Karolina Giel

Praktyka frazeodydaktyczna
na przykadzie nauczania
jzyka chorwackiego
polskich studentw
kroatystyki

Pozna 2016
 Recenzent
prof. dr hab. Mieczysaw Balowski

Komitet redakcyjny
dr hab. Bogdan Hojdis, prof. UAM dr hab. Izabela Lis-Wielgosz,
prof. dr hab. Elbieta Nowicka (przewodniczca), dr hab. Marek Osiewicz

Adiustacja:
Zesp

Przygotowanie edycji cyfrowej:

Roch Burandt, Pawe Kaczmarczyk,
Mateusz Prtki

Copyright by Wydawnictwo Poznaskie Studia Polonistyczne, Pozna 2016

Wydanie pierwsze cyfrowe

ISBN 978-83-65666-16-1
 Spis treci

Wstp ................................................................. 5
1. Cel opracowania ................................................. 5
2. Terminologia .................................................... 6
3. Metodologia .................................................... 9
4. Podstawa materiaowa ............................................. 9
5. Ukad opracowania ............................................... 11
1. Zagadnienie frazeodydaktyki w opracowaniach z zakresu jzykoznawstwa,
dydaktyki oglnej i glottodydaktyki ....................................... 14
2. Stae zwizki frazeologiczne w podrcznikach i zeszytach wicze
przeznaczonych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego .................. 33
2.1. Charakterystyka zasobu .............................................. 33
2.2. Opinie lektorw na temat obecnoci frazeologii w podrcznikach ............ 36
2.3. Sygnalizowanie frazeologicznoci pocze wyrazowych ................... 41
2.4. Charakterystyka podrcznikw i zeszytw wicze do nauki jzyka
chorwackiego ..................................................... 45
2.5. Rozkad idiomw w podrcznikach i zeszytach wicze ....................105
2.6. Optimum frazeologiczne ............................................107
2.6.1. Kryterium doboru jednostek .....................................108
2.6.2. Podstawa opracowania optimum .................................110
2.6.3. Liczba i rodzaj jednostek .......................................112
3. Znajomo idiomw chorwackich na rnych poziomach nauczania (od drugiego
do pitego roku nauczania studentw filologii chorwackiej IFS UAM) ocena
wynikw testw .......................................................133
4. Eksperyment dydaktyczny i ocena wynikw nauczania idiomw chorwackich ...160
5. Ocena znajomoci chorwackich i polskich zwizkw frazeologicznych
oraz ich ekwiwalentw wrd studentw filologii chorwackiej .................182
5.1. Wyniki kartkwek ..................................................185
5.2. Wyniki kolokwiw .................................................187
5.3. Wyniki prac pisemnych ..............................................193
Podsumowanie i wnioski ..................................................202
Bibliografia .............................................................207
Aneks .................................................................224

3
Zacznik nr 1. Ankieta testujca znajomo zwizkw frazeologicznych
wopiniichorwackich studentw kierunkw filologicznych ........224
Zacznik nr 2. Znajomo zwizkw frazeologicznych wrd studentw
chorwackich .............................................233
Zacznik nr 3. Zaproponowane przez chorwackich studentw synonimy zwizkw
frazeologicznych .........................................245
Zacznik nr 4. Ankieta testujca czsto uycia zwizkw frazeologicznych
wopiniipolskich studentw slawistyki ........................252
Zacznik nr 5. Lista idiomw sporzdzona na podstawie materiaw dydaktycznych
do nauki jzyka chorwackiego jako obcego .....................258
Zacznik nr 6. Umiejscowienie zwizkw frazeologicznych w poszczeglnych
materiaach dydaktycznych do nauki jzyka chorwackiego jako
obcego .................................................275
Zacznik nr 7. Formularz testujcy znajomo chorwackiej frazeologii wrd
studentw filologii chorwackiej IFS UAM ......................293
Zacznik nr 8. Przykadowe wiczenia frazeologiczne, wykorzystywane podczas
eksperymentu dydaktycznego ................................294
 Wstp

1. Cel opracowania

Gwnym celem niniejszego opracowania jest okrelenie roli staych zwizkw fraze-
ologicznych1 (idiomw) w nauczaniu jzyka chorwackiego w Polsce oraz ocena efektyw-
noci ich nauczania. W glottodydaktyce sowiaskiej rzadko zajmowano si tematyk fra-
zeologii w procesie nauczania jzyka obcego, a sama frazeodydaktyka2 jest bardzo mod
dyscyplin dydaktyki oglnej. Poza celem gwnym zamierzam zrealizowa rwnie cele
bardziej szczegowe.
Przede wszystkim chciaabym ustali zasb staych zwizkw frazeologicznych w21
publikacjach przeznaczonych do nauki obcokrajowcw jzyka chorwackiego. Sporz-
dz ich listy wraz z polskimi odpowiednikami, ustal ich obecno w sownikach jzy-
ka chorwackiego, okrel lokalizacj i sposb prezentacji w danym podrczniku, a take
poinformuj o ich frekwencji w podrcznikach. Zwrc uwag na zaoenia metodyczne
preparacji tekstw glottodydaktycznych oraz ustalania minimum3 frazeologicznego w dy-
daktyce jzyka chorwackiego jako obcego. Na podstawie testw zbadam znajomo pol-
skich i chorwackich idiomw wrd studentw kroatystyki. Jednym z celw jest ustalenie
poprzez testowanie znajomoci idiomw chorwackich w poszczeglnych rocznikach stu-
dentw filologii chorwackiej w Instytucie Filologii Sowiaskiej Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu. Przedstawi take zaoenia i sposb przeprowadzenia ekspe-
rymentu dydaktycznego, ktry mia na celu szersze wprowadzenie frazeologii do procesu
nauczania jzyka chorwackiego jako obcego w Instytucie Filologii Sowiaskiej UAM.
Prezentuj wiczenia, sonduj opini studentw oraz innych lektorw, a take oceniam
umiejtno oddawania przez polskich studentw ekwiwalentw wybranych idiomw
polskich w jzyku chorwackim. Przedstawiam take najczciej popeniane przez studen-
tw bdy i wskazuj, co sprawia im najwiksz trudno.

1
W rozumieniu S. Skorupki. S. Skorupka, Wstp, [w:] Sownik frazeologiczny jzyka polskiego, tom I,
Warszawa 1987, s. 6.
2
Termin frazeodydaktyka jest szerzej stosowany dopiero od kilku lat zob. w tej sprawie pocztek rozd-
ziau pierwszego.
3
W dalszej czci tekstu bd si posugiwa terminem optimum frazeologiczne. Opisuj t kwesti szerzej
w rozdziale drugim.

5
 2. Terminologia

W tekcie posuguj si terminem frazeologizm lub zwizek frazeologiczny w na-

stpujcym znaczeniu:
zwizki wyrazowe, ktrych znaczenie nie wynika ani z sumy znacze komponen-
tw, ani ze znaczenia adnego z komponentw rozpatrywanych oddzielnie ();
zwizki wyrazowe, ktrych znaczenie wynika wprawdzie z sumy znacze kompo-
nentw, ale co najmniej jeden z tych komponentw ma znaczenie osobliwe, nie przysu-
gujce mu w lunych, doranych poczeniach z innymi wyrazami ()4.
Zwizki frazeologiczne s charakteryzowane przez nastpujce waciwoci:
niecigo ksztatu jednostki wystpujcej w realizacji tekstu;
waciwy kademu frazeologizmowi zakres zmiennoci skadu morfemowego lub
skadu leksemowego w realizacjach tekstowych;
wchodzenie w relacj ksztatowej tosamoci komponentw zwizku frazeologicz-
nego z wyrazami bdcymi samodzielnymi jednostkami sownikowymi;
brak symetrii midzy planem treci a planem wyraania nie dajcy si opisa za
pomoc regu kategorialnych;
przynaleno wikszoci zwizkw frazeologicznych do systemu tzw. wtrnej no-
minacji, tzn. uzalenienie ich uycia nie tylko od celw przekazu informacji w okrelo-
nym kodzie, ale te od innych celw pragmatycznych ()5.
Warto jednake zaznaczy, i badania A. M. Lewickiego przyniosy nowe spojrzenie
na kryteria frazeologicznoci zwizkw wyrazowych. Zauway on, i zwizkiem fraze-
ologicznym jest kada jednostka, ktr cechuje niecigo, nieregularno i utrwalenie
spoeczne6.
Podsumowujc moemy uzna, e stae zwizki frazeologiczne to poczenia wy-
razowe ustabilizowane, semantycznie jednolite, ktrych znaczenia nie s sum znacze
wyrazw skadowych (). Zwizki tego rodzaju s odtwarzane z pamici, a nie tworzone
na nowo7. W obrbie staych zwizkw frazeologicznych spotykamy si ponadto z idio-
mami, maksymami, powiedzonkami, przysowiami i sentencjami. Z podanego wyboru
w moim opracowaniu omawiam idiomy, przysowia i powiedzenia. Idiom to dwu- lub
kilkuwyrazowa ustalona konstrukcja jzykowa, ktrej znaczenia nie da si wyprowadzi
ze znaczenia poszczeglnych wyrazw skadajcych si na t konstrukcj8. Przysowie
to krtkie zdanie (), czsto w formie wierszowanej, tradycyjnie powtarzane, wyraa-
jce jak myl ogln (sentencj, wskazwk, przestrog) (). Przysowia ujmuj tre
zazwyczaj w sposb konkretny i obrazowy9. Powiedzenia s krtkie, dowcipne, zoli-
we (), czsto o treci aforystycznej10.
Dla potrzeb tego studium posuguj si ponadto podziaem formalnym zwizkw fra-
zeologicznych, ktry jest oparty na klasyfikacji typologicznej A. M. Lewickiego z 1986 r.

4
S. Bba, Twardy orzech do zgryzienia czyli o poprawnoci frazeologicznej, Pozna 1986, s. 8-9.
5
A. M. Lewicki, A. Pajdziska, B. Rejakowa, Z zagadnie frazeologii. Problemy leksykograficzne, Warsza-
wa 1987, s. 6.
6
A. M. Lewicki, Zakres frazeologii, Acta Universitatis Lodziensis. Ksztacenie polonistyczne cudzoziem-
cw 4, 1992, s. 27.
7
J. Kwiek-Osiowska, ABC polskiej gramatyki, Warszawa 1992, s. 94.
8
Ibidem.
9
Ibidem.
10
Ibidem.

6
Jest to podzia na jednostki gramatycznie kompletne (tu: frazy) oraz jednostki fragmenta-
ryczne: wyraenia (rzeczownikowe, okrelajce), zwroty (zwizku gwnego, grupy wer-
balnej) i wskaniki frazeologiczne11.
W drugim rozdziale opracowania uywam take terminu frazem. Za frazemy uzna-
j elementy jzykowe, ktre w danej sytuacji dla nazwania okrelonego potencjau tre-
ciowego zostay przez mwicego odtworzone, a nie utworzone [podkrelenie W. Ch.]
z doranie dobieranych jeden do drugiego elementw12. S to poczenia wyrazw, sta-
nowice konteksty stae, jednostronnie uzaleniajce realizacj wyjtkowego znaczenia
wyrazu semantycznie realizowanego13. Frazemy bardzo rzadko s rejestrowane w sow-
nikach frazeologicznych, a ich podstawow cech dystynktywn jest odtwarzalno w sta-
ym, niezmiennym skadzie. Upraszczajc moemy powiedzie, i frazemem jest kady
frazeologizm nieidiomatyczny. Frazematyka zajmuje si wic badaniem nie tylko fraze-
ologizmw w tradycyjnym rozumieniu, ale te innych pocze wyrazowych takich, jak
np. przysowia, porzekada, terminy zoone, aforyzmy, skrzydlate wyraenia itd.14
Oprcz tego posuguj si w tekcie terminem porwnanie frazeologiczne15, pod ktrym
rozumiem szczeglny typ porwna, scharakteryzowanych przez W. Wysoczaskiego16, tj.
takich, w ktrych nastpio zatarcie bd cakowita utrata konkretnoci (przejawiajcej si
w wyraaniu indywidualnych waciwoci obiektu charakteryzowanego w czonie porw-
nywanym), a co za tym idzie zmiany semantyczno-strukturalne. Powstae w rezultacie
tych przesuni zleksykalizowane porwnania wyraaj wasnoci uoglnione, tj. typowe
dla rnych obiektw danej klasy lub dla obiektw innych klas. Funkcj tych konstrukcji
jest uwydatnienie waciwoci zjawiska poprzez wskazanie na podobiestwo do innego17.
S. Skorupka zalicza porwnania frazeologiczne do pogranicza frazeologii staej i czliwej
i przyznawa, e wyraenia i zwroty porwnawcze s ogromnie wieloznaczne18. Jest to
powd, dla ktrego porwnania frazeologiczne nie s odnotowywane w polskich sowni-
kach frazeologicznych.
Warunkiem uznania danego chorwackiego poczenia wyrazowego za stay zwizek
frazeologiczny byo jego odnotowanie w jednym z dwch najwaniejszych chorwackich
sownikw frazeologicznych19.
W chorwackiej tradycji lingwistycznej przez dugi czas funkcjonowa termin fraze-
ologizam, ktry odpowiada znaczeniem polskiemu frazeologizmowi. W 1980 r. M. Po-
povi w artykule pt. O frazemu i zamjenljivosti njegovih elemenata zaproponowa, by

11
A. M. Lewicki, Skadnia zwizkw frazeologicznych, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jzykoznawcze-
go, t. 40, 1986, s. 82.
12
W. Chlebda, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Opole 1991, s. 25.
13
A. M. Lewicki, Wprowadzenie do frazeologii syntaktycznej: teoria zwrotu frazeologicznego, Katowice
1976, s. 13.
14
W. Chlebda, op. cit., s. 168.
15
W chorwackiej terminologii lingwistycznej wystpuj one pod nazw: poredbeni frazemi.
16
za porwnanie zleksykalizowane naley uzna porwnanie, ktrego prototyp posiada struktur
porwnania i ktre w nastpstwie przeksztace stanowi jedno strukturalno-znaczeniow i funkcjonaln.
Poza tym porwnanie zleksykalizowane wyrnia od innych typw porwna oglnonarodowa ich znajomo,
ustalono ich skadu leksykalngo oraz zawarta w nich symbolika oglnonarodowa. W. Wysoczaski, Jzykowy
obraz wiata w porwnaniach zleksykalizowanych na materiale wybranych jzykw, Wrocaw 2005, s. 29.
17
J. Sawiski (red.), Sownik terminw literackich, Wrocaw 2002, s. 411.
18
S. Skorupka, Wieloznaczno zwizkw frazeologicznych, Poradnik Jzykowy1976, z. 5, s. 221.
19
A. Menac, . Fink-Arsovski, R. Venturin, Hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb 2003 oraz: J. Matei,
Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili srpskog jezika, Zagreb 1982.

7
wprowadzi do uycia nowy wyraz: frazem i stosowa go jako synonim dotychczasowych
terminw: frazeologizm oraz frazeoloka jedinica (dos. jednostka frazeologiczna). Na-
pisa on: Shvatimo li frazeologiju kao (...) n a u k u [wszystkie podkrelenia M. P.]
o frazeolokom s i s t e m u (...), zato da ne govorimo o f r a z e m u, kad dio lingvistike
fonologija barata fonemima, dio lingvistike morfologija barata morfemima, dio lin-
gvistike leksikologija barata leksemima, dio lingvistike stilistika barata stilemima,
dio lingvistike semasiologija sememima?20.
W tamtym czasie terminem frazem w znaczeniu frazeologizmu nie posugiwao si
zbyt wielu chorwackich jzykoznawcw, jednak grono jego zwolennikw szybko zacz-
o rosn. Wspczenie jest on powszechny i uywany przez wszystkich chorwackich
frazeologw. Jego synonimem jest frazeoloka sveza (dos. zwizek frazeologiczny).
A.Menac podaje jego nastpujc definicj:
U frazeolokim svezama [podkrelenie A. M.] dolazi do promjene odnosno gubitka
znaenja svih ili nekih sastavnica (bar jedne od njih) pa znaenje cijele sveze ne proistjee
iz znaenja pojedinih sastavnica. Takve se sveze rabe kao gotove, cjelovite jedinice, tako
da ne nastaju u govornom procesu, nego su govorniku unaprijed poznate, na neki nain
zadane: on ne bira sastavnice, nego gotovu svezu21. Frazeoloku svezu nazivamo i fra-
zemom. Frazem je osnovna jedinica frazeolokog jezinog sustava22.
M. Samardija podaje cztery warunki, ktre musz zosta spenione, by dane pocze-
nie wyrazowe nazwa zwizkiem frazeologicznym. S to:
Prvi je uvjet da se ta veza leksema reproducira u govornom aktu kao postojana veza
ije lanove nije mogue ni zamjenjivati ni isputati (...);
Drugi je uvjet da se ta postojana veza sastoji od najmanje dviju punoznanica (...);
Trei uvjet je semantiki (...). (...) bar kod jedne od punoznanica mora doi do
znaenjske preobrazbe ili znaenjske pretvorbe (...);
etvrti je uvjet da se postojane veze kao leksike jedinice mogu u kontekstu aktua-
lizirati u svim sintaktikim funkcijama u kojima se pojavljuju leksemi23.
Ten sam autor przedstawia formalny podzia frazeologizmw na rzeczownikowe, czasow-
nikowe, przymiotnikowe oraz przyswkowe w zalenoci od tego, ktr czci mowy
jest wyraz bdcy orodkiem zwizku frazeologicznego24. A. Menac w ramach formalnego
podziau zwizkw frazeologicznych wyrnia nastpujce kategorie: fonetska rije (dos.
wyraz fonetyczny), skup rijei (dos. grupa wyrazw), reenica (dos. zdanie)25.
Fonetska rije jest poczeniem dwch wyrazw, w ktrym jeden z nich jest niesa-
modzieln czci mowy, np. iz inata (na zo), na brzinu (na chybcika), preko volje
(wbrew woli), za dlaku (o wos)26. Jak wida, tego typu poczenia wyrazowe nie spe-
niaj drugiego z warunkw frazeologicznoci, podanego przez M. Samardij. Skup rijei
odpowiada polskim zwrotom i wyraeniom, a reenica frazom.

20
M. Popovi, O frazemu i zamjenljivosti njegovih elemenata, [w:] Iz frazeoloke problematike, red. A.
Menac, Zagreb 1980, s. 47.
21
A. Menac, Hrvatska frazeologija, Zagreb 2007, s. 9.
22
Ibidem, s. 11.
23
M. Samardija, Leksikologija hrvatskoga jezika i povijest hrvatskoga jezika u XX. stoljeu. Udbenik,
Zagreb 1995, s. 84.
24
Ibidem, s. 87.
25
Ibidem, s. 18.
26
A. M. Lewicki pisze o podobnych wyraeniach, e stanowi one peryferia frazeologii. A. M. Lewicki,
Zakres frazeologii, op. cit., s. 28.

8
 Jak wynika z powyszego, znaczenie chorwackiego terminu frazem nie odpowiada se-
mantyce polskiego pojcia frazemu. Przegldajc sownik V. Anicia Veliki rjenik hrvat-
skoga jezika oraz analizujc zagadnienie czliwoci wyrazw w chorwackim jzykoznaw-
stwie, zauwayam, i poczenia wyrazowe, takie jak np. obratiti panju (zwrci uwag),
pogaziti rije (nie dotrzyma sowa), graanski brak (lub cywilny) czy te studentski
dom (akademik), a wic chorwackie odpowiedniki polskich frazemw przez Chorwatw
s okrelane terminem: kolokacije27. Sownik V. Anicia cz z nich cytuje jedynie w ramach
przykadu uycia jednego z czonw (np. studentski dom, ktry ilustruje uycie hasa dom),
a cz opatruje okreleniem sintagma (np. graanski brak w hale brak).
Jeli chodzi o porwnania frazeologiczne, to w przeciwiestwie do polskich sowni-
kw frazeologicznych chorwackie odnotowuj znaczn ich cz. Stanowi one ok. 8%
wszystkich pocze w chorwackim sowniku frazeologicznym28. Zagadnienie porwna
frazeologicznych jest na gruncie chorwackim podejmowane czsto. . Fink- -Arsovski
napisaa na ten temat ksik29 oraz wydaa sownik porwna frazeologicznych w jzy-
kach sowiaskich30. W Polsce z kolei mamy obecnie do czynienia ze Sownikiem porw-
na M. Baki31, ktry cho jest znacznie bardziej obszerny32, to jednak od chorwackiego
wydania rni go ograniczenie do polskiego obszaru jzykowego, podczas gdy publikacja
. Fink-Arsovski zestawia porwnania frazeologiczne jzyka chorwackiego z ich odpo-
wiednikami w 8 jzykach sowiaskich: soweskim, macedoskim, bugarskim, ukrai-
skim, rosyjskim, polskim, czeskim i sowackim. W 2012 r. A. Mahmutovi wydaa take
sownik porwna frazeologicznych pt. Kao frazeoloki rjenik, o ktrym pisze, e zawie-
ra 600 najfrekventijih frazema33.

3. Metodologia

W opracowaniu wykorzystaam klasyczne (tj. strukturalne) metody bada fraze-

ologicznych, metod statystycznego opisu materiau oraz wybrane metody bada glot-
todydaktycznych (gwnie metody dotyczce testowania wynikw nauczania i metody
preparacji tekstw glottodydaktycznych). Odwoaam si take do ankiet testujcych su-
biektywne opinie studentw i lektorw.

4. Podstawa materiaowa

Podstaw materiaow opracowania stanowi przykady wyekscerpowane z 15 pod-

rcznikw do nauki jzyka chorwackiego jako obcego, 5 zestaww wicze, jednego

27
Wyraz kolokacja wystpuje w pimiennictwie najczciej w znaczeniu oglnym jako poczenie dwch
lub wicej wyrazw i nie jest synonimem frazemu, ale pojciem wobec niego nadrzdnym, nieokrelajcym
typu poczenia. P. Mldner-Nieckowski, Frazeologia poszerzona, Warszawa 2007, s. 30.
28
Na 2258 zwizkw frazeologicznych, umieszczonych w sowniku A. Menac, . Fink-Arsovski i R.
Venturina Hrvatski frazeoloki rjenik (Zagreb 2003), 180 stanowi porwnania frazeologiczne.
29
. Fink-Arsovski, Poredbena frazeologija: pogled izvana i iznutra, Zagreb 2002.
30
. Fink-Arsovski, Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema, Zagreb 2006.
31
M. Bako (red. E. Sobol), Sownik porwna, Warszawa 2004.
32
W sowniku Baki znajduje si 2000 utartych porwna i okoo 200 wyrae porwnawczych. We
wspomnianym chorwackim sowniku wszystkich porwna frazeologicznych jest okoo 540.
33
A. Mahmutovi, Kao frazeoloki rjenik, Sarajevo Zagreb 2012, s. 9.

9
zbioru czytanek oraz z waniejszych sownikw frazeologicznych jzyka chorwackiego
i jzyka polskiego34.
Opracowujc chorwackie zwizki wyrazowe, korzystaam ze sownikw frazeolo-
gicznych jzyka chorwackiego35. Podstaw ustalenia zasobu waniejszych idiomw bd-
cych ich ekwiwalentami stanowiy sowniki frazeologiczne jzyka polskiego36.
W eksperymencie dydaktycznym (dydaktyczno-badawczym) uczestniczyy grupy stu-
dentw filologii chorwackiej z Instytutu Filologii Sowiaskiej UAM. Najpierw przed
podjciem eksperymentu dydaktycznego oceniono na podstawie odpowiednich testw
kompetencj frazeologiczn studentw od II do V roku studiw. Nastpnie wprowadzono
odpowiedni materia frazeologiczny na zajciach praktycznych od II do IV roku studiw
i ustalano stopie jego przyswojenia na podstawie wynikw testw.

34
Oto wykaz podrcznikw jzyka chorwackiego w kolejnoci publikacji: T. Matasi, Dobar dan! Ein
Lehrbuch des Kroatischen mit Anhang fr Serbisch, Mnchen 1980; V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S.
Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski. I. stupanj, Zagreb 1982; J. Barei, Dobro doli. Udbenik i rjenik, Zagreb
1995; J. Nemeth-Jaji, Sati z jezikom hrvatskim. Prirunik za vie stupnjeve uenja, Pozna 1997; J. Barei,
Dobro doli 2. Udbenik i rjenik, Zagreb 1998; V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi,
Uimo hrvatski 1. Udbenik, Zagreb 1999; . Baceba, . eopa, X .
Hrvatski jezik za Ukrajince, 2000; V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 3. Udbenik
i vjebenica, Zagreb 2002; V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 4. Udbenik i vjebenica,
Zagreb 2002; V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 1. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006; V. Kosovac,
V. Luki, Uimo hrvatski 2. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006; M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata,
D. Pasini, S. L. Udier, Hrvatski za poetnike 1, Zagreb 2006; D. Norris, Jzyk chorwacki dla pocztkujcych,
Krakw 2006; M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama! Udbenik hrvatskog
jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2008; M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte
s nama! Udbenik hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
Zbiory wicze: M. Cesarec, Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica. I. dio, Zagreb 1995; V. Barac-
Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, Uimo hrvatski 1., Radna biljenica, Zagreb 1999; B. Kryan-Stanojevi,
I. Sawicka, wiczenia z gramatyki jzyka chorwackiego. Vjebe iz gramatike hrvatskoga jezika, Toru 2000;
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama! Vjebenica, gramatika i fonetika
hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2009; M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier,
Razgovarajte s nama! Vjebenica hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
Zbir czytanek: M. Cesarec, M. ila, Uimo hrvatski. itanka, Zagreb 2001.
35
J. Matei, Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili srpskog jezika, Zagreb 1982; A. Menac, N. Pintari,
Hrvatskosrpsko-poljski frazeoloki rjenik, Mali frazeoloki rjenici 3, Zagreb 1986; A. Menac, . Fink-
Arsovski, R. Venturin, Hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb 2003; I. Bendov, Englesko-hrvatski frazeoloki
rjenik, Zagreb 2006; . Fink-Arsovski, Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema, Zagreb 2006; B.
Vori-Lampi, Praktine fraze za svaku prigodu. Njemako-hrvatsko-engleski rjenik, Gorica 2007; D. Vrgo,
. Fink-Arsovski, Hrvatsko-engleski frazeoloki rjenik: kazalo engleskih i hrvatskih frazema. Croatian-English
dictionary of idioms: index of English and Croatian idioms, Zagreb 2008; A. Mahmutovi, Kao frazeoloki
rjenik, Sarajevo Zagreb 2012.
Chorwacki materia frazeologiczny pochodzi rwnie ze sownika jzyka chorwackiego: V. Ani, Veliki
rjenik hrvatskoga jezika, Zagreb 2003.
36
S. Skorupka, Sownik frazeologiczny jzyka polskiego, Warszawa 1987; S. Bba, J. Liberek, Sownik
frazeologiczny wspczesnej polszczyzny, Warszawa 2002; M. Bako, Sownik porwna, Warszawa 2004; P.
Mldner-Nieckowski, Wielki sownik frazeologiczny jzyka polskiego: wyraenia, zwroty, frazy, Warszawa 2004;
A. Kosiska, E. Sobol, A. Stankiewicz (oprac.), Wielki sownik frazeologiczny PWN z przysowiami, Warszawa
2007; E. Sobol (oprac.), Sownik frazeologiczny PWN: z Bralczykiem, Warszawa 2008; D. wierczyska,
Przysowia s na wszystko, Warszawa 2009.

10
 5. Ukad opracowania

Zdecydowaam si na nastpujcy ukad tekstu: Wstp, pi rozdziaw zasadniczych,

Podsumowanie i wnioski, Bibliografia i Aneks. Oto tytuy poszczeglnych rozdziaw:
I. Zagadnienie frazeodydaktyki w opracowaniach z zakresu jzykoznawstwa, dydaktyki
oglnej i glottodydaktyki; II. Stae zwizki frazeologiczne w podrcznikach i zeszytach
wicze przeznaczonych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego; III. Znajomo idio-
mw chorwackich na rnych poziomach nauczania (od drugiego do pitego roku naucza-
nia studentw filologii chorwackiej IFS UAM) ocena wynikw testw; IV. Eksperyment
dydaktyczny i ocena wynikw nauczania idiomw chorwackich; V. Ocena znajomoci
chorwackich i polskich zwizkw frazeologicznych oraz ich ekwiwalentw wrd studen-
tw filologii chorwackiej.
W rozdziale pierwszym omawiam traktowanie frazeologii w literaturze naukowej
dotyczcej frazeodydaktyki, glottodydaktyki oglnej oraz glottodydaktyki rnych jzy-
kw sowiaskich. Omawiam pogldy polskich i chorwackich badaczy, a take krtko
omawiam zagadnienie frazeologii porwnawczej oraz kwesti moliwoci zastosowania
wynikw jej bada w nauczaniu studentw filologii chorwackiej.
Jeeli chodzi o problematyk frazeologii w opracowaniach glottodydaktycznych, to
zauwaa si, e dotychczasowy dorobek badawczy jest skromny. Oglne opracowania
glottodydaktyczne (polskie i obcojzyczne) zawieraj jedynie wzmianki na ten temat.
Istniej nieliczne publikacje dotyczce frazeologii polskiej w procesie nauczania jzyka
polskiego jako obcego. Jeszcze mniej jest odpowiednich opracowa na temat nauczania
frazeologii jzyka chorwackiego jako obcego. Glottodydaktycy nie informuj, ktrych
zwizkw frazeologicznych naley naucza, jak due powinno by optimum frazeolo-
giczne, na jakim etapie nauczania wprowadza zwizki frazeologiczne i w jaki sposb je
prezentowa.
Frazeologia porwnawcza natomiast jest zagadnieniem, ktre byo w ostatnich latach
chtnie podejmowane przez jzykoznawcw, jednake w swoich badanich pomijaj oni
aspekt dydaktyczny. Tym samym moliwoci zastosowania wynikw ich analiz w naucza-
niu frazeologii studentw s ograniczone.
W rozdziale drugim przedstawiono i przeanalizowano stae zwizki frazeologiczne
obecne w podrcznikach jzyka chorwackiego. W 21 publikacjach stanowicych pod-
staw rozprawy znajduje si cznie 359 staych zwizkw frazeologicznych (tj. hase
frazeologicznych), a wic rednio na jedn publikacj przypada okoo 17 idiomw. Nie
jest to liczba imponujca. Podrczniki jzyka chorwackiego nie gwarantuj opanowania
nawet optimum frazeologii idiomatycznej, ktre powinno wynosi okoo 300 jednostek
frazeologicznych. Publikacja z najwiksz liczb idiomw zawiera ich 64. Po kilkana-
cie idiomw znajduje si na og w podrcznikach przeznaczonych dla studentw na
wyszym stopniu ksztacenia. Studenci pierwszego i drugiego roku nauczania nie maj
w zasadzie szansy na poznanie najwaniejszych idiomw jzyka chorwackiego. Studenci
starszych lat mog przyswoi z podrcznikw najwyej kilkanacie idiomw. Trudno wy-
maga, aby materiay dydaktyczne byy przesczone idiomami, ale jest ich w wykorzy-
stanych podrcznikach zdecydowanie za mao. Wydaje si, e uczcy si chorwackiego
nie bd w stanie uzupeni brakw w znajomoci staych zwizkw frazeologicznych na
podstawie lektury rnych tekstw dodatkowych.
By udowodni, e moje spostrzeenia nie s przypadkowe ani odosobnione, w tym
samym rozdziale przytaczam opinie na temat nauczania frazeologii innych lektorw j-

11
zyka chorwackiego, wieloletnich pracownikw Croaticum centrum nauczania jzyka
chorwackiego jako obcego w Zagrzebiu. Wszyscy lektorzy przyznaj, e opracowuj do-
datkowe materiay dydaktyczne, poniewa podrcznik nie spenia ich oczekiwa w tym
wzgldzie.
Prezentujc idiomy chorwackie w poszczeglnych podrcznikach, podaj kontekst
ich uycia oraz polskie odpowiedniki, przytaczam odpowiednie dane liczbowe odnonie
powtrze i wskazuj cz podrcznika (czytanka, objanienia, dialogi, wiczenia),
w ktrej si znajduj, oraz informuj, w jaki sposb zostay zaprezentowane. Zaznaczam
te, ktre idiomy s notowane przez chorwack leksykografi. Wskazuj, w jaki sposb
autorzy podrcznikw i zeszytw wicze sygnalizuj status frazeologiczny tych wyjt-
kowych pocze wyrazowych.
Oprcz tego przedstawiam dane dowodzce, i dobr frazeologizmw do podrczni-
kw jest czsto przypadkowy. Pokazuj te, e autorzy podrcznikw i zeszytw wicze
bardzo rzadko decyduj si na wyeksponowanie jzykowej specyfiki frazeologizmu, co
ostatecznie sprawia, i uczestnicy kursw jzykowych rwnie jej nie dostrzegaj.
Do problematyczna wydaje si kwestia optimum frazeologicznego. Nie istniej
jasne kryteria doboru jednostek, nie ma take zgody co do podstawy materiaowej, na
ktrej miaoby ono powsta. Ponadto zaobserwowaam znaczne rozbienoci w opiniach
jzykoznawcw i dydaktykw na temat liczby i rodzaju jednostek w optimum frazeolo-
gicznym. W ostatniej czci rozdziau drugiego powicam temu problemowi duo uwagi.
W rozdziale trzecim przedstawiam wyniki testw ukazujcych poziom znajomoci
chorwackich frazeologizmw wrd 63 studentw filologii chorwackiej w Instytucie Fi-
lologii Sowiaskiej UAM. Analizuj popeniane przez nich bdy, zastanawiam si nad
przyczynami sabej reprezentacji frazeologii w procesie nauczania jzyka chorwackiego
i innych jzykw sowiaskich. Omawiam take inne zarzuty pod adresem dostpnych
materiaw glottodydaktycznych i wskazuj sposoby poprawy sytuacji w tym zakresie.
Mam wiadomo, e wyniki testw przeprowadzonych na tak niewielkiej liczbie ba-
danych37 nie pozwalaj na wnioskowanie statystyczne. Jednake uwaam, i suszne s
uwagi E. Siarkiewicz-Bivand, ktra w artykule o badaniach tego typu pisze tak: Trzeba
jednak przyzna, e w naukach spoecznych, w tym i w badaniach pedagogicznych wiele
bada dokonuje si na maych prbach nielosowych. W tym przypadku nie mona mwi
o wnioskowaniu statystycznym, niemniej jednak, jeli pewne hipotezy zostan w takich
badaniach potwierdzone, nie naley minimalizowa ich znaczenia ()38.
W rozdziale czwartym prezentuj sposoby przygotowywania wicze (utrwalajcych
wczeniej wprowadzone idiomy chorwackie oraz wprowadzone w trakcie realizacji eks-
perymentu dydaktycznego) i ocen wynikw testw sprawdzajcych stopie opanowania
idiomw chorwackich zawartych w opracowanych przeze mnie wiczeniach. Ponadto
omawiam strategie postpowania studentw w warunkach zetknicia si z nieznanymi lub
niedostatecznie opanowanymi zwizkami frazeologicznymi. Przedstawiam zaoenia eks-

37
G. Mikuli wnioski na temat znajomoci przysw wrd chorwackich studentw jzyka angielskiego
opara na wynikach testw przeprowadzonych w grupie 10 osb (G. Mikuli, On understanding proverbs,
Studia Ethnologica 3, 1991, s. 148.), podczas gdy M. Kornaszewski i J. Padalak wykorzystali wyniki testw
przeprowadzonych w grupie 8 osb (M. Kornaszewski, J. Padalak, Rola frazeologizmw w nauczaniu jzyka
obcego na szczeblu zaawansowanym <na przykadzie nauczania jzyka polskiego obywateli NRD>, Poradnik
Jzykowy 1980, z. 6, s. 307).
38
E. Siarkiewicz-Bivand, Badania kwestionariuszowe: ich miejsce i rola w pracach z zakresu dydaktyki
jzykw obcych, [w:] Wybrane metody glottodydaktyki, red. J. Arabski, Katowice 1980, s. 38.

12
perymentu, wprowadzane w trakcie jego trwania udoskonalenia, a take opinie i propo-
zycje studentw uczestniczcych w eksperymencie. Opisuj, jak zmieniay si zaoenia
eksperymentu dydaktycznego i od czego byo to uzalenione. Wymieniam przykadowe
wiczenia oraz wypowiadam si w sprawie koniecznoci czstego zwracania uwagi na
nauczanie frazeologii. Wadanie obcojzyczn frazeologi jest bowiem potwierdzeniem
swobodnego posugiwania si jzykiem obcym i warunkiem udanej komunikacji.
Rozdzia pity jest powicony ocenie umiejtnoci studentw w zakresie posugi-
wania si chorwackimi ekwiwalentami (frazeologicznymi) idiomw polskich. Sprawdz,
w jakim stopniu studenci opanowali chorwackie odpowiedniki idiomw polskich oraz
podam wyniki sprawdzianw z wicze, w ktrych studentom nakazano dobra polskie
ekwiwalenty do chorwackich zwizkw frazeologicznych. Oprcz tego odpowiem na py-
tanie, czy studenci potrafi wyodrbnia idiomy z chorwackich tekstw cigych, a take
posugiwa si nimi w swoich pracach pisemnych. Na podstawie analizy bdw ustal
waniejsze przyczyny ich powstawania.
W Podsumowaniu i wnioskach przedstawione s najwaniejsze wyniki mojej analizy.
W Aneksie zaprezentowano m.in. formularze testw, propozycje tekstw z materiaem
frazeologicznym i odnoszcych si do nich wicze, tabel z list frazeologizmw wy-
ekscerpowanych z dostpnych materiaw glottodydaktycznych, tabel przedstawiajc
ich rejestrowanie w chorwackich sownikach frazeologicznych, spis opracowa z zakresu
jzykoznawstwa, dydaktyki oglnej i glottodydaktyki, ktre nie poruszaj zagadnienia
nauczania frazeologii, przeprowadzon w Zagrzebiu ankiet, jej wyniki i propozycje sy-
nonimw frazeologicznych podanych przez chorwackich studentw.

*
Materia frazeologiczny prezentuj w wyliczeniach oraz w tabelach. Przyjam tutaj
zasad, e wyraenia i zwroty rozpoczynaj si od maej litery. Wypowiedzenia / zdania
/ frazy rozpoczynaj si od duej litery, na kocu za brak kropki. Ekwiwalent frazeolo-
giczny w drugim jzyku podaj w apkach. Jeeli przytaczam zbliony odpowiednik,
tj. charakteryzujcy si pewnymi rnicami semantycznymi, wwczas poprzedzam go
symbolem . Gdy podaj dosowne znaczenie zamieszczam przed nim skrt: dos.
Pary aspektowe rozdzielam ukonikiem, natomiast wymienne elementy zwizkw fraze-
ologicznych przecinkiem. Czony fakultatywne frazeologizmw znajduj si w nawia-
sach okrgych, a informacje o moliwociach poprawnego poczenia idiomw z ele-
mentami kontekstu zdaniowego w nawiasach kwadratowych. Jeli brak odpowiedniego
ekwiwalentu idiomu, podaj jego niefrazeologiczny synonim lub te wyjaniam znaczenie
opisowo. Nie zawsze jest moliwe zestawienie ekwiwalentw u podobnej skadni, dlatego
czasami podajc odpowiednik zwrotu przytaczam fraz39 (smetnuti s uma to Wyleciao
co komu z gowy), frazy przeciwstawiam wyraeniom przymiotnikowym (Kto pada s
ng mrtav umoran) itd. Prezentujc zwizki wyrazowe i dobierajc ekwiwalenty do nich
postpowaam do elastycznie, tj. nie zawsze podawaam wszystkie moliwe warianty
i czony fakultatywne skupiaam si za to na formie najbardziej zblionej do frazeolo-
gizmu wyjciowego.

39
Jak pisze W. Miodunka: w bezokoliczniku ulegaj redukcji niektre waciwoci syntaktyczno-
semantyczne czasownika dlatego nie zawsze tumaczone przez mnie zwroty frazeologiczne zachowuj
czasownik w bezokoliczniku. W. Miodunka, Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa 1989, s. 77.

13
 1. Zagadnienie frazeodydaktyki40 w opracowaniach
z zakresu jzykoznawstwa, dydaktyki oglnej
iglottodydaktyki

Wspczesne koncepcje glottodydaktyczne koncentruj si na ksztatowaniu kom-

petencji komunikacyjnej, przypisujc du rol umiejtnoci porozumiewania si. Z tej
perspektywy komponent leksykalny41 pozostaje centralnym elementem jzyka, dlatego
te w ostatnich czasach jednostki leksykalne s badane i opisywane z rnych punktw
widzenia, w tym z punktu widzenia moliwoci ich wystpowania w poczeniach z in-
nymi jednostkami leksykalnymi, a wic kolokacji. Wano ta frazeologicznego w do-
borze wyrazw naley tym bardziej podkreli, e w praktyce rzadko kiedy wyraamy si
lakonicznie, pojedynczymi wyrazami lub wyraeniami. Z reguy wypowiedzi ujmujemy
w formie powizanych ze sob w zdania wyrae i zwrotw42. W obrbie zasobu leksy-
kalnego kadego jzyka znaczc rol odgrywaj zwizki frazeologiczne, ktre z oczywi-
stych wzgldw nie mog by pomijane w procesie glottodydaktycznym.
A. Markunas piszc o nauczaniu jzykw zauwaa, e ma ono niezmiernie dug tra-
dycj, gdy ju okoo 4 tysicy lat temu w poudniowej Mezopotamii nad Zatok Persk
powsta zadziwiajcy dokument gramatyka sumeryjska. Przypuszczalnie ju wwczas
niektrzy ludzie zadawali aktualne do dzi pytanie: czym jest jzyk?43. Mimo to nauka
o procesach nauczania i uczenia si jzykw obcych glottodydaktyka jest dziedzin
bardzo mod i liczy nie wicej ni kilkadziesit lat44. W wietle tych faktw niewielka
liczba polskich publikacji dokumentujcych badania nad zastosowaniem frazeologii w na-
uczaniu jzyka obcego, nad tzw. frazeodydaktyk45, ju tak nie zaskakuje, ale z pewnoci
nie jest wystarczajca.
Po przeanalizowaniu ponad 400 artykuw i monografii z dziedziny zarwno fraze-
ologii, jak i dydaktyki46, jestem w stanie wskaza jedynie kilkanacie prac, w ktrych
badacze poruszyli ten problem od strony teoretycznej.

40
Frazeodydaktyka: do moda dyscyplina dydaktyki oglnej [ktra przyp. mj] zajmuje si nauczaniem
i automatyzacj zwizkw frazeologicznych. M. Laskowski, Zwizki frazeologiczne jako problem dydaktyczny
na lekcjach jzykw obcych, Jzyki Obce w Szkole 2, 2009, s. 17.
41
Sownictwo stanowi czynnik najsilniej warunkujcy porozumiewanie. H. Komorowska, Utrwalanie
materiau leksykalnego, Jzyki Obce w Szkole 5, 1987, s. 387.
42
S. Skorupka, Dobr wyrazowy a dobr frazeologiczny, Poradnik Jzykowy 1951, z. 1, s. 21.
43
A. Markunas, Wybrane zagadnienia dydaktyki jzyka kierunkowego na neofilologii, Pozna 1993, s. 7.
44
W. Pfeiffer, Nauka jzykw obcych. Od praktyki do praktyki, Pozna 2001, s. 13.
45
Jest spraw oczywist, e frazeodydaktyka dotyczy rwnie nauczania frazeologii jzyka ojczystego,
jednake w niniejszym opracowaniu zajm si gwnie problemem nauczania frazeologii obcojzycznej.
46
Analizowaam gwnie artykuy wydane w Polsce i Chorwacji w jzyku polskim i chorwackim, ale take
w jzykach: angielskim, niemieckim, serbskim i rosyjskim.

14
 M. Laskowski w artykule Zwizki frazeologiczne jako problem dydaktyczny na lek-
cjach jzykw obcych pisze: Nie naley jednak obawia si frazeologii na lekcjach j-
zykw obcych. Bez ich znajomoci nie ma mowy o kompetencji jzykowej, nawet na
najniszym poziomie47. Ten sam autor w artykule Istota, cel i zadania frazeodydaktyki
opisuje dodatkowo status frazeodydaktyki w Polsce: Badania nad frazeologi w kontek-
cie konfrontatywnym, interkulturowym, semantycznym i pragmatycznym s rozwinite
ju w odpowiednim stopniu, brakuje jednak szczeglnie w Polsce dokadniejszej eks-
plikacji i egzemplifikacji zwizkw frazeologicznych na obszarze glottodydaktyki, ktra
stanowi subdyscyplin frazeologii zajmujc si nauczaniem wszelkich kompleksw lek-
sykalnych na lekcjach jzykw obcych48.
W. Chlebda podj temat nauczania rosyjskiej frazeologii w Polsce w artykule Teoria
frazeologiczna a nauczanie jzyka obcego. Zauwaa on, i nauczanie jzyka obcego nie
powinno by ograniczone do prezentacji pojedynczych wyrazw, gdy wypowied-
-w-danej-sytuacji jest zarwno punktem wyjcia, jak i punktem docelowym w nauczaniu
tego [rosyjskiego przyp. mj] jzyka (). Winna by punktem wyjcia gdy dobie-
rany do potrzeb nauczania materia jzykowy powinien si skada z jednostek budulco-
wych tekstu, a nie z elementw skadowych systemu (sownika). Punktem docelowym
poniewa celem nauczania jest osignicie praktycznej umiejtnoci generowania tekstu
w jzyku rosyjskim, a nie wiedza o systemie tego jzyka49.
K. Popowa skupia si z kolei na nauczaniu Bugarw polskiej frazeologii, a swoje
dowiadczenia lektorki opisaa w artykule Kilka uwag na temat nauczania frazeologii
polskiej jako obcojzycznej. Autorka pisze w nim: Istnieje dua liczba pocze, ktre
atwo mona zrozumie dosownie, jednak nie s to lune poczenia. Cudzoziemiec nie
moe wiedzie, e wanie w ten sposb naley poczy wyrazy, a nie inaczej, poniewa
zbudowanie odpowiedniego poczenia z poszczeglnych elementw wymaga uprzedniej
wiedzy o caociowym poczeniu50.
E. Rybicka, autorka polskich wicze frazeologicznych dla obcokrajowcw51, opubli-
kowaa artyku Miejsce frazeologii w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, w ktrym
susznie zauwaa, e frazeologia jest istotnym elementem systemu jzykowego i po-
winna by nauczana w sposb zorganizowany i wiadomy, a nie, jak to byo do chwili
obecnej, a wic przypadkowo i chaotycznie. Student uczcy si jzyka polskiego musi
zna nie tylko odpowiednie reguy gramatyczne i sowa. Musi take zdawa sobie spraw
z istnienia zwizkw frazeologicznych, charakterystycznych dla jzyka polskiego, ktre
mog by uywane w cile okrelonych sytuacjach i grupach spoecznych52.
A. Madeja i M. Smereczniak opublikoway artyku Frazeologia w nauczaniu jzyka
polskiego jako obcego, w ktrym pisz: Ciga dbao o autentyczno jzykowo-ko-

47
M. Laskowski, op. cit., s. 27.
48
M. Laskowski, Istota, cel i zadania frazeodydaktyki, Przegld Glottodydaktyczny 23, 2007, s. 49.
49
W. Chlebda, Teoria frazeologiczna a nauczanie jzyka obcego, Prace Jzykoznawcze 15, Katowice 1989,
s. 107.
50
K. Popowa, Kilka uwag na temat nauczania frazeologii polskiej jako obcojzycznej, [w:] Polonistyka
w wiecie. Nauczanie jzyka i kultury polskiej studentw zaawansowanych, red. J. Mazur, Lublin 2000, s. 365.
51
E. Rybicka, Nie taki diabe straszny. Podrcznik frazeologii dla obcokrajowcw, Krakw 1993.
52
E. Rybicka, Miejsce frazeologii w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:] Tradycja i nowoczesno
w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego. Materiay z oglnopolskiej konferencji nt. Nauczanie jzyka
polskiego i ksztacenie polonistyczne cudzoziemcw, red. H. Rybicka-Nowacka i B. Rocawski, Gdask 1990,
s. 243.

15
munikacyjn oraz o planowane wczanie frazeologizmw w proces ksztacenia jzyko-
wego ma szczeglne znaczenie take dlatego, e zasoby frazeologiczne polszczyzny by-
waj postrzegane jako atwy, obrazowy i barwny materia do nauczania53.
A. Nowakowska, ktra podobnie jak A. Madeja i M. Smereczniak naucza obco-
krajowcw jzyka polskiego, dochodzi do podobnych wnioskw w swojej publikacji Rola
frazeologii w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego. Pisze ona: Frazeologia stanowi
istotny element leksyki kadego jzyka, std pytanie, czy cudzoziemcw w procesie na-
uczania jzyka obcego naley z ni zapoznawa, jest pytaniem cakowicie niepotrzebnym,
gdy jest to oczywiste. Opierajc si na wasnym wieloletnim dowiadczeniu lektorki
jzyka polskiego jako obcego, chciaabym zwrci uwag na rol, jak nauczanie fraze-
ologii moe peni w przyblianiu studentom nie tylko jzyka jako takiego, ale historii,
kultury, cywilizacji naszego kraju54.
P. Paka w artykule Zwizki frazeologiczne w perspektywie glottodydaktycznej pisze
gwnie o potrzebie nauczania frazeologizmw potocznych, czego przyczyn jest prze-
konanie, i nabywanie umiejtnoci posugiwania si frazeologizmami przez obco-
krajowcw jest wanym elementem zaj leksykalnych, nie tylko poprzez moliwo
poszerzenia sownictwa studentw i rozwinicia ich kompetencji kulturowej, ale przede
wszystkim ze wzgldu na fakt umoliwienia im czynnego odbioru tekstw z rnorakich
paszczyzn ycia55.
M. Sukowska w publikacji Frazeologizmy, idiomy i przysowia w procesie nauczania
i uczenia si jzykw obcych przyznaje, i Ekonomiczno jzykw naturalnych, ch
wyraenia maksymalnej treci za pomoc minimalnych rodkw, stae denia do skr-
cenia aktw komunikacji werbalnej przez stosowanie skrtw mylowych () prowadz
nieuchronnie do pomnaania struktur zleksykalizowanych (). Ich obecno w jzykach
wymusza wic potrzeb ich nauczania i przyswajania, a take konieczno uwiadomie-
nia sobie zakresu i zoonoci tego fenomenu zwaszcza przez osoby organizujce proces
dydaktyczny w nauce jzyka obcego56.
V. Mokijenko w artykule Frazeologija i didaktika wymienia m.in. problemy, przed
ktrymi staj frazeodydaktycy. S to: -
, [
przyp. mj], ,
, ,
, 57.
A. Papie opublikowaa artyku Frazeologia w nauczaniu jzyka polskiego jako obce-
go, w ktrym przedstawia wyniki analizy zbiorw wicze do nauczania obcokrajowcw
polskiej frazeologii. Konkludujc, autorka pisze: frazeologizmy s przede wszystkim
skadnikami codziennych rozmw rodzimych uytkownikw jzyka. Ich znajomo po-

53
A. Madeja, M. Smereczniak, Frazeologia w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:] Nowe
perspektywy w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, red. K. Birecka i K. Taczyska, Toru 2010, s. 45.
54
A. Nowakowska, Rola frazeologii w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego, [w:] Wrocawska
dyskusja o jzyku polskim jako obcym, red. A. Dbrowska, Wrocaw 2004, s. 295.
55
P. Paka, Zwizki frazeologiczne w perspektywie glottodydaktycznej, [w:] Wrocawska dyskusja o jzyku
polskim jako obcym, red. A. Dbrowska, Wrocaw 2004, s. 299-300.
56
M. Sukowska, Frazeologizmy, idiomy i przysowia w procesie nauczania i uczenia si jzykw obcych,
Jzyki Obce w Szkole 1, 2005, s. 15.
57
B. , , [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej VI, red.
M. Basaj i D. Rytel, Warszawa 1994, s. 177.

16
winna zapewni obcokrajowcowi sukces komunikacyjny w kontaktach z nosicielami j-
zyka zrozumie on, o czym oni mwi i jednoczenie sam atwiej dostosuje si do pol-
skiej kultury, jeli bdzie uywa takiego samego jzyka58.
M. Kornaszewski i J. Padalak ju ponad 30 lat temu nie mieli wtpliwoci, jak wane
jest nauczanie obcojzycznej frazeologii. W artykule Rola frazeologizmw w nauczaniu
jzyka obcego na szczeblu zaawansowanym (na przykadzie nauczania jzyka polskie-
go obywateli NRD) pisz: Opanowanie podstawowego zrbu naszej frazeologii stanowi
take istotny problem dydaktyczny w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Bez zna-
jomoci najczciej uywanych frazeologizmw nie mona mwi o dobrym przekadzie
z jzyka polskiego na ojczysty, z drugiej strony nieznajomo frazeologii polskiej unie-
moliwia obcokrajowcowi swobodne i poprawne posugiwanie si naszym jzykiem59.
A. B. Burzyska w swojej monografii Jake rad bym si nauczy polskiej mowy
O glottodydaktycznych aspektach relacji jzyk a kultura w nauczaniu jzyka polskiego
jako obcego powica nieco wicej miejsca zagadnieniu statusu frazeologii w glottody-
daktycznym ukazywaniu relacji: jzyk a kultura. Pisze rwnie: W potocznym mniema-
niu umiejtno posugiwania si frazeologizmami, a zwaszcza idiomami, uwaa si za
miar stopnia opanowania jzyka obcego (). Bez ich aktywnego przyswojenia niemo-
liwe wydaje si wic opanowanie kompetencji kulturowej, a tym samym czynne uczest-
nictwo w procesie komunikacji w jzyku obcym60.
H. i T. Zgkowie piszc o ksztaceniu sprawnoci leksykalnej zauwaaj: Okrelony
repertuar leksykalny stosowany w postaci metafor, tradycyjnie rozumianych frazeolo-
gizmw i idiomw, a take zwykych kolokacji pozwala na zwielokrotnienie liczby
znacze relatywizowanych do kontekstu jzykowego, czyli wspwystpie wyrazowych,
ktre tworzc nowe wartoci semantyczne, jednoczenie modyfikuj znaczenia skadni-
kw, wsptworzcych zwizki wyrazowe wszelkiego rodzaju61.
W niektrych artykuach zwraca si gwnie uwag na praktyczne aspekty naucza-
nia frazeologii na lekcjach jzyka obcego, podajc sposoby na zastosowanie frazeologii
podczas zaj62. Niektrzy autorzy teoretycznej problematyce nauczania frazeologii ob-
cokrajowcw powicaj zaledwie kilka zda. W swoich rozwaaniach glottodydaktycy
s zgodni co do koniecznoci poszerzenia roli frazeologii w procesie nauczania jzyka
obcego, jednake rzadko wskazuj konkretne rozwizania. Std wynikaj kolejne kwestie
sporne, jak m.in. problem z ustaleniem optimum frazeologicznego, a co za tym idzie take
problem nasycenia frazeologi dostpnych materiaw dydaktycznych.

58
A. Papie, Frazeologia w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:] Nowa generacja w glottodydaktyce
polonistycznej, red. W. Miodunka, Krakw 2009, s. 218.
59
M. Kornaszewski, J. Padalak, op. cit., s. 307.
60
A. B. Burzyska Jake rad bym si nauczy polskiej mowy O glottodydaktycznych aspektach relacji
jzyk a kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, Wrocaw 2002, s. 117-118.
61
H i T. Zgkowie, Jak ksztaci sprawno leksykln? [w:] Silva rerum. Ksiga powicona Profesorowi
M. Kornaszewskiemu w 70. rocznic urodzin, red. S. Mikoajczak, M. Borejszo, Pozna 1999, s. 117.
62
M. azarczyk, A. Wojciechowska, Praktyczne wykorzystanie frazeologizmw w szkole, Jzyki Obce
w Szkole 4, 2012, s. 110-117; E. Biczak, Poznawanie idiomw na lekcjach jzyka angielskiego, Jzyki Obce
w Szkole 1, 2002, s. 70-73; G. Dbrowski, Rola frazeologizmw w nauczaniu jzykw obcych, Jzyki Obce
w Szkole 3, 2002, s. 9-11; N. Markiewicz, Przysowie, powiedzenie, sentencja jako rozgrzewka jzykowa, Jzyki
Obce w Szkole 1, 2002, s. 77-79; M. Niedzielak-Kwiatkowska, Przysowia na lekcjach jzyka niemieckiego,
Jzyki Obce w Szkole 1, 2002, s. 4-76; A. Stryjecka, Zajcia z frazeologii fakty i yczenia, Acta Universitatis
Lodziensis. Ksztacenie polonistyczne cudzoziemcw 10, 1998, s. 115-120; I. Frckiewicz, Zastosowanie
przysw w nauczaniu jzyka niemieckiego, Jzyki Obce w Szkole 2, 1985, s. 137-142.

17
 W wietle tych faktw zaskakuje uwaga P. Mldnera-Nieckowskiego, ktry jest prze-
konany, e nauczyciele jzykw obcych: du wag przywizuj do uczenia zwizkw
frazeologicznych, i to nie tylko idiomw, ale take caych fraz (zda typowych i niejako
wzorcowych) oraz konkrentych powiedze uywanych w konkretnych sytuacjach63.
Na gruncie chorwackim sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana. Tutaj bowiem
problem nauczania frazeologii cigle pozostaje na marginesie bada glottodydaktykw.
Pierwsza konferencja naukowa poruszajca zagadnienie nauczania jzyka chorwackiego
jako obcego miaa miejsce dopiero w 2005 roku. Pobienie problemami nauczania fra-
zeologii zajmuj si m.in. S. Brali i N. Mihaljevi, ktre w swoim artykule Metaforom
do idiomatskog izriaja kulturoloka komponenta u uenju jezika pisz: idiomatski
izrazi () usmjeravaju pozornost govornika prema kulturnim, drutvenim i drugim razli-
kama meu narodima (...). (...) pokuaj pronalaenja naina kako u to veoj mjeri unijeti
kulturoloki element u nastavu stranog jezika, svakako e pridonijeti ne samo razvoju
metodike nastave stranih jezika nego i pribliavanju razliitih jezika i kultura64.
Dopiero L. Sui w artykule Znaaj frazeologije u suvremenoj nastavi njemakog
jezika analizuje zagadnienie dokadniej, cho ogranicza si do nauczania jzyka niemiec-
kiego. Autorka dezaprobuje dotychczasowe podejcie do zagadnienia nauczania frazeolo-
gii, piszc: Frazemi se naravno susreu prilikom obrade tekstova, bilo pisanih bilo onih
namijenjenih sluanju, i tada se konkretan frazem prevede na hrvatski jezik, opisno ili pak
odgovarajuim frazemom, ako takav u hrvatskom jeziku postoji. No pritom se izostavlja
usvajanje ope teoretske podloge vezane uz frazeologiju te usvajanje odreenog broja
najuestalijih frazema njemakog jezika65.
S. Rittgasser piszc o przydatnoci sownika frazeologicznego w pracy nauczycie-
la, zauwaa jedynie, e wprowadzenie frazeologii mogoby oywi lekcj i proponuje:
Nastavnik moe upisivati u svoju bazu podataka i druge frazeoloke igre, ukljuujui
frazemske viceve i viefrazemske reenice66.
W innych opracowaniach znajduj si mniej istotne uwagi o koniecznoci nauczania
frazeologii przy okazji omawiania problemu nauczania obcokrajowcw przysw lub fra-
zemw (kolokacji). Tymi ostatnimi zajmowaa si B. Petrovi, ktra w artykule Nacrtak
za kolokacijski rjenik hrvatskoga jezika pisze na ich temat, e to jedan od kljunih im-
benika usvajanja vokabulara u uenju stranoga jezika67. Do tego samego tematu wraca
w drugim artykule Razvijanje kolokacijske kompetencije u hrvatskome kao stranom i dru-
gom jeziku. Cho uwagi autorki s ograniczone do frazemw, to mona je odnie take
do frazeologizmw: Vano je inzistirati na uenju kolokacija uz obine svakodnevne
rijei i vjebati uporabu kolokacijskih kombinacija u razliitim komunikacijskim situaci-
jama. Na taj e nain neizvorni govornik ovladati kolokacijskim mogunostima hrvatsko-

63
P. Mldner-Nieckowski, op. cit., s. 98.
64
S. Brali, N. Mihaljevi, Metaforom do idiomatskog izriaja kulturoloka komponenta u uenju jezika,
[w:] Semantika prirodnog jezika i metajezik semantike. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku,
red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 108.
65
L. Sui, Znaaj frazeologije u suvremenoj nastavi njemakog jezika, [w:] Semantika prirodnog jezika
i metajezik semantike. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, Zagreb 2005, s. 714.
66
S. Rittgasser, Frazeoloki rjenik za nastavnike, [w:] Slavenska frazeologija i pragmatika, red. . Fink-
-Arsovski i A. Hrnjak, Zagreb 2007, s. 192
67
B. Petrovi, Nacrtak za kolokacijski rjenik hrvatskoga jezika, [w:] Vidjeti Ohrid. Referati hrvatskih
sudionica i sudionika za XIV. Meunarodni slavistiki kongres (Ohrid, 10. 16. rujna 2008.), Zagreb 2008, s.
225.

18
ga jezika i razvijati svoju kolokacijsku kompetenciju koja e mu nedvojbeno omoguiti
fluentnost i tonost jezine produkcije68. Z pogldem tej autorki zgadza si N. Bori,
ktra w artykule Kolokacije kao dio leksikog pristupa u nastavi stranih jezika (s poseb-
nim osvrtom na engleski jezik) pisze: Tradicionalno se smatralo da dobra jezina poduka
podrazumijeva usvajanje gramatikih struktura i dovoljan broj individualnih rijei. Danas
je jasno da to ne pridonosi prirodnoj i fluentnoj komunikaciji na stranom jeziku. ak i in-
zistiranje na komunikacijskom pristupu nee poluiti dobre rezultate, ako se ne posveti
panja kolokacijskom aspektu vokabulara. Uenike bi trebalo poticati da prepoznaju ko-
lokacije i neprestano izvlaiti iz njihove memorije kolokacije koje su tamo pohranili69.
O nauczaniu frazemw pisali take inni chorwaccy lingwici. . eh sugeruje, by
w doborze materiau frazeologicznego do nauczania kierowa si rodzimym jzykiem
studentw: Where there is a direct translational equivalence between two languages it
make it a lot easier for a learner to remember word combinations. It would be very useful
to have a variety of teaching material at hand. The collocations chosen for inclusion in
such material will have to be different in each case, depending on the mother tongue of the
learners. In this way it would be again easier to trace the majority of collocational errors
which are mainly the result of learners hypothesis of transferability70. Natomiast M.
njari w artykule Kollokationen als Teil der Wortschatzarbeit zwraca uwag, e rwnie
frazemy s przez wielu autorw podrcznikw traktowane po macoszemu: Obwohl
die Wichtigkeit der Kollokationen beim Fremdsprachenlernen inzwischen erkannt wurde,
gibt es auer im Rahmen einzelner Lektionen in den Lehrbchern fr den Deutschunter-
richt, die in ihrem Wortschatzbungsteil Kollokationsbungen enthalten, keine bungs-
bcher, die der ausschlieen Einbung von Kollokationen, gewidmet wren, sondern nur
Wortschatzbungsbcher, die die kollokative Komponente bercksichtigen71. Podobnie
uwaa H. Bosiljevac, ktra popiera pogld J. Nattingera, zgodnie z ktrym poduka vo-
kabulara mora promijeniti svoje arite od samih rijei prema nizu vierjenih leksikih
pojava koje su osnovne za svakidanju komunikaciju, a koje su zanemarene budui da se
ne uklapaju u tradicionalne spoznaje ni gramatike ni vokabulara72.
Kwestia nauczania frazeologii zostaje rwnie porednio poruszona przy okazji ana-
lizy przysw na potrzeby dydaktyki. I tak M. Kos artykuem Vanost poslovica u nastavi
engleskog jezika chce pokaza vanost obrade poslovica u nastavi engleskog jezika, jer
one su dio kulture toga, ali i ostalih stranih jezika. Uenik ih mora poznavati da bi stekao
vii stupanj komunikacijske kompetencije73. G. Mikuli natomiast uwaa, e nadal mamy
do czynienia ze zbyt ma liczb bada kontrastywnych74: There is hardly any research
done, at least to our knowledge, on comprehension, of either proverbs or figurative lan-
guage in general, in the foreign language area75. Podobne gosy pojawiy si w zbio-
68
B. Petrovi, Razvijanje kolokacijske kompetencije u hrvatskome kao stranom i drugom jeziku, Strani
jezici XXXVI, 2007, s. 37.
69
N. Bori, Kolokacije kao dio leksikog pristupa u nastavi stranih jezika (s posebnim osvrtom na engleski
jezik), [w:] Suvremena kretanja u nastavi stranih jezika. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku,
red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Pritchard, Zagreb Rijeka 2004, s. 65.
70
. eh, Learning and teaching collocations, [w:] Psiholingvistika i kognitivna znanost u Hrvatskoj
primijenjenoj lingvistici, red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Pritchard, Zagreb Rijeka 2003, s. 181.
71
M. njari, Kollokationen als Teil der Wortschatzarbeit, Strani jezici XXXVII, 2008, s. 58.
72
H. Bosiljevac, Nastava vokabulara nekada i danas, Strani jezici XXV, 1996, s. 53-54.
73
M. Kos, Vanost poslovica u nastavi engleskog jezika, Strani jezici XXXII, 2003, s. 189.
74
Zagadnienie frazeologii porwnawczej omawiam szerzej na kocu tego dziau.
75
G. Mikuli, op. cit., s. 147.

19
rze Primijenjena lingvistika danas, w ktrym D. kara opublikowaa artyku Semantino
ustrojstvo poslovica (Model interakcije jezika i kulture). Znajduje si tu uwaga na temat
nauczania przysw oraz innych podobnych do nich form: Nuno je (...) prilikom usva-
janja stranoga jezika obratiti panju i kulturnom aspektu. Pri tome vanu ulogu ima semi-
otika kulture koja moe pruiti potpunije objanjenje znaenja pojedinih stranih rijei. (...)
[Zato przyp. mj] javlja se potreba jednog drugaijeg pristupa u analizi poslovica i njoj
slinih formi koje imaju vanu ulogu u govorenom jeziku76. W tym samym zbiorze znaj-
duje si take artyku . Matuliny Prezentacija paremije u dvojezinom rjeniku, gdzie
moemy zapozna si z nastpujcym stanowiskiem: O tome kolika je uloga poslovice
za svakodnevno jezino komuniciranje, pa zbog toga i u nastavi stranih jezika, ovdje (ni)
ne treba posebno govoriti77.
Spord monografii zaledwie kilka stron przeznacza na interesujc nas kwesti M.
Skljarov. Podaje on jednak tylko definicj zwizku frazeologicznego i idiomu oraz zwra-
ca uwag na frazeologizmy wsplne jzykom europejskim, pomimo i tytu publikacji
mgby sugerowa, e zagadnienie zostanie omwione znacznie szerzej78. Wyjtkiem
jest publikacja V. Pogaj-Hadi, M. Smoli i M. Benjak, Hrvatski izvana, w ktrej au-
torki powicaj cay rozdzia zagadnieniu nauczania obcojzycznej frazeologii. W jego
podsumowaniu pisz: poznavanje frazeologije odreenoga jezika dio je komunikacijske
kompetencije i zato uenje frazeologije treba imati svoje mjesto u uenju / pouavanju je-
zika prvoga i stranoga od samoga poetka uenja. (...) U nastavi stranoga jezika (posebno
srodnih jezika) treba ukljuiti kontrastivni pristup koji omoguava prepoznavanje istosti
i razliitosti frazeologije jezika u kontaktu79.
Natomiast A. Kodri z I. Vidovi Bolt80 jako jedyne poruszyy problem niewystarcza-
jcego nasycenia frazeologi treci dydaktycznych: Przegldajc podrczniki do nauki
jzyka polskiego i chorwackiego jako jzykw obcych, stwierdziymy, e frazeologia jest
w materiaach do nauki jzyka polskiego obecna w wikszym stopniu ni w podrczni-
kach do nauki jzyka chorwackiego, w ktrych jest ona z zasady lekcewaona81. W Pol-
sce ukazao si nawet kilka zbiorw wicze frazeologicznych dla obcokrajowcw82, po-
dobnych publikacji brakuje jednak w glottodydaktyce chorwackiej.
Niewielki jest dorobek dotyczcy wicze frazeologicznych w chorwackiej dydakty-
ce szkolnej. Zbir wicze frazeologicznych Frazeologija hrvatskog jezika autorstwa M.
76
D. kara, Semantino ustrojstvo poslovica (Model interakcije jezika i kulture), [w:] Primijenjena
lingvistika danas. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, Zagreb 1994, s. 80.
77
. Matulina, Prezentacija paremije u dvojezinom rjeniku, [w:] Primijenjena lingvistika danas. Zbornik
Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, Zagreb 1994, s. 96.
78
M. Skljarov, Jezik i govor u nastavi stranih jezika, Zagreb 1987, s. 95-96.
79
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli, M. Benjak, Hrvatski izvana, Zagreb 2007, s. 156.
80
W swojej pracy doktorskiej pt. Frazemi sa zoonimskom sastavnicom u poljskom i hrvatskom jeziku
(rkopis) I. Vidovi-Bolt zauwaa, e zwizki frazeologiczne w procesie nauczania jzykw obcych s przyczyn
trudnoci zarwno w ich rozumieniu, jak i przekadzie.
81
A. Kodri, I. Vidovi Bolt, Odkrywanie ukrytego w chorwackich i polskich frazeologizmach narodowych,
[w:] wiat ukryty w sowach czyli o znaczeniu gramatycznym, leksykalnym i etymologicznym, red. I. Generowicz,
E. Kaczmarska, I. M. Doliski, Warszawa 2009, s. 212-213.
82
B. Bartnicka, Jzyk polski dla cudzoziemcw. wiczenia leksykalne, Warszawa 1974; B. Bartnicka,
D. Buttler, Jzyk polski dla cudzoziemcw. wiczenia leksykalno-stylistyczne, Warszawa 1978; D. Buttler,
Frazeologia polska. wiczenia dla cudzoziemcw, Warszawa 1980; E. Rybicka, Nie taki diabe straszny.
Podrcznik frazeologii dla obcokrajowcw, Krakw 1993; A. Dbrowska, R. obodziska, Polski dla
cudzoziemcw, Wrocaw 1995; A. Piciska, Co raz wejdzie do gowy ju z niej nie wyleci. Czyli frazeologia
prosta i przyjemna, Krakw 2006.

20
Turk funkcjonuje na uniwersytetach chorwackich na prawach rkopisu. Jedynym ogl-
nodostpnym zbiorem wicze leksykalnych jest publikacja V. Pogaj-Hadi83. Dorobek
polskiej dydaktyki szkolnej jest w tym zakresie znacznie wikszy84.
Pojedyncze wzmianki o koniecznoci nauczania frazeologii znajduj si rwnie
w innych publikacjach. Jednake potrzeba ta rzadko jest wyraona wprost. Przykadowo
W. Kaniuka piszc o nauczaniu obcej kultury na lektoracie zauwaa rwnie, e Idiomy
podobnie jak przysowia s komponentami kultury danego narodu i wiadkami historycz-
nego rozwoju85. Ten sam autor wyraa porednio potrzeb nauczania frazeologizmw
podczas analizy idiomw jzyka niemieckiego: Ze wzgldu na aspekt stosowany ana-
lizy idiomw jzyka niemieckiego, podyktowany potrzebami teorii i praktyki przekadu
oraz dydaktyki jzykw obcych, naleaoby przeanalizowa cay zbir idiomw jzyka
niemieckiego w opozycji do jzyka polskiego86. Oznaczaoby to te, e autor jest zwo-
lennikiem ich nauczania. W. Martyniuk natomiast w artykule Podejcie komunikacyjne
w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego uznaje frazeologi za element socjokultury da-
nego narodu, przy czym zdobywajc wiedz o jzyku uczcy si powinien jasno widzie,
w jaki sposb moe t wiedz wykorzysta w dziaaniu praktycznym, tj. w zrozumieniu
i poznaniu nowego spoeczestwa, porozumieniu si z ludmi w nim yjcymi, w odna-
lezieniu si w nowym otoczeniu. () Owa niepodzielna jedno strony socjokulturowej
i lingwistycznej () wydaje si rzecz niezwykle wan, niestety jednak czsto zapomi-
naj o niej i autorzy podrcznikw do nauki jzykw obcych, i lektorzy prowadzcy na-
uczanie87. Autor ten w krtkim czasie wyda drugi artyku o podobnym tytule. Opisa on
w nim wasny eksperyment dydaktyczny. Podczas omawiania jego wynikw zaznaczy, i
studentom spodobay si zaprezentowane na kursie teksty, albowiem docenili obecno
w nich wielu elementw jzyka codziennego, [w tym przyp. mj] wyrae idiomatycz-
nych88. W. Miodunka z kolei wspomina o potrzebie nauczania utartych formu jzyko-
wych, ktre nazywa nonikami mdroci ludowej: Noniki tzw. mdroci ludowej to
utarte formuki, wyraajce i utrwalajce stereotypowe, obiegowe pogldy, bdce istot-
nym skadnikiem kultury popularnej (). Chodzi tu o wyraenia idiomatyczne, cytaty lub
przysowia89. L. Zabrocki umieszcza w swojej monografii nastpujc uwag: Ucze-

83
V. Pogaj-Hadi, Vjebe iz hrvatskog ili srpskog jezika I, Ljubljana 1990.
84
M. Nagajowa, wiczenia sownikowo-frazeologiczne w klasach V-VIII, Warszawa 1972; D. Kopertowska,
wiczenia z leksykologii i leksykografii, Kielce 1988; Z. Turlej, Frazeologia w wiczeniach dla klas IV-VIII,
Kielce 1995; J. Bk, Sownictwo i frazeologia w wiczeniach, d 1998; H. Kajetanowicz, Licz si ze sowami.
wiczenia leksykalne i frazeologiczne, Gdask 1998; E. Polaski, M. Iwanowicz, Sownictwo i frazeologia
w szkole. Wiadomoci, wiczenia, testy dla gimnazjw i szk rednich, d 1999; M. Kita, A Skudrzykowa,
Czowiek i jego wiat w sowach i tekstach, Katowice 2002.
Podobny zestaw wicze ukaza si jako dodatek do sownika frazeologicznego autorstwa B. Pdzich. Nosi
on tytu: Sowniki PWN. wiczenia z kluczem. Frazeologia i znaczenia wyrazw (Warszawa 2005).
85
W. Kaniuka, Socjolingwistyczna analiza wybranych struktur idiomatycznych jzyka niemieckiego
i polskiego w aspekcie teorii przekadu i dydaktyki jzykw obcych, d 1975, s. 52.
86
W. Kaniuka, Lingwistyczna analiza wybranych wyrae idiomatycznych wspczesnego jzyka
niemieckiego, [w:] Lingwistyka stosowana i glottodydaktyka, red. F. Grucza, Warszawa 1976, s. 189.
87
W. Martyniuk, Podejcie komunikacyjne w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Cz I: Wnioski
dydaktyczne, Przegld Polonijny 2, 1984, s. 113.
88
W. Martyniuk, Podejcie komunikacyjne w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Cz II: Prba
praktycznego zastosowania, Przegld Polonijny 3, 1984, s. 96.
89
W. Miodunka, Kompetencja socjokulturowa w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Zarys programu
nauczania, [w:] Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego: stan obecny programy nauczania
pomoce dydaktyczne, red. W. T. Miodunka, Krakw 2004, s. 108.

21
nie jzyka tak zwanych zaawansowanych musi si poza tym koncentrowa gwnie na
przyswajaniu bardziej skomplikowanych struktur skadniowych, idiomatycznych zwro-
tw oraz sownictwa90. W. Gorczyca omawiajc oglnie tok postpowania metodyczne-
go w nauczaniu leksyki dodaje: Podobny tok postpowania metodycznego naleaoby
zastosowa przy wprowadzaniu frazeologizmw91. M. Wysocka piszc o rozwijaniu
wiadomoci kulturowej na lekcjach jzyka angielskiego zaznacza, i w programie na-
uczania powinny si znale czasowniki frazowe, idiomy i kolokacje typowe dla j-
zyka obcego92. Natomiast A. Rzewlska wypowiadajc si w sprawie kompetencji leksy-
kalnej uczniw pisze, i jednym z jej elementw jest take znajomo staych wyrae.
W ich ramach wymienia przysowia i powiedzenia oraz jednostki frazeologiczne93.
Podobne oglne i powierzchowne wzmianki o nauczaniu obcojzycznej frazeologii
mona te znale m.in. u M. Tryuk94, A. Leko-Szymaskiej95, L. Zarby96 czy R. or-
evi97.
Czsto jednak pogldy autora w kwestii nauczania frazeologii s wyraone zaledwie
w jednym zdaniu, jak na przykad w publikacji D. Buttler Z metodyki nauczania jzyka
polskiego jako obcego, gdzie pojawia si takie stwierdzenie: W ukadzie rzeczowym
(sownika-minimum dla obcokrajowcw) naleaoby te prezentowa obcokrajowcom
polsk frazeologi98. Podobnie bywa w przedmowach do materiaw majcych suy
praktycznemu opanowaniu obcojzycznej frazeologii, przykadowo K. Stawiska w pu-
blikacji Idiomy francuskie w wiczeniach pisze: A poznawanie jzyka to w duym stop-
niu take poznawanie idiomw99. A. M. Dubrowin z kolei w przedmowie do swojego Ob-
razkowego sownika idiomw rosyjskich zauwaa: Dla kogo, kto nie zna pewnej liczby
idiomw, zwaszcza tych najczciej uywanych, jzyk rosyjski zarwno w mowie, jak
i pimie pozostanie niezrozumiay100.
Bywa te, e w caym tekcie ani razu nie pada termin frazeologia, frazeologizm,
idiom lub zwizek frazeologiczny, jednak zamieszczone przykady ka przypusz-
cza, e autorzy rwnie tego rodzaju poczenia wyrazowe mieli na myli. Przyka-
dowo M. Gobiowski, podajc angielskie wyraenie idiomatyczne white lies (dos.
biae kamstwa), nie nazywa go frazeologizmem, lecz elementem bezekwiwalentnej

90
L. Zabrocki, Jzykoznawcze podstawy metodyki nauczania jzykw obcych, Warszawa 1966, s. 69.
91
W. Gorczyca, Kognitywizm w glottodydaktyce. Wykady, Bielsko-Biaa 2007, s. 157.
92
M. Wysocka, Rozwijanie wiadomoci kulturowej na lekcjach jzyka angielskiego, Jzyki Obce w Szkole
6, 2004, s. 114.
93
A. Rzewlska, Kompetencja leksykalna i nauczanie jzykw obcych, Jzyki Obce w Szkole 1, 2008, s.
40-41.
94
M. Tryuk, Konfrontatywne badania leksyki w aspekcie glottodydaktycznym na materiale francuskim
i polskim, Wrocaw 1989.
95
A. Leko-Szymaska, Korpusy w nauczaniu jzykw obcych, [w:] Podstawy jzykoznawstwa
korpusowego, red. B. Lewandowska-Tomaszczyk, d 2005, s. 221-239.
96
L. Zarba, Idiomatyka kontrastywna a kompetencja kulturowa (na przykadzie polsko-francuskim), [w:]
Jzyk, kultura kompetencja kulturowa. Materiay z XIII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki
Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, Zaborw 5 8 listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa 1992, s.
265-275.
97
R. orevi, Kultura kao faktor u nastavi engleskog jezika, Strani jezici I, 1972, s. 253-262.
98
D. Buttler, Z metodyki nauczania jzyka polskiego jako obcego, [w:] Metodyka nauczania jzyka
polskiego jako obcego, Warszawa 1980, s. 153.
99
K. Stawiska, Idiomy francuskie w wiczeniach, Warszawa 1998, s. 7.
100
A. M. Dubrowin, Obrazkowy sownik idiomw rosyjskich, Moskwa 1981, s. 5.

22
leksyki101. Inni autorzy frazeologizmy i frazemy w glottodydaktyce nazywaj m.in. na-
stpujco:
a) Wyrazy ekspresywne oraz emocionalne rijei102;
b) Utarte formy jzykowe oraz ustaljeni leksiki sklopovi103;
c) Jezino oznaene rijei (dos. wyrazy naznaczone jzykowo)104;
d) Elementy kulturowe105;
e) Leksyka z komponentem kulturowym oraz leksyka z potencjaem realioznaw-
czym106;
f) Idiomatyka socjokulturowa107;
g) Leksyka bezekwiwalentna108;
h) Poczenia leksykalne oraz poczenia wyrazowe109;
i) Poczenia skonwencjonalizowane oraz frazemy110;
j) Elementy lingwokulturowe111;

101
M. Gobiowski, Rola kultury i kulturoznawstwa w nauczaniu jzykw obcych (postulaty badawcze),
[w:] Jzyk, kultura kompetencja kulturowa. Materiay z XIII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut
Lingwistyki Stosowanej Uniwersztetu Warsyawskiego, Zaborw 5 8 listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa
1992, s. 196.
102
R. Fox, Odabir minimalnog vokabulara za primjenu u nastavi stranih jezika, Strani jezici XVIII, 1989,
s. 20-26; J. Kowalewski, Program kulturowy jako odpowied na trudnoci w nauczaniu jzyka polskiego na
Wschodzie, [w:] Rozwijanie i testowanie biegoci w jzyku polskim jako obcym, red. A. Seretny i E. Lipiska,
Krakw 2008, s. 161-183.
103
M. Bergovec, Leksiki pristup u nastavi stranih jezika s posebnim osvrtom na hrvatski, Lahor 3, 2007,
s. 53-66.
M. Dumanovsky, Nauczanie jzyka chorwackiego w Polsce a rozwj kompetencji socjolingwistycznej, [w:]
Nauczanie jzykw pokrewnych, red. J. Baluch i M. Papierz, Krakw 2009, s. 97-109.
104
L. Cviki, M. Bonjak, Pogled u obiljeja i probleme uenja rijei u hrvatskome kao nematerinskome
jeziku, [w:] Suvremena kretanja u nastavi stranih jezika. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku,
red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Pritchard, Zagreb Rijeka 2004, s. 111-120.
105
M. Woytowicz-Neymann, Doroli a nauczanie jzykw obcych, Wrocaw Warszawa Krakw 1970;
T. Pacholczyk, Aspekt realioznawczy a motywacja uczenia si jzyka obcego w kontekcie doboru tematyki do
tekstw podrcznikowych, [w:] Kulturoznawstwo w nauczaniu jzykw obcych. Materiay III Oglnopolskiego
Sympozjum Neofilologicznego 21 22 padziernika 1977, red. Z. Magnuszewska, Zielona Gra 1980, s. 133-
-140.
106
W. Miodunka, Czy kultura bya traktowana po macoszemu w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego?
Rozwaania na marginesie ksiki Anny Burzyskiej, [w:] Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego:
stan obecny programy nauczania pomoce dydaktyczne, red. W. T. Miodunka, Krakw 2004, s. 13-35.
107
M. Gny, Zagadnienia kulturowe i kulturoznawcze w nauczaniu jzykw obcych, Siedlce 2003.
108
M. Gobiowski, Rola kultury i kulturoznawstwa w nauczaniu jzykw obcych (postulaty badawcze),
[w:] Jzyk, kultura kompetencja kulturowa. Materiay z XIII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut
Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, Zaborw 5 8 listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa
1992, s. 185-198.
109
H. Komorowska, Testy w nauczaniu jzykw obcych, Warszawa 1984.; B. Z. Kielar, Sposoby interpretacji
zjawisk kulturowych przy nauczaniu jzyka obcego oraz tumaczenia, [w:] Bilingwizm, bikulturyzm, implikacje
glottodydaktyczne. Materiay z XII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej
Uniwersytetu Warszawskiego, Zaborw 18 20 wrzenia 1986, red. F. Grucza, Warszawa 1989, s. 51-62.
110
W. Marton, Dydaktyka jzyka obcego w szkole redniej. Podejcie kognitywne, Warszawa 1978;
A. Butcher, B. Guziuk-wica, Frazeologia nadawcy. Odtwarzalno frazemw w procesie nauczania jzyka
polskiego jako obcego, [w:] Rytualizacja w komunikacji spoecznej i interkulturowej, red. J. Mazur, Lublin 2004,
s. 161-170.
111
J. Wierieszczacin, W. Kostomarow, Lingworealioznawstwo a nauczanie jzyka rosyjskiego cudzoziemcw,
[w:] Elementy realioznawcze i literackie nauczania jzyka rosyjskiego, red. S. Siatkowski, Warszawa 1977,
s. 13-26; W. Woniewicz, Funkcje elementw lingwokulturowych w procesie nauczania jzyka obcego, [w:]

23
 k) Krilatice (skrzydlate sowa)112.
Przynajmniej wzmianki na temat nauczania frazeologii (zwaszcza w jzyku angiel-
skim) zawieraj publikacje w jzyku angielskim113. Na tym tle pozytywnie wyrnia si
artyku D. A. Titone i C. M. Connine pt. On the compositional and noncompositional na-
ture of idiomatic expressions114, z ktrego mona wywnioskowa, i metaforyczno jed-
nostek jzyka ma wpyw na ich wiksz zapamitywalno i odtwarzalno, a tym samym
zdolno utrwalenia si w jzyku. Tym samym zakwestionowane zostaje przekonanie, e
frazeologizmy s trudne do opanowania pamiciowego. Publikowano rwnie artykuy
traktujce o problemach nauczania niemieckiej frazeologii115.
Par razy zagadnienie frazeologii pojawio si w tekstach naukowych, ktre jedynie
porednio mwi o potrzebie jej nauczania116.
W. Marton w ksice Nowe horyzonty nauczania jzykw obcych przestrzega przed
nagminnym kolekcjonowaniem i uywaniem przez uczcego si idiomw, ktre nieraz
nale do rnych rejestrw jzyka117. W Pfeiffer z kolei w swojej monografii Nauka
jzykw obcych. Od praktyki do praktyki staje w obronie celowoci nauczania syntagm
o duej wartoci komunikacyjnej118. Tutaj jednak kocz si rozwaania obu naukowcw
na temat kwestii nauczania frazeologii.
Tak wic wyrany jest brak opracowa opartych na badaniach empirycznych, pro-
wadzcych do naukowych rozwiza modelowych, ktre mogyby ukierunkowa prace
nauczyciela w zakresie nauczania frazeologii. Przewaaj za to teksty o charakterze po-
stulatywno-praktycystycznym.
Zauway to ju M. Tryuk piszc: Z. Bujas, R. Berndt i V. Ivir przy okazji omawiania
rnic metod konfrontatywnych bada sownictwa (np. analizy skadnikowej) zauwaaj
potrzeb analizy pocze wyrazowych. Jednake ograniczaj si oni jedynie do wskaza-
nia tego wanego problemu, nie proponujc adnego realnego rozwizania119.

Kulturoznawstwo w nauczaniu jzykw obcych. Materiay III Oglnopolskiego Sympozjum Neofilologicznego,

21 22 padziernika 1977, red. Z. Magnuszewska, Zielona Gra 1980, s. 177-191.
112
S. Veselica-Majhut, T. Rae, Nekoliko biljeaka o pouavanju kulture na studiju engleskoga jezika,
Strani jezici XXXVI, 2007, s. 269-273.
113
Oto kilka wybranych tytuw: A. Pawley, F. H. Syder, Two puzzles for linguistic theory: nativelike
selection and nativelike fluency, [w:] Language and communication, red. J.C. Richards i R.W. Schmidt, London
1983, s. 191-226; R. J. Alexander, Fixed expressions in English: reference books and the teacher, English
Language Teaching Journal 38/2, 1984, s. 127-134; M. Lewis, The lexical approach. The State of ELT and a Way
Forward, London 1994; S. Granger, From phraseology to pedagogy: Challenges and prospects, [w:] Chunks in
the Description of Language. A tribute to John Sinclair, red. P. Uhrig i S. Schller, Berlin New York 2011, s.
1-17.
114
Artyku opublikowano w ramach czasopisma Journal of Pragmatics 31 (1999), s. 1655-1674.
115
Kilka wybranych tytuw:
R. Hessky, Feste Wendungen ein heies Eisen? Einige phraseodidaktische berlegungen fr den
DaF-Unterricht, Deutsch als Fremdsprache 3, 1997, s. 139-143; S. Ettinger, Einige berlegungen zur
Phraseodidaktik, [w:] EUROPHRAS 95. Europische Phraseologie im Vergleich: Gemeinsames Erbe und
kulturelle Vielfalt, red. W. Eismann, Bochum 1998, s. 201-217; E. Hallsteinsdttir, M. ajnkov, U. Quasthoff,
Phraseologisches Optimum fr Deutsch als Fremdsprache. Ein Vorschlag auf der Basis von Frequenz- und
Gelufigkeitsuntersuchungen, Linguistik online 27, 2006, s. 117-136.
116
M. Szaek, Sposoby podnoszenia motywacji na lekcjach jzyka obcego, Pozna 1992; A. Markunas,
Wybrane zagadnienia dydaktyki jzyka kierunkowego na neofilologii, Pozna 1993.
117
W. Marton, Nowe horyzonty nauczania jzykw obcych, Warszawa 1976, s. 79.
118
W Pfeiffer, op. cit., s. 173.
119
M. Tryuk, op. cit., s. 27.

24
 Na gruncie chorwackim sytuacja jest podobna. V. Pogaj Hadi, M. Smoli i M. Ben-
jak pisz: Iako se hrvatska frazeologija moe pohvaliti bogatom literaturom od teorijske
do kontrastivne frazeologije te istraivanjima frazeologije u djelima starijih hrvatskih pi-
saca i frazeologije u rjenicima hrvatskog jezika itd., o frazeodidaktici (termin Pekaro-
viov, 1997) u hrvatskom jeziku (prvom i stranom), koliko je nama poznato, nitko nije
pisao120.
Podobny postulatywno-praktycystyczny charakter maj rwnie publikacje poruszajce
problem nauczania rodzimej frazeologii. Przekonanie o koniecznoci nauczania tej warstwy
leksyki uczniw polskich na lekcjach jzyka polskiego w szkole jest powszechne121.
Na gruncie chorwacko-serbskim istnieje niestety niewiele publikacji poruszajcych
kwesti nauczania frazeologii w szkoach chorwackich122.
120
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli, M. Benjak, op. cit., s. 142.
121
E. Kozarzewska, Stae zwizki frazeologiczne na tle wspczesnego zasobu leksykalnego jzyka
polskiego, Prace Filologiczne XX, 1970, s. 303-309; J. Pilich, Dobieranie waciwych zwizkw frazeologicznych,
Poradnik Jzykowy 1970, z. 4, s. 239-241; S. Skorupka, Nauczanie frazeologii w szkole, [w:] W subie nauce
i szkole. Ksiga pamitkowa powicona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi, red. W. Krencik,
Warszawa 1970, s. 281-287; Z. Saloni, wiczenia frazeologiczne w szkole, Polonistyka XXV, z. 6, 1972, s. 28-39;
M. Kielar, Rozwj umiejtnoci posugiwania si zwizkami frazeologicznymi przez dzieci i modzie, Przegld
Pedagogiczny. Biuletyn Instytutu Bada Pedagogicznych 12, 1973, s. 53-63; J. Kobyliska, A. Dyduchowa,
Sowniki w nauczaniu jzyka polskiego, Warszawa 1973; A.A. Zdaniukiewicz, Z zagadnie kultury jzyka.
Teoria Praktyka Szkoa, Warszawa 1973; M. Sawczuk, wiczenia frazeologiczne w szkole zawodowej,
Polonistyka XXIX, z. 5, 1976, s. 45-48; H. Kurczab, Z zagadnie dydaktyki frazeologii w szkole redniej, [w:]
Z teorii i praktyki dydaktycznej jzyka polskiego, tom 2, red. J. Kram i E. Polaski, Katowice 1978, s. 147-
171; E. Polaski, J. Budzik, Problem ksztatowania sownictwa i frazeologii uczniw a programy i podrczniki
szkolne, [w:] Z teorii i praktyki dydaktycznej jzyka polskiego, tom 2, red. J. Kram i E. Polaski, Katowice
1978, s. 123-145; S. Bba, Z zagadnie poprawnoci frazeologicznej, [w:] Materiay pomocnicze do nauczania
jzyka polskiego w liceach oglnoksztaccych, Pozna 1979, s. 73-90; H. Kurczab, Nauczanie integrujce
jzyka polskiego w szkole oglnoksztaccej, Rzeszw 1979; S. Bba, Zagadnienia poprawnoci frazeologicznej
na wiczeniach z kultury jzyka polskiego, [w:] Jzyk. Teoria Dydaktyka. Materiay IV Konferencji Modych
Jzykoznawcw Dydaktykw, Opole 20 21 maja 1979 r., red. J. Tokarski, Kielce 1980, s. 206-228; E.
Polaski, Sownictwo uczniw. Problemy, badania, wnioski, Warszawa 1982; B. Klebanowska, W. Kochaski,
A. Markowski, O dobrej i zej polszczynie, Warszawa 1985; D. Buttler, Jzyk i my. Podrcznik do jzyka
polskiego dla klasy II szk rednich, Warszawa 1988; R. Wickowski, wiczenia sownikowo-frazeologiczne
i syntaktyczne w klasach pocztkowych, Warszawa 1989; M. Jaworski, Metodyka nauki o jzyku polskim. IV.
Metodyka nauki o sownictwie i frazeologii, Warszawa 1991; J. Kowalik, Nauka o jzyku polskim dla licealistw,
Warszawa 1992; M. Szpiczakowska, Czy dojna krowa jest zwierzciem? Uwagi o poprawnoci frazeologicznej,
[w:] Porozmawiajmy o jzyku czyli zbir nie tylko lekcyjnych propozycji konwersacyjnych, red. M. Skaryski,
Kielce 1992, s. 41-50; J. Podracki (red.), Polszczyzna pata nam figle. Poradnik jzykowy dla kadego, Warszawa
1993; J. Bobrowski, Gramatyka opisowa jzyka polskiego (zarys modelu generatywno-transformacyjnego), tom
II: Od struktur wyjciowych do tekstu, Kielce 1995; A. Mikoajczuk, Rozumienie znaczenia wybranych zwizkw
frazeologicznych w testach egzaminacyjnych na polonistyk, [w:] Studia pragmalingwistyczne, Warszawa 1997,
s. 91-105; J. Kida, Stylistyka, styl i jzyk artystyczny w edukacji polonistycznej, Rzeszw 1998; H. Synowiec,
Rozumienie znaczenia zwizkw frazeologicznych w szkole, [w:] Wybrane zagadnienia edukacji polonistycznej,
red. H. Kurczab, U. Kope, E. Kozowska, Rzeszw 2002, s. 179-190; A. Karolczuk, B. Kuak, Aspekt czasownika
a frazeologia. Perspektywa dydaktyczna, [w:] Jzyk Polski. Wspczesno historia, tom IV, red. W. Ksiek-
Bryowa i H. Duda, Lublin 2003, s. 25-34; A. Grodecka, Frazeologia na wesoo, Polonistyka 2, 2004, s. 52-54.
122
Z. Dikli, Leksike vjebe u nastavi hrvatskoga ili srpskog jezika, Suvremena metodika nastave
hrvatskog ili srpskog jezika 1-2, god. IX, 1984, s. 21-34; . , , Knjievni
jezik 14/4, 1985, s. 211-218; J. Melvinger, Leksikologija, Osijek 1989; M. Samardija, Leksikologija hrvatskoga
jezika i povijest hrvatskoga jezika u XX. stoljeu. Udbenik, Zagreb 1995; D. Pavlievi-Frani, Komunikacijom
do gramatike, Zagreb 2005. (W caej parusetstronicowej publikacji pojawia si tylko jedna uwaga mwica
o tym, i nieprawidowe uycie zwizkw frazeologicznych jest jednym z popenianych przez uczniw bdw
leksykalno-stylistycznych.)

25
 Z naciskiem naley podkreli, e zarwno metodycy nauczania jzyka chorwackiego
jako ojczystego, jak i glottodydaktycy, nie przygotowali dotychczas odpowiednich mate-
riaw dydaktycznych do nauczania frazeologii. Oprcz tego opracowanie chorwackiego
optimum frazeologicznego oraz przygotowanie polsko-chorwackiego i chorwacko-pol-
skiego sownika frazeologicznego to najwiksze wyzwania stojce przed polskimi i chor-
wackimi leksykografami i glottodydaktykami.
Wrd kilkuset przeczytanych przeze mnie publikacji znalazo si wiele takich, kt-
rych tytu sugerowa zwizek z interesujc mnie tematyk. Okazao si jednak, e moje
przekonanie byo niesuszne123.
Traktowanie frazeologii w nauczaniu jzykw obcych (w tym sowiaskich) oceniam
krytycznie. Badacze najczciej jedynie:
1) opisuj zwizki frazeologiczne i przedstawiaj ich klasyfikacj;
2) sygnalizuj potrzeb wikszego zainteresowania kwesti nauczania zwizkw fra-
zeologicznych;
3) zestawiaj zwizki frazeologiczne w dwch lub wicej jzykach oraz 4) opisuj ich
uycie i/lub znaczenie bez implikacji dla glottodydaktyki.
Glottodydaktycy nie wypowiadaj si w nastpujcych kwestiach:
a) ktrych zwizkw frazeologicznych naley naucza;
b) jak due powinno by optimum frazeologiczne;
c) na jakim etapie nauczania wprowadza zwizki frazeologiczne;
d) w jaki sposb prezentowa zwizki frazeologiczne.
Wydaje si rwnie, i niektrzy autorzy nie dostrzegaj wagi nauczania zwizkw
frazeologicznych, widzc w nich jedynie miy dodatek do lekcji ciekawostk prze-
rywajc monotoni lekcji, rdo humoru i dowcipu sownego czy te czynnik zwra-
cajcy uwag na pewne treci kulturowe. Takie podejcie nie zadowala w kwestii na-
uczania sownictwa take pocze wyrazowych. Ju w 1978 r. W. Marton zauwaa, e
dydaktycy jzykowi najczciej nie uwiadamiaj sobie, jak bardzo bogaty jest sownik
uytkownika jzyka124. A M. azarczyk i A. Wojciechowska wiele lat pniej dodaj:
Wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy, e frazeologizmy stanowi du cz leksy-
ki125. Nie wiadomo jednak dokadnie jak du, gdy zwizki frazeologiczne nie poddaj
si prostemu kategoryzowaniu, o czym pisze W. Chlebda: zjawiska, ktrymi tak chtnie
123
Przykadowo:
H. Komorowska, Sukces i niepowodzenie w nauce jzyka obcego, Warszawa 1978; T. Wonicki, E.
Zawadzka, Fazy procesu przyswajania jzyka obcego, Warszawa 1981; W. Woniewicz, Kierowanie procesem
glottodydaktycznym, Warszawa 1987; M. Stawna, Podejcie komunikacyjne do nauczania jzykw obcych. Od
teorii do praktyki. Warszawa 1991; R. Bartnicka, L. Kacprzak, E. Rohoziska (red.), Vademecum lektora jzyka
polskiego, Warszawa 1992; R. I. Arends, Uczymy si naucza, Warszawa 1995; A. P. Cowie, Phraseology: theory,
analysis and applications, Oxford 2001; A. Kopczyski, U. Zaliwska-Okrutna (red.), Jzyk rodzimy a jzyk obcy.
Komunikacja, przekad, dydaktyka, Warszawa 2001; A. uczak-oma, E. Metera-Debaene, Zanim wybierzesz
podrcznik. Metody oceniania materiaw do nauki jzykw, Krakw 2002; M. Wysocka, Profesjonalizm
w nauczaniu jzykw obcych, Katowice 2003; Z. Jelaska, Hrvatski kao drugi i strani jezik, Zagreb 2005; H.
Komorowska, Metodyka nauczania jzykw obcych, Warszawa 2005; A. Seretny, E. Lipiska, ABC metodyki
nauczania jzyka polskiego jako obcego, Krakw 2005; H. Komorowska (red.), Nauczanie jzykw obcych,
Polska a Europa, Warszawa 2007; V. Pavii-Taka, V. Bagari, M. Brdar, M. Omazi, Lingvistika javne
komunikacije: komunikacija u nastavi i komunikacijska gramatika, Zagreb 2009.
124
W. Marton, Dydaktyka jzyka obcego w szkole redniej. Podejcie kognitywne, Warszawa 1978, s. 101-
102.
125
M. azarczyk, A. Wojciechowska, Praktyczne wykorzystanie frazeologizmw w szkole, Jzyki Obce
w Szkole 4, 2012, s. 111.

26
zajmuje si frazeologia, s najczciej zawieszone gdzie w przestrzeni midzy inwa-
riantem i realizacj tekstow; uywajc sw Andrzeja Lewickiego, powiedzielibymy, e
znajduj si one na pierwszym stopniu abstrakcji, jakim jest hasowanie zwizkw fra-
zeologicznych126. Std te we frazeologii plan obserwacji w takim stopniu dominuje nad
planem abstrakcji, e ledwie mona mwi o naukowym charakterze tej dziedziny wie-
dzy127. Sytuacj dodatkowo komplikuje brak cisej definicji zjawiska czliwoci oraz
jej nieprzewidywalno128. Wymienione tutaj czynniki, wraz z brakiem przekonujcych
kryteriw, wyodrbniajcych zwizki frazeologiczne z tekstu, sprawiaj, e zyskay one
bliej nieokrelone i niezasuone miano trudnej warstwy leksykalnej. F. Grucza jednak
przeczy rzekomej trudnoci frazeologizmw, uwaajc, e do atwych w zapamitaniu
nale: formy czsto powtarzanych zwrotw, rutynowych i/lub frazeologicznych, na-
stpnie tekstw rytualnych, czsto take rozrywkowych (np. pieni), a czasem te urzdo-
wych129. W Pfeiffer z kolei pisze: W ogle kryterium trudnoci jest mao ostre i trudno
definiowalne. Osobicie sdz, e syntagma o duej wartoci komunikacyjnej ich htte
gern (poprosz) jest bardzo prosta i atwa, jeli wyjani j wycznie na paszczynie
leksykalnej; syntagma ta jest skomplikowana i trudna tylko wtedy, jeli wyjania j na
paszczynie gramatycznej130.
Rwnie P. Mldner-Nieckowski uwaa, e Umys czowieka jest w stanie groma-
dzi bardzo du liczb gotowych i kompletnych wypowiedze, a ponadto zapamita,
z ktrymi sytuacjami si kojarz131.
M. Laskowski zauwaa wprawdzie optymistycznie fakt, i zwizki frazeologiczne
byy traktowane w badaniach jzykoznawczych i dydaktycznych jako drugorzdne zja-
wisko jzyka w odniesieniu do kompetencji jzykowej uczcych si. Dopiero od roz-
woju metody komunikatywno-interkulturowej, szczeglnie w ostatnich latach, zyskuj
na lekcjach jzykw obcych na znaczeniu, po czym dodaje: jednak w wikszoci
podrcznikw powica si im nadal zbyt mao miejsca132.

Prace z zakresu frazeologii porwnawczej jzykw sowiaskich133

anauczanie frazeologii studentw filologii chorwackiej

S. Skorupka nawizujc do zagadnienia frazeologii porwnawczej tak przedstawi

jej zadania: Celem takich zestawie [zwizkw frazeologicznych w rnych jzykach
przyp. mj] jest wykrycie wsplnych rde frazeologii europejskiej, w szczeglnoci
sowiaskiej, oraz powizanie jej z dalszymi rdami wiatowymi. Metoda porwnawcza

126
W. Chlebda, Pogoda dla bogaczy czyli o inwariancie i wariantach we frazeologii raz jeszcze, [w:]
Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej VI, red. M. Basaj i D. Rytel, Warszawa 1994, s. 94.
127
Ibidem, s. 93.
128
M. Tryuk stwierdza, e czliwo leksykalna jest () trudniejsza do przewidzenia [od czliwoci
semantycznej przyp. mj]. M. Tryuk, op. cit., s. 26.
129
F. Grucza, Kulturowe determinanty jzyka oraz komunikacji jzykowej, [w:] Jzyk, kultura kompetencja
kulturowa. Materiay z XIII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu
Warszawskiego, Zaborw 5 8 listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa 1992, s. 19.
130
W. Pfeiffer, op. cit., s. 173.
131
P. Mldner-Nieckowski, op. cit., s. 115.
132
M. Laskowski, Zwizki frazeologiczne, op. cit., s. 19.
133
W tej czci opracowania chciaabym jedynie zasygnalizowa moliwoci wykorzystania podobnych
prac w procesie nauczania frazeologii studentw filologii chorwackiej. Nie podaj tu wszystkich dostpnych
opracowa z zakresu frazeologii porwnawczej jzykw sowiaskich.

27
pozwoli lepiej zorientowa si w tendencjach rozwojowych frazeologii, pozwoli wreszcie
wydzieli w kadym jzyku to, co jest w nim swoiste, zwizane bd ze struktur jzy-
ka, bd z osobliwoci kultury danego narodu, od tego, co jest wsplne wielu jzykom
lub grupom jzykowym134. Jak mona wywnioskowa z cytatu, zastosowanie wynikw
bada z obszaru frazeologii porwnawczej w dydaktyce jzykw obcych nie byo brane
przez uczonego pod uwag. Niemniej jednak kady artyku naukowy, ktry zestawia pol-
skie zwizki frazeologiczne z ich odpowiednikami w jzykach obcych, przede wszystkim
sowiaskich, przyczynia si do powikszenia wiedzy na temat czcych je relacji. Dobre
ich poznanie pozwala z kolei z wyprzedzeniem wskaza sytuacje jzykowe, w ktrych
uczcy si danego jzyka obcokrajowcy bd z duym prawdopodobiestwem popenia
bdy. Wanie te zwizki frazeologiczne, ktre w dwch jzykach nie czy relacja ab-
solutnej ekwiwalencji135, powinny zainteresowa lektorw i autorw podrcznikw do
nauczania jzyka obcego. M. Marcjanik pisze: Komparatystyka frazeologiczna jest in-
teresujcym problemem badawczym midzy innymi dlatego, e w wikszym stopniu ni
inne dziedziny jzykoznawstwa odzwierciedla wpyw czynnikw pozajzykowych na
ksztatowanie si jzyka136.
Dzi dysponujemy imponujc liczb tekstw naukowych, poruszajcych interesu-
jc mnie problematyk, ktre zostay zebrane w serii szeciu tomw pt. Z problemw
frazeologii polskiej i sowiaskiej, opublikowanych w latach 1982 1994. W kadym
z tomw istnieje osobny dzia powicony zagadnieniom frazeologii porwnawczej, ktry
nosi tytu: Frazeologia konfrontacyjna jzykw sowiaskich. Zebrane w nim artykuy
znacznie podniosy wiedz na ten temat. Wydaje si jednak, e nadal s aktualne sowa
M. Basaja, zawarte w pierwszym tomie serii: Brak jest wyczerpujcych danych o stopniu
porwnywalnoci frazeologii polskiej z frazeologi jzykw sowiaskich i niesowia-
skich137. Oznacza to, e temat pozostaje niewyczerpany.
Cytowany uczony zajmowa si gwnie porwnywaniem frazeologii polskiej z cze-
sk; wraz z D. Rytel wyda skrypt dla studentw bohemistyki Sownik frazeologiczny
czesko-polski138. Zagadnieniami tymi zajmowali si rwnie J. Damborsk139i T. Oro140.

134
S. Skorupka, Z zagadnie frazeologii porwnawczej, Prace Filologiczne XVIII, z. 4, 1965, s. 119.
135
Przez ekwiwalent absolutny rozumiem odpowiednik identyczny pod wzgldem formalnym
i semantycznym. Nazwy uywam za V. Michaek: O sposobach tumaczenia rosyjskich zwizkw frazeologicznych
na jzyk polski (Martwe dusze w przekadzie W. Broniewskiego), Studia Polonistyczne XIV/XV, 1986/87, s.
140.
136
M. Marcjanik, Idiomatyczne zwizki frazeologiczne w jzyku rosyjskim i polskim, Studia i materiay.
Filologia polska 13, 4/1984, s. 191.
137
M. Basaj, Ekwiwalencja tumacze frazeologizmw (na przykadzie jzyka czeskiego i polskiego), [w:]
Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej I, red. M. Basaj i D. Rytel,Warszawa 1982, s. 157.
138
M. Basaj, D. Rytel, Sownik frazeologiczny czesko-polski, Katowice 1981.
139
Jzykoznawca ten poza gramatyk i minirozmwkami wyda m.in. Studia porwnawcze nad
sownictwem i frazeologi polsk i czesk, Warszawa 1977.
140
Przykadowe monografie: Czesko-polski sownik skrzydlatych sw, Krakw 1996; Studia z frazeologii
czeskiej i polskiej, Krakw 2005; Czesko-polski sownik zdradliwych wyrazw i puapek frazeologicznych,
Krakw 2006; Wielki czesko-polski sownik frazeologiczny, Krakw 2009.
Przykadowe artykuy z dziedziny frazeologii porwnawczej: Frazeologizmy z etnonimami w jzyku polskim
i czeskim, Sprawozdania z Posiedze Komisji Naukowych PAN (Krakw), 34, 1992, s. 64-65; Polskie i czeskie
zwizki frazeologiczne z nazwami narodowoci lub z przymiotnikami odnarodowociowymi, [w:] Z problemw
frazeologii polskiej i sowiaskiej VI, red. M. Basaj i D. Rytel, Warszawa 1994, s. 139-153; Biblizmy czeskie
i polskie, [w:] Frazeologia a religia. Tezy referatw midzynarodowego sympozjum naukowego, Opole 4 6
wrzenia 1996 r., red. W. Chlebda i S. Kochman, Opole, 1996, s. 117-119; Ksztatowanie si czesko-polskich

28
W badaniach nad czesko-polsk frazeologi porwnawcz oraz zachodniosowiask pa-
remiologi porwnawcz wane s rwnie dwa dziea leksykograficzne: E. Mrhaov,
M. Balowski, esko-polsk frazeologick slovnk, (Ostrava 2009) oraz E. Mrhaov, M.
Balowski, M. Hrabal, A. Mkank, M. Pankov, J. Pomierska, S. Wlke, Zpadoslovan-
sk paremiologick ddictv (Ostrava 2010).
Natomiast frazeologia polska w zestawieniu ze sowack zainteresowaa B. Rejako-
w. Badaczka wydaa kilka tekstw, ktre wzbogaciy teori przekadu frazeologii i s
wan lektur dla tumaczy z jzykw sowiaskich141.
Na uwag zasuguj take prace z zakresu frazeologii porwnawczej jzyka polskie-
go i bugarskiego. Tematyk t zainteresoway si: E. Solak142, V. Maldieva143 i E. Mi-
chow144.
E. Michow skupia si przede wszystkim na badaniu frazeologii somatycznej oraz
stereotypw narodowych, ktre stay si podstaw niektrych polskich i bugarskich idio-
mw. Poprzez ich analiz przyblia odbiorcy specyficzne dla kadego jzyka sposoby
interpretowania wiata oraz pomaga zrozumie podobiestwa i rnice midzy dwoma
kodami kulturowymi.

wzajemnych stereotypw jzykowych, Sprawozdania z Posiedze Komisji Naukowych PAN (Krakw), 40,
1996, s. 61-62; Czeskie i polskie frazeologizmy pochodzenia biblijnego, Sprawozdania z Posiedze Komisji
Naukowych PAN (Krakw), 41, 1997, s. 47-48; Czeskie i polskie frazeologizmy z nazwami barw neutralnych,
Prace Komisji Sowianoznawstwa, 51, 1999, s. 145-150; Odpowiedniki polskich zwizkw frazeologicznych
w czeskich przekadach Pana Tadeusza, [w:] Problemy frazeologii europejskiej, tom 3, red. A. M. Lewicki,
Warszawa 1999, s. 7-13; Czesko-polska ekwiwalencja frazeologiczna, [w:] Frazeografia sowiaska: Teoria
i praktyka, tradycje, teraniejszo, przyszo. Tezy referatw midzynarodowej konferencji naukowej,
Opole 6 8 wrzenia 2000 r., red. M. Balowski i W. Chlebda, Opole 2000, s. 136-137; Czesko-polskie zudne
odpowiedniki zwizkw frazeologicznych z przymiotnikami, [w:] Studia Slavica 6. Slavistika osudem i volbou,
red. J. Raclavsk, Ostrava 2002, s. 189-192.
141
Przykadowe publikacje: Zagadnienia frazeologii porwnawczej i oglnej w jzykoznawstwie czeskim
i sowackim (przegld problemw badawczych), Studia z filologii polskiej i sowiaskiej, tom XIX, 1980, s. 247-
254; Zwizki frazeologiczne o identycznej lub podobnej budowie morfologicznej w jzyku sowackim i polskim,
Wrocaw 1986; Mechanizmy jzykowe w przekadzie zwizkw frazeologicznych (na materiale jzyka polskiego
i sowackiego), Lublin 1994.
142
E. Solak, Jzykowy obraz wiata duchw (w wietle frazeologizmw bugarskich i polskich), [w:]
. . . - . .
, 2001, s. 153-157.
143
V. Maldieva, J. Wjtowicz, Polskie i bugarskie zwizki frazeologiczne, Warszawa 1994.
144
Przykadowe publikacje: Polskie i bugarskie frazeologizmy somatyczne zawierajce komponent
KREW, Kieleckie Studia Filologiczne, tom VI, 1992, s. 175-184; Midzynarodowe stereotypy narodowoci
(na podstawie polskich i bugarskich frazeologizmw), Kieleckie Studia Filologiczne, tom VII, 1993, s. 55-
70; Polskie i bugarskie frazeologizmy somatyczne ze znaczeniem motywowanym liczb czci ciaa, Kieleckie
Studia Rusycystyczne, tom VII, 1996, s. 137-148; Polskie i bugarskie frazeologizmy somatyczne ze znaczeniem
motywowanym przez grne lub dolne pooenie czci ciaa, Kieleckie Studia Filologiczne, tom X, Kielce 1996,
s. 117-125; Ekwiwalencja frazeologizmw polskich i bugarskich pochodzcych z mitologii, historii i literatury,
[w:] Dziedzictwo i teraniejszo. Polsko-europejski dialog kultur, red. M. Marczewska i Z. Trzaskowski, Kielce
2009, s. 139-149; Frazeologizmy polskie i bugarskie motywowane pooeniem czci ciaa uytym do celw
metrycznych, [w:] Studia Filologiczne Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego, red. A. Gaczyska i M.
Marczewska, tom 24, Kielce 2011, s. 73-80; Studia nad frazeologi somatyczn jzyka polskiego i bugarskiego,
Kielce 2013.

29
 Polsko-rosyjsk frazeologi porwnawcz badali liczni jzykoznawcy, m.in.: I. Dasz-
czyska145, V. Michaek146, W. Chlebda147, I. Sandomirska148, E. Stra149, S. Karolak150. Na
gruncie jzykoznawstwa rosyjskiego najbogatszym rdem informacji na temat fraze-
ologii jzykw sowiaskich jest zdecydowanie W. Mokijen-
ki ( 1989), w ktrej autor omawia kwesti staoci, modelowoci, implicytnoci,
obrazowoci i ekspresywnoci zwizkw frazeologicznych. Jak informuje w przedmowie
do ksiki jest ona przeznaczona dla kadego zainteresowanego leksykologi jzykw
sowiaskich, a take dla studentw kierunkw filologicznych i pedagogicznych. Pisze
take o przydatnoci publikacji przy porwnywaniu systemw leksykalnych151, dlatego
zawarte w niej pogldy zdeterminoway mylenie niemale wszystkich pniejszych fra-
zeologw jzykw sowiaskich i porednio wpyny na kierunek rozwoju bada nad
frazeologi porwnawcz.
Tezami zawartymi w tej publikacji kierowali si rwnie chorwaccy lingwici. Naj-
bardziej znan badaczk rosyjskiej i chorwackiej frazeologii jest . Fink, ktra jest take
autork sownika Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema (Zagreb 2006), zesta-
wiajcego chorwackie porwnania frazeologiczne z ich ekwiwalentami w jzykach so-
wiaskich. Jest rwnie autork innych publikacji152. Oprcz niej, chorwackie i rosyjskie
frazeologizmy porwnyway take A. Hrnjak153 oraz A. Menac154.

145
Przykadowe publikacje: Wspczesna rosyjska frazeologia biesiadna i pijacka, [w:] Sowo, tekst, czas:
materiay z Midzynarodowej Konferencji Naukowej: Szczecin, 4 5 czerwca 1996, Szczecin 1996, s. 132-127;
, Kieleckie Studia Rusycystyczne, tom VIII, 1998,
s. 219-226.
146
V. Michaek, op. cit.
147
W. Chlebda, Problem tzw. jednostek jzyka i praktyka przekadu na jzyk obcy, Zeszyty Naukowe.
Filologia Rosyjska, z. 3, 1994, s. 41-48.
148
I. Sandomirska, O metaforach ycia i mierci w staych zwizkach wyrazowych w jzyku rosyjskim, [w:]
Jzykowy obraz wiata i kultura, Wrocaw 2000, s. 355-367.
149
E. Sta, Kategoria intensywnoci we frazeologii jzyka polskiego i rosyjskiego, Katowice 2008.
150
S. Karolak, Sownik frazeologiczny rosyjsko-polski. - ,
Warszawa 1998.
151
K
B. M. M, ,
1989, s. 3.
152
Przykadowe publikacje: Frazeologizmi s numerikom komponentom (na materijalu hrvatskih ili srpskih
i ruskih frazeologizama), Radovi za slavensku filologiju 24, 1989, s. 81-97; Tipovi adjektivnih frzeologizama
(na materijalu ruskog i hrvatskog jezika), Filologija 20-21, 1992-93, s. 91-101; Sinonimni nizovi frazeologizama
kojima se opisuje ovjekova vanjtina (na materijalu hrvatskog i ruskog jezika), Strani jezici 1, 1993, s. 20-27;
Pridjevski i glagolski frazemi sa znaenjem jako pijan i jako se napiti (na materijalu ruskog i hrvatskog
jezika), [w:] Prvi hrvatski slavistiki kongres I, red. S. Damjanovi, Zagreb 1997, s. 231-241; Hrvatski frazem
djevojka (Katica) za sve i njegovi ekvivalenti u ruskom jeziku, [w:] VI Slavistieskije tenija pamjati professora
P. A. Dmitrijeva i prof. G. I. Safronova, red. E. Ivanova, M. Kotova, Sankt Petersburg 2005, s. 131-137.
153
Przykadowe publikacje: Frazemi s komponentom srce u hrvatskoj i ruskoj frazeologiji, Rije 2, 2005,
s. 20-27; Neke pragmatike osobitosti supstantivnih frazema koji se odnose na ovjeka (na primjeru hrvatskih
i ruskih frazema), [w:] Slavenska frazeologija i pragmatika, red. . Fink-Arsovski, A. Hrnjak, Zagreb 2007,
s. 105-109; Crna maka i crni konj u hrvatskoj i ruskoj frazeologiji, [w:] Slavjanskaja frazeologija
i paremiologija v XXI veke, red. E. E. Ivanova, V. M. Mokienko, Minsk 2010, s. 125-132.
154
Przykadowe publikace: Posueni elementi u ruskoj i hrvatskoj frazeologiji, [w:] Zbornik radova
posveen VII. Kongresu jugoslavenskih slavista, Zagreb 1972, s. 77-82; Iz problematike frazeoloke sinonimije
u ruskom i hrvatskom knjievnom jeziku, Filologija 9, 1979, s. 185-191; Genitiv u sastavu frazelogizama
u suvremenom ruskom i hrvatskom knjievnom jeziku, Croatica 19, 1983, s. 83-90.

30
 Jeeli chodzi o prace nad frazeologi porwnawcz chorwack i polsk, to na gruncie
chorwackim reprezentuj je przede wszystkim publikacje dwch badaczek: N. Pintari
i I. Vidovi-Bolt. N. Pintari wydaa pierwszy i jak na razie jedyny chorwacko-polski
sowniczek frazeologiczny155, a take, wraz z M. Moguem, dwujzyczny sownik oglny
Polsko-chorwacki sownik (Zagreb 2002). Jest rwnie autork innych publikacji156.
I. Vidovi-Bolt jest obecnie najczciej publikujc badaczk polskiej i chorwackiej
frazeologii porwnawczej. Jej bibliografia jest imponujca157. Szczegln uwag naley
zwrci na artyku Vanost kontrastivnog pristupa u pouavanju stranoga jezika primjer
ovladavanja hrvatskim za poljske govornike158, gdy po raz pierwszy dostrzeono w nim
przydatno bada komparatystycznych w dydaktyce jzyka chorwackiego jako obcego.
W artykule ograniczono si jednak do wyliczenia typowych bdw gramatycznych, lek-
sykalnych i skadniowych, popenianych przez polskich studentw filologii chorwackiej
w trakcie nauki jzyka chorwackiego. Autorki nie wspominaj w nim o nauczaniu fraze-
ologii.

155
Hrvatskosrpsko-poljski frazeoloki rjenik, Mali frazeoloki rjenici 3, Zagreb 1986.
156
Przykadowe publikacje: Dystrybucja czasownikw ruchu w niektrych polskich i chorwackich
frazeologizmach, [w:] Sowa, sowa, sowa ... w komunikacji jzykowej, red. M. Grabska, Gdask 2000, str.
236-24; Znaenije hleba v horvatskoj, poljskoj i russkoj frazeologii, [w:] iauliai, Ryga 2004, str. 107-116;
Pragmemi i frazopragmemi nijekanja u poljskom i hrvatskom jeziku, [w:] Semantika prirodnog jezika i metajezik
semantike, Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 607-618.
157
Przykadowe publikacje: Glagoli kretanja u poljskim i hrvatskim frazemima (teorijska i empirijska
analiza na temelju studentskih prijevoda frazema), [w:] Jezina norma i varijeteti. Zbornik Hrvatskoga drutva
za primijenjenu lingvistiku red. L. Badurina, B. Pritchard, D. Stolac, Rijeka 1998, s. 593-601; Biblijski frazemi
sa zoonimskom sastavnicom u hrvatskom, ekom i poljskom jeziku, [w:] Semantika prirodnog jezika i metajezik
semantike, Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 643-654;
Potekoe u prevoenju frazema (na primjerima hrvatskih i poljskih frazema), Strani jezici I, 2005, s. 63-70;
Prinos prouavanju biblijskih frazema u poljskom i hrvatskom jeziku (ekvivalencija zoonimskih biblijskih
frazema), [w:] Wyraz, zdanie, sowo 5, red. W. Wysoczaski, Wrocaw 2006, s. 385-394; Hrvatski i poljski
etnonimski frazemi poredbene strukture, [w:] Slavenska frazeologija i pragmatika, red. . Fink-Arsovski,
A. Hrnjak, Zagreb 2007, s. 209-214; Frazeologia w chorwacko-polskich leksykograficznych badaniach
kontrastywnych. Przykad opracowania nowego chorwacko-polskiego sownika frazeologicznego na wybranym
materiale, [w:] Literatura, kultura i jzyk polski w kontekstach i kontaktach wiatowych, red. M. Czermiska, K.
Meller, P. Fliciski, Pozna 2007, s. 825-836; On the Croatian toponymic phraseological units and their Polish
equivalents, [w:] Edukacja dla przyszoci, red. J. F. Nosowicz i J. Gorbacz-Pazera, Biaystok 2008, s. 135-146;
Frazeologizmy zoonimiczne odnoszce si do czowieka w jzyku chorwackim i polskim, [w:] Wyraz i zdanie
w jzykach sowiaskich 6, red. M. Sarnowski i W. Wysoczaski, Wrocaw 2008, s. 483-492; Odkrywanie
ukrytego w chorwackich i polskich frazeologizmach narodowych, [w:] wiat ukryty w sowach, czyli o znaczeniu
gramatycznym, leksykalnym i etymologicznym, red. I. Generowicz, E. Kaczmarska, I. M. Doliski, Warszawa
2009, s. 211-220; Poljsko-hrvatski frazeoloki rjenik on-line, [w:] Slavenski jezici u usporedbi s hrvatskim I.,
red. D. Sesar, Zagreb 2009, s. 177-185; Biblijski zoonimski frazemi u hrvatskom, ekom i poljskom jeziku, [w:]
Slavenski jezici u usporedbi s hrvatskim I., red. D. Sesar, Zagreb 2009, s. 163-170; Antroponimiczny komponent
zwizku frazeologicznego jak sygna pci, [w:] Sowo. Tekst. Czas X. Jednostka frazeologiczna w tradycyjnych
i nowych paradygmatach naukowych, red. M. Aleksiejenko i H. Walter, Szczecin 2010, s. 646-655; (A)
simetrinost roda i spola u antroponimskih frazema, [w:] Slavenski jezici u usporedbi s hrvatskim II., red. D.
Sesar, Zagreb 2011, s. 265-270; Otkrivanje skrivenoga u hrvatskim i poljskim nacionalnim frazemima, [w:]
Slavenski jezici u usporedbi s hrvatskim II., red. D. Sesar, Zagreb 2011, s. 271277; ivotinjski svijet u hrvatskoj
i poljskoj frazeologiji, Zagreb 2011.
158
I. Vidovi-Bolt napisaa ten artyku wsplnie z A. Kodri ([w:] Poznaskie Studia Slawistyczne 5/2013,
s. 307-320).

31
 W Polsce polsko-chorwack frazeologi porwnawcz zajmuje si gwnie A. Spa-
giska-Pruszak, ktra poza rozpraw habilitacyjn (Intelekt we frazeologii polskiej, rosyj-
skiej i chorwackiej, Gdask 2003) opublikowaa rwnie artykuy159.
Powysze wyliczenie nie obejmuje wszystkich publikacji, ma jedynie charakter przy-
kadowy. Moim celem byo pokazanie, i frazeologia porwnawcza to zagadnienie, ktre
w ostatnich latach byo chtnie podejmowane przez badaczy jzykw sowiaskich. Nie-
mniej jednak ich grono jest stosunkowo niedue i korzystaj oni przewanie z podobnej
metody badawczej. Jak wskazuj tytuy tekstw badacze na og szukaj ukrytego we
frazeologii jzykowego obrazu wiata, chc lepiej zrozumie uwarunkowania i trudno-
ci komunikacyjne, zwizane z tosamoci zbiorow, uwiadamiaj sobie i innym od-
mienno kodw kulturowych bd te rozpatruj zagadnienie z punktu widzenia teorii
i praktyki przekadu. Aspekt dydaktyczny zazwyczaj jest pomijany. Jednake zaprezen-
towany w nich materia przykadowy po odpowiednim opracowaniu mgby stanowi
punkt wyjcia do preparacji materiaw dydaktycznych: u nastavu stranih jezika mo-
ramo ukljuiti kontrastivni pristup u uenju/pouavanju frazeologije imajui u vidu iste,
sline i razline frazeme160. Waciwa, a wic uwzgldniajca aspekt glottodydak-
tyczny, analiza porwnawcza frazeologizmw przyczyniaby si do pogbienia metodyki
nauczania, gdy uwiadomiaby lektorom najistotniejsze podobiestwa i rnice midzy
zwizkami frazeologicznymi jzyka chorwackiego i polskiego.

159
Przykadowe publikacje: Z zagadnie frazeologii konfrontatywnej (na materiale frazeologii zwizanej
z rzeczownikiem gowa w jzyku polskim, rosyjskim i serbo-chorwackim, [w:] Innerslavischer und slavisch-
deutscher Sprachvergleich, red. H. Jelitte i T. Trokina, Frankfurt am Main 1995, s. 493-503; Frazeologizmy
onomastyczne zwizane z Bibli i tradycj antyczn oznaczajce sfer intelektu w jzyku polskim, rosyjskim
i chorwackim, Rije 4, 1998, s. 78-91; Some remarks upon contrastive phraseology problems (based on the
material of intellectual sphere phraseology in Polish, Russian, Serb and Croatian), [w:] Europhras 97:
Phraseology and Paremiology, red. P. Duro, Bratislava 1998, s. 331-337; Leksyka jako kreatywny komponent
w tworzeniu semantyki frazeologizmw (na przykadzie jzykw sowiaskich), [w:] Sowa, sowa, sowa
w komunikacji jzykowej, red. M. Grabska, Gdask 2000, s. 243-250; Semantyka, konotacja i ekwiwalencja
wybranych zoonimw we frazeologii jzyka chorwackiego i polskiego, Rije 1, 2000, s. 79-89; Komponent
animalistyczny we frazeologizmach jzyka polskiego, rosyjskiego i chorwackiego (aspekt translatoryczny), [w:]
Sowo Tekst. Czas V. Materiay V Midzynarodowej Konferencji Naukowej, red. M. Aleksiejenko, Szczecin 2001,
s. 119-123; Uwagi o frazeologizmach komparatywnych (w aspekcie chorwacko-polskim), [w:] Frazeologia
Europejska VIII, red. A. M. Lewicki, Lublin 2007, s. 57-75.
160
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli, M. Benjak, op. cit., s. 145.

32
 2. Stae zwizki frazeologiczne w podrcznikach
izeszytach wicze przeznaczonych do nauki
jzykachorwackiego jako obcego

2.1. Charakterystyka zasobu

Podstaw materiaow tego rozdziau stanowi 20 podrcznikw i zeszytw wicze

przeznaczonych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego oraz jeden zbir czytanek.
Wyekscerpowano z nich 359 staych zwizkw frazeologicznych, powiadczonych
w chorwackich sownikach frazeologicznych161. O miejscu konkretnej publikacji na niej
zamieszczonej licie decyduje liczba powiadczonych w niej frazeologizmw.

Liczba zwizkw
Lp. Tytu publikacji
frazeologicznych
1 M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, 64
Razgovarajte s nama! Udbenik hrvatskog jezika za nii
srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
2 M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, 46
Razgovarajte s nama! Udbenik hrvatskog jezika za vie
poetnike (A2-B1), Zagreb 2008.
3 J. Barei, Dobro doli 2. Udbenik i rjenik, Zagreb 1998. 40
4 . Bacba, . eopa, X 33
. Hrvatski jezik za Ukrajince, 2000.
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, 33
Razgovarajte s nama! Vjebenica hrvatskog jezika za nii
srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
5 M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, 25
Razgovarajte s nama, Vjebenica, gramatika i fonetika
hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2009.
6 J. Nemeth-Jaji, Sati z jezikom hrvatskim. Prirunik za vie 18
stupnjeve uenja, Pozna 1997.

161
Obecno poszczeglnych zwizkw frazeologicznych w chorwackich sownikach frazeologicznych
przedstawiono w zaczniku nr 5.

33
 7 M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, D. Pasini, 16
S. L. Udier, Hrvatski za poetnike 1. Udbenik hrvatskoga
kao drugog i stranog jezika, Zagreb 2006.
8 J. Barei, Dobro doli. Udbenik i rjenik, Zagreb 1995. 14

9 V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 4. 12

Udbenik i vjebenica, Zagreb 2002.
V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 2. Udbenik 12
s vjebenicom, Zagreb 2006.

10 T. Matasi, Dobar dan! Ein Lehrbuch des Kroatischen mit 10

Anhang fr Serbisch, Mnchen 1980.

11 B. Kryan-Stanojevi, I. Sawicka, wiczenia z gramatyki 7

jzyka chorwackiego. Vjebe iz gramatike hrvatskoga
jezika, Toru 2000.
12 M. Cesarec, Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica. I. dio, 6
Zagreb 1995.
V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 1. Udbenik 6
s vjebenicom, Zagreb 2006.

13 V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 3. 5

Udbenik i vjebenica, Zagreb 2002.

14 V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, 4

D. Vignjevi, Uimo hrvatski. I. stupanj, Zagreb 1982.

D. Norris, Jzyk chorwacki dla pocztkujcych, Krakw 4

2006.

15 V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, 3

D. Vignjevi, Uimo hrvatski 1. Udbenik, Zagreb 1999.

16 V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, Uimo 1

hrvatski 1. Radna biljenica, Zagreb 1999.

Suma zwizkw frazeologicznych 359

redni wynik 17,95

M. Cesarec, M. ila, Uimo hrvatski. itanka, Zagreb 2001. 121

Jak wynika z powyszego spisu, liczba idiomw w wikszoci podrcznikw i zeszy-

tw wicze przeznaczonych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego jest wyjtkowo
skromna. Najwicej jest ich w podrcznikach do ksztacenia na najwyszym poziomie

34
zaawansowania, z ktrych wielu studentw nie bdzie korzysta162. Czwart pozycj pod
wzgldem liczby idiomw zajmuje ukraiski podrcznik. Wynika to z tego, e ju po kilku
lekcjach autorki wprowadzaj duo nowego materiau. Podrcznik z szstej pozycji spi-
su ze wzgldu na wymagania stawiane odbiorcom, tj. najwyszy stopie zaawansowania
jzykowego, by dotychczas w Poznaniu rzadko wykorzystywany na zajciach z jzyka
chorwackiego. Podrczniki serii Uimo hrvatski zajmuj: 9 (cz druga i cz czwarta),
12 (cz pierwsza) i 13 (cz trzecia) miejsce w spisie. Hrvatski za poetnike. Udbenik
hrvatskoga kao drugog i stranog jezika, uywany obecnie w ksztaceniu studentw I roku
filologii chorwackiej w Instytucie Filologii Sowiaskiej UAM, jest na 7 miejscu.
Jedyny wydany w Polsce podrcznik do nauki jzyka chorwackiego od podstaw, J-
zyk chorwacki dla pocztkujcych, uplasowa si na dole tabeli. Pozostae publikacje to
podrczniki wydane w Zagrzebiu w latach 1982 2006, a ich autorami s rodzimi uyt-
kownicy jzyka chorwackiego. Ju w roku 1998 J. Barei zauwaya w Dobro doli 2, e
preparowanie lekcji, uwzgldniajce frazeologi, odbywa si z korzyci dla treci zaj.
Nasycenie podrcznika idiomami na tym poziomie zaawansowania nadal wydaje si nie-
wystarczajce, jednak mona mie nadziej, i jest to pierwszy krok ku zmianie na lepsze.
Niestety, autorzy pniejszych publikacji najwyraniej odrzucili moliwo skorzystania
z tego dowiadczenia i powrcili do starej formuy opracowywania materiau do zaj.
Podrczniki z najnowszej serii Razgovarajte s nama! prezentuj si na tle pozostaych
wyjtkowo korzystnie. S te dowodem na zmian sposobu mylenia autorw materiaw
dydaktycznych, ktrzy powoli otwieraj si na frazeologi i chc zapewni nalene jej
miejsce w procesie nauczania. Te same idiomy mogyby si czciej pojawia w rnych
miejscach podrcznika, ale sam fakt dostrzeenia roli frazeologii w glottodydaktyce i jej
reprezentacja ilociowa w podrczniku zasuguje na pochwa.
Zbir czytanek pt. Uimo hrvatski. itanka autorstwa M. Cesarec i M. ila, z ktrej
wynotowano 121 oddzielnych idiomw, wyrnia si na tle omwionych powyej pod-
rcznikw i zeszytw wicze. Tak znaczne, w porwnaniu z pozostaymi publikacjami,
nasycenie frazeologi jest efektem doboru tekstw. Autorki opracoway na potrzeby ksi-
ki fragmenty oryginalnych utworw literackich. Ich treci s znacznie blisze naturalne-
mu jzykowi chorwackiemu, w przeciwiestwie do licznych spreparowanych dialogw
i czytanek, ktre odnajdujemy w pozostaych badanych materiaach glottodydaktycznych.
Frazeologia pojawia si w powyszych publikacjach przewanie bez kontekstu i bez
odpowiednich wicze uatwiajcych ich przyswojenie. A przecie mona by uczyni
z frazeologii skadnik takich form wypowiedzi, jak listy, krtkie opowiadania, ilustro-
wane historyjki, piosenki, krzywki, zagadki oraz gry. Bardzo dobrze sprawdza si ona
w dialogach, przy wyraaniu opinii, przedstawianiu swoich wrae, odczu, w trakcie
ironizowania, artowania czy krytyki. Studenci powinni przecie zna sownictwo i fra-
zeologi opisujc osobowo czowieka, jego postawy moralne, usposobienie, jego prze-
ycia i uczucia oraz stany emocjonalne. A podrczniki przewanie unikaj sownictwa
dotyczcego sfery emocjonalnej.
Podrczniki przeznaczone do nauczania na najniszych poziomach ksztacenia zajmu-
j najdalsze pozycje w rankingu nasycenia frazeologizmami, co oznacza, e np. studentom
pierwszego roku kroatystyki nie daje si szansy poznania typowych frazeologizmw chor-
wackich. Wychodzi si bowiem z zaoenia, e idiomy s warstw leksyki przeznaczon

162
Bierze si to z faktu, i obecnie wikszo studentw koczy studia ju po trzech latach nauki, tj. po
uzyskaniu wyksztacenia licencjackiego.

35
dla osb na wyszym poziomie ksztacenia. Tymczasem wiele frazeologizmw ma prost,
nieskomplikowan struktur i ich wczenie do nauczania od podstaw nie powinno budzi
zastrzee. Trudno wymaga, aby podrczniki byy przesczone idiomami, jednake
jest ich w wykorzystanych publikacjach zdecydowanie za mao. Wydaje si, e uczcy si
jzyka chorwackiego nie bd w stanie uzupeni brakw w znajomoci staych zwizkw
frazeologicznych na podstawie lektury rnych dodatkowych tekstw.
Nierzadko dobr zwizkw frazeologicznych do materiaw glottodydaktycznych
jest przypadkowy. wiadcz o tym dane przedstawione przeze mnie w zaczniku nr 6.
Nie jest powiadczony taki idiom, ktry powtarzaby si we wszystkich lub w wikszo-
ci wzitych pod uwag podrcznikw i zestaww wicze. Wrd 248 wynotowanych
z analizowanych materiaw glottodydaktycznych idiomw163, a 176 stanowi zwizki
wyrazowe niepowtarzajce si pomidzy poszczeglnymi podrcznikami, tj. takie ktre
wystpuj tylko w jednej publikacji. Wrd wyekscerpowanych frazeologizmw dosy
czsto powtarzaj si tylko dwa: imati pravo (mie racj) w 13 publikacjach oraz
U redu je to (Co jest w porzdku) w 12. Dwa zwizki frazeologiczne pojawiaj si
5 razy: biti u pravu (mie racj); Padne, pada na pamet komu to (Przjdzie, przycho-
dzi do gowy komu co); cztery 4 razy: baciti se na posao (wzi si do pracy lub
rzuci si w wir pracy); Za pet je tko, to (Kto, co jest na pitk); u posljednji, zadnji
as (w ostatniej chwili); od, s vremena na vrijeme (od czasu do czasu); 9 zwizkw
frazeologicznych 3 razy oraz 55 po 2 razy. Fakt, e tak wiele frazeologizmw w ogle
nie powtarza si w analizowanych materiaach dydaktycznych, moe wiadczy o braku
kryteriw, ktrymi kierowaaby si wikszo autorw publikacji w doborze materiau
leksykalnego.

2.2. Opinie lektorw na temat obecnoci frazeologii w podrcznikach

Jeeli podrcznik nie sygnalizuje chociaby potrzeby nauczania frazeologii, to nie

mona si dziwi, e sami lektorzy rwnie jej nie odczuwaj. M. Smoli i V. Pogaj
Hadi twierdz, e s wrd nich nawet tacy, ktrzy nie maj wyksztacenia kroatystycz-
nego, licz jednak, e praca lektora bdzie dla nich odskoczni do kariery naukowej albo
chwilowym przystankiem na drodze do innego rodzaju dziaalnoci164. Cho nie oczekuje
si od lektora, e bdzie mia wszechwiedz, niemniej jednak rozsdny lektor zna swoje
braki i potrafi si systematycznie doksztaca.
Wydaje si, e wszyscy dostrzegaj oglne niedostatki podrcznikw do nauczania
jzyka chorwackiego jako obcego. Wspomniane wyej badaczki165 postanowiy przete-
stowa opinie lektorw midzy innymi na temat organizacji lektoratw, dostpnych mate-
riaw glottodydaktycznych, ich wasnego przygotowania do zaj, ale przede wszystkim
pozna zdanie lektorw o dostpnych podrcznikach przeznaczonych do nauki jzyka
chorwackiego jako obcego. Ankiety wypenio zaledwie kilkanacie osb (tj. 13), przy
czym tylko 30,7% byo zadowolonych z dostpnych podrcznikw. Lektorzy narzekali na
niewystarczajc liczb ciekawych tekstw, niedostosowane do tematyki lekcji sytuacje
163
W obliczeniach tych nie brano pod uwag zwizkw frazeologicznych, ktre znajdoway si jedynie
w zbiorze czytank M. Cesarec i M. ila.
164
M. Smoli, V. Pogaj-Hadi, Hrvatski kao strani jezik ili elje i snovi jednog lektora, [w:] Rijeki
filoloki dani 2, red. M. Turk, Rijeka 1998, s. 216.
165
M. Smoli, V. Pogaj-Hadi, Hrvatski kao strani / drugi dvije godine poslije, [w:] Rijeki filoloki dani
3, red. D. Stolac, Rijeka 2000, s. 321-341.

36
komunikacyjne, zbyt lakoniczne objanienia gramatyczne, monotonne wiczenia itd. Jeli
chodzi o teksty w podrcznikach, to skrytykowano naiwne dialogi (dosownie: glupi di-
jalozi), nadmiar treci patriotycznych, obecno nieprawdziwych informacji, przestarza-
e teksty itd. Brakuje szczeglnie podrcznikw do nauki jzyka chorwackiego na rednim
i zaawansowanym poziomie. A 92,3% lektorw informuje o przygotowywaniu wasnych
materiaw dodatkowych, co ma na celu uzupeni braki podrcznika. Prowadzcy zajcia
zauwayli take, e nowe wydania podrcznikw to nic innego jak stare edycje w nowej
szacie graficznej, opublikowane bez zmian lub tylko nieznacznie poprawione. Czsto na-
wet pracowity lektor moe mie problemy dydaktyczne, gdy dysponuje zym lub niecieka-
wym podrcznikiem. Zacytuj tutaj nastpujcy pogld: Utjecaj udbenika na nastavnika
veoma je velik. Dobar udbenik moe u znatnoj mjeri organizirati rad srednjeg i ak loeg
nastavnika, dok lo udbenik moe skrenuti s puta i najboljega166. Naley te doda, e
lektorzy zwykle nie prbuj rozwizywa problemw frazeologicznych niedocigni
podrcznikw. Podczas zaj ze studentami rzadko posuguj si jzykiem zawierajcym
frazeologizmy. Uczestnicy lektoratw powinni mie kontakt z takim jzykiem, jakim si
posuguje rodzimy jego uytkownik, a nie z jego wygadzon form167.
Podczas mojego krtkiego pobytu w Zagrzebiu udao mi si spotka z czterema lek-
torkami jzyka chorwackiego, ktrym (kadej osobno) zadaam nastpujce pytania:
1. Mislite li da je frazeologija znaajan dio leksika svakog jezika?
2. Koristite li tijekom nastave udbenike? Ako da, koje?
3. Kad ih ne koristite, na koja se didaktika sredstva oslanjate?
4. Ima li u njima vie ili manje frazema nego u udbenicima za nastavu hrvatskoga
kao drugog jezika?
5. Postoji li poseban udbenik ili vjebenica za pouavanje hrvatske frazeologije?
6. Mislite li da je zastupljenost frazeologije u udbenicima za nastavu hrvatskoga kao
drugog jezika (koje ste imali priliku koristiti) dovoljno visoka?
7. Po Vaem miljenju, koji je razlog takvog stanja?
8. ini li Vam se da je broj dostupnih frazeolokih didaktikih materijala dovoljan?
9. Pouavate li hrvatsku frazeologiju ak i ako je nema u didaktikim materijalima
koje koristite?
10. Pitaju li studenti za hrvatske frazeme tijekom nastave?
11. to mislite, na kojoj bi se razini naprednosti mogla pouavati frazeologija?
Warto doda, i pytania zadano wieloletnim pracownikom Croaticum centrum na-
uczania jzyka chorwackiego jako obcego w Zagrzebiu. Orodek ten ma due osignicia
w nauczaniu chorwackiego i kilka wartociowych publikacji glottodydaktycznych. Za-
trudnia dowiadczonych lektorw, ktrych kompetencje glottodydaktyczne s wysze ni
nauczycieli jzyka chorwackiego, pracujcych w orodkach uniwersyteckich rozsianych
po caym wiecie, o ktrych A. Menac pisze w ten sposb: budui da na pojedinim lekto-
ratima ostaju tek kratko, brojni zadaci tjeraju ih u vjeitu improvizaciju168.
Chocia lektorki odpytywano osobno, ich odpowiedzi na pytania o obecny i podany
stopie nasycenia frazeologi treci dydaktycznych s podobne:

166
A. Menac, Poloaj i uloga udbenika stranog jezika u nastavnom procesu, 14, 1969,
s. 83.
167
A. Leko-Szymaska, op. cit., s. 222.
168
A. Menac, Poloaj i uloga..., op. cit., s. 83.

37
Numer Lektor Odpowied (zachowano oryginaln pisowni)
pytania
1 A Svakako. Osobno smatram da je i najzanimljiviji dio jezika.
B Da.

C Da.

D Da, apsolutno.

2 A Trenutno na stupnju B3 samo: Kroatisch fur die Mittelstuffe.

B Ovisno o stupnju polaznika. Na Croaticumu postoje

udbenici za poetni i nii srednji stupanj. Hrvatski za
poetnike + vjebenica, Razgovarajte s nama + vjebenica.

C DA. Hrvatski za poetnike 1 (udbenik i vjebenica)

i Razgovarajte
s nama to je hrvatski za vie poetnike.

D Da, sva tri udbenika koja je izdao Croaticum. Zatim:

Kosovac V., Luki V.: Uimo hrvatski I, Zagreb 2004.,
M. Korom: Kroatisch fr die Mittelstufe Lese- und
bungstexte, Verlag Otto Sagner, Mnchen 2001.
3 A Sva mogua: glazbu, film, novine, knjievnost, vlastite
materijale...
B Za vii srednji stupanj i napredne stupnjeve lektori sami
izrauju materijale za nastavu.
C Izraujem i koristim vlastite materijale.
D Internet, asopisi.
4 A Mislim da ima.
B Teko je rei. Mislim da svaki lektor nastoji uklopiti
i frazeme u svoju nastavu i didaktika pomagala.
C Ima vie frazeologije od one u udbeniku Razgovarajte s
nama zato to je to udbenik za vie poetnike. Kad radim s
viim razinama, trebam vie frazeologije.
D Teko mi je odgovorit na to pitanje, sigurno se na internetu
i u asopisima moe nai vie frazema, raznolikijih nego
u udbenicima, no na njih nije skrenuta posebna panja,
naravno, nego ih lektor/-ica sam/-a mora uoiti i upozoriti
studente na njih.

38
5 A Koliko znam, jo ne postoji na hrvatskom.

B Ne znam.

C Ne, postoje samo rjenici.

D Koliko ja znam, ne, ali postoje neke knjige te lanci koji se

bave frazeologijom i koje je mogue iskoristiti kao izvor na
nastavi,
npr. Antica Menac, Hrvatska frazeologija.

6 A Mogla bi biti i via.

B Da.
C U Razgovarajte s nama dovoljno je visoka. U drugima nije.

D Mislim da nije.

7 A Frazemi su zanimljivi, ali za njih u nastavnom procesu ostaje

malo vremena jer se uglavnom tee i dulje usvajaju neki
gramatiki oblici koje treba dugo uvjebavati.
B U Croaticumovim udbenicima dobro su zastupljeni frazemi
i objanjena je njihova upotreba, kao i kolokacije s pojedinim
rijeima. Sve je usklaeno s temama koje se obrauju (boje,
zanimanja, stanovanje, ...).

C Razlog je to nema dobrih udbenika za hrvatski kao drugi

i strani za vie razine (srednju i naprednu).

D Openito manjkavosti udbenika koji se bave hrvatskim kao

stranim jezikom, posebno za vie stupnjeve kada je, mislim,
frazeologija posebno vana.
8 A Nikako dovoljan, ak i nedovoljan za suvremeniji pristup
pouavanju.
B Ne.
C Ne, nije dovoljan.
D Nije.
9 A Uvijek, bez obzira na materijale svaki nastavni sat naue
neki novi frazem.
B Da.
C Uvijek je pouavam i sama je stavljam u nastavne materijale.
D Da.

39
 10 A Obavezno.
B Da, ponekad.
C Pitaju za frazeme, jako ih veseli nauiti frazeme, izuzetno su
zainteresirani za to.

D Pitaju.
11 A Moe se krenuti s jednostavnijim frazemima sa ivotinjama
ve na poetnom stupnju npr. kad se pouavaju pridjevi:
gladan kao vuk, edan kao pas itd...
B Na svim stupnjevima poznavanja jezika. Smatram da frazeme
u nastavi drugog ili stranog jezika treba uvoditi postupno,
ovisno o znanju studenata. Frazemi s trpnim oblicima kada se
usvajaju trpni oblici i sl.
C Od vieg poetnog stupnja (B1).
D Smatram da se od poetka mora skretati panja na frazeme,
ali kao moda posebna grana, rekla bih na viim stupnjevima.

Wprawdzie dwie lektorki uznaj stopie nasycenia frazeologi wykorzystywanego

podrcznika za wystarczajcy, to jednak zarazem przyznaj, i brakuje im materiaw
do nauczania frazeologii oraz e same podaj studentom nowe zwizki frazeologiczne
w przygotowywanych przez siebie materiaach uzupeniajcych. Podrcznik oczywicie
nie jest jedynym rodkiem dydaktycznym, ale jego wpyw na wzbogacanie sownictwa
ucznia jest bardzo istotny. Musimy sobie te zda spraw z faktu, i nigdy nie powstanie
podrcznik idealny.
Wszyscy lektorzy przyznaj rwnie, e opracowuj dodatkowe materiay dydaktycz-
ne, poniewa podrcznik nie spenia ich wszystkich oczekiwa. Co jednak znamienne
wykorzystuj je jedynie podczas swoich zaj, nie ujawniaj ich i nie udostpniaj innym
nauczycielom, co nie pozwala na ich upowszechnienie. W przypadku wicze frazeolo-
gicznych rozpropagowanie takich materiaw byoby bardzo wskazane.
Ranking podrcznikw ze wzgldu na liczb powiadczonych frazeologizmw
pokazuje jedynie rnice liczbowe pomidzy poszczeglnymi pozycjami. aden z pod-
rcznikw (oprcz zbioru czytanek M. Cesarec i M. ila) nawet si nie zbliy do opti-
mum frazeologicznego, ktre powinno wynosi 300 jednostek169. Oznacza to, e nawet
zapoznanie si z wszystkimi publikacjami glottodydaktycznymi z listy (co oczywicie
jest praktycznie niewykonalne) nie zapewnia uczcemu si podstawowej wiedzy frazeolo-
gicznej z zakresu jzyka chorwackiego. Ze wzgldu na oczywiste ograniczenia czasowe170
w toku studiw student zapozna si najprawdopodobniej najwyej z kilkoma podrcz-
nikami. adna z omawianych pozycji nie zawiera wicej ni 70 idiomw chorwackich.

Kwestia liczby jednostek w optimum frazeologicznym zostaa omwiona pod koniec tego rozdziau.
169

W Instytucie Filologii Sowiaskiej na nauk jzyka chorwackiego przewiduje si 105 godzin lekcyjnych
170

(45 spotka z lektorem) w semestrze.

40
W niektrych znajdziemy zaledwie 3 4 zwizki frazeologiczne, co daje redni liczb
ok. 18 staych zwizkw frazeologicznych.

2.3. Sygnalizowanie frazeologicznoci pocze wyrazowych

Brak wizualnego zaakcentowania obecnoci zwizku frazeologicznego w tekcie to

kolejny zarzut pod adresem podrcznikw. Nowe sownictwo (w tym take poczenia
wyrazowe i frazeologizmy) powinno by wyeksponowane, o czym pisze W. Marton:
Wysoki stopie wyrazistoci i rozrnialnoci nowego materiau sprzyja jego wiernemu
i trwaemu zapamitaniu171. Z najbardziej przekonujcym zaakcentowaniem obecnoci
zwizku frazeologicznego zetknlimy si w podrczniku Dobro doli 2, gdzie pisane
kursyw frazy ujmowane s w ramki (cho nie zawsze), a nastpnie oznaczane rysunkiem
sowy. W ten sposb wskazuje si na tzw. ludow mdro 172:

Takiego symbolu uyto w podrczniku w sumie 17 razy, naley jednak wspomnie, e

w ten sposb zostay oznaczone jedynie przysowia: Oprez je majka mudrosti (Ostrono-
ci nigdy za wiele); Po jutru se dan poznaje ( Dzie mona pozna po poranku); Hvali
more, dr se kraja (dos. Chwal morze, ale trzymaj si brzegu); Tko se zadnji smije,
najslae se smije (Kto si mieje, ten si mieje ostatni); Poslije kie dolazi sunce (Po
burzy zawsze wychodzi soce); Tko trai, taj i nae (Szukajcie a znajdziecie); Nije
zlato sve to sja (Nie wszystko zoto, co si wieci); Svaka ptica svome jatu leti (Swj
do swego cignie); Lijepa rije sva vrata otvara (dos. adne sowo otwiera wszystkie
drzwi); Poklonjenom konju ne gledaju se zubi (Darowanemu koniowi w zby si nie
zaglda); Bolje vrabac u ruci nego golub na grani (Lepszy wrbel w garci ni gob na
dachu); Koliko ljudi, toliko udi (Ile ludzi, tyle zda); Strpljen, spaen ( Cierpliwo
jest cnot); Jedna lasta ne ini proljee (Jedna jaskka wiosny nie czyni); Tko pod dru-
gim jamu kopa, sam u nju upada (Kto pod kim doki kopie, ten sam w nie wpada); Sve
je dobro to se dobro svri (Wszystko dobre, co si dobrze koczy).
Cztery razy w podrczniku pojawia si jeszcze ilustracja obrazujca dosowne zna-
czenie przysowia, jak na przykadzie:

171
W. Marton, Dydaktyka jzyka obcego, op. cit., s. 123.
172
J. Barei, Dobro doli 2. Udbenik i rjenik, Zagreb1998, s. 79 i 171.

41
 173

W jednym tylko przypadku wizao si to z wiczeniem, ktre zachcao studenta do

objanienia znaczenia przysowia:

174

Majc na uwadze pogld, i najlepiej zapamitujemy materia leksykalny wwczas,

gdy w jego rozumienie zaangaowane s wszystkie zmysy, ja rwnie kilkakrotnie ko-
rzystaam z ilustracji, ktre obrazoway dosowne i metaforyczne znaczenie zwizkw
wyrazowych. Chciaam w ten sposb skoni studentw do dyskusji nad ich znaczeniem.
Dane pokazuj, e ponad 60% informacji, jakie zapamitujemy (), zapamitujemy
dziki funkcjonowaniu kodu obrazowego. Peni on niezmiernie istotn funkcj w fazie
prezentacji i wdraania materiau jzykowego175. W tym celu korzystaam z ilustracji
zawartych w publikacji M. Dubrowina i W. Schenka pt. Russische idiomatische Redewen-
dungen illustriert (Moskau 1979), ktre jak pokazuj zamieszczone poniej przykady
zestawiaam z polskimi i/lub chorwackimi idiomami. Wydawao mi si, i ilustracje
jako zabawny i oryginalny element wiczenia bd bardzo pozytywnie ocenione przez
studentw. Zwracali oni uwag na ich humorystyczny charakter, jednake mimo to wy-
raali opini, e zabawne ilustracje nie s koniecznym skadnikiem zada. Najwyraniej
stosowanie elementw wizualnych w glottodydaktyce znajduje si w stosunku odwrotnie

173
Ibidem, s. 138.
174
Ibidem, s. 183.
175
W. Gorczyca, op. cit., s. 87.

42
proporcjonalnym do wieku uczcych si176. Modzi ludzie nie lubi nadmiaru infantyli-
zmu, bardziej motywuje ich tematyka (szczeglnie kontrowersyjna).

177

Lektorat jzyka chorwackiego w szkole wyszej jest przeznaczony dla studentw,

a wic dla osb dorosych. Czynniki wizualne z reguy nie odgrywaj tu tak istotnej roli,
jak w przypadku dzieci. W ankietach przeprowadzonych po eksperymencie dydaktycz-
nym z nauczania frazeologii wrd studentw kroatystyki w Instytucie Filologii Sowia-
skiej UAM, pojawia si proba o ocenienie celowoci opatrywania znaczenia zwizkw
frazeologicznych stosownymi rysunkami. Zaledwie 11,76% studentw uznao, i wpro-
wadzenie ilustracji wpyno na ich zaangaowanie do wykonywania wicze. Pozostali
uczestnicy ankiety uznali, i:
1) nagromadzenie ilustracji sprzyjao osobom z pamici wizualn;
2) nadmiar ilustracji nie by konieczny;
3) wiczenia z ilustracjami nie rni si funkcjonalnie od wicze pozbawionych
ilustracji;
4) ilustracje s infantylne178.
Jak wynika z powyszych uwag, czynnik graficzny w materiaach glottodydaktycz-
nych nie zawsze jest istotny.

176
A. Markunas, op. cit., s. 26.
177
Ilustracje przygotowano w oparciu o hasa: , ,
i . M. Dubrowin, W. Schenk, Russische idiomatische Redewendungen illustriert,
Moskau 1979, s. 20, 50, 166, 167.
178
Przedstawi wyniki tych ankiet bardziej szczegowo w czwartym rozdziale opracowania.

43
 W innych podrcznikach uyto nastpujcych sposobw sygnalizowania frazeolo-
gicznoci danego zwizku wyrazowego:

Sposb sygnalizowania frazeologicznoci Liczba powiadcze

Wprowadzenie terminu frazeologizm 108
(chor. frazeologizam 8 lub frazem 100)
Wprowadzenie terminu jzyk potoczny (chor. govorni 13
jezik)
Kursywa (11) lub pogrubiona kursywa (1) 12
Wprowadzenie terminu idiom (chor. idiom) 5
Wprowadzenie terminu przysowie (chor. poslovica) 5
Wprowadzenie terminu syntagma (chor. sintagma) 5
Cudzysw 5
Wprowadzenie terminu wyraenie (chor. izraz) 4
Wyrnienie graficzne inny kolor 3
Wprowadzenie terminu fraza (chor. fraza) 1
cznie: 10 161

T. Siek-Piskozub zauwaa, e przedmioty, na ktre zwrcilimy uwag, uwiadamia-

my sobie wyranie, a te, na ktre uwaga nie zostaa skierowana nie. Zainteresowanie
sprzyja powstaniu uwagi mimowolnej (niesterowalnej), atwej do utrzymania i nie wyma-
gajcej wysiku, dziaajcej automatycznie179. Tak wic konieczno wyrnienia zwiz-
kw frazeologicznych w podrczniku nie podlega dyskusji. To, co jest zwizualizowane,
moe bardziej zainteresowa studenta i lektora. Uczcy si w tej sytuacji zainteresuje si
zapewne wyrnionym rodkiem jzykowym, lektor za dostrzee konieczno gbsze-
go ukazania jego sensu i typowych kontekstw jzykowych. Mwic o wizualizacji, nie
mam na myli ilustracji, lecz obrazy mylowe, ktre niekoniecznie musz by konkretne.
Z tabeli wynika, e mona si w tym celu posuy przykadowo barwnym tem czy od-
mienn czcionk.

"frazeolgizm"
2,5% 1,9%
3,1% 3,1% "jzyk potoczny"
3,1% 0,65%
3,1%
kursywa
7,45% "idiom"
"przysowie"
"syntagma"
cudzysw
8,1% "wyraenie"
67%
kolor
"fraza"

179
T. Siek-Piskozub, Gry, zabawy i stymulacje, Pozna 1995, s. 92.

44
 W analizowanych przeze mnie podrcznikach i zeszytach wicze cznie (tj. wraz
z powtrzeniami) odnaleziono 475 zwizki frazeologiczne. Zaledwie 33,9% z nich zostao
wyrnionych w tekcie. Liczba zastosowanych sposobw sygnalizowania frazeologicz-
noci idiomw zostaa przedstawiona na wykresie koowym.

2.4. Charakterystyka podrcznikw i zeszytw wicze

do nauki jzyka chorwackiego

W tej czci rozdziau omawiam poszczeglne podrczniki jzyka chorwackiego

z punktu widzenia liczby zawartych w nich zwizkw frazeologicznych. Obok numeru
strony danej publikacji podaj kursyw idiom oraz fragment cytatu, jeeli zwizek fra-
zeologiczny pojawi si w kontekcie. Dalej nastpuje polski odpowiednik, opis umiej-
scowienia w podrczniku (czytanka, dialog, wiczenie itd.) i sposb sygnalizowania
frazeologizmu. Przeanalizowaam 20 podrcznikw i zbiorw wicze oraz jeden zbir
czytanek. Wszystkie publikacje s dostpne dla studentw w bibliotekach: wydziaowej
oraz uniwersyteckiej180. Omwiam je w kolejnoci wydania.
Podstaw do uznania danego zwizku wyrazowego za frazeologizm byo jego odnotowa-
nie w przynajmniej jednym z najwaniejszych chorwackich sownikw frazeologicznych181.

A. Podrcznik (1980)182

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

13 biti u formi by w formie

(On je u formi) Czytanka Brak
take s. 48 Test powtrkowy Brak
s. 166 Czytanka Brak
39 u jedan glas jednym gosem Czytanka Brak

75 imati pravo mie racj

Ima pravo (x2) Czytanka Brak
102 ii, bjeati s puta zej / schodzi
komu komu z drogi
(Idi mi s puta) Dialog Brak
take s. 103 (x2, Dialog Brak
ale: Bjei mi s Objanienia gram. Brak
puta) wiczenie Brak
s. 107 (x3) wiczenie Brak
s. 109 wiczenie Brak
s. 115 Test powtrkowy Brak
s. 162

180
Wiem, e kroatyci w Polsce maj dostp take do innych publikacji, napisanych z myl o nauczaniu
jzyka chorwackiego (przykadowo: Colloquial Croatian. The Complete Course for Beginners autorstwa
C. Hawkesworth I. Jovi czy Hrvatski u razgovoru M. Engelsfelda), jednake moim celem nie bya analiza
wszystkich, a jedynie tych, co do ktrych miaam pewno, i s bezporednio dostpne dla studentw Instytutu
Filologii Sowiaskiej.
181
Patrz: zacznik nr 5.
182
T. Matasi, Dobar Dan! Ein Lehrbuch des Kroatischen mit Anhang fr Serbisch, Mnchen 1980.

45
 103 pustiti na miru zostawi kogo
koga w spokoju Dialog Brak
(Pustite me na wiczenie Brak
miru)
take s. 115
bez rijei bez sowa Narracja do dialogu Brak

129 sve u svemu koniec kocw Czytanka, list Brak

U redu je to Co jest w porzdku

(Sve bi to bilo Czytanka, list Brak
u redu)
166 od vremena na od czasu do czasu Czytanka Brak
vrijeme
196 biti roen za to mie smykak, rk,
(Ona nije roena dryg do czego wiczenie Brak
za)

Jest to podrcznik jzyka chorwackiego (i dziki dodatkowi rwnie jzyka serbskie-

go) dla pocztkujcych w krajach niemieckojzycznych. Ksika skada si z 24 lekcji
dziaw tematycznych. Z uwag w przedmowie wynika, i na kady dzia przewiduje si
dwie podwjne godziny lekcyjne (2 Uterrichtsdoppelstunden183), a wic kurs zakada 48
spotka lektora ze studentami. Kady dzia skada si z trzech czci: A, B i C. Cz A sta-
nowi czytanka jest to dialog, tekst cigy lub czytanka w formie listu. 22 teksty zostay
spreparowane; pozostae 2 teksty stanowi fragmenty utworw E. Kumiicia. Cz B jest
powicona gramatyce omawia si tutaj i ilustruje przykadami zasady funkcjonowania
poszczeglnych zjawisk z dziedziny morfologii i skadni. Cytowane przykady przejte s
z czytanki. Cz C to obszerny zbir zada utrwalajcych poznany wczeniej materia gra-
matyczny oraz sownictwo. Autorowi podrcznika najprawdopodobniej zaley na jak naj-
czstszym powracaniu do raz zaprezentowanej leksyki, co uwaa za warunek powodzenia
w jej opanowaniu: Viele Wrter werden immer wieder in den Beispielstzen wiederholt,
damit sie dem Lernenden auch ohne systematisches Vokabellernen im Ohr bleiben184. Po
kadej szstej lekcji nastpuje test z dotychczasowej wiedzy gramatyczno-leksykalnej. Pod-
rcznik zamyka obszerny dodatek (w formie osobnego zeszytu) zawierajcy sownik, suple-
ment gramatyczny i rozwizania zamieszczonych w podrczniku wicze.
wiczenia nie s rnorodne, gwnie wymaga si od studenta przeksztacenia zdania
wedug podanego wzoru. Kady blok zawiera od 7 do 18 tego rodzaju wicze. Ostatnie
wiczenie w bloku polega na przetumaczeniu zda z jzyka niemieckiego na chorwacki.
Zdania te nawizuj do treci czytanek.
W podrczniku stwierdzono obecno 10 zwizkw frazeologicznych powiadczo-
nych w odpowiednich sownikach. Niektre z nich byy kilkakrotnie powtrzone, co jest
zgodne z przyjt i deklarowan przez autora koncepcj podrcznika. Jeden z idiomw
pojawia si w formach obocznych: ii s puta komu (zej komu z drogi) oraz bjeati s

183
Ibidem, s. 5.
184
Ibidem.

46
puta komu (dos. ucieka komu z drogi), a sowniki rejestruj take form: maknuti se s
puta komu (dos. zabra si komu z drogi). Niemale kady z frazeologizmw wystpu-
je najpierw w czytance, a pniej cz z nich zostaje powtrzona w samych wiczeniach.
W materiale zdarzaj si take frazemy, ktrych nie notuj sowniki frazeologiczne, np.
do drugog puta (do nastpnego razu); kao da netko ita misli (jakby kto czyta w my-
lach); drati predavanje (prowadzi wykad); obraditi problem (opracowa zagadnie-
nie); na brzinu (w popiechu). Obecne jest te powiedzenie: Vrijeme je novac (Czas
to pienidz) 185. Niewiele pocze wyrazowych wystpuje w podrczniku jeden raz. Na
og powraca si do nich w kolejnych czciach (B i C) danej lekcji.
Warto zwrci uwag na frazeologizm: od vremena na vrijeme (od czasu do czasu).
Jedynie najstarszy sownik frazeologiczny J. Mateicia notuje podan form, pozostae
publikacje frazeologiczne rejestruj nowszy wariant: od vremena do vremena. Jednake
nawet ten zwizek frazeologiczny jest zastpowany przez inny o zblionym znaczeniu: s
vremena na vrijeme, ktrego czstoci uycia dowodz wyniki ankiet przeprowadzonych
wrd rodzimych uytkownikw jzyka chorwackiego.
Aktualnie dominuje przekonanie, i perfekcyjna znajomo regu gramatycznych ma
znaczenie drugorzdne, pierwszestwo daje si natomiast nauczaniu sownictwa, ktre
zapewnia opanowanie umiejtnoci efektywnego porozumiewania si. W tej sytuacji rola
idiomw jest nie do przecenienia. W omawianym podrczniku jest ich stanowczo za mao.

B. Podrcznik (1982)186

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

60 imati pravo mie racj

(Ima pravo) Dialog Brak
take s. 149 wiczenie Brak
s. 151 wiczenie Fraza
s. 213 Powtrka Brak
s. 226 Powtrka Brak

70 Martin u Zagreb, -- Wtrcenie Przysowie

Martin iz Zagreba (pojecha dokd na
darmo, wrci nic nie
zaatwiwszy)
87 (iznijeti) istinu na wyzna prawd;
sunce wydoby co na
(Hajde, istinu na wiato dzienne Dialog Brak
sunce)
159 U redu je to Co jest w porzdku
(U redu) Dialog Brak
take s. 199 wiczenie Brak

185
Sowniki frazeologiczne z reguy nie rejestruj przysw i powiedze, albowiem umieszcza si
je czsto poza obszarem zainteresowa leksykologii. Dzieje si tak ze wzgldu na ich jednozdaniowo,
samowystarczalno komunikacyjn oraz fakt, e wyraaj jeden osd logiczny. M. Grochowski, Zarys
leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toru 1982, s. 34.
186
V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski. I. stupanj, Zagreb 1982.

47
 Podrcznik jest najstarsz z analizowanych publikacji, wydanych w Chorwacji. Zgod-
nie z deklaracj autorw jest przeznaczony dla osb, ktre chc opanowa podstawy m-
wionego i pisanego jzyka literackiego, a take przyswoi sobie podstawy materiau gra-
matycznego, by mc si porozumiewa i prowadzi rozmow w codziennych sytuacjach,
na ktre natrafi przy okazji pobytu w (chorwackojzycznym) rodowisku187. Oparcie
si na koncepcji audiowizualnej zakada rozkad materiau wedug zasady: wysuchaj,
popatrz, powiedz, napisz188, co oznacza, e struktur lekcji tworz po kolei: czytanka /
dialog, uwagi gramatyczne i wiczenia. Materia zawarty w ksice stanowi 23 lekcje
wraz z trzema dziaami powtrkowymi, kocowe dyktanda i sownik. Struktura poszcze-
glnych sekcji zostaa tak opracowana, by konkretne zadania mona byo przeprowadzi
w laboratorium jzykowym. Poza podrcznikiem (wraz z kasetami audio) do kompletu
glottodydaktycznego naley take zwizy przegld regu gramatycznych wraz z kluczem
do zada i podrcznik dla nauczyciela.
Tekst wstpny tworz spreparowane dialogi lub krtkie czytanki, przybliajce r-
nego rodzaju wydarzenia obyczajowo-kulturowe z ycia w Chorwacji (folklor, historia).
W podrczniku nie stwierdzono obecnoci oryginalnych tekstw przejtych z publicysty-
ki, literatury itd. Dalej nastpuj objanienia gramatyczne w postaci zwizych komen-
tarzy (w jzyku chorwackim i angielskim) i tabel. Dotycz one zasad funkcjonowania
poszczeglnych zjawisk z dziedziny morfologii. Ostatni cz lekcji tworzy zbir zada
utrwalajcych przerobione zagadnienia gramatyczne oraz poznane sownictwo. Spreparo-
wane wiczenia najczciej wymagaj uzupenienia zda odpowiednimi formami poda-
nych wyrazw, przeksztacenia zda wedug podanego wzoru lub odpowiedzi na pytania
zwizane z treci czytanki. wiczenia gramatyczne wyranie dominuj nad wiczeniami
leksykalnymi.
W omawianej publikacji pojawiy si zaledwie 4 idiomy, ktre notuj sowniki fra-
zeologiczne. Jednake kilkakrotnie przywoano w podrczniku przysowia i powiedzenia
nierejestrowane w waniejszych sownikach: Svuda je lijepo, ali je kod kue najljepe
(Wszdzie dobrze, ale w domu najlepiej); Tko se posljednji smije, najslae se smije
(Kto si mieje, ten si mieje ostatni); Konac djelo krasi (Koniec wieczy dzieo); Tko
rano rani dvije sree grabi (Kto rano wstaje, temu Pan Bg daje); Tko pjeva, zlo ne misli
( Kto piewa, nie ma zych zamiarw); Strpljen, spaen ( Cierpliwo jest cnot);
Sve je dobro to se dobro svri (Wszystko dobre, co si dobrze koczy). Autorzy wyr-
niaj je graficznie (wielkie litery), a nawet bezporednio wskazuj na ich odrbny status
leksykalny poprzez adnotacj: poslovica. Jednake nie wykorzystuj okazji, by cytowane
przysowie stao si podstaw wiczenia bd zadania. Funkcjonuj one jedynie w formie
wtrce, tzw. minitekstw.
Idiom jest najpierw przedstawiony w czytance, a pniej powtarzany w przykadach
do uwag gramatycznych i w wiczeniach. Kolejne powtrki mona by z pewnoci zast-
pi dodatkowymi idiomami.
W podrczniku pojawiaj si take frazemy, ktrych nie rejestruj sowniki fraze-
ologiczne, np. biti na redu (przysza na co, na kogo kolej); odrati govor (wygosi
mow); imati to protiv (mie co przeciw); meso na aru (miso pieczone w arze).
Nieliczne frazemy s jednak wielokrotnie powtarzane. Zwrot: imati tekoa (mie trud-
noci) jest powiadczony w podrczniku a 16 razy.

187
Ibidem, s. V.
188
Ibidem.

48
 O zwizku frazeologicznym Martin u Zagreb, Martin iz Zagreba, ktrego znaczenie
jest nastpujce: pojecha dokd na darmo, wrci nic nie zaatwiwszy, J. Matei mwi,
i jest znany jedynie mieszkacom Zagorja189, co sugerowaoby, i jego uycie jest ogra-
niczone terytorialnie, a to z kolei oznaczaoby, i jego umieszczenie w podrczniku jest
bezcelowe190.
Na s. 151 znajduje si wiczenie, w ktrym wskazuje si na utarte poczenia wyra-
zowe poprzez uycie terminu: fraza. S to nastpujce sformuowania: imati sreu (mie
szczcie); imati pravo (mie racj); imati tekoa (mie trudnoci); imati vremena
(mie czas); imati goste (mie goci); imati posla (mie prac lub mie co do zro-
bienia); imati novaca (mie pienidze); imati nastavu (mie lekcj); imati test (mie
test). adnego z wymienionych zwizkw wyrazowych nie notuj sowniki frazeolo-
giczne. Naleaoby je raczej zaliczy do frazemw lub do lunych pocze wyrazowych.

C. Podrcznik (1995)191

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

45 U redu je to Co jest
(U redu) w porzdku Dialog Brak
take s. 64 (x2) Dialog Brak
s. 165 Dialog Brak
s. 177 Dialog Brak

74 (baciti se) na posao (wzi si) do

(Brzo na posao!) pracy! Dialog Brak
76 jednom rijeju jednym sowem wiczenie Brak
take s. 77 wiczenie Brak

zadnja rije (mie) ostatnie

(Tvoja je rije uvijek sowo wiczenie Brak
zadnja)
77 U pitanju je to rozchodzi si o co
(Odgovornost nije wiczenie Brak
u pitanju)
86 imati pravo mie racj
(Ima pravo) Dialog Brak
take s. 166 (x2) Dialog Brak
s. 175 Dialog Brak
s. 177 Dialog Brak
s. 197 wiczenie Brak

189
J. Matei, O problemu dialektalne frazeologije, [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej IV,
red. M. Basaj i D. Rytel, Wrocaw 1988, s. 54.
190
Warto nadmieni, e wspomniany badacz zdecydowa si jednak umieci cytowany idiom w sowniku
frazeologicznym, ktrego jest autorem: J. Matei, Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili srpskog jezika, Zagreb
1982, s. 333.
191
J. Barei, Dobro doli. Udbenik i rjenik, Zagreb 1995.

49
 111 za svaki sluaj na wszelki Dialog Brak
take s. 166 wypadek Dialog Brak

119 pustiti koga na miru zostawi kogo

(Pusti ti njega na w spokoju Dialog Brak
miru)
121 zadrati se u ijim pozosta w czyich
rukama rkach
(Zadrao se u rukama) Czytanka Brak
124 Red je na koga Kolej przysza na
(Na mene je red) kogo wiczenie Brak
take s. 126 Czytanka Brak
150 ii svojim putem chodzi swoimi
(Idu svojim putem) drogami wiczenie Brak
157 biti dobre volje by w dobrym
(On je uvijek dobre humorze wiczenie Brak
volje)
189 nositi u srcu koga nosi kogo
(U srcu je nosim) w sercu Wiersz Brak
uroditi plodom da owoce,
(Borba je urodila zaowocowa Czytanka Brak
plodom)

Pierwszy z dwch podrcznikw serii Dobro doli jest przeznaczony do nauczania od

podstaw. Jego struktur tworz 22 obszerne dziay tematyczne. Wstpna czytanka przyj-
muje najczciej form dialogu, a na bardziej zaawansowanym etapie tekstu cigego.
Wraz ze wzrostem stopnia zaawansowania jzykowego w ramach dziaw zaczynaj si
pojawia nowe, dodatkowe teksty gwnie ciekawostki historyczne i utwory poetyckie.
Caoci dopenia sownik. Do publikacji doczony jest zeszyt z wiadomociami grama-
tycznymi (w 5 jzykach: angielskim, niemieckim, francuskim, woskim i hiszpaskim)
i klucz do zada.
Po wprowadzajcej czytance nastpuj liczne i rnorodne zadania suce opano-
waniu regu gramatycznych, ktre powiadcza czytanka. wiczenia s zrnicowane pod
wzgldem formy: udzielanie odpowiedzi na zadane pytania, uzupenianie luk w zdaniach
i dialogach, przeksztacenia zda, samodzielne opracowywania streszcze czytanek, testy
wyboru. wiczenia s przejrzyste, a gradacj zawartego w nich materiau gramatyczno-
-leksykalnego cechuje umiar.
14 zwizkw frazeologicznych powiadczaj w wikszoci czytanki; nastpnie po-
wtarza si je w wiczeniach. Autorzy nie powicaj im jednak specjalnych wicze i nie
sygnalizuj ich statusu frazeologicznego. Najczciej stanowi one skadnik zda, w kt-
rych pojawiaj si okrelone zagadnienia gramatyczne, np. odmiana rzeczownikw tzw.
i deklinacji na s. 76 i 77 czy odmiana zaimkw osobowych na s. 124.
Zdanie: Tvoja je rije uvijek zadnja (dos. Twoje sowo jest zawsze ostatnie) zawiera
prawdopodobnie zmodyfikowany frazeologizm: imati zadnju rije (Ostatnie sowo nale-
y do kogo).

50
 Autorka podrcznika sygnalizuje obecno przysw: Kad grmi svatko se boji za sebe
(W strachu kady dba o siebie) oraz Koliko ljudi, toliko ukusa (Ile ludzi, tyle zda).
Wskazujc na ich odrbny status ogranicza si jednak tylko do umieszczenia adnotacji:
poslovica (przysowie). W przypadku powiedzenia: Princip je princip ( Zasady s za-
sadami) stosuje jedynie cudzysw. Oprcz idiomw powiadczone s frazemy, ktrych
nie notuj sowniki frazeologiczne: biti dobro raspoloen (by w dobrym nastroju); biti
na popravku (by w naprawie); svladati jezik (opanowa jzyk); osvojiti prvenstvo
(zdoby mistrzostwo); ispuniti obrazac (wypeni formularz); ii u posjet (i z wi-
zyt), zadavati brige (przysparza trosk), radno vrijeme (godziny otwarcia lub czas
pracy), svaki as (w kadej chwili lub co chwil), drugi put (innym razem).
Wydaje si, e autorka podrcznika preferuje nauk gramatyki. Mniejszy nacisk ka-
dzie na nauczanie leksyki, a co za tym idzie take frazeologii. Niestety, podrcznik
w niewystarczajcym stopniu reprezentuje komunikacyjn koncepcj nauczania. Wpraw-
dzie zakada si rozwijanie umiejtnoci wyraania opinii, lecz polega to jedynie na pre-
parowaniu zada wymagajcych od studenta wypowiedzenia si na konkretny temat.
Niedobr frazeologii obnia warto podrcznika. Myl, e od tak obszernej publikacji
naleaoby oczekiwa wikszego nasycenia frazeologi 14 idiomw na ponad 200 stro-
nach to liczba niewystarczajca.

D. Zeszyt wicze (1995)192

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

48 asna rije sowo honoru

(Dajem vam svoju Objanienie gram. Brak
asnu rije)
biti pri svijesti by przy zdrowych
(On nije pri svijesti) zmysach Objanienie gram. Brak
55 Lije kao iz kabla Leje jak z cebra Objanienie gram. Brak

78 imati pravo mie racj

(Nemate pravo) Objanienie gram. Brak
81 U redu je to Co jest w porzdku
(U redu) Objanienie gram. Brak
97 izgubiti glavu straci gow
(Ivo je izgubio Objanienie gram. Brak
glavu)

Ksika Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica. I. dio to zeszyt wicze, ktrego

celem jest pogbianie praktycznej wiedzy gramatycznej. Poszczeglne rozdziay s prze-
znaczone na opanowanie kolejnych regu z dziedziny fonetyki, morfologii i skadni od
palatalizacji oraz odmiany najprostszych czasownikw i rzeczownikw, poprzez zaimki
i liczebniki a do form trybu warunkowego. Struktura kadej lekcji jest podobna. Najpierw
przedstawia si studentowi zagadnienie gramatyczne w ujciu tabelarycznym. Nastpnie

192
M. Cesarec, Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica. I. dio, Zagreb 1995.

51
pokazuje si funkcjonowanie konkretnych kategorii gramatycznych na spreparowanych
przez autork przykadach, ktre tym samym peni funkcje objanie gramatycznych.
Na kocu danej lekcji bd po kilku lekcjach pojawia si wiczenie. Najczciej skadaj
si na nie krtkie zdania, w ktrych luki naley zapeni odpowiedni form jzykow.
Takich zada jest 18. Pod wzgldem dugoci s one zrnicowane od 4 do prawie 40
zda. W 16 przypadkach autorka wymaga od suchacza napisania krtkiego tekstu na
wskazany przez ni temat (np. Co robisz w weekend?; Gdzie bye wczoraj?; Opo-
wiedz o sobie; Chc, by w miecie byo wicej kwiatw, a mniej mieci; Lubi;
Moje plany na przyszo).
W publikacji tej pojawio si zaledwie 6 staych zwizkw frazeologicznych. Ilustruj
one funkcjonowanie rnych kategorii gramatycznych, np. odmiany rzeczownikw tzw.
i deklinacji (asna rije; biti pri svijesti) lub odmiany czasownikw zakoczonych
na iti:ijem (Lije kao iz kabla). W ksice zaprezentowano te kilka frazemw, ktrych
nie notuj sowniki frazeologiczne, np. biti protiv (by przeciw, przeciwko); gajiti osje-
aje (ywi uczucia); ii u posjet (i z wizyt); Nita zato ( To nic); ast je komu
(Kto ma zaszczyt). Pojawia si te powiedzenie: Duga kosa kratka pamet (Dugie
wosy krtki rozum).
Tytu ksiki sugeruje, e jest to zbir wicze gramatycznych. Tymczasem najwi-
cej jest tutaj tabel z wzorcami odmiany wyrazw. Taka koncepcja nawizuje bardziej do
gramatyki opisowej jzyka chorwackiego ni do zeszytu wicze. 18 typowych zada
gramatycznych na 108 stronach to zdecydowanie za mao. Warto wspomnie, e inny
omawiany przez mnie zeszyt wicze193 zawiera 242 zadania na 66 stronach publikacji.
Jeeli chodzi o wiczenia zachcajce studenta do napisania tekstu na wskazany temat, to
uwaam, i niekoniecznie musz one pogbia zaprezentowane wczeniej wiadomoci
gramatyczne. Odpowiadajc na pytanie o swoj przyszo194, student prawdopodobnie
posuy si formami czasu przyszego (Futur I), ale ju wypowied pisemna na temat
Moja pierwsza dziewczyna195 przypuszczalnie nie skoni go do uycia liczebnikw po-
rzdkowych, o ktrych traktuje lekcja poprzedzajca zadanie.

E. Podrcznik (1997)196

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

2 voditi rauna mie co na uwadze

o emu Cytat Brak
(Ne vodi li se
rauna o) wiczenie Brak
take str. 69
31 Padne na pamet Przyjdzie, przyszo
komu to komu co do gowy
(Tada mi je palo Oryginalny tekst Brak
na pamet) P. Pavliicia

193
B. Kryan-Stanojevi, I. Sawicka, wiczenia z gramatyki jzyka chorwackiego. Vjebe iz gramatike
hrvatskoga jezika, Toru 2000.
194
M. Cesarec, Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica, op. cit., s. 73.
195
Ibidem, s. 102.
196
J. Nemeth-Jaji, Sati z jezikom hrvatskim. Prirunik za vie stupnjeve uenja, Pozna 1997.

52
34 zlatni vijek zoty wiek
(Nakon zlatnoga Cytat Brak
vijeka)

39 progledati komu patrze komu na co

kroz prste przez palce
(Ali su im wiczenie Brak
progledali kroz
prste)

58 poloiti temelje pooy fundamenty

emu pod co Fragment Brak
(Poloili tekstu o historii
su temelje Chorwacji
razvoju)
60 bolje rei cilej mwic
(Rjeenje Fragment Brak
pravopisnog tekstu o historii
problema, bolje Chorwacji
rei pitanja
hrvatske grafije)

68 drati jezik za trzyma jzyk za wiczenie Frazeologizm

zubima zbami

zabadati nos wsadza nos wiczenie Frazeologizm

(u tue stvari) w nieswoje sprawy

pokupiti svoje zwin manatki wiczenie Frazeologizm

krpice

biti premazan kto jest kuty na wiczenie Frazeologizm

svim mastima cztery nogi
nae gore list -- wiczenie Frazeologizm
(rodak)

ivjeti kao y jak pczek wiczenie Frazeologizm

bubreg u loju w male

ostati kratkih zosta na lodzie wiczenie Frazeologizm

rukava
mrtav umoran Kto pada z ng wiczenie Frazeologizm

77 ii pod ruku --
(Mudrost ide (by cile Oryginalny tekst Brak
pod ruku s powizanym, dobrze I. Mandicia
rafiniranou) do siebie pasowa)

alfa i omega alfa i omega Oryginalny tekst Brak

I. Mandicia

53
 78 Kap koja je Kropla, ktra wiczenie Brak
prelila au przepenia kielich

Lije kao iz kabla Leje jak z cebra

(kia je lila, wiczenie Brak
lijeva kao iz
kabla x2)

Sati z jezikom hrvatskim jest podrcznikiem napisanym przez lektork jzyka chor-
wackiego, ktra pracowaa w Katedrze Filologii Sowiaskiej Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu w latach 90-tych. Jak wynika ze wstpu do ksiki, J. Neme-
th-Jaji zdecydowaa si na opracowanie podrcznika przeznaczonego do nauczania na
najwyszym poziomie zaawansowania z powodu niedoboru tego typu publikacji, gdy
istniejce podrczniki s przeznaczone do nauczania jzykowych podstaw197. Jest on
wic skierowany do studentw, ktrzy opanowali podstawowe struktury gramatyczne
i przyswoili podstawowy zasb leksykalny 198.
Po podstawowych informacjach o Chorwacji nastpuje 8 dziaw, ktre zapoznaj
studentw z najbardziej znanymi postaciami oraz wydarzeniami w chorwackiej kulturze
i historii. Jak pisze autorka: Treci kulturalno-historyczne cz si i przeplataj z trecia-
mi wspczesnymi, aby w ten sposb stworzy moliwie jak najwicej sytuacji motywu-
jcych do komunikacji jzykowej199. J. Nemeth-Jaji przedstawiajc te treci, siga do
licznych oryginalnych tekstw, reprezentujcych rne style funkcjonalne jzyka.
Ksztacenie na poziomie zaawansowanym pozwala teoretycznie na obfite czerpanie
z zasobu frazeologicznego. W tym przypadku aden z idiomw nie moe by uznany za
zbyt skomplikowany pod wzgldem formalnym czy semantycznym. Czy autorka sko-
rzystaa z tej moliwoci? Okazuje si, e tylko na s. 68 znajduje si jedno wiczenie
frazeologiczne. Podanych w zadaniu 8 idiomw naley uy w obrbie przytoczonych
niepenych zda. S to: drati jezik za zubima (trzyma jzyk za zbami); zabadati nos
(u tue stvari) (wsadza nos w nieswoje sprawy); pokupiti svoje krpice (zwin swoje
manatki); premazan svim mastima (kto kuty na cztery nogi); nae gore list (rodak);
ivjeti kao bubreg u loju (y jak pczek w male); ostati kratkih rukava ( zosta na
lodzie); mrtav umoran (Kto pada z ng). wiczenie jest interesujce, pogbia ono
sprawno komunikacyjn studenta. Niestety, zadanie to jest jedynym tego typu. Take
tylko w tym wiczeniu autorka zasygnalizowaa przynaleno wymienionych przyka-
dw do staych zwizkw wyrazowych. Kolejne 3 idiomy: progledati komu kroz prste
(patrze komu na co przez palce); Kap koja je prelila au (Kropla, ktra przepenia
kielich) i Lije kao iz kabla (Leje jak z cebra) pojawiaj si wprawdzie w ramach innych
wicze, jednak ich istota frazeologiczna nie jest odpowiednio okrelona. Pozostae stae
zwizki frazeologiczne wystpuj w oryginalnych tekstach i czytankach. cznie stwier-
dzono w podrczniku obecno 18 idiomw, przy czym tylko dwa z nich zostay w ksice
jeszcze raz powtrzone. Jeden z frazeologizmw: Kap koja je prelila au jest notowa-
ny jedynie w dwujzycznych sownikach frazeologicznych. Sowniki chorwackie podaj

197
J. Nemeth-Jaji, op. cit. (brak numeracji strony).
198
Ibidem.
199
Ibidem.

54
natomiast formy: Prelila se, prepunila se aa (sownik A. Menac, . Fink-Arsovski, R.
Venturina) oraz: aa se prepunila (sownik J. Mateicia).
Autorka zapowiada we Wstpie czste korzystanie z fragmentw oryginalnych chor-
wackich tekstw. Okazao si, e wikszo tekstw to cytaty z podrcznikw do historii
(Povijest hrvatskoga naroda), historii sztuki (Glazbena umjetnost), jzyka (Standardni
jezik) i literatury (Putovima hrvatskoga knjievnoga jezika), przewodnikw (Dioklecija-
nova palaa svjetska kulturna batina; Dubrovnik iznova) oraz leksykonw (Leksikon
hrvatske glagoljice) i biografii (Mladi dani Marina Dria). Teksty te wiele wnosz do
lekcji, wzbogacajc je o dodatkowe treci, jednak typowych frazeologizmw jest w nich
mao. Przyczyn takiego stanu rzeczy naley widzie w specyfice wymienionych tekstw,
w ktrych nie ma miejsca na zbyt wiele frazeologizmw. Te wystpuj czciej w jzyku
mwionym i w literaturze piknej.
Pozostae teksty maj odmienny charakter. S to midzy innymi: obszerny felieton P.
Pavliicia, artykuy popularnonaukowe I. Mandicia i M. Dugandiji, psychotest i drob-
ne ogoszenia z popularnego dziennika Vjesnik200, dowcipny komiks i liczne wypowiedzi
specjalistw z rnych dziedzin, m.in. krytykw literackich, historykw sztuki itd. Au-
torka cytuje take 3 wiersze. Specyfika tych tekstw jest odmienna od wspomnianych
wczeniej publikacji o charakterze historycznym. Pozwalaj one autorom na interpretacj
faktw i na wyraenie wasnej opinii. Dopuszczaj subiektywno i bardziej swobodny
stosunek do jzyka, co z kolei skania do czstego korzystania ze staych zwizkw fraze-
ologicznych. Oprcz wymienionych w tabeli idiomw zauwaymy w tekstach take licz-
ne frazemy i frazy, ktrych nie notuj sowniki frazeologiczne, np. znati iz iskustva (zna
z dowiadczenia); sklopiti poznanstvo (zawrze znajomo); postii uspjeh (osign
sukces); raj na zemlji (raj na ziemi); opisati krug (zatoczy koo); Svi putevi vode
u Rim (Wszystkie drogi prowadz do Rzymu). Tego typu tekstw jest w podrczniku
mao, co ma wpyw na niewielk liczb frazeologizmw.

F. Podrcznik (1998)201

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

9 ut kao limun dos. ty jak cytryna

(uto ko limun) Wiersz Brak

bijel kao mlijeko biay jak nieg

(Bijelo ko mlijeko) (dos. biay jak mleko) Wiersz Brak

11 U redu je to Co jest w porzdku

(Vozilo je u redu) Dialog Brak
take s. 89 Dialog Brak
s. 120 Polecenie Brak
s. 141 Dialog Brak

200
Vjesnik by chorwackim dziennikiem, ktry ukazywa si od 1940 do 2012 roku.
201
J. Barei, Dobro doli 2, op. cit.

55
13 prasnuti u smijeh wybuchn miechem
(Svi smo prasnuli wiczenie Brak
u smijeh)
23 dobro proi da sobie rad
(Dobro ste proli) Dialog Brak
41 ide od ruke to Idzie komu co jak
komu z patka
(tu: co si nie udaje) Polecenie Brak
(Danas joj nita ne
ide od ruke)
ustati na lijevu wsta lew nog
nogu Polecenie Cudzysw
(Ustala je na lijevu
nogu) Polecenie Cudzysw
take s. 113
45 imati pravo mie racj
(Ima pravo) Dialog Brak
take s. 125 Dialog Brak
s. 178 Dialog Brak
52 biti u pravu mie racj
(Niste u pravu) wiczenie Brak
take s. 125 Dialog Brak
s. 196 Dialog Brak
56 Bolje i sada nego Lepiej pniej ni Wiersz Brak
nikada wcale

57 Dobro ide komu to Co si ukada po

(Dobro ti ide) czyjej myli Dialog Brak
take s. 76 Polecenie Brak
s. 77 Czytanka Brak
s. 141 Dialog Brak
s. 159 Czytanka Brak
61 za svaki sluaj na wszelki wypadek Dialog Brak

62 u posljednji as w ostatniej chwili Dialog Brak

dobro dolazi to co jest mile widziane

(komu)
(Dobro bi doao Dialog Brak
aj) Fragment powieci Brak
s. 122
64 proi preko svega wyj z czego cao wiczenie Brak
68 Pada kao iz kabla Leje jak z cebra Tytu dziau Brak

pokisnuti do koe przemokn do suchej

(Pokisla sam do nitki Dialog Brak
koe)

56
71 praviti se svetac udawa niewinitko
(Ne pravi se Dialog Brak
svetac!)
74 skinuti zvijezde s przychyli nieba
neba komu komu
(Da bi joj skinuo Czytanka Brak
zvijezde s neba)

77 imati smisla mie sens

(Nema smisla) Czytanka Brak
78 pod hitno od razu, zaraz Wiersz Brak

87 to je tu je Jest jak jest Dialog Brak

113 biti dobre, drage by w dobrym

volje humorze Polecenie Brak
(Ako ste ustali
dobre, drage volje)
130 s vremena na od czasu do czasu Czytanka Brak
vrijeme

141 drati paleve trzyma kciuki

(Drte paleve!) Dialog Brak
148 spavati tvrdim spa twardym snem
snom wiczenie Brak
(Ona je spavala
tvrdim snom)
155 moi napisati mc o czym ksik
roman o emu napisa
(O tome bih mogao Czytanka Brak
napisati roman)

167 postojati samo na by, pozosta na

papiru papierze
(Postoji samo na Polecenie Brak
papiru)

169 imati veliko srce; mie wielkie serce;

ije srce je veliko by czowiekiem
(Ali je njezino srce o wielkim sercu wiczenie Brak
veliko)
174 Dah je komu stao Serce komu stano
(Stade mi dah) (dos. Zatrzyma si Czytanka Brak
komu oddech)
lovaka pria niestworzone
(x2) rzeczy [opowiada, Tytu dziau Brak
wygadywa itp.] Polecenie Cudzysw
176 drage volje z (mi) chci
(Mi bismo doli Czytanka Brak
drage volje)

57
 178 skupo platiti to drogo za co zapaci Dialog Brak

nemati (ni) pojma nie mie (zielonego,

(Tata ni pojma bladego) pojcia Dialog Brak
nema)
179 biti ovjek na svom by (prawdziwym)
mjestu czowiekiem
(ovjek ste na Dialog Brak
svom mjestu)
180 Pada na pamet Przychodzi komu co wiczenie Brak
komu to do gowy
182 bez rijei bez sowa
(Pogledasmo se bez wiczenie Brak
rijei)
187 po svaku cijenu za wszelk cen Psychotest Brak

191 sanjati otvorenih ni na jawie

oiju Czytanka Brak
(Sanjah otvorenih
oiju) Polecenie Brak
s. 192
199 stajati komu na by do czyjej
raspolaganje dyspozycji
(Stoje im na Czytanka Brak
raspolaganje)

Podrcznik stanowi drug cz serii Dobro doli i przeznaczony jest do nauczania

jzyka chorwackiego na poziomie zaawansowanym. Publikacja ma suy osobom doro-
sym. Jej dopenieniem jest zeszyt zawierajcy wiadomoci gramatyczne (w 5 jzykach:
angielskim, niemieckim, francuskim, woskim i hiszpaskim) i klucz do zada zawar-
tych w podrczniku. Autorka informuje, i podrcznik jest przewidziany na 200 godzin
lekcyjnych i stwarza moliwo dobrego opanowania umiejtnoci mwienia w jzyku
chorwackim202.
Publikacj tworzy 18 powizanych tematycznie dziaw. Struktura lekcji jest podob-
na do pierwszej czci serii Dobro doli. Wstpna czytanka ma najczciej form dialogu
bd tekstu cigego. W paru przypadkach (na bardziej zaawansowanym etapie naucza-
nia) dzia otwiera pytanie, ktre ma skoni studentw do wstpnej dyskusji na gwny
temat lekcji. Po czytance wprowadzajcej nastpuj liczne i rnorodne wiczenia, ktre
w dalszej czci podrcznika s wzbogacone dodatkowymi czytankami, m.in. wierszami,
tekstami proz, biografiami, artykuami i ogoszeniami z gazet, listami, ciekawostkami
historycznymi, komiksami oraz kolejnymi dialogami. Pojawia si przykadowa tematyka:
Wybrzee Adriatyku czy ycie w Zagrzebiu203. Autorka deklaruje w przedmowie, i

202
Ibidem, s. 7.
203
Ibidem.

58
teksty zostay tak dobrane, by skania studentw do kreatywnoci i zachca do rozmo-
wy204.
wiczenia s rnorodne, najczciej o charakterze gramatycznym, rzadziej leksy-
kalnym. Jednak to, co odrnia drug cz od pierwszej, to liczne zadania skaniajce
studentw do wyraenia opinii na rozmaite, mniej lub bardziej skomplikowane tematy.
Nie mamy ju do czynienia z prostymi pytaniami, na ktre mona udzieli rwnie prostej
i krtkiej odpowiedzi, lecz z prbami skonienia do dyskusji i interakcji z innymi sucha-
czami kursu. Przyjmuj one najczciej form bezporedniej prezentacji tematu lub uka-
zania go poprzez krtkie czytanki i historyjki obrazkowe. Nastpnie zachca si studenta
do zabrania gosu w danej sprawie i wyraenia wasnej opinii. Nacisk na komunikacj jest
konieczny, nie tylko na tym poziomie zaawansowania jzykowego. Rozmowa i zabieranie
gosu w dyskusji s podstaw autentycznych, naturalnych sytuacji, z ktrymi przyjdzie si
zmierzy kademu uytkownikowi jzyka.
Taka koncepcja nauczania sprawia, e podrcznik jest jedn z bardziej nasyconych
frazeologi pomocy glottodydaktycznych. 40 wyekscerpowanych zwizkw wyrazowych
to materia jzykowy udokumentowany w sownikach frazeologicznych. Jeden frazeolo-
gizm stajati na raspolaganje jest notowany jedynie pod postaci: biti, stajati na raspola-
ganju (by, pozostawa do dyspozycji). Krtki wywiad, ktry przeprowadziam wrd
rodzimych uytkownikw jzyka chorwackiego, dowodzi, e znana i uywana jest jedynie
forma zarejestrowana przez sownik. Moje zainteresowanie wzbudzi take zwizek pro-
i preko svega (dos. przej przez wszystko w znaczeniu: przetrwa co, wytrzyma),
ktry notuje jedynie sownik J. Mateicia, lecz pod postaci: prijei (utke) preko ega
(dos. przej nad czym do porzdku dziennego). Wyniki ankiet, przeprowadzonych
wrd rodzimych uytkownikw jzyka chorwackiego, dowodz, i take w ich wiado-
moci frazeologizm ten funkcjonuje gwnie w formie: prijei preko ega. Chorwacka
leksykografia nie dokumentuje rwnie zwizku frazeologicznego: spavati tvrdim snom
(spa twardym snem); sowniki powiadczaj jednak zwrot: imati tvrdi san (mie twar-
dy sen).
Frazeologizmy pojawiaj si najczciej w tekstach rnego typu czytanek i polece
do zada, w ktrych zachca si studentw do konwersacji. Niestety, autorka rzadko sy-
gnalizuje ich status frazeologiczny. Wyrnia jedynie dwa idiomy, umieszczajc ich tre
w cudzysowie. Inaczej jest w przypadku licznych przysw. J. Barei deklaruje w przed-
mowie, e kada lekcja wnosi przysowie, ktrego tre zwizana jest z opracowywanym
tematem205. Ich wyodrbnienie polega na posueniu si kursyw, umieszczeniu w ramce
i oznaczeniu graficznym symbolem sowy206. Polecenia do zada to czsto zachta do sko-
mentowania znaczenia danego przysowia, jak w przykadzie:

207

204
Ibidem.
205
Ibidem.
206
W Przedmowie do ksiki widnieje adnotacja, i graficznym symbolem sowy oznacza si wystpujce
w podrczniku przysowia.
207
J. Barei, op. cit., s. 49.

59
 W podrczniku pojawiaj si nastpujce przysowia: Po jutru se dan poznaje ( Po
ranku mona pozna dzie); Hvali more, dr se kraja! ( Chwal morze, ale trzymaj
si brzegu); Tko se zadnji smije, najslae se smije (Kto si mieje, ten si mieje ostat-
ni); Poslije kie dolazi sunce (Po burzy zawsze wychodzi soce); Tko trai, taj i nae
(Szukajcie, a znajdziecie); Strpljen, spaen ( Cierpliwy bdzie uratowany); Nije zlato
sve to sja (Nie wszystko zoto, co si wieci); Lijepa rije sva vrata otvara ( Mie
sowo otwiera wszystkie drzwi); Poklonjenom konju ne gledaju se zubi (Darowanemu
koniowi w zby si nie zaglda); Bolje vrabac u ruci, nego golub na grani (Lepszy
wrbel w garci ni gob na dachu); Daleko od oiju, daleko od srca (Co z oczu, to
z serca); Tko pod drugim jamu kopa, sam u nju upada (Kto pod kim doki kopie, ten
sam w nie wpada); Koliko ljudi, toliko udi (Ile ludzi, tyle zda); Jedna lasta ne ini
proljee (Jedna jaskka wiosny nie czyni); Sve je dobro to se dobro svri (Wszystko
dobre, co si dobrze koczy); Tko tebe kamenom, ti njega kruhom (Kto w ciebie ka-
mieniem, ty w niego chlebem); U zdravom tijelu zdrav duh (W zdrowym ciele zdrowy
duch); Oprez je majka mudrosti ( Ostronoci nigdy za wiele); O ukusima ne treba
diskutirati (O gustach si nie dyskutuje); Nije svako zlo za zlo (Czasem zo wychodzi
na dobre). adnego z powyszych przysw nie rejestruj sowniki frazeologiczne. Brak
w nich rwnie licznych frazemw, np. ispuniti obrazac (wypeni formularz); sklopiti
brak (zawrze maestwo); izgubiti povjerenje (straci zaufanie); biti na ijem mjestu
(by na czyim miejscu); biti u srcu ega (by w sercu czego); igra na sreu (gra
losowa); arobni tapi (magiczna rdka); prijevozno sredstvo (rodek transportu);
sam svoj majstor (zota rczka); radno vrijeme (godziny otwarcia; czas pracy); kuni
ljubimac (zwierztko domowe); prometna nesrea (wypadek samochodowy); slubeni
put (wyjazd subowy); u posljednje vrijeme (ostatnimi czasy)208.
Takie nasycenie omawianej publikacji utartymi zwizkami wyrazowymi wyrnia j
pod wzgldem liczby zarejestrowanych idiomw jest ich po prostu znacznie wicej ni
w innych podrcznikach. Tym niemniej jednak mona byo wprowadzi ich jeszcze wicej.

G. Podrcznik (1999)209

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

44 imati pravo mie racj
(Ima pravo) Dialog Brak
take s. 62 Dialog Brak
62 (iznijeti) istinu na wyzna prawd;
sunce wydoby co na Dialog Brak
(Hajde, istinu na wiato dzienne
sunce)
112 ui u povijest wej do historii
(Ule su u povijest) Skan Brak

208
P. Mldner-Nieckowski podaje, e statystyczna dominacja frazemw nad idiomami moe by wyraona
w stosunku 6:1 (!). P. Mldner-Nieckowski, op. cit., s. 132.
Ich dominujca rola jest widoczna take w analizowanych przeze mnie materiaach glottodydaktycznych.
209
V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski 1. Udbenik, Zagreb 1999.

60
 Podrcznik jest dzieem tych samych autorw, ktrzy w 1982 r. wydali Uimo hrvat-
ski. I. stupanj210, co zawayo na treci omawianej publikacji. Z przedmowy wynika, i
jest ona kierowana do wszystkich tych, ktrzy chc opanowa podstawy jzyka chor-
wackiego211. Jego struktur tworzy 17 lekcji, 3 dziay powtrkowe i sownik. Autorzy nie
okrelaj swojej metody nauczania, jednak informuj, e stosuj zintegrowane podejcie
metodyczne, ktre obejmuje ksztacenie 4 umiejtnoci jzykowych: mwienia, sucha-
nia, czytania i pisania212. Koncepcja ta zakada wykorzystanie zrnicowanych materia-
w dydaktycznych tekstw, wicze, uwag o charakterze gramatycznym, dyktand.
Og tekstw stanowi dialogi i czytanki, ktrych tre jest niemale identyczna z tre-
ci wydanej 17 lat wczeniej publikacji o niemale tym samym tytule. Rnice polegaj
gwnie na tym, e niektre dialogi peni funkcj wiczeniow, tj. studenci s zobo-
wizani do zapenienia luk w ich treci. Oprcz tego autorzy zdecydowali si uzupeni
wczeniejsze teksty o kilka nagwkw artykuw z gazet i ogosze biura turystycznego.
Obecne w ksice z 1982 r. teksty o jugosowiaskiej historii i folklorze zastpiono po-
dobnymi, lecz bardziej aktualnymi informacjami z najnowszych dziejw Chorwacji.
Autorzy powtarzaj nie tylko te same wiczenia, ale te uzupeniaj je nowymi ich
rodzajami: testami wyboru, ukadaniem zda z wyrazw, zapenianiem luk w zdaniach.
Pojawia si te wicej zada, wymagajcych od studenta samodzielnej wypowiedzi na
dany temat, co oznacza, i zwiksza si nacisk na aktywno suchacza.
Uwagi gramatyczne maj podobn form jak we wczeniejszej publikacji z 1982 r.,
jednake wyranie dy si do skrtowoci. Komentarze w dwch jzykach zostay cz-
ciowo zastpione tabelami i schematami. Te dwie wersje ksiki rni take szata gra-
ficzna dotychczasowe rysunki zastpiono fotografiami.
Autorzy starali si unowoczeni swoje wczeniejsze publikacje, rezygnujc z metod,
ktre si wczeniej nie sprawdziy. Jednak zmiany, na ktre si zdecydowali, nie objy
ich podejcia do kwestii frazeologii, albowiem w omawianym podrczniku znajduj si
zaledwie 3 idiomy, notowane przez sowniki frazeologiczne. Dwa z nich pojawiaj si
w dialogach powtrzonych za publikacj z 1982 r. W nowej edycji podrcznika idiomw
nie tylko nie przybyo, ale wrcz ubyo. Autorzy zrezygnowali take z cytowania przy-
sw. W podrczniku pojawia si tylko jedno powiedzenie: Tko pjeva, zlo ne misli ( Kto
piewa, nie ma zych zamiarw). W wydaniu z 1999 r. jest te mniej frazemw. Nowe fra-
zemy pojawiaj si we wprowadzonych po raz pierwszy czytankach (np. o historii Chor-
wacji), m.in. priznati vlast (uzna wadz); sklopiti sporazum (zawrze porozumienie);
slijediti modu (poda za mod); putovati u posjet (jecha z wizyt); svjetsko prven-
stvo (mistrzostwo wiata); godinji odmor (urlop wakacyjny). Autor nie wskazuje na
status frazeologiczny uytych idiomw. Uywa jednak okrelenia fraza na oznaczenie
takich wyrazw, jak: hvala (dzikuj), ovdje (tutaj), molim (prosz), imam (mam),
nemam (nie mam). Termin fraza213 nie jest w ksice stosowany zgodnie z zaleceniami
jzykoznawcw.

210
V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski. I. stupanj, op. cit.
Podrcznik ten omwiono w innej czci tego dziau (pod liter B).
211
V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski 1. Udbenik, op. cit., s. 4.
212
Ibidem.
213
Fraza jezina jedinica kojoj je oblik ustaljen stalnom upotrebom; skup rijei sa ustaljenim znaenjem
koje je razliito od zbroja znaenja njegovih lanova, funkcionira kao dio reenice; frazem. V. Ani, Veliki
rjenik hrvatskoga jezika, Zagreb 2003, s. 330.

61
 Pomimo i daty wydania Uimo hrvatski 1. Udbenik oraz Uimo hrvatski. I. stupanj
dzieli 17 lat, w treci publikacji nie wystpuj istotne rnice. Autorzy zarzucili koncepcj
stosowania licznych powtrek i urozmaicili materia wiczeniowy, ale nie wprowadzili in-
nych istotnych zmian w strukturze podrcznika, m.in. nie wprowadzili nowych idiomw.

H. Zeszyt wicze (1999)214

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

36 imati pravo mie racj

(Nema pravo) wiczenie Brak
+ s. 46 imati pravo wiczenie Brak

Zeszyt wicze zosta pomylany jako uzupenienie do podrcznika, wydanego pod

tym samym tytuem w 1999 roku. W publikacji (liczcej 140 stron) wiczenia zajmuj 48
stron, czytanki przeznaczone na dyktanda 2 strony, a na pozostaych 85 stronach znajdu-
j si podstawowe informacje z zakresu chorwackiej fonetyki i morfologii, przedstawio-
ne w trzech jzykach (chorwackim, angielskim, niemieckim). Oprcz tego na 5 stronach
przedstawiono krtki przegld form czasownika. Z oczywistych wzgldw w niniejszym
omwieniu zajmuj si tylko wiczeniami i czytankami.
Znaczna cz zada przyjmuje form pyta, odnoszcych si do tekstw zawartych
w podrczniku lub na pycie CD. Pozostae nakazuj uczniom przeksztacenia zda, uzu-
penianie luk, ukadanie zda z tzw. rozsypanek wyrazowych, pisanie dyktand. Rno-
rodno wicze jest bardzo ograniczona.
Majc na uwadze fakt, i podrcznik zawiera zaledwie trzy zwizki frazeologiczne,
naleao mie nadziej, i zeszyt wicze uzupeni jego braki. Niestety, tak si nie dzieje.
Pojawia si jedynie kilka frazemw, takich jak: studentski dom (akademik); godinji
odmor (urlop wakacyjny); robna kua (dom towarowy) lub slijediti modu (poda za
mod). Idiomatyczno zwrotu imati pravo (mie racj) nie jest w publikacji w aden
sposb zasygnalizowana.
Na s. 46 znajduje si wiczenie, w ktrym wymaga si od ucznia uoenia zda z po-
danymi zwizkami wyrazowymi, nazwanymi przez autorw frazami. S to: imati vre-
mena (mie czas); imati novca (mie pienidze); imati tekoe (mie trudnoci); imati
pravo (mie racj); imati goste (mie goci); imati sreu (mie szczcie); imati po-
sla (mie prac); imati nastavu (mie zajcia); imati test (mie sprawdzian). Termin
fraza uyty jest tutaj raczej tylko w znaczeniu potocznym, tj. jako poczenie wyrazowe.
Cho omwiony zeszyt wicze jest przeznaczony dla osb, ktre dopiero rozpoczy-
naj nauk chorwackiego, to jednak frazeologizmw jest w nim zdecydowanie za mao.

214
V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, Uimo hrvatski 1. Radna biljenica, Zagreb 1999.

62
 I. Zeszyt wicze (2000)215

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

12 na dohvat ruke w zasigu rki

(Svi su joj akti bili na wiczenie Brak
dohvat ruke)
21 Pada na pamet komu Przychodzi do gowy
to komu co
(Kad nam tako aave wiczenie Brak
ideje padaju na
pamet)
44 reda radi ot tak sobie
(Pitala sam reda radi) wiczenie Brak

45 poto-poto za wszelk cen

(Trebalo mu je poto- wiczenie Brak
poto odmah priopiti
novosti)
54 dati komu pravo przyzna komu racj
(Ne daje Pankracu wiczenie Brak
pravo)

57 rei u brk powiedzie prosto wiczenie Brak

w twarz

70 baciti se na posao wzi si do pracy;

(Odmah se bacio na rzuci si w wir wiczenie Brak
posao) pracy

Ksika zawiera 242 wiczenia w nastpujcych grupach tematycznych: Rzeczow-

nik, Przymiotnik, Zaimek, Liczebnik, Przyimek, Czasownik, Imiesw, Przyswek i par-
tykua, Spjnik. S to wic wycznie wiczenia nastawione na ksztacenie znajomoci
poszczeglnych regu z dziedziny morfologii, jedynie marginalnie ze sowotwrstwa
i skadni. Autorki pisz we wstpie: wiczenia () przeznaczone s do wspomagania
() nauki gramatyki opisowej216. W skad zbioru wchodz gwnie wiczenia sprepa-
rowane. Wiele przykadw pochodzi z literatury i prasy chorwackiej, z opracowa j-
zykoznawczych i gramatyk217. Niektre zadania opracowano na podstawie fragmentw
oryginalnych tekstw znanych chorwackich pisarzy i poetw, np. A. Cesarca, M. Krley,
P. Pavliicia, J. Kozaraca, I. Kuana. Takich wicze jest wprawdzie zaledwie ok. 20, ale
w nich wanie zamieszczono najwicej staych zwizkw frazeologicznych. Dowodzi
to, e oryginalne teksty, ktre s najbardziej bliskie ywemu jzykowi chorwackiemu,
powiadczaj wiele idiomw. S one te nasycone frazemami typu: osjeati se na svo-
me (czu si u siebie); obnoviti iz temelja (odbudowa od podstaw); sklopiti ugovor

215
B. Kryan-Stanojevi, I. Sawicka, wiczenia z gramatyki jzyka chorwackiego. Vjebe iz gramatike
hrvatskoga jezika, Toru 2000.
216
Ibidem, s. 7.
217
Ibidem.

63
(zawrze umow) czy pridati vanost emu (docenia wag czego), ktrych nie od-
notowuj sowniki frazeologiczne. Pojawiaj si te dwa powiedzenia, budz one jednak
pewne zastrzeenia. Chodzi tutaj o zdanie: Kad bi teta imala brkove, bila bi stric (dos.
Gdyby ciocia miaa wsy, byaby stryjkiem), ktre w jzyku chorwackim nie funkcjonu-
je jak mi si wydaje218 w przytoczonej formie. Podobnie naley potraktowa nastpu-
jce zdanie: Nije svakome pisano kruh jesti (dos. Nie kademu jest pisane je chleb).
Nie udao mi si znale podobnego przykadu w rdach frazeologicznych. Spotkaam
si jedynie ze serbskim powiedzeniem: Nije svakome pisano da hljeb jede.
Na 67 stronach wicze stwierdzono obecno zaledwie 7 idiomw, ktre s odnoto-
wane przez sowniki frazeologiczne. Pojawiy si one w ramach wicze spreparowanych
przez autorki, a take takich, ktre zostay oparte na fragmentach chorwackich powieci.
Jeden zwizek frazeologiczny: dati pravo komu (w znaczeniu: przyzna komu racj,
a nie: da komu prawo) funkcjonuje w podanym znaczeniu w wiadomoci uytkowni-
kw i w leksykografii frazeologicznej jedynie pod postaci: davati za pravo, dlatego tak
form odnotowaam na licie zwizkw frazeologicznych, wystpujcych w badanych
materiaach dydaktycznych. aden z wymienionych frazeologizmw nie zosta w ksice
powtrzony, ani te w jakikolwiek sposb wyrniony w tekcie. Oznacza to, i praw-
dopodobiestwo ich zapamitania przez studenta jest niewielkie. Frazeologizmw jest
w omwionej pomocy dydaktycznej zdecydowanie za mao. Szkoda, e autorki zbioru
wicze nie skorzystay z moliwoci ukazania w wikszym zakresie bogactwa frazeolo-
gicznego jzyka chorwackiego. Wydaje si, e w zbiorach wicze istnieje wicej okazji
do zastosowania idiomw ni w klasycznych podrcznikach.

J. Podrcznik (2000)219

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

26 biti u pravu mie racj

(U pravu ste) Dialog Brak
take s. 27 Objanienie znaczenia Brak
wiczenie
s. 29 Dialog Brak
s. 39 wiczenie Brak
s. 80 Czytanka Brak
s. 118 wiczenie Brak
s. 168 Brak
31 (baciti se) na (wzi si) do Dialog Brak
posao pracy Objanienie znaczenia Brak
(x2)
39 preko noi w cigu nocy Dialog Brak
take s. 40 Objanienie znaczenia Brak

218
Osobicie zetknam si jedynie z powiedzeniem: Da je baba muko, zvala bi se Duko, ktre ma
podobne znaczenie.
219
. Baceba, . eopa, X . Hrvatski jezik za Ukrajince, 2000.

64
51 imati pravo mie racj
(Imate pravo x2) Dialog Brak
take s. 95 Dialog Brak
s. 111 Dialog Brak
s. 152 Dialog Brak
s. 156 wiczenie Brak

Pada na pamet Przyjdzie,

komu to przychodzi do gowy Dialog Brak
(Neto mi pade komu co Objanienie znaczenia Brak
na pamet x2)
57 manje-vie mniej wicej Dialog Brak

64 biti u modi by w modzie

(U modi je) Dialog Brak
Ispliva na Co wyszo,
povrinu to wypyno na Dialog Brak
wierzch
67 ne vjerovati nie wierzy wiczenie Brak
svojim oima wasnym oczom

69 Bolje ikad nego Lepiej pno ni Czytanka Brak

nikad wcale

70 Kako stvari stoje Jak si sprawy Czytanka Brak

(x2) maj Objanienie znaczenia Brak

77 poi po zlu pj le, nie uda

(Neto je polo si Dialog Brak
po zlu) x2 Objanienie znaczenia Brak
wiczenie
take s. 81 Brak
krajnje vrijeme najwysza pora Dialog Brak
take s. 165 Dialog Brak
s. 175 wiczenie Brak

80 po, pod svaku za wszelk cen Objanienie gram. Brak

cijenu Objanienie gram. Brak
take s. 81 (x2) wiczenie Brak
89 ii komu na ivce dziaa komu na
(Ide mi pomalo nerwy Czytanka Brak
na ivce)
take s. 90 Objanienie znaczenia Brak
wiczenie
s. 92 Brak
90 preko svake ponad wszelk Czytanka Brak
mjere miar Objanienie znaczenia Brak
(x2) wiczenie
Brak
take s. 92

65
95 urezati se zapa w pami
u pamenje
(Dojmovi e Dialog Brak
mi se urezati
u pamenje) Objanienie znaczenia Brak
take s. 96 wiczenie
Brak
s. 98
100 kakav-takav jaki taki Wiersz Brak

102 zadavati przyprawia o bl

glavobolju gowy Czytanka Brak
(Zadaju
glavobolju)
Vidjet e svoga Nie ujdzie ci to Dialog Brak
boga pazem
104 Niti smrdi niti Co ni zibi, ni Objanienie gram. Brak
mirie to parzy

109 lijep kao slika pikny jak

(Lijepa ko slika) z obrazka Wiersz Brak
111 U redu je to Co jest
(U redu) w porzdku Dialog Brak
118 mrmljati sebi mrucze sobie pod
u bradu nosem
(Mrmlja on sebi Czytanka Brak
u bradu)
127 nije Bog zna to nic specjalnego; Dialog Brak
adna rewelacja

imati posla preko mie pene rce

glave roboty
(Juer sam imala Dialog Brak
posla preko
glave) Objanienie znaczenia Brak
take s. 128 wiczenie
Brak
s. 132
129 gotova stvar zamknity temat wiczenie Brak

136 Zlata vrijedi to Co jest na wag

(Dobar izgovor zota Czytanka Objanienie Brak
zlata vrijedi x2) znaczenia Brak
wiczenie
take s. 139 Brak
158 Nema veze Nic nie szkodzi Czytanka Brak
take s. 159 Objanienie znaczenia Brak

66
 169 zadrati se u ijim pozosta w czyich
rukama rkach
(Da se zadrao Czytanka Brak
u rukama)
take s. 170 wiczenie Brak
171 biti daleko od rozmija si
istine z prawd Dialog Brak
(Niste daleko od
istine)
spojiti ugodno s poczy przyjemne
korisnim z poytecznym
(Da se spoji Dialog Brak
ugodno sa
korisnim) wiczenie Brak
take s. 172
od sveg srca z caego serca Dialog Brak

Podrcznik ten nie jest wykorzystywany na zajciach w Instytucie Filologii Sowia-

skiej UAM. Autorki publikacji kieruj j przede wszystkim do studentw i pracownikw
naukowych slawistyki Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie, jednak przyznaj, e pod-
rcznik moe take z powodzeniem suy tym osobom, ktre pragn uczy si jzyka
chorwackiego na wasn rk220.
Struktura 25 lekcji jest dosy podobna. Po wstpnym tekcie, ktry najczciej stano-
wi spreparowany dialog, nastpuj pytania sprawdzajce wiedz na temat zawartych w nim
informacji. Nastpnie autorki wprowadzaj wiadomoci gramatyczne oraz przykady uy
kategorii gramatycznych. Na kocu dziau znajduje si wykaz chorwackich terminw lingwi-
stycznych wraz z ich ukraiskimi odpowiednikami. Wan cz lekcji stanowi wiczenia
z gramatyki. Polegaj one najczciej na przeksztacaniu podanych zda, uzupenianiu zda
z lukami oraz tworzeniu nowych zda wedug wskazanego wzoru lub przy uyciu podanych
wyrazw. Kolejne zadania zawieraj polecenie napisania streszczenia tekstu wprowadzaj-
cego oraz przeoeniu ukraiskich zda na chorwacki. Inne z zada to wypowiadanie si
na dany temat na forum grupy lub pisemnie. Poszczeglne lekcje uzupeniaj dodatkowe
czytanki, jednak niemale wszystkie maj charakter faktograficzny, s to fragmenty z historii
Chorwacji, z ycia naukowego i kulturalnego, biografie, relacje z podry, opisy folkloru,
kuchni, a nawet encyklopedyczny opis gatunku myszy. Ze wzgldu na charakter tego rodzaju
tekstw ich nasycenie ekspresywnymi rodkami jzykowymi i frazeologi jest bardzo mae.
Tekst podrcznika dokumentuje 33 idiomy potwierdzone przez sowniki frazeologicz-
ne. Na og pojawiaj si one w tekcie wprowadzajcym do lekcji (najczciej w dialo-
gu), po czym przewanie przywouje si je ponownie w nastpujcych dalej objanieniach
do tekstu i wiczeniach. Oznacza to, i autorki dostrzegaj konieczno utrwalenia w pa-
mici suchacza tego rodzaju pocze wyrazowych, lecz nigdy nie sygnalizuj ich statusu
frazeologicznego. Z tego powodu student nie ma wiadomoci odrbnoci leksykalnej
struktur, ktrych si uczy. Jedynie powiedzenie: Svuda je lijepo, al doma je najljepe221

220
Ibidem, s. 2.
221
Czciej uywana forma to: Svuda poi, kui doi.

67
(Wszdzie dobrze, ale w domu najlepiej) zostao ujte w cudzysw. Jednak kolejnego
powiedzenia ju w aden sposb nie wyrniono: Sve to je slatko traje kratko (Wszystko
co dobre, szybko si koczy).
Autorki nie zwracaj uwagi suchaczy kursu na liczne w podrczniku frazemy, kt-
rych nie notuj sowniki frazeologiczne, np. obratiti panju (zwrci uwag); imati
prednost (mie pierwszestwo); imati to protiv (mie co przeciw); ii u goste (pj
w goci); prepustiti se mati (puci wodze wyobrani); postii uspjeh (osign suk-
ces); ispuniti obeanje (dotrzyma obietnicy); privesti kraju (doprowadzi do koca);
pruiti priliku (da szans); deset zapovijedi (dziesicioro przykaza); svjetsko prven-
stvo (mistrzostwo wiata); kuni ljubimac (zwierztko domowe); zrana luka (port
lotniczy); hvala Bogu (chwaa Bogu); o svemu i svaemu (o wszystkim i o niczym).
Autorki nie ustrzegy si drobnych bdw frazeologicznych, np. zwrot zadavati gla-
vobolju (w znaczeniu: przyprawia o bl gowy) funkcjonuje obecnie jedynie pod posta-
ci: zadavati glavobolje.
W omwionym podrczniku jest wicej zwizkw frazeologicznych ni w innych
tego typu publikacjach. Mimo to jest ich za mao, by studenci mogli si nauczy spraw-
nego funkcjonalnie jzyka.

K. Podrcznik (2002a)222

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

34 odigrati ulogu odegra rol

(Batina Dubrovnika Czytanka Brak
odigrala je vanu ulogu)
46 biti u pravu mie racj
(Jesu li vlasnici Polecenie do Brak
u pravu?) wiczenia
51 medeni mjesec (x2) miesic miodowy wiczenie Brak
Czytanka Brak
take s. 55 Wyjanienie Idiom
znaczenia
idiomw
pasti u ije ruke wpa w czyje
(Fridrih je pao u ruke) rce Czytanka Brak
take s. 55
Wyjanienie Idiom
znaczenia
idiomw
biti, ne biti komu po by, nie by komu
volji to na rk
(Nije bila po volji) Czytanka Brak
take s. 55 Wyjanienie Idiom
znaczenia
idiomw

222
V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 3. Udbenik i vjebenica, Zagreb 2002.

68
 Podrcznik ten jest pierwszym podrcznikiem z serii Uimo hrvatski, przygotowa-
nym z myl o nauce chorwackiego na wyszym poziomie zaawansowania. Jak wynika
z przedmowy do ksiki, seria jest przeznaczona dla tych studentw, ktrzy chc posze-
rzy swj sownik i opanowa bardziej zoone problemy jzykowe, zarwno w mowie,
jak i pimie223. Autorzy twierdz, i do opracowania podrcznika skoni ich fakt do-
tychczasowego niedoboru pomocy dydaktycznych przeznaczonych dla starszych roczni-
kw studentw. Na potrzeby ksiki zgromadzili materia, ktrego znaczna cz zostaa
przetestowana na kursach krajowych i zagranicznych, szczeglnie na amerykaskich uni-
wersytetach Kansas i Illinois z zachcajcymi efektami224.
W publikacji mona wyrni dwie zasadnicze czci podrcznik i zeszyt wicze.
Pierwsza zajmuje 54 strony, a druga 24. W kadej z czci wyrniono 9 odmiennych
tematycznie dziaw, ktrych struktura w podrczniku jest podobna. Po tekcie wstpnym
(czytanka, opis) nastpuje seria wicze, przeplatanych objanieniami gramatycznymi, naj-
czciej pod postaci tabeli z wzorem odmiany. wiczenia przyjmuj rozmaite formy od
tekstw z lukami, poprzez ukadanie zda z rozrzuconych wyrazw, a do udzielania odpo-
wiedzi na proste pytania. Krtkie teksty, pojawiajce si rwnolegle z wiczeniami, najcz-
ciej s zbiorem podstawowych informacji na temat najbardziej znanych miejsc w Chorwacji,
np. Jeziora Plitwickie, dwr Wielki Tabor, miasta: Samobor, Dubrownik, Karlovac. Teksty
te ze wzgldu na swoj specyfik s z zasady pozbawione frazeologii. Znajdujemy w nich
informacje o faktach, wydarzeniach itd., podobnie jak w przewodnikach turystycznych
i podrcznikach do historii. Wyjtkiem jest jedna legenda, napisana proz historia nie-
szczliwej mioci, ktra pojawia si na s. 51. Rni si ona od pozostaych tekstw,
a obecno frazeologii jest tutaj odczuwalna. W tekcie tym znajduj si trzy z wszystkich
piciu idiomw, ktre pojawiy si w omawianym podrczniku. S one powtrzone na s.
55, gdzie wyranie wskazuje si na ich status frazeologiczny oraz przytacza w kontekcie.
Wtpliwoci budzi jednak zaliczenie do frazeologizmw takich sformuowa, jak: zabra-
niti komu viati koga (zabroni komu widywa kogo); biti odluan u emu (by zde-
cydowanym w czym). S one niesusznie traktowane na rwni z niewtpliwymi idioma-
mi: medeni mjesec (miesic miodowy); biti po volji komu (by komu na rk); pasti
komu u ruke (wpa w czyje rce), ktre w przeciwiestwie do wczeniej cytowanych
s notowane w odpowiednich sownikach.
Jeden z dziaw nosi tytu bdcy rwnoczenie popularnym chorwackim powiedze-
niem Izgled vara (Pozory myl), ktrego jednak sowniki frazeologiczne nie odnotowa-
y. Brak rwnie potwierdzenia leksykograficznego powiedzenia: Darovanom konju ne
gledaju se zubi (Darowanemu koniowi w zby si nie zaglda). Podrcznik nie sygnali-
zuje statusu frazeologicznego tych pocze wyrazowych. Warto doda, i za powiedzenia
(izreka225) uznano nastpujce sformuowania:
Ljudi koji imaju visoko elo su inteligentni (dos. Ludzie, ktrzy maj wysokie
czoo, s inteligentni);
Ljudi koji imaju male oi su lukavi (dos. Ludzie, ktrzy maj mae oczy, s prze-
biegli);

223
Ibidem, s. 3.
224
Ibidem.
225
Izreka saeta, ustaljena, nepromjenljiva veza rijei koja iskazuje iskustvo, pouku ili mudrost. V.
Ani, Veliki rjenik hrvatskoga jezika, Zagreb 2003, s. 496.

69
 Ljudi koji imaju tanka usta su ambiciozni (dos. Ludzie, ktrzy maj wskie usta,
s ambitni);
krti ljudi imaju mala usta (dos. Skpi ludzie maj mae usta);
Mravi su ljudi nervozni (dos. Szczupli ludzie s nerwowi);
Debeli ljudi su veseli (dos. Otyli ludzie s weseli);
Plavue su glupe (dos. Blondynki s gupie).
Na zeszyt wicze skadaj si kolejne zadania oraz kilka krtkich czytanek pod zbio-
rowym tytuem: Jeste li znali? (Czy wiedzielicie?), ktre przybliaj studentom r-
ne ciekawostki historyczne. Wszystkie zamieszczone tu teksty przyjmuj jednak form
relacjonowania faktw, co raczej wyklucza moliwo posugiwania si staymi zwizka-
mi frazeologicznymi.
W tekcie podrcznika znajduje si take kilkanacie frazemw, np. godinji odmor (urlop
wakacyjny); grofovski ivot (dos. hrabiowskie ycie); smrtni strah (miertelny strach).
Podrcznik zwraca uwag licznymi, rnorodnymi i interesujcymi wiczeniami. Za-
pobiegaj one monotonii na lektoratach oraz zwikszaj motywacj do nauki. Blok zada
w podrczniku uzupenia drugi blok w zeszycie wicze, ktry z kolei jest urozmaicony
przez krtki cykl powtrkowy i testy z wiedzy zawartej w poszczeglnych dziaach. Tym
bardziej wic zaskakuje nieznaczne zainteresowanie frazeologi. Trudno zrozumie, dla-
czego autorzy nie wprowadzili staych zwizkw frazeologicznych choby do kilkuna-
stu spord 200 wicze. Idiomy pojawiaj si w omawianej publikacji zaledwie 5 razy,
jednake brak ich w wiczeniach i zadaniach dla studentw. Glottodydaktyczna warto
idiomatyki zostaa prawie cakowicie zignorowana, co zaskakuje take ze wzgldu na
poziom zaawansowania deklarowany w przedmowie do podrcznika. Tak ubogi zasb fra-
zeologizmw byby trudny do zaakceptowania nawet w podrczniku dla pocztkujcych.

L. Podrcznik (2002b)226
W tabeli oddzielono wizualnie pierwsze dwa frazeologizmy, ktre zostay wynoto-
wane z czci podrcznikowej publikacji, od pozostaych, ktre znajduj si w osobnym
dziale, przeznaczonym na wiczenia.

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

46 nositi glavu u torbi y na krawdzi wiczenie Brak

take: s. 80 wiczenie Kursywa
51 to je, tu je Jest jak jest wiczenie Przyso-wie

76 biti svoj na svome by u siebie wiczenie Brak

biti svoj by panem samego
(Budi svoj!) siebie wiczenie Brak
uzdati se u se liczy tylko na
i u svoje kljuse siebie, na wasne siy
(Uzdaj se u se wiczenie Brak
i u svoje kljuse)

226
V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 4. Udbenik i vjebenica, Zagreb 2002.

70
 80 ivjeti na visokoj y na wysokiej
nozi stopie wiczenie Kursywa
(ive na visokoj
nozi)
otvoriti etvore oi mie oczy i uszy
(Otvori etvore otwarte wiczenie Kursywa
oi)
zatvarati oi pred zamyka na co
ime oczy
(Zatvarati oi wiczenie Kursywa
pred problemom)
Kosa se die komu Wosy staj komu
na glavi dba
(Dignula mi se wiczenie Kursywa
kosa od straha)
ostati kratkih zosta na lodzie
rukava wiczenie Kursywa
(Tako da smo
ostali kratkih
rukava)
dignuti nos zadrze nosa
(Dignula je nos) wiczenie Kursywa
u rukavicama w biaych wiczenie Kursywa
rkawiczkach

Podrcznik jest ostatnim ogniwem cyklu Uimo hrvatski. Jak wynika z przedmowy
do ksiki, jest ona skierowana do tych uczniw, ktrzy przestudiowali ju podrcznik
Uimo hrvatski 3 oraz chc dalej poszerza swj sownik i opanowywa bardziej zoone
problemy jzykowe, zarwno w mowie, jak i pimie227. Autorzy twierdz, podobnie jak
w przedmowie do poprzedniej czci kursu, i do opracowania podrcznika skoni ich
fakt dotychczasowego braku pomocy dydaktycznych, ktre mona by wykorzysta w na-
uce jzyka chorwackiego na poziomie zaawansowanym.
Publikacja skada si z dwch zasadniczych czci podrcznika (54 strony) i zeszytu
wicze (24 strony). Kada cz skada si z 9 odmiennych tematycznie dziaw, podob-
nych pod wzgldem kompozycyjnym. Czytanki s przewanie fragmentami oryginalnych
tekstw, do ktrych doczono liczne wiczenia, a caoci dopeniaj objanienia powi-
cone gwnie morfologii i skadni. Podrcznik zamyka dzia powtrkowy. Do zeszytu
wicze wczono dodatkowo wzory testw z wiedzy zawartej w poszczeglnych dzia-
ach. Autorzy utrzymuj, i opracowany przez nich materia pomoe studentom w rozwi-
janiu umiejtnoci wypowiadania si na rne tematy, wyraania swojej opinii i dzielenia
si posiadan wiedz.
Zaprezentowane teksty to m.in. oryginalne wypowiedzi wybranych osb, przedruki
informacji z dziau kulturalnego w gazetach (m.in. repertuar kin), spreparowane dialogi
oraz krtkie teksty, ktre zapoznaj studentw z rnymi ciekawostkami naukowymi. Ze-

227
Ibidem, s. 3.

71
szyt wicze zawiera zadania oraz kilka krtkich czytanek pod wsplnym tytuem: Jeste li
znali? (Czy wiedzielicie?); s one powicone rnym wydarzeniom historycznym.
Kilka czytanek w formie artykuw przedstawia wyniki sonday na tematy poruszane
w poszczeglnych dziaach. Niemale wszystkie teksty dotycz relacjonowania faktw,
co powoduje, e trudno si w nich spodziewa idiomw. W ramach wicze wymowy
autorzy przytaczaj take jeden krtki wiersz T. Ujevicia.
W kilku wiczeniach wystpuj frazeologizmy. Jednak np. w wiczeniu na s. 46 zwrot
idiomatyczny nositi glavu u torbi nie jest w aden sposb wyrniony na tle pozostaych
lunych pocze wyrazowych, takich jak: biti izgubljen (by zagubionym); kladiti se
(zakada si); prebaciti preko ramena (przerzuci przez rami). Kolejne wiczenie (na
s. 80) rwnie nie wskazuje bezporednio na status frazeologiczny uytych zwizkw wy-
razowych. Idiomy zostaj wyrnione jedynie poprzez zastosowanie odmiennej czcion-
ki. W poleceniu do wiczenia prosi si o wskazanie specyfiki zacytowanych zwizkw,
o objanienie ich znaczenia i wskazanie ekwiwalentw w rodzimym jzyku. Jest to jedyne
tego typu wiczenie w caym podrczniku.
wiczenie na s. 51 polega na podaniu rodzimych odpowiednikw dla chorwackich
przysw: Tko radi, ne boji se gladi (Bez pracy nie ma koaczy); Tko pita, ne skita (Kto
pyta, nie bdzi); Tko pod drugim jamu kopa, sam u nju pada (Kto pod kim doki kopie,
ten sam w nie wpada); to je, tu je (Jest jak jest); Tko je lud, ne budi mu drug ( Gdy
kto jest szalony, trzymaj si z dala on niego); Tko zna, zna ( Kto ma wiedzie, ten
wie)228; Tko eka, (taj) doeka (dos. Kto czeka, ten si doczeka); Tko rano rani, dvije
sree grabi (Kto rano wstaje, temu Pan Bg daje). Niestety, autorzy nie zachcaj stu-
dentw do dodatkowej aktywnoci zwizanej ze zrozumieniem czy wyjanieniem sensu
podanych przysw, co mogoby sprzyja ich zapamitaniu. Tylko jedno z nich dokumen-
tuje sownik frazeologiczny to je, tu je.
Z kolei wiczenie na s. 76 polega na przetumaczeniu piciu zwizkw wyrazowych,
z ktrych dwa s idiomami. Ich status frazeologiczny nie jest w podrczniku w aden spo-
sb zasygnalizowany. Niestety, autorzy ponownie nie zachcaj studentw do objaniania
znaczenia podanych fraz, co mogoby sprzyja ich utrwaleniu.
Niektre frazy i frazemy wykorzystano jako podstaw do wicze sprawdzajcych
wiedz na okrelone tematy gramatyczne. Np. wiczenie na odmian czasownika z przy-
kadem Tko lae, taj i krade (dos. Kto kamie, ten te kradnie) czy wiczenie na odmia-
n zaimkw z uyciem Svaka ptica svome jatu leti (Swj do swego cignie) oraz Svatko
svoga konja hvali (Kady dudek chwali swj czubek). W tych trzech przypadkach au-
torzy zasygnalizowali specyfik fraz, umieszczajc w nawiasie adnotacj: narodna po-
slovica (przysowie ludowe). Autorzy uczynili take z dwch przysw tytuy dziaw:
Odjea ini ovjeka ( Szata czyni czowieka) oraz Tko radi, ne boji se gladi (Bez pracy
nie ma koaczy), jednak nie objanili ich jzykowej odrbnoci i specyfiki. Przysw tych
nie powiadczaj sowniki.
cznie w podrczniku znajduje si niemale 200 rnego rodzaju wicze i zada.
Ich wielorako i niepowtarzalno sprzyja utrwaleniu motywacji do nauki. Zgodnie
z deklaracj, umieszczon w przedmowie do podrcznika, autorzy przedstawiaj w nim
problemy i kwestie, ktre maj si sta podstaw do dyskusji i skania studentw do
wyraenia swojej opinii i ujawnienia wasnego punktu widzenia. Powstaje jednak pytanie,

228
Podobne konstrukcje (tzw. tautologie) szeroko omawia A. Menac w artykule O tautolokim
frazeoshemama, [w:] Iz frazeoloke problematike, red. A. Menac, Zagreb 1980, s. 17-46.

72
czy omawiana publikacja zapewnia uczcym si chorwackiego rodki jzykowe umoli-
wiajce wymian pogldw na rne tematy?
Sdz, e te moliwoci s ograniczone rwnie z powodu sabej znajomoci staych
zwizkw frazeologicznych i frazemw. W niniejszym podrczniku powiadczonych jest
12 idiomw, a przecie mogo ich by znacznie wicej, skoro jest on przeznaczony dla
suchaczy kursu dla zaawansowanych.

M. Podrcznik (2006a)229
W tabeli oddzielono wizualnie pierwsze dwa frazeologizmy, ktre zostay wynoto-
wane z czci podrcznikowej publikacji, od pozostaych, ktre znajduj si w osobnym
dziale, przeznaczonym na wiczenia.

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

52 drati paleve trzyma kciuki

(Drite mi paleve) Dialog Brak
take s. 58 Powtrka leksyki Brak
U redu je to Co jest
(U redu) x2 w porzdku Dialog Brak
take s. 65 wiczenie Brak
s. 92 wiczenie Brak

86 bijel kao snijeg biay jak nieg wiczenie Brak

ut kao limun dos. ty jak wiczenie Brak

cytryna

crven kao paprika czerwony jak rak wiczenie Brak

(dos. czerwony jak
papryka)
100 Vrag je odnio koga, to Diabli wzili kogo,
(Vrag ga je odnio) co wiczenie Brak

Ksika jest pierwsz z serii czterech podrcznikw przeznaczonych do nauczania

jzyka chorwackiego pt. Uimo hrvatski. Omawiana publikacja zapoznaje z jzykiem na
podstawowym poziomie zaawansowania. Jak deklaruj autorki, zawiera ona podstawowe
sownictwo, struktury i frazy przydatne w codziennej prostej komunikacji230. Podrcznik
obejmuje 70 godzin lekcyjnych. Jego podstawow struktur tworzy 8 dziaw, ktrych
dopenienie stanowi 2 lekcje powtrkowe oraz 2 testy sprawdzajce stopie opanowania
poszczeglnych umiejtnoci jzykowych.
Podrcznik nie odwouje si do znanych wczeniej schematw metodycznych, lecz
realizuje wasn koncepcj doboru materiau. Polega ona na wprowadzaniu krtkich
tekstw, wicze i zwizych wskazwek gramatycznych, przy czym nie zakada si ich
staej kolejnoci. Niemale kady tekst stwarza okazj do wiczenia poszczeglnych
229
V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 1. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006.
230
Ibidem, s. 3.

73
umiejtnoci jzykowych; w czytankach i dialogach czsto znajduj si wolne miejsca do
uzupenienia, a nowe sownictwo pojawia si przewanie w ramach zada do wykonania.
Dziki temu student nie pozostaje jedynie biernym odbiorc tekstu. Kad lekcj koczy
krtka powtrka poznanych sw i pocze wyrazowych.
Po liczcym 62 strony podrczniku nastpuje zeszyt wicze, ktry zajmuje kolej-
nych 37 stron. Ich struktury s podobne zbir wicze take stanowi krtkie teksty,
ktre wystpuj naprzemiennie z zadaniami, nie zamieszcza si ju jednak wskazwek
gramatycznych. wiczenia przyjmuj rne formy, m.in. testw i dialogw z lukami do
uzupenienia, zada z poleceniami doboru antonimw, tworzenia zda z rozrzuconych
fragmentw, opisu obrazka czy udzielenia odpowiedzi na zadane pytania. Ich rnorod-
no podtrzymuje i pogbia przynajmniej na pocztku motywacj do nauki.
Niestety, ta innowacyjna koncepcja nie zakada nasycenia materiaw dydaktycznych
frazeologi, albowiem z tekstu ksiki wynotowano jedynie 6 staych zwizkw wyrazo-
wych. Trzy idiomy pojawiy si w jedynym, penym (tj. nieprzerywanym lukami) dialogu,
po czym powrcono do nich ponownie przy okazji powtrki lekcji i w wiczeniu. Na s.
86 natomiast znajduje si wiczenie na uzupenienie tekstu porwna odpowiednimi przy-
miotnikami. Trzy z powstaych w ten sposb zwizkw wyrazowych odnotowuje sownik
frazeologiczny, a take sowniki porwna frazeologicznych231. Pozostae poczenia s
tylko lunymi zwizkami wyrazowymi, ale brak na ten temat odpowiedniego komentarza.
W podrczniku nie sygnalizuje si frazeologicznego statusu pocze wyrazowych. Nie
zwraca si te uwagi na osobliwo frazemw, takich jak np.: biti tko po zanimanju (by
kim z zawodu); ispuniti obrazac (wypeni formularz); radni dan (dzie roboczy);
kuni ljubimac (zwierztko domowe); osobna iskaznica (dowd osobisty).
Nasycenie frazeologi omawianej publikacji jest niezadowalajce. Mona odnie
wraenie, e podrcznik jest zbyt zwizy, a take znajduje si w nim zbyt duo ilustracji.

N. Podrcznik (2006b)232
W tabeli oddzielono wizualnie pierwsze dwa frazeologizmy, ktre zostay wynoto-
wane z czci podrcznikowej publikacji, od pozostaych, ktre znajduj si w osobnym
dziale, przeznaczonym na wiczenia.

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

26 imati pravo mie racj

(Ima pravo) Dialog Brak
64 lukav kao lisica szczwany lis wiczenia Wyraenie

gladan kao vuk godny jak wilk wiczenie Wyraenie

marljiv kao mrav pracowity jak mrwka wiczenie Wyraenie

231
S to: ut kao limun, bijel kao snijeg, crven kao paprika. . Fink-Arsovski, Hrvatsko-slavenski..., op.
cit. oraz A. Mahmutovi, op. cit.
232
V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 2. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006.

74
 65 od jutra do od witu do Czytanka Brak
mraka zmierzchu
68 biti u pravu mie racj
(Jeste li bili Polecenie Brak
u pravu?)
70 Pada, padne na Przychodzi, przyjdzie
pamet komu to komu co do gowy
(Ne pada mi na wiczenie Brak
pamet)
72 U redu je to Co jest w porzdku
(U redu) wiczenie Brak
77 u principu w zasadzie Psychotest Brak

112 Jedan kao Jeden niewiele moe wiczenie Przysowie

nijedan

Za pet je tko, to Kto, co jest na

(To je za pet) pitk wiczenie Przysowie

otvoriti etvore mie uszy i oczy

oi szeroko otwarte wiczenie Przysowie
(Otvori etvore
oi)

Ksika jest drug pozycj z serii czterech podrcznikw pt. Uimo hrvatski. Zgod-
nie z deklaracj autorek, zawart w przedmowie, przeznaczona jest ona dla osb, ktre
opanoway ju podstawowe struktury gramatyczne, sownictwo i frazy przydatne w co-
dziennej prostej komunikacji. Umoliwia suchaczom odwieenie i utrwalenie zdoby-
tych wiadomoci, przyswojenie nowych struktur i opanowanie bardziej zoonych sytu-
acji komunikacyjnych233. Materia kursu powinien by zrealizowany w czasie 70 godzin
lekcyjnych. Podstawow struktur podrcznika tworzy 8 dziaw, ktrych dopenienie
stanowi 2 lekcje powtrkowe oraz 2 testy sprawdzajce stopie opanowania poszczegl-
nych umiejtnoci jzykowych.
Podrcznik realizuje koncepcj doboru materiau znan z pierwszej czci serii, ktra
polega na naprzemiennym wprowadzaniu poszczeglnych form dydaktycznych (czyta-
nek, wicze, zada i uwag gramatycznych) oraz czeniu czytanek z wiczeniami. Taka
koncepcja wymaga od suchacza cigego dziaania, ani na chwil nie staje si on biernym
odbiorc tekstu. Kad lekcj koczy krtka powtrka poznanych sw i pocze wyra-
zowych w rubryce pt. Nauili ste (Tego si nauczylicie).
Po liczcym 69 stron podrczniku nastpuje zeszyt wicze, ktry zajmuje kolejnych
37 stron. Jego struktura jest podobna krtkie teksty wystpuj naprzemiennie z zadania-
mi, nie podaje si ju jednak wskazwek gramatycznych. Formy wicze s rnorodne
i niepowtarzalne. Czytanki, z ktrymi zetkniemy si w ksice, to jak informuj autorki

233
Ibidem, s. 3.

75
 teksty o historii, cywilizacji, yciu codziennym i obyczajach w Chorwacji234. Wrd
nich znajdujemy m.in. spreparowane dialogi, wiersze, listy, krtkie teksty o charakterze
popularnonaukowym, fragmenty folderw turystycznych, psychotesty. Wszystkie czytan-
ki powinny zainteresowa studentw, albowiem poruszaj aktualne i ciekawe zagadnie-
nia. Czsto maj one zabarwienie humorystyczne, co podkrelaj zaczone ilustracje.
Szata graficzna ksiki jest bogata.
W ksice stwierdzono obecno jedynie 12 idiomw oraz 3 porwna frazeologicz-
nych, ktrych jednak nie rejestruj sowniki frazeologiczne235. Porwnania frazeologiczne
stanowi podstaw wiczenia na s. 64; s to: lukav kao lisica, gladan kao vuk i marljiv kao
mrav. Charakterystyka ich statusu jzykowego nie zadowala. Jedyne wiczenie, w ktrym
autorki zwracaj uwag na frazeologiczn odrbno zwizkw wyrazowych, znajduje
si na s. 112. Wymienia si tu 5 przysw, prosi o ich odczytanie i wyjanienie znaczenia,
co niewtpliwie ma na celu skonienie studentw do udziau w konwersacji. Dwch z po-
danych przysw nie rejestruj sowniki frazeologiczne: Tko umije, njemu dvije (Kto ma
talent, ten zarobi podwjnie) oraz Mnogo babica, kilavo dijete (Gdzie kucharek sze,
tam nie ma co je). Brak rwnie w rdach leksykograficznych przysw wymienio-
nych w innych czciach podrcznika: Mladost ludost (Modo ma swoje prawa);
Dan je pametniji od noi (Ranek jest mdrzejszy od wieczora) oraz U lai su kratke
noge (Kamstwo ma krtkie nogi) w zadaniu powiconym odmianie rzeczownikw
tzw. i deklinacji na s. 70 i s. 111.
W podrczniku pojawiaj si rwnie frazemy: osvojiti prvo mjesto (zdoby pierw-
sze miejsce); posvetiti panju (powici uwag); mukarac srednjih godina (mczy-
zna w rednim wieku); ast je komu (kto ma zaszczyt); hitna pomo (ostry dyur);
bioloki sat (zegar biologiczny); osobna iskaznica (dowd osobisty); radno iskustvo
(dowiadczenie zawodowe); radni dan (dzie roboczy); brano putovanje (podr
polubna); u principu (w zasadzie).
Nasycenie podrcznika frazeologi, wiksze ni w pierwszej czci serii Uimo hrvat-
ski, nadal wydaje si niewystarczajce. Uwaam, e poziom zaawansowania jzykowego
studentw drugiego roku pozwala im na przyswojenie znacznie wikszej liczby idiomw.

O. Podrcznik (2006c)236

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

84 gladan kao vuk godny jak wilk

(Gladna sam kao vuk) Dialog Brak
105 biti kao stvoren za to by stworzonym do
(Vrijeme je kao czego
stvoreno za more) Dialog Brak

234
Ibidem.
235
W wiczeniu na s. 64 pojawiaj si 3 porwnania frazeologiczne, ktre notuj sowniki frazeologiczne
oraz 3 porwnania frazeologiczne, ktre rejestruj jedynie Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema i Kao
frazeoloki rjenik s to: debeo kao svinja (gruby jak winia); spor kao pu (wolny jak limak); jak kao bik,
bivo (silny jak byk). Autorki podrcznika nie sygnalizuj ich statusu frazeologicznego.
236
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, D. Pasini, S. L. Udier, Hrvatski za poetnike 1. Udbenik
hrvatskoga kao drugog i stranog jezika, Zagreb 2006.

76
 154 u zadnji as w ostatniej chwili Dialog Brak
take s. 175 Dialog Brak

ljubav na prvi pogled mio od Dialog Kursywa

pierwszego (tytu
wejrzenia filmu)
take s. 264 wiczenie Brak
176 imati pravo mie racj
(Ima pravo) Dialog Brak
194 mrtav-hladan z kamienn twarz
(Mrtva-hladna) Czytanka Brak
take: s. 197 Czytanka Brak
212 ne vidjeti prst pred Ciemno, cho oko
nosom wykol
(Ne vidimo prst pred (dos. nie widzie wiczenie Brak
nosom) palca przed nosem)
krov nad glavom dach nad gow wiczenie Brak

250 ne sklopiti oka nie zmruy oka

(Nisam oka sklopila) Dialog Brak
251 desna ruka prawa rka Objanienia Brak
gramatyczne

Iz tvojih usta u Boje Daj (Panie) Boe Objanienia Brak

ui gramatyczne
ustati na lijevu nogu wsta lew nog Objanienia Brak
gramatyczne

257 krt na rijeima oszczdny Dialog Brak

w sowach
262 biti zaljubljen preko by zakochanym po
uiju uszy
(Zaljubljen sam preko Czytanka Brak
uiju)
271 morski vuk wilk morski Dialog Brak

295 K vragu Do diaba! Czytanka Kursywa

Podrcznik jest przeznaczony do nauczania jzyka chorwackiego od podstaw. Powsta

w oparciu o dowiadczenia lektorw, pracujcych w centrum nauczania jzyka chorwac-
kiego jako obcego Croaticum w Zagrzebiu. Przewidziany jest jako pomoc glottodydak-
tyczna w intensywnym kursie nauczania w cigu 280 godzin lekcyjnych237. Jest z zaoe-
nia przeznaczony dla studentw kroatystyki i chorwackich emigrantw238, a wic dla
osb dorosych. Koncepcja ksiki zakada integracj podejcia komunikacyjnego i gra-
237
Ibidem, s. 5.
238
Ibidem.

77
matycznego239. Struktur publikacji tworzy 21 dziaw tematyczno-jzykowych. Kady
z nich jest kompilacj materiaw dydaktycznych rnego rodzaju, urozmaicanych licz-
nymi zdjciami i rysunkami. Nowy materia glottodydaktyczny jest specjalnie objaniany,
przedstawiany w tabelach oraz w odpowiednich wiczeniach. Podrcznik zamyka sownik
i Dodatek fonetyczny z tekstami sucymi do wiczenia umiejtnoci rozumienia ze
suchu, umieszczonymi na zaczonej do ksiki pycie CD.
W skad tekstw wchodz: notki, formularze, podpisy pod rysunkami, quizy, dusze
i krtsze dialogi, czytanki. Autorzy informuj, i zamiecili w ksice trzy rodzaje tekstw:
proste teksty autentyczne (napisy, plany miast, mapy, formularze, yczenia, prognozy, y-
ciorys, wywiady, statystyki, artykuy, reportae, quizy), dydaktyczne (celem opracowania
dziaw jzykowych) i kulturowe (ktre maj na celu zapoznanie studenta z podstawami
chorwackiej kultury i cywilizacji)240. Co wane teksty s autentyczne i wspczesne,
a dziki nawizaniu do ywego jzyka mog zaciekawi studentw. Nowatorskie podejcie
do opracowywania materiaw dydaktycznych zaowocowao take zwrceniem wikszej
uwagi na obecno frazeologizmw w podrczniku. Idiomy najczciej pojawiaj si w dia-
logach jako jeden z wyrnikw jzyka mwionego. Niekiedy wystpuj take w krtszych
czytankach oraz dokumentuj uycie rnych form gramatycznych. Tak jest np. z objanie-
niami na s. 251. Przy okazji omawiania nazw czci ciaa zwraca si uwag na osobliwoci
ich odmiany. Na przykadzie wyrazw oi, ui, ruke, noge, usta i glava autorzy prezentuj
zastosowanie poszczeglnych form gramatycznych w poczeniach wyrazowych. By ua-
twi ich zapamitanie, przywouj zabawne rysunki i stae zwizki frazeologiczne. Oprcz
idiomw zamieszczonych w tabeli, pojawiaj si take takie poczenia wyrazowe, ktrych
nie notuj sowniki frazeologiczne, tj. U lai su kratke noge (Kamstwo ma krtkie nogi);
glava obitelji (gowa rodziny) oraz U strahu su velike oi (Strach ma wielkie oczy).
Idiomy rzadziej wystpuj w tekstach wicze. Tylko raz wykorzystano je w zada-
niu sprawdzajcym znajomo chorwackich przyimkw na s. 212. Niestety nie zwrcono
uwagi na ich odrbny status jzykowy. Odmienno jzykowa frazeologizmw nie zo-
staa zasygnalizowana w adnej czci podrcznika. Jedynie dwukrotnie wyrniono je
poprzez zastosowanie odrbnej czcionki. W pierwszym przypadku mamy do czynienia
z powiedzonkiem wykorzystanym jako tytu filmu, a w drugim z tekstem w Dodatku
fonetycznym.
Pojawia si take kilka powiedze, ktrych nie notuj sowniki frazeologiczne. Wrd
nich s m.in.: Ljubav prolazi kroz eludac (Przez odek do serca); Ljubav je slijepa
(Mio jest lepa); Ljubav ne poznaje granice (Mio nie zna granic). Podobny cha-
rakter maj frazemy, takie jak: postaviti rekord (ustanowi rekord); biti u posjetu (by
z wizyt); donijeti odluku (podj decyzj); sklopiti brak (zawrze maestwo); raj
na zemlji (raj na ziemi). Funkcjonuj one na og w tekstach i s z nimi powizane te-
matycznie. Jeden raz autorzy zachcaj studentw do dyskusji na temat: Ljubav je slijepa.
W podrczniku jest tylko 16 idiomw. To niewiele, ale jest ich wicej ni w innych
kompendiach glottodydaktycznych dla pocztkujcych. Jak wynika z tabeli, frazeologia
wystpuje czciej dopiero na ostatnich 100 stronach podrcznika. Wczeniej idiomy po-
jawiaj si sporadycznie. Zwizek frazeologiczny desna ruka (prawa rka) wystpuje
bez kontekstu.

239
Ibidem.
240
Ibidem.

78
 P. Podrcznik (2006d)241

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

91 imati pravo mie racj
(Ima pravo) Dialog Brak
take s. 158 Dialog Brak
s. 159 Objanienia do Brak
dialogu
s. 164 Idiomy Idiom
158 biti u pravu mie racj
(U pravu si) Dialog Brak
take s. 159 Objanienia do Brak
dialogu
s.164 Idiomy Idiom
s. 219 Dialog Brak
172 U redu je to Co jest w porzdku
(Sve je bilo u redu Dialog i objanienia Brak
x2) do dialogu
take s. 175 Objanienia gramat. Brak

250 iz dana u dan (x2) z dnia na dzie Dialog i Brak

objanienia do
dialogu

Podrcznik jest polsk wersj angielskiej publikacji tego samego autora pt. Teach
yourself Croatian. Ksika ukazaa si w ramach serii wydawniczej Ucz si sam!, a wic
ma suy do samodzielnej nauki, bez udziau lektora. Jest to podrcznik jzyka chor-
wackiego dla pocztkujcych. We wstpie do podrcznika czytamy: Zapoznajc si
z poszczeglnymi sekcjami w kolejnych jednostkach lekcyjnych, stopniowo bdziecie
budowa zasb sownictwa i wyrae, ktre mog by wykorzystywane w codziennych
sytuacjach242.
Podrcznik skada si z 18 tematycznych dziaw, o podobnej strukturze. Kady z nich
otwiera krtki spis zagadnie, z ktrymi zapozna si uczestnik nauki. Znajduj si tutaj
m.in.: dialogi, objanienia gramatyczne i leksykalne, wiadomoci o chorwackiej kulturze
i obyczajowoci, sowniczki i pytania do tekstu.
W podrczniku pojawiaj si zasadniczo trzy frazeologizmy, albowiem jeden z nich
wystpuje w dwch wariantach: imati pravo i biti u pravu (mie racj). Ten wanie
zwizek wyrazowy autor omawia na s. 164, w podrozdziale pt. Idiomy. Wtpliwoci
nasuwaj inne poczenia wyrazowe, przytoczone w tej samej czci podrcznika, np. po
njegovom miljenju (jego zdaniem); nisam ba siguran (nie jestem przekonany); ini
mi se (wydaje mi si), ktre nie s idiomami. Pojawia si tutaj take zdanie: Mi smo na
pravom putu, jednak nie mona ostatecznie stwierdzi, czy zdanie to ma przekazywa tre
dosown tj. by na waciwej drodze (do celu) czy metaforyczn (prowadzi uczciwe
ycie), waciw zwizkom frazeologicznym. Podobne wtpliwoci pojawiaj si w pod-
rozdziale Zwroty idiomatyczne na s. 227, w ramach ktrego autor przytacza nastpujce

241
D. Norris, Jzyk chorwacki dla pocztkujcych, Krakw 2006.
242
Ibidem, s. 14. Cytat nie jest zbyt staranny pod wzgldem jzykowym.

79
przykady: Idem po kruh (Id po chleb); Idu rivom u grad (Id nabrzeem do miasta);
Nema ih u sobi (Nie ma ich w pokoju); uo je kako Jasna ulazi u apartman (Sysza
jak Jasna wchodzi do apartamentu); poetkom mjeseca (na pocztku miesica); krajem
idueg tjedna (pod koniec tygodnia), a take wyraenia przywoane w podrozdziale pod
tym samym tytuem na s. 278: estitam vam na uspjehu (Gratuluj wam sukcesu); Jo se
ne zna (Jeszcze nie wiadomo); pravo da vam kaem (mwic prawd). Cytowane po-
czenia wyrazowe rwnie nie speniaj kryterium frazeologicznoci. Pozostae zwizki
mona uzna najwyej za frazemy: sklopiti ugovor (zawrze umow); voditi razgovor
(prowadzi rozmow); doi do zakljuka (doj do wniosku); dati ostavku (zoy
wymwienie). Tego rodzaju nieciso terminologiczna moe wprowadzi w bd ko-
rzystajcych z podrcznika. Status frazeologiczny pozostaych dwch idiomw nie jest
w aden sposb sygnalizowany. Znikoma liczba trzech frazeologizmw, ktre pojawiy
si w omawianym podrczniku, jest absolutnie niewystarczajca, aby mona byo nauczy
si chorwackiego na poziomie podstawowym.

Q. Podrcznik (2008)243

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

22 Na vrh jezika je mie co na kocu Nowe sownictwo Frazeologizm

komu to jzyka

imati dugaak mie dugi jzyk Nowe sownictwo Frazeologizm

jezik

imati otar jezik mie city jzyk Nowe sownictwo Frazeologizm

nai zajedniki znale wsplny Nowe sownictwo Frazeologizm

jezik jzyk

zli jezici zoliwe jzyki Nowe sownictwo Frazeologizm

jezikova juha -- Nowe sownictwo Frazeologizm

(narzekania,
wyraanie
niezadowolenia)
39 U redu je to Co jest
(U redu!) w porzdku Dialog Brak
+ s. 46 Czytanka Brak
+ s. 47 Nowe sownictwo Brak
+ s. 58 Dialog Brak
+ s. 81 Dialog Brak
+ s. 114 Dialog Brak

243
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama! Udbenik hrvatskog jezika
za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2008.

80
 53 imati pravo mie racj
(Ima pravo) Dialog Brak
+ s. 69 (3x) Nowe sownictwo Brak
56 otvarati srce otwiera dla czego,
emu, komu kogo serce
(Otvaraju srce) Czytanka Brak
57 crni humor czarny humor Nowe sownictwo Frazeologizm

crni petak czarny pitek Nowe sownictwo Frazeologizm

crno na bijelom czarne na biaym Nowe sownictwo Frazeologizm
crne misli czarne myli Nowe sownictwo Frazeologizm
crna ovca czarna owca Nowe sownictwo Frazeologizm

bijela vrana biay kruk Nowe sownictwo Frazeologizm

gledati bijelo patrze Nowe sownictwo Frazeologizm

z rozdziawionymi
ustami

68 Ne gori kua Nie pali si Nowe sownictwo Frazeologizm

osjeati se kao czu si jak Nowe sownictwo Frazeologizm

kod kue w domu

istiti ispred svoje pilnowa swojego Nowe sownictwo Frazeologizm

kue, svoga praga nosa, swoich spraw

Pii kui propalo Wszystko Nowe sownictwo Frazeologizm

je przepado

Nisu mu (joj, im) nie mie wszystkich Nowe sownictwo Frazeologizm

svi kod kue w domu
luda kua dom wariatw Nowe sownictwo Frazeologizm
69 bolje reeno dokadniej mwic Nowe sownictwo Brak

88 Ide od ruke to Co idzie (komu)

komu jak po male, jak Temat do Brak
(Ide od ruke x2) z patka rozmowy

96 u zadnji as w ostatniej chwili Czytanka Brak

+ s. 130 Nowe sownictwo Frazeologizm
100 moja stvar (To) moja sprawa Nowe sownictwo Brak
101 lijep(a) kao slika pikny jak Nowe sownictwo Graficzne
z obrazka

81
 103 tvrdoglav kao uparty jak osio Nowe sownictwo Graficzne
magarac
122 imati posla s kim, mie Nowe sownictwo Frazeologizm
s im z kim, z czym do
czynienia
Sizifov posao syzyfowa praca Nowe sownictwo Frazeologizm
raditi kao mrav pracowa jak Nowe sownictwo Frazeologizm
mrwka
baciti se na posao wzi si do pracy; Nowe sownictwo Frazeologizm
rzuci si w wir
pracy
128 crven kao rak czerwony jak rak Dialog Brak
130 s vremena na od czasu do czasu Nowe sownictwo Frazeologizm
vrijeme
u pravi as (x3) we waciwym Nowe sownictwo Frazeologizm
momencie Nowe sownictwo Brak
Temat rozmowy Kursywa
usred bijela dana w biay dzie Nowe sownictwo Frazeologizm

nona ptica nocny marek Nowe sownictwo Frazeologizm

147 biti u drugom by w odmiennym Nowe sownictwo Frazeologizm

stanju stanie
uploviti u branu stan na lubnym Nowe sownictwo Frazeologizm
luku kobiercu
u dobru i u zlu na dobre i na ze Nowe sownictwo Cudzysw

148 na prvi pogled na pierwszy rzut Nowe sownictwo Brak

oka
Za pet je tko, to Kto, co jest na
(Ono je za pet) pitk Nowe sownictwo Brak

167 doi na svijet przyj na wiat Nowe sownictwo Frazeologizm

bijeli svijet daleki wiat Nowe sownictwo Frazeologizm

napustiti ovaj opuci ten wiat Nowe sownictwo Frazeologizm
svijet
vidjeti, proi niejedno widzie Nowe sownictwo Frazeologizm
svijeta

Podrcznik ten jest przeznaczony do nauczania jzyka chorwackiego na poziomie

zaawansowania jzykowego, odpowiadajcego poziomowi biegoci A2 i B1 w midzy-
narodowej klasyfikacji przyjtej przez Rad Europy. Zwraca uwag nowoczesnym sposo-
bem organizacji materiau jzykowego i estetyczn szat graficzn, a take ciekawym do-
borem leksyki niezbdnej w codziennej komunikacji, w tym zwizkw frazeologicznych.

82
 Ksika powstaa w centrum nauczania jzyka chorwackiego jako obcego Croati-
cum w Zagrzebiu, ktry ma ju kilka wartociowych publikacji glottodydaktycznych244.
Autorki wydzieliy 10 lekcji kada koncentruje si na innym zagadnieniu, np. odpo-
czynku, wspomnieniach, rodzinie. Nieodcznym skadnikiem niemale kadej lekcji jest
graficznie wyrniony fragment245, oznaczony tytuem: Leksemi, kolokacije (i frazemi) uz
temu, tj. Leksemy, kolokacje (i frazeologizmy) na temat.... Zawiera on spis sownic-
twa (w tym frazemw i zwizkw frazeologicznych) zwizanego z motywem przewod-
nim danego dziau. To wanie tutaj idiomy wystpuj najliczniej, cho pojawiaj si take
w rubryce Jezik u razliitim situacijama (Jzyk w rnych sytuacjach), prezentujcej
leksyk potoczn oraz frazy, ktre autorki uznay za czste i przydatne w codziennym
jzyku. Rubryka frazeologiczna nosi przewanie tytu bdcy rwnoczenie przysowiem
lub powiedzeniem, np. Nije svaki dan nedjelja (Nie co dzie jest niedziela); Slona bra-
a kuu grade (Zgoda buduje, niezgoda rujnuje).
Wyjtkowo w przypadku lekcji nr 2, zatytuowanej Kad e taj vikend (Kiedy bdzie
ten weekend) i powiconej tematyce odpoczynku, w rubryce Kolokacije i frazemi nie
pojawia si ani jeden stay zwizek frazeologiczny. S za to takie wyraenia o charakterze
frazemw, jak: godinji odmor (urlop wakacyjny); dravni praznik (wito pastwo-
we); produljeni vikend (dugi weekend); radna subota (sobota pracujca); predah za
kavu (przerwa, chwila wytchnienia na kaw).
Kad lekcj rozpoczyna informacja o zakresie materiau proponowanego do przerobie-
nia. Dwukrotnie zwraca si tutaj uwag na frazeologicznych charakter wskazanych zwiz-
kw wyrazowych na pocztku dziau i w dalszej jego czci. Jednak frazeologizmy s
zwykle podane bez kontekstu, odpowiedniego objanienia znaczenia i wicze. Jedynie na
s. 130 pojawia si polecenie, by opisa wyimaginowan sytuacj, w ktrej mona by uy
wyraenia: u pravi as (we waciwym momencie), a na s. 167 by wymieni znane w oj-
czystym jzyku powiedzenie zawierajce sowo dom oraz objani jego znaczenie.
Do zasadniczej czci podrcznika (169 stron druku) autorzy doczyli sownik ogl-
ny (a do strony 247) oraz najbardziej interesujcy nas Rjenik frazema i izreka sownik
zwizkw frazeologicznych i powiedze. W sowniku zaprezentowano take ich angielskie
odpowiedniki lub angielskie objanienie znaczenia oraz wskazano dzia, w ktrym dany
idiom si pojawi. Sownik liczy 66 hase frazeologicznych. Nie wszystkie udao mi si od-
nale w chorwackich rdach frazeologicznych. Do grupy zwizkw wyrazowych, nieno-
towanych w chorwackich sownikach frazeologicznych, nale m.in.: ubaciti u petu brzinu
(wrzuci pity bieg); izbaciti iz kue (wyrzuci z domu); netko je, nije neiji tip (kto
jest, nie jest w czyim typie); uputiti se u posao (zabra si do pracy); crni vikend (czarny
weekend); glup kao guska (gupi jak g); mudar kao sova (mdry jak sowa).
Wyraenia rzeczownikowe typu: bijela zastava (biaa flaga); uti tisak (ta pra-
sa), crna udovica (czarna wdowa); bijela tehnika (dos. biaa technika; okrelenie
sprztw gospodarstwa domowego) sownik V. Anicia Veliki rjenik hrvatskoga jezika
notuje w czci hasa pod tytuem: Sintagma. Ten sam sownik uznaje niektre zwizki
wyrazowe za frazeologizmy, cho nie pojawiy si one w waniejszych publikacjach fra-
zeologicznych, np.: raditi na crno (pracowa na czarno), imati bujnu matu (mie bujn

244
W nauczaniu pocztkujcych wielu lektorw siga m.in. do wydanego przez Croaticum podrcznika
Hrvatski za poetnike 1. Udbenik hrvatskoga kao drugog i stranog jezika, ktry omawiam w innym miejscu
tego rozdziau (pod liter O).
245
Fragment ten jest wyrniony kolorystycznie oraz oznaczony symbolem klucza.

83
wyobrani), hrabar kao lav (odwany jak lew). Spord 66 wspomnianych wyej fra-
zeologizmw 46 rejestruje chorwacka frazeografia.
W podrczniku zamieszczono wiele frazemw, np. privremeni boravak (pobyt cza-
sowy); stalni boravak (pobyt stay); crno vino (czerwone wino); crni petak (czarny
pitek); radno iskustvo (dowiadczenie zawodowe); vozaki ispit (egzamin na prawo
jazdy); robna kua (dom towarowy); izdavaka kua (dom wydawniczy); parkirno
mjesto (miejsce parkingowe); sigurnosni pojas (pas bezpieczestwa); djeja sjedalica
(samochodowy fotelik dla dzieci); letei tanjur (latajcy talerz); nacionalni park (park
narodowy); studentski dom (akademik); dignuti kredit (wzi kredyt); donijeti odluku
(podj decyzj); upisati fakultet (zapisa si na studia); poslovni partner (partner w in-
teresach); godinji odmor (urlop wakacyjny); radno vrijeme (godziny otwarcia; czas
pracy); potvrda o nekanjavanju (zawiadczenie o niekaralnoci); kuni ljubimai (zwier-
z domowe); porodiljni dopust (urlop macierzyski); spomen soba (izba pamici); liga
prvaka (Liga Mistrzw); poslovni ovjek (czowiek interesu); izbaciti iz kue (wyrzuci
z domu); prekinuti vezu (zakoczy zwizek); javiti se na telefon (odebra telefon);
pogrijeiti broj (omykowo wybra numer telefonu); sklapati prijateljstvo (zawiera pr-
zyja); dobiti otkaz (otrzyma wypowiedzenie); vratiti vrijeme (cofn czas); u odnosu
na (w stosunku do...); krajnje je vrijeme da, za (najwysza pora by, na...).
Nie brakuje take konstrukcji zdaniowych powiedze i przysw ktrych fraze-
ografia rwnie nie notuje, np. Tko radi, ne boji se gladi (Bez pracy nie ma koaczy);
Domovina je ondje gdje ti je srce (dos. Ojczyzna jest tam, gdzie twoje serce); Ime je
znak (Imi jest wrb; podane wraz z aciskim rdem: Nomen est omen); Koliko je-
zika govori, toliko ljudi vrijedi (dos. Masz warto tylu osb, w ilu jzykach mwisz);
Dogovor kuu gradi (Zgoda buduje, niezgoda rujnuje); Moja kuica, moja slobodica
(Mj dom, moja twierdza); Kod kue je najljepe (dos. W domu jest najpikniej);
Svuda poi kui doi (Wszdzie dobrze, ale w domu najlepiej); Nije svaki dan nedjelja
(Nie co dzie jest niedziela); To ve znaju i ptice na grani (dos. O tym wiedz ju nawet
ptaki na gazi); Vrijeme lijei sve rane (Czas leczy rany).
Z mojego dowiadczenia wynika, i podrcznik ten mona zastosowa w nauczaniu
polskich studentw na II roku studiw kroatystycznych. W tym okresie nauczania prze-
widuje si przyswojenie okoo 60 zwizkw frazeologicznych. Dlatego liczba idiomw,
pojawiajcych si w omawianej publikacji, zasuguje na uznanie. Jest to moim zda-
niem jeden z niewielu podrcznikw, ktry uwzgldnia i realizuje postulat szerszego
nauczania chorwackiej frazeologii. Zbyt rzadko jednak frazeologizmy wystpuj w odpo-
wiednich kontekstach, tj. w czytankach i dialogach. Za mao jest w podrczniku wicze
frazeologicznych. Niepozytywnie naley te oceni fakt, e prawie wszystkich frazeolo-
gizmw uyto tylko raz, co znacznie ogranicza moliwo ich skutecznego przyswojenia.
Konieczne jest uzupenienie treci podrcznika odpowiednimi wiczeniami powtrkowy-
mi, spreparowanymi przez lektora.

R. Zeszyt wicze (2009)246

Ciemniejszym tem wyrnino te idiomy, ktre pojawiy si przynajmniej raz w pod-
rczniku, ktrego uzupenieniem jest niniejszy zbir wicze.

246
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama! Vjebenica, gramatika
i fonetika hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2009.

84
Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

13 imati otar jezik mie city jzyk wiczenie na dobr Brak

definicji
imati dugaak jezik mie dugi jzyk wiczenie na dobr Brak
definicji
Na vrhu jezika je mie co na kocu wiczenie na dobr Brak
komu to jzyka definicji
zli jezici zoliwe jzyki wiczenie na dobr Brak
definicji
nai zajedniki znale wsplny wiczenie na dobr Brak
jezik jzyk definicji
24 biti u godinama mie swoje lata
(Susjed je gospodin wiczenie Brak
u godinama)

34 crna ovca czarna owca wiczenie na Syntagma

czliwo wyrazow
bijela vrana biay kruk wiczenie na Syntagma
czliwo wyrazow
46 osjeati se kao kod czu si jak Wyjanienie Frazem
kue w domu znaczenia
istiti ispred svoje pilnowa swojego Wyjanienie Frazem
kue, svoga praga nosa, swoich spraw znaczenia

Pii kui propalo je Wszystko Wyjanienie Frazem

przepado znaczenia
Ne gori kua Nie pali si wiczenie na dobr Frazem
definicji
luda kua dom wariatw wiczenie na dobr Frazem
definicji

48 imati pravo mie, nie mie

(Nemate pravo) racji wiczenie Brak
65 govoriti mwi o kim Wyjanienie Pogrubiona
u superlativima w superlatywach znaczenia kursywa
o komu
68 tvrdoglav kao uparty jak osio Wskazywanie Brak
magarac waciwego skadu
72 medeni mjesec miesic miodowy wiczenie Brak
79 ide od ruke komu Idzie komu co jak
to z patka
(tu: co si nie wiczenie Brak
(Nita ne ide od udaje)
ruke)

85
 84 siromaan duhom ubogi duchem wiczenie Brak

89 Sizifov posao syzyfowa praca Uzupenianie zda Syntagma

95 u zadnji as w ostatniej chwili Uzupenianie zda Syntagma

107 biti u drugom by w odmiennym wiczenie na dobr Syntagma

stanju stanie definicji

108 Za pet je tko, to Kto, co jest na

(Ono je za pet) pitk wiczenie na uycie Wyraenie
w zdaniu

130 traiti dlaku szuka dziury

u jajetu w caym wiczenie Brak
(Trai dlaku
u jajetu)

132 s vremena na od czasu do czasu wiczenie na uycie Brak

vrijeme w zdaniu

Analizowany zeszyt wicze jest dopenieniem podrcznika o tym samym ty-

tule. Jest on przeznaczony do nauczania jzyka chorwackiego na wyszym pozio-
mie zaawansowania jzykowego, odpowiadajcym poziomowi biegoci A2 i B1
w midzynarodowej klasyfikacji przyjtej przez Rad Europy. Z mojego dowiadczenia
wynika, i moe on by przeznaczony do nauczania polskich studentw trzeciego i czwar-
tego semestru studiw kroatystycznych.
Na publikacj skadaj si: wiczenia (134 strony) wraz z dziesiciostronicowym klu-
czem, teksty przeznaczone do wicze na suchanie ze zrozumieniem (7 stron), a tak-
e wykaz pyta i dodatkowe wiczenia powtrkowe, pojawiajce si po trzeciej, szstej
i dziesitej lekcji. Drug cz publikacji stanowi dodatek powicony fonetyce z wi-
czeniami wymowy (a do s. 172), tabele gramatyczne (do s. 204) oraz lista czasownikw
chorwackich wraz z informacjami o rekcji i wzorcami odmiany.
wiczenia s bardzo rnorodne. Chodzi tutaj m.in. o:
uzupenianie luk w zdaniach;
definiowanie wyrazw;
tworzenie pyta do podanych zda;
udzielanie kilkuzdaniowych odpowiedzi na zadane pytania (np. Opowiedz, ktre
miejsca w Chorwacji odwiedzie) oraz na dany temat (np. Opisz cechy charakteru,
ktre powinien mie wykonawca danego zawodu);
tworzenie kilkuzdaniowych wypowiedzi na dowolny temat, lecz z zastosowaniem
wskazanych wyrazw;
ukadanie pojedynczych zda z zastosowaniem wskazanych wyrazw;
uzupenianie krtkich tekstw wskazanymi wyrazami lub zwizkami wyrazowymi;
przeksztacenia zda;
uzupenianie dialogw.
Idiomy przewanie wystpuj mimochodem w wiczeniach ilustrujcych uycie
danej formy gramatycznej. Osobne wiczenia na frazeologizmy pojawiaj si 4 razy i po-

86
legaj na uzupenieniu ich skadu oraz podaniu znaczenia. Istotne s te wiczenia polega-
jce na zastosowaniu rnych zwizkw wyrazowych, w tym idiomw, w odpowiednim
kontekcie.
cznie wyekscerpowano 25 zwizkw frazeologicznych. W 20 przypadkach powt-
rzono idiomy znane z podrcznika pod tym samym tytuem, co powoduje, e studenci
maja wiksz moliwo ich zapamitania. Warto zwrci uwag na to, e rzadko wspo-
mina si w ksice o osobliwoci jzykowej idiomw. Na aprobat nie zasuguje okrele-
nie (na s. 13) frazeologizmw jako poj (pojmovi).
Podobnie jak w przypadku podrcznika, kilkakrotnie uznano za zwizki frazeolo-
giczne poczenia wyrazowe, ktrych nie notuj chorwackie sowniki frazeologiczne,
na przykad zwrot izbaciti iz kue (wyrzuci z domu) czy frazy: Kod kue je najljepe
(dos. W domu jest najpikniej); Svuda poi, kui doi (Wszdzie dobrze, ale w domu
najlepiej); Nikad ne reci nikad (Nigdy nie mw nigdy); Kapetan tone s brodom (Ka-
pitan opuszcza okrt ostatni). Wyjtkowo liczne s frazemy: radno vrijeme (godziny
otwarcia; czas pracy); godinji odmor (urlop wakacyjny); kuni ljubimac (zwierzt-
ko domowe); preporueno pismo (list polecony); kupae gae (kpielwki); domaa
zadaa (zadanie domowe); zooloki vrt (ogrd zoologiczny); istospolni brak (mae-
stwo homoseksualne); porodiljni dopust (urlop macierzyski); pisai stol (biurko);
tekui sapun (mydo w pynie); honorarni posao (praca dorywcza); poslovni partner
(partner w interesach); kuna pomonica (pomoc domowa); politika korektnost (po-
prawno polityczna); radna atmosfera (atmosfera w pracy); poslovni sastanak (spo-
tkanie subowe); letei tanjur (latajcy talerz); kupai kostim (kostium kpielowy);
nacionalni park (park narodowy); telefonska sekretarica (automatyczna sekretarka);
zemljopisna karta (mapa); crni kruh (ciemny chleb); crno vino (czerwone wino); va-
kaa guma (guma do ucia); turska kava (kawa po turecku); produeni vikend (dugi
weekend); kolski sat (godzina lekcyjna); glavni grad (stolica); engleski humor (an-
gielski humor); robna kua (dom towarowy); izdavaka kua (dom wydawniczy);
Celzijevi stupnjevi (stopnie Celsjusza); park prirode (park krajobrazowy); djeja ko-
lica (wzek dla dzieci); dati otkaz (zoy wymwienie); davati utjehu (przynosi
pociech); donijeti odluku (podj decyzj); biti na raspolaganju (by do dyspozycji);
tedjeti vrijeme (oszczdza czas); imati potekoa (mie trudnoci); u posljednje vri-
jeme (ostatnimi czasy).
Na s. 25 w ramach wiczenia na zastosowanie form czasu teraniejszego pojawia
si kula od karata (domek z kart), jednak z kontekstu wynika, i wyraenia tego uyto
w jego dosownym sensie: Kad takne kulu od karata, ona e se sruiti (dos. Kiedy do-
tkniesz wie z kart, ona si rozpadnie). Niektre zwizki wyrazowe sownik V. Anicia
Veliki rjenik hrvatskoga jezika uznaje za frazeologizmy, jednak brak ich w publikacjach
typowo frazeologicznych, np.: praznik za oi (uczta dla oczu); na vrijeme (na czas);
hrabar kao lav (odwany jak lew).
Naley doceni fakt, i autorki staray si wczy wiczenia frazeologiczne do pro-
cesu nauczania, jak rwnie dostrzegy potrzeb zwrcenia uwagi studentw na specyfik
tej warstwy leksyki, jak stanowi frazeologia. Nie mona jednak nie zauway, i liczba
i rnorodno wicze nie s wystarczajce. Ponadto zbyt rzadko i w niewaciwy spo-
sb sygnalizuje si odrbny status idiomw, nazywajc je pojciami, wyraeniami
i syntagmami. Drugi rok studiw jest odpowiednim okresem, by zintensyfikowa prac
nad chorwack frazeologi studenci s ju zaznajomieni z podstawow leksyk i opano-
wali wikszo struktur gramatycznych.

87
 S. Podrcznik (2011)247

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

27 zadnja rupa na potrzebny jak psu wiczenie Jzyk

svirali pita noga potoczny

Ba me briga Guzik mnie (to) wiczenie Jzyk

obchodzi potoczny
28 nai zajedniki znale s kim Nowe sownictwo Frazeologizm
jezik s kim wsplny jzyk
drati koga za trzyma kogo za Nowe sownictwo Frazeologizm
rije sowo Nowe sownictwo Przekonywanie
+ s. 167 i obiecywanie
asna rije sowo honoru Nowe sownictwo Frazeologizm
biti od rijei by sownym Nowe sownictwo Frazeologizm

38 ivjeti na visokoj y na wysokiej Nowe sownictwo Frazeologizm

nozi stopie
ivjeti kao bubreg y jak pczek Nowe sownictwo Frazeologizm
u loju w male
siromaan kao biedny jak mysz Nowe sownictwo Frazeologizm
crkveni mi kocielna
biti u dugovima, by w dugach, Nowe sownictwo Frazeologizm
duan (do grla) zaduonym po
uszy
69 lijep kao slika pikny jak Nowe sownictwo Frazeologizm
z obrazka
stajati kao kip sta jak sup Nowe sownictwo Frazeologizm

plesati kako tko taczy jak kto Nowe sownictwo Frazeologizm

svira zagra
70 Film je puknuo Nerwy komu
komu puciy Nowe sownictwo Jzyk
(Puknuo mi je potoczny
film)
Taj film nee Moesz sobie Nowe sownictwo Jzyk
gledati! pomarzy! potoczny

247
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama! Udbenik hrvatskog jezika za
nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.

88
 85 Ravno je sve do Komu jest co Nowe sownictwo Frazeologizm
mora komu wszystko jedno,
wsio ryba

obeati / obieca / obiecywa Nowe sownictwo Frazeologizm

obeavati komu zote gry
brda i doline
Tresla se brda, Z duej chmury Nowe sownictwo Frazeologizm
rodio se mi may deszcz
88 ni u ludilu! za nic w wiecie! Nowe sownictwo Jzyk
potoczny
95 otvoriti vrata otworzy, utorowa
komu, emu komu drog do Czytanka Brak
(Otvorila czego
je vrata
ivotinjama)
97 dati / davati sve da / dawa z siebie Nowe sownictwo Frazeologizm
od sebe wszystko
duom i tijelom dusz i ciaem Nowe sownictwo Frazeologizm

svom duom ca dusz; z caej Nowe sownictwo Frazeologizm

duszy
svim srcem caym sercem; Nowe sownictwo Frazeologizm
z caego serca
dignuti (se) na zerwa (si) na Nowe sownictwo Frazeologizm
noge rwne nogi
boriti se rukama walczy Nowe sownictwo Frazeologizm
i nogama z wszystkich si
102 U redu je to Co jest Nowe sownictwo Jzyk
w porzdku potoczny
109 jasno kao pekmez jasne jak soce Nowe sownictwo Frazeologizm

biti kuhan papuki Nowe sownictwo Frazeologizm

i peen (u emu, nierozczki
s kim)
luk i voda byle co Nowe sownictwo Frazeologizm

dobar kao kruh dusza czowiek Nowe sownictwo Frazeologizm

gladan kao vuk godny jak wilk Nowe sownictwo Frazeologizm

(u)baciti u kljun wrzuci / wrzuca Nowe sownictwo Jzyk

na zb potoczny

89
122 stati na loptu -- Nowe sownictwo Frazeologizm
(uspokoi sytuacj)
biti u formi by w formie Nowe sownictwo Frazeologizm

greka -- Nowe sownictwo Frazeologizm

u koracima (przypadkowy bd
nisocy powane
konsekwencje)

plivati protiv pyn pod prd Nowe sownictwo Frazeologizm

struje
123 prva liga pierwsza klasa Nowe sownictwo Pogrubienie

130 itati koga kao czyta w kim jak Nowe sownictwo Frazeologizm
(otvorenu) knjigu w otwartej ksidze
govoriti kao iz mwi jak Nowe sownictwo Frazeologizm
knjige z ksiki

mrtvo slovo na Co jest tylko na Nowe sownictwo Frazeologizm

papiru papierze
135 to je srednja byle co Nowe sownictwo Jzyk
alost potoczny
Za pet je tko, to Kto, co jest na
(Ona je za pet) pitk Nowe sownictwo Jzyk
potoczny
137 biti u najboljim by w kwiecie Nowe sownictwo Frazeologizm
godinama wieku
biti u punoj snazi by w kwiecie Nowe sownictwo Frazeologizm
wieku
biti u godinama mie swoje lata Nowe sownictwo Frazeologizm

dobro, loe nositi dobrze, le si Nowe sownictwo Frazeologizm

godine trzyma (jak na swj
wiek)

iv i zdrav cay i zdrw Nowe sownictwo Frazeologizm

+ s. 164 Czytanka Cudzysw
star kao Biblija stary jak wiat Nowe sownictwo Frazeologizm
star kao stary jak wiat Nowe sownictwo Frazeologizm
Metuzalem
150 bolja polovica czyja pikniejsza Nowe sownictwo Frazeologizm
ija poowa
nositi hlae nosi spodnie Nowe sownictwo Frazeologizm

151 korak natrag krok wstecz Wywiad Brak

90
 167 sto posto na sto procent Nowe sownictwo Jzyk
potoczny
168 napraviti (veliku, zrobi (wielk, Nowe sownictwo Frazeologizm
briljantnu) byskotliw) karier
karijeru
marljiv kao pela pracowity jak Nowe sownictwo Frazeologizm
pszczka
marljiv kao mrav pracowity jak Nowe sownictwo Frazeologizm
mrwka
raditi kao konj pracowa jak ko Nowe sownictwo Frazeologizm

175 crni humor czarny humor Czytanka Brak

+ s. 179 Nowe sownictwo Frazeologizm
na tui raun na cudzy koszt Czytanka Brak

179 kao od ale z palcem w oku Nowe sownictwo Frazeologizm

alu na stranu arty na bok Nowe sownictwo Frazeologizm

U tome je vic, Tu jest pies Nowe sownictwo Frazeologizm

tos pogrzebany
smijati se do suza mia si do ez Nowe sownictwo Frazeologizm

prasnuti u smijeh wybuchn Nowe sownictwo Frazeologizm

miechem
valjati se od turla si ze
smijeha miechu Nowe sownictwo Jzyk
(Valjali smo se potoczny
od smijeha)
Da umre od Mona umrze ze Nowe sownictwo Jzyk
smijeha (x2) miechu potoczny

Podrcznik ten jest po Uimo hrvatski 3, Uimo hrvatski 4 oraz Sati s jezikom hrvat-
skim jedynym przeznaczonym do nauczania jzyka chorwackiego na wyszym poziomie
zaawansowania jzykowego, odpowiadajcym poziomowi biegoci B1 i B2 w midzy-
narodowej klasyfikacji przyjtej przez Rad Europy. Wyrnia si nie tylko bardziej no-
woczesnym sposobem organizacji materiau jzykowego i estetyczn szat graficzn, ale
take a moe przede wszystkim obszernym doborem leksyki codziennej, w tym wielu
zwizkw frazeologicznych.
Ksika powstaa w centrum nauczania jzyka chorwackiego jako obcego Croaticum
w Zagrzebiu. Orodek ten ma ju dug tradycj w nauczaniu i kilka wartociowych pu-
blikacji glottodydaktycznych, ponadto zatrudnia sprawdzonych lektorw o wysokim po-
ziomie wiadomoci potrzeb dydaktycznych. Podrcznik realizuje ich zamiar nauczania
ywego, codziennego jzyka, w ktrym nie brakuje zwizkw frazeologicznych.

91
 Autorki wydzieliy 12 lekcji, z ktrych kada koncentruje si na innym zagadnie-
niu, np. praca, dom, rodzina. Nieodcznym skadnikiem kadej lekcji jest graficznie
wyrniony fragment248, oznaczonym tytuem: Leksemi, kolokacije i frazemi uz temu
(Leksemy, kolokacje i frazeologizmy na temat...), ktry zawiera spis sownictwa (w tym
frazemw i zwizkw frazeologicznych) zwizanych z motywem przewodnim danego
dziau. To wanie tutaj idiomy wystpuj najliczniej, cho pojawiaj si take w rubryce
Razgovorni jezik (Jzyk potoczny), prezentujcej leksyk potoczn249.
Kad lekcj rozpoczyna informacja o zakresie przerabianego materiau, w tym rw-
nie o staych zwizkach frazeologicznych. Sygnalizowanie obecnoci idiomw ma miej-
sce take wewntrz lekcji. Autorki prezentuj je w zdaniach, cho nie zawsze pozwala to
zrozumie kontekst uycia, np.:
Pa to je jasno kao pekmez! dla idiomu: jasno kao pekmez (jasne jak soce)
Glavno da smo ivi i zdravi. dla idiomu: iv i zdrav (cay i zdrw)
Ivan plee kako Petra svira. dla idiomu: plesati kako tko svira (taczy jak kto
zagra)
Oni ive kao bubreg u loju. dla idiomu: ivjeti kao bubreg u loju (y jak pczek
w male)
Tamo se ivi na visokoj nozi! dla idiomu: ivjeti na visokoj nozi (y na wysokiej
stopie)
Niestety, na tym przewanie koczy si odwoanie do frazeologii idiomy nie s po-
wtarzane w obrbie podrcznika, nie pojawiaj si te w wiczeniach oraz w zaleceniach
do konwersacji. Oprcz staych zwizkw frazeologicznych, w podrczniku znajduj si
take liczne i przydatne w komunikacji jzykowej frazemy, np. leei policajac (pi-
cy policjant tj. prg spowalniajcy); prometna guva (zator drogowy); radno vrijeme
(godziny otwarcia; czas pracy); preuzeti teret (przej ciar); imati smisao za humor
(mie poczucie humoru).
Do podrcznika (s. 1-185) doczony jest sownik pojedynczych wyrazw (do s. 279)
oraz sownik rnych zwizkw frazeologicznych Rjenik frazema i izreka. Rejestr fra-
zeologizmw liczy 109 jednostek nie wszystkie powiadczaj chorwackie rda fraze-
ograficzne. Do grupy zwizkw wyrazowych nienotowanych w chorwackich sownikach
frazeologicznych nale m.in.: ne govoriti isti jezik (nie mwi tym samym jzykiem);
(To je) prava znanost ( To jest wysza szkoa jazdy, dos. To jest prawdziwa nauka);
(To je) via matematika (To jest wysza matematyka); moi pojesti vola peenog (mc
zje konia z kopytami); osjeati godine (poczu swoje lata); uspinjati se na ljestvici
(wspina si po szczeblach); stii do vrha (dotrze na szczyt); osvojiti vrh (zdoby
szczyt); ostaviti nekoga iza sebe (zostawi kogo w tyle). Sowniki nie rejestruj take
powiedze: Smijeh je lijek (dos. miech jest lekarstwem) oraz Osmijeh nita ne kota
(dos. Umiech nic nie kosztuje). Niektre poczenia wyrazowe notuje sownik V. Ani-
cia, np.: biti u minusu (by na minusie); taman posla! (nigdy w yciu!); Mladost-ludost
(Modo ma swoje prawa) oraz przysowia: Tko nema u glavi, ima u nogama (Kto nie
ma w gowie, ten ma w nogach); Nikad ne reci nikad (Nigdy nie mw nigdy); Vrijeme
lijei sve rane (Czas leczy rany); Tko se zadnji smije, najslae se smije (Kto si mieje,

Fragment ten jest wyrniony kolorystycznie oraz oznaczony symbolem klucza.

248

Styl staranny zawiera 6-krotnie wicej jednostek frazeologicznych ni potoczny (pospolity), ale
249

w uzusie jest odwrotnie nieporwnanie wicej ludzi stosuje frazeologizmy potoczne ni staranne (). P.
Mldner-Nieckowski, op. cit., s. 60.

92
ten si mieje ostatni). Po usuniciu z listy sownikowej pocze wyrazowych o niepew-
nym statusie frazeologicznym oraz przysw i powiedze, otrzymujemy ostateczn liczb
64 idiomw.
Podrcznik prezentuje wprawdzie bardzo obszerny i rnorodny materia, ogranicza
si jednak przewanie do czytanek o treci historycznej lub krajoznawczej. Nie brakuje
rwnie tekstw o sawnych Chorwatach i Chorwatkach. Maj one na og form pozba-
wionego frazeologii hasa encyklopedycznego. Autorki odwouj si take do artykuw
prasowych i internetowych, cho s one upraszczane pod wzgldem jzykowym. Dialo-
gw jest niewiele. Pojawiaj si skrcone (i wyranie zmodyfikowane) opinie rnych
osb, na og obcokrajowcw, na temat poruszany w danym dziale. Dobr tekstw oraz
skonno do ich upraszczania skutkuj rzadkim odwoywaniem si do frazeologizmw.
Niewiele idiomw znajdziemy take w dziale gramatycznym. Tym samym omwione po-
wyej rubryki Leksemi, kolokacije i frazemi uz temu... oraz Razgovorni jezik stanowi
w podrczniku co na ksztat frazeologicznej wyspy, ktrej potencjau autorki nie wy-
korzystay naleycie.
Niemniej jednak zasygnalizowanie zjawisk frazeologicznych moe skoni lektora do
powicenia im wikszej uwagi, a moe take i do przygotowania odpowiednich wicze
uzupeniajcych. Dlatego te publikacj t naley uzna za novum wrd pomocy glot-
todydaktycznych jzyka chorwackiego. Moe ona skoni przyszych autorw podrcz-
nikw do takiej preparacji materiaw glottodydaktycznych, ktra zapewni frazeologii
nalene jej miejsce w dydaktyce jzyka chorwackiego jako obcego.

T. Zeszyt wicze (2011)250

Ciemniejszym tem wyrnino te idiomy, ktre pojawiy si przynajmniej raz w pod-
rczniku, ktrego uzupenieniem jest niniejszy zbir wicze.

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

9 od malih nogu od dziecka wiczenie Brak

12 dobro dolazi to co jest mile

(komu) widziane
(Pomo je wiczenie Brak
dobrodola)

19 zadnji as ostatnia chwila Polecenie do Brak

wiczenia
20 malo po malo krok po kroku wiczenie Brak

250
M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama! Vjebenica hrvatskog jezika
za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.

93
 24 ivjeti kao bubreg y jak pczek wiczenie Frazeologizm
u loju w male frazeologiczne

siromaan kao biedny jak mysz wiczenie Frazeologizm

crkveni mi kocielna frazeologiczne

biti u dugovima by po uszy wiczenie Frazeologizm

do grla w dugach frazeologiczne

ivjeti na visokoj y na wysokiej wiczenie Frazeologizm

nozi stopie frazeologiczne Brak
+ s. 46 wiczenie

42 puhati na hladno dmucha na zimne wiczenie Brak

60 trati kao vjetar pdzi jak wiatr wiczenie Brak

64 zlatno doba zoty okres wiczenie Brak

68 Tresla se brda, Z duej chmury Polecenia do Frazeologizm

rodio se mi may deszcz wiczenia
frazeologicznego

Ravno je sve do Komu jest co wiczenie Frazeologizm

mora (komu) wszystko jedno, frazeologiczne
wsio ryba

obeati / obieca / obiecywa wiczenie Frazeologizm

obeavati brda komu zote gry frazeologiczne
i doline (komu)

76- davati sve od sebe dawa z siebie

77 (Daju sve od wszystko wiczenie Brak
sebe) frazeologiczne
svim srcem caym sercem; wiczenie Brak
z caego serca frazeologiczne

dignuti se na zerwa si na rwne

noge nogi wiczenie Brak
(Svi su se dignuli frazeologiczne
na noge)
boriti se rukama walczy
i nogama z wszystkich si
(Borit emo wiczenie Brak
se rukama frazeologiczne
i nogama)
103 stati na loptu -- wiczenie Frazeologizm
(uspokoi sytuacj) frazeologiczne

biti, ne biti by, nie by wiczenie Frazeologizm

u formi w formie frazeologiczne

greka -- wiczenie Frazeologizm

u koracima (przypadkowy bd frazeologiczne
nisocy powane
konsekwencje)

94
 106 poigrati / igra z ogniem wiczenie Brak
poigravati se s
vatrom
111 itati koga kao czyta w kim jak
(otvorenu) knjigu w otwartej ksidze
(Koga itate wiczenie Brak
kao otvorenu frazeologiczne
knjigu?)
govoriti kao iz mwi jak wiczenie Brak
knjige z ksiki frazeologiczne
prazno slovo na Co jest tylko na wiczenie Brak
papiru papierze frazeologiczne
117 star kao Biblija stary jak wiat wiczenie Frazeologizm
frazeologiczne
dobro nositi dobrze si trzyma wiczenie Frazeologizm
godine (jak na swj wiek) frazeologiczne
118 U redu je to; Co jest, nie jest
Nije u redu to w porzdku
(Nije u redu) wiczenie Brak
155 drati koga za trzyma kogo za wiczenie Brak
rije sowo

173 nositi hlae nosi spodnie wiczenie na Frazeologizm

uycie idiomw
i kolokacji

176 prasnuti u smijeh wybuchn wiczenie Brak

miechem

179 kako vjetar pue jak wiatr zawieje wiczenie Brak

211 na elu na czele Czytanka Brak

Analizowany zeszyt wicze jest dopenieniem podrcznika o tym samym tytule. Jest
on przeznaczony do nauczania jzyka chorwackiego na wyszym poziomie zaawanso-
wania jzykowego, ktry odpowiada poziomowi biegoci B1 i B2 w midzynarodowej
klasyfikacji przyjtej przez Rad Europy. Ju ten fakt czyni publikacj wyjtkow, albo-
wiem znaczna wikszo dostpnych materiaw glottodydaktycznych zakada jedynie
nauczanie od podstaw, pozostawiajc studentw wyszych lat studiw (a take ich lekto-
rw) samym sobie. W przypadku omawianego tu Razgovarajte s nama! mamy na myli
studentw czwartego i pitego semestru filologii chorwackiej.
Na publikacj skadaj si: wiczenia (181 stron), ktrym towarzyszy szeciostroni-
cowy klucz, 2 strony tekstw przeznaczonych do wicze ze suchania ze zrozumieniem
wraz z dwustronicowym spisem pyta i szeciostronicowym kluczem do nich, a take
Dodatek fonetyczny. Struktura publikacji nawizuje do zastosowanego w podrczniku
podziau na 12 dziaw, wzbogaconego o dodatkowe wiczenia powtrkowe, pojawiajce
si co trzeci lekcj.

95
 wiczenia s bardzo rnorodne: zdania z lukami, rozsypanki wyrazowe, doka-
czanie i przeksztacanie zda, czenie wyrazw z ich definicjami, udzielanie odpowie-
dzi na postawione pytania, a take wiczenia zachcajce do kreatywnoci i wyraenia
indywidualnej opinii z poleceniami typu: opisz, wyra opini, wymyl histori, napisz
rozprawk itp.
Oprcz licznych frazemw, jak np.: porezna olakica (ulga podatkowa); brani
krevet (ko maeskie); likovni odgoj (wychowanie plastyczne); godinji odmor
(urlop wakacyjny); radno mjesto (miejsce pracy); smisao za humor (poczucie humo-
ru); dravna uprava (urzd pastwowy) itd., w zeszycie wicze pojawiy si 33 stae
zwizki frazeologiczne, z czego w 23 przypadkach pokrywaj si one z frazeologizmami
wprowadzonymi do podrcznika. Tym samym student styka si z danym idiomem wicej
ni jeden raz, co nie jest wprawdzie wystarczajce, jednak z pewnoci stanowi krok na-
przd w stosunku do wczeniej wydanych podrcznikw i zeszytw wicze. Pomys ten
jest wart naladowania.
Idiomy wprowadza si przewanie mimochodem do zda, aby wiczy formy gra-
matyczne. Osobne wiczenia frazeologiczne pojawiaj si 6 razy i polegaj przewanie na
dokonaniu przekadu, wyjanieniu znaczenia, poczeniu czonw w odpowiedniej kolej-
noci oraz udzieleniu odpowiedzi na pytanie zadane w zwizku z uyciem frazeologizmu.
Polecenia do tych wicze s jedynym miejscem, w ktrym zostaje take zasygnalizo-
wana frazeologiczno uytych pocze wyrazowych. W pozostaych przypadkach nie
wspomina si o ich odrbnym statusie. Podobnie jak w przypadku podrcznika kilkakrot-
nie uznano za idiomy zwizki wyrazowe, ktre nie maj struktury idiomu, jak np. powie-
dzenie Pas koji laje ne grize (Pies, ktry gono szczeka, nie gryzie).
Pomimo drobnych niedocigni, omawiana publikacja stanowi novum w dotychcza-
sowej tradycji pisania podrcznikw dla kroatystw. Po raz pierwszy wiczenia frazeolo-
giczne staj si czci zwykego cyklu nauczania, a nie jedynie zabawowym dodat-
kiem do caoci. I jedyne, co pozostawia niedosyt, to maa liczba frazeologizmw. Zeszyt
wicze zawiera 33 idiomy. Niewtpliwie studenci czwartego i pitego semestru nauki
jzyka s w stanie przyswoi sobie nawet dwukrotnie wicej tego typu frazeologizmw.

U. Czytanka (2001)251

Strona Idiom Polski odpowiednik Umiejscowienie Wyrnik

3 muka glava -- Proza Brak

(mczyzna)
Srce puca komu Serce komu pka
(Srce bi puklo) Proza Brak
iznijeti pred svijet ujawni, wyzna Proza Brak
(wiatu) prawd
4 biti sam sebi svrhom by celem samym
(Nije sama sebi w sobie Biografia Brak
svrhom)

251
M. Cesarec, M. ila, Uimo hrvatski. itanka, Zagreb 2001.

96
5 odigrati / igrati ulogu odegra / gra rol
(To je odigralo veliku Biografia Brak
ulogu)
take s. 71 Proza Brak
s. 82 (igra ulogu) Proza Brak
s. 102 Proza Brak
u prvom redu przede wszystkim Biografia Brak
gubiti iz vida traci z oczu
(Ne gubei iz vida) Biografia Brak
10 imati dobro srce mie dobre serce
(Imala je vrlo dobro Bajka Brak
srce)
biti tvrda srca mie twarde serce
(Bio je vrlo tvrda Bajka Brak
srca x2)
11 otii, ii u svijet (x3) pj, i w wiat Bajka Brak
18 ii svojim putem i swoj drog
(Svak je io svojim Poezja Brak
putem)

24 proi kroz glavu przej przez myl Proza Brak

take s. 27 (tu: Proza Brak
proi preko glave)
28 bez rijei (x2) bez sowa Proza Brak
take s. 30 Proza Brak
s. 68 Proza Brak
s. 69 Proza Brak
s. 74 Proza Brak
s. 85 Proza Brak

stajati kao kip soli sta jak sup (soli)

(Koja je stajala kao Proza Brak
kip soli)
Kao da je tko Jakby si kto zapad Proza Brak
u zemlju propao pod ziemi

30 iv i zdrav cay i zdrowy

(iva i zdrava) Proza Brak
gotova stvar zamknity temat Proza Brak
preseliti se na drugi przenie si na
svijet tamten wiat
(Preselila se na drugi Proza Brak
svijet)
31 sokolovo oko sokoli wzrok
(Oi sokolove) Proza Brak
vjeni put -- Proza Brak
(pogrzeb)

kako-tako jako tako Proza Brak

97
33 na sve strane na prawo i lewo Proza Brak
take s. 65 Proza Brak
36 gorak kao kap pelina gorzki jak pioun
(Istinu gorku kao Proza Brak
kap pelina)
37 desna ruka prawa rka
(Svojoj desnoj ruci) Proza Brak
Nema lijeka emu Nie ma lekarstwa na
(Tomu nema vie co Proza Brak
lijeka)
na smrtnoj postelji na ou mierci Proza Brak
take s. 38 Proza Brak
38 Dah se zaustavio Serce komu stano
komu
(Zaustavio dah) Proza Brak
40 vjerovati na rije wierzy na sowo
(Vjeruje na moju Proza Brak
rije)
41 kakvo-takvo jako takie Proza Brak
Pada na pamet komu Przychodzi co Proza Brak
to komu do gowy
na mjestu na miejscu Proza Brak
take s. 75 (tu: na Proza Brak
licu mjesta)
42 Srce bije komu u grlu Serce podeszo komu Proza Brak
do garda
U redu je to; Nije Co jest, nie jest
u redu to w porzdku
(Nije u redu) Proza Brak
take s. 53 Proza Brak
s. 54 Proza Brak
s. 59 Proza Brak
s. 98 Proza Brak
43 biti jednom nogom by jedn nog
u grobu w grobie
(Da je jednom Proza Brak
nogom u grobu)
biti u modi by w modzie
(Bili su u modi) Proza Brak
44 kucati na ija vrata zapuka do czyich
(Kuca na sva vrata) drzwi Proza Brak
46 biti na ijoj strani, by, stan po czyjej
stati na iju stranu stronie
(Nisu na njenoj Proza Brak
strani)
take s. 88 (tu: stala Proza Brak
na njegovu stranu)

98
52 nositi u srcu nosi w sercu
(U svom srcu nosim) Poezja Brak
53 izai / izlaziti s kime poradzi / radzi
na kraj sobie z kim,
(Teko se s njim dogadywa si Proza Brak
izlazi na kraj)
take s. 55 Proza Brak
biti loe volje by w zym humorze
(Bio je loe volje) Proza Brak
imati smisla mie sens
(Nema smisla) Proza Brak
dignuti uzbunu podnie raban
(Digne uzbune) Proza Brak
Za ime boje! Na Boga! Proza Brak
54 ivjeti kao bubreg y jak pczek
u loju w male
(ivjet e kao Proza Brak
bubreg u loju)
u krvi je to komu mie co we krwi
(To vam nije u krvi) Proza Brak
asna rije sowo honoru Proza Brak

med i mlijeko -- Proza Brak

(dobrobyt)
propasti u zemlju zapa si pod ziemi
(U zemlju bih propao (ze wstydu) Proza Brak
od sramote)
milom ili silom po dobroci albo si
(Ako nee milom, Proza Brak
hoe silom)
dok okom trepne w mgnieniu oka Proza Brak

K vragu; Do vraga Do diaba Proza Brak

take s. 59 (tu: do Proza Brak
vraga)
55 praviti budalu od robi z kogo gupka
koga
(Ljudi prave budalu Proza Brak
od tebe)
biti u pravu mie racj
(On je u pravu) Proza Brak
skrenuti pameu postrada zmysy
(Skrenuo je pameu) Proza Brak

99
56 Koji je vrag? Ki diabe? Proza Brak
take s. 60 Proza Brak

57 lijep kao slika pikny jak z obrazka

(Lijepa ko slika) Poezja Brak
bijel kao mlijeko biay jak nieg
(Bijelo ko mlijeko) (dos. biay jak Poezja Brak
mleko)
ut kao limun dos. ty jak cytryna
(uto ko limun) Poezja Brak
58 praviti pitanje iz ega robi z czego Proza Brak
problem
nije briga koga Co kogo nie
(Nije ih puno bilo obchodzi Proza Brak
briga x2)
59 stati u rep stan w kolejce,
(Stao je u rep) w ogonku Proza Brak

prava stvar to, co naley

(inili su pravu Proza Brak
stvar)
61 bablje ljeto babie lato Proza Brak
62 nemati pojma nie mie (zielonego,
(Nemam pojma) bladego) pojcia Proza Brak
take s. 101 Proza Brak
65 ii ukorak s by na czasie
vremenom
(Ne ide ti ukorak s Proza Brak
vremenom)
s. 68 (tu: drati Proza Brak
korak s vremenom)
vrst kao stijena twardy jak skaa Proza Brak
take s. 69 Proza Brak
nov kao ispod ekia nowy (jak spod igy)
(Novo ispod ekia) Proza Brak
66 biti kuhan i peen by wrd swoich
(Bio sam i kuhan
i peen) Proza Brak
67 Pitaj boga Bg wie Proza Brak
68 Hoe-nee Chcesz czy nie; Czy
(Htjeli ne htjeli) ci si to podoba czy Proza Brak
nie
nadohvat ruke w zasigu rki
(Bio je nadohvat Proza Brak
ruke)

100
69 na svoju ruku na wasn rk Proza Brak

70 dati komu do rijei da komu doj do

(Ne bi nam dao do sowa Proza Brak
rijei)

razii se kao rakova --

djeca (rozej si
(Svi su se razili ko we wszystkich Proza Brak
rakova djeca) kierunkach, dos.
rozej si jak dzieci
raka)
preko (svake) mjere ponad wszelk miar Proza Brak
(x2)

biti namazan, by kutym na cztery

premazan svim nogi
mastima
(Namazani su svim Proza Brak
mastima)

sasuti u lice komu to powiedzie, wyrzuci

(Da ti saspem sve co komu (prosto) Proza Brak
u lice) w twarz

71 napiti se kao svinja upi si jak winia

(Samo ste se napili Proza Brak
ko svinje)

vrtjeti se u krug krci si w kko

(Vrtei se u krugu) Proza Brak

druga strana medalje druga strona medalu

(Drugu stranu Proza Brak
medalje)
72 zastati kao ukopan stan jak wryty
(Zastao sam kao Proza Brak
ukopan)

73 Ni govora Nie ma, nie byo, nie Proza Brak

bdzie mowy!

76 ulijevati strah u kosti napdzi komu

(Koji mu je ulijevao stracha Proza Brak
strah u kosti)

77 doi komu u susret wyj komu

(I meni je dolazio naprzeciw Proza Brak
u susret)
poto-poto za wszelk cen Proza Brak
80 u prvi mah w pierwszej chwili Proza Brak
take s. 84 Proza Brak

slamka spasa ostatnia deska

(Ona se drala knjige ratunku Proza Brak
kao slamke spasa)

101
 Stvar je u emu O co si rozchodzi
(Samo je stvar Proza Brak
u ovjeku)
81 po svojoj prilici zdaje si, jak wida Proza Brak
82 doi na ideju wpa na pomys Proza Brak
84 napuniti komu glavu naka co komu do
(ime) gowy Proza Brak
(Napunila mu glavu)
86 bre-bolje w te pdy Proza Brak
drati koga na oku mie kogo na oku
(Dalje je drala na Proza Brak
oku)
87 pritisnuti uza zid przyprze do muru
(Pritijenjeni uz zid) Proza Brak
88 biti na ravnoj nozi -- Proza Brak
(mie rwne prawa)
od jutra do mraka od witu do Proza Brak
zmierzchu
biti dobre volje by w dobrym
(Kad je pas dobre humorze Proza Brak
volje)
dati komu do znanja da komu do
(Dali smo mu do zrozumienia Proza Brak
znanja)
89 iz dana u dan z dnia na dzie List Brak
92 od krvi i mesa z krwi i koci Proza Brak
pie komu na elu to kto ma co napisane
(Pisalo je na svim na czole Proza Brak
elima)
93 sve u svemu koniec kocw Proza Brak

tip-top na tip-top Proza Brak

94 (To je) druga pjesma (To ju jest) inna
(Ono je bila ve historia Proza Brak
druga pjesma)
meu nama reeno midzy nami mwic
(Meu nama budi Proza Brak
reeno)
jednom rijeju jednym sowem Proza Brak
100 biti na mjestu Co jest zasadne,
(Pitanje na mjestu) suszne Proza Brak

102
 imati na umu mie na myli
(Imam na umu) Proza Brak
102 ni za to na svijetu za nic w wiecie Proza Brak

103 provesti u djelo przej (od sw) do

(Provodi u djelo) czynw Proza Brak
104 biti izvan sebe wyj z siebie
(Sav je izvan sebe) Proza Brak
ne vjerovati vlastitim nie wierzy wasnym
oima oczom
(Ne vjerujui Proza Brak
vlastitim oima)
ni rijei ani sowa Proza Brak
105 udariti, poloiti pooy fundamenty
temelje emu pod co
(Udarili su temelje Historia Brak
Splitu)
take s. 113 (tu: Historia Brak
poloen je temelj
razvoja)
108 poi za rukom uda si, zakoczy
(Francima je polo za si sukcesem Historia Brak
rukom)
take s. 109 Historia Brak
109 biti duga vijeka --
(Nije bio duga (by trwaym, dugo Historia Brak
vijeka) trwa)
110 stajati na elu sta na czele
(Da on stoji na elu) Historia Brak
122 s punim pravom -- Historia Brak
(susznie, zasuenie)
124 i danju i nou dniem i noc List Brak
rairenih ruku z szeroko otwartymi
(Uvijek imaju za nas ramionami List Brak
rairene ruke)
128 otvorena srca z sercem na doni Historia Brak

Publikacja jest zbiorem czytanek. W jej skad wchodz odpowiednio dobrane teksty
najwikszych chorwackich pisarzy i poetw, a take opracowane przez autorki zarysy ich
biografii. Dodatkowo w ksice umieszczono fragmenty historii Chorwacji autorstwa T.
Macana pt. Povijest hrvatskoga naroda (Zagreb 1992).
Ksika dokumentuje 121 idiomw, ktrych uyto 154 razy, tj. niektrych dwukrotnie
lub kilkakrotnie. Jednake nasycenie frazeologi nie jest tutaj rwnomierne. Wyranie
wida, i zagszczenie staych zwizkw frazeologicznych jest najwysze w takich

103
utworach pisanych proz, jak powieci, listy i opowiadania, w ktrych autor w ramach
narracji moe przemwi wasnym gosem, ujawniajc swoje pogldy i przekonania
oraz wasn interpretacj rzeczywistoci. Tym samym jzyk tych utworw jest bliski jzy-
kowi mwionemu, w ktrym czciej wystpuj stae zwizki frazeologiczne. Szczegl-
nie wysokie nasycenie zwizkami frazeologicznymi wykazuj opowiadania o zabarwie-
niu artobliwym autorstwa m.in. S. Kolara. Taki stan rzeczy nie dziwi, gdy to wanie
idiomy, dziki swojej specyfice jzykowej, maj znaczny udzia w nadawaniu utworom
prozatorskim humorystycznego zabarwienia.
Nisze zagszczenie staych zwizkw frazeologicznych obserwujemy w bajkach
I. Brli-Maurani. W tych utworach prozatorskich o nieskomplikowanej strukturze
obecno uwag odautorskich jest ograniczona do minimum. Pisarka opisuje wydarzenia,
jednak ich nie komentuje, pozostawiajc interpretacj czytelnikom, aby mogli sami wy-
cign wnioski z przedstawionej sytuacji i sformuowa nasuwajc si puent. Mniej
frazeologizmw powiadczaj teksty poetyckie, w ktrych najbardziej ceniona jest kre-
atywno autora, a wic take umiejtno tworzenia nowych i niebanalnych metafor.
Idiomy, niestety, nie speniaj kryterium oryginalnoci, albowiem s to zwizki wyrazowe
o utartym charakterze, powtarzane bez zmian przez uytkownikw jzyka. Std tendencja
do unikania frazeologii w wierszach m.in. A. Matoa, V. Vidricia, T. Ujevicia. Rwnie
may udzia idiomw zauwaono w tekstach o charakterze historycznym. Autorzy tego
typu tekstw unikaj zwizkw frazeologicznych.
Spord 154 wyekscerpowanych idiomw a 127 znajduje si w utworach prozator-
skich, dodatkowo 3 w listach i 6 w bajkach. W tekstach poetyckich stwierdzono obecno
tylko 5 staych zwizkw frazeologicznych, a w tekstach historycznych 9. 4 idiomy wy-
notowano z artykuw biograficznych twrcw literackich. Stosunek procentowy nasyce-
nia frazeologi poszczeglnych typw tekstw mona przedstawi na wykresie koowym:

3,24% 2,6%
3,9% 1,95%
Proza
Historia
5,84%
Bajka
Poezja
Biografia
List
82,47%

Ingerencja autorek w tre publikacji ograniczya si do selekcji odpowiednich frag-

mentw wybranych utworw literackich i dodania zarysw biografii poszczeglnych
twrcw, dlatego status frazeologiczny wynotowanych z ksiki idiomw nie jest w a-
den sposb zasygnalizowany. Jedynie w dwch przypadkach z treci samego fragmentu
utworu wynika, e dane poczenie wyrazowe jest powiedzeniem, albowiem znajduje si
przy nich dodatkowa uwaga: kau ljudi (jak ludzie mawiaj) przy powiedzeniu to se
mora nije teko ( Jak mus to mus) oraz to sam negdje uo (syszaem to gdzie) przy
Ako eli mir, spremaj se za rat (Jeeli chcesz pokoju, szykuj si do wojny). Powiedze
tych nie rejestruj sowniki frazeologiczne.

104
 Sowniki te nie notuj take licznych frazemw, ktrych nie brakuje w czytankach.
S to m.in. postii uspjeh (osign sukces); spasiti od zaborava (uratowa od zapo-
mnienia); ispuniti elju (speni yczenie); uvati tajnu (dochowywa tajemnicy); biti
u plamenu (sta w pomieniach); kvariti sebi raspoloenje (psu sobie nastrj); biti na
gubitku (by stratnym); ii nabolje (mie si ku lepszemu); primijetiti krajikom oka
(zauway ktem oka); osloboditi se ije vlasti (wyzwoli si spod czyjej wadzy);
gubiti ravnoteu (traci rwnowag); veseo kao ptica (wesoy jak ptaszek); duhovno
odsutan (nieobecny duchem); red za redom (jeden za drugim); svjetska batina (wia-
towe dziedzictwo); ivotna mudrost (mdro yciowa); Edipov kompleks (kompleks
Edypa); lutrijski dobitak (wygrana na loterii); ponos kolekcije (duma kolekcji); opro-
stite na izrazu (za przeproszeniem). W jednym z opowiada pojawia si take gra sw,
majca na celu rozbawienie czytelnika. Efekt humorystyczny osignito poprzez kontami-
nacj dwch przysw: Tko rano rani dvije sree grabi (Kto rano wstaje, temu Pan Bg
daje) oraz Tko pod drugim jamu kopa sam u jamu pada (Kto pod kim doki kopie, ten
sam w nie wpada), czego efektem byy nastpujce frazy: Tko rano rani sam u jamu pada
oraz Tko pod drugim jamu kopa dvije sree grabi.
Autorki czytanki, opracowujc fragmenty oryginalnych tekstw, zdecydoway si na
pokazanie studentom takiego jzyka chorwackiego, ktry jest najbliszy ywej mowie.
Szczeglnie dobr tekstw prozatorskich pozwala suchaczom kursu na zrozumienie spe-
cyfiki jzyka potocznego, w ktrym jest wiele frazeologizmw. Obecno utartych zwiz-
kw frazeologicznych podnosi warto tekstw zaprezentowanych w ksice.

2.5. Rozkad idiomw w podrcznikach i zeszytach wicze

Zwizki frazeologiczne pojawiaj si w omwionych podrcznikach do nauki jzyka

chorwackiego jako obcego w rnych ich czciach w tekstach cigych (tzw. czytan-
kach), wiczeniach, objanieniach oraz jako element lekcji powtrkowych. Zetknam si
z kilkoma rodzajami czytanek z tekstami cigymi autentycznymi, z tekstami cigymi
preparowanymi, z dialogami oraz podanymi bez kontekstu wtrceniami. S to najdusze
teksty, dlatego te wanie tutaj zwizkw frazeologicznych jest najwicej.
Jeli chodzi o wiczenia, to idiomy pojawiay si tu w ramach zada gramatycznych,
konwersacyjnych, semantycznych i frazeologicznych lub w poleceniu do zadania. Dodat-
kowo idiomy wystpoway w objanieniach jako ilustracja zagadnienia gramatycznego,
jako osobna rubryka z nowym sownictwem lub w funkcji objanienia znaczenia jakiego
wyrazu czy poczenia wyrazowego. Frazeologizmy wystpoway take w tzw. lekcjach po-
wtrkowych jako element testu bd wiczenia utrwalajcego wczeniej poznan leksyk.
Umiejscowienie idiomw w 20 podrcznikach i zeszytach wicze przedstawia si
nastpujco:

Umiejscowienie w podrcznikach i zeszytach wicze Liczba idiomw

Czytanka (tekst cigy) jako tekst spreparowany 48
Czytanka (tekst cigy) jako tekst autentyczny 20
Czytanka dialog 90
Wtrcenie 5

105
 Czytanki cznie 163
wiczenie gramatyczne 114
wiczenie konwersacyjne 4
wiczenie frazeologiczne 19
wiczenie na rozumienie znaczenia 18
Polecenie do wiczenia 13
wiczenia cznie 168
Osobna rubryka z nowym sownictwem 107
Przykad penicy rol objanienia gramatycznego 13
Objanienia znaczenia wyrazw 19
Objanienia cznie 139
Powtrka leksyki 3
Test powtrkowy 2
Dzia powtrkowy cznie 5

Umiejscowienie frazeologizmw w poszczeglnych rodzajach materiaw dydak-

tycznych mona te przedstawi na wykresie koowym:

1,1%

29,2% 34,3%
Czytanki
wiczenia
Objanienia
Powtrki

35,4%

Jak wynika z tabeli, wrd czytanek najbardziej obfituj we frazeologi dialogi.

Zasb leksykalno-frazeologiczny, ktrym posuguje si przecitny dialog w warun-
kach ycia codziennego, naley w zasadzie do zakresu mowy potocznej. Przewaa-
j w nim gotowe zwroty i poczenia wyrazowe oraz konstrukcje i wyrazy, bdce
w szerokim powszechnym uyciu252. Mimo i w przypadku materiaw dydaktycz-
nych s to teksty spreparowane, to ich autorzy najprawdopodobniej zdaj sobie spra-
w, e charakterystyczny jzyk dialogw, a wic w przewaajcej wikszoci jzyk
potoczny, zakada rwnie uycie specyficznych form jzykowego wyrazu, jakimi
s midzy innymi frazeologizmy, ktre ubarwiaj wypowied, podtrzymuj swobod-

252
A. Poskrobko, Znaczenie dialogu w procesie nauczania jzyka obcego, Linguodidactica VIII, 2004, s.
174.

106
ny nastrj rozmowy, wprowadzaj nacechowanie emocjonalne i ujawniaj intencje
nadawcy. Tylko w ten sposb mona zapewni dialogom dynamizm, spontaniczno
i autentyczno.
Wrd wicze dominuj zadania gramatyczne, w ktrych idiomy peni funkcj przy-
kadw obrazujcych uycie poszczeglnych form morfologicznych i skadniowych. 107
frazeologizmw, ktre pojawiy si w ramach osobnej rubryki z nowym sownictwem, to
wycznie idiomy wynotowane z dwch podrcznikw serii Razgovarajte s nama!.

2.6. Optimum253 frazeologiczne

Przyznanie zwizkom frazeologicznym takiego statusu w nauczaniu jzyka obcego,

jakim si ciesz elementy leksykalne, oznaczaoby konieczno opracowania dla nich
optimum frazeologicznego, cho nadal nie ustalono, jakimi zaoeniami powinien si
kierowa twrca takiego optimum. Mimo to polscy glottodydaktycy ukadaj wiczenia
wyrabiajce sprawno uycia zwizkw frazeologicznych, kierujc si prawdopodobnie
intuicj w doborze jednostek. Cho podejcie to trudno uzna za naukowe, nie mona od-
mwi opracowanym przez nich materiaom dydaktycznym przydatnoci w procesie na-
uczania jzyka obcego. A. Doros w trakcie bada nad zwrotami skonwencjonalizowany-
mi, ktre z frazeologizmami czy wysoki poziom czliwoci, doszed nawet do wniosku,
e cecha ta sprawia, i wrcz nie sposb ustali idealnych minimw leksykalnych254.
Nie powinno to jednak odwodzi jzykoznawcw i glottodydaktykw od prb ustalenia
kryteriw opracowania optimum frazeologicznego.
W odrnieniu od minimum leksykalnego, ktre determinowane jest przez czsto-
tliwo wystpowania leksemw, optimum frazeologiczne charakteryzuje si znacz-
nym rozrzutem ilociowym i jakociowym: B ,
,
.
, c
-255.
Kwestia optimum frazeologicznego nadal jest kwesti sporn glottodydaktycy i j-
zykoznawcy spieraj si o to, jakie kryterium zastosowa w jego doborze, skd czerpa
poszczeglne jednostki, na jakie elementy si zdecydowa, ile powinno ich by, jak je
rozdysponowa na poszczeglne stopnie nauczania jzyka obcego, a nawet kto powinien
by autorem optimum. Wielo dyskusyjnych kwestii sprawia, e nie istnieje ani polskie,
ani chorwackie optimum frazeologiczne. Przyjrzyjmy si bliej kademu ze spornych za-
gadnie.

253
R. Hessky proponuje, by zamiast wyrazu minimum uywa raczej terminu optimum frazeologiczne,
albowiem jego swoisto nie pozwala na stawianie go w jednym rzdzie z minimum leksykalnym. Kwestia ta
zostanie jeszcze omwiona szerzej. R. Hessky, Feste Wendungen ein heies Eisen? Einige phraseodidaktische
berlegungen fr den DaF-Unterricht, Deutsch als Fremdsprache 3, 1997, s.139-143.
254
A. Doros, Kryteria okrelania i klasyfikacji pocze skonwencjonalizowanych, [w:] Lingwistyka
stosowana i glottodydaktyka, red. F. Grucza, Warszawa 1976, s. 74.
255
B. , op. cit., s. 176.

107
 2.6.1. Kryterium doboru jednostek

Wypowiadajc si o kryteriach doboru jednostek frazeologicznych, naley si odwo-

a do oglnych kryteriw wyodrbniania minimum leksykalnego, ktre zostay wypraco-
wane na potrzeby doboru sownictwa do podrcznikw sucych nauce jzyka polskie-
go jako obcego. Pierwsze kryterium, jakie od pocztku brano pod uwag, to oczywicie
kryterium frekwencyjne. Sprawia ono badaczom kopot. Czstotliwo wystpowania
poszczeglnych form jzykowych nie jest bowiem wartoci bezwzgldn, a poszczegl-
ne formy jzykowe mog wystpowa raz rzadziej, raz czciej w zalenoci od typu
dyskursu, stylu czy chociaby indywidualnych preferencji uytkownika. Poza tym istotna
z punktu widzenia glottodydaktyki leksyka nie zawsze jest czsta. Moe si zdarzy, e
wysok frekwencj osign wyrazy, ktre wcale nie nadaj si do nauki dla pocztkuj-
cych. I. S. P. Nation zauwaa rwnie, e powyej pewnej rangi listy frekwencyjne zupe-
nie trac swoj przydatno, proponuje wic inne kryteria doboru jednostek:
Frequency;
Range;
Language needs;
Availability and familiarity;
Coverage;
Regularity;
Ease of learning or learning burden.256
Kluczowe byyby wic: czsto, zakres uycia, potrzeby jzykowe, dostpno
i przydatno dla uytkownika, pokrycie okrelonego tekstu danym sowem, regularno
wystpowania i atwo nauki lub obcienie umysowe.
Kwesti przydatnoci kryterium frekwencyjnego podwaa take S. Granger, piszc
wprost: There is no such thing as generic frequency257. Polscy jzykoznawcy nie s tak
radykalni w swych sdach, cho przyznaj, e czstotliwo nie moe by jedyn podsta-
w udanego doboru jednostek do minimum leksykalnego. Postuluj wic modyfikacj jego
wpywu poprzez zastosowanie dodatkowych kryteriw, takich jak m.in. warto komuni-
kacyjna czy kryterium potrzeb yciowych, a wic subiektywnie wskazane prawdopodo-
biestwo przydatnoci leksyki z okrelonego krgu tematycznego. Chorwacka lektorka S.
L. Udier uwaa z kolei, e kluczowe s cztery kryteria: estoa, postupnost, jednostavnost
i konkretnost258. W mojej opinii lista ta jest niekompletna. Zgadzam si z D. Buttler, ktra
proponuje dodatkowo rozwaenie kwestii dyspersji sownictwa w rnych odmianach pol-
szczyzny259, a dostrzegajc niedostatki kryterium frekwencyjnego pisze: naley odwoa
si do intuicji zbiorowej, do oceny czstoci wystpowania poszczeglnych wyrazw, for-
muowanych przez rdzennych uytkownikw danego jzyka robi si to na bazie ankiet,
proszc odpowiednio dobran grup respondentw o oznaczenie frekwencji pewnej licz-
by wyrazw wyraz uywany: 1. Stale, 2. Czsto, 3. Do czsto, 4. Rzadko, 5. Znany,

256
I. S. P. Nation, Teaching and learning vocabulary, Boston 1999, s. 21.
257
S. Granger, From phraseology to pedagogy: Challenges and prospects, [w:] Chunks in the Description
of Language. A tribute to John Sinclair, red. P. Uhrig i S. Schller, Berlin New York 2011, s. 9.
258
S. L. Udier, Pristup obradi leksikih jedinica u nastavi hrvatskoga kao drugoga i stranoga jezika, Lahor
7, 2009, s. 79.
259
D. Buttler, O doborze sownictwa w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:] Tradycja
i nowoczesno w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego, red. H. Rybicka-Nowacka i B. Rocawski, Gdask
1990, s. 13.

108
ale nieuywany. 6. Nieznany260. Zarwno kryterium potrzeb yciowych, jak i odwoa-
nie si do intuicji zbiorowej rodzimych uytkownikw jzyka wydaj si by suszn
decyzj, jakkolwiek naley by wiadomym rozbienoci pomidzy wynikami osigni-
tymi w oparciu o frekwencj obiektywn i subiektywn. Przy tworzeniu leksykalnego
minimum nie da si wic unikn indywidualnych decyzji autora, kierujcego si swoim
dowiadczeniem yciowym. Dlatego nie ma idealnego minimum leksykalnego261.
Jeli natomiast zechcemy stworzy optimum frazeologiczne, to szybko si okae, e
tutaj sprawa komplikuje si jeszcze bardziej, gdy utarto, stao pocze oparta na
frekwencji wyrae wyranie rozmija si z waciwoci stanowic o ich statusie j-
zykowym262, co z gry skazuje zastosowanie tradycyjnego kryterium frekwencyjnego
na niepowodzenie. Dobr zwizkw frazeologicznych do optimum jest utrudniony take
ze wzgldu na rozlego i rozmycie granic zasobu frazeologicznego. W tym przypadku
badacz jest jeszcze bardziej ni przy okrelaniu minimum leksykalnego zdany na swj
rozsdek, kompetencj, dowiadczenie i intuicj co, co E. Rybicka nazywa racjonal-
nym empiryzmem263.
E. Hallsteinsdttir, M. ajnkov i U. Quasthoff nie podwaaj wprawdzie celowoci
zastosowania kryterium frekwencyjnego, postuluj jednak uzupenienie go innymi sposo-
bami interpretacyjnymi, takimi jak:
Analysen von Publikationen und Wrterbchern. Da Publikationen (Forschungsli-
teratur, Lehrwerke und/oder Wrterbcher) immer subjektive (und meist nicht genauer er-
luterten) Entscheidungen der jeweiligen Autoren zu Grunde liegen, sind solche Analysen
nur sehr eingeschrnkt fr die Bestimmung phraseologischer Optima geeignet, sie knnen
hchstens das Material fr weitere Untersuchungen liefern (siehe oben).
Korpusanalysen. Eine Korpusanalyse kann wichtige Informationen zur Frequenz
von Phraseologismen liefern. Sie kann jedoch nicht alleine eine Grundlage fr ein phra-
seologisches Optimum bilden, denn sie sagt nur etwas ber das Vorkommen von Phra-
seologismen (genauer gesagt: das Vorkommen von konstruierten Suchformen) in den
Texten der verwendeten Korpora aus.
Mit psycholinguistischen Experimenten und soziolinguistisch-empirischen Unter-
suchungen (Evokationstests: Listen mit konkreten Phraseologismen, zu denen Angaben
gemacht erden) knnen Daten zur Gelufigkeit von Phraseologismen bei Sprechern ge-
wonnen werden. Solche Daten stellen eine wichtige Ergnzung zu Resultaten aus Korpu-
sanalysen dar.264.
Jednake bez wzgldu na rnorodno zastosowanych kryteriw selekcji i tak
jestemy skazani na subiektywne wybory autorw: (a)ngeblich werden die Beispiele
nach Frequenz, Disponibilitt, Wichtigkeit, Kontrastivitt, Benutzer- und Adressatenbe-
zug usw. ausgewhlt, in Wirklichkeit ist ihre Auswahl jedoch recht willkrlich265.

260
Ibidem, s. 20.
261
A. Doros, op. cit., s. 74
262
J. Zaucha, Status jzykowy porwna standardowych a pojcie utartoci (odtwarzalnoci), [w:]
Frazeologia a jzykowe obrazy wiata przeomu wiekw, red. W. Chlebda, Opole 2007, s. 347.
263
E. Rybicka, Miejsce frazeologii, op. cit., s. 238.
264
E. Hallsteinsdttir, M. ajnkov, U. Quasthoff, Phraseologisches Optimum fr Deutsch als
Fremdsprache. Ein Vorschlag auf der Basis von Frequenz- und Gelufigkeitsuntersuchungen, Linguistik online
27, 2006, 2, s. 124.
265
S. Ettinger, Einige berlegungen zur Phraseodidaktik, [w:] EUROPHRAS 95. Europische Phraseologie
im Vergleich: Gemeinsames Erbe und kulturelle Vielfalt, red. W. Eismann, Bochum 1998, s. 203.

109
 Zastosowanie odpowiednio zaawansowanego algorytmu pozwala na wyszukiwanie
zwizkw frazeologicznych w korpusach jzykowych, jednake natura zwizkw fraze-
ologicznych sprawia, i nie nale one do czstych pocze wyrazowych. Nie powinno
to ich jednak skazywa na traktowanie jako zjawiska marginalnego. Ucze kursu jzyko-
wego o charakterze oglnym, zmierzajcy do opanowania caego systemu jzyka, musi
pozna wszystkie jego zasadnicze struktury, wcznie z tymi, ktre odznaczaj si nisz
czstoci wystpowania266.

2.6.2. Podstawa opracowania optimum

Listy frekwencyjne, bdce podstaw do ustalenia minimum leksykalnego, powstaj

w oparciu o subiektywnie dobrane teksty, co skania badaczy do poszukiwania dodatko-
wych rozwiza, cho i one oparte s na kryterium frekwencyjnym:
Podstaw przygotowania materiaw dydaktycznych winien by podrczny sow-
nik frekwencyjny frazeologizmw, co dopiero pozwolioby wczy w preparacj tekstw
oraz wicze tych zwizkw frazeologicznych, ktre nale do podstawowego zasobu
leksykalnego267.
S te tacy, ktrzy wierz w kompetencj lektora i skonni s zoy na jego barki trud
opracowania wasnego optimum, ktre powstaoby w oparciu o tzw. korpus pedagogicz-
ny, zoony z tekstw najlepiej odpowiadajcych potrzebom konkretnych uczniw. Taka
indywidualizacja optimum pozwoliaby w naszym przypadku rwnie na uwzgldnienie
kwestii pokrewiestwa jzykowego:
Pedagogic corpus (...) [would be przyp. mj] corpus made up of the texts used in
the classroom to support teaching. The main advantage of this type of corpus is that the
lexical phrases selected for teaching are extracted from texts that learners have already
processed for meaning, which ensures batter contextualization, increased relevance and
hence higher motivation for learning them268.
W. Marton nie widzi moliwoci zobowizywania nauczyciela do przygotowania wy-
starczajcego zbioru frazeologizmw: Dobr struktur, jak rwnie dobr syntagm skon-
wencjonalizowanych z punktu widzenia czstotliwoci ich wystpowania, powinien przy-
gotowa jzykoznawca (lub zesp jzykoznawcw) przy pomocy psychologw, a nie, jak
to si zwykle dzieje, autor podrcznika269. Studiujc literatur tematu, mona zauway,
i intuicyjno-autorskim zestawieniom leksyki wielokrotnie zarzuca si dowolno i su-
biektywizm. Badacze najczciej opieraj si na wasnym dowiadczeniu dydaktycznym,
ktre zdobyli pracujc z rnymi studentami i w rnych warunkach nauczania, co si
rzeczy sprawia, i ich listy minimum znacznie rni si od siebie. A. Papie, ktra prze-
analizowaa trzy listy idiomw, zaczerpnitych z podrcznikw do nauczania obcokra-
jowcw polskiej frazeologii, zawierajce kolejno: 230, 49 i 71 jednostek, wykazaa, e
zaledwie 10 zwizkw frazeologicznych powtrzyo si w kadej z publikacji. Ich autorki
dobierajc odpowiednie przykady opieray si na wasnej intuicji270.

266
W. Marton, Programowanie kursu jzykowego a kognitywne podejcie do nauczania jzykw obcych,
[w:] Glottodydaktyka a lingwistyka, red. F. Grucza, Warszawa 1976, s. 66.
267
M. Kornaszewski, J. Padalak, op. cit., s. 211.
268
S. Granger, op. cit., s. 11.
269
W. Marton, Dydaktyka jzyka obcego, op. cit., s. 162-163.
270
A. Papie, op. cit.

110
 Chorwaccy badacze przez dugi czas nie mogli sporzdzi odpowiedniej listy idio-
mw chorwackich z powodu niedostatkw chorwackiego korpusu jzykowego271: Ako
bismo eljeli izraditi takav rjenik (tj. namijenjen uenju hrvatskoga kao nematerin-
skoga), susreli bismo se s nizom problema (), a prvi bi problem bio odabir grae. Za
sada nije mogue sastaviti rjenik za uenje hrvatskoga utemeljen na korpusu jer jo
nije dovrena izrada tridesetmilijunskoga Hrvatskoga nacionalnoga korpusa, a Hrvatski
estotni rjenik ne pokazuje stvarne odnose u suvremenom jeziku. Dodatni je problem
to za hrvatski jezik jo nije odreen temeljni rjenik, odnosno ne zna se koje bi to dvije,
odnosno etiri tisue rijei trebalo pouavati na nastavi hrvatskoga kao nematerinskoga
jezika272.
Autorki monografii pt. Hrvatski izvana sugeruj przeprowadzanie wrd rodzimych
uytkownikw jzyka ankiet opartych na kwestionariuszach, podobnych do tych, ktre
zaproponowaa D. Buttler. W ich opinii do optimum frazeologicznego mogyby wej te
jednostki, ktre wszyscy znaj i uywaj273. Za ankietami opowiada si take A. Papie274
oraz badaczki frazeologii jzykw sowiaskich A. Menac oraz . Fink275.
W mojej opinii korzyci pynce z chorwacko-polskiego pokrewiestwa jzykowego
daj lektorom t przewag, e po wstpnym wyselekcjonowaniu idiomw (subiektywnie
przez nich uznanych za najczstsze w uyciu), mog si oni skupi na zwizkach fraze-
ologicznych, ktrych ekwiwalenty s od siebie odlege pod wzgldem struktury i obrazo-
woci, a wic na tych, ktre przypuszczalnie mog sprawia trudnoci studentom i by
przyczyn ich bdw jzykowych. Z. Harczuk, badajc interferencj jzyka polskiego
w procesie nauczania jzyka rosyjskiego, rwnie dochodzi do wniosku, e naley rni-
cowanie zjawisk podobnych rozpoczyna od najmniej do siebie podobnych, przechodzc
stopniowo do zjawisk bardziej do siebie podobnych276.
Brak korpusu frazeologicznego skania do zadania sobie pytania, jakich idiomw
naley naucza na poszczeglnych poziomach zaawansowania jzykowego, zarwno
w przypadku jzyka polskiego, jak i chorwackiego. Dotychczas problem ten staray si
przezwyciy tylko autorki FRAZPOLU, programu przeznaczonego do nauczania ob-
cokrajowcw polskiej frazeologii277. Kierujc si jak same mwi intuicj jzykow,
frekwencj uycia, stopniem skomplikowania struktury frazeologizmu i jego obecnoci
w podrcznikach do nauczania jzyka polskiego jako obcego zaproponoway podzia ze-
branych jednostek na grupy materiau przeznaczonego do opanowania:
Na poziomie A B1;
Na poziomie B2;

271
Obecnie sytuacja jest o wiele lepsza, gdy dysponujemy dwoma korpusami jzykowymi: Hrvatski
jezini korpus na stronie internetowej http://riznica.ihjj.hr/, a take Hrvatski nacionalni korpus na stronie
internetowej http://www.hnk.ffzg.hr/.
272
L. Cviki, M. Bonjak, Pogled u obiljeja i probleme uenja rijei u hrvatskome kao nematerinskome
jeziku, [w:] Suvremena kretanja u nastavi stranih jezika. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku,
red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Pritchard, Zagreb Rijeka 2004, s. 115.
273
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli i M. Benjak, op. cit., s. 150.
274
A. Papie, op. cit.
275
A. Menac, . Fink, Odabir frazema za Priruni frazeoloki rjenik hrvatskoga jezika (rezultati ankete),
[w:] Frazeografia sowiaska: ksiga pamitkowa powicona prof. dr hab. Halinie A. Lilicz, red. M. Balowski
i W. Chlebda, Opole 2001, s. 341-354.
276
Z. Harczuk, Interferencja jzyka polskiego w procesie nauczania jzyka rosyjskiego, Warszawa 1972,
s. 56.
277
Program ten znajduje si na stronie internetowej: http://www.sjikp.us.edu.pl/frazpol/index.php.

111
 Na poziomie C1;
Na poziomie C2278.

2.6.3. Liczba i rodzaj jednostek

Okrelenie wielkoci optimum frazeologicznego jest o tyle trudne, e ze wzgldu na

nieostre granice leksykalizacji niezmiernie trudno jest ustali, jak duy jest procentowy
udzia frazeologii w leksyce oglnej. Z tego powodu W. Kaniuka postuluje okrelenie
wartoci probabilistycznych wystpowania struktur idiomatycznych w danym jzyku279
nie informuje jednak, jak tego dokona.
W. Kostomarow twierdzi, e tzw. leksyka bezekwiwalentna stanowi 5 6 % oglnego
zasobu danego jzyka280, jednake wiemy, i frazeologia w jego opinii znajduje si w s-
siedztwie leksyki folklorystycznej, historyzmw, zapoycze itd. M. Sukowska z kolei
powouje si na badania jzykoznawcw francuskich: Ekipa leksyko-metryczna z Sain-
t-Cloud twierdzi, i utrwalone struktury jzykowe stanowi 20% badanych tekstw. M.
Gross (1982), analizujc zjawisko frazeologizacji, podaje, i dla ok. 8000 badanych zda
istnieje ok. 600 podmiotw o naturze skostniaej i ok. 1000 dopenie o tym charakte-
rze281. Wydaje si jednak, e nie jest suszne uoglnianie wynikw tych bada. Cho
dzisiaj nie mamy ju wtpliwoci, jak wan czci jzyka jest frazeologia, a the days
when phraseology was viewed as a peripheral component of language are dead and go-
ne282, to jednak stopie frazeologizacji z pewnoci jest kwesti indywidualn i odrbn
dla kadego jzyka, nawet w przypadku tych jzykw, ktre czy pokrewiestwo. Nasu-
wa si w zwizku z tym inne pytanie czy kwestia okrelenia stopnia nasycenia danego
jzyka frazeologi jest nam w ogle potrzebna? W naszej opinii znacznie bardziej istotne
jest okrelenie komunikacyjnej przydatnoci frazeologii w codziennym jzyku oraz mo-
liwoci percepcyjne i pamiciowe studenta, ograniczone przez takie czynniki zewntrzne,
jak godzinowy wymiar zaj czy dugo trwania kursu jzykowego.
Wielo problemw wicych si z okreleniem wielkoci i treci optimum frazeolo-
gicznego sprawia, e wielu badaczy rezygnuje z prb ich okrelenia. M. Laskowski pisze:
Liczba i rodzaj jednostek frazeologicznych przeznaczonych do nauczania w szkole nie
zostay dokadnie okrelone. Jest to raczej niemoliwe283. K. Popowa z kolei przyznaje,
e cho nie wie, ile jednostek frazeologicznych powinno si znale w optimum, to jednak
usprawiedliwia si, e nikt tego zagadnienia dotychczas nie bada. Autorka postuluje jedy-
nie: lepiej troch mniej ni troch wicej284. A. Papie sugeruje, e staranne wdroenie
mniejszej liczby jednostek ma wiksz warto dydaktyczn od niedbaego i powierz-
chownego opracowania wikszego zbioru frazeologizmw285.

278
A. Madeja, M. Smereczniak, op. cit., s. 45.
279
W. Kaniuka, Socjolingwistyczna analiza, op. cit., s. 129.
280
A. Janowska, M. Pastuchowa, Metaforyka jzyka potocznego. Nauczanie leksyki na poziomie rednim,
Acta Universitatis Lodziensis. Ksztacenie polonistyczne cudzoziemcw 10, 1998, s. 185.
281
Niestety autorka nie podaje, ktry jzyk badaa ekipa leksyko-metryczna z Saint-Cloud, cho
przypuszczalnie mowa jest o jzyku francuskim. M. Sukowska, op. cit., s. 11.
282
S. Granger, op. cit., s. 4.
283
M. Laskowski, Istota, cel, op. cit., s. 56.
284
K. Popowa, op. cit., s. 366.
285
A. Papie, op. cit., s. 201.

112
 Autorki sownika do programu FRAZPOL, ktry suy nauczaniu obcokrajowcw
polskiej frazeologii, zawary w nim tysic jednostek. Oprcz idiomw znalazy si w nim
take m.in. przysowia, porwnania frazeologiczne i utarte formuy sowne, wybrane na
podstawie dostpnych korpusw tekstw i opracowa oraz w oparciu o obserwacje jzyka
mediw, blogw i forw internetowych286. T. Iglikowska i H. Kurkowska, ktre napisa-
y sownik frazeologiczny dla cudzoziemcw287, zawary w jego indeksie 1307 polskich
zwizkw frazeologicznych (wraz z ich wariantami).
W tym miejscu warto jeszcze w kilku sowach zreferowa wyniki bada nad nie-
mieckim optimum frazeologicznym mam tutaj na myli midzy innymi rozwaania w-
gierskiej glottodydaktyk R. Hessky. Susznie zauwaa ona, i nie dysponujemy obecnie
wystarczajc wiedz ogln, by dokona niebudzcego zastrzee doboru jednostek do
optimum frazeologicznego, a jakakolwiek selekcja zawsze bdzie nacechowana subiek-
tywnoci. Dodatkowo bardzo istotna jest dla nas przekonywujca propozycja R. Hessky,
by zastpi sformuowanie: minimum frazeologiczne terminem: optimum frazeolo-
giczne. Pozwala ono unikn analogii do minimum leksykalnego, ktre pod wieloma
wzgldami rni si od optimum frazeologicznego albowiem minimum leksykalne
jest dobierane na podstawie kryteriw odmiennych od postulowanych w przypadku fraze-
ologii oraz nie uwzgldnia jzyka ojczystego ucznia, co jest wymogiem stawianym przez
R. Hessky optimum frazeologicznemu288. E. Hallsteinsdttir, M. ajnkov i U. Quasthoff
wspominaj rwnie o koniecznoci uzalenienia ksztatu optimum frazeologicznego od
oglnego celu nauczania: Liste von Phraseologismen () die u.a. in Relation zum Ler-
nziel und abhngig von der Muttersprache der jeweiligen DaF-Lerner modifiziert werden
sollte289. Autorki przedstawiaj list idiomw, ktre dziel na 9 grup w zalenoci od ich
czstoci wystpowania w badanym korpusie oraz tzw. popularnoci w wiadomoci ro-
dzimych uytkownikw jzyka, tj. od subiektywnie okrelonej czstoci uycia, co usta-
lono drog bada kwestionariuszowych. 143 idiomy, ktre odznaczaj si zarwno wy-
sok frekwencj w tekstach pisanych, jak i tzw. popularnoci w opinii ankietowanych
osb, weszy do otwartego optimum frazeologicznego, ktre w zalenoci od wymaga
stawianych uczestnikom kursu jzykowego moe by nastpnie poszerzane o kolejne,
rzadsze i mniej popularne w uyciu zwizki frazeologiczne.
Liczba ponad tysica jednostek wydaje si nam liczb zbyt wysok jak na optimum
frazeologiczne, z kolei oscylujca w granicach 150 mogaby by niewystarczajca wobec
wymaga stawianych przyszym filologom, dlatego wracajc do gwnego zagadnienia
pragniemy przedstawi pomys W. Mokijenki, ktry zauwaa, i do opanowania jzy-
ka rosyjskiego dla celw komunikacyjnych (chodzi tu o poziom podstawowy) metodycy
zalecaj optimum frazeologiczne na poziomie 115 jednostek, gdzie 1 zwizek frazeolo-
giczny przypada na 15 wyrazw jednostkowych. Jeeli oczekujemy od uczniw rozumie-
nia tekstw artystycznych, wwczas naley optimum zwikszy do 350 jednostek bez
uwzgldniania wariantw frazeologicznych290. Liczba ta z pewnoci nie jest przesadzo-
na, zwaywszy na fakt pokrewiestwa jzykowego, ktre w tym przypadku jest przewa-
nie sprzymierzecem studenta.

286
A. Madeja, M. Smereczniak, op. cit., s. 40-41.
287
T. Iglikowska, H. Kurkowska, May sownik frazeologiczny (zeszyt prbny), Warszawa 1963.
288
R. Hessky, op. cit., s. 139.
289
E. Hallsteinsdttir, M. ajnkov, U. Quasthoff, op. cit., s. 129.
290
B. , op. cit., s. 177-178.

113
 Podczas zaj ze studentami filologii chorwackiej wypracowaam nastpujcy system,
w ktrym w poszczeglnych latach nauki przewidziano nastpujce liczby dotyczce no-
wych frazeologizmw:

Rok nauki Semestr Liczba jednostek frazeologicznych Suma

Pierwszy --
I 20
Drugi 20
Trzeci 30
II 60
Czwarty 30
Pity 40
III 80
Szsty 40
Sidmy 40
IV 80
smy 40
Dziewity 30
V* 40
Dziesity 10
RAZEM 280

* W Instytucie Filologii Sowiaskiej UAM dla studentw pitego roku studiw przewidziano na dziewi-
tym semestrze cztery godziny lekcyjne, a na dziesitym tylko dwie.

Moje optimum frazeologiczne liczy 280 jednostek, jednak ma ono charakter otwarty,
co oznacza, e w zalenoci od przebiegu lekcji (nowy temat, stopie zainteresowa stu-
dentw, nieoczekiwana tematyka rozmowy) jest ono poszerzane o spontanicznie wskaza-
ne jednostki.
Nie wiadomo jednak, jakiego rodzaju jednostki miayby si znale w optimum fraze-
ologicznym. Myl, ktra nasuwa si sama, to suszno zastosowania kryterium przydatno-
ci komunikacyjnej, ktre skonioby nas do skupienia si na zwizkach wyrazowych tzw.
pierwszej potrzeby, jak np. zadziera nosa, mie pene rce roboty, blady jak ciana, by
w sidmym niebie, mie rce i nogi. Nie wszystkie frazeologizmy powinny sta si skad-
nikiem aktywnej kompetencji jzykowej, wikszo mogaby wej do sownika biernego.
Poznawszy zagadnienie od strony teoretycznej, mona si zastanowi nad jego im-
plikacjami dla glottodydaktyki. Niestety, nie jest mi znane kryterium doboru frazeologii,
jakim kierowali si autorzy analizowanych podrcznikw i zbiorw wicze do nauki
jzyka chorwackiego jako obcego. Nie wiem, czy brali oni pod uwag ustalon przez
siebie list frazeologizmw, czy te korzystali z czyjego dowiadczenia. Jak zauwayam
wczeniej sposb selekcji, rozmieszczenia i oznaczenia frazeologii w podrcznikach
nasuwa przypuszczenie, i zostaa ona dobrana i przedstawiona raczej przypadkowo i cha-
otycznie, a nie w sposb zorganizowany i wiadomy. Niektre z zaprezentowanych fraze-
ologizmw s bardzo rzadko uywane. Aby zbada ich czsto uycia, przygotowaam
ankiet, ktra zawieraa list 145 frazeologizmw wynotowanych z 16 badanych publika-
cji glottodydaktycznych291 do nauki jzyka chorwackiego jako obcego. List uzupeniono

291
W 2009 r. seria Razgovarajte s nama! nie bya jeszcze wydana.

114
o 30 zwizkw frazeologicznych uywanych czsto jak mi si wydawao w jzyku
chorwackim. Odpowiedzi ankietowanych rodzimych uytkownikw jzyka chorwackie-
go miay potwierdzi lub zanegowa to przekonanie.
Ankiety wypenio anonimowo 227 Chorwatw; w przewaajcej wikszoci byli to
studenci trzech kierunkw filologii chorwackiej, polskiej i germaskiej. Pozostaych
kilka osb to wykadowcy i pracownicy administracyjni Uniwersytetu w Zagrzebiu oraz
kilku studentw innych kierunkw studiw architektury i prawa. Wiek ankietowanych
waha si od 18 do 38 lat; oprcz tego jeden z wykadowcw okreli swj wiek nastpu-
jco: 50 60 lat. rednia wieku wyniosa prawie 24 lata. 11% ankietowanych stanowi-
li mczyni, 89% kobiety. Ankiet przeprowadzono w Zagrzebiu w listopadzie 2009
roku. Wzr ankiety zawiera zacznik nr 1.
Kady respondent otrzyma wykaz w sumie 175 zwizkw frazeologicznych. Nastp-
nie poproszono go o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy uywa wskazanych frazeolo-
gizmw, czy nie. Poprzez zakrelenie odpowiedniego pola ankietowani mogli wskaza
bardziej szczegowe odpowiedzi spord niej podanych:
NIE UYWAM(tego frazeologizmu):
1. Nigdy wczeniej si z nim nie spotkaem/-am;
2. Pomimo znajomoci danego frazeologizmu, nie potrafi okreli jego znaczenia,
dlatego go nie uywam;
3. Spotkaem/-am si z danym frazeologizmem i znam jego znaczenie, jednak go nie
uywam.
UYWAM (tego frazeologizmu):
1. Uywam, jednak bardzo rzadko;
2. Uywam czasami;
3. Uywam czsto.
Odpowied nr 1 stanowia 1% przypadkw, odpowied nr 2 0,6% przypadkw, a od-
powied nr 3 15,8%, a wic brak stosowania frazeologizmw stwierdzono w sumie
w 17,4% odpowiedzi. Pozostae 82,6% odpowiedzi potwierdza uycie zgromadzonych
frazeologizmw: odpowiedzi nr 4 udzielono w 21,7% przypadkw, odpowiedzi nr 5
27%, a odpowiedzi nr 6 33,9%. Ten fakt dowodzi, e w opinii respondentw frazeologia
stanowi wan warstw zasobu leksykalnego ich jzyka. Potwierdza to celowo naucza-
nia chorwackiej frazeologii na lektoracie jzyka chorwackiego i nasycenia ni preparowa-
nych w tym celu materiaw glottodydaktycznych.

1% 0,6%
Odp. 1
15,8%
Odp. 2
33,9%
Odp. 3
21,7%

27% Odp. 4

Odp. 5

Odp. 6

W sumie zbadano 39 298 odpowiedzi, jednak 200 spord nich uznano za bdne,
gdy niektrzy respondenci niekiedy w ogle nie udzielili odpowiedzi lub wskazali wicej
ni jedn. Wyniki przedstawiono w zaczonej do pracy tabeli (zacznik nr 2). Znajomo

115
145 zwizkw frazeologicznych, wynotowanych z 16 publikacji glottodydaktycznych do
nauki jzyka chorwackiego jako obcego, przedstawiono w pierwszej czci zacznika,
natomiast znajomo zaproponowanych przeze mnie 30 zwizkw frazeologicznych za-
prezentowano w jego drugiej czci. Poszczeglne odpowiedzi ponumerowano cyframi
od 1 do 6, nawizujcymi do podanych przd tabel objanie. Nastpnie wskazano cz-
n liczb danych odpowiedzi (w tabeli: LICZBA) udzielonych dla cytowanego zwiz-
ku frazeologicznego oraz ich udzia procentowy (w tabeli: %) we wszystkich badanych
odpowiedziach. Sum badanych odpowiedzi stanowi liczba wszystkich odpowiedzi, po-
mniejszona o odpowiedzi bdne (w tabeli: BDNE) oraz dodatkowe odpowiedzi ankie-
towanych (w tabeli: INNE), wprowadzone zamiast waciwych. Ostatnia kolumna tabeli
pokazuje, ilu respondentw (liczba oraz procent) nie uywa wcale lub uywa bardzo rzad-
ko danego frazeologizmu. W drugiej czci tabeli ta sama, ostatnia kolumna wskazuje, ilu
respondentw uywa czasem lub czsto danego zwizku frazeologicznego.
O wyborze wariantw zwizkw frazeologicznych (wynotowanych z materiaw dy-
daktycznych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego) decydowaa forma, w jakiej
wystpiy one we wspomnianych materiaach292. Natomiast 30 frazeologizmw (zapro-
ponowanych przeze mnie) przytoczono w postaci, w jakiej wystpuj one w chorwackim
sowniku frazeologicznym293.
Przynajmniej 80% ankietowanych uznao nastpujce zwizki frazeologiczne za
czsto uywane (typ odpowiedzi nr 6): biti dobre volje; biti u pravu; ii na ivce komu;
imati pravo; mrtav umoran; Nema veze; nemati (ni) pojma294.
Nisz frekwencj uycia maj najczciej takie zwizki frazeologiczne, ktre w opi-
nii ankietowanych maj inny, znacznie bardziej rozpowszechniony wariant, np. drati pal-
eve (czstsze: drati fige); gladan kao vuk (czstsze: gladan kao pas); marljiv kao mrav
(czstsze: marljiv kao pela, pelica); od jutra do mraka (czstsze: od jutra do sutra); rei
u brk komu to (czstsze: rei u lice komu to). Do podobnych wnioskw doszy autorki
ankiety, ktra miaa pomc w stworzeniu podstawy materiaowej do Podrcznego sowni-
ka frazeologicznego jzyka chorwackiego295.
Naleaoby poda w wtpliwo celowo wprowadzania do programu nauczania j-
zyka chorwackiego zwizkw frazeologicznych, ktrych nie uywa lub uywa bardzo
rzadko ponad 70% ankietowanych, gdy najwyraniej pojawiaj si one w jzyku spora-
dycznie. Powinny one by zastpione zwizkami frazeologicznymi o wyszej frekwencji
uy w jzyku. Kierujc si t zasad, z listy frazeologizmw, przeznaczonych do nauki,
naleaoby wykreli nastpujce poczenia wyrazowe: bijel kao mlijeko; ii pod ruku
s im; (iznijeti) istinu na sunce; marljiv kao mrav; Martin u Zagreb, Martin iz Zagreba;
morski vuk; nae gore list; Niti smrdi niti mirie; nositi glavu u torbi; ostati kratkih rukava;
otvoriti etvore oi; pasti u ruke komu; rei u brk komu to; sanjati otvorenih oiju; u ru-
kavicama; zadrati se u ijim rukama; zlatni vijek; ut kao limun.

292
Niektre ze zebranych zwizkw frazeologicznych pojawiy si w materiaach glottodydaktycznych
w bdnej formie. Przypadki te omawiam przy okazji analizy frazeologii wystpujcej w poszczeglnych
podrcznikach i zeszytach wicze. Bdne zwizki frazeologiczne zostay poprawione i przedstawione w tabeli
pod postaci udokumentowan w odpowiednim sowniku frazeologicznym.
293
A. Menac, . Fink-Arsovski, R. Venturin, Hrvatski frazeoloki rjenik, op. cit.
294
Polskie odpowiedniki podano w tabelkach znajdujcych s w podrozdziale pt. Charakterystyka
zasobu.
295
A. Menac, . Fink, Odabir frazema..., op. cit., s. 343.

116
 Spord 30 zwizkw frazeologicznych, wprowadzonych przeze mnie do ankiety,
celowe wydaje si wczenie do programu nauczania frazeologii tych pocze wyrazo-
wych, ktrych uywa czasami lub czsto ponad 70% ankietowanych. Byyby to nast-
pujce frazeologizmy: biti u komi (by w doku); dizati tlak komu (podnosi komu
cinienie); doi k sebi (doj do siebie); dok, prije nego (to) kae keks, britva (nim si
obejrzysz); imati posla s kim, s im (mie z kim, z czym do czynienia); iza (ijih) lea
(za czyimi plecami [dziaa, robi co itd.]); izgubiti ivce (Puciy komu nerwy);
kost i koa (skra i koci); na kraju krajeva (koniec kocw); Ne dolazi u obzir to
(Nie wchodzi w rachub co); ni u ludilu (za nic w wiecie); pun sebe (o kim, kto
zadziera nosa); od malih nogu (od dziecka); Puna je kapa, kufer, kofer koga, ega komu
(Kto ma powyej uszu czego, kogo); Svaka (ti) ast ( Chyl czoa).
W sytuacji, gdy osoba ankietowana potrafia wskaza czciej przez ni uywany sy-
nonim zwizku frazeologicznego podanego w ankiecie, proszono j o zasygnalizowanie
tego faktu i zacytowanie go. Moliwe te byo zamieszczanie dodatkowych uwag, np.
dotyczcych odmiennych form gramatycznych lub pisowni. Z tej moliwoci skorzystano
w 227 ankietach, jednake nie wszystkie propozycje s w jzyku chorwackim zwizka-
mi frazeologicznymi, np. imati sreu (mie szczcie); jednoglasno (jednogonie);
nogirati koga (odtrci kogo, da komu kosza); Prekipjelo je komu (Puciy komu
nerwy); zabezeknuti se (by oszoomionym). Propozycje ankietowanych osb przedsta-
wiono w zaczonej do opracowania tabeli (zacznik nr 3).
Wypeniajcych ankiet poproszono take o podanie niewystpujcych w niej zwiz-
kw frazeologicznych, ktre w ich opinii s popularne i czste w uyciu. Wydaje si, i te
zwizki frazeologiczne, ktre zaproponowano czciej ni dwa razy i ktre s notowane
w odpowiednich dzieach leksykograficznych, powinny wej do programu nauczania na
zajciach z jzyka chorwackiego. Byyby to nastpujce frazeologizmy: biti svakom loncu
poklopac (wtyka, wsadza, wcibia, pcha nos w nie swoje, cudze sprawy); ostati bez
teksta (nie mie sw); drati fige (trzyma kciuki); gladan kao pas (godny jak pies);
iznijeti na vidjelo to (ujawni co); od jutra do sutra (w dzie i w nocy); mokar kao mi
(przemoczony do suchej nitki); pucati od smijeha (pka ze miechu); prevriti (svaku)
mjeru (przebra, przekroczy miar, miark); rei u lice to komu (powiedzie komu
co prosto w twarz).
W sumie ankietowani zaproponowali 419 nowych zwizkw wyrazowych, z ktrych
108 pojawio si wicej ni jeden raz, a pozostaych 311 wystpio jednokrotnie. Nie-
ktrzy badani powtrzyli frazeologizmy przytoczone wczeniej w ankiecie. Najczciej
przykady s powiadczone jednokrotnie. Gdy jest ich wicej, fakt ten zasygnalizowaam
w nawiasie, np. symbol (x3) oznacza, i dane poczenie wyrazowe wystpio w bada-
nym materiale trzykrotnie.
Zwizki wyrazowe zbadano pod ktem ich obecnoci w czterech chorwackich sow-
nikach frazeologicznych. Oto ich wykaz (sowniki: A, B, C, D):
A J. Matei, Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili srpskog jezika, Zagreb 1982.
B A. Menac, . Fink-Arsovski, R. Venturin, Hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb
2003.
C D. Vrgo, . Fink-Arsovski, Hrvatsko-engleski frazeoloki rjenik: kazalo en-
gleskih i hrvatskih frazema. Croatian-English dictionary of idioms: indeks of English and
Croatian idioms, Zagreb 2008.
D . Fink-Arsovski, Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema, Zagreb
2006.

117
 Gdy forma zwizku frazeologicznego podana przez sownik rni si od formy zano-
towanej przez ankietowanych, to fakt ten jest zasygnalizowany w nawiasie okrgym koo
symbolu literowego danego sownika.
Jeeli kontrolowany przykad znalaz potwierdzenie np. w pierwszym sowniku, to ju
nie sprawdzano, czy znajduje si rwnie w pozostaych sownikach.

1. Frazeologizmy powtarzajce si kilkakrotnie w propozycjach respondentw:

8 razy: pijan kao (mrtva) majka (zemlja) (pijany w sztok, trupa, jak bela) (A: pijan
kao majka zemlja);
7 razy: Nema anse (Nie ma szansy) (C);
4 razy: biti svakom loncu poklopac (A); Bog i batina ( pan i wadca) (A); gladan
kao pas (A); glup kao stup (gupi jak but, dos. gupi jak sup) (D); malo sutra (na
witego nigdy) (B); od jutra do sutra (w dzie i w nocy) (A);
3 razy: hladan kao led (zimny jak ld) (A); (naii na to) kao orava koko (przy
padkiem) (D); kao muha bez glave (jak bez gowy) (A: hodati kao muha bez glave; B);
puknuti od smijeha (A: pucati od smijeha); tjerati mak na konac (i w zaparte) (A);
traiti iglu u plastu sijena (szuka igy w stogu siana) (A).

2. Frazeologizmy powtarzajce si dwukrotnie:

Bogu iza nogu (tam, gdzie diabe mwi dobranoc) (B); brz kao strijela (dos. szybki
jak strzaa) (A); Dolazi ijih pet minuta (nadchodzi czyich pi minut) (A) lub Sad je
ijih pet minuta (Teraz jest czyich pi minut); gluh ko top (guchy jak pie) (A); glup
ko no (gupi jak but, stoowa noga, dos gupi jak noc) (A); hoe-nee (Chcesz czy
nie chcesz; Czy ci si podoba czy nie) (A: hoe nee); ii kao maka oko vrue kae
(podchodzi jak pies do jea) (A: obilaziti kao maka oko vrue kae); krasti Bogu dane
( zbija bki) (A); ljut kao ris (zy jak osa, dos. zy jak ry) (A); mokar kao mi
(A); Mrak je pao komu na oi (Komu puciy nerwy) (B); muku muiti ( znosi mki,
katusze) (B); ni v rit ni mimo (ani tak, ani siak) (C); pijan kao zemlja (A); potegnuti,
primiti Boga za bradu (zapa Pana Boga za nogi) (A: uhvatiti boga za bradu); prevriti
(svaku) mjeru (A); prodati / prodavati maglu (wciska ciemnot, kit) (A); Put pod noge!
(Pora w drog!) (A); rekla-kazala (jedna baba drugiej babie) (B); spor kao pu (wolny
jak limak) (D); tvrd ko kamen (twardy jak kamie) (A); Upala komu sjekira u med
(Szczcie si do kogo umiechno) (A).

3. Frazeologizmy potwierdzone jednokrotnie:

amo-tamo (tam i z powrotem) (A: amo tamo); bez dlake na jeziku (prosto z mo-
stu) (A); bijesan kao ris (D); biti kao drvena Marija (o kim, kto jest sztywny jakby
pokn kij od szczotki) (A: drati se, stajati kao drvena Marija), biti komu trn u oku
(by komu sol w oku) (A); biti na dobrom glasu (cieszy si dobr opini) (A: biti
na dobru glasu); biti na iglama (siedzie jak na rozarzonych wglach) (A: biti kao na
iglama); biti na zlom glasu (cieszy si z opini) (A: biti na zlu glasu); biti u korak s
vremenom (B: ii u korak s vremenom); blijed kao smrt (blady jak papier, ptno, ciana,
dos. blady jak mier) (A); blijed kao zid (blady jak ciana) (A); Bogu iza lea (gdzie
diabe mwi dobranoc) (A); brz kao munja (szybki jak byskawica) (A); brz kao zec
(dos. szybki jak zajc) (A); crkavati od dosade, gladi, ei (dos. zdycha z nudw,
z godu, z pragnienia) (A: crkavati od dosade, gladi); drati fige (trzyma kciuki) (A);
drati se kao pijan plota (trzyma si jak pijany potu) (A); dua od ovjeka (dusza

118
czowiek) (A); hladan kao pricer (opanowany, o kim, kto zachowuje zimn krew)
(B); ii glavom u zid (porywa si z motyk na soce) (A: ii glavom kroz zid); ii
na jetra (dziaa na nerwy) (A); ide sve po loju (idzie jak po male co) (A: ii kao
po loju); idimi-doimi (ani tak, ani nie) (A: idi mi doi mi); igrati se s vatrom (igra
z ogniem) (A: igrati se vatrom); imati muda (mie jaja) (B); imati to na umu (mie
co na uwadze) (A); imati to u malom prstu (mie co w maym palcu) (A); imati vie
sree nego pameti (mie wicej szczcia ni rozumu) (A); istini za volju (by nie by
goosownym) (A); izgledati kao smrt na dopustu (wyglda jak mier na urlopie) (D);
izmlatiti koga kao vola u kupusu (stuc kogo na kwane jabko) (A: mlatiti, tui koga
kao vola u kupusu); izvui deblji kraj (le na czym wyj, pechowo trafi); (A); izvui
krai kraj (le na czym wyj, pechowo trafi) (A); kameno srce (serce z kamienia) (A:
biti kamena srca); kad-tad (prdzej czy pniej) (C); kolko tolko (ile jest, tyle jest) (A:
koliko toliko); kopati jamu pod drugim (kopa pod kim doki) (A: kopati jamu pod kim);
Kud puklo da puklo (Co ma by, to bdzie) (A); kupiti maka u vrei (kupi kota w wor-
ku) (A); luak na kvadrat (wariat do kwadratu) (A: budala na kvadrat, tj. gupek do
kwadratu); maji kaalj (buka z masem) (A); manji od makova zrna (dos. mniejszy
od ziarnka maku) (A: biti manji od makova zrna); mazati oi (mydli oczy) (A); med
i mlijeko (panuje dobrobyt, kraj mlekiem i miodem pyncy) (A: tee med i mlijeko);
mlatiti praznu slamu ( w koo Macieju) (A); mrav kako akalica (chudy jak patyk,
dos. chudy jak wykaaczka) (A); mrtav pijan (pijany w trupa) (A); na ivici provalije
(na skraju przepaci) (A: biti na ivici groba); nadrljati kao uti (by pokrzywdzonym
w danej sytuacji) (A); naraditi se ko konj (dos. napracowa si jak ko) (A: raditi kao
konj); navlaiti za nos (wodzi za nos) (A: voditi za nos); nema teorije (nie ma takiej
opcji, moliwoci) (B); nemati blage veze (nie mie bladego pojcia) (B); ni iz depa
ni u dep (ani nie strac, ani nie zarobi) (A); Nije greda (aden problem) (A); Nije na
svom mjestu (nie jest jak naley) (A: biti na svom mjestu); nos do poda (nos na kwint)
(B: objesiti nos do poda , tj. spuci nos na kwint); O tom potom (Nie czas na to, dos.
O tym pniej) (B); Obilo se komu to o glavu (Co si na kim zemcio) (A: obijati se
o glavu); moi objesiti to maku o rep (o czym nic niewartym, byle co) (A); ostati paf
(by paf296, tj. osupie) (B); otii na kvasinu (zestarze si, dos. zjecze) (B); Pao
je komu kamen sa srca (Spad komu kamie z serca) (A), pasti kao kruka (upa jak
dugi, dos. spa jak gruszka) (D: pasti kao zrela kruka, tj. dos. spa jak dojrzaa
gruszka); pasti s Marsa (urwa si z choinki) (A: kao da je tko s Marsa pao); pijan kao
ep (pijany w sztok, dos. pijany jak korek) (A); pijan kao letva (pijany w sztok, dos.
pijany jak sztacheta) (D); pijan kao svinja (pijany jak winia) (A); plivati kao sjekira
(dos. pywa jak siekiera, tj. nie potrafi pywa) (A); pokisnuti kao mi (zmokn jak
kura) (A); prava stvar (o czym dobrze speniajcym swoj funkcj, dobra rzecz) (B.
to je prava stvar); praviti se lud (udawa gupka) (A); preputen sam sebi (pozostawio-
ny sam sobie) (A); prevesti ednog preko vode (zrobi kogo w balona, w jajo, w trb)
(A: prevesti koga edna preko vode); proi kroz iglene ui (przej, przecisn si przez
ucho igielne) (A: provui se kroz iglene ui); prolaziti pored turskog groblja (min jak
powietrze) (A: prolaziti kao pokraj turskog groblja); prost ko lapa (prostak, cham) (B);
puevim korakom (wim krokiem) (A); raditi kao vol (harowa jak w) (D); rak
rana (wielki problem, zmartwienie) (B: rak-rana); rei u facu, lice (powiedzie prosto
w twarz) (A: rei u lice); ruan kao lopov (brzydki jak noc, dos. brzydki jak zodziej)

296
Zwrot zasyszany, nienotowany w sownikach frazeologicznych.

119
(D); s brda s dola (na chybi trafi lub byle by byo) (A); s konja na magarca (zej na
psy) (A: pasti s konja na magarca); sad ili nikad (teraz albo nigdy) (B); siromaan kao
crkveni mi (biedny jak mysz kocielna) (A: siromah kao crkveni mi); sito i reeto (do-
sta cik szko ycia) (A: proi kroz sito i reeto); sjediti na dvije stolice (by jedn
pup na dwch weselach) (A); skrenuti s uma (postrada zmysy) (A); smotan kao sajla
(roztargniony) (A); smrznuti do kostiju (zmarzn na ko lub przemarzn do koci)
(B: promrznuti do kostiju); soliti pamet (cigle si naprzykrza komu m.in. niepotrzeb-
nymi radami, mdrociami itd., prawi kazania) (A); spadati s nogu (pada z ng)
(A: spasti s nogu); spavati kao klada (spa jak suse, dos. spa jak koda) (C); spavati
kao top (spa jak suse, dos. spa jak armata) (A); spavati kao zaklan (spa jak za-
bity) (A); spustiti nos (spuci nos na kwint) (A); Srce je komu na mjestu (kto ma
serce na waciwym miejscu) (A); Srce je komu u peti (Serce podeszo komu do garda)
(A); Stalo je komu srce (Serce komu stano) (C); sve u svemu (koniec kocw) (B);
tjerati vodu na svoj mlin (dziaa na swoj korzy) (A); traiti dlaku u jajetu (szuka
dziury w caym) (A); tresti se kao iba na vodi (trz si jak osika) (A); u etiri oka
(w cztery oczy) (A); u svakom sluaju (w kadym razie) (B); ubijati koga u pojam
( zbi z tropu) (A: ubiti koga u pojam); ubiti oko (uci komara, tj. zdrzemn si,
zasn) (B); ugrijati, zagrijati stolicu (przysi, posiedzie nad czym) (A); umoran kao
pas (zmczony jak pies) (A); umrijeti od dosade (umrze z nudw) (A); vidjeti Boga
u komu (patrze w kogo jak w obrazek) (C); voditi kolo (by nieformalnym liderem)
(A); zdrav kao dren (zdrowy jak ryba, rydz, ko, dos. zdrowy jak dere) (B); zlatna
sredina (zoty rodek) (A); rtveno janje (kozio ofiarny) (A).
Zwizki frazeologiczne, ktre pojawiy si w badanym materiale czciej ni dwa
razy i ktre s notowane w odpowiednich sownikach, weszy w skad sowniczka fraze-
ologicznego, ktrego uywaam podczas nauczania chorwackiej frazeologii na zajciach
z jzyka chorwackiego.
Z ankiet wyekscerpowano take obszerny materia zawierajcy zwizki frazeologicz-
ne, ktre nie s notowane w wymienionych pozycjach leksykograficznych. Niektre z nich
rejestruje jednak sownik V. Anicia Veliki rjenik hrvatskoga jezika. S to m.in. nastpuj-
ce przykady: bijel kao sir (dos. biay jak ser); deurna budala (dos. dyurny gupek);
deurni krivac (dos. dyurna ofiara); drati figu (od: drati figu u depu, tj. co ukrywa
notowane w sowniku V. Anicia); imati svijet pod nogama (mie wiat u stp); lijep ko
maki ispod repa (iron., dos. pikny jakby kotu spod ogona wypad); kak je, tak je (Jak
jest, tak jest); patiti od vlastite visine (cierpie na mani wielkoci); proziran kao staklo
(dos. przezroczysty jak szko); polagati nadu u to (pokada w czym nadzieje); pun
kao brod (ma kasy jak lodu, dos. peen jak statek); rei komu to ga ide ( powiedzie
komu, co mu ley na wtrobie); strpljen-spaen ( Cierpliwo jest cnot, dos. Cier-
pliwy bdzie uratowany) (notowane przez sownik V. Anicia, lecz nie jako frazeologizm);
svoj svome (swoi ludzie, tj. rodzina, rodacy itd., musz sobie pomaga); taman posla (x2)
(nigdy w yciu); u biti (w istocie) (wszystkie trzy s notowane przez V. Anicia jako
frazeologizmy); uhvatiti zraka (zapa oddech) (notowane przez sownik V. Anicia, lecz
nie jako frazeologizm); vinuti se u zvijezde ( sign gwiazd); u nebo (do nieba); za
as (za chwil); edan kao pas (x3) (dos. spragniony jak pies); ivan kao pas (dos.
nerwowy jak pies).
Fakt, i chorwacka leksykografia frazeologiczna nie rejestruje wielu z zebranych
zwizkw wyrazowych, mona wyjani kilkoma czynnikami. Wiele z nich to wyraenia
potoczne lub wrcz wulgarne, np. biti u banani (x2); Boli koga briga; glup ko kurac; idi

120
u kurac (x2); Noge smrde komu kao konju; proi, svriti kurbin pir (to take regionalizm);
Smrdi kao govno to.
Inne przykady mog by jednostkami ekspansywnymi, a wic nowymi zwizkami
frazeologicznymi przedostajcymi si z uzusu. Powstay one w cigu ostatnich lat, co
oznacza, e stopie ich leksykalizacji nie jest jeszcze na tyle duy, by stwierdzi z ca
pewnoci, i nie s one przejawem chwilowej mody, np. bacati komu krafne u oi (dos.
rzuca komu pczkiem w oczy) (modyfikacja frazeologizmu: bacati komu prainu u oi
tj. rzuca komu piaskiem w oczy, po oczach); spreman za vrape (o kim, kto za-
chowuje si jak potencjalny pacjent szpitala psychiatrycznego; wariat, szaleniec). W tym
miejscu warto jeszcze wymieni poczenia wyrazowe powstae na podstawie popular-
nych tekstw muzycznych i literackich, np. Mili moji, kud koji (tytu piosenki Any Be-
kuty); seoska lola (tytu piosenki zespou Veseli Vinkovani); Uzalud vam trud, svirai
(fragment piosenki zespou Prljavo Kazalite); zora mea (tytu ksiki Mile Mudrov-
icia).
W tej grupie znajduj si take zwizki wyrazowe zaczerpnite z jzykw obcych lub
powstae na zasadzie hybrydy, np. biti in (by w modzie); biti OK (z kim, z czym jest
wszystko OK); da ziher (na bank); Give me a break (We daj spokj). W przypadku
zwrotw obcojzycznych naleaoby wspomnie take o takich zwizkach wyrazowych,
ktre s ich kalkami, np. Nikad ne reci nikad (z jzyka angielskiego: Never say never,
tj. Nigdy nie mw nigdy); Maca je pojela jezik (komu) (z jzyka angielskiego: Cat ate
someones tongue, dos. Kot zjad czyj jzyk tj. kto zaniemwi), a take prawdopo-
dobnie: Koracima do zvijezda (przypuszczalnie student mia na myli fraz: Preko trnja
do zvijezda tj. Przez ciernie do gwiazd).
Zanotowano rwnie poczenia wyrazowe o charakterze regionalnym, np. avo od-
nio priu (z obszaru Dalmacji); ii vriti (z dialektu kajkawskiego); ni sim ni tam (z obszaru
Zagorja).
Wrd omawianych zwizkw wyrazowych znajduje si take kilka synonimw fra-
zeologizmw znanych leksykografii frazeologicznej, np.: glumiti majmuna (dos. gra
map) synonim: praviti se budala (struga wariata); moi doktorirati na emu (dos.
mc zrobi z czego doktorat) synonim: moi napisati roman o emu (dos. mc
o czym napisa powie); Nema tih para lub ni za kakve pare (za adne pienidze)
synonim: ni po koju cijenu (za adn cen); nosom u koprive (dos. nosem w pokrzy-
wy) synonim: grlom u jagode (dos. gardem w truskawki, tj. bez adnego przygoto-
wania); reka-poreka synonim: rekla kazala (jedna baba drugiej babie); sedam gladnih
godina (siedem chudych lat) synonim: sedam gladnih krava (siedem chudych krw).
Ankietowani podali take kilka zwizkw wyrazowych o strukturze zdania, ktrych
sowniki frazeologiczne (take polskie) przewanie nie rejestruj, np. dati komu mali
prst (innowacja parafrazujca, ktra aluzyjnie sugeruje zwizek z pierwowzorem: Daj
mu mali prst, a on uzme cijelu ruku, tj. Daj mu palec, a on wemie ca rk); Di si bija
i ta si radija (Gdzie bye i co robie); Nee grom u koprive (x2) (Zego licho nie bie-
rze); Red je red (Porzdek musi by); Ruka ruku mije (Rka rk myje); ivi bili pa
vidili (Poyjemy, zobaczymy).
Stosunkowo du grup stanowi zwizki wyrazowe bdce najprawdopodobniej
wspczesnymi innowacjami modyfikujcymi istniejcych frazeologizmw, np. priati
u prazno (gada po prnicy) (od: pucati u prazno tj. strza w prni) czy fin Englez
(od: praviti se fin oraz: praviti se Englez, tj. kontaminacja idiomw udawa arystokrat
i udawa Greka). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku porwna frazeologicz-

121
nych, w ktrych wymianie ulega ostatni czon porwnania, np.: lud kao iba (x2) (dos.
szalony jak rzga); lud kao lapa (x2) (dos. szalony jak klapek); lud kao batina (dos.
szalony jak kij); pijan kao konj (dos. pijany jak ko); pijan kao majmun (dos. pijany
jak mapa); pijan kao mladi majmun (dos. pijany jak moda mapa); pijan kao plot
(dos. pijany jak pot); pijan kao idiot (dos. pijany jak idiota); pijan kao smee (dos.
pijany jak mie); ruan kao no (brzydki jak noc); ruan kao smrt (dos. brzydki jak
mier); sladak kao med (sodki jak mid); umoran kao konj (x3) (dos. zmczony jak
ko); vrijedan kao mrav (pracowity jak mrwka); vui se kao magla (cign si jak
flaki z olejem; dos. cign si jak mga).
Inne poczenia wyrazowe s rozbudowan wersj zwizkw frazeologicznych i mog
stanowi przykad innowacji rozwijajcej, np. ostaviti kosti radei to (dos. zoy koci
robic co od: ostaviti kosti, tj. zoy koci). Kilka frazeologizmw powstao poprzez
poczenie pojedynczych wyrazw w ich znaczeniu metaforycznym z innymi wyrazami,
ktre miay na celu wzmocnienie lub doprecyzowanie ich znaczenia, np. pucati kao ko-
kica (dos. pka jak praona kukurydza w znaczeniu: nie wytrzymywa nerwowo);
pucati; ubijati koga priom (dos. dobija kogo gadk) od: ubijati koga ime. W grupie
zwizkw powstaych w wyniku modyfikacji frazeologicznych znajduj si take zwroty:
stisnuti se kao mi u posiju (dos. cisn si jak mysz w plewach) od: zuriti, gledati,
viriti kao mi iz posija (dos. wyglda jak mysz z plew)297; veseliti se komu, emu kao
pijan plotu (dos. cieszy si z kogo, z czego jak pijany z potu) od: drati se kao pijan
plota (trzyma si jak pijany potu) czy: plivati kao riba u vodi (dos. pywa jak ryba
w wodzie) od: osjeati se kao riba u vodi (czu si jak ryba w wodzie). Ostateczne
stwierdzenie, czy dany zwizek wyrazowy jest wynikiem innowacji frazeologicznej, czy
te bdem leksykalnym nie jest moliwe ze wzgldu na brak kontekstu. Znajomo ta
leksykalnego danego poczenia wyrazowego jest niezbdna do zastosowania kryterium
funkcjonalnego, ktre w hierarchii kryteriw oceny innowacji frazeologicznych zajmuje
najwysze miejsce298.
W badanym materiale znajduj si take zwizki wyrazowe, ktrych status frazeolo-
giczny nie jest pewny, o czym m.in. wiadczy brak ich udokumentowania w sownikach.
Prawdopodobnie s one jedynie okazjonalizmami, np. biti njean kao traktor (dos. by
delikatnym jak traktor); orav kao imi (dos. lepy jak nietoperz); lomiti se za druge
poput kruha (powica si dla innych, dos. ama si dla innych niczym chleb).
Do liczn grup zwrotw stanowi utarte zwizki wyrazowe funkcjonujce na za-
sadzie wykrzyknienia. S one powszechne w codziennej konwersacji, gdzie su pod-
trzymaniu rozmowy, wyraaj stosunek nadawcy do jej przedmiotu i werbalizuj jego
uczucia299, penic gwnie funkcj ekspresywn. Podanie ich przez studentw dowodzi,
297
Uycie tego zwizku frazeologicznego jest ograniczone do dialektw. Jego znaczenie jest nastpujce:
pospano, bezvoljno gledati; promatrati s uenjem; gledati virei odnekud (najee o djetetu koje viri ispod
pokrivaa). A. Frani, M. Menac-Mihali, Hrvatski dijalektni frazemi koji kao sastavnice imaju naziv ivotinje
i glagol tipa gledati, [w:] ivotinje u frazeolokom ruhu. Zbornik radova s meunarodnoga znanstvenog skupa
Animalistiki frazemi u slavenskim jezicima odranog 21. i 22. III. 2014. na Filozofskom fakultetu Sveuilita
u Zagrebu, red. I. Vidovi-Bolt, Zagreb 2014, s. 3.
http://www.animalisticki-frazemi.eu/images/frazemi/zbornik_radova/Franic_Menac%20za%20WEB.pdf
298
S. Bba, Innowacje frazeologiczne analiza, kryteria oceny, Poradnik Jzykowy1995, z. 4, s. 28.
299
Jak zauwaa . Fink, tego rodzaju wykrzyknienia mog suy nie tylko do wyraenia niezadowolenia,
zoci czy rozczarowania odbiorcy, ale take przerwa akt komunikacji, a nawet peni funkcj zaklcia. .
Fink, Uzvini frazemi-replike kojima se izraava uenje, [w:] Teorija i mogunosti primijene pragmalingvistike.
Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, Zagreb Rijeka 1999, s. 221.

122
i nie dysponuj oni pen wiedz teoretyczn na temat tego, czym jest frazeologizm, np.:
A ta ja znam (A co ja tam wiem); Ajme meni! ( Ojejku); Ba si neki, neka (Ale ty
jeste); Dovraga i bestraga! ( A niech to!); Fakat (Faktycznie); Fakat dobro (Fak-
tycznie dobre, dobrze); Hvala Bogu! (Dziki Bogu!); Ide! (Dajesz!); Ja ne vjerujem!
(No nie wierz!); Kako da ne (x3) (Jak to nie); K vragu! (Do diaba!); Ludnica (
Ale cyrk); Misli pozitivno (dos. Myl pozytywnie); Moe misliti (x4) (Moesz sobie
wyobrazi); Mrak (Rewelacja); Ne mogu vjerovati (No nie mog <w to uwierzy>);
Nemoj mi re! (No co ty nie powiesz!); Nemoj zezat! (x2) (Nie artuj sobie!); Slomi
nogu! (x2) (Poamania ng!).
Inne poczenia wyrazowe podane przez ankietowanych to przewanie modyfikacje
znanych porwna frazeologicznych, np.: bijel kao zid (biay jak ciana) zamiast: bli-
jed kao zid (blady jak ciana); bijel kao krpa (biay jak szmatka) zamiast: blijed kao
krpa (blady jak ptno, dos. blady jak szmatka); pijan kao puka (pijany jak strzelba)
zamiast: glup kao puka (dos. gupi jak strzelba); stajati kao zaliven (sta jak zamu-
rowany) zamiast utjeti kao zaliven (milcze jak zaklty) lub stajati kao stup (sta jak
sup); tvrdoglav kao vol (uparty jak w) zamiast tvrdoglav kao magarac (uparty jak
osio) lub glup kao vol (dos. gupi jak w).
Do tej kategorii naleaoby take zaliczy pojedyncze wyrazy, ktre prawdopodobnie
ze wzgldu na swoje dodatkowe metaforyczne znaczenie zostay przez ankietowanych
potraktowane jako zwizki frazeologiczne, np.: Aleluja! (Alleluja!); biti krepan (by
zdechnitym); biti naporan (naprzykrza si lub by mczcym, wymagajcym); biti
prefrigan (x2) (by sprytnym); biti umiljen (by zarozumiaym); (za-)brijati na to
(x2)300 (zapragn czego); asom (na szybko); dozlaboga (x2) (niesychanie); kojeta
(x2) (Co takiego!); kojetarije (bzdury, duperele); nogirati koga; ohladiti se301 (zdystan-
sowa si, ochon); pobogu (x2) (Na Boga); pregrmiti to (wytrzyma co); ribiija
(dos. owienie ryb lub podrywanie dziewczyn); staralija (prawdopodobnie bd, stu-
dent mg mie na myli wyraenie stara lija, dos. stara lisica, tj. stary wyga); tagod
(bzdury); svatarije (bzdury, duperele); uglavnom (generalnie); usositi se (wpakowa
si [w trudn sytuacj, kopoty]).
Mamy te do czynienia ze zwizkami wyrazowymi, ktre nie posiadaj naddanego
znaczenia, a czsto nawet oglnie przyjtej struktury frazeologizmu (tj. nie posiadaj
przynajmniej dwch samodzielnych czonw302), jednak ankietowani uznali je za fraze-
ologizmy, np. biti komu svjedok (by czyim wiadkiem); nemati volje ni za ta (nie
mie na nic ochoty); ne moi se pomaknuti od umora (nie mc si ruszy ze zmcze-
nia).
Przygotowaam rwnie ankiet dotyczc polskich frazeologizmw. Oparta jest ona
na 152 zwizkach frazeologicznych, intuicyjnie wybranych ze Sownika frazeologicznego
wspczesnej polszczyzny S. Bby i J. Liberka (Warszawa 2002) w ten sposb chciaam
sprawdzi suszno odwoywania si do subiektywnego doboru idiomw. Umieciam

300
To tzw. frazeogramy przyimkowe. Niekre z nich mog by notowane przez sowniki frazeologiczne.
301
A. M. Lewicki, analizujc podobne czasowniki, pisze: Nie zaliczymy do zwrotw [frazeologicznych
przyp. mj] uycia samego czasownika, nawet z si (). W tych bowiem wypadkach ekonomiczniej jest dane
uycie czasownika uzna za jego drugie znaczenie. A. M. Lewicki, Studia z teorii frazeologii, ask 2003.
302
W tym miejscu chciaabym nadmieni, e nie traktuj tego kryterium jako absolutnie koniecznego,
a w swoim sowniku frazeologicznym umieciam takie zwizki wyrazowe, jak: do besvijesti (do upadego), za
dlaku (o wos), bez rijei (bez sowa) itp.

123
w niej frazeologizmy, ktre w mojej opinii s stosunkowo czsto uywane. Wzr ankiety
zawiera zacznik nr 4.
Poprzez zakrelenie odpowiedniego pola ankietowani mogli wskaza, czy danego fra-
zeologizmu:
1) nie uywaj wcale;
2) uywaj bardzo rzadko;
3) uywaj czasami;
4) uywaj czsto.
Ankiety nie miay sprawdza rozumienia zwizkw frazeologicznych, lecz ustali,
czy s one znane studentom, dlatego zrezygnowano z przedstawiania ich w kontekcie.
Ankiet w latach 2011 2013 wypenio 145 osb studentw filologii chorwackiej,
serbskiej, czeskiej i bugarskiej Instytutu Filologii Sowiaskiej Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu. Ich wiek waha si od 19 do 26 lat, wikszo stanowiy kobiety
(75%). Jak si okazao, czynnik pci nie mia wpywu na odpowiedzi.
Odpowied nie uywam wcale stanowia 18,32% przypadkw, odpowied uy-
wam bardzo rzadko 26,55% przypadkw, odpowied uywam czasami 29,38%
wskaza, a odpowied uywam czsto 25,17%. Na kocu przeanalizowaam 22 040
odpowiedzi. W podsumowaniu pominam 128 odpowiedzi, gdzie ankiety zawieray wi-
cej ni jedno wskazanie lub w ogle go nie byo. Bdne odpowiedzi tego typu stanowiy
0,58% wszystkich wskaza. Obejmuj one take sytuacje, gdy studenci podawali synonim
danego frazeologizmu, ale nie precyzowali, czy wskazane przez nich uycie odnosi si do
zwizku frazeologicznego wymienionego w ankiecie, czy te do zaproponowanego przez
siebie.

25,17% 0,58% 18,32%

Nie uywam
wcale
Uywam rzadko

Uywam czasami

Uywam czsto

Odp. bdne
29,38% 26,55%

W dwch przypadkach studenci umiecili adnotacj, i nie rozumiej znaczenia dane-

go idiomu: mie co za uszami oraz z palcem w oku. Zdarzao si rwnie, i ankieto-
wani wskazywali tylko jeden wariant frazeologizmu, skrelajc pozostae, np.: sprzeda-
wa si jak wiee, ciepe bueczki lub pilnowa, strzec jak oka w gowie.
Wyniki ukazane na wykresie koowym pozwalaj przypuszcza, e w opinii respon-
dentw frazeologia stanowi stosunkowo wan warstw zasobu leksykalnego jzyka, do
ktrej sami sigaj. Najwiksza liczba studentw jest skonna zaliczy frazeologizmy
z ankiety do zwizkw wyrazowych uywanych czasami.
Wycigajc wnioski z ankiety skupiam si na wynikach, ktre powtrzyy si w wik-
szoci z nich, tj. w ponad poowie formularzy. I tak:
a) 19 zwizkw frazeologicznych w ponad poowie ankiet uznano za uywane do-
sy czsto;

124
 Studenci do najbardziej popularnych zaliczyli nastpujce idiomy:

Lp. Zwizek frazeologiczny Odpowied uywam dosy czsto

liczba %
1. na sto procent 121 83,4
2. szkoda sw 104 72,7
3. da sobie z czym, z kim spokj 92 63,4
4. na pierwszy rzut oka

5. Byo mino 91 62,7

6. mie wyrzuty sumienia 87 60

7. Raz si yje 85 59
8. w cztery oczy 84 58,7

9. Wyleciao komu co z gowy

10. prosto z mostu 83 57,6

11. do trzech razy sztuka 81 55,8
12. cay i zdrowy 80 55,2
13. Poyjemy zobaczymy 79 54,8
14. na wasn rk 77 53,1
15. Chodzi, chodzio komu co po gowie 74 51,7
16. Gowa do gry

17. Wzi, bra do siebie co 50,3

73
18. rzuci okiem 51,0

19. dobrze si trzyma 72 50,3

b) 9 zwizkw frazeologicznych w ponad poowie ankiet uznano za nieuywane

wcale;
S to:

Lp. Zwizek frazeologiczny Odpowied nie uywam wcale

liczba %
1. z palcem w oku 101 71,6
2. obiecywa (komu) zote gry 92 63,8

125
 3. patrze jak ciel na malowane wrota 91 63,1
4. zamie / zamiata co pod dywan 90 62,0
5. struga wariata 89 62,2
6. wsadzi kij w mrowisko 86 59,7
7. wyj na czym jak Zabocki na mydle 82 56,9

8. musztarda po obiedzie 78 54,5

9. marzenie citej gowy 77 53,1

c) 1 zwizek frazeologiczny w ponad poowie ankiet uznano za uywany rzadko

(i, sprzedawa si jak wiee, ciepe bueczki);
d) 0 powtarzajcych si zwizkw frazeologicznych, ktre wikszo uznaa za uy-
wane czasami.
Idiomy, ktre pojawiy si w ankiecie, dobraam intuicyjnie. Jeeli na wskazane w ten
sposb 152 zwizki frazeologiczne przypado zaledwie 19, ktre studenci uznali za po-
pularne, mona wnioskowa, i kierowanie si kryterium doboru intuicyjnego nie zawsze
jest susznym zabiegiem dydaktycznym.
Jeli osoba ankietowana znaa czciej przez ni uywany synonim zwizku fraze-
ologicznego podanego w ankiecie, to proszono j o podanie takiego przykadu. Moliwe
byo rwnie dopisanie dodatkowych uwag, np. dotyczcych archaicznoci, formy gra-
matycznej lub pisowni frazeologizmw. Z tej moliwoci skorzystano w 84 przypadkach,
jednake nie wszystkie propozycje byy zwizkami frazeologicznymi, np. piku zamiast
buka z masem, mniam w miejsce palce liza czy przeskroba co zamiast mie co za
uszami. Dwukrotnie zaproponowano wymian wyraenia kara boska na zwizek wyrazo-
wy skaranie boskie, cho ich znaczenie nie jest tosame. Podobnie byo z frazeologizmem
szkoda sw, ktrego odpowiednikiem wedug niektrych studentw mia by brak sw,
ekwiwalentem zachowa zimn krew miao by wyraenie z zimn krwi. Takie wybory
mog sugerowa, e nie wszyscy uczniowie znaj polsk frazeologi. Niektre podane
przykady odzwierciedlay jedynie drobne zmiany w skadzie frazeologizmw, np. pa-
trze jak ciel w malowane wrota zamiast patrze jak ciel na malowane wrota, cay
i zdrw w miejsce cay i zdrowy, gada jak wynajty zamiast gada jak najty czy te
szczena opada komu zamiast szczka opada komu.
Jedna ze studentek zaproponowaa nawet zwrot porywa si z motyk na ksiyc, kt-
rego jak twierdzi uywa czciej ni podstawowej formy porywa si z motyk na
soce303. Dla mnie pewnym zaskoczeniem byo take zetknicie si z wczeniej niezna-

303
M. Bako wyrazi swoj opini na temat upowszechniania tego wariantu w ramach internetowej
poradni jzykowej PWN: Porywa si z motyk na ksiycto bardzo rzadki wariant, niewart upowszechniania.
Frazeologia i tak jest dziedzin nieustannej zmiany, skadniki utartych wyrae wymienia si na inne dla
zwikszenia ekspresji, jeden z przykadw w NKJP ostrzega nawet, by nie porywa si z motyk na gabinet szefa.
Jeeli jednak jaki wariant nie osiga frekwencji w granicach przynajmniej 20% wystpie formy podstawowej,
to myl, e leksykografowie nie powinni bra go pod uwag. Proporcje w NKJP (podkorpus zrwnowaony,
300 milionw sw) s za takie: porywa si z motyk na soce 40 wystpie, porywa si z motyk na
ksiyc 3 wystpienia. Posta ze socem jest niewtpliwie wczeniejsza. Zamianasocanaksiycmiaa
zapewne oywi ten zwrot, ale efekt uwaam za wtpliwy. Odkd bowiem Neil Armstrong postawi stop

126
nymi idiomami, np. dowcip na schodach304 (podany jako synonim musztardy po obiedzie)
czy gupi jak kaszanka.
Z propozycji synonimicznych frazeologizmw warto wymieni:

Zwizek frazeologiczny Propozycja respondentw Liczba

w ankiecie powiadcze
z palcem w oku z palcem w nosie 10
z palcem w dupie 8
wrzuci co na zb wrzuci co na ruszt 3

Oczy wyszy komu na wierzch Oczy wyszy komu z orbit 2

mie co za uszami mie co na sumieniu 2

tak czy siak tak czy owak 2

struga wariata struga gupka, gupa 2

musztarda po obiedzie i po ptakach, ptokach 2

Ostatnia cz ankiety miaa skoni respondentw do wymienienia niewystpujcych

w niej zwizkw frazeologicznych, ktre w ich opinii s popularne i czste w uyciu.
W sumie ankietowani zaproponowali 168 pocze wyrazowych, z ktrych 17 pojawio
si wicej ni jeden raz. Cz badanych ponownie wymienia przytoczone przez siebie
wczeniej w ankiecie frazeologizmy. Do nowych, ale powtarzajcych si wrd respon-
dentw, propozycji (nie zawsze s to idiomy) naley zaliczy:
3 powiadczenia: jak grochem o cian; mio od pierwszego wejrzenia; pj jak
z patka.
2 powiadczenia: mie motyle w brzuchu; O wilku mowa; Pasuje jak ula; uparty
jak osio; z palcem w nosie; y nie umiera oraz potoczne: lecie w kulki; mie co, kogo
gdzie; ni w kij, ni w oko; nie mie zielonego pojcia; robi sobie jaja.
Pozostae propozycje respondentw odnotowano zaledwie jeden raz. Oto kilka cie-
kawszych przykadw:
Zwroty: by kul u nogi; by po jednych pienidzach; czepia si jak rzep psiego
ogona; dziaa komu na nerwy; gra pierwsze skrzypce; kama jak z nut; la wod; mie
klapki na oczach; mie pstro w gowie; patrze jak sroka w gnat; patrze przez rowe
okulary; ple trzy po trzy; rzuca sowa na wiatr; skaka sobie do garde; spa z ksi-
yca; sta jak sup soli; trz si jak osika; wyj na jaw; zakocha si po uszy; zna jak
wasne podwrko; wiesza na kim psy.

na powierzchni Srebrnego Globu, satelita ten sta si tak bliski Ziemi, e znalaz si niemal w zasigu naszej
motyki. Za to porywa si z motyk na soce to nadal jest zadanie dla miakw. rdo: http://sjp.pwn.pl/
poradnia/haslo/;13050 (data wejcia: 5.12.2016 r.).
304
Dowcip na schodach prawdopodobnie jest kalk z francuskiego lesprit de lescalier. Jego znaczenie
jest nastpujce: dowiadczenie, kiedy niezwykle byskotliwa riposta (odpowied na inteligentne, mieszne czy
obraliwe uwagi lub komentarze) przychodzi danej osobie do gowy zbyt pno, gdy jest ju bezuyteczna, co
zazwyczaj czy si z uczuciem zawodu.
Jak wida, znaczenie to nie jest tosame ze semantyk wyraenia musztarda po obiedzie.

127
 Wyraenia rzeczownikowe: cwaniak za dych; dama z Paryewa; obiecanki cacan-
ki; ppek wiata.
Wyraenia przymiotnikowe: wyssany z palca; biedny jak mysz kocielna; guchy
jak pie; gruby jak beczka; pracowity jak mrwka; uparty jak osio; wolny jak ptak.
Wyraenia przyswkowe: Bogiem a prawd; jak amen w pacierzu; ni z gruszki ni
z pietruszki; raz na ruski rok; z gow w chmurach.
Frazy: I masz babo placek; Leje jak z cebra; Trafia kosa na kamie; Przyjdzie koza
do woza; Przygania kocio garnkowi; Wyszo szydo z worka.
Do pocze wyrazowych o charakterze regionalnym naleaoby zaliczy wyraenie
elegant z Mosiny. Wrd propozycji w ostatnim zadaniu znalazy si rwnie zwizki wy-
razowe bdnie uznane za frazeologizmy, np. dzie dobry wieczr; sparzy si na czym;
taka sytuacja; take tego; ten tego; za krzty wraliwoci. Pojawiy si take powiedzenia
znane z reklam i akcji spoecznych, np. a yka na to: niemoliwe oraz wuchta wiary
tej. Czsto cytowano przysowia, np. Bez pracy nie ma koaczy; Co dwie gowy, to nie jed-
na; Gdzie drwa rbi, tam wiry lec; Gdzie dwch si bije, tam trzeci korzysta; Jak Kuba
Bogu, tak Bg Kubie; Nie ma tego zego, co by na dobre nie wyszo; Nigdy nie mw nigdy;
Oko za oko, zb za zb; Wiara czyni cuda; Zapomnia w jak cielciem by, a take bdne
formy: Ponis lis razy kilka, ponieli i wilka i Co masz zrobi dzi, zrb jutro.
Niektre podane przez ankietowanych zwizki frazeologiczne budz wtpliwoci, np.
zbi z pantayku. Jestem przekonana, e idiom ten nie naley do czsto uywanych zwiz-
kw wyrazowych, a student prawdopodobnie chcia jedynie wykaza si jego znajomo-
ci. Z podobnych niefortunnych przykadw warto wymieni take: Modli si pod figur,
a diaba nosi pod skr305.
Zanotowano te kilka bdnych form idiomw: chudy jak palec; co jest jak sl w oku;
co naley si jak psu buda; zapa dwie sroki za jeden ogon.
Bdne formy idiomw i problemy z rozumieniem ich znaczenia dowodz, i wielu
studentw zna sabo zasb frazeologiczny jzyka polskiego. Oprcz tego wielu z nich nie
ma wiedzy teoretycznej na temat tego, czym jest frazeologia.
Wyniki ankiety nie mog pozosta bez wpywu na ksztat optimum frazeologicznego.
Nauczanie tych idiomw, ktrych nie uywa bd czyni to sporadycznie ponad poowa
respondentw, naleaoby przesun na szsty i sidmy semestr studiw. Byoby to 51
nastpujcych zwizkw frazeologicznych, podanych poniej w kolejnoci alfabetycznej:
1. Bogu ducha winny, winien 90 306
2. by, znale si / znajdowa si midzy motem a kowadem 96
3. chudy jak patyk 79
4. chyli czoo, czoa przed kim 110
305
W kwietniu 2015 roku przeprowadziam wrd 87 studentw Instytytu Filologii Sowiaskiej UAM
ankiet testujc uycie tych zwizkw wyrazowych. Studenci mieli do wyboru nastpujce odpowiedzi: A.
Nie uywam tego zwizku wyrazowego wcale, bo go nie rozumiem; B. Nie uywam tego zwizku wyrazowego
wcale, pomimo e go rozumiem; C. Uywam go, ale rzadko; D. Uywam go czasami; E. Uywam go do
czsto; F. Uywam innego frazeologizmu o zblionym znaczeniu.
Wyniki dla zbi z pantayku:
A: 27,6 % odpowiedzi; B: 35,6% odpowiedzi; C: 19,5% odpowiedzi; D: 12,6% odpowiedzi; E: 2,3%
odpowiedzi; F: 2,3% odpowiedzi. W sumie frazeologizmu tego nie uywa ponad 63% studentw.
Wyniki dla Modli si pod figur, a diaba ma za skr:
A: 11,5% odpowiedzi; B: 78,2% odpowiedzi; C: 5,7% odpowiedzi; D: 1,1% odpowiedzi, E: 1,1%
odpowiedzi; F: 2,3% odpowiedzi. W sumie frazeologizmu nie uywa prawie 90% studentw.
306
Podana cyfra informuje o cznej liczbie odpowiedzi nie uywam wcale i uywam bardzo rzadko.

128
5. czeka na kogo, na co jak na zbawienie 89
6. czu si jak ryba w wodzie 75
7. dmucha na zimne 82
8. dola / dolewa oliwy do ognia 106
9. ile, czego, co dusza zapragnie 101
10. i, sprzedawa si jak wiee, ciepe bueczki 107
11. kara boska 99
12. kupi / kupowa kota w worku 120
13. lee do gry brzuchem 100
14. naadowa / adowa akumulatory 112
15. macza w czym palce 104
16. mie n na gardle 103
17. mie swoje za uszami 104
18. Muchy by nie skrzywdzi 107
19. na jedno kopyto 88
20. nie dla psa kiebasa 91
21. Nogi si pod kim ugiy 76
22. Oczy wyszy komu na wierzch 110
23. odkry Ameryk 73
24. odwrci si plecami do kogo, od kogo, do czego 85
25. Piechot nie chodzi; Nie ley na ulicy 89
26. pilnowa, strzec jak oka w gowie 75
27. pocaowa klamk 87
28. podci / podcina komu skrzyda 94
29. porywa si z motyk na soce 112
30. pj z torbami 86
31. przyprze / przypiera kogo do muru 99
32. rzuca kody pod nogi 105
33. rzuci na gbok wod 80
34. Serce si (komu) kraje 88
35. skoczy za kim w ogie 85
36. spali / pali za sob mosty 99
37. sprztn komu co sprzed nosa 80
38. wiateko w tunelu 86
39. Trafi swj na swego 87
40. trz si jak galareta 108
41. tyle, co kot napaka 96
42. unika jak ognia 81
43. upiec dwie pieczenie na jednym ogniu 103
44. wiza koniec z kocem 74
45. wida jak na doni 83
46. wisie w powietrzu 82
47. wrzuci co na zb 98
48. wyrzuci w boto co 92
49. wywoywa wilka z lasu 89
50. ziemia, grunt usunie si, usuwa si komu spod ng 114
51. zna si jak yse konie 106

129
 Po odjciu od wszystkich idiomw (152) tych, ktre wikszo studentw uznaa
za nieuywane wcale (9) oraz podanych wyej zwizkw frazeologicznych (51 wyty-
powanych do nauczania na szstym i sidmym semestrze studiw) otrzymujemy spis
92 frazeologizmw. Powinno si je wprowadzi na wczeniejszych etapach nauki. Ich
pojawianie si w procesie nauczania naleaoby uzaleni od stopnia znajomoci jzyka
chorwackiego. Wikszo z zawartych w ankiecie polskich idiomw ma frazeologiczne
ekwiwalenty w jzyku chorwackim:
1. ani widu, ani sychu (ni traga ni glasa)
2. bez adu i skadu (bez glave i repa)
3. blady jak ciana (blijed kao zid)
4. buka z masem; mae piwo (maji kaalj)
5. by kwita (biti kvit)
6. by na rk komu (biti po volji komu)
7. by w sidmym niebie (biti u sedmom nebu)
8. byo mino (bilo pa prolo)
9. cay i zdrowy (iv i zdrav)
10. chodzi, chodzio komu co po gowie (mota, motalo se po glavi komu to)
11. ciarki chodz, chodziy komu po plecach (podilaze koga trnci, mravci, marci)
12. cios poniej pasa (nizak udarac)
13. co idzie, szo, poszo jak po male (ide to kao podmazano)
14. poczu si / czu si jak u siebie w domu (osjeati se kao kod kue)
15. da kosza (dati koaru)
16. da sobie rk uci za kogo, za co (dati ruku u vatru za koga, to, da...)
17. da sobie z kim, z czym spokj (dii ruke od koga, ega)
18. dla witego spokoju (radi mira u kui)
19. Do trzech razy sztuka (Trea srea)
20. dobrze si trzyma (jak na swj wiek) (dobro nositi godine)
21. dom wariatw (luda kua)
22. doprowadzi / doprowadza kogo do biaej gorczki, do szau (dovesti / dovoditi
koga do ludila)
23. dosta za swoje (vidjeti svoga boga)
24. dotrzyma (danego) sowa (odrati rije)
25. gada jak najty (govoriti kao navijen)
26. Gowa do gry! (Glavu gore!)
27. gupi jak but (glup kao stup, no)
28. i na cao (zaigrati na sve ili nita)
29. Kamie spad komu z serca (Kamen je pao komu sa srca)
30. koniec kocw (na kraju krajeva)
31. koniec kropka (i gotovo)
32. mie co na kocu jzyka (imati to na vrhu jezika)
33. mie dwie lewe rce (imati dvije lijeve ruke)
34. mie wyrzuty sumienia (imati grinju savjesti)
35. mocny w gbie (junak na jeziku)
36. mwi, gada jak do ciany (govoriti kao gluhom dobro jutro)
37. na chybi trafi (zbrda-zdola)
38. na czarn godzin (za crne dane)

130
39. na pierwszy rzut oka (na prvi pogled)
40. na prawo i (na) lewo (na sve strane)
41. na sto procent (sto posto)
42. na wasn rk (na svoju ruku)
43. na wasnej skrze (na vlastitoj koi)
44. nie dorasta komu do pit (ne biti komu ni do koljena)
45. nie mieci si, nie miecio si komu co w gowie (ne ide u glavu komu to)
46. Nie trzyma si kupy co (Ne dri vodu to)
47. od stp do gw (od glave do pete)
48. ostatnia deska ratunku (slamka spasa)
49. palce liza (za prste lizati)
50. pite koo u wozu (peti kota na kolima)
51. po moim trupie (samo preko mene mrtvoga)
52. podobni, podobne (do siebie) jak dwie krople wody (slini, sline kao jaje jajetu)
53. pokrzyowa komu (czyje) plany (pomrsiti komu konce)
54. Poyjemy zobaczymy (ivi bili pa vidjeli)
55. prosto z mostu (bez dlake na jeziku)
56. przypa komu do gustu (biti komu po udi)
57. Raz si yje (Jednom se ivi)
58. robi z igy widy (praviti od buhe, muhe slona)
59. rzuci okiem (baciti pogled)
60. spali si ze wstydu (propasti u zemlju od srama)
61. spojrze prawdzie (prosto) w oczy (pogledati istini u oi)
62. stary jak wiat (star kao Biblija)
63. Szczka komu opada, opadnie (zinuti, zanijemiti od uda)
64. szczcie w nieszczciu (srea u nesrei)
65. szkoda sw (nije vrijedno spomena)
66. szuka dziury w caym (traiti dlaku u jajetu)
67. tak czy siak (u svakom sluaju)
68. ugry si w jzyk ( pregisti jezik)
69. upa na gow (sii s uma)
70. w cztery oczy (u etiri oka)
71. w gbi duszy (u dubini due)
72. w mgnieniu oka (u tren oka)
73. wbi sobie, komu co do gowy (utuviti si, komu to u glavu)
74. wciska kit, ciemnot (prodavati toseve, fore)
75. wiedzie, co jest grane (znati otkud vjetar pue)
76. uwierzy / wierzy na sowo (povjerovati / vjerovati na rije)
77. wybi komu co z gowy (izbiti to komu iz glave)
78. Wyleciao komu co z gowy (smetnuti s uma to)
79. wzi / bra do siebie co (uzeti / uzimati k sebi to)
80. z pustymi rkami (praznih ruku)
81. z rk na sercu (ruku na srce)
82. zachowa zimn krew (sauvati hladnu glavu)
83. zaczyna od zera (poeti od nule, nitice)
84. zawrci komu w gowie (zavrtjeti komu glavom)
85. zdrw jak ryba (zdrav kao dren)

131
 86. zej na ziemi (spustiti se na zemlju)
87. zej / schodzi na psy (pasti na prosjaki tap; pasti s konja na magarca; pasti
na niske grane)
88. zapa, schwyta, przyapa kogo na gorcym uczynku (uhvatiti koga na djelu)
89. zmiesza kogo z botem (baciti se blatom na koga)
90. zna jak wasn kiesze (poznavati kao svoj dep)
91. znale / znajdowa wsplny jzyk (nai zajedniki jezik)
92. ci kogo z ng (oboriti s nogu koga)

Jestem daleka od usuwania z optimum frazeologicznego mniej popularnych idiomw,

gdy uwaam, e ich uywanie jest kwesti w znacznym stopniu indywidualn. Tym bar-
dziej e kilkakrotnie studenci sygnalizowali uywanie danego zwizku frazeologicznego
w minimalnie odmiennej postaci lub te raczej deklarowali siganie do jednowyrazowych
synonimw. Nie znaczy to jednak, e dane idiomy s studentom nieznane czy niepo-
trzebne. Najlepiej znane zwizki frazeologiczne mog by przez nich przyswajane ju na
wczesnych etapach nauki, podczas gdy te mniej popularne powinno si przeznaczy do
opanowania na pniejszych etapach.
Optimum frazeologiczne nie powinno by jedynym rdem idiomw na lekcjach.
Moe by ono uzupeniane o zwizki frazeologiczne istotne z punktu widzenia opracowy-
wanego tematu (ktrego nie obejmuje podrcznik). Na przykad poruszenie przez studen-
tw zagadnienia zwizanego z socjalnym yciem mrwek skonio mnie do przygotowa-
nia dla nich spisu nastpujcych idiomw: Kolju se kao uti mravi; Ljudi, naroda, svijeta
ima, bilo je kao mrava, mrav; marljiv, vrijedan, radin kao mrav, pela, crv; Ne bi (ni)
mrava zgazio, pogazio; Podilaze koga mravi; raditi kao mrav, crv; Vrvi kao u mravinjaku.
Idiomy te nastpnie powtrzyam w odpowiednich wiczeniach.
Dane, zebrane za pomoc omwionych wyej ankiet, posuyy do napisania maego
chorwacko-polskiego i polsko-chorwackiego sownika frazeologicznego dla celw dy-
daktycznych, ktry zosta opublikowany pod koniec 2016 roku przez Wydawnictwo Na-
ukowe UAM.
 3. Znajomo idiomw chorwackich na rnych
poziomach nauczania (od drugiego do pitego
roku nauczania studentw filologii
chorwackiej IFS UAM) a
Testy frazeologiczne przeprowadzono wrd 63 studentw II, III, IV i V roku studiw
kroatystycznych, ktrzy uczszczali na lektorat jzyka chorwackiego w latach 2008/2009,
2011/2012 oraz 2012/2013. Uczestnicy testw nie zetknli si wczeniej z wiczeniami
frazeologicznymi, a ich rdem znajomoci frazeologizmw mogy by tylko materiay
dydaktyczne, lektor lub wasne dowiadczenie jzykowe.
Testy zawieray po trzy zadania w pierwszym naleao dobra chorwackie ekwi-
walenty polskich zwizkw frazeologicznych, drugie zadanie polegao na podaniu chor-
wackich ekwiwalentw polskich przysw, a w trzecim zadaniu studenci mieli wskaza
polskie ekwiwalenty chorwackich idiomw. Pytania testu znajduj si w zaczniku nr
7. Testy przeprowadzono w czterech grupach: A, B, C i D. Poniej znajduj si wyniki
testw.

GRUPA A
Testy przeprowadzone w roku 2008/2009 wrd 33 studentw II, III, IV i V roku

Najlepszy wynik osign student V roku, ktry otrzyma 19 punktw na 50 moli-

wych. Najlepszy wynik dla IV roku wynosi 13,5 punktu, dla III roku 10 punktw, a dla
II roku 9 punktw. Najsabszy wynik osign student II roku tylko 2 punkty. redni
wynik testu wynis 8,86 punktu.
Uzyskano cznie 1650 odpowiedzi (33 osoby x 50 pyta) 250 poprawnych i 237
bdnych, a w 1115 wypadkach odpowiedzi w ogle nie udzielono.
Czciowo poprawne odpowiedzi zawieray drobne bdy, np. bdn kocwk ga-
matyczn czy niewaciwy przyimek.

Rodzaj odpowiedzi Liczba %

Odpowiedzi poprawne 250 15,15
Odpowiedzi bdne 237 14,37
Odpowiedzi czciowo poprawne 48 2,90
Brak odpowiedzi 1115 67,58
Suma 1650 100,00
(50 frazeologizmw x 33 testy)

133
 Studenci osignli najlepsze wyniki w przypadku tych frazeologizmw, ktrych do-
sowny przekad pokrywa si z polskim ekwiwalentem, np. w przysowiu Wszystko do-
bre, co si dobrze koczy (Sve je dobro to se dobro svri). W tej sytuacji trudno jest
oceni, w jakim stopniu trafne odpowiedzi byy spraw przypadku. Studenci wykazali si
najwyszym stopniem znajomoci takich zwizkw frazeologicznych, jak: trzyma kciuki
26 poprawnych odpowiedzi, zostawi w spokoju 24 poprawne odpowiedzi, na wszelki
wypadek 22 poprawne odpowiedzi, mie racj 19 poprawnych.

GRUPA B
Testy przeprowadzone w roku 2012/2013 wrd 8 studentw II roku

Najlepszy wynik wynis 4,5 punktu na 50 moliwych, podczas gdy najsabszy rezul-
tat wynis 1 punkt. redni wynik testu wynis 2,5 punktu. Uzyskano cznie 400 odpo-
wiedzi (8 osb x 50 pyta) 14 poprawnych i 29 bdnych, 10 odpowiedzi byo czciowo
poprawnych, a w 346 wypadkach odpowiedzi w ogle nie udzielono.

Rodzaj odpowiedzi Liczba %

Odpowiedzi poprawne 14 3,50
Odpowiedzi bdne 29 7,25
Odpowiedzi czciowo poprawne 10 2,50
Brak odpowiedzi 347 86,75
Suma 400 100,00
(50 frazeologizmw x 8 testw)

Wszyscy studenci prbowali napisa pierwsze zadanie, natomiast na pytania drugiego

zadania w ogle nie odpowiedziao 5 osb, a na pytania trzeciego zadania 4 osoby.

GRUPA C
Testy przeprowadzone w roku 2012/2013 wrd 13 studentw III roku

Najlepszy wynik wynosi 15,5 punktu na 50 moliwych, podczas gdy najsabszy re-
zultat wynosi 2 punkty. redni wynik testu wynis 6,38 punktu. Uzyskano cznie 650
odpowiedzi (13 osb x 50 pyta) 72 poprawne i 76 bdnych, 21 odpowiedzi byo cz-
ciowo poprawnych, a w 481 przypadkach odpowiedzi w ogle nie udzielono.

Rodzaj odpowiedzi Liczba %

Odpowiedzi poprawne 72 11,0
Odpowiedzi bdne 76 11,7
Odpowiedzi czciowo poprawne 21 3,3
Brak odpowiedzi 481 74,0
Suma 650 100
(50 frazeologizmw x 13 testw)

134
 Studenci wykazali si najwyszym stopniem znajomoci takich zwizkw frazeolo-
gicznych, jak: mie racj 12 poprawnych odpowiedzi, zostawi w spokoju i trzyma
kciuki po 8 poprawnych odpowiedzi.
Wszyscy studenci prbowali odpowiedzie na pytania pierwszego zadania, natomiast
drugiego i trzeciego w ogle nie wykonao 7 osb.

GRUPA D
Testy przeprowadzone w roku 2011/2012 wrd 9 studentw III roku

Najlepszy wynik wynosi 14 punktw na 50 moliwych, podczas gdy najsabszy re-

zultat wynosi 3,5 punktu. redni wynik testu to 7,88 punktu. Uzyskano cznie 450 odpo-
wiedzi (9 osb x 50 pyta) 64 poprawne i 39 bdnych, 14 odpowiedzi byo czciowo
poprawnych, a w 333 przypadkach odpowiedzi w ogle nie udzielono.

Rodzaj odpowiedzi Liczba %

Odpowiedzi poprawne 64 14,2
Odpowiedzi bdne 39 8,7
Odpowiedzi czciowo poprawne 14 3,1
Brak odpowiedzi 333 74,0
Suma 450 100,0
(50 frazeologizmw x 9 testw)

Studenci wykazali si najwyszym stopniem znajomoci takich zwizkw frazeolo-

gicznych, jak mie racj (8 poprawnych odpowiedzi); na wszelki wypadek (8); trzyma
kciuki (7); zostawi w spokoju (5) i przysw: Kto rano wstaje, temu pan Bg daje (4);
Lepszy wrbel w garci ni gob na dachu (3).
Wszyscy studenci prbowali odpowiedzie na pytania pierwszego zadania, natomiast
drugiego zadania w ogle nie wykonay 4 osoby, a trzeciego nie wykonao 6 osb.
Przedstawione wyej 15,15%
dane ukazano na wykresach koowych:
15,15%
Odpowiedzi poprawne
Odpowiedzi bdne
Odpowiedzi poprawne
Brak odpowiedzi GRUPA A
17,27% Odpowiedzi bdne
Brak odpowiedzi
67,58%
17,27%
67,58%
11%
15%
11% GRUPA B
15% Odpowiedzi poprawne
Odpowiedzi bdne
Odpowiedzi poprawne
Brak odpowiedzi
Odpowiedzi bdne

74% Brak odpowiedzi

74%
3,5% 9,75% 135
3,5% Odpowiedzi poprawne
9,75%
Odpowiedzi bdne
Odpowiedzi poprawne
 Odpowiedzi bdne
74% Brak odpowiedzi

74% 3,5% 9,75%

Odpowiedzi poprawne
3,5% 9,75% Odpowiedzi bdne
Odpowiedzi
Brak poprawne
odpowiedzi
Odpowiedzi bdne
GRUPA C
86,75% Brak odpowiedzi

86,75%
14,2%
11,8%

14,2% Poprawne odpowiedzi

GRUPA D
11,8%
Bdne odpowiedzi
Poprawne odpowiedzi
Brak odpowiedzi
Bdne odpowiedzi
74% Brak odpowiedzi

Niewaciwe odpowiedzi zamieszczono w dwch tabelach. Pierwsza dotyczy bdw

74%
popenionych przy doborze ekwiwalentw polskich frazeologizmw, druga polskich
przysw.

Polski frazeologizm Poprawna odpowied Niepoprawne odpowiedzi

(chorwacki odpowiednik) (z oryginaln interpunkcj
i ortografi)
cudowne dziecko udo od djeteta udo dijete
dijete od udeta
divno dijete
Diabli wzili kogo, Vrag je odnio koga, to Do avola
co Do vraga!
avoli su uzeli
K vragu
Ku vragu
Vragovi su uzeli
jak zbity pies kao prebijen pas kao iztuen pas
kao pas
kao ubijen pas
Kolej na ciebie Ti si na redu; Na tebe kolej za tebe
je red red za tebe
Sada tvoj red
Sad je tvoj red
Sad ti
Tvoj je red
tvoj put
tvoj red
koo fortuny kolo sree kolo od sree

136
krci si w kko vrtjeti se u krug kretati se u krug
krenuti u krug
vrtjeti u krug
vrtljati se u krugu
mie racj imati pravo; biti u pravu biti prav
biti u istinu
imati istinu
imati prava
imati pravu
imati tonost
znati istinu
na wszelki wypadek za svaki sluaj na svaki sluaj
svaki opet
u sluaju
u svakom sluaju
u svaku sluaju
za svaki utjecaj
najwysza pora krajnje vrijeme pravo vrijeme

nie siga komu do ne biti komu ni do ne biti komu ni do koljen

pit koljena ne biti nikomu ni do koljena
ne komu do koljena
Przyszo, przyjdzie, Padne, pada na pamet dobiti ideju
przychodzi komu komu to dobiti na pamet
co do gowy doi do glave
doi u glavu
nai na ideju
pasti na ideju
pasti na um
pasti u pamet
upasti na pamet
szczwany lis lukava lisica bljesav kao lisica
lisica
lukav lis
mudra lisica
ni na jawie sanjati otvorenih oiju san u javi
sanjati na javi
sanjati na vidjelu
sanjati u javi
sanjati otvartih oiju
sanjati u stvarnosti
trz si jak galareta drhtati kao prut, iba strahovati

137
trzyma kciuki drati fige; drati palce, drati dugme
paleve drati palcove
drati prstove
driti figu
driti palce
driti prsti
zadriti prste
w biay dzie usred bijela dana u bijeli dan
usput bijela dana
w ostatniej chwili u zadnji as; u posljednji u zadnjem asu
as zadnji as
we waciwym u pravi as u dobro vrijeme
momencie u zadnje vrijeme
wolny jak w spor kao pu polak kao kornjaa
spor kao
spor kao holjaa
spor kao kornjaa
wsta lew nog ustati na lijevu nogu ustajati lijevom nogom
ustati lijevom nogi
ustati lijevom nogom
ustati lijevu nogu
postojati lijevom nogom
wyj na jaw izai na vidjelo Istina e
Istina izae na
Istina izae na dnevno svjetlo
Istina je uvijek na vrhu
Istina je prva
U lai su kratke noge
zostawi w spokoju pustiti, ostaviti na miru ostati u miriu
ostati u miru
ostaviti mirom
ostaviti u miru
ostaviti u sobi
pustiti na mir
pustiti u miru
staviti u miru
y jak u Pana Boga ivjeti kao mali bog; biti kao bubreg u loju
za piecem ivjeti kao bubreg u loju iza leima Boga
ivjeti
ivjeti kao u Boga za leama
ivjeti kod Boga

138
 Przysowia:

Polski frazeologizm Poprawna odpowied Niepoprawne odpowiedzi

(chorwacki odpowiednik) (z oryginaln interpunkcj
i ortografi)
Co z oczu, to z serca Daleko od oiju daleko Ni ljubav ni kaalj ne mogu se
od srca sakriti
to iz ocu to iz srca
to iz oe, iz srca
to iz oi, iz srca
to iz oi to iz srca
to iz ou to iz srca
to s oi, ono iz srca
to s oiju to i srca
to s oka to s srca
to s oiju to i iz srca
to z ou to z srca
Darowanemu Poklonjenom konju ne Darovanemu konju ne gleda se
koniowi w zby si gledaju se zubi u zube
nie zaglda Darovanemu konju ne gledaju
se zube
Darovanome konju ne gledaju
se u zube
Darovanomu konju ne gledaju
se zube
Poklonjenom konju ne gledamo
u zube
Gdzie kucharek Puno baba, kilava djeca Gdje je est kuharica tamo
sze, tam nie ma nema
co je Gdje est kuharica tamo
nema
Gdje. est, tamo nema to
jesti
Mnogo babice, kilavo dijete
nita jesti
Go i ryba trzeciego Svakog gosta tri dana Gost i riba na treti dan loo
dnia mierdz dosta vonjeju
Gost i riba treeg dana smrde
Gost i riba treeg dana smrdu
Gost i riba treeg dana smrduju
Gost i riba u treem danu smrde
Tri dana gosta ima dosta
Kamstwo ma U lai su kratke noge Laga ima kratke noge
krtkie nogi Laganje ima kratke noge
La ima kratke noge
La ima kratke nogi
Laa ima kratke noge
U lai kratke noge

139
 Kto rano wstaje, Tko rano rani, dvije sree Tko jutro ustaje Bog mu daje
temu Pan Bg daje grabi Tko jutro ustaje, ovemu Bog
daje
Tko ujutro ustaje tom daje
Tko ujutro ustaje tome
Gospodin daje
Tko rano rani, dvije sree
Lepszy wrbel Bolji vrabac u ruci nego Bolji je vrabac nego golub na
w garci ni gob golub na grani kovu Bolji vrabac u ruci nego
na dachu golub na krvu
Bolji vrabac u ruci nego golub
na
Bolji vrabac u ruci nego golub
na krovu
Bolji vrabac u aci nego golub
na krovu
Bolji vrabec u aku nego golub
na granji
Bolji vrapac u aci nego golub
na grani
Mniej znaczy wicej Manje je vie Manje je vee
Manje znai vise
Sukces wieczy Konac djelo krasi Uspjeh djelo
dzieo Uspjeh zavrava djelo
Swj do swego Svaka ptica svome jatu Svoj do svego
cignie leti Svoj do svego vue
Svoj do svega vui
Svoj svega privlai / privukne
Wszystko dobre, co Sve je dobro to se dobro Sve je dobro to ima dobar kraj
si dobrze koczy svri Sve dobro to ima dobri kraj
Sve je dobro to je dobro
zavriti
Sve dobro to se dobro
Sve dobro to se dobro
zavrava
Z duej chmury Tresla se brda, rodio se Iz maleg oblaka mala kia
may deszcz mi Iz velikog oblaka mala kisa
Iz velikog oblaka malena kisa
S velikog oblaka mala kia

Bdy dziel na dwie kategorie:

A. Bdy leksykalne:
Dokonanie dosownego przekadu (np. sanjati na javi zamiast sanjati otvorenih
oiju);

140
 Podanie niewaciwego ekwiwalentu (np. U lai su kratke noge zamiast izai na
vidjelo);
Zastosowanie niewaciwego jednego z czonw frazeologizmu (np. imati istinu
zamiast imati pravo);
Zastosowanie odpowiednika, ktry nie jest frazeologizmem (np. strahovati zamiast
drhtati kao prut);
Zastosowanie wyrazu, ktry pochodzi z jzyka polskiego (np. kolej za tebe zamiast
red je na tebe);
Posuenie si peryfraz (np. Sve je dobro to ima dobar kraj zamiast Sve je dobro
to se dobro svri);
Przetumaczenie tylko czci frazeologizmu (np. isitna izae na zamiast izai na
vidjelo).

B. Bdy formalne:
Uycie bdnej konstrukcji, gwnie w wyniku zastosowania niewaciwych przy-
imkw lub niewaciwej kolejnoci czonw frazeologizmu (np. na svaki sluaj zamiast
za svaki sluaj);
Zastosowanie konstrukcji wzorowanej na jzyku polskim (np. ustati lijevom nogom
zamiast ustati na lijevu nogu);
Drobne bdy gramatyczne, np. niewaciwa liczba, bdna kocwka (np. drati
palcove zamiast drati paleve).
Najczciej bdy byy rezultatem dosownego przekadu, np.: Diabli wzili avoli
su uzeli; Przyszo, przyjdzie, przychodzi komu co do gowy doi u glavu; ni na ja-
wie sanjati na javi; Co z oczu, to z serca to iz oiju to iz srca; Kto rano wstaje, temu
pan Bg daje Tko ujutro ustaje, tome Gospodin daje; Z wielkiej chmury may deszcz Iz
velikog oblaka mala kia.
Poniewa test frazeologiczny by anonimowy, studenci nie odczuwali potrzeby wy-
kazania si za wszelk cen i z tego te powodu formularze byy w przewaajcej czci
niewypenione. Z tego samego powodu w wielu przypadkach podawano formy niepene,
urwane w poowie bd z lukami. Studenci starali si te zrekompensowa brak wiedzy
wyjaniajc znaczenie frazeologizmu opisowo.
Frazeologizm mie racj charakteryzuje si du czstoci uycia w materiaach
dydaktycznych, wykorzystywanych w praktycznej nauce jzyka chorwackiego, co nie-
wtpliwie zadecydowao o tym, i wanie ten idiom jest przez studentw najlepiej
znany.
Oglnie wyniki testu wiadcz o wyjtkowo niskim poziomie znajomoci chorwac-
kiej frazeologii wrd studentw filologii chorwackiej (nawet starszych rocznikw)
w Instytucie Filologii Sowiaskiej UAM. Najlepszy student poda zaledwie 38% po-
prawnych odpowiedzi. Studenci najczciej w ogle nie udzielali odpowiedzi lub prbo-
wali j odgadn poprzez dosowny przekad, co jest naturaln strategi przyjmowan
w sytuacji nieznajomoci ekwiwalentu. Wyniki testw dowodz, i konieczne jest opra-
cowanie odpowiednich materiaw glottodydaktycznych (wicze i spreparowanych tek-
stw z frazeologizmami), ktre z pewnoci przyczyni si do poprawy sytuacji w tym
zakresie.
W kolejnym zadaniu poproszono o podanie polskich ekwiwalentw chorwackich fra-
zeologizmw (fraz). Bdne odpowiedzi znajduj si w tabeli.

141
 Chorwacki Poprawna odpowied Niepoprawne odpowiedzi
frazeologizm (polski odpowiednik) (z oryginaln interpunkcj
i ortografi)
Bez alata nema zanata dos. Nie ma rzemiosa bez narzdzi
bez narzdzi Bez pracy nie ma koaczy
Zanim powiesz B powiedz A
Brzee smrdee Co nagle, to po diable; Im szybciej tym lepiej
Gdy si czowiek szybka mier
spieszy, to si diabe
cieszy
ovjek se rastee Tak krawiec kraje, jak Czowiek si uczy na bdach
prema pokrivau mu materii staje Jak sobie pocielisz, tak si
wypisz
ovjek snuje, Bog Czowiek strzela, Pan Czowiek buduje, Bg rujnuje
odreuje Bg kule nosi; Czowiek myli, Pan Bg kreli
Czowiek planuje, Pan Czowiek planuje
Bg kreli; Czowiek planuje, Bg decyduje
ew. Czowiek planuje, Jak Kuba Bogu, tak bg Kubie
Pan Bg krzyuje Niezbadane s wyroki boskie
Iz mire tri vraga vire Cicha woda brzegi Kto sieje wiatr, zbiera burze
rwie Ze spokoju zawsze
Ne plaa Bog svake Pan Bg nierychliwy, Bez pracy nie ma koaczy
subote ale sprawiedliwy Bg nie paci kadej soboty
Nie co dzie jest niedziela
Nie codziennie jest niedziela
Nie codzie jest niedziela
Nee grom u koprive Zego diabli nie bior jak grom z jasnego nieba
Nie wywouj wilka z lasu
Pii kui propalo je Wszystko przepado Co si nie udao
I po ptakach
Plan si nie powid
Pristaje to kao kravi Pasuje jak kwiatek do Nie pasuje
sedlo koucha; Pasuje jak Nie pasuje w ogle
pi do oka Pasuje jak krowie siodo
Tresla se brda, rodio Z duej chmury may A si uszy trzs
se mi deszcz robi z igy widy

Bdy leksykalne studentw sprowadzay si do:

Podania bdnych ekwiwalentw frazeologicznych (np. Nie wywouj wilka z lasu
zamiast Zego diabli nie bior);
Podania bdnych ekwiwalentw, ktre nie s frazeologizmami (np. szybka mier
zamiast Co nagle, to po diable);

142
 Podania poprawnych ekwiwalentw, ktre nie s frazeologizmami (np. Nie pasuje
w ogle zamiast Pasuje jak kwiatek do koucha)
Podania ekwiwalentw, ktre s frazeologizmami, cho polski odpowiednik nim
nie jest (np. Bez pracy nie ma koaczy).
Oprcz tego odnotowano brak odpowiedzi.
Bdy popeniane przez studentw, przedstawione w punktach od a) do e), pozwalaj
domyli si, w jaki sposb zachowuj si oni w naturalnej komunikacji jzykowej. Naj-
wyraniej kompensuj brak odpowiedniej wiedzy wykorzystujc skojarzenia, ktre wy-
wouj niektre czony chorwackiego frazeologizmu. W takiej sytuacji tumacz dosow-
nie jeden z czonw, ktry traktuj jako orodek caego zwizku wyrazowego, a nastpnie
rozbudowuj skojarzenie, jakie wywouje ten wyraz, np.: ovjek snuje, Bog odreuje
Jak Kuba Bogu, tak Bg Kubie; Tresla se brda, rodio se mi A si uszy trzs; Nee
grom u koprive jak grom z jasnego nieba.
Parokrotnie studenci decydowali si na podanie odpowiednika, ktry nawet formal-
nie nie pokrywa si z chorwackim zwizkiem frazeologicznym (tj. nie zawiera wyrazu
pokrewnego etymologicznie), np.: Brzee smrdee szybka mier; Ne plaa Bog svake
subote Bez pracy nie ma koaczy.
Zdarzao si rwnie, e studenci najwyraniej byli bliscy zrozumienia sensu fraze-
ologizmu i wskazania prawidowego ekwiwalentu, jednak okazywao si, i nie znaj jego
prawidowego skadu wyrazowego, np.: ovjek snuje, Bog odreuje Czowiek myli,
Pan Bg kreli; ovjek snuje, Bog odreuje Czowiek buduje, Bg rujnuje307.
Biorc pod uwag fakt, i jzyk chorwacki i polski s jzykami pokrewnymi, a znacz-
na cz funkcjonujcych w obu jzykach frazeologizmw to absolutne ekwiwalenty, stu-
denci decydowali si przewanie na dosowny przekad, np.: Ne plaa Bog svake subote
Bg nie paci kadej soboty.
Wprowadzenie tego typu polskich odpowiednikw frazeologizmw chorwackich
wiadczy porednio o brakach w zakresie polskiej kompetencji jzykowej studentw, po-
niewa podane przez nich przykady nierzadko s pozbawione sensu. Wiele objanie
przysw chorwackich naley uzna za przypadkowe, np.: Bez alata nema zanata Zanim
powiesz B, powiedz A; Nee grom u koprive Nie wywouj wilka z lasu.
Wydawaoby si, e dobr polskich zwizkw frazeologicznych do ich chorwackich
odpowiednikw jest zabiegiem znacznie atwiejszym ni dziaanie odwrotne. Okazuje si
jednak, e studenci take i tutaj maj niemae trudnoci. Przyczyn jest prawdopodob-
nie nie tylko niewystarczajca znajomo rodzimej frazeologii, ale rwnie nadmierne
odwoywanie si do pokrewiestwa obu jzykw. Fakt, i wiele chorwackich i polskich
frazeologizmw to absolutne ekwiwalenty sprawia, e studenci wykazuj skonno do
stosowania analogii, ktra przejawia si w dosownym przekadzie. W niektrych przy-
padkach doprowadza to do podawania przypadkowych odpowiednikw.
Poruszajc kwesti pokrewiestwa jzykowego, naleaoby przytoczy sowa L. Cvi-
ki i M. Bonjak, ktre nie maj wtpliwoci, e za uenike iji je materinski jezik neki
od slavenskih jezika, poetno je uenje hrvatskoga zasigurno lake308. Zgadzam si z tym
stwierdzeniem, gdy taki wniosek wypywa z dowiadczenia glottodydaktycznego. Pozy-
tywny transfer, bdcy skutkiem istnienia chorwacko-polskiego pokrewiestwa jzyko-

307
Studentka prawdopodobnie dokonaa kontaminacji z innym powiedzeniem: Zgoda buduje, niezgoda
rujnuje.
308
L. Cviki, M. Bonjak, op. cit., s. 118.

143
wego, jest zjawiskiem, ktre znacznie uatwia kroatystom nauk, a take podnosi moty-
wacj do nauki. J. Korljan nie uwaa nawet uczcych si od podstaw jzyka chorwackiego
przedstawicieli narodw sowiaskich za rzeczywicie pocztkujcych, piszc: studenti
[hrvatskog jezika przyp. mj] kojima je prvi jezik neki od slavenskih jezika, ne pri-
padaju grupi apsolutnih poetnika... 309. Istotna kwestia, ktr naley rozstrzygn, to
udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu polskie i chorwackie pokrewiestwo
jzykowe moe pomc lub zaszkodzi studentom w opanowaniu chorwackich zwizkw
frazeologicznych na podstawowym poziomie nauczania. Z pewnoci pozwala zrozu-
mie znaczn liczb chorwackich idiomw (tzw. znajomo bierna), z ktrymi uczcy
si chorwackiego zetkn si w trakcie lektury materiaw dydaktycznych i oryginalnych
tekstw310. Wystarczy, by dany chorwacki frazeologizm:
1. Posiada ekwiwalent w jzyku polskim o tym samym sposobie obrazowania
i strukturze formalnej;
2. Posiada ekwiwalent w jzyku polskim o zblionym sposobie obrazowania i struk-
turze formalnej;
3. Posiada ekwiwalent w jzyku polskim o odmiennym sposobie obrazowania i/lub
strukturze formalnej, o ile metafora, ktra stanowi jego podstaw, jest dla studenta zro-
zumiaa;
4. Posiada ekwiwalent w jzyku polskim o odmiennym sposobie obrazowania i/lub
strukturze formalnej, jednak kontekst sowny, w jakim umieszczono dany zwizek fraze-
ologiczny, pozwala z duym prawdopodobiestwem prawidowo odczyta jego znaczenie.
Pozostae zwizki frazeologiczne to takie, ktrych dosowny przekad nie wywouje
stosownych skojarze w wiadomoci studenta i nawet kontekst nie przyczynia si do ich
zrozumienia. Zastosowany tu sposb obrazowania i zwizane z nim znaczenie nie s oczy-
wiste, a same pokrewiestwo jzykowe okazuje si nieprzydatne w uatwieniu ich zrozu-
mienia. Wrd tych idiomw znajduj si zarwno zwizki, ktre posiadaj ekwiwalent
w jzyku polskim (bez dlake na jeziku prosto z mostu lub bez owijania w bawen),
jak i frazeologizmy nieprzekadalne (np. stati na loptu w sensie oznaczajcym uspoko-
jenie sytuacji). To wanie te zwizki frazeologiczne stanowi potencjaln trudno dla
studenta i to w ich przypadku moemy si spodziewa prb niewaciwego tumaczenia.
Studenci s przekonani, e fakt pokrewiestwa jzykowego daje im przewag, jakiej nie
maj Polacy uczcy si np. jzykw germaskich czy romaskich, dlatego te bardziej
odwanie i mniej ostronie podejmuj prby ich przekadu. Wwczas czsto pojawia si
czynnik false friends. Warto zacytowa nastpujce przykady:

Chorwacki zwizek Znaczenie Podawane przez studentw

frazeologiczny (wynotowane z chorwackich bdne odpowiedniki
sownikw frazeologicznych) w jzyku polskim
Pukao mu je film Izgubio je strpljivost i ivce Urwa mu si film

obiti se komu osveivati se (o grekama, obi si o komu uszy

o glavu pogrenim koracima i sl. koji
imaju loe posljedice)

309
J. Korljan, Stavovi o udbenicima za poetnu razinu uenja hrvatskoga kao J2, Lahor 9, 2010, s. 71.
310
W. Marton przytacza rezultaty bada nad szybkoci uczenia si przez Amerykanw jzykw obcych,
m.in. germaskich i sowiaskich. Wynika z nich, i prdko uczenia si przy jzykach pokrewnych jest
ponad dwa razy wiksza ni przy tych, ktrych nie czy adne pokrewiestwo. W. Marton, Dydaktyka jzyka
obcego, op. cit., s. 18.

144
 od rijei do rijei
pasti s konja na
magarca
uzeti na zub
dati komu za pravo
doslovno, tono, u svim od sowa do sowa
pojedinostima
pasti s boljega na gore wpa z deszczu pod rynn
okomiti se, zamrziti, biti wrzuci na zb
gnjevan na nekoga
priznati da je tko u pravu da komu prawo do czego

W takich sytuacjach pokrewiestwo jzykowe nie tylko okazuje si nieprzydatne, ale

wrcz zwodnicze, gdy usypia czujno jzykow, a wtedy atwiej o bd.
Z pewnoci powan przeszkod na drodze do uzmysowienia sobie roli frazeologii
w materiaach dydaktycznych jest niewystarczajco dobrze rozwinita koncepcja naucza-
nia jzyka chorwackiego jako obcego311. Zetknam si nawet ze stwierdzeniem, i Ne
postoji ni koncept hrvatskoga jezika kao stranog/drugog312. Jedna z pionierek bada nad
jzykiem chorwackim jako obcym, L. Cviki, wypowiada si w tej sprawie nastpujco:
I dok se za mnoge jezike tono zna to se na kojemu stupnju oekuje od onih koji ga ue,
koju gramatiku i koji rjenik trebaju svladati, za hrvatski kao nematerinski jezik takvi
standardi jo ne postoje. Ako nije poetnik, novog je uenika hrvatskoga jezika teko
smjestiti u skupinu koja e u potpunosti odgovarati njegovoj razini znanja jer ne postoji
nain na koji bismo posve objektivno odredili njegovo znanje313.
Wsrd przyczyn niewystarczajcego zainteresowania kwesti nauczania frazeologii
wrd chorwackich glottodydaktykw wymienia si: insufficient number of scientific
research, few professionals who are concerned with Croatian as a foreign language in
a sistematic way especially, a small number of patricipants who would enable precise re-
search, etc.314. Inni dydaktycy dodaj: Until there is a central institution which will take
care of Croatian language as a foreign/second language (), we will still not know who
is doing what and how (each school dealing with Croatian as a foreign/second language is
actually entity of its own)315.
Jako nastpny powd podaje si czasem take niedobr odpowiednich opracowa lek-
sykograficznych. Jest to stanowisko przesadzone. Podstawow frazeologi podaje m.in.
sownik V. Anicia Veliki rjenik hrvatskoga jezika, z ktrego wersji cyfrowej mona ko-
rzysta nieodpatnie na stronie internetowej hjp.znanje.hr, o czym wiedz wszyscy studen-
ci kroatystyki. Z myl o nich powsta z inicjatywy D. Sesar i I. Vidovi Bolt take polsko-
-chorwacki sownik frazeologiczny, dostpny pod adresem internetowym: http://pl-hr-

311
Prb zmianienia tej sytuacji na polskim gruncie jest publikacja D. ipki pt. Program nastave
srpskohrvatskog (srpskog/hrvatskog/bosanskomuslimanskog) jezika. Petogodinji, trogodinji i intenzivni
nastavni program za govornike poljskog jezika, Pozna 2003.
312
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli, M. Benjak, op. cit., s. 92
313
L. Cviki, M. Bonjak, op. cit., s. 113.
314
L. Cviki, Hrvatski kao drugi i strani jezik: stanje i potrebe, [w:] Hrvatski kao drugi i strani jezik, red.
Z. Jelaska, Zagreb 2005, s. 316.
315
V. Pogaj-Hadi, T. Balai-Bulc, I. Ferbear, Testing Croatian language as a foreign/second language,
Metodika 16, 1/2008, s. 122.

145
-frazemi.eu/316. Sownik powinien jednak stanowi jedynie dodatkow pomoc, gdy jak
zauwaa W. Chlebda: Dobierany do potrzeb nauczania materia jzykowy powinien si
skada z jednostek budulcowych tekstu, a nie z elementw skadowych systemu (tj. sow-
nika) 317, albowiem studenci powinni opanowa technologi produkcji tekstu, a nie tech-
nik posugiwania si sownictwem.
Leksykologia wraz z frazeologi jest trudn dziedzin wiedzy jzykoznawczej. Vo-
cabulary is by far the most sizeable and unmanageable component in the learning of any
language, whether a foreign or ones mother tongue318. Autorki monografii Hrvatski
izvana susznie zauwaaj rwnie, e podruje leksika je najpodloenije promjenama
i najizloenije drutvenim intervencijama319, co czyni je obszarem niepewnym w ba-
daniach. rda trudnoci w nauczaniu zwizkw frazeologicznych naleaoby wic upa-
trywa w ich nieregularnoci i zoonej naturze, co sprawia, e nie mona ich opanowa
przez wczenie do ktrej z poznanych regu strukturalnych. W zwizku z faktem, i cz-
sto nie mona wyinterpretowa ich znaczenia z sensw jego komponentw, opanowanie
pewnego zasobu frazeologii wymaga za kadym razem zapamitania nie tylko znaczenia
i odpowiednika we frazeologii ojczystej, ale i sytuacji komunikatywnej oraz kontekstu
stylistycznego, w ktrych dany frazeologizm moe by uyty320. Frazeologia z trudem
poddaje si badaniom, nie tylko bowiem nie mona jej zamkn w granicach regu two-
rzenia, ale dodatkowo nieatwo jest j klasyfikowa i kwalifikowa. Niezwykle trudno jest
naucza czliwoci, ktra jest przecie nieprzewidywalna i niewytumaczalna.
Autorka polskiego zbioru wicze do nauczania frazeologii, E. Rybicka, zauwaa tak-
e, i wiele osb ignorujc frazeologi nadaje jej status fanaberii jzykowej321. Niekt-
rzy s skonni uznawa j wrcz za zjawisko dorane, przejaw inwencji pojedynczego
nadawcy322.
Wasn teori na temat przyczyn pomijania wielu zwizkw frazeologicznych w pod-
rcznikach do nauki jzyka obcego ma rwnie W. Chlebda. Uwaa on, e dochodzi do
tego:
Przez przeoczenie lub z powodu nienadania za staym, codziennym wrcz po-
wikszaniem si faktycznych zasobw frazeologicznych jzyka. ()
Z racji emocjonalnych tzn. z cichego przewiadczenia jzykoznawcw, e s w j-
zyku zjawiska lepsze oraz gorsze i takie poczenia wyrazowe, jak np. zusammen do kupy
czy chluniem bo uniem s nie tylko mniej powane, ale i mniej wane ni zwroty typu
biay kruk, sl ziemi czy gdzie raki zimuj. ()
Ze wzgldw doktrynalnych tzn. zostaa [frazeologia przyp. mj] wiadomie
odrzucona jako niemieszczca si w uznanym (czy to powszechnie, czy przez danego
autora) kanonie frazeologicznym.323

316
W chwili oddawania tekstu do publikacji strona nie bya ju dostpna ze wzgldu na problemy
techniczne. Autorki planuj jednak jej ponowne uruchomienie.
317
W. Chlebda, Teoria frazeologiczna, op. cit., s. 106-107.
318
M. Tryuk, op. cit., s. 34.
319
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli, M. Benjak, op. cit., s. 69.
320
M. Kornaszewski, J. Padalak, op. cit., s. 308-309.
321
E. Rybicka, Miejsce frazeologii, op. cit., s. 235.
322
A. Butcher, B. Guziuk-wica, Frazeologia nadawcy. Odtwarzalno frazemw w procesie nauczania
jzyka polskiego jako obcego, [w:] Rytualizacja w komunikacji spoecznej i interkulturowej, red. J. Mazur,
Lublin 2004, s. 161.
323
W. Chlebda, Teoria frazeologiczna, op. cit., s. 102.

146
 A. M. Lewicki dodaje jeszcze, e frazeologizmy naruszaj niekiedy podstawowe za-
sady jzyka, bo zawieraj komponent nieuywany poza tym poczeniem, np. zakocha
si na zabj; na miy Bg; mie bzika324, ktry narusza reguy gramatyczne wspczesnego
jzyka i moe wprowadzi zamt w umysach studentw. W tym miejscu dochodzimy
do kwestii nieekonomicznoci staych pocze wyrazowych, jakimi s zwizki fraze-
ologiczne. To rzeczywicie rodki wtrnej nominacji, ktre funkcjonalnie s redundantne
prawie nigdy nie s jedynymi nazwami realiw, lecz funkcjonuj jako ekspresywne
i obrazowe ich odpowiedniki. Zatem mona si bez nich obej bez szkody dla zawartoci
treciowej wypowiedzi. Frazeologia, jako zbir jednostek wtrnych w stosunku do nazw
jednowyrazowych, nie spenia warunku ekonomicznoci, a jej brak nie prowadzi do po-
wstania powanych luk w systemie nazewniczym325. Do podobnych wnioskw dochodz
Chorwaci: Frazemi uglavnom ne popunjavaju nominacijske praznine, ve su kao sekun-
darne nominacije izrazi za subjektivne, emocionalne i prosudbene stavove326.
Nie moemy polemizowa z faktem formalnej nieekonomicznoci staych pocze
wyrazowych, niemniej jednak nie sposb nie przytoczy tutaj sw prekursorw bada
nad frazeologi jzyka angielskiego A. Pawleya i F. H. Sydera, ktrzy zauwaaj, e
to nie ekonomia jest w jzyku najwaniejsza, lecz precyzja wyraania: For what real-
ly matters is not the economy of the description but its fit with what the native speaker
knows of his language327. Ponadto w sferze neutralnej jzyka stykamy si z takimi zwiz-
kami frazeologicznymi, ktre s jedynymi nazwami pewnych elementw wiata, a ich
nieuwzgldnienie znacznie by zuboyo i znieksztacio odtwarzany obraz rzeczywistoci,
np. firma krzak, owcy skr.
Inne powszechne przekonanie zakada, e nauczanie frazeologii to proces mudny
i czasochonny. Z uwagi na swoje cechy frazeologizmy s trudne do zapamitania. ()
Wymagaj od uczcych si jzykw obcych duego nakadu magazynowania, aby prawi-
dowo zachowa je w pamici. Syntaktyczne, semantyczne i pragmatyczne cechy zwiz-
kw frazeologicznych czyni je szczeglnie trudnym tworzywem dydaktycznym328.
Niemae oczekiwania stawia si take nauczycielom, ktrzy musz przygotowa odpo-
wiednie materiay dydaktyczne.
Dotychczasowe dowiadczenie pokazuje, i w nauce jzykw obcych nie ma drogi
na skrty. Mona stara si zoptymalizowa proces nauczania, uatwi uczniom zapa-
mitywanie nowej leksyki poprzez zaplanowanie odpowiedniej liczby powtrek, pod-
nie ich motywacj odpowiednimi treciami dydaktycznymi nie mona jednak pomi-
n nauczania frazeologii goszc pogld, e jest ona zjawiskiem marginalnym, a student
w razie potrzeby przyswoi j sobie mimochodem. Student, ktry chce si aktywnie
posugiwa idiomami, nie musi przecie zna wszystkich ich wariantw. W dodatku
wrd wikszoci badaczy podejmujcych kwestie frazeodydaktyczne panuje zgoda co
do tego, e wikszo frazeologizmw powinna pozosta w sferze biernej, a nie aktywnej

324
A. M. Lewicki, Zakres frazeologii, op. cit., s. 29.
325
A. Mikoajczuk, Struktura semantyczna wybranych zwizkw frazeologicznych w testach
egzaminacyjnych na polonistyk (1992/1993), [w:] Z teorii i praktyki dydaktycznej jzyka polskiego, tom 13, red.
E. Polaski i Z. Uryga, Katowice1995, s. 94.
326
M. Turk, Vielani izrazi s desemantiziranom sastavnicom kao nominacijske jedinice, [w:] Rijeki
filoloki dani 3, red. D. Stolac, Rijeka 2000, s. 482.
327
A. Pawley, F. H. Syder, Two puzzles for linguistic theory: nativelike selection and nativelike fluency, [w:]
Language and communication, red. J.C. Richards i R.W. Schmidt, London 1983, s. 217.
328
M. Laskowski, Zwizki frazeologiczne, s. 19.

147
znajomoci leksyki ucznia. W ogromnej liczbie przypadkw zwizki frazeologiczne nie
s kombinacj nieznanego sownictwa, lecz jedynie nowym poczeniem poznanych ju
duo wczeniej elementw. Opozycja: jednostka sownikowa zwizek frazeologiczny
jest przeciwstawieniem wycznie zewntrznych cech wielkoci tego samego rodzaju329,
a wic ma ona charakter wycznie techniczny. Nie uwaam te, by student mia pozna
wszystkie hasa sownika frazeologicznego. W tym miejscu dochodzimy do kwestii opti-
mum frazeologicznego, ktra jednak zostaa szerzej omwiona w pierwszym rozdziale
niniejszego opracowania, dlatego w tym miejscu skupi si na odpowiedzi na kolejne
wane pytanie: jakie wasnoci powinien mie dobry podrcznik uwzgldniajcy naucza-
nie obcojzycznej frazeologii? Zastanwmy si najpierw nad tym, jakie cechy posiaday
dotychczas wydane materiay dydaktyczne przeznaczone do nauki jzyka chorwackiego
dla obcokrajowcw. Mona im zarzuci m.in. nieautentyczny jzyk, brak odpowiedniego
systemu powtrek oraz nieuwzgldnianie polsko-chorwackiego pokrewiestwa jzyko-
wego. Spis ten nie jest kompletny. Naleaoby jeszcze przywoa uwagi chorwackich ba-
daczek, ktre przekonuj, e nie brakuje nam materiaw do nauki jzyka chorwackiego
jako obcego, jednak nie s one waciwie spreparowane: Neprikladni su i nedostatni za
upotrebu na lektoratima. Jezik ne prikazuju ravnoteno (gotovo svaka koncepcija posu-
staje nakon 1. stupnja), nedostaju auditivni i vizualni didaktiki izvori330. Frazeologia
jest w nich ignorowana bd opracowana w niewaciwy sposb. Wielu dydaktykw nie
docenia jej roli w jzyku, uwaajc frazeologi jedynie za przejaw odstpstwa od normy
jzykowej: Frazeologizmy funkcjonuj na zasadzie zbioru wyjtkw, ktre trzeba za-
pamita, a nastpnie odtworzy w ich utrwalonej i przekazywanej przez tradycj posta-
ci331. Zdarza si rwnie, e nauczyciele widz w nich jedynie form zabawy, ozdobnik
zaj, ktrego gwnym celem jest uatrakcyjnienie lekcji.
Pierwsze polskie wiczenia frazeologiczne332 s gwnie zbiorem idiomw. Do dzisiaj
mona spotka si ze skonstruowanymi w podobny sposb wiczeniami frazeologiczny-
mi. Cige powtarzanie pierwotnej koncepcji jest zjawiskiem powszechnym take w przy-
padku chorwackich materiaw dydaktycznych.
Podrczniki powinny by napisane realnie uywanym jzykiem: Jezik udbenika tre-
bao bi biti iv jezik svakodnevne uporabe, dat u kontekstu, artikuliran u dijaloge u kojima
bi se vodilo rauna o jezinoj raslojenosti i polifunkcionalnosti standardnog jezika333.
Naleaoby si zastanowi, jakie rozwizania praktyczne powinno si zastosowa w przy-
padku frazeologii. W. Mokijenko uwaa, e zaley to od rodzaju odbiorcy, jego jzyka ro-
dzimego, poziomu i celu nauczania334. Nasi studenci s uczniami specyficznymi. Z punktu
widzenia glottodydaktyki najwaniejszy dla nas jest fakt, i s to osoby dorose, uczce
si jzyka obcego poza granicami kraju, w ktrym jest on jzykiem narodowym oraz
uczce si wczeniej innego jzyka obcego. Doroli suchacze na og lubi dynamik
i interakcj na lekcji, co jest typowe dla podejcia komunikacyjnego. atwiej si koncen-

329
M. Grochowski, op. cit, s. 26.
330
M. Smoli, V. Pogaj-Hadi, Hrvatski kao strani jezik..., op. cit., s. 218.
331
M. Szpiczakowska, Czy dojna krowa jest zwierzciem?Uwagi o poprawnoci frazeologicznej, [w:]
Porozmawiajmy o jzyku, czyli zbir nie tylko lekcyjnych propozycji konwersacyjnych, red. M. Skaryski,
Kielce 1992, s. 46.
332
T. Czapczyski, Metodyka wicze stylistycznych w szkole powszechnej i redniej. Podrcznik dla
nauczyciela, Lww 1929.
333
V. Pogaj-Hadi, M. Smoli i M. Benjak, op. cit., s. 138.
334
B. , op. cit., s. 176-177.

148
truj ni dzieci i maj silniejsz motywacj do nauki. Wobec tego powinno si dy do
indywidualizacji materiaw dydaktycznych, przeznaczonych do nauczania frazeologii.
Nie moemy liczy na autorw podrcznika, gdy nie napisz oni ksiki przeznaczonej
dla tak wskiego grona odbiorcw. To na lektorze spoczywa obowizek indywidualizacji
procesu nauczania.
Praktyczne nauczanie frazeologii jest trudnym zadaniem dydaktycznym. Nauczajc
jzyka obcego pocztkujcych, stosuje si metody podajce, podczas gdy w przypadku
zaawansowanych lepiej sprawdzaj si metody poszukujce. Te drugie dodatkowo sprzy-
jaj zapamitywaniu. Kontekst, w ktrym prezentujemy nowy zwizek frazeologiczny,
musi by prosty, a wic nie moe zawiera kolejnej trudnoci jzykowej. Z. Dikli pro-
ponuje nastpujc kolejno przy wprowadzaniu na lekcjach nowych pocze wyrazo-
wych: U nastavi treba potpuno objanjavati znaenje frazema, najprije znaenje svakog
lana (svake rijei) frazema, njegovo denotativno (osnovno) znaenje, a zatim i konotativ-
no (preneseno) znaenje frazema u odreenom kontekstu335. Propozycja M. Laskowskie-
go jest bardziej rozbudowana. Uwaa on, i wraz z nowym frazeologizmem studentowi
naley poda:
stron wyraania;
komponenty i moliwe warianty;
sposb identyfikacji w tekcie;
osobliwoci syntaktyczne;
odpowiedniki niefrazeologiczne;
warto semantyczno-pragmatyczn336.
Przy wsplnym odkrywaniu znaczenia frazeologizmu mona zastosowa objanienie,
synonim, definicj lub kontekst. Dobrze widziana jest ilustracja obrazujca uycie dane-
go idiomu, naley jednak pamita, by nie bya ona zbyt infantylna. Definicja i kontekst
z kolei nie powinny by ywcem wyjte z chorwackiego sownika frazeologicznego,
lecz odpowiednio opracowane, co w praktyce oznacza ich uproszczenie. Nie mona do-
prowadzi do tego, by inne niezrozumiae sownictwo odwrcio uwag studenta od istoty
problemu znaczenia danego zwizku frazeologicznego. Na kocu wane jest skonfron-
towanie z polskim odpowiednikiem, gdy nie powinno si bada frazeologii w izolacji.
Poza tym naley pamita, e jedn z cech dystynktywnych frazeologii stanowi jej poten-
cjalna nieprzekadalno i w razie potrzeby naley zwrci na ten fakt uwag studentw.
Wszyscy dydaktycy i jzykoznawcy s zgodni co do koniecznoci prezentacji fraze-
ologii w kontekcie. Przy czym ukazanie w kontekcie nie oznacza prostego umieszcze-
nia idiomu w zdaniu337, lecz ukazanie go w jego naturalnym sownym otoczeniu std
wynika postulat wyzyskiwania na potrzeby dydaktyczne tekstw oryginalnych. Jeeli
frazeologizmy bd w nich dobrze ukazane, to studentom te bdzie atwiej je wyodrb-
ni z tekstu. Jzyk materiaw dydaktycznych ma przecie by prawdziwy, ma by jzy-
kiem autentycznych zachowa, jego uycie w podrcznikach daje te studentom wiksze

335
Z. Dikli, Leksike vjebe u nastavi hrvatskoga ili srpskog jezika, Suvremena metodika nastave
hrvatskoga ili srpskog jezika IX , br. 1-2, 1984, s. 27.
336
M. Laskowski, Istota, cel, op. cit., s. 56.
337
Por. zdania z podrcznika M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama!
Udbenik hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, ktre nie pozwalaj zapozna si z kontekstem uycia
zamieszczonych w nim idiomw:
Pa to je jasno kao pekmez!
Ivan plee kako Petra svira.

149
szanse na zapamitanie poszczeglnych form jzykowych. Po zaprezentowaniu zwizku
frazeologicznego i ustaleniu jego znaczenia, warto sprawdzi, czy studenci nie popenili
bdu, zachcajc ich nastpnie do samodzielnego uycia idiomu w zdaniu. Jest to sprawa
istotna w przypadku tych utartych pocze wyrazowych jzyka obcego, ktre nie maj
ekwiwalentu frazeologicznego w jzyku ojczystym. Gdy mamy do czynienia z leksyk
nieekwiwalentn, to najczciej sigamy do rodzimego zasobu po najbardziej zbliony
znaczeniem wyraz. Naley si upewni, i ten proces mylowy przebiegnie we waciwy
sposb, w przeciwnym razie ryzykujemy utrwalenie si w wiadomoci ucznia niewaci-
wego skojarzenia.
E. Rybicka, ktra w swoim podrczniku do nauki polskiej frazeologii dla obcokrajow-
cw338 umiecia pidziesit utartych zwizkw wyrazowych przeznaczonych do aktyw-
nego opanowania, prezentuje kady idiom w taki sposb, e:
idiom peni funkcj podpisu pod ilustracj;
nastpnie spreparowany dialog zawiera podpis uyty pod ww. ilustracj;
definicja wyjania znaczenie idiomu;
na kocu spreparowane zdania ilustruj uycie idiomu w typowych kontekstach339.
Po czci teoretycznej nastpuje seria wicze strukturalnych i komunikacyjnych. Ist-
nieje kilka sprawdzonych typw wicze frazeologicznych:
Rozsypanki wyrazowe i czenie w pary rozproszonych frazeologizmw;
Dopasowywanie znacze;
Uzupenianie skadu poczenia wyrazowego;
Grupowanie zwizkw wyrazowych wedle wskazanego kryterium;
Wymiana wskazanej czci zdania na synonim frazeologiczny;
Przeksztacanie zda zgodnie z instrukcj;
Wynajdywanie i poprawianie bdw w skadzie poczenia wyrazowego;
Dopenianie wypowiedzi z uyciem zwizku frazeologicznego w taki sposb, by
zachowa sens i spjno zdania;
Udzielanie odpowiedzi opisowych na pytania o znaczenie frazeologizmu;
Tworzenie map pojciowych.
Autorki FRAZPOLU, programu przeznaczonego do nauczania obcokrajowcw pol-
skiej frazeologii, zawary w nim pi typw zada, w ktrych student powinien:
Wskaza waciwe znaczenie;
Uzupeni skad frazeologizmu;
Wpisa poprawn gramatycznie form jednego z czonw frazeologizmu;
Uy frazeologizmu we waciwym kontekcie.
Dodatkowo wiczenia zostay uzupenione dziaem Zabawa, w ktrym znajduj si
krzywki, rebusy i rozsypanki wyrazowe340.
W nauce jzyka obcego nie naley przesadza z nauczaniem frazeologii, gdy grozi
to sztucznoci, a nawet tworzy efekt komiczny. Teksty sztucznie preparowane, w kt-
rych frazeologizmy wystpuj w duej liczbie nie s z punktu widzenia frazeodydaktyki
odpowiednim materiaem do nauczania. Mimo znacznej koncentracji staych zwizkw

338
E. Rybicka, Nie taki diabe, op. cit.
339
E. Rybicka, Miejsce frazeologii, op. cit., s. 241-242.
340
A. Madeja, M. Smereczniak, FRAZPOL komputerowy program do nauczania frazeologii polskiej.
Prezentacja programu, [w:] Nowe perspektywy w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, red. K. Birecka, K.
Taczyska, Toru 2010, s. 110.

150
frazeologicznych nie daj one uczcemu si adnej wskazwki, jak czsto naley je wyko-
rzystywa w komunikacji ycia codziennego341. Gwnym zadaniem nauczania frazeolo-
gii nie powinno by poszerzanie zakresu nowej leksyki. Nie uczymy wic nowych sw,
lecz kombinacji, w jakie wchodz stare, ju nam znane.
Przygotowanie materiau frazeologicznego dla potrzeb dydaktycznych nie
jest atwym zadaniem. Jestem wiadoma ogromu wyzwa, jakie staj przez fra-
zeodydaktykami. W dodatku zdaj sobie te spraw z faktu, i nauka fraze-
ologii nie jest adn cudown metod, ktra usprawni proces nauczania
i wydatnie podniesie motywacj uczniw do pracy. W. Mokijenko uwaa, e przed
wkomponowaniem frazeologii w materiay dydaktyczne naley nie tylko stworzy
kryteria doboru materiau frazeologicznego dla potrzeb dydaktycznych, ale te ukaza
ich realioznawcze wartoci, wyda sowniki frazeologiczne dla celw dydaktycznych
i opracowa komplet wicze, ktry uwzgldni modele nauczania i frazeologiczn inter-
ferencj jzykow342.
Niektrzy badacze, jak np. L. Zabrocki343, uwaaj, e nauczanie idiomw powinno
mie miejsce dopiero na wyszym poziomie nauczania. Na egzaminach certyfikacyjnych
z jzyka polskiego wymaga si od zdajcych znajomoci frazeologii dopiero na poziomie
B2344. Wspczenie jednak dominuje pogld, e jest to materia jzykowy, z ktrym po
dokonaniu odpowiedniej selekcji mog si zmierzy take osoby pocztkujce. Oczywi-
cie nie mam na myli wprowadzenia frazeologii na pierwszej lekcji lektoratu. Gdy cho-
dzi o moj praktyk, pierwsze utarte zwizki wyrazowe podaj studentom ju po dwch
miesicach nauki. Robi to przy okazji omawiania chorwackich przymiotnikw, ktrych
uycie ilustruj porwnaniami frazeologicznymi typu: crn kao ugljen (dos. czarny jak
wgiel), blijed kao zid (blady jak ciana), brz kao munja (szybki jak byskawica). Po-
dobnie postpuje jedna z lektorek Instytutu Croaticum, ktrej opini przytaczaam wcze-
niej. Proponuje ona skupi si na poczeniach, w ktrych skadzie wystpuj nazwy
zwierzt345: gladan kao vuk (godny jak wilk), edan kao pas (dos. spragniony jak
pies). Pozostae lektorki, ktrych opinie sondowaam, rwnie nie maj nic przeciwko
wprowadzeniu frazeologii ju w pierwszym roku nauki, cho jedna wskazuje, i powi-
nien to by poziom nauczania B1. Dodatkowo pojawia si sugestia, by zharmonizowa
frazeologizmy formalnie z opracowywanym materiaem i tym samym unikn sytuacji,
w ktrej student zetknie si z nieznan sobie wczeniej form gramatyczn. Oznaczaoby
to, e frazeologizmy, w ktrych pojawiaj si imiesowy, tryb warunkowy, strona bierna
itp. naleaoby przedstawi studentom na pniejszych etapach nauki. Jedna z lektorek
uwaa rwnie, i nauczanie frazeologii jako takiej, a wic skupienie si na niej jako
osobnej warstwie leksyki, take powinno by wprowadzone w przypadku lekcji na za-
awansowanym poziomie jzykowym. Podobny pogld gosi M. Sukowska, ktra uwaa,
e na pocztkowym etapie nauki zwizki frazeologiczne naley dozowa, podczas gdy na
zaawansowanym mog si pojawia lekcje w caoci im powicone346.

341
M. Laskowski, Zwizki frazeologiczne, op. cit., s. 18.
342
B. , op. cit., s. 177.
343
L. Zabrocki, op. cit., s. 69.
344
A. Papie, op. cit., s. 186.
345
Podrczniki, przeznaczone do nauczania jzyka chorwackiego od podstaw, przewanie podaj studentom
nazwy zwierzt w cigu pierwszych dwch miesicy nauki.
346
M. Sukowska, op. cit., s. 13.

151
 Wikszo glottodydaktykw widzi moliwo, a nawet konieczno prezentacji fra-
zeologii na wczesnym etapie nauki. Z. Saloni jest zdania, e frazeologii danego jzyka,
czy to obcego, czy ojczystego, uczy si czowiek od pocztku jego nauki347. E. Rybicka
wykorzystuje swj zbir wicze frazeologicznych od drugiego semestru348. Ja skupiam
si na idiomach o prostej budowie formalnej, a wic przykadowo takich poczeniach,
jak: rzeczownik + rzeczownik (kost i koa, skra i koci), czasownik + rzeczownik (iz-
gubiti glavu, straci gow), przymiotnik + rzeczownik (lukava lisica, szczwany lis),
liczebnik + liczebnik (ni pet ni est, ni w pi ni w dziewi). Najlepiej gdy s to zwizki
zoone z niewielu poznanych ju wczeniej komponentw, posiadajce polskie ekwiwa-
lenty, atwe do zapamitania i o neutralnej motywacji. Wane jest, by ju wtedy przedsta-
wia zwizki w ich uwikaniu frazeologicznym, tj. w kontekcie.
Na poziomie podstawowym wprowadzanie frazeologii przebiega bardziej okazjonal-
nie i peni funkcj komentarza do konkretnej sytuacji. Oczywicie, na poziomie podsta-
wowym niezbdny jest pewien kompromis midzy autentycznoci a prostot wypowie-
dzi349. Osobicie chtnie wykorzystuj frazeologi rwnie w roli przykadu ilustrujcego
funkcjonowanie nowo poznanego zjawiska gramatycznego. Jednym z idiomw dobrze
speniajcych t rol jest powiedzenie: Riba ribi grize rep, ktre rwnoczenie ukazuje
dziaanie trzech przypadkw gramatycznych: mianownika, celownika i biernika. Dobrze
jest w tej sytuacji siga rwnie do internacjonalnych zwizkw frazeologicznych. Stu-
denci nie powinni mie problemw ani z ich zrozumieniem, ani samodzielnym zastoso-
waniem w zdaniu. A. Stryjecka rwnie docenia pomys polegajcy na wykorzystaniu fra-
zeologii w roli przykadu ilustrujcego dane zjawisko gramatyczne: Po przedstawieniu
zwizku frazeologicznego cenne jest pokazanie jego przydatnoci jzykowej, tzn. student
powinien otrzyma nie tylko informacj o znaczeniu danego zwizku i moliwociach
jego wykorzystania, ale take o strukturze, co pozwoli uczcemu si zrozumie zdania
o podobnej budowie, zapamita i/lub utrwali wystpujc tu form gramatyczn i struk-
tur zdania, a w kocu samodzielnie tworzy wypowiedzenia naladujce swoj struktur
model350. Tutaj frazeologizm pojawia si jednak przy okazji, w ramach powtrki sow-
nictwa znanego z wczeniejszych lekcji. Poza tym ma on gwnie pomc w zrozumieniu
gramatyki.
Na poziomie rednim, tj. po 1 1,5 roku nauki, mona wprowadzi lektur mniej
skomplikowanych tekstw prasowych351, co oznacza, i uzasadnione jest stopniowe wpro-
wadzanie idiomw w ich naturalnym otoczeniu sownym. A. B. Burzyska uwaa, e
na tym etapie nauki mona wykorzysta zwizki frazeologiczne o motywacji kulturowej
bd zawierajce archaizmy leksykalne352. Myl, i powinno si ju operowa zwizkami
o bardziej skomplikowanej strukturze i bardziej abstrakcyjnym znaczeniu, nieposiadaj-
cymi leksykalnych odpowiednikw w jzyku polskim. Naleaoby wtedy zwrci uwag
na ich kwalifikacj stylistyczn i na wyrane rnice midzy zwizkami frazeologicznymi
odmiany potocznej i literackiej. A. Madeja i M. Smereczniak sdz, e dopiero na tym

347
Z. Saloni, wiczenia frazeologiczne w szkole, Polonistyka XXV, nr 6, 1972, s. 33.
348
E. Rybicka, Miejsce frazeologii, op. cit., s. 243.
349
A. Madeja, M. Smereczniak, Frazeologia w nauczaniu, op. cit., s. 43.
350
A. Stryjecka, Zajcia z frazeologii fakty i yczenia, Acta Universitatis Lodziensis. Ksztacenie
polonistyczne cudzoziemcw 10, 1998, s. 119.
351
D. Buttler, Dobr wyrazw do sownika-minimum jzyka polskiego, [w:] Metodyka nauczania jzyka
polskiego jako obcego, Warszawa 1980, s. 155.
352
A. B. Burzyska, op. cit., s. 119.

152
poziomie zaawansowania jzykowego mona od studentw wymaga czynnej znajomoci
obcojzycznej frazeologii. Przyczyn tego jest przekonanie o tym, e Niezbdne jest
bowiem wczeniejsze opanowanie szczeglnych umiejtnoci jzykowych polegajcych
chociaby na rozpoznawaniu wieloznacznoci sw, metaforycznoci i aluzyjnoci sfor-
muowa. Zaraz jednak dodaj: Poniewa jednak frazeologizmy s domen ywego,
naturalnego jzyka, naley uczy ich na wszystkich etapach ksztacenia jzykowego, tak-
e tych najniszych353.
Jeli chodzi o etap zaawansowanej znajomoci jzyka, to byby on przeznaczony na
zapoznanie si z frazeologi rnych odmian jzyka oraz na wiczenie rozumienia i prze-
kadu aluzji frazeologicznych.
Zgadzam si z opini A. Stryjeckiej, ktra w nauczaniu frazeologii postuluje metod
celowej przypadkowoci354. Autorka nie zaleca dugotrwaej koncentracji na jej naucza-
niu, optuje raczej za czstsz prezentacj w ramach pracy nad tekstem czy przy okazji szero-
ko pojtych wicze leksykalnych. Moje pierwsze wiczenia frazeologiczne obejmoway
trzeci cz lektoratu jzyka chorwackiego, co jedynie na pocztku spotkao si z aproba-
t ze strony studentw. Gdy tylko znikn urok nowoci, suchacze przyznali, i cige
skupianie si na frazeologii jest dla nich nuce. Dopiero gdy wiczenia frazeologiczne
zostay wkomponowane w oglny materia lekcyjny i nie trway jednorazowo duej ni
10 minut, skargi nie pojawiy si. V. Milievi, ktry zajmowa si badaniem nauczania j-
zyka chorwackiego i serbskiego jako jzyka ojczystego, doszed do podobnych wnioskw,
albowiem zauway on rwnie, e wiczenia frazeologiczne nie powinny trwa duej ni
10 20 minut, nigdy ca lekcj. Autor sugeruje, by wczy je w ramy opracowywanego
aktualnie teksu. Uwaa take, i mona poda okoo dziesiciu nowych zwizkw fraze-
ologicznych w trakcie jednej lekcji355. W przypadku frazeologii obcojzycznej wymagania
naley oczywicie obniy.
Udao mi si doprowadzi do zapamitania przez studentw 50 frazeologizmw
w trakcie trzech miesicy nauki, ale powicaam na zajcia z frazeologii dwie godziny
dydaktyczne tygodniowo, co okazao si dla studentw uciliwe. Nie widz potrzeby,
aby przeznaczy na podobne wiczenia a dwie godziny zegarowe w tygodniu, jak suge-
ruj A. Grzesiuk i B. Guziuk-wica356. Myl, e 10 zwizkw frazeologicznych na lekcj
to liczba maksymalna. Osobicie staram si oscylowa w granicach 5 7 frazeologizmw
i nie podaj nowej frazeologii na kadej lekcji. Znacznie czciej za to czyni j przed-
miotem powtrek. V. Blagus cytuje wyniki bada brytyjskich uczonych: Cunningsworth
(1995) smatra da pravi poetnici po vjebi mogu usvojiti tek 10 do 15 rijei, a lani poet-
nici mogu dvostruko vie: 20 do 30 novih rijei. Gairns i Redman (1993) preporuuju pro-
sjek od 8 do 12 rijei po nastavnome satu357. D. Buttler cytujc wyniki bada rosyjskich
autorw podaje, i w pierwszym, elementarnym cyklu ksztacenia, obejmujcym 300
400 godzin nauki, mona wdroy 1000 1500 sw, tj. ok. 10 w cigu lekcji. W drugim
cyklu, obejmujcym 500 600 godzin zaj, mona wprowadzi 3000 do 4000 wyrazw,

353
A. Madeja, M. Smereczniak, Frazeologia w nauczaniu, op. cit., s. 42-43.
354
A. Stryjecka, op. cit., s. 120.
355
. , , Knjievni jezik 14/4, 1985, s. 216-217.
356
A. Grzesiuk, B. Guziuk-wica, Kulturowe i stylistyczne aspekty nauczania cudzoziemcw frazeologii
jzyka polskiego, Acta Universitatis Lodziensis. Ksztacenie polonistyczne cudzoziemcw 10, 1998, s. 78.
357
V. Blagus, Odabir rijei u udbenicima hrvatskoga za strance, [w:] Hrvatski kao drugi i strani jezik,
op. cit., s. 262.

153
tj. nawet 25 na lekcj358. Cho te dane odnosz si do nauczania pojedynczych wyrazw,
to uwaam, i take liczba wdraanych jednorazowo zwizkw frazeologicznych zaley
od poziomu zaawansowania jzykowego. Na rednim etapie nauki frazeologia powinna
pojawia si sporadycznie, w liczbie 1 3 zwizkw frazeologicznych na lekcj. Oczywi-
cie jest to warto rednia, mona przecie jednorazowo zaproponowa studentom nawet
7 nowych frazeologizmw, ale na kolejnych lekcjach naley skupi si na ich utrwalaniu
i zaniecha wprowadzania nowych jednostek jzykowych. Przy uczeniu si, trwajcym
jedn minut dziennie, mona opanowa w cigu roku a 300 jednostek359. Jednake ma-
teria musi by dobrze skonstruowany i waciwie przewiczony, a powtrki odpowiednio
wkomponowane w tre zaj. Wydaje mi si, i rocznie (na trzecim, czwartym i pitym
roku nauki, gdy student opanowa ju podstawy gramatyki) mona zaproponowa kroaty-
stom i innym slawistom czynne opanowanie ok. 80 100 zwizkw frazeologicznych. Na
pierwszym roku zalecam swoim studentom okoo 20 frazeologizmw o prostej budowie
formalnej, a na drugim ok. 60.
Frazeologizmy nie s materiaem leksykalnym atwym do zapamitania. Uczenie si
frazeologii chorwackiej czsto polega na zapamitywaniu rnic midzy polskimi i chor-
wackimi ekwiwalentami odmiennej kolejnoci czonw, innej skadni i/lub rnych
elementw leksykalnych. E. Dwierzyska pisze, e do zapamitywania motywuje nas
przydatno danego elementu leksykalnego w komunikacji jzykowej. Lepiej utrwalamy
rwnie to, co wywaro na nas wraenie lub rozbudzio ciekawo360. Wana dla jakoci
zapamitywania jest take prostota zapamitywanych jednostek361, co przemawia za dzie-
leniem zwizkw frazeologicznych na mniejsze czci celem wsplnej analizy w trakcie
zaj. Korzystne jest te uporzdkowanie elementw, ktre mona analizowa w ramach
wicze frazeologicznych. S. Brali i N. Mihaljevi proponuj nawet podzia idiomw dla
celw glottodydaktycznych:
Frazeologizmy, ktre maj semantyczny i syntaktyczny ekwiwalent w obu jzy-
kach;
Frazeologizmy, w ktrych przypadku ekwiwalent jest czciowy, ale nadal atwo
jest go zidentyfikowa;
Idiomy posiadajce ekwiwalenty w obu jzykach, ktre rni si struktur;
Zwizki frazeologiczne nieprzetumaczalne362.
Interesujce s take podziay zastosowane przez autorki polskich podrcznikw do
nauczania frazeologii dla obcokrajowcw. Ich przegld daje A. Papie363.
Oczywicie, uczenie si frazeologii nie jest czysto pamiciowe, trzeba j jeszcze zro-
zumie. Jednake szanse na zapamitanie tych zwizkw frazeologicznych, z ktrymi
student zetknie si tylko jeden raz, s bliskie zeru. Kako samo jedno pojavljivanje nove
rijei nikako ne jami njezino usvajanje, nuno je da se rijei pojave vie puta, i to u razli-

358
D. Buttler, O doborze sownictwa, op. cit., s. 7.
359
E. J. Gorzelaczyk, Pami, wiadomo, jzyk. Zastosowanie algorytmu optymalizujcego odstpy
midzy powtrkami w glottodydaktyce, Pozna 2000, s. 80.
360
E. Dwierzyska, Czynniki wpywajce na zapamitywanie leksyki obcojzycznej, Jzyki Obce w Szkole
2, 2007, s. 37-42.
361
E. J. Gorzelaczyk, op. cit., s. 86.
362
S. Brali, N. Mihaljevi, op. cit., s. 106.
363
A. Papie, op. cit.

154
itim kontekstima364. Na czynne opanowanie leksyki wpyw maj nastpujce czynniki:
dusze obcowanie z dan form wyrazow, osuchanie si z ni, czstotliwo i rno-
rodno kontekstw wystpowania w podrcznikach i lekturach oraz czstotliwo ich
uywania przez uczniw365. Te same czynniki naley wzi pod uwag przy utrwalaniu
pocze wyrazowych. Dlatego te tak wany jest dobrze zaplanowany cykl powtrek.
Regularne przywoywanie frazeologizmw jest raczej zadaniem dla lektora. Ale i autorzy
podrcznika powinni nie tylko prezentowa frazeologi, lecz rwnie j odpowiednio cz-
sto powtarza. Tutaj zdania s podzielone. A. Brzeziska uwaa, i najwicej zapominamy
po 30 minutach od zakoczenia lekcji, bo a 50% informacji. Dlatego dobrze jest w czasie
lekcji powtarza nowy materia leksykalny po 5, 10 i 20 minutach. Kolejne powtrzenie
powinno nastpi przed kocem lekcji, a nastpne by czci zadania domowego366. A.
Markunas z kolei twierdzi, i najwikszy ubytek informacji z pamici nastpuje podczas
pierwszych szeciu godzin po jej przyswojeniu, [dlatego te przyp. mj] wskazane jest
powtrzenie wybranych zjawisk jzykowych po 15 20 minutach, po 8 9 godzinach
i nastpnie po upywie doby, [albowiem przyp. mj] sownictwo i struktury morfosyn-
taktyczne utrwalaj si w miar skutecznie dopiero po siedmiokrotnym ich powtrzeniu
w kontekcie przynajmniej zdaniowym367.
Nie jest atwo okreli wymagan liczb powtrek, albowiem proces zapominania
ma natur przypadkow. I. S. P. Nation opisuje eksperyment Kachroo z 1962 roku, z kt-
rego wynika, e wikszo studentw zapamitaa angielskie sowa, ktre pojawiy si
w podrczniku co najmniej 7 razy368. Dwa inne badania z kolei dowiody, e skuteczno
zapamitywania pojawia si po 5 lub po 6 7 powtrkach369. Chorwackie badaczki nie
dysponuj wynikami wasnych bada, lecz powouj si na ustalenia glottodydaktykw
zajmujcych si nauczaniem jzyka angielskiego. I tak cytowana jest B. Laufer, ktra
zaleca 7 10 powtrek370, oraz I. L. Beck, ktry wraz ze swoimi wsppracownikami
opowiada si za 12 powtrkami. Autorki ABC metodyki nauczania jzyka polskiego jako
obcego twierdz nawet, e kade sowo powinno si pojawi co najmniej 20 razy (!).
Pniej, wraz ze wzrostem poziomu zaawansowania jzykowego, liczba powtrek moe
spa do 10 12371. Kluczowe jest take okrelenie stosunku liczbowego nowych elemen-
tw leksykalnych do ju znanych, a tylko powtarzanych. L. Zabrocki uwaa, i 75% cza-
su zaj naley przeznaczy na powtrki, a 25% na prezentacj nowego materiau i jego
przyswajanie. Jeden typ materiau ma si pojawia na zmian z drugim372. T. Wonicki
by przekonany, e jedno nowe sowo powinno przypada na 28 sw ju znanych373. I.
S. P. Nation twierdzi, e idealna gsto sownictwa w podrczniku do angielskiego dla
pocztkujcych powinna wynosi 1:20, czyli jeden nowy wyraz powinien przypada na

364
. Radi, J. Kuva-Kraljevi, M. Kovaevi, Udbenik kao poticaj ili prepreka leksikome razvoju,
Lahor 9, 2010, s. 56.
365
E. Polaski, Sownictwo uczniw. Problemy, badania, wnioski. Warszawa 1982, s. 134.
366
A. Brzeziska, Jak uczy si skutecznie jzyka, czyli jakie prawidowoci z psychologii skutecznego
uczenia si i nauczania powinny by uwzgldnione w metodach nauczania jzykw obcych, Jzyki Obce
w Szkole 6, 2004, s. 17-21.
367
A. Markunas, op. cit., s. 89.
368
I. S. P. Nation, op. cit., s. 43.
369
Ibidem, s. 44.
370
. Radi, J. Kuva-Kraljevi, M. Kovaevi, op. cit., s. 45.
371
A. Seretny, E. Lipiska, ABC metodyki nauczania jzyka polskiego jako obcego, Krakw 2005, s. 100.
372
L. Zabrocki, op. cit., s. 28.
373
T. Wonicki, O programach i podrcznikach jzykw obcych, Warszawa 1967, s. 119-120.

155
dwadziecia ju znanych. Pierwsza powtrka ma mie miejsce jeszcze na lekcji, druga
nastpuje po paru dniach, trzecia po tygodniu itd.374. E. Gorzelaczyk natomiast repre-
zentuje pogld, e aby zminimalizowa czynnik zapominania, czas uczenia si nowych
jednostek powinien stanowi 5% czasu przeznaczonego na powtrki375.
Naley zaznaczy, i cytowani badacze skupiali si przede wszystkim na zapami-
tywaniu mechanicznym. Jednake przy nauce jzyka obcego (w tym frazeologizmw)
potrzebna jest take pami logiczna, tj. sensowna. Przy zapamitywaniu materiau sen-
sownego decyduje liczba powiza treciowych, przy zapamitywaniu mechanicznym
liczba powtrze376.
Jeeli chodzi o powtarzanie frazeologizmw w analizowanych przez nas podrczni-
kach do nauki jzyka chorwackiego jako obcego, to sytuacja wyglda nastpujco (w ko-
lejnoci wedug redniej liczby uy):

Lp. Tytu publikacji Liczba Liczba rednia

frazeologiz- frazeologiz- liczba uy
mw mw wraz
z powtrze-
niami
1 D. Norris, Jzyk chorwacki 4 13 3,25
dla pocztkujcych,
Krakw 2006.
2 V. Barac-Kostreni, M. 4 9 2,25
Kovaiek,
S. Lovasi, D. Vignjevi,
Uimo hrvatski. I. stupanj,
Zagreb 1982.
3 T. Matasi, Dobar dan! Ein 10 22 2,2
Lehrbuch des Kroatischen
mit Anhang fr Serbisch,
Mnchen 1980.
4 . Bacba, . 33 67 2,03
eopa, X
.
Hrvatski jezik za
Ukrajince, 2000.
5 V. Barac-Kostreni, M. 1 2 2,00
Kovaiek,
S. Lovasi, Uimo hrvatski
1. Radna biljenica, Zagreb
1999.

374
I. S. P. Nation, op. cit., s. 45.
375
E. J. Gorzelaczyk, op. cit., s. 81.
376
B. A. Jakubowski, Nauka jzyka obcego. Spojrzenie psychologa, Warszawa 1973, s. 168.

156
6 J. Barei, Dobro doli. 14 26 1,86
Udbenik
i rjenik, Zagreb 1995.
7 V. Kostreni, M. 5 9 1,80
Kovaiek,
V. Luki, Uimo hrvatski 3.
Udbenik
i vjebenica, Zagreb 2002.
8 V. Kosovac, V. Luki, 6 10 1,67
Uimo hrvatski 1.
Udbenik s vjebenicom,
Zagreb 2006.
9 J. Barei, Dobro doli 2. 40 55 1,37
Udbenik
i rjenik, Zagreb 1998.
10 V. Barac-Kostreni, M. 3 4 1,33
Kovaiek,
S. Lovasi, D. Vignjevi,
Uimo hrvatski 1.
Udbenik, Zagreb 1999.
11 M. ila-Mikuli, M. 46 58 1,30
Gulei-Machata, S. L.
Udier, Razgovarajte s
nama! Udbenik hrvatskog
jezika za vie poetnike
(A2-B1), Zagreb 2008.
12 M. ila-Mikuli, M. 16 19 1,19
Gulei-Machata, D.
Pasini, S. L. Udier,
Hrvatski za poetnike 1.
Udbenik hrvatskoga kao
drugog i stranog jezika,
Zagreb 2006.
13 J. Nemeth-Jaji, Sati 18 20 1,11
z jezikom hrvatskim.
Prirunik za vie stupnjeve
uenja, Pozna 1997.
14 V. Kostreni, M. 12 13 1,08
Kovaiek,
V. Luki, Uimo hrvatski 4.
Udbenik
i vjebenica, Zagreb 2002.

157
 15 M. ila-Mikuli, M. 64 68 1,06
Gulei-Machata, S. L.
Udier, Razgovarajte s
nama! Udbenik hrvatskog
jezika za nii srednji
stupanj B1-B2, Zagreb
2011.
16 M. ila-Mikuli, M. 33 34 1,03
Gulei-Machata, S.
L. Udier, Razgovarajte
s nama! Vjebenica
hrvatskog jezika za nii
srednji stupanj B1-B2,
Zagreb 2011.
17 M. ila-Mikuli, M. 25 25 1,00
Gulei-Machata, S.
L. Udier, Razgovarajte
s nama, Vjebenica,
gramatika i fonetika
hrvatskog jezika za vie
poetnike (A2-B1), Zagreb
2009.
18 V. Kosovac, V. Luki, 12 12 1,00
Uimo hrvatski 2.
Udbenik s vjebenicom,
Zagreb 2006.
19 B. Kryan-Stanojevi, 7 7 1,00
I. Sawicka, wiczenia
z gramatyki jzyka
chorwackiego. Vjebe
iz gramatike hrvatskoga
jezika, Toru 2000.
20 M. Cesarec, Uimo 6 6 1.00
hrvatski. Gramatika
vjebenica. I. dio, Zagreb
1995.
Suma 360 482 --

rednia powtrze 1,5

rednia liczba powtrze z wszystkich podanych podrcznikw i zeszytw wicze

wynosi zaledwie 1,5. Powtrzenia s wic sporadyczne, co z pewnoci znacznie utrudnia
przyswojenie przez studenta danego zwizku frazeologicznego i trwae zapamitanie go.

158
Tzw. rednia liczba uy frazeologizmu nie oddaje istoty sprawy. W rzeczywistoci nie-
ktre z pocze wyrazowych powtrzono nawet 9 razy, podczas gdy inne pojawiaj si
w podrczniku zaledwie jeden raz.
By moe kluczem do efektywnego zapamitywania jest nie czste powtarzanie, lecz
powtarzanie we waciwym momencie377. Nie jest jednak atwo przewidzie, w ktrym
momencie powtrek poszczeglna jednostka pozostaje jeszcze w pamici, a w ktrym
zostaje zapomniana. Dlatego te rezygnacja z przynajmniej piciokrotnych powtrek jest
absolutnie niedopuszczalna. Najbardziej korzystnie byoby rozoy powtrki na lata,
jednak to wymagaoby bardzo rozbudowanego i przemylanego programu nauczania
i realizacja tego zaoenia w praktyce jest wyjtkowo trudna. Dlatego wanie cz
obowizku regularnego powtarzania materiau musi przej lektor. W podrczniku nie da
si zrealizowa postulatu przynajmniej siedmiokrotnych powtrek w przypadku kadego
sowa czy wyraenia. Jednak jednorazowe pojawienie si wyrazu lub frazeologizmu jest
bdem metodycznym, ktry utrudni lektorowi skuteczne nauczanie jzyka obcego.
Wieloletnia lektorka Instytutu Croaticum, S. L. Udier, proponuje liczne i rnorodne
wiczenia, ktrych celem jest powtarzanie jednostek leksykalnych. Chodzi m.in. o:
Zadania domowe uwzgldniajce poznane sownictwo;
Rozpoczcie nowej lekcji kilkuminutow powtrk;
Zabaw w grupach, wymagajc od studentw wymienienia jak najwikszej liczby
jednostek leksykalnych, poznanych na poprzednich zajciach;
Gr, z ktrej student wypada, o ile nie poda poznanego na poprzednich zajciach
sownictwa itd.378.
W przypadku chorwackiej frazeologii naley oczekiwa, e fakt pokrewiestwa j-
zykowego pozwoli polskim studentom na jej szybsze zapamitywanie ni w przypadku
np. idiomatyki angielskiej. Naley jednak mie na wzgldzie fakt, i pojemno ludzkiej
pamici krtkotrwaej wynosi rednio 7 (+/-2) jednostek379 i nie mona wymaga od stu-
dentw zbyt wiele. Nie ilo materiau jzykowego i szybko uczenia si jest tu bowiem
najwaniejsza, lecz jako procesu dydaktycznego.

377
Kluczem do efektywnego uczenia si jest minimalizacja liczby powtrek koniecznych do utrzymania
wiedzy w pamici. E. J. Gorzelaczyk, op. cit., s. 86.
378
S. L. Udier, op. cit., s. 86-87.
379
A. Brzeziska, op. cit., s. 16.

159
 4. Eksperyment dydaktyczny i ocena wynikw
nauczania idiomw chorwackich

Eksperyment dydaktyczny przeprowadzono trzykrotnie w trzech rnych grupach

studentw III, IV i V roku studiw kroatystycznych w latach: 2009/2010, 2011/2012
oraz 2012/2013. Kolejne grupy oznaczono literami , i . Eksperyment mia miejsce
w trakcie lektoratu jzyka chorwackiego, a wic na zajciach prowadzonych przeze mnie
w Instytucie Filologii Sowiaskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Za pierwszym razem eksperyment przeprowadzono w czasie jednego semestru, za dru-
gim i trzecim razem w czasie dwch semestrw. Pierwszy eksperyment z grup mia
charakter prbny, nazwany przeze mnie sondujcym. Chodzio o to, by sprawdzi, jak
studenci potraktuj wiczenia frazeologiczne, ktrych przygotowanie byo w pewnym
stopniu improwizowane. Nie dysponowaam wwczas wystarczajc wiedz teoretyczn
z zakresu glottodydaktyki. Gwnym celem tych wicze byo zainteresowanie studentw
frazeologi i pogbienie jej praktycznej znajomoci.
W trakcie eksperymentu prbnego z grup postanowiam przeznaczy na nauczanie
frazeologii godzin w tygodniu, a wic jedn z ponad piciu godzin lektoratu380. wiczy-
am frazeologi przewanie dwa razy w tygodniu po p godziny. Na pierwszych zaj-
ciach zapoznaam studentw z podstawow wiedz teoretyczn z zakresu frazeologii, tj.
omwiam zasadnicze cechy idiomw oraz kryteria ich podziau. Materia przykadowy
zaczerpnam z jzyka polskiego, aby mie pewno, e studenci dobrze zrozumiej za-
prezentowan im teori. Nastpnie podaam list stu chorwackich zwizkw frazeolo-
gicznych, do ktrych studenci mieli dobra polskie ekwiwalenty. wiczenia na uycie
tych stu frazeologizmw podczas kolejnych zaj miay wyrobi nawyk ich poprawnego
stosowania. Poniej znajduje si kilka wicze spord wielu przeprowadzonych na lek-
toracie jzyka chorwackiego.

wicz. 1. Uzupenij historyjk odpowiednimi chorwackimi zwizkami wyrazo-

wymi. Najpierw dobierz polski zwizek frazeologiczny, a potem z pomoc lektorki
podaj jego chorwacki ekwiwalent.
Polskie zwizki wyrazowe: by mile widzianym; jasne jak soce; Kto rano wstaje,
temu Pan Bg daje; na wszelki wypadek; Przyszo, przyjdzie, przychodzi komu co do
gowy; trzyma kciuki; wsta lew nog; zy znak.

380
W tygodniu przewidziano siedem godzin lekcyjnych, z ktrych kada trwa 45 minut. To daje w sumie
ponad pi godzin zegarowych.

160
 Probudio sam se rano i podigao s kreveta. Kau da , ali ja ne volim
rano ustajanje. Nisam ni primijetio da sam , mada se uvijek tru-
dim da ustanem na desnu. To je bio , sada je bilo
da e se dogoditi neka nesrea. Ne znam zato mi to prije nije , zato se
nisam sjetio. Uasno sam praznovjeran, zato sam se vratio u kre-
vet i ovaj put spustio noge s druge strane kreveta. Sad e biti dobro pomislio sam i kre-
nuo prema vratima. Moj pas me je pogledao radosno maui repom. .!
rekao sam mu, mada znam da psi nemaju palce. Ali nije vano, kad ti zla kob visi nad
glavom, svaka e pomo .

wicz. 2. Sprbuj intuicyjnie okreli znaczenie chorwackich zwizkw frazeolo-

gicznych i przysw, ukazanych w poniszych zdaniach. Czy maj one polskie odpo-
wiedniki? Ktre? U zdanie, w ktrym poprawnie zastosujesz kady ze zwizkw.
1. Ivan ide na ispit kao janje na klanje.
2. Vrag je odnio moje dobro raspoloenje im sam ugledao moju bivu djevojku.
3. Moj stan nije velik, ali bolji vrabac u ruci nego golub na grani.
4. Ne poznaje se on u taj posao, nije za guske sijeno.
5. Molim te nemoj praviti od buhe slona, to je stvarno sitnica.
6. Stoji mu ta kravata kao kravi sedlo.

wicz. 3. Korzystajc z poniszych podpowiedzi (nie wszystkie mog by wy-

korzystane), uzupenij ponisze porwnania frazeologiczne. Uyj waciwej formy
gramatycznej.
Brakujce wyrazy: plakati, spavati, biti, govoriti, ivjeti, graditi, mijenjati, dati, puiti,
bjeati, pijan, dobar, miran, star, malen, svje, debeo, gluh, spor, pametan.

A. Uzupenij brakujce czasowniki:

______________________ kao beba.
______________________ kao bubreg u loju.
______________________ kao arape.
______________________ kao dimnjak.
______________________ kao avao od tamjana.

B. Uzupenij brakujce przymiotniki:

______________________ kao pu.
______________________ kao kruh.
______________________ kao bava.
______________________ kao Biblija.
______________________ kao bubica.

U po jednym zdaniu z uzupenionymi porwnaniami frazeologicznymi. Podaj pol-

skie odpowiedniki.

wicz. 4. Pocz odpowiednio czony chorwackich zwizkw frazeologicznych.

Zastosuj waciw form gramatyczn. U krtkie opowiadanie, w ktrym uyjesz
przynajmniej trzech z nich. Podaj polskie odpowiedniki.

161
 lukav maka
prebijen pjev
magarei koncert
labui nagon
oporski klupa
maji oko
purji lisica
sokolov koa

wicz. 5. Uzupenij skad frazeologizmu odpowiednim wyrazem. Nastpnie obja-

nij po chorwacku jego znaczenie i uyj go w zdaniu.

a) Tko rano rani ....................... (dvije / tri / etiri) sree grabi;

b) znati to kao krava ....................... (njemaki / grki / latinski);
c) traiti ....................... (dlaku / prainu / muhu) u jajetu;
d) osjeati se kao prebijena ....................... (krava / maka / muha);
e) Tresla se brda, rodio se ....................... (vrag / konj / mi);
f) star kao ....................... (Biblija / svijet / svemir);
g) jabuka ....................... (smutnje / svae / razdora);
h) obeanje ....................... (ljudima / ludom / glupom) radovanje.

wicz. 6. Rozwi krzywki. Podaj polski odpowiednik. Wyjanij znaczenie.

U po jednym zdaniu ilustrujcym uycie danego frazeologizmu lub przysowia.

1. ii glavom kroza ............... .

2. od glave do .................. .
3. biti sav u jednoj ................. .
4. Izalo je ..................... na vidjelo.
5. Gdje se dva svaaju, .............................. se smije.

1 4 5
J
2 P

3 D

1. mirisati po ..............................
2. Neto pae kao .............................. sedlo
3. Svaki Cigo svoga .............................. hvali
4. slati od .............................. do Pilata
5. Bolje .............................. nego nita
6. spavati kao ..............................
7. Nije za .............................. sijeno

162
 1 2

3 L

4 N

Nj V

5 I 6

7 S

wicz. 7. Odgadnij zwizek frazeologiczny na podstawie definicji ze sownika

i podpowiedzi z obrazka. Utwrz zdania, w ktrych je zastosujesz.

A. Od jutra biti loe raspoloen bez nekog odreenog razloga;

__________________________________________________

B. eljno ekati koga, to, muiti se dugim oekivanjem;

___________________________________________________

C. eljeti sreu (uspjeh) komu, suosjeati s kim u njegovim nastojanjima;

__________________________________________________

D. esto mijenjati partnere, esto mijenjati stavove (uvjerenja, politike stranke

itd.);

163
 _____________________________________________________

E. Posljednje djelo koje se smatra osobito vanim, djelo kojim se zaokruuje iji opus.

_____________________________________________________

Dziki przyjtej zasadzie metodycznej, zakadajcej regularne wprowadzanie wicze

frazeologicznych, w cigu zaledwie jednego semestru studentom udao si przyswoi sto
chorwackich zwizkw frazeologicznych, co potwierdzi przeprowadzony na koniec test.
redni wynik testu wynis 89% udzielonych poprawnych odpowiedzi381. Po przeprowa-
dzeniu eksperymentu dydaktycznego poprosiam studentw z grupy eksperymentalnej
o pisemne (anonimowe) wyraenie opinii na jego temat. Przewaajca wikszo stu-
dentw przyznaa, i pojawio si u nich zmczenie umysowe, jakie czsto nastpuje po
okresie intensywnej lecz jednorodnej tematycznie nauki. Wyrazili pogld, i wicze fra-
zeologicznych byo zdecydowanie za duo, a ich kumulacja i czste powtarzanie sprawia-
y, e staway si nuce. Wielu przyznao rwnie, i wyuczyli si frazeologizmw na
pami i w zupenym oderwaniu od kontekstw, w ktrych mogyby one wystpowa.
Nie byli zadowoleni take z doboru frazeologizmw twierdzc, i na licie znalazy si
zwizki wyrazowe, ktrych polskie odpowiedniki nie s przez nich uywane. W zwizku
z tym przyznali, i nie odczuwaj potrzeby sigania do nich take w jzyku chorwac-
kim382. Po zapoznaniu si z tymi opiniami zdecydowaam si zmodyfikowa koncepcj
zaj oraz schemat wicze frazeologicznych.
Przede wszystkim ograniczyam liczb przeznaczonych do przyswojenia zwizkw
frazeologicznych do 40 w cigu semestru, a wic 80 w cigu roku akademickiego (dane
dla III roku studiw). Nastpnie zrezygnowaam z przeznaczania czci lektoratu na wi-
czenia frazeologiczne, ktre wczyam do zwykych zada, realizowanych w czasie prak-
tycznej nauki jzyka. Dodatkowo poszczeglne bloki tematyczne zostay urozmaicone
o oryginalne teksty cige, ktre dotyczyy omawianych aktualnie na zajciach zagadnie.
Tekst z idiomami stawa si podstaw do wyraania przez studentw opinii na dany temat,
a oprcz tego wykorzystywano je w wiczeniach utrwalajcych znajomo frazeologi-
zmw. W tak zmodyfikowanym eksperymencie dydaktycznym wziy udzia kolejne dwie
grupy studentw: oraz .

381
redni wynik dla II roku studiw wynis 92%, dla III roku studiw 85%, a dla IV roku 90%.
Najlepszy wynik osignli studenci, ktrzy byli najsabiej zaawansowani, co wynika prawdopodobnie z faktu, i
byli oni najbardziej zmotywowani do nauki i chtnie uczestniczyli w wiczeniach frazeologicznych.
382
Za jeden z bardziej nieprzydatnych frazeologizmw studenci uznali m.in. abdzi piew.

164
 Poniej znajduj si dwa teksty, reprezentujce jzyk potoczny, ktre byy przera-
biane na zajciach na pocztku stycznia 2012 i 2013 roku. S one powicone tematyce
noworocznej, tj. zabawie sylwestrowej i postanowieniom noworocznym. Pod tekstami za-
mieszczono po jednym wiczeniu, odwoujcym si do frazeologii. Teksty zaadaptowano
z chorwackiego portalu internetowego portal.hr383.

Tekst nr 1. Dola nam je Nova godina... to si elite u Novoj godini? to elite

svojim prijateljima? to elite naem narodu (u sportu, u politici, itd.)? Imate li neko
novogodinje obeanje? Kako vam uspije ostvarivanje novogodinjih obeanja? to
mislite: koja su novogodinja obeanja najea/najpopularnija? Ispunjavaju li ih
ljudi? Zato?
Stavi izraze u prazna mjesta (pazi, neke od njih su na poljskom jeziku zato ih prvo
mora prevesti). Objasni njihovo znaenje, a one koje su na hrvatskom, pokuaj prevesti
i na poljski jezik.
bakarska vodica;
kamo vam se ide;
koniec kocw;
nie trzyma si kupy;
u stvari;
puca film;
dotrzymajcie danej sobie obietnicy;
provoenje u djelo;
Przyjdzie komu co do gowy;
u ovom sluaju,
cierpicie na...;
miejsce pracy;
u ovo vrijeme;
u vremenu;
wywiadczcie sobie przysug.

10 novogodinjih odluka
Ne sumnjamo, prestat ete puiti, dati godinu na faksu i poeti putati pjeake
na zebri. Novogodinje odluke su najbolji alibi da nita ne poduzmete jer ionako
svi oekuju da ih donesete. Tko je stvarno eljan promjena, uinio ih je ve,
hm... juer?

E, fakat prestajem puiti

Ako se odluite na obustavu udisanja nikotina, u ovoj godini imate stvarno
podrku iz snova hrvatsko zakonodavstvo odluilo se na istu stvar. Kud e
divnijeg osjeaja nego kada zna da iza tebe stoji itavo ministarstvo zdravstva
i tucet paragrafa prekrajnog zakona. Ono, postoji li uope dravotvornija odlu-
ka ______________ I dok si tepate kako ste ovaj put stvarno sigurni, zapalite
si jo jednu tek toliko da u miru promeditirate veliinu svog ina.
I nai u si novi posao

383
Teksty znajduj si na stronie www.tportal.hr, w osobnym dziale pt. FUNBOX.

165
______________ odustanite od empatije dravnih struktura. Moda se vama
mijenja ______________, no ekipa s gornjogradskog brda vam ljubazno obja-
njava kako predstoji borba, ne za plae, ve za radna mjesta. Ako se ipak od-
luite na konanu promjenu posla, ako ni zbog ega drugog a ono jer oblinji
automat za kavu proizvodi neprobavljive splaine, sjetite se da je daleko najve-
a prednost biti nezaposlen. Neradna mjesta, naime, moete mijenjati kad god
vam to ______________.

Dat u godinu
Davanje godine zvui izuzetno velikoduno ______________ kada nitko nema
vremena. Osim par udnih bia s proaranim indeksima, veina studentske
populacije onesvijetena ampanjcem i loom novogodinjom pirotehnikom
moda i odlui biti blagdanski velikoduna prema visokokolskom kurikulumu,
no ne dajte se obmanuti. Oni koji se napenale na davanje godine, uglavnom
imaju problem s konceptom davanja ispita te tamo negdje u ranu jesen shvate
da ne postoji kolegij koji se zove godina i ija se skripta moe prelistati preko
vikenda.

Skinuti kile
Teke i masne odluke s oko 20 kila vika besteinski je lako donijeti. Pogoto-
vo nakon par tanjura nakrcanih novogodinjim delicijama. Jer, razumije se,
______________ tako zahtjevnih stvari potrebuje svekoliku nahranjenost.
Zato, ne ustruavajte se ni ove godine poigrati se malo matom te odsanjati
par dijeta dok vam ______________ pecka grlo. ______________ , ljepota je
u oku promatraa te bi moda bilo pametnije i praktinije izvesti neto kao onu
dijetu. Sad, kako jo uvjeriti i zrcalo da si skine par kila... E, to bi bilo za Nobela.

Idem u Finsku
Ma da. I na Kubu, i u Dubai, i na Bali i u Mozambik. Teko da je za pomisao
o blagom maestralu koji donosi miris koktela, kokosovog mlijeka i izobilje grudi
uope potrebna ikakva posebna odluka, eznutljiva elja za putovanjem ipak
vie govori o tome gdje ne elite biti nego ______________ . Apatina svakod-
nevica nam svima dosadno dae za vratom i sve to imamo za protuotrov je
tek bus ili tramvaj do centra. OK, neki imaju i uspinjau. Dakle, tedite, putujte
i cvilite na povratku kui.

Zaljubit u se
Osim dima baruta, kineskih raketa i petardi u novogodinjem zraku, mnogi ute
i miris nadolazee ljubavi. Nije nam previe jasno kako netko moe odluiti
zaljubiti se, no kako horoskopske rubrike, testovi i sapunice na temu sentimen-
talnih intriga izazivaju neshvatljivu fascinaciju hrvatskih graana, namee nam
se zakljuak da u ovoj zemlji svi u svako doba pucaju od nepotroene strasti.
Stoga, da, ______________ i makar na kratko rasteretite javnu napaljenost.
Vie zabave
Da, ba. Tui ivoti su totalni rollercoaster, sve je jedan produeni tulum, svima
gole striptizete pleu po koljenima i zgodni frajeri ulijeu kad im pukne vreica
s placa. Dobar dan, ja sam Brad Pitt, jel ovo tvoj patlidan? U nerazumlji-

166
vom ganjanju adrenalina vjerojatno vas ______________ kako stalno neto
proputate i da vas urnebesne avanture mimoilaze fatalnom preciznou dok
______________ ______________ vika sati provedenih uz celebrity rubrike.
Ba kao i u ljubavi, ne moete se odluiti zabavljati. Tada prestaje biti zabavno.

Biti bolji
Evo odluke za koju se stvarno ne morate brinuti da nee ostati ispunjena. To-
liko je liena sadraja da je jedino to je tu uope ispunjivo to da je naprosto
izgovorite. ______________ ove godine te za dobro sebe i drugih ne dekla-
mirajte nikakve herojske epove oko toga kako morate biti korektniji, toleran-
tniji i suosjeajniji. Mnogi su se ve davno pionirski zavjetovali na potenje,
odanost, iskrenost i ine dobrodrugarske vrline pa gle gdje nas je to dovelo...
Dakle, brutalno, podlo i cinino po starom. Moda si tako stvarno damo ansu
za promjenu.

Ne vie otvarati jogurt prema sebi

Jedna od smislenijih novogodinjih odluka, koja, gle uda, uz malo budistike
discipline moda i proradi. Provlaenje s jogurtima na ep ne dolazi u obzir.
Odluku je najbolje konzumirati u paketu s onom da nauite svirati triangl, pre-
stanete jesti keap, promijenite frizuru i ponete proputati pjeake na zebri.
Naravno, nita od gorenavedenog ______________ ako niste spremni i na po-
sljednji korak:

Prestati donositi novogodinje odluke

Ne biste vjerovali, nije neki napor, a funkcionira genijalno. Uostalom, imat ete
jo gro prilika. Godine su svako malo nove. Otprilike svakih 365 dana. Za to
vrijeme uinite neto, a o odlukama moemo opet nagodinu.

Jak wida, w wiczeniu pojawiy si zwizki frazeologiczne: Pada na pamet komu to; na
koncu konca; Film puca komu; Ne dri vodu to.

Tekst nr 2. Kako misli koje su najlue stvari koje ljudi rade za doek Nove go-
dine? Jesi li ikada napravio/-la neto tako? A moda je to napravio netko koga po-
znaje?

Nai u tekstu hrvatske ekvivalente sljedeih izraza:

1. duba w nosie ___________________________________________
2. jak najszybciej, w popiechu ______________________________
3. Mowa o + Loc. ___________________________________________
4. o wtpliwej wartoci _____________________________________
5. pod postaci ___________________________________________
6. pj nie tak ___________________________________________
7. prawo karne ___________________________________________
8. prdzej czy pniej _____________________________________
9. przeduenie gatunku _____________________________________
10. Serce komu pka _____________________________________

167
 11. szereg lat ___________________________________________
12. wieo upieczony _____________________________________
13. transport publiczny _____________________________________
14. wzi pod uwag _____________________________________
15. zepsu przyjemno _____________________________________
16. zgrzeszy przeciwko + Dat. ______________________________

10 najluih stvari koje ste napravili za Novu godinu

Nije da slavljenje Nove godine veemo za sposobnost ljudskog roda da bude
natprosjeno inteligentan, no to ne znai da 1. 1. ne moete doekati gluplje
nego ste mislili. Svata moe ______________ , od toga da vas pono doeka
u praznom vagonu tramvaja pa do toga da vas uope ne doeka jer ste se one-
svijestili od alkohola netom prije. Evo to vam se nikako nije smjelo dogoditi.

Sat s krivim vremenom

Kako prezirete televizijski medij, odluili ste se ravnati po vremenu na satu za
koji ste zaboravili da nije najtoniji. Zaplet toga scenarija je dvojak. Ili ste se
raspitoljili petardama, raketama, ampanjskim bocama i glasnicama par minu-
ta prije slubene ponoi i kod susjeda definitivno zacementirali ideju da s vama
neto ______________ , ili ste hodali okolo mislei kako jo ima vremena, kad
odjednom prasak i lom. ______________ palite televizor i pomirujete se s i-
njenicom da je Nova prola bez da vam je pokucala na vrata. Nita, jo uvijek
stignete 2. 1. doekati s atomskom preciznou.

ampanjac na stropu
Naalost, nitko jo nije sastavio idiotski vodi za otvaranje ampanjca. A nije da
ne treba ______________ koliinu tekuine koja tee po tepisima, stolnjacima
ili zidovima, umjesto u ai. Nije potrebno proliti pola ampanjca samo zato da
biste ustvrdili kako ste ga uspjeli otvoriti. Jo ako ste pogodili nekoga epom
u elo, praktiki ste isplatili cijenu boce koliinom baksuza.

Neodriva obeanja
Zato si ______________ psihiki zahtjevnim novogodinjim odlukama koje
ionako uspijete odrati najvie dva do pet dana? Prestajem puiti, prestajem
piati stojeke, neu vie ______________ kad me nitko ne gleda, redovito u
usisavati ispod kreveta... emu? Premda, slaemo se, ima neka logika u tome
da si zadajemo obeanja za koja znamo da ih je nemogue ispuniti. Nekako ih
je lako prekriti, a isto smo si spremni jo lake oprostiti.

Smrzavanje po trgovima
Da je Hrvatska Brazil, jo bismo i razumjeli masovni pohod na trgove i ulice na
novogodinju no, ali koliko si samo puta doekao Novu vani samo da bi usta-
novio kako si a) pretvorio se u skulpturu od leda ______________ umjetnike
______________, b) nita nisi bario, c) glazba je bila izuzetno loa, d) premo-
rio si se od hodanja i dosade, e) pobrao si batine od obrijanog drutvanca kojem
je ponestalo tvojih 100 kuna za pomo gladnima u Sjevernoj Koreji. Eksterijer-

168
nu Novu godinu ima smisla slaviti jedino ako se moe skinuti do gaa i zadrati
osmijeh na licu. Sve drugo je brutalno samokanjavanje.

Natreskan prije ponoi

Ne shvaaju ______________ partijaneri, ali umijee tulumarenja je ozbiljna
nauka koja zahtijeva ogromnu koliinu refleksije, prakse i discipline. A ne da
ti pola sata prije ponoi odumre centar za svijest ili ti eludac isporui repliku
na tvoje alkoholne poduhvate. Ako je Nova godina strpljivo mogla ekati 365
dana da doe, kud ti se odjednom uri? Da ne priamo kako si se poslije izgri-
zao zbog proputenih senzacija koje ti drugi prepriavaju dok si se ti sputao
u pijano nitavilo ispresijecano fleevima iz crtia to si ih gledao kao klinac.

Doek u javnom prijevozu

Loi menaderi vremena platili su neto drukiju cijenu. Naime, pred Novu su
se zaputili prema svojim destinacijama, a sve da bi u jednom trenutku shvatili
kako e ih pono doekati posjednute na javnoprijevoznom stolcu. A nita,
poeli sretnu novu godinu rukohvatima, automatima za karte i led-lampica-
ma s reklamama. Obavezno uslikaj svoje luzersko lice dok se jo vozi. Mo-
da moe izvui popust za sijeanjski pokaz s obrazloenjem da toliko voli
______________ da ti se inio najboljim mjestom za proslavu 2012.

Cajke u susjedstvu
Gle, zna da ti umjetna plavua od susjede koja ne preza ni od noenja ) ti-
kli pod tuem sigurno nee za Novu godinu vrtjeti tvoje najdrae indie hitove
i domae sentie sloene u slubi ______________. Ne. ena e pozvati svoju
minkersku ekipu i razvrtiti Daru Bubamaru kao dokaz da je evolucija cikliki
proces te smo u ovom povijesnom trenutku na silaznom putu prema ivotnoj
formi ameba dodue, uasno seksi ameba s vikom rua, pudera i parfema te
uoljivimmanjkom krpica. Dakle, sad si nauio lekciju. Za sljedeu Novu dogo-
vori se s njom tko ostaje u zgradi, a tko ide van.

Novogodinji torpedo
Pet minuta prije ponoi duboko si udahnuo, otpio dva prsta rakije i skuio kako
vie ne voli svoju dragu smjetenu na centimetar od tebe. Puca ampanjac,
______________. Gle, nemoj. Nova godina nije poligon za prekidanje veza. Da
si to uinio mjesec dana ranije, cura bi sad partijala po mukom meniju tuluma
i traila ivotne alternative. uvaj loe vijesti za neke bolje trenutke. Recimo, za
kad si trijezan i shvati da ipak nije sve tako kako ti je sugerirao jedan gutljaj
jegera previe.

Pozvao si bivu
Prizivanje ljubavnog horora dolazi i ______________ ba sam solo, jadna
i pogubljena, to ne bih zvrcnula biveg. Za razliku od stanja egzistencijalne
poremeenosti, biti glup je neopisivo lako. Novu godinu zapoeti s neim to
je zavreno prije nego se i dogodi je, priznat ete, vremenski paradoks. Stvar
eventualno funkcionira ako se dogovorite da ete ) zapravo proslaviti 2009,
a idueg jutra pomaknuti sat za tri godine.

169
Upalio si TV
Postoje stvari u ivotu koje nakon to ih uinimo ostaju na nama kao masna
mrlja s jedinom svrhom da nas i nakon ______________ podsjea na uasan
zloin. S veinom takvih stvari obraunava se ______________, no gledanje
novogodinjeg televizijskog programa iz nekog razloga jo nije njime sankci-
onirano. Svi smo se ______________ ______________ ekran u novogodi-
njoj noi, no neki su to uinili i ove godine kao da ______________ omanjem
prekraju a la izbjegavanje sarme za novogodinji ruak. Nita, poelimo im
dobrodolicu u 2012. kao godinu u kojoj su televizijske antene jedine preostale
nacionalne vertikale.

Jak wida, w wiczeniu pojawiy si zwizki frazeologiczne: bre-bolje; krenuti po zlu;

prije ili kasnije; Rije je o emu; Srce puca komu; svjee peen; uzeti u obzir.

Dodatkowo, w zalenoci od tematyki poszczeglnych zaj, podano studentom

zwizki frazeologiczne nawizujce do omawianego tematu. I tak przykadowo na lekcji
powiconej kwestiom religijnym pojawiy si nastpujce idiomy: aneo uvar; bog bo-
gova; bog i batina; Bog je uzeo, pozvao, primio koga k sebi; Pitaj boga; bjeati kao vrag
od tamjana; Bogu iza lea; gledati u koga kao u Boga; Ide komu to glatko kao popu kod
oltara; krasti Bogu dane; moliti koga kao Boga; ne biti svetac; Ne da komu vrag mira;
ne davati ni Bogu tamjana; Ne daj Boe; paliti Bogu i vragu svijeu; praviti se svetac;
uhvatiti boga za bradu; Uao vrag u koga; skidati sve svece s neba; Vrag ne spava; ivjeti
kao mali bog. Po zaprezentowaniu zwizkw frazeologicznych studenci mieli za zadanie
odszukanie ich w sowniku jzyka chorwackiego i wyjanienie ich znaczenia, a nastpnie
podanie polskich odpowiednikw. Na kolejnych zajciach suchacze wykonywali odpo-
wiednie wiczenia frazeologiczne, ktre znajdoway si w zdaniach wynotowanych z lite-
ratury, tekstw piosenek bd internetu. Przykadowo:

Dopuni reenice hrvatskim frazemima:

1. Prema ispitivanju, ak 58 posto austrijskih dravljana u ovoj katolikoj zemlji
vjeruje u postojanje ............................... i njihovu pomo u nevolji.
2. Bio je sudac, postao je ef Zadra, sad gradi lokalno medijsko carstvo u kojem je
...................................................................... .
3. .................... ga ............................. godinu i pol dana nakon smrti supruge. Po-
loen je u obiteljsku grobnicu na kojoj stoji natpis: Bog nas je dao, Bog nas uzeo
da poivamo u miru Bojem do uskrsnua.
4. Nisam radio na tome od .................................... kada.
5. Ne znam gdje sada ivi, navodno u nekoj zabiti, negdje ..................................... .
6. Njegov dotadanji rad u vrtu, koji mu je iao uspjeno i .........................................
........ i koji ga je vie odmarao nego umarao, odjednom se pretvorio u muku i znoj.
7. ivim kako dragi Bog je reko, od sunca daleko, lutam, ....................................,
znaju me kafane.
8. Pravi mukarac znat e se nositi s prolou svoje partnerice, ak kad se pokae
da njegova draga ............................................. .
9. Pozelenio je od bijesa ali dugo je utio, dok nije poeo s ubilakim pogledom
............................................................................................ .

170
 Z kolei na zajciach powiconych wierze w zabobony i przesdy, ktre obyy si
w pitek 13-tego dnia miesica, pojawi si motyw czarnego kota, ktry z kolei zainspiro-
wa nastpujce wiczenie:
Crna boja je vrlo popularna u frazeologiji. Proitaj sljedee izraze i odredi njihovo
znaenje na krvatskom jeziku:
bijelo pogledati / gledati;
crna kronika;
crna kutija;
crna lista;
crna magija;
crna ovca;
crna udovica;
crni fond;
crni humor;
crni petak;
crni pojas;
crne misli;
crno trite;
crno na bijelo;
uvati bijele novce za crne dane;
Nije sve tako crno;
oglas u crnom okviru;
prikazati u crnim bojama;
raditi na crno;
u crno zaviti koga.
Poznaje li neke frazeme u kojima se pojavljuju druge boje u poljskom i hrvatskom
jeziku?

Chcc pokaza studentom, e frazeologia jest naturalnym elementem ywego jzyka,

przy okazji wsplnego ogldania chorwackich filmw fabularnych i seriali (w jzyku kt-
rych pojawia si niemao frazeologizmw) zwracaam im na ni szczegln uwag. I tak
przykadowo w trakcie zaj na temat ssiedztwa i ssiadw studenci ogldali jeden z od-
cinkw serialu pt. Zauvijek susjedi, po czym przy okazji rozmowy na temat jego fabuy
wykonalimy nastpujce wiczenie:
Pokuaj objasniti na hrvatskom jeziku to znae navedeni izrazi iz filma. Moe
navesti definiciju, sinonim ili jednostavno objasniti u kojim situacijama se koriste.
Na kraju (tek tada!) moe navesti poljski ekvivalent.
U to ime (ja bum sebi natoil);
u svakom sluaju...;
(Bar e bundica) imati na pretek;
(Tu vie) igla ne bi stala;
tempirana bomba;
momaki ivot;
(Svinjske nogice su) prva liga;
Tko pita, taj ne skita;
Pitaj boga (jel to uope prolo veterinu);
Ako nee brdu Muhamedu, Muhamed e brdu;

171
 pasti u nesvijest;
(On e) pojesti to je zakuhao;
(varci su) netragom nestali;
(Baba djeci) od usta otima;
Vrijeme mi curi;
ivci su mi tanki;
Strpljen spaen.
Inne stosowane przeze mnie wiczenia frazeologiczne zawiera zacznik nr 8.
Ukazane powyej urozmaicenie wicze frazeologicznych, ich rnorodno i odpo-
wiednie wkomponowanie do treci zaj lekcyjnych okazao si dla studentw znacznie
bardziej atrakcyjne. Poza tym pozwolio na tak prezentacj nowych idiomw, ktra nie
bya oderwana od rzeczywistoci, lecz ukazywaa j jako cz ywego, codziennego j-
zyka, co rwnie byo kolejnym czynnikiem motywujcym.
Dodatkowo zbdne okazao si przygotowywanie listy zwizkw frazeologicznych
oraz preparowanie czytanek nasyconych idiomami. Potrzebne byo jedynie wyszukanie
i przygotowanie na zajcia odpowiedniego, tj. nietrudnego tekstu cigego, pisanego co-
dziennym jzykiem chorwackim. Jeeli jest on zbyt skomplikowany, to lektor powinien
go uproci, a gdy zbyt potoczny to mona go pozbawi elementw argonu. Takie
zadanie jest znacznie atwiejsze od preparowania czytanki, a wic pisania od podstaw.
Ponadto pozwala mie pewno, e tekst bdzie naturalny, a tre niewymuszona. Jego
uycie gwarantuje naturalne pojawienie si w nim frazeologii.
Ostatecznie eksperyment pokaza wady przyjtej na pocztku (w grupie ) zasady
nauczania w ramach nastpujcego schematu: najpierw ustalenie listy idiomw, pniej
odpowiednio spreparowany tekst, a na kocu wiczenia.
Eksperyment w grupach i pokaza, i najlepiej sprawdza si nastpujca kolejno:
1) oryginalny tekst,
2) wiczenia,
3) lista idiomw.
By zapozna si z opini studentw na temat eksperymentu dydaktycznego, popro-
szono ich o wypenienie krtkiej ankiety. Pierwszy raz przeprowadzono j w 2010 roku
w grupie , ktr stanowili studenci III, IV i V roku filologii chorwackiej (33 osoby),
drugi raz w roku 2011 w grupie , ktr stanowili studenci III roku kroatystyki (11 osb)
i rok pniej w grupie innych studentw III roku, a wic w grupie (13 osb). cznie na
pytania zawarte w ankiecie odpowiedziao 55 osb. Nie udzielono odpowiedzi na okoo
1% pyta (0,87%).
Ankieta zawieraa 13 pyta i szeroki zakres moliwych odpowiedzi: od trzech do sied-
miu. Przy dwch pytaniach moliwe byo udzielenie wicej ni jednej odpowiedzi, przy
innych pozostawiono wolne miejsce na umieszczenie dodatkowych uwag.
W wikszoci przypadkw atwo byo udzieli jednej odpowiedzi. W ten sposb po-
stpia przynajmniej poowa respondentw. Odpowiedzi udzielone na dwa pytania nie
pozwalay na tak jednoznaczne wskazanie wyranie przewaajcej opinii. Byy to pytania
nr 5 i 7:

Pytanie nr 5. Co sdzisz o doborze zwizkw frazeologicznych do wicze prowa-

dzonych przez K. Giel?
By trafiony, wszystkie wiczone zwizki frazeologiczne s w jzyku czsto uy-
wane (59,2% dominujca odpowied w grupie oraz )

172
 By w znacznym stopniu trafiony (37% dominujca odpowied w grupie )

Pytanie nr 7. Czy od czasu poznania nowych zwizkw frazeologicznych (w cigu

ostatniego roku zaj z K. Giel) posugiwae/-a si ju nimi?
Tak, kilka razy (51,8% dominujca odpowied w grupie i )
Tak, raz czy dwa (38,9% dominujca odpowied w grupie )

Pytanie nr 9, zadane w grupie , brzmiao nastpujco:

Czy uwaasz, e wprowadzenie obrazkw do wicze byo dobrym pomysem?
Najczciej udzielane odpowiedzi:
Tak, bo uatwio mi zapamitywanie (48,5%)
Tak, byo ciekawe, lecz niekonieczne (33,3%)

Wobec tak duej liczby odpowiedzi sugerujcych, e obrazki s jedynie miym, lecz
niezbyt wanym elementem wicze frazeologicznych, podczas eksperymentu z kolejny-
mi grupami znacznie ograniczono ich zastosowanie, a idiomy prezentowano w ramach
duszych tekstw cigych. Dlatego te kolejne grupy i odpowiaday na zmienione
pytanie nr 9. Brzmiao ono: Czy uwaasz, e przedstawianie zwizkw frazeologicznych
w ramach wikszego tekstu byo dobrym pomysem? Dominujca odpowied brzmiaa:
Byo trafione, bo atwiej byo mi je zrozumie, gdy znaam ich kontekst uycia (65,2%).
Dane procentowe dotyczce pozostaych odpowiedzi ukazuje ponisza tabela. (W py-
taniu nr 4 i 8 studenci mogli udzieli wicej ni jedn odpowied).

Numer Pytanie Najczstsza odpowied Liczba

pytania najczstszych
odpowiedzi
1 Jak oceniasz przydatno Byy przydatne, bo 100%
prowadzonych przez K. poprawiy moj ogln
Giel wicze z frazeologii? znajomo jzyka
chorwackiego
2 Czy zetkne/- Nie zetknem/-am si 64,15%
a si wczeniej
z podobnymi wiczeniami
frazeologicznymi?
3 Czy znae/-a ju Tak, ale tylko jeden czy 66,7%
wczeniej wiczone na dwa
zajciach z K. Giel zwizki
frazeologiczne?
4 Gdzie si ich nauczye/- Poprzedni lektor poda 75,9%
a? nam je na zajciach
Znaem/-am je z literatury 25,9%
Poznaem/-am je 27,7%
korzystajc z internetu

173
 6 Co sdzisz o liczbie Wystarczajca na taki 88,9%
zwizkw frazeologicznych okres
poznanych
w cigu ostatniego roku
zaj?
8 Czy prowadzone wiczenia Tak, byy ciekawe i inne 68,5%
byy interesujce? od tego, czego dotychczas
si uczyem/-am

Tak, bo chc pozna 44,4%

chorwack frazeologi
10 Czy mylisz, e wiczenia Tak 92,7%
frazeologiczne powinny si
znale w podrcznikach?
11 Czy uwaasz, ze Wicej 94,5%
podobnych wicze
w trakcie nauki jzyka
chorwackiego powinno by
mniej czy wicej?
12 Jaka jest Twoja oglna Jestem zadowolony/-a, 96,4%
opinia na temat e w nich uczestniczyem/
przeprowadzonych wicze -am, gdy nauczyem/
frazeologicznych? -am si przydatnych
zwizkw wyrazowych
13 Gdyby to Ty Nic bym nie zmieni/-a 89%
mia/-a przygotowa
podobne wiczenia
frazeologiczne, co by
zmieni/-a?

Jak wynika z uzyskanych informacji, studenci bardzo pozytywnie ocenili pomys w-

czenia frazeologii do nauki jzyka chorwackiego. Odpowiadaa im zarwno forma wi-
cze, jak i liczba przedstawionych frazeologizmw. Zaledwie kilka osb zaproponowao
wprowadzenie zmian. Propozycje byy nastpujce:
1. Podawa odpowiedniki w jzyku angielskim;
2. Podawa etymologi zwizku frazeologicznego;
3. Podawa wicej zwizkw frazeologicznych z jzyka potocznego;
4. Wicej wicze praktycznych, np. ukadanie dialogw z zastosowaniem idiomw
lub wskazywanie ich waciwego skadu;
5. Wicej wicze z ilustracjami, gdy to uatwia zapamitywanie;
6. Zaakcentowa brak odpowiednika w jzyku polskim.
Nie moemy si zgodzi z ostatnim postulatem, albowiem zawsze podawano na za-
jciach frazeologiczny lub niefrazeologiczny odpowiednik chorwackiego idiomu. Kon-

174
trowersyjna jest pierwsza propozycja, albowiem cz studentw nie zna dobrze angiel-
skiego lub w ogle nie zna tego jzyka. Suszny jest postulat nr 2, jednake spenienie
go nie bdzie atwe. Nie dysponujemy bowiem wzmiankami etymologicznymi na temat
idiomw chorwackich i polskich. Czasem spotykamy si jedynie z ludowymi etymologia-
mi frazeologizmw.
Jeli chodzi o drugie pytanie, 16 studentw (30%) przyznao, i zetkno si ju z po-
dobnymi wiczeniami frazeologicznymi. Udzielili oni nastpujcych (dodatkowych) wy-
janie w odpowiedzi na to pytanie, ktre dokadnie brzmiao: Gdzie zetkna/-a si
wczeniej z podobnymi wiczeniami frazeologicznymi:
1. Na lekcjach jzyka angielskiego (3 osoby);
2. Na lekcjach jzyka hiszpaskiego (1 osoba);
3. W trakcie prywatnych lekcji jzykowych (1 osoba);
4. W liceum na innych zajciach jzykowych (2 osoby);
5. Na innych lektoratach (2 osoby);
6. Na wczeniejszych zajciach (1 osoba);
7. Na lektoracie jzyka chorwackiego z native speakerem (1 osoba);
8. Na lekcjach jzyka chorwackiego, ale tylko na I roku (1 osoba);
9. Na lekcjach jzyka chorwackiego, ale w znacznie mniejszym zakresie (1 osoba);
10. Na lekcjach jzyka chorwackiego (3 osoby).
Jest faktem zaskakujcym, i zaledwie 6 osb pamita wiczenia frazeologiczne z po-
przednich lekcji jzyka chorwackiego, ktre nie byy prowadzone przeze mnie. Dlaczego
pozostali sobie tego nie przypominaj? Prawdopodobnie dlatego, e wiczenia te rzadko
byy czci skadow lekcji. 10 osb pamita nauczanie frazeologii na zajciach z innych
jzykw, co dowodzi, e niektrzy lektorzy (szczeglnie jzyka angielskiego co jest
oczywiste ze wzgldu na specyfik leksykaln tego jzyka) ju dawno dostrzegli potrzeb
nauczania obcojzycznej frazeologii.
Zebrane informacje wskazuj rwnie, e studenci chtnie ucz si frazeologii, cho
powody mog by rne. Ani jedna osoba nie udzielia na pytanie nr 8 odpowiedzi prze-
czcej. Jeli chodzi o pytanie nr 4, uzyskujemy informacje o rdach znajomoci chor-
wackiej frazeologii. Jak wynika z nich, poza informacjami od lektora, studenci czsto spo-
tykaj si z idiomami w oryginalnych tekstach pisanych w jzyku chorwackim. S wic
wiadomi faktu, i frazeologia stanowi nieodczn cz prawdziwego, ywego jzyka.
A jednak jak przyznali w odpowiedzi na wczeniejsze pytanie przed eksperymentem
dydaktycznym znali zaledwie kilka idiomw.
Dla mnie jako autorki eksperymentu dydaktycznego niezmiernie istotna jest informacja,
e ju w kilka dni po jego zakoczeniu 49 studentw (na 54 udzielone odpowiedzi) przy-
znao, e korzystao ju z poznanych w trakcie eksperymentu zwizkw frazeologicznych.
Wyniki osignite przez studentw w grupie i byy nieco gorsze od wynikw
w grupie , tj. uzyskano odpowiednio 77,5% i 75% poprawnych odpowiedzi, niemniej ich
opinie na temat eksperymentu okazay si bardziej pozytywne od poprzednich w niekt-
rych przypadkach byy one wrcz entuzjastyczne.
Podsumowujc wic: redni wynik testu sprawdzajcego znajomo chorwackiej fra-
zeologii przed eksperymentem dydaktycznym wynis 14,3%, natomiast po eksperymen-
cie 76%.
Jak na nauczanie frazeologii zapatruj si sami studenci? Przewanie zakada si, e
student filologii wynosi ze szkoy redniej okrelon wiedz na temat podstaw teoretycz-
nych frazeologii, co czsto okazuje si nieprawd. A jest przecie oczywiste, e naley

175
najpierw pozna istot rodzimej frazeologii, zanim zajmiemy si frazeologi obcojzycz-
n. Wielu studentw w ogle nie rozpoznaje staych zwizkw wyrazowych.
Wydaje si, e frazeologia stanowi dla studentw problem take ze wzgldu na jej
czciow nieprzekadalno. Studentom sabo znajcym chorwacki zasb frazeologiczny
wydaje si, e wikszo tego typu jednostek jzyka to nieprzekadalne poczenia wyra-
zowe i dlatego rezygnuj z poszukiwania ich polskich odpowiednikw frazeologicznych.
Chciaabym jednak zauway, e moi studenci chtnie uywaj nowo poznanych fraze-
ologizmw, zarwno w trakcie swobodnych wypowiedzi, jak i w wypracowaniach pisem-
nych. Posuguj si jednak nimi z umiarem. Mimo wszystko frazeologia ich interesuje, co
zauwayy rwnie ankietowane przez mnie lektorki jzyka chorwackiego. Ankiety sondujce
opinie studentw przed eksperymentem dydaktycznym miay na celu zapoznanie si z ogln
wiedz i opini studentw o chorwackiej frazeologii. Odpowiedzi na pytania drugiej ankiety
udzieliy te same osoby, ktre bray udzia w poprzedniej. Zawieraa ona 14 pyta i rny za-
kres odpowiedzi: od dwch przy pytaniach zamknitych, do piciu przy pytaniach otwartych.
W wikszoci przypadkw atwo byo wskaza jedn, dominujc odpowied, ktrej udzielia
przynajmniej poowa respondentw. Odpowiedzi udzielone na trzy pytania nie pozwalay na
tak jednoznaczne wskazanie wyranie przewaajcej opinii. Byo to pytania nr 3, 7 i 13.

Pytanie nr 3. Czy podczas pobytw w Chorwacji zauwaye/-a, e Chorwaci czsto

posuguj si zwizkami frazeologicznymi?
Najczciej udzielane odpowiedzi:
Tak (31,5% dominujca odpowied w grupie )
Nie znaem/-am jzyka wystarczajco dobrze, by to zaobserwowa (29,6% do-
minujca odpowied w grupie )

Pytanie nr 7. Czy kiedykolwiek brak znajomoci chorwackich zwizkw frazeolo-

gicznych sprawi, e miae/-a trudnoci z waciwym wyraeniem swojej myli w jzy-
ku chorwackim?
Udzielone odpowiedzi:
Tak (47,3% dominujca odpowied w grupie i )
Nie (52,7% dominujca odpowied w grupie )

Pytanie nr 13. Czy korzystae/-a kiedy z chorwackiego sownika frazeologicznego?

Najczciej udzielane odpowiedzi:
Tak, ale rzadko (20% dominujca odpowied w grupie )
Nie, bo nie mam do niego dostpu (45,5% dominujca odpowied w grupie )
Nie, bo tego nie potrzebowaem/-am (21,8% dominujca odpowied w grupie)
O innych odpowiedziach informuje tabela:

Numer Pytanie Najczstsza Liczba

pytania odpowied najczstszych
odpowiedzi
1 Czy uwaasz, e frazeologia jest Tak 94,5%
wanym elementem kadego jzyka?
2 Czy uwaasz, e nauka frazeologii jest Tak 96,4%
istotna dla kadej osoby, ktra uczy si
jzyka obcego?

176
 4 Czy potrafie/-a zrozumie Tak, bo 50%
znaczenie zwizkw frazeologicznych domyliem/
zasyszanych w trakcie pobytu -am si sensu
w Chorwacji?
5 Czy kiedykolwiek bdc w Chorwacji Tak 67,3%
aowae/
-a, e nie znasz uywanych
przez Chorwatw zwizkw
frazeologicznych?
6 Czy kiedykolwiek brak znajomoci Tak 61,8%
chorwackich zwizkw
frazeologicznych sprawi, e nie
moge/-a zrozumie sensu caego
zdania lub wypowiedzi?
8 Czy uwaasz, e w trakcie Nie 68,5%
dotychczasowej nauki jzyka
chorwackiego w Instytucie Filologii
Sowiaskiej UAM poznae/-a
wystarczajco duo zwizkw
frazeologicznych?
9 Czy uwaasz, e podrczniki do Nie 92,7%
nauki jzyka chorwackiego, ktre
poznae/-a, s nasycone frazeologi
w wystarczajcym stopniu?
10 Czy uwaasz, e w trakcie W wikszym 83,6%
dotychczasowej nauki jzyka stopniu
chorwackiego powiniene by /
powinna bya by zapoznana
z frazeologi w mniejszym czy
wikszym stopniu?
11 Czy kiedykolwiek prosie/-a Tak, ale 61,8%
lektora o podanie chorwackich rzadko
odpowiednikw polskich zwizkw
frazeologicznych?
12 Czy kiedykolwiek poszukiwae/-a Tak, ale 50,9%
chorwackich odpowiednikw polskich rzadko
zwizkw frazeologicznych na wasn
rk?
14 Czy gdyby mia/-a wasny polsko- Tak, czsto 65,4%
chorwacki
i chorwacko-polski sownik
frazeologiczny, to korzystaby/-aby
z niego?

177
 Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, ogromna wikszo studentw jest wiadoma
roli frazeologii w procesie nauczania jzyka i faktu, i nasycenie ni dostpnych ma-
teriaw dydaktycznych nie jest wystarczajce. Chcieliby oni zna wicej chorwackich
idiomw ni dotychczas, gdy wiedz, e s one przydatne w procesie komunikacji z ro-
dzimymi uytkownikami jzyka chorwackiego. Co ciekawe, respondenci przyznaj, e
znajomo frazeologii pozwala lepiej zrozumie Chorwatw, ale braki w jej znajomoci
nie zakcaj w znacznym stopniu procesu komunikowania si. Studenci zapewne staraj
si domyli treci kierowanych do nich komunikatw jzykowych i czciowo prawido-
wo je odgaduj.
W razie braku znajomoci odpowiednich zwizkw frazeologicznych studenci prze-
wanie przeformuowuj swoje myli tak, by mc korzysta z dostpnych im rodkw j-
zykowego wyrazu, a tym samym upraszczaj swoj wypowied. Bez frazeologii bowiem
mona rwnie wyrazi swoje myli, cho wypowied ta bdzie zuboona i pozbawiona
wielu dodatkowych odcieni. Z tego powodu rodzimi uytkownicy jzyka bardzo czsto
sigaj do idiomatyki, podczas gdy osoby uczce si jzyka czsto prbuj jej unika.
Studenci nie wiedz, jak samodzielnie uczy si frazeologii. Na pocztku czsto py-
taj lektora384, ale wobec braku moliwoci otrzymania odpowiedzi szybko rezygnuj ze
stawiania kolejnych pyta i skupiaj si na wyraaniu swoich myli bez korzystania ze
zwizkw frazeologicznych. Oprcz tego maj trudnoci z posugiwaniem si sownikami
gniazdowymi385 i z tego powodu ich dostp do frazeografii jest utrudniony.
Opanowanie jzyka docelowego na neofilologii poza obszarem spoeczestwa ob-
cojzycznego pod wzgldem parametrw lingwalnych, para-, extra- i socjolingwalnych
winno by zblione do wyksztaconych jego uytkownikw naturalnych386. Z tego powo-
du nie moemy unika przyznania frazeologii nalenego jej miejsca w procesie nauczania
obcojzycznej leksyki.
Wikszo glottodydaktykw docenia problem nauczania frazeologii obcojzycznej.
Bez uycia zwizkw frazeologicznych jzyk, cho gramatycznie poprawny, robi wrae-
nie sztucznego i w dalszym cigu obcego387. Aby uczestniczy w komunikacji jzykowej,
trzeba zna obecne w tym jzyku konwencje znaczeniowe. Wadanie obcojzyczn fraze-
ologi jest potwierdzeniem swobodnego wadania jzykiem obcym i warunkiem udanej
komunikacji podstawowego celu i nieodcznego elementu uczenia jzyka obcego.
E. Rybicka wymienia argumenty, wskazujce na potrzeb zajmowania si frazeologi
w celach glottodydaktycznych. Wrd nich znajduj si m.in. nastpujce:
a) Frazeologizmy (w znacznym stopniu) stanowi cz skadow nieoficjalnej od-
miany jzyka (gwnie jzyka mwionego), z ktr studenci obcokrajowcy stykaj si
najwczeniej; ()
b) Frazeologizmy uyte poprawnie przez cudzoziemca zwykle wzbudzaj sympati
i podziw rodzimych uytkownikw jzyka, wiadczc w ich przekonaniu o zadowalajcej
kompetencji jzykowej mwicego; ()

384
Polski lektor rzadko zna odpowied, a studentom nieatwo jest zada waciwe pytanie native speakerowi.
385
Wnioski te wycigam z indywidualnych obserwacji poczynionych w trakcie prowadzenia zaj
z leksykologii i leksykografii w latach 2008 2009.
386
A. Markunas, op. cit., s. 5.
387
M. Kornaszewski, J. Padalak, op. cit., s. 311.

178
 c) Dostarczaj studentom penej informacji, w jaki sposb native-speaker odbiera
wiat zewntrzny, jakie znaczenie maj dla niego wartoci podstawowe, takie jak: czas,
praca, mio, rozrywka, pienidze itp.; ()
d) Odwouj si nie tylko do intelektu i uczu studentw, ale take do ich bezpo-
redniego dowiadczenia, stwarzajc okazj do porwna zwyczajw, tradycji i kultur
rnych narodowoci; ()
e) Peni wane funkcje jzykowe; ()
f) Integruj rne sprawnoci jzykowe; ()
g) S kolorow czci jzyka obcego, odwouj si do wyobrani plastycznej stu-
dentw, dziki czemu studenci atwiej zapamituj odpowiednie komponenty w odpo-
wiednim szyku; ()
h) Wprowadzaj swobodn i nieformaln atmosfer na lekcjach, agodz rygory rela-
cji lektor student; ()
i) Studenci chtnie ucz si nowych zwizkw frazeologicznych ()388.
Badacze chorwackiej frazeologii z kolei zauwaaj, e frazeoloke vjebe pridonose:
Upoznavanju uenika sa znaenjem (ponajprije konotativnim) i stilistikim mogu-
nostima ustaljenih skupina rijei (frazema, idioma) u jeziku;
Bogaenju razgovornog jezika i uope jezine kulture uenika;
Shvaanju funkcije i uloge frazema kao komunikativnog sredstva njegovanju osje-
aja za birani jezini izraz i smisla za metaforino izraavanje389.
Upraszczajc problem mona powiedzie, e w nielicznych publikacjach szerzej
opisujcych przydatno nauczania obcojzycznej frazeologii niezmiennie powtarzaj
si trzy argumenty wskazujce, i zwizki frazeologiczne:
Pogbiaj znajomo jzyka oraz wiedz na temat historii i kultury;
Wzbudzaj ciekawo (a tym samym motywuj);
Pozwalaj na wyraanie myli w sposb niebanalny i przejrzysty.
To, co akcentuje najwicej autorw, to przydatno frazeologii w nauczaniu szeroko
rozumianych treci kulturowych, albowiem nie mona rozpatrywa zasobu frazeologicz-
nego jakiegokolwiek jzyka w oderwaniu od szeroko pojtego podoa kulturowo-histo-
rycznego: Nauczy tworzenia mowy idiomatycznej w jzyku obcym w ostatecznym roz-
rachunku oznacza nauczy wszystkich historii, pokaza, jak mona opanowa struktury
narracyjne jzyka obcego i kultury, jak je wykorzysta do jzykowo-kulturowej samoiden-
tyfikacji390. A. Madeja i M. Smereczniak, zastanawiajc si nad zastosowaniem frazeolo-
gii w dydaktyce, stwierdzaj: Frazeologizmy dodatkowo dopeniaj proces ksztacenia
jzykowego, przydajc mu cennych informacji kulturowych, zwizanych z histori, oby-
czajowoci, sposobem interpretowania wiata typowym dla spoecznoci jzykowej, kt-
ra nimi si posuguje391. Kady jzyk zawiera specyficzny zbir skojarze kulturowych,
religijnych i mentalnych narodu. Jest to swoisto obrazw wiata, ktra uzewntrznia si
szczeglnie wyrazicie w idiomach. Sprawa ta jest niesychanie wana przede wszystkim
z punktu widzenia przekadu, bdcego nie tylko tumaczeniem znakw jzykowych, lecz
take transformacj jednej kultury na drug. Bez znajomoci frazeologii bowiem nie mo-
na mwi o dobrym przekadzie. Druga rzeczywisto, ktr tworzy przenona warto

388
E. Rybicka, Miejsce frazeologii, op. cit., s. 236-237.
389
Z. Dikli, op. cit., s. 27.
390
I. Sandomirska, op. cit., s. 366.
391
A. Madeja, M. Smereczniak, Frazeologia w nauczaniu, op. cit., s. 39.

179
globalna tych >>niecigych<< jednostek jzyka i tekstu oraz zwizane z nimi konotacje,
ma charakter kulturowy: okrela zbir aksjologicznie nacechowanych postaw, ocen, norm
lub zalece, potocznych sdw i wyobrae, ktre przybray posta idiomw i paremiw,
czsto zapoyczonych lub internacjonalnych392. Nie zapominaj o tym take chorwaccy
glottodydaktycy, ktrzy cytujc F. Heywortha, pisz: Poznavanje jezika je mnogo vie
od poznavanja gramatike i vokabulara, ono ukljuuje i znanje o tome kakav je tip jezika
prikladan u odreenoj situaciji, dakle, ukljuuje i sociolingvistiku kompetenciju te inter-
kulturalnu kompetenciju393. Uzyskanie kompetencji kulturowej394 pozwala nastpnie na
ksztatowanie kompetencji komunikacyjnej, o ktrej W. Woniewicz pisze, e polega ona
na adekwatnym wyborze i uyciu rodkw jzyka nie tylko zgodnie z norm, z reguami
kodu, ale i zgodnie z uzusem waciwym dla danej spoecznoci jzykowej w konkretnych
sytuacjach i warunkach jzykowego komunikowania si i zachowania395. H. Komorow-
ska, piszc o kompetencji komunikacyjnej, przypomina o trjczonowej naturze znacze-
nia: Przyjmujc trzyczonow natur znaczenia (Jakobovits, 1970, s. 19), wyrnia si:
znaczenie lingwistyczne, przekazywane przez elementy formalne wypowiedzi, ta-
kie jak np. zwizek podmiotu i orzeczenia,
znaczenie wewntrzne, przekazywane przez poszczeglne wyrazy,
znaczenie ukryte, odpowiadajce temu, co kady czonek danej wsplnoty jzyko-
wej wie o reguach posugiwania si jzykiem396.
Student powinien zna wszystkie omwione w cytacie elementy znaczenia. Ponadto
naley pamita o tym, e znajomo danego wyrazu to rwnie znajomo charakteru
jego typowego otoczenia leksykalnego oraz stopnia prawdopodobiestwa, wedug ktre-
go wyraz ten moe si czy z innymi wyrazami, take w zwizkach frazeologicznych.
Frazeologia czsto peni na zajciach rol czynnika silnie motywujcego. Wynika to
z ciekawoci, jak budzi jej niekonwencjonalny charakter. Badanie skojarze, u podstaw
ktrych lega motywacja danego zwizku frazeologicznego, jest dla studentw tajemni-
c, ktrej rozwikanie daje satysfakcj. Takie badanie pozwala stwierdzi zaskakujcy
i frapujcy ich fakt, e w jzyku chorwackim dobro kojarzona jest z chlebem (dobar kao
kruh), a Anglicy s symbolem pewnej cechy (praviti se Englez), ktra u nas jest kojarzona
z Grekami (udawa Greka). Obietnice, ktre nigdy nie zostan dotrzymane, przypominaj
Chorwatom winogrona rosnce na wierzbie (kad na vrbi rodi groe), podczas gdy Pola-

392
E. Jdrzejko, Obrazki z dziejw Polski czyli jeszcze o historyczno-kulturowym aspekcie frazeologii
i paremiologii, [w:] Problemy frazeologii europejskiej, tom 5, red. A. M. Lewicki, Lublin 2002, s. 77.
393
D. Pasini, A. T. Jurii, Usklaivanje programa Croaticuma s CEF-om, Strani jezici XXXIV, 2005,
s.360.
394
F. Grucza za kompetencj kulturow uznaje tak waciwo ludzk, ktra obejmuje wikszy lub
mniejszy zbir wiedzy o materialnych i mentalnych (duchowych) wytworach dwu rnych wsplnot, a z drugiej
praktyczne opanowanie charakterystycznych sposobw (regu, zasad) mylenia oraz widzenia, a przede
wszystkim wartociowania rnych elementw rzeczywistoci tak fizycznej, jak i duchowej, czyli sowem
take jaki stopie opanowania charakterystycznych dla tych wsplnot sposobw fizycznego i mentalnego
zachowania si. F. Grucza, Jzyk a kultura, bilingwizm a bikulturyzm: lingwistyczne i glottodydaktyczne
aspekty interlingwalnych i interkulturowych rnic oraz zbienoci, [w:] Bilingwizm, bikulturyzm, implikacje
glottodydaktyczne: materiay z XII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej
Uniwersytetu Warszawskiego, Zaborw 18 20 wrzenia 1986, red. F. Grucza, Warszawa 1989, s. 37.
395
W. Woniewicz, Funkcje elementw lingwokulturowych w procesie nauczania jzyka obcego, [w:]
Kulturoznawstwo w nauczaniu jzykw obcych. Materiay III Oglnopolskiego Sympozjum Neofilologicznego
21 22 padziernika 1977, red. Z. Magnuszewska, Zielona Gra 1980, s. 178.
396
H. Komorowska, Sukces i niepowodzenie w nauce jzyka obcego, Warszawa 1978, s. 17.

180
kom kojarz si one raczej z gruszkami. Znaczenie konotacyjne wyrazw, wchodzcych
w skad danego frazeologizmu, stanowi wypadkow caej kultury danego spoeczestwa
i sposobu, w jaki posuguje si ono jzykiem397. Rwnie odkrywanie genezy sfraze-
ologizowanych pocze pozwala pozna dawne wierzenia, obyczaje, nieistniejce ju
realia, a wic pozna odzwierciedlone i udokumentowane w strukturach jzyka elementy
tworzce duchown i materialn kultur danej spoecznoci398. Zapoznanie si z etymo-
logi idiomu gwarantuje rwnie lepsze utrwalenie go w pamici suchaczy i wykorzysta-
nie w procesie komunikacji. Nauka frazeologii pozwala podnie motywacj ju na wcze-
snym etapie nauki, gdy daje wraenie szybkiego postpu, a jak wiadomo sukces jest
najlepsz zacht do pracy. Na wyszych stopniach zaawansowania natomiast usprawnia
moliwo porozumiewania si, podnoszc stopie jzykowej biegoci. Istotne s skut-
ki braku znajomoci zwizkw frazeologicznych, do ktrych naley przede wszystkim
utrudnienie komunikacji. Uycie zwizkw frazeologicznych tworzy wraenie jzykowej
pynnoci i pozwala na bardziej skuteczne porozumiewanie si. Uytkownik, ktry zna
mniej jednostek leksykalnych, ale potrafi je umiejtniej czy, ma wiksz kompetencj
komunikacyjn od tego, ktry zna wicej izolowanych jednostek, ale nie potrafi tworzy
za ich pomoc poprawnych zwizkw wyrazowych. W potocznym mniemaniu umiejt-
no posugiwania si frazeologizmami, a zwaszcza idiomami, uwaa si za miar stop-
nia opanowania jzyka obcego399.

397
B. A. Jakubowski, op. cit., s. 42.
398
A. B. Burzyska, op. cit., s. 115.
399
Ibidem, s. 117-118.

181
 5. Ocena znajomoci chorwackich i polskich
zwizkw frazeologicznych oraz ich ekwiwalentw
wrd studentw filologii chorwackiej400

Aby dowiedzie si, czy studenci rozpoznaj chorwackie frazeologizmy i potrafi

je wyodrbni z tekstw, postawiono 26 studentom trzeciego roku filologii chorwackiej
w roku akademickim 2011/2012 oraz 2012/2013 zadanie wyszukania frazeologizmw
w udostpnionych im tekstach publicystyczno-naukowych. Nastpnie kada z osb wy-
braa trzy rne teksty, ktre pochodziy z czasopisma Vjesnik401. Zadaniem poszczegl-
nych studentw byo wyekscerpowanie z nich po pi staych i/lub czliwych zwizkw
frazeologicznych oraz okrelenie ich znacze. Na ich podstawie pozostali studenci mieli
poda polskie odpowiedniki. Okazao si, e ustalenie znaczenia chorwackich frazeolo-
gizmw i polskiego ekwiwalentu nie sprawio studentom duych trudnoci. Problemem
byo natomiast samo wyodrbnienie frazeologizmw z tekstw.
W sumie 26 studentom postawiono zadanie opracowania 78 rnych artykuw pu-
blicystyczno-naukowych, jednake jedna osoba w ogle nie wywizaa si ze swojego
zadania, a druga zamiast trzech tekstw opracowaa tylko jeden. Kolejne sze osb przy-
znao, i nie potrafi wyodrbni idiomw z wybranych przez siebie szeciu artykuw.
Ostatecznie studenci opracowali wic 67 artykuw z punktu widzenia obecnoci w nich
frazeologizmw.
Zaledwie z 5 artykuw studenci prawidowo wyodrbnili zwizki frazeologiczne.
Pozostali popeniali przewanie po kilka podobnych i powtarzajcych si bdw, ktre
pozwalaj wnioskowa o specyficznym postrzeganiu przez studentw zjawiska fraze-
ologii.

1. Studenci wskazywali przewanie zwizki wyrazowe bdce doran metafor. Do-

wodzi to, e metaforyczno frazeologii wydaje si studentom jej gwn cech dystynk-
tywn: initi zidine (stanowi mury); div i biser (cud i pera); ii ugaenom stazom
(i wydeptan ciek); ispisati stranicu povijesti (zapisa kart historii); najbogatiji
na kotaima (najbogatsi na kkach); natjecati se u usponima (rywalizowa we wzlo-
tach); oaravajui prizor (oczarowujcy widok); pitoma uvala (mia zatoka); pole-
tjeti u nebesa (polecie ku niebiosom); vinorodni breuljak (wzgrze poronite wino-

400
W rozdziale tym skupiam si przede wszystkim na testowaniu znajomoci chorwackich zwizkw
frazeologicznych, podczas gdy znajomoci polskich frazeologizmw wrd studentw powicam mniej uwagi.
401
Vjesnik by poczytnym chorwackim dziennikiem o tematyce przewanie politycznej, ukazujcym si
od 1940 do 2012 roku. Artykuy udostpnione studentom pochodziy z lat 2008 2009; poruszay one bardzo
szerokie spektrum tematw: od chorwackiej turystyki, historii, kultury i ochrony rodowiska, przez postp
nauki w dziedzinie bada kosmicznych i rozwoju technologii internetowych a po ciekawostki ze wiata sportu
i popkultury. Tre artykuw nie nawizywaa do polityki.

182
rol); preplaviti svijet (zala wiat); uvlaiti u porok (wciga w nag); prodrijeti
poput strijela (dos. przedrze si niczym strzay); prokriti staze (przeciera cieki);
rat svjetova (wojna wiatw); skriveno blago (ukryty skarb); stremiti u visine (zda
ku wysokociom); vatromet boja (fajerwerki kolorw).

2. Studenci wskazywali czsto poczenia wyrazowe, w ktrych jeden z czonw nie

by uyty w dosownym znaczeniu lub by rzeczownikiem abstrakcyjnym. Dowodzi to,
i studenci s wiadomi faktu, i frazeologia opisuje przewanie zjawiska abstrakcyj-
ne: buditi strahopotovanje (budzi respekt i strach rwnoczenie); dosegnuti vrhu-
nac (dosign szczytu); doivjeti poraz (dowiadczy poraki); doivjeti procvat
(przey rozkwit); izraziti najdublje osjeaje (wyrazi najgbsze uczucia); koktel
svega i svaega (mieszanka wszystkiego, co moliwe); lanac hotela (acuch hote-
lowy); laskava titula (pochlebny tytu); naletjeti na minu (wpa na min); ouvati
batinu (zachowa dziedzictwo); odolijevati agresoru (stawia opr agresorowi);
ogledalo drutva (zwierciado spoeczestwa); pojesti s gutom (zje ze smakiem);
prapovijesno naselje (prahistoryczne osiedle); Problem lei u emu (W czym ley
problem); protok vremena (upyw czasu); tenkovski klinovi (kolumny czogw); ur-
nebesna zabava (szalona zabawa); vratiti sjaj (przywrci blask); vrtoglava karijera
(zawrotna kariera).

3. Studenci wskazywali lune poczenia wyrazowe, ktrych sens mieci si w zakre-

sie znaczeniowym wyrazu nadrzdnego, czyli tzw. frazemy. Skaniaa ich do tego praw-
dopodobnie znana z jzyka polskiego specyficzna czliwo wyrazowa, co mogoby
oznacza, i s wiadomi, e skad zwizku frazeologicznego nie jest dowolny, a moli-
woci jego wariacji ograniczone: aktivni vulkan (aktywny wulkan); botaniki vrt (ogrd
botaniczny); dom za socijalnu zatitu (dom opieki spoecznej); donijeti prihod (przy-
nie dochd); geoloka graa (budowa geologiczna); internetski prijenos (transmisja
internetowa); ispuniti kriterije (speni kryteria); ispunjavati funkciju (spenia funk-
cj); izviaki zrakoplov (samolot zwiadowczy); klimatska zona (strefa klimatyczna);
kompostni nunik (kompostownik); kuharska knjiga (ksika kucharska); kukuruzno
brano (mka kukurydziana); motorika reakcija (reakcja motoryczna); nanijeti bol
(sprawi bl); navoditi primjer (cytowa przykad); neverbalni jezik (jzyk niewer-
balny); odrati predavanje (poprowadzi wykad); odravati istou (utrzymywa
czysto); ostvariti snove (speni marzenia); papirnate vreice (torebki papierowe);
podii standarde (podnie standardy); poloiti jaja (zoy jaja); proputati priliku
(traci okazj); robna kua (dom towarowy); skijaka gondola (wagonik kolei gondo-
lowej dla narciarzy); skrenuti pozornost (odwrci uwag); sunani kolektor (kolektor
soneczny); irom svijeta (na caym wiecie); ivai stroj (maszyna do szycia); uglji-
ni dioksid (dwutlenek wgla); ivotni moto (yciowe motto).

4. Studenci wskazywali przypadkowe poczenia wyrazowe, ktre ich zdaniem cecho-

waa typowa dla zwizku frazeologicznego struktura formalna: domai ljudi (lokalni mi-
eszkacy); gledati s oprezom (patrze z rozwag); impozantan broj (imponujca licz-
ba); narugati se vlasti (zakpi z wadzy); obalni razvoj (rozwj wybrzea); podignuti
dostupnost (zwikszy dostpno); proizvodno svojstvo (cecha produktu); promjena
klime (zmiana klimatu); promjena naina ivota (zmiana sposobu ycia); strani mediji
(zagraniczne media); vratiti se na isto mjesto (wrci na to samo miejsce).

183
 5. Studenci wskazywali nadmiernie rozbudowane poczenia wyrazowe, co mogoby
wiadczy o tym, i za kolejn cech dystynktywn frazeologii uznaj wieloczonowo:
bizarna konstrukcija nalik udesnoj koljki (dziwaczna konstrukcja na ksztat cudnej mu-
szli); podijeliti s veim brojem ljudi (podzieli si z wiksz liczb osb); preplivati na
drugu stranu jezera (przepyn na drug stron jeziora); ivjeti u metropolama poput
mrava (y w metropoliach niczym mrwki).

6. Studenci wskazywali wyraenia przyimkowe, co oznacza, i nie byli wiadomi, e

frazeologizmy tworz przynajmniej dwa samodzielne czony wyrazowe: bez obzira na
to (bez wzgldu na co); borba za to (walka o co); kroz stoljea (przez wieki); na
ovamo (a do dzi); na temelju (na podstawie); od pamtivijeka (od dawien dawna);
po brojnosti (pod wzgldem liczebnoci); po prirodi (z natury); prema procjenama
(wedug szacunkw); s pravom (susznie, zasadnie); u ast (na cze); u odnosu na
to (w stosunku do czego); u podnoju (u podna); u pravilu (w zasadzie); u sklopu
ega (w ramach czego); u svjetlu ega (w wietle czego).

7. Studenci wskazywali poczenia wyrazowe czasownika z przyimkiem, szczeglnie

gdy ich czliwo bya odmienna od polskiej. Dowodzi to, i wiele osb uznaje rnice
strukturalne za kolejn wan cech frazeologizmw: cijeniti koga, to po emu (ceni
kogo, co za co); doprinijeti emu (mie w co swj wkad); skrbiti se o emu (trosz-
czy si o co); teiti za im (dy do czego); vapiti za im ( pragn czego);
vrtjeti se oko ega (krci si wok czego); zaustavljati se pokraj ega (zatrzymywa
si obok czego).

8. Studenci wskazywali zwizki frazeologiczne, jednak nie potrafili ustali podsta-

wowej struktury hasa frazeologicznego, np.: Dobro bi dolo zamiast: dobro dolazi to
(komu); ispruiti noge (wycign nogi) w dosownym znaczeniu; u prilog svemu tome
(za tym wszystkim przemawia) zamiast: ii u prilog (przemawia za czym).

Podsumowujc naley zauway, i oglna wiedza teoretyczna i praktyczna studen-

tw na temat zwizkw frazeologicznych jest ograniczona. Cz z nich zapamitaa
informacje, podawane przeze mnie na pocztku zaj, ale nie wystarczyy one do roz-
poznania frazeologizmw. Ponadto wielokrotnie mona byo zaobserwowa, i pomimo
pozostajcego do dyspozycji studentw sownika jzyka chorwackiego V. Anicia Veliki
rjenik hrvatskog jezika402, maj oni powane trudnoci z wyszukiwaniem w nim poszcze-
glnych idiomw.
Mj pogld o znajomoci chorwackich ekwiwalentw polskich frazeologizmw
wrd studentw oparam na informacjach, zebranych z trzech rde:
a) niezapowiedziane kartkwki;
b) kolokwia;
c) pisemne zadania domowe.
Badaniami objto 26 studentw III roku studiw kroatystycznych, ktrzy uczszczali na
lektorat jzyka chorwackiego w latach 2011/2012 oraz 2012/2013.

402
Studentw zachcono do korzystania ze strony internetowej hjp.znanje.hr, gdzie znajduje si wersja
komputerowa sownika V. Anicia.

184
 5.1. Wyniki kartkwek

Kartkwki byy niezapowiedziane, dlatego wanie w nich mona byo znale naj-
wicej bdw. Studentom polecono przetumaczy polskie zdania (w ktrych znajdoway
si poznane wczeniej frazeologizmy) na jzyk chorwacki. Zestawienie bdw znajduje
si w tabeli.

Polski frazeologizm Poprawna odpowied Niepoprawne odpowiedzi

(chorwacki odpowiednik) (z oryginaln interpunkcj
i ortografi)
Bg wie Pitaj Boga Bog zna
Co jest mile widziane Dobro dolazi to (komu) Uvijek je dobro prihvaen
Mi smo sretni kad imamo jo
vie jednog prijatelja
Co wyleciao, smetnuti to s uma Neto mu je smetnulo s uma
wypado komu
z gowy
czerwona kartka crveni karton crvena kartica
do upadego do besvijesti do beskrajnosti
doprowadza do dovoditi do ludila izluivati
szalestwa
innymi sowy drugim rijeima drugimi rijeima
Kto pyta, nie bdzi Tko pita, taj ne skita Tko pita taj nije izgubljen
mie czego na pczki imati ega na pretek na pretak
na pretke
imati hrpu
Nic dziwnego, e Nije udo to, da Nita udno
Nije udno
Pora w drog! Put pod noge! Put na nogu
Noga na put
postawi komu dii plaketu komu staviti ploe
pomnik ustaviti spomenik
staviti plaketu
przebojem na velika vrata prodorljivo
Przyjdzie, przychodzi Padne, pada na pamet doi na um
do gowy komu co komu to
puci wodze pustiti matu na volju pustiti matu
wyobrani staviti mozak da pai

185
 ci z ng oboriti s nogu izbaciti iz noge
zvaliti iz noge
wymkn si spod izmaklo je kontroli to je ispod kontrole
kontroli izmaknuti se kontroli
z prdkoci wiata brzinom svjetlosti brzinom svjetla
za jednym zamachem jednim udarcem u jednom mahu
zamieni si w such pretvoriti se u uho Promjenjam se u uho
Pretvaram se u ui
zebra cigi pobrati, dobiti batine dobiti pljusku
pobrati bratine
znak rozpoznawczy znak raspoznavanja znak prepoznanja
znikn bez ladu netragom nestati Propalo je bez traga
nestati tragom

Przeanalizowane bdy, popenione przez studentw w trakcie pisania kartkwek, po-

dzieliam na dwie kategorie.
A. Bdy leksykalne:
Dokonanie dosownego przekadu (np. ustaviti spomenik zamiast dii plaketu);
Podanie niewaciwego ekwiwalentu (np. dobiti pljusku zamiast dobiti batine);
Zastosowanie niewaciwego czonu frazeologizmu (np. tragom nestati zamiast ne-
tragom nestati);
Zastosowanie odpowiednika, ktry nie jest frazeologizmem (np. izluivati zamiast
dovoditi do ludila);
Zastosowanie wyrazu, ktry pochodzi z jzyka polskiego (np. zvaliti iz noge za-
miast oboriti s nogu);
Odwoanie si do peryfrazy (np. Mi smo uvijek sretni kad imamo jo vie jednog
prijatelja zamiast Dobro dolazi komu to);
Przeoenie tylko czci frazeologizmu (np. pustiti matu zamiast pustiti matu na
volju).
B. Bdy formalne:
Zastosowanie bdnej konstrukcji, gwnie poprzez odwoanie si do niewaci-
wych przyimkw lub zastosowanie niewaciwej kolejnoci czonw (np. noga na put
zamiast put pod noge);
Zastosowanie konstrukcji, ktra funkcjonuje w jzyku polskim (np. izmaknuti se
kontroli zamiast izmaklo je kontroli to);
Drobne bdy gramatyczne, np. niewaciwa liczba, bdna kocwka (np. Pretva-
ram se u ui zamiast Pretvaram se u uho).
W przypadku doboru chorwackich frazeologizmw nie byo moliwe wykorzysta-
nie na szerok skal technik kompensacji, z ktrych studenci korzystali, dobierajc pol-
skie zwizki frazeologiczne. Ich kompetencja w zakresie jzyka chorwackiego nie bya
wystarczajca, dlatego te niektrzy studenci rezygnowali z podawania ekwiwalentw.
Zdawali sobie spraw z faktu, i prawdopodobiestwo przypadkowego trafienia wa-

186
ciwej odpowiedzi jest w tym przypadku nieznaczne. Podawali wic niewaciwe zwizki
frazeologiczne, ale o zblionym znaczeniu, np. zebra cigi dobiti pljusku (zosta
spoliczkowanym), bd te ponownie liczyli na to, i pokrewiestwo obu jzykw jest a
tak cise, e dosowny przekad bdzie rwnoczenie waciw odpowiedzi, np. ustaviti
spomenik; crvena kartica; nita udno; Bog zna; brzinom svjetla; Promjenjam se u uho.
Zdarzzo si, e student prbowa objani znaczenie danego frazeologizmu w kontekcie,
np. Mi smo sretni kad imamo jo vie jednog prijatelja (dos. Jestemy szczliwi, gdy
mamy jeszcze jednego przyjaciela), ktre miao oddawa semantyk zwizku frazeolo-
gicznego: by mile widzianym umieszczonego w zdaniu: Prijatelj uvijek dobro doe.

5.2. Wyniki kolokwiw

W ramach kolokwium studenci otrzymali dwa zadania. Jedno polegao na podaniu

chorwackiego ekwiwalentu polskiego zwizku frazeologicznego, a drugie na objanieniu
jego znaczenia, take w jzyku chorwackim. Chodzio bowiem o to, by sprawdzi, czy
studenci nie zapamituj frazeologizmw bezmylnie, tj. bez zrozumienia ich semantyki.
W tabeli zestawiono bdy wynotowane po analizie wynikw pierwszego zadania.

Polski frazeologizm Poprawna odpowied Niepoprawne odpowiedzi

(chorwacki odpowiednik) (z oryginaln interpunkcj
i ortografi)
bomba zegarowa tempirana bomba tumpirana bomba
satova bomba
satna bomba
Bg wie Pitaj Boga Bog zna

by na gazie biti pod gasom na gazu

cae szczcie sva srea sreom
svom sreom
Co ma by, to bdzie Bude to bude; Kud Bude kako bude
puklo da puklo
da do zrozumienia dati na znanje, do znanja dati do shvaenja
podrazumijevati
dati na spoznanje
dati na miljenje
do ostatniej kropli do zadnje kapi krvi do zadnje kaple krvi
krwi po zadnju kaplju krvi
doj do gosu doi do rijei; doi do doi do glasa
izraaja
innym razem drugi put drugim putom

187
kara boska Boja kazna Bojanska kazna
Boska kara
prva krv
Boina kara
Boska kanja
Boanska kazna

ku w oczy bosti u oi viti u oi

boditi u oiju
boditi u oi
koliti u oi
Licho nie pi Vrag ne spava Neda nekomu vrag mira
mie co na uwadze voditi rauna o emu voziti raunu na
mio od pierwszego ljubav na prvi pogled ljubav od prvog pogleda
spojrzenia
mydli oczy mazati oi mazati oiju
maati oi
na eb na szyj navrat-nanos na nos na vrat
nadstawi uszu nauliti ui uti se
ustaviti ui
pribliiti uho
uuliti ui
pristaviti uiju
nastaviti uiju

napdzi stracha utjerati strah u kosti strah u kosti

pogoniti straha
tjerati strah

nazwa rzeczy po nazvati stvari pravim namijeniti po imenu

imieniu imenom
Nic dziwnego, e Nije udo to, da Nije divno to
Nita novoga da
Nita udno
nie siga komu do ne biti komu ni do koljena ne biti ni za koljena
pit ne biti do koljena
biti nekomu ni do koljena
ne biti nekomu ni do stopala
ne segnuti do koljena

Nie trzyma si kupy Ne dri vodu to Ne dri se vodu

co

188
o wos za dlaku o dlaku
u dlaku
odnie wraenie stei dojam odnijeti dojam

odwrci si do okrenuti lea komu odvratati se leima

kogo plecami odvratiti se leima
okrenuti se leima
okoliczno olakotna okolnost olaktana okolnost
agodzca olakajua okolnost
olakavana okolnost
okolona okolnost
olakolna okolnost
ostatnia wieczerza posljednja veera zadnja veera
ostatnimi czasy u zadnje vrijeme zadnje vrijeme

po dzi dzie na ovamo; dan-danas do dananjih godina

ovamo
dananji dan
po dan-danas
po kryjomu po skriveki skriveki
skrivaki
poczucie humoru smisao za humor osjeaj raspoloenja
osjeaj humora
pored reda
smisao humora
popa pasti u zaborav paliti u zaborav
w zapomnienie izai u zaborav
poza kolejnoci preko reda bez rada
iza reda
prije redom
izvanredno
izvan reda
prawowity waciciel zakonski vlasnik pravi vlasnik
prdzej czy pniej prije ili kasnije kasnije ili prije
Przyjdzie, przychodzi Padne, pada na pamet doi u pamet
do gowy komu co komu to ii do glavi
sowem i czynem rijeju i djelom rijei i inom
ci z ng oboriti s nogu oboriti s noge

189
wieo upieczony svjee peen svje peeni
svijeo peen
sveo peen
svjee peeno
svjeo peen
udawa Greka praviti se Englez; praviti praviti se svetac
se Kinez praviti se kao Kinez
w miar moliwoci po mogunosti za svaku mjeru
wej w ycie stupiti na snagu stupiti u snagu
wieniec laurowy lovorov vijenac laurovi vjenac
wnie oskarenie podnijeti tubu iznijeti tubu
Wyglda kto jakby (Izgleda tko) kao da je od Izgleda kao bi izbjegao od
od mierci uciek smrti utekao smrti
Wypado, wyleciao smetnuti s uma to Slupio mu je s umu
z gowy komu co Smetnuo mi s uma
Izletjelo mi je iz glave
wzloty i upadki usponi i padovi usponi i padove
uspone i padovi
uspon i pad
z caego serca iz sveg srca iz cjelog srca
od cijelog srca
iz itavog srca
z prdkoci wiata brzinom svjetlosti s brzinom svjetlosti
s brzinom svjetlou

z wielkim trudem uz veliki napor tekom mukom

s velikom trudnou
z velikim naporom
za jednym zamachem jednim udarcem odjednom
od jedne ruke
za jednim udarcom
udarcem
jednim mahom
za wszelk cen po svaku cijenu po svakoj cijeni
svakom cijenom
za svaku cijenu
zamieni si w such pretvoriti se u uho pretvoriti se u sluh
pretvoriti se u ui

190
 zapa w pami usjei, urezati se usjei u pamenje
u pamenje
zebra si na odwag skupiti hrabrost pridobiti hrabrost

zapa Pana Boga za uhvatiti Boga za bradu ivjeti Bogu iza lea
nogi
zoy na karb baciti pod skut ega baciti pod uskud
czego
znak rozpoznawczy znak raspoznavanja prepoznati znak
zosta po godzinach ostati prekovremeno raditi prekovremena
ostati preko vremena
ostati prije satovima
ostati prekovremenom
ostati prekovremena

Popenione bdy mona podzieli na dwie kategorie:

A. Bdy leksykalne:
Dokonanie dosownego przekadu (np. doi do glasa zamiast doi do rijei);
Podanie niewaciwego ekwiwalentu (np. ivjeti Bogu iza lea zamiast uhvatiti
Boga za bradu);
Zastosowanie niewaciwego czonu (np. zadnja veera zamiast posljednja veera);
Zastosowanie odpowiednika, ktry nie jest frazeologizmem (np. podrazumijevati
zamiast dati do znanja);
Zastosowanie wyrazu, ktry pochodzi z jzyka polskiego (np. laurovi vjenac za-
miast lovorov vijenac);
Siganie do peryfrazy (np. do dananjih godina zamiast dan danas);
Przeoenie tylko czci frazeologizmu (np. tjerati strah zamiast utjerati strah u kosti).
B. Bdy formalne:
wprowadzenie bdnej konstrukcji, gwnie w wyniku zastosowania niewaci-
wych przyimkw lub niewaciwej kolejnoci czonw (np. kasnije ili prije zamiast prije
ili kasnije);
Zastosowanie konstrukcji, ktra funkcjonuje w jzyku polskim (np. z velikim napo-
rom zamiast uz veliki napor);
Drobne bdy gramatyczne, np. niewaciwa liczba, bdna kocwka (np. mazati
oiju zamiast mazati oi).
W tej sytuacji puste pola pojawiay si ju bardzo rzadko; wikszo studentw sta-
raa si wpisywa nawet te formy, ktrych poprawnoci nie byli pewni. Niemniej jednak
w przeciwiestwie do kartkwek, suchacze znali termin kolokwium i mogli si do niego
odpowiednio przygotowa, dlatego te odnotowano w tym przypadku znacznie wicej
poprawnych odpowiedzi. Nie brakowao jednak drobnych bdw gramatycznych bd
niewaciwych zapisw poszczeglnych wyrazw, ktre zdradzay niepene opanowanie
ich formy. Dziao si tak przykadowo przy okreleniu: okoliczno agodzca, gdzie dru-
gi czon by dla studentw wyrazem nowym. Std te pojawiy si m.in. formy: olaktana
okolnost, olakajua okolnost, olakavana okolnost, okolona okolnost, olakolna okolnost.

191
 Po raz kolejny mona byo zauway interferencj jzyka polskiego i to zarwno pod
wzgldem leksykalnym, np. izvan reda; ne segnuti do koljena; Nije divno to, jak i gra-
matycznym, np. smisao humora; Nita udno; sa tekim srcom; drugim putom. Jak wida
studenci albo stosowali dosowny przekad, albo wykorzystywali formy znane z jzyka
polskiego.
Trzykrotnie przytoczono nieodpowiednie zwizki frazeologiczne, ktre z waciwymi
czy wsplny czon, np.: Neda nekome vrag mira (zamiast: Vrag ne spava); praviti se
svetac (zamiast: praviti se Englez); ivjeti Bogu iza lea (zamiast: uhvatiti Boga za bradu).
Zdarzao si rwnie, e studenci zamiast frazeologizmw podawali jednowyrazowe
odpowiedniki, np. izvanredno (nadzwyczajnie), uti se (sysze si), odjednom (na-
gle; na raz), ovamo (tutaj), podrazumijevati (oznacza, rwna si).
Przy drugim zadaniu naleao wyjani znaczenie chorwackiego zwizku frazeolo-
gicznego. Poniewa najwaniejsze w tym zadaniu byo wykazanie si znajomoci se-
mantyki idiomu, nie brano pod uwag bdw gramatycznych.

Chorwacki Polski Poprawna Niepoprawne

frazeologizm odpowiednik odpowied odpowiedzi
biti tvrda srca mie twarde biti bezosjeajan, ne biti dobar za ljude;
serce hladan, okrutan biti tvrd u ivotu;
biti malo suosjeajni
ii na ruku i na rk postupati u korist Neto odgovara;
nekoga, initi uslugu dati nekomu neto
iz svega srca z caego serca, srdano, iskreno, s radou;
serdecznie velikoduno iz sve snage;
Osoba koja pomae
drugim ljudima
u svim situacijama
Pao je komu Spad komu Netko je osjetio Netko je imao
kamen sa srca kamie z serca olakanje probleme, ali sad ih
nema
teka srca niechtnie nerado, s mukom s velikim trudom

Jak wynika z danych zebranych w tabeli, nawet w przypadku udzielenia bdnej od-
powiedzi, studenci przewanie mieli oglne pojcie o semantyce danego frazeologizmu,
cho nie okrelili jej precyzyjnie. Przy pierwszym przykadzie student pisze: Nie by do-
brym dla ludzi, co jest pewnym uoglnieniem w stosunku do rzeczywistego znaczenia:
by pozbawionym uczu. Przy drugim przykadzie wskazane przez studenta objanienie
sensu da komu co jest rwnie uoglnieniem w stosunku do waciwej semantyki:
uatwi komu co, sprzyja. Podane przez studentw znaczenia trzeciego przykadu
pomijaj zupenie element szczeroci, obecny w semantyce wyraenia. Przy czwartym
przykadzie student zamieszcza uwag: kto mia problem, lecz ju go nie ma, pomija-
jc zupenie element ulgi, jaki towarzyszy rozwizaniu problemu. Znaczenie pitego przy-
kadu student opisuje: z wielkim trudem, czego nie mona uzna za trafne rozumienie
chorwackiego frazeologizmu.

192
 5.3. Wyniki prac pisemnych

Studenci rzadko popeniaj bdy w pracach pisemnych, albowiem sami decyduj

o doborze zwizkw frazeologicznych. Dlatego te celowo decyduj si na takie przyka-
dy, ktre s w ich odczuciu nieskomplikowane, tj. podobne do polskich odpowiednikw.
Wybieraj rwnie frazeologizmy, ktre byy wiczone na zajciach lub zwizki wyrazo-
we odznaczajce si prost struktur. Oto zwizki frazeologiczne najczciej wybierane
przez studentw:
biti kova svije sree (by kowalem swego losu); borba s vjetrenjaama (walka
z wiatrakami); drati korak s kim, im (dotrzymywa kroku komu, czemu); ii na
ivce komu (dziaa komu na nerwy); imati purju kou (mie gsi skrk); Katica za
sve (przynie, wynie, pozamiataj); knjiki moljac (ml ksikowy); lavovski dio (lwia
cz); lukava lisica (szczwany lis); Makar fratri s neba padali (Choby si palio, wa-
lio); na kraju krajeva (koniec kocw); ni za sve blago ovoga svijeta (za adne skarby
tego wiata); odskona daska (odskocznia); ostaviti na cjedilu (zostawi na lodzie);
Padne, pada na pamet komu to; praviti se Englez; prije nego to kae keks; pupak svijeta
(ppek wiata); radi mira u kui; sanjati otvorenih oiju; smisao za humor; sokolovo
oko (sokoli wzrok); Tko rano rani, dvije sree grabi; u cik zore (skoro wit); U lai su
kratke noge; U tom grmu lei zec (I tu jest pies pogrzebany); ivjeti Bogu iza lea.
Rwnie du popularnoci cieszyy si porwnania frazeologiczne, niewtpliwie ze
wzgldu na ich nieskomplikowan struktur formaln i prostot uycia w zdaniu:
bjeati kao avao od tamjana (ucieka jak diabe od wiconej wody); brz kao mun-
ja (szybki jak byskawica); crn kao katran (czarny jak smoa); crn kao ugljen (dos.
czarny jak wgiel); debeo kao bava (gruby jak beczka); dobar kao aneo (dobry jak
anio); dobar kao kruh; glup kao konj (dos. gupi jak ko); glup kao stup (dos. gupi
jak sup) ; jasno kao dan (jasne jak soce); marljiv kao pela; mijenjati koga, to kao
arape (zmienia kogo, co jak rkawiczki); miran kao janje (spokojny jak baranek);
mrav kao glista (dos. chudy jak glizda); proi kao pokraj turskog groblja; siromaan
kao crkveni mi; spavati kao beba (spa jak dziecko); star kao Biblija; ivjeti kao bubreg
u loju.
Zdarzao si, i student chcia pocztkowo uy wybranego przez siebie frazeolo-
gizmu, ale nie by pewien, czy zastosuje go prawidowo w zdaniu. Wobec tego rezygno-
wa z idiomu i wykrela go ze swojej pracy, po czym zastpowa innym, pojedynczym
sowem lub opisem, np.: miao by: Nie znosz go i chciaabym, eby go diabli wzili;
byo: Htjela bih da vrag ga nije postojao. Oto typowe bdy popenione w tym zadaniu:
1. Niewaciwe uycie zwizku frazeologicznego w zdaniu. Bd ten polega na tym,
i student uy zwizku frazeologicznego, ktrego znaczenie stoi w sprzecznoci logicz-
nej z otoczeniem sownym, tj. kontekstem caego zdania.
2. Niewaciwe poczenie czonw zwizku frazeologicznego. Ten bd pojawia si
wwczas, gdy student uy prawidowych czonw frazeologizmu, jednak niewaciwie
je ze sob poczy.
3. Niewaciwy czon zwizku frazeologicznego. W tym przypadku student uy
w skadzie zwizku frazeologicznego bdnego wyrazu.
4. Niewaciwa forma gramatyczna zwizku frazeologicznego. Bd ten polega na
tym, e student uy prawidowo i we waciwej kolejnoci poszczeglnych czonw
zwizku frazeologicznego, jednak sam idiom pojawi si w niewaciwej formie grama-
tycznej.

193
 5. Niewaciwa ortografia zwizku frazeologicznego. Student popeni bd ortogra-
ficzny.
Zestawienie wszystkich bdw przedstawiono w tabeli.
Przykad wynotowany z pracy studenta
(z oryginaln interpunkcj i ortografi)
Kao vuk u ovjoj koi
To je osoba vrlo temperamentna koja
hoda i spava brzo kao vjetar
Gospodin Kowalski pui kao dimnjak
Moj brat mi je dosaivao radi reda kad se
pruala takva prilika
Radi mira u. glavi!
Rado bih provela neko vrijeme putujui
u prolost jer znam da je bilo pa prolo
bespovratno
Svijet je star kao biblija
Ako se odluimo putovati vremeplovom,
mata i sanjanje otvorenih oiju e biti
neophodni
Kad moja djeca bude mislila na mene,
elim da im padam na pamet kao
nostalgina uspomena o odgovornom ocu
Tko rano ranije, dvije sree grabi
Ona je uvijek prirodna, ne glumi i ne pravi
se Englez
Volim ljude koji znaju se boriti za sebe
i ne idu kroz ivot kao janje na klanje
Rodzaj bdu
Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: vuk u ovjoj koi
Niewaciwe uycie zwizku
frazeologicznego w zdaniu
Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: puiti kao Turin
Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: reda radi
Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
(UWAGA: prawdopodobnie celowa
modyfikacja)
Powinno by: radi mira u kui
Niewaciwe uycie zwizku
frazeologicznego w zdaniu
Niewaciwe uycie zwizku
frazeologicznego w zdaniu
Niewaciwa forma gramatyczna
zwizku frazeologicznego
Powinno by: sanjati otvorenih oiju
Niewaciwe uycie zwizku
frazeologicznego w zdaniu
Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: Tko rano rani, dvije sree
grabi
Niewaciwe uycie zwizku
frazeologicznego w zdaniu
Niewaciwe uycie zwizku
frazeologicznego w zdaniu
194
 Matematika je uvijek bila moja ahilova Niewaciwa ortografia zwizku
peta frazeologicznego
Powinno by: Ahilova peta
Vrlo volim mog brata, ipak imamo jabuku Niewaciwe uycie zwizku
razdora koja je etanje naeg psa frazeologicznego w zdaniu
Kad imam ispit, ona uvijek dri fige na Niewaciwy czon lub bdne poczenie
poloim czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: drati fige za, da
On zna nain kako rijeiti probleme, Niewaciwe uycie zwizku
uvijek je u pravu, nikad ne pravi se frazeologicznego w zdaniu
Englez
Razgovarali smo s njime, ali on nikoga ne Niewaciwe uycie zwizku
slua, to je kao ii glavom kroza zid frazeologicznego w zdaniu
Drugog dana se niega ne sjea jer se Niewaciwe uycie zwizku
napio i film mu je puknuo frazeologicznego w zdaniu
Osobe koje su inteligentne i marljive, Niewaciwa forma gramatyczna
skromni su kovai svoje sree zwizku frazeologicznego
Powinno by: Svatko je kova svoje
sree
Imamo zajedniki smisao humora Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: smisao za humor
Ta osoba mi je uvijek radila na ivce Niewaciwy czon lub bdne poczenie
czonw zwizku frazeologicznego
Powinno by: ii na ivce komu
ovjeku koji je glup ne moe se nita Niewaciwe uycie zwizku
objasniti, on postaje agresivan i u tom frazeologicznego w zdaniu
grmu lei zec
Na prvi pogled izgleda kao samouvjerena Niewaciwe uycie zwizku
ena, ali ispod povrine sakriva se frazeologicznego w zdaniu
osjetljivo ljudsko bie

Bd, polegajcy na niewaciwym uyciu frazeologizmu w zdaniu, popeniono a

w 12 pracach. Studenci nie potrafi zharmonizowa sensu zwizku frazeologicznego
z kontekstem caego zdania. Wynika to przewanie z nieznajomoci bd te ograniczonej
znajomoci semantyki zwizku frazeologicznego. Popenienie tego bdu doprowadza do
niespjnoci logicznej caego zdania, np.
Svijet je star kao biblija. Tum.: wiat jest stary jak Biblia403.

403
Chorwackiego zwizku frazeologicznego mona uy jedynie przy opisie osoby.

195
 Kad moja djeca bude mislila na mene, elim da im padam na pamet kao nostal-
gina uspomena o odgovornom ocu. Tum.: Gdy moje dzieci bd o mnie myle,
chc im przychodzi do gowy jako nostalgiczne wspomnienie odpowiedzialnego
ojca.
To je osoba vrlo temperamentna koja hoda i spava brzo kao vjetar. Tum.: Jest to
osoba pena temperamentu, ktra chodzi i pi szybko jak wiatr.
Podsumowujc, moa powiedzie, e najczstsze i najbardziej race bdy wynikay
z braku znajomoci skadni zewntrznej i czliwoci semantycznej. By zapobiec tego
typu pomykom, lektor powinien podawa studentom syntaktyczno-semantyczne wzorce
uycia idomw.
Bd, polegajcy na niewaciwym poczeniu czonw frazeologizmu, popeniono
5 razy. W tym przypadku mielimy do czynienia z brakiem jednego z niesamodzielnych
elementw frazeologizmu lub te z niewaciw kolejnoci czonw.
Imamo zajedniki smisao humora. Powinno by: smisao za humor.
Moj brat mi je dosaivao radi reda kad se pruala takva prilika. Powinno by:
reda radi.
Kao vuk u ovjoj koi. Powinno by: vuk u ovjoj koi.
Bd, polegajcy na uyciu niewaciwego czonu frazeologizmu, wystpi 2 razy. Po-
peniano go pod wpywem interferencji jzyka polskiego:
Ta osoba mi je uvijek radila na ivce. Powinno by: ila na ivce.
Gospodin Kowalski pui kao dimnjak. Powinno by: pui kao Turin.
Bd, polegajcy na odwoaniu si do niewaciwej formy gramatycznej frazeolo-
gizmu, wystpi 3 razy. Studenci popeniali go najwyraniej niewiadomi ogranicze for-
malnych, ktre charakteryzuj niemale wszystkie zwizki frazeologiczne, np.
Osobe koje su inteligentne i marljive, skromni su kovai svoje sree. Powinno by:
Svatko je sam kova svoje sree.
Tko rano ranije, dvije sree grabi. Powinno by: Tko rano rani, dvije sree grabi.
Ako se odluimo putovati vremeplovom, mata i sanjanje otvorenih oiju e biti
neophodni. Powinno by: sanjati otvorenih oiju.
Bd, polegajcy na zastosowaniu niewaciwej pisowni frazeologizmu, pojawi si
tylko 1 raz. Student nie zapisa nazwy wasnej wielk liter, prawdopodobnie pod wpy-
wem zasad ortograficznych obowizujcych w jzyku polskim, ktre nie zawsze pokry-
waj si z reguami chorwackiej ortografii:
Matematika je uvijek bila moja ahilova peta. Powinno by: Ahilova peta.

W celu zbadania studenckich umiejtnoci dobierania polskich ekwiwalentw do

chorwackich zwizkw frazeologicznych przeprowadzono pisemne kolokwium, w kt-
rym wzio udzia 26 studentw III roku studiw kroatystycznych (uczestnikw lektoratu
jzyka chorwackiego w latach 2011/2012 oraz 2012/2013). W znajdujcej si poniej ta-
beli zestawiono trzy informacje. W pierwszej kolumnie znajduj si uwzgldnione w ko-
lokwium chorwackie zwizki frazeologiczne. Pojawiay si one wczeniej na zajciach
z jzyka chorwackiego wyjaniano ich znaczenie, wskazywano polski ekwiwalent, po
czym wiczono ich uycie w tekcie. W drugiej kolumnie umieszczono ich (poprawny)
polski odpowiednik. Nie zawsze moliwe byo podanie ekwiwalentu frazeologicznego.
W takiej sytuacji poproszono studentw o wskazanie odpowiednika jednowyrazowego
bd wyjanienie znaczenia. W trzeciej kolumnie umieszczono te odpowiedzi studentw,
ktre okazay si bdne.

196
 Chorwacki Poprawna odpowied Niepoprawne odpowiedzi
frazeologizm (polski odpowiednik) (z oryginaln interpunkcj
i ortografi)
baviti se milju zastanawia si zajmowa si czym, myle
gwkowa
zajmowa si myl
Chciaby, eby tak byo
Bilo kako bilo Jakby nie byo Byo jak byo
Byo, co byo
w kadym przypadku
Wszystko zostao powiedziane
biti iza reetaka by za kratkami by w rozsypce
zosta w tyle
bre bolje czym prdzej pierwsze lepsze
na wariata, bardzo szybko
Im szybciej, tym lepiej
isto sumnjam Szczerze wtpi Tak mi si wydaje
Tylko przypuszczam
Czysto przypuszczam
Wtpi
dii plaketu postawi pomnik przyklei atk
zbudowa pomnik
do besvijesti do upadego w niewiadomoci
do niewiadomoci
do nieprzytomnoci
do utraty tchu
do utraty wiadomoci
do nieskoczonoci
Dobro dolazi to (komu) co jest mile widziane przywitanie
kto yczliwy
Gadno se komu pie Nie zanosi si najlepiej le mu z oczu patrzy
dla kogo brzydko pisa
pisa do kogo zoliwie
i kusur z hakiem i reszta
Ide kao alva to Sprzedaje si co jak Idzie jak buka z masem
wiee bueczki
imati i ovce i novce mie i rybki, mie owce i pienidze
i akwarium
imati tanke ivce mie sabe nerwy mie cienkie nerwy

197
Ispod asti je komu to Co jest poniej Kto nie jest godny co zrobi
czyjej godnoci
krajnje vrijeme najwysza pora ostatni dzwonek
skrajny czas
skoczony czas
na ostatni chwil
z ostatniej chwili
koniec kocw
ostateczny termin, deadline
ostatni czas
laa i paralaa kamca pisanie bajek
kamstwo i pkamstewko
kamstwo i
maiti se za dep siga do kieszeni apa si za kiesze
chwyci si za kiesze
mazati oi mydli oczy maza oczy
na otvorenom pod goym niebem na zewntrz
na pocztek
na wolnej przestrzeni
navrat-nanos na eb na szyj w jedn i w drug stron
natychmiast
w t i z powrotem
ne moi vidjeti koga ni nie mc znie nie mc sobie tego wyobrazi
nacrtanog czyjego widoku, nie
mc na kogo patrze
Nije turska sila Nie pali si To nie jest turecka sia
adna sia nie powstrzyma
co do pokonania
Gow muru nie przebijesz,
i nie ma mocnych
Nikt nie zmusza, nie ma
obowizku
Nie ma strachu
obeanje ludom obiecanki cacanki obieca komu zote gry,
radovanje gruszki na wierzbie
Pada u vodu to Co przepada, traci na Pada jak z cebra
znaczeniu Przepada jak kamie w wod
zgubi wszystko
na marne
zmarnowa

198
Pii kui propalo je Wszystko jest Jest za pno
stracone, przepado Wszdzie dobrze, w domu
najlepiej
na darmo
Poszo na marne
postaviti letvicu ustawi porzeczk postawi na swoim
povui crtu wskaza granic, postawi kropk
okreli limit
prodavati zjake zbija bki wciska bajki, gupoty
marnowa czas na rozrywki
otworzy buzi z wraenia
beztrosko spdza czas
rozdziawia gb
prva liga pierwsza klasa pierwsza liga
rasap linosti rozdwojenie jani rozpad osobowoci
rodna gruda ojczysta ziemia matczyna pier
Samo naprijed Oby tak dalej do przodu
caa naprzd
byle do przodu

skidati sve svece s neba przeklina da gwiazdk z nieba

skrenuti pameu postrada zmysy zanik pamici
zwrci uwag
straci gow
straci pami

snositi posljedice ponosi konsekwencje pogodzi si z rezultatami

Srce vene komu Serce komu pka Serce widnie

stati emu na kraj pooy czemu kres zostawi na koniec
dokoczy co
krgut zubi zgrzytanie zbw prchnica zbw
szczkanie zbami
pansko selo czarna magia wie
maa, zacofana wie
to je tu je Jest jak jest Wszystko jak na doni
Co jest, to jest
To jest tym, czym jest
Jak nie, jak tak
Co ma by, to bdzie
Wszystko co jest, jest tutaj
wszystko przejrzycie

199
 tekom mukom z wielkim trudem cikim mkami
cik mk
u najmanju ruku w najlepszym razie w najmniejszym stopniu
najmniejszym kosztem
w mniejszym stopniu
po najlejszej linii oporu
w maej mierze
co najmniej
u svakom sluaju w kadym razie w kadym wypadku
w kadym przypadku
na wszelki wypadek
Vrag (je) stvorio koga Diabli kogo nadali Diabe ci stworzy

Podstawowe bdy studentw sprowadzay si do:

a) Wskazywania bdnych ekwiwalentw frazeologicznych (np. Pada jak z cebra za-
miast Co przepado, zostao stracone);
b) Wskazywania bdnych ekwiwalentw niefrazeologicznych (np. przywitanie za-
miast co jest mile widziane);
c) Wskazywania niewaciwego czonu lub bdnego poczenia czonw frazeolo-
gizmu (np. mie cienkie nerwy zamiast mie sabe nerwy);
d) Wskazywania ekwiwalentw, ktre nie s frazeologizmami (np. na zewntrz za-
miast pod goym niebem);
e) Wskazywania ekwiwalentw frazeologicznych, cho poprawna odpowied nie jest
frazeologizmem (np. da gwiazdk z nieba zamiast przeklina);
f) Niewskazania ekwiwalentu.
Popeniane przez studentw bdy, przedstawione w punktach od a) do e), pozwalaj
pozna ich sposoby dedukowania prawidowej odpowiedzi. Korzystaj oni ze skojarze,
ktre nasuwaj im niektre czony chorwackich frazeologizmw. W takich sytuacjach tu-
macz dosownie jeden z czonw, ktry uznaj za orodek caego zwizku wyrazowego,
a nastpnie rozbudowuj skojarzenie, jakie pojawi si w ich umyle, np.
pansko selo zacofana wie;
krgut zubi prchnica zbw;
Nije turska sila adna sia nie powstrzyma.
Parokrotnie studenci decydowali si na podanie odpowiednika, ktry nawet formalnie
nie pokrywa si z chorwackim zwizkiem frazeologicznym. Tym samym zamiast po-
prawnego ekwiwalentu pojawiaj si lune skojarzenia, np.:
dobro dolazi to (komu) przywitanie;
dobro dolazi to (komu) kto yczliwy;
skrenuti pameu zanik pamici.
Kilkakrotnie studenci nie wiedzieli, i ekwiwalencja idiomw nie jest pena, np.:
imati tanke ivce mie cienkie nerwy (powinno by: mie sabe nerwy);
prva liga pierwsza liga (powinno by: pierwsza klasa);
mazati oi maza oczy (powinno by: mydli oczy).
Czasem studenci tylko czciowo rozumieli frazeologizm, co pokazuj podane przez
nich polskie odpowiedniki, np.:

200
 dii plaketu zbudowa pomnik (powinno by: postawi pomnik);
Treba negdje povui crtu Gdzie trzeba postawi kropk (powinno by: trzeba wy-
tyczy, zakreli jakie granice).
Majc na uwadze to, i jzyk chorwacki i polski s jzykami pokrewnymi, a znaczna
cz funkcjonujcych w obu jzykach frazeologizmw to absolutne ekwiwalenty zna-
czeniowe, studenci decydowali si w niektrych sytuacjach na dosowny przekad, np.:
Vrag (je) stvorio koga Diabe ci stworzy (powinno by: Diabli kogo nadali);
rasap linosti rozpad osobowoci (powinno by: rozdwojenie jani);
i kusur i reszta (powinno by: z hakiem, np. 200 lat z hakiem).
Studenci wiadomie rezygnowali tutaj z oddania frazeologicznoci zwizku, decy-
dujc si na wskazanie ekwiwalentw, ktre w jzyku polskim byy pozbawione sensu.
Czasem wykorzystywali te cakowicie przypadkowe skojarzenia, np.:
Bez alata nema zanata Zanim powiesz B powiedz A;
Ne plaa Bog svake subote Bez pracy nie ma koaczy;
Nee grom u koprive Nie wywouj wilka z lasu.
Wydawaoby si, e dobr polskich zwizkw frazeologicznych do ich chorwackich
odpowiednikw bdzie dla studentw atwiejszy ni przekad na jzyk chorwacki. Oka-
zuje si jednak, e rwnie z tym zadaniem mieli trudnoci. Zauwayam, i studenci nie
znaj wystarczajco dobrze rodzimej frazeologii, a oprcz tego s przekonani, e wiele
chorwackich i polskich frazeologizmw czy relacja absolutnej ekwiwalencji. Czasami
doprowadza to do stosowania nielogicznych i niespjnych rozwiza w jzyku polskim.
 Podsumowanie i wnioski

Z przedstawionego w pierwszym rozdziale zestawienia opracowa z zakresu jzyko-

znawstwa, dydaktyki oglnej i glottodydaktyki wynika, i zagadnienie frazeodydaktyki
jest tematem podejmowanym dopiero od niedawna, mimo i nauczyciele jzykw obcych
wiedz ju od duszego czasu o potrzebie nauczania frazeologii. Wielu badaczy, ktrzy
pisz o zagadnieniach frazeodydaktyki, nie zajmuje si ni jako gwnym przedmiotem
bada, a jedynie powica tej tematyce zwize artykuy, podczas gdy inni nawizuj do
interesujcej nas problematyki zaledwie w kilku zdaniach. I chocia wszyscy s w swo-
ich rozwaaniach zgodni co do koniecznoci przyznania frazeologii wikszego znaczenia
w nauczaniu jzyka obcego, to rzadko wskazuj konkretne rozwizania, ktre mogyby t
sytuacj zmieni.
Liczne prace z zakresu frazeologii porwnawczej nie rozpatruj zagadnienia z punku
widzenia glottodydaktyki, a jedynie teorii i praktyki przekadu czy te badania jzykowe-
go obrazu wiata i odmiennoci kodw kulturowych. Aspekt dydaktyczny jest pominity,
a moliwoci zastosowania wynikw bada z obszaru frazeologii porwnawczej w na-
uczaniu jzyka obcego zupenie niewykorzystane.
Problem frazeologii w dydaktyce nauczania chorwackiego jako obcego cigle stanowi
margines bada chorwackich naukowcw. Rzadkie artykuy poruszaj jedynie t proble-
matyk w dydaktyce jzyka angielskiego czy niemieckiego, ale nawet w tych sytuacjach
autorzy pisz o koniecznoci nauczania frazeologii w zaledwie kilku zdaniach przy okazji
publikacji na temat problemu nauczania obcokrajowcw przysw lub kolokacji.
Podsumowujc dotychczasowy dorobek frazeodydaktyki, naleaoby skonstatowa,
i brak jest opracowa opartych na badaniach empirycznych, prowadzcych do nauko-
wych rozwiza modelowych, ktre mogyby ukierunkowa prac nauczyciela w zakre-
sie ksztacenia znajomoci frazeologii. Przewaaj za to teksty o charakterze postulatyw-
no-praktycystycznym. Za wiadomoci potrzeby nauczania frazeologii rzadko kiedy
podaj konkretne dziaania, ktre mogyby doprowadzi do preparacji nowych mate-
riaw glottodydaktycznych, zaspokajajcych potrzeby zarwno studentw, jak i lekto-
rw. Opracowanie chorwackiego optimum frazeologicznego oraz przygotowanie polsko-
-chorwackiego i chorwacko-polskiego sownika frazeologicznego to najwiksze wyzwa-
nia stojce przed polskimi i chorwackimi leksykografami i glottodydaktykami.
Nie ustalono przekonujco, ktrych zwizkw frazeologicznych naley naucza, jakie
powinno by optimum frazeologiczne, na jakim etapie nauczania wprowadza zwizki
frazeologiczne oraz w jaki sposb je prezentowa i wiczy. Wielu autorw podrcznikw
nie dostrzega znaczenia nauczania zwizkw frazeologicznych, a ci, ktrzy wczaj je do
nauczania, przewanie widz w nich jedynie dodatek do lekcji ciekawostk przerywa-

202
jc monotoni zaj, rdo humoru i dowcipu sownego czy te czynnik motywujcy
z powodu treci kulturowych. Frazeologizmy s te funkcjonalnie redundantne jako
rodki wtrnej nominacji prawie nigdy nie s jedynymi nazwami realiw, lecz funkcjonu-
j jako ich ekspresywne i obrazowe odpowiedniki. Dlatego te wielu autorw podrczni-
kw uwaa, e mona si bez nich obej bez szkody dla zawartoci treciowej. Niemniej
jednak dla studentw, przyszych filologw, od ekonomii jzykowej waniejsza powinna
by precyzja wyraania.
Kolejnym powodem, dla ktrego unika si nauczania frazeologii, jest fakt, i ze
wzgldu na swoj specyfik zyskaa sobie ona bliej nieokrelone i niezasuone miano
trudnej warstwy leksykalnej, co czsto skutecznie zraa do niej wielu niezorientowa-
nych w temacie lektorw i zniechca autorw podrcznikw. Problem dodatkowo kom-
plikuje konieczno opracowania optimum frazeologicznego, albowiem dotd nie ustalo-
no, jakimi kryteriami powinno si kierowa przy jego tworzeniu. Nawet autorzy zbiorw
wicze frazeologicznych dokonuj doboru intuicyjnie, co moe podawa w wtpliwo
jego zasadno. Sprawy z pewnoci nie uatwia fakt, i niektrzy badacze s zdania,
e ustalenie optimum frazeologicznego ze wzgldu na specyfik frazeologii nie jest
w ogle moliwe. Nie dysponujemy obecnie wystarczajc wiedz ogln, by dokona
niebudzcego zastrzee doboru jednostek. Sugeruj optimum frazeologiczne o wielkoci
280 jednostek, ktre jednak ma charakter otwarty, co oznacza, e w zalenoci od przebie-
gu lekcji (nowy temat, ciekawo studentw, temat wskazany przez rozmwc) moe by
ono odpowiednio poszerzone. Ostatecznie mona przyj, i nauczenie studentw okoo
300 frazeologizmw w trakcie 5 lat studiw jest postulatem jak najbardziej realnym.
Po wyekscerpowaniu zwizkw frazeologicznych z 20 podrcznikw i zeszytw wi-
cze przeznaczonych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego okazao si, i ich liczba
w analizowanych publikacjach jest niewielka. Co wicej, frazeologia pojawia si w nich
przewanie bez kontekstu i bez odpowiednich wicze uatwiajcych ich przyswojenie.
aden z podrcznikw nawet si nie zbliy do optimum frazeologicznego, ktre miaoby
wynosi ok. 300 jednostek. Ani jedna z omawianych pozycji nie zawiera wicej ni 70
chorwackich idiomw. W niektrych znajdziemy zaledwie 3 4 zwizki frazeologiczne,
co daje redni liczb ok. 17 staych zwizkw frazeologicznych na publikacj. Podrcz-
niki przeznaczone do nauczania na najniszych poziomach ksztacenia zajmuj najdalsze
pozycje w rankingu nasycenia frazeologizmami, co oznacza, e studentom pierwszego
roku kroatystyki w ogle nie daje si szansy poznania typowych frazeologizmw chor-
wackich. Wychodzi si prawdopodobnie z zaoenia, e idiomy s warstw leksyki prze-
znaczon dla osb na wyszym poziomie ksztacenia. W rzeczywistoci na najniszym
poziomie nauczania konieczny jest pewien kompromis midzy autentycznoci a prostot
wypowiedzi, jednake nieskomplikowane w swej strukturze frazeologizmy mog pojawi
si ju w pierwszym semestrze nauki pod postaci komentarza do konkretnej sytuacji
jzykowej.
Przykad zbioru czytanek M. Cesarec i M. ila pokazuje, i rzetelne potraktowanie
frazeologii w treci zaj nie jest zadaniem skomplikowanym czy trudnym do osignicia.
Konieczne jest wyjcie od odpowiedniego tekstu podstawowego, ktry stanowi bdzie o
tematyczn lekcji. Z danych statystycznych dotyczcych obecnoci frazeologii w materia-
ach dydaktycznych wynika, i najlepiej jest dobra tekst prozatorski.
Brak wizualnego zaakcentowania obecnoci zwizku frazeologicznego w tekcie to
kolejny zarzut pod adresem podrcznikw. Nowe sownictwo (w tym take poczenia
wyrazowe i frazeologizmy) musi by wyeksponowane. Wraz z nowym frazeologizmem

203
student powinien mie take okazj do zapoznania si z jego stron wyraania, kom-
ponentami i moliwymi wariantami, sposobem identyfikacji w tekcie, osobliwociami
syntaktycznymi, odpowiednikami niefrazeologicznymi oraz wartoci semantyczno-
-pragmatyczn.
Analiza rozkadu idiomw w podrcznikach pokazaa, i najczciej (34,3% wszystkich
powiadcze frazeologizmw) pojawiaj si one w czytankach, przede wszystkim w tek-
stach majcych form dialogu. Niestety powiadczenia te s przewanie jednokrotne, a au-
torzy podrcznikw tylko wyjtkowo wykorzystuj zwizki frazeologiczne w wiczeniach
utrwalajcych znajomo nowych wyrazw, poznanych przez uczniw za porednictwem
czytanek. Analiza idiomw w podrcznikach i zeszytach wicze pokazaa, i rednia liczba
ich powtrze wynosi zaledwie 1,5. Oznacza to, i zwizki frazeologiczne, ktre wystpuj
w omawianych podrcznikach, nie s elementem programu dydaktycznego i tylko wyjtko-
wo wcza si je do wicze, ktre maj na celu poprawienie sprawnoci posugiwania si
nimi. Jak wskazuje praktyka zajciowa, liczba powtrek powinna oscylowa w granicach
5 7. Najlepiej byoby je rozoy na lata, jednak to wymagaoby przemylanego programu
nauczania, a realizacja tego zaoenia w praktyce jest wyjtkowo trudna. Dlatego cz obo-
wizku regularnego powtarzania materiau musi przej lektor.
Kolejne analizy dowiody, e rzadko udokumentowane idiomy s dobrane w sposb
przypadkowy. Z danych zebranych przeze mnie wynika, i nie istnieje taki idiom, ktry
powtarzaby si we wszystkich publikacjach. Wikszo frazeologizmw wystpio tylko
w jednej z analizowanych publikacji, co moe sugerowa brak konkretnych kryteriw,
jakimi kierowali si autorzy w doborze materiau frazeologicznego. Gdyby autorzy stoso-
wali okrelone kryterium, np. frekwencyjne lub te tzw. kryterium potrzeb yciowych,
to prawdopodobnie doszliby oni do podobnych wnioskw, a w swoich publikacjach umie-
ciliby podobne zwizki frazeologiczne. Z tego powodu wydaje mi si, i w doborze ma-
teriau mogli si kierowa jedynie swoj intuicj. Zaznaczam jednak, i stosowanie kry-
terium intuicyjnego nie uwaam za bdne, jednake powinno ono by czone z innym,
mniej subiektywnym kryterium.
Dodatkowo zauwaono, e wielu podrcznikom, poza stosowaniem nieautentycznego
jzyka, mona zarzuci rwnie nieuwzgldnianie polsko-chorwackiego pokrewiestwa
jzykowego, co wynika z ich przeznaczenia dla tzw. uniwersalnego odbiorcy.
Przedstawione powyej fakty nie pozostaj bez wpywu na znajomo frazeologii
wrd studentw. Ju pierwsze wstpne badania pokazay, e studenci maj trudnoci
z wyodrbnieniem chorwackich idiomw z tekstu cigego. Moe to dowodzi, i ich
oglna wiedza na temat zwizkw frazeologicznych jest ograniczona. Oprcz tego prak-
tyka zaj dowioda, i nie wyksztacono w nich umiejtnoci pracy przy uyciu sownika
(nie tylko frazeologicznego), a przecie umiejtno ta powinna by dla filologw prio-
rytetem. Najwyraniej studenci slawistyki rzadko korzystali ze sownikw podczas nauki
jzyka polskiego w szkoach podstawowych i rednich.
Po przeprowadzeniu testw frazeologicznych wrd studentw rnych lat studiw
kroatystycznych, uzyskaam informacje o ich znajomoci chorwackiej frazeologii, ktra
okazaa si by na do niskim poziomie. rednia poprawnych odpowiedzi nie przekro-
czya 16%. Wiele osb w ogle nie udzielao odpowiedzi lub prbowao j odgadn
poprzez dosowny przekad. Studenci podawali te niewaciwe odpowiedniki, bdnie
dobierali czony idiomu lub ich formy gramatyczne, stosowali peryfrazy, uywali bd-
nych konstrukcji i sigali do ekwiwalentw, ktre nie byy frazeologizmami. W skrajnych
przypadkach podawali polskie wyrazy lub stosowali kalki jzykowe.

204
 Po wnikliwej analizie wynikw z poszczeglnych zada okazao si, e dobr pol-
skich zwizkw frazeologicznych do ich chorwackich odpowiednikw rwnie nastrcza
studentom trudnoci. W niektrych przypadkach doprowadza to do stosowania przypad-
kowych odpowiednikw. Przyczyn jest prawdopodobnie nie tylko niewystarczajca zna-
jomo rodzimej frazeologii, ale rwnie nadmierne odwoywanie si do pokrewiestwa
obu jzykw. Fakt, i wiele chorwackich i polskich idiomw to absolutne ekwiwalen-
ty sprawia, e studenci wykazuj skonno do stosowania analogii, ktra przejawia si
w dosownym przekadzie. Studenci najwyraniej nie s wiadomi specyficznego charak-
teru pocze frazeologicznych i nie wiedz, i w jzyku chorwackim nie brakuje idio-
mw, w ktrych pojawia si taki sposb obrazowania i zwizane z nim znaczenie, ktre
nie s oczywiste dla polskiego odbiorcy, a pokrewiestwo jzykowe okazuje si w ich
przypadku zupenie nieprzydatne, a nawet moe by mylce. W razie braku znajomoci
odpowiednich zwizkw frazeologicznych studenci potrafili rwnie przeformuowywa
swoje myli tak, by mc korzysta z dostpnych im rodkw jzykowego wyrazu, a tym
samym uproci budowane przez siebie zdania. Bowiem bez frazeologii te mona wy-
razi swoje myli, jednak wypowied bdzie zuboona i pozbawiona wielu dodatkowych
odcieni. Z tego powodu rodzimi uytkownicy jzyka czsto sigaj do idiomatyki, pod-
czas gdy osoby uczce si jzyka prbuj jej unika.
Wyniki testw dowiody, i konieczne jest bardziej skuteczne uwzgldnienie fraze-
ologii w procesie nauczania jzyka chorwackiego. W tym celu trzykrotnie przeprowadzi-
am eksperyment dydaktyczny. Pierwszy eksperyment mia charakter sondujcy, a jego
celem byo okrelenie kierunku, w ktrym powinna poda praktyka zajciowa, a take
zainteresowanie studentw frazeologi i pogbienie jej praktycznej znajomoci.
Podczas pierwszej wersji eksperymentu regularne wprowadzanie wicze frazeolo-
gicznych sprawio, i w cigu jednego semestru studentom udao si przyswoi a sto
chorwackich zwizkw frazeologicznych, jednak uczestnicy eksperymentu szybko zacz-
li si skary na znuenie tematem, a wielu z nich przyznao, i ich opanowanie chor-
wackiej frazeologii byo czysto pamiciowe. Podczas kolejnego eksperymentu postano-
wiam unikn tych bdw poprzez zmian formuy zaj oraz sposobu wprowadzania
i wiczenia materiau frazeologicznego. Zmniejszyam liczb idiomw przeznaczonych
do przyswojenia (ze 100 do 40 w cigu semestru na III roku studiw), a nastpnie zrezy-
gnowaam z przeznaczania czci lektoratu na wiczenia frazeologiczne (tworzenia tzw.
bloku frazeologicznego) w zamian wczyam je do zwykych zada, realizowanych
w czasie praktycznej nauki jzyka. Dodatkowo poszczeglne bloki tematyczne zostay
urozmaicone o oryginalne teksty cige, ktre dotyczyy zagadnie omawianych aktualnie
na zajciach. Tekst z idiomami stawa si podstaw do wyraania przez studentw opinii
na dany temat, a oprcz tego wykorzystywano je w wiczeniach utrwalajcych znajomo
frazeologizmw. To pozwolio na tak prezentacj nowych zwizkw wyrazowych, kt-
ra nie bya oderwana od naturalnych kontekstw, lecz ukazywaa je jako cz ywego,
codziennego jzyka, co rwnie byo dla studentw kolejnym czynnikiem motywujcym
do nauki.
Tak powsta nowy schemat zaj, w ktrym lektor, wychodzc od oryginalnego tek-
stu cigego, zwraca studentom uwag na zawarte w nim frazeologizmy (komponenty,
osobliwoci syntaktyczne, sposb identyfikacji w tekcie), wsplnie z nimi definiuje ich
znaczenie, po czym wskazuje moliwe warianty, a nastpnie poprzez odpowiednie zada-
nia wiczy uycie w zdaniu. Tym samym lista nowych chorwackich zwizkw frazeolo-
gicznych nie stanowi punktu wyjcia zaj, ale jego produkt kocowy.

205
 Przeprowadzony na koniec zaj test sprawdzajcy znajomo chorwackich frazeolo-
gizmw wrd uczestnikw eksperymentu o zmienionej formule da redni wynik mini-
malnie gorszy od poprzedniego rezultatu, uzyskanego podczas eksperymntu sondujce-
go. Niemniej jednak przeprowadzona wrd studentw anonimowa sonda pokazaa, i
ich opinie na temat eksperymentu okazay si znacznie bardziej pozytywne od poprzed-
nich. Ta aprobata dla sposobu prowadzenia zaj jest bardzo istotna, albowiem decyduje
o motywacji studentw do nauki.
Podsumowujc: pierwszy test sprawdzajcy znajomo chorwackiej frazeologii, ktry
przeprowadzono bez uprzedniego eksprymentu dydaktycznego, da redni wynik 14,3%.
Kolejny test, ktry przeprowadzono po eksperymencie sondujcym, intensywnie pro-
mujcym nauczanie frazeologii, da redni wynik 89%. Natomiast ostatni test, ktry po-
przedzi udoskonalony eksperyment dydaktyczny zakoczy si redni poprawnych
odpowiedzi na poziomie ok. 76%.
Testy pokazay rwnie, e studenci przewanie nie wiedz, jak samodzielnie uczy si
frazeologii. Najczciej decyduj si na wyraanie swoich myli bez korzystania ze zwizkw
frazeologicznych. Cho czsto maj trudnoci z posugiwaniem si sownikami gniazdowymi,
to na zadane w sondzie pytanie Czy gdyby mia/-a wasny polsko-chorwacki i chorwacko-
-polski sownik frazeologiczny, to korzystaby/-aby z niego? a 65,4% ankietowa-
nych odpowiedziao: Tak, czsto. W zwizku z powyszym postanowiam opracowa
dla studentw nieduy sowniczek frazeologiczny, z ktrego uczylimy si korzysta na
zajciach. Zawaram w nim ok. 450 chorwackich i 430 polskich zwizkw frazeologicz-
nych. O doborze idiomw do sownika zadecydoway badania statystyczne oparte na wy-
nikach ankiet przeprowadzonych wrd 227 Chorwatw i 145 Polakw. W skierowanej
do nich ankiecie zawarto 175 idiomw powtarzajcych si w analizowanych wczeniej
podrcznikach i zeszytach wicze przeznaczonych do nauki jzyka chorwackiego jako
obcego oraz 30 frazeologizmw wybranych na podstawie mojej subiektywnej decyzji.
Poprzez zakrelenie odpowiedniego pola ankietowani mogli wskaza, jak czsto i czy
w ogle uywaj danego frazeologizmu. Ponadto ankietowani mogli zasugerowa swoje
zwizki frazeologiczne, ktre w ich opinii s czste w uyciu. Tak powstaa baza fraze-
ologiczna, ktra staa si podstaw wydanego pniej sownika. Z czasem doczyam
do niego take takie stae poczenia wyrazowe, o ktre byam najczciej pytana przez
moich studentw w trakcie zaj. Sownik nie stanowi jednak optimum frazeologicznego,
ktrego skad i ksztat trudno jest jednoznacznie okreli. Moja praktyka lektorska pozwa-
la jednak zasugerowa jego objto dla kadego roku studiw magisterskich. Uwaam, i
realne jest przyswojenie 20 idiomw o prostej budowie formalnej przez studentw I roku
filologii chorwackiej, 60 przez studentw II roku, po 80 frazeologizmw mog przyswo-
i studenci III i IV roku oraz 40 studenci ostatniego roku studiw filologicznych. Liczby
te nie wyznaczaj sztywnych, nieprzekraczalnych granic. W zalenoci od aktywnoci
studentw, ich szybkoci uczenia si czy zainteresowania okrelon tematyk, zakres na-
uczanej frazeologii moe by przez lektora w okrelonym stopniu zwikszany lub zmniej-
szany. Wane jest, by nauczyciel potrafi szybko reagowa na potrzeby dydaktyczne oraz
by sprawnie wada chorwack frazeologi. Gwna przyczyna nieznajomoci frazeologii
nie ley bowiem w jej skomplikowanej naturze czy trudnoci zapamitania, lecz w fakcie,
e obcokrajowcy nie s na ni uwraliwiani.
 Bibliografia

1. Alexander R. J., Fixed expressions in English: reference books and the teacher, [w:]
English Language Teaching Journal, 38/2, 1984, s. 127-134.
2. Arabski J. (red.), Wybrane metody glottodydaktyki, Katowice 1980.
3. Arends R. I., Uczymy si naucza, Warszawa 1995.
4. Balowski M., Mrhaov E., esko-polsk frazeologick slovnk, Ostrava 2009.
5. Balowski M., Hrabal M., Mkank A., Mrhaov E., Pankov M., Pomierska J., Wl-
ke S., Zpadoslovansk paremiologick ddictv, Ostrava 2010.
6. Bako M. (red. E. Sobol), Sownik porwna, Warszawa 2004.
7. Bartnicka B., Jzyk polski dla cudzoziemcw. wiczenia leksykalne, Warszawa 1974.
8. Bartnicka B., Buttler D., Jzyk polski dla cudzoziemcw. wiczenia leksykalno-
-stylistyczne, Warszawa 1978.
9. Basaj M., Studia porwnawcze nad sownictwem i frazeologi polsk i czesk, War-
szawa 1977.
10. Basaj M., Rytel D., Sownik frazeologiczny czesko-polski, Katowice 1981.
11. Basaj M., Ekwiwalencja tumacze frazeologizmw (na przykadzie jzyka czeskiego
i polskiego), [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej I, red. M. Basaj
i D. Rytel, Wrocaw 1982, s. 157-165.
12. Bba S., Z zagadnie poprawnoci frazeologicznej, [w:] Materiay pomocnicze do
nauczania jzyka polskiego w liceach oglnoksztaccych, red. L. Mikusiski, Po-
zna 1979, s. 73-90.
13. Bba S., Zagadnienia poprawnoci frazeologicznej na wiczeniach z kultury jzyka
polskiego, [w:] Jzyk. Teoria Dydaktyka. Materiay IV Konferencji Modych Jzy-
koznawcw Dydaktykw, Opole 2021 maja 1979 r., red. J. Tokarski, Kielce 1980,
s. 206-228.
14. Bba S., Twardy orzech do zgryzienia, czyli o poprawnoci frazeologicznej, Pozna
1986.
15. Bba S., Innowacje frazeologiczne analiza, kryteria oceny, Poradnik Jzykowy
1995, z. 4, s. 21-29.
16. Bk J., Sownictwo i frazeologia w wiczeniach, d 1998.
17. Bergovec M., Leksiki pristup u nastavi stranih jezika s posebnim osvrtom na hrvat-
ski, Lahor 3, 2007, s. 53-66.
18. Biczak E., Poznawanie idiomw na lekcjach jzyka angielskiego, Jzyki Obce
w Szkole 1, 2002, s. 70-73.
19. Blagus V., Odabir rijei u udbenicima hrvatskoga za strance, [w:] Hrvatski kao dru-
gi i strani jezik, red. Z. Jelaska, Zagreb 2005, s. 259-273.

207
20. Bobrowski J., Gramatyka opisowa jzyka polskiego (zarys modelu generatywno-
-transformacyjnego), tom II: od struktur wyjciowych do tekstu, Kielce 1995.
21. Bori N., Kolokacije kao dio leksikog pristupa u nastavi stranih jezika (s posebnim
osvrtom na engleski jezik), [w:] Suvremena kretanja u nastavi stranih jezika. Zbornik
Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Prit-
chard, Zagreb Rijeka 2004, s. 63-68.
22. Bosiljevac H., Nastava vokabulara nekada i danas, Strani jezici XXV, 1996, s. 47-56.
23. Brali S., Mihaljevi N., Metaforom do idiomatskog izriaja kulturoloka komponen-
ta u uenju jezika, [w:] Semantika prirodnog jezika i metajezik semantike. Zbornik
Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 101-109.
24. Brzeziska A., Jak uczy si skutecznie jzyka, czyli jakie prawidowoci z psycho-
logii skutecznego uczenia si i nauczania powinny by uwzgldnione w metodach
nauczania jzykw obcych, Jzyki Obce w Szkole 6, 2004, s. 13-23.
25. Burzyska A. B., Jake rad bym si nauczy polskiej mowyO glottodydaktycznych
aspektach relacji jzyk a kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, Wro-
caw 2002.
26. Butcher A., Guziuk-wica B., Frazeologia nadawcy. Odtwarzalno frazemw w pro-
cesie nauczania jzyka polskiego jako obcego, [w:] Rytualizacja w komunikacji spo-
ecznej i interkulturowej, red. J. Mazur, Lublin 2004, s. 161-170.
27. Buttler D., Dobr wyrazw do sownika-minimum jzyka polskiego, Poradnik Jzyko-
wy 1977, z. 6, s. 253-262.
28. Buttler D., Frazeologia polska. wiczenia dla cudzoziemcw, Warszawa 1980.
29. Buttler D., Z metodyki nauczania jzyka polskiego jako obcego, [w:] Metodyka na-
uczania jzyka polskiego jako obcego, Warszawa 1980, s. 129-165.
30. Buttler D., Zagadnienia normatywne zwizane z syntagmatycznym doborem elemen-
tw leksykalnych, [w:] Kultura jzyka polskiego. Zagadnienia poprawnoci leksy-
kalnej (sownictwo rodzime), red. D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Warsza-
wa 1982, s. 182-228.
31. Buttler D., Jzyk i my. Podrcznik do jzyka polskiego dla klasy II szk rednich,
Warszawa 1988.
32. Buttler D., O doborze sownictwa w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:]
Tradycja i nowoczesno w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego, red. H. Ry-
bicka-Nowacka i B. Rocawski, Gdask 1990, s. 101-128.
33. Chlebda W., Teoria frazeologiczna a nauczanie jzyka obcego, Prace Jzykoznawcze
15, Katowice 1989, s. 96-108.
34. Chlebda W., Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Opole
1991.
35. Chlebda W., Pogoda dla bogaczy czyli o inwariancie i wariantach we frazeologii
raz jeszcze, [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej VI, red. M. Basaj
i D.Rytel, Warszawa 1994, s. 93-108.
36. Chlebda W., Problem tzw. jednostek jzyka i praktyka przekadu na jzyk obcy, Zeszy-
ty Naukowe. Filologia Rosyjska, z. 3, 1994, s. 41-48.
37. Cowie A. P., Phraseology: theory, analysis and applications, Oxford 2001.
38. Cviki L., Bonjak M., Pogled u obiljeja i probleme uenja rijei u hrvatskome kao
nematerinskome jeziku, [w:] Suvremena kretanja u nastavi stranih jezika. Zbornik
Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Prit-
chard, Zagreb Rijeka 2004, s. 111-120.

208
39. Cviki L., Drugi jezik hrvatski. Pouavanje hrvatskoga kao nematerinskoga jezika
u predkoli i koli s posebnim osvrtom na pouavanje govornika bajakoga romsko-
ga. Prirunik s radnim listovima, Zagreb 2007.
40. Czapczyski T., Metodyka wicze stylistycznych w szkole powszechnej i redniej.
Podrcznik dla nauczyciela, Lww 1929.
41. eh ., Learning and teaching collocations, [w:] Psiholingvistika i kognitivna zna-
nost u Hrvatskoj primijenjenoj lingvistici, red. D. Stolac, N. Ivaneti, B. Pritchard,
Zagreb Rijeka 2003, s. 179-181.
42. Daszczyska I., Wspczesna rosyjska frazeologia biesiadna i pijacka, [w:] Sowo,
tekst, czas: materiay z Midzynarodowej Konferencji Naukowej: Szczecin 45
czerwca 1996, Szczecin 1996, s. 132-127.
43. Daszczyska I., , [w:]
Kieleckie Studia Rusycystyczne, tom 8, 1998, s. 219-226.
44. Dbrowska A., obodziska R., Polski dla cudzoziemcw, Wrocaw 1995.
45. Dbrowski G., Rola frazeologizmw w nauczaniu jzykw obcych, Jzyki Obce
w Szkole 3, 2002, s. 9-11.
46. Dikli Z., Leksike vjebe u nastavi hrvatskoga ili srpskog jezika, Suvremena metodi-
ka nastave hrvatskog ili srpskog jezika 12, 1984, s. 21-34.
47. Doros A., Kryteria okrelania i klasyfikacji pocze skonwencjonalizowanych, [w:]
Lingwistyka stosowana i glottodydaktyka, red. F. Grucza, Warszawa 1976, s. 71-78.
48. Dubrowin M., Schenk W., Russische idiomatische Redewendungen illustriert, Mo-
skau 1979.
49. Dumanovsky M., Nauczanie jzyka chorwackiego w Polsce a rozwj kompetencji so-
cjolingwistycznej, [w:] Nauczanie jzykw pokrewnych, red. J. Baluch i M. Papierz,
Krakw 2009, s. 97-109.
50. Dwierzyska E., Czynniki wpywajce na zapamitywanie leksyki obcojzycznej, J-
zyki Obce w Szkole 2, 2007, s. 37-42.
51. orevi R., Kultura kao faktor u nastavi engleskog jezika, Strani jezici I, 1972,
s.253-262.
52. Ettinger S., Einige berlegungen zur Phraseodidaktik, [w:] EUROPHRAS 95. Eu-
ropische Phraseologie im Vergleich: Gemeinsames Erbe und kulturelle Vielfalt,
red. W. Eismann, Bochum 1998, s. 201-217.
53. Fink ., Frazeologizmi s numerikom komponentom (na materijalu hrvatskih ili srp-
skih i ruskih frazeologizama), Radovi za slavensku filologiju 24, 1989, s. 81-97.
54. Fink ., Hrvatski frazem djevojka (Katica) za sve i njegovi ekvivalenti u ruskom
jeziku, [w:] VI Slavistieskije tenija pamjati professora P. A. Dmitrijeva i prof.
G.I.Safronova, red. E. Ivanova i M. Kotova, Sankt Petersburg 2005, s. 131-137.
55. Fink ., Pridjevski i glagolski frazemi sa znaenjem jako pijan i jako se napiti (na
materijalu ruskog i hrvatskog jezika), [w:] Prvi hrvatski slavistiki kongres I, red.
S.Damjanovi, Zagreb 1997, s. 231-241.
56. Fink ., Tipovi adjektivnih frzeologizama (na materijalu ruskog i hrvatskog jezika),
Filologija 2021, 199293, s. 91-101.
57. Fink ., Sinonimni nizovi frazeologizama kojima se opisuje ovjekova vanjtina (na
materijalu hrvatskog i ruskog jezika), Strani jezici I, 1993, s. 20-27.
58. Fink ., Uzvini frazemireplike kojima se izraava uenje, [w:] Teorija i moguno-
sti primijene pragmalingvistike. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvi-
stiku, Zagreb Rijeka 1999, s. 221-224.

209
59. Fink-Arsovski ., Poredbena frazeologija: pogled izvana i iznutra, Zagreb 2002.
60. Fink Arsovski ., Kovaevi B., Hrnjak A., Bibliografija hrvatske frazeologije, Za-
greb 2010.
http://www.docme.ru/doc/132184/knjigra-bibliografija-hrvatske-frazeologije-2010
61. Fox R., Odabir minimalnog vokabulara za primjenu u nastavi stranih jezika, Strani
jezici XVIII, 1989, s. 20-26.
62. Frani A., Menac-Mihali M., Hrvatski dijalektni frazemi koji kao sastavnice imaju
naziv ivotinje i glagol tipa gledati, [w:] ivotinje u frazeolokom ruhu. Zbornik
radova s meunarodnoga znanstvenog skupa Animalistiki frazemi u slavenskim je-
zicima odranog 21. i 22. III. 2014. na Filozofskom fakultetu Sveuilita u Zagrebu,
red. I. Vidovi-Bolt, Zagreb 2014.
http://www.animalisticki-frazemi.eu/images/frazemi/zbornik_radova/Franic_
Menac%20za%20WEB.pdf
63. Frckiewicz I., Zastosowanie przysw w nauczaniu jzyka niemieckiego, Jzyki
Obce w Szkole 2, 1985, s. 137-142.
64. Gny M., Zagadnienia kulturowe i kulturoznawcze w nauczaniu jzykw obcych, Sie-
dlce 2003.
65. Gobiowski M., Rola kultury i kulturoznawstwa w nauczaniu jzykw obcych (postu-
laty badawcze), [w:] Jzyk, kultura kompetencja kulturowa. Materiay z XIII Sympo-
zjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszaw-
skiego, Zaborw 58 listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa 1992, s. 185-198.
66. Gorczyca W., Kognitywizm w glottodydaktyce. Wykady, Bielsko-Biaa 2007.
67. Gorzelaczyk E. J., Pami, wiadomo, jzyk. Zastosowanie algorytmu optymalizu-
jcego odstpy midzy powtrkami w glottodydaktyce, Pozna 2000.
68. Granger S., From phraseology to pedagogy: Challenges and prospects, [w:] Chunks
in the Description of Language. A tribute to John Sinclair, red. P. Uhrig i S. Schller,
Berlin New York 2011, s. 1-17.
69. Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toru 1982.
70. Grodecka A., Frazeologia na wesoo, Polonistyka 2, 2004, s. 52-54.
71. Grucza F. (red.), Glottodydaktyka a translatoryka. Materiay z IV Sympozjum Instytu-
tu Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, listopad 1976, Warszawa
1981.
72. Grucza F., Jzyk a kultura, bilingwizm a bikulturyzm: lingwistyczne i glottodydaktycz-
ne aspekty interlingwalnych i interkulturowych rnic oraz zbienoci, [w:] Bilin-
gwizm, bikulturyzm, implikacje glottodydaktyczne. Materiay z XII Sympozjum zor-
ganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego,
Zaborw 1820 wrzenia 1986, red. F. Grucza, Warszawa 1989, s. 9-49.
73. Grucza F., Kulturowe determinanty jzyka oraz komunikacji jzykowej, [w:] Jzyk,
kultura kompetencja kulturowa. Materiay z XIII Sympozjum zorganizowanego
przez Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, Zaborw 58
listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa 1992, s. 9-70.
74. Grzesiuk A., Guziuk-wica B., Kulturowe i stylistyczne aspekty nauczania cudzo-
ziemcw frazeologii jzyka polskiego, Acta Universitatis Lodziensis. Ksztacenie
polonistyczne cudzoziemcw 10, 1998, s. 71-79.
75. Hallsteinsdttir E., ajnkov M., Quasthoff U., Phraseologisches Optimum fr
Deutsch als Fremdsprache. Ein Vorschlag auf der Basis von Frequenz- und Gelu-
figkeitsuntersuchungen, Linguistik online 27, 2/06, s. 117-136.

210
76. Harczuk Z., Interferencja jzyka polskiego w procesie nauczania jzyka rosyjskiego,
Warszawa 1972.
77. Hessky R., Feste Wendungen ein heies Eisen? Einige phraseodidaktische ber-
legungen fr den DaF-Unterricht, Deutsch als Fremdsprache 3, 1997, s. 139-143.
78. Hrnjak A., Frazemi s komponentom srce u hrvatskoj i ruskoj frazeologiji, Rije 2,
2005, s. 20-27.
79. Hrnjak A., Neke pragmatike osobitosti supstantivnih frazema koji se odnose na ov-
jeka (na primjeru hrvatskih i ruskih frazema), [w:] Slavenska frazeologija i pragma-
tika, red. . Fink-Arsovski i A. Hrnjak, Zagreb 2007, s. 105-109.
80. Hrnjak A., Crna maka i crni konj u hrvatskoj i ruskoj frazeologiji, [w:] Slavjan-
skaja frazeologija i paremiologija v XXI veke, red. E. E. Ivanova i V. M. Mokienko,
Minsk 2010, s. 125-132.
81. Iglikowska T., Kurkowska H., May sownik frazeologiczny (zeszyt prbny), Warsza-
wa 1963.
82. Jakubowski B. A., Nauka jzyka obcego. Spojrzenie psychologa, Warszawa 1973.
83. Janowska A., Pastuchowa M., Metaforyka jzyka potocznego. Nauczanie leksyki na
poziomie rednim, Acta Universitatis Lodziensis. Ksztacenie polonistyczne cudzo-
ziemcw 10, 1998, s. 381-388.
84. Jaworski M., Metodyka nauki o jzyku polskim. IV. Metodyka nauki o sownictwie
i frazeologii, Warszawa 1991.
85. Jelaska Z., Hrvatski kao drugi i strani jezik, Zagreb 2005.
86. Jdrzejko E., Obrazki z dziejw Polski czyli jeszcze o historyczno-kulturowym
aspekcie frazeologii i paremiologii, [w:] Problemy frazeologii europejskiej, tom 5,
red. A. M. Lewicki, Lublin 2002, s. 61-78.
87. Kajetanowicz H., Licz si ze sowami. wiczenia leksykalne i frazeologiczne, Gdask
1998.
88. Kaniuka W., Socjolingwistyczna analiza wybranych struktur idiomatycznych jzyka
niemieckiego i polskiego w aspekcie teorii przekadu i dydaktyki jzykw obcych,
d 1975.
89. Kaniuka W., Lingwistyczna analiza wybranych wyrae idiomatycznych wspcze-
snego jzyka niemieckiego, [w:] Lingwistyka stosowana i glottodydaktyka, red.
F.Grucza, Warszawa 1976, s. 181-189.
90. Karolak S., Sownik frazeologiczny rosyjsko-polski. - -
, Warszawa 1998.
91. Karolczuk A., Kuak B., Aspekt czasownika a frazeologia. Perspektywa dydaktycz-
na, [w:] Jzyk polski. Wspczesno historia, tom IV, red. W. Ksiek-Bryowa
i H.Duda, Lublin 2003, s. 25-34.
92. Kida J., Stylistyka, styl i jzyk artystyczny w edukacji polonistycznej, Rzeszw 1998.
93. Kielar B. Z., Sposoby interpretacji zjawisk kulturowych przy nauczaniu jzyka obce-
go oraz tumaczenia, [w:] Bilingwizm, bikulturyzm, implikacje glottodydaktyczne.
Materiay z XII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej
Uniwersytetu Warszawskiego, Zaborw 1820 wrzenia 1986, red. F. Grucza, War-
szawa 1989, s. 51-62.
94. Kielar M., Rozwj umiejtnoci posugiwania si zwizkami frazeologicznymi przez
dzieci i modzie, Przegld Pedagogiczny. Biuletyn Instytutu Bada Pedagogicznych
12, 1973, s. 53-63.
95. Kita M., Skudrzykowa A., Czowiek i jego wiat w sowach i tekstach, Katowice 2002.

211
96. Klebanowska B., Kochaski W., Markowski A., O dobrej i zej polszczynie, Warsza-
wa 1985.
97. Kobyliska J., Dyduchowa A., Sowniki w nauczaniu jzyka polskiego, Warszawa 1973.
98. Kodri A., Vidovi-Bolt I., Odkrywanie ukrytego w chorwackich i polskich frazeolo-
gizmach narodowych, [w:] wiat ukryty w sowach czyli o znaczeniu gramatycznym,
leksykalnym i etymologicznym, red. I. Generowicz, E. Kaczmarska, I. M. Doliski,
Warszawa 2009, s. 211-220.
99. Kodri A., Vidovi-Bolt I., Vanost kontrastivnog pristupa u pouavanju stranoga
jezika primjer ovladavanja hrvatskim za poljske govornike, [w:] Poznaskie Studia
Slawistyczne, 5/2013, s. 307-320.
100. Komorowska H., Sukces i niepowodzenie w nauce jzyka obcego, Warszawa 1978.
101. Komorowska H., Testy w nauczaniu jzykw obcych, Warszawa 1984.
102. Komorowska H., Utrwalanie materiau leksykalnego, Jzyki Obce w Szkole 5,
1987, s. 387-396.
103. Komorowska H., Metodyka nauczania jzykw obcych, Warszawa 2005.
104. Komorowska H. (red.), Nauczanie jzykw obcych. Polska a Europa, Warszawa
2007.
105. Koncewicz-Dziduch E., Rozwj i zainteresowania badawcze chorwackiej frazeolo-
gii, Studia z Filologii Polskiej i Sowiaskiej 2013, tom 48, s. 143-161.
106. Kopczyski A., Zaliwska-Okrutna U. (red.), Jzyk rodzimy a jzyk obcy. Komunika-
cja, przekad, dydaktyka, Warszawa 2001.
107. Kopertowska D., wiczenia z leksykologii i leksykografii, Kielce 1988.
108. Korljan J., Stavovi o udbenicima za poetnu razinu uenja hrvatskoga kao J2, La-
hor 9, 2010, s. 60-77.
109. Kornaszewski M., Padalak J., Rola frazeologizmw w nauczaniu jzyka obcego na
szczeblu zaawansowanym (na przykadzie nauczania jzyka polskiego obywateli
NRD), Poradnik Jzykowy 1980, z. 6, s. 306-311.
110. Kos M., Vanost poslovica u nastavi engleskog jezika, Strani jezici XXXII, 2003,
s.189-193.
111. Kowalewski J., Program kulturowy jako odpowied na trudnoci w nauczaniu jzyka
polskiego na Wschodzie, [w:] Rozwijanie i testowanie biegoci w jzyku polskim
jako obcym, red. A. Seretny i E. Lipiska, Krakw 2008, s. 161-183.
112. Kowalik J., Nauka o jzyku polskim dla licealistw, Warszawa 1992.
113. Kozarzewska E., Stae zwizki frazeologiczne na tle wspczesnego zasobu leksykal-
nego jzyka polskiego, Prace Filologiczne XX, 1970, s. 303-309.
114. Kurczab H., Z zagadnie dydaktyki frazeologii w szkole redniej, [w:] Z teorii i prak-
tyki dydaktycznej jzyka polskiego, tom 2, red. J. Kram i E. Polaski, Katowice 1978,
s. 147-171.
115. Kurczab H., Nauczanie integrujce jzyka polskiego w szkole oglnoksztaccej,
Rzeszw 1979.
116. Kwiek-Osiowska J., ABC polskiej gramatyki, Warszawa 1992.
117. Laskowski M., Istota, cel i zadania frazeodydaktyki, Przegld Glottodydaktyczny
23, 2007, s. 49-65.
118. Laskowski M., Zwizki frazeologiczne jako problem dydaktyczny na lekcjach jzy-
kw obcych, Jzyki Obce w Szkole 2, 2009, s. 16-28
119. Leko-Szymaska A., Korpusy w nauczaniu jzykw obcych, [w:] Podstawy jzyko-
znawstwa korpusowego, red. B. Lewandowska-Tomaszczyk, d 2005, s. 221-239.

212
120. Lewicki A. M., Wprowadzenie do frazeologii syntaktycznej: teoria zwrotu frazeolo-
gicznego, Katowice 1976.
121. Lewicki A. M., Skadnia zwizkw frazeologicznych, Biuletyn Polskiego Towarzy-
stwa Jzykoznawczego 40, 1983, s. 75-83.
122. Lewicki A. M., Pajdziska A., Rejakowa B., Z zagadnie frazeologii. Problemy lek-
sykograficzne, Warszawa 1987.
123. Lewicki A. M., Zakres frazeologii, Acta Universitas Lodziensis. Ksztacenie poloni-
styczne cudzoziemcw 4, 1992, s. 25-34.
124. Lewicki A. M., Studia z teorii frazeologii, ask 2003.
125. Lewis M., The lexical approach. The State of ELT and a Way Forward, London
1994.
126. Lipiska E., Jzyk ojczysty, jzyk obcy, jzyk drugi. Wstp do bada dwujzycznoci,
Krakw 2003.
127. azarczyk M., Wojciechowska A., Praktyczne wykorzystanie frazeologizmw szko-
le, Jzyki Obce w Szkole 4, 2012, s. 110-117.
128. Madeja A., Smereczniak M., Frazeologia w nauczaniu jzyka polskiego jako ob-
cego, [w:] Nowe perspektywy w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, red. K.
Birecka i K. Taczyska, Toru 2010, s. 39-46.
129. Madeja A., Smereczniak M., FRAZPOL - komputerowy program do nauczania
frazeologii polskiej. Prezentacja programu, [w:] Nowe perspektywy w nauczaniu j-
zyka polskiego jako obcego, red. K. Birecka i K. Taczyska, Toru 2010, s. 109-116.
130. Maldieva V., Wjtowicz J., Polskie i bugarskie zwizki frazeologiczne, Warszawa
1994.
131. Marcjanik M., Idiomatyczne zwizki frazeologiczne w jzyku rosyjskim i polskim,
Studia i materiay. Filologia polska 13, 4/1984, s. 187-198.
132. Markiewicz N., Przysowie, powiedzenie, sentencja jako rozgrzewka jzykowa, J-
zyki Obce w Szkole 1, 2002, s. 77-79.
133. Markunas A., Wybrane zagadnienia dydaktyki jzyka kierunkowego na neofilologii,
Pozna 1993.
134. Marton W., Nowe horyzonty nauczania jzykw obcych, Warszawa 1976.
135. Marton W., Programowanie kursu jzykowego a kognitywne podejcie do naucza-
nia jzykw obcych, [w:] Glottodydaktyka a lingwistyka, red. F. Grucza, Warszawa
1976, s. 53-67.
136. Marton W., Dydaktyka jzyka obcego w szkole redniej. Podejcie kognitywne, War-
szawa 1978.
137. Martyniuk W., Podejcie komunikacyjne w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego.
Cz I: Wnioski dydaktyczne, Przegld Polonijny 2, 1984, s. 111-117.
138. Martyniuk W., Podejcie komunikacyjne w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego.
Cz II: Prba praktycznego zastosowania, Przegld Polonijny 3, 1984, s. 91-97.
139. Matei J., O problemu dialektalne frazeologije, [w:] Z problemw frazeologii pol-
skiej i sowiaskiej IV, red. M. Basaj i D. Rytel, Wrocaw 1988, s. 53-57.
140. Matulina ., Prezentacija paremije u dvojezinom rjeniku, [w:] Primijenjena lin-
gvistika danas. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, Zagreb 1994,
s. 96-110.
141. Melvinger J., Leksikologija, Osijek 1989.
142. Menac A., Poloaj i uloga udbenika stranog jezika u nastavnom procesu,
14, 1969, s. 83-90.

213
143. Menac A., Posueni elementi u ruskoj i hrvatskoj frazeologiji, [w:] Zbornik radova po-
sveen VII. Kongresu jugoslavenskih slavista, red. T. ubeli, Zagreb 1972, s. 77-82.
144. Menac A., Iz problematike frazeoloke sinonimije u ruskom i hrvatskom knjievnom
jeziku, Filologija 9, 1979, s. 185-191.
145. Menac A., O tautolokim frazeoshemama, [w:] Iz frazeoloke problematike, red.
A.Menac, Zagreb 1980, s. 17-46.
146. Menac A., Genitiv u sastavu frazelogizama u suvremenom ruskom i hrvatskom kn-
jievnom jeziku, Croatica 19, 1983, s. 83-90.
147. Menac A., Fink ., Odabir frazema za Priruni frazeoloki rjenik hrvatskoga jezi-
ka (rezultati anketa), [w:] Frazeografia sowiaska: : ksiga pamitkowa powicona
prof. dr hab. Halinie A. Lilicz, red. M. Balowski i W. Chlebda, Opole 2001, s. 341-354.
148. Menac A., Hrvatska frazeologija, Zagreb 2007.
149. Michaek V., O sposobach tumaczenia rosyjskich zwizkw frazeologicznych na j-
zyk polski (Martwe dusze w przekadzie W. Broniewskiego), Studia Polonistyczne
XIV/XV, 1986/87, s. 139-145.
150. Michow E., Polskie i bugarskie frazeologizmy somatyczne zawierajce komponent
KREW, Kieleckie Studia Filologiczne, tom VI, 1992, s. 175-184.
151. Michow E., Midzynarodowe stereotypy narodowoci (na podstawie polskich i bu-
garskich frazeologizmw), Kieleckie Studia Filologiczne, tom VII, 1993, s. 55-70.
152. Michow E., Polskie i bugarskie frazeologizmy somatyczne ze znaczeniem motywowa-
nym liczb czci ciaa, Kieleckie Studia Rusycystyczne, tom VII, 1996, s. 137-148.
153. Michow E., Polskie i bugarskie frazeologizmy somatyczne ze znaczeniem motywo-
wanym przez grne lub dolne pooenie czci ciaa, Kieleckie Studia Filologiczne,
tom X, 1996, s. 117-125.
154. Michow E., Ekwiwalencja frazeologizmw polskich i bugarskich pochodzcych
z mitologii, historii i literatury, [w:] Dziedzictwo i teraniejszo. Polsko-europejski
dialog kultur, red. M. Marczewska i Z. Trzaskowski, Kielce 2009, s. 139-149.
155. Michow E., Frazeologizmy polskie i bugarskie motywowane pooeniem czci cia-
a uytym do celw metrycznych, [w:] Studia Filologiczne Uniwersytetu Humani-
styczno-Przyrodniczego, red. A. Gaczyska i M. Marczewska, tom 24, Kielce 2011,
s. 73-80.
156. Michow E., Studia nad frazeologi somatyczn jzyka polskiego i bugarskiego,
Kielce 2013.
157. Mikoajczuk A., Struktura semantyczna wybranych zwizkw frazeologicznych w te-
stach egzaminacyjnych na polonistyk (1992/1993), [w:] Z teorii i praktyki dydaktycz-
nej jzyka polskiego, tom 13, red. E. Polaski i Z. Uryga, Katowice 1995, s. 94-105.
158. Mikoajczuk A., Rozumienie znaczenia wybranych zwizkw frazeologicznych w te-
stach egzaminacyjnych na polonistyk, [w:] Studia pragmalingwistyczne, red. J. Po-
rayski-Pomsta i H. Zgkowa, Warszawa 1997, s. 91-105.
159. Mikuli G., On understanding proverbs, Studia Ethnologica 3, 1991, s. 145-159.
160. Miodunka W., Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa 1989.
161. Miodunka W., Czy kultura bya traktowana po macoszemu w nauczaniu jzyka pol-
skiego jako obcego? Rozwaania na marginesie ksiki Anny Burzyskiej, [w:] Kul-
tura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego: stan obecny programy nauczania
pomoce dydaktyczne, red. W. T. Miodunka, Krakw 2004, s. 13-35.
162. Miodunka W., Kompetencja socjokulturowa w nauczaniu jzyka polskiego jako ob-
cego. Zarys programu nauczania, [w:] Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako

214
 obcego: stan obecny programy nauczania pomoce dydaktyczne, red. W. T. Mio-
dunka, Krakw 2004, s. 97-117.
163. Mldner-Nieckowski P., Frazeologia poszerzona, Warszawa 2007.
164. Nagajowa M., wiczenia sownikowo-frazeologiczne w klasach V VIII, Warszawa
1972.
165. Nation I. S. P., Teaching and learning vocabulary, Boston 1999.
166. Niedzielak-Kwiatkowska M., Przysowia na lekcjach jzyka niemieckiego, Jzyki
Obce w Szkole 1, 2002, s. 74-76.
167. Nowakowska A., Rola frazeologii w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego, [w:]
Wrocawska dyskusja o jzyku polskim jako obcym. Materiay z midzynarodowej kon-
ferencji Stowarzyszenia Bristol, red. A. Dbrowska, Wrocaw 2004, s. 295-298.
168. Oro T., Frazeologizmy z etnonimami w jzyku polskim i czeskim, Sprawozdania
z Posiedze Komisji Naukowych PAN (Krakw), 34, 1992, s. 64-65.
169. Oro T., Polskie i czeskie zwizki frazeologiczne z nazwami narodowoci lub z przy-
miotnikami odnarodowociowymi, [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowia-
skiej VI, red. M. Basaj i D. Rytel, Warszawa 1994, s. 139-153.
170. Oro T., Biblizmy czeskie i polskie, [w:] Frazeologia a religia. Tezy referatw mi-
dzynarodowego sympozjum naukowego, Opole 46 wrzenia 1996 r., red. W. Chleb-
da i S. Kochman, Opole, 1996, s. 117-119.
171. Oro T., Czesko-polski sownik skrzydlatych sw, Krakw 1996.
172. Oro T., Ksztatowanie si czesko-polskich wzajemnych stereotypw jzykowych,
Sprawozdania z Posiedze Komisji Naukowych PAN (Krakw), 40, 1996, s. 61-62.
173. Oro T., Czeskie i polskie frazeologizmy pochodzenia biblijnego, Sprawozdania
z Posiedze Komisji Naukowych PAN (Krakw), 41, 1997, s. 47-48.
174. Oro T., Czeskie i polskie frazeologizmy z nazwami barw neutralnych, Prace Komi-
sji Sowianoznawstwa, 51, 1999, s. 145-150.
175. Oro T., Odpowiedniki polskich zwizkw frazeologicznych w czeskich przekadach
Pana Tadeusza, [w:] Problemy frazeologii europejskiej, tom 3, red. A. M. Lewic-
ki, Warszawa 1999, s. 7-13.
176. Oro T., Czesko-polska ekwiwalencja frazeologiczna, [w:] Frazeografia sowia-
ska: Teoria i praktyka, tradycje, teraniejszo, przyszo. Tezy referatw midzy-
narodowej konferencji naukowej, Opole 68 wrzenia 2000 r., red. M. Balowski
i W.Chlebda, Opole 2000, s. 136-137.
177. Oro T., Czesko-polskie zudne odpowiedniki zwizkw frazeologicznych z przy-
miotnikami, [w:] Studia Slavica 6. Slavistika osudem i volbou, red. J. Raclavsk,
Ostrava 2002, s. 189-192.
178. Oro T., Studia z frazeologii czeskiej i polskiej, Krakw 2005.
179. Oro T., Czesko-polski sownik zdradliwych wyrazw i puapek frazeologicznych,
Krakw 2006.
180. Oro T., Wielki czesko-polski sownik frazeologiczny, Krakw 2009.
181. Pacholczyk T., Aspekt realioznawczy a motywacja uczenia si jzyka obcego w kon-
tekcie doboru tematyki do tekstw podrcznikowych, [w:] Kulturoznawstwo w na-
uczaniu jzykw obcych. Materiay III oglnopolskiego sympozjum neofilologiczne-
go 2122 padziernika 1977, red. Z. Magnuszewska, Zielona Gra 1980, s. 133-140.
182. Paka P., Zwizki frazeologiczne w perspektywie glottodydaktycznej, [w:] Wrocaw-
ska dyskusja o jzyku polskim jako obcym. Materiay z midzynarodowej konferencji
Stowarzyszenia Bristol, red. A. Dbrowska, Wrocaw 2004, s. 299-305.

215
183. Papie A., Frazeologia w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:] Nowa ge-
neracja w glottodydaktyce polonistycznej, red. W. Miodunka, Krakw 2009, s. 185-
-224.
184. Pasini D., Jurii A.T., Usklaivanje programa Croaticuma s CEF-om, Strani jezici
XXXIV, 2005 s. 359-365.
185. Pavii-Taka V., Bagari V., Brdar M., Omazi M., Lingvistika javne komunikacije:
komunikacija u nastavi i komunikacijska gramatika, Zagreb 2009.
186. Pavlievi-Frani D., Komunikacijom do gramatike, Zagreb 2005.
187. Pawley A., Syder F. H., Two puzzles for linguistic theory: nativelike selection
and nativelike fluency, [w:] Language and communication, red. J.C. Richards
i R.W.Schmidt, London 1983, s. 191-226.
188. Petrovi B., Razvijanje kolokacijske kompetencije u hrvatskome kao stranom i dru-
gom jeziku, Strani jezici XXXVI, 2007, s. 31-38.
189. Petrovi B., Nacrtak za kolokacijski rjenik hrvatskoga jezika, [w:] Vidjeti Ohrid.
Referati hrvatskih sudionica i sudionika za XIV. Meunarodni slavistiki kongres
(Ohrid, 10.16. rujna 2008.), red. M. Samarija, Zagreb 2008, s. 225-232.
190. Pdzich B. Sowniki PWN. wiczenia z kluczem. Frazeologia i znaczenia wyrazw,
Warszawa 2005.
191. Pfeiffer W., Nauka jzykw obcych. Od praktyki do praktyki, Pozna 2001.
192. Pietrzak I., Frazeologia a jzykoznawcze, psycholingwistyczne i socjolingwistyczne
podstawy lingwokulturologii, [w:] Sowo. Tekst. Czas VI. Nowa frazeologia w nowej
Europie, red. M. Aleksiejenko, W. Mokijenko, H. Walter, Szczecin 2002, s. 515-520.
193. Piciska A., Co raz wejdzie do gowy ju z niej nie wyleci. Czyli frazeologia pro-
sta i przyjemna, Krakw 2006.
194. Pilich J., Dobieranie waciwych zwizkw frazeologicznych, Poradnik Jzykowy
1970, z. 4, s. 239-241.
195. Pintari N., Dystrybucja czasownikw ruchu w niektrych polskich i chorwackich
frazeologizmach, [w:] Sowa, sowa, sowa ... w komunikacji jzykowej, red.
M.Grabska, Gdask 2000, str. 236-242.
196. Pintari N., Znaenije hleba v horvatskoj, poljskoj i russkoj frazeologii, [w:] iau-
liai, Ryga 2004, str. 107-116.
197. Pintari N., Pragmemi i frazopragmemi nijekanja u poljskom i hrvatskom jeziku,
[w:] Semantika prirodnog jezika i metajezik semantike. Zbornik Hrvatskog drutva
za primijenjenu lingvistiku, red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 607-618.
198. Podracki J. (red.), Polszczyzna pata nam figle. Poradnik jzykowy dla kadego,
Warszawa 1993.
199. Polaski E., Budzik J., Problem ksztatowania sownictwa i frazeologii uczniw
a programy i podrczniki szkolne, [w:] Z teorii i praktyki dydaktycznej jzyka pol-
skiego, tom 2, red. J. Kram i E. Polaski, Katowice 1978, s. 123-145.
200. Polaski E., Sownictwo uczniw. Problemy, badania, wnioski. Warszawa 1982.
201. Polaski E., Iwanowicz M., Sownictwo i frazeologia w szkole. Wiadomoci, wicze-
nia, testy dla gimnazjw i szk rednich, d 1999.
202. Popovi M., O frazemu i zamjenljivosti njegovih elemenata, [w:] Iz frazeoloke pro-
blematike, red. A. Menac, Zagreb 1980, s. 47-55.
203. Popowa K., Kilka uwag na temat nauczania frazeologii polskiej jako obcojzycznej,
[w:] Polonistyka w wiecie. Nauczanie jzyka i kultury polskiej studentw zaawan-
sowanych, red. J. Mazur, Lublin 2000, s. 365-371.

216
204. Poskrobko A., Znaczenie dialogu w procesie nauczania jzyka obcego, Linguodi-
dactica VIII, 2004, s. 173-180.
205. Pogaj-Hadi V., Vjebe iz hrvatskog ili srpskog jezika I , Ljubljana 1990.
206. Pogaj-Hadi V., Smoli M., Benjak M., Hrvatski izvana, Zagreb 2007.
207. Pogaj-Hadi V., Balai-Bulc T., Ferbear I., Testing Croatian language as a fore-
ign/second language, Metodika 16, 1/2008, s. 114-125.
208. Radi ., Kuva-Kraljevi J., Kovaevi M., Udbenik kao poticaj ili prepreka lek-
sikome razvoju, Lahor 9, 2010, s. 43-59.
209. Rejakowa B., Zagadnienia frazeologii porwnawczej i oglnej w jzykoznawstwie
czeskim i sowackim (przegld problemw badawczych), Studia z filologii polskiej
i sowiaskiej, tom XIX, Warszawa 1980, s. 247-254.
210. Rejakowa B., Ekwiwalencja tumaczeniowa zwizkw frazeologicznych o identycz-
nej strukturze formalnej i znaczeniowej w przekadach z jzyka sowackiego na jzyk
polski, [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej I, red. M. Basaj i D.Ry-
tel, Wrocaw 1982, s. 173-181.
211. Rejakowa B., Zwizki frazeologiczne o identycznej lub podobnej budowie morfolo-
gicznej w jzyku sowackim i polskim, Wrocaw 1986.
212. Rejakowa B., Mechanizmy jzykowe w przekadzie zwizkw frazeologicznych (na
materiale jzyka polskiego i sowackiego), Lublin 1994.
213. Rittgasser S., Frazeoloki rjenik za nastavnike, [w:] Slavenska frazeologija
i pragmatika, red. . Fink-Arsovski, A. Hrnjak, Zagreb 2007, s. 189-193.
214. Rybicka E., Miejsce frazeologii w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, [w:]
Tradycja i nowoczesno w nauczaniu cudzoziemcw jzyka polskiego. Materiay
z oglnopolskiej konferencji nt. Nauczanie jzyka polskiego i ksztacenie poloni-
styczne cudzoziemcw, red. H. Rybicka-Nowacka, B. Rocawski, Gdask 1990,
s.231-245.
215. Rybicka E., Nie taki diabe straszny. Podrcznik frazeologii dla obcokrajowcw,
Krakw 1993.
216. Rzewlska A., Kompetencja leksykalna i nauczanie jzykw obcych, Jzyki Obce
w Szkole 1, 2008, s. 38-44.
217. Saloni Z., wiczenia frazeologiczne w szkole, Polonistyka XXV, 1972, z. 6, s. 28-39.
218. Samardija M., Leksikologija hrvatskoga jezika i povijest hrvatskoga jezika u XX.
stoljeu. Udbenik, Zagreb 1995.
219. Sandomirska I., O metaforach ycia i mierci w staych zwizkach wyrazowych w j-
zyku rosyjskim, [w:] Jzykowy obraz wiata i kultura, red. A. Dbrowska i J. Anusie-
wicz, Wrocaw 2000, s. 355-367.
220. Sawczuk M., wiczenia frazeologiczne w szkole zawodowej, Polonistyka XXIX,
1976, z. 5, s. 45-48.
221. Seretny A., Martyniuk W., Lipiska E. (red.), Opisywanie, rozwijanie i testowanie
znajomoci jzyka polskiego jako obcego. Materiay z konferencji sekcji glottody-
daktycznej Stowarzyszenia Bristol polskich i zagranicznych nauczycieli kultury
polskiej i jzyka polskiego jako obcego, Katowice 2004.
222. Seretny A., Lipiska E., ABC metodyki nauczania jzyka polskiego jako obcego,
Krakw 2005.
223. Siarkiewicz-Bivand E., Badania kwestionariuszowe: ich miejsce i rola w pracach
z zakresu dydaktyki jzykw obcych, [w:] Wybrane metody glottodydaktyki, red.
J.Arabski, Katowice 1980, s. 32-39.

217
224. Siek-Piskozub T., Gry, zabawy i stymulacje, Pozna 1995.
225. Skljarov M., Jezik i govor u nastavi stranih jezika, Zagreb 1987.
226. Skorupka S., Dobr wyrazowy a dobr frazeologiczny, Poradnik Jzykowy 1951,
z.1, s. 17-21.
227. Skorupka S., Z zagadnie frazeologii porwnawczej, Prace Filologiczne XVIII, z.4,
1965, s. 119.
228. Skorupka S., Nauczanie frazeologii w szkole, [w:] W subie nauce i szkole. Ksiga
pamitkowa powicona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi, red.
W. Krencik, Warszawa 1970, s. 281-287.
229. Skorupka S., Wieloznaczno zwizkw frazeologicznych, Poradnik Jzykowy 1976,
z. 5, s. 217-223.
230. Skorupka S., Z zagadnie frazeologii porwnawczej, Prace Filologiczne XVIII, z.4,
1965, s. 119-130.
231. Smoli M., Pogaj-Hadi V., Hrvatski kao strani jezik ili elje i snovi jednog lektora,
[w:] Rijeki filoloki dani 2, red. M. Turk, Rijeka 1998, s. 215-228.
232. Smoli M., Pogaj-Hadi V., Hrvatski kao strani / drugi dvije godine poslije, [w:]
Rijeki filoloki dani 3, red. D. Stolac, Rijeka 2000, s. 321-341.
233. Solak E., Jzykowy obraz wiata duchw (w wietle frazeologizmw bugarskich
i polskich), [w:] . . .
- . . , red. . ,
2001, s. 153-157.
234. Spagiska-Pruszak A., Z zagadnie frazeologii konfrontatywnej (na materiale fra-
zeologii zwizanej z rzeczownikiem gowa w jzyku polskim, rosyjskim i serbo-
-chorwackim, [w:] Innerslavischer und slavisch-deutscher Sprachvergleich, red.
H.Jelitte i T. Trokina, Frankfurt am Main 1995, s. 493-503.
235. Spagiska-Pruszak A., Frazeologizmy onomastyczne zwizane z Bibli i tradycj
antyczn oznaczajce sfer intelektu w jzyku polskim, rosyjskim i chorwackim, Ri-
je 4, 1998, s. 78-91.
236. Spagiska-Pruszak A., Some remarks upon contrastive phraseology problems (ba-
sed on the material of intellectual sphere phraseology in Polish, Russian, Serb and
Croatian), [w:] Europhras 97: Phraseology and Paremiology, red. P. Duro, Bra-
tislava 1998, s. 331-337.
237. Spagiska-Pruszak A., Leksyka jako kreatywny komponent w tworzeniu semantyki
frazeologizmw (na przykadzie jzykw sowiaskich), [w:] Sowa, sowa, so-
wa w komunikacji jzykowej, red. M. Grabska, Gdask 2000, s. 243-250.
238. Spagiska-Pruszak A., Semantyka, konotacja i ekwiwalencja wybranych zoonimw
we frazeologii jzyka chorwackiego i polskiego, Rije 1, 2000, s. 79-89.
239. Spagiska-Pruszak A., Komponent animalistyczny we frazeologizmach jzyka pol-
skiego, rosyjskiego i chorwackiego (aspekt translatoryczny), [w:] Sowo Tekst. Czas
V. Materiay V Midzynarodowej Konferencji Naukowej, red. M. Aleksiejenko,
Szczecin 2001, s. 119-123.
240. Spagiska-Pruszak A., Intelekt we frazeologii polskiej, rosyjskiej i chorwackiej,
Gdask 2003.
241. Spagiska-Pruszak A., Uwagi o frazeologizmach komparatywnych (w aspekcie
chorwacko-polskim), [w:] Problemy frazeologii europejskiej, tom 8, red. A. M. Le-
wicki, Lublin 2007, s. 57-75.
242. Stawiska K., Idiomy francuskie w wiczeniach, Warszawa 1998.

218
243. Stawna M., Podejcie komunikacyjne do nauczania jzykw obcych. Od teorii do
praktyki, Warszawa 1991.
244. Stra E., Kategoria intensywnoci we frazeologii jzyka polskiego i rosyjskiego, Ka-
towice 2008.
245. Stryjecka A., Zajcia z frazeologii fakty i yczenia, Acta Universitatis Lodziensis.
Ksztacenie polonistyczne cudzoziemcw 10, 1998, s. 115-120.
246. Sukowska M., Frazeologizmy, idiomy i przysowia w procesie nauczania i uczenia
si jzykw obcych, Jzyki Obce w Szkole 1, 2005, s. 9-15.
247. Sui L., Znaaj frazeologije u suvremenoj nastavi njemakog jezika, [w:] Semanti-
ka prirodnog jezika i metajezik semantike. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenje-
nu lingvistiku, red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 713-719.
248. Synowiec H., Rozumienie znaczenia zwizkw frazeologicznych w szkole, [w:] Wy-
brane zagadnienia edukacji polonistycznej, red. H. Kurczab, U. Kope, E. Kozow-
ska, Rzeszw 2002, s. 179-190.
249. Szaek M., Sposoby podnoszenia motywacji na lekcjach jzyka obcego, Pozna
1992.
250. Szczodrowski M., Statyczne i dynamiczne struktury jzyka w aspekcie glottodydak-
tycznym, Szczecin 1988.
251. Szpiczakowska M., Czy dojna krowa jest zwierzciem? Uwagi o poprawnoci fraze-
ologicznej, [w:] Porozmawiajmy o jzyku czyli zbir nie tylko lekcyjnych propozycji
konwersacyjnych, red. M. Skaryski, Kielce 1992, s. 41-50.
252. ipka D., Program nastave srpskohrvatskog (srpskog / hrvatskog / bosanskomusli-
manskog) jezika. Petogodinji, trogodinji i intenzivni nastavni program za govorni-
ke poljskog jezika, Pozna 2003.
253. kara D., Semantino ustrojstvo poslovica (Model interakcije jezika i kulture), [w:]
Primijenjena lingvistika danas. Zbornik Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvi-
stiku, Zagreb 1994, s. 79-85.
254. njari M., Kollokationen als Teil der Wortschatzarbeit, Strani jezici XXXVII,
2008, s. 55-61.
255. Titone D. A., Connine C. M. , On the compositional and noncompositional nature of
idiomatic expressions, Journal of Pragmatics 31 (1999), s. 1655-1674.
256. Tryuk M., Konfrontatywne badania leksyki w aspekcie glottodydaktycznym na mate-
riale francuskim i polskim, Wrocaw 1989.
257. Turk M., Vielani izrazi s desemantiziranom sastavnicom kao nominacijske jedini-
ce, [w:] Rijeki filoloki dani 3, red. D. Stolac, Rijeka 2000, s. 477-485.
258. Turlej Z., Frazeologia w wiczeniach dla klas IV-VIII, Kielce 1995.
259. Udier S. L., Pristup obradi leksikih jedinica u nastavi hrvatskoga kao drugoga
i stranoga jezika, Lahor 7, 2009, s. 77-93.
260. Veselica-Majhut S., Rae T., Nekoliko biljeaka o pouavanju kulture na studiju en-
gleskoga jezika, Strani jezici XXXVI, 2007, s. 269-273.
261. Vidovi-Bolt I., Glagoli kretanja u poljskim i hrvatskim frazemima (teorijska i em-
pirijska analiza na temelju studentskih prijevoda frazema), [w:] Jezina norma i va-
rijeteti. Zbornik Hrvatskoga drutva za primijenjenu lingvistiku, red. L. Badurina,
B.Pritchard, D. Stolac, Rijeka 1998, s. 593-601.
262. Vidovi-Bolt I., Biblijski frazemi sa zoonimskom sastavnicom u hrvatskom, ekom
i poljskom jeziku, [w:] Semantika prirodnog jezika i metajezik semantike. Zbornik
Hrvatskog drutva za primijenjenu lingvistiku, red. J. Grani, Zagreb 2005, s. 643-654.

219
263. Vidovi-Bolt I., Potekoe u prevoenju frazema (na primjerima hrvatskih i poljskih
frazema), Strani jezici I, 2005, s. 63-70.
264. Vidovi-Bolt I., Prinos prouavanju biblijskih frazema u poljskom i hrvatskom jezi-
ku (ekvivalencija zoonimskih biblijskih frazema), [w:] Wyraz, zdanie, sowo 5, red.
W. Wysoczaski, Wrocaw 2006, s. 385-394.
265. Vidovi-Bolt I., Frazeologia w chorwacko-polskich leksykograficznych badaniach
kontrastywnych. Przykad opracowania nowego chorwacko-polskiego sownika
frazeologicznego na wybranym materiale, [w:] Literatura, kultura i jzyk polski
w kontekstach i kontaktach wiatowych, red. M. Czermiska, K. Meller, P. Fliciski,
Pozna 2007, s. 825-836.
266. Vidovi-Bolt I., Hrvatski i poljski etnonimski frazemi poredbene strukture, [w:]
Slavenska frazeologija i pragmatika, red. . Fink-Arsovski i A. Hrnjak, Zagreb
2007, s. 209-214.
267. Vidovi-Bolt I., Frazeologizmy zoonimiczne odnoszce si do czowieka w jzyku
chorwackim i polskim, [w:] Wyraz i zdanie w jzykach sowiaskich 6, red. M. Sar-
nowski i W. Wysoczaski, Wrocaw 2008, s. 483-492.
268. Vidovi-Bolt I., On the Croatian toponymic phraseological units and their Polish
equivalents, [w:] Edukacja dla przyszoci, red. J. F. Nosowicz i J. Gorbacz-Pazera,
Biaystok 2008, s. 135-146.
269. Vidovi-Bolt I., Biblijski zoonimski frazemi u hrvatskom, ekom i poljskom jeziku,
[w:] Slavenski jezici u usporedbi s hrvatskim I., red. D. Sesar, Zagreb 2009, s. 163-
170.
270. Vidovi-Bolt I., Odkrywanie ukrytego w chorwackich i polskich frazeologizmach
narodowych, [w:] wiat ukryty w sowach, czyli o znaczeniu gramatycznym, leksy-
kalnym i etymologicznym, red. I. Generowicz, E. Kaczmarska, I. M. Doliski, War-
szawa 2009, s. 211-220.
271. Vidovi-Bolt I., Poljsko-hrvatski frazeoloki rjenik on-line, [w:] Slavenski jezici
u usporedbi s hrvatskim I., red. D. Sesar, Zagreb 2009, s. 177-185.
272. Vidovi-Bolt I., Antroponimiczny komponent zwizku frazeologicznego jak sygna
pci, [w:] Sowo. Tekst. Czas X. Jednostka frazeologiczna w tradycyjnych i nowych
paradygmatach naukowych, red. M. Aleksiejenko i H. Walter, Szczecin 2010,
s.646-655.
273. Vidovi-Bolt I., (A)simetrinost roda i spola u antroponimskih frazema, [w:] Slaven-
ski jezici u usporedbi s hrvatskim II., red. D. Sesar, Zagreb 2011, s. 265-270.
274. Vidovi-Bolt I., Otkrivanje skrivenoga u hrvatskim i poljskim nacionalnim fraze-
mima, [w:] Slavenski jezici u usporedbi s hrvatskim II., red. D. Sesar, Zagreb 2011,
s.271-277.
275. Vidovi-Bolt I., ivotinjski svijet u hrvatskoj i poljskoj frazeologiji, Zagreb 2011.
276. Wacawek M., Frazeologia w reklamie akomy ksek dla edukacji szkolnej, [w:]
Z teorii i praktyki dydaktycznej jzyka polskiego, tom 18, red. H. Synowiec, Kato-
wice 2005, s. 109-118.
277. Wickowski R., wiczenia sownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne w klasach po-
cztkowych, Warszawa 1989.
278. Wierieszczacin J., Kostomarow W., Lingworealioznawstwo a nauczanie jzyka ro-
syjskiego cudzoziemcw, [w:] Elementy realioznawcze i literackie nauczania jzyka
rosyjskiego, red. S. Siatkowski, Warszawa 1977, s. 13-26.

220
279. Woytowicz-Neymann M., Doroli a nauczanie jzykw obcych, Wrocaw Warsza-
wa Krakw 1970.
280. Woniakowski W., Glottodydaktyka w wietle bilingwizmu naturalnego, Wrocaw
1982.
281. Wonicki T., O programach i podrcznikach jzykw obcych, Warszawa 1967.
282. Wonicki T., Zawadzka E., Fazy procesu przyswajania jzyka obcego, Warszawa
1981.
283. Woniewicz W., Funkcje elementw lingwokulturowych w procesie nauczania jzy-
ka obcego, [w:] Kulturoznawstwo w nauczaniu jzykw obcych. Materiay III ogl-
nopolskiego sympozjum neofilologicznego 2122 padziernika 1977, red. Z. Magnu-
szewska, Zielona Gra 1980, s. 177-191.
284. Woniewicz W., Kierowanie procesem glottodydaktycznym, Warszawa 1987.
285. Wysocka M., Profesjonalizm w nauczaniu jzykw obcych, Katowice 2003.
286. Wysocka M., Rozwijanie wiadomoci kulturowej na lekcjach jzyka angielskiego,
Jzyki Obce w Szkole 6, 2004, s. 113-119.
287. Wysoczaski W., Jzykowy obraz wiata w porwnaniach zleksykalizowanych na
materiale wybranych jzykw, Wrocaw 2005.
288. Zabrocki L., Jzykoznawcze podstawy metodyki nauczania jzykw obcych, Warsza-
wa 1966.
289. Zarba L., Idiomatyka kontrastywna a kompetencja kulturowa (na przykadzie pol-
sko-francuskim), [w:] Jzyk, kultura kompetencja kulturowa. Materiay z XIII
Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu
Warszawskiego, Zaborw 58 listopada 1987 r., red. F. Grucza, Warszawa 1992,
s.265-275.
290. Zaucha J., Status jzykowy porwna standardowych a pojcie utartoci (odtwarzal-
noci), [w:] Frazeologia a jzykowe obrazy wiata przeomu wiekw, red. W.Chle-
bda, Opole 2007, s. 343-348.
291. Zdaniukiewicz A. A., Z zagadnie kultury jzyka. Teoria Praktyka Szkoa, War-
szawa 1973.
292. Zgkowie H i T. , Jak ksztaci sprawno leksykln? [w:] Silva rerum. Ksiga
powicona Profesorowi M. Kornaszewskiemu w 70. rocznic urodzin, red. S. Miko-
ajczak, M. Borejszo, Pozna 1999, s. 113-120.
293. ., , Knjievni jezik 14/4, 1985, s. 211-218.
294. B., , 1989.
295. B., , [w:] Z problemw frazeologii polskiej
i sowiaskiej VI, red. M. Basaj i D. Rytel,Warszawa 1994, s. 173-179.

rda leksykograficzne

296. Ani V., Veliki rjenik hrvatskoga jezika, Zagreb 2003.

297. Bako M., Sownik porwna, Warszawa 2004.
298. Bba S., Liberek J., Sownik frazeologiczny wspczesnej polszczyzny, Warszawa
2002.
299. Fink-Arsovski ., Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema, Zagreb 2006.
300. Kosiska A., Sobol E., Stankiewicz A. (red.), Wielki sownik frazeologiczny PWN
z przysowiami, Warszawa 2009.
301. Lebda R., Nowy sownik frazeologiczny, Krakw 2005.

221
302. Mahmutovi A., Kao frazeoloki rjenik, Sarajevo Zagreb 2012.
303. Matei J., Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili srpskog jezika, Zagreb 1982.
304. Menac A., Fink-Arsovski ., Venturin R., Hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb 2003.
305. Menac A., Pintari N., Hrvatskosrpsko-poljski frazeoloki rjenik, Mali frazeoloki
rjenici 3, Zagreb 1986.
306. Mogu M., Pintari N., Poljsko-hrvatski rjenik, Zagreb 2002.
307. Mldner-Nieckowski P., Wielki sownik frazeologiczny jzyka polskiego: wyraenia,
zwroty, frazy, Warszawa 2004.
308. Skorupka S., Sownik frazeologiczny jzyka polskiego, Warszawa 1987.
309. wierczyska D., Przysowia s na wszystko, Warszawa 2009.
310. Vrgo D., Fink-Arsovski ., Hrvatsko-engleski frazeoloki rjenik: kazalo engleskih
i hrvatskih frazema. Croatian-English dictionary of idioms: index of English and
Croatian idioms, Zagreb 2008.

Oprcz tego

311. Multimedialny Sownik frazeologiczny Wydawnictwa Naukowego PWN, 2010.

312. Multimedialny Sownik idiomw polskich Wydawnictwa Naukowego PWN, 2010.

rda internetowe

313. Komputerowy program wspomagajcy nauk jzyka polskiego FRAZPOL na

stronie internetowej: http://www.sjikp.us.edu.pl/frazpol/index.php.
314. Poljsko-hrvatski frazeoloki rjenik. Polsko-chorwacki sownik frazeologiczny na
stronie internetowej: http://pl-hr-frazemi.eu/.
315. Internetowa wersja sownika jzyka chorwackiego na stronie internetowej: hjp.
znanje.hr
316. Chorwackie korpusy jzykowe:
Hrvatski jezini korpus na stronie internetowej http://riznica.ihjj.hr/;
Hrvatski nacionalni korpus na stronie internetowej http://www.hnk.ffzg.hr/.
317. Internetowa poradnia jzykowa Wydawnictwa Naukowego PWN na stronie interne-
towej: http://sjp.pwn.pl/poradnia

Omwione podrczniki i zbiory wicze

1. Barac-Kostreni V., Kovaiek M., Lovasi S., Vignjevi D., Uimo hrvatski. I. stu-
panj, Zagreb 1982.
2. Barac-Kostreni V., Kovaiek M., Lovasi S., Vignjevi D., Uimo hrvatski 1.
Udbenik, Zagreb 1999.
3. Barac-Kostreni V., Kovaiek M., Lovasi S., Uimo hrvatski 1., Radna biljenica,
Zagreb 1999.
4. Barei J., Dobro doli. Udbenik i rjenik, Zagreb 1995.
5. Barei J., Dobro doli 2. Udbenik i rjenik, Zagreb 1998.
6. Cesarec M., Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica. I. dio, Zagreb 1995.
7. Cesarec M., ila M., Uimo hrvatski. itanka, Zagreb 2001.
8. ila-Mikuli M., Gulei-Machata M., Pasini D., Udier S. L., Hrvatski za poetnike 1.
Udbenik hrvatskoga kao drugog i stranog jezika, Zagreb 2006.

222
9. ila-Mikuli M., Gulei-Machata M., Udier S. L., Razgovarajte s nama! Udbenik
hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2008.
10. ila-Mikuli M., Gulei-Machata M., Udier S. L., Razgovarajte s nama! Vjebeni-
ca, gramatika i fonetika hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagrzeb 2009.
11. ila-Mikuli M., Gulei-Machata M., Udier S. L., Razgovarajte s nama! Udbenik
hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
12. ila-Mikuli M., Gulei-Machata M., Udier S. L., Razgovarajte s nama! Vjebeni-
ca hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
13. Kosovac V., Luki V., Uimo hrvatski 1. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006.
14. Kosovac V., Luki V., Uimo hrvatski 2. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006.
15. Kostreni V., Kovaiek M., Luki V., Uimo hrvatski 3. Udbenik i vjebenica,
Zagreb 2002.
16. Kostreni V., Kovaiek M., Luki V., Uimo hrvatski 4. Udbenik i vjebenica,
Zagreb 2002.
17. Kryan-Stanojevi B., Sawicka I., wiczenia z gramatyki jzyka chorwackiego. Vje-
be iz gramatike hrvatskoga jezika, Toru 2000.
18. Matasi T., Dobar Dan! Ein Lehrbuch des Kroatischen mit Anhang fr Serbisch,
Mnchen 1980.
19. Nemeth-Jaji J., Sati z jezikom hrvatskim. Prirunik za vie stupnjeve uenja, Pozna
1997.
20. Norris D., Jzyk chorwacki dla pocztkujcych, Krakw 2006.
21. Baceba ., eopa ., X . Hrvatski jezik za
Ukrajince, 2000.
 Aneks

Zacznik nr 1

Ankieta testujca czsto uycia zwizkw frazeologicznych w opinii chorwackich

studentw kierunkw filologicznych.
Spol: M (zaokrui); Dob: . Zanimanje: ..
Proitaj frazeme i oznai znakom X odabrano polje, ovisno o stupnju poznavanja
i koritenja navedenih izraza. Pazi! Ako ti neki frazem nije poznat, ali se ipak moe sjetiti
drugog izraza koji je vrlo slian navedenome, napii ga i takoer znakom X oznai polje
kojem pripada.

Frazem Nikad uo/ uo/ula Koristim Koristim Koristim

ga nisam ula sam i znam ga, ali ga katkad ga dosta
uo/ula sam, ali to znai, vrlo esto
ne znam ali ga rijetko
odrediti nikada ne
tono koristim
znaenje
alfa i omega
baciti se na
posao

bez rijei

bijel kao
mlijeko

bijel kao
snijeg

biti ovjek na
svom mjestu

biti daleko
od istine
biti dobre,
drage volje

224
biti kao
stvoren za
koga, to
biti namazan,
premazan
svim
mastima
biti po volji
komu
biti pri
svijesti

biti roen za
to
biti svoj

biti svoj na
svome
biti u formi
biti u modi
biti u pravu
biti zaljubljen
preko uiju

Bolje ikad
nego nikad
bolje rei,
reeno
crven kao
paprika
asna rije(!)
Dah je
komu stao,
zaustavio se
dati pravo
komu
desna ruka
dignuti nos

Dobro dolazi
to (komu)

225
Dobro ide
komu to
dobro proi
drage volje
[uiniti
/ initi,
napraviti]

drati jezik
za zubima

drati
paleve
gladan kao
vuk

gotova stvar
ii, bjeati s
puta komu
ii k vragu,
do vraga
ii svojim
putem
ii pod ruku
s im
ii na ivce
komu
Ide od ruke
to komu
imati posla
preko glave
imati, nemati
pravo

imati veliko
srce

Ispliva na
povrinu to
iz dana u dan
Iz tvojih usta
u Boje ui

izgubiti
glavu

226
iznijeti istinu
na sunce
Jedan kao
nijedan
jednom
rijeju
Kakav-takav
Kako stvari
stoje
Kap koja je
prelila au
Kosa se die
komu (na
glavi)
krajnje
vrijeme
krov nad
glavom
Lije, pada
kao iz kabla
lijep kao
slika
lovaka pria

lukav kao
lisica
ljubav na
prvi pogled
manje-vie
marljiv kao
mrav
Martin
u Zagreb,
Martin iz
Zagreba
medeni
mjesec
moi napisati
roman
o emu
morski vuk

227
mrmljati sebi
u bradu
mrtav-hladan
mrtav
umoran
na dohvat
ruke
nae gore list
ne sklopiti
oka
ne vidjeti prst
pred nosom
ne vjerovati
svojim,
vlastitim
oima
Nema smisla
to
Nema veze
nemati (ni)
pojma

Nije bogzna
to
Niti smrdi
niti mirie

nositi glavu
u torbi

nositi u srcu
koga
od jutra do
mraka

od sveg srca
od, s
vremena na
vrijeme
odigrati /
igrati ulogu
ostati kratkih
rukava

228
otvoriti
etvore oi
Padne, pada
na pamet
komu to
pasti u ije
ruke

plivati protiv
struje

po, pod
svaku cijenu

poi po zlu
pod hitno
pokisnuti do
koe
pokupiti
svoje krpice

poloiti,
udariti
temelje emu
postojati
samo na
papiru
poto-poto
prasnuti
u smijeh

praviti se
svetac
preko noi
preko svake
mjere

proi preko
svega

progledati
kroz prste
komu
pustiti na
miru koga

rei u brk
komu to

229
Red je na
koga

reda radi
sanjati
otvorenih
oiju
skinuti
zvijezde s
neba komu
skupo platiti
to
spojiti
ugodno s
korisnim
stajati na
raspolaganje
komu
sve u svemu
stati na loptu
krt na
rijeima

to je tu je

tvrdi san
u jedan glas
U pitanju je
to

u posljednji,
zadnji as
u principu

U redu je to
u rukavicama
ui u povijest
urezati se
u pamenje
uroditi
plodom
ustati na
lijevu nogu

230
uzdati se
u se i u svoje
kljuse
vidjeti svoga
boga
voditi rauna
o emu
Vrag je odnio
koga, to
Za pet je tko,
to
za svaki
sluaj
zabadati
nos (u tue
stvari)
zadavati
glavobolju
komu
zadnja rije
zadrati
se u ijim
rukama

zatvarati oi
pred im
Zlata vrijedi
to
zlatni vijek

ivjeti kao
bubreg u loju
ivjeti na
visokoj nozi
ut kao limun

biti u komi
Bog bogova
bjeati
glavom bez
obzira
dizati tlak
komu

231
dobiti nogu
doi k sebi
dok, prije
nego (to)
kae keks,
britva
hladan tu
imati posla s
kim, s im
iza (ijih)
lea
izgubiti ivce
Ja pa ja
kost i koa
licem u lice
Na kocki je
to
na kraju
krajeva
Ne dolazi
u obzir to
ni u ludilu
od malih
nogu
ostati
otvorenih
usta
parati nosom
oblake
Polo je,
polazi za
rukom komu
to

prva liga
pun sebe
Puna je kapa,
kufer, kofer
koga, ega
komu

232
 Puna aka
brade
ruku na srce
stisnuti zube
Svaka (ti)
ast
uhvatiti se
/ hvatati se
u kotac s
kim, s im

Navedi frazeme koji nisu spomenuti u anketi, a ti ih esto koristi:

..

J J J Hvala na sudjelovanju u anketi! J J J

Zacznik nr 2
Cz I
Znajomo zwizkw frazeologicznych wrd studentw chorwackich
W pierwszej czci zacznika przedstawiono 145 frazeologizmw wynotowanych
z 16 publikacji glottodydaktycznych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego, nato-
miast znajomo 30 zwizkw frazeologicznych, zaproponowanych przez autork ankie-
ty, zaprezentowano w jego drugiej czci. Odpowiedzi, ktrych mogli udziela studenci,
oznaczono liczbami:
NIE UYWAM(tego frazeologizmu):
1. Nigdy wczeniej si z nim nie spotkaem/-am;
2. Pomimo znajomoci danego frazeologizmu, nie potrafi okreli jego znaczenia,
dlatego go nie uywam;
3. Spotkaem/-am si z danym frazeologizmem i znam jego znaczenie, jednak go nie
uywam.
UYWAM (tego frazeologizmu):
4. Uywam, jednak bardzo rzadko;
5. Uywam czasami;
6. Uywam czsto.

233
 Lp. Zwizek Odpowied Suma Suma uywa
frazeologiczny zbadanych czasami i uywa
1 2 3 4 5 6 odpowiedzi czsto
(po odjciu
liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % bdnych) liczba %

1. alfa i omega 0 0,0% 3 1,3% 65 28,8% 79 35,0% 63 27,9% 16 7,1% 226 147 65,0%

2. baciti se na posao 0 0,0% 0 0,0% 5 2,2% 34 15,0% 84 37,0% 104 45,8% 227 39 17,2%

3. bez rijei 0 0,0% 0 0,0% 5 2,3% 13 6,0% 45 20,7% 154 71,0% 217 18 8,3%

4. bijel kao mlijeko 35 15,6% 5 2,2% 140 62,5% 31 13,8% 13 5,8% 0 0,0% 224 211 94,2%

5. bijel kao snijeg 4 1,8% 3 1,3% 56 24,9% 80 35,6% 57 25,3% 25 11,1% 225 143 63,6%

6. biti ovjek na svom 5 2,2% 0 0,0% 61 27,2% 76 33,9% 54 24,1% 28 12,5% 224 142 63,4%
mjestu

[234]
7. biti daleko od istine 6 2,7% 2 0,9% 60 26,5% 84 37,2% 51 22,6% 23 10,2% 226 152 67,3%

8. biti dobre volje 0 0,0% 0 0,0% 2 0,9% 8 3,6% 22 9,8% 192 85,7% 224 10 4,5%

9. biti kao stvoren za 1 0,4% 0 0,0% 6 2,7% 14 6,2% 81 35,8% 124 54,9% 226 21 9,3%
koga, za to
10. biti namazan, 5 2,2% 4 1,8% 57 25,3% 72 32,0% 54 24,0% 33 14,7% 225 138 61,3%
premazan svim
mastima
11. biti po volji komu 1 0,4% 0 0,0% 35 15,5% 67 29,6% 80 35,4% 43 19,0% 226 103 45,6%

12. biti pri svijesti 0 0,0% 3 1,3% 35 15,5% 73 32,3% 73 32,3% 42 18,6% 226 111 49,1%

13. biti roen za to 0 0,0% 0 0,0% 10 4,4% 43 19,0% 102 45,1% 71 31,4% 226 53 23,5%

14. biti svoj 0 0,0% 0 0,0% 17 7,5% 51 22,6% 73 32,3% 85 37,6% 226 68 30,1%
 15. biti svoj na svome 0 0,0% 0 0,0% 38 16,8% 70 31,0% 71 31,4% 47 20,8% 226 108 47,8%

16. biti u formi 0 0,0% 0 0,0% 4 1,8% 25 11,0% 74 32,6% 124 54,6% 227 29 12,8%

17. biti u modi 2 0,9% 1 0,5% 25 11,3% 42 18,9% 63 28,4% 89 40,1% 222 70 31,5%

18. biti u pravu 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 2 0,9% 28 12,3% 197 86,8% 227 2 0,9%

19. biti zaljubljen preko 0 0,0% 0 0,0% 35 15,6% 56 24,9% 80 35,6% 54 24,0% 225 91 40,4%
uiju
20. Bolje ikad nego 0 0,0% 0 0,0% 3 1,3% 18 7,9% 63 27,8% 143 63,0% 227 21 9,3%
nikad
21. bolje rei, reeno 20 8,9% 7 3,1% 52 23,2% 53 23,7% 57 25,4% 35 15,6% 224 132 58,9%

22. crven kao paprika 1 0,4% 0 0,0% 31 13,8% 62 27,7% 73 32,6% 57 25,4% 224 94 42,0%

23. asna rije 0 0,0% 0 0,0% 28 12,5% 49 21,9% 77 34,4% 70 31,3% 224 77 34,4%

[235]
24. Dah je stao, 4 1,8% 2 0,9% 36 16,1% 70 31,4% 77 34,5% 34 15,2% 223 112 50,2%
zaustavio se komu
25. dati pravo komu 1 0,4% 0 0,0% 70 31,0% 69 30,5% 58 25,7% 28 12,4% 226 140 61,9%

26. desna ruka 2 0,9% 1 0,4% 34 15,0% 55 24,2% 76 33,5% 59 26,0% 227 92 40,5%

27. dignuti nos 0 0,0% 0 0,0% 29 12,8% 48 21,1% 72 31,7% 78 34,4% 227 77 33,9%

28. Kosa se die komu 0 0,0% 0 0,0% 14 6,2% 30 13,2% 76 33,5% 107 47,1% 227 44 19,4%
(na glavi)

29. Dobro ide komu to 10 4,4% 6 2,7% 32 14,2% 40 17,7% 58 25,7% 80 35,4% 226 88 38,9%

30. Dobro dolazi to 0 0,0% 0 0,0% 14 6,2% 39 17,2% 73 32,2% 101 44,5% 227 53 23,3%
(komu)
31. dobro proi 2 0,9% 0 0,0% 11 4,9% 32 14,3% 60 26,9% 118 52,9% 223 45 20,2%
 32. drage volje [uiniti / 1 0,4% 0 0,0% 23 10,2% 46 20,4% 71 31,4% 85 37,6% 226 70 31,0%
initi, napraviti]
33. drati jezik za 0 0,0% 0 0,0% 19 8,4% 54 23,8% 70 30,8% 84 37,0% 227 73 32,2%
zubima
34. drati paleve 0 0,0% 0 0,0% 23 10,7% 32 15,0% 67 31,3% 92 43,0% 214 55 25,7%

35. gladan kao vuk 0 0,0% 0 0,0% 12 5,7% 14 6,6% 57 26,9% 129 60,8% 212 26 12,3%

36. gotova stvar 0 0,0% 0 0,0% 32 14,2% 73 32,3% 69 30,5% 52 23,0% 226 105 46,5%

37. ii k vragu 0 0,0% 0 0,0% 21 9,3% 28 12,4% 55 24,4% 121 53,8% 225 49 21,8%

38. ii na ivce komu 0 0,0% 0 0,0% 1 0,4% 5 2,2% 31 13,8% 188 83,6% 225 6 2,7%

39. ii pod ruku s im 2 0,9% 4 1,8% 83 36,9% 83 36,9% 43 19,1% 10 4,4% 225 172 76,4%

40. ii, bjeati s puta 2 0,9% 1 0,4% 30 13,3% 74 32,9% 65 28,9% 53 23,6% 225 107 47,6%
komu

[236]
41. ii svojim putem 0 0,0% 1 0,4% 28 12,6% 67 30,0% 77 34,5% 50 22,4% 223 96 43,0%

42. Ide od ruke komu to 0 0,0% 0 0,0% 27 11,9% 62 27,3% 90 39,6% 48 21,1% 227 89 39,2%

43. imati posla preko 1 0,4% 0 0,0% 6 2,7% 16 7,1% 49 21,9% 152 67,9% 224 23 10,3%
glave
44. imati, nemati pravo 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 8 3,5% 35 15,4% 184 81,1% 227 8 3,5%

45. imati veliko srce 3 1,3% 1 0,4% 41 18,3% 76 33,9% 65 29,0% 38 17,0% 224 121 54,0%

46. Ispliva na povrinu 0 0,0% 0 0,0% 62 27,3% 93 41,0% 45 19,8% 27 11,9% 227 155 68,3%
to
47. iz dana u dan 0 0,0% 0 0,0% 18 7,9% 46 20,3% 81 35,7% 82 36,1% 227 64 28,2%

48. Iz tvojih usta u Boje 0 0,0% 0 0,0% 36 15,9% 69 30,4% 67 29,5% 55 24,2% 227 105 46,3%
ui
 49. izgubiti glavu 0 0,0% 1 0,4% 42 18,5% 64 28,2% 78 34,4% 42 18,5% 227 107 47,1%

50. iznijeti istinu na 1 0,5% 0 0,0% 95 43,6% 75 34,4% 35 16,1% 12 5,5% 218 171 78,4%
sunce
51. Jedan kao nijedan 2 0,9% 1 0,4% 41 18,3% 48 21,4% 76 33,9% 56 25,0% 224 92 41,1%

52. jednom rijeju 0 0,0% 1 0,4% 18 8,0% 51 22,6% 77 34,1% 79 35,0% 226 70 31,0%

53. Kakav-takav 0 0,0% 1 0,4% 23 10,2% 31 13,7% 78 34,5% 93 41,2% 226 55 24,3%

54. Kako stvari stoje 0 0,0% 0 0,0% 17 7,5% 48 21,2% 82 36,3% 79 35,0% 226 65 28,8%

55. Kap koja je prelila 0 0,0% 0 0,0% 20 8,8% 61 27,0% 74 32,7% 71 31,4% 226 81 35,8%
au
56. krajnje vrijeme 0 0,0% 0 0,0% 11 4,8% 33 14,5% 67 29,5% 116 51,1% 227 44 19,4%

57. krov nad glavom 0 0,0% 0 0,0% 24 10,7% 55 24,6% 79 35,3% 66 29,5% 224 79 35,3%

[237]
58. Lije, pada kao iz 0 0,0% 0 0,0% 24 10,6% 43 19,0% 62 27,4% 97 42,9% 226 67 29,6%
kabla
59. lijep kao slika 0 0,0% 0 0,0% 26 11,5% 72 31,7% 62 27,3% 67 29,5% 227 98 43,2%

60. lovaka pria 0 0,0% 2 0,9% 30 13,3% 70 31,0% 62 27,4% 62 27,4% 226 102 45,1%

61. lukav kao lisica 0 0,0% 0 0,0% 60 26,9% 74 33,2% 60 26,9% 29 13,0% 223 134 60,1%

62. ljubav na prvi 0 0,0% 0 0,0% 7 3,1% 52 23,0% 86 38,1% 81 35,8% 226 59 26,1%
pogled
63. manje-vie 0 0,0% 0 0,0% 4 1,8% 12 5,3% 52 23,0% 158 69,9% 226 16 7,1%

64. marljiv kao mrav 3 1,4% 0 0,0% 78 35,6% 85 38,8% 48 21,9% 5 2,3% 219 166 75,8%

65. Martin u Zagreb, 41 18,1% 24 10,6% 84 37,2% 30 13,3% 28 12,4% 19 8,4% 226 179 79,2%
Martin iz Zagreba
 66. medeni mjesec 0 0,0% 0 0,0% 25 11,1% 73 32,3% 74 32,7% 54 23,9% 226 98 43,4%

67. moi napisati roman 6 2,7% 1 0,4% 56 24,9% 63 28,0% 66 29,3% 33 14,7% 225 126 56,0%
o emu

68. morski vuk 6 2,6% 13 5,7% 91 40,1% 65 28,6% 34 15,0% 18 7,9% 227 175 77,1%

69. mrmljati sebi 0 0,0% 0 0,0% 26 11,5% 62 27,4% 77 34,1% 61 27,0% 226 88 38,9%
u bradu
70. mrtav-hladan 0 0,0% 0 0,0% 4 1,8% 23 10,2% 80 35,4% 119 52,7% 226 27 11,9%

71. mrtav umoran 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 7 3,1% 19 8,4% 199 88,4% 225 7 3,1%

72. na dohvat ruke 0 0,0% 0 0,0% 17 7,5% 37 16,4% 84 37,2% 88 38,9% 226 54 23,9%

73. nae gore list 19 8,4% 19 8,4% 78 34,4% 51 22,5% 35 15,4% 25 11,0% 227 167 73,6%

74. Nema smisla to 2 0,9% 2 0,9% 13 5,7% 15 6,6% 42 18,5% 153 67,4% 227 32 14,1%

[238]
75. Nema veze 0 0,0% 0 0,0% 2 0,9% 2 0,9% 7 3,1% 216 95,2% 227 4 1,8%

76. nemati (ni) pojma 0 0,0% 0 0,0% 1 0,4% 1 0,4% 26 11,6% 197 87,6% 225 2 0,9%

77. ne sklopiti oka 0 0,0% 0 0,0% 15 6,6% 32 14,2% 64 28,3% 115 50,9% 226 47 20,8%

78. ne vidjeti prst pred 0 0,0% 0 0,0% 9 4,0% 23 10,2% 78 34,5% 116 51,3% 226 32 14,2%
nosom
79. ne vjerovati svojim, 0 0,0% 0 0,0% 10 4,4% 29 12,9% 74 32,9% 112 49,8% 225 39 17,3%
vlastitim oima
80. Nije bogzna to 0 0,0% 0 0,0% 13 5,8% 24 10,6% 78 34,5% 111 49,1% 226 37 16,4%

81. Niti smrdi niti mirie 11 4,9% 1 0,4% 95 42,6% 53 23,8% 34 15,2% 29 13,0% 223 160 71,7%

82. nositi glavu u torbi 4 1,8% 8 3,5% 104 45,8% 71 31,3% 29 12,8% 11 4,8% 227 187 82,4%
 83. nositi u srcu koga 2 0,9% 0 0,0% 82 36,1% 55 24,2% 51 22,5% 37 16,3% 227 139 61,2%

84. od jutra do mraka 0 0,0% 1 0,5% 9 4,1% 26 11,8% 70 31,7% 115 52,0% 221 36 16,3%

85. od sveg srca 0 0,0% 0 0,0% 22 9,8% 60 26,7% 71 31,6% 72 32,0% 225 82 36,4%

86. od, s vremena na 10 5,3% 2 1,1% 35 18,4% 49 25,8% 52 27,4% 42 22,1% 190 96 50,5%
vrijeme
87. odigrati / igrati 2 0,9% 2 0,9% 63 27,9% 67 29,6% 70 31,0% 22 9,7% 226 134 59,3%
ulogu
88. ostati kratkih rukava 3 1,3% 4 1,8% 112 49,6% 53 23,5% 41 18,1% 13 5,8% 226 172 76,1%

89. otvoriti etvore oi 41 18,3% 8 3,6% 141 62,9% 20 8,9% 10 4,5% 4 1,8% 224 210 93,8%

90. Padne, pada na 0 0,0% 0 0,0% 8 3,5% 18 7,9% 52 22,9% 149 65,6% 227 26 11,5%
pamet komu to
91. pasti u ije ruke 3 1,3% 3 1,3% 75 33,0% 79 34,8% 48 21,1% 19 8,4% 227 160 70,5%

[239]
92. po, pod svaku cijenu 0 0,0% 0 0,0% 9 4,0% 50 22,1% 80 35,4% 87 38,5% 226 59 26,1%

93. poi po zlu 0 0,0% 0 0,0% 23 10,1% 56 24,7% 90 39,6% 58 25,6% 227 79 34,8%

94. pod hitno 0 0,0% 0 0,0% 4 1,8% 10 4,4% 59 26,0% 154 67,8% 227 14 6,2%

95. pokisnuti do koe 1 0,5% 0 0,0% 31 14,2% 58 26,5% 64 29,2% 65 29,7% 219 90 41,1%

96. pokupiti svoje krpice 2 0,9% 1 0,4% 52 23,2% 68 30,4% 55 24,6% 46 20,5% 224 123 54,9%

97. poloiti, udariti 3 1,3% 2 0,9% 65 29,1% 75 33,6% 43 19,3% 35 15,7% 223 145 65,0%
temelje emu
98. postojati samo na 1 0,4% 0 0,0% 77 33,9% 80 35,2% 42 18,5% 27 11,9% 227 158 69,6%
papiru
99. poto-poto 0 0,0% 0 0,0% 23 10,1% 43 18,9% 70 30,8% 91 40,1% 227 66 29,1%
 100. prasnuti u smijeh 0 0,0% 0 0,0% 14 6,3% 32 14,3% 40 17,9% 137 61,4% 223 46 20,6%

101. praviti se svetac 0 0,0% 1 0,4% 46 20,3% 74 32,6% 60 26,4% 46 20,3% 227 121 53,3%

102. preko noi 0 0,0% 0 0,0% 10 4,4% 34 15,0% 62 27,3% 121 53,3% 227 44 19,4%

103. preko svake mjere 0 0,0% 0 0,0% 23 10,3% 54 24,2% 70 31,4% 76 34,1% 223 77 34,5%

104. proi preko svega 1 0,5% 2 1,0% 14 6,9% 35 17,2% 84 41,2% 68 33,3% 204 52 25,5%

105. progledati komu 0 0,0% 0 0,0% 11 4,8% 35 15,4% 87 38,3% 94 41,4% 227 46 20,3%
kroz prste

106. pustiti na miru koga 0 0,0% 0 0,0% 4 1,8% 5 2,2% 45 19,9% 172 76,1% 226 9 4,0%

107. rei u brk komu to 8 3,6% 2 0,9% 127 57,7% 50 22,7% 23 10,5% 10 4,5% 220 187 85,0%

108. Red je na koga 1 0,4% 0 0,0% 33 14,6% 61 27,0% 72 31,9% 59 26,1% 226 95 42,0%

[240]
109. reda radi 0 0,0% 0 0,0% 3 1,3% 17 7,5% 76 33,6% 130 57,5% 226 20 8,8%

110. sanjati otvorenih 1 0,4% 11 4,9% 109 48,2% 60 26,5% 26 11,5% 19 8,4% 226 181 80,1%
oiju
111. skinuti zvijezde s 0 0,0% 0 0,0% 72 32,0% 61 27,1% 67 29,8% 25 11,1% 225 133 59,1%
neba komu

112. skupo platiti to 0 0,0% 1 0,4% 13 5,8% 41 18,3% 79 35,3% 90 40,2% 224 55 24,6%

113. spojiti ugodno s 0 0,0% 0 0,0% 8 3,6% 39 17,3% 81 36,0% 97 43,1% 225 47 20,9%
korisnim
114. stajati na 0 0,0% 0 0,0% 7 3,1% 46 20,3% 94 41,4% 80 35,2% 227 53 23,3%
raspolaganje komu

115. stati na loptu 0 0,0% 0 0,0% 5 2,2% 22 9,9% 72 32,3% 124 55,6% 223 27 12,1%
 116. sve u svemu 0 0,0% 0 0,0% 3 1,3% 23 10,2% 60 26,7% 139 61,8% 225 26 11,6%

117. krt na rijeima 0 0,0% 1 0,4% 46 20,6% 88 39,5% 54 24,2% 34 15,2% 223 135 60,5%

118. to je tu je 0 0,0% 0 0,0% 7 3,1% 17 7,6% 64 28,4% 137 60,9% 225 24 10,7%

119. tvrdi san 9 4,0% 3 1,3% 56 25,0% 67 29,9% 56 25,0% 33 14,7% 224 135 60,3%

120. u jedan glas 0 0,0% 0 0,0% 45 20,2% 68 30,5% 68 30,5% 42 18,8% 223 113 50,7%

121. U pitanju je to 1 0,4% 0 0,0% 42 18,8% 58 25,9% 70 31,3% 53 23,7% 224 101 45,1%

122. u posljednji, zadnji 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 12 5,4% 37 16,7% 173 77,9% 222 12 5,4%
as
123. u principu 1 0,4% 0 0,0% 19 8,5% 42 18,8% 62 27,7% 100 44,6% 224 62 27,7%

124. U redu je to 0 0,0% 0 0,0% 8 3,5% 21 9,3% 43 19,0% 154 68,1% 226 29 12,8%

[241]
125. u rukavicama 25 11,1% 17 7,6% 86 38,2% 61 27,1% 26 11,6% 10 4,4% 225 189 84,0%

126. ui u povijest 1 0,4% 0 0,0% 56 24,9% 95 42,2% 48 21,3% 25 11,1% 225 152 67,6%

127. urezati se se 0 0,0% 0 0,0% 24 10,7% 68 30,2% 74 32,9% 59 26,2% 225 92 40,9%
u pamenje
128. uroditi plodom 0 0,0% 0 0,0% 43 19,1% 89 39,6% 61 27,1% 32 14,2% 225 132 58,7%

129. ustati na lijevu nogu 0 0,0% 0 0,0% 8 3,6% 37 16,4% 85 37,8% 95 42,2% 225 45 20,0%

130. uzdati se u se 1 0,4% 1 0,4% 44 19,6% 65 29,0% 48 21,4% 65 29,0% 224 111 49,6%
i u svoje kljuse

131. vidjeti svoga boga 0 0,0% 0 0,0% 46 20,4% 69 30,7% 59 26,2% 51 22,7% 225 115 51,1%

132. voditi rauna 0 0,0% 0 0,0% 8 3,6% 43 19,1% 82 36,4% 92 40,9% 225 51 22,7%
o emu
 133. Vrag je odnio koga, 0 0,0% 0 0,0% 57 25,9% 63 28,6% 60 27,3% 40 18,2% 220 120 54,5%
to
134. Za pet je tko, to 3 1,3% 1 0,4% 57 25,2% 79 35,0% 57 25,2% 29 12,8% 226 140 61,9%

135. za svaki sluaj 0 0,0% 0 0,0% 1 0,4% 5 2,2% 44 19,6% 175 77,8% 225 6 2,7%

136. zabadati nos (u tue 0 0,0% 0 0,0% 9 4,0% 61 27,1% 80 35,6% 75 33,3% 225 70 31,1%
stvari)
137. zadavati glavobolju 0 0,0% 0 0,0% 64 28,4% 94 41,8% 47 20,9% 20 8,9% 225 158 70,2%
komu
138. zadnja rije 0 0,0% 0 0,0% 14 6,2% 50 22,2% 72 32,0% 89 39,6% 225 64 28,4%

139. zadrati se u ijim 12 5,4% 10 4,5% 119 53,1% 63 28,1% 16 7,1% 4 1,8% 224 204 91,1%
rukama

140. zatvarati oi pred 0 0,0% 2 0,9% 71 31,6% 94 41,8% 44 19,6% 14 6,2% 225 167 74,2%
im

[242]
141. Zlata vrijedi to 1 0,5% 0 0,0% 54 24,3% 92 41,4% 55 24,8% 20 9,0% 222 147 66,2%

142. zlatni vijek 11 4,9% 12 5,4% 110 49,1% 68 30,4% 18 8,0% 5 2,2% 224 201 89,7%

143. ivjeti kao bubreg 0 0,0% 2 0,9% 44 19,6% 68 30,4% 75 33,5% 35 15,6% 224 114 50,9%
u loju
144. ivjeti na visokoj 1 0,4% 0 0,0% 38 17,0% 64 28,6% 83 37,1% 38 17,0% 224 103 46,0%
nozi
145. ut kao limun 11 4,9% 9 4,0% 107 47,6% 65 28,9% 26 11,6% 7 3,1% 225 192 85,3%
 Cz II.

Lp. Zwizek Odpowied Suma Suma uywa

frazeologiczny zbadanych czasami i uywa
odpowiedzi czsto
1 2 3 4 5 6 (po odjciu
bdnych)
liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba %

1. biti u komi 0 0,0% 1 0,4% 11 4,9% 27 12,0% 65 28,9% 121 53,8% 225 186 82,7%

2. Bog bogova 5 2,2% 4 1,8% 89 39,9% 50 22,4% 39 17,5% 36 16,1% 223 75 33,6%

3. bjeati glavom 1 0,4% 0 0,0% 31 13,8% 56 25,0% 75 33,5% 61 27,2% 224 136 60,7%
bez obzira
4. dizati tlak 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 16 7,1% 60 26,8% 148 66,1% 224 208 93%
komu
5. dobiti nogu 0 0,0% 0 0,0% 36 16,1% 66 29,6% 69 30,9% 52 23,3% 223 121 54,3%

[243]
6. doi k sebi 0 0,0% 0 0,0% 2 0,9% 15 6,7% 59 26,3% 148 66,1% 224 207 92,4%
7. dok, prije nego 0 0,0% 1 0,4% 17 7,6% 43 19,3% 69 30,9% 93 41,7% 223 162 72,6%
(to) kae
keks, britva

8. hladan tu 0 0,0% 0 0,0% 49 21,9% 80 35,7% 59 26,3% 36 16,1% 224 95 42,4%

9. imati posla s 0 0,0% 0 0,0% 7 3,1% 36 16,1% 85 38,1% 95 42,6% 223 180 80,7%
kim, s im
10. iza (ijih) lea 0 0,0% 0 0,0% 11 4,9% 41 18,2% 77 34,2% 96 42,7% 225 173 76,9%
11. izgubiti ivce 0 0,0% 0 0,0% 5 2,2% 9 4,0% 50 22,4% 159 71,3% 223 209 93,7%

12. Ja pa ja 25 11,2% 9 4,0% 93 41,7% 52 23,3% 28 12,6% 16 7,2% 223 44 19,7%

13. kost i koa 0 0,0% 1 0,4% 11 4,9% 40 17,9% 96 42,9% 76 33,9% 224 172 76,8%

14. licem u lice 0 0,0% 0 0,0% 36 16,2% 62 27,9% 79 35,6% 45 20,3% 222 124 55,9%
 15. Na kocki je to 2 0,9% 0 0,0% 80 35,6% 76 33,8% 48 21,3% 19 8,4% 225 67 29,8%
16. na kraju 0 0,0% 0 0,0% 3 1,3% 16 7,1% 70 31,1% 136 60,4% 225 206 91,6%
krajeva
17. Ne dolazi 1 0,4% 0 0,0% 3 1,3% 14 6,2% 48 21,2% 160 70,8% 226 208 92,0%
u obzir to
18. ni u ludilu 0 0,0% 0 0,0% 4 1,8% 17 7,5% 53 23,3% 153 67,4% 227 206 90,7%

19. od malih nogu 0 0,0% 0 0,0% 9 4,0% 43 19,0% 81 35,8% 93 41,2% 226 174 77,0%

20. ostati otvorenih 4 1,8% 2 0,9% 76 34,1% 72 32,3% 44 19,7% 25 11,2% 223 69 30,9%
usta
21. parati nosom 7 3,1% 1 0,4% 84 37,3% 52 23,1% 53 23,6% 28 12,4% 225 81 36,0%
oblake
22. Polo je, polazi 0 0,0% 0 0,0% 31 13,7% 63 27,8% 87 38,3% 46 20,3% 227 133 58,6%
za rukom komu
to

[244]
23. prva liga 0 0,0% 0 0,0% 37 16,5% 49 21,9% 65 29,0% 73 32,6% 224 138 61,6%

24. pun sebe 0 0,0% 0 0,0% 13 5,7% 34 15,0% 69 30,4% 111 48,9% 227 180 79,3%

25. Puna je kapa, 0 0,0% 0 0,0% 18 7,9% 33 14,5% 59 26,0% 117 51,5% 227 176 77,5%
kufer, kofer
koga, ega
komu

26. Puna aka 10 4,4% 8 3,5% 86 37,9% 58 25,6% 47 20,7% 18 7,9% 227 65 28,6%
brade
27. ruku na srce 0 0,0% 0 0,0% 28 12,4% 74 32,7% 68 30,1% 56 24,8% 226 124 54,9%
28. stisnuti zube 0 0,0% 0 0,0% 17 7,5% 55 24,3% 93 41,2% 61 27,0% 226 154 68,1%
29. Svaka (ti) ast 0 0,0% 0 0,0% 1 0,4% 8 3,5% 41 18,1% 177 78,0% 227 218 96,0%
30. uhvatiti se 1 0,4% 0 0,0% 59 26,2% 74 32,9% 64 28,4% 27 12,0% 225 91 40,4%
/ hvatati se
u kotac s kim,
s im
 Zacznik nr 3
Cz I
Zaproponowane przez chorwackich studentw synonimy zwizkw frazeologicz-
nych
W pierwszej czci zacznika przedstawiono synonimy 145 frazeologizmw wyno-
towanych z materiaw dydaktycznych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego, na-
tomiast synonimy 30 idiomw, zaproponowanych przez autork ankiety, zaprezentowano
w jego drugiej czci.

Lp. Zwizek Liczba Synonimy i inne uwagi (z oryginaln

frazeologiczny synonimw interpunkcj i ortografi)
1. alfa i omega 1 poetak i kraj
2. baciti se na posao 0
3. bez rijei 6 Nemam rijei; bez komentara; bez teksta
4. bijel kao mlijeko 3 bijel kao sir; bijel kao krpa
5. bijel kao snijeg 0
6. biti ovjek na svom 1 biti ovjek na mjestu
mjestu
7. biti daleko od istine 0

8. biti dobre, drage volje 0

9. biti kao stvoren za 0

koga, za to
10. biti namazan, premazan 0 Student zaznaczy, e to archaizm.
svim mastima

11. biti po volji komu 1 Nije mi po volji

12. biti pri svijesti 1 biti pri zdravoj svijesti; biti pri sebi

13. biti roen za to 0

14. biti svoj 0

15. biti svoj na svome 0

16. biti u formi 0

17. biti u modi 5 biti in; To se sad nosi; nositi se dobro

18. biti u pravu 0

19. biti zaljubljen preko 2 biti zaljubljen do uiju

uiju
20. Bolje ikad nego nikad 0

245
21. bolje rei, reeno 1

22. crven kao paprika 2 crven kao paradajz; crven kao rajica

23. asna rije (!) 3 asna pionirska; majke mi! / sestre mi!
24. Dah je komu stao, 1 ostati bez daha
zaustavio se
25. dati pravo komu 0

26. desna ruka 0

27. dignuti nos 0

28. dobro dolazi to (komu) 0

29. Dobro ide komu to 1 Ide mu ko po loju

30. dobro proi 1 Imao sree

31. drage volje [uiniti / 0

initi, napraviti]

32. drati jezik za zubima 0

33. drati paleve 13 drati fige

34. gladan kao vuk 14 gladan kao pas; edan kao pas; umirati
od gladi
35. gotova stvar 1 To je to!

36. ii, bjeati s puta komu 1 dati petama vjetra

37. ii k vragu 1 Kvragu

38. ii na ivce komu 1 ii na jetra komu

39. ii pod ruku s im 2 ii ruku pod ruku s im

40. ii svojim putem 0

41. Ide od ruke to komu 0

42,. imati posla preko glave 2 imati posla vrh glave; imati posla preko
uiju
43. imati, nemati pravo 0
44. imati veliko srce 0
45. Ispliva na povrinu to 0

46. iz dana u dan 0

47. Iz tvojih usta u Boje 0
ui

246
48. izgubiti glavu 0

49. iznijeti istinu na sunce 7 iznijeti istinu na vidjelo

50. Jedan kao nijedan 1 Bolje jedan nego nijedan; Jedan ko

nijedan dva ko jedan tri taman
51. jednom rijeju 0

52. kakav-takav 1 Bolje ita nego nita

53. Kako stvari stoje 0

54. Kap koja je prelila au 1 prekipjelo mi je

55. Kosa se die komu (na 0

glavi)
56. krajnje vrijeme 0

57. krov nad glavom 1 imati krov nad glavom

58. Lije, pada kao iz kabla 0

59. lijep kao slika 0

60. lovaka pria 1 ribarska pria; studentka zaznaczya, e

zna jedynie form w liczbie mnogiej.
61. lukav kao lisica 1 lukav kao zmija
62. ljubav na prvi pogled 0

63. manje-vie 0

64. marljiv kao mrav 8 marljiv kao pelica; marljiv kao pela;
marljiv kao crv; vrijedan kao crv; vrijedan
kao pela; vrijedan kao mrav; radi kao crv
65. Martin u Zagreb, 1 Magarac u Rim, magarac iz Rima
Martin iz Zagreba
66. medeni mjesec 0
67. moi napisati roman 1 moi napisati knjigu o emu
o emu
68. morski vuk 0
69. mrmljati sebi u bradu 1 govoriti sebi u njedra

70. mrtav-hladan 1 hladan kao led

71. mrtav umoran 1 biti mrtavpijan

72. na dohvat ruke 1 pri ruci; student wskaza odmienn

pisowni: nadohvat

247
 73. nae gore list 0
74. ne sklopiti oka 1 ne moi sklopiti oka
75. ne vidjeti prst pred 1 ne vidjeti prst pred okom
nosom
76. ne vjerovati svojim 1 Gledam i ne vjerujem
oima
80. Nema smisla to 0
81. Nema veze 0
82. nemati (ni) pojma 1 nemati pojma
83. Nije bogzna to 0

84. Niti smrdi niti mirie 3 Ni vrit ni mimo; ni vru ni hladan

85. nositi glavu u torbi 0

86. nositi u srcu koga 0

87. od jutra do mraka 5 od jutra do sutra

88. od sveg srca 2 iz sveg srca

89. od, s vremena na 36 s vremena na vrijeme

vrijeme
90. odigrati / igrati ulogu 0

91. ostati kratkih rukava 1 ostati kratkih prstiju

92. otvoriti etvore oi 2 irom otvoriti oi; imati sve oi otvorene;

student wskaza odmienn pisowni:
otvoriti etvere oi
93. Padne, pada na pamet 0
komu to
94. pasti u ije ruke 0

95. po, pod svaku cijenu 1 po to po to

96. poi po zlu 0

97. pod hitno 0

98. pokisnuti do koe 8 pokisnuti ko mi; (biti) mokar do koe; biti

mokar ko mi; pokisnuti do gole koe
99. pokupiti svoje krpice 2 pokupiti svoje prnje

100. poloiti, udariti temelje 3 dati temelje

emu

248
101. postojati samo na 0
papiru
102. poto-poto 0

103. prasnuti u smijeh 4 pui od smijeha; puknuti od smijeha

104. praviti se svetac 0

105. preko noi 0

106. preko svake mjere 3 prevriti svaku mjeru; prijei svaku mjeru

107. proi preko svega 22 prijei preko svega; prei preko svega;
zamiriti na jedno oko
108. progledati kroz prste 0
komu
109. pustiti na miru koga 0
110. rei u brk komu to 7 rei u lice komu; rei u bebu komu; rei
u facu komu
111. Red je na koga 0 Dwoje studentw wskazao odmienn
rekcj: Red je na komu
112. reda radi 0
113. sanjati otvorenih oiju 1 sanjati budan
114. skinuti zvijezde s neba 0
komu
115. skupo to platiti 1 masno platiti
116. spojiti ugodno s 0
korisnim
117. stajati na raspolaganje 0
komu

118. stati na loptu 0

119. sve u svemu 0

120. krt na rijeima 1 Maca papala jezik

121. to je tu je 0

122. tvrdi san 1 vrsto spavati

123. u jedan glas 2 u isti glas; jednoglasno

124. U pitanju je to 0

125. u posljednji, zadnji as 3 u zadnji trenutak; u zadnji tren

249
126. u principu 1 u naelu

127. U redu je to 0

128. u rukavicama 0

129. ui u povijest 0

130. urezati se u pamenje 0

131. uroditi plodom 0

132.
ustati na lijevu nogu 0
uzdati se u se i u svoje
133. kljuse 0

134. vidjeti svoga boga 0

135. voditi rauna o emu 0

136. Vrag je odnio koga, to 5 Vrag je odnio alu; Vrag nosi alu

137. Za pet je tko to 0

138. za svaki sluaj 0

zabadati nos (u tue
139. stvari) 0
zadavati glavobolju
140. komu 0

141. zadnja rije 2 imati zadnju; biti svakom loncu poklopac

zadrati se u ijim
142. rukama 0

143. zatvarati oi pred im 0

144. Zlata vrijedi to 0

145. zlatni vijek 1 zlatno doba

ivjeti kao bubreg
146. u loju 0

147. ivjeti na visokoj nozi 0

148. ut kao limun 0

250
 Cz II

Lp. Zwizek frazeologiczny Liczba Synonimy i inne uwagi

synonimw
1. biti u komi 0
2. Bog bogova 1 car careva; kralj kraljeva

3. bjeati glavom bez obzira 1 dati petama vjetra

4. dizati tlak komu 1 dizati ivac komu

5. dobiti nogu 2 nogirati; biti nogiran

6. doi k sebi 0

7. dok, prije nego (to) kae keks, 1 u roku keks; dwch studentw
britva wskazao czstsze uycie czonu
keks ni britva.
8. hladan tu 0

9. imati posla s kim, s im 0

10. iza (ijih) lea 0

11. izgubiti ivce 0

12. Ja pa ja 0

13. kost i koa 1 nokat i meso

14. licem u lice 2 oi u oi; otvorenih karata

15. na kocki je to 0

16. na kraju krajeva 0

17. Ne dolazi u obzir to 1 Nema anse

18. ni u ludilu 0

19. od malih nogu 1 Od kada znam za sebe

20. ostati otvorenih usta 3 zabezeknuti se; zinuo; ostati paf;

otvorene lalovke (reg.)
21. parati nosom oblake 1 dii nos u zrak; dignuti nos

22. polazi, polo je za rukom komu 0

to

23. prva liga 0

24. pun sebe 0

251
 25. Puna je kapa, kufer, kofer koga, 0 Student zaznaczy, e uywa
ega komu jedynie czonu kufer

26. Puna aka brade 0

27. ruku na srce 0

28. stisnuti zube 0

29. Svaka (ti) ast 0

30. uhvatiti se / hvatati se u kotac 0

s kim, s im

Zacznik nr 4

Ankieta testujca czsto uycia zwizkw frazeologicznych w opinii polskich

studentw slawistyki
Pe: K M (zaznacz waciwe)
Wiek: .
Miasto: .
Przeczytaj podane zwizki frazeologiczne i zastanw si nad typowoci ich uycia.
We pod uwag take stopie ich przydatnoci w procesie nauki jzyka obcego. Nastpnie
oznacz znakiem X odpowiednie pole. Jeeli zamiast podanego zwizku frazeologiczne-
go, uywasz innego o zblionym znaczeniu, odnotuj go obok i rwnie oznacz odpowied-
nie pole, wskazujce na czsto uycia.

Zwizek frazeologiczny Nie uywam Uywam, Uywam Uywam

wcale ale bardzo czasami czsto
rzadko
ani widu, ani sychu
bez adu i skadu
blady jak ciana
Bogu ducha winny, winien
buka z masem
by kwita
by w sidmym niebie
by, znale si / znajdowa si midzy
motem a kowadem
Byo mino
cay i zdrowy
chodzi, chodzio co komu po gowie

252
chudy jak patyk
chyli czoo, czoa przed kim
Ciarki chodz, chodziy komu po plecach
cios poniej pasa
Co idzie, poszo / szo jak po male
Co jest komu na rk
czeka na kogo, na co jak na zbawienie
czu si jak ryba w wodzie
da kosza
da nog, dyla, drapaka
da sobie rk uci
da sobie z czym, z kim spokj
dla witego spokoju
dmucha na zimne
do trzech razy sztuka
dobrze si trzyma
dola / dolewa oliwy do ognia
dom wariatw
doprowadzi / doprowadza kogo do
szau, do biaej gorczki
dosta za swoje
dotrzyma (danego) sowa
gada jak najty
gowa do gry
gupi jak but
ile, czego, co dusza zapragnie

i, sprzedawa si jak wiee, ciepe

bueczki

i na cao
Kamie spad komu z serca
kara boska
koniec kocw

253
koniec kropka
kupi / kupowa kota w worku
lee do gry brzuchem
macza w czym palce
marzenie citej gowy
mie co na kocu jzyka
mie dwie lewe rce
mie kogo, co na oku
mie n na gardle
mie swoje za uszami
mie wyrzuty sumienia
mocny w gbie
mwi, gada jak do ciany
Muchy by nie skrzywdzi
musztarda po obiedzie
na chybi trafi
na czarn godzin
na jedno kopyto
na pierwszy rzut oka
na prawo i (na) lewo
na sto procent
na wasn rk
na wasnej skrze
naadowa / adowa akumulatory
Nie dla psa kiebasa
nie dorasta komu do pit
Nie mieci si, nie miecio si co komu
w gowie
Nie trzyma si kupy co
Nogi si pod kim ugiy
obiecywa (komu) zote gry
Oczy wyszy komu na wierzch

254
od stp do gw
odkry Ameryk
odwrci si plecami do kogo, od kogo,
do czego
ostatnia deska ratunku
palce liza
Pasuje jak ula
patrze jak ciel na malowane wrota
pite koo u wozu
Piechot nie chodzi
pilnowa, strzec jak oka w gowie
po moim trupie
pocaowa klamk
poczu si / czu si jak u siebie w domu
podci / podcina komu skrzyda
podobni, podobne (do siebie) jak dwie
krople wody
pokrzyowa komu plany, pokrzyowa
czyje plany
porywa si z motyk na soce
Poyjemy zobaczymy
pj z torbami
prosto z mostu
przypa komu do gustu
przyprze / przypiera kogo do muru
Raz si yje
robi z igy widy
rzuca kody pod nogi
rzuci na gbok wod
rzuci okiem
Serce si (komu) kraje
skoczy za kim w ogie
spali / pali za sob mosty

255
spali si ze wstydu
spojrze prawdzie (prosto) w oczy
sprztn co komu sprzed nosa
stary jak wiat
struga wariata
Szczka komu opada, opadnie
Szczcie umiechno si do kogo
szczcie w nieszczciu
szkoda sw
szuka dziury w caym
ci, zwali / zwala kogo z ng
wiateko w tunelu
tak czy siak
Trafi swj na swego
trz si jak galareta
tyle, co kot napaka
ugry si w jzyk
unika jak ognia
upa na gow
upiec dwie pieczenie na jednym ogniu
uwierzy / wierzy na sowo
w cztery oczy
w gbi duszy
w mgnieniu oka
wbi sobie co do gowy
wciska kit
wiza koniec z kocem
wida jak na doni
wiedzie, co jest grane
wisie w powietrzu
wrzuci co na zb
wsadzi kij w mrowisko

256
wybi z gowy
wyj jak Zabocki na mydle
Wyleciao co komu z gowy
wyrzuci w boto co
wystawi kogo do wiatru
wywoywa wilka z lasu
wzi / bra do siebie co
Z palcem w oku
z pustymi rkami
z rk na sercu
zachowa zimn krew
zaczyna od zera
zamie / zamiata pod dywan
zawrci komu w gowie
zdrw jak ryba
zej na ziemi
zej / schodzi na psy
Ziemia, grunt usuwa si, usunie si komu
spod ng
zapa, schwyta, przyapa kogo na
gorcym uczynku
zmiesza kogo z botem
zna jak wasn kiesze
zna si jak yse konie
znale, znajdowa wsplny jzyk

Wymie zwizki frazeologiczne, ktre nie zostay podane w ankiecie, a ktrych czsto
uywasz i/lub ktre uwaasz za przydatne w procesie nauczania jzyka obcego:

..

J J J Dzikuj za Twoj pomoc! J J J

257
 Zacznik nr 5

Lista idiomw sporzdzona na podstawie materiaw dydaktycznych do nauki

jzyka chorwackiego jako obcego

Podstaw do uznania danego zwizku wyrazowego za zwizek frazeologiczny byo

jego odnotowanie w jednym z dwch najwaniejszych chorwackich sownikw frazeolo-
gicznych (oznaczonych w tabeli symbolami A i B)404. Obecno frazeologizmw w pozo-
staych publikacjach zostaa zasygnalizowana, aby dowie, e interesujce nas frazeolo-
gizmy s dobrze znane w chorwackiej leksykografii.
A A. Menac, . Fink-Arsovski, R. Venturin, Hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb
2003.
B J. Matei, Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili srpskog jezika, Zagreb 1982.
C . Fink-Arsovski, Hrvatsko-slavenski rjenik poredbenih frazema, Zagreb 2006.
D B. Vori-Lampi, Praktine fraze za svaku prigodu. Njemako-hrvatsko-engleski
rjenik, Gorica 2007.
E I. Bendov, Englesko-hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb 2006.
F V. Ani, Veliki rjenik hrvatskoga jezika, Zagreb 2003.
Ustalenie obecnoci danego zwizku w sowniku A, jako najnowszym chorwackim
sowniku frazeologicznym405, byo dla mnie priorytetem. Publikacja B, cho znacznie
bardziej obszerna, daje jednak obraz frazeologii z okresu funkcjonowania jzyka chor-
wackiego w ramach pastwa jugosowiaskiego. Korzystaam z niej dopiero w drugiej
kolejnoci. Fakt odnotowania danego zwizku wyrazowego przez jeden z tych sownikw
by warunkiem jego pojawienia si na poniszej licie, dlatego kolumny sygnalizujce
zarejestrowanie idiomu w sownikach frazeologicznych zostay wyrnione pionowym
ciemnym tem.
Sownik C, jak deklaruje jego autorka, jest zbiorem porwna frazeologicznych,
a wic takich zwizkw wyrazowych, ktrych frazeologiczno nadal budzi pewne kon-
trowersje. Jednake cz wynotowanych w sowniku frazemw rejestruj chorwackie
sowniki frazeologiczne (np. stati kao ukopan stan jak wryty kto; ivjeti kao bubreg
u loju y jak pczek w male) z tego powodu postanowiam zasygnalizowa ich
obecno w sowniku C.
Publikacja D to wybr chorwackich fraz i frazemw, ktry w zamierzeniu autorki ma
by wstpem do niemiecko-chorwacko-angielskiej frazeografii406.
Sownik E jest sownikiem angielsko-chorwackim, ktry narzuca znaczne ogranicze-
nie w badaniach nad chorwack frazeologi. Pojawiaj si w nim jedynie te chorwackie
zwizki wyrazowe, ktre maj ekwiwalenty w jzyku angielskim. Chorwackie odpowied-
niki zostay przez autork nazwane: ekvivalentni hrvatski frazemi i varijantni hrvatski
frazemi407.
Ostatnia publikacja (oznaczona symbolem literowym F), wielki sownik jzyka chor-
wackiego autorstwa V. Anicia, jest bardzo cennym rdem informacji o chorwackiej fra-
404
Chorwackie sowniki frazeologiczne notuj take te zwizki wyrazowe, w ktrych skad wchodzi tylko
jedna samodzielna cz mowy, np. pod hitno, preko noi, u principu, u rukavicama.
405
W tym roku, tj. 2014, ukazao si jego nowe wydanie.
406
B. Vori-Lampi, Praktine fraze za svaku prigodu. Njemako-hrvatsko-engleski rjenik, Gorica 2007,
s. 6.
407
I. Bendov, Wstp, [w:] Englesko-hrvatski frazeoloki rjenik, Zagreb 2006, s.2.

258
zeologii. Poszczeglne hasa frazeologiczne s odpowiednio wyodrbnione i szczegowo
opisane. Niestety, autor nie oddziela zwizkw frazeologicznych od frazemw, co stanowi
utrudnienie w wyodrbnianiu chorwackich idiomw. Dla przykadu wcza do frazeolo-
gii frazem Hvala na pitanju (Dzikuj, e pytasz) jako odpowied na pytanie: Kako si?
(Jak si masz?), natomiast odmawia statusu frazeologicznego takim idiomom, jak np.
milom ili silom (po dobroci albo si). Sownik ten odnotowuje rwnie liczne frazeolo-
giczne wyraenia rzeczownikowe, jednak notuje je w odrbnej czci hasa pod tytuem:
Sintagma, np. divlji brak (ycie na koci ap).
Wynotowane zwizki frazeologiczne sprowadzono do formy hasowej. Zarejestrowa-
nie danego idiomu przez jeden ze sownikw oznaczonych symbolem A lub B uznaam
za jego przynaleno do zasobu frazeologicznego jzyka chorwackiego. Podobnie post-
powaam, kiedy w jednej z publikacji glottodydaktycznych pojawiaa si forma skrcona
danego frazeologizmu, np. bez rijei (zamiast: ostati bez rijei), lub forma rozbudowana,
np. stajati kao kip soli (zamiast: stajati kao kip). Jeeli z kontekstu mona byo domy-
li si treci pominitego czonu, wwczas podawaam go w okrgych nawiasach, np.
(biti) izvan sebe. Warunkiem umieszczenia tego typu idiomu w tabeli byo odnotowanie
w publikacji frazeologicznej zwizku wyrazowego o zblionej semantyce, np. dolaziti
u susret i izai u susret, lub gdy wystpuje w jego skadzie, np. kao da je u zemlju propao
i nestati kao da je u zemlju propao. Uwzgldniaam take takie wariantywne poczenia
wyrazowe, ktre od innych rnia jedynie forma gramatyczna, np. pritijenjen uza zid
i pritisnuti uza zid, lub sposb zapisu, np. kakav takav i kakav-takav. Warianty wyszcze-
glniam kursyw w odpowiednim miejscu kolumny A, B, C, D, E i/lub F na wysokoci
rzdu zawierajcego dany idiom.
Jeeli dany zwizek frazeologiczny pojawia si przynajmniej w dwch publikacjach,
wwczas odnotowuj ten fakt przy nim w tzw. nawiasie kwadratowym, np. [x2] ozna-
cza, ze idiom wystpi w dwch ksikach. Niektre z pocze wyrazowych funkcjonuj
w postaci wariantw take w obrbie analizowanych podrcznikw i zeszytw wicze.
Sygnalizuj to poprzez oddzielenie wariantw przecinkiem, np. biti dobre, drage volje.
Synonimy frazeologiczne rozdzielam rednikiem, np. Bolje ikad nego nikad; Bolje i sada
nego nikada. Pary aspektowe sygnalizuje uycie ukonika, np. odigrati / igrati ulogu.
Do idiomw powiadczonych w takich materiaach glottodydaktycznych, jak pod-
rczniki i zeszyty wicze, dodano zwizki frazeologiczne wynotowane ze zbioru czy-
tanek opartych na oryginalnych tekstach literackich408. Te z nich, ktre nie pojawiy si
w adnej z pozostaych publikacji, zostay wyrnione poziomym ciemnym tem jest
ich 85, tj. 34,3 % pozycji na licie. To pozwolio na graficzne ukazanie proporcji idiomw
midzy 20 publikacjami glottodydaktycznymi a jednym tylko zestawem oryginalnych
czytanek. Ich stosunek wynosi 2,9 : 1.

Lp. Fraza A B C D E F
1. alfa i omega X X X X

2, bablje ljeto X X X
3. (baciti se) na posao [x4] X X X

408
M. Cesarec, M. ila, Uimo hrvatski. itanka, op. cit.

259
 4. Ba me briga! X X X X
5. bez rijei [x3] X ostati ostati ostati
bez rijei bez rijei bez
rijei
6. bijel kao mlijeko [x2] X
7. bijel kao snijeg X X bijelo
kao
snijeg
9. bijela vrana [x2] X X X X
10. bijeli svijet X X X X

11. biti ovjek na svom X X X

mjestu
12. biti daleko od istine X X
13. biti dobre, drage volje X X
[x3]
14. biti duga vijeka X
15. (biti) izvan sebe biti biti izvan X biti biti
izvan sebe izvan izvan
sebe sebe sebe
16. biti jednom nogom X X X jednom
u grobu nogom
u grobu
17. biti (i) kuhan i peen X biti X X
u emu s kime [x2] kuhan
i peen
18. biti kao stvoren za koga, X X
za to
19. biti na mjestu X X
20. biti na ravnoj nozi X X X X
21. biti namazan, premazan X X X X
svim mastima [x2]
22. biti od rijei X ovjek X
od rijei

23. biti po volji komu X X

24. biti pri svijesti X

25. biti roen za to X X
26. biti sam sebi svrhom X

260
27. biti svoj X X biti svoj
ovjek
28. biti svoj na svome X X X
29. biti tvrda srca X X X
30. biti u drugom stanju [x2] X X X X
31. biti u dugovima, duan X biti X do grla
(do grla) [x2] duan do
grla
32. biti u formi [x3] X X X
33. biti u godinama [x2] X X X
34. biti u krvi komu X X X X
35. biti u modi [x2] X X X
36. biti u najboljim X X
godinama
37. biti u pravu [x6] X X
38. biti u punoj snazi X X X
39. (biti) zaljubljen preko X X X X
uiju
40. bolja polovica ija X X X X
41. Bolje ikad nego nikad; Bolje Il sad il Bolje
Bolje i sada nego nikada ikad nikad ikad
[x2] nego nego
nikad nikad
42. bolje rei, reeno [x2] X X X
43. boriti se rukama X X X X
i nogama [x2]
44. bre-bolje X
45. crna ovca [x2] X X
46. crne misli X X X X
47. crni humor [x2] X X
48. crni petak X X X X
49. crno na bijelom X X X
50. crven kao paprika X X X X
51. crven kao rak X X X pocr- X X
venjeti
kao rak
52. asna rije [x3] X X X X
261
53. istiti ispred svoje kue, X X istiti X X
svoga praga [x2] pred
svojim
pragom
54. itati koga kao X biti X X X itam
(otvorenu) knjigu [x2] otvore- te kao
na knjiga knjigu
55. vrst kao stijena X X X
56. Da umre od smijeha X X X
57. Dah je komu stao, Dah je Dah se Stane ti ostati
zaustavio se [x2] zastao zausta- dah bez
vio daha
58. dati (doi) do rijei doi do doi do doi do doi do
rijei rijei rijei rijei

59. dati do znanja X X

60. dati pravo komu X dati za X
pravo
61. dati / davati sve od sebe X X X X
[x2]
62. desna ruka [x2] biti X biti X
desna desna
ruka ruka
63. dignuti (se) na noge [x2] X X X X
64. dignuti nos X X X X
65. dignuti uzbune dii na
uzbunu
66. dobar kao kruh X X X X X
67. dobro dolazi to (komu) X X X
[x2]
68. dobro ide komu to X

69. dobro, loe nositi godine X X X

[x2]
70. dobro proi X X X X
71. doi na ideju X
72. doi na svijet X X X
73. Dok okom trepne X Dok Dok X Dok
okom trepne trepne
trene

262
74. dolaziti u susret izai izii
u susret u susret

75. drage volje [uiniti / X s drage

initi, napraviti itd.] volje
76. druga pjesma To je X
druga
pjesma
77. druga strana medalje X X X

78. drati jezik za zubima X X X X X

79. drati korak, ii ukorak s drati drati
vremenom korak s korak s
vreme- vreme-
nom nom
80. drati na oku X X X X X

81. drati paleve [x2] X drati drati drati

fige fige palce
82. drati za rije koga [x2] X X
83. duom i tijelom X X X biti
duom
i tijelom
uz
84. gladan kao vuk [x3] X X X X
85. gledati bijelo X X X
86. gorak kao kap pelina gorak gorak gorak
kao pelin kao kao
pelin pelin
87. gotova stvar [x2] X X X
88. govoriti kao iz knjige X X X
[x2]
89. govoriti u superlativima X X X
o komu
90. greka u koracima [x2] X X X
91. gubiti iz vida X izgubiti X
iz vida

92. Htjeli ne htjeli Hoe- Hoe- Hoe-

nee nee nee
/ hou
neu its.

263
 93. (i) danju i noi dan dan i no dan dan
i no i no i no
94. ii, bjeati s puta komu maknuti X skloniti
se s puta se s puta

95. (ii) k vragu, do vraga X otii k X

[x2] vragu
96. ii na ivce komu X X X X X
97. ii, otii u svijet poi
u svijet
98. ii pod ruku s im X X ii ruku X
pod ruku
99. ii svojim putem [x2] X X krenuti X
svojim
putem
100. Ide od ruke to komu [x3] X X

101. imati dobro srce dobra biti X

srca dobra
srca
102. imati dugaak jezik [x2] imati X X imati X
dug jezik dug jezik

103. imati na umu X X X X X

104. imati otar jezik [x2] X X X X X
105. imati posla preko glave X X X preko
glave
106. imati posla s kim, s im X X X X
107. imati, nemati pravo X ima
[x13] pravo
108. imati veliko srce X
109. Isplivati na povrinu to X X X X
110. iz dana u dan [x2] X X X
111. Iz tvojih usta u Boje ui X X
112. izgubiti glavu X X X X
113. izlaziti na kraj s kime X izii izii na
nakraj s kraj s
kime kime
114. (iznijeti) istinu na sunce X X X
[x2]

264
115. iznijeti pred svijet X X
116. jasno kao pekmez X X
117. Jedan kao nijedan X X X
118. jednom rijeju [x2] X X X
119. jezikova juha X jezikova dobiti X X
orba jezikovu
juhu
120. kakav-takav [x2] X kakav X
takav

121. Kako stvari stoje X X Kako

stvar
stoji
122. kako-tako X kako X
tako
123. kako vjetar pue okretati okretati okretati X
se kako se kako se kako
vjetar vjetar vjetar
pue pue pue
124. kao da je tko u zemlju X nestati X X
propao kao da je
u zemlju
propao
125. kao od ale X X X X
126. Kap koja je prelila au X X
127. Koji je vrag? X Koji X
vrag

128. korak natrag korak

nazad

129. Kosa se die komu (na X X X X

glavi)
130. krajnje vrijeme X
131. krov nad glavom X X imati biti bez
krov nad krova
glavom nad
glavom
132. kucati na vrata X X X
133. Lije, pada kao iz kabla X X X X X
[x3]

265
134. lijep kao slika [x4] X X X
135. lovaka pria X X
136. luda kua [x2] X X X X
137. luk i voda X X X
138. lukav kao lisica X X lukav
poput
lisice
139. ljubav na prvi pogled X na prvi na prvi na prvi na prvi
pogled pogled pogled pogled
140. malo po malo malo- malo malo- X
pomalo pomalo pomalo
141. manje-vie X X vie- X
manje
142. marljiv kao mrav [x2] X X X
143. marljiv kao pela X X X
144. Martin u Zagreb, Martin X X
iz Zagreba
145. med i mlijeko Tee Tee med Tee X
med i mlijeko med
i mlijeko i mlijeko
146. medeni mjesec [x2] X
147. meu nama reeno X X meu X
nama
148. moi napisati roman X
o emu
149. moja stvar X biti ija To je X
stvar moja
stvar
150. morski vuk X X
151. mrmljati sebi u bradu X X X X
152. mrtav-hladan X X X
153. mrtav umoran X X X
154. mrtvo, prazno slovo na X X X X
papiru [x2]
155. muka glava X
156. na elu [biti, stojati itd.] X X biti na
[x2] elu

266
157. na dohvat ruke [x2] X na X biti na
dohvatu dohvat
ruke ruke
158. na licu mjesta X X X X
159. na prvi pogled X X To je X X
tako
na prvi
pogled
160. na smrtnoj postelji biti na biti na biti na
smrtnoj smrtnoj smrtnoj
postelji postelji postelji
161. na sve strane na sve X X X
etiri
strane
162. na svoju ruku X X uiniti X
to na
svoju
ruku
163. na tui raun ivjeti ivjeti na iji ivjeti
na tui na tui raun na tui
raun raun raun
164. Na vrh(u) jezika je komu Navrh X Navrh Navrh
to [x2] jezika je jezika je jezika
mi je
165. nai zajedniki jezik [x3] X X X X
166. napiti se kao svinja X X
167. napraviti (veliku, X X
briljantnu) karijeru
168. napuniti glavu komu X X X X
169. napustiti ovaj svijet X X X X
170. nae gore list X X X
171. Ne gori kua [x2] X X X
172. ne sklopiti oka X X X
173. ne vidjeti prst pred X X X ne
nosom vidjeti
prst
pred
okom
174. ne vjerovati svojim, X X
vlastitim oima [x2]

267
175. Nee milom, hoe silom milom ili milom ili milom ili
silom silom silom
176. Nema lijeka emu X X
177. Nema smisla to [x2] X
178. Nema veze X X
179. nemati (ni) pojma [x2] X X X
180. ni govora X Nema ni X
govora

181. ni rijei X
182. ni u ludilu X X X
183. ni za to na svijetu X X nizato
na
svijetu
184. Nije Bog zna to Nije X Nije
bogzna bogzna
to kakav
185. Nije briga koga X Koga je
briga
186. Nisu mu svi kod kue Nisu svi Nisu sve Nisu svi
doma koze kod doma
kue
187. Niti smrdi niti mirie X X Niti X
smrdi
nit
mirie
188. nona ptica X X X X
189. nositi glavu u torbi X X X X X
190. nositi hlae [x2] X X
191. nositi u srcu koga [x2] X
192. nov (kao) ispod ekia X X X ispod
ekia

193. obeati / obeavati brda X X X X

i doline (komu) [x2]
194. od jutra do mraka [x2] X X X
195. od krvi i mesa X biti od X od krvi
krvi i od
i mesa mesa

268
196. od malih nogu X X X X
197. od sveg srca X X X od srca
198. od, s vremena na vrijeme X X
[x4]
199. odigrati / igrati ulogu X igrati
[x2] ulogu

200. osjeati se kao kod kue X X X X biti kao

[x2] kod kue

201. ostati kratkih rukava [x2] X X X X

202. otvarati srce komu, emu X X X
203. otvorena srca X X
204. otvoriti etvore oi [x2] otvoriti X
sva etiri
oka
205. otvoriti vrata komu, X X X X
emu
206. Padne, pada na pamet X X X pasti na
komu to [x6] pamet

207. pasti u ije ruke X X X

208. pisati na elu komu X Pie X Pie mu
komu na na elu
elu
209. Pii kui propalo je [x2] X X X X
210. Pitaj boga X X X
211. plesati kako tko svira X plesati X
kako
drugi
svira
212. plivati protiv struje X X X X
213. po, pod svaku cijenu X X pod
[x2] svaku
cijenu
214. po svojoj prilici X X
215. poi po zlu X Polo
sve po
zlu
216. poi za rukom X X X

269
217. pod hitno X X
218. poigrati / poigravati se s igrati se igrati se igrati se igrati se
vatrom vatrom vatrom vatrom vatrom
219. pokisnuti do koe X
220. pokupiti svoje krpice X
221. poloiti, udariti temelje X X udariti X
emu [x2] temelje
222. postojati samo na papiru ostati na mrtvo mrtvo
papiru slovo na slovo na
papiru papiru
223. poto-poto [x2] X X X X
224. prasnuti u smijeh [x3] X X X
225. prava stvar X X X
226. praviti budalu od koga X
227. praviti pitanje iz ega praviti ne praviti ne
pitanje praviti pitanje praviti
od ega pitanje od ega pitanje
od ega od ega
228. praviti se svetac X X
229. preko noi X postii X X
preko
noi
230. preko svake mjere [x2] X X X
231. preseliti se na drugi X
svijet
232. pritijenjen uz zid pritis- pritis- pritis-
nuti uza nuti uza nuti uza
zid zid zid
233. proi preko glave, kroz proi proi
glavu kroz kroz
glavu glavu
234. proi preko svega prijei prijei
preko preko
ega ega
235. progledati kroz prste X X X X
komu
236. propasti u zemlju (od X X X X
sramote)

270
237. provoditi u djelo X X
238. prva liga X X X
239. Puknuo je film komu X Pukao je X Pukao
film je film
240. puhati na hladno X puhati
i na
hladno
241. pustiti na miru koga [x2] X X X
242. raditi kao konj X X X X
243. raditi kao mrav X X X X
244. rairenih ruku primiti doeka- doeka- doeka-
raire- ti raire- ti raire- ti raire-
nih ruku nih ruku nih ruku nih ruku
245. Ravno je sve do mora X X X X
(komu) [x2]
246. razii se kao rakova X razbjei X
djeca se kao
rakova
vojska
247. rei u brk komu to X X X X X
248. Red je na koga Red
dolazi
na koga
249. reda radi X X X
250. s punim pravom X X s
pravom
251. sanjati otvorenih oiju otvore- spavati otvore-
nih oiju otvore- nih oiju
nih oiju
252. sasuti u lice rei rei rei X rei
u lice u lice u lice u lice

253. siromaan duhom siromah X siro-

duhom masi
duhom
254. siromaan kao crkveni X siromah X X gol kao
mi [x2] kao crkveni
crkveni mi
mi
255. Sizifov posao [x2] X X X X

271
256. skinuti zvijezde s neba X X skidati
komu zvijezde
s neba
257. skrenuti pameu X X X
258. skupo platiti to X X
259. slamka spasa X X X
260. smijati se do suza X X nasmi- X
jati se
do suza
262. sokolovo oko X X X X
263. spojiti ugodno s X
korisnim
264. Srce bije komu u grlu Srce
skae
kome
u grlo
265. Srce puca komu X X
266. stajati kao kip (soli) [x2] stajati stajati stajati stajati
kao kip kao kip kao kip kao kip
267. stajati na raspolaganje X
komu
268. star kao Biblija [x2] X X X X X
269. star kao Metuzalem X X X X X
270. stati, biti na ijoj strani X stajati, stati na staviti se
biti na ijoj na ijoj
ijoj strani strani
strani
271. stati na loptu [x2] X X X
272. stati u rep X
273. sto posto X X X X
274. Stvar je u emu, komu U tome U tome
je stvar je stvar
275. sve u svemu [x2] X X
276. svim srcem [x2] X X X
277. svom duom X X X
278. alu na stranu X X X X
279. krt na rijeima X X

272
280. to je tu je [x2] X X X
281. Taj film nee gledati! X X
282. tip-top X X
283. To je srednja alost X X X X
284. traiti dlaku u jajetu X X X X X
285. trati kao vjetar proju- juriti prolet-
riti kao kao jeti kao
vjetar vjetar vjetar
286. Tresla se brda, rodio se X X X X
mi [x2]
287. tvrdi san X
288. tvrdoglav kao magarac X X X X
[x2]

289. u dobru i u zlu X X X

290. u jedan glas X
291. U pitanju je to X X
292. u posljednji, zadnji as X X
[x4]

293. u pravi as X X X
294. u principu X X
295. u prvi mah X X
296. u prvom redu X X X
297. U redu je to [x13] X X
298. u rukavicama X X X
299. U tome je vic, tos X X
300. (u)baciti u kljun X X X X

301. ui u povijest X ui X
u histo-
riju
302. ulijevati strah u kosti utjerati X uliti
strah strah
u kosti u kosti

303. uploviti u branu luku X luka X

braka

304. urezati se u pamenje X Urezalo

se
u pamet

273
305. uroditi plodom X X
306. usred bijela dana X X X
307. ustati na lijevu nogu [x2] X X X X
308. uzdati se u se i u svoje X X X X
kljuse
309. valjati se od smijeha X X X X
310. vidjeti, proi svijeta X X
311. vidjeti svoga boga X X X
312. vjeni put X
313. vjerovati na rije X X X
314. voditi rauna o emu X X X
315. Vrag je odnio koga, to X
316. vrtjeti se u krugu X X X X
317. za ime boje X
318. Za pet je tko, to [x4] X X
319. za svaki sluaj [x2] X X
320. zabadati nos (u tue X X X X X
stvari)
321. zadavati glavobolju X X
322. zadnja rije imati X
zadnju
rije
323. zadnja rupa na svirali X X X X
324. zadnji as X X
325. zadrati se u ijim biti biti
rukama [x2] u ijim u ijim
rukama rukama
326. zastati kao ukopan X X stati kao ostati ostati Stoji kao
ukopan kao kao ukopan
ukopan ukopan
327. zatvarati oi pred ime X X
328. Zlata vrijedi to zlata X X zlata
vrije- vrije-
dan dan
329. zlatni vijek X

274
 330. zlatno doba X X X X
331. zli jezici [x2] X X X X
332. iv i zdrav [x2] X X
333. ivjeti kao bubreg u loju X X X X X
[x4]
334. ivjeti na visokoj nozi X X X X
[x3]
335. ut kao limun [x3] X X X

96 pocze wyrazowych powtarza si w analizowanych podrcznikach, zeszytach

wicze i zbiorze czytanek. Najczciej dotyczy to nastpujcych zwizkw frazeologicz-
nych: U redu je to; imati, nemati pravo 13 razy, Padne, pada na pamet komu to i biti
u pravu 6 razy, lijep kao slika i (baciti se) na posao po 4 razy, a bez rijei; biti dobre,
drage volje; Lije, pada kao iz kabla oraz ut kao limun po 3 razy. Spord 333 idiomw
237 nie powtarza si w analizowanych materiaach glottodydaktycznych. A 85 wystpuje
w zbiorze czytanek M. Cesarec. Oznacza to, e idiomy wynotowane z 20 podstawowych
materiaw glottodydaktycznych, takich jak podrczniki i zeszyty wicze, stanowi cz-
nie 248 przykadw.

Zacznik nr 6

Umiejscowienie zwizkw frazeologicznych w poszczeglnych materiaach dy-

daktycznych sucych do nauki jzyka chorwackiego jako obcego
W kolejnoci wydania:
A. T. Matasi, Dobar Dan! Ein Lehrbuch des Kroatischen mit Anhang fr Serbisch,
Mnchen 1980.
B. V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski. I.
stupanj, Zagreb 1982.
C. J. Barei, Dobro doli. Udbenik i rjenik, Zagreb 1995.
D. M. Cesarec, Uimo hrvatski. Gramatika vjebenica. I. dio, Zagreb 1995.
E. J. Nemeth-Jaji, Sati z jezikom hrvatskim. Prirunik za vie stupnjeve uenja,
Pozna 1997.
F. J. Barei, Dobro doli 2. Udbenik i rjenik, Zagreb 1998.
G. V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, D. Vignjevi, Uimo hrvatski 1.
Udbenik, Zagreb 1999.
H. V. Barac-Kostreni, M. Kovaiek, S. Lovasi, Uimo hrvatski 1. Radna bilje-
nica, Zagreb 1999.
I. B. Kryan-Stanojevi, I. Sawicka, wiczenia z gramatyki jzyka chorwackiego.
Vjebe iz gramatike hrvatskoga jezika, Toru 2000.
J. . Baceba, . eopa, X . Hrvatski jezik za
Ukrajince, 2000.
K. V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 3. Udbenik i vjebenica,
Zagreb 2002.

275
 L. V. Kostreni, M. Kovaiek, V. Luki, Uimo hrvatski 4. Udbenik i vjebenica,
Zagreb 2002.
M. V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 1. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006.
N. V. Kosovac, V. Luki, Uimo hrvatski 2. Udbenik s vjebenicom, Zagreb 2006.
O. M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, D. Pasini, S. L. Udier, Hrvatski za poet-
nike 1. Udbenik hrvatskoga kao drugog i stranog jezika, Zagreb 2006.
P. D. Norris, Jzyk chorwacki dla pocztkujcych, Krakw 2006.
Q. M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama!
Udbenik hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2008.
R. M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama!
Vjebenica, gramatika i fonetika hrvatskog jezika za vie poetnike (A2-B1), Zagreb 2009.
S. M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama!
Udbenik hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
T. M. ila-Mikuli, M. Gulei-Machata, S. L. Udier, Razgovarajte s nama!
Vjebenica hrvatskog jezika za nii srednji stupanj B1-B2, Zagreb 2011.
Liczba znakw X informuje, ile razy zwizek frazeologiczny pojawi si w danym
podrczniku lub zbiorze wicze. Liczba podana w okrgym nawiasie za zwizkiem fra-
zeologicznym informuje, w ilu cznie publikacjach si on pojawi409. Przykadowo: przy
zwrocie (baciti se) na posao widnieje znak (x4), co oznacza, e zamieszczono go w 4 pu-
blikacjach. Dwa znaki X w kolumnie J informuj, e dwukrotnie wystpuje on w pod-
rczniku oznaczonym t liter. Zwizki frazeologiczne uoono w tabeli w kolejnoci od
idiomu z najwiksz liczb wystpie cznie we wszystkich analizowanych publikacjach
a do frazeologizmw, ktre pojawiy si w nich zaledwie jeden raz.

409
W tej tabeli nie brano pod uwag frazeologizmw, ktre pojawiy si tylko i wycznie w zbiorze
czytanek M. Cesarec i M. ila.

276
 Lp. Frazem A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T
1. imati, nemati pravo XX XX XX X XX XX XX XX X X XX XX X
(x13) XX XX X XX XX XX
X XX XX
2. U redu je to (x12) X XX XX X XX X XX X XX XX X X
XX XX XX X XX
X XX
3. biti u pravu (x5) XX XX X X XX
X XX XX
XX
X
4. Padne, pada na X X X XX X
pamet komu to (x5)

[277]
5. u posljednji, zadnji X XX XX X
as (x4)
6. (baciti se) na posao X X XX X
(x4)
7. od, s vremena na X X X X
vrijeme (x4)
8. Za pet je tko, to X X X X
(x4)
9. biti u formi (x3) XX X X
X
10. Ide od ruke to X XX X
komu (x3)
 11. Lije, pada kao iz X X X
kabla (x3) X
12. ivjeti na visokoj X X XX
nozi (x3)
13. gladan kao vuk (x3) X X X

14. ivjeti kao bubreg X X X

u loju (x3)
15. lijep kao slika (x3) X X X
16. prasnuti u smijeh X X X
(x3)
17. nai zajedniki jezik X X X
(x3)

[278]
18. medeni mjesec (x2) X X
X
X
19. po, pod svaku cijenu X XX
(x2) X
20. biti dobre, drage X XX
volje (x2)
21. crni humor (x2) X XX
22. Dobro dolazi to XX X
(komu) (x2)
23. drati paleve (x2) X XX
 24. drati za rije koga XX X
(x2)
25. pustiti na miru koga XX X
(x2)
26. ustati na lijevu nogu XX X
(x2)
27. za svaki sluaj (x2) XX X
28. zadrati se u ijim X XX
rukama (x2)
29. bez rijei (x2) X X
30. bijela vrana (x2) X X
31. biti u drugom stanju X X

[279]
(x2)
32. biti u dugovima, X X
duan (do grla) (x2)
33. biti u godinama (x2) X X
34. Bolje ikad nego X X
nikad;
Bolje i sada nego
nikada (x 2)
35. bolje rei, reeno X X
(x2)
37. boriti se rukama X X
i nogama (x2)
 38. crna ovca (x2) X X
39. crven kao paprika X X
(x2)
40. crven kao rak (x2) X X
41. asna rije (x2) X X
42. istiti ispred svoje X X
kue, svog praga
(x2)
43. itati koga kao X X
(otvorenu) knjigu
(x2)
44. dati / davati sve od X X

[280]
sebe (x2)
45. dignuti (se) na noge X X
(x2)
46. dobro, loe nositi X X
godine (x2)
47. govoriti kao iz X X
knjige (x2)
48. greka u koracima X X
(x2)
49. imati dugaak jezik X X
(x2)
50. imati otar jezik (x2) X X
 51. (iznijeti) istinu na X X
sunce (x2)
52. luda kua (x2) X X
53. marljiv kao mrav X X
(x2)
54. mrtvo, prazno slovo X X
na papiru (x2)
55. Na vrh(u) jezika je X X
komu to (x2)
56. Ne gori kua (x2) X X
57. nositi hlae (x2) X X
58. obeati / obeavati X X

[281]
brda i doline (komu)
(x2)
59. osjeati se kao kod X X
kue (x2)
60. ostati kratkih rukava X X
(x2)
61. otvoriti etvore oi X X
(x2)
62. Pii kui propalo je X X
(x2)
63. Ravno je sve do X X
mora (komu) (x2)
 64. siromaan kao X X
crkveni mi (x2)
65. Sizifov posao (x2) X X

66. star kao Biblija (x2) X X

67. stati na loptu (x2) X X
68. svim srcem (x2) X X
69. to je tu je (x2) X X
70. Tresla se brda, rodio X X
se mi (x2)
71. tvrdoglav kao X X
magarac (x2)

[282]
72. zli jezici (x2) X X
73. ut kao limun (x2) X X
74. ii, bjeati s puta XX
komu XX
XX
XX
X
75. ii na ivce komu XX
X
76. imati posla preko XX
glave X
77. krajnje vrijeme XX
X
 78. poi po zlu XX
X
79. preko svake mjere XX
X
80. u pravi as XX
X
81. urezati se XX
u pamenje X
82. Zlata vrijedi to XX
X
83. biti po volji komu X
X

[283]
84. iz dana u dan XX
85. jednom rijeju XX
86. Kako stvari stoje XX
87. lovaka pria XX
88. mrtav-hladan XX
89. Nema veze XX
90. nositi glavu u torbi XX
91. pasti u ije ruke X
X
92. preko noi XX
93. Red je na koga XX
 94. sanjati otvorenih XX
oiju
95. spojiti ugodno s XX
korisnim
96. voditi rauna X
o emu X
97. iv i zdrav XX
98. alfa i omega X
99. Ba me briga! X
100. bijel kao mlijeko X
101. bijel kao snijeg X

[284]
102. bijeli svijet X
103. biti ovjek na svom X
mjestu
104. biti daleko od istine X
105. biti (i) kuhan i peen X
u emu s kime
106. biti kao stvoren za X
koga, za to
107. biti namazan, X
premazan svim
mastima
108. biti od rijei X
 109. biti pri svijesti X
110. biti roen za to X
111. biti svoj X
112. biti svoj na svome X
113. biti u modi X
114. biti u najboljim X
godinama
115. biti u punoj snazi X
116. (biti) zaljubljen X
preko uiju
117. bolja polovica ija X

[285]
118. crne misli X
119. crni petak X
120. crno na bijelom X
121. Da umre od X
smijeha
122. Dah je komu stao, X
zaustavio se
123. dati pravo komu X
124. desna ruka X
125. dignuti nos X
126. dobar kao kruh X
 127. Dobro ide komu to X
128. dobro proi X

129. doi na svijet X

130. drage volje [uiniti / X
initi, napraviti itd.]
131. drati jezik za X
zubima
132. duom i tijelom X
133. gledati bijelo X
134. gotova stvar X
135. govoriti X
u superlativima

[286]
o komu
136. (ii) k vragu, do X
vraga
137. ii pod ruku s im X
138. ii svojim putem X
139. imati posla s kim, X
s im
140. imati veliko srce X
141. Ispliva na povrinu X
to
142. Iz tvojih usta X
u Boje ui
 143. izgubiti glavu X
144. jasno kao pekmez X
145. Jedan kao nijedan X
146. jezikova juha X
147. kakav-takav X
148. kako vjetar pue X
149. kao od ale X
150. Kap koja je prelila X
au
151. korak natrag X
152. Kosa se die komu X

[287]
(na glavi)
153. krov nad glavom X
154. luk i voda X
155. lukav kao lisica X
156. ljubav na prvi X
pogled
157. malo po malo X
158. manje-vie X
159. marljiv kao pela X
160. Martin u Zagreb, X
Martin iz Zagreba
 161. moi napisati roman X
o emu
162. moja stvar X
163. morski vuk X
164. mrmljati sebi X
u bradu
165. mrtav umoran X
166. na elu [biti, stojati X
itd.]
167. na dohvat ruke X
168. na prvi pogled X
169. na tui raun X

[288]
170. napraviti (veliku, X
brilijantnu) karijeru
171. napustiti ovaj svijet X
172. nae gore list X
173. ne sklopiti oka X
174. ne vidjeti prst pred X
nosom
175. ne vjerovati svojim, X
vlastitim oima
176. Nema smisla to X
177. nemati (ni) pojma X
 178. ni u ludilu X
179. Nije bogzna to X
180. Nisu mu svi kod X
kue
181. Niti smrdi niti mirie X
182. nona ptica X
183. nositi u srcu koga X
184. od jutra do mraka X
185. od malih nogu X
186. od sveg srca X
187. odigrati / igrati ulogu X

[289]
188. otvarati srce komu, X
emu
189. otvoriti vrata komu, X
emu
190. plesati kako tko svira X
191. plivati protiv struje X
192. pod hitno X
193. poigrati / poigravati X
se s vatrom
194. pokisnuti do koe X
195. pokupiti svoje krpice X
 196. poloiti, udariti X
temelje emu
197. postojati samo na X
papiru
198. poto-poto X
199. praviti se svetac X
200. proi preko svega X
201. progledati kroz prste X
komu
202. prva liga X
203. Puknuo je film X
komu

[290]
204. puhati na hladno X
205. raditi kao konj X
206. raditi kao mrav X
207. rei u brk komu to X
208. reda radi X
209. siromaan duhom X
210. skinuti zvijezde s X
neba komu
211. skupo platiti to X
212. smijati se do suza X
 213. stajati na X
raspolaganje komu
214. stojati kao kip (soli) X
215. star kao Metuzalem X
216. sto posto X
217. sve u svemu X
218. svom duom X
219. alu na stranu X
220. krt na rijeima X
221. Taj film nee X
gledati!

[291]
222. To je srednja alost X
223. traiti dlaku u jajetu X
224. trati kao vjetar X
225. tvrdi san X
226. u dobru i u zlu X
227. u jedan glas X
228. U pitanju je to X
229. u principu X

230. u rukavicama X
231. U tome je vic, tos X
 232. (u)baciti u kljun X
233. ui u povijest X
234. uploviti u branu luku X
235. uroditi plodom X
236. usred bijela dana X
237. uzdati se u se X
i u svoje kljuse
238. valjati se od smijeha X
239. vidjeti, proi svijeta X
240. vidjeti svoga boga X
241. Vrag je odnio koga, X
to

[292]
242. zabadati nos (u tue X
stvari)
243. zadavati glavobolju X
244. zadnja rije X
245. zadnja rupa na X
svirali
246. zadnji as X

247. zatvarati oi pred X

ime
248. zlatni vijek X

249. zlatno doba X

 Zacznik nr 7

Formularz testujcy znajomo chorwackiej frazeologii wrd studentw filolo-

gii chorwackiej IFS AM

Navedi hrvatski ekvivalent:

1. cudowne dziecko ....................................................................................................
2. Diabli wzili ...........................................................................................................
3. jak zbity pies ...........................................................................................................
4. Kolej na ciebie ........................................................................................................
5. koo fortuny ............................................................................................................
6. krci si w kko ...................................................................................................
7. mie racj ................................................................................................................
8. na wszelki wypadek ................................................................................................
9. najwysza pora .......................................................................................................
10. nie siga komu do pit .........................................................................................
11. Przychodzi komu co do gowy ...............................................................................
12. robi z igy widy ....................................................................................................
13. szczwany lis ............................................................................................................
14. ni na jawie ...........................................................................................................
15. trz si jak galareta..............................................................................................
16. trzyma kciuki.........................................................................................................
17. w biay dzie...........................................................................................................
18. w ostatniej chwili....................................................................................................
19. we waciwym momencie.......................................................................................
20. wolny jak w........................................................................................................
21. wsta lew nog......................................................................................................
22. wyj na jaw............................................................................................................
23. zej na psy.............................................................................................................
24. zostawi w spokoju.................................................................................................
25. y jak u Pana Boga za piecem.................................................................................

Navedi hrvatske ekvivalente poljskih poslovica. Ako ih nema, objasni znaenje.

1. Co z oczu to z serca ...............................................................................................
2. Darowanemu koniowi w zby si nie zaglda ........................................................
3. Gdzie kucharek sze, tam nie ma co je ..............................................................
4. Go i ryba na trzeci dzie mierdz ......................................................................
5. Kamstwo ma krtkie nogi .....................................................................................
6. Kradzione nie tuczy ...............................................................................................
7. Kto pod kim doki kopie ten sam w nie wpada ......................................................
8. Kto rano wstaje, temu Pan Bg daje .......................................................................
9. Lepszy wrbel w garci ni gob na dachu ...........................................................
10. Mniej znaczy wicej ..............................................................................................
11. Sukces wieczy dzieo ..........................................................................................
12. Swj do swego cignie ...........................................................................................
13. Wszystko dobre, co si dobrze koczy ..................................................................
14. Z duej chmury may deszcz ..................................................................................

293
 Navedi poljske ekvivalente hrvatskih poslovica. Ako ih nema, objasni znaenje.
1. bez alata nema zanata ....................................................................................
2. Brzee smrdee ..............................................................................
3. ovjek se rastee prema pokrivau ........................................................................
4. ovjek snuje, Bog odreuje ...............................................................................
5. Iz mire tri vraga vire ...............................................................................................
6. Ne plaa Bog svake subote .....................................................................................
7. Nee grom u koprive ..........................................................................................
8. Pii kui propalo je .............................................................................................
9. Pristaje mu kao kravi sedlo ....................................................................................
10. Tresla se brda, rodio se mi ...................................................................................
11. Zaaljet e se drumovi Turaka ...............................................................................

Zacznik nr 8

Przykadowe wiczenia frazeologiczne, wykorzystywane podczas eksperymentu

dydaktycznego

TEMAT ZAJ: Rola kamstw w yciu codziennym

La u frazemima. Objasni na hrvatskom jeziku znaenje sljedeih izraza:
debela (masna) la
laa i paralaa
uhvatiti koga na lai
lovaka pria
U lai su kratke noge
Lae im zine
Nitko se nije slomio laui nego teko nosei
Imaju li navedeni frazemi poljske ekvivalente?

TEMAT ZAJ: Stereotypy

Koje osobine naglaavaju sljedei frazemi? Koji se nacionalni stereotipi sakrivaju
iza njih? Jesu li slini poljskima? Navedi par poljskih frazema u kojima dolaze do
izraaja nacionalni stereotipi, pokuaj objasniti na hrvatskom jeziku gdje je njihov
izvor.
1. Kod nas, kada se za nekoga kae da puno pije, obino se kae da pije kao Rus
2. Tako su na povrinu isplivala viegodinja ciganska posla vladajuih, koji na ovaj
incident nisu reagirali, jer su bili preokupirani referendumom.
3. Ja mu jednostavno ne vjerujem taj ovjek lae im zine, i to lae kao Ciganin.
4. Budui da svaki Cigo svojeg konja hvali tako i svaki proizvoa forsira svoj
proizvod.
5. Ljudi, ja nisam Ciganin, al imam cigansku duu, nikako ne mogu bez tog divljeg,
slobodnog, strastvenog ivota.
6. Patrick Swayze pui kao Turin dok ga tumor polako ubija.
7. Ii emo ovih dana, bez brige, nazvat u te, nije turska sila

294
 8. Juer smo pisali test s fizike i teoriju u dobit peticu, ali zadatke isto u dobiti 5,
al njemaku peticu jer sam rijeila samo jedan zadatak, a ostalo nita.
9. Don Kaunko vam je toan kao vicarski sat pa je tako za vrijeme svoj slube
u Gospiu zabiljeio da je imao 15 vjenanja, 12 krtenja i 98 pogreba.
10. Kada je netko previe duan kod nas se uglavnom kae: duan je kao Grka.
Zato je to tako nije mi doista previe jasno, ali je oito da ta zemlja ima gotovo neprekid-
no financijskih problema.
11. Kad je rije o tom kompjutorskom programu sve to ovdje piete je za mene ki-
nesko pismo...i iskreno nemam toliko strpljenja,a ni vremena za prouavanje...
12. Neki ljudi se nikad ne uklope u strano drutvo. Ne naue jezik, ive po 20 30
godina ve u dijaspori, a priaju francuski, njemaki ili engleski kao krava latinski.
13. Engleski mediji tvrde da je Chelsea ve kontaktirao ukrajinski ahtar oko transfe-
ra Darija Srne. Al sam Srna se pravi Englez kad se spomene transfer na Otok.
14. ak ako si ga pokvario, pokuaj ga reklamirati i inzistiraj da ti zamjene. Kad te
pitaju zato i kako ti se pravi Kinez, klimaj glavom i naravno ponavljaj: ne znam to mu
je, samo je odjednom usporio.

TEMAT ZAJ: Prezenty

Proitaj tekst i reci koji pokloni su po tvom miljeju najproblematiniji? Zato? Ima
li u ovom tekstu frazema? Nai bar jedan. Objasni znaenje sljedeih frazema: kupiti
maka u vrei; dar s neba i poslovice: Poklonjenom konju ne gledaju se zubi.

10 poklona koje nitko ne eli pod borom

Nitko nema nita protiv poklona, da ne biste krivo pomislili. Dapae, poklon je po-
klon. No dokazano je (ok, ne znanstveno) da se nekim poklonima veselimo vie,
a nekima manje. Vie se veselimo, naravno, osobnim poklonima, a manje gene-
rikima, kupljenima usput, bez glave i smisla. A evo kako to najee ispadne...

Mirisi za zahode
injenica je da su mirisi openito korisni pokloni, ali nekako ne ostavlja dobar
dojam kad se netko petlja u nae najintimnije trenutke, kao to je, primjerice,
boravak na zahodu. Uostalom, zato bi nam netko uope poelio staviti manu
na neku plastinu pricalicu jasmina ili limuna?

arape s boinim motivima

I arape su koristan poklon, ali nakon to smo navrili 10 godina vie nikoga
ne oduevljava Rudolf, Djed Mraz ili okieni bor na arapama. Ionako emo ih
vjerojatno obui taj jedan dan u godini jer teko da emo za ostale dane uspjeti
pronai kombinaciju koja odgovara crvenonosom sobu ili da emo ih po skrive-
ki nositi ispod odijela i ulatenih cipela.

Beskorisne figurice
Ajde anelii, svjeice ili kuglice, te emo boine poklone jo moi izloiti tih
desetak dana u godini, no neke potpuno beskorisne figurice koje samo skuplja-
ju prainu emu? Jasno nam je da smo u nedostatku ideja i predblagdanskoj
histeriji skloni kojekakvim suludim odlukama, no neke je bolje zadrati za sebe.

295
No name krema
Openito, kreme su zeznut poklon. Ako izuzmemo one univerzalne za cijelo tijelo,
nije lako nekome kupiti kremu za lice. Da ne ulazimo u dubiozne rasprave oko
tipova i vrsta koe, dobi osobe za koju kupujemo i slino, svatko ima svojeg favo-
rita. Zato, ako niste detaljno upoznati s navikama osobe kojoj kupujete, najbolje
je ne truditi se jer tako odabrane kremice najee zavre pod tuim borom.

Kuhinjske krpe
Osim ako se ne radi o krpama protkanim skupocjenom svilom koje zapravo slu-
e tome da ih objesite na zid umjesto slike, nemojte nekome pod bor stavljati
kuhinjske krpe. Ne samo da je dosadno i svakodnevno, ve i pomalo uvredljivo.
Sigurno ete nai bolji nain da pokaete nekome da mislite na njega / nju.

Pulover s boinim motivima

Vjerojatno najomraeniji puloveri na svijetu i u svakom kutku Zemlje su oni s
Rudolfom, Djedom Mrazom ili jelkom preko cijelog prednjeg dijela. Zapravo ne
moemo se odluiti jesu li gori ti ili oni s malim jelenima s prednje i stranje
strane. Dakako, slue jedino tome da se malo crvenite na Badnju veer u no-
vom pikavom ljubimcu. Dok ga do sljedee godine ne pojedu moljci

Knjige koje nikad neemo proitati

Knjiga je bez greke super poklon, bilo da je rije o kuharici, ljubiu, nekom
bestseleru, publicistici, posljednjem Nobelovcu Za svakoga ima poneto. Ali
ako nikako ne znate kakvom tivu naginje osoba pod iji se bor kanite zavui,
onda radije nemojte ni pokuavati. Velika je razlika izmeu kuharice i Barbieri-
ja, izmeu povijesne knjige i Donne Woolfolk Cross, kao i izmeu znanstvene li-
terature i Zagonetki svijeta. I da, knjige za samopomo nisu univerzalno tivo!

Kiaste rame za fotke

Premda su posljednjih godina puno popularniji digitalni okviri za slike, ni tradi-
cionalna verzija jo nije izala iz upotrebe. Svi vie-manje imamo barem jednu
fotografiju djeteta, roditelja, partnera, ludog tuluma, kao podsjetnik pokraj kre-
veta ili na nekom jo izloenijem mjestu. No okviri za slike ukraeni kojekakvim
cvjetnim aranmanima, ivotinjicama i kojeime drugim to na trenutak moda
doivimo kao duhovito, uklapa se u rijetko koji interijer. Moda u duanu meu
drugim kiastim predmetima izgledaju zgodno, ali kad ih stavite u predvieno
okruje

Kuanski aparati
Generalno, kuanski aparati nisu loa ideja, ali samo ako znate da osobi kojoj
poklanjate neto fali ili treba. Pogotovo pazite na rodbinske odnose. Primjeri-
ce, pokloni li svekrva snahi mikser za kolae, snaha bi mogla ovu gestu i krivo
shvatiti.

Kiaste alice s boinim motivima

Moda smo trebali predmete s boinim motivima navesti kao zasebnu katego-
riju, ali to je tu je. alice e se uvijek koristiti, to je istina, bilo da su jednoboj-

296
ne, arene, s golim enama ili Rudolfom. No elite li stvarno nekome pod bor
staviti poklon kojem e se vie onako iz pristojnosti malo nasmijati, a zatim si
pomisliti pa dobro, zar nitko ovdje nema ni trunke kreativnosti?

TEMAT ZAJ: Udzielanie rad

Dopuni praznine u tekstu. Nai frazeme u tekstu i objasni njihovo znaenje. Odaberi
jedan problem i savjetuj.
1. U vezi sam 2 godine, inae sam iz Hrvatske, ali deko je iz Kanade i nije
bilo druge nego da se preselim. ................................. (PRZEJ PRZEZ
PIEKO) dok nisam dola tu gdje sam sada. On je od mene stariji 10 godina
(on ima 29, a ja 19) i prije, kada je on bio kod mene u Hrvatskoj sve
je bilo super... Priali smo o ........................ (ZARCZYNY), braku, djeci,
.............................. (WSZYSTKO ADNIE-PIKNIE). A sada on uti, a ja
ekam, non stop ekam... Hoemo li mi ikada postati neto vie od ovoga sto
smo sada? Hou li ja ikada doekati prsten?
2. Odlino ........................ (DOGADYWA SI) s bratom svog deka, ali
njegovu djevojku ne mogu vidjeti ni nacrtanu. Sve vezano uz nju strahovito
me iritira. Jedino o emu se s njom moe priati je ona, kao da je cijeli
svijet tu samo da bi sluao nju. Osim toga strana je ........................
(MANIPULANTKA) i brata mog deka vrti oko malog prsta. Uskoro svi zajedno
idemo na more, a meni se od pomisli na 2 tjedna s njom .........................
............. (STAJ WOSY NA GOWIE). to da radim?

TEMAT ZAJ: Walentynki i mio

Poznaje li neke frazeme koji su vezani uz temu ljubavi? Pokuaj sloiti frazeme od
sljedeih izraza:
zaljubiti se
zavrtjeti
plakati
pijan
uvati
skinuti
oboriti
ostati
vratiti
glavom
kao kap vode na dlanu
kao kia
ljubav za ljubav
od sree
osmijeh s lica
preko uiju
s nogu
u ljubavi

297
Dopuni njima sljedee reenice:
1. Oi su ti sanjive. Jesi li se opet ..... ?
2. Razliito gledanje na neke probleme nije im smetalo da .......
... i dalje.
3. Odmah smo shvatili da e se Tina zaljubiti u Ivana. Takav mukarac moe
svakoj eni . .
4. Irena e jer se njezin bivi deko oenio drugom.
5. Napisao mi je bezobrazno pismo pa sam mu ..............
i izgrdio ga ja pasja kola.
6. Kad je mladoenja nevjesti stavio prsten na ruku, ona je bila ........
... .
7. On je tako dobar ovjek, uzoran mu koji enu .. .
8. Bio je samouvjeren i ponosan to ju je osvojio, pa je brzo i zanemario. Njen
odlazak brzo mu je .............. .
9. Sve su djevojke u selu bile lude za Saom. Imao je pogled koji je sve mogao
. .

Svatko e od vas dobiti po jedan frazem u kojima se koristi rije SRCE. Nai osobu
koja ima definiciju tvojeg frazema. Prevedi ga na poljski i sloi reenicu u kojoj e
ga iskoristiti.
Tvoj frazem: ____________________________________________________________
Definicija i prijevod: ______________________________________________________
Reenica: _______________________________________________________________

TEMAT ZAJ: Odzie i obuwie

Dopuni tekst prijevodom rijei iz zagrada. Nai u tekstu hrvatske sveze rijei koje su
ekvivalenti sljedeih poljskih izraza:

bez wzgldu na + Ak. pozosta na szczycie

by stworzonym do + Gen. rzuci okiem
cae szczcie szczerze, z rk na sercu
cigle, nadal w miar moliwoci
co drugi nastolatek zanim
dochodzi do gosu znikn bez ladu
obiekt podania zrobi wraenie
pieszczotliwie

10 najlegendarnijih komada obue

Neke stvari odlaze u legendu .............................. (PIESZO) . Espadrile,
borosane, marte, borolete... moda ih danas vie nitko ne nosi, moda ih nose
vie nego prije, nije vano. Mjesto u povijesti nonih natakala zagarantirano im
je bez obzira na .............................. (PRZYSZY) trendove. Bacimo oko na
njihovu staru slavu.

298
pagerice
pagerice su u nekoliko navrata .............................. (ZAWADN) svjetske
trendove. Prvo u etrdesetima u Americi, nosila ih je i Lauren Bacall u filmu Key
Largo, a potom ponovno u osamdesetima zahvaljujui seriji Miami Vice. Espa-
drile su se ovih dana ponovno vratile na pokoje .............................. (BAR-
DZIEJ ODWANY) stopalo. Nadamo se da ne i u kombinaciji s bijelim arapama,
to je nekada bio sluaj. Inae, glavna fora s katalonskim farmerskim cipelama
bila je da su se raspadale s prvom kiom i da su pri duem hodanju garantirale
pomor okolnog cvijea kad .............................. (ZDJ BUTY) .

Borosane
Dizajnerski.............................. (WKAD) socrealizma svjetskom obuarstvu zove
se jednostavno borosana. Tko bi zaboravio glenjau s otvorenom petom i rupicom
za prstie koja se najbolje spajala s nedepiliranim nogama konobarica. Nosile su je
i .............................. (PIELGNIARKA, pl.) . Kako ne bi, kada se radilo o ortoped-
ski smiljenoj medicinskoj obui stvorenoj za uvanje higijene i ostavljanje dojma.
Borosane su s nogu uslunih djelatnica prele na .............................. (WYBIEG,
pl.) . Vukovarski Borovo ih danas radi u svim dezenima i izgledaju savreno za tre
pop komade koji se jo trijezne od nastupa Lady Gage.

Sajmonice
Simon & Garfunkel se zvao poznati glazbeni duo, no sva srea da je samo Paul
Simon furao obuu koja je danas .............................. (NIEROZERWALNIE)
vezana za njegovo ime, inae bi je morali zvati simonendgarfankelice, to i nije
pretjerano sretno rjeenje u svakodnevnoj komunikaciji. Sajmonice su i danas
.............................. (W OFERCIE) , s neto manje karizme nego prije 30 go-
dina, ali jo uvijek oito dovoljno zanimljive da .............................. (PRZE-
TRWA) na policama.

Zepe
Crne papue koje su nosile bakice po .............................. (KAMIENNY, WA-
PIENNY) i blatnim poljima od Zagorja do Dalmatinske zagore, zepe su negdje
u osamdesetima postale top lape za kolu. Dok su svi ostali nosili nekakve
.............................. (W KRATK) uzorke ili boje veselog dreka, vlasnici zepa
su imali prve totalno crne papue i time si, naravno, dodali na vrijednosti. u-
dan je taj put od njiva do kolskih uionica. .............................. (ZAKADA,
DOMYLA SI) da je sve poelo kada je neki klinac popalio baki papue za
okopavanje krumpira i u njima se pojavio na nastavi.

Marte
Brat bratu, ako postoji komad obue za koji smo sigurni da nee izletjeti iz svih
ivih .............................. (MODOWY) permutacija i kombinacija, to su mar-
tensice. Koliki je panker itavo ljeto proveo prodajui sladoled na moru ne bi li
si skupilo za crni predmet elja obuu koja ga .............................. (WRE-
SZCIE) identificira na kilometar udaljenosti. Martensice, koliko god pripadale
subkulturi koja troi lovu za litru glavoboljeka na Strossu ili Ribnjaku, kotaju
.............................. (NIEZY, SPORY) komad kea.

299
Borolete
Plavo bijele .............................. (KLAPKI) u kojima smo klepetali za ljetnih
mjeseci, brutalno su sa scene potjerale japanke, sandale ili u najnovije vri-
jeme crocsice. Borolete, jo jedan .............................. (ROZPOZNAWALNY)
proizvod vukovarskog Borova, najbolje su, naravno, stajale na debelim bijelim
arapama, jer je tada najmanje dolazila do izraaja injenica da se noga u bo-
roletama vjeno .............................. (LIZGA SI) . No hajde, barem ne
postoji znanstvena studija koja dokazuje da vam borolete smanjuju potenciju,
kao to je to sluaj s japankama.

Starke
Platnene .............................. (TENISWKI, OBUWIE SPORTOWE) koje su po-
korile ameriko zatvorsko trite u ranim pedesetima, prije nego to su postale
dio obuarskog mainstreama. Kod nas su ih posebno furali protagonisti novoga
vala, a .............................. (ZNAWCA, pl.) kau da su nisku varijantu starki
nosili minkeri, a visoku alternativci. Danas ih nosi kulturna skupina mladih
koju od milja zovemo oni koji imaju para. Dugo su vrijeme postojale jedino
u crnoj i bijeloj boji, pa je .............................. (WPROWADZONY) bordo va-
rijanta. Fascinantno je kako je jednostavan dizajn starki uspio preivjeti sve
modne mijene i ostati na samom vrhu poeljnosti.

pic-papci
to se moe rei za starke definitivno se ne moe rei za ..............................
(ROKOWY) izme na piceve. Kako su netragom nestali natapirani tipovi u ko-
nim hlaama i .............................. (TYP, POSTA, pl.) poput Pite koje jo
jedino sluaju na bikerskim fetama nakon par barela piva i uz turiranje mo-
tora, tako smo izgubili i pravu .............................. (WYOBRAENIE) o pic
papcima. Fora kod tih bijesnih cipela je ta da vam noge konstantno idu u kri.
Najbolji dojam, dakako, ostavljaju kod ekipe visine Akija Rahimovskog, gdje
vie ne znate je li ovjek dui nego to je vii.

Sebago
Crne cipele .............................. (ZAMSZOWY) , zvane Sebago, prole su
obrnuti put od nekadanjih lapa zepa. Dok su krajem osamdesetih visje-
le po nogama svakog drugog tinejdera u levisicama i kratkoj majici, danas
ih iskljuivo nose bakice koje su ih valjda popalile iz ormara svojih unuka.
.............................. (PRAKTYCZNIE) se vie nigdje ne mogu kupiti, to i nije
tako loa ideja. Izgledale su uglaeno i pristojno, bez veze, kao stvorene za
nekakvu obiteljsku fotografiju i pravac .............................. (PIWNICA) .

Koledice
Iz nekog nevjerojatnog razloga koledice i dan danas stoje po ..............................
(WYSTAWA) , mada bi voljeli vidjeti zdravstveni karton svakog tko ih obuje.
Najjaa varijanta je bila ona s dva visuljka u sredini, i opet, po mogunosti
u kombinaciji s bijelim arapama. Koledice imaju neto istunski dosadno i ako
vam je elja predstaviti se kao beskarakterni .............................. (CIENIAS)
kojeg je mama malo predugo oblaila i vodila na ianje, onda su to definitivno

300
cipele za vas. Posebnu .............................. (POWAB) dobivaju kad se malo
zaprljaju blatom ili se deformiraju s neijim platfusom. Jo ak ti stopalo ide
u bananu, bingo.

TEMAT ZAJ: Lato i wakacje

Svi znamo da je Hrvatska savreno odredite za godinji odmor. Ipak ak i tamo ste
mogli naii na neto to se vjerojatno ne bi svidjelo veini turista Koji su nedosta-
ci hrvatskog turizma i turistike ponude? Na emu bi Hrvati jo trebali poraditi?
A moda vam ide na ivce neto na to Hrvati nemaju nikakav utjecaj, na primjer
drugi strani turisti?

Proitaj lanak o hrvatskim ljetnim atrakcijama i dopuni ga navedenim izrazima:

automobilskih kotaa ne pada na pamet

bez brige nema druge
boino drvce nula bodova
crno vino od sto na sat
dobiju na cijeni ostavio trajnu impresiju
dva dana prije odlaska par sati
godinjeg odmora plodova mora
hvata rakove poetkom sedamdesetih
imamo smisla za sezonski humor podebljati ponudu
javnih kua pogubljenom Nijemcu
kuanski aparati svaka druga uvala
kui plaui trke magaraca
ma daj se saberi turistika zajednica
mentalno unazaene vatrogasni domovi
molbu za zatitu vue inspiraciju
na kilometar i kusur za 500 kuna
naeg obalnog pojasa zagaujui more
navrat-nanos zahrale olupine
ne cijeni uslugu zajahati valove

10 hrvatskih ljetnih atrakcija

More, ljudi, obale, razbijeni fieki i vemaine pod vodom. Hrvatsku turistiku
ponudu s plakata upotpunjuje senzacionalna stvarnost gdje se
tamani kebab na gradele, gdje ekipa jurca na skuterima za vodu na dva metra
od glava i gdje pregorena ekipa u japankama s kojima e se
jednoga dana bakati na odjelu za onkologiju. Evo kako sve dokazujemo da
.

Redovi za trajekt
Ekipa iz Jadrolinije namjerno puta ljude da se tope na plus 35
u redu za trajekt jer se radi o izuzetnoj prilici za upoznavanje flore i faune uz

301
cestu, stvari koje ljudima obino promiu brzinom . Uz prilaze
trajektnim pristanitima trebalo bi podii par motela, kasina i ,
tek toliko da ljudi bez veze ne popue pola u kolonama.

Gume, vemaine i drugi .

Dakle, pored klasinih to migolje u vodi uz rivu cipli, pa-
rovi, par suicidalnih algi koje jo nisu migrirale na neka perspektivnija mje-
sta - pojedini gradovi odluili su pa baciti unutra par guma,
, vemainu ili, zato ne, ramu bicikla. Dala bi se tu izroniti
itava kuhinja i kupaonica i prodati poput antiknih amfora. Neka, neka, prie-
kajmo koju godinu da stvari jo .

Lade i fieki po provalijama

Bilo da se netko bacio u provaliju ili je svojevoljno gurnuo
svoju olupinu, zgodno je pogledati dok se vozite jadranskom magistralom
toga tipa ima svog fieka ili stojku u stanju .
Dobro je to, razbiti malo mediteransku monotoniju crnogorice i kamenjara s par
davnih primjeraka automobilske industrije. Trebalo bi sve te lokacije proglasiti
tehnikim muzejima i poslati UNESCO-u kulturnih dobara.

Zagorena ekipa
Nikada nisam razumio ljude koji se dou na more skuriti u prva tri dana pa
leati kukajui u zamraenoj sobi sljedeih sedam, pa se onda
oljute, jo jednom okupaju i . No, ima bisera kojima
boraviti u apartmanu, pa se prave vanim sa svojim buduim
melanomom na stravu i uas okoline, kao da nam treba podsjetnik da je glupost
smrtonosna. Al ajde, bar se ovjek na trenutak osjeti kao neki Einstein.

postaju kina
Kako nam je infrastruktura ljetne ponude , nije nita senzaci-
onalno da lokalno stanovnitvo u tri ljetna mjeseca redefinira
svoj okoli. Tako dvorita postaju birtije, stol uz ulazna vrata mini supermarket,
ekipa s cimerfraj kartonom uz cestu . Vatrogasni domovi se
sad nazovu otvorena kina, a tri daske na plai noni klub.

Kebab na gradele
Zvon-zvon! Buenje. , skua na gradele, maslinovo ulje?
... Gdje je kebabara i duan koji ima Red Bull? Pria o medite-
ranskom nainu ivota, hranjenja i cuganja je imala svojih pet minuta. ienje
kostiju se predalo pred mainicom za brijanje mesa, umak od maslina, perina
i enjaka pred pitanjem Bijeli ili crveni?, pred koktelom Red
Bulla i viskija. elite zaraditi pare na moru? Otvorite kebabaru.

Luaci na skuterima za vodu

Kuim, nije neka fora debilirati se na vodenom skuteru od
kupaa, gdje apsolutno nitko ne vidi tvoj bondovski potencijal... Zato treba
adrenalin ispucati u to blioj okolici neije glave, ne bi li , ako

302
ve i ne odlui drito zgazit nesretnika. Ideja: pod hitno uvesti psihotest za sve
koji poele 80 na sat. Tek toliko da se vidi je li lik sposoban
upravljati strojem ili e stroj upravljati njime, a potom i uposliti osoblje oblinje
kirurgije izvan radnog vremena.

Kontrolori u meugradskim busevima

Kako zaraditi potenu i asnu kontrolorsku napojnicu kad nitko
provjeravanja karata? Na kontinentu izvan sezone to se rjeava standardnim
ajde, daj za kavu i nemoj da te ponovno uhvatim. U u meu-
gradskim autobusima na moru lokalni e Stipe ipak pocicati malo vie od kave.
Jer kako objasniti da vonja bez karte nije okej, bez da ga
oguli ? Mislim, tu je jezina barijera, kulturni jaz, razlika u boji
oiju... Treba prevaliti sve te komplikacije i civilizacijske zidove. A to, naravno,
nije besplatno.

inuve uz rivu
I zadnji grunger iz Seattlea zna da mu, ako eli majicu s Kurtom Cobainom,
nego put pod noge prema nekoj hrvatskoj rivi. Trgovci su na
moru toliko matoviti da vam ve dvadeset godina prodaju istog Boba Marleyja,
jeftinu biuteriju i poruke o seksu i pivu na majicama. Kakve to
veze ima i sa im? Dobro da nam ne pokuavaju uvaliti i par skija.

Zvjezdani brod
Vrhunac hrvatskog turizma, kulturnoumjetniki koncentrat najboljeg to nam
domovina iznjedrila, u ljetnim mjesecima pluta od luke do luke
i zrak po klasinoj formuli 2 u 1. Brod s domaim estradnim udesima moda
od famoznog broda budala bez kormilara, prilino rairene
knjievne i likovne alegorije u 15. i 16. stoljeu. Trebalo bi ih pitati. Ne kuim.
Nakon to su nas izdavili preko TV-a i radija izvan sezone, sada nam ele unere-
diti i ono malo ljetne dokolice. A i to rade te lokalne klape? Zato se ne udrue
i demonstriraju im kako se igra potapanja brodova? , nitko
nee stradati. Neke stvari plivaju na vodi.

TEMAT ZAJ Zabawa i spdzanie wolnego czasu

Koji je tvoj omiljeni nain provoenja slobodnog vremena? to bi mogao raditi svaki
dan? to radi kad ima malo vie novaca? to voli najvie raditi u grupi, npr. tvojih
prijatelja, a to voli vie raditi sam? Koja vrsta razonode je najpopularnija u naem
drutvu? to ljudi rade zato to to vole, a to samo da bi impresionirali druge?
Pokuaj objasniti na hrvatskom jeziku znaenje sljedeih izraza iz teksta. U kojim se
situacijama mogu koristiti?

ili tako neto pobrati batine razgibati gubicu

bosti oi pobrati u mreicu aptom
Ide kao alva to potroaki hram vie manje
napuniti baterije prodavati zjake zabaeni kraj
Nema veze psovati nekom mamicu

303
10 domaih ideja zabave
Jedan od najboljih pokazatelja stupnja svijesti naroda je nain na koji se zabav-
lja, gubi vrijeme i openito prodaje zjake. Pa pogledajmo gdje smo mi... Hm,
automat klubovi, pikado, biljar, teletekst, sapunice, shopping centri... Stvarno
neloe. Nain na koji se razonodimo totalno zasluuje dokumentarac od tri mi-
nute.

Automat klubovi
Ima neka tajna veza izmeu kockarnica i hrvatskog graanstva, veza koja po-
staje sve manje tajna, a sve vie bode oi i prednji eoni reanj. Ne znam jeste
li primijetili, ali u posljednjih desetak godina po kvartovima ima vie automat
klubova nego tobogana. Bircevi i ispranjeni poslovni prostori postaju kockarni-
ce. Jo malo pa e i djeji vrtii) i mjesne ambulante. Jel to ekipa malo previe
gledala Branka Kockicu u davnim kolskim danima? Ili imaju toliko para da vie
ne znaju gdje bi ih ostavili pa ekaju nalet sree koji e im isprazniti novanike?

Pikado, biljar...
ank, pivo, dim, mramorne ploice, smrad WC-a, pripita okolina i maina za
pikado. Tip zabave koji vani postoji jedino uz autoceste i ruralne zabaene
krajeve, kod nas je svojedobno postala vrhunska urbana zanimacija. Pikado
je skinuo biljar s top liste omiljenih birtijakih disciplina tamo negdje sredinom
devedesetih. Danas je i sam izgubio dobar dio svoje aure u ime ruleta i po-
ker-automata. Prolijmo suzicu.

Teletekst
Jeste li primijetili tipove od 9 do 99 koji po kafiima zure u ekran s teletekstom
i prebrojavaju koliko su i danas popuili na kladionici. Pa onda dou doma
i upale teletekst, pa onda jo prije spavanja provjere na kompu rezultate vijet-
namske lige i psuju nekom mamicu to je kanadski hokejaki drugoliga pobrao
pak u mreicu u zadnjoj minuti na gostovanju u Zanzibaru. Drutvance pred
teletekstom je posljednji bastion kozmopolitske svijesti u Hrvata.

panciranje oping centrima

Koliko su samo brakova, veza i obitelji spasili West Gateovi, Avenue Mallovi,
Tower centri, Jokeri. Nema vie pria tipa imam dvije mame i dva tate. Sad
je to imam tri oping centra. Nita udno da se mnoe poput gremlina, sve to
sigurno sponzorira svjetska zdravstvena organizacija. Ljudi sad umjesto da se
glou nakon nedjeljnog ruka ili bezidejno zure u strop, odu skupno do oblinjeg
malla i veselo napune baterije u ritualu izlog - kavica - vreica. Valjda jedino
post-socijalistike sredine poput nae imaju minimum neukusa za gradnju tolikih
potroakih hramova usred grada. Desetljeima izolirani od svjetskih tokova ide-
ja i kapitala, hiperaktivno smo se ukljuili na najgoroj dionici puta, a nacionalni
snovi su nam svedeni na ciganska pitanja tipa kada e nam doi H&M i Ikea.

Sapunice
No dobro, mala smo nacija, slatko seoce (miomiris, seoba) na rubu zapad-
nog kulturnog kruga. Proe kroz glavnu ulicu frajer sa sladoledom iz automata

304
i o tome se pria sljedeih pola godine. Doe na male ekrane turska sapunica
i uspjeno smo popunili prazninu javnog prostora na nekoliko mjeseci. Nevje-
rojatna vijest, eherezada. 1001 no ide kao alva po knjiarama, svi ele po
guc orijentalne limunade, teta to uz svaku epizodu ne doe i porcija kebaba.
injenica da se jedna telenovela moe vinuti do teme od svedravnog znaaja
zapravo je genijalni predloak za socioloki serijal od tisuu i dva nastavka.
Moda u 999. epizodi i neto shvatimo o sebi.

Tekme po birtijama
Pred desetak godina uanje po birtijama uz plazma televizore i nogomet bilo je
rezervirano za svjetska i europska nogometna prvenstva. Danas gazde normal-
no pale ekrane na utakmice Lige prvaka, Kupa UEFA-e ili nacionalnih derbija.
Za pet godina kvartovska kvadra e silaziti u kafi odgledati tekmu Rude -
Vinogradar koja se igra iza susjednog plota. Maala. Cjenici pia trebali bi biti
zamijenjeni rasporedom utakmica, a kruni stolovi kolskim klupama gdje se
sjedi iskljuivo u jednom smjeru.

S klupice u auto
Klinci su vie manje zbrisali s ulica i klupica. Pankeri sa Strossa, hipici s da-
mije, lokalna gerila iz svojih parkova. Nekad si mogao pobrati batine na bilo
kojem puteljku ove ili one gradske etvrti samo zato jer si naletio na autohto-
nu kulturnu skupinu u iju se sliku svijeta tvoja faca i nije najbolje uklapala.
Gdje danas prosjeni graanin moe ui u slian umjetniki sukob? eli li
razgibati gubicu, treba otii do narodnjakog kluba ili tako neto. U najboljem
sluaju, ekipa se jo skuplja oko neijeg auta s pivama na krovu. A i ti su
nekakvi doljaci koji su se dovezli samo zato jer radi kiosk i ima sendvia za
12 kuna.

Lounge snobizam
A gdje su nestale curke koje su od 13. do 15. vjeale po zidovima plakate
Robbiea Williamsa, Madonne i onog klinca iz Harryja Pottera? Pa eno ih s kok-
teliem u Piranhi, Galeriji ili Lemon Baru. Ponosno nose bijele fensi hlaice
i velikoduno izmijenjaju svojih 13 figura pretvaranja. teta. Jo do pred dva-
deset godina takve smo komade mogli na vrijeme odvojiti od snobovskog main-
streama i napraviti od njih fatalne make opasne za um, psihu i vitalne organe.
Ovako, najgore to ti mogu napraviti je osiromaiti te za par sto kuna i servirati
ti predivan osjeaj izgubljenog vremena, seks ukljuno. Par tretmana i spreman
si nastaviti Proustovo remek djelo.

Megakoncerti
Jo jedan simptom duhovne pothranjenosti i nacionalne isfrustriranosti je
hipnotiki masovni odlazak na koncerte jaih meunarodnih imena. Ii na U2,
Gunse, Metallicu, Beyonce, pa uskoro i Lady GaGu, bilo je vie pitanje osnovnih
zakona seoske fizike, nego glazbenog ukusa. Tri etvrtine ljudi po takvim spek-
taklima kod nas zna u prosjeku etvrtinu jedne od pjesama s repertoara, ali
nema veze. Jasno, uzbuuje nas cirkus, pirotehnika, reflektori, ogromni ekrani,
200 lepera, boom, crash, wow, ide... Tog nema kod nas u kvartu.

305
Svadbe, krstitke, prve priesti, karmine...
Da nemamo tako izdanu katoliku tradiciju, pitanje je: povodom ega bi se
uope mogli poteno raskvasiti i lupiti par pijano loih tekstova. Hvala nebesima
to su se tako marljivo uplela u sve etape naih ivota, pa imamo gro prilika
izvaditi neki barjak i otvoriti butelju. Vani na Zapadu takvih je drutvenih te-
revenki sve manje. Ljudi se aptom ene, raaju djecu, umiru. Svoje duhovne
sklonosti tretiraju neto intimnije. Kako nematovito. A da im humanitarno po-
aljemo par jednorukih Jackova?

TEMAT ZAJ: Koko i duhovi (film przygodowy dla modziey)

Koko, znatieljni djeak sa sela stie u grad. Stan u koji se useljava pripadao je Vinceku,
starom krtcu, ija je smrt obavijena misterijem. Postoje li duhovi i hoe li Koko uz pomo
svojih prijatelja rijeiti tajnu? U sve e to biti umijeana njegova draesna sestra Marica,
vjerni pas Car, mudri inspektor Krivi i zabrinuti roditelji. Hoe li Koko i ovoj zagonetki
nai rjeenje prije svih odraslih, saznat emo u burnom raspletu ove napete detektivske
prie.
Pogledaj film i odgovori na pitanja. Na kraju proitaj navedene citate iz filma
i sjeti se u kojima su se situacijama koristili. Opii ih. Imaju li poljske ekvivalente?

Vrijeme je novac. Ii spavati s kokoima.

Gadno ti se pie. Krivo si skuio.
Mogu ja! Priinilo ti se.
Nije vrag da si se prepao. Sto posto.
Kaj bulji? Nemogue da to je to.
Koji vrag? Samo da je protiv murje!
Mora nauliti ui. Zato kaj si mi frend.
Jesi za jedan aj? Jesam ti rekao?
Otkud si se stvorio? Idi vidi.
Zbrisao je. Ja jesam taj nesretan Vincek!
Tek onda ste nadrapali. Kaj se tebe tie?
Sad e struja. Dobit e batine.
Nije neto otmjeno. Slobodno!
Svaka ast! Fakat si dosadan.
Vadio je osigurae. Ja astim!
Nisam ti ja kriv. Velim ti.
Pravi se vaan. Vidi leinara starog!
Previe se trudim. Bit e iza reetaka.
Nema nita izmeu redaka.