ROCZNIKI POLSKIEGO TOWARZYSTW A MATEMATYCZNEGO

Seria II: WIADOMOCI MATEMATYCZNE X (1967)

Recenzje

Zbigniew Lewandowski, Geometria wykrelna, Pastwowe wydaw-

nictwo Naukowe, Warszawa 1966, str. 411.
Ksika Z. Lewandowskiego Geometria wykrelna zostaa uznana za jedyny
podrcznik obowizujcy na studiach wieczorowych i zaocznych oraz w Politech-
nice Telewizyjnej. Pozostae pozycje (bardzo liczne na rynku ksigarskim) mog by
jedynie zalecane jako literatura uzupeniajca. Ponisze uwagi bd zatem prb
oceny tej ksiki pod ktem przydatnoci dla wymienionych rodzajw studiw.
w pierwszych latach istnienia studium zaocznego podrcznikiem zalecanym
z geometrii wykrelnej bya ksika S. Szerszenia Nauka o rzutach. Jednolita w uka
dzie, dostatecznie wyczerpujca materia, okazaa si zbyt trudna dla suchaczy studiw
dla pracujcych (ksika ta bya pisana z myl o studentach studium dziennego).
W tej sytuacji Komisja Opiniodawcza powoana przez M.Sz.W. podja w r. 1961
decyzj wydania nowych, przystpnych skryptw. Ich autorami zostali: vV. Jankowski
- skrypt dla studentw wydziaw budowlanych i grniczych (ukaza si w r. 1963),
Z. Lewandowski - skrypt dla studentw wydziaw mechanicznych (ukaza si
w r. 1965).
w geometrii wykrelnej cieray si od dawna dwa pogldy. Zwolennicy pierw-
szego uwaali, e celem geometrii wykrelnej jest rozwijanie- wyobrani przestrzennej
i przygotowanie podstaw dla rysunku technicznego, a wic do lune powizanie
geometrii z technik. Oponenci domagali si cisego powizania geometrii z praktyk
inyniersk. wydaje si, e problem ten zosta rozstrzygnity z korzyci dla zwolen-
nikw pierwszego pogldu, gdy obowizujcy may wymiar godzin (dla studium
wieczorowego 2, 1; 1, 1) nie pozwala na omwienie teorii i licznych przykadw
bardzo specjalnych zastosowa.
Wobec powyszego pisanie podrcznikw przeznaczonych dla suchaczy cile
okrelonych wydziaw jest pozbawione sensu. Powizania odlegych nawet rodzajw
studiw s daleko wiksze, ni rnice programowe w przedmiocie geometria wykrelna.
W praktyce postpuje si zreszt w ten sposb, e partie materiau przeznaczone dla
mniejszej iloci czytelnikw umieszcza si na kocu podrcznika. Decyzja Komisji
Opiniodawczej okazaa si zreszt nieaktualna ju w r. 1964, gdy pierwsze dwa lata
studiw otrzymay jednolity program oglnotechniczny.
Skrypt Z. Lewandowskiego, poprawiony i uzupeniony, mgby wic by obo-
wizujcym podrcznikiem zarwno dla kierunkw mechanicznych, jak i budowla-
nych. Autor nie zrealizowa jednak podstawowego postulatu Komisji Opiniodawczej.
Pomijajc wszelkie wady podrcznika naley stwierdzi, e jest on trudniejszy od
ksiki S. Szerszenia.
Jeli obecnie krytykuje si geometri wykreln za jej abstrakcyjno, zbytnie
oderwanie od techniki, to chyba nie dlatego, e krytykujcy jest przekonany o koniecz-
noci rozwizania kilkunastu bardzo wyspecjalizowanych zadali. Jest to raczej protest
przeciwko wykadowi opartemu na tzw. metodzie ladw - metodzie logicznie
 120 Recenzje

zwartej, ale nadmiernie rozbudowanej, spychajcej rol wyobrani na plan dalszy.

Metoda ta jest coraz rzadziej stosowana w wykadach geometrii wykrelnej. Dla
przykadu, pite wydanie (r. 1948) ksiki Miillera i Kruppy Lehrbuch der darstellender
Geometrie zawiera zaledwie kilka konstrukcji tego typu. W podrcznikach nowszych,
jak np. Practical Descriptive Geometry H. Granta czy Konstructive Geometrie fur Tech-
niker F. Hohenberga konstrukcje ladowe s zupenie pomijane. Autorzy wyznajc
zasad, e naley rozwizywa zadania nawet trudne, ale najprostszymi rodkami,
ograniczaj si do najprostszej metody rozwizywania zada, tzw. transformacji
ukadu odniesienia. Omawiany podrcznik zawiera natomiast nie tylko metod ladw
i transformacji ukadu odniesienia, ale jeszcze transformacj odwzorowania i trans-
formacj pooenia.
'V konsekwencji te same zadania rozwizywane s kilkakrotnie, a kolejne
zagadnienia nie wynikaj w sposb jasny z poprzednich. Tok wykadu przestaje by
czytelny.
Tak przyjta koncepcja wykadu jest rdem innej wady podrcznika. Przed-
stawiajc w sposb przybliony stosunek iloci stron przeznaczonych na omwienie
konstrukcji elementarnych do iloci stron przeznaczonych na omwienie wasnoci
krzywych i powierzchni, otrzymujemy u Z. Lewandowskiego 120: 70, w skrypcie
W. Jankowskiego 40:80, u F. Hohenberga 20:60, u H. Granta 100: 130.
Przedstawione liczby mona rnorodnie interpretowa. Mona stwierdzi, e
teoria krzywych i powierzchni zamiast by centraln pozycj podrcznika zostaa
potraktowana przez Autora marginesowo, mona jednak uwaa, e teoria ta zostaa
potraktowana obszerniej ni np. u F. Hohenberga. Niestety obszerniejszy wykad
nie zawsze jest wykadem lepszym. Ilustracj tych liczb niech bdzie jeszcze to, e
w 400 stronicowym podrczniku geometrii wykrelnej Z. Lewandowskiego zabrako
miejsca na omwienie powszechnie stosowanych konstrukcji paraboli i hiperboli,
na omwienie przekrojw powierzchni stokowych nieobrotowych drugiego stopnia,
na podanie kilku podstawowych twierdze okrelajcych wasnoci linii przenikania
powierzchni.
Jeli ju wspomniaem o objtoci podrcznika, pozwol sobie zauway, e
ksiki Geometria wykrelna nie mona czyta", naley j analizowa, uzupenia
licznymi szkicami i bardzo pracochonnymi wiczeniami. Podrcznik powinien by
napisany w sposb zwarty, obejmowa materia minimalny ze szczeglnym zwrceniem
uwagi na najwaniejsze partie materiau. Jest rzecz oczywist, e podrcznik, w kt-
rym 300 stron naley zaliczy do materiau podstawowego, przeznaczonego w nowym
programie na pierwszy semestr studiw, jest dla studentw pracujcych zawodowo
nie do przyjcia.
Ponadto uwaam, e:
podrcznik przeznaczony dla studentw studiw oglnotechnicznych musi
zawiera rozdzia o perspektywie,
nie mona napisa poprawnego po~rcznika z geometrii wykrelnej nie w_vro-
wadzajc elementw niewaciwych,
transformacja pooenia nie ma znaczenia praktycznego, gdy jest mniej wicej
dwukrotnie bardziej pracochonna ni transformacja ukadu odniesienia (p. np. rys. 8. 7
8.30).
Z uwag o charakterze redakcyjnym wymieni tylko waniejsze:
str. 811 - Odcinek o kocach A i B oznaczamy symbolem AB." Zaznaczanie
-" jest zbyteczne, jeli uywa si wycznie sformuowa w rodzaju: Odcinek AB ...
przystajcy do swego rzutu A'B' (str. 141.!J).

77 8 - 'Vprowadzenie pojcia skierowany kt obrotu" jest rwnowane

z owiadczeniem, e naley poda jedno rozwizanie (wybr pozostawia si rysuj-
 Recenzje 121

cemu). Wprowadzenie takiego pojcia nie jest konieczne, a przeszkadza w czytaniu

(p. np. str. 89 9 ).
91 10 - Twierdzenie to zostao wczeniej przyjte jako definicja.
91 34 - Przez ukady osiowo powinowate rozumie si tutaj dwa ukady znaj-
dujce si w powinowactwie osiowym prostoktnym. Na str. 921 - najdujce si
w powinowactwie dowolnym. Pojcia te s systematycznie mieszane (np. str. 92 i 93).
921 - Nie wyjaniono na czym polega uoglnienie.
93 5 - Na str. 91 powinowactwo zostao zdefiniowane jakQ zwizek dwch
zjednoczonych ukadw.
93 5 - W twierdzeniu tym naley podkreli, e o powinowactwa nie jest
na og osi x.
1070 i 109 - ... przez przeniesienie.
212 9 - Definicja nie jest poprawna, gdy (w zakresie omawianych elementw)
nie mona okreli odpowiednioci wzajemnie jednoznacznej midzy zbiorem punktw
ukadu paskiego a wizk prostych.
227 - W podrcznikach geometrii wykrelnej dla szk wyszych nie naley
zachca czytelnikw do krelenia krzywych drugiego stopnia sposobem podanym
na rys. 11.35, 11.36.
233 - Wykonujc rozwinicie powierzchni walcowej obrotowej naleao wy-
kaza, e otrzymana krzywa jest sinusoid. Tego samego zdania jest na str. 306 Autor
uzupenienia.

279 - Na rys. 12.27 niepotrzebnie narysowano przekrj poziomy.

38711 - Autor pisze, e student obowizany jest wykona cztery prace kontrolne.
Od kilku lat studenci zobowizani s do wykrelenia jedynie dwch prac kontrolnych.
Ustalonej liczby pracownicy Katedr zmienia nie mog.
Reasumujc naley stwierdzi, e ksika Z. Lewandowskiego - Geometria
wykrelna jest zbyt obszerna i zbyt trudna. Napisana w stylu tradycyjnym, nie zacho-
wuje waciwej proporcji midzy konstrukcjami elementarnymi, a teori krzywych
i powierzchni.
Ksika ta nie powinna by podrcznikiem obowizujcym na studiach dla
pracujcych.

Jerzy Kaczmarek

L. S. Goddard, .2lfetody rnatematyczne w badaniach operacyjnych,

tum. J. Szczepkowicz, Biblioteka Naukowa Inyniera, Pastwowe -wy-
dawnictwo Naukowe, warszawa 1966, str. 241.
Ta poyteczna ksieczka daje przegld najwaniejszych dziaw teorii bada
operacyjnych. Po krtkim ale bardzo treciwym wstpie objaniaj~~cym pojcia mate-
matyczne, omwione jest programowanie liniowe (Rozdz. Il) i jego szczeglnie wany
przypadek: zagadnienie transportowe (Rozdz. III). Zagadnienie przydziau pracy
wczone jest, tak jak by powinno, do rozdziau o zagadnieniu transprtowym, ale
jest wydzielone z tego pierwszego, aby podkreli odrbno metod rozwizania opar-
tych na twierdzeniu Koniga. Dalej znajdujemy dwa rozdziay (IV i V) dotyczce sys-
temw obsugi masowej, zagadnienia odnowy i konserwacji (Rozdz. VI) i zagadnienia
zapasw (Rozdz. VII).
Ksika jest napisana jasno i poprawnie. Autor zwracajc uwag czytelnika
na zastosowania pilnuje w caej ksice precyzji matematycznej i dokadnoci wyso-