BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Relacje francusko-niemieckie
pod znakiem zapytania.
Przed wyborami prezydenckimi
we Francji
Jacek Kubera

Po raz pierwszy w V Republice Francuskiej na kilka dni przed

pierwsz tur wyborw prezydenckich (23.04.2017) nikt nie mo-
e by pewnym ich wynikw. Rnica midzy czterema najwa-
niejszymi kandydatami wynosi od jednego do czterech punktw
Redakcja: procentowych, a okoo 27% chccych wzi udzia w wyborach
Radosaw Grodzki wci waha si, na kogo odda swj gos (Elabe, 17.04.2017). Nie
Jacek Kubera
(redaktor naczelny) wiadomo te, jak zachowaj si osoby, ktre deklaruj pozosta-
Piotr Kubiak nie w domach (szacuje si, e frekwencja w pierwszej turze
Krzysztof Malinowski bdzie podobna, jak pi lat temu, kiedy wyniosa 79,5%). Tym-
czasem gwni kandydaci w wyborach reprezentuj diametralnie
Korekta:
Hanna Ranek odmienne pogldy na polityk zagraniczn, w tym kluczow dla
Francji polityk europejsk i stosunki francusko-niemieckie.

Nr 303/2017 W drugiej turze wyborw znale si mog politycy, ktrzy

21.04.17 nie zostali wyonieni w prawyborach Republikanw i Partii
Socjalistycznej Emmanuel Macron, Jean-Luc Mlenchon, Marine
ISSN 2450-5080
Le Pen, czyli dwch ugrupowa sprawujcych na przemian wadz
przez ostatnich 60 lat. Znamienne jest rwnie to, e Nicolas
Sarkozy ani Franois Hollande, ktrzy jako prezydenci ksztatowali
polityk zagraniczn Francji w ostatnich 10 latach, nie s kan-
dydatami w obecnym gosowaniu (N. Sarkozy przegra w prawy-
Biuletyny dostpne borach na centroprawicy z Franois Fillonem i Alainem Jupp,
take dziki:
NEWSLETTER IZ z kolei F. Hollande zrezygnowa z ubiegania si o drug kaden-
FACEBOOK cj, co zdarzyo si po raz pierwszy w historii V Republiki). Po 12
SCRIBD
LINKEDIN latach od francuskiego nie w referendum w sprawie Konstytu-
TWITTER cji Unii Europejskiej, Francuzi ponownie staj przed dylematem
midzy kontynuowaniem integracji europejskiej a jej zahamo-
waniem, zdajc sobie spraw, e ich decyzja moe wpyn
na kierunek przemian w caej UE. Zdaniem komentatorw (IFRI,

1z6
18.04.2017), zdawkowe potraktowanie polityki zagranicznej w debatach przedwybor-
czych oznacza generaln trudno Francuzw z dostosowaniem si do nowego podzia-
u wpyww w wiecie, utraty pozycji pastw europejskich i pojawienia si nowych
mocarstw. Zauwaa si, e w czasie dwch ostatnich prezydentur zmalao znaczenie
Francji na arenie midzynarodowej. Polityk N. Sarkozyego i F. Hollandea okrela
si mianem zbytniego okcydentalizmu, przez co rozumie si utrat przez Francj
wielu elementw jej dawnej niezalenoci wobec dziaa Stanw Zjednoczonych
paradoksalnie w momencie, kiedy w Waszyngtonie pod rzdami Baracka Obamy re-
zygnowano z roli hegemona pilnujcego bezpieczestwa wiatowego.
Ostatnie dziesiciolecie przynioso rwnie zmian w stosunkach francusko-
-niemieckich. Niemcy przestay by chorym czowiekiem Europy i urosy do roli nie-
formalnego lidera UE, nadajcego ton debacie europejskiej, m.in. nad kryzysem zadu-
eniowym i napraw strefy euro oraz do pewnego stopnia nad kryzysem uchod-
czym. Francja zbliya si natomiast do roli pastwa z jednej strony legitymizujcego
niemieckie przywdztwo, z drugiej reprezentujcego interesy poudniowych pastw
UE. Rnice midzy Niemcami i Francj o charakterze strukturalnym, przezwyciane
przez wiele lat dziki przekonaniu o korzyciach z pogbiania integracji, silnie za-
znaczyy si w czasie zapocztkowanego w 2008 r. kryzysu w strefie euro. Wpyno
to na zmniejszenie wzajemnego zaufania, powstawanie nowych konstelacji politycz-
nych (Francja-Hiszpania-Wochy, Niemcy-Polska) i wrcz ryzyko rozejcia si sojuszu
Niemiec i Francji. Rozbienoci w spojrzeniu na polityk budetow i monetarn
sprawiy, e Niemcy zbliyy si do pastw pnocnych i wschodnich UE, Francja za
silnie dotknita kryzysem gospodarczym zacza reprezentowa gos peryferyjnych
w strefie euro, poudniowych pastw UE. Od wrzenia 2016 r. Francja wraz z Wo-
chami, Hiszpani, Portugali, Grecj, Cyprem i Malt tworz blok pastw rdziem-
nomorskich (EUMed, Mediterranean EU Countries) domagajcych si rezygnacji
z promowanej przez Niemcy polityki oszczdnoci. Podnosz take inne postulaty,
ktre ze wzgldw gospodarczych s nie do zaakceptowania przez Niemcy, w tym
powoania unii fiskalnej (stae transfery do mniej zamonych pastw), emisji euroob-
ligacji (przejcie take przez Niemcy odpowiedzialnoci za dugi pastw Poudnia)
i osobnego budetu dla strefy euro.
Wobec wyjcia Wielkiej Brytanii z UE, Niemcy a do szczytu UE27 na Malcie
(03.02.2017) dystansoway si od propagowanej przez Francj Europy wielu prdko-
ci. Prowadziy konsultacje z wieloma partnerami europejskimi, w tym z pastwami
Grupy Wyszehradzkiej, dc do zachowania jednoci wszystkich pastw czonkow-
skich UE. W kwestiach bezpieczestwa obaj partnerzy odmiennie definiowali te
regiony wymagajce priorytetowych dziaa (Francja: misje UE w Republice rodko-
woafrykaskiej, w Mali i Somalii; Niemcy: wschodnie ssiedztwo UE). Najmniej kon-
trowersji midzy Paryem a Berlinem budzi kwestia zwikszenia wsppracy w zakresie
polityki obronnej, zwalczania terroryzmu, ochrony granic zewntrznych i przyjmowa-
nia uchodcw. Zarysowane wyej priorytety i postulaty Francji s popierane przez
dotychczas najwaniejsze dwa rywalizujce ze sob ugrupowania polityczne, z kt-
rych wywodz si byli prezydenci: zarwno Parti Socjalistyczn, jak i centroprawi-
cowych Republikanw.

2z6
 Przyszy/a prezydent Francji bdzie musia/a uwzgldni strategiczne rnice
midzy Berlinem a Paryem w wizji dalszego rozwoju UE, obecn pozycj Niemiec
w UE oraz kwestie wymagajce pilnego wspdziaania Niemiec i Francji, do ktrych
nale: regulacja napywu uchodcw i wzmocnienie kontroli zewntrznych granic
UE, Brexit, zarzdzanie dugiem Grecji i kryzysem ekonomicznym we Woszech, kon-
solidacja strefy euro, reforma instytucji europejskich, wyzwania bezpieczestwa
i rozwoju gospodarki informatycznej. Kwestie te pozostan jednak zawieszone do czasu
wrzeniowych wyborw w Niemczech.
Biorc pod uwag wypowiedzi piciu najwaniejszych kandydatw w wyborach
prezydenckich, mona wyrni dwa zasadnicze scenariusze przyszych relacji midzy
Paryem a Berlinem. Podstawow o podziau nie stanowi lewicowo czy prawicowo
kandydata/kandydatki, ale ocena dotychczasowego stanu integracji europejskiej oraz
polityki Niemiec, uosabianych przez kanclerz Angel Merkel.
Pierwszy scenariusz, to scenariusz kontynuacji, a nawet wzmocnienia wsp-
pracy francusko-niemieckiej, ktry realizowaliby F. Fillon, Benot Hamon i E. Macron.
Wszyscy oni byli przyjci przez kanclerz Niemiec w czasie kampanii wyborczej, a do-
datkowo E. Macron, byy minister w rzdzie PS, otrzyma poparcie od niemieckiego
ministra finansw Wolfganga Schuble (cho spodziewano si, e raczej poprze
on F. Fillona, kandydata partii nalecej do tej samej europejskiej rodziny politycznej,
co CDU).
Uwag mediw zagranicznych szczeglnie przyciga E. Macron, zaoyciel nowej
partii En Marche! [W Ruchu!], centrysta, urzdnik i doradca rzdowy w czasach
N. Sarkozyego oraz minister w rzdzie Manuela Vallsa za prezydentury F. Hollandea.
Uzyska poparcie wielu politykw reformatorskiego skrzyda Partii Socjalistycznej,
w tym M. Vallsa i obecnego ministra obrony Jean-Yves Le Driana, a take przywdcy
centroprawicowej partii Le Mouvement dmocrate, Franois Bayrou, i niektrych
politykw z partii Republikanie. Macron chce wsppracy zarwno z niemieck chade-
cj, jak i z SPD (przez ktr zosta dobrze przyjty, pomimo wsppracy tej partii
z francusk PS, ktrej kandydatem jest B. Hamon), aby uczyni Europ bardziej
skuteczn. Jako jedyny uwaa, e aby przekona Niemcy do gbokich reform w UE,
naley przeprowadzi rwnie powane reformy strukturalne we Francji. Macron pod-
krela konieczno cisej wsppracy z Niemcami, a take odnowienia zaufania Berli-
na do Parya poprzez wzmocnienie wkadu Francji w budet europejski. Jest krytyczny
wobec tego, jak zostaa skonstruowana strefa euro, i pragnie j naprawi m.in.
poprzez wprowadzenie urzdu ministra gospodarki i finansw strefy euro. Chciaby
wzmocni wspprac z innymi pastwami UE w zakresie dziaa policji, sdownic-
twa, praw socjalnych, polityki handlowej i polityki rolnej. Jako prezydent wyraziby
te poparcie dla staego czonkostwa Niemiec w Radzie Bezpieczestwa ONZ.
F. Fillon natomiast to konserwatysta i ekonomiczny libera w partii Republikanie,
byy premier rzdu za prezydentury N. Sarkozyego. Jest zdania, e Francja i Niemcy
z powrotem powinny sta si motorem integracji europejskiej. Postuluje wprowa-
dzenie politycznego zarzdzania stref euro, polityczn koordynacj dziaa Europej-
skiego Banku Centralnego (EBC), konwergencj gospodarek europejskich w zakresie
polityki fiskalnej, stworzenie Europejskiego Funduszu Walutowego w celu uniezalenie-
nia si od MFW, obron interesw Francji i innych pastw europejskich w negocjacjach

3z6
nad Brexitem. Chce wsppracy z Niemcami w dziedzinie przedsibiorczoci, wojsko-
woci i rozwoju infrastruktury informatycznej. Jako premier Francji by w dobrych
relacji z wczesnym premierem Rosji Wadimirem Putinem, a jako prezydent chcia-
by wczy si w budowanie dialogu z Rosj. Prbujc odzyska poparcie sprzed kilku
miesicy (jeszcze w styczniu chciao na niego gosowa od 23 do 28% wyborcw), sta-
ra si zachowa wizerunek umiarkowanego i dowiadczonego polityka, jednoczenie
wypowiadajc si na temat koniecznoci dbania o zachowanie tosamoci narodowej,
co mogyby przekona do niego zwolennikw M. Le Pen.
Kontynuacj zapewniby take B. Hamon, jeden z trzech najwaniejszych kandy-
datw, obok E. Macrona i J.-L. Mlenchona, reprezentujcych rne nurty francuskiej
lewicy. Reprezentuje on lewe i ekologiczne skrzydo Partii Socjalistycznej oraz znane
pogldy tej partii, ktre dotychczas byy trudne do przyjcia przez Niemcy: utworze-
nia odrbnego budetu strefy euro oraz zarzdzajcych ni zgromadzeniem parla-
mentarnym i na nowo sformowan rad ministrw, konwergencji gospodarek euro-
pejskich w zakresie pacy minimalnej i polityki podatkowej. Chce uatwienia finan-
sowania przez EBC zadue pastw UE, natomiast wydatki na obronno i polityk
migracyjn uzalenia od kwestii budetowych. Jego wyniki w sondaach przedwybor-
czych s coraz sabsze, zwaszcza wobec postawy niektrych politykw reformator-
skiego skrzyda PS, ktrzy nie kryj, e ideowo bliej im do E. Macrona.
Drugi scenariusz, polegajcy na znacznej modyfikacji stanowiska Francji wobec
Niemiec, wie si z wyborem M. Le Pen lub J.-L. Mlenchona. Obydwoje krytykuj
polityk A. Merkel, symbolizujc ich zdaniem to, co naley odrzuci w projekcie
europejskim.
Kandydatka radykalnie prawicowego Frontu Narodowego, suwerenistka M. Le Pen,
jest przeciwniczk UE i zapowiada, e jako prezydent Francji zaraz po wyborach
przeprowadzi referendum w sprawie Frexitu. Opowiada si za rezygnacj z euro
i powrotem do franka oraz za wyjciem ze strefy Schengen. Le Pen, znana z retoryki
wielkiego zastpienia Francuzw przybyszami z innych regionw wiata, chce ogra-
niczy napyw imigracji do ok. 1/10 obecnego poziomu. Prezydenta F. Hollandea
oskara o realizowanie polityki Niemiec we Francji, czego przejawem byo nazwanie
go w Parlamencie Europejskim, w obecnoci A. Merkel, wicekanclerzem administru-
jcym francusk prowincj. Wspprac z Niemcami chciaaby zastpi sojuszem
z poudniowymi pastwami UE. Proponuje wyjcie Francji ze struktur wojskowych
NATO i pochlebnie wypowiada si na temat polityki W. Putina w sprawie Ukrainy
i w Syrii, ktremu zoya wizyt na Kremlu miesic przed wyborami (24.03.2017).
J.-L. Mlenchon, ktry w 2005 r. opuci PS, reprezentuje radykalne lewicowe
ugrupowanie La France insoumise (Francja niepoddana), bliskie ideowo greckiej Syrizie
czy hiszpaskiej Podemos. Krytykuje wczeniejsze rzdy za przedkadanie gosu
Komisji Europejskiej i Niemiec nad interesy Francji. Jest autorem ksiki, pamfletu
na temat Niemiec, Le hareng de Bismarck (le poison allemand) (led Bismarcka
[niemiecka trucizna], 2015), w ktrym uznaje, e Niemcy zatruwaj gospodark
pastw UE, prbujc narzuci swj model gospodarczy i skazujc pastwa takie jak
Grecja (ale take i Francja) na bied, chaos spoeczny i polityczny. Uwaa, e Niemcy
s zagroeniem dla swych partnerw europejskich i e realizuj swe interesy poprzez
instytucje unijne. Postuluje wzmocnienie wsppracy z pastwami spoza UE oraz jako

4z6
przeciwnik polityki Stanw Zjednoczonych wyjcie z NATO i wstpienie do Sojuszu
Boliwariaskiego zrzeszajcego niektre pastwa Poudniowej i rodkowej Ameryki.
Domaga si renegocjacji traktatw europejskich, wyjcia z Paktu Stabilnoci i Wzrostu,
odebrania niezalenoci EBC i rezygnacji z polityki oszczdnoci. W przypadku braku
zgody Niemiec i innych partnerw europejskich na realizacj tych postulatw,
J.-L. Mlenchon zapowiada zaprzestanie pacenia przez Francj skadki do budetu
UE, a nawet, poprzedzony referendum, Frexit i rozpoczcie budowy nowej, bardzie
socjalnej i ekologicznej Europy z pastwami podzielajcymi jego wizj integracji
(w najwikszym stopniu liczy na wspprac z poudniowymi pastwami UE).
Na uwag zasuguje fakt, e wszyscy najwaniejsi kandydaci na urzd prezydenta
dostrzegaj rozbieno interesw Francji i Niemiec uwidaczniajc si w funkcjo-
nowaniu strefy euro. W przypadku scenariusza kontynuacji, Francja wspierana przez
pastwa EUMed nadal bdzie rzecznikiem zmian w Unii Gospodarczej i Walutowej.
Zachowanie dotychczasowego modelu stosunkw francusko-niemieckich sprawia,
e prawdopodobne s rozwizania, ktre stopniowo, nie radykalnie, prowadzi bd
do konsolidacji politycznej w strefie, polegajce np. na oddaniu uprawnie instytu-
cjom unijnym ministerstwu finansw lub komisarzowi ds. strefy o szerokich kompe-
tencjach. Warto natomiast zauway (IRIS, 19.04.2017), e M. Le Pen i J.-L. Mlenchon
w zbliony sposb, co pozostali kandydaci, identyfikuj przyczyn gospodarczych
problemw peryferyjnych pastw strefy euro, ktr ich zdaniem jest narzucenie nie-
mieckiego modelu gospodarki, opartego na oszczdzaniu i niskiej inflacji. Podkrela
si, e podobnie, jak zestawiana z nimi czsto niemiecka Alternative fr Deutschland,
przejawiaj oni ostrono wobec wsplnej waluty i jednoczenie uwypuklaj, nawet
w wikszym stopniu ni politycy do tej pory sprawujcy wadz, narodowe wizje
gospodarki. O ile bowiem pogldy Le Pen i Mlenchona odzwierciedlaj model fran-
cuski (aktywno, a nawet i interwencje pastwa w sprawy gospodarcze), o tyle Afd
bliska jest szczeglna wersja ordoliberalizmu i zwizany z nim brak zgody na przeka-
zywanie transferw krajom Poudnia. W drugim scenariuszu naley zatem zakada
brak wsppracy z Niemcami w sprawie zreformowania strefy euro; bardziej prawdo-
podobna jest wizja destabilizacji w Eurolandzie i szerzej w caej UE, przy jednocze-
snym zachowaniu czonkostwa Francji w UE (na podstawie dotychczasowych postaw
ws. UE mona sdzi, e Francuzi w referendum zagosowaliby przeciwko Frexitowi).
Sondae publikowane od pocztku lutego najwiksze szanse na udzia w drugiej
turze daj E. Macronowi i M. Le Pen. Biorc jednak pod uwag dynamik ostatniego
etapu kampanii prezydenckiej, nie naley wyklucza, e miejsce lidera En Marche!
lub Frontu Narodowego zajmie J.-L. Mlenchon lub F. Fillon. Wyniki bada ankieto-
wych opublikowanych w ostatnim tygodniu (Ifop-Fiducial, 18.04.2017; porwnanie
z sondaem opublikowanym tydzie wczeniej), daj zwycistwo w pierwszej turze
E. Macronowi (23%, bez zmian), tu za nim plasujc M. Le Pen (22%, spadek o 2 p.p.),
J.-L. Mlenchona (19,5%, wzrost o 0,5 p.p.) i F. Fillona (19%, wzrost o 0,5 p.p.), a duo
dalej B. Hamona (8%, bez zmian). Udzia w wyborach deklaruje 70% (wzrost o 2 p.p.)
osb uprawnionych w gosowaniu. Podobne dane zawiera inny sonda (Opinionway-
-Orpi, 17.04.2017; porwnanie z wynikami zamieszczonymi 14.04.2017), ktry pokazuje
ten sam wynik M. Le Pen (22%, spadek o 1 p.p.) i E. Macrona (22%, bez zmian) i nieco
sabszy pozostaych kandydatw, F. Fillona (21%, wzrost o 1 p.p.) i J.-L. Mlenchona
(18%, wzrost o 1 p.p.; wynik B. Hamona to 8%). Wedug sondau Elabe (21.04.2017),

5z6
 M. Le Pen nie ma obecnie szans na wygran z jakimkolwiek z kandydatw w drugiej
turze wyborw, natomiast E. Macron moe liczy na zwycistwo w spotkaniu z kadym
ze swych rywali. F. Fillon moe wygra w drugiej turze tylko z M. Le Pen, a J.-L. Mlen-
chon zarwno z M. Le Pen, jak i z F. Fillonem.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jacek Kubera dr, socjolog i romanista, autor prac z zakresu socjologii migracji, narodu
i stosunkw etnicznych, zajmuje si polityk zagraniczn Francji, zwaszcza stosunkami
francusko-niemieckimi, adiunkt w Instytucie Zachodnim.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
6z6