You are on page 1of 7

BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Macron i Niemcy:
perspektywy wsppracy
nad reform strefy euro
Jacek Kubera

Nowo wybrany prezydent Francji Emmanuel Macron wprowa-


dzenie budetu strefy euro uczyni jednym z gwnych punktw
swego programu wyborczego. Cho postulat ten powtarzany by
take przez jego poprzednikw, Francji dotychczas nie udao si
do niego przekona Niemiec, niechtnych wprowadzaniu dodat-
kowych mechanizmw finansujcych rozwj sabszych gospodar-
Redakcja:
Radosaw Grodzki czo pastw. Macron, jako byy sekretarz generalny w gabinecie
Jacek Kubera Franois Hollandea (2012-2014) i byy minister gospodarki,
(redaktor naczelny) przemysu i cyfryzacji (2014-2016), zdaje sobie z tego spraw,
Piotr Kubiak dlatego proponuje Niemcom nowy deal europejski, o ktrym
Krzysztof Malinowski
mwi m.in. w czasie debaty w Berlinie, jeszcze w czasie kam-
Korekta: panii.
Hanna Ranek

Pierwsze reakcje na wygran Macrona


Nr 308/2017
24.05.17 Politycy dwch najwikszych niemieckich partii CDU/CSU
i SPD, w tym kandydaci na urzd kanclerza Niemiec w nowej
ISSN 2450-5080 kadencji Angela Merkel i Martin Schulz, z zadowoleniem przyjli
wynik francuskich wyborw (7.05.2017). Pozytywne reakcje
wzbudzia zarwno przegrana w drugiej turze Marine Le Pen
(uzyskaa 33,9%), krytycznej wobec Niemiec i opowiadajcej si
za wyjciem Francji z Unii Europejskiej (UE), jak i zwycistwo
Biuletyny dostpne (66,1%) zwolennika pogbienia wsppracy Francji i Niemiec
take dziki: oraz samej integracji europejskiej.
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD Kanclerz Merkel owiadczya (8.05.2017), e Macron niesie
LINKEDIN
TWITTER
nadziej milionw Francuzw, ale take wielu osb w Niem-
czech i w caej Europie. Zapowiedziaa pomoc Niemiec w prze-
prowadzeniu reform we Francji i wspprac w kwestiach euro-
pejskich. Przewodniczcy SPD M. Schulz, gratulujc Macronowi,
mwi o koniecznoci zjednoczenia si demokratw we Francji
przeciwko nacjonalizmowi, uosabianemu w jego opinii przez Le Pen.

1z7
M. Le Pen. Wynik Macrona odczytano jako wygran idei silnej Europy (Steffen Seibert,
rzecznik kanclerz Angeli Merkel), Francji, Unii Europejskiej i przyjani francusko-
-niemieckiej (Michael Roth, sekretarz stanu ds. europejskich) nad radykalizmem
i populizmem (Manfred Weber, przewodniczcy grupy poselskiej Europejskiej Partii
Ludowej w Parlamencie Europejskim PE). Wczeniej, kilka dni przed I tur, minister
finansw Wolfgang Schuble zadeklarowa, e gdyby by Francuzem, gosowaby
na Macrona, cho jako czonek CDU, ktra z francuskimi Republikanami naley do tej
samej frakcji w PE, powinien by wesprze Franois Fillona.
Podobnie, zaraz po ogoszeniu wynikw, komentatorzy najwaniejszych nie-
mieckich gazet wyraali ulg z powodu niedopuszczenia do wadzy M. Le Pen, np.
Sddeutsche Zeitung zamiecia artyku Stefana Korneliusa Katastrofa zaegnana.
Jednoczenie wskazywano na wag problemw wewntrznych, z jakimi mierzy si
bdzie Macron (Holger Stelzner w FAZ, Sascha Lehnartz w Die Welt), oraz na wyzwa-
nie przekonania do siebie Francuzw, ktrzy w drugiej turze gosowali bardziej prze-
ciwko M. Le Pen ni za nim samym (Wybrany, ale jeszcze nie wygrany, pisa Stefan
Simons w SpiegelOnline).

W kierunku wzmocnienia UE i wsppracy z Niemcami

Nowy prezydent Francji deklaruje, e chce historycznej odnowy UE (15.05.


2017). Jako jedyny z kandydatw startujcych w minionych wyborach jednoznacznie
mwi o korzyciach z przynalenoci Francji do UE. Flagi unijne wraz z flagami fran-
cuskimi towarzyszyy niemal wszystkim jego spotkaniom z wyborcami. Z kolei w mo-
mencie zakoczenia gosowania w drugiej turze i przedstawienia wstpnych wynikw
(7.05.2017) kroczy w stron zwolennikw oczekujcych przed Luwrem przy dwi-
kach hymnu UE, Ody do radoci.
Macron w czasie kampanii przedstawia UE jako instrument realizacji francu-
skich interesw w zglobalizowanym wiecie. Wobec wyzwa, jakie stanowi polityczny
dialog ze Stanami Zjednoczonymi, Rosj, Chinami i innymi pastwami aspirujcymi
do roli regionalnych i wiatowych mocarstw, UE powinna sta si jego zdaniem orga-
nizacj w wikszym stopniu polityczn, lepiej zarzdzan, dziaajc efektywniej
i sprawniej. Aby to osign, nowy prezydent Francji opowiada si za pogbianiem
integracji w rnych obszarach przez zainteresowane pastwa czonkowskie; zapo-
wiada, e bdzie zachca do zorganizowania w caej UE oglnonarodowych debat
powiconych przyszoci projektu europejskiego. Wspprac Francji i Niemiec Macron
uwaa przy tym za warunek konieczny, cho nie wystarczajcy, dla realizacji postu-
lowanych przez siebie zmian. Najwaniejsze elementy europejskiego programu zao-
yciela En Marche! nie s jednak nowe, gdy znajdoway si ju od dawna w progra-
mach dotychczas rzdzcych partii prawicowych (dzi Republikanie) i lewicowych
(Partia Socjalistyczna). Nowo stanowi sposb, w jaki Macron chce wyj z impasu
w stosunkach francusko-niemieckich i odzyska zaufanie Niemiec do Francji. Nastpi
miaoby to dziki realizacji trudnych reform gospodarczych (uelastycznienie rynku
pracy, obnienie kosztw pracy, zintensyfikowanie aktywnej walki z bezrobociem),
czyli wykonania przez Francj zadania domowego, ktrego od lat domagali si

2z7
Niemcy od Francuzw zwaszcza wwczas, gdy Pary inicjowa dyskusj o politycznej
konsolidacji pastw Eurogrupy.
Byy francuski minister finansw w ostatnich miesicach na wiele sposobw
akcentowa swe przywizanie do wsppracy z Niemcami. Zapowiada, e chce wspie-
ra je w deniach do uzyskania staego czonkostwa w Radzie Bezpieczestwa ONZ.
Chwali te rzd w Berlinie za postaw w czasie kryzysu zarzdzania napywem
uchodcw do UE. Co jednak wydaje si najwaniejsze dla Niemiec, mwi, e naley
pogodzi dwie logiki zarzdzania gospodark w UE blisk Francji i poudniowym
pastwom strefy euro (Grecja, Wochy, Hiszpania, Portugalia, Malta, Cypr) logik
pobudzania wzrostu inwestycjami, nawet kosztem wyszej inflacji, z logik Niemiec
i pnocnych pastw strefy (m.in. Holandia, Austria), polegajc na polityce oszczd-
noci i rygoryzmie budetowym. Zapowiadane przez niego reformy systemu gospo-
darczego Francji wychodz naprzeciw niemieckiej wizji naprawy finansw publicz-
nych, ktrej w czasie kryzysu w strefie euro, wobec kwestii zaduenia Grecji, bronia
kanclerz Merkel, a ktr z kolei wasnymi, pobudzajcymi gospodark propozy-
cjami prbowali przeciwway obydwaj poprzednicy Macrona. Pozytywnie po drugiej
stronie Renu przyjmowana jest zapowied zmniejszenia deficytu budetowego Fran-
cji do wymaganego przez Komisj Europejsk (KE) puapu 3% PKB (w 2015 r. wynosi
on 3,6%, w 2016 3,4%; nota bene w 2018 r. Francja bdzie prawdopodobnie jedynym
pastwem UE przekraczajcym prg 3%). Sam plan naprawczy Macrona kojarzony jest
w Niemczech z reformami systemu opieki spoecznej i rynku pracy Agenda 2010
kanclerza Gerharda Schrdera, ktre przyczyniy si do uzyskania przez Niemcy ich
obecnej pozycji w UE.
Zwikszenie konkurencyjnoci francuskiej gospodarki ma wzmocni znaczenie
Francji w relacji z Niemcami i w caej UE. Komentatorzy nad Sekwan podkrelaj,
e zarwno w interesie Parya, jak i Berlina jest to, aby Merkron (od nazwiska
prawdopodobnej przywdczyni Niemiec w kolejnej kadencji Bundestagu oraz nazwiska
obecnego prezydenta Francji) funkcjonowa lepiej ni Merkozy czy Merkhollande.
Z jednej strony prezydent Francji potrzebuje wsparcia i uzasadnienia ze strony Nie-
miec dla reform: ich niepowodzenie oznaczaoby wzrost popularnoci jego gwnych
oponentw, czyli Marine Le Pen i Jean-Luca Mlenchona, ktrzy w pierwszej turze
wyborw prezydenckich uzyskali odpowiednio 21,3% i 19,58% gosw. Z drugiej strony
sukces reform bdzie dobr wiadomoci dla Berlina, poniewa Le Pen i Mlenchon,
podobnie jak inni sceptyczni wobec UE politycy poudniowych pastw UE, swj poli-
tyczny program opieraj na krytyce Niemiec i narracji o zdominowaniu instytucji UE
przez wschodniego ssiada Francji. Zdaniem komentatorw (IFRI, 15.05.2017), Niemcy
od czasu kryzysu uchodczego oraz referendum na temat Brexitu nie chc mierzy si
samotnie z wyzwaniami stojcymi przed UE, std zaley im na wyciszaniu nastrojw
antyniemieckich. Zmniejszenie gospodarczej i politycznej asymetrii midzy Francj
i Niemcami, ktra charakteryzowaa prezydentury Sarkozyego i Hollandea, uatwi-
oby realizacj tego zadania.

3z7
Propozycje zmian w strefie euro

Macron opowiada si za Europ wielu prdkoci. Prezentujc swj program


(2.03.2017) mwi, e nie mona powstrzymywa si od postpu w integracji w stre-
fie euro, czekajc na pastwa, ktre wol pozosta na balkonie lub w przedpokoju
(qui avaient prfr rester au balcon ou dans lantichambre). Budet strefy euro
miaby zdaniem prezydenta Francji spenia trzy funkcje: wspierania inwestycji
w strefie (inwestowania we wsplne projekty, zwaszcza w dziedzinie technologii
cyfrowej), pomocy finansowej najsabszym pastwom strefy w celu zniwelowania
zrnicowania poziomu rozwoju narodowych gospodarek oraz reagowania na kryzysy
ekonomiczne. Zarzdzaniem budetem zdaniem Macrona powinien zajmowa si mi-
nister gospodarki i finansw strefy euro, a jego kontrol majcy legitymacj demo-
kratyczn parlament zoony z europosw reprezentujcych poszczeglne pastwa
strefy. Nasza Europa potrzebuje polityki solidarnoci i wzrostu. Nie proponuj znie-
sienia wszystkich regu [dotyczcych rygoryzmu budetowego J.K.], ale posiadanie
budetu, z ktrego pozyskiwa mona by fundusze. Bdzie trzeba zmieni Europejski
Mechanizm Stabilnoci, a nastpnie inwestowa w edukacj, transport etc. mwi
Macron (2.03.2017). Warto zauway, e wiele jego propozycji w kwestii budetu
strefy euro znalazo si ju wczeniej we wsplnym stanowisku Niemiec i Francji
z 2013 r. (30.05.2013, Francja i Niemcy razem za siln Europ stabilnoci), czyli
wwczas, gdy peni on funkcj doradcy prezydenta Hollandea. Ponadto w programie
Macrona znajdziemy rwnie postulaty z raportu Jeana Pisani-Ferryego i Henrika
Enderleina z 2014 r. (27.11.2014, Reformy, inwestycje i wzrost: agenda dla Francji,
Niemiec i Europy), ktrego wraz z wicekanclerzem Niemiec Sigmarem Gabrielem by
inicjatorem (obydwaj byli wwczas ministrami gospodarki swych pastw, Gabriel jest
obecnie ministrem spraw zagranicznych).
Jeli przyj, e wysoko skadki do takiego budetu odpowiadaaby zaoe-
niom raportu Jacquesa Delorsa z 1989 r., to wynosiaby ona 2,5% PKB. W takim przy-
padku budet strefy liczyby 246 mld (w 2015 r. PKB strefy euro wynosio 9860 mld ),
do ktrego Francja wnosiaby 54 mld , czyli 22% caego budetu. Z kolei wedle zao-
e przedstawionych w sprawozdaniu komisji budetowej i komisji gospodarczej
i monetarnej PE budet strefy powinien wynosi 5-7% PKB (13.02.2017, Sprawozdanie
w sprawie mechanizmu zdolnoci fiskalnej dla strefy euro [2015/2344(INI)]). Tekst
tego sprawozdania zosta przyjty w formie rezolucji przez PE (16.02.2017, Moliwoci
budetowe strefy euro. Rezolucja PE z dnia 16 lutego 2017 r. w sprawie mechanizmu
zdolnoci fiskalnej dla strefy euro [2015/2344(INI)]) i moe stanowi podstaw do dzia-
ania Francji, Niemiec i innych pastw UE na rzecz zmian w strefie euro. W rezolucji
jest mowa o koniecznoci utworzenia mechanizmu zdolnoci fiskalnej (w wersji
angielskiej uywane s okrelenia: fiscal capacity lub budgetary capacity), obejmuj-
cego dwa elementy: dziaajcy na dotychczasowych zasadach Europejski Mechanizm
Stabilnoci (EMS) i specjalne, dodatkowe moliwoci budetowe dla strefy euro.
Rezolucja zakada zwikszenie roli PE i parlamentw narodowych w kontrolowaniu
zarzdzania stref, a take poczenie stanowisk przewodniczcego Eurogrupy oraz
komisarza ds. spraw gospodarczych i finansowych.

4z7
Macron, ktry w czasie kryzysu greckiego mg pozna niech Niemiec wobec
mechanizmw umoliwiajcych transfery midzy pastwami strefy euro, zaproponowa
im nowy deal europejski (wyraenie, ktrego uy w czasie debaty 16.03.2017 r.
w Instytucie Jacquesa Delorsa w Berlinie z udziaem S. Gabriela i filozofa Jrgena
Habermasa). Rozpoczynajc wanie prace nad zapowiadanymi strukturalnymi refor-
mami gospodarczymi, Macron wykonuje pierwszy, niezbdny krok do wdroenia
reform na poziomie europejskim. Jeli Pary wysya sygna, e zrozumia niemieck,
opart na sowach stabilno i odpowiedzialno logik zarzdzania gospodark
narodow i ca stref euro, Berlinowi trudniej bdzie opiera si uwzgldnieniu
hase takich, jak wzrost gospodarczy i solidarno, bliskich logice francuskiej.
Konieczno pogodzenia obydwu perspektyw bya zreszt obecna w uzgadnianych
w poprzednich latach zapisach wsplnych deklaracji francusko-niemieckich; wprowa-
dzajc je w ycie, Macron wypenia warunki swego rodzaju umowy, oczekujc, e
druga strona rwnie wywie si ze swych zobowiza. Zaoyciel En Marche! nie
tylko jednak pragnie w zamian za reformy we Francji uzyska zgod na utworzenie
budetu strefy euro czcego zasad stabilnoci i odpowiedzialnoci. W czasie kam-
panii mwi te, e bdzie domaga si od Niemiec zwikszenia ich inwestycji wew-
ntrz strefy euro oraz zmniejszenia ich nadwyki handlowej. Macron zwraca uwag
na niemieck nadwyk na rachunku obrotw biecych (w 2016 r. wynosia ona 8,3%
PKB, 266 mld ) i jej negatywny wpyw na rwnowag makroekonomiczn strefy euro
oraz na wzrost gospodarczy, zwaszcza poudniowych pastw, ale take i Francji.

Czy Macron zaprowadzi nowy deal w Europie?

Sposb, w jaki komentowano w Niemczech zaoenia programu Macrona kiedy


min pierwszy entuzjazm po przegranej Le Pen wiadcz o waciwym odczytaniu
proponowanego przez prezydenta Francji nowego dealu. Zwycistwo Macrona wy-
woao niepokj, czy proponowane przez niego zmiany instytucjonalne nie spowoduj
zwikszenia wydatkw Niemiec: dwuznacznie brzmicy tytu Drogi przyjaciel znalaz
si w nagwku jednego z komentarzy w FAZ (3.05.2017) oraz na okadce Der Spiegel
(13.05.2017), a Bild zamieci artyku pt. Ile kosztowa nas bdzie Macron? (08.05.
2017). Minister Schuble (13.05.2017) mwi, e nie jest jego zadaniem okazywanie
hojnoci, a kanclerz Merkel (8.05.17) cho przyznaa, i wsppraca francusko-
-niemiecka stanowi kamie wgielny niemieckiej polityki zagranicznej to stwierdzia,
e Niemcy nie bd zmienia wasnej polityki gospodarczej w odpowiedzi na propozy-
cje nowego prezydenta Francji. Powrci take temat, ktry w czasie kryzysu zadu-
eniowego wyznacza lini sporu midzy Francj a Niemcami: wiele osobistoci polityki
niemieckiej ju w dniu po wyborze Macrona (8.05.2017) wyrazio brak zgody na emi-
sj euroobligacji (M. Schulz, S. Seibert) czy uwsplnotowienie zaduenia (przewod-
niczcych FDP Christian Lindner, przewodniczcy komisji europejskiej w Bundestagu
Gunther Krichbaum z CDU), pomimo e kwestie te nie zostay wprost wyraone w pro-
gramie byego ministra gospodarki Francji.
Podczas pierwszej wizyty w Niemczech (15.05.2017) Macron w trakcie konfe-
rencji prasowej z Merkel zapewnia: Nie jestem zwolennikiem uwsplnotowienia
dawnych zadue, tumaczc, e prowadzi to do polityki nieodpowiedzialnoci

5z7
(une politique de dresponsabilisation). Doda jednoczenie, e to, w co wierzy,
to mechanizmy nowych inwestycji i jeszcze wikszej integracji w przyszoci. Spotka-
nie Macrona ju w nowej roli z kanclerz Merkel byo celebracj przyjani francusko-
-niemieckiej, dlatego obydwoje skupiali si przede wszystkim na kierunkach wzajem-
nej wsppracy. Merkel opowiedziaa si za wzmocnieniem strefy euro oraz wyrazia
gotowo do dyskusji nad programem wsplnych inwestycji zwaszcza w dziedzinie
technologii cyfrowej. Na kilka godzin przed spotkaniem daa do zrozumienia, e jest
wiadoma strukturalnych rnic midzy Francj i Niemcami, ktre wyznaczaj priory-
tety polityki kadego z tych pastw (On [prezydent Macron] bdzie broni interesw
Francji, ja bd bronia interesw Niemiec), cho nie przysaniaj wsplnych punk-
tw i moliwoci wsppracy.
Kanclerz Merkel, podobnie jak minister Schuble co do zasady nie s przeciwni
wzmocnieniu strefy euro i prawdopodobnie zaakceptowaliby wprowadzenie mechani-
zmu zdolnoci fiskalnej, do czego zachca rezolucja PE z lutego 2017 r., czy me-
chanizmw solidarnociowych, o ktrych mowa we wsplnym stanowisku Francji
i Niemiec z 2013 r. (czyli w roku, kiedy obydwoje wspomniani politycy penili ju swoje
funkcje). Schuble w wywiadzie dla La Repubblica (11.05.2017) pozytywnie odnis
si do powoania parlamentu strefy euro. Parlament ten jego zdaniem mgby zaj-
mowa si funkcjonowaniem EMS, przeksztaconym w Europejski Fundusz Walutowy.
Z kolei minister Gabriel w reakcji na wybr Macrona przedstawi program lyse 2.0,
w ktrym na nowo pojawiaj si pomysy rozwijane w ministerstwach gospodarki
Francji i Niemiec w latach 2012-2014. Gabriel zaproponowa stworzenie francusko-
-niemieckiego funduszu na rzecz wsplnych inwestycji, a take przeksztacenie EMS
w fundusz europejski wzorowany na Midzynarodowym Funduszu Walutowym. Ponie-
wa Niemcy wkraczaj w okres kampanii przed wyborami do Bundestagu, politycy
CDU i SPD wyranie podkrelali zaleno midzy reformami w pastwach strefy euro
a wszczciem dyskusji nad wprowadzaniem dodatkowych zobowiza finansowych.
Przywoanie przez Merkel w czasie spotkania z Macronem fragmentu utworu
Hermanna Hesse, w ktrym stwierdza si, e na pocztku wszystko jest magiczne
(Jedem Anfang wohnt ein Zauber inne), zostao odebrane we Francji jako wyraz
dowiadczenia i pragmatyzmu kanclerz Niemiec (Le Monde, 16.05.2017). Wszak
zapowiedzi Macrona nie s jeszcze zrealizowane i nie jest on pierwszym prezydentem
Francji, ktry skada jej wizyt w Berlinie, goszc hasa epokowych zmian. Warto
te zwrci uwag, e Merkel, ktra w czasie kryzysu zadueniowego preferowaa,
co wynikao te z presji czasu, wprowadzanie rozwiza o charakterze pozatraktato-
wym, na konferencji z prezydentem Francji (15.03.2017) zaproponowaa inny sposb
dziaania. Jej zdaniem, strefa euro potrzebuje wzmocnienia innego ni na zasadzie
porozumie midzyrzdowych. Powiedziaa, e z niemieckiego punktu widzenia
zmiana traktatw jest moliwa, jeli miaoby to sens oraz e jest gotowa do rene-
gocjacji traktatw europejskich tam, gdzie to bdzie konieczne.
Deklaracj kanclerz Niemiec mona potraktowa z jednej strony jako pozy-
tywn odpowied na nowy deal prezydenta Francji, z drugiej jako pokazanie, e
kolejne decyzje w sprawie Unii Gospodarczej i Walutowej powinny by zaakceptowa-
ne przez wszystkie pastwa czonkowskie UE, w tym te spoza obecnej Eurogrupy.
Tymczasem zmiana traktatw wydaje si obecnie nierealistyczna, co przyzna take

6z7
minister Schuble. Z pewnoci o tym, czy moliwe bdzie rozpoczcie i sfinalizowa-
nie oglnounijnej dyskusji o wprowadzeniu budetu strefy euro, zadecyduj nastroje
w kwestii pogbiania integracji w poszczeglnych pastwach UE, a take w samej
Francji i Niemczech, ktre przygotowuj si do wyborw parlamentarnych.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jacek Kubera dr, socjolog i romanista, autor prac z zakresu socjologii migracji, narodu
i stosunkw etnicznych, zajmuje si polityk zagraniczn Francji, zwaszcza stosunkami
francusko-niemieckimi, adiunkt w Instytucie Zachodnim.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05


im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
7z7

You might also like