Krauss Maffei - Poradnik Technika Wtrysku

Technika tworzyw sztucznych KRAUSSMAFFEI
1 Podstawy techniki formowania wtryskowego
1-1
W niniejszym podrczniku zamieszczone s
podstawowe informacje o budowie i dziaaniu
wtryskarek oraz o przetwarzaniu tworzyw
sztucznych
Copyright:
Wydawca: Krauss-Maffei
80997 Mnchen
Krauss-Maffei-Str. 2
Dzia Technicznej Obsugi Klienta KS1
telefon 089 / 88 99 / 0
Autor: Thomas Neubert Krauss-Maffei

Autor: Rudolf Vogl Krauss-Maffei
Dzia KS113, tel. 089 / 8899 2470
Realizacja: Rudolf Vogl Krauss-Maffei

Dzia KS113, tel. 089 / 8899 2470
Przedruk, kopiowanie i tumaczenie, take fragmentaryczne, dozwolone wycznie

po uzyskaniu naszej zgody i z podaniem rda.
1-2
Spis treci
1.1 Wtryskarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-5

1.1.1 Budowa wtryskarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-5
1.1.2 Funkcje wtryskarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-5
1.2 Agregat wtryskowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-6
1.2.1 Budowa jednostki wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-6
1.2.2 Funkcje jednostki wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-6
1.3 Jednostka plastyfikacji (limak 3-strefowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-7
1.3.1 Budowa jednostki plastyfikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-7
1.3.2 Funkcje jednostki plastyfikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-7
1.3.3 Jednostka plastyfikacji (rysunek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-8
1.3.4 Rodzaje limakw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-9
1.3.5 Koncepcje budowy limaka (seria C) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-11
1.3.6 Koncepcje budowy limaka (seria MC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-12
1.4 Blokada przepywu wstecznego (RSP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-13
1.4.1 Rodzaje blokad przepywu wstecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1-14
1.4.2 Dozowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1-15
1.4.3 Prdko ruchu limaka do przodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-15
1.4.4 Rodzaje zabezpieczenia przed zuyciem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-16
1.4.5 Tworzywa sztuczne i domieszki sprzyjajce zuyciu ciernemu . . . . . . . . . . . . . . . 1-16
1.5 Jednostka zamykania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-17
1.5.1 Budowa jednostki zamykania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-17
1.5.2 Funkcje jednostki zamykania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-17
1.5.2.1 Zasadnicza budowa jednostki zamykania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-17
1.5.3 Temperatury formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-18
1.6 Formowanie wtryskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-19
1.6.1 Podstawowe zasady formowania wtryskowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-19
1.6.2 Przebieg procesu wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-20
1.6.3 Cykl formowania wtryskowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-21
1.6.4 Cinienie wtrysku, docisk i cinienie spitrzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-22
1.6.4.1 Cinienie wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-23
1.6.4.2 Docisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-24
1.6.4.3 Cinienie spitrzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-24
1.6.5 Wybr prdkoci wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1-25
1.6.5.1 Dua prdko wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-25
1.6.5.2 Maa prdko wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-25
1.6.6 Termostatowanie formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-26
1.6.7 Parametry tworzyw sztucznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-27
1.7 Tworzywa sztuczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-28
1.7.1 Co rozumiemy pod pojciem tworzywa sztuczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-28
1.7.2 Termoplasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1-28
1.7.3 Termoplasty amorficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-29
1.7.4 Termoplasty czciowo krystaliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-29
1.7.5 Duroplasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-30
1.7.6 Elastomery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-30
1.7.7 Wytwarzanie tworzyw sztucznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-31
1.7.8 Podzia tworzyw sztucznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-32
1.8 Wykaz skrtw nazw tworzyw sztucznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-32
1-3
1.9 Opisy materiaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-33
1.9.1 Polistyren (PS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-34
1.9.2 Kopolimer styren-akrylonitryl (SAN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-36
1.9.3 Mieszanki (PC/ABS; PC/PBT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-37
1.9.4 Kopolimer akrylonitryl-butadien-styren (ABS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1-38
1.9.5 Polipropylen (PP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-40
1.9.6 Poliacetal (POM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-42
1.9.7 Polimetakrylan metylu (PMMA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-44
1.9.8 Poliwglan (PC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-46
1.9.9 Polichlorek winylu (PVC / PCW) - twardy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-48
1.9.10 Polietylen (PE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-50
1.9.11 Poliamid (PA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-52
1.10 Wady wyprasek wtryskowych: opis wady, przyczyna i sposb usunicia . . . . . 1-54
1.10.1 Srebrzyste smugi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-55
1.10.2 Smugi powietrzne, haczyki powietrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-56
1.10.3 Smugi przypale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-57
1.10.4 Ciemne punkty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-58
1.10.5 Zuszczenia i rozwarstwienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-60
1.10.6 Matowe plamy przy punkcie wlewu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-61
1.10.7 Efekt pyty gramofonowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-62
1.10.8 Zimny korek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-63
1.10.9 Obcignicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-64
1.10.10 lady niespaww . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-65
1.10.11 Pcherze powietrza i bbelki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-66
1.10.12 Strumie swobodny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-68
1.10.13 Niezupene wypenienie ksztatu detalu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-69
1.10.14 Widoczne lady wypychacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-70
1.10.15 Grat, wypywki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-71
1.10.16 Szorstka i matowa powierzchnia tworzyw sztucznych wzmocnionych wknem
szklanym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-72
1.10.17 Detale wypaczone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-73
1.10.18 Detal przykleja si do formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-73
1.10.19 Kruche detale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-74
1.10.20 Niestopiony materia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-74
1.10.21 Skurcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-75
1.10.22 Naprenia wewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-75
1.10.23 Wypaczanie si. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-75
1.11 Obliczanie siy zamykania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-76
1.11.1 Obliczanie drogi dozowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-77
1.12 Nastawienia na maszynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-78
1.12.1 Pocztek procesu wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-78
1.12.1.1 Prdko ruchu limaka do przodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1-79
1.12.2 Wybr prawidowej prdkoci wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-80
1.12.2.1 Dua prdko wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.80
1.12.2.2 Maa prdko wtrysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-80
1.12.3 Docisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-81
1.12.4 Wskazwki odnonie pierwszego, zgrubnego nastawienia maszyny . . . . . . . . . . . . . 1-82
3
1.12.5 Wspczynniki wydajnoci [g/cm ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-85
1.13 Wykaz literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-86
1-4
1.1 Wtryskarki
1.1.1 Budowa wtryskarki
Rys. 1.1 Budowa wtryskarki
1. Jednostka zamykania 4. Agregat wtryskowy

2. Pulpit obsugi z wskanikami 5. oe maszyny
3. Jednostka plastyfikacji
1.1.2 Funkcje maszyny
Wtryskarki s stosowane do wytwarzania z rnych tworzyw sztucznych detali

o najprzerniejszych kolorach, ksztatach i wielkociach.
Przy przetwarzaniu tworzyw termoplastycznych materia wyjciowy jest poprzez
ogrzewanie w maszynie doprowadzany do stanu plastycznego, wtryskiwany pod
cinieniem do zamknitej formy (narzdzia) i wyjmowany po zakoczeniu fazy
ochadzania.
1-5
1.2 Agregat wtryskowy
1.2.1 Budowa jednostki wtrysku
Rys. 1.2 Budowa jednostki wtrysku
1. Cylinder limaka 6. Wa napdowy

2. Cylinder przemieszczania 7. Silnik napdowy
3. Klin nacigowy 8. Precyzyjne prowadnice liniowe
4. Sprzgo limaka 9. Podpora kolumny
5. Tok wtryskowy
1.2.2 Funkcje jednostki wtrysku
Jednorodne roztopienie materiau w iloci potrzebnej do napenienia formy.

Transport roztopionego materiau do gniazda formy.
Transport materiau
Mieszanie materiau
Wtrysk materiau
1-6
1.3 Jednostka plastyfikacji (limak 3-strefowy)
1.3.1 Budowa jednostki plastyfikacji
Rys. 1.3 Schemat limaka 3-strefowego
1. Strefa dozowania 3. Strefa wcigania

2. Strefa sprania
Rys. 1.4 Budowa jednostki plastyfikacji
1. Przedsionek limaka 3. ciana cylindra

2. limak 4. Lej zaadowczy
1.3.2 Funkcja jednostki plastyfikacji
Materia doprowadzany przez lej zaadowczy (4, rys. 1.4) jest transportowany
przez obracajcy si limak (2).
Podczas przemieszczania si do przodu pod wpywem obrotw limaka materia
styka si z gorc cian cylindra (3). Ponadto na skutek obrotw (cinanie for-
mowanej masy) wytwarzane jest dodatkowe ciepo (ciepo tarcia).
Wraz ze wzrostem stopnia napenienia przedsionka limaka (1) transportowana do
niego masa coraz bardziej przesuwa limak z powrotem, a do osignicia nasta-
wionego przemieszczenia plastyfikacji.
Uplastyczniona masa moe by nastpnie wtrynita do gniazda formy przez nie-
obracajcy si ju limak, ktry dziaa teraz jak tok.
Podczas, gdy formowana masa jest ochadzana w formie, mona rozpocz pla-
styfikacj materiau dla nastpnego wtrysku.
1-7
1.3.3 Jednostka plastyfikacji (rysunek)
Rys. 1.5 Budowa jednostki plastyfikacji
1. Dysza 4. Otwr wsadowy

2. Gowica cylindra 5. Konierz S.C.
3. Czujnik termiczny 6. Tamy grzejne
1-8
1.3.4 Rodzaje limakw
limak standardowy
Uniwersalny limak do przetwarzania rnorodnych materiaw. Przy pomocy tego
limaka nie zawsze mona uzyskiwa optymaln wydajno, jednak w duej iloci
przypadkw spenia on stawiane wymagania.
limak mieszajcy
Do dodawania (mechanicznego ujednorodniania) pigmentw barwnych oraz gra-
nulatw proszkowych, jak rwnie do bezporedniego przetwarzania kilku kompo-
nentw do postaci pasty, czyli do homogenizacji materiaw o rnych lepkociach
i rnych rozkadach masy czsteczkowej.
Znajduje zastosowanie przy szczeglnie wysokich wymaganiach odnonie me-
chanicznej i termicznej jednorodnoci formowanej masy.
limaki specjalne
PCW, duroplasty, elastomery
limaki specjalne uwzgldniaj szczeglne waciwoci termiczne, reologiczne
oraz trybologiczne materiaw specjalnych.
limaki z odgazowaniem
Przetwarzanie wszystkich materiaw higroskopijnych, ktre ze wzgldw optycz-
nych lub technologicznych musz by osuszone przed przerbk, a w szczegl-
noci do przetwarzania higroskopijnych materiaw regenerowanych.
limak wysokowydajny (HP: HIGH PERFORMANCE)
Zalety
Zwikszona wydajno plastyfikacji
Oznacza to redukcj czasu plastyfikacji lub czasu cyklu przy zachowaniu, a nawet
podwyszeniu jakoci roztopionej masy.
Lepsza jednorodno roztopionej masy
Oznacza to, e roztopiona masa posiada bardzo wysoki poziom jednorodnoci za-
rwno mechanicznej jak i termicznej.
Optymalne barwienie
Dobra skuteczno mieszania wynikajca z poczenia elementw mieszajcych
oraz szczelin cinajcych pozwala na barwienie przy pomocy wyranie mniejszych
udziaw rodkw barwicych i gwarantuje wyjtkowo rwnomierny rozkad barw-
nika.
Podwyszona produktywno
Oglna tendencja do skracania cykli poprzez udoskonalanie technicznych rozwi-
za form lub zwikszanie iloci gniazd podwysza wymagania stawiane limakom
odnonie wydajnoci plastyfikacji. limak wysokowydajny HP gwarantuje, e przy
zastosowaniach o duych przerobach plastyfikacja nie wpywa na wyduenie cza-
su cyklu.
1-9
Mniejsze koszty maszynowe
Dziki duej wydajnoci limaka HP moliwe jest w wielu przypadkach zastoso-
wanie mniejszej jednostki wtrysku.
Mniejsze zuycie energii

Opisane powyej efekty s uzyskiwane przy takim samym nastawieniu maszyny.
Oznacza to, e dziki podwyszonej wydajnoci produkcyjnej oraz krtszemu
czasowi cyklu redukcji ulega zuycie energii przypadajce na detal.
Wikszy zakres zastosowania

limak wysokowydajny HP w przeciwiestwie do limakw ze strefami oddzielo-
nymi (strefami barierowymi) oferuje uytkownikowi znacznie szerszy zakres zasto-
sowania. Charakteryzuje si on du sztywnoci transportu i gwarantuje nawet
przy duych skokach limaka (>3D) optymalne roztopienie materiau przy staej
wydajnoci transportu.
1-10
1.3.5 Koncepcje budowy limaka (seria C)
Winner
limak standardowy (L/D 23)

strefa dozowania strefa sprania strefa wcigania
Seria C
limak standardowy (L/D 18-20-23)

limak mieszajcy (L/D 18-20-23)

strefa dozowania strefa sprania strefa wcigania (rzdy kokw w strefach
sprania i dozowania)
Seria C3
HPS-UN do D45 (L/D 26-23)

cz mieszajca z tarczami zbatymi strefa dozowania strefa wcigania
HPS-UN od D50 (L/D 26-23)

cz mieszajca z tarczami zbatymi cz cinania spiralnego strefa dozo-
wania strefa sprania strefa wcigania (poczwszy od strefy sprania: dwu-
zwojny)
1-11
1.3.6 Koncepcje budowy limaka (seria MC)
Seria MC
limak standardowy (L/D 23)

limak mieszajcy (L/D 23)

(rzdy kokw w strefie sprania i dozowania)
HPS-UN (L/D 23)

cz mieszajca z tarczami zbatymi cz cinania spiralnego strefa dozo-
wania strefa sprania strefa wcigania (poczwszy od strefy sprania: dwu-
zwojny)
HPS-AT (L/D 23)

cz cinania spiralnego strefa barierowa strefa sprania strefa wcigania
(dwuzwojny na caej dugoci)
1-12
1.4 Blokada przepywu wstecznego (RSP)
Rys. 1.6 Standardowa blokada przepywu wstecznego
1. Trzy lub cztery stopki 3. Piercie zaporowy

2. Gowica limaka 4. Piercie naciskowy
Powierzchnia czynna piercienia zaporowego jest wana dla procesu zamykania przy wtry-
sku.
1-13
1.4.1 Rodzaje blokad przepywu wstecznego
Blokada przepywu Blokada przepywu wstecznego Blokada przepywu wstecznego

wstecznego z czterema wielokulkowa z kulk centraln
stopkami
Budowa 1 Gowica limaka 1 Gowica limaka 1 Element wylotowy 2 Kulka

2 Piercie zaporowy 2 Piercie zaporowy 3 Element wlotowy 4 Tarcza
3 Piercie naciskowy 3 Piercie naciskowy
Serie Standard dla Winner i dla Dostpna jako opcja dla Winner i dla Standard dla serii MC
serii C serii C
Dostpna jako opcja dla
serii MC
Sposb Przy plastyfikacji piercie Podczas procesu plastyfikacji pier- Roztopiona masa jest kierowana
dziaania zaporowy wspiera si na cie zaporowy wspiera si na przez cztery otwory skone cen-
wzmocnionych stopkach. kulkach. Piercie naciskowy i tralnie do kulki. Gdy kulka znajduje
Na pocztku procesu piercie zaporowy zapobiegaj si w przednim pooeniu, rozto-
wtrysku piercie zaporo- przepywowi wstecznemu podczas piona masa moe przepywa
wy jest przesuwany do ruchu limaka do przodu. wok niej przez otwory skone do
piercienia naciskowego i przedsionka limaka. Podczas
w ten sposb zapobiega fazy wtrysku kulka znajduje si w
przepywowi wstecznemu gniedzie i oddziela limak od
roztopionej masy do prze- przedsionka limaka.
strzeni midzyzwojowych
limaka.
Zalety dla Geometriakorzystna dla Doskonaa jako zamykania Odporno na zuycie cierne
uytkownika prze- dziki duej powierzchni czoowej Dodatkowe ujednorodnianie roz-
pywu napieranej przez strumie topionego materiau przy prze-
Dobre samooczyszcza- piercienia zaporowego pywie
nie Powtarzalna jako zamykania
Zakres za- Uniwersalne zastosowa- Przy bardzo wysokich wymaga- Uniwersalne zastosowanie
stosowania i nie niach odnonie powtarzalnoci przy przetwarzaniu rnych
ograniczenia przy przetwarzaniu ciaru wtrysku rodzajw tworzyw sztucznych
rnych Podwyszone zuycie przy mate- Mniej nadaje si do przetwarza-
rodzajw tworzyw riaach wzmocnionych nia tworzyw sztucznych przezro-
sztucznych W okrelonych warunkach, przy czystych, posiadajcych zabez-
Przy zawartoci wkna pewnych jasnych zabarwieniach pieczenie przeciwogniowe oraz
szkla- powstaj smugi (TiO2) wysokotemperaturowych
nego powyej 30% Nie nadaje si do tworzyw sztucz-
wymaga- nych wysokotemperaturowych
ne jest specjalne zabez-
pie-
czenie przed zuyciem
prze-
duajce trwao.
Prosimy o
kontakt z firm Krauss-
Maffei.
Wska-zwka Moe by wymieniona tylko
jako kompletna jednostka
na blokad przepywu
wstecznego z trzema
stopkami.
1-14
1.4.2 Dozowanie
Objto materiau potrzebn na wyprask wtryskow ustala si poprzez prby

dozowania, przy czym na pocztku napenia si form z niedoborem.
Po cakowitym napenieniu formy i po upywie czasu docisku powinnna pozosta
jeszcze maa poduszka masy.
Przy zmianie temperatur i/lub czasw przetwarzania naley pamita, e moe
wiza si to take z koniecznoci zmiany dozowania. Zmiany wypracowanych
nastawie dozowania mog niekorzystnie wpywa na jako gotowego detalu,
np. na wzrost skonnoci do pkni napreniowych.
Celowa jest kontrola ciaru wypraski wtryskowej w poczeniu z analiz innych
parametrw procesu przetwarzania.
Czas plastyfikacji jest okrelany przez
objto wtrysku,
typ tworzywa sztucznego,
obroty limaka i geometri limaka,
cinienie spitrzenia.
1.4.3 Prdko ruchu limaka do przodu
Prdko ruchu limaka do przodu wpywa na rozkad temperatury w formie. Wraz

ze wzrostem prdkoci temperatura masy w formie wzrasta, co gwarantuje wype-
nienie formy roztopionym materiaem amorficznym (lepsze wyrwnanie temperatu-
ry i cinienia).
Prdko czoa strumienia we wntrzu formy ksztatuje si, pomijajc niekorzystne
lokalne strefy detalu wynikajce z jego geometrii, proporcjonalnie do prdkoci ru-
chu limaka do przodu.
Podana dua prdko czoa strumienia stoi w sprzecznoci z wymogiem sto-
sunkowo powolnego napeniania (mniejsza prdko ruchu limaka do przodu) w
celu uzyskania dobrej jakoci powierzchni wypraski wtryskowej.
Priorytetem powinny by wymogi jakociowe, jednak z uwagi na geometri for-
mowanego detalu oraz warunki wlewu czsto konieczne jest siganie po rozwi-
zania kompromisowe.
Wiksze prdkoci ruchu limaka do przodu wpywaj na zmniejszenie niejedno-
rodnoci skurczu, a tym samym redukuj skonno do wypaczania si detali.
1-15
1.4.4 Rodzaje zabezpieczenia przed zuyciem
Zjawisko Definicja
Zuycie cierne Zabezpieczenie przed mechanicznym zuyciem ciernym w wyniku prze-

twarzania np. tworzyw wzmocnionych wknem szklanym, wypeniaczami
mineralnymi, itp.
Korozja Zabezpieczenie przed zuyciem mechanicznym i chemicznym w wyniku

przetwarzania np. ABS, POM, itp.
1.4.5 Tworzywa sztuczne i domieszki sprzyjajce zuyciu ciernemu
Tworzywa sztuczne Domieszki

Poliamid (PA) Szko (wkna i kulki)
Poliwglan (PC) Naturalne wglany wapniowe (kreda, wapie, marmur)
Polioksymetylen (POM) Naturalne krzemiany (piasek, kwarc)
Kopolimer akrylonitryl-butadien-styren (ABS) Tlenki metali (tlenki tytanu, tlenki chromu)
Polichlorek winylu (PCW) Talk
Kopolimer styren-akrylonitryl (SAN) Domieszki ceramiczne
Politereftalan butylenu (PBTP) Azbest
Politlenek fenylenu (PPO) Sproszkowany metal
Polisulfon (PSU) Domieszki ogniochronne
1-16
1.5 Jednostka zamykania
1.5.1 Budowa jednostki zamykania
Rys. 1.7 Budowa jednostki zamykania
1. Ruchoma pyta mocujca form 4. Kolumna prowadzca ze zintegrowanym

2. Nieruchoma pyta mocujca form cylindrem napdowym
3. Pyta oporowa 5. oe maszyny
1.5.2 Funkcje jednostki zamykania
Mocowanie formy
Otwieranie i zamykanie formy
Przytrzymywanie formy poddawanej dziaaniu cinienia wtrysku
1.5.2.1 Zasadnicza budowa jednostki zamykania
Forma jest mocowana pomidzy ruchom i nieruchom pyt mocujc. Nieru-

choma pyta mocujca jest na stae poczona z kolumnami, natomiast ruchoma
pyta mocujca moe si porusza wzdu osi kolumn.
Nieruchoma pyta mocujca jest trwale poczona z oem maszyny. Natomiast
ruchoma pyta mocujca oraz podpora s umieszczone ruchomo na ou maszy-
ny, gdy przy wtrysku, na skutek rozszerzania si stali, kolumny ulegaj wydue-
niu, a forma i system zamykania s ciskane.
Aby system zamykania nie podda si i nie nastpio otwarcie formy, na po-
wierzchni podziau formy musi dziaa okrelona minimalna sia zamykania.
1-17
1.5.3 Temperatury formy
Tworzywa sztuczne Temperatura formy [C]

PS, SB, SAN, ABS 10 - 80
PE 20 - 60
PP 20 - 80
PCW 20 - 60
PA6 60 - 100
PA6.6, 6.10 40 - 90
PA12 40 - 80
PC 80 - 120
CA, CP, CAB 40 - 80
PMMA 40 - 80
POM 40 - 120
PU 40 - 80
Poliester 170 - 200
ywica alkidowa 160 - 180
ywice fenolowe 170 - 190
ywice mocznikowe 130 - 150
ywice melaminowo-fenolowe 170 - 190
Suszenie wstpne tworzyw sztucznych
Tworzywa sztuczne Czas suszenia wstp- Temperatura suszenia

nego [h] wstpnego [C]
PS 1-3 60 - 80
ABS 24 70 - 80
CA 2 70 - 80
PMMA 24 70 - 100
PA 24 80 - 100
PC 24 100 - 120
1-18
1.6 Formowanie wtryskowe
1.6.1 Podstawowe zasady formowania wtryskowego
Optymalna jako wypraski wtryskowej uzyskiwana jest poprzez dobre dopaso-

wanie nastpujcych elementw:
maszyna,
forma,
materia,
warunki pracy.
Sprawna wtryskarka z wysokiej jakoci ukadem sterowania i regulacji nie moe

zapewni optymalnego efektu, gdy
forma zostaa bdnie zaprojektowana,
nie mona precyzyjnie regulowa temperatury formy,
forma nie pasuje do maszyny (np. plastyfikacja),
wybrany zosta zy materia,
materia nie zosta prawidowo przygotowany (np. suszenie wstpne).
W przypadku formy musz by uwzgldnione nastpujce punkty:

skurcz materiau oraz pochylenia uatwiajcy usuwanie detalu,
regulacja temperatury (prawidowe rozmieszczenie kanaw do termostatowa-
nia i kanaw gorcych),
prawidowe zaprojektowanie kanau wlewowego i kanaw doprowadzajcych,
odpowiedni dobr wielkoci maszyny.
Zastosowanie najlepszego materiau nie zapewnia zadowalajcego rezultatu, gdy

maszyna nie umoliwia dokonania wszystkich koniecznych nastawie,
maszyna nie zostaa prawidowo nastawiona,
forma nie zostaa zaprojektowana z uwzgldnieniem specyficznych waciwo-
ci materiau,
geometria limaka nie zostaa dobrana odpowiednio do przetwarzanego mate-
riau.
Warunki pracy
Temperatura w hali produkcyjnej musi by staa (bez przecigw).
Urzdzenia chodzce i termostatujce musz by optymalnie zaprojektowa-
ne.
Zastosowanie urzdze do wyjmowania detali dla uzyskania staych cykli.
1-19
1.6.2 Przebieg procesu wtrysku
Czasy przebiegu procesu s przedstawione na rysunku Cykl formowania wtry-

skowego (str. 1-21). Materia sypki trafia z leja zaadowczego do ochodzonej
strefy wcigania w cylindrze limaka, do tak zwanego konierza SC (chodzenie
ma zapobiega sklejaniu si materiau w strefie wcigania).
Obracajcy si limak transportuje, zagszcza i uplastycznia formowan mas,
ktra jest dozowana przez nastawiony skok plastyfikacji.
Podczas procesu napeniania formy limak wtryskuje plastyczn mas pod cinie-
niem (cinienie wtrysku) i z odpowiedni prdkoci (prdko wtrysku) do za-
mknitej, zimnej lub termostatowanej formy. Podczas tego procesu limak nie po-
winien si obraca (w przeciwnym razie blokada przepywu wstecznego nie za-
pewnia prawidowego zamknicia).Na skutek przejcia ze stanu cieko-plastycz-
nego w stan stay oraz w wyniku chodzenia masa znajdujca si w formie kurczy
si. W celu wyrwnania zmniejszonej objtoci, ktra doprowadziaby do utworze-
nia jam skurczowych i obcigni, limak przemieszczajcy si nadal do przodu,
wtacza mas do formy na skutek docisku.
Po upywie nastawionego czasu docisku mona wraz z pocztkiem czasu cho-
dzenia uruchomi rwnoczenie nowy proces plastyfikacji. Odbywa si to przy na-
stawionych obrotach limaka i przy cinieniu dziaajcym na cofajcy si limak
(cinienie spitrzenia). Prdko obrotowa limaka oraz cinienie spitrzenia s
uzalenione od materiau.
W wikszoci przypadkw po plastyfikacji limak jest wycofywany bez ruchu obro-
towego, aby odciy mas znajdujc si w przedsionku limaka. Po upywie na-
stawionego czasu chodzenia forma zostaje otwarta i detal moe by wyjty (rcz-
nie lub przy pomocy urzdzenia manipulacyjnego) albo wypchnity.
Wraz z zamkniciem formy rozpoczyna si nowy cykl.
Wtrysk
Zamykanie formy Agregat do przodu Prdko wtrysku czas Docisk
Prdko zamykania Skok dyszy napeniania Punkt przeczenia, napenia-
Prdko czoa strumienia
Zabezpieczenie formy (sia, Dysza zanurzeniowa nie objtociowe
Cinienie napeniania, ograni- Kryteria przeczania (w za-
przemieszczenie, prdko) Odpowietrzenie
Ochrona formy czenie cinienia
Cignienie wkien, izolacja lenoci od przemieszczenia,
Cinienie wtrysku, cinienie
Suwak rdzeni termiczna cinienia, czasu)
wewntrz formy Wielko docisku
Suwak formy Sia przylegania dyszy
Stopie napenienia Czas docisku
Skok limaka objto sko- Profil docisku
kowa wykorzystanie skoku Punkt zgrzewu
Odpowietrzenie formy
Poduszka masy
Ksztat kanau wlewowego
Zmiany kierunku przepywu masy
Czas chodzenia
Plastyfikacja
Obroty limaka wydajno Grubo cianek Otwieranie formy Usuwanie/wyjmowanie
plastyfikacji Krzywa chodzenia Sia otwierania
Prdko obwodowa obci- Sztywno wasna wypraski detalu
Prdko lady na po- Skok wyrzutnika, sia, prdko
enie cinajce masy wtryskowej wierzchni
Cinienie spitrzenia jako atwo usuwania z formy Wyrzutnik powietrzny
Suwak rdzeni
mieszania roztopionej masy (wypaczanie si, lad po wy- Selekcja detali wybrakowanych
Suwaki w formie Oddzielanie nadleww wtrysko-
Poziom i profil temperatury pychaczu)
Skok otwarcia
Moment obrotowy na limaku Bilans cieplny w formie (spi- wych
Czas przebywania tworzywa trzenia ciepa w naroach) Wielko otwarcia dla detali
w limaku Temperatura formy wypadajcych / dla urzdzenia
Dostarczona energia (mecha- pobierajcego
niczna, cieplna)
Ksztat i wielko granulatu
Pynno
1-20
1.6.3 Cykl formowania wtryskowego
1-21
1.6.4 Cinienie wtrysku, docisk i cinienie spitrzenia
Istnieje cisy zwizek pomidzy przebiegiem cinienia w formie i jakoci wypra-

ski wtryskowej. Na rysunku Wpyw przebiegu cinienia na jako detalu przypo-
rzdkowano pewne cechy jakoci odcinkom krzywej cinienia, ktre rzeczywicie
na nie wpywaj (patrz rys. 1.8, str. 1-23).
Faza napeniania (wtrysk) jest w szczeglny sposb odpowiedzialna za warstw
powierzchniow oraz za mechaniczne i cieplne obcienie masy w wyniku cina-
nia.
Ale faza napeniania okrela take rozkad temperatury w masie na pocztku fazy
docisku. Rozkad temperatury wpywa z kolei na dalszy przebieg cinienia i na
wszystkie zwizane z nim cechy jakoci.
Docisk wpywa na zagszczenie roztopionej masy i dlatego ma zasadnicze zna-
czenie dla tych cech jakoci, ktre zale
od gstoci lub
od objtoci waciwej, czyli np. dla
- ciaru,
- obcigni,
- skurczu,
- wypaczania si.
Nacisk powinien by nastawiony na tak warto, aby by wystarczajcy do wye-
liminowania jam skurczowych i obcigni. Z dowiadczenia wynika, e dla two-
rzyw sztucznych czciowo krystalicznych potrzebny jest wikszy docisk ni dla
tworzyw amorficznych.
1-22
Wpyw przebiegu cinienia na jako detalu
Rys. 1.8 Wpyw przebiegu cinienia na jako detalu
1. Punkt napenienia (F1) 5. Czas wtrysku (t1)

1)
2. Cinienie maksymalne (PW1) 6. Jako warstwy powierzchniowej
2)
3. Czas docisku (t3) 7. Prawidowo ksztatu
3)
4. Czas sprania (t2) 8. Zagszczenie wzdu drogi przepywu
1) Cieplne i mechaniczne obcienie roztopionej masy

2) Wypenienie, kompletno, odzwierciedlenie konturw, powstawanie gratu i wypywek
3) Jamy skurczowe, obcignicia, ciar, skurcz, wypaczanie si, stopie krystalizacji, zorientowanie struktury wewntrz-
nej, prdko usuwania detalu z formy
1.6.4.1 Cinienie wtrysku
Cinienie wtrysku wynika z nastawionej (regulowanej) prdkoci wtrysku oraz z

oporw przepywu (otwr w dyszy, ukad wlewowy, itp.) podczas procesu wtrysku.
Po stronie maszyny cinienie wtrysku powinno by nastawione o 10-20 % wyej,
ni jest to potrzebne do wtrysku, aby ograniczenie cinienia nie uniemoliwiao re-
gulacji. Ograniczenie cinienia oznacza, e nie ma ju moliwoci regulacji nasta-
wionej prdkoci.
1-23
1.6.4.2 Docisk
Przed przeczeniem na docisk zakoczone powinno by objtociowe napenia-

nie wntrza formy (uwarunkowane wytwarzanym detalem). Pod wpywem docisku
powinno najpierw nastpi wyrwnanie zmniejszenia objtoci stosownie do pro-
cesu chodzenia. Trwajcy potem jeszcze docisk powinien by krtkotrway, aby
nie doszo do przesunicia materiau w ochadzajcym si przekroju formowanego
detalu. Jednak nie moe wystpi przepyw zwrotny materiau z wntrza formy.
Wskazwka:
Tworzywa sztuczne amorficzne = docisk zanikajcy
Tworzywa sztuczne czciowo krystaliczne = docisk stay
Aby przez docisk nie wydua niepotrzebnie czasu cyklu, naley poprzez kontrol
ciaru wypraski wtryskowej ustali optymalny czas docisku.
Ciar Punkt zgrzewu
Czas
1.6.4.3 Cinienie spitrzenia
Cinienie spitrzenia ma za zadanie popraw jednorodnoci uplastycznionej ma-

sy, wyparcie powietrza wcignitego wraz z granulatem i wspomaganie ogrzewa-
nia masy w wyniku cinania.
Cinienie spitrzenia nie moe by za niskie, gdy wwczas powietrze przedosta-
je si do przednich zwojw limaka. Przy wtrysku jest ono bardzo mocno spra-
ne i ogrzewane, w wyniku czego na detalu powstaj czarnobrzowe smugi przy-
pale przypominajce chmury, ktrym czsto towarzysz mae pcherzyki powie-
trza.
(Naley stosowa si do wskazwek producenta materiau.)
1-24
1.6.5 Wybr prdkoci wtrysku
1.6.5.1 Dua prdko wtrysku
Krtkie czasy wtrysku.

Zasilanie wszystkich fragmentw detalu mas o takiej samej lepkoci, a wic
redukcja napre wewntrznych w wyprasce wtryskowej.
Uzyskiwanie jednolitej krystalizacji w przypadku materiaw czciowo krysta-
licznych.
Du prdko wtrysku naley wybiera przy detalach cienkociennych.
Mae siy zamykania.
1.6.5.2 Maa prdko wtrysku
Dobra jako powierzchni.

Eliminacja cinania masy na ostrych naroach, krawdziach, punktach zmiany
kierunku czoa przepywu i w strefach zmian gruboci cianek.
Eliminacja odrywania czciowo ozibionego materiau.
Eliminacja przegrzania punktu wtrysku.
Maa prdko wtrysku jest wymagana dla dobrego napeniania detali grubo-
ciennych.
Sprzyja lepszemu zagszczeniu.
Dla uniknicia strumienia swobodnego, kade gniazdo formy musi by napeniane
tak, aby mia miejsce przepyw materiau w kadym kierunku. Prdko wtrysku
naley dobiera zgodnie z zasad: Tak szybko, jak to moliwe tak wolno, jak to
konieczne.
Naley dobiera ekonomiczne nastawienia maszyny

Istotne jest uzyskanie rwnomiernej pracy maszyny, nawet przy pracy pautoma-
tycznej, jeli ten rodzaj pracy w ogle musi by zastosowany. Kade przerwanie
cyklu zmienia jako wyprasek wtryskowych.
Po przerwie sta jako detali uzyskuje si ponownie dopiero po wielu cyklach.
Aby chroni form i maszyn, naley unika
gwatownego wyhamowywania ruchw formy,
gwatownego zanurzania dyszy w formie,
mocnego uderzania formy lub suwakw,
uderze hydraulicznych i ekstremalnych prdkoci.
1-25
1.6.6 Termostatowanie formy
Temperatura formy, a szczeglnie temperatura cianek gniazda formy, jest para-

metrem w decydujcej mierze wpywajcym na czas wytwarzania oraz jako de-
tali (np. bilans napre, skurcz, tolerancje wymiarw, jako powierzchni, wa-
ciwoci mechaniczne).
Niskie temperatury formy sprzyjaj duym prdkociom ochadzania tworzywa i

podwyszonej wydajnoci produkcyjnej, ale negatywnie wpywaj na jako wy-
prasek wtryskowych. Ze spadkiem temperatury formy wzrasta np. stopie zorien-
towania struktury detalu, rosn naprenia wasne oraz skurcz wtrny, a jako
powierzchni spada.
Szczeglnie w przypadku materiaw czciowo krystalicznych waciwoci detali
(stopie krystalizacji!) s mocno uzalenione od prdkoci ochadzania. Szybkie
chodzenie prowadzi do powstawania amorficznej warstwy zewntrznej, natomiast
powolne chodzenie sprzyja wysokiemu stopniowi krystalizacji. Dlatego musi by
wypracowany kompromis pomidzy jakoci detali oraz wydajnoci produkcji,
ktry ostatecznie okreli efektywno procesu.
Na jednorodny rozkad temperatury w formie wtryskowej nie mona z reguy liczy,

gdy temperatury s zarwno zrnicowane w zalenoci od miejsca, jaki i ulega-
j okresowym (czasowym) wahaniom podczas cyklu.
Jednak warunkiem uzyskania dobrej jakoci detalu jest rwnomierne ochadzanie
dziki jednorodnemu rozkadowi temperatury na cianie gniazda formy. Do tego
konieczny jest optymalnie zaprojektowany system termostatowania. Dla prostych
detali paskich s znane modele obliczeniowe, ktre mog by stosowane w prak-
tyce. W przypadku detali skomplikowanych pomocne s elektroniczne procesy
analogowe, ktre przy stosunkowo maym nakadzie pracy mog udziela wyja-
nie odnonie prawidowego usytuowania kanaw chodzcych.
Im duej dana forma jest stosowana, tym mocniej zanieczyszczone mog by ka-
nay termostatujce (szczeglnie, gdy medium termostatujcym jest woda). Wraz
ze wzrostem stopnia zanieczyszczenia (rdza, kamie kotowy) wzrasta spadek ci-
nienia w obwodzie termostatowania i natenie przepywu medium termostatuj-
cego ulega redukcji. Wskutek tego pogarsza si wymiana ciepa pomidzy me-
1-26
dium termostatujcym i form, a czas wytwarzania detali ulega wydueniu. Po-
wstaje te niebezpieczestwo, e w przypadku detali o maych tolerancjach nie
bdzie ju uzyskiwana podana klasa jakoci. Mona temu najskuteczniej zapo-
biega przez stosowanie wycznie wody uzdatnionej (szczeglnie zalecane przy
zastosowaniu wody przemysowej!) lub przy pomocy filtrw czyszczcych instalo-
wanych przed wlotem wody do formy.
1.6.7 Parametry tworzyw sztucznych
rednia rednia rednia Maks. temp.

Tworzywo Materia Gsto temp. masy temp. temp. formy usuwania detalu aef
konierza
[g/cm2] [C] [C] [C] [C] [mm/s]
ABS amorficzny 1,04 240 40 60 90 0,090

ABS/PA amorficzny 1,08 260 40 60 110 0,084
ABS/PC amorficzny 1,13 260 40 60 90 0,098
ASA amorficzny 1,07 250 40 45 86 0,087
CA amorficzny 1,28 220 40 60 80 0,065
LCP cz. krystaliczny 1,63 295 60 100 160 0,134
PA amorficzny 1,12 280 60 80 110 0,100
PA11 cz. krystaliczny 1,35 250 60 80 119 0,104
PA6,6 cz. krystaliczny 1,13 290 60 70 145 0,074
PBT cz. krystaliczny 1,30 260 60 80 143 0,087
PC amorficzny 1,20 295 70 80 135 0,108
PC/PBT cz. krystaliczny 1,20 260 60 60 135 0,090
PE-HD cz. krystaliczny 0,96 260 30 40 100 0,075
PE-LD cz. krystaliczny 0,92 240 30 50 90 0,087
PEI amorficzny 1,42 410 60 140 190 0,090
PES amorficzny 1,37 360 60 140 180 0,101
PET cz. krystaliczny 1,56 295 70 100 160 0,074
PMMA amorficzny 1,18 260 50 60 103 0,079
POM cz. krystaliczny 1,42 210 40 90 140 0,063
PP cz. krystaliczny 0,91 250 30 30 95 0,070
PPE(PPO) amorficzny 1,14 280 40 65 115 0,108
PPS cz. krystaliczny 1,65 320 60 140 195 0,118
PS amorficzny 1,05 240 30 40 90 0,090
PSU amorficzny 1,24 340 60 120 120 0,083
PVC-H amorficzny 1,46 190 40 30 80 0,073
PVC-W amorficzny 1,25 220 40 30 60 0,072
S/B amorficzny 1,05 230 30 40 85 0,088
SAN amorficzny 1,08 250 40 60 90 0,087
TPE amorficzny 1,20 230 30 45 115 0,088
TPU amorficzny 1,20 220 30 30 75 0,085
1-27
1.7 Tworzywa sztuczne
1.7.1 Co rozumiemy pod pojciem tworzywa sztuczne?
Okrelenie tworzywa sztuczne uywane jest dla rnych materiaw, ktre

rni si pod wzgldem struktury, waciwoci i skadu.
Tworzywa sztuczne posiadaj tak rne waciwoci, e s czsto stosowane
jako zamienniki dla drewna, metalu i innych materiaw.
Tworzywa sztuczne maj jedn cech wspln powstaj przez czenie lub
skbienie ich bardzo dugich acuchw czsteczkowych, makroczsteczek
(makro = duy).
Makroczsteczki skadaj si z ponad 10.000 pojedynczych elementw. Ele-
menty te s nazywane take czsteczkami monomerowymi (mono = pojedyn-
czy, meros = cz) i przypominaj pereki nawleczone na acuch.
Poniewa tworzywa sztuczne powstaj z wielu czsteczek monomerowych,
nazywa si je take polimerami (poly = duo).
Tworzywa sztuczne tworzone s drog syntezy lub przez przetwarzanie pro-
duktw naturalnych, ktrych najwaniejszymi skadnikami s makroczsteczki
zwizkw organicznych. Mog by one formowane plastycznie w odpowied-
nich warunkach przetwarzania (ciepo, cinienie).
1.7.2 Termoplasty
(thermos = ciepy; plastic = plastyczny)
S syntetycznymi materiaami wielkoczsteczkowymi lub zmodyfikowanymi

substancjami naturalnymi.
Ich acuchy czsteczkowe nie s ze sob poczone przez wizania che-
miczne.
Przy przekroczeniu temperatury zeszklenia staj si elastyczne.
Przy dalszym wzrocie temperatury tworzywo sztuczne przechodzi w stan roz-
topiony, a przy ochodzeniu staje si ponownie twarde.
- Proces ten w zasadzie moe by dowolnie czsto powtarzany.
S zgrzewalne.
Dziki swojej strukturze s rozpuszczalne w specjalnych rozpuszczalnikach.
- Wyjtkiem s tutaj poliolefiny, ktre staj si rozpuszczalne dopiero powyej
60 C, dotyczy to take tworzyw sztucznych zawierajcych fluor.
Stanowi najwiksz grup materiaw wrd polimerw syntetycznych.
1-28
1.7.3 Termoplasty amorficzne
(amorficzny = pozbawiony struktury, bezpostaciowy)
acuchy czsteczkowe s tutaj bardzo mocno rozgazione.

acuchy boczne s bardzo dugie.
- Z powodu nieregularnej budowy nie mog tworzy materiaw o szczelnym
upakowaniu.
- Pod wzgldem ksztatu przypominaj kbek lub tampon z waty.
W stanie niezabarwionym s przezroczyste jak szko.
1.7.4 Termoplasty czciowo krystaliczne
(krystaliczny = o wysokim stopniu uporzdkowania czsteczek)
acuchy czsteczkowe s nieznacznie rozgazione.

acuchy boczne s krtkie.
- Z powodu uporzdkowanej struktury mog tworzy materiay o szczelnym
upakowaniu.
- Nie wystpuje krystalizacja cakowita, tzn. e istniej take obszary, ktre s
oddalone od siebie i nieuporzdkowane, czyli obszary amorficzne.
- Dlatego tworzywa sztuczne czciowo krystaliczne posiadaj struktur za-
rwno krystaliczn jak i amorficzn.
W stanie niezabarwionym nigdy nie s przezroczyste jak szko (z powodu roz-
praszania wiata na granicach pomidzy obszarami krystalicznymi i amorficz-
nymi).
- S mtne i mleczne.
1-29
1.7.5 Duroplasty
(durus = twardy)
S twarde (tzn. ciasno usieciowane we wszystkich kierunkach)

Nie mog by odksztacane plastycznie.
Nie mog by roztapiane.
S odporne na dziaanie podwyszonych temperatur.
Nie s rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych.
Maj sab zdolno do pcznienia.
S niezgrzewalne.
1.7.6 Elastomery
(elastyczny = sprysty, meros = cz)
S mikkie (w temperaturze pokojowej, tzn. s luno usieciowane).

Nie mog by roztapiane (rozpad chemiczny).
Nie s rozpuszczalne
Maj zdolno pcznienia.
1-30
1.7.7 Wytwarzanie tworzyw sztucznych
Polimery mog by wytwarzane trzema sposobami:
Polimeryzacja:
Monomery, ktre posiadaj wszystkie wizania podwjne C, s w procesie
chemicznym przetwarzane na polimery bez odszczepiania produktw ubocz-
nych.
Polikondensacja:
Monomery s przetwarzane w procesie chemicznym na polimery, przy czym
nie s uwalniane adne czsteczkowe produkty uboczne, jak woda, amoniak,
itp.
Poliaddycja:
Monomery s bez udziau wiza podwjnych C przetwarzane w polimery,
przy czym nastpuje przegrupowanie wodoru.
1.7.8 Podzia tworzyw sztucznych
1-31
1.8 Wykaz skrtw nazw tworzyw sztucznych
Skrty nazw tworzyw sztucznych wedug normy DIN EN ISO 1043-1. Wskazwki
odnonie odpowiedniego uywania skrtw w literaturze patrz normy DIN. Niekie-
dy (przede wszystkim w literaturze Stanw Zjednoczonych) w skrtach nazw poli-
merw opuszcza si P = poli, np. TFE-resin lub tylko TFE zamiast PTFE.
ABS Kopolimer akrylonitryl-butadien-styren LDPE Polietylen o maej gstoci

ACM Kauczuk akryloestrowy MC Metyloceluloza
AMMA Kopolimer akrylonitrylu i metakrylanu metylu MDPE Polietylen o redniej gstoci
ANM Kauczuk akryloestrowy MF ywica melaminowo-formaldehydowa
BR Polibutadien Cis-1,4 MP Stare oznaczenie dla kopolimerw
CA Octan celulozy NR Kauczuk naturalny
CAB Octanomalan celulozy PA Poliamid
CAP Octanopropionian celulozy PC Poliwglan
CF ywica krezolowo-formaldehydowa PCFE Politrjfluorochloroetylen
CHR Kauczuk poliepichlorohydrynowy PDAP Poliftalan dwuallilu
CMC Karboksymetyloceluloza PeCe PCW chlorowany wtrnie
CN Azotan celulozy PE Polietylen
Cop. Oglnie dla kopolimerw PETP Politereftalan etylenu
CP Propionian celulozy PF ywica fenolowo-formaldehydowa
CR Kauczuk chloroprenowy PFEP Policzterofluoroetylenoperfluoropropylen
CS Kazeina PIB Poliizobutylen
CSM Polietylen chlorosulfonowany PMMA Polimetakrylan metylu
CTA Trjoctan celulozy PO Poliolefiny
DAP Ftalan dwuallilu POM Polioksymetylen, poliformaldehyd (poliacetal)
DBP Ftalan dwubutylowy PP Polipropylen
DIDA Adypinian dwuizodecylu PPO Politlenek fenylenu
DITDP Adypinian dwuizotrjdecylu PS Polistyren
DOA Adypinian dwuoktylu PSB Kauczuk styrenowo-butadienowy
DOP Ftalan dwuoktylu PTFE Policzterofluoroetylen
DOS Sebacan dwuoktylu PUR Poliuretan
EC Etyloceluloza PVAC Polioctan winylu
EEA Kopolimer etylenu i akrylanu etylu PVAL Polialkohol winylowy
EP ywica epoksydowa PVB Poliwinylobutyral
EPDM Terpolimer etylenu z propylenem PVC Polichlorek winylu (PCW)
EPM Kopolimer etylen-propylen PVCA Kopolimer chlorku winylu i octanu winylu
E-PVC Polimer emulsyjny PVDC Polichlorek winylidenu
ETFE Kopolimer etylen-czterofluoroetylen PVF Polifluorek winylu
EVA Kopolimer etylenu i octanu winylu PVFM Poliwinyloformal
GEP ywica epoksydowa wzmocniona wknem szklanym PVF2 Polifluorek winylidenu
GFK Tworzywo sztuczne wzmocnione wknem szklanym SAN Kopolimer styren-akrylonitryl
GR-I Kauczuk butylowy Si Kauczuk silikonowy
GR-N Kauczuk nitrylowy SI Silikon
GR-S Kauczuk butadienowo-styrenowy SMS Kopolimer styrenu i metylostyrenu
GUP ywica poliestrowa wzmocniona wknem szklanym S-PVC Polichlorek winylu suspensyjny
HDPE Polietylen o duej gstoci TAH Tiodwumalan
Hgw Laminat tkaninowy (tkanina utwardzona) TKB Fosforan trjkrezylu
Hm Laminat z matami TOTM Fosforan trjfenylowy
M-PVC Masa PCW UF ywica mocznikowa
NBR Kauczuk butadienowo-akrylonitrylowy PU Poliester nienasycony
NC Azotan celulozy VAC Octan winylu
HMWPE Poletylen wielkoczsteczkowy VC Chlorek winylu
Hp Laminat papierowy VF, Vf Fibra
IIR Kauczuk butylowy VF2 Polifluorek winylidenu
IR Poliizopren Cis-1,4 (synteza)
1-32
1.9 Opisy materiaw
1-33
1.9.1 Polistyren (PS)
tworzywo amorficzne
Waciwoci materiau
Twardy, sztywny, amliwy, bardzo dobre waciwoci elektryczne i dielektryczne,

niewielkie wchanianie wody, dua dokadno wymiarowa, szklisto-przezroczysty,
byszczcy, atwy do barwienia, bez zapachu i smaku.
Odporno na:
Kwasy, ugi, alkohole, smary, oleje, roztwory soli.
Brak odpornoci na:
Benzyna, benzen, wiele rozpuszczalnikw.

Niebezpieczestwo pkni napreniowych.
Rozpoznanie materiau:
PS jest atwo palny, pali si byszczcym pomieniem, mocno kopci i wydziela ty-
powo sodki zapach (styren).
Temperatura masy:
240 C
Cinienie wtrysku:
Dziki dobrej plastycznoci nie jest konieczne bardzo wysokie cinienie.
Docisk:
Stosunkowo krtki czas docisku.
Oglnie wielko docisku: 30 - 60 % cinienia wtrysku.
Cinienie spitrzenia:
100 200 bar

Przy zbyt niskim cinieniu spitrzenia wystpuj przepalenia w miejscach wyst-
powania w masie pcherzy powietrza.
Prdko wtrysku:
Zalena od ksztatu detalu. W przypadku cienkociennych elementw opakowa-

niowych naley stosowa moliwie du prdko wtrysku.
Obroty limaka:
Moliwe s wysokie obroty limaka, jednak korzystniejsza jest plastyfikacja dosto-

sowana do czasu chodzenia.
1-34
Polistyren (PS)
tworzywo amorficzne
Poduszka materiau:
2 -6 mm, w zalenoci od objtoci dozowania.
Temperatura formy:
10 50 C
Suszenie wstpne:
Nie jest konieczne.
Ponowne przetwarzanie:
Moe by przetwarzany w 100 % jako materia przemiaowy.
Skurcz:
Ok. 0,45 %
Objto wtrysku:
Moliwo wykorzystania 10 85 % objtoci cylindra.
Wyposaenie cylindra:
Zamknicie suwakowe, blokada przepywu wstecznego
Wyczanie maszyny:
Nie jest konieczne przetworzenie innego materiau.

Materia niewraliwy na podwyszone temperatury.
Wtrysk:
Wlew punktowy, kana gorcy, kana izolowany, komora wstpna.

Wystarczajce s stosunkowo mae przekroje.
Nazwy handlowe:
Polystyrol, Vestyron, Styron, Polyflam, Lacqurene
1-35
1.9.2 Kopolimer styren-akrylonitryl (SAN)
tworzywo amorficzne
Waciwoci materiau
Twardy, sztywny, byszczcy, odporny na zmiany temperatury, bardziej plastyczny

ni PS, szklisty, przezroczysty i nieprzezroczysty, moe by barwiony. Wchania-
nie wody wiksze ni w przypadku PS. Pod wzgldem zdrowotnym bez zastrze-
e, dobrze nadaje si do klejenia i zgrzewania.
Odporno na:
Kwasy, ugi, alkohole, smary, oleje, roztwory soli i benzyna.
Przetwarzanie jak w przypadku polistyrenu:
Nazwy handlowe:
Luran
1-36
1.9.3 Mieszanki (PC/ABS; PC/PBT)
tworzywa amorficzne
Waciwoci materiau
Dua odporno na odksztacenia cieplne, dobra plastyczno, sztywno, stabil-

no wymiarowa, niewielki skurcz, mae wchanianie wilgoci.
Odporno na:
Zalenie od skadu mieszaniny, tzn. od gwnych komponentw.
Temperatura masy:
PC/ABS ok. 240 C do 280 C
PC/PBT ok. 200 C do 280 C
Temperatura suszenia:
PC/ABS ok. 120 C (2 h)
PC/PBT ok. 120 C (2 5 h)
Temperatura formy:
PC/ABS ok. 60 - 80 C
PC/PBT ok. 80 - 100 C
Temperatura obniona:
150 180 C (przy duszych przerwach w produkcji)
Nazwy handlowe:
Bayblend, Cycoloy, Xenoy, Lexa
1-37
1.9.4 Kopolimer akrylonitryl-butadien-styren (ABS)
tworzywo amorficzne
Waciwoci materiau
Twardy, plastyczny jeszcze w temperaturze 40C, dua odporno na zmiany

temperatury, w zalenoci od typu odporny na niskie lub wysokie (+ 150C) tem-
peratury, nieprzezroczysty, dobrze pokrywany przy barwieniu, stosunkowo odpor-
ny na dziaanie czynnikw atmosferycznych, niewielkie wchanianie wody, pod
wzgldem zdrowotnym bez zastrzee, moliwo metalizowania galwanicznego.
(Materia specjalny take szklisto-przezroczysty)
Odporno na:
Kwasy, ugi, wglowodory, oleje, smary.
Brak odpornoci na:
Aceton, eter, etylobenzen, chlorek etylu, chlorek etylenu, anilina, olejek anyowy
Temperatura masy:
240 C
Cinienie wtrysku:
1.000 1.500 bar
Docisk:
Stosunkowo krtki czas docisku, ok. 30 - 60 % cinienia wtrysku.
100 250 bar

Przy zbyt niskim cinieniu spitrzenia wystpuj przepalenia w miejscach wyst-
powania w masie pcherzy powietrza.
Prdko wtrysku:
Korzystne jest stopniowanie prdkoci: wtryskiwa najpierw powoli, potem szybko.
Obroty limaka:
Moliwe s maksymalne obroty limaka, jednak korzystniejsza jest plastyfikacja

tylko tak szybka, aby podczas chodzenia proces plastyfikacji by zakoczony.
1-38
Kopolimer akrylonitryl-butadien-styren (ABS)
tworzywo amorficzne
Poduszka materiau:
Temperatura formy:
60 80 C. Im wysza temperatura formy, tym lepsza jako powierzchni detalu.

Rwnie wraz ze wzrostem temperatury formy zmniejszaj si lady niespaww
na powierzchni detalu.
Suszenie wstpne:
Materia z oryginalnych workw moe by przetwarzany bez suszenia wstpnego.

W innych wypadkach naley suszy przez 4 godziny w temperaturze 80C. Wil-
gotny granulat powoduje powstawanie smug, prg lub pcherzykw na detalu.
Jeli materia by uprzednio przetworzony odpowiednio do rodzaju tworzywa i nie

zosta uszkodzony cieplnie, moe by dodawany do nowego materiau w iloci do
30%.
Skurcz:
0,4 0,7 %
Objto wtrysku:
Zamknicie suwakowe, blokada przepywu wstecznego, zabezpieczenie antykoro-

zyjne.
Wyczanie maszyny:
Nie jest konieczne przetworzenie innego materiau. Cylinder nie powinien by

czyszczony.
Wtrysk:
Moliwy wlew punktowy, kana gorcy lub kana izolowany.

Minimalna grubo cianki detalu 0,7 mm.
Nazwy handlowe:
Novodur, Terluran, Cycolac, Lustran, Magnum, Ronfalin, Sinkral
1-39
1.9.5 Polipropylen (PP)
tworzywo czciowo krystaliczne
Waciwoci materiau
Materia twardszy i o wikszej odpornoci na podwyszone temperatury ni PE,

jednak ma mniejsz odporno na niskie temperatury. Nadaje si szczeglnie na
zawiasy. Twardy, ciki, kruchy, bardzo dobre waciwoci elektryczne, pod
wzgldem zdrowotnym bez zarzutu, nieodporny na przenikanie aromatw.
Odporno na:
Kwasy, ugi, roztwory soli, alkohol, benzyna, soki owocowe i oleje.
Brak odpornoci na:
Wglowodory chlorowane.
Unika kontaktu z miedzi, niewielka skonno do pkni napreniowych.
PP jest atwo palny, cieka kroplami i pali si nadal, spala si jasnym pomieniem
z niebieskim jdrem, zapach podobny do parafiny (roztopionej wiecy).
Temperatura masy:
250 C
Cinienie wtrysku:
Konieczne jest wysokie cinienie wtrysku (1.200 1.800 bar).
Docisk:
Bardzo dugi czas docisku dla uniknicia obcigni (ok. 50 - 70 % czasu cyklu).
Warto docisku:
Ok. 40 80 % cinienia wtrysku.
100 200 bar
Prdko wtrysku:
Konieczna jest dua prdko wtrysku.
Obroty limaka:
Moliwe s maksymalne obroty limaka uzyskiwane na maszynie, jednak naley
nastawia je tylko na tak du warto, aby podczas chodzenia proces plastyfika-
cji by zakoczony.
1-40
Polipropylen (PP)
Poduszka materiau:
Temperatura formy:
20 60 C.
Im wysza temperatura formy, tym lepsza jako powierzchni detalu.
Suszenie wstpne:
Nie jest wymagane.
Moliwy jest dodatek do 10% materiau przemiaowego.
Skurcz:
1,2 2,2 %
Objto wtrysku:
Dobrze nadaje si zamknicie suwakowe, zamknicie iglicowe nadaje si warun-

kowo.
Wyczanie maszyny:
Wtrysk:
Wlew jednopunktowy i szeregowy ukad punktw wlewu, kana gorcy, kana izo-
lowany, komora wstpna, punkt wlewu w najgrubszym miejscu detalu.
Ksztat detalu:
Uwaa, aby detal nie posiada ostrych krawdzi. Nierwnomierne gruboci cian
powoduj wypaczanie si. Dla uniknicia obcigni grubo ebra moe wynosi
tylko 40 60 % gruboci ssiadujcej z nim ciany. Moliwe s wkadki, nie two-
rz si pknicia. Przy zastosowaniu polipropylenu wzmocnionego talkiem moli-
wo uzyskiwania sztywnych detali o maej skonnoci do wypaczania. Dla wyeli-
minowania tarcia w przypadku detali pracujcych z polizgiem (np. strzykawki jed-
norazowe) dodaje si ok. 1 % rodka antyadhezyjnego.
Nazwy handlowe:
Novolen, Vestolen P, Moplen, Stamylan P
1-41
1.9.6 Poliacetal (POM)
Waciwoci materiau
Twardy, sztywny, plastyczny, nieamliwy, dua niezmienno ksztatu pod wpy-

wem ciepa, dua odporno na cieranie, dobry polizg, niewielkie wchanianie
wilgoci, pod wzgldem zdrowotnym bez zarzutu, moliwo stosowanie w tempe-
raturach do -40 C.
Odporno na:
Sabe kwasy, sabe ugi, benzyna, benzen, oleje, alkohole.
Brak odpornoci na:
Mocne kwasy, substancje utleniajce.
atwo palny, pomie sabo niebieskawy, cieka kroplami i pali si nadal, ostry za-
pach podobny do formaldehydu.
Temperatura masy:
210 C
Cinienie wtrysku:
1.200 1.500 bar
Docisk:
Zaleny od gruboci cianek detalu i od temperatury formy. Im duej dziaa do-
cisk, tym mniejszy skurcz detali. Aby zoptymalizowa czas docisku naley przy ta-
kim samym czasie caego cyklu wydua czas docisku i way uzyskiwane deta-
le. Gdy ciar przestaje wzrasta, czas docisku jest optymalny (Detal, ktrego ci-
ar wynosi 95 % ciaru idealnego, podlega skurczowi 2,3 %; detal o ciarze od-
powiadajcym w 100 % ciarowi idealnemu kurczy si o 1,85 %).
100 200 bar
Prdko wtrysku:
Przy zbyt maej prdkoci wtrysku na powierzchni detalu powstaj pory.
Ta sama wada powstaje, gdy za niska jest temperatura masy lub formy.
Obroty limaka:
Tylko ok. 70 % maksymalnej prdkoci obrotowej. Korzystne s obroty tylko tak
due, aby podczas chodzenia proces plastyfikacji by zakoczony.
1-42
Poliacetal (POM)
Poduszka materiau:
Temperatura formy:
Przy temperaturze formy 120 C detale posiadaj du sztywno ksztatu. Detale

wytworzone przy temperaturze formy 90 C posiadaj w stosunku do wytworzo-
nych przy 60 C mniejszy skurcz wtrny (0,22 %). Wielkoci skurczu mona ste-
rowa przez regulowanie temperatury.
Suszenie wstpne:
Nie jest konieczne. Jeli materia jest wilgotny, suszy go przez 2 godziny w tem-
peraturze 110 C.
W przypadku detali o podrzdnym znaczeniu moliwe jest zastosowanie 100%,

a dla detali precyzyjnych: 0 - 20 % materiau przemiaowego.
Skurcz:
Ok. 2 %
Objto wtrysku:
Min. 25 % - maks. 75 % objtoci cylindra (materia wraliwy na czas przebywania

w cylindrze).
Zamknicie iglicowe, dysza otwarta.
Wyczanie maszyny:
Na 5 10 minut przed zakoczeniem produkcji zmniejszy ogrzewanie, nastawi

cinienie spitrzenia na 0. Wykona wtryski a do oprnienia cylindra. Przy
zmianie materiau, np. na PA lub PC, naley przeczyci cylinder polietylenem.
Wtrysk:
Przy maych detalach o rwnomiernych grubociach cianek moliwy wlew punk-

towy. Grubo ukadu wlewowego dobra w zakresie 50 60 % gruboci cianki
detalu. Z uwagi na napenianie z przepywem laminarnym korzystny jest wtrysk w
kierunku przeszkody we gniedzie formy (rdze, cianka).
Nazwy handlowe:
Hostaform, Delrin, Ultraform, Tenac
1-43
1.9.7 Polimetakrylan metylu (PMMA)
materia amorficzny
Waciwoci materiau
Twardy, kruchy, dua wytrzymao, odporny na zadrapania, szklisto-przezroczy-

sty, adny wygld, wysoki poysk, dua odporno na dziaanie czynnikw atmos-
ferycznych, bardzo podatny na barwienie, pod wzgldem zdrowotnym bez zarzu-
tu.
Odporno na:
Sabe kwasy, sabe ugi, smary, oleje.
Brak odpornoci na:
Mocne kwasy i ugi, wglowodory chlorowane, niebezpieczestwo pkni napr-

eniowych.
atwo palny, pali si wietlicie, take po usuniciu rda ognia, pomie trzaska-
jcy, nieco kopci, sodki zapach przypominajcy owoce.
Temperatura masy:
295 C
Cinienie wtrysku:
Z uwagi na sab plastyczno prasownicz konieczne s wysokie cinienia.
Docisk:
W przypadku soczewek i podobnych detali konieczny jest mocny i dugi docisk
(2 3 min).
100 400 bar

Przy zbyt niskim cinieniu spitrzenia pcherze w detalach.
Prdko wtrysku:
Zalena od gruboci cianek i drogi pynicia.

Przy detalach grubociennych naley wtryskiwa powoli, aby unikn strumienia
swobodnego.
Obroty limaka:
Plastyfikacj naley przeprowadza stosunkowo powoli, odpowiednio do czasu

chodzenia.
1-44
Polimetakrylan metylu (PMMA)
materia amorficzny
Poduszka materiau:
Temperatura formy:
60 65 C w przypadku soczewek, poza tym 40 80 C.
Suszenie wstpne:
Materia wchania ok. 1,0 % wody, dlatego konieczne jest suszenie wstpne przez
ok. 4 godziny w temperaturze 70 - 100 C, w zalenoci od typu.
Moliwe przy dobrym osuszeniu wstpnym i zabarwieniu; przy przezroczystym

materiale przemiaowym nie uzyskuje si optycznie dobrych detali.
Skurcz:
0,4 0,8 %, zalenie od typu.
Objto wtrysku:
20 - 75 %
Dysza otwarta, dysza zamykajca
Wyczanie maszyny:
Wtrysk:
Konieczne s due kanay doprowadzajce, gdy materia pynie z trudem. Moli-

wy kana gorcy. W przypadku soczewek kana doprowadzajcy o 0,5 mm mniej-
szy od gruboci cianki soczewki. Najmniejsza rednica kanau wlewowego = naj-
wiksza grubo cianki detalu. Dla maych gruboci cianek moliwy wlew punk-
towy. W przeciwnym razie krtkie, grube kanay doprowadzajce. W pobliu punk-
tu wlewu gorsze waciwoci detalu. Unika gruboci cianek poniej 1 mm.
Nazwy handlowe:
Plexiglas, Diakon, Resarit, Degalan, Oroglas
1-45
1.9.8 Poliwglan (PC)
materia amorficzny
Waciwoci materiau
Twardy, sztywny, o wysokiej udarnoci do -100 C, wysoka niezmienno ksztatu

pod wpywem ciepa, szklisto-przezroczysty, fizjologicznie bez zarzutu.
Odporno na:
Olej, benzyna, rozcieczone kwasy, alkohol.
Brak odpornoci na:
Mocne kwasy, ugi, benzen.
Trudno palny, ganie poza pomieniem, pali si wietlicie, wytwarza sadz, zw-
gla si, powstaj pcherze, zapach podobny do fenolu.
Temperatura masy:
295 C
Cinienie wtrysku:
Poniewa materia z trudem pynie, konieczne s bardzo wysokie cinienia wtry-

sku: 1.300 1.800 bar.
Docisk:
Warto docisku ok. 40 60 % cinienia wtrysku.
50 150 bar
Prdko wtrysku:
Zalena od gruboci cianek i drogi pynicia.

Przy detalach cienkociennych naley wtryskiwa szybko. Jeli wymagana jest
dobra jako powierzchni, wtryskiwa nieco wolniej.
Obroty limaka:
Wymagany jest duy moment obrotowy limaka. Naley dobiera rednie obroty
limaka.
1-46
Poliwglan (PC)
materia amorficzny
Poduszka materiau:
2 - 6 mm, w zalenoci od objtoci dozowania.
Temperatura formy:
Nie nisza ni 85 C. Wraz ze wzrostem temperatury formy poprawia si wype-

nienie formy i jako detalu. Wysoka temperatura formy nieznacznie wydua czas
cyklu, gdy temperatura zeszklenia wynosi 145 C.
Suszenie wstpne:
4 godziny w temperaturze 100 - 120 C. Przy zawartoci wody poniej 0,2 % op-
tymalne wyduenie wzgldne, twardo i udarno z karbem.
Mona domiesza do 20 % materiau przemiaowego. Odporno cieplna jest za-

chowana nawet przy wikszym udziale materiau przemiaowego. Jednak waci-
woci mechaniczne s gorsze.
Skurcz:
0,7 0,8 %, 0,1 0,5 % w przypadku PC-GV.
Objto wtrysku:
15 - 80 % objtoci cylindra.
Wyczanie maszyny:
Przy przerwaniu produkcji w cigu nocy wykona wtryski a do oprnienia cylin-

dra i podgrza do 160 180 C. Przy czyszczeniu cylindra korzystne jest wykona-
nie wtrysku polietylenem o duej lepkoci. Wycign limak z ogrzanego cylindra
i usun pozostay materia przy pomocy szczotki z drutu miedzianego.
Wtrysk:
rednica wlewu powinna wynosi co najmniej 60 70 % najwikszej gruboci

cianki detalu, jednak minimalna rednica wlewu to 1,2 mm (kt stoka wlewu
3 - 5, a przy dobrej powierzchni 2.
Wlew punktowy dla maych detali o rwnomiernych grubociach cianek.
Nazwy handlowe:
Makrolon, Lexan, Caliber
1-47
1.9.9 Polichlorek winylu (PVC / PCW) twardy
materia amorficzny
Waciwoci materiau
Sztywny, twardy, od przezroczystego do nieprzezroczystego, dobrze nadaje si

do sklejania i zgrzewania, fizjologicznie bez zarzutu.
Odporno na:
Kwasy, ugi oleje, smary, benzyna.
Brak odpornoci na:
Benzen, ketony, estry, substancje plamice.
PCW pali si pomieniem z zielon obwdk, nieco pryskajc, zapach podobny do

kwasu solnego.
Temperatura cylindra:
190 C
Cinienie wtrysku:
800 1.600 bar
Docisk:
Nie stosowa zbyt duego docisku, dostosowa go do detalu i kanau doprowa-
dzajcego.
Z uwagi na wraliwo ciepln PCW prawidowe nastawienie cinienia spitrzenia

jest bardzo wane. Przy dobrym sterowaniu lepsze jest ciepo pochodzce z tarcia
limaka ni doprowadzane z tam grzejnych cylindra.
Moliwe jest cinienie spitrzenia do 50 bar.
Prdko wtrysku:
Nie stosowa zbyt duej prdkoci wtrysku. Uwaa, aby materia nie by cinany.
Dlatego korzystny jest wtrysk z odpowiednim profilem prdkoci.
Obroty limaka:
Nastawia moliwie niskie. Gdy to moliwe, opnia plastyfikacj.
1-48
Polichlorek winylu (PVC / PCW) twardy
materia amorficzny
Poduszka materiau:
Maa.
Temperatura formy:
20 - 60 C.
Jeli materia nie zosta uszkodzony termicznie, moe by ponownie stosowany.
Skurcz:
0,5 0,7 %
Objto wtrysku:
20 - 85 %
Wyczanie maszyny:
Obniy ogrzewanie do 160 C, plastyfikowa bez cinienia spitrzenia, czas

przebywania masy w cylindrze 2 -3 min, nastpnie wykona powolny wtrysk. Po-
wtarza to, a temperatura cylindra spadnie do 160 C. Nastpnie wykona wtry-
ski a do oprnienia cylindra.
Wtrysk:
Korzystny jest wlew prtowy, szczelinowy i parasolowy. Kana doprowadzajcy

musi by od strony detalu zaopatrzony w promie. Przy maych detalach moliwy
wlew punktowy.
Nazwy handlowe:
Hostalit, Solvic, Vestolit
1-49
1.9.10 Polietylen (PE)
materia czciowo krystaliczny
Waciwoci materiau
Od gitkiego do mikkiego, zalenie od gstoci; odporny na niskie temperatury

do -40C, dobra udarno, dobre waciwoci elektryczne, niewielkie wchanianie
wody, pod wzgldem zdrowotnym bez zarzutu, nieodporny na przenikanie aroma-
tw.
Odporno na:
Kwasy, ugi oleje, rozpuszczalniki, alkohol, benzyna, woda, soki owocowe, olej.
Brak odpornoci na:
Zwizki aromatyczne, wglowodory chlorowane (niebezpieczestwo pkni na-

preniowych).
PE jest atwo palny, cieka kroplami i pali si nadal, spala si jasnym pomieniem
z niebieskim jdrem, zapach podobny do parafiny (roztopionej wiecy).
Przykady zastosowania:
Przedmioty uywane w gospodarstwie domowym, wiadra, pojemniki, rury, zabaw-

ki.
Temperatura masy:
240 260 C
Cinienie wtrysku:
Dziki dobrej plastycznoci prasowniczej nie jest potrzebne ekstremalnie wysokie:

1.200 do 1.500 bar.
Docisk:
W przypadku detali technicznych, z uwagi na stosunkowo duy skurcz, stosowa
dugi czas docisku. Wielko docisku 30 do 60 % cinienia wtrysku.
100 - 250 bar

Przy zbyt niskim cinieniu spitrzenia nierwnomierny ciar detali.
Prdko wtrysku:
Przy cienkociennych elementach opakowaniowych wymagana jest dua prd-

ko wtrysku. W innych przypadkach korzystniejsza jest rednia prdko wtrysku.
1-50
Polietylen (PE)
materia czciowo krystaliczny
Obroty limaka:
Moliwe jest nastawianie maksymalnych obrotw limaka uzyskiwanych na ma-

szynie, jednak naley nastawia je tylko na tak du warto, aby podczas cho-
dzenia proces plastyfikacji by zakoczony.
Poduszka materiau:
Temperatura formy:
10 - 50 C.
Suszenie wstpne:
Nie jest konieczne.
Materia przemiaowy moe by przetwarzany w iloci do 100 %.
Skurcz:
1,5 2 %, duy skurcz, due wypaczanie si detali.
Objto wtrysku:
Moliwo wykorzystania 15 85 % objtoci cylindra %.
Zamknicie suwakowe, zamknicie iglicowe, blokada przepywu zwrotnego.
Wyczanie maszyny:

Materia o duej wytrzymaoci cieplnej.
Wtrysk:
Wlew punktowy, kana gorcy, kana izolowany, punktowo z komor wstpn.
Wystarczajce s stosunkowo mae przekroje.
Nazwy handlowe:
Hostalen, Novolen, Lupolen, Vestolen, Moplen, Stamylan, Baylon
1-51
1.9.11 Poliamid (PA)
materia amorficzny
Waciwoci materiau
Plastyczny przy rwnomiernej wilgotnoci (2 3 %). W stanie suchym kruchy.

Twardy, sztywny, odporny na cieranie, dobry polizg, tawy, nieprzezroczysty,
dobrze poddaje si barwieniu, pod wzgldem zdrowotnym bez zarzutu, zgrzewal-
ny, nadaje si do klejenia.
Odporno na:
Oleje, benzyna, benzen, ugi, rozpuszczalniki, wglowodory chlorowane, estry, ke-
tony, woda.
Brak odpornoci na:
Ozon, kwas solny, kwas siarkowy, nadtlenek wodoru.
PE jest palny, pali si take po usuniciu rda ognia, cieka pcherzowatymi

kroplami, tworzy wkna, spala si niebieskawym pomieniem z t obwdk ,
zapach podobny do palonej masy rogowej.
Temperatura masy:
PA 6 - 270 C, PA 6.6 290 C
Cinienie wtrysku:
Cinienie wtrysku i docisk nie powinny by zbyt due i nie powinny dziaa zbyt
dugo.
50 - 150 bar
Prdko wtrysku:
Wtryskiwa stosunkowo szybko.
Uwaga:
Dba o odpowietrzanie, w przeciwnym razie w detalu wystpuj przepalenia na
skutek sprania powietrza. Prawidowe odpowietrzanie sprzyja duej wytrzyma-
oci detali i niewielkim ladom niespaww na powierzchni.
Obroty limaka:
Moliwe s maksymalne obroty limaka, jednak naley nastawia je tylko na tak

du warto, aby podczas chodzenia proces plastyfikacji by zakoczony.
1-52
Poliamid (PA)
materia amorficzny
Poduszka materiau:
Temperatura formy:
60 - 90 C. W przypadku detali technicznych o wymaganej duej dokadnoci wy-

miarw: do 100 C.
Przygotowanie materiau:
Poliamidy s higroskopijne (wchaniaj wod), dlatego naley je przechowywa w

zamknitych pojemnikach nieprzepuszczajcych wilgoci. Zamyka leje zaadow-
cze. Przy zawartoci wilgoci powyej 0,25 % utrudnione przetwarzanie. Przetwa-
rza materia bezporednio wsypywany ze zbiornikw, w przeciwnym razie suszy
wstpnie przez 4 godziny w temperaturze 80 100 C.
Do materiau oryginalnego mona dodawa 10 - 20 % materiau przemiaowego.
Objto wtrysku:
Moliwo wykorzystania 20 80 % objtoci cylindra %.
Zamknicie iglicowe, blokada przepywu zwrotnego, zabezpieczenie antykorozyj-

ne.
Wyczanie maszyny:
Nie jest konieczne przetworzenie innego materiau. Moliwy czas przebywania

masy w cylindrze do 20 min, potem nastpuje termiczne uszkodzenie materiau.
Wtrysk:
Wlew punktowy, moliwy take wlew tunelowy, prtowy, szczelinowy, tuleja wle-
wu, kt stoka 3,5 - 5.
Zalecane s otwory nieprzelotowe lub otwory wychwytujce dla zimnych korkw.
Czci o temperaturze roboczej powyej 60 C powinny by termostatowane (naj-
korzystniejsze jest zastosowanie pary wodnej). Detale z poliamidu mog by kon-
trolowane pod ktem napre przy pomocy wody lutowniczej.
Nazwy handlowe:
Durethan, Ultramid, Rilsan. Trogamid T, Vestamid, Zytel, Maranyl,

Akulon, Begamid, Capron, Girlon, Schulamid, Technyl
1-53
1.10 Wady wyprasek wtryskowych: opis wady, przyczyna
i sposb usunicia
1-54
1.10.1 Srebrzyste smugi
Opis wady:
Podune smugi w ksztacie litery U, otwarte w kierunku przepywu.
Przyczyna:
Za dua wilgotno szcztkowa materiau.
Sposb usunicia:
Stosowa materia bardziej suchy, kontrolowa proces suszenia.

Mierzy temperatur granulatu.
Zachowywa czasy suszenia.
1-55
1.10.2 Smugi powietrzne, haczyki powietrzne
Opis wady:
Podune smugi w ksztacie kresek rozpostarte na duej powierzchni. W przy-

padku przezroczystych tworzy sztucznych dodatkowo widoczne s niekiedy
pcherzyki.
Przyczyny:
Za dua prdko wtrysku.

Powietrze wcignite wraz z materiaem.
Za niskie cinienie spitrzenia.
Czarne zabarwienia w ksztacie kresek i haczykw (efekt Diesla) skupione
przy miejscach poczenia strumieni.
Powietrze zamknite w formie.
Sposb usunicia:
Zmniejszy prdko wtrysku.

Zwikszy cinienie spitrzenia w dozwolonym zakresie.
Poprawi odpowietrzanie formy, szczeglnie w obszarze styku strumieni i przy
pogbieniach (mostki, trzpienie, napisy).
Skorygowa przebieg czoa strumienia (gruboci cianek, usytuowanie wlewu,
rodki wspomagajce przepyw).
1-56
1.10.3 Smugi przypale
Opis wady:
Brzowawe przebarwienia w postaci smug.
Przyczyny:
Za wysoka temperatura roztopionego materiau.

Za dugi czas przebywania materiau w cylindrze.
Niekorzystne rozplanowanie temperatury w kanale gorcym.
Zuycie cierne jednostki plastyfikacji lub martwe naroa przy powierzch-
niach uszczelniajcych.
Niekorzystne pod wzgldem przepywu obszary w jednostce plastyfikacji i w
kanale gorcym, za dua prdko wtrysku.
Sposb usunicia:
Skontrolowa i obniy temperatur masy.

Skontrolowa regulatory.
Skrci czas cyklu.
Zastosowa mniejsz jednostk plastyfikacji.
Skontrolowa elementy konstrukcyjne, takie jak cylinder, limak, blokada
przepywu wstecznego i powierzchnie uszczelniajce pod ktem zuycia
ciernego i martwych naroy.
Zredukowa prdko wtrysku.
1-57
1.10.4 Ciemne punkty
Opis wady:
Na powierzchni pojawiaj si czarne lub ciemne punkty spowodowane zuy-

ciem, uszkodzeniem termicznym lub zanieczyszczeniem.
Przyczyny:
Powstawanie ciemnych punktw lub poplamionych detali moe by spowodo-

wane rnymi przyczynami.
Przyczyny zwizane z procesem przetwrczym (np. zbyt wysoka temperatura

masy, za dugi czas przebywania masy w ukadzie plastyfikacji, bdne rozpla-
nowanie temperatury w systemie kanaw gorcych)
Przyczyny zwizane z form (np. zanieczyszczony ukad wlewowy lub martwe
naroa w systemie kanaw gorcych)
Przyczyny zwizane z maszyn (np. zanieczyszczony ukad plastyfikacji, zu-
ycie cierna limaka lub cylindra)
Przyczyny zwizane z polimerem lub barwnikiem (np. zanieczyszczony granu-
lat, duy udzia regeneratu lub nieodpowiedni rodek barwicy / przedmiesz-
ka)
1-58
Ciemne punkty
Sposb usunicia:
Czy granulat jest zanieczyszczony?

Unika zanieczyszczania granulatu.
Oczyci jednostk plastyfikacji.
Czy ciemne punkty wystpuj po zmianie materiau?
Czy temperatura masy ley powyej zakresu przetwarzania?

Zredukowa temperatur masy.
Zmieni temperatur cylindra (-).
Zmieni obroty limaka (-)
Obniy cinienie spitrzenia.
Czy czas przebywania masy w cylindrze ley w zakresie krytycznym?

Zredukowa czas cyklu.
Wyduy opnienie czasu dozowania.
Zastosowa mniejsz jednostk plastyfikacji.
Inne sposoby eliminacji wad:
Skontrolowa temperatur kanau gorcego.

Zmniejszy udzia regranulatu.
Sprawdzi przydatno rodka barwicego.
Skontrolowa ukad plastyfikacji, system wlewowy i kana gorcy pod ktem
zanieczyszcze, zuycia i martwych naroy.
Oczyci jednostk plastyfikacji. Zastosowa jednostk z zabezpieczeniem
przed zuyciem ciernym i korozj.
1-59
1.10.5 Zuszczenia i rozwarstwienia
Opis wady:
Obluzowanie wierzchnich partii tworzywa w obszarze wlewu (szczeglnie w

przypadku mieszanin).
Przyczyny:
Zanieczyszczenie innymi nietolerowanymi tworzywami sztucznymi.

Mocne cinanie materiau przy wypenianiu gniazda formy.
Sposb usunicia:

Sprawdzi czysto nastpnego materiau.
Podwyszy temperatur formy i temperatur masy.
Obniy cinienie i prdko wtrysku.
1-60
1.10.6 Matowe plamy przy punkcie wlewu
Opis wady:
Aksamitne, matowe plamy wok punktu wlewu, na ostrych krawdziach i w

miejscach zmian gruboci cianek.
Przyczyny:
Zakcony przepyw masy w systemie wlewowym, na przejciach i przy zmia-

nach kierunku (cinanie, zrywanie ju zakrzepnitej warstwy powierzchnio-
wej).
Sposb usunicia:
Zoptymalizowa system wlewowy.

Unika ostrych krawdzi, szczeglnie przy przejciu z wlewu do gniazda for-
my.
Zaokrgli i wypolerowa przejcia w kanaach wlewowych i na zmianach gru-
boci cianek, wtrysk stopniowany: powoli szybko.
1-61
1.10.7 Efekt pyty gramofonowej
Opis wady:
Bardzo drobne rowki na powierzchni wypraski wtryskowej (np. w przypadku

PC) lub matowoszare piercienie (np. w przypadku ABS).
Przyczyny:
Za due opory przepywu w formie, w wyniku ktrych masa ulega zahamowa-

niom.
Za niska temperatura masy lub formy.
Za maa prdko wtrysku.
Sposb usunicia:
Podwyszy temperatur masy i formy.

Podwyszy prdko wtrysku.
1-62
1.10.8 Zimny korek
Opis wady:
Zamknita powierzchniowo, zimna partia materiau.
Przyczyny:
Za niska temperatura dyszy.

Za may przekrj i otwr dyszy.
Sposb usunicia:
Dobra wystarczajc tam grzejn o wyszej mocy.

Wyposay dysz w czujnik temperaturowy i regulator.
Powikszy przekrj i otwr dyszy.
Zmniejszy chodzenie tulejki wlewu.
Wczeniej wysuwa dysz z tulejki wlewu.
1-63
1.10.9 Obcignicia
Opis wady:
Niezawierajce powietrza puste przestrzenie w postaci okrgych lub wydu-

onych pcherzy, widoczne tylko w przypadku przezroczystych tworzyw
sztucznych.
Zagbienia w powierzchni.
Przyczyny:
Brak wyrwnania zmniejszenia objtoci w fazie chodzenia.

Ksztat detalu niedostosowany do tworzywa sztucznego (np. due rnice
gruboci cianek).
Sposb usunicia:
Wyduy czas docisku, zwikszy wielko docisku.

Obniy temperatur masy i zmieni temperatur formy (przy jamach skur-
czowych podwyszy, a przy obcigniciach obniy).
Skontrolowa poduszk masy.
Powikszy otwr dyszy.
Konstruowa detale odpowiednio do tworzywa sztucznego, np. unika zmian
gruboci cianek i skupisk masy.
Dopasowa kanay przepywowe i przekroje wleww do formowanego detalu.
1-64
1.10.10 lady niespaww
Opis wady:
Wyranie widoczne karby wzdu pocze strumieni masy.
Przyczyny:
Niewystarczajca plastyczno tworzywa sztucznego.

Za maa grubo cianki.
Niewystarczajce odpowietrzanie formy.
Sposb usunicia:
Podwyszy temperatur masy i temperatur formy.

Ewentualnie zmieni pooenie punktu wtrysku, aby poprawi przepyw.
Zwikszy prdko wtrysku.
Dostosowa grubo cianek.
Poprawi odpowietrzanie formy.
1-65
1.10.11 Pcherze powietrza i bbelki
Opis wady:
Na lub w detalu mona rozpozna puste przestrzenie, powstae w wyniku

wcignicia powietrza lub wytworzenia gazu.
W przeciwiestwie do jam skurczowych (pcherze puste) chodzi tutaj o p-
cherze gazu, ktre mog take wystpowa przy powierzchni cianki.
Przyczyny:
Za due lub za szybkie rozpranie.

Za maa wydajno plastyfikacji.
Problemy z odpowietrzeniem (np. ebra, otwory nieprzelotowe).
Za dua zawarto wilgoci w masie.
Za dua wilgotno szcztkowa granulatu.
Sposb usunicia:
Czy mona zredukowa rozpranie (cofanie)?

Zwolni lub zredukowa rozpranie.
1-66
Pcherze powietrza i bbelki
Czy wada pojawia si nagle podczas biecej produkcji?

Skontrolowa doprowadzanie i pobieranie granulatu.
Inne sposoby usunicia:
Podwyszy cinienie spitrzenia i dostosowa obroty, skrci drog do-

zowania (droga dozowania powinna stanowi 1-3-krotno rednicy li-
maka).
Skontrolowa jednostk plastyfikacji.
Intensywne suszenie (ewentualnie zastosowa zamiast limaka z odga-
zowaniem limak normalnym i pracowa z suszeniem wstpnym.
Kontrolowa suszark i proces suszenia, ewentualnie zastosowa suszar-
k pracujc z suchym powietrzem.
1-67
1.10.12 Strumie swobodny
Opis wady:
Widoczne na powierzchni detalu pasma masy, ktra wpyna w pierwszej ko-

lejnoci.
Przyczyny:
Niekorzystne usytuowanie i ze wymiary wlewu.

Za dua prdko wtrysku.
Za niska temperatura masy.
Sposb usunicia:
Wyeliminowa powstawanie strumienia swobodnego przez przesunicie wle-

wu (wtryskiwa w kierunku cianki).
Powikszy przekrj wlewu.
Zredukowa prdko wtrysku lub wtryskiwa stopniowo: wolno szybko.
Podwyszy temperatur masy.
1-68
1.10.13 Niezupene wypenienie ksztatu detalu
Opis wady:
Niezupene wypenienie ksztatu na kocu drogi pynicia lub w obszarach

cienkociennych.
Niewystarczajce waciwoci plastyczne tworzywa sztucznego.
Przyczyny:

Za maa grubo cianek detalu.
Brak szczelnoci midzy dysz i form.
Ukad wlewowy o zbyt maym przekroju.
Niewystarczajce odpowietrzanie formy.
Za maa ilo wtrynitego materiau.
Sposb usunicia:
Podwyszy temperatur masy i formy.

Zwikszy prdko wtrysku i / lub cinienie wtrysku.
Zwikszy grubo cianki detalu.
Podwyszy docisk dyszy.
Skontrolowa promienie dyszy i tulejki wlewu.
Skontrolowa centrowanie (wlew).
Powikszy kana wlewowy i kana doprowadzajcy do gniazda.
Zoptymalizowa odpowietrzanie formy.
Zwikszy objto dozowania.
1-69
1.10.14 Widoczne lady wypychacza
Opis wady:
Detal zakleszcza si.

Koki wypychacza deformuj detal lub przebijaj go.
Przyczyny:
Przeadowana forma.
Za mocne podcicia.
Niewystarczajce wypolerowanie formy na mostkach, ebrach i kokach.
Przy usuwaniu detalu pomidzy nim i form powstaje podcinienie.
Elastyczna deformacja formy i przesunicie rdzenia przez cinienie wtrysku.
Za wczesne usuwanie detalu z formy.
Sposb usunicia:
Zredukowa prdko wtrysku i docisk.

Zlikwidowa podcicia.
Obrobi dodatkowo powierzchni formy i wypolerowa j w kierunku wzdu-
nym.
Poprawi odpowietrzanie formy.
Zwikszy sztywno formy, zamocowa rdzenie.
Wyduy czas cyklu.
1-70
1.10.15 Grat, wypywki
Opis wady:
Powstawanie wypywek tworzywa na szczelinach formy, np. na powierzchni

podziau.
Przyczyny:
Za wysokie cinienie wewntrz formy.

Powierzchnie podziau formy uszkodzone wskutek nadmiernego wtrysku.
Niewystarczajca sia zamykania lub sia trzymania.
Sposb usunicia:
Zredukowa prdko wtrysku i docisk.

Cofn punkt przeczenia na docisk.
Obrobi dodatkowo form w obszarze powierzchni podziau lub konturw.
Zwikszy si docisku.
Ewentualnie zastosowa wiksz maszyn.
1-71
1.10.16 Szorstka i matowa powierzchnia tworzyw sztucznych
wzmocnionych wknem szklanym
Opis wady:
Przy zastosowaniu tworzyw sztucznych wzmocnionych wknem szklanym

moe dochodzi do powstawania matowej i szorstkiej powierzchni. Metalicznie
byszczce wkna szklane s widoczne na powierzchni w postaci smug.
Przyczyny:
Za niska temperatura masy

Za zimna forma.
Sposb usunicia:

Podwyszy temperatur formy.
Zaopatrzy form w pyty izolacyjne.
Zastosowa bardzie wydajne urzdzenie termostatujce.
1-72
1.10.17 Detale wypaczone
Opis wady:
Wypraski wtryskowe nie s paskie, pojawiaj si skrzywienia ktowe, detale

nie pasuj do siebie.
Za due rnice gruboci cianek.
Przyczyny:
Rne prdkoci przepywu w formie.

Zorientowanie wkien szklanych.
Niekorzystna temperatura formy.
Niekorzystny punkt przeczenia na docisk.
Sposb usunicia:
Skonstruowa detal stosownie do tworzywa sztucznego.

Zmieni pooenie punktu wlewu.
Zrnicowa termostatowanie powek formy.
Przesun punkt przeczenia na docisk.
1.10.18 Detal przykleja si do formy
Opis wady:
Matowe plamy lub byszczce pogbienia na powierzchni w ksztacie palcw

lub lici koniczyny (najczciej w pobliu wlewu).
Przyczyny:
Lokalnie zbyt wysoka temperatura cian formy.

Zbyt wczesne usuwanie detalu z formy.
Za gadka powierzchnia formy.
Sposb usunicia:
Zredukowa temperatur formy.

Wyduy czas cyklu.
Zmniejszy gadko powierzchni formy, np. przez piaskowanie.
1-73
1.10.19 Kruche detale
Opis wady:
Przegrzanie, zamroone naprenia.
Przyczyny:
lady niespaww na powierzchni (brak zmieszania w punktach krzyowania

si strumieni masy).
Za jako przygotowania materiau.
Sposb usunicia:
Zmniejszy cylinder lub temperatur masy.

Zredukowa cinienie wtrysku.
Wyduy czas cyklu.
Podwyszy temperatur formy.
Podwyszy prdko / cinienie wtrysku.
Podwyszy temperatur masy i temperatur formy.
1.10.20 Niestopiony materia
Opis wady:
Niecakowicie stopiony materia.
Przyczyny:
Za szybkie przetwarzanie.
Sposb usunicia:
Sprawdzi jednostk plastyfikacji, ewentualnie za maa objto skokow

(czas przebywania).
Wyduy czas cyklu.
Podwyszy cinienie wtrysku.
1-74
1.10.21 Skurcz
Sposb usunicia:
Obniy temperatur formy i masy.

Zwikszy docisk i wyduy czas docisku.
1.10.22 Naprenia wewntrzne
Sposb usunicia:
Podwyszy temperatur formy i masy.

Zredukowa docisk i czas docisku.
1.10.23 Wypaczanie si
Sposb usunicia:
Zwikszy docisk i wyduy czas docisku.

Obniy temperatur formy.
1-75
1.11 Obliczanie siy zamykania
Detal
Sia rozwierajca form = proj. powierzchnia x cinienie wewntrzne

2
projektowana powierzchnia: 54,5 cm x 45,5 cm = 2480 cm

2
minus powierzchnia: 30,5 cm x 15,5 cm = - 470 cm

2
29,0 cm x 12,5 cm = - 360 cm

2
to daje: 1650 cm
Cinienie wewntrz formy: 350 bar wg tabeli

2
Sia rozwierajca form = 1650 cm x 350 bar = 577500 N
Sia zamykania powinna wynosi ok. 1,2 x sia rozwierajca form = 700 t
1.11.1 Sia rozwierajca form
1-76
1.11.2 Obliczanie drogi dozowania
Objto = powierzchnia x grubo cianki
2
Objto = 1650 cm x 0,25 cm
3
Objto = 412,5 cm
Materia: PA6GF15
3
Gsto: 1,25 g/cm
Ciar wtrysku = objto x gsto
3 3
Ciar wtrysku = 412,5 cm x 1,25 g/cm
Ciar wtrysku = 515 g
3
Jednostka plastyfikacji: Objto skokowa = 1000 cm
3
Wspczynnik wydajnoci: 1,02 g/cm dla PA6GF15
Maks. ciar wtrysku = objto skokowa x wspczynnik wydajnoci
3 3
Maks. ciar wtrysku = 1000 cm x 1,02 g/cm
Maks. ciar wtrysku = 1002 g dla PA6GF15
Stopie wykorzystania = 515 g / 1002 g
Stopie wykorzystania = 51 %
Maks. przemieszczenie limaka = 150 mm
Przemieszczenie dozowania = 150 mm x 0,51
Przemieszczenie dozowania = 76,5 mm
Optymalny zakres pracy pomidzy 1 do 3 D
1D do 3D zakres optymalny
3D do 4D w wyjtkowych przypadkach
<1D i >4D niezalecane
1-77
1.12 Nastawienia na maszynie
Nastawianie programw wybieralnych
Nastawienie czasw, przemieszcze, prdkoci i cinie.

Wybr programu (praca rczna, pautomatyczna, automatyczna).
Nastawianie jednostki wtrysku:
Nastawi temperatur waciw dla materiau.

Ogrza cylinder, podgrza wstpnie olej.
Po ogrzaniu cylindra nastawi si docisku dyszy (zwrci uwag, aby
forma bya zamknita) oraz skontrolowa centrowanie, promienie,
przejcia w dyszy, itp. W tym celu pooy na tulejce wlewu papier, do-
jecha agregatem, ponownie odjecha agregatem i oceni odcisk.
Przy pomocy przemieszczenia limaka nastawi objto wtrysku.
Wielokrotnie dozowa i dokonywa wtrysku oceniajc mas.
Docisk = 0 bar.
Nastawi cinienie wtrysku na tak warto, aby pracowa poza ogra-
niczeniem cinienia (z punktu widzenia technologii procesu przetwr-
czego najlepiej jest nastawi cinienie maksymalne, jeli pozwala na
to forma).
1.12.1 Pocztek procesu wtrysku
Istniej 2 rodzaj rozruchu maszyny:
1) Nastawi obliczon drog dozowania i zmieni punkt przeczenia na do-

cisk.
2) Rozpoczyna z ma drog dozowania, z wtrysku na wtrysk zwiksza dro-
g dozowania, punkt przeczania pozostaje przy tym niezmienny.
W obu przypadkach naley uwaa, czy dla umoliwienia usuwania detalu z formy koniecz-
ne jest zastosowanie minimalnego napenienia uzalenionego od detalu.
1-78
Jeli wszystkie nastawienia zostay sprawdzone, mona rozpoczyna produkcj.
Przeprowadzi dozowanie.
Wybra prac pautomatyczn.
Zamkn form, wykona cykl pracy, oceni wtrysk.
Stopniowo zwiksza dozowanie, tak aby detale byy cakowicie wypenio-
ne, ale posiaday obcignicia.
Ocenia przy tym jako wypenienia.
Wprowadzi docisk (wielko docisku jest uwarunkowana technologicznie,
zwraca uwag na poduszk masy szcztkowej)
Zoptymalizowa nastawione parametry, w szczeglnoci czasy (czas do-
cisku, czas chodzenia, itp.).
W razie koniecznoci zmieni nastpujce punkty:
Zwikszy lub zmniejszy dozowanie.

Wyregulowa prdko wtrysku.
Zwraca uwag na poduszk masy szcztkowej.
Obserwowa wzrost cinienia podczas wtrysku, ewentualnie wyregulowa
cinienie wtrysku.
Skontrolowa si trzymania formy w stanie zamknitym.
Zharmonizowa prac maszyny, tzn. skontrolowa prdkoci, drog ha-
mowania, itp.
Jeli detale wygldaj wzrokowo na dobre, przekaza je do dokadnej
kontroli (kontrola jakoci).
W razie koniecznoci dodatkowo wyregulowa poszczeglne parametry.
Wprowadzi parametry maszyny do pamici i wydrukowa protok.
Zwrci uwag na prawidowy transport gotowych detali oraz dowz i kon-
trol granulatu. Od czasu do czasu obserwowa i kontrolowa maszyn.
Napenianie formy oraz wtryskowe formowanie detali wymaga zachowania ostronoci!
1-79
1.12.1.1 Prdko ruchu limaka do przodu
Prdko ruchu limaka do przodu wpywa na rozkad temperatury w for-

mie. Wraz ze wzrostem prdkoci temperatura masy w formie wzrasta, co
gwarantuje wypenienie formy roztopionym materiaem amorficznym (lep-
sze wyrwnanie temperatury i cinienia). Prdko czoa strumienia we
wntrzu formy ksztatuje si, pomijajc niekorzystne lokalne strefy detalu
wynikajce z jego geometrii, proporcjonalnie do prdkoci ruchu limaka
do przodu.
Podana dua prdko czoa strumienia stoi w sprzecznoci z wymo-

giem stosunkowo powolnego napeniania rdowego w celu uzyskania
dobrej jakoci powierzchni wypraski wtryskowej. Priorytetem powinny by
wymogi jakociowe, jednak z uwagi na geometri formowanego detalu i
warunki wlewu czsto konieczne jest siganie po rozwizania kompromi-
sowe.
Wiksze prdkoci ruchu limaka do przodu wpywaj na zmniejszenie

niejednorodnoci skurczu, a tym samym w duym stopniu redukuj skon-
no do wypaczania si detali.
1.12.2 Wybr prawidowej prdkoci wtrysku
1.12.2.1 Dua prdko wtrysku
Krtkie czasy wtrysku.

Zasilanie wszystkich fragmentw detalu mas o takiej samej lepkoci oraz reduk-
cja napre wewntrznych w detalu.
Uzyskiwanie jednolitej krystalizacji w przypadku materiaw czciowo krystalicz-
nych.
W przypadku detali cienkociennych naley wybiera du prdko wtrysku dla
uzyskiwania maych si zamykania.
1.12.2.2 Maa prdko wtrysku
Dobra jako powierzchni.

Eliminacja cinania masy na ostrych naroach, krawdziach, punktach zmiany kie-
runku czoa przepywu i w strefach zmian gruboci cianek.
Eliminacja odrywania czciowo ozibionego materiau.
Eliminacja przegrzania punktu wtrysku.
Maa prdko wtrysku jest wana dla dobrego napeniania detali grubociennych.
Sprzyja lepszemu zagszczeniu.
1-80
Dla uniknicia strumienia swobodnego, kade gniazdo formy musi by napeniane
tak, aby mia miejsce przepyw materiau w kadym kierunku (przepyw rdowy).
Dlatego konieczny jest prawidowy dobr prdkoci wtrysku, tzn.:
TAK SZYBKO, JAKO TO MOLIWE
TAK WOLNO, JAK TO KONIECZNE!
1.12.3 Docisk
Take docisk musi by prawidowo dobrany. Powinien on by tak duy, jak to

konieczne, ale tak may, jak to moliwe. Duy docisk przez dugi czas nie ma
sensu, gdy nadlew wtryskowy jest ju zakrzepnity.
Naley dobiera ekonomiczne nastawienia maszyny:
Wane jest uzyskiwanie rwnomiernej pracy maszyn, nawet przy pracy pau-
tomatycznej, jeli ten rodzaj pracy w ogle musi by zastosowany!
Kade przerwanie cyklu zmienia jako wyprasek wtryskowych. Po przerwie

sta jako detali uzyskuje si ponownie dopiero po wielu cyklach.
Wane s agodne ruchy. Dla ochrony maszyny naley unika gwatownego

wyhamowywania ruchw formy, gwatownego zanurzania dyszy w formie,
mocnego uderzania formy lub suwakw, uderze hydraulicznych oraz ekstre-
malnych prdkoci.
1-81
1.12.4 Wskazwki odnonie pierwszego, zgrubnego nastawienia maszyny
Wstpny dobr i ograniczenia parametrw procesu
1) Materia
Temperatura masy w przedsionku limaka

Temperatura masy w przedsionku limaka od .. C do .. C
rednia temperatura masy w przedsionku limaka = .. C
Temperatury cian cylindra

Od strefy wcigania do dyszy = .. C do .. C
Od strefy wcigania do dyszy lekki wzrost i temperatura dyszy = tempera-

tura masy w przedsionku limaka
2) Jednostka wtrysku
Wybr rodzaju konstrukcji dyszy (otwarta, zamknita)

Blokada przepywu wstecznego
Obroty limaka i prdko obwodowa limaka
Cinienie spitrzenia
3) Forma
Temperatura cian formy T od 1 do X = ..C
4) Droga dozowania
3 2
Droga dozowania = 1,2 x objto detalu [cm ] / powierzchnia przekroju limaka [cm ]
lub
3 2 2
1,5 x objto detalu [cm ] / (rednica limaka) [cm ]
3
objto detalu = ciar detalu [g] / ciar waciwy [g/cm ]
lub
3
ciar detalu x objto waciwa [g x cm ]
1-82
5) Poduszka masy szcztkowej
= 0,05 do 0,1 x droga dozowania
6) Prdko wtrysku VE
Nastawia na warto redni, ewentualnie stopniowa stosownie do

geometrii detalu.
7. Przeczenie UND
Moe by zalene do drogi dozowania, czasu i cinienia.

Przy rozruchu punkt przeczenia ustali tak, aby uzyska maks. wype-
nienie objtociowe ok. 80 % dla uniknicie nadmiernego wtrysku:
Przy przeczeniu zalenym od drogi dozowania:
Przemieszczenie do przeczenia = 0,2 x droga dozowania
Przy przeczeniu zalenym od czasu (jeli to moliwe, unika przy pierwszym nastawianiu)
Czas przeczenia = 0,8 x droga dozowania / prdko wtrysku
(Jeli czasu przeczenia nie mona ustali, lepiej dokonywa najpierw

przecze zalenych od drogi dozowania.)
Przy przeczeniu zalenym od cinienia wewntrz formy: cinienie prze-

czenia p5
Przeczenie nastpuje przy osigniciu progu cinienia p5 i s8.
Przy przeczeniu zalenym od cinienia hydraulicznego: cinienie prze-
czenia p6
Przeczenie nastpuje przy osigniciu progu cinienia p6 i s8.
Okrelenia parametrw (s8 / p5 / p6) tylko w przypadku ukadw sterowania sprzed roku
1998
Uwaga:
Przy przeczaniu na docisk zalenym od cinienia naley ustali
przemieszczenie dozwolone w kierunku koca przemieszczenia pla-
styfikacji.
Ustalenie prawidowego cinienia przeczania dokonywane jest naj-
lepiej przez stopniowe podwyszanie cinienia przeczania (zaczyna-
jc od niskiego poziomu cinienia).
1-83
8) Nastawione cinienie wtrysku pE
Nastawia na warto maksymaln, aby prdko wtrysku nie bya

ograniczona. Jeli jednak nie ma gwarancji, e w odpowiednim czasie
nastpi przeczenie na docisk, naley najpierw ograniczy docisk do
niszej wartoci.
9) Nastawiony docisk pN
Najpierw 0, nastpnie dopasowany do cinienia wtrysku.
Wskazwka:
Tworzywa sztuczne amorficzne = docisk malejcy
Tworzywa sztuczne czciowo krystaliczne = docisk stay
10) Nastawiony czas docisku tN (czas zgrzania tS)
Czas zgrzania ustala si na podstawie prb (patrz str. 19).
11) Czas chodzenia tK
Wybiera tak dugi, aby detal mg by usuwany z zachowaniem

ksztatu.
Ustala na podstawie wzoru lub prb.
2
tK = 2 x (grubo cianki) + grubo cianki (warto orientacyjna)
12) Czas przerwy tP
Potrzebny dla ewentualnego nastawienia programu suwakw rdzeni i

wyrzutnikw w zalenoci od formy.
Ustali wycznik kracowy dla ruchu formy.
13) Obroty n
n = 0,5 x obroty krytyczne (stosowa si do wskazwek producenta mate-
riau)
14) Wycofanie limaka po plastyfikacji
Wycofanie = 0,1 x skok plastyfikacji

(Prdko vR ~ 10 mm/s)
Oprogramowanie komputerowe PROSET, FH Heilbronn
Przy pomocy tego oprogramowania mona przeprowadzi na komputerze

80 % wstpnego nastawienia maszyny. Dane te mog by za pomoc
dyskietki wczytane do ukadu sterowania MC4.
1-84
1.12.5 Wspczynniki wydajnoci [g/cm3]
Obliczanie uytecznego ciaru wtrysku
Uyteczny ciar wtrysku oblicza si z:
GS = Ap
GS = Uyteczny ciar wtrysku
VH Uyt. = Uyteczna objto skokowa
Ap = Wspczynnik wydajnoci, z uwzgldnieniem
zmiany objtoci przy zmianie temperatury prze-
twarzania (rozszerzalno cieplna) oraz zamyka-
nia przez blokad przepywu wstecznego
W przypadku najczciej uywanych tworzyw sztucznych mona liczy na nastpujce

wspczynniki wydajnoci:
(Wartoci ustalone dowiadczalnie)
ABS = 0,88 PMMA = 0,94
CA = 0,97 POM = 1,1
EPDM = 0,73 PP = 0,71
HDPE = 0,73 PPO = 0,9
LDPE = 0,7 PPO GF = 0,98
PA6 = 0,91 0,95 PPS = 1,05
PA6.6 GF = 1,15 PS = 0,91
PAA = 1,5 PVC-H = 1,12
PBT = 1,05 PVC-W = 1,02
PBT GF = 1,15 SAN = 0,88
PC = 0,98 TPE = 0,8 0,85
PC GF = 1,17 TPU = 0,89 0,95
PES = 1,1 Mieszaniny (np. Noryl) = 1,01 1,06
1-85
1.13 Wykaz literatury
Program edukacyjny formowania wtryskowego

Menges, porath, Thim, Zielinsky
C. Hanser Verlag
Przewodnik po maszynach do przetwrstwa tworzyw sztucznych

Johannaber, Stckhert
C. Hanser Verlag
Technika tworzyw sztucznych w praktyce

Haenle, Gnauck, Harsch
C. Hanser Verlag
Prowadzenie procesu przy formowaniu wtryskowym

Sarholz, Beese, Hengesbach
IKV-RWTH, Aachen
Krtko i zwile o formowaniu wtryskowym

Broszura firmowa
Demag ergotech, Schwaig
Parametry przetwarzania dla wytwrcw wyprasek wtryskowych

BAYER AG
Poradnik usuwania zakce i wad powierzchniowych

Instytut Tworzyw Sztucznych Ldenscheid
NRW GmbH (K.I.M.W.)
Przetwarzanie termoplastw technicznych

ICI
Instrukcje techniczne dla formowania wtryskowego

Rhone-Poulenc
Uytkowo-techniczne broszury z zakresu formowania wtryskowego

Atochem
1-86

Krauss Maffei - Poradnik Technika Wtrysku

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Krauss Maffei - Poradnik Technika Wtrysku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Technika tworzyw sztucznych KRAUSSMAFFEI

1 Podstawy techniki formowania wtryskowego

Autor: Thomas Neubert Krauss-Maffei

Realizacja: Rudolf Vogl Krauss-Maffei

Przedruk, kopiowanie i tumaczenie, take fragmentaryczne, dozwolone wycznie

1.1 Wtryskarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-5

Rys. 1.1 Budowa wtryskarki

1. Jednostka zamykania 4. Agregat wtryskowy

1.1.2 Funkcje maszyny

Wtryskarki s stosowane do wytwarzania z rnych tworzyw sztucznych detali

Rys. 1.2 Budowa jednostki wtrysku

1. Cylinder limaka 6. Wa napdowy

1.2.2 Funkcje jednostki wtrysku

Jednorodne roztopienie materiau w iloci potrzebnej do napenienia formy.

Rys. 1.3 Schemat limaka 3-strefowego

1. Strefa dozowania 3. Strefa wcigania

Rys. 1.4 Budowa jednostki plastyfikacji

1. Przedsionek limaka 3. ciana cylindra

1.3.2 Funkcja jednostki plastyfikacji

Rys. 1.5 Budowa jednostki plastyfikacji

1. Dysza 4. Otwr wsadowy

limak wysokowydajny (HP: HIGH PERFORMANCE)

Mniejsze zuycie energii

Wikszy zakres zastosowania

limak standardowy (L/D 23)

limak standardowy (L/D 18-20-23)

limak mieszajcy (L/D 18-20-23)

HPS-UN do D45 (L/D 26-23)

HPS-UN od D50 (L/D 26-23)

limak standardowy (L/D 23)

limak mieszajcy (L/D 23)

HPS-UN (L/D 23)

HPS-AT (L/D 23)

Rys. 1.6 Standardowa blokada przepywu wstecznego

1. Trzy lub cztery stopki 3. Piercie zaporowy

Blokada przepywu Blokada przepywu wstecznego Blokada przepywu wstecznego

Budowa 1 Gowica limaka 1 Gowica limaka 1 Element wylotowy 2 Kulka

Objto materiau potrzebn na wyprask wtryskow ustala si poprzez prby

1.4.3 Prdko ruchu limaka do przodu

Prdko ruchu limaka do przodu wpywa na rozkad temperatury w formie. Wraz

Zuycie cierne Zabezpieczenie przed mechanicznym zuyciem ciernym w wyniku prze-

Korozja Zabezpieczenie przed zuyciem mechanicznym i chemicznym w wyniku

1.4.5 Tworzywa sztuczne i domieszki sprzyjajce zuyciu ciernemu

Tworzywa sztuczne Domieszki

Rys. 1.7 Budowa jednostki zamykania

1. Ruchoma pyta mocujca form 4. Kolumna prowadzca ze zintegrowanym

1.5.2 Funkcje jednostki zamykania

1.5.2.1 Zasadnicza budowa jednostki zamykania

Forma jest mocowana pomidzy ruchom i nieruchom pyt mocujc. Nieru-

Tworzywa sztuczne Temperatura formy [C]

Suszenie wstpne tworzyw sztucznych

Tworzywa sztuczne Czas suszenia wstp- Temperatura suszenia

Optymalna jako wypraski wtryskowej uzyskiwana jest poprzez dobre dopaso-

Sprawna wtryskarka z wysokiej jakoci ukadem sterowania i regulacji nie moe

W przypadku formy musz by uwzgldnione nastpujce punkty:

Zastosowanie najlepszego materiau nie zapewnia zadowalajcego rezultatu, gdy

Czasy przebiegu procesu s przedstawione na rysunku Cykl formowania wtry-

Istnieje cisy zwizek pomidzy przebiegiem cinienia w formie i jakoci wypra-

Rys. 1.8 Wpyw przebiegu cinienia na jako detalu

1. Punkt napenienia (F1) 5. Czas wtrysku (t1)

1) Cieplne i mechaniczne obcienie roztopionej masy

1.6.4.1 Cinienie wtrysku

Cinienie wtrysku wynika z nastawionej (regulowanej) prdkoci wtrysku oraz z

Przed przeczeniem na docisk zakoczone powinno by objtociowe napenia-