Wiesaw Przybya, Magdalena Ratalewska

PORADNIK
DLA PROJEKTUJCYCH
KURSY E-LEARNINGOWE

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

 Wiesaw Przybya, Magdalena Ratalewska

PORADNIK
DLA PROJEKTUJCYCH
KURSY E-LEARNINGOWE
Wiesaw Przybya, Magdalena Ratalewska
PORADNIK DLA PROJEKTUJCYCH KURSY E-LEARNINGOWE

Recenzenci: dr Leszek Rudak, dr Agnieszka Wede-Domaradzka

@ Copyright by Krajowy Orodek Wspierania Edukacji Zawodowej

i Ustawicznej, Warszawa 2012

ISBN 978-83-7789-136-0

Wsppraca wydawnicza: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii

Eksploatacji Pastwowego Instytutu Badawczego
Projekt okadki: Micha Bogdaski
Opracowanie wydawnicze: Micha Bogdaski, Klaudia Kornacka

Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji Pastwowego Instytutu Badawczego

ul. K. Puaskiego 6/10, 26-600 Radom, tel. centr. (048) 364-42-41, fax (048) 364-47-65
e-mail: instytut@itee.radom.pl http://www.itee.radom.pl
2321

2
SPIS TRECI

WPROWADZENIE ....................................................................... 5

ROZDZIA I
ISTOTA E-LEARNINGU
1. Przegld najwaniejszych zagadnie ........................................... 7
2. Sownik waniejszych poj e-learningowych ........................... 12
3. Zalety i ograniczenia e-learningu ............................................... 15

ROZDZIA II
PROFIL UCZCEGO SI W KSZTACENIU ZDALNYM
1. Sylwetka uczcego si w e-learningu .......................................... 21
2. Relacje uczenauczycielucze .............................................. 27

ROZDZIA III
SCENARIUSZ KURSU ZDALNEGO
1. Zasady tworzenia scenariusza ................................................... 31
2. Struktura scenariusza kursu zdalnego ........................................ 35

ROZDZIA IV
RNE TYPY ZASOBW DO KSZTACENIA ZDALNEGO
1. Techniczny i funkcjonalny podzia zasobw dydaktycznych ..... 47
2. Metodyka tworzenia wybranych zasobw dydaktycznych ......... 49

3
ROZDZIA V
PLATFORMA EDUKACYJNA A PROJEKTOWANIE PROCESU
KSZTACENIA ZDALNEGO

1. Funkcjonalnoci platformy zdalnego nauczania ........................ 59

2. Narzdzia komunikacji zdalnej ................................................. 63

ROZDZIA VI
UDZIA NAUCZYCIELA W PRZEBIEGU PROCESU DYDAKTYCZNEGO
W KURSIE ZDALNYM

1. Rola i zadania nauczyciela ........................................................ 67

2. Aktywizacja i motywacja uczestnikw ksztacenia zdalnego ..... 70

ROZDZIA VII
EWALUACJA W KURSIE ZDALNYM
1. Specyfika oceniania w edukacji zdalnej .................................... 75
2. Przekazywanie informacji zwrotnej ........................................... 77
3. Sposoby badania efektw ksztacenia ........................................ 79

ROZDZIA VIII
PRAWA AUTORSKIE A E-LEARNING
1. Ochrona wasnoci intelektualnej .............................................. 87
2. Prawa autorskie w kursie e-learningowym ................................. 89

BIBLIOGRAFIA .......................................................................... 95

4
 WPROWADZENIE

Szanowni Pastwo,
dynamiczny rozwj i coraz szerszy dostp do technologii informacyj-
nych powoduje upowszechnianie nowych form ksztacenia. Jedn
z nich jest e-learning (e-nauczanie, e-edukacja, ksztacenie na odlego,
zdalna edukacja), podczas ktrego wykorzystuje si w procesie eduka-
cyjnym technologie i rnego rodzaju media (najczciej jest to kompu-
ter z dostpem do internetu). Jest on jednym z moliwych modeli nau-
czania i ma na celu zaspokojenie wyranie dostrzegalnej potrzeby stae-
go doksztacania si ludzi. Jest to take forma ksztacenia, ktra stale
ewoluuje na wiecie coraz powszechniejsze staj si rozwizania,
w ktrych do nauki uywa si telefonw czy innych przenonych urz-
dze (np. palmtopw, iPodw).
W Polsce e-edukacja powoli zyskuje coraz wiksz popularno, dlate-
go, by przybliy nauczycielom i pracownikom placwek edukacyjnych
problematyk opracowywania kursw e-learningowych, przygotowali-
my ten niewielki poradnik. Wprowadzimy Pastwa w problematyk
e-learningu poprzez omwienie jego istoty, a take ukazanie specyfiki
profilu uczestnikw zaj zdalnych. Opiszemy niezwykle istotne etapy
projektowania zasobw edukacyjnych: od opracowania scenariusza
kursu zdalnego, poprzez tworzenie rnych typw materiaw do
ksztacenia zdalnego, uycie narzdzi wykorzystywanych w projektach
kursw, po projekt przebiegu procesu dydaktycznego w kursie zdalnym
z uwzgldnieniem roli nauczyciela oraz ewaluacji w kursie zdalnym.
Chcielibymy, by zaproponowane w poradniku rozwizania uatwiy
wszystkim osobom zainteresowanym e-learningiem projektowanie zo-
onych, atrakcyjnych materiaw kursw e-learningowych, co pozwoli
na promowanie i upowszechnianie systemu ksztacenia na odlego
w Pastwa placwkach. Zawarte w naszym opracowaniu informacje
maj charakter wprowadzajcy, czsto jedynie sygnalizujcy problemy,
przed jakimi staj projektanci kursw e-learningowych, dlatego zach-
camy wszystkich Pastwa do podejmowania wasnych poszukiwa
i prb odnalezienia najwaciwszej formuy kursu zdalnego, ktry ze

5
swej natury jest struktur zoon i wielowymiarow. Zapraszamy take
na stron internetow projektu www.kno-koweziu.pl, na ktrej mona
znale wiele poytecznych porad dotyczcych zarwno projektowania
kursw e-learningowych, jak i ich prowadzenia.
Oddajemy w Pastwa rce Poradnik dla projektujcych kursy
e-learningowe, powstay w ramach projektu Model systemu wdraania
i upowszechniania ksztacenia na odlego w uczeniu si przez cae
ycie, zadanie Opracowanie multimedialnych kursw e-learnigowych.
Mamy nadziej, e jego lektura uatwi Pastwu prac nad tworzeniem
zasobw edukacyjnych do kursw e-learningowych!

Agnieszka Wierzbicka
Lider zadania
Opracowanie multimedialnych kursw e-learnigowych

6
 ROZDZIA I
ISTOTA E-LEARNINGU

1. Przegld najwaniejszych zagadnie

Rozwj nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT)
jest dzi dynamiczny i widoczny w kadej dziedzinie ycia. Mamy ju
e-banki, e-konta, e-sklepy, aukcje internetowe, e-booki, e-portfolio, ko-
munikatory, blogosfery i wreszcie e-learning. Nadal jednak wiele osb
nie zna bd zna tylko mglicie znaczenie poj e-learning i distance
learning. Wiedza na temat e-learningu staje si niezbdna w sytuacji,
kiedy ksztacenie na odlego jest wdraane niemal we wszystkich
ogniwach edukacji. E-learning stanowi swoist rewolucj, ktrej skutki
s porwnywane do wpywu, jaki wczeniej wywary wynalezienie
druku i masowa produkcja ksiek.
Przyjrzyjmy si zatem z uwag najwaniejszym terminom, z jakimi moe
si spotka osoba zainteresowana wspczesn edukacj, wykorzystujc
metody i techniki ksztacenia na odlego. Jest ich bowiem co najmniej
kilka, czasem bywaj (susznie lub nie) traktowane jako synonimy, czasem
za definitywnie rozrnianie.
1) Distance learning (ang. distance odlego, learn uczy si),
inaczej zdalne nauczanie pojcie to oznacza uczenie si na odle-
go, czyli proces dydaktyczny, w ktrym nie ma bezporedniego
kontaktu nauczyciela i ucznia (lub uczniw) midzy sob. To ter-
min o najszerszym znaczeniu spord obecnie uywanych na okre-
lenie tej formy edukacji. Jednak nie jest to termin nowy uczenie
si na odlego ma dug tradycj. Zostao zapocztkowane
w XVIII wieku jako nauka korespondencyjna, by w XX w. przybra
rwnie form radiow, a nastpnie telewizyjn. Jednak w ostatnich
latach sposb kontaktu uczestnikw procesu dydaktycznego reali-
zowanego na odlego zosta niemal w caoci zdominowany
przez internet. W Polsce pojcie distance learning upowszechnio
si pod nazwami: nauczanie na odlego i ksztacenie na odle-
go (KNO).
7
2) E-learning, inaczej e-nauczanie (chocia dokadne tumaczenie
z jzyka angielskiego to e-uczenie si) taka forma uczenia si i nau-
czania, w ktrej kontakt ucznia z nauczycielem i innymi uczniami
oraz materiaami dydaktycznymi odbywa si za porednictwem in-
ternetu. E oznacza w tym przypadku elektroniczny. E-learning jest
wic terminem wszym od opisanego wczeniej, jednak czsto
z nim utosamianym i stosowanym zamiennie. Jest te pojciem
uywanym najczciej w odniesieniu do edukacji zdalnej.
3) Inne terminy, jakie pojawiaj si w kontekcie uczenia si i naucza-
nia realizowanego z wykorzystaniem nowoczesnych technologii in-
formacyjno-komunikacyjnych, to: e-nauczanie (oraz pokrewne:
e-nauczyciel, e-ucze), nauczanie zdalne, ksztacenie zdalne czy
e-edukacja. Nierzadko omawiane terminy s stosowane zamiennie,
jednak istniej midzy nimi pewne rnice znaczeniowe, chocia-
by odnoszce si do pojcia ksztacenia, oznaczajcego proces
edukacji zakoczony formalnym podniesieniem kwalifikacji.
Na potrzeby niniejszego poradnika przyjlimy nastpujc definicj
ksztacenia na odlego:
Wana definicja
Ksztacenie na odlego to wszelkie formy wspomagania i prowadzenia
procesu dydaktycznego (uczenie si, nauczanie, sprawdzanie wiedzy
i umiejtnoci) niewymagajce bezporedniego kontaktu nauczajcego
i uczcego si, w ktrych wykorzystuje si technologie informacyjne i ko-
munikacyjne (ICT) 1.
Zauwa, e w takim ujciu ksztacenie na odlego spenia dwa istotne
kryteria:
1) Obejmuje szerok gam zastosowa ICT w edukacji wspomaganie
zaj dydaktycznych, ich czciowe lub cakowite zastpowanie r-
nymi formami ksztacenia zdalnego, wreszcie tworzenie nowych form
ksztacenia wykorzystujcych potencja internetu i multimediw.
2) Nie wymaga bezporedniego kontaktu ucznia i nauczyciela.
Powiniene pamita, e proponowany w projekcie wariant zdalnego
nauczania nie obejmuje wykorzystania ICT do prowadzenia zaj
w szkoach i placwkach ksztacenia ustawicznego, np. zaj tradycyj-
nych prowadzonych w pracowniach komputerowych tych instytucji,

1
Definicja opracowana przez ekspertw projektu Model systemu wdraania i upo-
wszechniania ksztacenia na odlego w uczeniu si przez cae ycie.

8
gdy taka forma opiera si na bezporednim kontakcie nauczajcego
i uczcego si, zatem nie stanowi ksztacenia na odlego.
Zapewne zadajesz sobie teraz pytanie, czy e-learning zastpi tradycyjn
edukacj? Odkd idea e-learningu pojawia si w obszarze edukacji,
trwaj spory i dyskusje, na ile moliwe jest zastpienie nauczania tra-
dycyjnego ksztaceniem realizowanym przez internet. Nadal czsto
pojawiaj si komentarze typu: tego si nie da zrobi przez internet,
mj przedmiot nie nadaje si do e-learningu czy jak mona skutecz-
nie uczy si (tutaj pada nazwa przedmiotu, obszaru wiedzy bd umie-
jtnoci) przez internet?. Dzi jednak ju chyba nikt, kto zajmuje si
zawodowo e-edukacj, nie podziela pogldu, i moe ona w peni wy-
prze tradycyjny proces dydaktyczny. Najczciej postuluje si i poszu-
kuje moliwie efektywnego wykorzystania atutw obydwu form ucze-
nia si i nauczania tradycyjnej i zdalnej w konkretnym procesie
dydaktycznym. Tak wic czsto proces dydaktyczny wykorzystujcy
metody i techniki ksztacenia na odlego ma form komplementarn,
nie za w caoci zdaln.
Przyjrzymy si zatem, jakie s formy procesu dydaktycznego realizo-
wanego z wykorzystaniem ICT. Biorc pod uwag stopie wykorzysta-
nia metod i technik ksztacenia na odlego w procesie dydaktycznym,
wyrniamy:
1) Blended learning (inaczej nauczanie/uczenie si komplementarne,
mieszane, hybrydowe) proces dydaktyczny jest realizowany cz-
ciowo w sposb tradycyjny, czciowo za za porednictwem inter-
netu (np. szkolenie zaplanowane na 15 godzin dydaktycznych jest
podzielone na cz stacjonarn i zdaln). Sposb poczenia zaj
zdalnych i tradycyjnych w strukturze kursu oraz ich zawarto i funk-
cje dydaktyczne mog by w zasadzie dowolne i powinny wynika
z przesanek merytorycznych. Mona wic, dla przykadu, niezbdne
do nabycia okrelonych umiejtnoci podstawy teoretyczne zrealizo-
wa podczas zaj zdalnych, natomiast na zajciach tradycyjnych
wiczy umiejtnoci praktyczne. Albo odwrotnie: konieczne do wy-
konania projektu podstawy teoretyczne i zasady pracy s omawiane
na zajciach tradycyjnych, a sam projekt uczestnicy zaj realizuj za
porednictwem internetu, na zajciach zdalnych, pracujc na forach
dyskusyjnych i uywajc narzdzi do wspdzielenia treci on-line.
2) E-learning proces dydaktyczny odbywa si w caoci za pored-
nictwem internetu, nauczyciel i uczcy si nie spotykaj si w tra-
dycyjnej klasie (wyjtkiem moe by tu egzamin, zdawany w sie-
dzibie szkoy, uczelni, firmy szkoleniowej czy zakadu pracy).

9
3) Mobile learning uczenie si z wykorzystaniem przenonego, bez-
przewodowego sprztu: laptopa, palmtopa czy nowoczesnego tele-
fonu komrkowego (smartfonu). Sprzt ten powinien posiada stay,
bezprzewodowy dostp do internetu, pozwalajcy na korzystanie
z zasobw w danym momencie, nawet przez bardzo krtk chwil.
4) Wspomaganie (wspieranie) uczenia si i nauczania metodami
i technikami ksztacenia na odlego w tym przypadku cao
procesu dydaktycznego odbywa si w formie tradycyjnej (nauczy-
ciel i uczcy si spdzaj wymagan liczb godzin na zajciach
stacjonarnych), a nowoczesne metody i techniki ksztacenia na od-
lego su uzupenieniu i wsparciu tego procesu mog by
uywane podczas zaj tradycyjnych lub poza nimi, np. jako baza
wiedzy czy testw samosprawdzajcych.
Inny podzia procesw dydaktycznych wykorzystujcych ksztacenie na
odlego odnosi si do stopnia ich interaktywnoci, a wic iloci i in-
tensywnoci interakcji zachodzcych midzy uczcym si a nauczycie-
lem i innymi uczestnikami procesu dydaktycznego. Biorc pod uwag to
kryterium wyrniamy 2:
1) Proces dydaktyczny (kurs, szkolenie), w ktrym uczcy si pracuje
tylko z materiaem dydaktycznym zamieszczonym w internecie (np.
na platformie zdalnego nauczania) lub, chocia obecnie coraz rza-
dziej, na pycie CD. Tak posta przyjmuj czsto tzw. samouczki,
szkolenia z zakresu obsugi okrelonej aplikacji, a w obszarze szko-
le zawodowych najczciej te szkolenia, ktre wymagaj nabycia
mao skomplikowanej wiedzy (teorii) bd umiejtnoci, np. szko-
lenie z zakresu nowych zasad komunikacji obowizujcych w fir-
mie. Ten rodzaj szkole wymaga pracy indywidualnej oraz systema-
tycznoci i sumiennoci, poniewa uczcy si nie jest motywowany
ani przez nauczyciela, ani przez innych uczestnikw procesu dy-
daktycznego uczy si cakowicie samodzielnie.
2) Kursy z e-mentorem, w ktrych nadal przewaajca cz aktywno-
ci uczestnika zaj polega na interakcji z materiaem dydaktycz-
nym uczcy si realizuje poszczeglne zadania (najczciej za-
poznaje si z treciami dydaktycznymi, samodzielnie poszukuje
odpowiedzi na pytania problemowe, wykonuje wiczenia interak-
tywne, zadania z gotow odpowiedzi czy rozwizuje testy spraw-
dzajce), ma jednak moliwo w dowolnym momencie uzyska
wsparcie nauczyciela (mentora). Taka pomoc moe przyjmowa

2
J. Bednarek, E. Lubina, Ksztacenie na odlego. Podstawy dydaktyki, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 6570.

10
 posta indywidualnych konsultacji na czacie, podczas wideokonfe-
rencji czy na tablicy (forum) pyta i odpowiedzi. Nauczyciel peni
w tym przypadku funkcj konsultacyjn, pomocnicz nie kieruje
procesem dydaktycznym, nie sprawdza realizowanych zada, nie
przypomina o terminach itp.
3) Kursy z nauczycielem odbywajce si w grupach, tzw. wirtualnych
klasach w tym przypadku podstawowa kontrola nad przebiegiem
procesu dydaktycznego naley do nauczyciela, ktry przypomina
o terminach, konstruuje zadania i stawia pytania dyskusyjne,
sprawdza prace, na bieco udziela pomocy itp. Du cz zdal-
nego procesu dydaktycznego mog stanowi dziaania grupowe
dyskusja na forum, czaty, webcasty, realizacja grupowych projek-
tw, chocia nadal uczestnicy zaj pracuj rwnie indywidual-
nie. Budowana w takich przypadkach spoeczno pozwala na
realizacj tych zada, ktre nie byy moliwe w wyej opisanych
formach, a nawizywane relacje interpersonalne stanowi nierzad-
ko czynnik motywujcy do udziau w kursie i do nauki.
Od ponad 10 lat uczenie si na odlego zyskao nowego sprzymierze-
ca sie drugiej generacji, czyli Web 2.0. W sieci Web 2.0 kady uyt-
kownik aktywnie uczestniczy, wsppracuje z innymi uytkownikami
i tworzy okrelone zasoby wiedzy 3. W ten sposb ksztatuje si niehierar-
chiczny model pozyskiwania i przyswajania wiedzy wszyscy s jedno-
czenie odbiorcami i kreatorami treci, mog je komentowa, dodawa,
usuwa, wspdzieli, eksportowa, porzdkowa itp. 4. Nowe zasoby
treci edukacyjnych, powstae w wyniku oddolnej aktywnoci uytkowni-
kw internetu, maj rwnorzdne znaczenie w stosunku do wiedzy nau-
czycieli, opracowa naukowych czy materiaw umieszczonych na plat-
formie e-learningowej. Uczniowie uzyskuj zatem atwiejszy dostp do
innych rde wiedzy i treci, wsptworzonych przez wielu autorw,
innymi sowy korzystaj z wiedzy spoecznej.
Jak to dziaa w praktyce? Web 2.0 opiera si na wielu aplikacjach, spo-
rd ktrych warto wymieni:
Narzdzie wiki dobrze znane pod postaci encyklopedii on-line,
Wikipedii, tworzonej przez miliony uytkownikw internetu na ca-
ym wiecie. Szkoy, uczelnie, placwki edukacyjne, a take spo-

3
S. Hargadon, Web 2.0 Is the Future of Education, www.stevehargadon.com/
2008/03/web-20-is-future-of-education.html.
4
J. Brzostek-Pawowska, Zmiany w modelach i technologiach informacyjnych w dobie
Web 2.0 i Web 3.0, Elektronika 2011, nr 3.

11
 ecznoci internetowe tworz od lat wasne serwisy oparte na sys-
temie wiki, budujc baz treci edukacyjnych 5.
Blog strona internetowa, na ktrej autor (lub autorzy) umieszcza
uporzdkowane chronologicznie wpisy. Blogi mog by wykorzy-
stywane jako wortale powicone okrelonej tematyce oraz jako na-
rzdzie e-learningu.
Media spoecznociowe serwisy internetowe zbudowane w opar-
ciu o istniejc wok nich spoeczno uytkownikw internetu
(w Polsce najpopularniejsze to Facebook, YouTube czy Nasza Kla-
sa). Ich zaoeniami s: wysoki stopie interakcji pomidzy czon-
kami spoecznoci, budowanie sieci kontaktw, sprawny przepyw
informacji dokonujcy si najczciej za pomoc forw i grup dys-
kusyjnych, wymiana myli pomidzy uczestnikami sprzyjajca roz-
wojowi okrelonej dziedziny wiedzy.
Podcasty, screencasty, webcasty techniki multimedialne umoli-
wiajce publikacj dwikow/strumieniow, za porednictwem
ktrej mona przeprowadzi prezentacje z danej dziedziny. Podca-
sty/webcasty s wykorzystywane np. podczas wykadw on-line.

2. Sownik waniejszych poj e-learningowych

Nazwanie i zdefiniowanie istotnych poj zwizanych z e-learningiem
pozwoli Ci uzyska orientacj w procesie skutecznego projektowania
i wdraania ksztacenia na odlego. Posugujc si precyzyjn termino-
logi unikniesz chaosu pojciowego powodujcego niejednokrotnie
bdy w praktyce wdroe e-learningowych. Chcemy, aby przyswoi na
pocztek nastpujce pojcia 6:
Czat metoda synchronicznej (dokonujcej si w tym samym cza-
sie) komunikacji tekstowej, w ktrej bierze udzia grupa uczniw
wraz z nauczycielem.
Forum dyskusyjne forma grupowej komunikacji asynchronicznej
(niejednoczesnej), umoliwiajca grupowanie treci w wtki.
Interakcja sprzenie zwrotne midzy uczestnikami kursu
e-learningowego.

5
T. Galanciak, Stwrz wasne wiki, http://magazynt3.pl/Stworz-wlasne-wiki.
6
Definicje opracowano na podstawie: M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Wolters
Kluwer Polska, Krakw 2009, s. 333346; A. Clarke, E-learning. Nauka na odlego,
Wydawnictwa Komunikacji i cznoci, Warszawa 2007, s. 183186.

12
 Interaktywno sprzenie zwrotne midzy uczniem a materiaem
dydaktycznym, wymuszajce na uczcym si podjcie jakiego
dziaania.
Komunikacja asynchroniczna metoda komunikowania si bez
rwnoczesnego wzajemnego kontaktu uczestnikw.
Komunikacja synchroniczna metoda komunikowania si, ktra
wymaga rwnoczesnego kontaktu wszystkich uczestnikw.
Kontent (zapoyczenie angielskiego sowa content) zestaw materia-
w stanowicych treci kursu, m.in. testy, wiczenia, informacje teo-
retyczne, sownik, pliki kursu, linki. Kontentem s treci pierwotne
istniejce w momencie uruchomienia kursu e-learningowego.
Kurs e-learningowy udostpniony na odlego (rzadziej: dostar-
czony na jakim noniku), logicznie i celowo zorganizowany ze-
staw zasobw dydaktycznych, powizany z nim plan aktywnoci
ucznia oraz okrelone zadania nauczyciela (w przypadku, gdy pro-
ces dydaktyczny odbywa si z jego udziaem). Kurs e-learningowy
to zoona struktura dydaktyczna z celowo zorganizowanymi wa-
runkami edukacyjnymi, ktre umoliwiaj osobom uczcym si na-
bycie wiedzy i umiejtnoci dotyczcych zagadnienia, obszaru te-
matycznego czy czynnoci 7.
Kurs dedykowany kurs e-learningowy, ktry od pocztku do koca
zosta opracowany pod ktem potrzeb konkretnej grupy odbiorcw.
Layout warstwa wizualna kursu, czyli kolorystyka, rodzaj czcionki,
elementy graficzne, ukad poszczeglnych elementw na stronie itp.
Link oznaczony w kursie odnonik, ktrego kliknicie powoduje
przeniesienie do innego miejsca w internecie.
Logowanie proces wchodzenia na platform e-learningow, wy-
magajcy podania identyfikatora i hasa.
Moderacja kontrolowanie przez nauczyciela wypowiedzi na fo-
rum dyskusyjnym lub czacie.
Modu kursu jednostka dydaktyczna stanowica zamknit caost-
k kontentu i zarazem oddzielny etap zaj on-line; w module obok
materiaw dydaktycznych z reguy znajduj si rwnie zadania,
czaty, fora dyskusyjne, testy itp.
Multimedialno wykorzystywanie w kursie wielu form przekazu:
dwiku, obrazu, filmu, animacji, zdj, tekstu itp.

7
Definicja opracowana przez ekspertw projektu Model systemu wdraania i upo-
wszechniania ksztacenia na odlego w uczeniu si przez cae ycie.

13
 Netykieta zbir regu poprawnego zachowywania si w interne-
cie, w tym na platformie e-learningowej.
Platforma e-learningowa rodowisko informatyczne, w ktrym
odbywa si ksztacenie na odlego. Platforma edukacyjna musi
spenia okrelone wymagania zwizane z potrzebami osb ucz-
cych si, prowadzcych zajcia oraz zarzdzajcych (administruj-
cych) caym systemem. Gwnym zaoeniem tego oprogramowa-
nia powinna by moliwo zdefiniowania i wykreowania zaso-
bu/w do ksztacenia (learning object), grupowania ich w zoone
struktury (course, w polskiej nomenklaturze kurs). Zasoby te prze-
chowywane s w bazach danych i opisywanie przez edukacyjne
metadane (najczciej w standardzie SCORM).
Podcast publikacja dwikowa lub filmowa udostpniana przez
internet, zazwyczaj w postaci regularnych odcinkw, z uyciem
technologii RSS.
SCORM standard zapisu danych w e-learningu, okrelajcy spo-
sb komunikacji pomidzy administratorem, uczniem, nauczycie-
lem oraz serwerem, sucy technologicznemu ujednoliceniu two-
rzonych i prezentowanych zasobw dydaktycznych, ktre powstay
w rnych systemach; standard tworzenia wszystkich obiektw na
platformie i zarzdzania nimi.
Wirtualna klasa aplikacja informatyczna pozwalajca na kontakt
audio i video z nauczycielem on-line, narzdzie umoliwiajce
tworzenie wirtualnej przestrzeni do nauki, wirtualnych grup nau-
czycieli i uczniw, ktrzy pracuj nad wybranymi zagadnieniami,
wykorzystujc m.in. wirtualn tablic, przekaz audio i wideo,
wspdzielenie ekranu.
Wirtualna spoeczno (spoeczno internetowa) zbiorowo lu-
dzi, w ktrej interakcje odbywaj si za porednictwem internetu.
Wirtualne spoecznoci zaspokajaj okrelone potrzeby uytkowni-
kw takie, jak potrzeba komunikacji, informacji, rozrywki, transakcji.
Wirtualna tablica narzdzie, za pomoc ktrego mona wywie-
tli lub utworzy zapis widoczny dla wszystkich lub tylko dla wy-
branych uczestnikw kursu e-learningowego. Narzdzie to pozwala
poprowadzi penowartociowe zajcia, gdy nauczyciel jest nie
tylko widoczny i syszalny, ale take ma moliwo pisania, ryso-
wania, przedstawiania na tablicy grafiki, zdj czy prezentacji mul-
timedialnych.
Zasb dydaktyczny (okrelenie synonimiczne to materia dydak-
tyczny) niemal kady elektroniczny obiekt uczcy (learning ob-
ject), czyli plik lub narzdzie elektroniczne zawierajce treci za-

14
 prezentowane w okrelonej formie, udostpnione uczestnikom pro-
cesu dydaktycznego prowadzonego na odlego w konkretnym ce-
lu edukacyjnym. Cel ten i stopie jego osignicia determinuje ja-
ko edukacyjn zasobu.

3. Zalety i ograniczenia e-learningu

Odkd w obszarze edukacji i szkole pojawi si e-learning, podkrela
si kilka jego zasadniczych atutw, istotnych zarwno z punktu widze-
nia uczcego si, jak i nauczyciela oraz organizacji edukacyjnej czy
biznesowej. Do zalet ksztacenia na odlego zalicza si najczciej:
1) Elastyczno i mobilno moliwo prowadzenia procesu dydak-
tycznego w dowolnym miejscu i dowolnym czasie, teoretycznie
24 godziny na dob przez 7 dni w tygodniu. Pocztkowo nauczanie
zdalne byo promowane przede wszystkim jako szansa edukacyjna
dla osb pracujcych, mieszkajcych daleko od orodkw eduka-
cyjnych, modych matek czy osb niepenosprawnych, obecnie jest
to forma nauki polecana dla kadej osoby.
2) Brak ogranicze terytorialnych moliwo uczestniczenia
w edukacji organizowanej przez szkoy, uczelnie czy firmy szkole-
niowe zlokalizowanej w dowolnym miejscu na wiecie (barier jest
tutaj jzyk i, niestety, rwnie finanse). Podobnie nauczyciel moe
efektywnie prowadzi zajcia, znajdujc si w dowolnym miejscu
wiata i nie majc bezporedniego kontaktu z uczniami. Ponadto
przeamanie bariery przestrzennej stanowi szans dla placwek
szkolnych na pozyskanie szerokiej rzeszy uczniw z rnych stron
kraju i z zagranicy.
3) Moliwo lepszego i bardziej efektywnego zarzdzania czasem
nauki i pracy, jak rwnie czasem wolnym aktywny zawodowo
ucze moe uczestniczy w kursie zdalnym nie opuszczajc miej-
sca pracy, powicajc na doksztacanie kilka godzin tygodniowo,
bra udzia w szkoleniu bez koniecznoci opuszczania domu i ro-
dziny. Analogicznie e-learning stwarza szans nauczycielowi na
wykonywanie obowizkw dydaktycznych rwnolegle do innych
zada zawodowych czy rodzinnych.
4) Szerszy dostp do wiedzy uczestnictwo w zdalnym nauczaniu
otwiera uczniw na peniejsze wykorzystanie bogatych interneto-
wych zasobw informacyjnych czy to wskazanych przez nauczy-
ciela, czy te samodzielnie znalezionych.
5) Moliwo indywidualizacji tempa i sposobu nauki szczeglnie
w nauczaniu w trybie asynchronicznym uczcego obowizuj ter-

15
 miny realizacji zada, rozwizania testw, ale poza tym moe w do-
wolny sposb zarzdza swoim procesem uczenia. E-learning jest
rwnie odpowiedzi na potrzeby uczniw o rnych stylach ucze-
nia si nauczyciel ma moliwo bezporedniej obserwacji zacho-
wa ucznia i dostosowuje swoje dziaania do jego potrzeb. Ucze
ma wgld do materiaw kursu w dogodnym dla siebie czasie i miej-
scu, zawsze moe powrci do informacji zawartych w kursie i zwe-
ryfikowa nabyt wiedz i by w staym kontakcie z nauczycielem
(niezalenym od czasu i miejsca realizowanych zaj).
6) Oszczdno finansowa nisze koszty dojazdw, noclegw czy
wynajmu sal (co stanowi oszczdno take dla szkoy). Ta forma
ksztacenia, jak adna inna, szanuje warto bezcenn: czas ucznia
i nauczyciela. Nie marnotrawi go w podry, na zakorkowanych,
nieprzejezdnych trasach, nie rezygnuj z wanych wydarze w y-
ciu codziennym, nie zaniedbuj pracy zawodowej.
7) Rozwj kompetencji w zakresie ICT nauczanie zdalne nie tylko
uatwia zdobywanie wiedzy, ale daje te moliwo poznawania
nowoczesnych technologii oraz zapobiega wykluczeniu cyfrowe-
mu, motywuje rwnie nauczycieli do rozwijania kompetencji
w tym zakresie i podnoszenia kwalifikacji.
8) Monitoring postpw uczcego si nauczyciele mog w atwy
sposb nadzorowa przyrost wiedzy i umiejtnoci swoich uczniw
poprzez system komentarzy i informacji zwrotnych (co sprzyja in-
dywidualizacji kontaktu i ukierunkowaniu stara nauczyciela na
rozwj danego ucznia), a take dziki penemu podgldowi uczest-
nictwa ucznia w zajciach on-line oraz technicznym moliwociom
sprawdzania i oceniania zada wykonywanych przez grup ucz-
cych si. Waciwe wykorzystanie narzdzi e-learningu umoliwia
skonstruowanie spjnej i kompleksowej oceny ucznia.
9) Rozwj samodzielnoci, kreatywnoci, umiejtnoci pracy w gru-
pie ksztacenie w trybie e-learningowym wymaga od uczcego si
pewnej autonomii edukacyjnej, przejawiania inicjatywy i aktywno-
ci. Jednoczenie ta forma nauczania wymusza cis i wielostronn
wspprac midzy uczniami a nauczycielem, ksztaci umiejtno
komunikacji midzy czonkami zespou, sprzyja wymianie informa-
cji i dowiadcze z innymi uczestnikami kursu, wspomaga prac
zespoow. Przed nauczycielem uczcym zdalnie otwiera si szan-
sa na przeprowadzenie nowatorskich e-zaj, ktre s ciekawe, in-
teraktywne, angaujce uczniw do dziaania i mylenia.
10) Moliwo szybkiego modyfikowania zasobw edukacyjnych
kady zasb wykorzystywany w e-learningu moe i powinien by
nieustannie ewaluowany i poddawany korektom i aktualizacjom. Po-

16
 prawki i modyfikacje elektronicznego zasobu edukacyjnego mona
wprowadza nawet podczas trwania zaj on-line albo po zakocze-
niu kolejnej edycji kursu e-learningowego. W ten sposb ogranicza
si proces starzenia si materiaw dydaktycznych, atwo eliminuje
si wszelkie bdy czy usterki, a przede wszystkim udoskonala si
zasoby edukacyjne pod ktem ich dydaktycznej uytecznoci.
Rwnoczenie wraz z rozwojem zdalnej edukacji zaczy si pojawia
i ukonkretnia trudnoci i ograniczenia, z jakimi jest zwizana ta forma
uczenia si i nauczania. Nale do nich w pierwszym rzdzie:
1) Poredni, realizowany najczciej w formie pisemnej kontakt
uczestnikw procesu dydaktycznego wie si z nim wiksze
prawdopodobiestwo powstawania zakce komunikacyjnych
i wiksza trudno w ich wyjanianiu. E-learning ogranicza liczb
komunikatw niewerbalnych, bdcych wanym rdem informa-
cji zarwno na temat zaangaowania uczcych si, ich postaw,
emocji czy chociaby braku zrozumienia instrukcji, jak i informacji
zwrotnych ze strony nauczyciela.
2) Trudnoci w utrzymaniu staej aktywnoci uczestnikw zaj
zdalnych brak bezporedniego kontaktu midzy nauczycielem
a uczniem powoduje spadek wartoci, zniechcenie oraz osamot-
nienie tego ostatniego. Niewaciwe zaplanowanie pracy wasnej
przez uczniw skutkuje narastaniem stresu, poczuciem izolacji i po-
jawianiem si sytuacji kryzysowych, utrudniajcych przyswojenie
i nadrobienie materiau. U nauczycieli w takiej sytuacji narasta stres
wywoany przez brak aktywnoci ucznia podczas zaj.
3) Trudno w utrzymaniu odpowiedniej motywacji do nauki
w tradycyjnym procesie dydaktycznym uczcy si ma obowizek
obecnoci na zajciach, czasem aktywnego udziau w nich (chocia
nie zawsze); w sali zajciowej atwiej mu zatem skoncentrowa si
na treciach dydaktycznych i zadaniach ni w sytuacji, kiedy reali-
zuje zadania samodzielnie, np. wieczorem lub podczas weekendu.
Motywowanie do nauki jest wic jednym z gwnych i najtrudniej-
szych zada projektantw e-learningu oraz e-nauczycieli.
4) Bariera technologiczna (wydaje si, i czciej mentalna ni tech-
niczna) zdecydowanie coraz mniej znaczca, ale nadal istniejca
obawa uczcego si, e posiada zbyt mae umiejtnoci w zakresie
ICT, aby efektywnie bra udzia w procesie dydaktycznym realizo-
wanym z ich wykorzystaniem. Rwnie nauczyciele nie s pewni,
czy ich kompetencje informatyczne oraz metodyczne wystarcz do
poprowadzenia zaj w nowej formule. Poza tym placwki eduka-
cyjne obawiaj si wdroenia e-learningu z uwagi na konieczne za-

17
 angaowanie zasobw ludzkich i finansowych w sprzt, oprogra-
mowanie, szkolenia, przygotowanie materiaw edukacyjnych.
5) Plagiat, ciganie udzia w zdalnym procesie dydaktycznym ua-
twia prac niesamodzieln, zarwno ciganie, np. przesyanie so-
bie odpowiedzi na pytania testowe, rozwiza zada, jak i plagiat
kopiowanie mniejszych lub wikszych fragmentw cudzych prac
zamieszczonych w internecie i podpisywanie ich jako wasnych.
Ten problem stanowi due wyzwanie dla projektantw zaj zdal-
nych i nauczycieli, std przewidywane w kursie aktywnoci powin-
ny wymaga maksymalnie samodzielnej i twrczej pracy.
6) Duy nakad pracy projektantw procesu dydaktycznego moe to
by osoba specjalnie temu zadaniu dedykowana (albo nawet cay ze-
sp osb, np. metodyk zdalnego nauczania, grafik, programista, re-
daktor tekstu), ale w praktyce czsto jest nim nauczyciel. Zajcia
zdalne wymagaj zazwyczaj przygotowania przed rozpoczciem za-
j wielu zasobw dydaktycznych (np. prezentacji treci, tematw do
dyskusji, zada zamknitych i otwartych), a take niemaych niekiedy
kosztw finansowych na etapie projektowania i wdroenia.
7) Konieczno posiadania rnorodnych i zoonych kompetencji
przez projektantw kursw projektowanie i wytwarzanie zaso-
bw edukacyjnych wymaga wielu kompetencji oraz zaangaowania
sporej grupy osb. Trzeba pamita, e penowartociowe, multi-
medialne i interaktywne zasoby edukacyjne powinni przygotowa
jedynie dowiadczeni specjalici: eksperci dziedzinowi, metodycy
zdalnego nauczania, graficy, programici, redaktorzy. W innym
przypadku wyprodukowanie materiaw dydaktycznych ograniczy
si do prostej digitalizacji zasobw przeznaczonych do ksztacenia
tradycyjnego, gdy niezwykle rzadko ekspert z konkretnej dziedzi-
ny ma rwnoczenie wysokie kompetencje jzykowe i komunika-
cyjne, zna specyfik ksztacenia on-line i posiada wysokie umiejt-
noci z zakresu technologii informatycznych, by samodzielnie stwo-
rzy wysokiej jakoci kurs e-learningowy.
Analiza atutw i ogranicze e-learningu pozwala wskaza na wyzwania,
jakie stoj przed nauczycielem, ktry chciaby osign okrelone cele
edukacyjne. Nale do nich przede wszystkim: umiejtno tworzenia
materiaw dydaktycznych i aktywnoci, dostosowanych do tej formy
realizacji procesu dydaktycznego, ale rwnie umiejtno sprawnego
komunikowania si za pomoc pisma, znajomo technik budowania
wirtualnej spoecznoci oraz podtrzymywania motywacji uczniw 8. Spe-

8
M. Zajc, Model aktywnoci w kursach online, czyli jak efektywnie angaowa studen-
tw, e-mentor 2009, nr 4.

18
cyfika uczenia si i nauczania z wykorzystaniem metod i technik kszta-
cenia na odlego oraz realizowane przez ni postulaty: just for me, just
enough, just in time (spersonalizowane, elastyczne, w dogodnym czasie)
rodz konieczno dostosowania przygotowywanej przez nauczycieli
i szkoy oferty dydaktycznej do indywidualnych potrzeb odbiorcy, opty-
malizacji rozmiaru wiedzy, jaka jest niezbdna i wystarczajca do osi-
gania okrelonego celu dydaktycznego oraz tworzenia warunkw do
uczenia si w odpowiedzi na aktualn potrzeb ucznia.
Zapamitaj
E-learning to:
Wirtualne rodowisko nauki i komunikacji.
Stay dostp do biecych informacji.
Wsppraca i komunikacja uczestnikw procesu ksztacenia.
Wielo form, metod oraz kanaw przekazu i treci (najpowszechniej-
sze ksztacenie mieszane).
Rozpoznanie, aktywizacja i moliwo wykorzystania potencjau wszyst-
kich uczestnikw procesu ksztacenia (take nauczycieli).
Rnorodne narzdzia: fora, czaty, tablice wirtualne, wspdzielone za-
soby, podcasty, wideokonferencje, testy, blogi, wiki
Dlaczego warto stosowa zdalne nauczanie
Ta forma ksztacenia daje uczniowi dogodne moliwoci podnoszenia
kwalifikacji oraz podnosi kwalifikacje nauczycieli.
Szkoa ma moliwo udostpnienia swojej oferty wikszej rzeszy zain-
teresowanych.
Nauka on-line uatwia wykorzystywanie nowoczesnych technologii
w codziennej pracy i nauce zarwno uczniom, jak i nauczycielom.
Jest przystpn form zdobywania wiedzy dostp do technologii in-
formacyjnych jest dzi powszechny.
Moe by rdem oszczdnoci finansowych zarwno dla uczniw,
jak i nauczycieli i szk.
Zapewnia wygod i elastyczno uczenia si oraz nauczania.
Uczy racjonalnego i efektywnego zarzdzania czasem zarwno
uczniw, jak i nauczycieli.
Stwarza moliwo pogodzenia procesu nauki z prac zawodow i obo-
wizkami rodzinnymi.
Jest atrakcyjnym, interaktywnym sposobem uczenia si i nauczania.
Pozwala na samodzielny wybr trybu nauki.
Uczy umiejtnoci pracy zarwno indywidualnej, jak i zespoowej.
Jest efektywnym sposobem nauczania, prowadzcym do rzeczywistego
przyrostu wiedzy i umiejtnoci.

19
20
 ROZDZIA II
PROFIL UCZCEGO SI
W KSZTACENIU ZDALNYM

1. Sylwetka uczcego si w e-learningu

Jak zapewne zauwaye, sowa opisujce nasze czasy i wspczesny
wiat to: zmiana, rozwj, innowacja, tempo, technologia, komputeryza-
cja, digitalizacja, globalizacja i co za tym idzie cigy rozwj kom-
petencji. Zwiksza si znaczenie i udzia zawodw, ktrych wykony-
wanie wymaga zaangaowania duej iloci informacji i wiedzy. Do-
strzega si rosnce znaczenie stanowisk technicznych, eksperckich
i menederskich. Wzrasta zapotrzebowanie na rozwj umiejtnoci
niezbdnych dla aktywnego i kreatywnego utrzymania si na rynku
pracy. Jedno staje si faktem: uczymy si przez cae ycie.
Zmiany w zakresie wiedzy, umiejtnoci i postaw maj swoje odzwier-
ciedlenie w poziomie wykonywanych zada zawodowych. Im wyszy
stopie przyswojenia danej kompetencji, tym wiksza efektywno
w tym obszarze dziaa, ktry jest z ni zwizany. Naley zaznaczy, e
rozwj kompetencji zwizany jest rwnie z koniecznoci okrelenia
wasnych moliwoci rozwoju i silnej woli do zmiany. Osoby, ktre nie
widz potrzeby zaangaowania wasnej energii, czasu i zasobw w celu
rozwoju kompetencji, skazuj si na stagnacj.
Zapamitaj!
9
Na rozwj kompetencji Twoich uczniw wpywaj :
Czynniki obiektywne jak edukacja, wykonywana praca i uprawiane
zainteresowania oraz dziaalno praktyczna.
Czynniki subiektywne jak wasna ch dziaania i samomotywacja, kie-
rowanie si wartociami i pozytywne nastawienie do zmian i rozwoju.
Wspczenie uwaa si, e rozwj dorosego czowieka powinien
mie charakter cigy i dynamiczny. Wynika to z tempa postpu w nie-

9
J. Urbaski, Rozwj i edukacja pracownika, [w:] J. Urbaski (red.), Rozwj i szkolenie
w firmach. Teoria i rzeczywisto, Wydawnictwo Naukowe Novum, Pock 2004, s. 19.

21
mal wszystkich dziedzinach ycia. Zdolno do uczenia si, samodziel-
no i ch doskonalenia, cigy rozwj poprzez lepsze poznawanie
samego siebie s kluczowym elementem rozwoju.
Zastanw si, czego potrzebuje rynek pracy
Poza umiejtnociami wynikajcymi ze specyfiki brany do najczciej
wymienianych kompetencji poszukiwanych na rynku pracy zalicza si
kompetencje mikkie, takie jak kompetencje interpersonalne, czyli
umiejtnoci konieczne do skutecznej realizacji wasnych celw w kon-
taktach z innymi ludmi, oraz kompetencje osobiste, czyli umiejtnoci
konieczne do efektywnego zarzdzania samym sob. Nale do nich:
umiejtno generowania duej liczby pomysw w krtkim czasie,
cige poszukiwanie nowych rozwiza,
oryginalno tworzenie nowatorskich rozwiza i pomysw,
umiejtno wybrania optymalnego rozwizania,
umiejtno zarzdzania sob w czasie,
wytrwao w pokonywaniu trudnoci,
motywacja,
konsekwencja i systematyczno,
tolerancja i poszanowanie odmiennych pogldw przy zachowaniu
niezalenoci wasnych,
unikanie przedwczesnego zajmowania stanowiska w sprawie,
otwarto na krytyk,
relatywistyczne spojrzenie na rzeczywisto.
Zdalne nauczanie i rozwj kompetencji
Wykorzystane przez Ciebie zdalne nauczanie pozwoli na przyswajanie
przez Twoich uczniw kompetencji za pomoc nowoczesnych form i rod-
kw. Dziki zdalnej edukacji uczestnik procesu dydaktycznego rozwija:
wiedz,
umiejtnoci,
uzdolnienia,
cechy osobowoci,
wyznawane wartoci i zasady,
style dziaania.
Wiedza zdobyta w wiecie zdalnym wie si ze znajomoci proble-
matyki odnoszcej si do wykonywania pracy na okrelonym stanowi-
sku czy w danym zawodzie. Dotyczy ona moe teorii, procedur, zasad

22
lub praw rzdzcych pewnymi zjawiskami (np. znajomo prawa pracy
na stanowisku specjalisty do spraw personalnych czy znajomo zagad-
nie z zakresu finansw na stanowisku technik mechanik).
Zapamitaj!
Umiejtnoci nabywane w trakcie pracy zdalnej odnosz si do realnej zna-
jomoci zagadnie z konkretnego zakresu. Dziel si na:
umiejtnoci umysowe, np. umiejtno odpowiedniego analizowania
problemw czy logicznego mylenia,
umiejtnoci interpersonalne, np. umiejtno pracy w zespole, odno-
szenie si z szacunkiem do innych osb,
umiejtnoci organizacyjne, np. umiejtno organizowania czasu pra-
cy, procesw pracy, sterowania zmianami czy zarzdzania projektami,
umiejtnoci komunikacyjne, np. umiejtno komunikacji werbalnej
(pisemnej i ustnej) czy komunikacji niewerbalnej, zastpowanej w in-
ternecie znakami zapisanymi (emotikony, akronimy itp.),
umiejtnoci techniczne, np. umiejtno uywania okrelonych urz-
dze, programowania, tworzenia baz danych,
umiejtnoci przywdcze, np. kierowanie, wpywanie na zespoy.
Uzdolnienia oznaczaj moliwo rozwoju potencjau ucznia, czyli
podnoszenia i doskonalenia jego dotychczasowych kompetencji.
W przypadku ksztacenia zdalnego pokazuje si e-uczniom przede
wszystkim nowe moliwoci rozwoju i dba si o ich samomotywacj.
Kolejna grupa kompetencji ksztatowana w procesie edukacji zdalnej to
cechy osobowociowe, odwoujce si do indywidualnych waciwoci
psychicznych czowieka. Mona zauway, e osoby korzystajce z tej
metody zdobywania wiedzy maj wysz od przecitnej zdolno do
samodyscypliny oraz s bardziej sumienne i kreatywne. Wzrasta take
ich yciowa samodzielno, pozwalajca na radzenie sobie w rnych
sytuacjach nowych, trudnych, problemowych (a niewtpliwie tak jest
na pocztku nauka na odlego). Ponadto u uczniw ksztaccych si
zdalnie znacznie wysza jest gotowo do zgaszania pojawiajcych si
problemw i przyznawania si do wtpliwoci w momencie, w ktrym
si pojawiaj. E-learning niejako wymusza take samodzielno uczest-
nika zaj w wikszym zakresie ni ma to miejsce w tradycyjnie reali-
zowanych zajciach przy jednoczesnym ksztatowaniu relacji zapo-
redniczonych przez media (komputer, internet).
Wan grup kompetencji s take wyznawane wartoci i zasady, ktre
w znacznym stopniu wpywaj na zachowanie i decyzje podejmowane
przez ucznia w odniesieniu do praktycznych rozwiza. Ksztacenie
zdalne z wykorzystywaniem mechanizmw spoecznociowych zwik-
sza poziom identyfikacji uczcego si z celami, jakie stawiaj mu
e-nauczyciel i caa grupa. Kursy e-learningowe s bowiem tak skon-

23
struowane, by uczy zarwno pracy indywidualnej, jak i grupowej czy
projektowej.
Ostatni grup kompetencji stanowi indywidualne zainteresowania
ucznia, ktre mog mie przeoenie na narzdzia motywowania
i ksztatowania indywidualnej cieki kariery zawodowej. Tym samym
dajesz swoim uczniom wiksze moliwoci pozyskiwania praktycznej
wiedzy, a co za tym idzie zwikszasz ich atuty na rynku pracy.
Nie ma zatem wtpliwoci, e e-learning to wietna droga do uzyskiwa-
nia kompetencji przez Twoich uczniw. Oni sami musz jednak prezen-
towa cechy, ktre specyficzny proces dydaktyczny w rodowisku wir-
tualnym uczyni efektywnym! Podzielilimy je na cechy w zakresie
osobowoci (postaw) oraz cechy w zakresie wiedzy i umiejtnoci.
Czym powinien charakteryzowa si Twj idealny ucze ksztaccy si
zdalnie?
Osobowo i postawy:
1) Chcie si rozwija w sferze zawodowej i osobistej.
2) Przyj do wiadomoci, e tradycyjne metody uczenia wymagaj
odwieenia, uzupenienia, np. poprzez ksztacenie na odlego.
3) Odczuwa wewntrzn, a nie narzucon motywacj do nauki.
4) Umie pracowa zarwno indywidualnie, jak i w grupie.
5) Otwarcie przyjmowa, ale i tworzy nowe rozwizania i idee.
6) Otwarcie komunikowa si z innymi uczniami i nauczycielem.
7) Rozwizywa nieuchronnie pojawiajce si problemy, radzi sobie
w sytuacjach trudnych i nieoczekiwanych.
8) Uczciwie nazywa problemy i wtpliwoci, by stawi im czoa.
Wiedza i umiejtnoci:
1) Zna podstawy obsugi komputera, tzn. systemy operacyjne, aplika-
cje biurowe, poczt elektroniczn, komunikatory, platform
e-learningow.
2) Porusza si sprawnie po zasobach internetu, oczywicie z zacho-
waniem regu netykiety.
3) Czyta ze zrozumieniem.
4) Formuowa poprawne komunikaty pisemne zarwno w sensie
technicznym (pisanie na klawiaturze), jak i jzykowym (logika wy-
powiedzi, funkcjonalna kompozycja, dobr odpowiednich rodkw
jzykowych, poprawno gramatyczna, bezbdny zapis).

24
5) Przeprowadza skuteczne operacje umysowe prowadzce do osi-
gnicia zamierzonego celu.
Wymienione powyej cechy u konkretnego ucznia wystpuj w rnym
nasileniu i rnych postaciach, std istnieje konieczno uwzgldnienia
aspektw indywidualnych ucznia, takich jak styl i tempo uczenia si,
moliwoci intelektualne, zdolnoci poznawcze.
Dobra rada!
Skoro ju wiesz, jaki jest portret uczcego si w KNO, przyjrzyj si rwnie
jego potrzebom, ktre powiniene na kadym etapie projektowania kursu
e-learningowego identyfikowa i zaspokaja.
Rozpoznajmy najpierw potrzeby uczniw w odniesieniu do zasobw
kursu. Twj ucze oczekuje:
1) Precyzyjnie okrelonych regu pracy na platformie e-learningowej,
przede wszystkim zasad zaliczania przedmiotu/kursu, komunikacji,
terminw, sposobu oceniania jego aktywnoci i wykonanych zada.
2) Takiego ukadu materiaw, ktry zapewni mu waciwy odbir
treci i intuicyjn nawigacj.
3) Waciwie dobranej objtoci materiaw dostosowanej do mo-
liwoci percepcyjnych, przewidzianego czasu realizacji kur-
su/moduu, specyfiki przedmiotu.
4) Elastycznych terminw realizacji zada i innych elementw wpy-
wajcych na ocen.
5) Wsparcia technicznego.
6) Staego kontaktu z osobami penicymi funkcje w procesie dydak-
tycznym.
Rwnie istotne s oczekiwania ucznia wobec nauczyciela odgrywajce-
go kluczow rol w ksztaceniu na odlego. Twj ucze oczekuje:
1) Staego i szybkiego kontaktu z prowadzcym zajcia e-learningowe.
2) Motywowania przez nauczyciela do nauki.
3) Aktywnej postawy na platformie e-learningowej, zaangaowania
nauczyciela, ktre przeoy si na efekty pracy uczniw.
4) Dostarczania przydatnej informacji zwrotnej.
5) Umiejtnego przekazu wiedzy.
6) Indywidualnego podejcia do kadego podopiecznego.
7) Budowania wizi w wirtualnej spoecznoci uczcych si poprzez
przyjazne wsparcie, yczliwo, osobiste walory komunikacyjne
nauczyciela.

25
Scharakteryzowalimy ucznia idealnego pracujcego pod opiek ideal-
nego nauczyciela. Realia e-learningu s oczywicie inne. Przygotuj si
na to, e Twoi uczniowie nie wpisz si w podany model odbiorcy
KNO. Powiniene zidentyfikowa portret ucznia realnego, by dobra
metody i techniki suce eliminowaniu brakw i trudnoci w nauce.
Ucze, dla ktrego projektujesz i realizujesz ksztacenie na odlego, to:
1) Osoba dysponujca ograniczon iloci czasu, jaki moe powici
na nauk ze wzgldu na obowizki zawodowe i rodzinne.
2) Jednostka odczuwajca obnion motywacj do zmiany wasnej
sytuacji yciowej, poznawania nowych obszarw wiedzy i kompe-
tencji w przypadku osb bezrobotnych i biernych zawodowo.
3) Osoba o niskich kwalifikacjach, wskim zasobie umiejtnoci, sabo
rozwinitych kompetencjach przydatnych do uczenia si w trybie
e-learningowym, takich jak samodzielno, indywidualizacja, samo-
motywacja, aktywno poznawcza, dobra organizacja pracy wasnej.
4) Mieszkaniec wsi lub maego miasta z ograniczonym dostpem do
placwek edukacyjnych, uczelni, ksigarni, bibliotek, specjalistycz-
nych pomocy naukowych.
5) Osoba nieposiadajca rozwinitych umiejtnoci z zakresu ICT,
czsto wykluczona cyfrowo, odczuwajca obaw przed korzysta-
niem z nowoczesnych narzdzi komputerowych.
6) Osoba nieznajca lub bardzo sabo znajca formy i moliwoci
KNO, a tym samym niedostrzegajca sensu podejmowania edukacji
w formie e-learningu.
Powyej scharakteryzowana sylwetka odbiorcy rodzi szereg wyzwa
przed kadym, kto projektuje i prowadzi kursy e-learningowe. Opisali-
my tu ucznia z zerowym kapitaem startowym do podjcia nauki na
platformie e-learningowej. W istocie bdziesz wdraa e-learning dla
odbiorcw, ktrzy bd mie okrelone braki czstkowe. Twoim zada-
niem jest identyfikacja problemw i dobr narzdzi, ktre umoliwi
skuteczn korekt dziaa nie tylko na etapie projektowania zaj, ale
take potem, podczas ich prowadzenia. Naley w tym miejscu zazna-
czy, e dostosowywanie materiaw do potrzeb osb aktualnie uczest-
niczcych ju w zajciach moe by zadaniem trudnym. Projektowanie
zasobw edukacyjnych i cieki ksztacenia jest bowiem procesem od-
bywajcym si przed rozpoczciem zaj, a zatem osoba prowadzca
zajcia (nie zawsze jest to twrca materiaw edukacyjnych) musi wyka-
za si szczeglnymi kompetencjami komunikacyjnymi i organizacyj-
nymi, aby maksymalnie uatwi uczestnikom korzystanie z zasobw
kursu maskujc w pewien sposb niedopasowanie materiaw do
biecej sytuacji dydaktycznej.
26
Zadaniem osoby projektujcej kurs e-learningowy jest stworzenie mak-
symalnie pojemnego i funkcjonalnego potencjau edukacyjnego dla
nauczyciela prowadzcego zajcia. Na etapie projektowania kursu nale-
y przewidzie moliwe sytuacje dydaktyczne, zachowania uczniw,
poziom ich motywacji, stopie wykorzystania zaprogramowanych zaso-
bw dydaktycznych. Funkcjonalizacja rde wiedzy pozwoli ograni-
czy zagroenia wynikajce ze specyfiki ksztacenia na odlego,
wzmocni si komunikacji nauczycielucze na platformie zdalnego
nauczania, zmaksymalizowa wykorzystanie zasobw edukacyjnych,
a w efekcie zbudowa autorytet nauczyciela.

2. Relacje uczenauczycielucze
Nauczanie zdalne zakada proces wzajemnego uczenia si i wymiany
dowiadcze midzy uczestnikami procesu dydaktycznego. Zarwno
ucze, jak i nauczyciel pracujcy na platformie edukacyjnej wykazywa
powinni zaangaowanie w sam proces ksztacenia, ale take intereso-
wa si otoczeniem, w jakim ten proces przebiega.

Rys. 1. Czynniki zewntrzne i wewntrzne wpywajce na nauczyciela

w e-learningu
rdo: na podstawie prezentacji A. Courosa, www.slideshare.net/courosa/
networked-possibilities.
Nowe technologie i rodowisko nauki wykorzystane w e-learningu wy-
muszaj zmian roli i rozszerzenie obowizkw zarwno nauczyciela,
jak i samych uczniw. Nauczyciel staje si projektantem, ktry musi

27
zna si nie tylko na nauczanej dziedzinie, ale take na metodyce zdal-
nego nauczania zarwno w sferze opracowania materiaw, jak i pro-
wadzenia zaj (rys. 1).
Z kolei ucze musi rozwija rnorodne kompetencje takie, jak samo-
dzielno, systematyczno, komunikowanie si za porednictwem me-
diw czy praca w grupie. Zwr uwag, e te kompetencje w tradycyj-
nym ksztaceniu nie byy tak istotne do osignicia celw zaoonych
przez Ciebie i samego ucznia!
Dobra praktyka!
Zwr uwag, i ksztacenie na odlego opiera si na kilku zasadach, kt-
re w duej mierze stanowi o jego skutecznoci:
1) Ucze uczy si wtedy, kiedy ma czas, potrzeb rozwizania problemu
lub problem dotyczy znanej mu rzeczywistoci ucz si przede
wszystkim rzeczy, ktre mnie ciekawi i ktre mog w peni wykorzy-
sta w mojej pracy lub rozwijaniu moich zainteresowa.
2) Zdobywana wiedza ma bezporednie zastosowanie w praktyce ucz
si, poniewa mam potrzeb skorzystania z przyswajanej wiedzy.
3) Ucze nie jest pozostawiony sam sobie jego praca polega na wsp-
pracy z innymi ucz si sprawniej, kiedy mog poznawa rady i po-
gldy innych, tak bym nie musia wywaa wczeniej przez kogo
otwartych drzwi.
4) Nauczyciel ma obowizek nie tylko weryfikacji wiedzy ucznia, ale tak-
e staego motywowania i aktywizowania go do nauki ucz si, bo
wiem, e mj nauczyciel nie tylko mnie ocenia, ale wspiera i rozumie
moje potrzeby.
5) Nauka opiera si na wymianie pogldw z innymi uczestnikami ko-
munikuj si, bo chc si dowiedzie czego nowego i pozna opini
innych osb.
Zapamitaj!
Nauczajc w sposb zdalny, pamitaj, e w trakcie trwania e-kursu buduje
si midzy jego uczestnikami wirtualna spoeczno. Wszyscy staj si cz-
ci procesu edukacji opartego na wzajemnym uczeniu si, wymianie in-
formacji, dzieleniu si wiedz.
W niektrych kursach e-learningowych praca w grupach jest obowiz-
kowa, natomiast w innych nauczyciel zachca uczniw do tworzenia
zespow w celu wsplnego przeanalizowania pewnych problemw.
W ksztaceniu on-line nauczyciel, penicy czsto funkcj moderatora,
kieruje dyskusj, udziela porad zwizanych z zadaniami grupy oraz
udostpnia poyteczne informacje. Odpowiedzialno za pomylne
wykonanie zadania (a nawet duego zespoowego projektu) spoczywa
na czonkach grupy. Co wane, uczenie si we wsppracy suy nie

28
tylko zespoowemu wykonywaniu zada, ale rwnie mocno przyczynia
si do indywidualnych osigni uczniw.
Podczas uczenia si on-line Twoi uczniowie funkcjonuj na trzech po-
ziomach wsplnoty edukacyjnej:
1) Poznawanie si odnajdywanie swoich kolegw w trybie on-line
na zasadzie podobiestwa wynikajcego z miejsca zamieszkania,
przygotowania, poziomu motywacji.
2) Tworzenie wsplnoty uczniowie zaczynaj by czonkami spo-
ecznoci uczcej si, odczuwaj satysfakcj z przynalenoci do
danej grupy, zadowolenie z moliwoci komunikowania si z ni
i wsplnego zdobywania wiedzy.
3) Koleestwo najwyszy poziom wsplnoty, do ktrego dochodzi
si w wyniku dugotrwaej i/lub intensywnej komunikacji midzy
czonkami grupy on-line.
Podstawowym zaoeniem metodycznym, jakim kieruje si projektant
kursu zdalnego, jest aktywizacja osb uczcych si zadbaj o to, by od-
bywaa si ona przy intensywnym zaangaowaniu e-nauczyciela. Ju na
samym pocztku kursu odgrywa on rol osoby jednoczcej grup i wpro-
wadzajcej uczniw w tajniki e-kursu. Powinien zatem przekaza (nieza-
lenie od tego, co opracowa i umieci w kursie projektant) najwaniejsze
informacje dotyczce sposobu pracy na kursie, zasad komunikacji, oce-
niania i zaliczania, a co najwaniejsze pomc grupie w procesie inte-
gracji i budowania spoecznoci wirtualnej. Bardzo dobrym pomysem na
przeamanie lodw jest stworzenie przez niego obszaru dyskusyjnego,
np.: forum organizacyjnego, forum kafeteria, w ktrym zapocztkuje tzw.
rund zapoznawcz. Moe ona przybiera nastpujce formy:
Napisz kilka sw o sobie nauczyciel prosi uczestnikw o napi-
sanie kilku informacji na swj temat, pozostawiajc cakowit do-
wolno lub sugerujc, jakiej sfery maj informacje dotyczy, np.:
zainteresowa, dowiadcze zawodowych itp.
Personifikacja ja jako uczestnicy w sposb metaforyczny
opisuj siebie, porwnujc si do okrelonych zwierzt, rolin,
przedmiotw, zjawisk.
Uzupenij zdania uczestnicy uzupeniaj dowolnie przygoto-
wane przez nauczyciela zestawy zda, np.: Najbardziej lubi,
Mj najwikszy sukces to, Sprawa mi rado
Komiks jaki jestem lub Autoprezentacja uczestnicy przygo-
towuj komiks lub autoprezentacj z wykorzystaniem aplikacji Web
2.0, w ktrej zamieszczaj najwaniejsze dla nich informacje o so-
bie samym.

29
Warto, aby nauczyciel przed rozpoczciem zaj przyjrza si rwnie
potrzebom i oczekiwaniom swoich uczniw oraz pozna ich ewentualne
hobby do tego rwnie moe suy zapocztkowana przez niego
dyskusja.
Tworzc scenariusz kursu moesz zadba, by nauczyciel mia uatwion
prac i zaprojektowa zadania polegajce na integracji uczenauczyciel
ucze. Przygotowane przez Ciebie tematy do dyskusji powinny zach-
ca uczniw do samodzielnych przemyle, a nie do odtwarzania wie-
dzy podrcznikowej, gdy tylko wwczas nauczyciel bdzie mie real-
ne moliwoci moderowania rozmw.
Przykad 1

Polecenie: Ustosunkuj si do stwierdzenia: Liderem czowiek si rodzi.

Opis: zastosowa debat; podzieli uczestnikw (imiennie) na dwie grupy:
zwolennikw i przeciwnikw stwierdzenia; pod koniec wyznaczy po 2
osoby z kadej grupy w celu podsumowania wnioskw i wypowiedzi grupy
przeciwnej w debacie.

Przykad 2

Polecenie: Jakie umiejtnoci, wedug Ciebie, powinny charakteryzowa

wspczesnego kierownika?
Opis: Zastosowa diamentowy ranking metod angaujc wszystkich
uczniw w dyskusji na argumenty. Kady musi udowodni, e wanie jego
argument jest najwaniejszy. Zaczyna si od burzy mzgw, w ktrej kady
ucze zapisuje wasne pomysy na przypisanych mu tablicach wirtualnych.
Nastpnie uczniowie analizuj pomysy wedle zasad tej metody, odrzucajc
powtarzajce si.

Zapamitaj!
Prowadzenie ksztacenia opartego na wirtualnych spoecznociach eduka-
cyjnych wymaga dowiadczenia i zwikszonego uczestnictwa nauczyciela,
ktry oprcz aspektu merytorycznego musi uwzgldnia wymiar osobowo-
ciowy uczniw.

30
 ROZDZIA III
SCENARIUSZ KURSU ZDALNEGO

1. Zasady tworzenia scenariusza

Jeeli chcesz waciwie zaprojektowa e-kurs, powiniene zacz od
skonstruowania dobrego scenariusza majc zawsze na uwadze celowe
wykorzystanie metod, technik i wszelkich zasobw e-learningowych.
Sporzdzenie dobrego scenariusza jest niczym innym jak obudowaniem
aktywnociami i zasobami powstaego wczeniej dobrego sylabusa kur-
su, w ktrym wyznaczye ju cele dydaktyczne i sformuowae efekty
ksztacenia. Na pocztku powiniene zastanowi si rwnie nad sfer
organizacyjn, odpowiadajc sobie na pytania:
1) Na jak dugi czas przewidziany jest kurs?
2) Czego kurs ma nauczy?
3) Jak uoy kolejno pojawiajcych si w nim zagadnie (moduw)?
4) Jakie jest tempo ich realizacji?
A to dopiero pocztek Twj scenariusz powinien stanowi przemyla-
n i logiczn struktur zasobw dydaktycznych i odpowiednio dopaso-
wanych do nich aktywnoci przygotowanych zarwno dla e-ucznia, jak
i e-nauczyciela.
Dobra rada!
Zanim przejdziesz do projektowania scenariusza, przemyl:
Kto?
Obserwujc polskie dowiadczenia we wdraaniu rozwiza e-learningowych,
mona zauway dwie rozwijajce si rwnolegle drogi projektowania zaso-
bw edukacyjnych do e-learningu z jednej strony mamy w instytucjach wy-
specjalizowane jednostki, ktre podejmuj si opracowania kursw zdalnych
(tak dzieje si na kilku polskich uczelniach, m.in. w Szkole Gwnej Handlo-
wej, na Politechnice Warszawskiej, Uniwersytecie Ekonomicznym w Krako-
wie czy Uniwersytecie Warszawskim), z drugiej strony pojawiaj si pasjonaci
nowych technologii, ktrzy samodzielnie (najczciej bez wsparcia macierzy-
stej szkoy, instytucji, w ktrej pracuj) opracowuj materiay do ksztacenia
zdalnego. Niezalenie od tego, kto podejmie si opracowania kursu
e-learningowego i na jak skal bd to dziaania (skala makro w szkole, skala
mikro przy twrcy indywidualnym, ktry wsparcia szkoy nie posiada), trzeba
31
realnie oszacowa moliwoci (umiejtnoci) i zasoby (oprogramowanie,
sprzt itp.), tak by pozwoliy na osignicie zaoonych celw i efektw
ksztacenia. Trudno jest bowiem samemu stworzy do kursu np. zoone ani-
macje czy symulacje, jeli nie mamy odpowiedniego oprogramowania albo,
co gorsza, nie potrafimy si nim sprawnie posugiwa!
Kogo?
Rnorodno potrzeb osb uczcych si moe by uwarunkowana nast-
pujcymi czynnikami: wiekiem, wyksztaceniem, nawykiem uczenia si
(inaczej pracuje si z osobami, ktre stale si doksztacaj, inaczej z oso-
bami, ktre ukoczyy nauk 1020 lat temu), wykonywan prac, obo-
wizkami pozazawodowymi, motywacj do uczestnictwa w kursie
e-learningowym, wiedz z danej dziedziny (podstawowa, rednio zaawan-
sowana, zaawansowana) oraz rodkami technicznymi niezbdnymi do nau-
ki on-line (komputer, dostp do internetu, przepustowo cza itp.). Jeli na
przykad zadaniem projektanta ma by opracowanie kursu dla bezrobot-
nych, ktry odbywa si bdzie intensywnie przez cztery tygodnie, trzeba
wzi pod uwag, e ma si do czynienia ze sabo zmotywowan grup do-
rosych osb (zwykle midzy 25. a 55. rokiem ycia), o rnych dowiad-
czeniach edukacyjnych, obcion obowizkami pozazawodowymi (np.
opiek nad dziemi), bez nawyku doksztacania si, grup, ktra moe nie
mie staego dostpu do komputera z internetem w domu. Te informacje
pomog w opracowaniu i rozoeniu aktywnoci podczas trwania zaj.
Czego masz nauczy?
Wskazanie na pocztku cyklu produkcji kursu precyzyjnych i jasno zdefi-
niowanych celw ksztacenia, czyli tego, co ma zosta wyksztaco-
ne/rozwinite w sferze kognitywnej, afektywnej i psychomotorycznej, wa-
runkuje opracowanie wartociowych materiaw dydaktycznych. Przygoto-
wane przez Ciebie na etapie projektu i opracowania informacje na ten temat
pozwol nie tylko zaprojektowa poszczeglne elementy kursu, ale take
umoliwi poszukiwanie istniejcych w zasobach internetu materiaw, kt-
re bdziesz mg wykorzysta (oczywicie z poszanowaniem prawa autor-
skiego). Waciwie okrelone cele ksztacenia wska take w kolejnym eta-
pie najlepszy model ksztacenia zdalnego czy kurs e-learningowy bdzie
realizowany w formie zdalnej (e-learning), mieszanej, czcej zajcia
on-line ze spotkaniami w sali (blended learning), a moe zdecydujesz si
jedynie na wspieranie tradycyjnie prowadzonych zaj, np. otwierajc fora
dyskusyjne czy udostpniajc materiay z zaj na platformie edukacyjnej.
W jaki sposb chcesz nauczy?
Zastanw si, jakich metod dydaktycznych uyjesz: czy chcesz tylko poda
wiedz uczniom (przygotuj si wic do opracowania treci dydaktycznej),
czy moe wyksztaci umiejtno krytycznej analizy (wtedy warto zasto-
sowa metody problemowe czy aktywizujce i zaprojektowa zadania, pro-
jekty, dyskusje itp.). Pamitaj, e niektre zjawiska atwiej jest zrozumie
nie wtedy, gdy s opisane, ale gdy mona je zobaczy (np. jako symulacje
czy animacje). Jeli Twoja szkoa dysponuje odpowiednimi zasobami (np.
programistami, oprogramowaniem), moe warto zastanowi si nad przygo-
towaniem wirtualnego laboratorium, ktre pozwoli Twoim uczniom na sa-
modzielne przeprowadzanie wicze czy bada?

32
 Rys. 2. Wstp do projektowania scenariusza kursu e-learningowego
rdo: opracowano na podstawie: A. Wierzbicka, Scenariusz kursu zdalne-
go w ramach cyklu artykuw KNO czas na n@uk oraz M. Dziu-
biska, e-kurs Tworzenie zasobw do kursw e-learningowych.
Zapamitaj!
Co powiniene zrobi w pocztkowej fazie pracy nad scenariuszem 10:
1) Okrel adresata kursu uwzgldnij rne potrzeby osb uczcych si,
poczwszy od ich wieku, wyksztacenia, pozycji zawodowej, a sko-
czywszy na ich wiedzy z danej dziedziny.
2) Sprecyzuj cele operacyjne kursu szczegowo okrel cele, dzielc je
na trzy obszary poznawcze:
sfer kognitywn dotyczc wiedzy,
sfer psychomotoryczn dziaania i umiejtnoci,
sfer afektywn uczucia i postawy.
3) Okrel formy zaj zastanw si, z jakiej formy nauki zdalnej skorzy-
stasz: czy bdzie to e-learning, czy moe blended learning, a moe sa-
moksztacenie.
4) Podziel dokadnie zagadnienia omawiane w kursie na rwnorzdne
czci (moduy).
5) Wska do kadego tematu:
efekty ksztacenia,
treci dydaktyczne (w wypadku blended learningu form realiza-
cji: zdaln lub tradycyjn),
metody dydaktyczne,
rodki dydaktyczne,
formy ewaluacji,
czas realizacji kadego tematu/moduu.

10
A. Wierzbicka Scenariusz kursu zdalnego w ramach cyklu artykuw KNO czas na
n@uk.

33
 Zapamitaj!
Miej zawsze na uwadze, e scenariusz kursu to fundamentalny dokument
metodyczny, ktry jest podstaw zaplanowanego procesu dydaktycznego
realizowanego zdalnie. Powiniene w nim zawrze przemylan koncepcj
dydaktyczn, jasno i precyzyjnie sformuowa cele dydaktyczne i spodzie-
wane efekty ksztacenia 11.
Dobra praktyka!
Oto dziewi uniwersalnych zasad dydaktycznych, ktrych spenienie win-
no rwnie cechowa waciwie zaplanowany e-kurs. Powiniene o nich
pamita w trakcie pracy nad scenariuszem 12:
1) Motywowanie ucznia zaprojektuj scenariusz tak, by proponowane
zasoby i aktywnoci przycigay i podtrzymyway uwag uczcego si,
np. poprzez animacje, stymulatory graficzne, dwikowe, ale take po-
przez stawianie prowokujcych kwestii.
2) Informacja o przewidywanych i wymaganych treciach ksztacenia
precyzyjnie okrel, jakie zagadnienia winny by opanowane przez
ucznia; typowa forma tej prezentacji to: Po ukoczeniu tej lekcji b-
dziesz potrafi.
3) Nawizanie do poznanej wczeniej wiedzy ta zasada uatwia przy-
swojenie nowej wiedzy, opartej na dowiadczeniu ucznia, ju pozna-
nych prawidowociach, zjawiskach i faktach, oraz ksztatuje pami
dugotrwa.
4) Prezentacja nauczanego materiau przestrzegaj zasady, by zasb
nowej wiedzy by dostosowany do specyfiki nauczania on-line;
uwzgldnij moliwoci multimedialnego przekazu, majc na uwadze
zwizo, sekwencyjno, uporzdkowanie i atrakcyjno przekazy-
wanych treci.
5) Wspieranie uczcych si ta zasada pozwoli Ci skutecznie prowadzi
samodzielnie pracujcego ucznia dziki zastosowaniu odpowiedniej
liczby ilustracji, przykadw, antyprzykadw, studiw przypadku, re-
prezentacji graficznych, analogii, technik pamiciowych oraz dyskusji
czy debat.
6) Zachcanie ucznia do aktywnoci wiedza w dziaaniu jest atwiej
przyswajalna ni statyczne zapamitywanie, jej urzeczywistnienie na-
stpuje m.in. poprzez dyskusje, prace grupowe, nauczanie przez pro-
blemy, studia przypadkw.
7) Dostarczanie informacji zwrotnej pozwalajcej na samoocen post-
pw w nauce pamitaj o wskazwkach, jakie nauczyciel daje ucz-
cym si podczas rozwizywania zada.

11
M. Dziubiska, A. Wierzbicka, Dobry scenariusz, niezy reyser czynniki sukcesu
w tworzeniu kursu e-learningowego, www.e-edukacja.net/osma/referaty/Sesja_2c_2.pdf.
12
Opracowano na podstawie: Gagns Nine Events of Instruction, http://de.ryerson.ca/
portals/de/assets/resources/Gagne%27s_Nine_Events.pdf.

34
 8) Ocena przebiegu procesu uczenia si po kadym module zaprojektuj
formy i narzdzia ewaluacji procesu uczenia si, czyli adekwatn do
treci kursu form sprawdzajc.
9) Wspieranie procesu utrwalania i poszerzania zdobytej wiedzy i umie-
jtnoci uczenie si on-line pozwala uczniowi wykorzysta wiedz
po zakoczeniu kursu (zaliczeniu egzaminu czy sprawdzianu) po-
przez dostarczenie kontekstu jej uycia, wskazanie powiza z nabyt
wczeniej wiedz i okrelenie sposobw uzupeniania aktualnie pre-
zentowanych treci.

2. Struktura scenariusza kursu zdalnego

W strukturze scenariusza e-kursu konieczne jest umieszczenie projektu
i opisu piciu typw materiaw:
1) Informacyjnych dziki ktrym ucze e-kursu wie, w jaki sposb
zorganizowana jest jego nauka i jakich zagadnie bdzie dotyczy.
2) Dydaktycznych rozumianych jako treci nauczania, dziki ktrym
ucze buduje wiedz i zdobywa umiejtnoci.
3) Utrwalajcych sucych podsumowaniu, systematyzacji i ugrun-
towaniu zdobytej wiedzy i uzyskanych umiejtnoci.
4) Aktywizujcych umoliwiajcych uczniowi wiczenie zdobytych
umiejtnoci i tym samym motywujcych do podjcia dalszej nauki.
5) Sprawdzajcych umoliwiajcych nauczycielowi kontrolowanie
i ocen postpw uczniw.
Zadbaj, aby wymienione grupy materiaw miay czyteln i atrakcyjn
posta multimedialn. Wane jest, by teksty zostay wzbogacone obra-
zem (rysunkiem, zdjciem) oraz tam, gdzie jest to wskazane, uzupenio-
ne dwikiem, gosem, animacj, a nawet filmem, bowiem dziki nim
wzrasta efektywno ksztacenia.
Materiay informacyjne
Kiedy rozpoczynasz tradycyjne pierwsze zajcia, najczciej przekazu-
jesz na nich informacje organizacyjne oraz podstawowe zagadnienia
zwizane z problematyk realizowanego przedmiotu. Identycznie nale-
y postpowa podczas e-kursu. Kiedy Twj ucze zaczyna nauk, musi
mie moliwo zapoznania si z zaoeniami zaj, jakie dla niego
przygotowae. Nale do nich:
1) Zasady pracy e-ucznia i e-nauczyciela (pamitaj m.in. o sprecyzo-
waniu zasad komunikacji, zasad oceniania).

35
2) Terminy i harmonogram obowizujcy w e-kursie (koniecznie
zaplanuj ramy czasowe, tj. podaj czas potrzebny do zapoznania si
z partiami materiau, ustal czas/terminy rozwizywania testw, wy-
konania i przesyania zada lub innych prac, spotka czatowych
lub wideokonferencji).
3) Zarys tematyki zaj, innymi sowy wstp do e-kursu, zawieraj-
cy zwizy opis zawartych w nim treci.
4) Cele dydaktyczne e-kursu i wymagania, ktre e-ucze musi speni,
by zaliczy zajcia.
Dziki tym elementom umieszczonym na pocztku kursu moesz
mie pewno, e kada osoba przystpujca do nauki nie bdzie czua
si zagubiona w nowym dla siebie rodowisku i nie bdzie zmuszona
do cigego zadawania pyta.
Materiay dydaktyczne
Podstawowym zaoeniem kursu e-learningowego jest takie merytorycz-
ne przygotowanie zagadnie okrelonego przedmiotu, by w peni od-
powiada on wskazanym przez Ciebie celom dydaktycznym.
Materiay dydaktyczne moesz przedstawi w rnej formie. Mog to
by m.in.:
1) E-podrczniki teksty dostarczone uczniom w dowolnym formacie,
wzbogacone ilustracjami, elementami graficznymi (np. rysunki,
schematy, diagramy, zdjcia) oraz przykadami praktycznego zasto-
sowania wiedzy (np. studium przypadku, opisy przeprowadzonych
dowiadcze).
2) Odnoniki do rzetelnych artykuw, podrcznikw umieszczonych
w internecie warto poprzedzi je krtkim wprowadzeniem np.:
Zapoznaj si z artykuem J. Kowalskiego dostpnym na witrynie in-
ternetowej NAZWA WITRYNY: www.jak.kowski.pdf, stan na
20.06.2012 r. Autor przedstawia w nim nie tylko praktyczne wska-
zwki dotyczce tego, jak nauczyciel moe przeciwdziaa spad-
kowi motywacji uczniw w kursach zdalnych, ale rwnie omawia
podstawowe funkcje, jakie peni komunikacja w procesie dydak-
tycznym.
3) Odnoniki do stabilnych i rzetelnych stron internetowych stano-
wi one wartociowe rdo wiedzy. Powinny to by wiarygodne
strony, na ktrych ucze znajdzie sprawdzone wiadomoci zwiza-
ne z poruszanymi na kursie zagadnieniami np.:
Witryna internetowa e-mentor: www.e-mentor.edu.pl, stan na
20.06.2012 r.
36
4) Sowniki poj skadaj si z najwaniejszych dla okrelonej
dziedziny terminw oraz ich funkcjonalnych, zwizych definicji.
5) Pliki multimedialne s to wszelkiego rodzaju materiay wideo
(wideocast), materiay audio (podcast) oraz wszelkie materiay dy-
namiczne (symulacje, animacje z moliwoci interakcji), ktre -
cz si z tematyk kursu i w sposb interaktywny wyjaniaj poru-
szane na kursie zagadnienia.
6) Studium przypadku (case study) opatrzone komentarzem analizy
opisw wybranych zdarze z konkretnej dziedziny, ktre ilustruj
zagadnienia bdce przedmiotem kursu. Wiedza uzyskana dziki
analizie przypadku umoliwia lepsze zrozumienie zjawisk podob-
nych do zjawiska analizowanego.
7) Symulacja zjawiska czyli praktyczne pokazanie omawianych na
kursie zagadnie.
8) Projekty do ich wykonywania angauje si kadego uczestnika
kursu, zarwno do pracy indywidualnej, jak i grupowej pod kontro-
l i opiek e-nauczyciela. Tym samym budowany jest proces dydak-
tyczny oparty na interakcji uczenauczycielucze.
9) Dialog i dyskusja na forum, czacie, podczas wideokonferencji
tumaczy si trudne zagadnienia w przystpny sposb, stawia si
problemy i po wsplnej wymianie pogldw proponuje si ich
rozwizania, podaje si liczne przykady.
Na etapie opracowywania scenariusza powiniene uwzgldni rnorod-
no form zasobw dobranych odpowiednio do ich funkcji dydaktycznej.
Zauwa rwnie, e materiay suce budowaniu wiedzy mog funkcjo-
nowa samodzielnie, ale te uzupeniaj si wzajemnie (np. z materiaami
sucymi aktywizacji) i tworz zoone struktury, wsppracujc ze
sob.
Uwaga!
Naley cile przestrzega prawa autorskiego, nie dokonywa plagiatw,
sporzdza przypisy. Nie wolno przytacza fragmentw cudzych prac bez
podania rda. Dotyczy to zarwno tekstu, jak i wszelkich ilustracji, filmw
czy innych materiaw wykorzystanych w kursie.
Materiay utrwalajce
Niezbdne na platformie e-learningowej s zasoby, ktre pomog ucz-
niowi w procesie utrwalania wiedzy i umiejtnoci zdobytych podczas
zaj on-line. Ucze przyswaja poszczeglne czstki materiau, ktre
naley na pewnym etapie nauki usystematyzowa, uporzdkowa, ze-
stawi, by odnale midzy nimi powizania i zalenoci.
37
W scenariuszu kursu e-learningowego powiniene przewidzie formy
zaj dydaktycznych, ktre umoliwi funkcjonalizacj wiedzy i umie-
jtnoci, np.:
podsumowania po kadym temacie/module,
zestawienia,
dyskusje moderowane,
projekty,
zadania problemowe.
Materiay aktywizujce
W Twoim scenariuszu nie moe zabrakn starannie przygotowanego
zestawu materiaw aktywizujcych, gdy to one decyduj o stopniu
zaangaowania i wzrocie motywacji ucznia.
Dobrze przygotowane materiay aktywizujce, tj. selftesty (testy do sa-
moewaluacji), to wiczenia absorbujce uwag uczniw i rozbudzajce
ich pasj poznawcz. Co istotne, s one interaktywne i daj tym samym
szybk odpowied zwrotn. Uczestnik e-kursu w kadej chwili moe
sprawdzi poziom swojej wiedzy i nabytych w trakcie nauki umiejtnoci.
Istnieje wiele typw wicze, ktre moesz zaproponowa Twojemu
uczniowi do samoewaluacji, m.in.:
gra multimedialna (on- i off-line),
interaktywna krzywka,
narzdzia spoecznociowe (wiki, blogi, tagi itp.),
zadanie zamknite (np. prawda/fasz, wybierz odpowied, pocz
elementy, podaj krtk odpowied, uporzdkuj elementy).
Dziki nim Twj ucze powtarza okrelone partie materiau i samo-
dzielnie przygotowuje si do testw i zada, ktre bd potem decydo-
way o ocenie jego pracy na kursie.
Materiay sprawdzajce
Ostatni grup materiaw kursu e-learningowego powinny stanowi
materiay suce weryfikacji zdobytych kompetencji. Czsto wykorzy-
stywane w e-edukacji s zadania o charakterze otwartym: projekty (in-
dywidualne i wykonywane przez mae grupy), studium przypadku, eseje
lub zadania zamknite (np. testy).
Do sprawdzenia wiedzy e-ucznia moesz te zastosowa moderowan
rozmow (na forum, czacie lub podczas wideokonferencji).

38
Przedstawione powyej typy materiaw stanowi baz dobrze przemy-
lanego scenariusza kursu. Pamitaj jednak, e nawet najdokadniej
zaprojektowany scenariusz kursu stanowi tylko zestaw informacji, ak-
tywnoci, ktre naley rozwin na etapie opracowywania materiaw,
a nastpnie sprawdzi podczas zaj on-line.
Poniej podajemy przykadowe rodzaje zasobw dydaktycznych przy-
porzdkowane do znanych Ci ju piciu typw materiaw:
Materiay informacyjne:
cele i efekty ksztacenia,
zasady pracy podczas kursu,
wstpne wymagania,
spis treci kursu,
harmonogram,
syntetyczne wprowadzenie do kursu,
zasady oceniania,
zagadnienia obowizujce na zaliczeniu i/lub egzaminie (o ile jest
przewidziany).
Materiay dydaktyczne:
treci merytoryczne prezentowane w rnych formatach (teksty
elektroniczne w formacie PDF, HTML, rnego rodzaju prezentacje
multimedialne, pliki audio, filmy, animacje, symulacje),
wspomagajce prezentacje multimedialne,
wykady audio-wideo,
dyskusje moderowane,
projekty,
zadania problemowe,
sownik najwaniejszych poj (tekst cigy, hipertekst, hiperlinki),
literatura podstawowa,
literatura uzupeniajca,
odnoniki do wartociowych stron internetowych,
wzorcowe dokumenty, wykresy, filmy itp. (bdce uzupenieniem
treci).

39
Materiay utrwalajce:
podsumowanie, synteza, zestawienie,
prezentacja multimedialna,
moderowana rozmowa na forum, czacie, podczas wideokonferencji,
gra multimedialna,
zadania zamknite,
projekt.
Materiay aktywizujce:
tematy do dyskusji,
wiczenia suce uczniowi do samoewaluacji, np. testy wyboru,
testy prawda/fasz, zdania z luk, wiczenia typu pocz elementy,
interaktywna krzywka,
projekt zespoowy,
materiay uzupeniajce (animacje, audio, wideo, zasoby internetu),
gra symulacyjna.
Materiay sprawdzajce:
tematy do dyskusji,
projekty,
studium przypadku,
zadania indywidualne/grupowe,
zadania otwarte (rachunkowe, eseje, rozprawki),
zadania zamknite (prawda/fasz, wybierz odpowied, pocz ele-
menty, podaj krtk odpowied, uzupenij luk).
Zobacz, jakie elementy mog si znale w scenariuszu kursu
e-learningowego!

40
 Przykad scenariusza kursu e-learningowego 13

INFORMACJE OGLNE O KURSIE

NAZWA KURSU:
AUTOR KURSU:
ROK SZKOLNY:
Udzia nauczyciela:
czna liczba Forma zaj: blended Proporcja zaj
tak/nie
godzin kursu: learning/e-learning 15 mieszanych 16:
(samoksztacenie) 14

UKAD SZCZEGOWYCH SKADOWYCH KURSU

Modu informacyjny
Element skadowy Forma
Szczegy
kursu (przykadowa)
Spis treci kursu dokument Wskazanie w formie wypunktowania moduw
tekstowy i tematw kursu z zaznaczeniem formy ich
realizacji (zdalna/tradycyjna).
Cele i efekty dokument Wskazanie w formie wypunktowania do moduw
ksztacenia tekstowy celw i efektw ksztacenia.
Zasady pracy dokument Krtki dokument z zestawieniem najwaniejszych
podczas kursu tekstowy informacji o pracy ucznia i nauczyciela podczas
kursu, dostpnych narzdziach (np. fora, czaty,
zadania, testy, dziennik itp.), zasadach korzystania
z materiaw, zasadach komunikacji.
Zasady oceniania dokument Krtki dokument z zestawieniem najwaniejszych
tekstowy informacji o ocenianiu: jakie aktywnoci podlegaj
ocenie, jakie oceny/punkty mona zdoby, jaka
jest skala oceniania dla poszczeglnych
aktywnoci i jakie skadowe wchodz w skad
oceny kocowej.
Harmonogram dokument Szczegowy harmonogram realizacji
kursu tekstowy poszczeglnych moduw ze wskazaniem
proponowanego czasu ich realizacji.

13
Przykad wzorca scenariusza opracowany przez A. Wierzbick w ramach realizacji
projektu EFS Model systemu wdraania i upowszechniania ksztacenia na odlego
w uczeniu si przez cae ycie, zadanie Opracowanie multimedialnych kursw
e-learnigowych.
14
Waciwe podkreli.
15
Waciwe podkreli.
16
Konieczna do wskazania w wypadku blended learningu w godzinach, np. 20 godz.
zaj zdalnych/30 godz. zaj tradycyjnych.

41
 17
MODU I ..(tytu)
Temat 1. .
Forma realizacji Zakadany
Element Aktywno
Forma Aktywno ucznia (zdalna/ czas
skadowy kursu nauczyciela
tradycyjna) 17 realizacji
Materiay materia statyczny tekstowy (tekst cigy) np.
informacyjne materia audio doprecyzowanie
np. zapoznanie si
materia audio-wideo informacji
z instrukcjami,
harmonogram zawartych
poleceniami,
FAQ (zestaw najczciej zadawanych pyta) w materiaach
sprawdzenie FAQ
poradnik (w razie pyta
itp. ucznia)
Materiay budujce podrcznik, skrypt (drukowany i elektroniczny)
wiedz przykady (tekst, audio, wideo)
i umiejtnoci zasoby umieszczone w internecie
grafika statyczna (schemat, rysunek)
materia audio, podcast

42
np. zapoznanie si
materia wideo (film, clip)
z tekstem i przykadami
prezentacja multimedialna
umieszczonymi w sieci,
modele
obejrzenie symulacji,
studium przypadku (tekst, audio, wideo) przeczytanie zaleconej
symulacja multimedialna literatury
animacja dynamiczna (bez lub z interakcj)
literatura fachowa (drukowana i elektroniczna)
sownik poj (np. jako tekst cigy, hipertekst,
hiperlinki)
itp.

Wymaga wypenienia, gdy realizowany kurs ma form blended learningu.

17
 Materiay zestawienie i opis (tekstowy, graficzny statyczny,
utrwalajce graficzny dynamiczny, audio, audio-wideo)
i systematyzujce podsumowanie (tekstowe, graficzne statyczne,
wiedz graficzne dynamiczne, audio, audio-wideo)
oraz umiejtnoci prezentacja multimedialna
np. zapoznanie si np. moderowanie
moderowana rozmowa na forum, czacie,
z podsumowaniem, czatu, stawianie
podczas wideokonferencji
udzia w grze pyta
krzywka
strategicznej, realizacja problemowych,
gra multimedialna (on- i off-line)
projektu, dyskusja na wspieranie
zadanie zamknite (prawda/fasz, wybierz czacie realizacji projektu
odpowied, pocz elementy, podaj krtk
odpowied)
projekt
zadanie problemowe
itp.

43
Materiay moderowana rozmowa (na forum, czacie, np. moderowanie
sprawdzajce podczas wideokonferencji) forum, stawianie
osignit wiedz gra multimedialna (on- i off-line) pyta
i umiejtnoci zadanie zamknite (prawda/fasz, wybierz np. realizacja zadania, problemowych,
odpowied, pocz elementy, podaj krtk dyskusja na forum, sprawdzenie zada
odpowied, uzupenij luk itp.) wykonanie testu, otwartych,
zadanie otwarte (rachunkowe, eseje, rozprawki wykonanie zadania projektw, zada
itp.) rachunkowego wytwrczych,
zadanie wytwrcze informacje zwrotne
projekt o wykonanych
itp. pracach, ocenianie
 Materiay moderowana rozmowa (na forum, czacie,
angaujce podczas wideokonferencji) np. angaowanie
i motywujce np. dyskusja na forum, uczniw poprzez
gra multimedialna (on- i off-line)
wykonanie testu, przydzielanie im rl
zadanie zamknite (prawda/fasz, wybierz
wykonanie w grupie w dyskusji,
odpowied, pocz elementy, podaj krtk
zadania, projektu, motywowanie
odpowied, uzupenij luk itp.)
zapoznanie si poprzez
projekt zespoowy
z materiaami spersonalizowane
wszelkiego rodzaju materiay uzupeniajce dodatkowymi komentarze czy
(tekst, audio, wideo, internet) oceny
itp.

Temat 2. .
Zakadany
Aktywno Forma realizacji
Element skadowy kursu Forma Aktywno ucznia czas
nauczyciela (zdalna/tradycyjna)

44
realizacji
Materiay informacyjne
Materiay budujce wiedz
i umiejtnoci
Materiay utrwalajce
i systematyzujce wiedz oraz
umiejtnoci
Materiay sprawdzajce
osignit wiedz
i umiejtnoci
Materiay angaujce
i motywujce
 MODU II ..(tytu)
Temat 1. .
Forma realizacji Zakadany
Aktywno
Element skadowy kursu Forma Aktywno ucznia (zdalna/ czas
nauczyciela
tradycyjna) realizacji
Materiay informacyjne
Materiay budujce wiedz
i umiejtnoci
Materiay utrwalajce
i systematyzujce wiedz oraz
umiejtnoci
Materiay sprawdzajce
osignit wiedz
i umiejtnoci
Materiay angaujce
i motywujce

45
46
 ROZDZIA IV
RNE TYPY ZASOBW DO KSZTACENIA
ZDALNEGO

1. Techniczny i funkcjonalny podzia zasobw

dydaktycznych
Zacznijmy od wyjanienia, czym jest zasb dydaktyczny w edukacji
e-learningowej.
Wana definicja!
Przyjmijmy ogln definicj, wedle ktrej zasobem dydaktycznym jest elek-
troniczny obiekt uczcy (plik lub narzdzie), prezentujcy w okrelonej
formie treci suce do realizacji celowego procesu dydaktycznego prowa-
dzonego zdalnie 18.
Zwr uwag na dwie cechy zasobu dydaktycznego: jego elektroniczn
posta oraz cisy zwizek z zamierzonymi celami i efektami ksztace-
nia. Logicznie skomponowane elektroniczne zasoby dydaktyczne wraz
z planem aktywnoci ucznia i zadaniami nauczyciela skadaj si za na
zoon struktur dydaktyczn, zwan kursem e-learningowym.
Zasoby dzielimy ze wzgldu na ich techniczny i funkcjonalny charakter.
W technicznym podziale zasobw dydaktycznych bierze si pod uwag
rodzaj przekazywanych treci, profil i preferencje odbiorcy, form reali-
zacji procesu dydaktycznego, a take aspekty techniczne posiadane
narzdzia i umiejtnoci oraz moliwoci i ograniczenia rodowiska
nauczania. Wedle tego podziau wyrniamy:
1) Zasoby tekstowe statyczne bez wtpienia najpopularniejszy rodzaj
materiaw dydaktycznych uywanych na potrzeby e-learningu. Two-
rzenie zasobw tekstowych powinno jednak i w parze ze szczegl-
n starannoci jzykowo-edytorsk. Wspczesne technologie oferu-
j wiele profesjonalnych narzdzi do formatowania tekstu, z ktrych

18
Definicja opracowana przez ekspertw projektu Model systemu wdraania i upo-
wszechniania ksztacenia na odlego w uczeniu si przez cae ycie.

47
 naley korzysta, aby tekstowi nada percepcyjnie funkcjonalny wy-
gld 19. Profesjonalne przygotowanie materiaw tekstowych najcz-
ciej wymaga pracy specjalistw: redaktorw, korektorw, redakto-
rw technicznych, operatorw DTP. Zasb tekstowy podlega atwej
i szybkiej aktualizacji, a ponadto daje si bez problemu adaptowa do
kadego rodowiska informatycznego. Zasoby tekstowe funkcjonuj
dwojako: w trybie pracy on-line (lektura z ekranu komputera) lub
w wersji do pobrania na komputer ucznia i wydrukowania. Pewnym
urozmaiceniem statyki tekstu moe by hipertekst, czyli tekst rozbity
na fragmenty, ktre na wiele sposobw poczone s z sob odsya-
czami (hiperlinkami). Odsyacze umoliwiaj wielokrotne powracanie
do wczeniej odwiedzonych podstron. Taka organizacja tekstu znana
jest z portalu Wikipedia.
2) Zasoby graficzne statyczne zaliczamy do nich pliki grafiki sta-
tycznej, ktre ilustruj i uzupeniaj zasoby tekstowe. Z pewnoci
codziennie spotykasz w rnych publikacjach schematy, wzory, fo-
tografie, obrazki, diagramy, wykresy, znaki logo, rysunki pogldo-
we, mapy. W zasobie e-learningowym statyczne pliki graficzne pe-
ni rne funkcje: dydaktyczne, estetyczne, mnemotechniczne (ua-
twiajce zapamitywanie). Ich wykonanie wie si ze spenieniem
wielu wymaga technicznych (kolorystyka, rozdzielczo, format).
Zauwa, e poczenie statycznego tekstu ze statyczn grafik daje
w efekcie typow ksik elektroniczn.
3) Zasoby graficzne i tekstowe dynamiczne pliki tekstowe i graficz-
ne zawierajce animacje. Zasoby takie przyjmuj najczciej posta
kompozycji obrazw graficznych, ktrym towarzyszy komentarz
tekstowy (moe by nagrany w wersji audio). Zasoby dynamiczne
warto stosowa przy prezentacji szczeglnie zoonych struktur,
mechanizmw i zjawisk.
4) Zasoby audio i wideo obiektami uczcymi s rwnie pliki audio
(podkasty) i wideo (wideokasty), nagrywane za pomoc programw
do rejestracji dwiku i obrazu. Pliki audio s czsto wykorzysty-
wane jako dopenienie tekstu lub grafiki w postaci komentarza,
instrukcji czy komunikatu. W plikach wideo z kolei nauczyciel
i uczniowie korzystaj z waloru wizualizacji wiedzy.

19
Zob. np.: K. Sidorczyk, Edytory i zasady edycji tekstw, http://k_sidorczuk.republika.pl/
edytory.htm; A. Bielaski, W. Juszczyk, Edycja tekstw, /www.law.uj.edu.pl/pracownia/
teksty/edyt2011.pdf, H. Telega, K. Poe, ICT dla kadego edytory tekstu,
http://jaszczur.czn.uj.edu.pl/mod/page/view.php?id=82.

48
5) Interaktywne zasoby multimedialne zoony zasb dydaktyczny
zbudowany z wielu pojedynczych dynamicznych zasobw multime-
dialnych. W praktyce jest to najczciej cykl animacji obudowanych
komentarzem audio i tekstowym. Interaktywne zasoby maj za zada-
nie zaktywizowa ucznia do podjcia okrelonej akcji dydaktycznej,
ktra wpywa na tempo i dalszy przebieg zaj/lekcji. Do tego typu
materiaw zaliczamy m.in.: gry scenariuszowe i strategiczne, w kt-
rych ucze reaguje na instrukcje, podejmuje decyzje, odpowiada na
pytania i polecenia, poda okrelon ciek do celu.
Z kolei w funkcjonalnym podziale zasobw dydaktycznych najwaniej-
sza jest wiadomo funkcjonalnych wasnoci zasobw oraz moliwo-
ci ich zastosowania w procesie dydaktycznym. Wyrniamy:
materiay informacyjne (metainformacje),
materiay suce budowaniu wiedzy i doskonaleniu umiejtnoci,
materiay suce utrwalaniu i systematyzacji wiedzy i umiejtnoci,
materiay suce sprawdzaniu osignitej wiedzy i umiejtnoci,
materiay aktywizujce, motywujce.
Zobacz wicej!
Zasoby dydaktyczne w podziale funkcjonalnym zostay szczegowo opisa-
ne w rozdziale III dotyczcym scenariusza kursu.

2. Metodyka tworzenia wybranych zasobw

dydaktycznych
Poniewa niejednokrotnie bdziesz stawa przed zadaniem projektowa-
nia okrelonych zasobw kursw e-learningowych, chcielibymy da Ci
kilka wskazwek, jak je tworzy. Opisujemy tutaj te, ktre w naszej oce-
nie sprawiaj nauczycielom najwiksz trudno zadania zamknite.
Test i quiz to formy sprawdzania lub samosprawdzania wiedzy ucznia.
Quizy zazwyczaj zamieszczone s na platformie z opcj automatyczne-
go sprawdzania i nie s oceniane. W przypadku weryfikacji wiedzy
uczniw stosowane testy mog mie ograniczenia czasowe i losowo
wybierany zestaw pyta przy quizach si tego nie stosuje.
Dobra rada!
Przed rozpoczciem pracy nad tworzeniem zada zamknitych pamitaj, e:
stawiasz ucznia w sytuacji decyzyjnej,
pobudzasz procesy mylowe,
sprawdzasz nabyt wiedz i umiejtno jej wykorzystania,

49
 umoliwiasz obiektywn punktacj,
uczysz podejmowania decyzji,
dajesz moliwo prostej analizy wynikw zarwno nauczycielowi,
jak i uczniom,
forma zadania musi by spjna z celami i efektami kursu
e-learningowego,
konieczna jest informacja zwrotna dostarczona uczniowi w tym przy-
padku automatyczna,
wiedza i kompetencje ucznia powinny by sprawdzane rnymi meto-
dami.
W zdalnej edukacji do najczciej spotykanych form ewaluacji zalicza si:
test jedno- i wielokrotnego wyboru,
quiz typu Prawda/fasz,
quiz typu Pocz elementy,
quiz typu Uzupenij luk,
quiz typu U w kolejnoci.
Test wielokrotnego wyboru
S to zdania, w ktrych trzon pytania testowego powinien by doko-
czony wyborem przynajmniej jednej poprawnej odpowiedzi, ktr na-
zywamy werstraktorem. Odpowied niepoprawna to dystraktor.
Przykad!
trzon

1) Komunikat niewerbalny, ktry zastpuje sowa i tumaczy je bezpo-

rednio na wyraenie sowne, to:
emblemat werstraktor
ilustrator
symbol dystraktor
modyfikator dystraktor

dystraktor

Konstruowanie tego typu testw zacznij od sformuowania trzonu,

w ktrym moe znajdowa si: pytanie, niedokoczone zdanie, polecenie
Podaj poprawn odpowied lub Podaj najlepsz odpowied. Nastp-
nie opracuj werstraktor, ktry logicznie i gramatycznie musi odnosi si
do trzonu. Trzecim etapem jest opracowanie kilku dystraktorw.

50
 Dobra rada!
Opracuj werstraktory i dystraktory tak, aby korespondoway pod wzgl-
dem logicznym i jzykowym z trzonem pytania (byy w miar jedno-
rodne i podobnie skonstruowane).
Unikaj powtarzania tych samych sformuowa w trzonie i odpowie-
dziach.
Nie stosuj opcji adne z powyszych (pamitaj, platformy edukacyjne
maj opcj dowolnego ustawiania kolejnoci odpowiedzi!) lub wszyst-
kie wymienione jako odpowiedzi.
Nie stosuj zbyt rozbudowanych odpowiedzi, zadbaj o porwnywaln
dugo werstraktorw i dystraktorw.
Unikaj podwjnego zaprzeczenia (adna z podanych dat nie jest po-
prawna).
Nie podawaj w pozostaych odpowiedziach wskazwek naprowadzaj-
cych na prawidow odpowied.
Uwaaj, aby odpowiedzi nie zachodziy na siebie pod wzgldem zna-
czeniowym.
Eliminuj dystraktory banalne i absurdalnie niepoprawne.
Nadaj kadej odpowiedzi walor jednoznacznej poprawnoci albo jed-
noznacznego bdu.
Na etapie tworzenia wyrnij werstraktor, by przy implementacji nie
doszo do bdu.
Przy kadym zadaniu zaprojektuj tak sam liczb odpowiedzi (zwykle
od trzech do piciu).
Wyrnij graficznie (np. pogrubieniem lub wersalikami) przeczenie:
nie, NIE.
Wyrazy, ktre wprowadzaj odpowied (np. zalicza si do, liczy, wy-
nosi), umie w obrbie trzonu, nigdy w dystraktorach i werstraktorach.
Test jednokrotnego wyboru
Test tego typu przewiduje wybr jednej poprawnej odpowiedzi spord
wskazanych. Zastosuj przy jego ukadaniu wikszo wskazwek, ktre
odnosz si do testu wielokrotnego wyboru. Poniej podajemy przykady
waciwego i wadliwego komponowania testu jednokrotnego wyboru.
Przykad!
DOBRZE

1. Ga nauki badajca to, jak ludzie wykorzystuj przestrze w komuni-

kowaniu si, jest nazywana:
proksemik
prozodyk

51
 heptyk
komunikacj niewerbaln
2. Przestrze jednostki, w ktrej realizowane s relacje formalne, np. za-
wodowe czy urzdowe, to przestrze:
osobista
publiczna
intymna
spoeczna
3. Ktre z metod prognozowania nie s wykorzystywane w badaniach nad
segmentacj:
testy rynkowe
zbieranie opinii ekspertw
testy iluzoryczne
analiza statystyczna

LE
Powtarzanie sowa tylko
w odpowiedziach powinno by
ono umieszczone w trzonie

1. Informacja rynkowa zazwyczaj obejmuje:

tylko informacje wynikajce z analiz prognostycznych
tylko informacj biec o poday, popycie i cenach w rnych uka-
dach czasowych
tylko informacj biec o poday, popycie i cenach w rnych uka-
dach przestrzennych oraz czasowych

Zbyt duga odpowied sugeruje poprawno

odpowiedzi powinny by podobnej dugoci

2. Test monadyczny wykorzystywany jest przy badaniu midzy innymi:

promocji
produktu Fraza midzy innymi moe
ceny wskazywa na wiele poprawnych
odpowiedzi

Quiz typu Prawda/fasz

Stosujesz w nim proste pytanie, a uczniowie wybieraj odpowied spo-
midzy dwch opcji: Prawda lub Fasz i w ten sposb oceniaj, czy
stwierdzenie wyraone w tekcie pytania jest prawdziwe, czy faszywe.
52
 Dobra rada!
Unikaj dugich, rozbudowanych zda.
Ostronie stosuj kwantyfikatory typu kady, pewien.
Przyporzdkuj kade zdanie do jednego zagadnienia.
Stosuj precyzyjnie okrelenia i unikaj wyrazw nieokrelonych typu:
wiele, kilka, niektre.
Nie zastawiaj puapek na uczniw w postaci drobnych niecisoci.
Unikaj zda trywialnie faszywych lub w sposb oczywisty prawdziwych.
Przykad!
DOBRZE

Bariery komunikacyjne s inaczej nazywane barierami

psychologicznymi w komunikacji. prawda
Tzw. konstruktywna krytyka nigdy nie stanowi bariery
komunikacyjnej jest wan informacj pozwalajc
na dostrzeenie popenionych bdw, ich popraw
i dalsze doskonalenie si. fasz
Sowa typu zawsze, cigle, nigdy, wiecznie
s charakterystyczne dla komunikatw typu Ty. prawda

LE
Sformuowanie nie jest prawd powoduje, e
trudno odpowiedzie przeczco/twierdzco

Nie jest prawd, e odzwierciedlanie pomaga odbiorcy

w nazywaniu i akceptowaniu przeywanych emocji. fasz
Zachowania okrelane mianem barier komunikacyjnych
nie mog by narzdziem wywierania wpywu
zarwno bezporedniego, jak i poredniego. fasz

Pojawiajce si nie w zdaniu daje w poczeniu

z odpowiedzi fasz podwjne przeczenie

Czy proksemika to ga nauki o komunikacji badajca to,

jak ludzie wykorzystuj przestrze w komunikowaniu si? prawda

Zdanie nie ma postaci twierdzenia

Quiz typu Pocz elementy

W tym przypadku tworzysz zdanie, pytanie, obraz, schemat w pocze-
niu z pasujc odpowiedzi. Tworzysz par pytanieodpowied. Quiz

53
polega na poczeniu wyrazw, zda lub czci zda, tekstu, obrazw
znajdujcych si w dwch kolumnach (zbiorach, zestawach). Moesz
stworzy dowoln liczb takich par. Po otworzeniu pytania uczniowie
zobacz pytania wywietlone w jednej kolumnie i wymieszane odpo-
wiedzi w drugiej.
Dobra rada!
Precyzyjnie sformuuj elementy przygotowane w parach (kolumnach
A i B), unikajc m.in. rozbudowanych zda.
W poleceniu klarownie i precyzyjnie okrel zasady czenia elementw.
Wyeliminuj wskazwki wynikajce z formy gramatycznej dopasowy-
wanych elementw.
Przy tworzeniu elementw, ktre naley poczy, unikaj atwych skoja-
rze pamiciowych, niewymagajcych rozumienia zalenoci.
W zbiorze odpowiedzi moesz przewidzie wiksz liczb elementw
ni w zbiorze pyta (przesanek).
Przykad!
DOBRZE

Pocz elementy z kolumn A i B

A B
Kierownik wydaje polecenia do natychmiastowego
Styl autorytarno-
wykonania zgodnie ze swoim autorytarnym
-despotyczny
przekonaniem.
Styl autorytarno- Kierownik ma zawsze racj, ale stwarza pozory
-yczliwy zasigania opinii
Kierownik zasiga rady podwadnych i niekiedy
Styl konsultatywny
wdraa je w ycie
Kierownik angauje pracownikw we wszystkie
Styl demokratyczny decyzje, chcc przy tym, aby w peni zaangaowali si
w ycie organizacji

Pocz elementy z kolumn A i B

A B
Systemy ekonomiczne Sfera
Rozmiar gospodarki danego kraju wedug wielkoci PKB ekonomiczna
Struktury gospodarcze i kierunek ich zmian
Zmiany cykliczne
Stopy wzrostu gospodarczego i poziom rozwoju
gospodarczego
Poziom i dystrybucja dochodw
Poziom inflacji
Zakres cen urzdowych

54
 Wartoci, postawy i wierzenia Sfera spoeczna
Wzorce spoycia
Styl ycia i tradycje kulturowe
Standardy pracy i postawy wobec pracy
Poziom edukacji i wyszkolenia
Etyka dziaalnoci gospodarczej
Ochrona zdrowia
Otwarto na produkty midzynarodowe i nowe technologie
Jako zaplecza naukowo-badawczego Sfera
Tempo zmian w procesach produkcyjnych technologiczna
Technologie ekologiczne
Technologia informacyjna i systemy komunikacji
Infrastruktura transportowa
Technologie produkcyjne
Technologie projektowe i nowe produkty
System polityczny w danym kraju Sfera polityczno-
Partie i ugrupowania krajowe -prawna
Stabilno polityczna
Przynaleno kraju do ugrupowa midzynarodowych
Dostpno subsydiw rzdowych

Mechanicznie podzielone
wszystkie zdania stworzo- LE
ne w ten sposb zestawienie
Pocz elementy z kolumn A i B nie peni adnej funkcji!

A B
oraz komrek organizacyjnych zalene
Rozmiar struktury to liczba stanowisk
od charakterystyki organizacji, jej celw
pracy
i zada do wykonania
Grupowanie elementw to czenie
i dalej w jednostki organizacyjne
stanowisk w komrki
Stosunek struktury formalnej do tej
Stopie sformalizowania
rzeczywicie wystpujcej
na stopie zrnicowania zada w
Stopie specjalizacji wyraa si gbo-
ramach stanowiska pracy oraz wykorzy-
koci podziau pracy, co przekada si
stanie kompetencji danego pracownika

Quiz Uzupenij luk

W tym quizie tworzysz pytanie, ktre polega na wpisaniu przez ucznia
sowa lub krtkiego wyraenia.
Dobra rada!
Formuuj zdanie w taki sposb, aby moliwa bya tylko jedna odpo-
wied.
Podaj kady wariant pisowni poprawnego elementu, np.: wielkie i mae
litery, moliwe skrty.

55
 W pytaniach o dane liczbowe zaznacz, jakiego poziomu precyzji ocze-
kujesz.
Nie posuguj si gotowymi zdaniami z zasobw kursu, w ktrych opu-
cisz wybrane fragmenty.
Przykad!
DOBRZE

1. Komunikaty, ktre w klasyfikacji stworzonej przez J. Burgoon s rod-

kiem wyraania zainteresowania, sympatii, gotowoci do pogbienia
relacji to sygnay (afiliacji)
2. Zjawisko polegajce na tym, e osoby atrakcyjne s uznawane za bar-
dziej sympatyczne, uprzejme i zdolne ni te o przecitnej lub niewiel-
kiej urodzie, nazywamy efektem (aureoli)
3. (Intencj) nazywamy powd, dla ktrego nadawca formuuje komu-
nikat.

Moliwe rne sposoby zapisu!

LE

1. Praca w rodowisku zdalnym umoliwia komunikacj (24) godziny

na dob.
2. Do wskanikw niewerbalnych zaliczamy np.: (mimik twa-
rzy), gesty, pozycj i ruchy ciaa, dotyk oraz sposb patrzenia.

Wiele moliwych odpowiedzi!

3. Analiza gospodarcza przeprowadzona przez GUS w roku 2012 pokazu-

je, e (pogorszya) si sytuacja maych i rednich przedsibiorstw.

Moliwo uycia synonimu!

Quiz U w kolejnoci
W tym przypadku Twoim zadaniem jest uoenie opisu skadajcego si
z etapw jakiego zjawiska, procesu lub czynnoci. Po otworzeniu wi-
czenia uczniowie zobacz pytanie z pomieszanym szykiem i ich zada-
niem bdzie uoenie prawidowej kolejnoci wedug okrelonej prze-
sanki, np. wielkoci, daty powstania.

56
 Dobra rada!
Opracuj nazwy etapw tak, aby byy jednolicie skonstruowane i nie
zawieray si w sobie.
Przykad!
DOBRZE

Uporzdkuj fazy w przebiegu konfliktu.

Faza utajnienia uczestnicy konfliktu odczuwaj, e co jest nie tak, po-
jawia si napicie w relacji.
Faza wzajemnej wrogoci narasta napicie, pojawiaj si zarzuty, nega-
tywne oceny i komentarze, a detektory konfliktu przybieraj na sile i iloci.
Faza kulminacji zgromadzone napicie zostaje rozadowane, czsto
w postaci ktni, awantury.
Faza wyciszenia napicie opada.
Faza porozumienia strony konfrontuj stanowiska i wzajemne interesy,
w efekcie czego pojawiaj si rozwizania pozwalajce na dalsze wsp-
dziaanie.

LE

U wedug wanoci cechy menedera, ktre przydaj si w rozwizywa-

niu konfliktw.
odporny na stres
kreatywny
komunikatywny
Zbyt dua subiektywno
otwarty podanej przesanki
zasadniczy

Pamitaj!
Projektujesz zadania zamknite na platform, wic powiniene uwzgldnia
jej moliwoci:
W quizach wyboru (jednokrotnego i wielokrotnego) istnieje moliwo
ustawienia mieszania kolejnoci odpowiedzi w obrbie jednego pytania
nie umieszczaj wic na kocu dystraktorw/werstraktorw przecin-
kw, rednikw czy kropek.
Jeli projektujesz testy suce samoewalucji, dodawaj do odpowiedzi
informacj zwrotn, ktra wywietli si uczniowi po zrobieniu testu,
np. to nie jest dobry wybr, sprawd to zagadnienie w materiaach
pomoe ona uczniom w nauce!

57
 Opracowujc zadania zamknite (zarwno te do samoewaluacji, jak
i sprawdzajce), pamitaj, e dobrze jest przygotowa pul, z ktrej na-
stpnie bdzie automatycznie losowana okrelona cz pyta,
np. opracowujesz 50 pyta, a z nich platforma losowa bdzie 25 (do-
wolnych) dla kadej osoby podchodzcej do quizu/testu.

58
 ROZDZIA V
PLATFORMA EDUKACYJNA A PROJEKTOWANIE
PROCESU KSZTACENIA ZDALNEGO

1. Funkcjonalnoci platformy zdalnego nauczania

Znajomo rodowiska wirtualnego, w ktrym bdzie funkcjonowa za-
projektowany przez Ciebie kurs, staje si nieodzownym warunkiem wa-
ciwego doboru narzdzi i komponowania treci edukacyjnych. Platforma
zdalnego nauczania jest jak nowoczesne wielopokojowe mieszkanie, Ty
za projektujesz meble, niejako je urzdzasz, wypeniasz sprztami. Nim
jednak przystpisz do pracy, musisz to mieszkanie dokadnie obejrze
i pozna kady jego zakamarek. Otwieramy zatem drzwi
Trzeba wiedzie, e do prowadzenia zaj dydaktycznych w systemie
e-learningowym konieczne jest posiadanie dwch uzupeniajcych si
elementw:
kursw e-learningowych, ktre bdziesz projektowa,
systemu informatycznego klasy LCMS (ang. Learning Content Ma-
nagement System, czyli System Zarzdzania Zasobami Nauczania).
Podstawowym rodowiskiem nauczania w e-learningu jest platforma
edukacyjna, ktra umoliwia projektowanie, tworzenie i prowadzenie
kursw on-line z poziomu przegldarki internetowej.
Zapamitaj!
Platforma jako oprogramowanie i rodowisko uczenia si staje si prawdzi-
w e-szko, kiedy:
wypenimy j wysokiej jakoci kursami e-learningowymi,
oywimy j interakcjami midzy uczniami i nauczycielem.
Wspczesny rynek oferuje wiele rozwiza informatycznych w segmen-
cie platform e-learningowych zarwno komercyjnych, jak i opensource-
owych. Te ostatnie s w peni darmowe, rozprowadzane na zasadzie wol-
nej licencji. Co ciekawe, licencja ta pozwala nie tylko na uywanie opro-
gramowania, ale daje rwnie moliwo dowolnej jego zmiany. Bardzo
czsto darmowe platformy speniaj niezbdne wymogi do prowadzenia
59
zaj e-learningowych i s wykorzystywane najczciej do wdraania
e-learningu akademickiego i szkolnego. Olbrzymi popularno w Polsce
i na wiecie zdoby system zarzdzania kursami o nazwie Moodle.
W oglnym ujciu na platformie zdalnego nauczania istotne s trzy
elementy:
zawarto, czyli elektroniczne materiay wbudowane w system lub
importowane z wykorzystaniem rnorodnych formatw;
komunikacja synchroniczna i asynchroniczna;
zarzdzanie, ktre umoliwia administrowanie procesem dydak-
tycznym oraz ledzenie postpw uczniw.

Zawarto
(materiay dydaktyczne)

Komunikacja Zarzdzanie
(czat, fora dyskusyjne, (uytkownicy, raporty, dzienniki)
e-mail, konferencja)

Rysunek 3. Model funkcjonalnoci platformy e-learning

rdo: Z. Zieliski, Platforma e-learning na przykadzie systemu Moodle, Ze-
szyt Naukowy 3, witokrzyskie Centrum Edukacji na Odlego,
Kielce 2006.
Zauwa, e w peni funkcjonalna platforma e-learningowa to ludzie
(nauczyciele i uczniowie), zasoby oraz narzdzia organizacyjne.
Przejdmy do szczegowego wyliczenia podstawowych funkcji plat-
formy, ktra pozwala na:
rejestracj i zarzdzanie uytkownikami z podziaem na: autorw
(tworzcych kursy), nauczycieli (prowadzcych zajcia), uczniw,
administratorw,
zaplanowanie i zarzdzanie kursem (przedmiotem) z zachowaniem
regu dostpu do nich (przypisywanie uczniw i nauczycieli do
konkretnych kursw),
budowanie i udostpnianie elektronicznych materiaw edukacyjnych,
import gotowych kursw bd ich elementw,
komunikacj midzy uczestnikami zaj,

60
 raportowanie aktywnoci uczniw i nauczycieli (poprzez dziennik
logowa),
sprawdzanie wiedzy i umiejtnoci uczniw (testy i zadania on-line),
archiwizacj kursw bd ich elementw (wraz z logami i plikami
uytkownikw),
zbieranie informacji i opinii (ankiety, gosowania).
Dobra rada!
Platformy zdalnego nauczania s zwykle systemami przyjaznymi i nieskom-
plikowanymi, cho oczywicie trzeba si nauczy ich obsugi. Najczciej s
wyposaone w samouczek (tutorial), ktry nauczy Ci krok po kroku poru-
szania si po narzdziach platformy. W przypadku powaniejszych wtpliwo-
ci i trudnoci zawsze moesz zwrci si do administratora platformy, od-
powiedzialnego za funkcjonowanie wszystkich elementw systemu.
Naturalnie nie wszystkie wymienione tu funkcjonalnoci platformy mu-
sz Ci interesowa na etapie projektowania kursu e-learningowego.
Kwestie logowania, zarzdzania kontami uytkownikw, raportowania
aktywnoci pozostawmy administratorowi czy w dalszej kolejnoci nau-
czycielowi prowadzcemu zajcia on-line.
Informacj istotn dla projektujcego kurs e-learningowy jest natomiast
sposb tworzenia zasobw edukacyjnych. Najczciej zasoby te powsta-
j za pomoc:
narzdzi platformowych wbudowanych w system informatyczny
lub/i
programw zewntrznych zainstalowanych na komputerze auto-
ra/projektanta materiaw dydaktycznych.
Oczywicie istnieje jeszcze moliwo udostpniania materiaw bez-
porednio z internetu, za porednictwem bazy linkw (cho te naley
nieustannie aktualizowa i weryfikowa).
Wszelkie dokumenty moesz zatem opracowywa bezporednio w edyto-
rze (narzdziu platformy) albo przygotowa w innym programie, a na-
stpnie umieci na platformie jako zacznik w dowolnym miejscu kursu.
Gotowe zasoby edukacyjne lub ich elementy mona:
edytowa,
rozbudowa,
usun,

61
 podzieli na zestawy materiaw udostpniane w tym samym czasie
(rwnie automatycznie, np. zasoby moduu przypisane harmono-
gramem do kolejnego etapu zaj),
ukry przed uczniami i udostpni we waciwym czasie.
Nie wszystkie czci kursu musz by widoczne od razu dla Twoich
uczniw. Tradycyjnie dydaktycy udostpniaj w pniejszym terminie
zadania i testy bdce podsumowaniem partii materiau (moduu/lekcji)
i zarazem elementem oceny pracy ucznia. Podobnie materiay dodat-
kowe pojawiaj si na platformie czsto w efekcie nieprzewidywalnej
potrzeby dydaktycznej. Poza tym wiele platform umoliwia automa-
tyczne ustalenie liczby podej ucznia do testu, ustawienie mieszajce
odpowiedzi przy kadym wejciu do testu, ograniczenie czasu jego
rozwizywania, okrelenie ram czasowych dla kadego zadania, losowe
wybieranie zadania z wikszych zbiorw.
Zapamitaj!
Konstrukcja kursu e-learningowego powinna umoliwia nauczycielowi bu-
dowanie samodzielnej cieki dydaktycznej. Prowadzcy zajcia moe za-
tem w zalenoci od potrzeb grupy uczniw modyfikowa kolejno reali-
zacji lekcji/moduw/tematw/zada, pomija pewne treci, wraca do in-
nych, modyfikowa planowanie czasu nauki itp. Platforma zdalnego nau-
czania sprzyja takim przesuniciom, gwnie z uwagi na:
atwy dostp do czci skadowych kursu i wielokrotne ich uywanie,
prostot wprowadzania zmian do zasobw kursu.
Kady kurs moe i musi by skonfigurowany zgodnie z potrzebami jego
twrcw projektanta i nauczyciela. Twoim zadaniem jest celowe wyko-
rzystywanie i edytowanie poszczeglnych narzdzi kursu, proponowanie
funkcjonalnego ukadu treci, planowanie form komunikacji i ewaluacji.
Wszelkie treci zazwyczaj mona prezentowa na platformie zdalnego
nauczania w rnorodnej formie, m.in. jako:
dokumenty tekstowe,
dokumenty w jzyku strony WWW, np. w HTML (tak najczciej
opracowuje si materiay informacyjne, np.: harmonogram kursu,
zasady oceniania, literatura, cele kursu),
zaczniki w popularnych formatach, np.: .pdf, .docx, .xls, .ppt (z uwa-
gi na wiksz objto i zaoenia dydaktyczne w ten sposb konstruu-
jemy wszelkie materiay budujce wiedz i umiejtnoci, czyli
e-podrczniki, raporty, studia przypadku, animacje czy symulacje),
odnoniki do stron internetowych (poszerzajce zasb informacji).

62
2. Narzdzia komunikacji zdalnej
O wartoci zaj zdalnych decyduje nie tylko jako zaprojektowanych
przez Ciebie zasobw edukacyjnych, ale rwnie (a moe przede
wszystkim) efektywne formy komunikacji, interakcji i aktywnoci nau-
czycieli oraz uczniw. Bez starannie zaplanowanych i mdrze uytych
form komunikacji platforma zdalnego nauczania upodobni si do adnie
urzdzonego mieszkania, ale przeraliwie pustego.
Na etapie projektowania kursu e-learningowego powiniene uwzgldni
dostpne na danej platformie narzdzia komunikacji, przypisujc im
funkcj nie tylko komunikacyjn, lecz w rwnej mierze integracyjn
i motywujc uczniw do pracy.
Na platformie zdalnego nauczania znajdziesz narzdzia komunikacji
asynchronicznej i synchronicznej. W asynchronicznych formach komu-
nikacji reakcje odbiorcy s odoone w czasie; natomiast synchroniczne
formy umoliwiaj uczniom i nauczycielowi dyskusj w czasie rzeczy-
wistym.
Do narzdzi komunikacji asynchronicznej najczciej wykorzystywa-
nych w e-learningu nale:
forum dyskusyjne,
poczta wewntrzna.
Forum dyskusyjne stanowi jedno z najwaniejszych narzdzi komuni-
kacyjnych w e-learningu. Wszystkie wypowiedzi umieszczane na forum
s archiwizowane i dostpne dla uczniw i nauczycieli do czasu zako-
czenia kursu lub w terminie okrelonym przez administratora. Co istot-
ne, dyskusje prowadzone na forum maj charakter wycznie publiczny,
nie mona ich ukrywa przed innymi uczestnikami zaj.
Platformy e-learningowe pozwalaj na zakadanie w zasadzie nieograni-
czonej liczby forw. Nowe forum dyskusyjne moe przy tym by zao-
one zarwno przez nauczyciela, jak i przez ucznia (w zalenoci od
przypisanych przez administratora uprawnie). Przeznaczenie danego
forum wynika z potrzeb uczestnikw i koncepcji prowadzenia zaj.
Dydaktycy tworz zazwyczaj fora: organizacyjne (omawiajce model
pracy na kursie), tematyczne (na ktrym odbywa si wymiana myli
i pogldw na zadany przez nauczyciela temat), grupowe (przeznaczo-
ne do realizacji prac zespoowych, np. projektw), prezentacji (dedyko-
wane do opisania i komentowania konkretnych prac).
Narzdzie poczty wewntrznej na platformie suy do komunikacji
pomidzy uytkownikami platformy. Moemy wysa wiadomo e-mail
63
jedynie w obrbie kursw, w ktrych uczestniczymy. Oznacza to, e nie
moemy wysa wiadomoci do dowolnego uytkownika platformy,
a tylko do tego, ktry jest uczestnikiem tego samego kursu co my. Ob-
suga sytemu pocztowego na platformie jest podobna do obsugi poczty
we wszystkich innych serwisach internetowych.
Spord narzdzi komunikacji synchronicznej warto zna:
czat,
wideokonferencj.
Czat pozwala komunikowa si nauczycielowi i uczniowi, jeli s oni
jednoczenie obecni na platformie. Najczciej termin czatu ustalany jest
kolegialnie i z pewnym wyprzedzeniem czasowym. Czat to nic innego jak
wymiana krtkich komunikatw tekstowych, wpisywanych w polu komu-
nikatu, ktre widoczne s dla pozostaych jej uczestnikw natychmiast po
ich wysaniu. Jak nietrudno zauway, nauczyciel-moderator dyskusji na
czacie musi bardzo szybko reagowa na poszczeglne wpisy i kierunek
dyskusji, co przy duej liczbie uczniw bywa do trudne. Czat raczej nie
jest narzdziem sucym prowadzeniu efektywnych i merytorycznych
dyskusji (w przeciwiestwie do forum). Mona natomiast wykorzysta to
narzdzie do: omwienia spraw organizacyjnych zwizanych z kursem,
przeprowadzenia krtkiego sprawdzianu dla pojedynczego ucznia, zasto-
sowania metody burzy mzgw.
Jeli natomiast zaplanujesz w kursie e-learningowym wideokonferencj
(lub audiokonferencj), uczniowie uczcy si zdalnie bd mogli wysu-
cha e-nauczyciela na ywo. Podczas przeprowadzania wideokonfe-
rencji wymagana jest jednak wysoka przepustowo cza internetowe-
go, gdy ruchome obrazy zawieraj ogromn ilo informacji. Warto
doda, e wideokonferencje, jakkolwiek zoone technicznie, mog by
bardzo pomocne w procesie e-nauczania, poniewa: zapewniaj inter-
akcj, umoliwiaj wizualny kontakt z nauczycielem, co wzmacnia
jako porozumiewania si, pozwalaj na budowanie zwizkw midzy
uczniami i nauczycielem, umoliwiaj przesyanie informacji w postaci
tekstu i wideo do wielu miejsc jednoczenie 20.
Warto w tym miejscu doda, e platformy zdalnego nauczania umoli-
wiaj prac i komunikacj w ramach grup uczniw. Stosujc to narz-
dzie moesz na przykad przewidzie w scenariuszu zadanie projekto-
we wykonywane w ramach tzw. zespow roboczych, wydzielonych

20
D. Czekan, Systemy wideokonferencyjne jako efektywne narzdzia w edukacji na odle-
go, e-mentor 2005, nr 1.

64
spord wszystkich uczestnikw kursu wedle rozmaitych kryteriw (np.
z uwagi na wsplnot zainteresowa, wizi towarzyskie, losowo). Co
istotne, ucze w takiej sytuacji bdzie mia zazwyczaj podgld nie tylko
profili pozostaych osb wsppracujcych z nim w zespole, ale rwnie
innych grup. Z kolei nauczyciel okrela dostpno wybranego narz-
dzia (np. forum, wideokonferencja) dla danej grupy.
Platforma e-learningowa jest niezwykle elastycznym rodowiskiem nau-
czania i uczenia si, wyposaonym w wiele narzdzi i funkcjonalnoci,
ktre nie tylko umoliwiaj, ale w znaczcym stopniu wzbogacaj
i urozmaicaj proces nauczania on-line. Nowoczesne platformy
e-learningowe s skonstruowane bd skonfigurowane w taki sposb, by
zapewni uczniom moliwo nauki w atrakcyjnej formie, a nauczycie-
lom umoliwi pene i efektywne zarzdzanie zasobami edukacyjnymi
i procesem uczenia. Warunkiem koniecznym waciwego wykorzystania
oferowanych przez platform e-learningow rozwiza technologicz-
nych jest odpowiednie przygotowanie kompetencyjne uczestnikw
ksztacenia zdalnego przede wszystkim osoby projektujcej kurs oraz
nauczyciela, ale take i uczniw.

65
66
 ROZDZIA VI
UDZIA NAUCZYCIELA W PRZEBIEGU PROCESU
DYDAKTYCZNEGO W KURSIE ZDALNYM

1. Rola i zadania nauczyciela

Ju wiemy, e o wartoci e-kursu decyduj odpowiednio przygotowany
materiay dydaktyczny, przyjte w nim rozwizania technologiczne
i przygotowanie odpowiedniego rodowiska do nauki. Nie mona za-
pomnie o priorytetowej roli prowadzcych kursy zdalne, ktrych kom-
petencje i stopie zaangaowania przekadaj si efektywno i jako
procesu dydaktycznego.
E-nauczyciel peni kluczow rol, poniewa to on ma najwikszy wpyw
na prac uczniw. Niezalenie od przygotowanych wczeniej zasobw
nauczyciel (jeli sam nie opracowa zasobw kursu) ma wpyw na udo-
skonalanie przebiegu zaj i biece reagowanie na zaistniae sytuacje
dydaktyczne. To on decyduje o wprowadzeniu dodatkowego materiau
ciekawych stron internetowych, artykuw, narzdzi Web 2.0 ktre
w odpowiednim momencie mog pobudzi i zmotywowa uczniw do
jeszcze intensywniejszej pracy. Nauczyciel moe elastycznie dyspono-
wa przygotowanym materiaami kursu, np. zadecydowa, by pewne
tematy czy zadania ukry, w przypadku gdy uzna, e materiaw jest za
duo czy wprost przeciwnie wzbogaci o wasne materiay, dostoso-
wujc kontent kursu do poziomu i zainteresowa uczniw.
Sylwetka e-nauczyciela w nauczaniu zdalnym czy w sobie rozmaite
kompetencje i predyspozycje. Najczciej wskazuje si na trzy grupy
kompetencji, ktre powinny by punktem wyjcia dla kadego nauczy-
ciela, rwnie tego uczcego z wykorzystaniem nowych technologii 21:
kompetencje merytoryczne jako posiadanej przez nauczyciela
wiedzy i umiejtnoci,

21
J. Kulasa, Kompetencje informatyczne nauczyciela w zakresie e-learningu, Zeszyty
Naukowe SCENO 2006, nr 2.

67
 kompetencje organizacyjne zwane te pedagogicznymi, rozu-
miane jako zdolno do wykonywania zada i osigania celw
okrelonych przez szko, kierunek, typ zaj itp.,
kompetencje spoeczne inaczej osobowociowe, suce nawi-
zywaniu z innymi podmiotami ksztacenia waciwej i efektywnej
komunikacji.
Coraz czciej pojawiaj si opinie, e zdalne nauczanie winno by
domen nauczycieli, ktrzy sprawdzili si w procesie nauczania stacjo-
narnego. Pewne operacje dydaktyczne pozostaj bowiem niezmienne,
a inne, dziki odpowiednim narzdziom techniczno-komunikacyjnym,
nabywaj zupenie nowego znaczenia.
Zakres kompetencji e-nauczyciela zosta dokadnie okrelony i zbadany.
Przytoczmy oglne kategorie umiejtnoci prowadzcego zajcia na
platformie zdalnego nauczania. Nale do nich 22:
1) Kompetencje techniczne i lingwistyczne, m.in.: sprawna obsuga sys-
temu operacyjnego komputera (np. Windows/Linux), aplikacji biuro-
wych, programw komunikacyjnych, platformy e-learningowej; umie-
jtne korzystanie z zasobw internetu; znajomo jzyka obcego.
2) Kompetencje psychologiczno-pedagogiczne: umiejtno dostoso-
wywania odgrywanych przez siebie rl do potrzeb sytuacji dydak-
tycznej, organizowania i pracy zespou; znajomo psychologii
komunikowania si w sieci; otwarto na innych i tolerancyjno;
empatia; kontrola swoich reakcji; kreatywno.
3) Kompetencje diagnostyczne dotyczce wiedzy na temat naucza-
nych przez siebie podmiotw.
4) Kompetencje w dziedzinie planowania i projektowania, m.in. two-
rzenie scenariuszy jednostek dydaktycznych czy implementacja go-
towych programw nauczania do realizacji w rodowisku edukacji
wirtualnej.
5) Kompetencje dydaktyczno-metodyczne, ktre cz dowiadczenie
w edukacji stacjonarnej z praktyczn znajomoci dydaktyki i meto-
dyki ksztacenia na odlego oraz aktywizujcych metod nauczania.
6) Kompetencje komunikacyjne: komunikatywno; precyzja oraz
jednoznaczno w formuowaniu komunikatw; pene rozeznanie

22
M. Zajc, W. Zawisza, O potrzebie okrelenia kompetencji nauczycieli podejmujcych
ksztacenie on-line, e-mentor 2006, nr 2; W. Zawisza, O koniecznoci okrelenia
kompetencji i standardw przygotowania nauczycieli edukacji na odlego (ENO),
Edukacja Ustawiczna Dorosych 2005, nr 4.

68
 w zasobach medialnych, sieciowych, zwizanych z nauczanymi
treciami; umiejtno prowadzenia dialogu; koncyliacyjno.
7) Kompetencje zwizane z kontrol i ocen osigni uczniw: sys-
tematyczno dokonywania oceny osigni uczniw; konstruk-
tywna ewaluacja wasnych e-zaj.
8) Kompetencje dotyczce projektowania i oceny programw oraz
podrcznikw przedmiotowych: projektowanie autorskich
e-kursw; ocena pod wzgldem merytorycznym, metodycznym
i dydaktycznym gotowego kursu.
9) Kompetencje autoedukacyjne (zwizane z rozwojem zawodowym
nauczyciela): pogbianie wiedzy o najnowszych trendach w swojej
dziedzinie nauczania i pedagogice oraz e-learningu, rwnie za
pomoc internetu.
10) Kompetencje moralne, m.in. postpowanie wedug zasad netyki;
inne sprawnoci moralne, jak punktualno, szczero, uczciwo,
pracowito, obowizkowo, roztropno, odwaga, sprawiedliwo,
wyrozumiao, ofiarno, zrwnowaenie, opanowanie, wraliwo
na krzywd, gotowo niesienia pomocy potrzebujcym.
Tak sprecyzowane zespoy umiejtnoci i cech e-nauczyciela skadaj
si oczywicie na pewien portret idealnego e-nauczyciela, ktry spenia
rnorodne, wieloaspektowe wymagania i kryteria. Pamitaj jednak, e
w praktyce czynnika ludzkiego nie da si tak zaprogramowa i zmie-
rzy. Wane jest, by e-nauczyciel by otwarty na nowe technologie, zna
ich moliwoci i chcia je wprowadza w ycie. Pozostae kompetencje
pojawi wraz z dowiadczeniem 23.
Jaki styl nauczania stosowa w e-nauczaniu?
W praktyce wyrniamy trzy nastpujce style nauczania:
1) Styl uniwersytecki polega na dostarczaniu duej iloci wiedzy
w dugim okresie. Praktyka odkadana jest na okres pniejszy, ju
po zakoczeniu procesu zdobywania wiedzy.
2) Styl klasyczny polega na dostarczaniu umiejtnoci, przydatny
w stabilnej sytuacji gospodarczej, kiedy czas pozyskania wiedzy
i umiejtnoci jest dugotrway.

23
M. Ratalewska, W. Przybya, Prowadzcy w e-learningu, czyli o praktyce e-dydaktyki,
[w:] A. Czajkowska, D. Rondalska (red.), Edukacja bez granic mimo barier. Przestrze
tworzenia, t. 3, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Bezpieczestwa, Pozna 2008, s. 432.

69
3) Styl ksztacenia ustawicznego polega na cigej edukacji oraz
dziaaniu i realizacji zada dostarczanych w odpowiedniej iloci
i w odpowiednim czasie. Ten styl zakada dostarczanie wiedzy, kt-
ra potrzebna jest do wykonania konkretnego zadania.
Zachcamy e-nauczyciela do pjcia w kierunku modelu ksztacenia
ustawicznego, w ktrym nauka skoncentrowana jest na aktualnych po-
trzebach ucznia, odbywa si czciej, w mniejszych porcjach i za po-
moc rnych metod.
Dobra rada!
Dekalog e-nauczyciela:
by zawsze otwartym i elastycznym, przy jednoczesnym respektowaniu
przyjtych zasad i regu,
motywowa uczcego si,
wyjania i informowa, co bdzie treci nauki,
nawizywa do wczeniejszej wiedzy,
wspiera proces dostpu do wiedzy,
zachca uczniw do aktywnoci wasnej,
zachca uczniw do pracy grupowej,
dostarcza uczniom informacji pozwalajcej na samoocen postpw
w nauce,
wspiera proces utrwalania wiedzy.

2. Aktywizacja i motywacja uczestnikw ksztacenia

zdalnego
Jak ju wiesz, uczenie si na odlego moe przyjmowa rn posta:
od samoksztacenia do blended learningu. Takie zrnicowanie form
ksztacenia sprawia, e i rola e-nauczyciela w zalenoci od przyjtego
modelu nauczania moe przybiera rne formy:
1) Blended learning w tym przypadku proces dydaktyczny jest reali-
zowany czciowo w sposb tradycyjny, czciowo za za pored-
nictwem internetu. E-nauczyciel, majc moliwo spotykania si
z uczniami w wiecie realnym w tradycyjnej klasie, moe tak zapla-
nowa proces dydaktyczny, by tematy wymagajce bezporedniego
kontaktu byy omawiane wanie wtedy. E-nauczyciel czy w sobie
kompetencje do pracy z uczniami zarwno w sposb bezporedni,
jak i zdalny. Jego zadania w procesie dydaktycznym maj w rwnej
mierze charakter merytoryczny, dydaktyczny i organizacyjny.
2) E-learning w tym przypadku proces dydaktyczny odbywa si
w caoci za porednictwem internetu. Od e-nauczyciela wymaga si
duej aktywnoci w pracy na platformie edukacyjnej, dbaoci
o atrakcyjno i motywujc form przekazywanych na e-kursie treci.
70
3) Samoksztacenie w tym przypadku ucze uczy si samodzielnie
bez pomocy nauczyciela, korzystajc z materiaw udostpnionych
w sieci lub na pycie CD.
Powysza klasyfikacja pozwala wskaza dwie gwne funkcje, jakie
peni e-nauczyciel w procesie dydaktycznym realizowanym w ksztace-
niu na odlego. S to:
1) Rola moderatora polega na kierowaniu caym przebiegiem proce-
su dydaktycznego, poczwszy od formuowania instrukcji i polece,
udzielania wskazwek i pomocy w rozwizywaniu pojawiajcych
si problemw, motywowaniu, aktywizowaniu, moderowaniu dys-
kusji, a skoczywszy na podsumowywaniu efektw dziaa. Naley
zaznaczy, e rola ta ma te w pewnej mierze charakter organiza-
cyjny. Co wane i warte podkrelenia, sposb realizacji zaprojekto-
wanego e-kursu w tym przypadku powinien by modyfikowany
adekwatnie do sytuacji dydaktycznej i charakterystyki uczniw,
przede wszystkim w zakresie poziomu ich aktywnoci, wiedzy wyj-
ciowej czy te ich samomotywacji.
2) Rola opiekuna polega na cigej i yczliwej kontroli uczestnikw.
E-nauczyciel w roli opiekuna odpowiada na wszystkie pytania, ak-
tywnie uczestniczy w dyskusjach, mobilizuje uczcych si, kontro-
luje ich postpy w nauce i informuje o nich, wskazuje braki i bdy,
pokazuje moliwoci zmian.
Zapamitaj!
1) Kada z tych rl ma swe wady i zalety, w kadym przypadku praca
e-nauczyciela wyglda moe nieco inaczej, gdy zaley od jego oso-
bowoci i predyspozycji.
2) Wane jest, by e-nauczyciel potrafi by na tyle elastyczny, aby dosto-
sowa swoj postaw, charakter pracy na e-kursie do potrzeb uczniw,
by dba o efektywno i skuteczno procesu dydaktycznego.
3) E-nauczyciel musi mie wiadomo, jaka jest grupa, ktra tworzy jego
e-klas.
Jakie wyzwania stoj przed e-nauczycielami?
Wrd najistotniejszych problemw, z jakimi borykaj si e-nauczyciele,
wymieni naley:
1) Konieczno biegego opanowania narzdzi komputerowych,
zwaszcza w odniesieniu do dydaktykw pocztkujcych, nieprzy-
zwyczajonych do nowych narzdzi.
2) Przeamanie nawykw komunikacji bezporedniej, fizycznej, zbu-
dowanie efektywnych wzorcw komunikacji zdalnej.
71
3) Wypracowanie miarodajnych systemw aktywizacji, motywacji,
sprawdzania i oceniania wiedzy ucznia.
4) Znalezienie zotego rodka w ksztatowaniu relacji z wirtualn spo-
ecznoci, kompromis midzy byciem moderatorem a opiekunem.
Naley pamita, e e-nauczyciel odgrywa kluczow rol w procesie
dydaktycznym, ma bowiem najwikszy wpyw na prac ucznia. Jest to
jedyna osoba zdolna wspomaga i motywowa ucznia do pracy na plat-
formie zdalnego nauczania. E-nauczyciel to zdecydowanie kto wicej
ni internetowa maszyna uczca to czowiek, ktry w relacji
z uczniami czy w sobie cechy wyrozumiaego opiekuna, mdrego
przewodnika, ale rwnie przyjaciela.
Dobra rada!
Jak motywowa i aktywizowa ucznia?
1) Naley dba o przyjazn atmosfer podczas e-zaj.
2) Naley dba o klarowno zasad pracy i komunikacji.
3) Naley dba o transparentno kryteriw oceniania oraz warunkw za-
liczenia.
4) Naley dba o budujc informacj zwrotn dotyczc oceny ucznia.
5) Naley dba o zwizek nauczanych treci i wykonywanych zada z sy-
tuacjami yciowymi i zainteresowaniami ucznia.
6) Naley dba o odpowiednie tempo nauki, dostosowane do potrzeb
uczcych si.
7) Naley dba o rnorodno metod pracy i stosowanych aktywnoci
np.: elementy gry i zabawy.
8) Naley dba o satysfakcj z udziau w e-zajciach.
9) Naley na bieco reagowa na sygnay pynce od uczniw, by nie do-
prowadzi do przecienia lub utraty zainteresowania kursem zdalnym.
Projektujcy kurs czy nauczyciel?
Zastanw si, na kim spoczywa odpowiedzialno za osignite w kur-
sie e-learningowym cele i efekty ksztacenia. Jako osoba projektujca
kursy moesz by jednoczenie nauczycielem pracujcym w oparciu
o wasny projekt kursu wwczas znajdujesz si w komfortowej sytua-
cji, realizujesz bowiem zaoenia dydaktyczne i kolejne elementy scena-
riusza, penisz funkcje teoretyka i praktyka, sprawdzasz edukacyjn
warto projektu kursu. Wyobra sobie jednak sytuacj, kiedy Twoja
rola koczy si na stworzeniu projektu kursu, ewentualnie na ewaluacji
zasobw dydaktycznych w ich kocowym ksztacie. Praktyk dydak-
tyczn powierzasz wwczas innemu dydaktykowi. Zadbaj zatem o takie
przygotowanie wszystkich komponentw kursu, by potencjalny nauczy-
ciel mg osign zaoone przez Ciebie cele.

72
Jak to uczyni? Kiedy ju postawisz ostatni kropk, spjrz na wasny
projekt z lotu ptaka, zadaj sobie kilka pyta, wejd kolejno w rol nau-
czyciela i ucznia, sprbuj sporzdzi finalny rachunek zyskw i strat.
W tabeli 1 znajdziesz wane zasady projektowania i przebiegu kursw
e-learningowych. Jeli miae je na uwadze podczas procesu projekto-
wania kursu, moesz spokojnie powierzy swoje dzieo nauczycielowi.
Tabela 1. Zasady projektowania kursw
Zasada Droga realizacji
oddziaywanie na wyobrani za pomoc wszystkich elementw
opowiadaj waciwie
kursu; wspieranie w samodzielnym wyciganiu wnioskw; przed-
dobrane, sugestywne
stawianie przykadw (analizy przypadkw), posugiwanie si
historie
scenkami, filmami
wzmacnianie zainteresowania treci i przezwycianie jej mono-
tonii; dziaania indywidualne lub grupowe; posugiwanie si
umoliwiaj uczenie si grami; zabawy i dziaania szkoleniowe wspierane przez technolo-
przez zabaw gi (niekoniecznie realizowane wycznie jako dziaania z wyko-
rzystaniem komputera, np. zespoowe zadania, ktre s koordy-
nowane na forum lub czacie)
pozwl wspieranie procesu uczenia si na bdach; symulacje i elementy
eksperymentowa interaktywne pozwalajce na samodzielne eksperymenty; szkole-
i uczy si na bdach nie bez sankcji, punktacji i ingerencji szkoleniowca
waciwie dobieraj multimedia podporzdkowane celom szkoleniowym; nieuleganie
obrazy i elementy pokusie fajerwerkw multimedialnych; wiadomo ogranicze
multimedialne technicznych
wsparcie w rozwizywaniu zarwno technicznych, jak i pozatech-
nicznych problemw procesu szkoleniowego; zapewnienie osobie
otocz osob szkolon
szkolonej komfortu pracy; wsparcie techniczne oraz zdalne wspar-
opiek
cie merytoryczne o cile ustalonych reguach funkcjonowania (czas
na odpowied, forma odpowiedzi itp.)
mechanizmy komunikacji w procesie szkoleniowym: czat, forum
daj moliwo uczenia
dyskusyjne; gry i zabawy grupowe jako element szkolenia on-line;
si w grupie
szkolenie tradycyjne jako cz skadowa nauczania mieszanego
minimalizacja przekazu (eliminacja niepotrzebnych komunikatw
skoncentruj si na tym,
i pustosowia); hierarchizacja treci; wielowarstwowo treci
co istotne
materiay dodatkowe jako uzupenienie informacji podstawowej
daj czas na zadbanie o tak struktur kursu, ktra pozwoli na indywidualne
samodzielne poznanie przemylenia; czas na zastanowienie i prac wasn oraz na
i zrozumienie samodzielne dojcie do konkluzji (efekt aha)
motywacja do zdobywania wiedzy; energetyczno materiau;
zara osob szkolon
forma interesujca, adekwatna do wyznaczonych celw; ywy
swoj pasj
i interesujcy przekaz
spraw, by osoba plan dalszego ksztacenia si jako element kursu; motywowanie
szkolona nigdy nie do kontynuowania nauki; dostp do wiedzy eksperckiej; wspie-
przestaa si uczy ranie w dalszym wzbogacaniu wiedzy

rdo: M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Oficyna Ekonomiczna, Krakw

2009, s. 164165.

73
74
 ROZDZIA VII
EWALUACJA W KURSIE ZDALNYM

1. Specyfika oceniania w edukacji zdalnej

Kady e-nauczyciel realizujcy proces przekazywania wiedzy i ksztace-
nia umiejtnoci chce zrealizowa dwa marzenia: po pierwsze skutecz-
nie peni swoj powinno wobec ucznia, a po drugie zna efekty swej
pracy. Nikt, kto para si ksztaceniem, nie jest w stanie precyzyjnie usta-
li stosunku energii wejcia do energii wyjcia, nie dysponuje niepod-
waalnymi narzdziami oceny efektywnoci wasnych oddziaywa.
Pewnie tak ju pozostanie, poniewa pomiar dydaktyczny nijak si ma
do komfortu oblicze parametrw maszyny Sprbujemy jednak poda
Ci kilka dobrych wskazwek ewaluacyjnych.
Badacze wspczesnych przemian owiatowych zwracaj uwag na
trwanie aktualnie okresu strategii reformatorskiej, czyli doby utrwalania
wynikw postpujcych reform. W erze tej, a nazwa j mona mianem
dojrzaej, kadzie si nacisk na ustalenie standardw osigni dydak-
tycznych, rozliczalno nauczycieli i placwek owiatowych. Taki
kierunek jest zgodny z oglnym celem staego podnoszenia jakoci nau-
czania. Moemy wic mwi o deniu do wypracowania standardw
jakociowych na wszystkich etapach ksztacenia.
E-learning, z definicji wybitnie pragmatyczny i pozbawiony pozakszta-
ceniowych rl, powinien si koncentrowa na nieustajcej weryfikacji
zamierze, dziaa, metod 24. Abymy poznali jego dydaktyczn spraw-
no, musimy zastosowa wiarygodne narzdzia ewaluacyjne.
Znakomicie rozwinite zaplecze technologiczne nie zastpi w naucza-
niu na odlego sprawdzalnych i zadowalajcych modeli dydaktycz-
nych. Ucze zbyt czsto traktowany bywa jako nie najwaniejszy ele-
ment e-learningowej komunikacji. Jego saboci, problemy i niepowo-

24
Por. R. Tadeusiewicz, Dwa cele i dwa modele e-learningu: model minimalnych kosztw
masowego ksztacenia oraz model maksymalnej jakoci ksztacenia elitarnego,
[w:] A. Chrzszcz, J. Kusiak (red.), E-learning w Spoeczestwie Wiedzy, Wydawnictwo
Wyszej Szkoy Humanistyczno-Ekonomicznej w odzi, d 2005, s. 1115.

75
dzenia osabiaj sprawno caego systemu i burz mit edukacyjnego
samograja. Tymczasem w ksztaceniu na odlego obowizuj takie
same zasady nauczania jak w edukacji tradycyjnej, jedynie ich realizacja
moe przebiega odmiennie 25.
Nowe technologie umoliwiaj biece udostpnianie ocen uczcym
si oraz monitorowanie przez nauczyciela postpw zarwno caej
grupy, jak i kadego ucznia indywidualnie. Niezbdna jest do tego
przejrzysta i przemylana strategia oceniania. W zasadach oceniania
powiniene dokadnie opisa:
1) Co bdzie oceniane?
2) Kiedy bdzie ocenianie?
3) Jaka jest ranga poszczeglnych ocenianych aktywnoci?
4) W jakiej formie zostanie przekazana informacja zwrotna?
Wszystko to powinno zosta przemylane i starannie zaplanowane na
etapie projektowania e-kursu, a potem przedstawione uczniom i bez-
wzgldnie przestrzegane.
Jeeli chodzi o form i sposb oceniania, to e-learning dostarcza wielu
moliwoci oceny (indywidualnej, grupowej czy nawet samooceny), do
ktrych nale m.in.:
ocena wypowiedzi na forach dyskusyjnych,
ocena zadania,
ocena eseju,
ocena projektu,
ocena case study,
ocena testu,
ocena gry symulacyjnej.
Technologie ksztacenia na odlego pozwalaj na automatyzacj
i algorytmizacj procesu oceniania, gwnie w postaci testw elektro-
nicznych o zrnicowanym charakterze. Zastosowanie narzdzi ICT do
oceny osigni ucznia umoliwia wielokrotne jej przeprowadzanie,
atwe i szybkie uzyskiwanie wynikw, powszechno kontroli, a take
indywidualne prezentowanie oceny (w kontakcie nauczycielucze).
Moemy rwnie wskaza wady elektronicznych narzdzi oceniania:

25
K. Wieczorkowski, Zasady dydaktyki oglnej w ksztaceniu na odlego, [w:] T. Lewo-
wicki, B. Siemieniecki (red.), Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform
edukacyjnych w Polsce, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2002, s. 174.

76
prawdopodobiestwo zgadywania odpowiedzi, nieuprawniona pomoc
innych osb, wykluczenie aspektu spoecznego oceny wobec braku
bezporedniego kontaktu. Naturalnie zastrzeenia te dotycz zaj
w trybie e-learningowym. W systemie mieszanym (blended learning)
nauczyciel moe cz, a nawet cao procesu oceniania przenie do
przestrzeni szkolnej.

2. Przekazywanie informacji zwrotnej

Informacje zwrotne po zakoczeniu okrelonego ramami czasowymi
fragmentu e-kursu (czsto skal podziaow jest tydzie/modu) umiesz-
czane s przewanie w dzienniku ocen dostpnym dla kadego ucznia.
Do przykadowych narzdzi oceny ucznia zalicza si:
1) Ocen bezwzgldn ocenie podlega ucze, bez odnoszenia jego
wynikw pracy do wynikw innych uczniw. W tym podejciu ucze
oceniany jest w odniesieniu do swoich wasnych standardw, na ile
wykona prac w stosunku do tego, czego od niego oczekiwano.
2) Ocen porwnawcz ocena odbywa si przez porwnanie ze
sob poszczeglnych uczniw na rnych wymiarach. Tworzymy
rankingi od wzgldem wykonania poszczeglnych zada. Ustala si
w ten sposb jak wysoki jest poziom wykonywania poszczeglnych
zada w grupie uczniw, ktrej ocena dotyczy.
3) Ocen opisow na platformie to zazwyczaj pisemna informacja
nauczyciela na temat wykonania zada (przewanie otwartych)
przez ucznia. Ta informacja moe dotyczy zarwno procesu wy-
konywania zadania, jak i efektu dziaalnoci czy zaangaowania
ucznia. Ocena opisowa peni funkcj diagnostyczn, informacyjn,
motywacyjn i rozwojowo-ksztacc.
4) Samoocen ta ocena jest bardzo wartociowym elementem pro-
cesu uczenia si (szczeglnie w przypadku osb dorosych). Upo-
rzdkowana i zaplanowana przy wykonywaniu okrelonych zada
rozwija refleksyjno. Stwarza moliwo zastanowienia si nad
wasnymi preferencjami, stylem pracy, oczekiwaniami czy te in-
dywidualnymi celami rozpoznanymi przez ucznia w pracy nad da-
nym zadaniem.
W ramach tych technik mieszcz si rne narzdzia czy inaczej me-
tody oceniania. Spord konkretnych sposobw dokonywania oceny
najczciej stosowane s:

77
1) Metoda wydarze krytycznych polega na staym rejestrowaniu
przez nauczyciela zachowa majcych znamiona krytycznych, czyli
sukcesw i poraek ucznia. Przegld tych zachowa pozwala ustali
w oglnym ujciu, na ile dobrze ucze wykonywa swoje zadania
i gdzie znajduj si obszary wymagajce korekty.
2) Rozmowa (czat, wideokonferencja) metoda polegajca na bezpo-
redniej rozmowie zgodnie z zasadami i etapami przeprowadzania
rozmowy oceniajcej:
nawizanie kontaktu,
ocena: omwienie dokona, punkt widzenia nauczyciela
a punkt widzenia ucznia, ocena punktowa,
wnioski na przyszo.
3) Zarzdzanie projektami (zadaniami) w tym przypadku nastpuje
ocena 360 stopni kady ocenia kadego, wcznie z samym oce-
nianym. Projekt (produkcja jednostkowa lub grupowa) jest unikato-
wym zadaniem. Charakteryzuje si okrelonym momentem rozpo-
czcia i zakoczenia, a wszystkie prace w tym przedziale musz
by koordynowane. Zarzdzanie projektami obejmuje wszystkie
aspekty planowania, organizowania, zatrudniania przy pracach
i kontroli wykonania zadania.
Dobra praktyka!
Przeanalizujmy zatem, czym powinna cechowa si rzetelna informacja
zwrotna w kursie zdalnym 26:
1) Powinna by przekazywana regularnie i terminowo.
2) Powinna by przekazywana indywidualnie i poufnie za pomoc ko-
mentarza umieszczanego w formularzu zadania lub za porednictwem
poczty elektronicznej.
3) Powinna rozpoczyna si od elementu pozytywnego, a dopiero w na-
stpnej kolejnoci wskazywa bdy i kierunki oraz sposoby ich naprawy.
4) Powinna dotyczy konkretnych dziaa, nigdy za cech osobowoci
ucznia.
5) Powinna by opisowa, odwoywa si do konkretw.
6) Powinna zawiera informacj o poczynionych postpach ucznia.
7) Powinna by wspierajca i budujca.
8) Powinna dotyczy tych elementw pracy, ktre s moliwe do poprawy.

26
Na podstawie materiaw kursu zdalnego autorstwa D. Kwiatkowskiej Prowadzenie
kursw na platformie edukacyjnej.

78
 Dobra rada!
Pamitaj te, by nie da si zwie tak czstym psychologicznym puapkom
oceniania, do ktrych nale:
1) Bd obiektywizmu wynika z tendencji nauczyciela do oceny wszyst-
kich zjawisk przez pryzmat wasnych dowiadcze, przekona i ocze-
kiwa, sugerowanie si wczeniejszymi ocenami lub postrzeganie
ucznia w zwizku z tylko jednym faktem.
2) Bd etykietowania wystpuje wtedy, gdy nauczyciel interpretuje po-
jedyncze dziaania ucznia jako wiadczce o posiadaniu przez niego
staych cech.
3) Efekt pierwszego wraenia zakada, e opinie na temat danego
ucznia ksztatowane s w trakcie pocztkowej fazy trwania e-kursu.
4) Efekt ostatniego wraenia wystpuje wtedy, gdy ostatnie wydarzenia
zwizane z uczniem wywary na nauczycielu takie wraenie, e
wszystkie inne ulegy zapomnieniu.
5) Bd pobaliwoci lub surowoci wystpuje wtedy, gdy nauczyciel
wydaje zbyt agodne lub zbyt surowe oceny, niezalenie od faktycz-
nych osigni i zachowa ucznia.
6) Bd olepienia (efekt halo) polega na zasugerowaniu si przez nau-
czyciela jedn cech ocenianego ucznia, a w efekcie tego nastpuje
uoglnienie caej oceny na podstawie tej cechy. Nauczyciel przenosi
pozytywn ocen jednej cechy ucznia na ocen jego pozostaych cech.
7) Bd olepienia (efekt Horna) wystpuje wtedy, gdy nauczyciel roz-
ciga negatywn ocen jednej cechy ucznia na jego pozostae cechy.
8) Bd projekcji polega na podwiadomym przenoszeniu przez nau-
czyciela wasnych cech na ucznia i w konsekwencji rnicowaniu z te-
go powodu wydawanych sdw wartociujcych kompetencje, zacho-
wania oraz efekty.
9) Bd kontrastu wystpuje wtedy, gdy nauczyciel przypisuje uczniom
takie cechy, ktrych sam nie posiada.
10) Bd tendencji centralnej wystpuje wtedy, gdy nauczyciel klasyfiku-
je wszystkich uczniw na redniej pozycji, nie rnicujc osigni, po-
jawia si tutaj tendencja do uredniania wydawanych ocen.

3. Sposoby badania efektw ksztacenia

Pomiar efektywnoci zdalnego nauczania jest przedsiwziciem bardzo
trudnym. Zoono tego zadania nie powinna jednak by czynnikiem
zniechcajcym i odstraszajcym. Tajemnic poliszynela jest nieufno
krgw owiatowych i oglnospoecznych do e-edukacji. Niewtpliwie
ocena tej formy zdobywania wiedzy (w jakiejkolwiek postaci) stanowi
w przestrzeni on-line najistotniejsz informacj zwrotn dla kogo, kto
bdzie chcia z niej korzysta.

79
Wane bymy zdali sobie spraw, e nie powinno si stosowa metody
porwnawczej, polegajcej na badaniu wynikw nauczania w odniesie-
niu do tych samych kursw przeprowadzanych w postaci tradycyjnej
i zdalnej. Kady z nich odbywa si bowiem w innej przestrzeni, co nie
zmienia faktu, e w obu przypadkach naley nieustannie dba o jako
ksztacenia i rzetelnie j mierzy.
Warto w tym miejscu zwrci uwag na dwojak potrzeb ewaluowania
osigni ucznia w sieci. Z jednej strony nauczyciel podsumowuje
w ten sposb okrelony etap ksztacenia, wartociuje umiejtnoci i wie-
dz ucznia, ktre dotycz konkretnych zagadnie i sfer poznania.
Z drugiej strony trzeba na to patrze globalnie jako na sfer badawcz
do jeszcze lepszego wykorzystywania narzdzi zdalnych. Barier w reali-
zacji tego typu bada jest mody wiek e-edukacji w Polsce. Niektre pla-
cwki owiatowe zaczynaj ju gromadzi dowiadczenia z dugodystan-
sowych eksperymentw, co w niedalekiej przyszoci powinno pozwoli
na sformuowanie pierwszych konstruktywnych wnioskw.
Wane jest, by kade dziaanie e-edukacyjne, kady e-kurs koczy si
odpowiednio zaprojektowan ewaluacj (ankiet internetow, obserwa-
cj, recenzj eksperck itp.), ktrej wyniki pokazuj moliwoci popra-
wy ewentualnych bdw, kierunki i szanse dalszego rozwoju ucznia.
Nauczyciel, mierzc efekty ksztacenia w kursie e-learningowym, powi-
nien dokona nastpujcych czynnoci:
obserwowa, analizowa i ocenia postpy ucznia w nauce,
obserwowa i ocenia skuteczno samoksztacenia ucznia i grupy,
systematycznie formuowa i wysya informacje zwrotne do ucznia,
na zakoczenie kursu przeprowadzi ankiet ewaluacyjn.
Ankieta ewaluacyjna kursu e-learningowego jest traktowana jako ostatni
jego etap i stanowi jego nierozczn cz. Obejmuje ona dwa aspekty,
ktre trzeba wyranie zaznaczy:
ocen efektywnoci e-kursu czyli rozpoznanie stopnia osignicia
zaoonych efektw ksztacenia, ocen tego, czego nauczyli si
uczniowie oraz jak dalece efektywny by zastosowany w e-kursie
projekt dydaktyczny;
ocen jakoci e-kursu czyli ocen poziomu zadowolenia z kursu,
ze sposobu jego przeprowadzenia, jakoci materiaw, funkcjonal-
noci i dziaania platformy itp.
Ankieta ewaluacyjna jest cenn wskazwk do wprowadzania zmian
w kursie e-learningowym i podwyszania jego wartoci dydaktycznej
80
 pod warunkiem, e jej kwestionariusz obejmuje pytania cile zwiza-
ne z zawartoci i specyfik danego kursu. Przeanalizuj podane poniej
dwie przykadowe ankiety.
Przykad!

Przykad 1. Ankieta dla uczestnikw zaj zdalnych przykadowe pytania

Materiay dydaktyczne
1) W skali od 1 do 10 (gdzie 1 jest ocen skrajnie negatywn, a 10 skraj-
nie pozytywn) oce materiay kursu pod wzgldem ich:
atwoci przyswajania ..........
przejrzystoci ..........
praktycznoci ..........
przygotowania do zaliczenia kocowego ..........
2) W skali od 1 do 10 (gdzie 1 jest ocen skrajnie negatywn, a 10 skraj-
nie pozytywn) oce aktywnoci kursu pod wzgldem ich skutecznoci:
testy ..........
zadania grupowe ..........
zadania indywidualne ..........
projekt ..........
fora dyskusyjne ..........
inne (jakie) ..........
3) Czy Twoim zdaniem cz wiczeniowa pozwala na sprawdzenie wie-
dzy z tematyki omwionej na kursie?
tak
nie
Jeeli nie, to co byo niepotrzebne .......................................................
a czego brakowao ...............................................................................
4) Czy czas potrzebny na przyswojenie materiau podczas kursu jest Two-
im zadaniem wystarczajcy?
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
5) Co chciaby/chciaaby zmieni w kursie?
...............................................................................................................

81
 Prowadzenie zaj
1) Czy nauczyciel przedstawi Ci jasno zasady, wedug ktrych odbywa
si praca na platformie?
tak
czciowo
nie
2) Czy nauczyciel reagowa na zgaszane bdy i uwagi dotyczce materia-
w kursu?
zawsze
czsto
rzadko
nigdy
nie mam zdania
3) Czy nauczyciel zachca Ci do nauki?
zawsze
czsto
rzadko
nigdy
nie mam zdania
4) Czy nauczyciel odpowiada na zadawane przez Ciebie pytania?
zawsze
czsto
rzadko
nigdy
nie mam zdania
Cz techniczna
1) Czy miae/miaa problemy z dostpem do kursu na platformie?
nigdy
rzadko
czsto
zawsze
2) Czy miae/miaa problemy z dostpem do testw na platformie?
nigdy
rzadko
czsto
zawsze

82
3) Jakiego rodzaju problemy techniczne napotkae/napotkaa w trakcie
kursu?
nie otwieray si linki
nie otwieray si testy
testy adoway si bardzo wolno
system nie zapisywa odpowiedzi w testach
system le zlicza czstkowe punkty skadajce si na ocen kocow
inne (prosz o ich wpisanie poniej)
...............................................................................................................
4) Jak oceniasz ogln struktur kursu?
atwa w nawigacji
trudna w nawigacji
nie mam zdania
5) Czy zgoszone awarie/problemy zostay usunite/rozwizane w cigu
3 dni roboczych?
zawsze
czsto
rzadko
nie zgaszaam/em problemw

Przykad 2. Ankieta dla uczestnikw zaj zdalnych przykadowe pytania

Odpowiedzi prosz zaznacza w skali od 1 do 6 (gdzie 1 jest ocen skrajnie
negatywn, a 6 skrajnie pozytywn)
I. Organizacja kursu

1) Oglna ocena organizacji e-kursu:

1 2 3 4 5 6

2) Ocena poszczeglnych elementw organizacyjnych:

Skala ocen
1 2 3 4 5 6
Harmonogram zaj
Komunikacja z prowadzcym
Dostp do pomocy technicznej

3) Uwagi dodatkowe dotyczce organizacji:

...............................................................................................................

83
II. Platforma e-learningowa

1) Oglna ocena platformy:

1 2 3 4 5 6

2) Ocena poszczeglnych elementw platformy:

Skala ocen
1 2 3 4 5 6
atwo obsugi platformy
Przydatno/funkcjonalno narzdzi platformy

3) Uwagi dodatkowe dotyczce platformy e-learningowej:

...............................................................................................................
III. Proces dydaktyczny

1) Materia dydaktyczny:
Skala ocen
1 2 3 4 5 6
Poziom merytoryczny
Przydatno poruszanych zagadnie
Przystpno treci dydaktycznych

2) Kontakt z prowadzcym:
Skala ocen
1 2 3 4 5 6
Komunikatywno
Dyspozycyjno
Atmosfera pracy

3) Poziom spenienia oczekiwa:

1 2 3 4 5 6

Propozycje zmian ..............................................................................

Zapamitaj!
Do kryteriw oceny efektywnoci e-ksztacenia zalicza si:
1) Stopie osignicia celw dydaktycznych, rozpatrywany w dwch
aspektach:
interpersonalnym ocenianie osigni ucznia jest jedn z dzie-
dzin wsppracy midzy uczestnikami procesu dydaktycznego,

84
 wymagajc wzajemnego poznania si i zbudowania zaufania
w specyficznych warunkach ksztacenia na odlego,
technicznym zwizanym z moliwociami i ograniczeniami spo-
sobw oceniania na platformie e-learningowej.
2) Skuteczno stosowanej metodyki.
3) Stopie przyrostu wiedzy ucznia w wyniku zabiegw podjtych przez
e-nauczyciela w procesie dydaktycznym.
Dobra rada!
Rzetelna ocena efektw ksztacenia zdalnego wymaga:
systemu jakoci w trakcie przygotowywania e-zaj,
staego monitoringu i kontroli przebiegu e-zaj,
systemu oceny pracy e-nauczyciela,
systemu badania satysfakcji e-ucznia,
systemu wynikw kontroli ksztacenia,
systemu badania satysfakcji e-nauczyciela.

85
86
 ROZDZIA VIII
PRAWA AUTORSKIE A E-LEARNING

1. Ochrona wasnoci intelektualnej

Informacje publikowane w internecie s chronione prawami autorskimi
tak samo, jak publikacje tradycyjne. Tworzc kurs e-learningowy powi-
niene respektowa prawa autorskie do wszystkich wykorzystywanych
przez Ciebie materiaw i publikacji. Ale litera prawa dziaa te na Two-
j korzy, chroni bowiem Ciebie jako autora wszystkich zasobw ska-
dajcych si na kurs.
Wasno intelektualna stanowi przedmiot szczeglnej ochrony praw-
nej. W przypadku tworzenia kursu e-learningowego obszarem ochrony
jest wasno literacka i artystyczna. Do wasnoci literackiej i arty-
stycznej zaliczamy m.in.:
1) utwory literackie (poezja, proza),
2) utwory naukowe,
3) utwory choreograficzne i pantomimy,
4) utwory muzyczne,
5) filmy,
6) fotografie,
7) utwory plastyczne (malarstwo, grafika, rzeba itp.),
8) utwory architektoniczne,
9) mapy, plany, dziea rytownicze.
Ochrona wasnoci literackiej i artystycznej uregulowana jest w kon-
wencji berneskiej z 1886 roku (zrewidowanej w 1971 roku) oraz
w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach po-
krewnych (tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.).

87
 Wana definicja!
Kluczowym pojciem definiowanym przez polskie ustawodawstwo jest
utwr. Zgodnie z ustawow definicj utworem jest kady przejaw dziaal-
noci twrczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek po-
staci, niezalenie od wartoci artystycznej, intelektualnej czy dydaktycznej,
przeznaczenia i sposobu wyraenia 27.
Wymieni mona nastpujce rodzaje utworw:
1) wyraone symbolami (literackie, publicystyczne, naukowe, karto-
graficzne, programy komputerowe),
2) plastyczne (np. obrazy, rzeby),
3) fotograficzne,
4) lutnicze (np. skrzypce Stradivariusa),
5) wzornictwa przemysowego (np. ksztat butelki),
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne
(np. oryginalny budynek, osiedle mieszkaniowe),
7) muzyczne i sowno-muzyczne,
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
9) audiowizualne (w tym filmowe).
Co istotne, utwr podlega ochronie od chwili ustalenia (np. zapisania,
zbudowania czy wyrzebienia), chociaby mia posta nieukoczon.
Lecy na biurku maszynopis jakiego utworu podlega ochronie niejako
automatycznie od chwili powstania. Aby prawa twrcy byy chronione,
nie trzeba speni dodatkowych formalnoci.
Utwr jest chroniony prawem autorskim na dwch paszczyznach:
pierwszej zwizanej z autorstwem utworu i drugiej zabezpieczajcej
majtkowe interesy twrcy 28:
1) autorskie prawa osobiste przynalene twrcy utworu; prawa te nie
wygasaj nigdy, nawet po mierci autora, ktrego zawsze bdziemy
wiza z jego utworem;
2) autorskie prawa majtkowe (ang. copyright) moliwe jest przeno-
szenie ich przez twrc na inne osoby na podstawie umowy; wy-
gasaj po upywie 70 lat 29:

27
Art. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst
jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.).
28
M. Gradek-Lewandowska, Przewodnik po prawie autorskim i prawach pokrewnych
w Internecie, Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa 2009, s. 11.
29
Art. 3639 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.).

88
 od mierci twrcy, a do utworw wspautorskich od mierci
wsptwrcy, ktry przey pozostaych;
w odniesieniu do utworu, ktrego twrca nie jest znany od
daty pierwszego rozpowszechnienia;
w odniesieniu do utworu, do ktrego autorskie prawa majt-
kowe przysuguj z mocy ustawy innej osobie ni twrca od
daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwr nie zosta roz-
powszechniony od daty jego ustalenia;
w odniesieniu do utworu audiowizualnego od mierci naj-
pniej zmarej z wymienionych osb: gwnego reysera, au-
tora scenariusza, autora dialogw, kompozytora muzyki skom-
ponowanej do utworu audiowizualnego.
Zapamitaj!
Pod sankcj prawn z utworu (lub jego czci) nie moesz korzysta bez
zgody autora albo innego podmiotu dysponujcego autorskimi prawami ma-
jtkowymi. Zgodnie z przepisami Ustawy o prawie autorskim i prawach po-
krewnych korzystanie z utworu wymaga:
uzyskania zgody twrcy lub innej osoby autorsko uprawnionej do ko-
rzystania z utworu,
zapaty wynagrodzenia za korzystanie z utworu innej osoby.
Ustawa przewiduje jednak pewne wyjtki od zasady ochrony kadego
utworu. Istniej bowiem wytwory pracy ludzkiej, ktrych prawo autorskie
nie chroni. Nale do nich:
1) odkrycia,
2) idee,
3) procedury,
4) metody i zasady dziaania,
5) odkrycia matematyczne.
Prawo autorskie nie nakada ogranicze na korzystanie z tych rezultatw
ludzkiej twrczoci, ktre nie stanowi jego przedmiotu, tzn. nie s utwo-
rami. Wyjte spod ochrony prawnej s:
1) akty normatywne bd ich urzdowe projekty,
2) urzdowe dokumenty, materiay, znaki i symbole,
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
4) proste informacje prasowe.

2. Prawa autorskie w kursie e-learningowym

Autorzy zasobw wykorzystywanych w edukacji zdalnej powinni mie
wiadomo, e kurs e-learningowy jest utworem multimedialnym sta-
nowicym interaktywne poczenie rnych rodkw wyrazu (a wic

89
take rnych utworw): tekstu, muzyki, obrazu, filmu, zapisanych
w formie zdigitalizowanej, cyfrowej 30.
Musisz pamita, e opracowanie kocowej wersji kursu oznacza nie-
jednokrotnie wykorzystanie gotowych materiaw edukacyjnych lub ich
modyfikacj na potrzeby ostatecznej postaci kursu. Najczciej owe
gotowe materiay moemy znale w internecie, umoliwiajcym do-
stp do nieograniczonych zasobw informacji i opracowa. Ich kopio-
wanie jest tak proste, szybkie i przyjemne, e pojawia si przemona
pokusa dokonania plagiatu. Internet jest bowiem jak biblioteka pena
utworw stworzonych przez inne osoby. Moesz je naturalnie przeczy-
ta, obejrze, wysucha, ale nie wolno Ci ich przywaszcza na potrze-
by nowego utworu, jakim jest Twj kurs e-learningowy.
Prezentowanie cudzej pracy jako wasnej jest powanym przestpstwem,
ktrego popenienie grozi powanymi konsekwencjami karnymi i finan-
sowymi, zwaszcza e wspczesne metody wykrywania plagiatw s
coraz skuteczniejsze. Kluczowa wiedza, jak powinien mie autor kursu
e-learningowego, dotyczy zatem dozwolonego uytku chronionych
utworw.
W kadym przypadku dozwolony uytek nie moe narusza normalne-
go korzystania z jakiego utworu ani te godzi w interesy jego twrcy.
W ramach dozwolonego uytku utworw, ktre mgby wykorzysta
w kursie e-learningowym, obowizywa Ci bdzie tzw. prawo cytatu.
Prawo to reguluje art. 29 umieszczony w Ustawie o prawie autorskim
i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. Zgodnie z nim dozwolo-
ne jest przytaczanie fragmentw wikszych utworw lub drobnych
utworw w naszych dzieach pod warunkiem, e nasz utwr nie czerpie
z tego swojej wartoci i sam w sobie jest odrbnym oryginalnym utwo-
rem 31. Warto zauway, e obok cytatu tekstowego (najczciej wyst-
pujcego) wyrnia si m.in. cytat plastyczny, cytat filmowy, cytat mu-
zyczny czy cytat graficzny.
Przytaczany cytat moe tylko i wycznie uzupenia Twj oryginalny
utwr, w adnym za wypadku nie moe by w nim decydujc czci.
Innymi sowy cytat jest co najwyej rdem informacji, uwiarygodnie-
niem jakiego wywodu, poparciem tezy. Naley przede wszystkim prze-

30
M. Krok, E-learning z perspektywy ochrony praw autorskich, [w:] M. Dbrowski,
M. Zajc (red.), E-learning w ksztaceniu akademickim. Materiay z II oglnopolskiej
konferencji Rozwj e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyszym, Fundacja
Promocji i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa 2006, s. 16.
31
Art. 29 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst
jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.).

90
strzec przed opublikowaniem caego cudzego utworu z wasnym lako-
nicznym podsumowaniem takie uycie utworu nie mieci si bowiem
w ramach dozwolonego uytku, lecz jest zwyczajnym przedrukiem.
Dobra rada!
Jeli cytujesz, to:
1) Zaznacz pocztek i koniec cytatu (np. cudzysowem, kursyw).
2) Zawsze podawaj dokadne rdo pochodzenia cytowanego fragmentu,
autora, tytu utworu, lokalizacj (np. numery stron, link do strony inter-
netowej i dat jej odczytania).
3) Nie modyfikuj ani nie znieksztacaj autorskich sw.
Istotn kwesti w przypadku tworzenia kursw e-learningowych jest
ochrona praw autorskich do oprogramowania. Naley zaoy, e au-
tor/instytucja przygotowujca zasoby dydaktyczne kursu korzysta z le-
galnego oprogramowania, czyli posiada wane licencje na uywanie:
platformy e-learningowej (w przypadku, gdy kursy i szkolenia nie s
prowadzone na platformie typu open-source, czyli oprogramowania
otwartego),
programw do edycji tekstu, projektowania szaty graficznej, obrb-
ki dwikw itp.
Jeli twrcy kursu e-learningowego pracuj z wykorzystaniem nielegal-
nego oprogramowania, musz si liczy z konsekwencjami prawnymi.
Dodajmy, e jako reprezentanci szeroko pojtego rodowiska edukacyj-
nego powinni zachowywa szczeglnie rygorystyczne standardy posza-
nowania cudzej wasnoci i obowizujcego prawa autorskiego.
Na koniec zadajmy pytanie, kto jest autorem kursu e-learningowego. By
na nie odpowiedzie, musimy rozdzieli:
projekt kursu lub moduu kursu,
poszczeglne materiay skadajce si na cao kursu: tre, szata
graficzna, wykorzystane ilustracje, muzyka i inne.
Projekt kursu lub danego moduu kursu moe by twrczym i oryginalnym
utworem w rozumieniu prawa autorskiego, jeli jego autor utrwali go
w konkretnej postaci, np. formularza, konspektu, szczegowego opisu.
Z kolei samodzielnie opracowane materiay, bdce elementami kursu
e-learningowego jako produktu finalnego, naley z perspektywy prawa
autorskiego uzna za osobne utwory objte ochron. Bardzo czsto
w praktyce produkcji e-kursu utwory te s wykonywane przez rnych
twrcw. Warto doradzi osobom odpowiedzialnym za opracowanie
i wdroenie zasobw e-learningowych szczegln ostrono, gdy
91
nierzadko pojawiaj si kwestie sporne co do moliwoci wczenia
danego materiau do kursu. Dotyczy to w stopniu szczeglnym materia-
w, ktre nie zostay opracowane specjalnie na potrzeby tworzonego
kursu, a istniay ju wczeniej jako odrbne dziea (np. skrypty, zestawy
wicze). Ich wczenie do projektowanego kursu wymaga bowiem
zgody autora, np. w postaci umowy licencyjnej.
Naley w tym miejscu doda, e zasoby kursw e-learningowych s
czsto utworami stworzonymi przez kilku autorw mwimy wwczas
o wspwasnoci praw autorskich, przy czym trzeba wwczas pamita
o kilku zasadach:
kady ze wspuprawnionych samodzielnie moe dochodzi rosz-
cze z tytuu naruszenia prawa autorskiego do caoci utworu;
do wykonywania praw autorskich do caoci utworu potrzebna jest
zgoda wszystkich wsptwrcw;
kady ze wsptwrcw moe wykonywa prawo autorskie do
swojej czci utworu, o ile nie powoduje to uszczerbku na prawach
pozostaych wsptwrcw 32.
Czym s licencje creative commons?
Zwolennicy idei wolnego oprogramowania czy te wolnej twrczoci
opowiadaj si za udzielaniem przez twrcw tzw. wolnych licencji,
majcych nie tyle przynosi zyski, ile zapewni nieskrpowany dostp
do utworw. Przejawem tendencji do uwalniania kultury jest inicjaty-
wa creative commons (CC). Tak nazw nosi amerykaska organizacja
pozarzdowa non-profit, oferujca twrcom licencje, ktre pozwalaj im
zachowa wasne prawa i zarazem dzieli si twrczoci z innymi.
W Polsce dziaa ona jako inicjatywa Creative Commons Polska
(http://creativecommons.pl).
CC tworzy alternatyw dla powszechnie stosowanego prawa autorskie-
go, w aden jednak sposb go nie amic. Respektujc zapisy prawa
autorskiego, licencja CC zezwala na korzystanie z dziea w szerszym
zakresie ni opisany w tym rozdziale dozwolony uytek. W odrnieniu
do typowego sformuowania wszelkie prawa zastrzeone (copyright)
CC promuje zasad pewne prawa zastrzeone (copyleft). Pomyso-
dawcy wolnych licencji wychodz z zaoenia, e autor powinien mie
swobod co do tego, ktre prawa chce nieodpatnie udostpni, a ktre
zachowa.

32
Art. 9.1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst
jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.).

92
Temu celowi su cztery podstawowe licencje CC, okrelajce warunki
udostpniania utworu 33:
1) Uznanie autorstwa wolno kopiowa, rozprowadza, przed-
stawia i wykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opraco-
wane na jego podstawie utwory zalene 34 pod warunkiem, e zo-
stanie przywoane nazwisko autora pierwowzoru.
2) Uycie niekomercyjne wolno kopiowa, rozprowadza,
przedstawia i wykonywa objty prawem autorskim utwr oraz
opracowane na jego podstawie utwory zalene jedynie do celw
niekomercyjnych.
3) Na tych samych warunkach wolno rozprowadza utwory
zalene jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostpnio-
no utwr oryginalny.
4) Bez utworw zalenych wolno kopiowa, rozprowadza,
przedstawia i wykonywa utwr jedynie w jego oryginalnej posta-
ci, tworzenie utworw zalenych nie jest dozwolone.
Licencje creative commons pozwalaj uytkownikom na atwe zidenty-
fikowanie warunkw, na ktrych mona wykorzysta dany utwr. Prosty
jzyk licencji, precyzyjnie wyoone zasady udostpniania utworu oraz
logo przypisujce dzieo do konkretnej licencji CC sprawiaj, e
w przeciwiestwie do innych rozbudowanych i napisanych trudnym
jzykiem umw licencyjnych czerpanie z wolnych zasobw creative
commons jest nieskomplikowane i bezpieczne.
Zapamitaj!
Jeli naruszysz ktrkolwiek licencj CC, wygasa ona ze skutkiem natych-
miastowym. Ponadto naruszenie licencji spowoduje, e autor moe wobec
Ciebie zastosowa wszelkie rodki przysugujce mu na podstawie prawa
autorskiego.

33
http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons.
34
Utwr zaleny w rozumieniu licencji to utwr powstay na bazie utworu udostpniane-
go na podstawie licencji [], taki jak tumaczenie, aranacja muzyczna, adaptacja sce-
niczna, beletryzacja, adaptacja filmowa, adaptacja dwikowa, reprodukcja artystyczna,
streszczenie, skrcona wersja lub jakakolwiek inna forma, w ktrej nastpuje przerobie-
nie, przeksztacenie lub adaptacja utworu, http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/
pl/legalcode.

93
94
 BIBLIOGRAFIA

1. Bednarek J., Lubina E., Ksztacenie na odlego. Podstawy dydaktyki, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2008.
2. Brzostek-Pawowska J., Zmiany w modelach i technologiach informacyjnych w dobie
Web 2.0 i Web 3.0, Elektronika 2011, nr 3.
3. Clarke A., E-learning. Nauka na odlego, Wydawnictwa Komunikacji i cznoci,
Warszawa 2007.
4. Czarkowski J.J., E-learning dla dorosych, Difin, Warszawa 2012.
5. Czekan D., Systemy wideokonferencyjne jako efektywne narzdzia w edukacji na
odlego, e-mentor 2005, nr 1.
6. Gradek-Lewandowska M., Przewodnik po prawie autorskim i prawach pokrewnych
w Internecie, Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa 2009.
7. Hyla M., Przewodnik po e-learningu, Wolters Kluwer Polska, Krakw 2009.
8. Dbrowski M., Zajc M. (red.), Koncepcje i praktyka e-edukacji, Fundacja Promocji
i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa 2011.
9. Krok M., E-learning z perspektywy ochrony praw autorskich, [w:] Dbrowski M.,
Zajc M. (red.), E-learning w ksztaceniu akademickim. Materiay z II oglnopolskiej
konferencji Rozwj e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyszym, Fundacja
Promocji i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa 2006.
10. Kulasa J., Kompetencje informatyczne nauczyciela w zakresie e-learningu, Zeszyty
Naukowe SCENO 2006, nr 2.
11. Lorens R., Nowe technologie w edukacji. Praktyczna pomoc w przygotowaniu lekcji,
przewodnik po e-nauczaniu, opis najpopularniejszych darmowych aplikacji, metody-
ka zdalnego nauczania, prawo autorskie e-learningu, gotowe materiay do wykorzy-
stania, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2011.
12. Lubina E., Internetowe spoecznoci edukacyjne tworzenie i dynamika rozwoju,
e-mentor 2008, nr 3.
13. uszkiewicz M., Techniki nauczania przedsibiorczoci a ich skuteczno, [w:] Kopy-
ciska D. (red.), Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globa-
lizacji, Wydawnictwo Naukowe Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczeciskiego,
Szczecin 2005.
14. Penkowska G., Meandry e-learningu, Difin, Warszawa 2010.
15. Plebaska M., E-learning. Tajniki edukacji na odlego, Wydawnictwo C.H. Beck,
Warszawa 2011.
16. Ratalewska M., Przybya W., Prowadzcy w e-learningu, czyli o praktyce e-dydaktyki,
[w:] Czajkowska A., Rondalska D. (red.), Edukacja bez granic mimo barier. Prze-
strze tworzenia, t. 3, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Bezpieczestwa, Pozna 2008.
17. Tadeusiewicz R., Dwa cele i dwa modele e-learningu: model minimalnych kosztw
masowego ksztacenia oraz model maksymalnej jakoci ksztacenia elitarnego,
[w:] Chrzszcz A., Kusiak J. (red.), E-learning w Spoeczestwie Wiedzy, Wydawnic-
two Wyszej Szkoy Humanistyczno-Ekonomicznej w odzi, d 2005.
18. Urbaski J., Rozwj i edukacja pracownika, [w:] Urbaski J. (red.), Rozwj i szkolenie
w firmach. Teoria i rzeczywisto, Wydawnictwo Naukowe Novum, Pock 2004.

95
19. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jed-
nolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.).
20. Wieczorkowski K., Zasady dydaktyki oglnej w ksztaceniu na odlego, [w:] Lewo-
wicki T., Siemieniecki B. (red.), Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie re-
form edukacyjnych w Polsce, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2002.
21. Zajc M., Model aktywnoci w kursach on-line, czyli jak efektywnie angaowa stu-
dentw, e-mentor 2009, nr 4.
22. Zajc M., Zawisza W., O potrzebie okrelenia kompetencji nauczycieli podejmuj-
cych ksztacenie on-line, e-mentor 2006, nr 2.
23. Zawisza W., O koniecznoci okrelenia kompetencji i standardw przygotowania nau-
czycieli edukacji na odlego (ENO), Edukacja Ustawiczna Dorosych 2005, nr 4.

Netografia
1. Bielaski A., Juszczyk W., Edycja tekstw, www.law.uj.edu.pl/pracownia/teksty
/edyt2011.pdf.
2. Dziubiska M., Wierzbicka A., Dobry scenariusz, niezy reyser czynniki sukcesu
w tworzeniu kursu e-learningowego, www.e-edukacja.net/osma/referaty/Sesja_2c_2.pdf.
3. e-mentor, http://www.e-mentor.edu.pl.
4. Galanciak T., Stwrz wasne wiki, http://magazynt3.pl/Stworz-wlasne-wiki.
5. Gagns Nine Events of Instruction, http://de.ryerson.ca/portals/de/assets/resources
/Gagne %27s_Nine_Events.pdf.
6. Hargadon S., Web 2.0 Is the Future of Education, www.stevehargadon.com/2008/03
/web-20-is-future-of-education.html.
7. Kwiatkowska D., Sposoby budowania wirtualnej klasy, www.kno-koweziu.pl
/index.php?option=com_content&view=article&id=73:sposoby-budowania-wirtualnej
-klasy&catid=21&Itemid=468.
8. Poznaj licencje Creative Commons, http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative
-commons.
9. Sidorczuk K., Edytory i zasady edycji tekstw, http://k_sidorczuk.republika.pl/edytory.htm.
10. Telega H., Poe K., ICT dla kadego edytory tekstu, http://jaszczur.czn.uj.edu.pl
/mod/page/view.php?id=82.
11. Uznanie autorstwa 2.5, http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/pl/legalcode.

96
 ISBN 978-83-7789-136-0

Krajowy Orodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej,

ul. Spartaska 1B, 02-637 Warszawa, tel: 22 848 80 05, e-mail: kno@koweziu.edu.pl