1. W jakim celu twrcy uywaj jzyka potocznego?

Jzyk literacki, cho zaspokaja potrzeby komunikacyjne caego narodu, nie oddaje w peni zrnicowania
spoecznego. Dlatego te autorzy sigaj po zabieg stylizacji jzykowej. Twrcy literatury wprowadzaj do
utworw literackich jzyk potoczny lub odmiany rodowiskowe, aby scharakteryzowa grup spoeczn lub
bohatera. Pisanie literatury w jzyku nieliterackim wzbogaca j o nowe formy wyrazu artystycznego.
Autorzy wprowadzaj jzyk nieliteracki do utworw, aby scharakteryzowa bohaterw lub spoeczno, ale
take aby wyrazi swj bunt wobec zastanych kanonw.
Przykadem utworu jest ''Pamitnik z powstania warszawskiego'' Mirona Biaoszewskiego. Jzyk utworu jest
potoczny. Biaoszewski nazywa tok narracji gadanin i jego ksika zblia si raczej do prozy mwionej
ni pisanej. Specyficzn cech tego jzyka jest chaotyczny, urywany, poszarpany tok wypowiedzi.
Biaoszewski stosuje rwnowaniki zda, zdania krtkie, proste, konstrukcje jednowyrazowe. Tekst jest
bogaty w neologizmy, wyrazy dwikonaladowcze, formy typu: robio si i zakoczone na -no, -to.

2. Jakie s rnice pomidzy jzykiem mwionym, a pisanym?

jzyk mwiony jzyk pisany

mwienie jest pierwotne, ewolucyjnie starsze - pisanie jest wtrne, drugie - stanowi efekt ewolucji;
waniejsze;

wypowiedzi mwione s wspomagane przez praktycznie nie ma tu komunikacji niewerbalnej

komunikacj niewerbaln; wic trzeba precyzyjniej si wyraa, dobrze
przemyle i zorganizowa ca wypowied;

wypowiedzi mwione maj charakter addytywny wypowiedzi pisemne maj charakter skoczony,
(cigle mona co doda, dopowiedzie); stanowi zamknit cao;

odbiorca jest tu obok i mona nieporozumienia, odbiorca ma do czynienia z gotowym tekstem i nie
wtpliwoci wyjania na bieco, mona widzi nadawcy (moe go jedynie sobie wyobraa
negocjowa sensy, konteksty; na podstawie tekstu lub innych informacji) a
nadawca piszc tekst wyobraa sobie odbiorc,
wpisuje go w tekst

wypowiedzi mwione s synchroniczne - nadawca i wypowiedzi pisemne s asynchroniczne -

odbiorca spotykaj si s obecni jednoczenie w asynchroniczno moe by przyczyn powstania
trakcie rozmowy, komunikuj si jednoczenie; rnych kontekstw

w mwienie angaujesz si caym ciaem, dwik w pisaniu aktywny jest tylko wzrok czasem te
odbierasz caym ciaem (such), widzisz, czujesz, such adresat jest sam na sam z tekstem,
poruszasz si, dowiadczasz obecnoci drugiego
czowieka, jego bliskoci;

mwienie jest bardziej naturalne, spontaniczne - pisanie jest sztuczne, zaplanowane, abstrakcyjne;
mowa opiera si w duym stopniu na improwizacji
i negocjacji sensw;

3. W jaki sposb w tekstach literackich realizowana jest poetycka funkcja jzyka?

Funkcja poetycka - funkcja wypowiedzi dotyczca samej jej formy. Funkcja poetycka dochodzi do gosu w
kadym momencie, w ktrym wypowied odbiega od neutralnego toku. Tekst, w ktrym funkcja poetycka
jest nadrzdna w stosunku do innych moe by peen porwna, metafor, moe mie specyficzny ukad
rytmiczny. Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza si tylko do poezji. Z funkcj t spotykamy si w
przemwieniach, prozie, w rnego typu artach, przysowiach itp.
Przykadem utworu, w ktrym wystpuje poetycka funkcja jzyka jest fraszka Jana Kochanowskiego ''Na
lip''. W niej stosuje liczne rodki stylistyczne, ktre podkrelaj poetycko. Do gwnych rodkw
wykorzystanych przez Kochanowskiego s:
- epitety np. chodne wiatry, proste kamienie
- porwnanie ''Jabek wprawdzie nie rodz, lecz mie pan tak kadzie Jako szczep napodniejszy w
hesperyskim sadzie''
 - apostrof ''Gociu...''
- metafor ''Nie dojdzie Cie tu soce''
- personifikacj ''Tu sowicy, tu szpacy wdzicznie narzekaj''

4. Jakie mog by konsekwencje wieloznacznoci w jzyku?

Wieloznaczno jest zjawiskiem wszechobecnym w jzyku. Moe ona dotyczy rnych jednostek
jzykowych: sw i ich czstek, zda i ich fragmentw, tekstw i ich czci. Wydawa by si mogo, e jest
to zjawisko niepodane, szkodliwe, ktre moe tylko zakca proces komunikacji midzyludzkiej.
Najczciej spotykamy wieloznaczno w sownictwie. Konflikty wynikajce z wieloznacznoci dotycz
wyrazw o znaczeniu szerokim, bardzo oglnym, np. demokracja, estetyka, kultura, nauka, sztuka.
Wieloznaczno poj cechuje gwnie nauki humanistyczne. Stosowa je naley tutaj z niezwyk
ostronoci, gdy w ich pojemno znaczeniow wpisane mog by rne koncepcje naukowe. Warto
jednak wic czasem wyranie sprecyzowa znaczenie uywanego terminu, eby nie popa w niepotrzebny
spr czy potyczk sown.

5. Jakie funkcje mog peni teksty?

Teksty mog peni funkcj informatywn, ekspresywn, impresywn i poetyck.

Funkcja informatywna- suy przekazywaniu informacji o sobie lub wiecie. Tekst informacyjny cechuje
rzeczowo, jednoznaczno, obiektywizm, wystpuj zdania oznajmujce, sowa neutralne, duo nazw
wasnych i specjalistycznych oraz brak rodkw stylistycznych oraz sownictwa wartociujcego i
zabarwionego emocjonalnie.
Przykady: teksty naukowe, teksty prasowe, depesze, zawiadomienia, ogoszenia
Cel: przekazanie informacji, skupia si na przekazaniu komunikatu

Funkcja ekspresywna- polega na wyraaniu emocji, uczu, sdw przez nadawc Osoba mwica
manifestuje swoje przeycia lub okrela swj stosunek do wiata.
Cechy: wyrazy nacechowane emocjonalnie, zdrobnienia, zgrubienia, ekspresywizmy, sownictwo
wartociujce, oceniajce, wykrzyknienia, niedopowiedzenia (wielokropek), apostrofy, pytania retoryczne,
czasowniki w 1 os. l. Poj. Zaimki ujawniajce nadawc
Przykady: pamitniki, dzienniki, blogi, listy, przemwienia, recenzje, reportae, utwory liryki osobistej
Cel: suy wyraaniu uczu i emocji za pomoc sw

Funkcja impresywna- polega na wywoaniu u odbiorcy okrelonej reakcji. Nadawca prbuje nakoni lub
zachci odbiorce do pewnych dziaa, wpyn na jego zachowanie, pogldy, postaw wobec wiata.
Cechy: zdania rozkazujce i pytajce, bezokoliczniki, bezporednie zwroty do adresata, zaimki typu my, nas,
nasz, sownictwo oceniajce, wartociujce, wyrazy typu trzeba, naley, wypada, musi, wolno
Przykady: rozkazy, nakazy, groby, komendy wojskowe, zarzdzenia, regulaminy, ustawy, proby, podania,
rady, poradniki, instrukcje, slogany reklamowe, hasa polityczne, przysowia, kazania, homilie,
przemwienia, teksty publicystyczne

Funkcja perswazyjna- odmiana funkcji impresywnej, jej celem jest wywoanie zmiany postawy lub
przekona. Mona wyrni perswazj przekonujc oraz nakaniajc, charakterystyczn dla nauczania,
publicystki, agitacji oraz pobudzajc typow dla reklamy. Wypowiedzi te cechuje: rzeczowa argumentacja,
jasny i logiczny wywd, przejrzysta kompozycja, sugestywne sownictwo, posugiwanie si wzorcowym
jzykiem, odwoywanie si do autorytetw i przykadw, bezporednie wyraanie prb. Zabiegi
perswazyjne skadaj si na etyk jzykow, ktra jest oparta na zasadach prawdy, szczeroci oraz
wzajemnego szacunku i yczliwoci.

Manipulacja- negatywny rodzaj wypowiedzi impresywnej, nadawca uywa rnych technik przekonywania
odbiorcy do swoich racji, ale nie robi tego wprost (Reklamy, polityka)
Manipulacja jest uznawana za postpowanie nieuczciwe, naruszajce zasady etyki jzykowej, poniewa
nadawca stara si ukry prawdziwe intencje. Dziaania manipulacyjne przynosz korzy nadawcy, ale
zwykle s szkodliwe dla odbiorcy. W jzyku manipulacji stosuje si hiperbole, eufemizmy, apostrofy,
wykrzyknienia, wykorzystywanie wieloznacznoci, metafor, zda warunkowych, zda oczywistych, pyta
sugerujcych i podchwytliwych, a take odpowiedzi unikowych.
Funkcja poetycka- zwrcenie uwagi odbiorcy na artystyczn form komunikatu. Nadawca chce zaskoczy,
rozmieszy, zachwyci ksztatem sownym swojego tekstu. W tym celu stosuje jzyk do zamania
schematw i przyzwyczaje.
Przykady: proza, liryka, dramat, mowy, przemwienia, wystpienia, przysowia, arty, kalambury, slogany
reklamowe, hasa polityczne, wypowiedzi potoczne, odmiany rodowiskowe jzyka
Cel: skupienie uwagi na walorach estetycznych komunikatu

6. Jakie funkcje w komunikacji peni zdrobnienia/ zgrubienia?

Funkcje zdrobnie:
- nadaj wypowiedzi zabarwienie emocjonalne sympati, yczliwo
- niekiedy wprowadzaj pogodny, radosny nastrj
- uyte przewrotnie sygnalizuj ironi
- pomniejszaj wielko i znaczenie zjawiska
Czesaw Mio Piosenka o porcelanie
Podmiot liryczny bardzo czsto uywa zdrobnie (spodeczki, rzeczka, wietrzyk, skorupki) oraz
zwrotw sugerujcych lekko i krucho obrazw. Pozornie beztroska i radosna atmosfera wiersza jest
jedynie zudzeniem. W kolorowe obrazy wkradaj si sowa przywoujce na myl inn rzeczywisto - czas
wojny i kataklizmu. Nad rzek przeszy kiedy czogi, miadce wszystko, co napotkay na drodze, ziemia
pokryta jest ruinami. Porcelana w wierszu Miosza symbolizuje dawny wiat wartoci etycznych, norm,
minione lata ustalonego porzdku i beztroski. Wszystkie te wartoci w obliczu totalnej zagady ludzkoci
okazay si tak kruche jak filianki i spodki. W Piosence o porcelanie podmiot liryczny z lekkim dystansem i
ironi, podkrelon poetyk utworu, wypowiada refleksje na temat nietrwaoci i delikatnoci caego
kulturowego dorobku ludzkoci - sztuki, literatury, filozofii, religii. Przestrzega przed niszczycielsk moc
wojennych kataklizmw, ktre w tak krtkim czasie potrafi zniweczy i obrci w proch wielowiekowe
dokonania ludzkoci.

Funkcje zgrubie:
- nadaj wypowiedzi emocjonalne zabarwienie niech, pogard, lekcewaenie
- niekiedy wprowadzaj poufay ton
- wyolbrzymiaj i wzmacniaj znaczenie wyrazu pierwotnego
Julian Tuwim ''Mieszkacy''
W utworze tym mieszkacy zostaj pokazani satyrycznie. Pokazany jest ich bezsens yciowy, bezsens
postpowania. Robi wszystko bardzo schematycznie. Maj swoj ograniczon tematyk. S ograniczeni,
prymitywni, schematyczni. Jest tu powrt kotunerii - ludzie o ograniczonych horyzontach mylowych, dbaj
tylko o wasne interesy. Jest tu obraz negatywny, wyolbrzymiony (hiperbole). Nadrzdn kategori
estetyczna jest ironia, ktra buduje grotesk. Jest to ocena ich samych. Nic nie robi i nie chc tego zmieni.
Jest tu celowe znieksztacenie, wyolbrzymienie. Utwr ma prost metaforyk. Do poezji wkracza styl
potoczny. On wykorzystywany jest do obrazu tego mieszczastwa (bekoc mord) Jest tu dosadne
obrazowanie (bem o nocniki chodne trcajc"). eb jest tu uyty w znaczeniu negatywnym pejoratywnym.
To sugeruje, e jest ograniczony, lepy na wszystko co si dzieje wok, dbajcy o wasne interesy, wasne
dobro, sytuacj materialn. Tuwim wykorzystuje zdrobnienia i zgrubienia, aby stworzy styl ironiczny.
jest to program Skamandra. Jest to krytyka kotunerii, ludzi ciemnych, niewyksztaconych, ktorzy nie s w
stanie z niczego skorzysta, widza oddzielnie. Nie maj nic pozytywnego w sobie, s beznadziejni w swoim
yciu. Oni nie potrafi odnale si w rzeczywistoci.

7. Jzyk jako narzdzie autoprezentacji czowieka. Rozwi myl.

Autoprezentacja polega na wiadomym komunikowaniu si z adresatem wypowiedzi. Aby zapewni
prawidow autoprezentacje naley zwrci uwag na spjno. Komunikaty werbalne, czyli sowne, nie
mog przeczy mowie ciaa. Komunikacja niewerbalna przejawia si poprzez wzrok, wyraz twarzy, gesty,
zachowania, pozycj spoeczn, gos, ton, tempo mowy czy intonacj. Rol komunikacji bezsownej jest
wzmocnienie przekazu, intencji, budowanie wizerunku, odzwierciedlanie emocji. Naley zapamita, i
komunikaty niewerbalne s wieloznaczne.

8. W jaki sposb w naszym jzyku polskim moe by wykorzystywane ''zabarwienie emocjonalne

wyrazw''?
Wyrazy nacechowane emocjonalnie wyraaj emocje nadawcy i jego nastawienie do opisywanych treci.
Mona je stosowa tylko w okrelonych sytuacjach. Sownictwo ekspresywne moe przekazywa emocje:
 - pieszczotliwie wyraenie czuoci np. soneczko
- artobliwie uywane dla efektu humorystycznego np. puszysty
- ironicznie wyraenie drwiny np. dowcipni
- lekcewaco bdce oznak pogardy np. lizus
- obraliwie uywane z intencj sprawienia przykroci np. kretynka
- wulgarne
(zdrobnienia, zgrubienia, wyrazy o charakterze oceniajcym)

9. Na czym polegaj zabawy jzykowe?

Zabawy jzykowe polegaj na wprowadzaniu innowacyjnoci, elementu zaskoczenia, czego, czego
odbiorca nie jest w stanie si spodziewa w literaturze. Midzy innymi Wisawa Szymborska przedstawiaa
swoje utwory w kontekcie ducha zabawy, chci bycia z ludmi, komunikowania si na niecodziennym
poziomie, z drugiej za bray si ze specyficznego, czuego stosunku poetki do samego jzyka. Aby idea
zabawy wypenia si, konieczne jest podkrelane zdziwienie i zadziwianie si wiatem. Zabawy jzykowe
ujawniaj si zarwno w grotesce jak i absurdzie. W takich utworach pojawia si wiele komizmu, czsto
rwnie autor kieruje si zabaw sown.
Wisawa Szymborska ''Cebula''
Pierwsza strofa ukazuje nam waciwoci cebuli - a mianowicie jej warstwow budow. Poetka opiewa fakt,
e cebula skada si tylko z cebuli; niewane, ilu warstw j pozbawimy - w dalszym cigu zostanie nam
cebula i cebula, coraz nowe warstwy cebuli (dopki oczywicie nie pozbdziemy si caoci cebuli).
Szymborska w do dowcipny sposb omawia ow cebuliczno cebuli stwierdzajc, e ta bez strachu
mogaby spojrze we wasne wntrznoci; z ca pewnoci nie zobaczyaby czego, co mogoby j w
jakikolwiek sposb zszokowa.
W kolejnych strofach przeciwstawia poetka cebuli czowieka, dowodzc wyszoci warzywa nad nami.
Czowiek zbudowany jest z wielu rnych elementw, podczas gdy cebula skada si tylko z cebuli. Na tym
wanie polega jej doskonao: kolejne warstwy warzywa skadaj si na byt idealny, podczas gdy zoony z
tuszczw, nerww i y, luzw i sekretnoci czowiek jest tworem zdecydowanie zbyt skomplikowanym,
a co za tym idzie - niedoskonaym.

10. Co to idiom? Czy posugiwanie si nim pomaga czy utrudnia zrozumienie?

Idiom- wyraz, zwrot, wyraenie waciwe danemu jzykowi, nie dajce si dosownie przetumaczy na
inny jzyk; idiomatyzm; idiomat
np. pite koo u wozu osoba lub rzecz zawadzajca
rka rk myje popieranie si przez ludzi w nieuczciwych sprawach
Nie jest proste precyzowanie odpowiedzi, czy idiomy pomagaj czy utrudniaj zrozumienie. Zaley to od
odbiorcy i jego znajomoci idiomw. Zwykle ich zastosowanie w powszechnym wiecie jest znane, jednake
nie naley z gry zakada, i kady jest w stanie je zrozumie. Innym problemem jest brak moliwoci
interpretacji, ze wzgldu na to, e idiom ma okrelony cel bd wydwik.

11. Jakie mog by przyczyny braku skutecznoci w komunikacji jzykowej?

- stereotypy
- rnice kulturowe
- bariera jzykowa
- samopoczucie
- niespjny komunikat
- usunicie czci komunikatu
- brak rozwoju jzykowego
- brak sprecyzowanego celu wypowiedzi

12. Jakimi rodkami jzykowymi mona wzmocni argumentacj na rzecz wasnego stanowiska?
Zwykle aby wzmocni argumentacj na rzecz wasnego stanowiska wykorzystuje si funkcje ekspresywn
oraz wyrazy o zabarwieniu emocjonalnym bd wartociujcym. Przez takie zastosowanie czowiek pragnie
wpyn na to, by wasne stanowisko byo ugruntowane i dawao odbiorcy przewiadczenie prawdziwoci.
rodkami, ktrymi mona wzmocni argumentacj na rzecz wasnego stanowiska s:
- paralelizm skadniowy
- antyteza
- ironia

13. rodki jzykowe
rodek jzykowy
Neologizmy nowe wyrazy, ktre do tej pory nie
istniay w jzyku
Zoenia wyrazy bdce poczeniem kilku sw
Inwersja zmiana szyku wyrazw
Elipsa opuszczenie jakiego skadnika lub
wyraenia w zdaniu
Pytanie retoryczne pytanie na ktre nie
oczekujemy odpowiedzi
Wykrzyknienie wykrzyknikowe zdanie lub
rwnowanik zdania o zabarwieniu emocjonalnym
Apostrofa- bezporedni, uroczysty zwrot do adresata
Inwokacja rozbudowana apostrofa na pocztku
utworu
Paralelizm skadniowy powtrzenie zda o takiej
samej budowie albo takiej samej
Antyteza przeciwstawienie poczenie zda lub
okrele o przeciwnych treciach
Anafora powtrzenie tych samych sw na
pocztku kolejnych wersw
Epifora powtrzenie tych samych sw na kocu
wersw
Wyliczenie przedstawienie po kolei wszystkich
zapowiedzianych elementw
Epitet okrelenie rzeczownika wyraone
przymiotnikiem
Epitet stay okrelenie odnoszce si zawsze do
tego samego zjawiska, osoby lub przedmiotu
Porwnanie zestawienie opisywanego zjawiska z
innym podobnych pod pewnym wzgldem
Porwnanie homeryckie drugi czon ma
rozbudowan posta i tworzy oddzielny obraz
poetycki
Metafora (przenonia) nietypowe zestawienie Tworzy nowe skojarzenia i ukierunkowuje mylenie
wyrazw, w ktrych zyskuj one nowe, niedosowne
znaczenie
Animizacja (oywienie) przypisywanie
- hiperbola
Zastosowanie i przykad
Wprowadzaj do tekstu dodatkowe znaczenia, maj
zadziwia, przyku uwag, mog nadawa
artobliwy charakter np. wymroczu
Wprowadzaj nowe znaczenia np. zotowosa,
srebrnousty
Wzmacnia ekspresj wypowiedzi, zwraca uwag na
wyraz wyeksponowany np. zami porann
mnocego ros
Zwiksza spjno tekstu, czasem wprowadza
ekspresj lub niedomwienie
Skania do refleksji i poszukiwania potwierdzenia
odpowiedzi w tekcie
Wyraa silne emocje nadawcy i zwiksza ekspresj
tekstu
Nadaje wypowiedzi oficjalny charakter, podkrela
emocjonalny stosunek
To samo znaczenie co w przypadku apostrofy.
Zwikszenie klarownoci, dobitnoci i rytmicznoci.
Pokazuje sprzeczno lub kontrast, podkrela dobitn
rnic midzy zjawiskami
np. Ty strza mierci, ja strza mioci.
Podkrela znaczenie powtarzanych sw, uwydatnia
rytmiczno wypowiedzi, nadaje jej wyrazisty
charakter.
To samo znaczenie co w przypadku anafory.
Podkrelenie adu w tekcie np. Prosto, dugo, daleko
jak morza brzegi.
Podkrela wasno opisywanego przedmiotu,
ujawnia stosunek mwicego do przedmiotu,
zwiksza obrazowo, uplastycznia wypowied
Podkrela gwn cech zjawiska, osoby, przedmiotu
np. Bolesaw miay, ikarowy lot
Uwydatnia cech zjawiska, zwiksza obrazowo
opisu np. Ksiyc wysoko jak sopran
Nadaje wypowiedzi podniosy charakter
odbiorcy, zaskakuje, dziaa emocjonalnie.
Dynamizuje opis, zwiksza obrazowo wypowiedzi
 przedmiotom, pojciom lub zjawiskom cech istot
ywych
Personifikacja (uosobienie) nadanie przedmiotom,
pojciom lub zjawiskom cech ludzkich
Metonimia zastpienie waciwego wyrazu innym, Skraca wypowied i eksponuje t jej cz, ktra ma
ale pozostajcym z nim w bliskiej zalenoci.
Synekdocha zastpienie nazwy oglnej bardziej
szczegow, wsz lub odwrotnie
Peryfraza (omwienia) zastpienie nazwy
waciwej wielowyrazowym opisem
Synestezja przypisanie jednemu zmysowi
waciwoci innego zmysu
Paradoks- zaskakujce stwierdzenie, zawierajce
myl z pozoru sprzeczn, ktra ma gbszy sens
Oksymoron zestawienie wyrazw o przeciwnym
znaczeniu
Hiperbola wyolbrzymienie i przesadne
uwypuklenie pewnych cech przypisywanych
przedmiotom
Symbol znak, motyw, obraz, ktry poza
znaczeniem dosownym wyraa treci gboko
ukryte
Alegoria znak, motyw, ktra poza znaczeniem
dosownym posiada znaczenie domylne, umowne
ustalone przez tradycj, alegoria jest jednoznaczna
Ironia- sprzeczno midzy dosownym znaczeniem
wypowiedzi a znaczeniem waciwym
Skraca dystans midzy opisywanym wiatem a
odbiorc, dynamizuje opis, zwiksza ekspresj
wypowiedzi.
w tekcie najistotniejsze znaczenie
np. Czytam Norwida zamiast Czytam utwory
Norwida.
Zwraca uwag na szczeg lub podkrela znaczenie
rzeczy oglnych np. li opad z jesiennego drzewa
(jeden li zamiast lici w ogle)
Podkrela cechy przedmiotu, urozmaica styl,
pozwala unikn powtrze lub zastpuje wyrazy
niepodane np. zota ognista kula zamiast soce
Oddziauje na zmysy odbiorcy, pobudza
wyobrani, uplastycznia tekst
Suy przykuciu uwagi odbiorcy, niekiedy staje si
osi utworu literackiego i wwczas nazywany jest
konceptem
czy przeciwiestwa, wywouje efekt paradoksu
np. sucha woda
Wzmacnia ekspresj wypowiedzi, czasami tworzy
nastrj grozy
Budzi nastrj tajemniczoci, zwiksza
wieloznaczno tekstu, budzi odlege skojarzenia np.
zoty rg, czapka z pawimi pirami w Weselu
Jest elementem kompozycyjnym utworw
dydaktycznych np. bajek, czasem zwiksza
obrazowo pojcia
Ujawnia dystans osoby mwicej do wiata, wyraa
dezaprobat dla czyich sw, jest narzdziem
szyderstwa i kpiny, wzmacnia argumentacj, moe
mie charakter artobliwy lub drwicy (sarkazm)

14. W jaki sposb autorzy uzyskuj efekt muzycznoci?

Cechy muzycznoci tekstu:
- goski dwiczne
- powtrzenia
- liczne onomatopeje
- regularno strof
- refren
- rytmizacja przez regularne rymy eskie
- dua liczba samogosek
- stopniowanie dwikw (od cichych do cichszych)
- goski nosowe
- spgoski mikkie
Za najwaniejsz cech mowy poetyckiej Bolesaw Lemian uwaa rytm, stanowi on bowiem
odzwierciedlenie rytmu wiata, a nawet kosmosu. Wiersz ujawnia wic dziki rytmowi ukryty porzdek
wiata i jednoczenie myli. Ulubionym gatunkiem Lemiana bya ballada ludowa, pierwotnie
przeznaczona do gonej recytacji i piewu. Muzyczno (rytmiczno) zaznacza w wierszu za pomoc
 tradycyjnych miar wierszowych, dlatego te wikszo lirycznych opowieci pisa wierszem stroficznym,
sylabotonicznym i rymowanym. Uwaa, e rytm poetycki wpywa te na czytelnika, pozwala mu odczuwa
znacznie wicej ponad to, co mona przekaza za pomoc izolowanych znakw jzykowych, oddzielonych
od pierwotnego rda mowy.

15. Jakimi rodkami jzykowymi i w jaki celu autorzy dynamizuj teksty literackie?
- inwersja
- elipsa
- wykrzyknienie
- animizacja (oywnienie)
- personifikacja (usosobienie)
- hiperbola
- aliteracja
Pod wieloma wzgldami opis dynamiczny przypomina opowiadanie. Dominuj w nim bowiem czasowniki,
ktre stwarzaj wanie wraenie ruchu, dodaj ekspresji. W ten sposb opisuje si sytuacj i przeycia
wewntrzne. Opis sytuacji polega na uchwyceniu jakiego momentu, wyjciu go z wikszego cigu zdarze.
Dynamik rwnie tworzy czas teraniejszy, stosowanie krtkich zda lub rwnowanikw. Pojawiaj si
czasowniki w czasie przeszym, co podkrela niezwyke tempo wydarze.

16. Jakich rodkw jzykowych i w jakim celu autorzy uywaj, aby wyrazi przeycia i
dowiadczenia w tekstach literackich?
- pytania retoryczne
- wykrzyknienia
- apostrofy
- anafora /epifora
- epitety
- porwnania
- metafory
- hiperbole
- symbole
Przykadem utworu, w ktrym wykorzystane s przedstawione rodki stylistyczne s Treny
Kochanowskiego. Tren V zosta ubarwiony wieloma rodkami stylistycznymi. Najwaniejszym jest
rozbudowane porwnanie dziewczynki do rozwijajcego si drzewka oliwnego. Rolinka zostaje opisana
wieloma epitetami, a take poddana zostaa zabiegowi personifikacji. Odwoanie do oliwki nie jest
przypadkowe. To zaczerpnity z Biblii symbol boskiej opatrznoci i wsparcia. Kolejn ciekaw konstrukcj
jest, bdce zarazem apostrof, pytanie retoryczne znajdujce si na kocu utworu. Podmiot liryczny kieruje
je do Persefony, greckiej bogini wiata podziemnego. Ona powinna zrozumie cierpienie rodzicw Urszulki.
Przecie take zostaa wbrew swojej woli zabrana do Hadesu i widziaa jak mocno cierpiaa jej matka. To w
niej podmiot liryczny szuka towarzysza niedoli. W wierszu pojawiaj si take liczne epitety. Mona
pogrupowa je wedug penionej w utworze funkcji. Zwroty takie jak: oliwka maa, szczupym prtkiem,
najmilszej Orszuli maj na celu oddanie jej delikatnoci i pozytywnych emocji jakie budzia w
najbliszych. Na drugim biegunie znajduj si okrelenia zwizane ze mierci dziewczynki. Nale do nich:
sroga mier oraz za Persefono. Oddaj one nie tylko al rodzicw, ale take nieubagany i okrutny
charakter mierci. W dziele znajduj si take epitety o funkcji obrazotwrczej. Moemy wrd nich
wyrni: wysoki sad, ostre ciernie, rodne pokrzywy.

17. Czemu su innowacje frazeologiczne?

Innowacje frazeologiczne powstaj jako efekt naruszenia okrelonej normy, czyli zastanego
w wiadomoci jzykowej zwizku frazeologicznego. Dan norm mona zmienia w sposb wiadomy po
to, aby osign zamierzony cel, tj. nada wypowiedzi nowy sens, rozmieszy odbiorc itp. Zdarzaj si
take sytuacje, gdy uytkownik jzyka nie zna poprawnego brzmienia zwizku frazeologicznego;
wypowiada go bdnie, dziaajc czsto pod wpywem popiechu czy czyjej presji. W tym drugim
przypadku innowacje frazeologiczne s dziaaniem niewiadomym i niczemu nie su. Z innowacj
zamierzon, czyli tak, ktra ma wywoa okrelony efekt, spotykamy si w poezji oraz prozie artystycznej.
Suy ona wwczas zaskoczeniu odbiorcy, nadaje tekstowi nowy sens, znaczenie; wypywa take ze swoistej
przekory jzykowej. Stanowi w tym wypadku nowy sposb transformacji myli przemienionych w sowa.
 18. Jakie mog by funkcje stylizacji jzykowej?
Stylizacja celowe wprowadzenie do tekstu elementw jzykowych charakterystycznych dla innego stylu.
Wyrnia si trzy podstawowe rodzaje stylizacji:
- archaizacja stylizacja na jzyk dawnej epoki
Funkcje:
- stosowanie w powieciach historycznych np. Krzyacy, Potop, Ogniem i Mieczem Sienkiewicza oddanie
kolorytu epoki i zwikszenie realizmu przedstawionych wydarze
- w tekstach retorycznych, aby nada wypowiedzi podniosy charakter, zbudowa uroczysty nastrj
- w utworach o charakterze artobliwym, ironicznym, dla osignicia kontrastu
Henryk Sienkiewicz ''Krzyacy''
Jzyk w ''Krzyakach'' charakteryzuje bohaterw, ukazuje ich obyczaje, wiedz o wiecie, jak wwczas
dysponowano. Archaizacja wystpuje wic przede wszystkim w dialogach. Narrator w tej powieci take
uywa archaizmw, wtapia si dziki temu w to, pochodzi jakby z tego samego wiata, cho jednoczenie
jest obserwatorem i komentatorem wydarze. Sienkiewicz uzyska efekt postarzenia jzyka, stosujc wyrazy
pochodzce z gwary zakopiaskiej, ktra przechowaa wiele dawnych form jzykowych. Jak wida, w
tekcie Krzyakw wystpuj wszystkie rodzaje archaizmw, cho najbardziej rzucaj si w oczy archaizmy
leksykalne (np. potyka, pachoek, zrkowiny).
Dialektyzacja stylizacja gwarowa, polega na prowadzeniu do wypowiedzi elementw jzykowych
pochodzcych z okrelonej gwary ludowej lub dialektu
Jaka w jakim utworze
Funkcje:
- oddanie reali ycia na wsi, podkrelenie wiejskiego pochodzenia bohaterw, uzyskanie wraenia
autentycznoci np. Chopi Wadysawa Reymonta, Wesele Wyspiaskiego
- osigniecie efektu komicznego, groteskowego omieszenie pewnych postaw, idei
Wadysaw Reymont ''Chopi''
Jzyk Chopw to przedmiot zainteresowania wielu jzykoznawcw oraz historykw literatury. Ten
niesychanie waki twr, nie jest odpowiednikiem adnej ze znanych gwar, powsta na potrzeby wanie tej
powieci. Sownictwo gwarowe dominuje oczywicie w partiach dialogowych, natomiast w ograniczonej
formie wystpuje w czciach narracyjno-opisowych. Dialektyzacja obejmuje w Chopach wszystkie
warstwy jzykowe, wrd nich najczstsze s:
1) w zakresie fonetyki:
prejotacjia (np. Janto, Jewka)
przydech (np. hale zamiast ale)
mieszanie ch i k (np. chto i kto)
liczne cignicia (np. pd, pedzie, trza, dziebko)
2) w zakresie morfologii:
uycie form niemskoosobowych w miejcu mskoosobowych (np. ludzie kochane, braty rodzone)
stosowanie pluralis maiestaticus (np.ociec mwili, matula id)
w 2. os. l. mn. wystpuje gwarowa kocwka -ta (np. leta, chota)
(niekonsekwentne) wprowadzenie kocwki -ch ( np. byech)
Poza stylizacj gwarow w Chopach odnajdziemy inne zabiegi. Reymont czsto stosowa inwersje,
powtrzenia oraz paralelizmy zdaniowe, ktre miay nada powieci cech dostojestwa oraz podniosoci.
Natomiast dla przydania dzieu dawnoci, autor wplata w tok narracji przysowia, sentencje oraz porzekada.
Eliza Orzeszkowa ''Gloria Victis''
Ze sposobem prowadzenia narracji silnie zwizana jest patetyczno utworu. Ostatnie opowiadanie cyklu, w
zwizku z bardzo siln stylizacja baniow, napisane jest poetyckim jzykiem. Dotyczy to zwaszcza opisw
przyrody, co jest zreszt znamienne dla caoci pisarstwa Orzeszkowej. Wystpuj tu rozbudowane cigi
metafor, porwna, a nade wszystko animizacji i personifikacji. Znaczcy jest rwnie dobr samego
sownictwa. Oczywiste jest, e do zaistnienia patosu w utworze w duej mierze przyczynia si styl wysoki.
Dlatego te, poza licznymi poetyzmami, o ktrych ju bya mowa, sownictwo cechuje si wysok rang
stylistyczn oraz specyficznym zabarwieniem uczuciowym. Patosu dodaj utworowi zwaszcza okrelenia
hiperbolizujc i to zarwno w odniesieniu do zasug, jak i do klski i mki powstacw.

19. Za pomoc jakich rodkw jzykowych autorzy stylizuj tekst na jzyk potoczny?
Neologizm - to wyraz, zwrot, forma, znaczenie nowo utworzone, nowo powstae w jzyku. Wzbogacaj
system jzykowy, tworzone s gwnie w celach uytkowych, praktycznych, np. dla nazwania nowych
przedmiotw, miejsc, poj, mog mie rwnie charakter lingwistycznej zabawy. rodkami jzykowymi,
 ktre kreuj jzyk potoczny s:
- metafory
- porwnania
- frazeologizmy
- wyrazy oceniajce, wartociujce
- brak poj abstrakcyjnych
- uproszczona skadnia: przewaga rwnowanikw zda i pojedynczych
- skrty mylowe

20. Cechy reportau

- autentyzm autor zdaje relacje ze zdarze, ktrych by uczestnikiem, zamieszcza dokumenty, relacje
wiadkw
- rwnowana rola autora i podmiotu relacji
- subiektywna ocena wydarze autor tworzy swoist wizj wiata
- swobodna, nieschematyczna kompozycja
- selekcja i fragmentaryczno informacji
- wywoanie przey estetycznych i emocjonalnych
- ksztatowanie postaw
- dominacja funkcji informatywnej, impresywnej i perswazyjnej

21. Wyrazy wartociujce

Wyrazy wartociujce zaliczane s do funkcji ekspresywnej. Wyraaj emocje wobec opisywanych zjawisk
zawiera element oceny pozytywnej bd negatywnej. Okrelaj wartoci w sposb bezporedni np. dobro,
pikno, prawda, uczciwo, kamstwo, oszustwo, zdrada. Rwnie s to sowa i zwizki wyrazowe
sugerujce wartoci zalene od kontekstu, w ktrym zostay uyte np. symbole, idiomy, metafory,
porwnania
22. Style artystyczne
Styl potoczny to po prostu jzyk uywany na co dzie, a wic zwyczajny, zbliony do mwionego. Jest tu
sownictwo nacechowane emocjonalnie, wykrzyknienia, pytania. S niedokoczone zdania i rwnowaniki
zda.
Styl potoczny mona spotka w pamitnikach, dziennikach, listach prywatnych, a w dzieach literackich w
dialogach.

Styl naukowy charakteryzuje si uywaniem specjalistycznego sownictwa, wielu terminw naukowych

(dat, definicji, nazwisk, wykresw). Wystpuj przewanie zdania podrzdnie zoone. Nie uywa si tu
porwna czy przenoni, a dba o zwizo i logik wywodu.
Styl naukowy wystpuje w pracach dyplomowych, referatach itp.

Styl popularnonaukowy wystpuje w tekstach naukowych, skierowanych do osb, ktrzy nie s

specjalistami w danej dziedzinie. czy styl potoczny, publicystyczny i naukowy. Wszelkie terminy
naukowe s wyjanione w sposb obrazowy.
Styl popularnonaukowy wystpuje w podrcznikach, skryptach, ksikach popularnonaukowych, artykuach
prasowych.

Styl publicystyczny powinien by jednoczenie zwizy i obrazowy. Sprzyjaj temu skrty, zwizki
frazeologiczne, urozmaicona skadnia. Musi by komunikatywny.
Styl publicystyczny wystpuje w artykuach prasowych, felietonach, reportaach.

Styl urzdowy jest suchy, zawiera ustalone formuy. Bezosobowe zwroty do odbiorcy, stosowanie strony
biernej i zda bezpodmiotowych suy zwizemu ujciu treci. Tekst czsto podzielony jest na punkty.
Wystpuj powoania si na przepisy prawne, artykuy i paragrafy.
Styl urzdowy wystpuje w pismach urzdowych, podaniach.

Styl artystyczny charakteryzuje si zazwyczaj bogatym sownictwem, obrazowoci, uywaniem

odpowiednich rodkw stylistycznych. Jednak styl ten jest zrnicowany w zalenoci od gatunku
literackiego, uwzgldnia te styl epoki i upodobania autora. W danym dziele literackim mog wystpi
wszystkie pozostae style, w zalenoci od potrzeb. Autor moe zastosowa styl potoczny w dialogu,
 naukowy, gdy bohater wemie udzia w sympozjum naukowym, moe te by wezwany do urzdu.
Styl artystyczny wystpuje w dzieach literackich.

Styl retoryczny jest podniosy, kwiecisty i obrazowy. Wystpuje tu wiele rodkw wzmacniajcych
ekspresj: pytania retoryczne, apostrofy, powtrzenia. Autor moe cytowa czyje wypowiedzi, powoywa
si na autorytet w jakiej dziedzinie.
Styl retoryczny wystpuje w przemwieniach, kazaniach, ordziach.

23. Zdania zoone

Rodzaje zda zoonych wsprzdnie:
CZNE - Czynnoci wspistniej ze sob, czyli wystpuj w jednakowym czasie i przestrzeni.
spjniki: i, oraz, ni, ani, a, jak
wykres: ___ ... ____

ROZCZNE - Zdania skadowe wykluczaj si wzajemnie.

spjniki: albo, lub, czy, bd
wykres: ___< ... >___

WYNIKOWE - Jedna czynno wynika z drugiej.

spjniki: wic, zatem, tote, dlatego
wykres: ___> ... >___

PRZECIWSTAWNE - Czynnoci przeciwstawiaj si sobie.

spjniki: ale, lecz, a, jednak, za, natomiast
wykres: ___> ... <___

ZDANIA ZOONE PODRZDNIE

W zdaniu podrzdnie zoonym jedno ze zda skadowych (podrzdne) wynika z drugiego (nadrzdnego) i
nie moe bez niego zaistnie.

Rodzaje zda podrzdnie zoonych:

PRZYDAWKOWE - jaki? ktry? czyje? ile?

DOPENIENIOWE - kogo? czego? (D.) komu? czemu? (C.) kogo? co? (B.) kim? czym? (N.)
o kim? o czym? (Msc.)

OKOLICZNIKOWE:
- MIEJSCA - gdzie? skd? dokd? ktrdy?
- CZASU - kiedy? jak dugo? w jakim czasie? dopki? odkd?
- SPOSOBU - jak? w jaki sposb?
- PRZYCZYNY - dlaczego? z jakiej przyczyny?
- CELU - po co? w jakim celu?
- PRZYZWOLENIA - mimo co? mimo czego?
- STOPNIA I MIARY - ile? jak bardzo?
- WARUNKU - pod jakim warunkiem?

ORZECZNIKOWE - kim jest? czym jest? jaki jest?

PODMIOTOWE - kto? co?