Sztuka grecka

Grecja mykeńska
Wczesna sztuka grecka

Dzieje Grecji sięgają epoki brązu. W tym okresie (XV-XIw. p.n.e.)

rozwijają się różne ośrodki, których nazwy występują w epopejach
Homera, Iliadzie i Odysei : Mykeny, Argos, Pylos, Itaka. Te poematy,
datowane na IXw. p.n.e., Przywołują czasy legendarne, wcześniejsze
o cztery stulecia: są wizerunkiem przetworzonej heroicznej
przeszłości.

Przekonany (niesłusznie), że dzięki Homerowa można zrozumieć i wyjaśnić zagadki

epoki brązu, zamożny samouk niemiecki Henryk Schliemann postanowił odkryć Troję,
opierając się na wskazówkach zawartych w tekście epopei. Pierwsze prace wykopaliskowe
prowadzone w Azji Mniejszej między 1872 a 1873 r. zostały ukoronowane sukcesem, mimo
że poszukiwania następców Schliemanna doprowadziły do reinterpretacji większości jego
stwierdzeń i zrewidowania chronologii, jaką zaproponował. Tak czy owak, zbrojny w swoje
pierwsze odkrycia, Schliemann wszczął następnie prace wykopaliskowe w Grecji
kontynentalnej, szczególnie w 1874 r. w Mykenach, odkrywając światu uczonych całą kulturę
nazywaną wówczas mykeńska, mykeńska dziś helleńską, by zaznaczyć jej więzy z Helladą,
czyli ściślej mówiąc – z Grecją, dla przeciwstawienia minojskiej Krecie.

„Mykeny bogate złotem”

Rozwój świata mykeńskiego występujący między1600 a 1100 r. p.n.e. charakteryzował się
bogactwem (Homer przywołuje „Mykeny bogate złotem”) i potęgą miast. Podczas gdy
najważniejsze groby w Mykenach pochodzą z XV w. p.n.e., tamtejszy pałac datowany jest
dopiero na wiek XIV. W miastach-warowniach – Tirynysie, Argolidzie i pylon w Mesenii-
również istniały pałace. W odkrytych tam archiwach, zwłaszcza w Pylos, spotykamy pismo
symboliczne linearne B, różniące się od pisma kreteńskiego. Można było wykazać 1952r.,że
pismo linearne było transkrybowane z greki. Odkrycie to nie tylko objaśnia niektóre aspekty
ekonomii i organizacji świata mykeńskiego, ale przede wszystkim pozwala uchwycić więzi
miedzy epoką brązu a okresami wcześniejszymi. Sztuka mykeńska, bardziej niż sztuka świata
minojskiego , wydaje się sztuką wojowników, wrażenie takie wywierają fortece , architektura
murów obronnych , potężnie bramy , broń wkładana do grobów , wyobrażenia rydwanów i
żołnierzy. Monumentalne groby, z prowadzącymi do nich długimi korytarzami komnatą
tholosy (stożkowata kopuła w kształcie ula), inspirowaną wzorami egipskimi, wyraźnie
podkreślają potęgę królewskiej arystokracji. Natomiast produkcja rzemieślnicza, szczególnie
obróbka kości słoniowej i sztuka rzeźbienia kamieni szlachetnych, znacznie już wykracza
poza sprawy wojowników, służąc sferze sacrum i włączając się w szerszy zakres
ikonograficzny.
Od rzemieślnika do artysty
Sygnatura i świadomość artystyczna

Pojęcie artysty inspirowanego przez bogów lub muzy nie występuje

w świecie starożytnych greków ; z resztą początkowo nie ma muzy
sztuk plastycznych , a co do inspiracji , to raczej rezerwowano ją dla
poetów .
W mitologii greckiej za postać prawdziwego twórcy można uznać Dedala.
Mistrz wiedzy technicznej, wykorzystujący swój zmysł praktyczny zarówno do
konstruowania poruszających się posągów, jak i do obdarowywania człowieka skrzydłami,
jest jednak bardziej inżynierem i rzemieślnikiem niż artystą.
Pierwsi artyści są znani dzięki sygnaturą, świadectwu ich dumy z wykonanego dzieła,
jednakże najstarsze podpisy na rzeźbach pojawiają się dopiero po epoce archaicznej.W tym
okresie piękno dzieła jest ważniejsze niż problem autorstwa artysty. Dopiero u schyłku epoki
archaicznej rzeźby są opatrywane, oprócz dedykacji, nazwiskiem rzeźbiarza, np. Antenowa.
Takie nazwiska jak Fidiasz, Skopas,Aklamenes czy Poliklet pojawiają się w V w.p.n.e.,by
podkreślić renomę prawdziwych osobowości artystycznych. Mimo że wieprza część ich prac
zaginęła i znamy je tylko z kopii, nazwiska te pozwalają lepiej określić rozwój sztuki greckiej
od Myrona do Lizypa, w IV w. i później .

W poszukiwaniu zaginionych dzieł

Nie zachowały się prawie wcale najpiękniejsze dzieła opisane przez starożytnych; znamy je
tylko poprzez kopie i naśladownictwa. Często mamy do czynienia z obiektami bezimiennymi
bądź znamy nazwiska artystów, lecz brak dowodów ich twórczości. Na przykład dzieła 3
największych malarzy greckich: Apellesa, oficjalnego malarza Aleksandra wielkiego,
wielkiego także Zeuksisa i Parrasjosa- zaginęły. Część pracy archeologów polega na próbach
łączenia posągów z nazwiskami wielkich rzeźbiarzy;ta zabawa w poszukiwanie
przynależności często opiera się na czystej spekulacji mającej za podstawę intuicję lub
domniemane podobieństwo z dziełami zaginionymi. Tak czy owak, potrzeba powiązania
rzeźb z nazwiskami ich twórców pozostaje nadal istotnym elementem studiów nad rzeźbą
grecką.

Raczej garncarze niż malarze

Podpisy na wazach są najstarsze i niemal współczesne wykrystalizowaniu się pisma pod
koniec epoki geometrycznej. Od 720 w.p.n.e można przeczytać epoiesen („wykonał”) na
fragmencie geometrycznym, jednak brakuje nazwiska artysty. Na wazach częściej widnieją
podpisy garncarzy niż malarzy, ponieważ zazwyczaj to garncarz był właścicielem warsztatu,
który ów przedmiot wyprodukował. Wiele waz pozostaje anonimowymi jednakże dzięki
podpisom znani są tacy malarze waz , jak Klitias , Eksekias , Eufronios , Duris , Makron czy
Meidias .

Wizerunek artysty
Kiedy malarze waz przedstawiają pracę garncarza czy rzeźbiarza ,nie czynią tego w trosce o
prawdę ani powodu artystycznego narcyzmu, ale po to ,by podkreślić iż bogowie doceniają
ich pracę, czy też piękno dzieła, tak samo jak klienci lub widzowie.
 Wizerunki bogów i zmarłych
Uczynić widzialnym

W przypadku rzeźby figuralnej wizerunki wykonywano, żeby uczcić

bogów lub zmarłych; nie tylko dlatego, żeby odwzorować to, co
widzialne, lecz by uczynić obecnym niewidzialne.

Rzeźba grecka od początku służyła przedstawieniu zarówno bogów, jak i zmarłych. Już od
zarania ukazywano bogów greckich w ludzkich postaciach. W greckim systemie
politeistycznym byli oni wprawdzie nieśmiertelni, ale nie istnieli poza czasem. Rodzili się,
przyjmowali jakąś postać. Dlatego też w rzeźbie greckiej tak wyraźne dążenie do oddawania
chwały i piękna bogów koncentruje się przede wszystkim na tworzeniu idealnych form
ludzkiego ciała, których wzorcem mieli być potężni bogowie. Tak, więc Apollo czy Afrodyta
byli obdarzani ciałem doskonałym, ukazującym oczom śmiertelników wieczną piękność,
jakiej ludzie, śmiertelni i nietrwali, są tylko bladym odbiciem. Wielkie rzeźby kultowe, dziś
zaginione, takie jak Zeus Olimpijski czy Atena Partenos, były podziwiane przez wszystkich,
wszystkich posąg Zeusa zaliczano do siedmiu cudów świata, ponieważ, jak twierdzili Grecy,
Fidiasz miał w sobie coś boskiego

Obecność i wyobrażenia zmarłych

Występująca równolegle rzeźba nagrobna pragnie uczynić widzialnym i obecnym wśród
żyjących niewidzialnego zmarłego, który przeszedł do świata podziemnego- Hadesu. Aż do
IV w. ta obecność pozostaje symboliczna i niemimetyczna. Ani stela, ani posąg nie
odwzorowują fizycznego wyglądu zmarłego. Typologia posągów zwanych kurosami i korami,
czyli nagich młodzieńców i młodych bogato ubranych dziewcząt, służy innym celom: posągi
te są zarówno stawiane na nekropolach, jak i ofiarowywane bogom w sanktuariach, tak więc
czasem odnoszą się do bogów, czasem do zmarłych, a nie raz do ofiarodawcy.
Rzeźba Grecka
Idealne ciało
Archaiczna grecka tradycja kurosów, czyli przedstawień stojącej
nagiej męskiej postaci, odnoszącej się zarówno do człowieka, jak i do
bóstwa, była kontynuowana do V w.p.n.e.; rzeźbiarze oddawali się
badaniom nad szczegółami anatomicznymi i poprzez akcentowanie
muskulatury podkreślali siłę i męskość modeli. Nagość stawała się
dzięki temu kanonem greckiego piękna, szczególnie ciała męskiego.

Ciało męskie było eksponowane w triumfującej nagości atlety czy wojownika.

Zwycięzcy zawodów mieli prawo poświęcić bogom swój wizerunek (posąg), podpisany ich
imieniem; to nie był portret, lecz rodzaj sobowtóra głoszącego chwałę zwycięstwa.
Zauważamy, że walczących wojowników (hoplitów) przedstawiano jako nagich, choć w
rzeczywistości podczas walki nosili napierśniki i nagolenniki. Ta heroiczna nagość spotykana
jest często zarówno w rzeźbie architektonicznej, jak i wolno stojącej.
Ciało kobiece archaicznej kory było zawsze przysłonięte, tylko Afrodytę zaczęto w IV w.
pokazywać nagą, otwierając drogę tradycji kobiecej nagości co rozwinęło się w epoce
hellenistycznej.
Równolegle w sztuce greckiej zaznaczają się poszukiwania zmierzające do oddania wyrazu
twarzy, uważanej za ten element, który najlepiej ukazuje charakter i osobowość. Powstają
zindywidualizowane portrety wielkich postaci kultury antycznej, niebędące jednak
naśladowaniem. Znany nam dziś portret Homera jest dziełem wyobraźni

Trzech mistrzów z V wieku

Myron, bardzo jeszcze bliski tradycji archaicznej, jako jeden z pierwszych usiłował – co
widać w Dyskobolu – oddać dynamikę ruchu nie przez wierne naśladownictwo, lecz poprzez
układ kompozycyjny, starannie przemyślany, niemal zgeometryzowany. Poliklet z Argos
opracował całościową analizę wzajemnych proporcji ludzkiego ciała- „kanon”, który
przedstawił w trakcie teoretycznym zawierającym wyliczenia architektoniczne. Poliklet był
szczególnie ceniony w I w.p.n.e., zwłaszcza przez twórców augustiańskich, którzy usiłowali
przyswoić sobie wzór grecki. Obowiązuje w nim kontrapost; noga podtrzymująca ma być
napięta, ramię zaś opuszczone; natomiast druga noga, stojąca swobodnie nieco z tyłu,
harmonijnie równoważy postać, zaznaczając zatrzymanie ruchu. Jak już wspomniano, Poliklet
pracował nad wzajemnymi proporcjami ludzkiego ciała, odkrywając sposób ich obliczania
niemal matematyczny, oparty na długości członu kości palca u ręki (paliczka). Z kolei Fidiasz
w tym samym czasie hołdował sztuce bardziej zmysłowej- docenił to Perykles, który
powierzył mu wykonanie rzeźb Partenonu i kontrole nad całością prac mających uwiecznić
sławe Aten.
Plastyka grecka
Sztuka polis

W miejscach publicznych rzeźba nie mogła być ograniczona do

pełnienia funkcji wyłącznie estetycznej i dekoracyjnej.

Podobnie jak wystrój świątyń – przypominający zwycięstwa bogów nad gigantami lub
herosów nad centaurami czy amazonkami- miał oddziaływać na obywateli widok
wzniesionych wokół agory posągów, które nie mogły być postrzegane jako niezwykła ozdoba
miasta – Polis. Rolą tych rzeźb było przypominanie przechodniom sławy dawnych bohaterów,
przez to założycieli miasta, lub też postaci mitycznych; szczycono się nimi, umieszczając ich
posągi w sercu miasta, na agorze

Dyskurs wizualny
Większości uroczystości – świeckich i religijnych – wyrażała bardziej potrzeby ideologiczne
niż estetyczne. Podobnie jak w wygłaszanych corocznie przez stratega mowa żałobnych dla
uczczenia poległych na wojnie żołnierzy operowano porównywaniem ich do bohaterów
epopei – tak i w rzeźbie epok archaicznej i klasycznej uprzywilejowana była tematyka epicka
i mitologiczna. Tak więc walki z Amazonkami przedstawiano o wiele częściej niż walki z
Persjami.
Dopiero począwszy od IV w., wraz z pojawieniem się portretu, zaczęto ukazywać cechy
indywidualne wielkich polityków.
Sztuka zdobienia monet, związana z władzą cywilną, która bije pieniądz, była silnie
nasycona ideologią religijną i polityczną. Większość archaicznych monet odnosi się do
bogów patronujących miastom, ale począwszy od następców Aleksandra, w III w.p.n.e.,
pojawia się portret twórcy imperium macedońskiego ostra herosa.
Wazy dla zmarłych
Pomniki i ofiary
Ceramika attycka zajmuje jedno z najważniejszych miejsc w historii
sztuki greckiej. Fakt, że znaczna liczba waz przetrwała do naszych
czasów, jest wynikiem tego, iż zostały dobrze zachowane w
grobowcach.

Praktyki pogrzebowe Greków przyczyniły się do rozwoju ważnego nurtu

produkcji artystycznej. Konieczność zaznaczenia miejsca pochówku zmarłego –
początkowa kamienie, potem skałą, a następnie statuą- w pewnej mierze
przyczyniła się do rozwoju rzeźby. Stąd także wywodzi się rozkwit garncarstwa
w Atenach.

Wazy w grobowcu
Od czasu pojawienia się stylu geometrycznego przez cały okres archaiczny,
a następnie klasyczny, w wazy często umieszczano również wewnątrz grobu, co
ułatwiło przetrwanie ceramik i sprawiło, że jest tak dobrze
Znana. Zaznaczmy, że Etruskowie również praktykowali podobny rodzaj ofiar
pogrzebowych grobach komorowych; były to prawdziwe podziemnie
domy,gdzie wazy zachowały się prawie nietknięte. Jakość greckich wyrobów
garncarskich, korynckich, a później attyckich, nęciła etruskich nabywców,
którzy nie tylko naśladowali ową ceramikę, lecz również importowali ja w
wielkich ilościach.Obecnie większość waz przechowywanych w muzeach
europejskich pochodzi z etruskich nekropoli, szczególnie z Volci, Cerveteri lub
Tarkwinii.
Kratery do napojów
Rytuał uczty

Grecy uznawali winorośl i wino za dar Dionizosa. Na kraterach i

czarach do picia tan bóg jest wszechobecny.

Dionizos miał nauczyć Greków uprawy winorośli a także właściwego, polegającego na

umiarze, używania wyrabianego z niej trunku. Wino należało wymieszać z woda według
odpowiednich proporcji i dzielić się z nim, pijąc razem z innymi podczas sympozjonu (uczty)
stanowiącego ważny element życia męskiej społeczności w starożytnej Grecji. Tego rodzaju
uroczysty obyczaj wymagał więc specjalnego naczynia, przystosowanego do właściwego
spożywania trunku. Potrzebne były amfory do transportu wina i hydrie na wodę; krater z
szerokim otworem, żeby mieszać wino z wodą; dzbany, by czerpać i nalewać wino do czar
dla naczynia, przystosowanego do właściwego spożywania trunku. Potrzebne były amfory do
transportu wina i hydrie na wodę; krater z szerokim otworem, żeby mieszać wino z wodą;
dzbany, by czerpać i nalewać wino do czar dla każdego.
Prócz form metalowych (ze złota, srebra lub mosiądzu), które prawie wszystkie zostały
przetopione, a więc po prostu znikły, rozwinęła się znacząca produkcja waz z wypalanej
gliny. Tym, co stanowi o oryginalności naczyń greckich- w porównaniu z innymi kulturami-
są malowane dekoracje, przedstawiające główne ludzkie postacie. Te ostatnie, od narodzin
stylu geometrycznego, nastąpiły po motywach animalistycznych, które przetrwały jeszcze do
okresu orientalnego, lecz nie pojawiły się już w produkcji attyckich was czarnofigórowych w
VI w.p.n.e.

Motywy figuralne
Attyckie motywy figuralne są poświęcone albo tematom mitologicznym, przede wszystkim
postaciom herosów, albo epice bitewnej bądź tematom związanym z życiem społeczeństwa:
zawodom lekkoatletycznym, wojnie, polowaniom, ucztom. Motywy te znajdują swój
odpowiednik w utworach epickich lub lirycznych, które bywały śpiewane i recytowane
podczas sympozjonu. Tak więc produkcja figuralna i kultura słowa mówionego współdziałały
ze sobą i uzupełniały się, nie stanowiąc dla siebie wzajem mechanicznej ilustracji. Poezja i
malarstwo spłatały się podczas uczt, ciesząc oczy i uszy.