You are on page 1of 123

SPIS TRECI

3 O BADANIU

1. CZYTELNICTWO
SOWNICZEK 4 8 GWNE TENDENCJE
I PODSTAWOWE WSKANIKI

3. POLSKA MNIEJ KSIKOWA.


2. CZYTELNICTWO SEGMENTY 16 25 CZYTELNICTWO KIEROWNIKW
I ZALENOCI
I SPECJALISTW

5. BIBLIOTEKA W DOBIE INTERNETU


4. SKD POCHODZ KSIKI, 40 53 WYPOYCZALNIA, CZYTELNIA,
KTRE SI CZYTA?
TRZECIE MIEJSCE

6. WYBORY LEKTUROWE 68 84 BIBLIOGRAFIA


I PUBLICZNOCI LITERACKIE

ANEKS 87
O BADANIU
W NINIEJSZYM RAPORCIE PREZENTUJEMY GWNE
WYNIKI ANKIETOWEGO BADANIA CZYTELNICTWA
PRZEPROWADZONEGO PRZEZ BIBLIOTEK
NARODOW WE WSPPRACY Z KANTAR PUBLIC
W LISTOPADZIE 2016 ROKU.
TO JU CZTERNASTY TAKI SONDA
OD POCZTKU LAT DZIEWIDZIESITYCH XX WIEKU
ORAZ CZWARTE BADANIE NA PRBIE CO NAJMNIEJ
TRZECH TYSICY RESPONDENTW.

Badanie zrealizowano na oglnopolskiej reprezentatywnej prbie 3149 respondentw


w wieku co najmniej 15 lat dobranej metod random route. Wywiady przeprowadzono
metod CAPI (Computer Assisted Personal Interview wspomaganego komputerowo
wywiadu kwestionariuszowego) w domach respondentw. Kwestionariusz wywiadu
skada si przede wszystkim z pyta, ktre wystpiy w poprzednich edycjach badania,
przy czym zachowana zostaa ich kolejno, tak aby wyniki byy porwnywalne z rezul-
tatami uzyskanymi w ubiegych latach.
SOWNICZEK
W RAPORCIE POJAWIAJ SI NIEKIEDY ODNIESIENIA
DO LITERATURY PRZEDMIOTU, A TAKE TERMINY,
KTRYMI OD LAT POSUGUJEMY SI, ZDAJC
SPRAW Z WYNIKW KOLEJNYCH EDYCJI BADA
CZYTELNICTWA. DLA UATWIENIA LEKTURY
RAPORTU PONIEJ PRZEDSTAWIAMY ZNACZENIE
KILKU TAKICH TERMINW.

Tak jak przed rokiem podzielilimy je na trzy grupy: te oznaczone litera K mwi
najwicej o naszej konceptualizacji problemw badawczych; oznaczone O to najwa-
niejsze definicje operacyjne, ktrymi posugujemy si w pracy; W oznacza natomiast
gwne wskaniki.

KULTURA PISMA I UCZESTNICTWO W KULTURZE PISMA


K
Kultura pisma to wszelkie praktyki, ktre wymagaj czytania lub pisania, a take
zdobywania tekstw, wiedzy o nich bd kompetencji niezbdnych do korzystania z nich.
To definicja pod pewnymi wzgldami szeroka (uwzgldnia na przykad hybrydyczne
praktyki zwizane z korzystaniem z internetu), a pod innymi wska (obejmuje wycz-
nie praktyki czytanie ksiek jest elementem kultury pisma, ale sama ksika ju nie).
Uczestnikiem tak rozumianej kultury pisma jest osoba, ktra przynajmniej od czasu do
czasu cos czyta i/lub pisze. W badaniu musimy jednak jako zoperacjonalizowac kul-
tur pisma i jej uczestnikw, tj. okreli miar, za pomoc ktrej bdziemy opisywa
wiksze lub mniejsze uczestnictwo w kulturze pisma. Do tego su nasze pytania
o rozmaite praktyki lekturowe tych spord badanych, ktrzy udzielaj na nie odpo-
wiedzi twierdzcych, zaliczamy do uczestnikw kultury pisma; tych, ktrzy o
dpowiadaj
nie wyczamy z tego grona (patrz: omniczytelnik i osoba poza kultura pisma).
Staramy si jednak przede w
szystkim oceni poziom i typ uczestnictwa badanych w kul-
turze pisma.
KULTURA KSIKI I UCZESTNICTWO W KULTURZE KSIKI 5
K
Kultura ksiki to podzbir praktyk skadajcych si na kultur pisma takich,
ktre po prostu wi si z ksikami (a nie np. prasa czy korzystaniem z internetu). S

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


to wszelkie praktyki zwizane z czytaniem ksiek, wymienianiem wiedzy o nich, za-
chcaniem do czytania, a take zdobywaniem, wymienianiem i gromadzeniem samych
ksiek. W raporcie piszemy niekiedy o bardziej lub mniej zaangaowanych uczestni-
kach kultury ksiki, a wic o osobach, ktre czciej lub rzadziej odpowiadaj twier-
dzco na pytania o wymienione praktyki.

SOCJALIZACJA CZYTELNICZA
K
Socjalizacja to termin bliski wychowaniu, ale obejmujcy take takie wymiary
ycia spoecznego, ktre ksztatuj nasze postawy i nawyki, mimo e nie jest to ich
jawna funkcja. Elementem socjalizacji w przypadku ksztatowania postaw wobec czy-
tania ksiek moe by na przykad to, e kto z naszych domownikw sam czyta ksi-
ki lub naley do klubu czytelniczego. Robi to dla siebie i nie stara si nas wychowa,
jednak jego przykad sprawia, e staje si dla nas czym naturalnym i zrozumiaym to,
e kto moe czerpa satysfakcj z czytania, e ludzi mog wiza ze sob zaintereso-
wania ksikami, e niektrzy lubi mie ksiki w domu i uwaaj je za miy prezent.
Na uytek raportu pojcie socjalizacji czytelniczej zostao tez zoperacjonalizowane
w taki sposb, by dao si oceni, ktrzy z respondentw mieli silniejsze, a ktrzy sab-
sze spoeczne bodce do czytania w tym celu posugujemy si indeksem socjalizacji
czytelniczej.

CZYTELNIK KSIEK
O
Respondent, ktry na pytanie o lektur dowolnej ksiki (w caoci lub we frag-
mencie) w cigu 12 miesicy poprzedzajcych badanie udzieli twierdzcej odpowiedzi.

OMNICZYTELNIK
O
Respondent, ktry odpowiedzia twierdzco na cztery pytania: 1) o lektur du-
szego tekstu (co najmniej trzystronicowego) w cigu miesica poprzedzajcego badanie;
2) o lektur prasy (tradycyjnej lub internetowej) w cigu 12 miesicy poprzedzajcych
badanie; 3) o lektur dowolnej ksiki (w caoci lub we fragmencie) w cigu 12 miesicy
poprzedzajcych badanie; 4) o korzystanie z internetu co najmniej raz w miesicu.

OSOBA POZA KULTUR PISMA


O
Respondent, ktry odpowiedzia przeczco na cztery pytania: 1) o lektur du-
szego tekstu (co najmniej trzystronicowego) w cigu miesica poprzedzajcego badanie;
2) o lektur prasy (tradycyjnej lub internetowej) w cigu 12 miesicy poprzedzajcych
badanie; 3) o lektur dowolnej ksiki (w caoci lub we fragmencie) w cigu 12 miesicy
poprzedzajcych badanie; 4) o korzystanie z internetu co najmniej raz w miesicu.
GENERALNIE NIECZYTAJCY 6
O
Osoba, ktra nawet jeli czasem co czyta, to robi to sporadycznie, sigajc
po pras lokaln lub tabloidy. Nie czyta ksiek i nie lubi tego robi, nie kupuje i nie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


gromadzi ksiek oraz nie uczestniczy w interakcjach spoecznych zwizanych
z ksikami.

NIECZYTAJCY KSIEK
O
Osoba, ktra podobnie jak generalnie nieczytajcy nie lubi czyta ksiek i tego
nie robi, za to czyta duo innych tekstw niebdcych ksikami, zwaszcza w interne-
cie, oraz pras drukowan. Zasadniczo nie uczestniczy w interakcjach spoecznych
zwizanych z ksikami, ale zdarza mu si je kupowa.

CZYTELNIK ZAANGAOWANY
O
Zagorzay mionik ksiek, ktre nie tylko czsto i chtnie czyta we wszystkich
formatach, ale i gromadzi, korzysta z bibliotek i angauje si w interakcje spoeczne
zwizane z ksikami, ponadto czyta pras codzienn i czasopisma spoeczno-
-kulturalne.

CZYTELNIK TRADYCYJNY
O
Osoba, ktra przywizuje do ksiek du wag, lubi czyta tradycyjne drukowa-
ne ksiki, ale nie robi tego bardzo czsto.

CZYTELNIK EMOCJONALNIE ZDYSTANSOWANY


O
Osoba czytajca z podobn intensywnoci jak czytelnik tradycyjny, zarazem
angaujca si sporadycznie w interakcje spoeczne zwizane z czytaniem i nieprzeja-
wiajca emocjonalnych postaw wobec ksiek; czyta przede wszystkim w zwizku z na-
uk i prac, chtnie siga po pras, szczeglnie elektroniczn.

WSKANIK UCZESTNICTWA W KULTURZE KSIKI


W
Wskanik uczestnictwa w kulturze ksiki przypisuje kademu badanemu liczb
twierdzcych odpowiedzi na pytania: Czy w cigu ostatnich dwunastu miesicy: 1) czy-
ta(-a) Pan(-i) ksik w formacie e-booka?; 2) sucha(-a) Pan(-i) jakiego audiobooka,
czyli ksiki w pliku dwikowym, czytanej przez lektora, nagranej na pyt CD lub inny
nonik?; 3) sciagna(-ea) Pan(-i) jak ksik z internetu lub czyta(-a) ja on-line?;
4) wypoyczy(-a) Pan(-i) jak ksik z biblioteki?; 5) czyta(-a) Pan(-i) w prasie lub
w internecie jaki artyku, recenzje, wywiad z autorem albo inny wpis lub opinie o ksi-
ce?; 6) czyta(-a) Pan(-i) dusze teksty w formie elektronicznej (czyli z ekranu i bez
uycia papieru)?; 7) dosta(-a) Pan(-i) jak ksik w prezencie?; 8) poyczy(-a)
Pan(-i) komu jak ksik?; 9) podarowa(-a) Pan(-i) komu ksik w prezencie?;
10) poyczy(-a) Pan(-i) od kogo jak ksik?; 11) poleci(-a) Pan(-i) komu jak
ksik?; 12) rozmawia(-a) Pan(-i) z kim o ksikach?. Zakadamy, e im wysza 7
warto wskanika, tym bardziej zaangaowane uczestnictwo w kulturze ksiki.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


INDEKS SOCJALIZACJI CZYTELNICZEJ
W
Wskanik liczbowy utworzony na podstawie pyta retrospektywnych dotyczcych
obecnoci (lub braku) w okresie dziecistwa i nauki szkolnej pewnych dowiadcze
sprzyjajcych wyrobieniu i utrwaleniu nawykw czytelniczych. Odpowiedzi badanych
zostay zestandaryzowane, co oznacza, e rednia warto indeksu wynosi 0. Wartoci
dodatnie indeksu mwi o tym, e w przypadku danej osoby intensywno sytuacji i do-
wiadcze socjalizujcych do czytania ksiek bya ponadprzecitna. Wartoci ujemne
wskazuj, e w porwnaniu z reszta badanych respondenci ci byli mniej intensywnie
zachcani do czytania przez swoich bliskich i znajomych.
1. CZYTELNICTWO
GWNE TENDENCJE
I PODSTAWOWE
WSKANIKI
WYNIKI BADA CZYTELNICTWA PRZEPROWADZONYCH
W 2016 ROKU NIE ZASKAKUJ PODSTAWOWE
WSKANIKI UTRZYMUJ SI NA POZIOMIE ZBLIONYM
DO TEGO, KTRY ZAREJESTROWANO W TRAKCIE KILKU
POPRZEDNICH POMIARW.

STABILNE (NIE)CZYTANIE

Wykres 1.1 pokazuje poziom czytelnictwa w Polsce od roku 2000 mierzony odsetkami
osb deklarujcych lektur co najmniej jednej ksiki w cigu 12 miesicy poprzedzaj-
cych badanie oraz tych, ktre zadeklaroway lektur co najmniej 7 ksiek. Z perspektywy
czasu wida, e w latach 20042008 liczba deklarujcych lektur co najmniej jednej
ksiki w cigu roku wyranie spada. O ile przed tym okresem odsetek czytelnikw
oscylowa wok 55%, o tyle od 2008 roku wynosi okoo 40%. W tym samym czasie wy-
ranie zmala odsetek czytelnikw intensywnych, a wic takich, ktrzy czytali 7 i wicej
ksiek w cigu roku. Spadek z poziomu okoo 22% do okoo 1011%, a wic o poow,
potwierdza, e we wskazanym okresie dokonao si istotne zmniejszenie spoecznego
zasigu ksiki. Obecnie mamy do czynienia ze stabilizacj podstawowe wskaniki
mog nieznacznie drgn w gr lub w d, co jednak nie zmienia oglnego obrazu.
37% czytelnikw w 2016 roku, w tym 10% intensywnych to wynik, ktry bardzo dobrze
wpisuje si w dotychczasowy trend.
WYKRES 1.1. Czytanie ksiek w latach 20002016 (dane w proc.)
9
70
56 58
60 54

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


50
50 44
39 41
40 38 37 37

30 24 22 22
20 17
11 12 11 11 10
8
10
0

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2015 2016

Czytajcy co najmniej 1 ksik rocznie


Czytajcy 7 i wicej ksiek rocznie
rdo: BN 20002016

W poprzednich raportach o czytelnictwie Polakw wielokrotnie podkrelalimy, e


praktyki lekturowe s praktykami spoecznymi. Jakkolwiek czytanie ksiek koreluje z wy-
ksztaceniem na poziomie wyszym, to nie wyksztacenie jednostki, lecz jej rodowisko
spoeczne oddziauje pozytywnie z najwiksz si poprzez dokonujc si w rodzinie
socjalizacj czytelnicz, a jeszcze bardziej przez wpyw otoczenia: domownikw, przy-
jaci czy znajomych. Natomiast czynnikiem, ktry zmniejsza prawdopodobiestwo
czytania ksiek, jest orientacja materialistyczna (por. rozdzia 2).
Na pytanie o lektur jakichkolwiek tekstw orientacyjnie duszych ni 3 strony
twierdzco odpowiedziao 46% badanych tyle samo co w 2015 roku.

WYKRES 1.2. Czytanie tekstw duszych ni 3 strony w latach 20122016 (dane w proc.)

70
58
60 51
46 46
50
40
30
20
10
0
2012 2014 2015 2016
rdo: BN 20122016
Jak pokazywalimy w raporcie za rok 2015, nigdzie czytelnictwo ksiek nie ronie. 10
Przyczyn tego stanu rzeczy naley szuka w dokonujcych si w skali globalnej prze-
mianach cywilizacyjnych. Jednoczenie stabilne wskaniki uzyskiwane w Polsce s

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


bardzo niskie i ka pyta rwnie o uwarunkowania lokalne. Wiele wskazuje na to, e
czytanie ksiek nie jest ju dzi wyrnikiem statusu wyszych warstw polskiej klasy
redniej (por. rozdzia 3).
Osoby, ktre nie czytaj adnych ksiek, diagnozuj swoj postaw jako ukszta-
towan w stosunkowo odlegej przeszoci, tzn. coraz rzadziej twierdz, e przestali
czyta ostatnio, przyznajc si albo do tego, e nigdy nie czytali ksiek, albo do tego,
e czytali wycznie w szkole.

WYKRES 1.3. Zerwanie z ksik w latach 20122016 (dane w proc.)

70
63
60 57
51
50 47
39
40 34

30 25
18 18 19
20 14 14
10

0
Nigdy nie czytaem(-am) Czytaem(-am) Czytaem(-am),
adnych ksiek tylko ale ostatnio rzadziej
w szkole/na studiach sigam po ksiki

2012 2014 2015 2016


rdo: BN 20122016
RDA KSIEK 11

Ksiki czytane w 2016 roku najczciej byy poyczane lub otrzymywane od znajomych,

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


kupowane lub pochodziy z ksigozbioru domowego. Na dalszym planie jako rdo
ksiek znalazy si biblioteki, w tym biblioteki publiczne. Legalne i nieformalne po-
branie ksiki z internetu wci stanowi marginalny sposb jej pozyskania.

WYKRES 1.4. rda ksiek czytanych w latach 20122016 (dane w proc.)

40 38

35 34 33
32 31
30 30 30
30
26 25
25 23
21
20 17
16 151615 15
15 13
10
10
5 6
5 2 3 2 3
1 1 1 0 1
0
ow r

rn ni e
p

zn a

te na

rn ni e
ln a

o
e g ie

t
en

te ra ln
ic k

te ra ln
ku

ko ek
m bi
n

d
y

et e
a

ka

et e
a
bl ote
o

io I n
in b a

in b a
om e

ez
do goz

sz iot
Za

z po eg

z po rm
aj cz

r
u

In u
Pr

p u i bl i

l
zn oy

ne
ib

fo
i

bl
B

B
Ks

ie
od P

bi

2012 2014 2015 2016


rdo: BN 20122016

W stosunku do roku poprzedniego w 2016 roku o 2 punkty procentowe zmniejszya si


liczba osb deklarujcych korzystanie z biblioteki publicznej (z 13% do 11%); proporcjo-
nalnie (z 17% do 13%) zmniejszy si rwnie udzia ksiek wypoyczonych z bibliotek
publicznych w odpowiedziach dotyczcych rde czytanych ksiek.
Z rnych rde ksiek korzysta si w rnych sytuacjach i na rnych etapach
ycia. Ksiki najczciej kupuj osoby aktywne zawodowo, przy czym kobiety chtniej
ni mczyni korzystaj z zasobw swoich znajomych. Z bibliotek w najwikszym
stopniu czerpi ksiki osoby nieaktywne zawodowo, w tym uczniowie i studenci, dla
ktrych jest to podstawowe rdo lektur (por. rozdzia 4).
Biblioteki s dla badanych przede wszystkim, ale nie wycznie, wypoyczalniami
ksiek. To take miejsca, do ktrych warto przyj po co innego skorzysta z pomocy
bibliotekarza, wzi udzia w organizowanych tam wydarzeniach kulturalnych albo po
to, by spdzi czas samotnie lub na przykad z dzieckiem w miejscu bezpiecznym,
do ktrego dostp jest bezpatny. Dla czci badanych brak opat zwizanych z korzy-
staniem z biblioteki nie jest tosamy z brakiem jakichkolwiek kosztw, ktre trzeba
ponie. Naley do nich czas stanowicy powszechnie stosowan miar dostpnoci
treci kultury (por. rozdzia 5).
KSIGOZBIORY DOMOWE 12

Coraz wicej osb deklaruje, e nie kupuje ksiek, std coraz wicej jest takich go-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


spodarstw domowych, w ktrych nie ma ani jednej ksiki (22%). Wikszo domo-
wych bibliotek skada si z mniej ni 50 tomw (64%), a takie, w ktrych jest ich co
najmniej500, stanowi okoo 2%. Ksigozbiory domowe funkcjonalizuj si pod ktem
potrzeb edukacyjnych ronie odsetek tych, w ktrych znajduj si wycznie podrcz-
niki i ksiki dla dzieci.

WYKRES 1.5. Zakupy ksikowe (bez podrcznikw szkolnych) w cigu roku


poprzedzajcego badanie w latach 20142016 (dane w proc.)

trudno poda liczb 2

tak, 12 i wicej ksiek 1

tak, 711 ksiek 1

2
tak, 56 ksiek 3
2
5
tak, 34 ksiki 6
4
8
tak, 2 ksiki
6

tak, 1 ksik 7
6
13
nie, ale ksiki kupuj inni 11
domownicy 10
nie, ani ja ani nikt z moich 60
domownikw nie kupi 63
66
adnej ksiki

0 10 20 30 40 50 60 70
2014 2015 2016
rdo: BN 20142016
WYKRES 1.6. Struktura ksigozbiorw domowych w latach 20142016 (dane w proc.)
13
70
60
60 57

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


52
50

40

30
22
17 19 19
20 15 16
8 7
10

0
Papierowe oraz Papierowe (nie tylko Tylko podrczniki Brak ksigozbioru
e-booki i audiobooki podrczniki i ksiki i ksiki dla dzieci
dla dzieci)

2014 2015 2016


rdo: BN 20142016

WYKRES 1.7. Wielko ksigozbiorw domowych w latach 20122016 (dane w proc.)

50
44 44
45 42

40

35

30

25
20 21
18 19
20 17
14
15
11 10
10 8
6
5 5
5 4
1 1
0
do 10 od 11 od 51 od 101 od 201 od 501 powyej
do 50 do 100 do 200 do 500 do 1000 1000

2012 2014 2015 2016


rdo: BN 20122016
DEMATERIALIZACJA PRAKTYK LEKTUROWYCH 14

Jakkolwiek ksiki w formacie cyfrowym (e-booki, skany drukowanych ksiek, a take

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


audiobooki) to bardzo niewielka cz wskazanych jako czytane lub suchane tytuw,
liczba legalnie bd nieformalnie pobranych z internetu ksiek, a take liczba dekla-
rujcych to osb, systematycznie ronie. 7% respondentw w 2016 roku przynajmniej
raz czytao e-booka, tyle samo suchao audiobooka, a mniej wicej poowa z nich wy-
mienia wycznie ksiki, ktre albo odsuchano, albo przeczytano w formie cyfrowej.
Okoo 3% co najmniej pitnastoletnich Polakw uczestniczy w kulturze ksiki bez
porednictwa druku (por. rozdzia 4).
Wyniki bada pozwalaj mwi o tym, e z biegiem czasu coraz mniej osb czyta
pras papierow, a coraz wicej korzysta z prasy elektronicznej oraz internetowych
serwisw informacyjnych. Ponadto wiadomoci w internecie czytamy czciej ni
w prasie drukowanej.

WYKRES 1.8. Czytelnicy prasy drukowanej i czytelnicy prasy elektronicznej


oraz internetowych serwisw informacyjnych w latach 20142016 (dane w proc.)

80

70 66

57 59
60

50
41
40 38 35
30

20

10

0
Czytanie prasy drukowanej Czytanie prasy/wiadomoci w internecie

2014 2015 2016


rdo: BN 20142016
WYKRES 1.9. Czstotliwo czytania prasy drukowanej i prasy/wiadomoci w internecie
w 2016 roku (dane w proc.) 15

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


nie wiem/trudno powiedzie 1

raz w roku 0

2
kilka razy w roku
8

22
kilka razy w miesicu
46

42
kilka razy w tygodniu
35

codziennie lub prawie 33


codziennie 10

0 10 20 30 40 50
Prasa i wiadomoci w internecie (n=1290) Prasa papierowa (n=1869)
rdo: BN 2016

WYBORY LEKTUROWE

Najczciej wymienianym autorem czytanych w 2016 roku ksiek by Henryk Sienkie-


wicz. Zaraz za nim znalaza si E. L. James z Pidziesicioma twarzami Greya. Tak jak
w poprzednich latach Polacy czytali przede wszystkim literatur popularn powieci
sensacyjno-kryminalne romansowo-obyczajowe. Szczeglnym zainteresowaniem cie-
szyy si ksiki stanowice podstaw adaptacji filmowych. Zjawiskiem do niedawna
nieznanym jest zyskiwanie masowej popularnoci przez nowe powieci napisane przez
polskich autorw. Obieg literatury wysokoartystycznej, zwaszcza tej najnowszej, ma cha-
rakter elitarny. Uczestnicz w nim osoby o najwyszym poziomie kapitau kulturowego,
umiejce dokonywa samodzielnych rozrnie i hierarchizacji materii literackiej, ktra
nie zostaa jeszcze poddana wzgldnie jednoznacznym ocenom uprawomocnionym
autorytetem instytucji edukacyjnych (por. rozdzia 6).
2. CZYTELNICTWO 16

SEGMENTY I ZALENOCI

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


PONIEWA OD POCZTKU BADA CZYTELNICTWA
PROWADZONYCH PRZEZ BIBLIOTEK NARODOW PYTAMY
NIE TYLKO O LICZB CZYTANYCH KSIEK, LECZ TAKE O ICH TYTUY,
WIEMY, E GRUPA CZYTELNIKW JEST WEWNTRZNIE
BARDZO ZRNICOWANA.

Pytanie o liczb ksiek czytanych w cigu roku stosowane jest w statystykach jako
jeden z behawioralnych wskanikw aktywnoci kulturalnej. Midzynarodowe bada-
nia PISA wykazay istotny statystycznie zwizek czytania dla przyjemnoci z wyszym
wynikiem w samym tecie, jak i caoksztatem osigni szkolnych1. Czytanie ksiek
dla przyjemnoci mona traktowa jako wskanik kompetencji szerszych ni podsta-
wowa alfabetyzacja (umiejtno czytania) nawet czerpanie przyjemnoci z literatury
popularnej wymaga wczeniejszego treningu czytelniczego, jeszcze wyszym stopniem
zaawansowania jest korzystanie z tekstw naukowych, eseistycznych czy filozoficznych,
nie wspominajc o wyrobieniu potrzebnym do recepcji wspczesnej literatury wyso-
koartystycznej i poezji.
Uproszczeniem byoby wnioskowanie o postawach czytelniczych wycznie na pod-
stawie pytania o liczb przeczytanych ksiek. Twierdzco na to pytanie odpowiadaj
zarwno odbiorcy ambitnej literatury, wysoko wykwalifikowani specjalici, dla ktrych
czytanie literatury fachowej jest sednem wykonywanej przez nich pracy, jak i rodzice
czytajcy dzieciom bajki przed snem. Wahania oglnego odsetka deklaracji o czytanie
ksiek nie informuj nas jednak o tym, czy zaobserwowane zmiany dotykaj rnych
typw czytelnikw w takim samym stopniu.
Poszukujc adekwatnego sposobu opisu rnych poziomw czytelniczego zaanga-
owania, Grayna Straus i Katarzyna Wolff wprowadziy rozrnienie na czytelnikw

1 Por. Z. Zasacka, K. Bulkowski, Zaangaowanie w czytanie a osignicia szkolne gimnazjalistw, Edu-


kacja 2015, nr 4 (135), s. 107129..
rzeczywistych i czytelnikw sporadycznych2, jako kryterium traktujc deklaracje 17
dotyczce liczby czytanych ksiek. Kolejn prb zniuansowania oglnej kategorii
czytelnikw byo wyodrbnienie z niej podgrupy omniczytelnikw3, a wic osb, ktre

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


oprcz czytania ksiek regularnie praktykuj lektur pozostaych rodzajw tekstw
pimienniczych (prasa w wydaniu papierowym i/lub internetowym, dusze teksty
przynajmniej raz w miesicu), korzystajc z rnych formatw (take cyfrowych). Spadek
czytelnictwa prasy drukowanej zwizany z upowszechnieniem dostpu do internetu
rozmy zarwno dystynktywno kategorii omniczytelnikw (dostp do internetu
dziki technologiom mobilnym jest w zasadzie powszechny), jak i jej porwnywalno
w czasie (umiejtno korzystania z komputera i internetu nie wiadczy ju o posiadaniu
dodatkowych kompetencji).
Dynamika procesw spoecznych w obszarze praktyk czytelniczych zmusza nas do
poszukiwania coraz lepszych metod ich pomiaru i opisu oraz sigania po zaawanso-
wane narzdzia analityczne, dziki ktrym moemy zaobserwowa wspzmiennoci
niewykrywalne w dotychczasowym ujciu. Jednym z nich jest segmentacja metod
klas ukrytych.
Segmentacja to procedura polegajca na podziale danej zbiorowoci na podgru-
py w taki sposb, aby jednostki przyporzdkowane do poszczeglnych segmentw
byy do siebie jak najbardziej podobne wewntrzgrupowo i jak najbardziej rniy si
midzygrupowo. Segmentacja metod klas ukrytych idzie krok dalej. Opiera si na
zaoeniu, e opinie deklarowane ankieterowi w trakcie badania, jednostkowe prefe-
rencje, dokonywane wybory i praktykowane zachowania s widocznymi manifestacjami
ukrytej zmiennej, jak na potrzeby naszego badania moemy okreli nazw stosunek
do ksiek i ich czytania. Segmentacja metod klas ukrytych klasyfikuje badanych na
podstawie wartoci zmiennej ukrytej obliczonej z wartoci, jakie przyjmuj poszcze-
glne zmienne skadowe. Aby znale si w grupie omniczytelnikw, naleao speni
wszystkie z nastpujcych kryteriw: odpowiedzie twierdzco na pytanie o czytanie
duszych tekstw w cigu miesica, czytanie prasy w tradycyjnej wersji papierowej
i/lub internetowej, czytanie ksiek oraz regularne korzystanie z internetu i czytanie
dostpnych w nim treci. W przypadku segmentacji metod klas ukrytych, w grupie
czytelnikw zaangaowanych moe znale si osoba, ktra odpowiedziaa przeczco
na pytanie o czytanie ksiek, lecz stopie natenia innych praktyk (np. kupowanie
ksiek, rozmawianie o nich z innymi, liczba czytelnikw w rodzinie i wrd znajomych,
czytanie prasy, wyraane opinie) by tak wysoki, e zostaa ona przyporzdkowana
do tej wanie grupy, poniewa pod innymi wzgldami zachowywaa si jak czytelnik
zaangaowany.
2 Por. m.in.: G. Straus, K. Wolf, S. Wierny, Ksika na pocztku wieku, Warszawa 2004; G. Straus, K. Wolff,
Czytanie, kupowanie, wypoyczanie, Warszawa 2006.
3 Por. I. Kory, O. Dawidowicz-Chymkowska, Spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2010 roku: Bilans
dwudziestolecia, Warszawa 2012; O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, Stan czytelnictwa wPolce
w2012 roku: Transmisja kultury pisma, Warszawa 2015.
Rzecz jasna wnioskowanie o stanie czytelnictwa na podstawie deklaracji na pytania 18
wyizolowane z kontekstu spjnych praktyk czytelniczych moe by zawodne. Kto, kto
raz na kilka lat siga po ksik E. L. James lub Dana Browna, zaintrygowany towarzy-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


szcym ksice kontrowersjom lub jej ekranizacj, nie staje si automatycznie wyrobio-
nym czytelnikiem ksiek, podobnie jak ten, kto ze wzgldu na splot rnych wydarze
(zmiana rl spoecznych, podjcie pracy, narodziny dziecka itp.) chwilowo ogranicza
swoj aktywno lekturow, nie traci wszystkich nabytych do tej pory kompetencji. Przy
uyciu segmentacji zdolnej uwzgldni wspzmienno wielu parametrw staramy si
zrekonstruowa trwae orientacje wzgldem czytania ksiek, ktre s mniej podatne
na wahania wynikajce z konfiguracji czynnikw losowych.

SEGMENTACJA CZYTELNIKW

Zainspirowani wynikami brytyjskich bada czytelnictwa, w wikszym stopniu wczy-


limy w zakres naszych zainteresowa komponent afektywny jak si okazao, z do-
brym skutkiem4. Oprcz tradycyjnych deklaracji dotyczcych czytanych w 2016 roku
ksiek oraz typw prasy, w segmentacji wykorzystano szereg dodatkowych informacji,
m.in. na temat zakupw ksiek i skali przeznaczanych na to kwot, objtoci ksigo-
zbiorw domowych, stopnia zanurzenia w spoecznych interakcjach towarzyszcych
obiegowi ksiek, korzystania z bibliotek, e-bookw i audiobookw, natenia praktyk
czytelniczych oraz zrnicowania zaspokajanych w ten sposb potrzeb czy intensyw-
noci socjalizacji czytelniczej. Dodatkowym wymiarem rnicowania by aspekt emocji
i postaw towarzyszcych lekturze ksiek, ktry okaza si zaskakujco nony, dzielc
badanych na 5 segmentw 5.

WYKRES 2.1. Segmentacja typw czytelnikw i wielko wyodrbnionych segmentw


(dane w proc.)

Generalnie nieczytajcy
Czytelnicy tradycyjni
Czytelnicy zaangaowani
26
Czytelnicy
emocjonalnie zdystansowani
Nieczytajcy ksiek
7

48 13 5
rdo: BN 2016

4 A. Gleed, Booktrust Reading Habits Survey 2013, DJS Research Limited www.booktrust.org.uk/usr/
library/documents/main/1576-booktrust-reading-habits-report-final.pdf [dostp: 14.04.2017].
5 Autorem segmentacji jest Jacek Dohnalik z Kantar Public.
Generalnie nieczytajcy to najliczniejszy segment, do ktrego naley prawie co 19
drugi z naszych respondentw (48%). S to osoby, ktre nawet jeli czasem co czytaj,
to robi to sporadycznie, sigajc po pras lokaln lub tabloidy. To, co je wyrnia, to

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


emocjonalne odrzucenie lektury, a zwaszcza ksiek. Nie czytaj i nie lubi tego robi,
cho pewnie czasem zdarza im si zrobi wyjtek dla jakich ksiek funkcjonalnych czy
autorw w stylu E. L. James lub Dan Brown. W stosunku do pozostaych segmentw maj
najskromniejsze ksigozbiory (jeli w ogle maj w domach jakie ksiki), najrzadziej
kupuj ksiki, nie korzystaj z bibliotek. W zasadzie nie uczestnicz w zwizanych
z ksik interakcjach spoecznych. Ich socjalizacja w najmniejszym stopniu sprzyjaa
wyksztaceniu i utrwaleniu nawykw czytelniczych. Staje si to bardziej zrozumiae, jeli
spojrzymy na ich kompozycj spoeczno-demograficzn. S to czsto osoby starsze
powyej 50 roku ycia, relatywnie gorzej sytuowane, z wyksztaceniem podstawowym
i zasadniczym zawodowym oraz przewag robotnikw i rolnikw, cho znajdziemy
wrd nich take dyrektorw. Obecnie cz z nich to ju emeryci, jest wrd nich take
wicej osb owdowiaych i rozwiedzionych. Jest to grupa o zblionej proporcji kobiet
i mczyzn.
Nieczytajcy ksiek to may segment liczcy zaledwie 5%. Jeli generalnie nie-
czytajcych z racji wikszego udziau osb w podeszym wieku metaforycznie potrak-
tujemy jako pokolenie rodzicw, a nawet dziadkw, to nieczytajcych ksiek moemy
umownie potraktowa jako ich dzieci, czyli pokolenie ojcw, ze wzgldu na znaczny
udzia mczyzn (60%) w wieku 3049 lat (onatych lub pozostajcych w zwizkach
partnerskich). Take i w tym segmencie znajdziemy robotnikw, ale rwnie grup pry-
watnych przedsibiorcw. S nieco lepiej wyksztaceni ni ich dziadkowie (zwaszcza
w kierunkach technicznych i na poziomie zawodowego wyksztacenia redniego). Jeeli
wemiemy pod uwag deklarowany dochd i ilo zgromadzonych dbr, to cakiem
niele radz sobie w yciu. W przeciwiestwie do generalnie nieczytajcych czytaj, tyle
e nie s to ksiki. Ich postawa wzgldem ksiek pozostaje negatywna (deklaruj, e
nie lubi czyta ksiek i w takim samym stopniu jak generalnie nieczytajcy nie bior
udziau w interakcjach zwizanych z ksikami), jest jednak nieco agodniejsza. Zdarza
im si ksiki kupowa, w stosunku do poprzedniej grupy wicej maj ich w swoich
domach. W przeciwiestwie do generalnie nieczytajcych czytaj cakiem intensywnie,
zwaszcza w internecie, sigajc rwnie po pras. S grup, ktra najczciej i najinten-
sywniej czyta po to, aby by na bieco z aktualnymi wydarzeniami (pod tym wzgldem
jako jedyna przewysza nawet czytelnikw zaangaowanych), a take dla rozrywki oraz
samorozwoju i zgbiania interesujcych tematw.
Czytelnicy tradycyjni (26%) to grupa demograficznie bliska generalnie nieczyta-
jcym. S w podobnym wieku, a nawet nieco starsi (powyej 60 roku ycia) i w zblionej
sytuacji materialnej. Rni ich diametralnie inny stosunek do ksiek, nawet jeli s to
postawy nieco odwitne. Osoby nalece do tego segmentu lubi czyta ksiki. Wy-
raaj przychylne ksikom opinie, cho na co dzie nie czytaj ich zbyt wiele. S te
gbiej zaangaowane w towarzyszce ksikom interakcje spoeczne. Z racji swego 20
wieku s to tradycjonalici a raczej tradycjonalistki bo w grupie tej znajdziemy prze-
wag kobiet (58%) oraz sporo gospody domowych. Preferuj czytanie ksiek w ich

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


tradycyjnej postaci, podobnie jak papierow pras, ktr rwnie czytuj (zwaszcza
magazyny kobiece). Zdarza im si korzysta z bibliotek. Maj nieco lepsze wyksztacenie
i wyszy status zawodowy ni generalnie nieczytajcy. W grupie tej znajdziemy rolniczki,
ktre czytaj ksiki i lubi to robi. Wydaje si, e w przypadku tego segmentu wan
agend socjalizacji czytelniczej bya szkoa publiczna, co mona dostrzec w odpo-
wiedziach dotyczcych czytania lektur szkolnych oraz ksiek czytanych dla wasnej
przyjemnoci. Co ciekawe, wiele z tych osb czytao swoim dzieciom i innym na gos,
cho same rzadko miay tego typu dowiadczenia.
Trzymajc si przyjtej metaforyki, czytelnikw zaangaowanych (13%) mogli-
bymy okreli mianem matek i crek (58% kobiet) wychowanych przez czytajce
im babcie z grupy czytelnikw tradycyjnych. Rozpito wieku (1549 lat) wskazuje,
e w segmencie tym obok siebie znalazy si dwa pokolenia: osoby zatrudnione na
stanowiskach kierownikw, wysoko wykwalifikowanych specjalistw i pracownikw
umysowych, jak te uczniowie i studenci oraz osoby pracujce dorywczo; single i osoby
w zwizkach partnerskich. Na tle pozostaych segmentw grupa ta charakteryzuje si
najwyszym poziomem wyksztacenia (od redniego w gr), najlepsz znajomoci
jzykw obcych oraz zatrudnieniem gwnie na stanowiskach nierobotniczych, a take
optymalnymi warunkami socjalizacji czytelniczej (najwyszy udzia rodzicw o wy-
ksztaceniu wyszym oraz najwysze wartoci indeksu socjalizacji).
Jest to elitarna grupa zagorzaych mionikw ksiek, z najsilniejszym adunkiem
emocjonalnego zaangaowania, przekadajcym si na intensywno praktyk czytel-
niczych: czytaj najwicej ze wszystkich segmentw i kolekcjonuj ksiki w swoich
ksigozbiorach. Ich inteligencki rodowd potwierdza nawyk czytania tygodnikw spo-
eczno-politycznych oraz dziennikw oglnopolskich. S to najliczniejsi (zapewne te
najhojniejsi) nabywcy ksiek. Korzystaj z bibliotek, czytaj we wszystkich formatach,
z najwysz czstotliwoci i dla najwikszej liczby powodw. Jest to te grupa o naj-
wyszym zaangaowaniu w towarzyszce ksikom interakcje spoeczne. Co istotne,
przedstawicieli tego segmentu znajdziemy nie tylko w najwikszych orodkach prze-
mysowo-akademickich (cho w miastach powyej 500 tys. jest ich rzeczywicie nieco
wicej), lecz take wrd mieszkacw wsi, nawet tych zlokalizowanych poza obrzeami
najwikszych miast.
Najbardziej intrygujc grup, jak zidentyfikowalimy dziki tej segmentacji, s
czytelnicy emocjonalnie zdystansowani wobec ksiek (7%). W grupie tej znaj-
dziemy wielu uczniw i studentw, w zblionej proporcji mczyzn i kobiet, moemy
wic uzna je za pokolenie dzieci. Osoby, ktre algorytm przyporzdkowa do tej
kategorii, czytaj ksiki w nateniu podobnym do czytelnikw tradycyjnych, posia-
daj je w swoich domach i korzystaj z formatw elektronicznych, a nawet angauj
si w zorientowane na ksiki interakcje spoeczne. Tym, co ich wyrnia, jest wikszy 21
emocjonalny dystans, manifestujcy si najwyszym odsetkiem odpowiedzi ani lu-
bi, ani nie lubi na pytanie o to, czy lubi czyta ksiki. W rnicowaniu motywacji

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


czytelniczych przypominaj nieczytajcych ksiek ojcw, sami czytajc nieco wicej
na potrzeby pracy i nauki. Wyranie przedkadaj pras internetow nad papierow
i niechtnie pac za ksiki, kupujc ich mniej ni czytelnicy zaangaowani i tradycyjni.

WYKRES 2.2. Zindeksowane wartoci odpowiedzi na pytanie: Prosz powiedzie, w jakim


stopniu ponisze stwierdzenia pasuj do Pana(-i) w wyrnionych segmentach czytelnikw
(dane w proc.)

to do mnie nie pasuje to do mnie pasuje

lubi rozmawia z innymi


o ksikach

czytanie poprawia mi humor


i nastrj

czytanie wzbogaca
moje ycie

lubi dostawa ksiki


w prezencie

czytanie jest przyjemne

czytajc, relaksuj si
i odpoczywam

lubi czyta ksiki

czytanie to nie rozrywka


dla ludzi jak ja

internet zastpi ksiki


w cigu 20 lat

wol internet ni czyta ksiki

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
WYKRES 2.2. Zindeksowane wartoci odpowiedzi na pytanie: Prosz powiedzie
w jakim stopniu ponisze stwierdzenia pasuj do Pana(-i) w wyrnionych segmentach 22
czytelnikw cd. (dane w proc.)

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


to do mnie nie pasuje to do mnie pasuje

wol TV ni czyta ksiki

czytanie jest nudne

trudno mi trafi na ksik,


ktra by mnie zainteresowaa

czytanie sprawia mi
duo wysiku

ksika szybko mi si nudzi

nie mam czasu na czytanie

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

Czytelnicy zaangaowani (n=421)


Czytelnicy emocjonalnie zdystansowani (n=206)
Czytelnicy tradycyjni (n=841)
Nieczytajcy ksiek (n=174)
Generalnie nieczytajcy (n=1507)
rdo: BN 2016

Generalnie nieczytajcy (48%) oraz nieczytajcy ksiek (5%) to cznie ponad poowa
Polakw w wieku 15 i wicej lat. Jest to grupa, na ktr typowe formy promocji czytel-
nictwa bd oddziaywa z potencjalnie mizernym skutkiem, poniewa strukturalne
i biograficzne czynniki sprzyjajce nieczytaniu s w tym przypadku wzmacniane przez
negatywne emocje towarzyszce lekturze ksiek. Z kolei grupa czytelnikw emocjonal-
nie zdystansowanych, to pynny elektorat, ktry w przyszoci moe porzuci dzisiejsze
sympatie lekturowe, zasilajc grup nieczytelnikw. Najbardziej lojalne wzgldem
ksiek grupy czytelnicy zaangaowani (13%) oraz czytelnicy tradycyjni (26%) to
take segmenty, w ktrych tradycyjne formy promocji, jak festiwale literackie, spotkania
z autorami czy audycje w mediach, przynios skutek najbliszy oczekiwaniom.
MODELOWANIE STRUKTURALNE 23

O tym, e zdobycie wyszego wyksztacenia sprzyja nabyciu i utrwaleniu kompetencji

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


czytelniczych, piszemy w naszych raportach ju od dawna. W nowszych badaniach sporo
uwagi powicilimy te kwestii socjalizacji czytelniczej i wyjciowych dysproporcji w za-
sobach kapitau kulturowego, operacjonalizowanego przez poziom wyksztacenia i status
zawodowy rodzicw 6. Konsekwentnie podkrelamy spoeczn natur praktyk czytelni-
czych, wskazujc na wynikajce z tego implikacje dla dziaa promujcych czytelnictwo.
Jaka jest jednak wzajemna relacja i sia oddziaywania tych powizanych ze sob
czynnikw? Technik, dziki ktrej mona to oszacowa, jest modelowanie rwna
strukturalnych. Trzy modele strukturalne7, zbudowane na podstawie wynikw z lat
2014, 2015 i 2016, wskazyway podobny ukad czynnikw wyjaniajcych zmienn
ukryt czytanie ksiek. Na wykresie 2.3 prezentujemy model skonstruowany dla
danych z 2016 roku. Kierunek zalenoci midzy zmiennymi ilustruj groty wektorw,
podczas gdy grubo linii i warto liczbowa informuj o sile wzajemnych oddziaywa8.

WYKRES 2.3. Wybrane czynniki sprzyjajce i niesprzyjajce czytaniu ksiek

+0,27
Czytanie Aktywno
+0,44 ksiek kulturalna
Czytajce
otoczenie +0,20

+0,38 Poczucie sensu


ycia
+0,14 +0,14
Socjalizacja
+0,9 czytelnicza
w rodzinie Indeks
Poziom
+0,15 wyksztacenia wraliwoci
+0,30 respondenta spoecznej
Poziom -0,12
wyksztacenia
rodzicw -0,14 Orientacja
materialistyczna

rdo: BN 2016

W relacji do innych czynnikw oddziaywanie poziomu wyksztacenia respon-


denta jest relatywnie niewielkie 0,14. Moe to wynika Stan czytelnictwa w Polsce
w 2015roku, Warszawa 2016 www.bn.org.pl/download/document/1459845698.pdf
[dostp: 14.04.2017]. ni po jej ukoczeniu i zdobyciu dyplomu ukoczenia studiw.

6 D. Michalak, I. Kory, J. Kope, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku, Warszawa 2016 www.bn.org.
pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.04.2017].
7 Autorem analiz jest dr Joanna Ciecielg.
8 RMSEA=0,045.
O wiele waniejszy jest wpyw socjalizacji czytelniczej w rodzinie (0,38). Co 24
ciekawe, cho daje si zaobserwowa pozytywny wpyw zmiennej poredniczcej,
jak jest poziom wyksztacenia rodzicw, na intensywno socjalizacji czytelniczej

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


w rodzinie, to nie jest on a tak silny (zaledwie 0,15). Oznacza to, e take dzieci mniej
wyksztaconych rodzicw mogy w sprzyjajcej konfiguracji warunkw zosta zsocjali-
zowane do czytania ksiek, co szczegowo omawialimy w zeszorocznym raporcie9.
Jeszcze silniejszym predykatorem czytania ksiek okaza si wpyw otoczenia
(0,44). Jeli wrd czonkw rodziny oraz przyjaci i znajomych badanego przewaaj
czytelnicy ksiek zwiksza to szans na to, e i on bdzie czyta. Wyjanie tej za-
lenoci mona poszukiwa w teoriach konformizmu spoecznego, wzoru osobowego,
grup odniesienia czy dynamicznych ukadw spoecznych.
Rwnie interesujcym wynikiem jest ujemny wpyw szczeglnego rodzaju postawy,
okrelonej w modelu mianem orientacji materialistycznej10. W rzeczy samej, z per-
spektywy osb oceniajcych innych przez pryzmat drogich domw, samochodw
i ubra fakt, czy czytaj oni ksiki, ma znaczenie marginalne, a moe by wrcz kontr-
produktywne. Orientacja materialistyczna dzisiejszych respondentw, podobnie jak
ich obecne zamiowanie do ksiek, moe by transferowana midzypokoleniowo, co
wyjaniaoby saby, lecz ujemny (-0,14) zwizek dzisiejszej postawy materialistycznej
z intensywnoci ukierunkowanej na ksiki socjalizacji w dziecistwie.
Wska grupa czynnikw, ktre w mierzalny sposb wpywaj na podejmowanie
i intensywno praktyk czytelniczych oraz niewielka sia zaobserwowanych oddziaywa
jest wynikiem optymistycznym. Oznacza to, e prawdopodobiestwo przynalenoci
do grupy zaangaowanych czytelnikw ksiek nie jest w bezporedni sposb zdeter-
minowane statusem majtkowym czy wyksztaceniem rodzicw, ale te nie przekada
si na wyszy dochd czy pewno zatrudnienia. Potwierdzilimy natomiast dodatni
wpyw aktywnoci lekturowej na aktywno kulturaln, poczucie sensu ycia oraz wik-
sze pokady wraliwoci i empatii spoecznej11, wyznaczajc tym samym obiecujce
kierunki przyszych poszukiwa.

9 D. Michalak, I. Kory, J. Kope, op. cit.


10 Zmienna orientacja materialistyczna zostaa utworzona z odpowiedzi na dwa pytania zreplikowane
z Diagnozy Spoecznej: W jakim stopniu ponisze stwierdzenia odpowiadaj Pana(i) odczuciom
i przekonaniom?: Podziwiam ludzi, ktrzy maj drogie domy, samochody i ubrania oraz Miar
yciowego sukcesu jest stan posiadania rnych dbr materialnych.
11 Aktywno kulturalna to zmienna utworzona z odpowiedzi na pytanie: Mniej wicej jak czsto

zdarza si Panu(i) prowadzi ycie kulturalne (wyjcia do kina, teatru, na wystawy, koncerty). Po-
czucie sensu ycia to zmienna latentna, utworzona na podstawie wyboru nastpujcych stwierdze
z Diagnozy Spoecznej: Moje ycie mimo bolesnych dowiadcze ma sens i du warto oraz
W trudnych sytuacjach mog zawsze liczy na pomoc yczliwych mi ludzi. Zmienna indeks wra-
liwoci spoecznej zostaa utworzona na podstawie wyboru stwierdzenia: Naley by wraliwym
na innych ludzi i gotowym do niesienia im pomocy zamiast: Naley koncentrowa si na walce
owasne sprawy i nie zwaa na innych oraz wyboru stwierdzenia: Oglnie rzecz biorc, wikszoci
osb mona ufa zamiast: W stosunkach z innymi ludmi trzeba by bardzo ostronym.
3. POLSKA MNIEJ 25

KSIKOWA.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


CZYTELNICTWO
KIEROWNIKW
I SPECJALISTW
W LATACH 20022016 SONDA PROWADZONY NA ZLECENIE
BIBLIOTEKI NARODOWEJ ZANOTOWA SPADKI DEKLARACJI
CZYTANIA KSIEK WE WSZYSTKICH GRUPACH ZAWODOWYCH.

Do gbszych analiz skaniaj szczeglnie wyniki bada czytelnictwa w gronie kadry


zarzdzajcej i specjalistw: w roku 2002 lektur przynajmniej jednej ksiki w cigu roku
wrd przedstawicieli kadr kierowniczych i specjalistw deklarowao a 97% badanych,
dzi nieco ponad poowa (56%). To spadek o 42%. Czytanie, z praktyki powszechnej
w tej grupie, stao si praktyk ledwie czst.
W porwnaniu z nimi skala spadku wrd studentw (-20%) wydaje si umiarkowana,
a wrd prywatnych przedsibiorcw (-5%) wrcz minimalna.
W omawianym okresie grupa kierownikw i specjalistw przestaa by te wy-
jtkowa pod wzgldem intensywnoci lektury wrd tych przedstawicieli tej grupy
zawodowej, ktrzy czytali ksiki, w 2002 roku przewaali czytelnicy intensywni, czyli
ci, ktrzy czytali po siedem i wicej ksiek rocznie byo ich 69%. Dzi czytelnicy
zakwalifikowani do grupy kierownikw i specjalistw nie wyrniaj si intensywno-
ci lektury ksiek rwnie wyranie udzia czytelnikw intensywnych w podgrupie
czytajcych kierownikw i specjalistw spad i wynosi dzi 40%, a wic niewiele wi-
cej ni wrd pracownikw administracji lub usug i nie tak wiele wicej ni wrd
robotnikw.
WYKRES 3.1. Zmiana odsetka czytelnikw w grupach zawodowych w latach 20022016
(dane w proc.) 26

-45

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


55
bezrobotni 43
30

-16
37
emeryci i rencici 39
31

-20
90
studenci/uczniowie 80
72

-57
43
robotnicy 32
19

-22
34
rolnicy
27
brak danych
-23
pracownicy umysowi usug 64
53
lub administracji 49

-42
97
kadra zarzdzajca i specjalici 74
56

-5
48
prywatni przedsibiorcy brak danych
45

-100 -80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80 100

2002 2006 2016


Zmiana w latach 20022016 rdo: BN 20022016

WYKRES 3.2. Odsetki czytelnikw intensywnych w gronie czytelnikw ksiek


wedug grup zawodowych w latach 2002 i 2016 (dane w proc.)

70

60

50 bezrobotny
kierownik lub specjalista
pracownik administracji lub usug
40
robotnik

30

20
rdo: BN 20022016
2016 2002
Spadku czytelnictwa ksiek w poszczeglnych grupach zawodowych nie mona wy- 27
jania tym, e doczyli do nich nowi modzi, ktrzy maj inne nawyki czytelnicze
i zaniaj wskaniki opisujce cae grupy. Analiza odpowiedzi na pytanie o czytanie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


ksiek w podgrupach wiekowych przedstawicieli rnych grup zawodowych wskazuje
bowiem, e starsi (od 40 lat wzwy) przedstawiciele tych grup czytaj podobnie c zsto
jak modsi (2039 lat). Jeli jaka rnica jest istotna1 jak ta w grupie prywatnych
przedsibiorcw to dziaa odwrotnie, tzn. modzi prywatni przedsibiorcy rzadziej
obywaj si bez kontaktu z ksik ni ich starsi koledzy. Modzi, jeli wpywaj jako
na wskaniki w grupach, to raczej podnosz je ni obniaj (por. tabela 3.1) 2.
By moe dzisiejsi respondenci zakwalifikowani do podgrupy starszych, kiedy byli
w wieku kwalifikujcym ich do modszych, czytali czciej ni ci, ktrzy nale do tej
kategorii dzisiaj. Ale dzisiejsi pracownicy po czterdziestce czytaj tak samo czsto lub
rzadziej ni ich modsi wsppracownicy czy biznesowi rywale.

TABELA 3.1. Deklaracje czytania ksiek w grupach zawodowych (dane w proc.)

Deklaracje Pracownicy
Prywatni Kierownicy
czytania ksiek administracji Robotnicy rednia
przedsibiorcy i specjalici
w cigu roku lub usug w
poprzedzajcego populacji
badanie modsi starsi modsi starsi modsi starsi modsi starsi

Wcale 45 60 42 47 49 53 79 85 64
Do szeciu
52 37 34 33 34 32 17 12 25
ksiek
Siedem i wicej
3 2 24 20 16 15 4 4 11
ksiek
n= 33 43 130 103 291 236 394 422 3149

rdo: BN 2016

Z tej obserwacji mona wycign wniosek, e spadek czytelnictwa w gronie kierownikw


i specjalistw nie jest zmian zwizan z rnicami pomidzy modszymi a bardziej
dowiadczonymi przedstawicielami tej grupy zawodowej, ale zmian praktyk caej
grupy zawodowej. Modszy wiek, jeli czemu w ktrej z omawianych grup sprzyja, to
wanie wyszemu czytelnictwu.

1 W tekcie rozdziau, o ile nie zaznaczono inaczej, jeli porwnywane s czstoci wskaza dwch
konkretnych grup, to s one istotne statystycznie na poziomie p < 0.05. Istotno statystyczna nie
jest natomiast oznaczana w tabelach w rozdziale. Informacje na ten temat znale mona w aneksie
raportu.
2 Wikszo operacji analitycznych wykonywano na caej badanej prbie (N=3149), ale nie wszystkie
podgrupy s prezentowane w tabelach i wykresach. rednie dla badanej populacji s liczone dla caej
badanej prby z wyjtkiem danych na temat korzystania z internetu, ktre s liczone wycznie dla
populacji uytkownikw internetu (n=2055).
DLACZEGO KIEROWNICY I SPECJALICI? 28

W skad kierownikw i specjalistw wchodz zarwno menederowie wyszego szczebla

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


(tych jest najmniej), kadra zarzdzajca szczebla redniego (dyrektorzy, kierownicy),
jak i specjalici o wysokich kwalifikacjach (tych jest najwicej), a wrd nich lekarze,
prawnicy, inynierowie czy pracownicy naukowi. Inni pracownicy umysowi zajmujcy
nisze stanowiska w administracji lub usugach zostali zakwalifikowani do odrbnej
kategorii, tj. pracownikw administracji lub usug. Ci za, ktrzy prowadz dziaalno
gospodarcz do prywatnych przedsibiorcw.

WYKRES 3.3. Kto wchodzi w skad grupy kierownikw i specjalistw (w liczbach badanych)

Kadra zarzdzajca wyszego szczebla


17
Kadra zarzdzajca redniego szczebla:
dyrektor, kierownik
58
Specjalista, samodzielny pracownik
o wysokich kwalifikacjach, z wyszym
158 wyksztaceniem, wolny zawd

rdo: BN 2016

Grupa kierownikw i specjalistw jest szczeglnie wysoko wykwalifikowan i wyspecja-


lizowan podgrup pracownikw umysowych. Przedstawiciele tej grupy zawodowej
dwukrotnie czciej ni prywatni przedsibiorcy czy pracownicy administracji i usug,
czyli pozostae grupy pracownikw umysowych, dysponuj wyszym wyksztaceniem
(por. wykres 3.4).

WYKRES 3.4. Struktura wyksztacenia grup zawodowych (dane w proc.)

prywatny
przedsibiorca 9 10 47 34

kierownik
23 27 67
lub specjalista
pracownik
2 8 58 33
administracji lub usug

rolnik 11 55 27 8

robotnik 12 52 33 3

rednia dla
populacji 18 32 36 15

Podstawowe rednie
Zasadnicze zawodowe Wysze
rdo: BN 2016
Dlatego te spadek czytelnictwa w tej grupie zawodowej wydaje si szczeglnie inte- 29
resujcy. Moe bowiem oznacza, e w polskiej kulturze czytanie ksiek przestaje
by praktyk powszechn nie tylko w skali caego spoeczestwa, ale take wrd elit

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


zawodowo-intelektualnych.
Obserwujc spoeczne zrnicowanie praktyk czytelniczych wedug zmiennych
takich jak miejsce zamieszkania, wiek, dochody czy poziom wyksztacenia, wielokrotnie
wskazywalimy w tradycji bada czytelnictwa prowadzonych w Bibliotece Narodowej na
spoeczne rozwarstwienie praktyk kulturowych. Staralimy si odpowiada na pytania
o to, jakie cechy predysponuj Polakw do czytania ksiek i zaangaowania w inne
praktyki lekturowe, a take w jaki sposb czytelnictwo ksiek czy socjalizacja czytel-
nicza mog by ksztatowane przez struktur spoeczn, wpisujc si w dziedziczenie
pozycji spoecznej po rodzicach i nasikanie otoczeniem. Tym razem chcemy na
chwil skoncentrowa si na tych, ktrym udao si w dorosym yciu znale w gronie
zawodowo-intelektualnej elity.
Kada grupa spoeczna funkcjonuje w pewnym otoczeniu ekosystemie kultu-
rowym, na ktry skadaj si relacje z innymi przedstawicielami tej samej grupy, z jej
dalszym otoczeniem, a take z rynkami, ideologiami i tradycjami, technologi i orga-
nizacj spoeczn. Tak gigantyczna zmiana caej grupy zawodowej, jak zaobserwo-
walimy w charakteryzujcej si wysokim wyksztaceniem zbiorowoci kierownikw
i specjalistw, moe mwi co wanego o zmianach w organizacji owego ekosystemu.
Ze wzgldu za na szczeglne usytuowanie tej grupy w wyszych warstwach struktu-
ry spoecznej w rolach przeoonych i ekspertw zmiany jej ekosystemu praktyk
kulturowych s szczeglnie istotne dla caej ukadanki, ktr nazywamy spoecznymi
dystrybucjami praktyk. Skoro bowiem kierownicy i specjalici s najsilniej zwizani
z informacj i wiedz jako towarami, skoro s forpoczt spoeczestwa informacyjne-
go, skoro to oni zlecaj zadania pracownikom, oceniaj ich postpowanie i podejmuj
decyzje ksztatujce w znacznej mierze ycia pozostaej czci spoeczestwa, ich
zaangaowanie w kultur jest probierzem przeksztace caej kultury. Grupa kierow-
nikw i specjalistw jest bowiem w najwyszym stopniu zwizana z przetwarzaniem
informacji, wyznaczaniem kierunkw zorganizowanego dziaania, organizowaniem
debaty publicznej, wreszcie z budowaniem innowacyjnej gospodarki.
Dlatego w niniejszym rozdziale powicamy tej grupie szczegln uwag. Staramy
si niuansowa stosunek tej grupy do czytania w ogle, take niezwizanego z ksikami
jako takimi, by w ten sposb mwi o wspczesnej polskiej kulturze w szerszym sensie,
a take o roli, jak w tej kulturze peni dzi ksika.

DZIECICA SOCJALIZACJA DO CZEGO?

Zadajc seri pyta o elementy rodzinnej i szkolnej socjalizacji do czytania, zarejestro-


walimy znaczn rnic pomidzy grup pracownikw umysowych a pracownikami
fizycznymi. Robotnicy i rolnicy znacznie rzadziej od pracownikw umysowych czytali
w dziecistwie dla przyjemnoci, cho nie rni si w rwnie istotny sposb czstoci 30
deklaracji czytania obowizkowych lektur szkolnych ta ostatnia wydaje si sabiej
rnicowa obie zbiorowoci. Obserwujemy jednak, e dzisiejszym pracownikom

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


umysowym czciej w dziecistwie czytali ksiki rodzice. Przedstawiciele tej grupy
czciej deklarowali take odbieranie zacht do czytania ze strony innych domownikw
i rozmawianie o ksikach w rodzinnym domu.
Grupa kierownikw i specjalistw deklarowaa odbieranie wszystkich elementw
dziecicej socjalizacji do czytania nieco czciej od pozostaych grup pracownikw
umysowych, ale poszczeglne rnice przewanie nie s istotne statystycznie. Za-
chty do czytania ze strony najbliszej rodziny byy w biografiach kierownikw i spe-
cjalistw niemal powszechne (80%), niewiele rzadsze byo czytanie dla wasnej przy-
jemnoci (71%).
Indeks ksikowoci socjalizacji dziecicej, ktry prezentujemy w tabeli 3.2, wska-
zuje, jak mocno zwizane z ksikami byo wychowanie badanych, przede wszystkim
w ramach socjalizacji rodzinnej. Im wyszy indeks, tym bardziej ksikowe byo
wychowanie danej grupy3. Obserwujemy, e kierownicy i specjalici cechuj si zde-
cydowanie ponadprzecitn wartoci tego indeksu wynosi on dla nich 3,7, podczas
gdy rednia dla populacji to 2,9 (o 20% mniej).

TABELA 3.2. Socjalizacja do czytania w grupach zawodowych (dane w proc.)

Prywatny Kierownik Pracownik rednia


Czy w okresie, kiedy
przed- lub administracji Rolnik Robotnik w
by(-a) Pan(-i) dzieckiem:
sibiorca specjalista lub usug populacji
rodzice lub inni domow-
nicy/opiekunowie czytali 58 70 67 39 41 50
Panu(-i) ksiki na gos?
Rodzice lub inni domowni-
cy/opiekunowie zachcali
70 80 73 51 55 61
Pana(-i) do samodziel
nego czytania ksiek?
Widzia(-a) Pan(-i), jak do-
roli w Pana(-i) domu czy-
56 66 63 36 40 48
tali ksiki lub sysza(-a),
jak o nich rozmawiaj?
Czyta(-a) Pan(-i) lektury
szkolne lub inne ksiki
74 85 82 76 74 79
wymagane przez nauczy-
cieli?
Czyta(-a) Pan(-i) nie-
obowizkowe ksiki dla 61 71 67 45 43 55
wasnej przyjemnoci?
Indeks ksikowoci
3,2 3,7 3,5 2,5 2,6 2,9
socjalizacji dziecicej
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

3 Indeks ksikowoci socjalizacji dziecicej jest przeksztacon redni czstoci zaangaowania w


poszczeglne praktyki.
Temat zachcania do czytania ksiek przez rodzicw podejmowalimy m.in. w poprzed- 31
nim raporcie z sondaowych bada czytelnictwa . Opracowujca dane Izabela Kory
4

wskazywaa wwczas, e ci z respondentw, ktrzy wypracowali midzypokoleniowy

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


awans edukacyjny, a wic przeroli swoim wyksztaceniem rodzicw, w dziecistwie
wyrniali si na tle rwienikw nadaktywnoci czytelnicz. Czciej bywali te
zachcani do czytania przez innych domownikw.
Wiemy wic, e zaangaowanie rodzicw i szkoy w zachcanie do czytania przeka-
dao si w jaki sposb na pniejszy awans na drabinie wyksztacenia. Wiemy jednak,
e jeszcze czciej do czytania ksiek zachcali swoje dzieci rodzice z wyksztaceniem
wyszym, ktrych dzieci take w przeszoci odebray, zakoczone uzyskaniem stopnia
zawodowego, wyksztacenie akademickie. Zachty do czytania byy wic sposobem
transmisji midzypokoleniowej elit wyksztacenia oraz rodkiem do wspomagania
wspinaczki dziecka po drabinie spoecznej. Nie mamy jednak pewnoci, ktra z funkcji
czytania ksiek decydowaa o zwikszeniu szans na awans. Przykadowo, zachcanie
dzieci do czytania mogo by technik budowania w nich poczucia wasnej wartoci
i aspiracji, ktre potem przekaday si na motywacj do spoecznej wspinaczki. By
moe chodzio o nabywane w toku lektury kompetencje informacyjne czy medialne,
ktre procentoway w pniejszym wieku, take w rodowisku pozaksikowym w roz-
mowach, rwnie nieformalnych, w umiejtnoci analitycznego mylenia i podejmo-
wania decyzji, korzystania z danych i wiedzy zawartej w rozmaitych tekstach kultury.
By moe efekty przynosia nawet sama znajomo treci modzieczych lektur czy to
technicznych podrcznikw, czy literatury piknej ktra pozwalaa lepiej radzi sobie
w sytuacjach zawodowych i spoecznych na pniejszych etapach ycia.
Kierownicy i specjalici wyrniaj si wyszymi wskanikami dziecicej socjalizacji
czytelniczej. Rnice nie zawsze s znaczce, ale w ujciu sumarycznym widoczne,
zwaszcza w odniesieniu do prywatnych przedsibiorcw. A jak rol peni ksika
w rodzinach ju dorosych kierownikw i specjalistw?

TABELA 3.3. Czytanie dzieciom w grupach zawodowych (dane w proc.)

A czy Pan(-i) Kierownik Pracownik rednia


Prywatny
sam(-a) czyta lub administracji Rolnik Robotnik w
przedsibiorca
obecnie ksiki specjalista lub usug populacji
(lub czyta(-a),
kiedy byy mae)
swoim dzieciom,
rodzestwu 56 63 60 40 39 47
lub innym
domownikom?
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

4 D. Michalak, I. Kory, J. Kope, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku, Warszawa 2016, s. 38 www.
bn.org.pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.04.2017].
Niemal dwie trzecie kierownikw i specjalistw (63%) zadeklarowao, e czyta (czsto lub 32
rzadko) swoim dzieciom, rodzestwu lub innym domownikom. Analogiczny wskanik
w grupie pracownikw administracji lub usug oraz prywatnych przedsibiorcw nie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


rni si znaczco. Inaczej byo wrd rolnikw i robotnikw w tych grupach wskanik
okaza si poniej redniej dla caej badanej populacji, w ktrej z kolei (wliczajc take
grupy zawodowe nieujmowane w prezentowanych tu zestawieniach, m.in. gospodynie
domowe, emerytw i rencistw, studentw i uczniw) odsetek nie przekroczy poowy
badanych (47%).

TABELA 3.4. Towarzyskie i rodzinne krgi czytelnicze w grupach zawodowych


(dane w proc.)

Prywatny Kierownik Pracownik rednia


przedsi lub administracji Rolnik Robotnik w
biorca specjalista lub usug populacji
Ilu Pana(-i) najbliszych i domownikw czyta ksiki?
Wszyscy 9 21 14 5 3 9
Wikszo 29 30 27 12 11 17
Niektrzy 43 33 39 51 49 40
Nikt 19 15 20 32 38 34
Ilu z Pana(-i) znajomych i przyjaci czyta ksiki?
Wszyscy 4 8 4 1 1 3
Wikszo 29 43 29 7 10 19
Niektrzy 57 43 55 75 64 58
Nikt 10 6 11 17 25 20
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

Analiza odpowiedzi na pytania o lektur ksiek w rodzinach i wrd znajomych na-


szych badanych pozwala nam zorientowa si, jakie s praktyki lekturowe w ich krgach
spoecznych (por. tabela 3.4) 5. Dowiadujemy si z niej, e w grupach pracownikw
umysowych sytuacja, w ktrej nikt z domownikw nie czyta ksiek, jest sporadyczna
(1520%). Podobnie sporadyczna jest jednak i odwrotna sytuacja taka, w ktrej ksiki
czytaj wszyscy domownicy i najblisi. W domach kierownikw i specjalistw sytuacja,
w ktrej czyta wikszo lub wszyscy domownicy i najblisi, zdarza si w poowie przy-
padkw (51%), podczas gdy rednia dla caej badanej populacji wynosi 26%.
W wikszoci grup pracownikw umysowych czytelnictwo znajomych i przyja-
ci jest nisze ni domownikw, z kolei wrd kierownikw i specjalistw jest nieco

5 W skad caej populacji wchodz take grupy nieprezentowane w tabelach, tj. studenci i uczniowie,
emeryci, bezrobotni, gospodarze i gospodynie domowe. Pierwsze trzy grupy wykluczylimy z tabel
i wykresw ze wzgldu na nieaktywno zawodow, t ostatni ze wzgldu na niedostateczn liczeb-
no, by prowadzi na rejestrowanych w tej grupie wynikach analizy ilociowe. rednie dla populacji
s jednak wyliczane z ich udziaem.
inaczej tutaj odpowiedzi wszyscy lub wikszo udzielio znowu okoo poowy 33
badanych, czyli tyle samo, co w pytaniu o czytelnictwo domownikw. Dla porwna-
nia, wrd prywatnych przedsibiorcw oraz pracownikw administracji lub usug

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


takiej o
dpowiedzi udzielia jedna trzecia badanych. Moe to oznacza, e kierownicy
i specjalici rzadziej ni pracownicy administracji i usug lub prywatni przedsibiorcy
obracaj si poza domem w rodowiskach odmiennych od domowego, przynajmniej
pod wzgldem praktyk lekturowych.
Obserwujemy wic, e grupa kierownikw i specjalistw rni si od innych pra-
cownikw umysowych pod wzgldem nasycenia ich najbliszego otoczenia praktykami
lekturowymi. Naley zwrci uwag, e przedstawiciele wszystkich grup intensywnie
angauj si w czytanie dzieciom i innym domownikom, co moe wiadczy o tym, e
wci uznaj t aktywno za istotn dla rozwoju swoich podopiecznych i e jest ona
wzgldnie powszechna.

PO CO CZYTAJ?

Kierownicy i specjalici s grup zawodow, ktra wydawaoby si musi czyta na


co dzie w pracy. Niekoniecznie ksiki, ale rozmaite dokumenty czy krtkie formy
urzdowe, naukowe czy branowe. Okazuje si jednak, e czytanie w zwizku z prac
lub nauk nie jest u nich wcale powszechne.

TABELA 3.5. Motywacje lekturowe w grupach zawodowych (dane w proc.)

Mylc o wszystkich
Prywatny Kierownik Pracownik rednia
rodzajach tekstw, czy
przedsi lub administracji Rolnik Robotnik w
zdarza si Panu(-i)
biorca specjalista lub usug populacji
czyta co:
Zwizanego z nauk
55 66 51 43 24 35
lub prac?
Dla rozrywki lub
oderwania si od co- 64 75 73 52 54 62
dziennoci?
Aby by na bieco
z aktualnymi wydarze- 71 77 70 60 59 63
niami?
Aby lepiej pozna
i zgbi interesujce 69 77 69 55 50 58
Pana(-i) tematy?
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

Ze zgromadzonych w sondau danych wynika, e kierownicy i specjalici czytaj


w zwizku z prac lub nauk najczciej spord wszystkich grup zawodowych (66%).
Pozostae grupy pracownikw umysowych czytaj w podobnych celach w nieco po-
nad poowie (55% i 51%). Lektur dla rozrywki czy oderwania si od codziennoci
deklarowao trzy czwarte kierownikw i specjalistw, prawie tyle samo pracownikw 34
administracji lub usug, natomiast prywatni przedsibiorcy deklarowali t praktyk
z czstoci nieodbiegajc od redniej dla caej populacji, ktra wyniosa 62%.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


We wszystkich grupach lektura na potrzeby pracy lub nauki bya najrzadsza spord
deklarowanych praktyk czytelniczych.
Naley zwrci uwag, e ze wzgldu na charakter pytania respondenci mogli na
pytanie o czytanie na potrzeby zwizane z prac lub nauk odpowiada przeczco nawet
wwczas, gdy czytaj w pracy wiadomoci od wsppracownikw, faktury czy umowy.
Wydaje si jednak, e byo ono odpowiednio skonstruowane, by zarejestrowa czyta-
nie w celu zdobywania wiedzy o przedmiocie pracy w prasie branowej, internecie czy
w ksikach. Nie byo te opatrzone uwag o czstotliwoci o t pytalimy oddzielnie.
Nie zmienia to faktu, e na licznych stanowiskach pracy take umysowych na
wyszych stanowiskach mona funkcjonowa, nie rozwijajc swoich kompetencji
poprzez czytanie. Pomimo to rodzice nalecy do tych grup zawodowych intensywnie
angauj si w zachcanie swoich dzieci do czytania, a take wynieli z dziecistwa
solidny baga zacht do czytania.
Ksiki niekiedy s te rdem motywacji do dziaania czy swoistej filozofii ycia.
Pytalimy wic o to, czy nasi respondenci maj swoje ulubione ksiki, traktujc to
pytanie jako poredni sposb informowania o tym, czy ksiki odegray w ich yciu
jak rol formacyjn. Twierdzco na to pytanie odpowiedziaa okoo jedna szsta
kierownikw i specjalistw. Podobnie odpowiadali zarwno prywatni przedsibiorcy
(14%), jak i pracownicy administracji lub usug (11%). Kierownicy i specjalici mieli
wic ulubione ksiki znacznie czciej ni rednia dla populacji wynoszca 10%, jed-
nak wci nieczsto.

TABELA 3.6. Ulubione ksiki w grupach zawodowych (dane w proc.)

Czy ma
Kierownik Pracownik
Pan(-i) Prywatny rednia
lub administracji Rolnik Robotnik
ulubion przedsibiorca w populacji
specjalista lub usug
ksik?
Tak 14 16 11 8 4 10
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

Wrd ulubionych tytuw przedstawiciele grupy kierownikw i specjalistw wymieniali


zarwno klasyczne teksty literatury polskiej (Pan Tadeusz, Chopi), powieci przygodowe,
sensacyjne i fantastyczne (w tym seri o Harrym Potterze, Wadc Piercieni czy utwory
Roberta Ludluma i Alistaira MacLeana), jak i twrczo Paulo Coelho czy cykl powieci
erotycznych E. L. James. Literatura zwana w tradycji bada nad czytelnictwem wyso-
koartystyczn przewina si wrd ich wskaza, ale w bardzo nielicznej r eprezentacji.
Wydaje si, e dominoway pozycje czytane wzgldnie niedawno, tote pytanie to nie
spenio swojej funkcji wskazywania lektur formacyjnych.
KORZYSTANIE Z INTERNETU 35
Kierownicy i specjalici wyjtkowo czsto, w porwnaniu do pracownikw administra-
cji lub usug, czytali blogi, a w porwnaniu do wszystkich pozostaych pracownikw

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


umysowych czciej cigali bezpatne treci. Oba typy praktyk mog si wiza z po-
zyskiwaniem wiedzy na potrzeby zwizane z rozwojem zawodowym.

Tabela 3.7. Typy aktywnoci internetowych w grupach zawodowych wrd uytkownikw


internetu (dane w proc.)

Czy w cigu ostatnie-


Prywatny Kierownik Pracownik rednia
go miesica w czasie
przedsi lub administracji Rolnik Robotnik w
korzystania z internetu
biorca specjalista lub usug populacji
zdarzyo si Panu(-i):

Wzi udzia w dys-


kusji w internecie albo
zamieci swj komen- 25 35 31 15 15 24
tarz pod wpisem lub
artykuem?
Czyta wpis na blogu? 31 45 36 13 19 31
Korzysta z interneto-
wej encyklopedii (np.
62 67 61 30 39 53
Wikipedii) lub sowni-
ka?
Czyta w internecie
utwory literackie (np.
26 32 22 6 11 20
lektury szkolne, wiersze,
opowiadania)?
ciga bezpatne tre-
ci (np. ksiki, muzyk, 32 49 35 11 31 36
filmy)?
ciga treci za opa-
t lub paci za dostp
21 26 20 6 13 16
(np. ksiki, muzyk,
filmy)?
Oglda w internecie
filmy lub seriale albo 51 63 58 38 52 56
sucha muzyki?
Umieszcza w interne-
cie co swojego (np. pi-
sa bloga, udostpnia
19 29 23 11 15 21
wasne filmiki, zdjcia,
utwory literackie i ar-
tystyczne)?
Gra wsplnie
z innymi graczami
15 19 16 11 17 18
na platformie on-line
lub steamie?
Indeks zrnicowania
2,8 3,7 3 1,4 2,1 2,7
praktyk internetowych
n= 68 215 495 47 616 2055

rdo: BN 2016
Ze wzgldu na liczb rnych praktyk internetowych, do interpretacji danych proponu- 36
jemy posugiwanie si indeksem zrnicowania praktyk internetowych . Liczba 6

ta wskazuje, jak zrnicowane byy rednio praktyki korzystania z sieci wrd przed-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


stawicieli poszczeglnych grup. Im wyszy indeks, tym wysza rednia liczba praktyk
podejmowanych przez badanych z tej grupy. Tak wic dla kierownikw i specjalistw
indeks wynis 3,7, natomiast dla innych pracownikw umysowych nie przekroczy
3 (przy redniej dla populacji wynoszcej 2,7).
Oznacza to, e kierownicy i specjalici korzystaj z internetu przecitnie bardziej
rnorodnie, czerpic z niego na wicej sposobw. Gdyby byo prawd, e internet
zastpuje dzisiaj czytanie tekstw drukowanych w znacznej liczbie jego funkcji take
tej zwizanej z odrnianiem si od innych, klasow dystynkcj a sposoby korzystania
z internetu oddaj zrnicowanie spoeczne, w kolejnych latach rnica owych sum
praktyk pomidzy kierownikami i specjalistami a pozostaymi grupami powinna rosn.
Wobec rozpowszechnienia dostpu do internetu to wanie style korzystania z niego
bd rnicoway w sposb bardziej wiarygodny ni sam fakt korzystania.

INNE PRAKTYKI

Skoro kierownicy i specjalici przestaj by wyjtkowi na tle innych grup zawodowych


pod wzgldem kontaktw z ksikami, by moe ich odmienno zaznacza si wyra-
niej w innych grupach praktyk, obok przeanalizowanych wyej praktyk internetowych.
W naszym sondau, koncentrujcym si na praktykach lekturowych, nie wychwytu-
jemy penego spektrum aktywnoci zwizanych z praktykami kulturowymi. Std inter-
pretacja wynikw podobnych analiz moe powodowa efekt gincej masy moemy
obserwowa, e dana grupa przestaje czyta, nie mogc jednoczenie wskaza, czym
zajmuj si w miejsce lektury ksiek. Z tego wzgldu nasze analizy praktyk niezwiza-
nych bezporednio z lektur maj z uwagi na specyfik omawianego sondau cha-
rakter przyczynkowy.
Analizujc odpowiedzi badanych na pytania dotyczce sposobw spdzania czasu
wolnego, obserwujemy, e kierownicy i specjalici rekordowo czsto angauj si w wik-
szo praktyk, o ktre pytalimy: w aktywno sportow (59%), granie w gry komputerowe
lub na konsoli (26%), udzia w yciu kulturalnym zwizanym z wychodzeniem z domu
(36%) i towarzyskim (58%). Filmy w domu najczciej ogldali robotnicy i pracownicy
administracji lub usug, cho rnica w odniesieniu do kierownikw i specjalistw
bya niewielka. Z kolei utrzymaniem lub konserwacj domu, dziaki czy samochodu
zajmowali si w wolnym czasie najczciej rolnicy (75%).

6 Indeks zrnicowania praktyk internetowych jest redni liczby praktyk z przedstawionej listy, w k trych
zaangaowanie deklarowali badani zakwalifikowani do danej grupy, zachowujc dokadno do
jednego miejsca po przecinku. W przedstawionym w tym raporcie wariancie mieci si na skali 09.
Skala moe ulega zmianom w zalenoci od liczby zmiennych wczonych do jej obliczania.
TABELA 3.8. Sposoby spdzania wolnego czasu w grupach zawodowych (dane w proc.)
37
Mniej wicej jak czsto
zdarza si Panu(-i):
(zliczane odpowiedzi Kierownik Pracownik rednia

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Prywatny
codziennie lub prawie lub administracji Rolnik Robotnik dla
przedsibiorca
codziennie, kilka razy specjalista lub usug populacji
w tygodniu, kilka razy
w miesicu)
By aktywnym fizycz-
nie, uprawia jaki 40 59 43 27 33 35
sport?
Oglda w domu filmy
i seriale z telewizji, pyt 66 72 77 67 76 76
DVD i internetu?
Zajmowa si napraw
lub konserwacj domu
i samochodu, utrzy- 55 48 33 75 43 41
maniem dziaki lub
ogrodu?
Gra w gry komputero-
23 26 20 8 23 20
we lub na konsoli?
Prowadzi ycie kultu-
ralne (wyjcia do kina,
25 36 23 7 16 18
teatru, na wystawy,
koncerty)?
Prowadzi ycie
towarzyskie (wyjcia
do pubu, kawiarni,
gra w bilard, karty, gry
45 58 44 32 43 41
planszowe, chodzenie
na imprezy i w goci,
przyjmowanie goci
w domu)?
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

Statystycznie biorc, praktyki internetowe kierownikw i specjalistw byy najbardziej


zrnicowane. wiadczy o tym suma odsetkw zaangaowania w omawiane praktyki,
ktra jest dla nich najwysza. Warto zwrci uwag na dystans, jaki dzieli t grup od
innych pracownikw umysowych w czstoci podejmowania aktywnoci fizycznej kie-
rownicy i specjalici uprawiaj sport o poow czciej od prywatnych przedsibiorcw
i o 16 p.p. czciej ni pracownicy administracji lub usug. Szczeglnie czsto zdarza si
kierownikom i specjalistom prowadzi ycie kulturalne i towarzyskie, a take czciej
od innych pracownikw graj w gry komputerowe.
Obserwujemy wic, e pomimo zamazywania si wyjtkowoci kierownikw i spe-
cjalistw pod wzgldem zaangaowania w czytanie ksiek, grupa ta pozostaje wyra-
nie odmienna od pozostaych pod wzgldem angaowania si w inne, niezwizane
bezporednio z ksikami, praktyki kulturowe. rednio pozostaje te najaktywniejsza
w spdzaniu wolnego czasu, ktrym dysponuje wzgldnie czsto.
TABELA 3.9. Czas wolny w grupach zawodowych (dane w proc.)
38

Mniej wicej jak czsto


Prywatny Kierownik Pracownik rednia
zdarza si Panu(-i)
przedsi lub administracji Rolnik Robotnik w

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


mie wolny czas tylko
biorca specjalista lub usug populacji
i wycznie dla siebie?

Codziennie lub prawie


5 10 7 20 9 18
codziennie
Kilka razy w tygodniu 22 22 19 16 23 23
Kilka razy w miesicu 40 42 41 32 38 33
Kilka razy w roku 18 17 21 20 18 15
Raz w roku lub rzadziej 6 2 5 7 4 4
Nigdy 4 3 4 3 5 4
Nie wiem/trudno po-
4 3 3 3 3 3
wiedzie
n= 77 233 535 75 835 3149

rdo: BN 2016

Tak jak w roku 2002 byo ewenementem, by przedstawiciel grupy kierownikw i specja-
listw nie czyta ksiek, tak dzi rwnie niewyobraalne jest, by nigdy nie bra udziau
w yciu kulturalnym poza domem czy eby nigdy nie uprawia sportu. Nie wiemy jednak,
czy stosunek tej grupy zawodowej do pozadomowych aktywnoci kulturalno-sporto-
wych zmieni si w czasie ostatnich pitnastu lat. Nie jestemy wic pewni, czy ktra
z omawianych praktyk istotnie zastpia czytanie ksiek.
Naley jednak zwrci uwag, e zaangaowanie w sport moe mie zwizek za-
rwno z odreagowywaniem siedzcej pracy umysowej ruchow aktywnoci fizyczn,
dbaoci o zdrowie, jak te trosk o efektywno swojej pracy zawodowej. Zgodnie
z przekonaniem, e w zdrowym ciele, zdrowy duch, kierownikw i specjalistw do
uprawiania sportu moe pcha motywacja zwizana z rozwojem w pracy.

WYPASZCZENIE STRUKTURY CZYTELNICZEJ

Na przestrzeni lat 20022016 grupa zawodowa kierownikw i specjalistw zmienia si


w znaczcy sposb pod wzgldem stosunku do ksiek. Ci, ktrzy czternacie lat wcze
niej czytali praktycznie bez wyjtku, dzi czytaj ledwie czsto. Mimo to wci czciej
od pozostaych grup zawodowych deklaruj ksikowe wychowanie. Korzystaj
z internetu w szczeglnie zrnicowany sposb, cho mimo charakteru wykonywanej
pracy niekoniecznie zdarza im si czyta na potrzeby zwizane z yciem zawodowym
i nauk, i to nie tylko drukowane ksiki. S bardziej skonni ciga wiksze treci
z internetu i zaglda na internetowe blogi. Bardzo czsto angauj si w aktywno
fizyczn i czsto prowadz intensywne ycie kulturalne poza domem.
Jako e zmiany, ktre zaszy w praktykach kulturowych kierownikw i specjalistw,
nie s zwizane wycznie z dopywem nowych modych, mwimy w ich przypadku
o zmianie caego ekosystemu kulturowego, w ktrym funkcjonuj. Obserwujc to zja- 39
wisko, moemy mwi o spadajcej ksikowoci polskiej kultury w ogle. Spadajce
czytelnictwo tej grupy zawodowej wiadczy nie o niedostatku kapitau w odniesieniu do

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


innych segmentw spoeczestwa mwimy wszak o elicie zawodowo-intelektualnej.
Obserwacja, e zachodzi wypaszczanie struktury czytelniczej proces, w ktrym
intensywno kontaktw z ksikami coraz sabiej odrnia warstwy spoeczne jest
argumentem przeciwko analizowaniu nierwnoci w dystrybucji dyspozycji kulturowych
przez pryzmat praktyk zwizanych z czytaniem ksiek. wiadczy o zmianie charakteru
kultury wspdzielonej przez cay nard. Kompetencja czy dyspozycja, ktra przestaje
odrnia grupy czy klasy, jest kompetencj, ktra jest coraz mniej istotna czy to
ze wzgldu na przydatno w racjonalnym funkcjonowaniu w gospodarce, czy przez
wzgld na style ycia, rozumiane jako sposoby przeywania rzeczywistoci, skadajce
si na budowanie spoecznych dystansw pomidzy klasami czy warstwami spoecz-
nymi podajc ciekami interpretacji wyznaczonymi przez tradycj badawcz
Pierrea Bourdieu.
Obserwacja, e kierownicy i specjalici wcale nie zawsze czytaj na potrzeby zwi-
zane z yciem zawodowym, kieruje w stron kolejnego pytania jak czsto w ogle
przedstawiciele tej grupy szukaj nowej wiedzy, ktra moe pomc im w pracy. Niewy-
kluczone, e mona si rozwija zawodowo, nie majc kontaktu z tekstem, a korzystajc
z materiaw dwikowych, wizualnych czy audiowizualnych, a nawet wycznie spo-
tka twarz w twarz z innymi osobami, bez medialnych porednikw. Mona jednak
te zapyta, czy ten wskanik nie jest znakiem niewielkiej skonnoci specjalistw
i kierownikw do rozwoju zawodowego poprzez zdobywanie nowej wiedzy. Jeli tak
jest, moe to stanowi barier w rozwoju innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy.
Uwarunkowa takiego stanu rzeczy naleaoby szuka z jednej strony w przygotowy-
waniu specjalistw i ekspertw do pracy, z drugiej strony w konstrukcji i sposobach
dziaania samej gospodarki, ktra moe niedostatecznie premiuje tak pojmowany
rozwj pracownikw.
Fakt, e tak wielu kierownikw i specjalistw odebrao ksikowe wychowanie,
moe oznacza, e wychowanie dzisiejszej elity zawodowo-intelektualnej byo niedo-
stosowane do czasw, w jakich przyszo im pracowa, jednoczenie moe mwi nam
o tym, e angaowanie si w kultur ksiek w procesie wychowania pozwala nie tylko
pi si po drabinie wyksztacenia, ale te nabywa dyspozycje i kompetencje poma-
gajce w awansowaniu do grupy menederw i ekspertw.
Niezalenie jednak od funkcji czytania ksiek w procesie wychowania naley
przyj, e polska kultura staa si na przestrzeni ostatnich czternastu lat znacznie
mniej ksikowa.
4. SKD POCHODZ 40

KSIKI, KTRE SI

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


CZYTA?
BADAJC PRAKTYKI LEKTUROWE ZWIZANE Z KSIKAMI,
NIE POPRZESTAJEMY NA PROSTYM PYTANIU O ICH CZYTANIE I LICZB
POZYCJI. CHCEMY WIEDZIE, JAKIE TO S KSIKI, W JAKI SPOSB
TRAFIAJ DO SWOICH CZYTELNIKW, W JAKIEJ FORMIE S PRZEZ
NICH PERCYPOWANE (TRADYCYJNEJ PAPIEROWEJ, JAKO E-BOOK CZY
JAKO AUDIOBOOK) ORAZ CZY ZOSTAY PRZECZYTANE W CAOCI,
WE FRAGMENCIE, CZY PORZUCONE W TRAKCIE LEKTURY.

Badani stosunkowo atwo skadaj deklaracje dotyczce intensywnoci czytania ksiek


lub korzystania z rnych ich rde. Z wiksz trudnoci przychodzi im wymienia-
nie tytuw i autorw lub przynajmniej opisywanie ksiek, ktre czytali w cigu roku,
o ktry pytamy. Zaledwie 45% spord osb deklarujcych wczeniej czytanie 7 lub
wicej ksiek w cigu roku podao ankieterom nazwiska autorw i tytuy przynajmniej
3 przeczytanych przez siebie pozycji. Nawet jeli z powodu ogranicze pamici lista
wyszczeglnionych ksiek jest niekompletna, otrzymujemy w ten sposb informacje
o ostatnich lekturach naszych badanych lub ksikach, ktrych czytanie byo przeyciem
na tyle intensywnym, e zostao ono wyranie zapamitane.
Poniewa zbieramy informacje na temat rde pozyskania i stopnia ukoczenia
lektury kadej ksiki, jak wymieniaj nasi respondenci, moemy identyfikowa rne
krgi czytelnikw. Moemy ustala, jak w kolejnych fazach ycia zmienia si intensyw-
no pozyskiwania ksiek czerpanych z rnych rde, m.in. z bibliotek. Moemy te
zidentyfikowa osoby korzystajce z ksiek w formatach cyfrowych.
Tym dwm grupom uytkownikom bibliotek oraz uytkownikom ksiek cyrkulu-
jcych w nowych formatach powicimy w tym rozdziale szczegln uwag. Nie s to
grupy rozczne nawet wrd tytuw ksiek wypoyczanych z bibliotek publicznych
i szkolnych znalelimy e-booki i audiobooki. Odnalelimy i takich czytelnikw, kt-
rych czytelniczy koszyk lektur zawiera zarwno ksiki ak i te pobrane z internetu.
W kontekcie spadajcej liczby uytkownikw bibliotek publicznych warto si
zastanowi, na ile korzystanie z ksiek dostpnych w internecie moe zastpowa
korzystanie z ksiek dostpnych w bibliotekach. Oba rda cechuj si redukcj kosz-
tw pozyskiwania ksiek tak pod wzgldem finansowym, jak logistycznym. E-booki 41
s tasze od ksiek papierowych, dostpne niezalenie od zaopatrzenia pobliskiej
ksigarni i bez koniecznoci wychodzenia z domu (dodatkowo istnieje ich nieoficjalny

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


obieg). Biblioteki z kolei uyczaj ksiek nieodpatnie, ale konieczno ich termino-
wego zwracania i ryzyko kar paconych za zwok nios ze sob dyskomfort, nieobecny
w przypadku ksiek pobranych z sieci.

PODSTAWOWE RDA CZYTANYCH KSIEK

Ksika to co wicej ni tylko okadka, grzbiet i jednostronnie sklejone kartki papieru,


zwaszcza odkd moe by pozyskiwana, przechowywana i przekazywana w formie
pliku cyfrowego. Ksika to take co wicej ni tekst lub zawarta w nim tre1 jest
obdarzanym subiektywn wartoci obiektem dziaa oraz interakcji spoecznych.
Kry w obiegu spoecznym kupowana, dziedziczona, ofiarowywana i otrzymywana,
poyczana i wypoyczana rwnie dlatego, e jej czytelnicy postrzegaj j jako co
wartociowego. Im za wiksza warto przypisywana jest lekturze ksiek, tym wicej
zasobw i wysiku gotowi s przeznaczy na ksiki ich czytelnicy.
W badaniach Biblioteki Narodowej wyrniamy nastpujce rda ksiek:

1. Ksigozbir domowy (Miaem(-am) w domu) zakadamy, e s to ksiki,


ktre znajdoway si w domu respondenta, a ich pozyskanie nie byo przedmio-
tem celowych dziaa lub wysikw badanego bezporednio poprzedzajcych lek-
tur. Przykadowo, mogy nalee wczeniej do innych czonkw rodziny, zostay
odziedziczone lub kupione wraz z mieszkaniem. Byy pod rk.
2. Zakup (Kupiem(-am), aby przeczyta) s to ksiki kupione osobicie przez
respondenta z zamiarem ich przeczytania.
3. Poyczone (Poyczyem(-am) od znajomych i/lub rodziny) s to ksiki krce
w obiegu spoecznym, ktre respondent mg przeczyta dziki sieci kontaktw
towarzyskich i obecnoci innych czytelnikw ksiek w swoim bezporednim oto-
czeniu (trzeba mie od kogo poyczy ksik).
4. Prezent (Dostaem(-am) j w prezencie) ksiki otrzymane w prezencie. Podob-
nie jak w przypadku poyczania, nie kady jest w takim samym stopniu otoczony
ludmi gotowymi ofiarowywa ksiki w prezencie.
5. Biblioteka (Wypoyczyem(-am) z biblioteki szkolnej; Wypoyczyem(-am) z biblio-
teki publicznej; Wypoyczyem(-am) z innej biblioteki: akademickiej, pedagogicznej
itp.) ksiki uzyskane z bibliotek rnych typw. Zbieramy informacje o typach

1 Szerokie omwienie atrybutw okrelajcych istot ksiki przedstawi Sebastian Kotula, por. tego
Ksikowato jako propozycja terminologiczna i poznawczo-badawcza dla bibliologii w: Ksika
i biblioteka w procesie komunikacji spoecznej, red. R. Aleksandrowicz, H. Rusiska-Giertych, Wro-
caw 2015, s. 128129.
tych bibliotek, szczeglnie za interesuj nas czytelnicy korzystajcy jednoczenie 42
z wicej ni jednego typu biblioteki.
6. Internet (Legalnie pobraem(-am) z internetu lub czytaem(-am) w sieci: biblioteki

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


cyfrowe, publikacje internetowe w otwartym dostpie; Nieformalnie pobraem(-am)
z internetu: peer to peer, Torrent, chomikuj.pl, peb, e-booki ze zdjtymi zabezpiecze-
niami) cho w ankiecie rozrniamy internetowe obiegi legalny i nieformalny, to
w wikszoci przypadkw wyniki dla tej kategorii prezentujemy cznie. Nie jestemy
w stanie zweryfikowa, czy ksiki przeczytane w otwartym dostpie rzeczywicie
pochodziy ze rde dysponujcych odpowiednimi licencjami (liczne akcje pro-
mocyjne i zasoby bibliotek cyfrowych czyni to czsto prawdopodobnym) oraz czy
nasze postrzeganie legalnoci obiegu jest spjne z podejciem naszych badanych.
Nie mamy te pewnoci, czy deklaracje respondentw adekwatnie odzwierciedlaj
skal zjawiska dlatego ze szczeglnym zainteresowaniem rejestrujemy spora-
dyczne sytuacje, w ktrych respondenci, wymieniajc przeczytane ksiki, rozr-
niaj oba obiegi.

Gdy za ksik pobran z internetu nie trzeba byo zapaci, to w porwnaniu z biblio-
tekami czy nawet poyczaniem od znajomych jej koszt (zarwno finansowy, jak i logi-
styczny) jest minimalny. Korzystanie z biblioteki lub uprzejmoci znajomych wie si
z dodatkowym wysikiem: koniecznoci wizyty w bibliotece, przestrzeganiem terminu
zwrotu czy odwzajemnianiem przysug w przypadku znajomych. Przy ksikach pobie-
ranych z internetu ograniczeniem jest za to tzw. bariera wejcia niezbdna okazuje
si umiejtno wyszukiwania i pobierania ksiek oraz dysponowanie odpowiednim
sprztem, umoliwiajcym zarwno samo pobranie, jak i pniejszy komfortowy odczyt.
Osobn kwesti pozostaje to, e wielu czytelnikw wci preferuje ksiki w formacie
papierowym, o ile tylko s one dostpne.

CZYTELNICY A KSIKI

W 2016 roku 1304 osoby wchodzce w skad badanej przez nas prby wymieniy cz-
nie 2502 obiekty, ktre uznay za ksiki, ktre czytali. Kilka wskazanych przez nich
publikacji w formatach cyfrowych moe budzi wtpliwoci, czy zostay do tej kategorii
zakwalifikowane adekwatnie, ale nie zmienia to faktu, e 1304 osoby to 41,5% caej
badanej populacji nieco wicej ni odsetek osb, ktre wczeniej odpowiedziay
twierdzco na pytanie o czytanie ksiek. Wynika to m.in. z tego, e cz badanych nie
uznaa suchania audiobookw lub korzystania z dokumentw tekstowych za czyta-
nie ksiek, inni przypomnieli sobie o ksikach czytanych w rnych formatach lub
sytuacjach pod wpywem pniejszych pyta kwestionariusza.
Najpopularniejszym sposobem pozyskiwania czytanych ksiek okazao si ich
kupowanie. Na kolejnych miejscach rankingu rde znalazy si: poyczanie od ro- 43
dziny i znajomych, czerpanie z ksigozbiorw domowych oraz otrzymywanie ich
w prezencie. Na jeszcze dalszych pozycjach znalazy si biblioteki publiczne, szkolne

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


i specjalistyczne oraz pobieranie ksiek z internetu. Szczegowe dane prezentuje
wykres 4.1.
* Pominito odpowiedzi inne i trudno powiedzie. Poniewa czytelnicy wskazywali ksiki z rnych

WYKRES 4.1. Liczba ksiek wymienionych z danego rda oraz liczba wymieniajcych
je osb w 2016 roku*

Czytelnicy (n=1304) i ksiki (n=2502) z danego rda


700
613
600
503
500 479

400
322 302
300

200
113
100 21 90
396 388 323 270 170 83 20 59
0
Zakup Poyczone Ksigo Prezent Biblioteki Biblioteki Biblioteki Internet
zbir publiczne szkolne pozostae
domowy
Ksiki Czytelnicy
rdo: BN 2016

rde, odpowiedzi nie sumoway si do 100% i zostay przedstawione w liczbach naturalnych.


Jak interpretowa ten wykres: supki przedstawiaj liczb czytelnikw wymieniajcych ksiki z danego
rda, a pole za supkami czn liczb ksiek pozyskanych z tych rde przez badanych. Przyka-
dowo: 170 osb wymienio cznie 302 przeczytane ksiki z biblioteki publicznej, co daje rednio 1,78
ksiki wypoyczonej z biblioteki publicznej na jednego korzystajcego z tego rda czytelnika (oprcz
ksiek z innych rde, z ktrych korzystaa dana osoba).

Dysponujc informacj o liczbie osb korzystajcych z danego rda oraz liczbie ksiek,
ktre badani pozyskali z tego rda, i dzielc drug warto przez pierwsz, mona skon-
struowa szacunkowy wskanik okrelajcy intensywno korzystania z danego rda,
ktry mona traktowa rwnie jako informacj o jego efektywnoci (por. wykres 4.2).
Cho wicej osb otrzymuje ksiki w prezencie ni korzysta z bibliotek publicznych, to
wci liczba ksiek otrzymanych w cigu roku (do tego bdcych prezentem trafionym
i faktycznie pniej czytanych) jest nisza ni ksiek wypoyczonych. Podobnie jest
z poyczaniem od innych osb wielu badanych poycza ksiki od znajomych, ale
mao kto pozyskuje w ten sposb wicej ni 12 ksiki rocznie.
Porwnujc wartoci tego wskanika w kolejnych latach, obserwujemy malejc inten-
WYKRES 4.2. Efektywno rde ksiek rednia liczba ksiek wymienionych
z danego rda przez korzystajcego z nich uytkownika w 2016 roku 44

2,0

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


1,78
1,5 1,55 1,53 1,48
1,36 1,3
1,19
1,0
1,05

0,5

0
Biblioteki Zakup Internet Ksigo Biblioteki Poyczone Prezent Biblioteki
publiczne zbir szkolne pozostae
domowy
rdo: BN 2016

sywno zakupw ksikowych (jeszcze w 2012 roku osoby korzystajce z tego rda
wymieniay rednio dwie przeczytane w ten sposb ksiki, cztery lata pniej ju p-
torej). W podobnym stopniu zmalaa intensywno korzystania z bibliotek publicznych
(biblioteki szkolne i specjalistyczne, jako adresowane do wskich krgw uprawnionych
uytkownikw, pominlimy w dalszych zestawieniach).
Co si za tyczy nie intensywnoci pozyskiwania ksiek z poszczeglnych rde,
ale odsetkw osb wymieniajcych jako przeczytane ksiki te pochodzce z wasnych
zakupw, poyczane od innych lub otrzymywane w prezencie, czstoci tych wskaza
w kolejnych pomiarach podlegaj wahaniom. W przypadku bibliotek publicznych widoczny
jest spadek z 22,7% w 2012 roku do 13,0% w 2016 roku utrzymujcy si konsekwentnie,
odkd rozpoczlimy bardziej szczegowy pomiar rde2 (por. wykresy 4.3 i 4.4).

WYKRES 4.3. rednia liczba wymienionych ksiek z danego rda w latach 20122016

1,96
zakup 1,69
1,52
1,55
1,49
poyczone 1,47
1,3
1,24
1,36
prezent 1,25
1,19
2,17
biblioteki publiczne 2,08
1,9
1,78

0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

2012 2014 2015 2016


rdo: BN 20122016

2 We wczeniejszych badaniach BN respondenci zbiorczo wskazywali rda ksiek czytanych w roku


badania bez informacji o liczbie i rodzaju przeczytanych w ten sposb pozycji.
WYKRES 4.4. Odsetek osb pozyskujcych ksiki z danego rda
w latach 20122016 (dane w proc.) 45

38,2

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


31
zakup 36,2
30,4
26,4
poyczone 31,6
33,4
29,8
15,1
16,2
prezent 13,8
20,7
22,7
15,5
biblioteki publiczne 15,7
13

0 10 20 30 40

2012 2014 2015 2016 rdo: BN 20122016

TABELA 4.1. Liczba ksiek pobranych z internetu wymienionych w rdach


oraz osb deklarujcych ich pobieranie w latach 20122016

2012 2014 2015 2016


Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba
osb ksiek osb ksiek osb ksiek osb ksiek
Legalny
obieg 22 30 26 37 15 20 45 69
ksiek
Nieformalny
obieg 6 9 14 34 8 9 18 21
ksiek

rdo: BN 20122016

Na tle 1304 osb, ktre wymieniy czytane przez siebie ksiki lub suchane audiobooki,
59 osb, ktre pobray je z internetu, wydaje si liczb marginaln, lecz zauwaalny
jest wzrost zarwno liczby osb korzystajcych z tego rda, jak i pobranych t drog
ksiek. Nie wiemy, ile ksiek pobranych z internetu, ktrych pochodzenia badani
wol nie wyjawia, ukrywa si wrd ksiek w formatach elektronicznych, ktrych
rdo pochodzenia respondenci okrelili jako miaem w domu oraz poyczyem
od znajomych lub rodziny.

RDA KSIEK NA RNYCH ETAPACH YCIA


I POZYCJACH SPOECZNYCH

Od dawna sygnalizujemy w naszych raportach, e kobiety czytaj ksiki czciej, robi


to z wiksz intensywnoci oraz chtniej angauj si w towarzyszce ksikom inter
akcje spoeczne (wzajemne poyczanie, wypoyczanie z bibliotek, rozmowy o ksi-
kach i rekomendacje lekturowe). Wci jednak w kontekcie caej populacji odsetek
zaangaowanych w tego rodzaju praktyki osb pozostaje niewielki, a aktywnoci te
maj charakter kumulatywny: osoby, ktre angauj si w jedn z tych aktywnoci, 46
maj skonno do podejmowania kolejnych. Przykadowo ten, kto ceni i lubi ksiki,
take czciej o nich rozmawia, czyta recenzje, rekomenduje ksiki innym, otrzymuje

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


i ofiarowuje je w prezencie.
Jeli spojrzymy na to zrnicowanie przez pryzmat rde, obraz staje si mniej
statyczny, ni sugeruj to oglne deklaracje. W zalenoci od pci i etapu ycia zmienia
si znaczenie rnych rde ksiek. Modzi (1524 lata) s mniej skonni kupowa
ksiki ni osoby aktywne zawodowo. Mczyni wol je jednak wypoycza z bibliotek
(publicznych, szkolnych bd specjalistycznych) lub kupowa ni poycza od znajo-
mych, podczas gdy mode kobiety wol poycza ksiki od znajomych, w ostateczno-
ci kupowa, ni wypoycza z bibliotek. Wyjanieniem tej obserwacji moe by inny
profil czytelniczych zainteresowa mczyni, generalnie czytajcy mniej ni kobiety,
jeli czytaj co w okresie nauki szkolnej, s to raczej lektury i ksiki zwizane z nauk,
ktrych dobrym rdem s wanie szkolne biblioteki. Dziewczta, jako bardziej za-
angaowane czytelniczki, poszukuj nowoci wydawniczych i aktualnych bestsellerw,
ktre czerpi z innych obiegw czytelniczych. Wrd 113 ksiek, wymienionych przez
modych ludzi jako wypoyczone z bibliotek szkolnych, znalazy si tylko 2 niebdce
lekturami szkolnymi Eragon Christophera Paoliniego oraz saga Zmierzch Stephenie
Meyer. W 2016 roku trudno ktr z nich uzna za nowo wydawnicz. W przeciwie-
stwie do bibliotek szkolnych, uytkownikom bibliotek publicznych zdarzao si wymie-
nia jako przeczytane ksiki, ktre ukazay si dopiero w 2016 roku (np. Sekretne ycie
drzew Petera Wohllebena czy Jestem on szejka Laili Shukri).
Niech do poyczania ksiek od innych pozostaje mczyznom na dalszych eta-
pach ycia wol je kupi lub korzysta z ksiek kupionych przez innych czonkw
rodziny (miaem w domu). Cho w kolejnych grupach wiekowych kurczy si, w porw-
naniu z kobietami, grupa czytajcych ksiki mczyzn, na podstawie wymienionych
przez nich lektur moemy stwierdzi, e ci, ktrzy nadal je czytaj, czyni to z niewiele
mniejsz intensywnoci. Wraz z ograniczaniem aktywnoci zawodowej w najstarszej
grupie wiekowej ponownie maleje skonno do kupowania ksiek i wrd rde
wzrasta znaczenie bibliotek.
Powysze obserwacje potwierdza analiza przeprowadzona w grupach spoecz-
no-zawodowych. W grupach osb aktywnych zawodowo3 najczciej wskazywanym
rdem ksiek byy zakupy. Z bibliotek chtniej korzystaj osoby nieaktywne zawo-
dowo, dla ktrych z jednej strony kupno ksiki moe by problematyczne ze wzgldu
na koszt, z drugiej dysponuj wikszym z asobem wolnego czasu, ktry mog prze-
znaczy na odwiedzanie bibliotek. Szczeglnie dobrze wida to w przypadku uczniw
i studentw jest to grupa, w ktrej niemal co trzecia w
ymieniona w naszym badaniu

3 Mniej liczne grupy przedsibiorcw, kadry zarzdzajcej oraz rolnikw indywidualnych zosta-
y pominite ze wzgldu na nisk liczebno osb wymieniajcych przeczytane przez siebie
ksiki.
ksika pochodzia z biblioteki. Oprcz ogranicze finansowych, przed ktrymi stoj 47
modzi ludzie, do korzystania z bibliotek szkolnych i akademickich moe zachca
ich znikomy koszt logistyczny korzystania z takich bibliotek wiele z nich zlokalizo-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wanych jest w budynkach szk lub uczelni, a samo wypoyczanie ksiek odbywa si
przy okazji codziennych zaj.
Ciekawy jest wyszy ni w innych grupach udzia ksiek otrzymanych w prezencie
wrd wysoko wykwalifikowanych specjalistw oraz pracownikw umysowych, dobrze
odzwierciedlajcy spoeczne rnice w postrzeganiu ksiek jako podarunku, ktry moe
ucieszy obdarowanego. Dla specjalistw jest to drugie w kolejnoci rdo lektur po
zakupach indywidualnych, dla pracownikw umysowych trzecie, razem z siganiem
do ksigozbioru domowego. W pozostaych grupach, w tym przedsibiorcw oraz kadry
zarzdzajcej, udzia ksiek otrzymanych w prezencie by wyranie niszy.
Zestawienie hierarchii rde pozyskiwania ksiek w grupie czytelnikw inten-
sywnych, tj. czytajcych po 7 lub wicej ksiek w cigu roku, potwierdza nasze zeszo-
roczne obserwacje4: dla zaangaowanych czytelnikw biblioteka jest najwaniejszym,
obok zakupw ksikowych, rdem czytanych przez nich ksiek. Osoby czytajce
sporadycznie czciej sigaj po atwo dostpne ksiki stojce w domu oraz pozycje
poyczane od znajomych.

4 Por. D. Michalak, I. Kory, J. Kope, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku Warszawa 2016, s. 49 www.
bn.org.pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.04.2017].
WYKRES 4.5. Liczba ksiek wymienionych z danego rda przez grupy czytelnikw*
48

Kobiety w wieku 1524 lat (n=150) Mczyni w wieku 1524 lat (n=117)

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


41
31 21

15
64 53 24 66 49 17 13

Kobiety w wieku 2539 lat (n=252) Mczyni w wieku 2539 lat (n=142)

112 71 44 30

65
157 87 15
75 55 24 17

Kobiety w wieku 4059 lat (n=231) Mczyni w wieku 4059 lat (n=117)

30
95 47
82

24

101 85 56 7 75 44 17

Kobiety w wieku 60+ (n=203) Mczyni w wieku 60+ (n=92)

105 41

34 30
93 68

102 47 11 38 29

Zakup Prezent Poyczone Ksigozbir domowy Biblioteka Internet

* Wykresy prezentuj rda ksiek wymienionych przez korzystajce z nich osoby. Celowo zrezygno-
walimy z porwna procentowych, podajc jedynie liczb ksiek wymienionych z poszczeglnych
rde, w nawiasie znajduje si liczba wymieniajcych je czytelnikw. Przykadowo: wrd ksiek wy-
mienionych przez 117 mczyzn w wieku 1524 lata znalazo si 66 ksiek wypoyczonych z biblioteki
(cznie biblioteki szkolne, publiczne, akademickie i pozostae), 49 ksiek zostao przez nich osobicie
kupionych, 31 poyczyli od rodziny lub znajomych, 21 mieli w domowych ksigozbiorach lub kupili je inni
Specjalici i wolne zawody (n=114) Pracownicy umysowi (n=290)
49

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


88
37
44
140

88
69 39 28 15 194 88 26

Robotnicy (n=183) Emeryci i rencici (n=295)

60 43 120 104

72 54 29 15 150 114 82

Uczniowie i studenci (n=182) Zajmujcy si domem i dziemi (n=83)

60 55 36

25 33 28

120 48 16 35 14 2

Czytajcy 7 i wicej ksiek (n=319) Czytajcy 16 ksiek (n=802)

190
318
131 127

180
237 226 111 40 341 289 45

Zakup Prezent Poyczone Ksigozbir domowy Biblioteka Internet

czonkowie rodziny, 17 otrzymali w prezencie, a 13 pobrali z internetu. To, ktre rdo byo w ich przypadku
najwaniejsze (biblioteki), wskazuje wielko pola kwadratu oraz kolejno (prezentowane kategorie s
uporzdkowane od lewej do prawej).

rdo: BN 2016
KSIKI W FORMATACH CYFROWYCH 50

Na poziomie oglnych deklaracji korzystanie z audiobookw w cigu minionego roku

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


zadeklarowao 7% wszystkich respondentw (z czego 2% przynajmniej kilka razy w cigu
roku). Identyczny odsetek badanych korzysta z e-bookw, przy czym grupa czstych
uytkownikw wynosi 3%. Wrd wymienionych przez badanych ksiek by on jednak
znacznie niszy.
W 2016 roku zidentyfikowalimy 110 osb, ktre zadeklaroway korzystanie
z e-bookw, audiobookw lub innych niematerialnych form ksiek. Poowa tej grupy
(54 osoby) wymienia jako przeczytane (lub odsuchane) wycznie ksiki w formie
cyfrowej. Pozostae korzystay zarwno z formatw cyfrowych, jak i z ksiek tradycyj-
nych. Ta liczba stanowi zaledwie 3% caej badanej populacji, wic wszelkie uwagi na
ich temat naley traktowa wycznie jako wstpne obserwacje, tym bardziej e e-booki
i audiobooki pozbawione s w potocznym odbiorze klarownych i jednoznacznych desy-
gnatw. Przykadowo, jedna z uczennic deklarujca czytanie e-booka scharakteryzowaa
go nastpnie jako streszczenie lektury szkolnej. Osobn grup stanowi 8 osb, ktre
dan ksik okrelio jako tradycyjna ksika papierowa, lecz zadeklarowao pobranie
jej z internetu. Nie wiemy, czy w ten sposb badani okrelali zeskanowane wydania
papierowe (np. podrczniki akademickie lub ich fragmenty), czy ksiki w formacie
pdf w odrnieniu od e-bookw w formatach epub lub mobi.
Podstawowym rdem, z ktrego nasi badani czerpi ksiki w formatach cyfrowych,
jest pobranie z internetu (59 osb przeczytao/odsuchao 90 e-bookw i audiobookw
pochodzcych zarwno z legalnego, jak i nieformalnego obiegu). 34 osoby zaznaczyy
opcj kupiem(-am), eby przeczyta, zakadamy wic, e przed pobraniem pliku
wczeniej za niego zapaciy. 26 osb twierdzi, e otrzymao e-booki lub audiobooki
w prezencie, 19 poyczyo je od znajomych, 17 wypoyczyo je z biblioteki (w tym tylko
1 audiobook), tyle samo za miao je w domu. Na wykresie 4.6 prezentujemy czn
liczb ksiek wymienionych z kadego z tych rde.
WYKRES 4.6. Liczba ksiek wymienionych z danego rda w formatach cyfrowych
51

Ksiki w formatach cyfrowych rdo pochodzenia (n=110)

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


28

48

90 36 24 23

Zakup Ksigozbir domowy


Prezent Biblioteka
Poyczone Internet
rdo: BN 2016

Najwicej ksiek w formatach cyfrowych czytaj osoby na stanowiskach kierowniczych


oraz specjalici, czyli grupy zawodowe, ktrych praca w najwikszym stopniu wymaga
posugiwania si komputerem, internetem oraz rnego rodzaju tekstami, take w for-
mie elektronicznej (por. wykres 4.7). W najmniejszym stopniu sigaj po nie emeryci
i rencici oraz nieaktywne zawodowo osoby zajmujce si domem.

WYKRES 4.7. Udzia ksiek w formatach cyfrowych (e-booki, audiobooki, skany i pdfy)
w oglnej liczbie wymienionych ksiek w grupach zawodowych (dane w proc.)

bezrobotni 5,8
zajmujcy si domem 3,4
emeryci i rencici 0,9
uczniowie i studenci 9
robotnicy 8,1
rolnicy indywidualni 5,3
pracownicy umysowi 6,6
specjalici 15,5
kadra zarzdzajca 19,4
przedsibiorcy 8,6

0 5 10 15 20 25
rdo: BN 2016
Interesujc grup uytkownikw audiobookw stanowi uczniowie zapoznajcy si 52
w tej formie z lekturami szkolnymi lub klasyk literatury. W 2016 roku do przesuchanych
w ten sposb pozycji naleay: Burza Williama Shakespearea, Jdro ciemnoci Josepha

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Conrada, Granica Zofii Nakowskiej oraz Stary czowiek i morze Ernesta Hemingwaya.
Wszystkie te audiobooki zostay pobrane z internetu. Kilka lat temu zostayby zapewne
wypoyczone jako tradycyjne, papierowe ksiki z biblioteki szkolnej. Podobnie jest
z lekturami w formie e-bookw, ktre rwnie wymieniono w naszym badaniu.
Co ciekawe, audiobooki okazay si dogodnym sposobem recepcji ksiek nie tylko
dla uczniw, lecz take dla osb, ktre generalnie nie lubi ich czyta. Jeden z naszych
respondentw mieszkajcy na wsi 29-letni robotnik wykwalifikowany z wyksztaceniem
rednim, ktry bardzo nie lubi czyta ksiek zapozna si w ten sposb z kilkoma
pozycjami, z ktrych cz, jak twierdzi, pobra z obiegu legalnego (Dziewczyna z po-
cigu Pauli Hawkins, Jeszcze jeden oddech Paula Kalanithi), a cz z nieformalnego
(Beksiscy. Portret podwjny Magdaleny Grzebakowskiej, Krl Szczepana Twardocha
oraz Szpieg Paula Coelho). W jego przypadku dostpno audiobookw nie zniechcia
go do korzystania z biblioteki publicznej (z ktrej i tak przesta korzysta dawno temu),
lecz umoliwia literack inkluzj, w innych warunkach raczej mao prawdopodobn.
Jako badaczy czytelnictwa cieszy nas kada deklaracja dotyczca przeczytanych
w ostatnim czasie ksiek, bez wzgldu na rdo ich pochodzenia. Korzystanie z ksiek
w formatach cyfrowych moe zredukowa niektre z kosztw zwizanych z konieczno-
ci osobistego odwiedzania bibliotek, cho pozbawia te zwizanych z tym korzyci
(np. sensualnych dozna towarzyszcych lekturze papierowych egzemplarzy). Nie
musi si rwnie odbywa kosztem lub w opozycji do zinstytucjonalizowanych bi-
bliotek, gdy jak wskazuj wyniki naszych bada co dziesita wymieniona ksika
w formacie cyfrowym pochodzia z biblioteki publicznej lub szkolnej. Z kolei w pew-
nych sytuacjach, np. na terenach wiejskich i w maych miastach, e-booki i audiobooki
uzupeniaj skromny asortyment okolicznych ksigarni, bibliotek i ksigozbiorw
znajomych, o ile w ogle takie istniej5.

5 Wrd osb deklarujcych kupowanie e-bookw i korzystanie z ksiek w formatach cyfrowych


znalelimy proporcjonalnie wicej mieszkacw wsi poza obrzeami miast oraz zwaszcza miast
do 20 tys. mieszkacw.
5. BIBLIOTEKA 53

W DOBIE INTERNETU

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


WYPOYCZALNIA,
CZYTELNIA,
TRZECIE MIEJSCE
CHO W POTOCZNYM ODBIORZE UTOSAMIAMY
BIBLIOTEKI Z MIEJSCAMI, W KTRYCH WYPOYCZA SI KSIKI
DO DOMU, ICH FUNKCJE WYKRACZAJ POZA GROMADZENIE
I UDOSTPNIANIE ZBIORW.

Dla czci uytkownikw biblioteki to nie tylko ksinice magazyny ksiek, ktrych
nie musz kupowa, lecz take przyjazne i bezpieczne miejsca, gdzie mona schroni
si przed niepogod, skorzysta z internetu, czasem nawet pogra na konsoli, uczy
si i pracowa w skupieniu, zobaczy z innymi ludmi czy wzi udzia w spotkaniu,
warsztatach lub dyskusji. Jest to te jedno z nielicznych miejsc w rwnym stopniu
otwartych dla kadego: modych i starych, piknych i brzydkich, zamonych i ubogich,
wyksztaconych i tych, ktrzy wczenie zakoczyli swoj edukacj.
Mimo to odsetek osb korzystajcych z bibliotek pozostaje niewielki. W sondau
z 2016 roku zanotowalimy nieznaczny spadek wzgldem badania za rok 2015, zarwno
w deklaracjach dotyczcych czstotliwoci odwiedzin w bibliotekach, jak i w udziale
ksiek wypoyczonych z bibliotek wrd przeczytanych przez naszych badanych
pozycji. Osobiste odwiedziny w jakiejkolwiek bibliotece zadeklarowao 16% badanych,
spord ktrych niektrzy korzystali z wicej ni jednego typu bibliotek, np. szkolnych
i publicznych. Z biblioteki publicznej skorzystao 11% badanych, ze szkolnej 5%, za
dalsze 2% z pozostaych typw, tj. naukowych, pedagogicznych, fachowych i innych.
Spadek odwiedzin w bibliotekach obserwowany w sondaowych badaniach czy-
telnictwa BN potwierdzaj take oficjalne statystyki odwiedzin i wypoycze biblio-
tecznych rejestrowane przez Gwny Urzd Statystyczny. Midzy rokiem 2004 a 2015
liczba zarejestrowanych czytelnikw w bibliotekach publicznych spada z 19,7 do 16,2
czytelnikw na 100 mieszkacw. Jeszcze wysza bya w tym czasie dynamika spadku
wypoycze na zewntrz: z 399 w 2004 roku do 302 w roku 2015 (na 100 mieszkacw)1. 54
Dane wiadcz wic o sabncej czstoci i intensywnoci czytania ksiek z bibliotek
publicznych.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


WYKRES 5.1. Korzystanie z biblioteki w cigu roku poprzedzajcego badanie w latach
20142016 (dane w proc.)

81
nie korzysta(-a) z adnej biblioteki 82
83

korzysta(-a) z biblioteki publicznej 13


11
5
korzysta(-a) z biblioteki szkolnej 4
5
3
korzysta(-a) z innej biblioteki
2

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

2014 2015 2016


rdo: BN 20142016

PORWNANIA MIDZYNARODOWE

Wedug wynikw zblionego badania sondaowego PEW Research Center w 2016 roku
bibliotek publiczn osobicie odwiedzi lub skorzysta z ksikobusu niemal co drugi
Amerykanin (48%). Odsetek deklaracji waha si w poprzednich latach (20122015)
pomidzy 53% a 44%2.
Z kolei w Finlandii, kraju o wyszym ni Polska PKB, duszej tradycji powszechnej
alfabetyzacji i znaczco wyszym ni w Polsce poziomie czytelnictwa, statystyki Fi-
skiego Urzdu Statystycznego rejestruj spadek zainteresowania korzystaniem z oferty
bibliotek publicznych. Midzy rokiem 2000 a 2015 liczba zarejestrowanych czytelnikw
zmalaa z 47 do 36,4 na 100 mieszkacw (por. tabela 5.1). Malejcej liczbie czytelnikw,
odwiedzin i wypoycze z fiskich bibliotek towarzyszy sigajcy 52% wzrost nakadw
na ich utrzymanie i wyposaenie.
Przykad Finlandii, dugo bdcej niedocignionym wzorem dla polskich bibliotek,
kae sdzi, e przyczyn malejcego zainteresowania korzystaniem z bibliotek naley
szuka gdzie indziej ni w sposobach czy skali ich finansowania, gbokich wzorcach
kulturowych czy obecnoci prozaicznych dobrych chci zaangaowanych pracownikw.
Transformacja praktyk czytelniczych jest tylko jednym z symptomw gbokiej zmiany

1 B. Budyska, M. Jezierska, Stan bibliotek w Polsce objtych badaniem Gwnego Urzdu S tatystycznego
2015 r. Warszawa 2016 www.bn.org.pl/download/document/1485941521.pdf [dostp: 14.04.2017].
2 J. B. Horrigan, Libraries 2016, Pew Research Center, 9 wrzenia 2016 www.pewinternet.org/2016/09/09/
libraries-2016/ [dostp: 14.04.2017].
cywilizacyjnej, ktra dotyka wszystkich obszarw naszego ycia. By moe biblioteki 55
w swojej dotychczasowej formule zostaj na uboczu, z trudem wpisujc si w mozaik
rozmaitych potrzeb i wartoci wspczesnego stylu ycia. Tym bardziej naley przyjrze

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


si im nieco bliej.

TABELA 5.1. Czytelnicy bibliotek fiskich w latach 20002015

Procentowy
spadek/wzrost
2000 2005 2010 2015
midzy
2000 a 2015 r.
Liczba czytelnikw
2 431 2 332 2 090 1 995 -18%
bibliotek (w tys.)
Liczba wypoycze
102 197 105 570 96 228 89 218 -13%
na zewntrz (w tys.)
Liczba odwiedzin
63 978 62 441 52 647 49 369 -23%
(w tys.)
czne nakady
na utrzymanie
208 125 248 474 298 501 317 354 52%
bibliotek w cigu
roku (w tys. euro)
Populacja (w tys.) 5 176 5 246 5 375 5 486 6%
Liczba czytelnikw
na 100 47,0 44,5 38,9 36,4 -23%
mieszkacw

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Finnish Public Libraries Statistics,


http://tilastot.kirjastot.fi

WYKRES 5.2. Nakady na biblioteki w Finlandii a liczba wypoycze w latach 20002015

110000000 350000000

300000000
105000000

250000000
100000000

200000000
95000000
150000000

90000000
100000000

85000000
50000000

80000000 0
2000 2005 2010 2015
Liczba wypoycze czne nakady na biblioteki

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Finnish Public Libraries Statistics, http://tilastot.kirjastot.fi


KTO PRZYCHODZI DO BIBLIOTEKI, A KTO PRZYCHODZI PO KSIKI? 56

Wikszo prawidowoci, o ktrych szczegowo pisalimy w raporcie za rok 20153,

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wystpia take w kolejnym pomiarze z roku 2016, co wiadczy o trwaoci zjawisk re-
jestrowanych w naszym badaniu. Spoeczny zasig bibliotek sondujemy na podstawie
pyta umieszczonych w rnych blokach kwestionariusza. Pytamy o to, czy w cigu
roku badany przeczyta ksik wypoyczon z jakiejkolwiek biblioteki, czy osobicie
odwiedzi bibliotek publiczn, szkoln lub inn, wreszcie sprawdzamy, czy ksiki
z bibliotek pojawiy si wrd pozycji wymienionych jako przeczytane.
W oparciu o odpowiedzi na te pytania moemy wyodrbni dwie grupy uytkow-
nikw bibliotek. Jeli odsetki dotyczce czytania ksiek wypoyczanych z bibliotek
wyranie przewyszaj deklaracje dotyczce osobistych odwiedzin, moemy umow-
nie przyj, e takie osoby przychodz do bibliotek po ksiki bo to na nich kon-
centruje si ich uwaga. Nie zawsze jednak idzie si do biblioteki wycznie po k siki,
zreszt nie wszystkie biblioteki udostpniaj swoje zbiory na zewntrz. Moemy take
zidentyfikowa grup, w ktrej odsetki dotyczce odwiedzin s rwnie wysokie jak
deklaracje dotyczce wypoyczania, a czasem nawet je przewyszaj. Zakadamy, e
osoby te przychodz nie tylko po ksiki, lecz take do biblioteki, traktowanej przez
nich jako miejsce przydatne do nauki i skupienia lub z innych wzgldw wane.
Do bibliotek przychodz gwnie uczniowie i studenci, a wic generalnie ludzie
modzi (zwaszcza kobiety w wieku 1524 lat, w nieco mniejszym stopniu mczy-
ni w podobnym wieku), cho s to najczciej biblioteki szkolne i uczelniane. Do
biblioteki przychodzi wicej singli, lecz take wicej osb owdowiaych (wicej ni
rozwiedzionych). Kolejn grup, ktra chodzi do biblioteki, s rodzice maych dzieci
i, co po czci za tym idzie, nieaktywne zawodowo osoby zajmujce si domem. Nieco
inn kategori uytkownikw s osoby mieszkajce w akademikach lub wynajtych
pokojach oraz w gospodarstwach domowych liczcych wicej osb.
Grup wyranie wyrniajc si pod wzgldem czstoci odwiedzania bibliotek
s mieszkacy najwikszych orodkw miejskich. W 2016 roku wizyt w bibliotece
publicznej zadeklarowao 16% badanych mieszkajcych w miastach liczcych powyej
500 tys. mieszkacw. Znik obserwowany wczeniej zwizek rnic midzy korzysta-
niem z bibliotek a wielkoci miejscowoci zamieszkania poza najwikszymi orod-
kami miejskimi mieszkanie na wsi czy w miecie nie rnicuje obecnie czstotliwoci
korzystania z bibliotek (1012%).
Jedynie po ksiki (jeli w ogle) zagldaj do bibliotek osoby zapracowane i zaj-
te najwysza rozbieno pomidzy deklaracjami dotyczcymi wypoyczania ksiek
a osobistymi odwiedzinami w bibliotekach wystpia w grupie przedsibiorcw i osb
prowadzcych wasn dziaalno gospodarcz. Najwyraniej, jeli osoby te czytaj
3 D. Michalak, I. Kory, J. Kope, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku Warszawa 2016 www.bn.org.
pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.04.2017].
ksiki z biblioteki, tak jak to deklaruj w ankiecie, to s one raczej wypoyczone z bi- 57
blioteki przez innych domownikw, cho analiza danych na temat rde ksiek nie
potwierdza, aby ksiki z bibliotek byy w istotny sposb obecne wrd ich nielicznych

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wyborw lekturowych. Podobn rozbieno obserwujemy take w przypadku badanych
z wyszych grup dochodowych. Znamienne, e w grupie tej znajduj si take osoby
na dorobku obcione kredytem hipotecznym lub wynajmujce lokum, w ktrym
aktualnie mieszkaj.
Odwiedzanie bibliotek oraz czytanie wypoyczonych z nich ksiek to prakty-
ka, w ktr rzadziej angauj si osoby pracujce fizycznie robotnicy i rolnicy
cho w ich przypadku moe to by rwnie konsekwencja niszego wyksztacenia,
ktre w niewystarczajcym stopniu wyrwnuje deficyty czytelniczej socjalizacji w ro-
dzinie.
Generalnie, z bibliotek publicznych korzystaj osoby gboko zanurzone w kultur
ksiki ci, ktrzy lubi je czyta, chtnie i czsto to robi, sporo ich kupuj, a take
otaczaj si nimi w swoich domach i rozmawiaj o nich z innymi. Nie jest to wynik
zaskakujcy. Trudno jednak oczekiwa od bibliotek, e samodzielnie zdoaj przy-
cign do siebie tych, ktrzy ksiek ani nie lubi, ani ich nie czytaj. Tym bardziej
nierealistyczne wydaje si oczekiwanie, e zachc ich do tego, aby nagle signli po
ksiki i zaczli je czyta.

CO SI DZI ROBI W BIBLIOTEKACH?

Wiele bibliotek publicznych zostao w ostatnich latach dofinansowanych, zmoderni-


zowanych i wyremontowanych. Pozytywne zmiany z pewnoci zauwaaj i doceniaj
obecni uytkownicy bibliotek, jednak czy wiadomo tych przemian jest powszechna?
Ilu z badanych miao okazj skorzysta z nowych funkcjonalnoci dostpnych od jakie-
go czasu w bibliotekach? Pytanie to zadalimy wszystkim badanym (z pominiciem
osb, ktre zadeklaroway, e nigdy nie korzystay z adnej biblioteki). Zestawienie
otrzymanych odpowiedzi prezentuje tabela 5.2.
TABELA 5.2. Odpowiedzi na pytanie: Czy kiedykolwiek zdarzyo si Panu(-i) odwiedzi
osobicie jak bibliotek aby (dane w proc.) 58

Tak, wiele
Tak,
Tak, kiedy razy

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Czy kiedykolwiek zdarzyo si Nie, nigdy przynajmniej
zdarzyo w cigu
Panu(-i) odwiedzi osobicie jak tego nie raz w cigu
mi si to ostatnich
bibliotek aby: robiem(-am) ostatnich
zrobi 12
12 miesicy
miesicy
Wypoyczy do domu ksik dla
27 56 7 10
siebie?
Uzyska od bibliotekarza pomoc
w znalezieniu potrzebnych ksiek 48 41 7 4
lub informacji?
Uzyska od bibliotekarza porad
52 38 7 4
w wyborze ksiki do czytania?
Wypoyczy lub zwrci ksik dla
55 36 5 3
dziecka lub innego czonka rodziny?
Skorzysta na miejscu ze sownikw,
58 36 4 2
encyklopedii, atlasw itp.?
Przyprowadzi do biblioteki dziecko
63 31 5 2
lub innego czonka rodziny?
Dyskutowa z innymi o przeczyta-
65 24 7 4
nych ksikach?
Skorzysta z czytelni, aby w spokoju
poczyta, popracowa lub pouczy 68 26 4 2
si na miejscu?
Spdzi czas w przyjaznym i bez-
70 24 4 2
piecznym miejscu?
Czyta na miejscu gazety i czasopi-
71 24 3 2
sma dostpne w bibliotece?
Spotka si z innymi ludmi? 72 21 4 2
Wzi udzia w spotkaniu, wykadzie,
szkoleniu lub warsztacie organizo- 81 15 3 1
wanym w bibliotece?
Skorzysta z dostpu do internetu? 81 14 3 1
Skorzysta z komputera lub drukar-
82 13 3 1
ki?
Wypoyczy do domu lub skorzysta
na miejscu z multimediw: audio-
84 12 3 1
bookw, e-bookw, filmw DVD, gier
komputerowych?
Skorzysta z baz danych lub cza-
sopism elektronicznych dostpnych 85 11 3 1
on-line w bibliotece?
Czy kiedykolwiek zdarzyo si Panu(-i):
Zapaci kar za niezwrcenie ksi-
82 14 3 1
ki w terminie?
Przeszukiwa z domu przez internet
85 10 3 2
katalog jakiej biblioteki?
Zarezerwowa jak ksik
z biblioteki lub przeduy j z domu 86 9 3 2
przez internet?

rdo: BN 2016
W wiadomoci wikszoci badanych biblioteki publiczne to wci przede wszystkim 59
ksinice miejsca wypoyczania ksiek do domu. Jest to funkcja, z ktrej skorzysta
najwyszy odsetek naszych badanych, tak w cigu ostatniego roku (17%), jak i kie-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


dykolwiek w przeszoci (56%). Kolejnym, wzgldnie czstym dowiadczeniem jest
korzystanie z pomocy bibliotekarzy przy odszukaniu ksiek oraz rekomendacjach
lekturowych, z ktrej w ostatnim czasie skorzystao 11% zapytanych (a w przeszoci
zrobio to przynajmniej raz okoo 40%). Ostatni aktywnoci podejmowan w cigu
ostatniego roku, ktr wskazao cznie wicej ni 10% badanych, byo dyskutowanie
z innymi o przeczytanych ksikach.
Ponad jedna trzecia badanych ma dowiadczenie odwiedzania biblioteki w kon-
tekcie relacji rodzinnych wypoyczenia lub zwrotu ksiki czytanej przez innych
czonkw najbliszej rodziny oraz przyprowadzania do biblioteki dzieci lub krewnych.
S to jednak dowiadczenia czasu przeszego (Tak, kiedy zdarzyo mi si to zrobi),
a nie teraniejszoci (Tak, przynajmniej raz/wiele razy w cigu ostatniego roku)
mowa wic w znacznej mierze o badanych, ktrzy ju odchowali dzieci, i odwiedzanie
bibliotek z tego powodu przestao by konieczne.
Najbardziej uderzajca jest rozbieno perspektyw temporalnych: relatywnie
sporo osb pamita, e swego czasu robio co w bibliotece, lecz tylko minimalny od-
setek badanych (znajdujcy si zreszt na granicy bdu pomiaru) deklaruje, e robi to
w cigu ostatniego roku. Najlepszym tego przykadem jest skorzystanie na miejscu ze
sownikw, encyklopedii, atlasw 36% badanych twierdzi, e zdarzyo im si kiedy
pj w tym celu do biblioteki, lecz tylko 6% zrobio to w cigu roku poprzedzajcego
badanie. Dawniej uczyo si w ciszy lub czytao w bibliotece 26% respondentw, a za-
ledwie 6% robio to ostatnio (gwnie uczniowie i studenci oraz wska grupa wysoko
wykwalifikowanych specjalistw korzystajcych z bibliotek specjalistycznych).
Czy oznacza to, e korzystanie z bibliotek jest intensywniejsze w pewnych fazach
ycia (obowizkowej nauki szkolnej), czy te e pewne potrzeby realizowane wczeniej
przy pomocy bibliotek zaspokajane s obecnie w inny sposb? Nie trzeba dzi chodzi
do biblioteki, aby skorzysta z atlasu czy encyklopedii lub poczyta pras, skoro mona
to zrobi w domu za porednictwem Google Maps, Wikipedii i (jeli jest si gotowym
wykupi prawo dostpu) internetowych kanaw dystrybucji wikszoci dziennikw
i tygodnikw. Wraz z upowszechnieniem si internetu wyblaka cz dawniej istotnych
zalet bibliotek, takich jak udostpnianie czasopism czy pomoc bibliotekarza i ksigo-
zbioru podrcznego w opracowaniu tematw i przygotowaniu referatw do szkoy.
Z nowych moliwoci oferowanych w bibliotekach (dostp do komputerw, internetu,
multimediw, e-bookw, baz danych itp.) korzysta niewielki odsetek uytkownikw.
Jeszcze lepiej wida to w zestawieniu sporzdzonym dla tych respondentw, ktrzy
w cigu minionego roku odwiedzili bibliotek publiczn (wykres 5.3). Uytkownicy bi-
bliotek wci przychodz do nich przede wszystkim po ksiki, przy okazji korzystajc
z obecnoci i pomocy bibliotekarza. Co wane, do biblioteki osoby przychodz czsto
w kontekcie relacji midzyludzkich aby zwrci ksiki wypoyczone przez czonkw
rodziny, kogo (najczciej dzieci lub wnuki) do niej przyprowadzi lub podyskutowa 60
z innymi o ksikach. Koncentrujc si na kwestiach finansowych pozyskaniu rodkw
na zakup nowoci wydawniczych, modernizacji wntrz i wyposaenia bibliotek atwo

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


straci z pola widzenia relacyjny aspekt odwiedzania bibliotek publicznych, rwnie,
a czasem bardziej istotny ni korzystanie z infrastruktury technologicznej.

WYKRES 5.3. Odpowiedzi na pytanie: Czy kiedykolwiek zdarzyo si Panu(-i)


odwiedzi osobicie jak bibliotek aby w podgrupie uytkownikw bibliotek w 2016 roku
(dane w proc.)

wypoyczy do domu ksik dla siebie? 46 23 20 10

uzyska od bibliotekarza pomoc w znalezieniu po-


trzebnych ksiek lub informacji? 19 22 31 28

uzyska od bibliotekarza porad


w wyborze ksiki do czytania? 18 24 29 29

wypoyczy lub zwrci ksik dla dziecka


lub innego czonka rodziny? 15 19 32 35

dyskutowa z innymi o przeczytanych


14 19 24 43
ksikach?

przyprowadzi do biblioteki dziecko 9 17 29 45


lub innego czonka rodziny?

skorzysta na miejscu ze sownikw,


6 11 35 48
encyklopedii, atlasw itp.?

spdzi czas w przyjaznym i bezpiecznym 9 12 26 53


miejscu?

czyta na miejscu gazety


i czasopisma dostpne w bibliotece? 6 10 26 57

skorzysta z czytelni, aby w spokoju poczyta, 6 9 27 58


popracowa lub pouczy si na miejscu?

spotka si z innymi ludmi? 8 11 22 59

zarezerwowa lub przeduy przez interenet


7 10 13 71
ksik z biblioteki?
przeszukiwa z domu przez internet
katalog jakiej biblioteki? 7 7 15 71

wzi udzia w spotkaniu, wykadzie, szkoleniu


lub warsztacie organizowanym w bibliotece? 2 8 18 72

skorzysta z komputera lub drukarki? 4 9 14 73

skorzysta z dostpu do internetu? 6 7 14 73

wypoyczy do domu lub skorzysta


na miejscu z multimediw: audiobookw, 3 7 14 77
e-bookw, filmw DVD?
skorzysta z baz danych lub czasopism 5 7 12 77
elektronicznych dostpnych on-line w bibliotece?

0 20 40 60 80 100

Tak, wiele razy w cigu ostatnich 12 miesicy Nie, nigdy tego nie robiem(-am)
Tak, kiedy zdarzyo mi si to zrobi
Tak, przynajmniej raz w cigu ostatnich 12 miesicy rdo: BN 2016
BIBLIOTEKI JAKO ZASB JEDNOSTKOWY I WSPLNOTOWY 61

Z dodatkowych moliwoci oferowanych przez biblioteki (podobnie jak z samych bi-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


bliotek) na co dzie korzysta wska grupa uytkownikw gwnie uczniowie, studenci,
pracownicy naukowi i wysoko wykwalifikowani specjalici, ktrzy, o ile nie korzystaj
z bibliotek aktualnie, przynajmniej robili to w czasie studiw i nauki w szkole. Osoby,
ktre nie korzystaj z bibliotek, postrzegaj je jako magazyny ksiek. Poza uytkow-
nikami niewiele osb myli o bibliotekach publicznych w kategoriach zasobu, ktrego
zniknicie wpynoby w jakikolwiek sposb na ich codzienne ycie. Na pytanie: Gdyby
w pobliu Pana(-i) miejsca zamieszkania zamknito bibliotek publiczn czy wywar-
oby to duy wpyw, niewielki wpyw lub nie miaoby adnego wpywu na Pana(-i)
i Pana(-i) rodzin?, jedynie 15% ankietowanych odpowiedziao, e miaoby to na nich
duy wpyw. Zdaniem 26% w wpyw byby niewielki, a 50% uwaa, e aden.
Nawet jeli badani sami nie korzystaj z bibliotek, to maj wiadomo, e mog
z nich korzysta inni mieszkacy, a ich obecno suy lokalnej wsplnocie. We wszyst-
kich grupach spoecznych zarwno cechujcych si wyszym, jak i niskim udziaem
uytkownikw bibliotek odpowiedzi na to samo pytanie zadane w odniesieniu do
wsplnoty lokalnej byy wysze ni w odniesieniu do sytuacji indywidualnych. Zdaniem
23% badanych zniknicie biblioteki w okolicy miaoby duy wpyw na pozostaych
mieszkacw, w opinii 31% byby on niewielki, 38% uwaa, e byby on nieodczuwalny.

WYKRES 5.4. Odpowiedzi na pytanie: Gdyby w pobliu Pana(-i) miejsca zamieszkania


zamknito bibliotek publiczn czy wywaroby to duy wpyw, niewielki wpyw
lub nie miaoby adnego wpywu na Pana(-i) i Pana(-i) rodzin; na innych i wsplnot
lokaln? (dane w proc.)

Wpyw na mnie i moj rodzin Wpyw na innych i wsplnot lokaln

ogem 15 26 50 8 ogem 23 31 38 8

bezrobotni 9 16 65 11 bezrobotni 16 30 45 9

zajmujcy si domem 23 30 42 4 zajmujcy si domem 26 40 29 5

emeryci i rencici 15 22 54 9 emeryci i rencici 23 28 41 8

uczniowie i studenci 18 36 40 6 uczniowie i studenci 27 34 33 6

robotnicy 10 21 58 10 robotnicy 18 28 44 9

rolnicy indywidualni 11 20 53 16 rolnicy indywidualni 20 27 40 9

pozostali umysowi 19 31 43 7 pozostali umysowi 25 33 35 7


specjalici, wolne specjalici, wolne
26 37 31 6 28 44 24 4
zawody zawody
kadra zarzdzajca 24 35 37 4 kadra zarzdzajca 40 29 27 4

waciciele firm 10 35 43 12 waciciele firm 26 38 25 12

0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100

Duy wpyw May wpyw adnego wpywu Brak biblioteki


rdo: BN 2016
POWODY ROZSTANIA Z BIBLIOTEK 62

Tak jak w ubiegym roku zapytalimy osoby, ktre w 2016 roku nie odwiedziy osobicie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


adnej biblioteki, czy kiedykolwiek korzystay z jakiej biblioteki publicznej. To dopiero
drugi podobny pomiar, a jego wyniki tylko nieznacznie odbiegaj od tych z 2015 roku
(por. wykres 5.5). 38% badanych twierdzi, e nigdy nie korzystao z adnej biblioteki
publicznej (wzrost o 3 p.p. wzgldem roku 2015), 58% korzystao z bibliotek w przeszo-
ci, ale przestao dawno temu (wzrost o 4 p.p.), natomiast 2% zrezygnowao ostatnio
(spadek o 7 p.p.). Dla porwnania w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku tylko 19%
deklarowao, e nigdy w yciu nie odwiedzio osobicie biblioteki publicznej, a 32% nie
odwiedzio jej w cigu poprzedniego roku, ale robio to dawniej4.

WYKRES 5.5. Odpowiedzi na pytanie: Czy kiedykolwiek korzysta(-a) Pan(-i)


z biblioteki publicznej? (dane w proc.)

tak, ale ostatnio przestaem(-am) 9


korzysta
2

54
tak, ale byo to dawno temu
58

35
nie, nigdy
38

0 10 20 30 40 50 60 70

2015 2016
rdo: BN 20152016

Szczeglnie interesowaa nas grupa osb, ktre z bibliotek publicznych przestay ko-
rzysta ostatnio. Chcielimy dowiedzie si, co spowodowao t zmian, wic zadali-
my otwarte pytanie o powd rezygnacji z korzystania z biblioteki publicznej. cznie
otrzymalimy 50 wypowiedzi.
Najczciej podawanym wyjanieniem jest brak czasu, rozumiany zarwno jako
brak czasu na czytanie ksiek, jak i odwiedzanie biblioteki (Nie mam czasu na czytanie,
za duo pracy, Nie mam czasu na chodzenie do biblioteki). Brak czasu zwizany bywa
ze zmian rl spoecznych i towarzyszcymi obowizkami (Zostaam mam, Mam
mae dzieci). Powd ten wskazao 20 osb, czyli prawie poowa tych, ktrzy udzielili
odpowiedzi na to pytanie.
Brak potrzeby lub koniecznoci korzystania z biblioteki wynika albo z niewielkiego
zainteresowania lektur ksiek (Bo nie interesuj mnie ksiki, Nie mam ochoty na

4 J. B. Horrigan, Libraries 2016, op. cit.


ksiki), albo z pozyskiwania lektur innymi sposobami (Wymieniamy si ksikami 63
ze znajomymi, Bo poyczyam ksiki od koleanki, Mam swoje ksiki, Poniewa
ksiki, ktre mnie interesoway, zakupiam w sklepie internetowym, Wol kupi

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


sobie ksik). W niektrych przypadkach konieczno czytania, a zatem i wypoy-
czania ksiek ustaje wraz z zakoczeniem edukacji formalnej (Bo skoczyam szko,
W szkole tylko wypoyczaam, Ju si nie ucz). Do tej kategorii mona zaliczy
wypowiedzi 15 osb.
10 osb jako przyczyn rezygnacji z odwiedzin w bibliotece wskazao problemy
zdrowotne zarwno oglnie zy stan zdrowia lub samego wzroku (Pogorszy mi si
wzrok, Choroba oczu mam problemy ze wzrokiem, wic ju przestaam czyta), jak
i konkretnie trudnoci z samodzielnym przemieszczaniem si do i z biblioteki (Mam ko-
poty z poruszaniem si. Za saby wzrok, daleko trzeba chodzi, Mam wielkie problemy
z poruszaniem si. Zdrowie mi si pogorszyo, Nie mam siy ze wzgldu na chorob).
Trzy osoby w otwarty sposb poczyy przyczyny rezygnacji z biblioteki z dostpno-
ci ksiek w internecie (Mona przeczyta ksiki poprzez internet, Przerzuciam si
na formaty elektroniczne). Kolejne dwie osoby zniechcia konieczno przestrzegania
terminu zwrotu (Bo trzeba szybko zwraca, goni terminy) oraz poczucie krzywdy
z powodu wysokoci kary finansowej, ktrej naliczenie byo zwizane z problemami
zdrowotnymi (Naliczono mi kar, poniewa nie przeduyam ksiki. Byam w szpitalu
i nie miaam moliwoci. Osiemdziesit zotych za tydzie, to za dua kwota).

WYKRES 5.6. Odpowiedzi na pytanie: Dlaczego ostatnio przesta(-a) Pan(-i) korzysta


z bibliotek publicznych?

Dlaczego ostatnio przesta Pan(-i) korzysta z bibliotek publicznych? (n=50)

Problemy zdrowotne
10

Dostpno Termin
Brak czasu Brak potrzeb internetu zwrotu
20 15 3 2

rdo: BN 2016
Nie podejmujemy prby weryfikacji, na ile wskazane uzasadnienia byy faktycznymi 64
powodami rezygnacji z korzystania z bibliotek, na ile za powierzchownymi uspra-
wiedliwieniami podanymi dopytujcym o to ankieterom. To, na co chcemy zwrci

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


uwag to fakt, e wikszo z wymienionych tu kwestii nie czy si w aden sposb ani
z wyposaeniem i dofinansowaniem lokalnych bibliotek, ani z postaw i zaangaowa-
niem jej pracownikw i znajduje si poza moliwoci ich oddziaywania. By moe
zbyt mao potencjalnych uytkownikw bibliotek zdaje sobie spraw z tego, e sporo
bibliotek oferuje audiobooki bdce dobrym rozwizaniem dla osb ze sabncym
wzrokiem, a cz wiadczy usug ksika do domu. Kwestia respektowania terminu
zwrotu i ewentualnego przeduania wypoyczonych ksiek rozwizywana jest z reguy
w koncyliacyjny i przyjazny dla uytkownikw sposb. Ani biblioteki, ani bibliotekarze
nie maj wpywu na dojmujce poczucie braku czasu towarzyszce wspczesnemu
stylowi ycia i nie s w stanie samodzielnie rozbudza potrzeb czytelniczych wrd
tych, ktrzy nie rozwinli ich na wczeniejszych etapach socjalizacji w szkole czy
w rodzinnym domu.

CZY Z BIBLIOTEK PUBLICZNYCH KORZYSTA SI ZA DARMO?

Na to przewrotne pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Biblioteki finansowane s ze


rodkw publicznych, wic za ich funkcjonowanie paci kady obywatel (poprzez
podatki bezporednie i porednie), cho nie kady z nich pniej korzysta. To, e udo-
stpnianie zbiorw oraz inne usugi wiadczone s nieodpatnie nie oznacza jednak,
e korzystanie z bibliotek pozbawione jest jakichkolwiek kosztw. Koszty te nie musz
by finansowe, za ich dotkliwo postrzegana jest subiektywnie i zaley od konfiguracji
wielu czynnikw.
Jednym z kosztw wypoyczania ksiek z bibliotek jest koszt logistyczny koniecz-
no osobistego odwiedzania bibliotek i czas, ktry trzeba na to powici. Jeli biblioteka
zlokalizowana jest blisko miejsca zamieszkania, koszt ten jest relatywnie may, ronie
natomiast wraz z dystansem dzielcym siedzib biblioteki od miejsca zamieszkania
lub rutynowych tras, ktrymi najczciej przemieszczaj si korzystajce z bibliotek
osoby (na przykad do pracy, do szkoy, na zakupy). Pokonywanie przestrzeni staje
si bardziej problematyczne wraz z wiekiem, i to nie tylko w wymiarze fizycznym, lecz
take psychicznym.
Konieczno przestrzegania terminu zwrotu i obawa przed naliczeniem kary fi-
nansowej to rdo dyskomfortu psychicznego, ktry mona potraktowa jako inny
rodzaj kosztu wpisanego w korzystanie z bibliotek. W przypadku osb zabieganych,
zestresowanych i obarczonych licznymi zobowizaniami, konieczno pamitania
o terminowych zwrotach lub prolongatach moe by postrzegana jako bardziej obci-
ajca i awersyjna ni wrd pozostaych potencjalnych uytkownikw. Podobnie jak
ryzyko zniszczenia lub zagubienia wypoyczonych z biblioteki ksiek.
Im mniej wolnego czasu ma kto do dyspozycji w cigu dnia lub im wysze s koszty 65
utraconych moliwosi (kto moe preferowa dusze pozostawanie w pracy, uprawia-
nie sportu, granie na konsoli lub inne formy relaksu ni czytanie ksiek, a tym bardziej

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


ni odwiedzanie bibliotek), tym bardziej ronie niematerialny koszt ich uytkowania.
Powysze koszty nie stanowi problemu dla zaangaowanych czytelnikw lub
uytkownikw bibliotek korzyci czerpane z dostpu do bezpatnie udostpnianych
zbiorw lub moliwo spdzania czasu w przyjaznym i bezpiecznym miejscu, w ktrym
dana osoba czuje si komfortowo, rwnowa ewentualne koszty lub wysiek zwizany
z dotarciem do biblioteki. Ale co z tymi, dla ktrych dostp do zbiorw biblioteki ma
mniejsz warto, poniewa s w stanie sobie ksiki kupi albo wyszuka w internecie,
traktowanym jak wielka, darmowa biblioteka?
Ciekawy wydaje si pod tym wzgldem przykad Miejskiej Biblioteki Publicznej
w Legionowie (www.bibliotekalegionowo.pl).

Tymczasowa siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej przez kilka lat znaj-


dowaa si w budynku gimnazjum zlokalizowanego w gbi osiedla blokw
z wielkiej pyty. Po przeprowadzce biblioteka zanotowaa wyrany wzrost
zainteresowania mieszkacw Legionowa, uwidaczniajcy si w statysty-
kach odwiedzin, wypoycze na zewntrz oraz nowo zarejestrowanych
uytkownikw.
Nazwa biblioteki Poczytalnia w dowcipny sposb nawizuje do jej
siedziby zlokalizowanej w nowo wybudowanym budynku dworca kole-
jowo-autobusowego, ktry peni rol lokalnego wza przesiadkowego.
Biblioteka zyskaa nowoczesny i estetyczny wystrj, prowadzi aktywn dzia-
alno kulturaln i animacyjn, wspuczestniczy w szeregu imprez orga-
nizowanych przez miasto w pomieszczeniach Centrum Komunikacyjnego.
Jednak to wanie dogodna lokalizacja wydaje si jednym z kluczowych
czynnikw wyjaniajcych zaobserwowany wzrost liczby odwiedzajcych
bibliotek uytkownikw.
Legionowo to jedno z miast-sypialni w aglomeracji warszawskiej. Prze-
waajca cz jego mieszkacw pracuje w stolicy, podrujc do pracy
kolej. Dworzec jest dobrze skomunikowany z caym Legionowem mona
do niego dojecha jednym z bezpatnych autobusw finansowanych z bu-
detu gminy lub zaparkowa na wielopoziomowym parkingu Park&Ride,
w razie dojazdu wasnym samochodem. Kiedy biblioteka znajdowaa si
w budynku gimnazjum wewntrz osiedla mieszkaniowego, wikszo uyt-
kownikw, ktrzy j odwiedzali, musiaa uda si w t okolic specjalnie
66
w tym celu i zbacza z codziennych szlakw komunikacyjnych, za
wskie osiedlowe uliczki utrudniay dojazd i zaparkowanie samochodu.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Now siedzib wielu mieszkacw mija codziennie przy okazji ruty-
nowych dojazdw do pracy lub szkoy. Cho nieco bardziej oddalona od
centrum miasta, znajduje si ona obecnie w miejscu bardziej dostpnym,
wic subiektywna uciliwo osobistych odwiedzin w bibliotece jest
rednio potencjalnie mniejsza.
Godziny otwarcia biblioteki uwzgldniaj konieczno dojazdw do pracy
i pniejszych powrotw z Warszawy mieszkacw Legionowa, a system
informatyczny przypomina o nadchodzcym terminie zwrotu ksiek
i umoliwia jego internetow lub telefoniczn prolongat. Podrowanie
kolej lub autobusem, obecne w dowiadczeniu wielu mieszkacw mia-
sta, to czas chtnie wypeniany lektur. Nowa nazwa biblioteki, w ktrej
skojarzono dworcow poczekalni z czynnoci czytania, wydaje si w tym
kontekcie wyjtkowo trafiona.

W nowej formule Poczytalnia funkcjonuje krcej ni rok, wic trudno jeszcze oce-
ni, czy zarejestrowany wzrost liczby uytkownikw i wypoycze okae si trway,
czy obserwujemy raczej przejciowy efekt wieoci. Kada zmiana niesie ze sob
wyzwania, ma swoich entuzjastw i sceptykw. Cz mieszkacw przyzwyczajo-
nych do starej siedziby, pomimo dostpnoci bezpatnych autobusw, niechtnie
korzysta z nowej lokalizacji oddalonej o kilka kilometrw. Niektrzy krytykuj no-
woczesny i industrialny wystj wntrza, inni narzekaj, e w starym ukadzie p-
ek atwiej im byo znale ksiki, ktre ich interesoway. Jednak dynamika wzrostu
liczby odwiedzin (por. wykres 5.7), przewyszajca nawet wzrost wypoycze (por.
wykres5.8), wiadczy o tym, e w swojej nowej formule Miejska Biblioteka Publiczna
zdoaa zaistnie w wiadomoci mieszkacw. Obecnie przychodz do niej ci, ktrzy
nie odwiedzali jej wczeniej, i z duym prawdopodobiestwem przychodz rwnie
do biblioteki, a nie tylko po ksiki.
WYKRES 5.7. MBP Legionowo: statystyki odwiedzin i procentowy wzrost
(miesic do miesica) 67

6000 250%

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


5136
5000 196% 4723
200%
4190 3908 4173 173%
4000 170%
3421 150%
3000
1986 97%
2068 2183 1901 100%
2000 92% 1412 1732
65%
50%
1000

0 0%
padziernik listopad grudzie stycze luty marzec

Stara lokalizacja 2015/16 Nowa lokalizacja 2016/17 % wzrostu


rdo: Opracowanie wasne na podstawie statystyk MBP w Legionowie

WYKRES 5.8. MBP Legionowo: statystyki wypoycze na zewntrz i procentowy wzrost


(miesic do miesica)

8000 7421 60%


6977 7158
6796 53%
7000
6241 6394 50%
5836
6000
5173 5118 40%
4974 4842 40%
5000 4717
36% 37%

4000 30%

3000
20%
21% 20%
2000
10%
1000

0 0%
padziernik listopad grudzie stycze luty marzec

Stara lokalizacja 2015/16 Nowa lokalizacja 2016/17 % wzrostu

rdo: Opracowanie wasne na podstawie statystyk MBP w Legionowie


6. WYBORY LEKTUROWE 68

I PUBLICZNOCI

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


LITERACKIE
TAK JAK W 2015 ROKU, POLACY NAJCZCIEJ SIGALI
PO TRYLOGI HENRYKA SIENKIEWICZA I PIDZIESIT TWARZY GREYA
E. L. JAMES. WRD NAJPOPULARNIEJSZYCH ZNALAZY SI TAKE
POWIECI KATARZYNY BONDY, KSIKI KS. JANA KACZKOWSKIEGO
I DZIEWCZYNA Z POCIGU PAULI HAWKINS.

Najwicej czytelnikw ma literatura popularna romansowo-obyczajowa i kryminalno-


-sensacyjna. Wydania kolejnych tytuw takich autorw jak Danielle Steel, Stephen King
czy Joanna Chmielewska utrwalaj ich obecno w czytelniczym obiegu. Literatura
fantastyczna to przede wszystkim przedmiot fascynacji modzieowych (cykle powieci
Stephenie Meyer, J. K. Rowling i J. R .R. Tolkiena).

KIM JEST KLASA CZYTAJCA?

Od dekady obserwujemy spadek intensywnoci czytania ksiek wrd polskich czy-


telnikw: czytaj ich mniej tylko 10% ogu badanych zadeklarowao, e w cigu
12 miesicy poprzedzajcych badanie przeczytao co najmniej 7 ksiek. S to czytelnicy,
ktrzy przyznaj, e maj systematyczny kontakt z ksikami. Warto jednak pamita, e
odpowiedzi dotyczce dokadnej liczby czytanych, take we fragmentach albo jedynie
przegldanych, ksiek naley traktowa orientacyjnie. Respondenci co oczywiste nie
zawsze s w stanie wymieni wszystkie ich tytuy. Ponadto warto zaznaczy, e jakkol-
wiek badanych pyta si o wszelkie ksiki czytane lub przegldane w cigu ostatnich
12 miesicy, niezalenie od powodw i okolicznoci podjcia lektury, a take formy
i treci ksiki, badani rzadko wskazuj literatur fachow potrzebn im do pracy.
Wrd tych, ktrzy przyznaj, e czytali co najmniej 7 ksiek i ktrych w lad za 69
Wendy Griswold mona by zaliczy do klasy czytajcej , wicej jest kobiet i osb
1

modych, jeszcze uczcych si, oraz mieszkacw metropolii (por. tabela 6.1). Obser-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wujemy te osabienie intensywnoci czytania po zakoczeniu edukacji szkolnej.

TABELA 6.1. Pe i wiek czytelnikw a liczba czytanych ksiek w 2016 roku*

Czy- Niepa-
Nie- Czy- Czy- Czy-
Licz- telnicy Czytelnicy mitajcy,
Pe i wiek czytel- czy- telnicy telnicy telnicy
ba 36 24 i wicej ile prze-
nikw (n=1314) tajcy 12 711 1223
osb ksiek ksiek czytali
w % ksiek ksiek ksiek
ksiek
Mczyni, wiek
237 56* 16 14 8 2 3 2
1524 lata
Mczyzn, wiek
437 73* 13 6* 3 1* 2 1
25-39 lat
Mczyni, wiek
483 79* 10* 6* 2* 1* 1* 0
4059 lat
Mczyni, wiek 60
347 78* 8* 7* 3 1 1 1
i wicej lat
Kobiety,
215 34* 21* 23* 10* 6 3 3
wiek 1524 lata
Kobiety, wiek
444 50* 18* 18* 6 3 5* 1
2539 lat
Kobiety,
487 58* 16 13 6 4* 3 0
wiek 4059 lat
Kobiety,
wiek 60 499 64 13 12 5 2 4 1
i wicej lat

* Poziom istotnoci statystycznej wedug testu Chikwadrat p0,05. rdo: BN 2016

KANON I PRZEMIJAJCE MODY CZYTELNICZE POLSKA KLASYKA,


ROMANSE, KRYMINAY I HITY FILMOWE

Patrzc na panoram tytuw utkan z wyborw lekturowych Polakw, dostrzegamy


olbrzymie rozproszenie i wiele barw. Jednak w tym chaosie s wyrane, powtarzajce
si motywy. Do obiegu czytelniczego trafiaj ksiki ulokowane w rnych miejscach
i sytuacjach, czytane z wielu powodw i w odmiennych okolicznociach. Stefan -
kiewski, analizujc kultur czytelnicz, dostrzega wielopoziomowo publicznoci
czytelniczej i dowodzi, e jako cao spoecznie funkcjonuje jednoczenie czytelniczo
w rnych obiegach spoecznych [] odrbnych ze wzgldu na funkcje spoeczne danego
obiegu2. Wyjmujc poszczeglne tytuy z tej panoramy wyborw lekturowych, naley

1 Wendy Griswold prowadzia porwnawcze badania czytelnictwa w rnych spoeczestwach i kon-


tekstach kulturowych; wedug niej klasa czytajca to nieliczna grupa, wyranie okrelona spoeczno-
-demograficznie, s to osoby czytajce ksiki regularnie z wielu powodw, w tym dla samorozwoju,
przyjemnoci. Lektura ma stae miejsce w ich stylu ycia. Por. W. Griswold, Regionalism and the
Reading Class, Chicago 2008.
2 S. kiewski, Obiegi spoeczne literatury a problem publicznoci, w: Publiczno literacka, red.S. -
kiewski, M. Hopfinger, Wrocaw 1982, s. 6465.
zatem mie wiadomo wielorakich kontekstw, w ktrych s czytane, oraz wicych 70
si z nimi funkcji spoecznych. O tym, czy czytelnik sam signie po jak ksik nie
z obowizku, ale ze wzgldu na swoje zainteresowania, potrzeb, ciekawo decyduje

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


szereg okolicznoci. Nale do nich uksztatowane wczeniej oczekiwania (wynikajce
ze znajomoci autora czy konwencji). Wan rol odgrywa tu take fakt polecenia kon-
kretnego tytuu przez osob, z ktrej zdaniem czytelnik si liczy. Czytanie jest wszake
jak tego dowodzilimy w poprzednich raportach praktyk spoeczn.
Badanie spoecznego zasigu ksiki pozwala mwi tylko o podstawowych wymia-
rach spoecznego obiegu konkretnej ksiki, tj. w jaki sposb trafia do rk czytelnika
i czy si o niej rozmawiao. Respondenci nie s pytani o to, czy dan ksik czytali jako
szkoln bd akademick lektur, czy bya im potrzebna w pracy zawodowej, czy czytali
j ze swoim uczszczajcym do szkoy dzieckiem itp. Jeli zatem pitnastolatek czyta
W pustyni i w puszczy, moemy domniemywa, e ramy sytuacji czytelniczej wyznacza
obowizek szkolny; jeli natomiast powie t wybra trzydziestolatek, zapewne jeszcze
za mody by mie dzieci w wieku szkolnym, kierowa si najprawdopodobniej wasn
przyjemnoci, a by moe take tsknot za utraconym rajem dziecistwa, do ktrego
odnosz wspomnienia pierwszych czytanych lub suchanych ksiek3.
Chocia nasze badanie zostao przeprowadzone na duej prbie, ze wzgldu na
rozproszenie wyborw lekturowych respondentw i fakt, e tylko 37% z nich zadekla-
rowao przeczytanie co najmniej jednej ksiki, poszczeglni autorzy zostali wskaza-
ni przez stosunkowo niewielu czytelnikw. Najwicej, bo a 51, wymienio Henryka
Sienkiewicza stanowi to 4,5% czytelnikw. Tylko w przypadku tego autora mamy do
czynienia z grup czytelnikw wystarczajco liczn, eby mc prowadzi analizy sta-
tystyczne dotyczce ich cech spoeczno-demograficznych, co bynajmniej nie oznacza,
e o czytelnikach ksiek innych autorw niczego wicego nie da si powiedzie.
Analizujc preferencje czytelnicze Polakw poprzez analiz autorw i tytuw ksi-
ek czytanych przez najliczniejsze grupy odbiorcw, dostrzegamy nie tylko rozprosze-
nie wyborw, ale te elementy powtarzalne i wsplne, uwidaczniajce si zwaszcza
w duszej perspektywie czasowej. Ksiki, ktre zostay wymienione przez wicej ni
1% czytelnikw, czyli w myl terminologii zaproponowanej przez Grayn Straus tzw.
powszechniki lekturowe4, czsto powtarzaj si w kolejnych edycjach badania czytel-
nictwa. W latach 19922000 Polacy wymieniali Trylogi Henryka Sienkiewicza, Pana
Tadeusza Adama Mickiewicza, Lalk Bolesawa Prusa, cykl Harlequin, czasem pojawiaa
si te Biblia, a w 2002 roku doczy do tej listy Wadca Piercieni J. R. R. Tolkiena oraz
Harry Potter i kamie filozoficzny J. K. Rowling5.

3 R. Chymkowski, Autobiografie lekturowe studentw, Warszawa 2011, s. 83.


4 Por. G. Straus, K. Wolff, S. Wierny, Ksika na pocztku wieku. Spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2002
roku, Warszawa 2004, s. 80; G. Straus, Szkolne kanony literatury oraz rodowiskowe powszechniki
i mody, czyli wybory i preferencje lekturowe modziey licealnej, Przegld Humanistyczny 2002, nr 4,
s. 107120.
5 Por. G. Straus, K. Wolff, Sienkiewicz, Mickiewicz, Biblia, harlequiny Spoeczny zasig ksiki
w Polsce 2000 roku, Warszawa 2002, s. 5058; G. Straus, K. Wolff, S. Wierny, Ksika na pocztku
wieku, op. cit., s. 97104.
W obiegu czytelniczym funkcjonuje nieraz kilka albo kilkadziesit ksiek jednego 71
autora. Tak jest w przypadku Henryka Sienkiewicza, Stephena Kinga czy Danielle Steel.
Podajc autora czytanej ksiki, cz respondentw nie jest w stanie przypomnie sobie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


jej tytuu. W latach 90. XX stulecia w grupie najpoczytniejszych autorw byli: Henryk
Sienkiewicz, Adam Mickiewicz, Bolesaw Prus, Stefan eromski, Robert Ludlum, a od
1994 roku William Wharton i Danielle Steel6. Czytano z jednej strony znan ze szkoy
klasyk7, z drugiej za tumaczon z jzykw obcych literatur popularn. Spjrzmy
zatem, co zaczo si zmienia w XXI wieku. Tabela 6.2 zawiera spis autorw, ktrych
w co najmniej dwch edycjach badania w latach 20002016 wskazao 1% lub wicej
czytelnikw 8.

TABELA 6.2. Najpoczytniejsi autorzy utrzymujcy swoj popularno w co najmniej


dwch badaniach spoecznego zasigu ksiki realizowanych w latach 20002016

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016


(n=543) (n=561) (n=585) (n=498) (n=330) (n=380) (n=1176) (n=1252) (n=1143)
Henryk
6 5 5 6 5 2 4 4 5
Sienkiewicz
Dan Brown - - - 6 2 3 2 3 -
Danielle Steel 1 - 1 1 3 3 1 1 2
Stephen King - - - 1 2 2 2 3 2
Paulo Coelho 1 1 2 2 3 3 2 1 1
Adam
3 4 2 4 2 3 - 1 2
Mickiewicz
Katarzyna
- - 2 2 3 1 1 1 1
Grochola
J. R. R. Tolkien 1 4 2 2 2 1 1 1 1
J. K. Rowling - 2 3 - - - 3 - 2
Joanna
1 1 - - - - - 1 2
Chmielewska
E. L. James - - - - - - - 3 3
Stephenie
- - - - - - 3 1 2
Meyer
Robert
- - - 1 1 1 - - -
Ludlum
Andrzej
- - - - - - 1 - 1
Sapkowski
George
- - - - - - 2 1 -
R. Martin
Harlan
- - - - - - 1 1 -
Coben

rdo: BN 20002016

6 Por. G. Straus, K. Wolff, Sienkiewicz, op. cit.


7 Por. A. Franaszek, Od Bieruta do Herlinga-Grudziskiego: wykaz lektur szkolnych w Polsce w latach
19461999, Warszawa 2006.
8 Por. G. Straus, K. Wolff, Sienkiewicz, op. cit.; G. Straus, K. Wolff, S. Wierny, Ksika na pocztku
wieku, op. cit.; G. Straus, K. Wolff, S. Wierny, Czytanie, kupowanie, surfowanie. Spoeczny zasig
ksiki w Polsce w 2006 roku, Warszawa 2008; I. Kory, K. Wolff, Wybieram ksik. Spoeczny zasig
ksiki w Polsce w 2008 roku, Warszawa 2010; I. Kory, O. Dawidowicz-Chymkowska, Spoeczny zasig
ksiki w Polsce w 2010 roku. Bilans dwudziestolecia, Warszawa 2012; O. Dawidowicz-Chymkowska,
D. Michalak, Stan czytelnictwa w Polsce w 2012 roku Transmisja kultury pisma, Warszawa 2014; I. Kory,
D. Michalak, R. Chymkowski, Stan czytelnictwa w Polsce w 2014 roku, Warszawa 2015 www.bn.org.
pl/download/document/1428654601.pdf [dostp: 14.04.2017].
72
Tabela 6.3 pokazuje, ktrzy pisarze w 2016 roku przekroczyli prg popularnoci w wy-
sokoci 1% czytelnikw.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


TABELA 6.3. Najpoczytniejsi autorzy wrd czytelnikw w 2016 roku

Najpoczytniejsi autorzy
Liczba osb %
wrd czytelnikw ksiek
Henryk Sienkiewicz 51 4,5
E. L. James 35 3
Paula Hawkins 30 3
Stephen King 28 2
Adam Mickiewicz 24 2

J. K. Rowling 24 2

Joanna Chmielewska 21 2
Danielle Steel 20 2
Stephenie Meyer 19 2
Katarzyna Bonda 18 2
Katarzyna Grochola 15 1
Magorzata Kaliciska 15 1
Nicholas Sparks 15 1
Paulo Coelho 15 1
ks. Jan Kaczkowski 13 1
Stefan eromski 12 1
Helen Fielding 12 1
Andrzej Sapkowski 12 1
Ogem 1143 100%
rdo: BN 2016

POWSZECHNIKI LEKTUROWE W SPOECZNYCH


OBIEGACH CZYTELNICZYCH

Na prawidowoci w uwarunkowaniach wyborw lekturowych warto spojrze z perspek-


tywy spoecznych funkcji czytania oraz relacji spoecznych, ktre towarzysz lekturze.
W tym celu poddano obserwacji grupy czytelnikw o podobnych preferencjach lektu-
rowych grupy te dla potrzeb analizy zostan nazwane publicznociami czytelniczymi9.
Jednym z czynnikw budujcych owe publicznoci jest spoeczny obieg ksiki. Termin
ten zosta stworzony przez Stefana kiewskiego10 w celu opisania praktyk czytelniczych
w ich spoeczno-kulturowym kontekcie.

9 Por. J. Ankudowicz, Publiczno literacka publiczno czytajca (kilka uwag o badaniach czytelnic-
twa), w: Publiczno literacka, op. cit., s. 105120; J. Kostecki, Uwagi o przedmiocie bada historii
czytelnictwa, w: Publiczno literacka, op. cit., s. 194.
10 S. kiewski, Kultura literacka: 19181932, Wrocaw 1973; O. Czarnik, Obiegi spoeczne literatury,

w: Sownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka et. al, Wrocaw 1992.
Wspczesne empiryczne badania spoecznych uwarunkowa praktyk kulturowych11 73
dowodz, e osoby najlepiej wyksztacone i dziedziczce najwyszy kapita kulturowy
swobodnie poruszaj si po rnych polach kultury, posiadaj kompetencje umoliwiaj-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


ce odbir treci z rnych poziomw, s jak to okrelili Peterson i Kern wszystkoerni.
Tymczasem osoby nieposiadajce tak wysokiego kapitau kulturowego najczciej
ograniczaj si do najbardziej popularnych gatunkw i najatwiej przyswajalnych treci.
Z tego punktu widzenia dziedziczony i zdobywany samodzielnie kapita kulturowy
wyznacza gust, a w konsekwencji spektrum konsumowanych treci.
W niniejszej analizie zaprezentowane zostan podstawowe spoeczne wyznaczniki
gustw literackich. Biorc pod uwag nazwiska autorw najtrwalej obecnych w wia-
domoci czytelnikw (por. tabela 6.2), mona wyrni cztery gwne publicznoci
literackie: klasyczno-szkoln, gatunkow, wydarzenia czytelniczego i modzieow.
Przez publiczno literack w lad za klasyczn definicj Jana Stanisawa Bystronia
rozumie si tu zbir osb biorcych udzia w yciu literackim12.
Publiczno klasyczno-szkolna zwizana jest z obiegiem i recepcj polskiej kla-
syki, w wikszoci legitymizowanej edukacj i trwa obecnoci w szkolnym zestawie
obowizkowych lektur. Czytane przez t publiczno utwory mieszcz si w uznanym
i podtrzymywanym przez pastwowe instytucje kultury (ekranizacjami, narodowym
czytaniem, obecnoci na egzaminach obowizkowych) kanonie13. W tym obiegu
szczeglne miejsce zajmuje Henryk Sienkiewicz, majcy wielopokoleniow publiczno
czytelnicz. Tu za nim plasuje si Adam Mickiewicz (szczeglnie Pan Tadeusz), za nimi
Bolesaw Prus (Lalka przez lata naleaa do powszechnikw lekturowych), a nieco dalej
Stefan eromski i Eliza Orzeszkowa.
Twrczo Henryka Sienkiewicza, niezmiennie obecna na listach lektur obowizko-
wych i uzupeniajcych szk wszystkich poziomw14, jest trwale obecna w wiadomoci
czytelnikw. W kolejnych edycjach badania spoecznego zasigu ksiki (por. tabela 6.2)
Sienkiewicz zajmuje pierwsze miejsce wrd autorw najpoczytniejszej literatury. Jak
wspomniano, w 2016 roku publiczno jego ksiek stanowia 4,5% wszystkich czytelni-
kw. Przygldajc si bliej tej zbiorowoci, zauwaamy, e najliczniej czytano Trylogi
60% czytelnikw Sienkiewicza signo po ktry z trzech tytuw, co pity wybra Quo
vadis, 15% czytelnikw wskazao Krzyakw, a pojedyncze osoby W pustyni i w puszczy,
przy czym nie byli to tylko uczniowie. Powieci Sienkiewicza czytaj osoby w bardzo
rnym wieku: uczniowie w wieku 1519 lat stanowili tylko 16% tej grupy czytelnikw,

11 R. A. Peterson, The Rise and Fall of Highbrow Snobbery as a Status Marker, Poetics 1997, vol. 25, no23,
s. 7592; R. A. Peterson, R. M. Kern, Changing Highbrow Taste: From Snob to Omnivore, American
Sociological Review 1996, vol. 61, no 5, s. 900907, J. Zavisca, The Status of Cultural Omnivorism:
ACase Study of Reading in Russia, Social Forces 2005, vol. 84, no 2, s. 12331255; M. Cebula, Spoeczne
uwarunkowania gustw i praktyk konsumpcyjnych. Zbieno pozycji spoecznych i stylw ycia czy
autonomizacja kultury?, Studia Socjologiczne 2013, nr 2(209), s. 97125.
12 J. S. Bystro, Publiczno literacka, Warszawa 2006, s. 33.
13 J. Guillory, Cultural Capital. The Problem of Literary Canon Formation, Chicago 1993.
14 A. Franaszek, op. cit.
pozostae osoby naleay do rnych generacji. Powieci Sienkiewicza czytali przede 74
wszystkim mieszkacy najmniejszych miejscowoci (wsi i miast do 20 tys. mieszka-
cw). Odsetki kobiet i mczyzn w tej grupie byy zblione. A 40% czytelnikw prozy

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Sienkiewicza znalazo czytany tom w domowych ksigozbiorach, pozostali poyczyli go
z biblioteki publicznej lub szkolnej, od rodziny albo znajomych, ewentualnie otrzymali
go w prezencie. Tylko dwch czytelnikw Trylogii kupio t ksik i rwnie tylko dwch
skorzystao z dostpnej on-line wersji elektronicznej. Spoeczny obieg prozy Sienkiewicza
ma wyranie charakter ponadpokoleniowy, autor ten obecny jest w rnych wiatach
spoecznych, czytany jest i przez rolnikw, i przez osoby wykonujce wolne zawody; na
wsi i w miecie (chocia zdecydowanie czciej w tych najmniejszych). Pomimo tego,
e w trakcie edukacji szkolnej wikszo z niechci czyta go z obowizku15, to jednak
po latach niektrzy wracaj do tej literatury. Sprzyjaj temu popularne ekranizacje,
szczeglnie Trylogii, ktre s systematycznie emitowane przez telewizj. Ogldanie filmu
moe zachca do ponownej lektury, szczeglnie w sytuacji, kiedy ksika jest pod rk.
Publiczno popularnej literatury gatunkowej powieci romansowo-obycza-
jowych i powieci sensacyjno-kryminalnych to czytelnicy, ktrych horyzont oczekiwa
odbiorczych odpowiada danym gatunkom literackim. Nie oznacza to, e czytelnicy
takiej literatury nie bywaj zainteresowani take innymi publikacjami czy literatur
wysokoartystyczn. Kolejne edycje bada czytelnictwa wrd osb powyej 15 roku
ycia dowodz, e najpoczytniejszymi typami ksiek s wanie te dwa gatunki lite-
ratury popularnej16.
Publiczno powieci romansowo-obyczajowych posiada swoj ulubion au-
tork jest ni Danielle Steel, aktywna pisarsko od lat 70. XX wieku, a czytana w Polsce
od pocztku lat 90. Zainteresowanie twrczoci Steel jest bardzo trwae, naley ona
do najpoczytniejszych pisarzy ju od blisko wierwiecza. Ma na swoim koncie kilkaset
cigle wznawianych powieci opowiadajcych o romansach w wiecie ludzi bardzo
zamonych. W powieciach tych wystpuj ambitne, pikne kobiety, portretowane
przez autork w modnych strojach i w eleganckich wntrzach apartamentw i hoteli.
Niesabncemu zainteresowaniu powieciami Steel towarzyszy oywiona dziaalno
wydawcw publikujcych wznowienia poszczeglnych tytuw jej ksiek. Szczegl-
nie aktywny na tym polu jest dysponujcy wasn sieci dystrybucyjn wiat Ksiki.
Czytelniczki Steel sigaj take po literatur obyczajowo-romansow innych autorw,
zwaszcza powieci Katarzyny Grocholi. W 2016 roku wybierano rwnie utwory Nicho-
lasa Sparksa (m.in. Spnieni kochankowie, Jesienna mio, Pamitnik, List w butelce),
Helen Fielding (nowoci bya sfilmowana powie Dziennik Bridget Jones. Dziecko),
a take Magorzaty Kaliciskiej i cieszcych si mniejsz popularnoci Moniki Szwai,
Katarzyny Michalak oraz Janusza Winiewskiego. Niezalenie od cech specyficznych
twrczoci poszczeglnych autorw (a czciej autorek, ktrych w wyborach czytelni-

15 Por. Z. Zasacka, Czytelnictwo dzieci i modziey, Warszawa 2013, s. 127136.


16 M.in. O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, op. cit.
czych jest kilkadziesit), obieg ten wyznaczaj okrelone potrzeby czytelnicze opisaa 75
je szczegowo Janice Radway w swoim studium czytelniczek romansw . 17

W badaniu z 2012 roku po raz pierwszy pojawia E. L. James, autorka bardzo po-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


pularnego cyklu powieci erotycznych18, zainteresowanie ktrym wzmacnia adaptacja
filmowa. Autorka zadebiutowaa w Polsce na czele grupy najpoczytniejszych twrcw
literatury romansowo-obyczajowej19, dwa lata pniej trafia na szczyt rankingu po-
pularnoci, sytuujc si tu za Sienkiewiczem, a dziki wydaniu kolejnego tomu cyklu
utrzymaa si w 2016 roku na tej samej pozycji.
Autorka buduje swj wizerunek, niechtnie przyznajc si do tego, e jest pisark
prezentuje si jako zwyczajna gospodyni domowa, ktra pisze na kuchennym stole20.
Jest to nowy wzr osobowy pisarki jest podobna do zwykych czytelniczek jej prozy,
nie ma w sobie nic wyjtkowego poza tym, e to wanie ona odniosa tak wielki sukces.
Kada czytelniczka moe naladowa James i przynajmniej sprbowa by tak jak ona.
Pierwsza wersja Pidziesiciu twarzy Greya powstaa jako fan fiction i bya umieszczana
na forum internetowym21. Czytelnicy mogli mie wpyw na tre, przekazywa sugestie
dla kolejnych odcinkw. Bohaterka powieci rwnie niczym szczeglnym si nie wy-
rnia, co pozwala milionom czytelniczek nawiza z ni wi. James potwierdza, e
inspirowaa si powieciami Stephenie Meyer, sama nie aspirujc do oryginalnoci. Eva
Illouz, poszukujc przyczyn olbrzymiej popularnoci tej powieci, porwnaa sposb
jej czytania przez kobiety do korzystania z poradnika: powie spenia funkcj recepty
na lepsze ycie seksualne i uczuciowe, jest gatunkiem, ktry czy komentarz na temat
deprywacji mioci i seksualnoci, romantyczn fantazj oraz instrukcj, jak poprawi
sobie ycie22. Wnioski z bada nad kultur popularn podobnie wskazuj na aktywn
recepcj takich powieci, wasn czytelnicz interpretacj, jak to okreli John Fiske23,
uywanie tych tekstw do wasnych potrzeb. Janice Radway w swoim studium etno-
graficznym czytelniczek romansw i uczestnikw klubw czytelniczych dowioda te
m.in., e jedn z satysfakcji towarzyszcych lekturze jest moliwo rozmowy o tych
ksikach, spotka z innymi czytelnikami24.

17 J. A. Radway, Reading the Romance. Women, Patriarchy and Popular Literature, Chapel Hill 1991;
J. A. Radway, A Feeling for Books: The Book-of-the-Month Club, Literary Taste, and Middle-Class Desire,
Chapel Hill 1997.
18 Pidziesit twarzy Greya, Katowice 2012; Ciemniejsza strona Greya, Katowice 2012; Nowe oblicze
Greya, Katowice 2013; Grey. Pidziesit twarzy Greya oczami Christiana, Katowice 2015.
19 O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, op. cit., s. 135.
20 C. Scott, EL James, author of Fifty Shades, has a new love rival, The Telegraph, 21 lutego 2013 www.
telegraph.co.uk/culture/books/booknews/9882748/EL-James-author-of-Fifty-Shades-has-a-new-
love-rival.html [dostp: 14.04.2017]; J. Colgan, Grey by EL James review-Christian Grey indulges his
inner psychopath, The Guardian, 18 czerwca 2015 www.theguardian.com/books/2015/jun/18/
grey-by-el-james-review-fifty-shades-of-grey-follow-up [dostp: 14.04.2017].
21 E. Illouz, Hardkorowy romans. Pidziesit twarzy Greya, bestsellery i spoeczestwo, tum. J. Konieczny,
Warszawa, s. 32.
22 Ibidem, s. 50.
23 J. Fiske, Zrozumie kultur popularn, tum. K. Sawicka, Krakw 2010.
24 J. A. Radway, Reading the Romance, op. cit.; J. A. Radway, A Feeling for Books, op. cit., Z. Kowalska, Nowy
odbiorca? Przemiany obrazu odbiorcy we wspczesnych teoriach kultury, Warszawa 2014, s. 9099.
Publiczno czytelnicza powieci James i Steel, cho nie stanowi wystarczajco 76
licznej reprezentacji statystycznej ich czytelnikw, posiada cechy, ktre precyzyjnie
opisaa Radway. S to kobiety w wikszoci 2030-letnie, czciej mieszkajce w rednich

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


miastach25, czytaj duo i chtnie, najczciej popularne powieci obyczajowe. Naley
odnotowa, e z kolei wrd czytelniczek Steel jest wicej starszych osb. Oto empi-
ryczny przykad czytelniczki wyrnionych autorek: jest to trzydziestolatka, mieszkanka
maego miasteczka, posiada licencjat i wolny zawd, duo czyta, w tym nastpujce
powieci: Irena Magorzaty Kaliciskiej i Basi Grabowskiej, Pidziesit twarzy Greya
E. L. James, ktre kupia, aby przeczyta, Trzepot skrzyde Katarzyny Grocholi, ktr
ju miaa w domu.
Charakterystyczne jest to, e co druga czytelniczka James nie wymienia adnej innej
ksiki Pidziesit twarzy Greya to bya jedyna lektura w cigu roku. A wic w od-
rnieniu od typowych czytelniczek romansw, ktre czytaj bardzo duo, popularna
erotyczna powie skonia do lektury osoby na co dzie omijajce czytanie. Naley je
wic przypisa do innej ju grupy publicznoci wydarzenia czytelniczego.
Pozostajc jeszcze przy czytelnikach literatury gatunkowej, naley przyjrze si jej
drugiemu typowi, ktry tworzy publiczno literatury sensacyjno-kryminalnej.
Ten gatunek, przeywajc wielki boom wydawniczy, podlega wielu modom, przemia-
nom i procesom hybrydyzacji, gdzie thriller, sensacja i powie psychologiczno-oby-
czajowa przenikaj si. W schematy gatunku wprowadzana jest stylizacja historyczna,
problematyka obyczajowa czy spoeczna, co stanowi charakterystyczny rys kryminau
skandynawskiego. W niektrych przypadkach granica midzy literatur gatunkow
a artystyczn ulega zatarciu. W polskich powieciach tego nurtu pojawiaj si kolejne
stylizacje z jednej strony mamy do czynienia ze wiatem przedstawionym w konwencji
wczesnego PRL-u, z drugiej za z realiami wspczesnymi, jak ma to miejsce w przypad-
ku kryminaw prawniczych i thrillerw Remigiusza Mroza, czy zawierajcych wtki
feministyczne mrocznych kryminaw Gai Grzegorzewskiej26. Jak to celnie uj wydawca
i autor w jednej osobie: Pisarze sensacyjni po prostu wsuchuj si w to, o czym szemrze
ulica, w dzisiejsze lki27. Nie jest to jednak literatura, ktrej popularno przekroczya
prg 1%. Z polskiej twrczoci tego gatunku w 2016 roku na plan pierwszy wysuny si
tylko powieci Katarzyny Bondy (Lampiony, Okularnik, Pochaniacz, Florystka). Jest
to przykad istotnej zmiany w spoecznym obiegu tego gatunku: coraz szybciej w krg
najwikszej poczytnoci wkraczaj polskie nowoci wydawnicze.
Spord polskich autorw tego typu literatury na szczegln uwag zasuguje
Joanna Chmielewska. Jej bardzo liczne, pene ironii i humoru powieci obyczajowe,

25 Te same cechy czytelniczek romansw odnajdziemy w analizie edycji spoecznego zasigu ksiki
z roku 2010 i 2012, por. I. Kory, O. Dawidowicz-Chymkowska, op. cit., s. 180185; O. Dawidowicz-
-Chymkowska, D. Michalak, op. cit., s. 140141.
26 R. Pawowski, Caa Polska do kryminau, Gazeta Wyborcza, 5 grudnia 2013 http://wyborcza.pl/

piatekekstra/1,129155,15082795,Cala_Polska_do_kryminalu.html [dostp: 14.04.2017].


27 Ibidem.
kryminalne i sensacyjne28 s wci wznawiane i ciesz si duym zainteresowaniem 77
czytelnikw. W staym obiegu kilku pokole czytelniczych jest kilkadziesit tytuw jej
ksiek, w tym kryminay takie jak: Cae zdanie nieboszczyka, Krwawa zemsta, Zbieg

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


okolicznoci, Gwat, Wszystko czerwone, Zbrodnia w efekcie, Karminowy szal, Klin29.
Pisarka ma wasn publiczno czytelnicz zaprzyjanion z jej twrczoci. Czytel-
nicy ci s w rnym wieku i wywodz si z wielu rodowisk spoecznych w badaniu
z 2016roku wikszo z nich wymienia wicej ni jeden tytu, a cz zadeklarowaa,
e czyta po kilka jej powieci, nie wymieniajc przy tym innych autorw.
Jednak najpoczytniejsza w 2016 roku ksika tego gatunku to thriller Dziewczyna
z pocigu Pauli Hawkins (pierwsze wydanie w roku 2015, drugie w 2016 rwnolegle
z ekranizacj). wiat Ksiki, jej wydawca, tak j reklamuje: Najszybciej sprzedajcy
si debiut dla dorosych w historii brytyjskiego rynku. Co 6 sekund kto w Stanach
Zjednoczonych kupuj t ksik. W 2016 roku czytay j osoby z rnych rodowisk,
kobiety i mczyni, przede wszystkim osoby poniej 50 roku ycia. Powie najczciej
kupowano albo poyczano od znajomych bd rodziny.
O ten gatunek ociera si rnorodna i niezmiennie popularna od lat twrczo
Stephena Kinga, w ktrej obok fantastyki i horrorw znajdziemy powieci grozy z su-
spensem i kryminay (np. Zielona mila). Warto doda, e autor ten ma od lat liczne
grono fanw, czytajcych po kilka jego powieci, w tym czarne kryminay, np. Koniec
warty. Tytu ten tak jest rekomendowany przez wydawc: tym razem Stephen King
siga po tak lubiane przez jego fanw elementy grozy, czc mistrzowsko literatur
detektywistyczn z nadnaturalnym suspensem, ktry jest jego znakiem firmowym30.
Zmiany w modach czytelniczych widoczne s wrd publicznoci czytelniczej
zagranicznych powieci sensacyjno-kryminalnych: znik z listy najpoczytniejszych
autorw (obecny tam przez osiem lat) Dan Brown31. Wrd obcych autorw, ktrzy ju
wczeniej32 stracili na szerokiej popularnoci, s take Harlan Coben oraz przedstawiciele
literatury sensacyjno-szpiegowskiej, jak Robert Ludlum. Symptomem wymiany md
czytelniczych w ramach gatunku jest te sabnca w 2016 roku popularno kryminau
skandynawskiego, ktrego autorzy (Camilla Lckberg, Stieg Larsson)33 zniknli z listy
powszechnikw lekturowych.
W przypadku modzieowej publicznoci czytelniczej prg powszechnikw
lekturowych przekraczaj niektrzy autorzy literatury fantastycznej, poniewa to ona
zdobywa najszersze grono czytelnikw wrd modziey i modych dorosych uczniw

28 Por. G. Straus, K. Wolff, Sienkiewicz, op. cit., s. 5455.


29 Wrd nowoci wydawniczych 2016 roku znajdziemy np. seri Krlowa polskiego kryminau Wy-
dawnictwa Oleksiejuk, w ktrej w latach 20142016 wznowiono 50 ksiek Joanny Chmielewskiej.
Wczeniej pojawia si w 2015 roku seria 25 kryminaw wydana przez Kobra Media (Edipresse Polska).
30 http://lubimyczytac.pl/ksiazka/295740/koniec-warty [dostp: 14.04.2017].
31 Por. I. Kory, O. Dawidowicz-Chymkowska, op. cit., s. 170.
32 Odchodzenie od szerokiego zainteresowania literatur sensacyjn o tematyce polityczno-szpiegowskiej
odnotowano ju w 2012 roku, por. O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, op. cit., s. 144.
33 Por. D. Michalak, I. Kory, J. Kope, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku, Warszawa 2016 www.
bn.org.pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.04.2017].
i studentw 34. Najpoczytniejsi od lat s J. R. R. Tolkien (Wadca Piercieni i Hobbit) i Jo- 78
anne K. Rowling (cykl powieci o Harrym Potterze, a take ostatni tom pt. Harry Potter.
Przeklte dziecko, ktrego obieg czytelniczy rwnie ma cechy wydarzenia czytelniczego).

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Do tej grupy naley te cykl Stephenie Meyer zapocztkowany powieci Zmierzch
czytany jest przede wszystkim przez dziewczta, przy czym sigaj po niego rwnie ich
starsze koleanki i czytelniczki romansw w rnym wieku. Jego masowy obieg zosta
zarejestrowany w badaniu z 2012 roku35. Fantastyk dla dorosego odbiorcy czytaj te
osoby starsze, ale s to czytelnicy, ktrych pozytywne oczekiwania wobec tego gatun-
ku literatury ksztatoway si w modoci. Wrd najpoczytniejszych autorw w 2016
roku obecny by take Andrzej Sapkowski (Wiedmin, Narrentum), prawdopodobnie
dziki temu, e poznany na wczeniejszych etapach biografii czytelniczej36 pozostaje
z czytelnikiem na duej. Chtnie czytany jest zarwno przez nastoletnich chopcw, jak
i przez dorosych mskich odbiorcw. By moe cz z nich czytaa proz Sapkowskiego
w zwizku z wydan w poowie 2015 roku gr Wiedmin 3: Dziki Gon.
Publiczno wydarzenia czytelniczego to grono odbiorcw konkretnego tytuu,
ktry bardzo szybko zyska wielk popularno. Rni czytelnicy, ktrzy mog mie
odmienne oczekiwania lekturowe, gusta czy dowiadczenia czytelnicze, chc pozna
t sam ksik, poniewa s zaintrygowani tym, e si o niej wiele mwi i pisze, albo
tym, e na jej podstawie powsta film. W obiegu tym mog znale si ksiki bardzo
rne pod wzgldem treci czy gatunku. Nage zainteresowanie nimi ze strony szerokich
rzesz czytelnikw nie musi by krtkotrwae; jeli autor na fali sukcesu wyda kolejn
powie, ma szans na duej pozosta w wiadomoci odbiorcw. O tym, czy ksika
wpada w obieg wydarzenia czytelniczego, decydowa moe szereg czynnikw. Moe to
by szczeglnie istotna tematyka zwizana z aktualnym wydarzeniem bd np. prze-
amanie pewnego tabu. Publiczno czytelnicza danej publikacji poszerza naturalny
krg odbiorcw przypisanych do okrelonego gatunku czy tematu, ze specyficznej staje
si masowa. Taka sytuacja miaa miejsce na pocztku lat 90. XX wieku, kiedy to zyskay
olbrzymi popularno tzw. ksiki chwili, m.in. Przerwana dekada Edwarda Gierka37.
Czynnikiem najszybciej przyspieszajcym tempo spoecznego obiegu beletry-
styki jest jej filmowa ekranizacja to ona ma najwiksz moc tworzenia wydarzenia
czytelniczego. Moemy tu wymieni szereg przykadw dziaania tego mechanizmu,
jak np.: powie i film Kod Leonarda da Vinci Dana Browna, ekranizacja w 2001 roku
powieci Joanne K. Rowling Harry Potter i kamie filozoficzny (wydanej w roku 1997).

34 Jest to trend obserwowany i w poprzednich edycjach badania: G. Straus, K. Wolff, S. Wierny, Ksi-
ka na pocztku wieku, op. cit., s. 91; O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, op. cit., s. 148158.
Rwnie oglnopolskie badania czytelnictwa modziey wskazuj na J. K. Rowling, Stephenie Meyer
i J. R. R. Tolkiena jako najpoczytniejszych autorw: Z. Zasacka, Nastoletni czytelnicy, Warszawa 2008;
idem, Czytelnictwo dzieci i modziey, Warszawa 2013.
35 O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, op. cit.
36 Ju kilkanacie lat temu nastolatki deklaroway due zainteresowanie proz Andrzeja Sapkowskiego,

por. Z. Zasacka, Nastoletni czytelnicy, op. cit., s. 110111.


37 G. Straus, K. Wolff, Sienkiewicz, op. cit., s. 52.
Podobnie dziaa wydanie kolejnych czci cyklu przykadami mog by tomy sagi 79
Stephenie Meyer, ksiki Helen Fielding czy powieci Rowling. Niewtpliwie ekrani-
zacja Wadcy Piercieni J. R. R. Tolkiena poszerzya krg jego czytelnikw i odbiorcw

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


fantastyki. Obecnie dobrym przykadem cyrkulacji w obiegu wydarzenia czytelniczego
jest poczytno Pauli Hawkins i E. L. James, stanowica wiadectwo globalizacji gustw
i efektywnoci mechanizmw marketingu tego typu literatury. Eva Illouz, zastanawiajc
si nad fenomenem ksikowego bestsellera podkrela, e cz czytelnikw siga po
niego nie tylko ze wzgldu na niego samego, okrelon fabu czy konwencj, ale dlatego,
e jest modny, a motywacje tej grupy wi si z dynamik rynku konsumenckiego:
naladownictwem i dystynkcj, pragnieniem poznania tego, co znaj ju inni38.
W raporcie, w ktrym jest zawarta analiza badania spoecznego zasigu ksiki
z pocztku XXI wieku, Grayna Straus podkrelaa39, e do najpoczytniejszych ksiek
majcych choby 1% czytelnikw nie trafiaj adne nowoci wydawniczo-ksigarskie.
Dzi natomiast widoczny jest silny efekt nowoci wydawniczej, ktra wkracza w obieg
czytelniczy z duym impetem.
Do obiegu wydarze czytelniczych nale te ksiki ksidza Jana K
aczkowskiego40.
S to zbiory jego kaza albo rozmowy z nim: o duchowoci, Kociele, odwadze, sumieniu,
pokonywaniu wasnych saboci, budowaniu bliskoci i autentycznych relacji. Czytelnicy
wymieniali najczciej: Dasz rad. Ostatnia rozmowa, ycie na penej petardzie, czyli
wiara, poldwica i mio oraz Grunt pod nogami. Popularno tych ksiek wynika
z innych okolicznoci ni zainteresowanie publikacjami wspieranymi przez profesjo-
nalny aparat promocji.
Zamiast podsumowania warto przywoa profil czytelniczy pewnej intensywnej
czytelniczki z wielkiego miasta, czytajcej tylko nowoci z rnych dziedzin literatury.
Jest to kobieta pomidzy 50 a 54 rokiem ycia, mieszkajca w miecie powyej 500
tys. mieszkacw, majca wysze wyksztacenie i deklarujca, e czytaa Dziewczyn
z pocigu Pauli Hawkins, ktr kupia, a take ycie na penej petardzie Jana Kacz-
kowskiego, Szpiega Paula Coelho, Dziennik Bridget Jones. Dziecko Helen Fielding,
ktre dostaa w prezencie. Przykad ten pokazuje rwnie, jak prezenty przyspieszaj
obieg ksiek.

NISZOWE PUBLICZNOCI

Poza publicznociami czytelniczymi powszechnikw lekturowych, literatury czytanej


masowo, mona wskaza specyficzne, niszowe publicznoci: czytelnicy przypisani do
nich maj podobne oczekiwania wobec literatury, cz ich okrelone sytuacje komu-

38 E. Illouz, op. cit., s. 32.


39 G. Straus, K. Wolff, Sienkiewicz, op. cit., s. 51.
40 Ks. Jan Kaczkowski, Piotr yka, ycie na penej petardzie, czyli wiara, poldwica i mio, Krakw

2015.
nikacji czytelniczej. W dalszej czci niniejszego rozdziau zostan przedstawione trzy 80
z nich: doroli czytelnicy literatury dla dzieci, ksiek religijnych oraz wspczesnej
literatury artystycznej.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Dorosa publiczno czytelnicza literatury dla dzieci i modziey
Chocia osoby uczestniczce w oglnopolskim badaniu czytelnictwa maj co najmniej
15 lat, a wic w wikszoci s to ludzie doroli, cz z nich czyta ksiki adresowane
do zdecydowanie modszego odbiorcy41. Ksiki dla dzieci stanowi cznie kilkupro-
centowy segment wyborw czytelniczych badanych. Wskazywanie tego typu literatury
czciowo wynika z tego, e rodzice czy dziadkowie czytaj dzieciom na gos albo
wsplnie z nimi. Jednak obserwujc profile czytelnicze pozostaych respondentw,
wskazujcych na literatur dla niedorosego odbiorcy, znajdujemy nieliczn grup
(0,5% ogu czytelnikw) sigajcych po ksiki od lat obecne w klasycznym kanonie
lektur szkolnych, jak np. Maego Ksicia Antoinea de Saint-Exupryego. Oto empi-
ryczny przykad profilu czytelniczego kobiety midzy 25 a 29 rokiem ycia, zajmujcej
si domem, mieszkajcej w maym miasteczku i majcej rednie wyksztacenie, ktra
pozostaje jeszcze w krgu modzieowych wyborw lekturowych. Deklarowaa, e
bardzo duo czyta, w tym: Sycylijczyka i Ojca Chrzestnego Maria Puzo, Kamienie na
szaniec Aleksandra Kamiskiego, Czas zmierzchu Dmitry Glukhovskygo ksiki te
poyczya z biblioteki publicznej.
S te ksiki, do ktrych mona wraca po latach. Hobbit czy cykl powieci o Harrym
Potterze s czytane w wielu sytuacjach komunikacyjnych, bywaj lektur szkoln42, ale
s znacznie czciej samodzielnie wybieran, jak si okazuje rwnie przez starsze
osoby, moe przez czytelnikw przeduajcych sobie czas dziecicych dowiadcze
czytelniczych.
Liczniejsza jest grupa (1% ogu czytelnikw) wskazujca na literatur dla dzieci
w zdecydowanej wikszoci klasyk: banie i bajki, Bajki dla dzieci Charlesa Perraulta,
np. Krlewn niek, wiersze Jana Brzechwy, Juliana Tuwima, Przygody Kozioka Ma-
toka Kornela Makuszyskiego, wiat dinozaurw. Rekordzici Darrena Naisha, Pana
Samochodzika Zbigniewa Nienackiego itp. Czytane ksiki dla dzieci pochodz z r-
nych rde: s wypoyczane z biblioteki publicznej, czytelnicy dostaj je w prezencie
albo ju maj je w domu bd kupuj. Poniewa stanowi nieliczn grup, trudno jest
okreli pewne prawidowoci w ich charakterystykach spoeczno-demograficznych,
jednak mona odnotowa cechy dominujce: w tym przypadku s to osoby w rnym
wieku i rnej pci, w wikszoci poniej wyszego wyksztacenia i mieszkacy wsi. Cz
uczestnikw tego dziecicego obiegu ksiki 1% ogu czytelnikw wymienia tylko
literatur dla modszych dzieci, w tym take tytuy, ktre mog by czytane w klasach
IIV szkoy podstawowej, np. Dzieci z Bullerbyn, a jednoczenie nie deklaruj, e czytali

41 Por. O. Dawidowicz-Chymkowska, D. Michalak, op. cit., s. 172176.


42 Z. Zasacka, Czytelnictwo dzieci, op. cit., s. 134135.
jeszcze inne ksiki. Mona wic sdzi, e s to osoby, ktre ceni czytanie ksiek, 81
ale raczej jako praktyk wychowawcz, instrumentaln nie starcza im ju motywacji
na podjcie wasnej lektury.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Publiczno ksiek religijnych
Lektury Polakw majce charakter religijny to niejednorodny zbir publikacji. S to
ksiki o tematyce religijnej, prezentujce myli dotyczce transcendencji, bdce
wyznaniem wiary, opowieci o dowiadczeniu religijnym. S to teksty bardzo rne
od osobistych wiadectw wiary poprzez ksiki wspierajce ewangelizacj, publikacje
o charakterze teologicznym, po biografie witych i religijn beletrystyk. Tylko 2%
czytelnikw zadeklarowao czytanie takich publikacji. W wyborach lekturowych za-
kwalifikowanych do ksiek religijnych znalazy si przede wszystkim teksty zwizane
z religi katolick. Czytanie Biblii zadeklarowao w 2016 roku tylko 8 osb43. Wrd
lektur wyrniaj si ksiki zwizane z postaci i myl Jana Pawa II44, ktre wybra co
czwarty czytelnik publikacji o tematyce religijnej. S to m.in.: Dar i tajemnica. W pi-
dziesit rocznic moich wice kapaskich (ksika autobiograficzna), Przekroczy
prg nadziei (wywiad rzeka przeprowadzony przez Vittoria Messoriego), Jan Pawe do
rodakw. Testament, Tajemnice Jana Pawa II Antonia Socciego; kilka osb wymienio
Cuda naszego papiea pira Franca Bucarelliego. Z literatury piknej czytano tylko
Chat Williama Paula Younga. Wrd pozostaych publikacji mona wyrni dwa
nurty wyborw lekturowych: pierwszy, liczniejszy, naley do czytelnikw biografii
witych i bogosawionych (np. witej Faustyny, b. ks. Jerzego Popieuszki); drugi do
czytelnikw ksiek o charakterze ewangelicznym, modlitewnikw (np. Modlitewnika
dla seniorw). Rwnie kazania ks. Jana Kaczkowskiego mog by czytane jako ksiki
religijne, zbiory rekolekcji Jzefa Witko OFM i Teodora Knapczyka OFM (Mio Boga.
Uzdrowienie wewntrzne przez dowiadczenie mioci Boga Ojca) oraz rozmowy Szy-
mona Hoowni z ks. Grzegorzem Strzelczykiem (Niebo dla rednio zaawansowanych).
W obiegu ksiek religijnych uczestnicz raczej osoby starsze, powyej 50 roku
ycia, nieaktywne zawodowo, co druga z nich mieszka na wsi.

Publiczno wspczesnej literatury wysokoartystycznej


Wspczesna literatura wysokoartystyczna to w przyjtym tu ujciu literatura pikna
(powie, opowiadania, reporta literacki, poezja, dramat, powie biograficzna) po-
wstaa po 1945 roku, w ktrej oddzielnie wyodrbniono utwory, ktre zostay wydane
w Polsce po 1989 roku. S to prace znajdujce uznanie krytykw i znawcw, nomino-
wane do nagrd literackich. Liczebno wszystkich czytelnikw takiej twrczoci nie

43 Ibidem, s. 109. Jest to zbiene wynikami z oglnopolskich bada czytelnictwa modziey.


44 W edycji badania z 2006 roku Jan Pawe II zdoby a 2% czytelnikw, por. G. Straus, K. Wolff, S. Wierny,
Czytanie, kupowanie, op. cit., s. 4647.
przekracza rozmiarw publicznoci czytelniczej powieci Henryka Sienkiewicza w roku 82
2016 . Jeszcze skromniejsze jest grono tych, ktrzy czytali polsk literatur najnowsz
45

(wydan po 1989 roku) liczy ono zaledwie kilkanacie osb, a wic w granicach 1%

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wszystkich osb deklarujcych czytanie ksiek. Jest to trend odnotowany w poprzednich
edycjach badania. Wymieni tu wszystkie tytuy, ktre trafiy do obiegu artystycznego
i ktre uchwycio badanie spoecznego zasigu ksiki w 2016 roku. Kilku czytelnikw
zdobyy tylko powieci Szczepana Twardocha: Morfina i Krl. Pojedynczych odbiorcw
miay nastpujce tytuy: Poruszy wiat. Japonia. Smaki i znaki Joanny Bator, Soka
Ignacego Karpowicza, Szum Magdaleny Tulli, Wojna polsko-ruska, Kochanie zabiam
nasze koty Doroty Masowskiej, Ksigi Jakubowe Olgi Tokarczuk, Dobre Dziecko Romy
Ligockiej, W krainie czarw Sylwii Chutnik, Ld Jacka Dukaja.
Utwory obcych autorw, ktre wymienili badani czytelnicy, to te tylko kilkanacie
tytuw. Ze starszych powieci czytano m.in. Wysp Aldousa Huxleya, Pod oson nie-
ba Paula Bowlesa, a z nowszych nieg Orphana Pamuka, Wstyd Salmana Rushdiego,
Ulego Michela Houellebecqa.
Trudno jest charakteryzowa publiczno wysokoartystycznej wspczesnej litera-
tury piknej z racji jej niewielkich rozmiarw. Moemy tylko stwierdzi, e dominuj
w niej osoby z wyszym wyksztaceniem, poniej 50 roku ycia. Osoby te czytaj litera-
tur z rnych gatunkw i poziomw, s wszystkoerne. Empirycznym przykadem
takiej postawy odbiorczej mog by profile czytelnicze badanych, na przykad kobiety
trzydziestoletniej po licencjacie, ktra mieszka w miecie redniej wielkoci, a ksiki,
ktre czytaa, to: 1945. Wojna i pokj Magdaleny Grzebakowskiej, Sandman Neila Ga-
imana, Wierny miecz Georgea R.R. Martina, Ksigi Jakubowe Olgi Tokarczuk, Morfina
Szczepana Twardocha; ksiki te kupowaa i poyczaa od znajomych. Drugi przykad to
rwnie kobieta trzydziestoletnia, ktra ma wolny zawd i wysze wyksztacenie, mieszka
w maym miecie i czytaa nastpujce ksiki: Umberta Eco Temat na pierwsz stron
(dostaa w prezencie), kryminay Agathy Christie, ktre miaa w domowej bibliotece,
a jeden wypoyczya z biblioteki publicznej, Michaa Rusinka Nic zwyczajnego. O Wisa-
wie Szymborskiej, Magdaleny Grzebakowskiej Beksiscy. Portret podwjny, ktre kupia,
aby przeczyta. Czytelnicy ci sigali take po literatur niebeletrystyczn biografie,
dzienniki, publikacje o tematyce historycznej, wspczesny reporta.
Jeli zestawimy frekwencj czytelnikw literatury artystycznej z czytelnikami prozy
gatunkowej, trudno nie powstrzyma si od konkluzji mwicej o elitarnym zasigu tej
pierwszej. Publiczno wspczesnej ambitniejszej prozy jest rozproszona, niejedno-
rodna, czyta bardzo rne teksty. Widzimy jednak wyrany wpyw nowoci i wiatowych
wydarze czytelniczych, ale zasig ich odbioru jest bardzo saby.

45 W 2012 roku ksiki zaliczone do wspczesnej literatury wymienio 8% czytelnikw, najnowsz,


powsta po 1989 roku, polsk literatur wysokoartystyczn 1% czytelnikw, por. O. Dawidowicz-
-Chymkowska, D. Michalak, op. cit., s. 164172.
PODSUMOWANIE 83

W obliczu przedstawionych danych widzimy, e wrd ksikowych wyborw lekturo-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wych Polakw niezmiennie dominuje literatura gatunkowa: popularna powie roman-
sowo-obyczajowa oraz powie kryminalna i thriller. Jednak mimo cigle zmieniajcych
si faworytw szerokiej publicznoci czytelniczej reprezentujcych powie gatunkow,
autorem majcym najliczniejsz publiczno czytelnicz pozostaje Henryk Sienkiewicz.
Czytelnicy chtnie wybieraj nowoci, tytuy, o ktrych si mwi i ktre w formie
ekranizacji oglda si na wielkim ekranie. Nawet tych, ktrzy z ksikami nie s zaprzy-
janieni i czytaj je sporadycznie, wydarzenie czytelnicze tekst, o ktrym jest w ich
otoczeniu gono potrafi zmobilizowa do lektury. Dostrzegaln zmian w obiegu
ksiki jest pojawienie si w najszerszym obiegu take nowoci wydawniczych nowych
polskich autorw, czego przykadem jest twrczo Katarzyny Bondy i ksidza Jana
Kaczkowskiego. Najbardziej poczytne s jednak ksiki E. L. James i Pauli Hawkins.
Literatura fantastyczna pozostaje w niszach swoich publicznoci czytelniczych,
najczciej modzieowych, chyba e zyskuje wsparcie w postaci ekranizacji.
Literatura wysokoartystyczna, znajdujca uznanie krytykw wyraajce si na-
grodami i pochlebnymi recenzjami, nie przebija si do masowego obiegu. Czytelnicy
wszystkoerni, swobodnie przekraczajcy granice jednego gatunku czy tematyki, po-
traficy znale dla siebie co z bestsellerw, ktrzy chtnie je kupuj lub poyczaj od
bliskich, ale te poszukuj w bibliotekach nieznanej im jeszcze literatury ambitniejszej,
wspczesnej i dawnej, to bardzo wska, elitarna grupa.
BIBLIOGRAFIA 84

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Ankudowicz Janusz, Publiczno literacka publiczno czytajca (kilka uwag o badaniach
czytelnictwa), w: Publiczno literacka, red. Stefan kiewski, Maryla Hopfinger, Zakad
Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1982.

Budyska Barbara, Jezierska Magorzata, Stan bibliotek w Polsce objtych badaniem Gwnego
Urzdu Statystycznego 2015 r., Biblioteka Narodowa, Warszawa 2016 www.bn.org.pl/
download/document/1485941521.pdf [14.04.2017].

Bystro Jan, Publiczno literacka, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2006.

Cebula Micha, Spoeczne uwarunkowania gustw i praktyk konsumpcyjnych. Zbieno pozycji


spoecznych i stylw ycia czy autonomizacja kultury?, Studia Socjologiczne 2013, nr 2
(209), s. 97125 http://ss.czasopisma.pan.pl/images/data/ss/wydania/No_2_2013/Stu-
dia2013_Nr2_1_224_str_Archiv.pdf#page=99 [14.04.2017].

Chymkowski Roman, Autobiografie lekturowe studentw, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2011.

Colgan Jenny, Grey by EL James review Christian Grey indulges his inner psychopath, The
Guardian, 18 czerwca 2015 www.theguardian.com/books/2015/jun/18/grey-by-el-james-
review-fifty-shades-of-grey-follow-up [14.04.2017].

Czarnik Oskar, Obiegi spoeczne literatury, w: Sownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina
Brodzka et al., Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1992.

Dawidowicz-Chymkowska Olga, Michalak Dominika, Stan czytelnictwa w Polsce w 2012 roku:


Transmisja kultury pisma, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2015.
Fiske John, Zrozumie kultur popularn, tum. Katarzyna Sawicka, Wydawnictwo Uniwersytetu 85
Jagielloskiego, Krakw 2010.

Franaszek Anna, Od Bieruta do Herlinga-Grudziskiego: wykaz lektur szkolnych w Polsce w latach

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


19461999, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2006.

Gleed Alastair, Booktrust Reading Habits Survey 2013, DJS Research Limited www.booktrust.org.
uk/usr/library/documents/main/1576-booktrust-reading-habits-report-final.pdf [14.04.2017].

Griswold Wendy, Regionalism and the Reading Class, University of Chicago Press, Chicago 2008.

Guillory John, Cultural Capital. The Problem of Literary Canon Formation, University of Chicago
Press, Chicago 1993.

Horrigan John B., Libraries 2016, Pew Research Center, 9 wrzenia 2016 www.pewinternet.
org/2016/09/09/libraries-2016/ [14.04.2017].

Illouz Eva, Hardkorowy romans. Pidziesit twarzy Greya, bestsellery i spoeczestwo, tum.
Jacek Konieczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.

Kory Izabela, Dawidowicz-Chymkowska Olga, Spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2010 roku:
Bilans dwudziestolecia, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2012.

Kory Izabela, Michalak Dominika, Chymkowski Roman, Stan czytelnictwa w Polsce w 2014 roku,
Biblioteka Narodowa, Warszawa 2015 www.bn.org.pl/download/document/1428654601.
pdf [14.04.2017].

Kory Izabela, Wolff Katarzyna, Wybieram ksik: Spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2008 roku,
Biblioteka Narodowa, Warszawa 2010.

Kostecki Janusz, Uwagi o przedmiocie bada historii czytelnictwa, w: Publiczno literacka,


red. Stefan kiewski, Maryla Hopfinger, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1982.

Kotula Sebastian, Ksikowato jako propozycja terminologiczna i poznawczo-badawcza dla


bibliologii, w: Ksika i biblioteka w procesie komunikacji spoecznej, red. Renata Aleksan-
drowicz, Halina Rusiska-Giertych, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocaw 2015.

Kowalska Anna, Nowy odbiorca? Przemiany obrazu odbiorcy we wspczesnych teoriach kultury,
Oficyna Naukowa, Warszawa 2014.

Michalak Dominika, Kory Izabela, Kope Jarosaw, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku,
Biblioteka Narodowa, Warszawa 2016 www.bn.org.pl/download/document/1459845698.
pdf [14.04.2017].

Pawowski Roman, Caa Polska do kryminau, Gazeta Wyborcza, 5 grudnia 2013 http://wy-
borcza.pl/piatekekstra/1,129155,15082795,Cala_Polska_do_kryminalu.html [14.04.2017].

Peterson Richard A., The Rise and Fall of Highbrow Snobbery as a Status Marker, Poetics 1997,
vol. 25, no 23, s. 7592.

Peterson Richard A., Kern Roger M., Changing Highbrow Taste: From Snob to Omnivore, Ameri-
can Sociological Review 1996, vol. 61, no 5, s. 900907.
Radway Janice A., Reading the Romance. Women, Patriarchy and Popular Literature, University 86
of North Carolina Press, Chapel Hill 1991.

Radway Janice A., A Feeling for Books: The Book-of-the-Month Club, Literary Taste, and Middle-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Class Desire, University of North Carolina Press, Chapel Hill 1997.

Scott Catherine, EL James, author of Fifty Shades, has a new love rival, The Telegraph, 21 lutego
2013 www.telegraph.co.uk/culture/books/booknews/9882748/EL-James-author-of-Fifty-
Shades-has-a-new-love-rival.html [14.04.2017].

Straus Grayna, Szkolne kanony literatury oraz rodowiskowe powszechniki i mody, czyli wybory
i preferencje lekturowe modziey licealnej, Przegld Humanistyczny 2002, nr 4, s. 107120.

Straus Grayna, Wolff Katarzyna, Sienkiewicz, Mickiewicz, Biblia, harlequiny: Spoeczny zasig
ksiki w Polsce w 2000 roku, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2002.

Straus Grayna, Wolff Katarzyna, Czytanie, kupowanie, wypoyczanie: Spoeczny zasig ksiki
w Polsce w 2004 roku, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2006.

Straus Grayna, Wolff Katarzyna, Wierny Sebastian, Ksika na pocztku wieku: Spoeczny zasig
ksiki w Polsce w 2002 roku, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2004.

Straus Grayna, Wolff Katarzyna, Wierny Sebastian, Czytanie, kupowanie, surfowanie: Spoeczny
zasig ksiki w Polsce w 2006 roku, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2008.

Zasacka Zofia, Nastoletni czytelnicy, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2008.

Zasacka Zofia, Czytelnictwo dzieci i modziey, Instytut Bada Edukacyjnych, Warszawa 2013.

Zasacka Zofia, Bulkowski Krzysztof, Zaangaowanie w czytanie a osignicia szkolne gim-


nazjalistw, Edukacja 2015, nr 4(135), s. 107129 www.edukacja.ibe.edu.pl/images/
numery/2015/4-6-zasacka-bulkowski-zaangazowanie-w-czytanie.pdf [14.04.2017].

Zavisca Jane, The Status of Cultural Omnivorism: A Case Study of Reading in Russia, Social
Forces 2005, vol. 84, no 2, s. 12331255.

kiewski Stanisaw, Kultura literacka: 19181932, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw
1973.

kiewski Stanisaw, Obiegi spoeczne literatury a problem publicznoci, w: Publiczno literacka,


red. Stefan kiewski, Maryla Hopfinger, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1982.
ANEKS 87

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


TABELA 1. Czytelnictwo ksiek i podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne^
(dane w proc.)

Czy w cigu ostatnich 12 misicy


tzn. od listopada 2015 do listopada Tak, 7
Tak, 12 Tak, 36
2016 r., czyta(-a) Pan(-i), w caoci N= Nie i wicej
ksiki ksiki
lub fragmencie, albo przeglda(-a) ksiek
Pan(-i) jakie ksiki?
1 2 3 4 5 6
OGEM 3149 64 14 12 10
Pe
Mczyzna 1504 73* 11* 8* 7*
Kobieta 1645 54* 16* 15* 13*
Wiek
1519 lat 204 35* 22* 25* 16*
2029 lat 519 57* 15 14 13
3039 lat 610 62 16 11 10
4049 lat 458 67 13 9 10
5059 lat 512 69* 13 10 8
60 lat i wicej 846 70* 11* 10 9
Stan cywilny
Kawaler/panna 796 57* 15 14* 13*
Z partnerem(-k) 268 66 16 9 7
onaty/zamna 1551 64 15 12 9
Rozwiedziony(-a)/w separacji 218 70* 9* 9 11
Wdowiec/wdowa 316 70* 8* 10 11
1 2 3 4 5 6
88
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza obrzeami wielkiego
732 64 15 11 9
miasta

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Wie na obrzeach wielkiego
486 68* 15 9* 7*
miasta
Miasto do 20 tys. 446 65 14 12 8
Miasto 20100 tys. 570 62 14 13 11
Miasto 100500 tys. 548 66 10* 12 11
Miasto 500 tys.+ 367 54* 17 12 16
Wyksztacenie
Podstawowe lub niepene pod-
378 87* 6* 4* 3*
stawowe
Gimnazjum 47 87* 9 4 0
Zasadnicze zawodowe 987 80* 10* 6* 4*
rednie (liceum, technikum) 954 62 16* 11 10
Pomaturalne/ policealne 96 40* 20 21* 20*
Licencjat/studia inynierskie
84 33* 21* 26* 17*
(I stopnia)
Wysze magisterskie, studia
370 32* 21* 21* 25*
podyplomowe, doktorat
Jeszcze si uczy 233 28* 21* 27* 21*
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny przedsibiorca, dzia-
77 55 30* 13 3
alno gospodarcza
Kadra zarzdzajca 75 61 16 11 11
Specjalista, samodzielny pra-
cownik o wysokich kwalifika-
158 36* 18 19* 27*
cjach, z wyszym wyksztace-
niem, wolny zawd
Pracownik umysowy/biurowy/
administracji, urzdnik, pracow- 535 51* 17* 16* 15*
nik handlu i usug
Rolnik 75 73 12 11 4
Robotnik wykwalifikowany 768 81* 11* 4* 4*
Robotnik niewykwalifikowany
67 85* 3* 4 7
lub rolny
Student/ucze 233 28* 21* 27* 21*
Emeryt 634 67* 10* 12 10
Rencista 203 74* 13 6* 7*
Zajmuj si prowadzeniem go-
172 59 16 14 12
spodarstwa domowego
Jestem bezrobotny(-a) aktual-
152 70 17 7* 6*
nie bez pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe lub niepene pod-
999 75* 9* 8* 6*
stawowe
Zasadnicze zawodowe 1018 69* 14 9* 8*
rednie, pomaturalne/policealne 806 50* 18* 17* 14*
Licencjat/studia inynierskie 42 43* 12 21 21
1 2 3 4 5 6
89
Wysze magisterskie, doktorat
128 27* 19 21* 31*
lub studia podyplomowe
Nie wiem/nie dotyczy 156 62 16 9 9

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Znajomo jzykw obcych
Nie 2424 71* 13* 9* 7*
Tak, jeden 634 38* 18* 22* 20*
Tak, dwa lub wicej 91 38* 21 9 30
Gospodarowanie dochodem
Starcza na wszystko i jeszcze
135 40* 12 22* 24*
oszczdzamy na przyszo
Starcza na wszystko bez spe-
cjalnych wyrzecze, lecz nie 436 52* 18* 14 15
oszczdzamy na przyszo
yjemy oszczdnie i dziki temu
1822 65* 14 11 8
starcza na wszystko
yjemy bardzo oszczdnie, aby
478 69* 12 9* 9*
odoy na powaniejsze zakupy
Pienidzy starcza tylko na pod-
252 73* 9* 10 7
stawowe potrzeby
Dochd respondenta
Brak dochodw 212 47* 18 17* 18*
Do 1500 z 593 70* 11* 10 7
15012500 z 705 67* 14 9* 10*
25014000 z 354 58* 17 12 13
4001+ z 90 64 11 13 11
Odmowa odpowiedzi 1195 63 14 13 10
Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 2094 78* 11* 6* 4*
Kupuje kto inny 303 70* 13 11 5
Kupi co najmniej 1 ksik 690 17* 22* 28* 32*
Ksigozbiory
Nie ma ksiek w domu 705 95* 3* 1* 1*
Tylko podrczniki i ksiki
596 73* 14 8* 4*
dla dzieci
Inne ksiki 1622 52* 18* 15* 14*
Papierowe i e-booki 226 26* 16 30* 27*
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta z adnej biblioteki 2611 73* 13* 9* 5*
Korzysta z jakiejkolwiek biblio-
506 16* 19* 27* 36*
teki (publiczna, szkolna, inna)
Korzysta z biblioteki publicznej 345 13* 17 26* 43*

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 2. Emocjonalny stosunek do lektury ksiek a podstawowe zmienne
spoeczno-demograficzne^ (dane w proc.) 90

Raczej Bardzo
Oglnie rzecz biorc, czy lubi Bardzo Raczej Ani
nie nie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Pan(-i) czyta ksii? Prosz lubi lubi lubi,
N= lubi lubi
wybra odpowied, ktra najlepiej czyta czyta ani nie
czyta czyta
do Pana(-i) pasuje ksiki ksiki lubi
ksiek ksiek
1 2 3 4 5 6 7
OGEM 3149 12 30 23 24 11
Pe
Mczyzna 1504 7* 24* 23 29* 17*
Kobieta 1645 18* 35* 22 20* 5*
Wiek
1519 Lat 204 10 26 23 25 17*
2029 Lat 519 13 31 20 24 11
3039 Lat 610 12 29 25 24 10
4049 Lat 458 14 28 22 26 11
5059 Lat 512 10 29 24 23 14*
60 Lat i wicej 846 13 31 22 24 9*
Stan cywilny
Kawaler/panna 796 11 27 21 27* 15*
Z partnerem(-k) 268 8* 29 26 22 15*
onaty/zamna 1551 13 31* 23 24 9*
Rozwiedziony(-a)/w separacji 218 13 30 25 22 10
Wdowiec/wdowa 316 17* 28 22 24 9
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza obrzeami
732 11 31 21 26 11
wielkiego miasta
Wie na obrzeach wielkiego
486 10 26* 24 24 16*
miasta
Miasto do 20 tys. 446 11 26 23 28 12
Miasto 20100 tys. 570 13 29 25 24 9
Miasto 100500 tys. 548 15 29 22 24 11
Miasto 500tys.+ 367 16* 37* 22 19* 6*
Wyksztacenie
Podstawowe lub niepene
378 6* 20* 21 33* 21*
podstawowe
Gimnazjum 47 6 11* 15 43* 26*
Zasadnicze zawodowe 987 5* 20* 27* 34* 15*
rednie (liceum, technikum) 954 14 36* 23 19* 8*
Pomaturalne/policealne 96 29* 38 19 11* 3*
Licencjat/studia inynierskie
84 25* 44* 19 12* 0
(I stopnia)
Wysze magisterskie, studia
370 29* 44* 18* 7* 2*
podyplomowe, doktorat
Jeszcze si uczy 233 12 33 20 24 10
1 2 3 4 5 6 7
91
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny przedsibiorca,
77 8 42* 22 14* 14
dziaalno gospodarcza

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Kadra zarzdzajca 75 16 52* 21 3* 8
Specjalista, samodzielny
pracownik o wysokich
158 29* 42* 15* 9* 4*
kwalifikacjach, z wyszym
wyksztaceniem, wolny zawd
Pracownik umysowy/biurowy/
administracji, urzdnik, 535 18* 37* 24 15* 6*
pracownik handlu i usug
Rolnik 75 7 28 24 27 15
Robotnik wykwalifikowany 768 5* 17* 28* 35* 15*
Robotnik niewykwalifikowany
67 3* 24 21 24 28*
lub rolny
Student/ucze 233 12 33 20 24 10
Emeryt 634 15* 33* 20 24 8*
Rencista 203 9 28 22 28 14
Zajmuj si prowadzeniem
172 18* 30 22 23 7
gospodarstwa domowego
Jestem bezrobotny(-a),
152 10 18* 20 30 22*
aktualnie bez pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe lub niepene
999 10* 24* 21* 31* 14*
podstawowe
Zasadnicze zawodowe 1018 9* 27* 26* 27* 11
rednie, pomaturalne/
806 16* 36* 23 15* 9*
policealne
Licencjat/studia inynierskie 42 21 48* 19 12 0
Wysze magisterskie,
doktorat lub studia 128 30* 43* 11* 11* 5*
podyplomowe
Nie wiem/nie dotyczy 156 17 30 24 19 10
Znajomo jzykw obcych
Nie 2424 9* 27* 23 28* 13*
Tak, jeden 634 22* 40* 21 12* 6*
Tak, dwa lub wicej 91 31* 31 19 11* 9
Gospodarowanie dochodem
Starcza na wszystko i jeszcze
135 30* 36 11* 15* 8
oszczdzamy na przyszo
Starcza na wszystko bez
specjalnych wyrzecze,
436 18* 36* 22 17* 7*
lecz nie oszczdzamy na
przyszo
yjemy oszczdnie i dziki
1822 12 29 23 25 11
temu starcza na wszystko
yjemy bardzo oszczdnie,
aby odoy na powaniejsze 478 9* 27 23 28* 13
zakupy
Pienidzy starcza tylko na
252 7* 27 25 25 16*
podstawowe potrzeby
1 2 3 4 5 6 7
92
Dochd respondenta
Brak dochodw 212 13 28 23 25 10

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Do 1500 z 593 10* 29 24 26 11
15012500 z 705 12 27 23 26 11
25014000 z 354 11 35* 23 20 11
4001+ z 90 12 33 27 18 10
Odmowa odpowiedzi 1195 14* 29 21 24 11
Czytanie ksiek
Nie czyta 2000 2* 18* 28* 35* 17*
16 ksiek w cigu roku 802 20* 56* 17* 6* 1*
7 ksiek i wicej w cigu
319 60* 31 6* 3* 1*
roku
Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 2094 6* 23* 25* 31* 15*
Kupuje kto inny 303 5* 31 28* 27 10
Kupi co najmniej 1 ksik 690 35* 47* 12* 4* 1*
Ksigozbiory
Nie ma ksiek w domu 705 1* 12* 24 37* 26*
Tylko podrczniki i ksiki dla
596 4* 22* 29* 32* 13
dzieci
Inne ksiki 1622 18* 38* 21* 18* 5*
Papierowe i e-booki 226 32* 46* 12* 8* 2*
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta z adnej
2611 8* 27* 24* 28* 13*
biblioteki
Korzysta z jakiejkolwiek
biblioteki (publiczna, szkolna, 506 36* 41* 13* 6* 3*
inna)
Korzysta z biblioteki
345 47* 41* 8* 3* 1*
publicznej

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 3. Kupowanie ksiek a podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne^
(dane w proc.) 93

Czy w cigu ostat-


Nie, ani ja
nich 12 miesicy, tzn.

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


ani nikt Nie, ale
od listopada 2015
z moich ksiki Tak, Tak, 7
do listopada 2016 r., Tak, 1 Tak, 2
N= domow- kupuj 36 i wicej
kupi(a) Pan(i) jakie ksik ksiki
nikw inni do- ksiek ksiek
ksiki, e-booki lub
nie kupi mownicy
audiobooki inne ni
adnej
podrczniki szkolne?
1 2 3 4 5 6 7 8
% % % % % %
OGEM 3149 66 10 6 6 7 3
Pe
Mczyzna 1504 71* 12* 5* 5* 4* 2*
Kobieta 1645 62* 7* 7* 8* 9* 4*
Wiek
1519 Lat 204 59* 11 10* 6 8 3
2029 Lat 519 61* 10 6 9* 10* 3*
3039 Lat 610 61* 10 7 7 8 4
4049 Lat 458 63 14* 5 7 7 3
5059 Lat 512 73* 9 5 5 4 2
60 Lat i wicej 846 74* 7* 6 4* 5* 1*
Stan cywilny
Kawaler/panna 796 67 9 6 6 7 3
Z partnerem 268 62 12 7 9 6 2
onaty/zamna 1551 64* 11* 7 7 7 3
Rozwiedziony(a)/
218 71 7 6 7 5 1
w separacji
Wdowiec/wdowa 316 78* 5* 5 4 4 2
Ilo dzieci poniej 18 lat w gosp. domowym
1 Dziecko 523 58* 14* 7 8 7 3
2 Dzieci 320 56* 12 6 10* 9* 4*
3 Dzieci i wicej 80 63 11 3 4 11 6
Nie ma dzieci 2226 70* 8* 6 6* 6* 2*
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza
obrzeami 732 69 9 6 5 7 3
wielkiego miasta
Wie na
obrzeach 486 67 14* 4 6 4 1
wielkiego miasta
Miasto do 20 tys. 446 70 10 5 7 5 1
Miasto
570 68 9 7 5 7 3
20100 tys.
Miasto
548 71* 5* 7 6 6 2
100500 tys.
Miasto
367 48* 13* 9* 11* 11* 7*
500 tys.+
1 2 3 4 5 6 7 8
94
Wyksztacenie
Podstawowe
lub niepene 378 85* 6* 2* 2* 2* 1*

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


podstawowe
Gimnazjum 47 89* 2 4 0 4 0
Zasadnicze
987 77* 11 3* 3* 3* 0*
zawodowe
rednie (liceum,
954 63* 9 9* 7 6 3
technikum)
Pomaturalne/
96 50* 14 10 7 13 4
policealne
Licencjat/studia
inynierskie 84 46* 5 10 17* 19* 4*
(i stopnia)
Wysze
magisterskie,
studia 370 41* 11 8 14* 15* 9*
podyplomowe,
doktorat
Jeszcze si uczy 233 53* 13 9 9 10 4
Grupa spoeczno-zawodowa respondenta
Prywatny
przedsibiorca,
77 49* 13 14 12 6 5
dziaalno
gospodarcza
Kadra
75 43* 19* 8 13 8 3
zarzdzajca
Specjalista,
samodzielny
pracownik
o wysokich
158 37* 10 11* 18* 13* 10*
kwalifikacjach,
z wyszym
wyksztaceniem,
wolny zawd
Pracownik
umysowy/
biurowy/
administracji, 535 52* 11 9* 10* 12* 4*
urzdnik,
pracownik handlu
i usug
Rolnik 75 68 15 9 3 4 1
Robotnik
768 75* 11* 4* 4* 3* 1*
wykwalifikowany
Robotnik
niewykwalifikowany 67 84* 9 1 0 3 1
lub rolny
Student/ucze 233 53* 13 9 9 10 4
Emeryt 634 76* 6* 6 4* 5* 1*
Rencista 203 79* 7 4 3* 5* 0*
Zajmuj si
prowadzeniem
172 67 3* 4 9 9 6
gospodarstwa
domowego
1 2 3 4 5 6 7 8
95
Jestem
bezrobotny/a,
152 82* 7 5 1* 3* 1*
aktualnie bez

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe
lub niepene 999 78* 8* 5* 3* 4* 1*
podstawowe
Zasadnicze
1018 71* 10 5 5* 5* 2*
zawodowe
rednie,
pomaturalne/ 806 54* 12* 9* 10* 9* 4*
policealne
Licencjat/studia
42 38* 7 17 21 12 0
inynierskie
Wysze
magisterskie,
doktorat 128 31* 15* 9 14* 20* 9*
lub studia
podyplomowe
Nie wiem/nie
156 68 6 4 8 6 2
dotyczy
Znajomo jzykw obcych
Nie 2424 73* 9 5* 5* 5* 1*
Tak, jeden 634 46* 11 10* 12* 13* 6*
Tak, dwa lub
91 40* 9 9 12* 19* 11*
wicej
Gospodarowanie dochodem
Starcza na
wszystko i jeszcze
135 44* 8 8 11* 16* 8*
oszczdzamy na
przyszo
Starcza na
wszystko bez
specjalnych
436 57* 11 9* 8 8 4
wyrzecze lecz nie
oszczdzamy na
przyszo
yjemy
oszczdnie i dziki
1822 67 10 6 6 6 3
temu starcza na
wszystko
yjemy bardzo
oszczdnie,
aby odoy na 478 72* 9 5 5 5 1
powaniejsze
zakupy
Pienidzy
starcza tylko
252 80* 5* 4 6 4 1
na podstawowe
potrzeby
Pienidzy nie
starcza nawet na 26 88* 4 0 8 0 0
najtasze jedzenie
1 2 3 4 5 6 7 8
96
Dochd respondenta
Brak dochodw 212 67 7 7 7 8 3

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Do 1500 z 593 78* 6* 5 6 4 1
15012500 z 705 67 10 7 5 7 2
25014000 z 354 53* 12 9* 11* 7* 6*
4001+ z 90 51* 10 9 12* 10* 4*
Odmowa
1195 66 11* 6 5 7 3
odpowiedzi
Czytanie ksiek
Nie czyta 2000 82* 11* 2* 2* 1* 0*
16 ksiek
802 46* 9 15* 13* 12* 3*
w cigu roku
7 ksiek i wicej
319 24* 5* 8 18* 28* 16*
w cigu roku
Ksigozbiory
Nie ma ksiek
705 92* 3* 2* 1* 0* 0*
w domu
Tylko podrczniki
596 65 16* 5 6 4 2
i ksiki dla dzieci
Inne ksiki 1622 60* 10 8* 8* 9* 3*
Papierowe
226 35* 12 10* 16* 15* 11*
i e-booki
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta
2611 73* 10 6* 5* 5* 2*
z adnej biblioteki
Korzysta
z jakiejkolwiek
biblioteki 506 39* 10 10* 15* 17* 8*
(publiczna,
szkolna, inna)
Korzysta
z biblioteki 345 38* 6* 10* 17* 19* 9*
publicznej

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 4. Korzystanie z bibliotek i czytanie wypoyczonych z nich ksiek
a podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne^ (dane w proc.) 97

odwiedziny deklaracje rda


Oso-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Czyta Wymie- Wymie-
bicie
Osobicie przyjajmniej ni(-a) ni(-a)
czne zestawienie odwie-
odwiedzi(-a) 1 wypoy- w r- w r-
odpowiedzi twier- dzi(-a)
jak biblio- czon dach dach
dzcych z 3 pyta N= jak bi-
tek (publicz- z biblioteki ksik ksik
omwionych bliotek
na, szkolna, ksik z biblio- z bi-
w rozdz. 5 lub me-
inna) w ciagu teki pu- blioteki
diatek
roku blicznej szkolnej
publiczn
1 2 3 4 5 6 7
% % % % %
OGEM 1304 16 11 17 13 6
Pe
Mczyzna 468 11* 6* 11* 9* 8
Kobieta 836 21* 15* 22* 15* 6
Wiek
1519 Lat 145 49* 12 45 12 38*
2029 Lat 253 23* 14* 20* 8* 5
3039 Lat 263 13* 11 16 11 4
4049 Lat 169 12* 11 15 18 0
5059 Lat 179 13* 11 12 15 2*
60 Lat
295 10* 9* 11* 15 1*
i wicej
Stan cywilny
Kawaler/panna 389 27* 12 25 12 18*
Z partnerem 107 13 10 13 11 0
onaty/zam-
621 12* 10 14 12 1*
na
Rozwiedziony-
81 15 15 19 15 5
(a)/w separacji
Wdowiec/wdo-
106 13 12 11 22* 1*
wa
Ilo dzieci poniej 18 lat w gosp. domowym
1 Dziecko 254 23* 14* 21* 13 10*
2 Dzieci 147 22* 14 21 15 14*
3 Dzieci i wi-
34 23 14 23 12 26
cej
Nie ma dzieci 869 13* 10* 15* 13 3*
Wielko gospodarstwa domowego
1Osobowe 235 13* 12 14 14 2*
2Osobowe 423 11* 8* 13* 12 2*
3Osobowe 333 21* 12 20 14 7
4Osobowe
231 23* 14* 20* 14 13*
i wiksze
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza
obrzeami wiel- 292 16 10 16 13 10*
kiego miasta
1 2 3 4 5 6 7
98
Wie na obrze-
ach wielkiego 178 16 8* 16* 10 9
miasta

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Miasto
183 14 11 14 13 5
do 20 tys.
Miasto
240 16 12 16 16 7
20100 tys.
Miasto
213 15 10 15 12 4
100500 tys.
Miasto
198 21* 16* 26* 13 2*
500 tys.+
Wyksztacenie
Podstawowe
lub niepene 61 3* 2* 3* 8 3
podstawowe
Gimnazjum 8 6 4 2 0 0
Zasadnicze
232 7* 6* 7* 14 3*
zawodowe
rednie (liceum,
424 14* 12 16 13 2*
technikum)
Pomaturalne/
66 26* 25* 31* 20 2
policealne
Licencjat/stu-
dia inynierskie 61 20 15 25 11 3
(i stopnia)
Wysze magi-
sterskie, studia
270 30* 25* 34* 15 1*
podyplomowe,
doktorat
Jeszcze si
182 58* 15* 50* 10 33*
uczy
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny
przedsibior-
42 4* 4* 21* 2* 0
ca, dziaalno
gospodarcza
Kadra zarz-
41 19 12 21 7 2
dzajca
Specjalista,
samodziel-
ny pracownik
o wysokich
114 31* 25* 32* 11 1*
kwalifikacjach,
z wyszym wy-
ksztaceniem,
wolny zawd
Pracownik
umysowy/biu-
rowy/admini-
290 20* 17* 23* 15 2*
stracji, urzd-
nik, pracownik
handlu i usug
Rolnik 24 8 8 5 17 4
1 2 3 4 5 6 7
99
Robotnik wy-
170 7* 5* 7* 11 4
kwalifikowany
Robotnik nie-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


wykwalifikowa- 13 6* 4 7 8 8
ny lub rolny
Student/ucze 182 58* 15* 50* 10 33*
Emeryt 233 10* 9 12 14 1*
Rencista 62 11 10 10 24* 0
Zajmuj si
prowadzeniem
83 22* 20* 18* 20* 6
gospodarstwa
domowego
Jestem bez-
robotny/a,
50 8* 7 9 6 0
aktualnie bez
pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe
lub niepene 275 9* 7* 9* 16 2*
podstawowe
Zasadnicze
376 14 11 14 14 9*
zawodowe
rednie, poma-
turalne/police- 462 23* 14* 25* 10* 7
alne
Licencjat/stu-
28 36* 24 31 18 4
dia inynierskie
Wysze magi-
sterskie, dok-
98 42* 24* 47* 17 7
torat lub studia
podyplomowe
Nie wiem/nie
65 9* 5* 8* 5* 6
dotyczy
Znajomo jzykw obcych
Nie 809 12* 9* 12* 13 6
Tak, jeden 433 28* 18* 31* 12 7
Tak, dwa lub
62 37* 24* 36* 16 10
wicej
Gospodarowanie dochodem
Starcza na
wszystko
i jeszcze 87 26* 16 29 10 6
oszczdzamy
na przyszo
Starcza na
wszystko bez
specjalnych
wyrzecze lecz 230 22* 16* 24* 16 8
nie oszczdza-
my na przy-
szo
1 2 3 4 5 6 7
100
yjemy
oszczdnie
i dziki temu 726 16 11 16 12 6

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


starcza na
wszystko
yjemy bardzo
oszczdnie,
aby odoy na 177 12* 8* 13* 14 4
powaniejsze
zakupy
Pienidzy
starcza tylko
77 13 8 13 17 6
na podstawowe
potrzeby
Dochd respondenta
Brak dochodw 122 41* 15 37 16 28*
Do 1500 z 196 12* 9 11 17 6
15012500 z 262 15 12 14 15 2*
25014000 z 169 15 12 17 9 1*
4001+ z 46 12 7 18 4 4
Odmowa odpo-
509 15 11 17 12 6
wiedzi
Warunki mieszkaniowe (obecnie mieszka w:)
W domu jed-
norodzinnym
413 15 9* 15* 14 9*
bez dodatko-
wych kosztw
W domu jedno-
rodzinnym
44 20 15 27 9 5
z kredytem lub
wynajmem
W miesz-
kaniu bez
676 16 11 16 13 5
dodatkowych
kosztw
W mieszka-
niu z kedy-
94 19 14 29 12 3
tem lub wynaj-
mem
W pokoju/aka-
26 27* 14 22 15 12
demiku/hotelu
BP5. Czytanie ksiek
Nie czyta 155 4* 2* 4* 4* 3
16 Ksiek
802 29* 18* 32* 9* 7
w cigu roku
7 Ksiek
i wicej w cigu 319 58* 47* 58* 27* 8
roku
BP14. Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 533 9* 6* 9* 14 8*
Kupuje kto
109 17 7* 16* 8 5
inny
1 2 3 4 5 6 7
101
Kupi co naj-
622 36* 28* 41* 14 5
mniej 1 ksik
BP23. Ksigozbiory

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Nie ma ksiek
50 2* 1* 2* 4 14
w domu
Tylko podrcz-
niki i ksiki dla 204 15 7* 14* 6* 13*
dzieci
Inne ksiki 874 19* 14* 21* 15* 4*
Papierowe
176 40* 29* 38* 16 7
i e-booki

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 5. rda czytanych ksiek a podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne^
(dane w proc.) 102

Legalnie pobrae(a)m

czytaa(a)m w sieci
rodziny/znajomych
eby j przeczyta

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Miaem j w domu

Wypoyczye(a)m

Wypoyczye(a)m

Wypoyczye(a)m
Poyczye(a)m od

z innej biblioteki
rdo pochodzenia

z Internetu lub

Nieformalnie
pobrae(a)m
Dostaem j
ksiek wymienionych N=

w prezencie
Kupie(a)m,

z biblioteki

z biblioteki

z Internetu
publicznej
przez badanych

szkolnej
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
% % % % % % % % %
OGEM 30 30 25 21 13 6 3 2 1
Pe
Mczyzna 468 30 24* 25 20 9* 8 4 2 3*
Kobieta 836 31 33* 25 21 15* 6 3 1 1*
Wiek
1519 lat 145 21* 25 20 10* 12 38* 6 1 2
2029 lat 253 35 34 19* 23 8* 5 5 6 4
3039 lat 263 40* 30 23 19 11 4 5 1 1
4049 lat 169 32 27 23 21 18 0 4 0 1
5059 lat 179 23* 30 28 23 15 2* 1 0 1
60 lat i wicej 295 25* 30 33* 24 15 1* 1* 1 0
Stan cywilny
Kawaler/panna 389 30 29 20* 17 12 18* 5 4* 3*
Z partnerem 107 30 30 15* 21 11 0 9 0 4
onaty/zam-
621 31 30 27 23 12 1* 2 0* 0*
na
Rozwiedziony-
81 32 28 27 22 15 5 1 0 0
(a)/ w separacji
Wdowiec/wdo-
106 27 29 38* 20 22* 1* 0 1 0
wa
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza
obrzeami wiel- 292 30 30 27 20 13 10* 4 2 2
kiego miasta
Wie na obrze-
ach wielkiego 178 29 25 23 15* 10 9 1 3 0
miasta
Miasto
183 26 24 27 23 13 5 4 1 2
do 20 tys.
Miasto
240 27 31 30 16* 16 7 3 0 1
20100 tys.
Miasto
213 25 34 21 19 12 4 2 2 0
100500 tys.
Miasto
198 46* 33 19* 32* 13 2* 7* 1 3
500 tys.+
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
103
Wyksztacenie
Podstawowe lub
niepene pod- 61 28 36 25 10* 8 3 0 0 0

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


stawowe
Gimnazjum 8 38 25 13 13 0 0 13 0 13
Zasadnicze
232 16* 28 31* 19 14 3* 2 1 0
zawodowe
rednie (liceum,
424 29 31 26 22 13 2* 2* 1 0
technikum)
Pomaturalne/
66 29 26 27 27 20 2 2 2 2
policealne
Licencjat/stu-
dia inynierskie 61 52* 38 31 36* 11 3 3 0 3
(i stopnia)
Wysze magi-
sterskie, studia
270 45* 30 21 24 15 1* 8* 1 2
podyplomowe,
doktorat
Jeszcze si uczy 182 23* 26 18* 12* 10 33* 4 5 3
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny
przedsibior-
42 33 26 36 29 2* 0 0 0 2
ca, dziaalno
gospodarcza
Kadra zarz-
41 27 39 29 17 7 2 5 0 2
dzajca
Specjalista,
samodzielny
pracownik o
wysokich kwali-
114 40* 25 19 33* 11 1* 8 2 4
fikacjach,
z wyszym
wyksztaceniem,
wolny zawd
Pracownik umy-
sowy/biurowy/
administracji,
290 43* 35* 21 24 15 2* 5 1 1
urzdnik, pra-
cownik handlu
i usug
Rolnik 24 33 21 21 25 17 4 0 0 0
Robotnik wy-
170 26 28 23 15* 11 4 4 1 2
kwalifikowany
Robotnik nie-
wykwalifikowa- 13 31 31 23 15 8 8 8 0 0
ny lub rolny
Student/ucze 182 23* 26 18* 12* 10 33* 4 5 3
Emeryt 233 25* 30 34* 26* 14 1* 0* 1 0
Rencista 62 15* 23 32 13 24* 0 2 2 0
Zajmuj si
prowadzeniem
83 29 31 24 14 20* 6 2 0 0
gospodarstwa
domowego
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
104
Jestem bez-
robotny(-a),
50 26 30 32 16 6 0 0 2 2
aktualnie bez

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe lub
niepene pod- 275 24* 32 31* 22 16 2* 1* 1 0
stawowe
Zasadnicze
376 24* 32 26 18 14 9* 3 1 2
zawodowe
rednie, poma-
turalne/police- 462 36* 27 20* 20 10* 7 5 2 1
alne
Licencjat/stu-
28 36 25 25 29 18 4 7 4 4
dia inynierskie
Wysze magi-
sterskie, dok-
98 44* 29 27 35* 17 7 7 2 4
torat lub studia
podyplomowe
Nie wiem/nie
65 31 28 28 17 5* 6 2 0 2
dotyczy
Znajomo jzykw obcych
Nie 809 26* 31 26 19 13 6 2* 1* 1*
Tak, jeden 433 38* 30 23 23 12 7 5* 2 2*
Tak, dwa lub
62 37 19 18 27 16 10 8 5 3
wicej
Gospodarowanie dochodem
Starcza na
wszystko
i jeszcze 87 38 34 26 18 10 6 8 3 2
oszczdzamy
na przyszo
Starcza na
wszystko bez
specjalnych wy-
230 35 30 20* 26* 16 8 5 2 3
rzecze lecz nie
oszczdzamy na
przyszo
yjemy
oszczdnie
i dziki temu 726 31 29 25 21 12 6 3 1 1*
starcza na
wszystko
yjemy bardzo
oszczdnie,
aby odoy na 177 24* 32 24 18 14 4 3 1 2
powaniejsze
zakupy
Pienidzy
starcza tylko
77 18* 23 38* 9* 17 6 1 3 0
na podstawowe
potrzeby
Dochd respondenta
Brak dochodw 122 22* 32 15* 11* 16 28* 4 7 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
105
Do 1500 z 196 24* 29 34* 20 17 6 2 1 1
15012500 z 262 34 31 28 26* 15 2* 2 1 2
25014000 z 169 44* 32 20 26 9 1* 7* 0 2

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


4001+ z 46 43* 22 22 28 4 4 4 2 0
Odmowa odpo-
509 28 29 24 18 12 6 3 1 1
wiedzi
Czytanie ksiek
Nie czyta 155 15* 28 29 15 4* 3 2 1 1
16 ksiek
802 29 31 25 20 9* 7 3 1 1
w cigu roku
7 ksiek
i wicej w cigu 319 42* 26 23 26* 27* 8 6* 3 2
roku
Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 533 12* 31 26 15* 14 8* 3 1 1
Kupuje kto
109 16* 33 26 18 8 5 4 3 5
inny
Kupi co naj-
622 50* 29 23 26* 14 5 4 1 1
mniej 1 ksik
Ksigozbiory
Nie ma ksiek
50 12* 38 14 6* 4 14 4 2 2
w domu
Tylko podrcz-
niki i ksiki dla 204 20* 33 20 17 6* 13* 1* 2 1
dzieci
Inne ksiki 874 32 28 28* 20 15* 4* 3 1 1*
Papierowe
176 41* 31 15* 31* 16 7 7* 1 4
i e-booki
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta
z adnej biblio- 825 31 32* 30* 22 1* 2* 3 0* 1
teki
Korzysta
z jakiejkolwiek
biblioteki (pu- 460 30 26* 17* 18 35* 15* 4 4* 2
bliczna, szkolna,
inna)
Korzysta
z biblioteki pu- 319 31 24* 18* 20 49* 6 3 1 2
blicznej

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 6. Korzystanie z e-bookw i audiobookw w rdach ksiek a podstawowe
zmienne spoeczno-demograficzne^ (dane w proc.) 106

Odsetek ksiek w formie


tradycyjna
e-bookw, audiobookw
ksika

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


i p-bookw wymienionych N= e-book audiobook
papierowa
jako przeczytane/
(p-book)
odsuchane w cigu roku
1 2 3 4 5
OGEM 1304 96 7 2
Pe
Mczyzna 468 93* 7 3*
Kobieta 836 97* 6 1*
Wiek
1519 lat 145 95 7 5
2029 lat 253 94 10* 4
3039 lat 263 94 10* 1
4049 lat 169 96 7 1
5059 lat 179 96 6 1
60 lat i wicej 295 99* 1* 0*
Stan cywilny
Kawaler/panna 389 94* 10* 3*
Z partnerem 107 89 17* 4
onaty/zamna 621 97* 4* 1*
Rozwiedziony(a)/
81 96 2 2
w separacji
Wdowiec/wdowa 106 100 0 0
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza obrzeami
292 97 7 2
wielkiego miasta
Wie na obrzeach
178 96 7 1
wielkiego miasta
Miasto do 20 tys. 183 90* 11* 2
Miasto 20100 tys. 240 97 3* 3
Miasto 100500 tys. 213 99* 4 0
Miasto 500 tys.+ 198 96 9 3
Wyksztacenie
Podstawowe lub
61 97 3 0
niepene podstawowe
Gimnazjum 8 75 13 25
Zasadnicze
232 96 5 0
zawodowe
rednie (liceum,
424 97 4* 1
technikum)
Pomaturalne/
66 92 6 3
policealne
Licencjat/studia
inynierskie 61 98 8 2
(i stopnia)
1 2 3 4 5
107
Wysze magisterskie,
studia podyplomowe, 270 94 13* 3
doktorat

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Jeszcze si uczy 182 97 6 4
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny
przedsibiorca,
42 90 10 2
dziaalno
gospodarcza
Kadra zarzdzajca 41 80 24 0
Specjalista,
samodzielny
pracownik
o wysokich
114 92 17* 6
kwalifikacjach,
z wyszym
wyksztaceniem,
wolny zawd
Pracownik
umysowy/biurowy/
administracji, 290 96 8 1
urzdnik, pracownik
handlu i usug
Rolnik 24 92 8 0
Robotnik
170 96 5 2
wykwalifikowany
Robotnik
niewykwalifikowany 13 100 8 0
lub rolny
Student/ucze 182 97 6 4
Emeryt 233 99* 1* 0
Rencista 62 98 0 2
Zajmuj si
prowadzeniem
83 99 4 0
gospodarstwa
domowego
Jestem
bezrobotny)-a), 50 98 6 2
aktualnie bez pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe lub
275 99* 2* 0*
niepene podstawowe
Zasadnicze
376 95 7 2
zawodowe
rednie,
pomaturalne/ 462 95 8 2
policealne
Licencjat/studia
28 96 11 4
inynierskie
Wysze magisterskie,
doktorat lub studia 98 96 11* 5
podyplomowe
1 2 3 4 5
108
Nie wiem/nie dotyczy 65 95 8 0
Znajomo jzykw obcych
Nie 809 97* 4* 1

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Tak, jeden 433 94 10* 2
Tak, dwa lub wicej 62 90 16 3
Gospodarowanie dochodem
Starcza na
wszystko i jeszcze
87 91 10 5
oszczdzamy na
przyszo
Starcza na wszystko
bez specjalnych
wyrzecze lecz nie 230 97 9 2
oszczdzamy na
przyszo
yjemy oszczdnie
i dziki temu starcza 726 96 6 2
na wszystko
yjemy bardzo
oszczdnie,
177 94 7 2
aby odoy na
powaniejsze zakupy
Pienidzy starcza
tylko na podstawowe 77 100 4 0
potrzeby
Dochd respondenta
Brak dochodw 122 98 4 5
Do 1500 z 196 99* 4 1
15012500 z 262 98 3* 2
25014000 z 169 92* 11* 4
4001+ z 46 83 17 4
Odmowa odpowiedzi 509 96 7 1*
Czytanie ksiek
Nie czyta 155 90* 8 3
16 ksiek w cigu
802 97* 5* 2
roku
7 ksiek i wicej
319 95 10* 2
w cigu roku
Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 533 97 4* 2
Kupuje kto inny 109 94 8 4
Kupi co najmniej
622 95 9* 2
1 ksik
Ksigozbiory
Nie ma ksiek
50 88 8 4
w domu
Tylko podrczniki
204 94 7 1
i ksiki dla dzieci
Inne ksiki 874 97* 5* 1*
Papierowe i e-booki 176 95 12* 5
1 2 3 4 5
109
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta
825 96 6 1
z adnej biblioteki

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Korzysta
z jakiejkolwiek
460 97 8 3
biblioteki (publiczna,
szkolna, inna)
Korzysta z biblioteki
319 97 7 3
publicznej

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Za leno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 7. Nienalogowe praktyki lekturowe (deklaracje oglne) a podstawowe zmienne
spoeczno-demograficzne^ (dane w proc.) 110

Czyta(a) Sucha(a) Pan(i)


Pan(i) du- cign- jakiego au-

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


sze teksty (ea) Pan(i) diobooka czyli
Czyta(a)
w formie jak ksi- ksiki w pliku
Pan(i) ksi-
elektronicz- k z Inter- dwikowym,
k w forma-
nej (czyli netu lub czytanej przez
cie e-booka?
z ekranu i czyta(a) j lektora nagranej
bez uycia on-line? na pyt CD lub
papieru)? inny nonik?
co co
Czy w ciagu ostat- co
przy- naj- przy- naj- przy- przy- co
nich 12 miesicy, tzn. naj-
naj- mniej naj- mniej naj- naj- najmniej
od listopada 2015 do liczba mniej
mniej kilka mniej kilka mniej mniej kilka
listopada 2016... (od- osb kilka
raz w razy raz w razy raz w raz razy
powiedzi twierdzce w razy
roku w roku w roku w roku w roku
proc.) w roku
roku roku
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
OGEM 3149 9 13 5 3 4 3 5 2
Pe
Mczyzna 1504 9 13 4 2* 3* 2 4 2
Kobieta 1645 10 13 5 4* 5* 3 5 2
Wiek
1519 lat 204 20* 24* 12* 9* 8* 7* 10* 6
2029 lat 519 16* 20* 9* 5* 8* 6* 9* 3
3039 lat 610 11 17* 6 3 6* 4* 6 2
4049 lat 458 8 14 5 3 4 2 3 2
5059 lat 512 7* 10* 2* 1* 2* 1* 3* 1
60 lat i wicej 846 4* 4* 2* 1* 2* 1* 2* 0*
Stan cywilny
Kawaler/panna 796 14* 19* 10* 5* 7* 5* 8* 4*
Z partnerem 268 13* 12 7* 4 6 5* 7* 2
onaty/zamna 1551 8* 12 3* 2* 3* 2* 3* 1*
Rozwiedziony
218 8 9 3 2 2 2 4 2
(-a) w separacji
Wdowiec/wdowa 316 2* 3* 1* 0 1* 1* 1* 0*
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza
obrzeami wiel- 732 7* 13 3* 3 3* 4 4 2
kiego miasta
Wie na obrze-
ach wielkiego 486 10 9* 5 2 6 1* 5 2
miasta
Miasto
446 10 15 5 2 5 2 4 2
do 20 tys.
Miasto
570 8 11 2* 3 4 2 4 2
20100 tys.
Miasto
548 8 13 5 1* 3 3 4 1
100500 tys.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
111
Miasto
367 15* 17* 10* 5* 7* 4* 10* 4*
500 tys.+
Wyksztacenie

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Podstawowe lub
niepene podsta- 378 3* 2* 1* 0* 2* 0 1* 0
wowe
Gimnazjum 47 6 4 2 2 0 0 0 4
Zasadnicze za-
987 4* 6* 2* 0* 2* 1* 2* 0*
wodowe
rednie (liceum,
954 10 12 4 3 4 2 5 1
technikum)
Pomaturalne/
96 13 25* 6 6 8 4 7 5
policealne
Licencjat/studia
inynierskie 84 21* 27* 13 7 11 8 14 4
(i stopnia)
Wysze magi-
sterskie, studia
370 16* 27* 10* 7* 8* 9* 8* 6*
podyplomowe,
doktorat
Jeszcze si uczy 233 23* 29* 15* 10* 12* 7* 12* 7
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny
przedsibiorca,
77 17* 18 9 5 10 4 8 3
dziaalno
gospodarcza
Kadra zarzdza-
75 21* 20 17 5 13 8 19 3
jca
Specjalista,
samodzielny
pracownik
o wysokich kwa-
158 16* 28* 13* 9 13* 10 11* 8
lifikacjach,
z wyszym
wyksztaceniem,
wolny zawd
Pracownik umy-
sowy/biurowy/
administracji,
535 16* 20* 7* 5* 6* 4* 7* 3*
urzdnik, pra-
cownik handlu
i usug
Rolnik 75 1* 5 1 3 0 0 3 0
Robotnik wy-
768 7* 10* 2* 1* 2* 1* 2* 1*
kwalifikowany
Robotnik niewy-
kwalifikowany 67 4 4* 1 3 1 3 3 0
lub rolny
Student/ucze 233 23* 29* 15* 10* 12* 7* 12* 7
Emeryt 634 3* 4* 2* 0* 1* 1* 2* 0*
Rencista 203 4* 3* 0* 0 1* 0 1* 0
Zajmuj si
prowadzeniem
172 5* 14 4 1 3 2 3 2
gospodarstwa
domowego
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
112
Jestem bezro-
botny/a, aktual- 152 7 7* 4 1 3 1 3 3
nie bez pracy

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Wyksztacenie matki
Podstawowe lub
niepene podsta- 999 3* 5* 1* 0* 1* 1* 1* 1*
wowe
Zasadnicze za-
1018 9 12 3* 2 4 2 4 1
wodowe
rednie, poma-
turalne/police- 806 16* 19* 9* 5* 7* 4* 7* 3*
alne
Licencjat/studia
42 17 36* 19 12 17 10 14 14
inynierskie
Wysze magi-
sterskie, dok-
128 16* 32* 19* 12 11* 11 15* 8
torat lub studia
podyplomowe
Nie wiem/nie
156 6 8 4 3 3 4 3 2
dotyczy
Znajomo jzykw obcych
Nie 2424 7* 9* 3* 1* 2* 1* 3* 1*
Tak, jeden 634 18* 25* 11* 8* 11* 8* 12* 5*
Tak, dwa lub
91 15* 24* 10 9 9 9 9 9
wicej
Gospodarowanie dochodem
Starcza na
wszystko i jesz-
135 10 34* 8 7 3 5 4 7
cze oszczdzamy
na przyszo
Starcza na
wszystko bez
specjalnych wy-
436 14* 19* 8* 5* 8* 5* 7* 2
rzecze lecz nie
oszczdzamy na
przyszo
yjemy oszczd-
nie i dziki
1822 9 13 5 3 4 2 5 2*
temu starcza na
wszystko
yjemy bar-
dzo oszczdnie,
aby odoy na 478 9 8* 3 3 3 2 3 3
powaniejsze
zakupy
Pienidzy star-
cza tylko na
252 5* 3* 2* 0 3 1 4 1
podstawowe
potrzeby
Pienidzy nie
starcza nawet
26 8 4 4 0 4 0 4 0
na najtasze
jedzenie
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
113
Dochd respondenta
Brak dochodw 212 15* 22* 8* 6* 8* 4 8* 5
Do 1500 z 593 4* 8* 2* 1* 2* 2* 2* 1

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


15012500 z 705 10 11 4 3 4 2* 5 1
25014000 z 354 12 20* 7 4 6 5* 7* 3
4001+ z 90 16* 23* 11 6 6 3 7 4
Odmowa odpo-
1195 10 11 5 3 5 3 5 2
wiedzi
Czytanie ksiek
Nie czyta 2000 5* 7* 2* 0* 2* 0* 2* 0*
16 ksiek
802 17* 19* 10* 4* 8* 4* 8* 3*
w cigu roku
7 ksiek i wi-
319 16* 36* 10* 14* 10* 14* 10* 9*
cej w cigu roku
Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 2094 5* 8* 2* 1* 2* 1* 2* 1*
Kupuje kto inny 303 13* 13 6 3 4 2 5 2
Kupi co najmniej
690 20* 28* 13* 9* 11* 9* 12* 6*
1 ksik
Ksigozbiory
Nie ma ksiek
705 3* 2* 1* 0* 1* 0* 2* 0
w domu
Tylko podrcz-
niki i ksiki dla 596 10 11 6 2* 5 1* 7* 1
dzieci
Inne ksiki 1622 11* 16* 5 3 5 3 4* 2
Papierowe
226 19* 27* 12* 13* 9* 14* 13* 8
i e-booki
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta
z adnej biblio- 2611 8* 10* 3* 2* 3* 1* 3* 1*
teki
Korzysta
z jakiejkolwiek
biblioteki (pu- 506 18* 29* 13* 10* 11* 9* 12* 7*
bliczna, szkolna,
inna)
Korzysta
z biblioteki pu- 345 16* 27* 11* 10* 10* 10* 11* 8*
blicznej

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 8. Praktyki internetowe a podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne (dane
w proc.) (tabela prezentuje odsetki twierdzcych odpowiedzi na pytania A-M, ktrych pene 114
brzmienie przytaczamy w tabeli 8A)

za dostp (np. ksiki, muzyk, filmy, VOD)


(np. lektury szkolne, wiersze, opowiadania)

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Korzysta z internetowej encyklopedii

Umieszcza w Internecie co swojego


Oglda w Internecie filmy lub seriale
Czyta w Internecie utwory literackie
Zabra udzia w dyskusji w Internecie

(np. pisa bloga, udostpnia wasne

Gra wsplnie z innymi graczami na


ciga treci za opat lub paci

filmiki, zdjcia, utwory literackie


albo zamieci swj komentarz

platformie on-line lub steamie


(np. Wikipedii) lub sownika
pod wpisem lub artykuem

(np. ksiki, muzyk, filmy)


ciga bezpatne treci
Czyta wpis na blogu

albo sucha muzyki

i artystyczne)
Czy w ciagu ostatnie-
go miesica w trakcie
N=
korzystania z interentu
zdarzyo si Panu (-i)?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
A B C D E F G H I
OGEM 2055 24 31 53 20 36 16 56 21 18
Pe
Mczyzna 984 24 26* 51 16* 39* 17 59* 20 24*
Kobieta 1071 24 36* 54 22* 33* 15 53* 21 12*
Wiek
1519 lat 195 40* 52* 74* 35* 59* 23* 82* 36* 36*
2029 lat 495 33* 41* 56 21 47* 21* 70* 28* 25*
3039 lat 556 24 31 50 19 36 17 59 23 17
4049 lat 363 16* 20* 46* 14* 26* 16 42* 11* 12*
5059 lat 260 14* 23* 46* 15* 21* 8* 39* 12* 10*
60 lat i wicej 186 14* 18* 51 17 16* 7* 31* 8* 10*
Stan cywilny
Kawaler/panna 697 33* 43* 61* 26* 51* 21* 74* 30* 29*
Z partnerem 199 33* 35 52 22 42* 24* 63* 25 22
onaty/zamna 986 18* 24* 47* 15* 26* 12* 44* 14* 10*
Rozwiedziony(a)/
120 17* 21* 53 18 28 14 44* 17 15
w separacji
Wdowiec/wdowa 53 19 26 53 17 15* 8 40* 11 13
Wielko miejscowoci zamieszkania
Wie poza
obrzeami wiel- 459 22 29 52 16* 33 14 53 16* 16
kiego miasta
Wie na obrze-
ach wielkiego 312 27 32 50 20 34 16 54 24 21
miasta
Miasto
297 22 28 52 20 39 18 56 23 17
do 20 tys.
Miasto
368 19* 30 49 17 34 14 55 18 17
20100 tys.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
115
Miasto
352 23 31 51 20 33 13* 56 17 18
100500 tys.
Miasto
267 36* 37* 63* 29* 43* 28* 62* 30* 22

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


500 tys.+
Wyksztacenie
Podstawowe lub
niepene podsta- 108 16* 19* 24* 10* 19* 8* 39* 12* 15
wowe
Gimnazjum 35 29 29 49 23 54* 17 77* 26 37*
Zasadnicze za-
477 15* 20* 36* 10* 25* 11* 46* 16* 16
wodowe
rednie (liceum ,
717 21* 24* 49* 16* 31* 16 50* 17* 16*
technikum)
Pomaturalne/
72 33 40 68* 33* 35 22 60 22 24
policealne
Licencjat/studia
inynierskie 78 37* 47* 78* 29* 44 26* 71* 22 18
(i stopnia)
Wysze magi-
sterskie, studia
341 31* 42* 66* 25* 43* 22* 61* 25* 12*
podyplomowe,
doktorat
Jeszcze si uczy 227 41* 58* 79* 38* 63* 20 83* 40* 36*
Grupa spoeczno-zawodowa
Prywatny przed-
sibiorca, dzia-
68 25 31 62 26 32 21 51 19 15
alno gospo-
darcza
Kadra zarzdza-
69 33 43* 64 29* 43 25 57 25 20
jca
Specjalista,
samodzielny
pracownik o wy-
sokich kwalifika- 146 36* 45* 69* 34* 52* 27* 66* 31* 18
cjach, z wyszym
wyksztaceniem,
wolny zawd
Pracownik umy-
sowy/biurowy/
administracji,
495 31* 36* 61* 22 35 20* 58 23 16
urzdnik, pra-
cownik handlu
i usug
Rolnik 47 15 13* 30* 6* 11* 6 38* 11 11
Robotnik wy-
580 15* 19* 38* 11* 31* 13* 51* 15* 16
kwalifikowany
Robotnik niewy-
kwalifikowany 36 14 25 53 17 31 6 58 19 22
lub rolny
Student/ucze 227 41* 58* 79* 38* 63* 20 83* 40* 36*
Emeryt 118 12* 22* 50 16 17* 7* 27* 8* 7*
Rencista 42 12 24 48 7* 14* 5* 43 7* 12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
116
Zajmuj si
prowadzeniem
135 23 27 37* 10* 27* 10* 46* 17 12
gospodarstwa

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


domowego
Jestem bezro-
botny(-a), aktu- 92 13* 22* 32* 13 32 13 55 11* 25
alnie bez pracy
Wyksztacenie matki
Podstawowe lub
niepene podsta- 369 9* 16* 34* 10* 17* 7* 33* 7* 9*
wowe
Zasadnicze za-
760 19* 27* 45* 16* 32* 15 54 19 16
wodowe
rednie, poma-
turalne/police- 696 32* 38* 64* 25* 43* 20* 65* 26* 22*
alne
Licencjat/studia
36 44* 64* 78* 47* 58* 47* 83* 44* 39*
inynierskie
Wysze magi-
sterskie, dok-
119 50* 58* 79* 35* 62* 29* 76* 34* 25*
torat lub studia
podyplomowe
Nie wiem/nie
75 27 28 57 20 44 15 57 20 20
dotyczy
Znajomo jzykw obcych
Nie 1431 18* 26* 46* 15* 30* 12* 51* 17* 16*
Tak, jeden 557 38* 43* 68* 31* 49* 25* 66* 29* 24*
Tak, dwa lub
67 46* 48* 66* 33* 43 28* 70* 34* 18
wicej
Gospodarowanie dochodem
Starcza na
wszystko i jesz-
110 36* 45* 70* 26 51* 21 68* 27 20
cze oszczdzamy
na przyszo
Starcza na
wszystko bez
specjalnych wy-
351 28 37* 62* 22 44* 21* 64* 25* 20
rzecze lecz nie
oszczdzamy na
przyszo
yjemy oszczd-
nie i dziki
1238 23 29* 49* 18 34* 15 54* 20 18
temu starcza na
wszystko
yjemy bar-
dzo oszczdnie,
aby odoy na 260 22 30 52 20 30 16 50* 18 16
powaniejsze
zakupy
Pienidzy star-
cza tylko na
89 15* 27 44 12 19* 7* 48 12* 19
podstawowe
potrzeby
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
117
Dochd respondenta
Brak dochodw 173 29 47* 65* 22 48* 14 66* 26 25*
Do 1500 z 221 15* 30 42* 17 22* 9* 45* 14* 12*

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


15012500 z 479 20* 24* 50 17 33 16 52* 16* 15*
25014000 z 293 30* 38* 63* 26* 43* 22* 66* 24 20
4001+ z 84 37* 36 58 29* 42 32* 62 31* 26*
Odmowa odpo-
805 24 29 50* 18 35 15 55 22 19
wiedzi
Czytanie ksiek
Nie czyta 1138 18* 22* 39* 12* 28* 14* 49* 17* 17
16 Ksiek
629 29* 38* 67* 26* 45* 19 62* 24* 20
w cigu roku
7 Ksiek i wi-
267 37* 52* 75* 36* 47* 22* 69* 27* 18
cej w cigu roku
Kupowanie ksiek (bez podrcznikw)
Nie kupuje 1202 18* 24* 43* 13* 29* 12* 50* 17* 16*
Kupuje kto inny 230 23 29 51 18 33 17 53 20 19
Kupi co najmniej
580 36* 46* 71* 33* 50* 25* 67* 27* 21*
1 ksik
Trudno poda
43 35 47* 63 35* 42 23 70 28 28
liczb
Ksigozbiory
Nie ma ksiek
292 23 23* 33* 16 29* 19 46* 22 18
w domu
Tylko podrcz-
niki i ksiki dla 471 26 31 51 20 36 18 55 24* 22*
dzieci
Inne ksiki 1103 22* 30 55* 17* 34 14* 56 18* 16*
Papierowe
189 32* 48* 72* 40* 53* 23* 67* 24 20
i e-booki
Korzystanie z biblioteki
Nie korzysta
z adnej biblio- 1604 21* 27* 48* 15* 32* 15* 52* 19* 17
teki
Korzysta
z jakiejkolwiek
biblioteki (pu- 434 35* 47* 70* 35* 48* 21* 68* 27* 20
bliczna, szkolna,
inna)
Korzysta
z biblioteki pu- 284 32* 43* 64* 33* 43* 22* 61* 23 14
blicznej

rdo: BN 2016 (realizacja Kantar Public)

^ Pominito odpowiedzi Trudno poda liczb.


* Zaleno istotna na poziomie p=0,05.
TABELA 8A. Brzmienie odpowiedzi na pytanie Czy w cigu ostatniego miesica
w czasie korzystania z internetu zdarzyo si Panu(-i)? 118

Zabra udzia w dyskusji w internecie albo zamieci swj komentarz pod wpisem
A
lub artykuem

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


B Czyta wpis na blogu
C Korzysta z internetowej encyklopedii (np. Wikipedii) lub sownika
D Czyta w internecie utwory literackie (np. Lektury szkolne, wiersze, opowiadania)
E ciga bezpatne treci (np. Ksiki, muzyk, filmy)
F ciga treci za opat lub paci za dostp(np. Ksiki, muzyk, filmy, vod)
G Oglda w internecie filmy lub seriale albo sucha muzyki
Umieszcza w internecie co swojego (np. Pisa bloga, udostpnia wasne filmiki,
H
zdjcia, utwory literackie i artystyczne)
I Gra wsplnie z innymi graczami na platformie on-line lub steamie
SPIS WYKRESW
119

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Wykres 1.1. Czytanie ksiek w latach 20002016 (dane w proc.)
Wykres 1.2. Czytanie tekstw duszych ni 3 strony w latach 20122016 (dane w proc.)
Wykres 1.3. Zerwanie z ksik w latach 20122016 (dane w proc.)
Wykres 1.4. rda ksiek czytanych w latach 20122016 (dane w proc.)
Wykres 1.5. Zakupy ksikowe (bez podrcznikw szkolnych) w cigu roku poprzedzajcego
badanie w latach 20142016 (dane w proc.)
Wykres 1.6. Struktura ksigozbiorw domowych w latach 20142016 (dane w proc.)
Wykres 1.7. Wielko ksigozbiorw domowych w latach 20122016 (dane w proc.)
Wykres 1.8. Czytelnicy prasy drukowanej i czytelnicy prasy elektronicznej oraz internetowych
serwisw informacyjnych w latach 20142016 (dane w proc.)
Wykres 1.9. Czstotliwo czytania prasy drukowanej i prasy/wiadomoci w internecie
w 2016 roku (dane w proc.)

Wykres 2.1. Segmentacja typw czytelnikw i wielko wyodrbnionych segmentw


(dane w proc.)
Wykres 2.2. Zindeksowane wartoci odpowiedzi na pytanie: Prosz powiedzie, w jakim
stopniu ponisze stwierdzenia pasuj do Pana(-i)? w wyrnionych segmentach czytelni-
kw (dane w proc.)
Wykres 2.3. Wybrane czynniki sprzyjajce i niesprzyjajce czytaniu ksiek

Wykres 3.1. Zmiana odsetka czytelnikw w grupach zawodowych w latach 20022016


(w proc.)
Wykres 3.2. Odsetki czytelnikw intensywnych w gronie czytelnikw ksiek wedug grup
zawodowych w latach 2002 i 2016 (dane w proc.)
Wykres 3.3. Kto wchodzi w skad grupy kierownikw i specjalistw (w liczbach badanych)
Wykres 3.4. Struktura wyksztacenia grup zawodowych (dane w proc.)

Wykres 4.1. Liczba ksiek wymienionych z danego rda oraz liczba wymieniajcych
je osb w 2016 roku
Wykres 4.2. Efektywno rde ksiek rednia liczba ksiek wymienionych z danego
rda przez korzystajcego z nich uytkownika w 2016 roku
Wykres 4.3. rednia liczba wymienionych ksiek z danego rda w latach 20122016
Wykres 4.4. Odsetek osb pozyskujcych ksiki z danego rda w latach 20122016
(dane w proc.)
Wykres 4.5. Liczba ksiek wymienionych z danego rda przez grupy czytelnikw
Wykres 4.6. Liczba ksiek wymienionych z danego rda w formatach cyfrowych
Wykres 4.7. Udzia ksiek w formatach cyfrowych (e-booki, audiobooki, skany i pdfy)
w oglnej liczbie wymienionych ksiek w grupach zawodowych (dane w proc.)

Wykres 5.1. Korzystanie z biblioteki w cigu roku poprzedzajcego badanie


w latach 20142016 (dane w proc.)
Wykres 5.2. Nakady na biblioteki w Finlandii a liczba wypoyczeni w latach 20002015
Wykres 5.3. Odpowiedzi na pytanie: Czy kiedykolwiek zdarzyo si Panu(-i)
odwiedzi osobicie jak bibliotek aby w podgrupie uytkownikw bibliotek 120
w 2016 roku (dane w proc.)
Wykres 5.4. Odpowiedzi na pytanie: Gdyby w pobliu Pana(-i) miejsca zamieszkania

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


zamknito bibliotek publiczn czy wywaroby to duy wpyw, niewielki
wpyw lub nie miaoby adnego wpywu na Pana(-i) i Pana(-i) rodzin; na innych
i wsplnot lokaln? (dane w proc.)
Wykres 5.5. Odpowiedzi na pytanie: Czy kiedykolwiek korzysta(-a) Pan(-i)
z biblioteki publicznej? (dane w proc.)
Wykres 5.6. Odpowiedzi na pytanie: Dlaczego ostatnio przesta(-a) Pan(-i) korzysta
z bibliotek publicznych?
Wykres 5.7. MBP Legionowo: statystyki odwiedzin i procentowy wzrost (miesic do miesica)
Wykres 5.8. MBP Legionowo: statystyki wypoycze na zewntrz i procentowy wzrost
(miesic do miesica)
SPIS TABEL
121

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Tabela 3.1. Deklaracje czytania ksiek w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.2. Socjalizacja do czytania w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.3. Czytanie dzieciom w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.4. Towarzyskie i rodzinne krgi czytelnicze w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.5. Motywacje lekturowe w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.6. Ulubione ksiki w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.7. Typy aktywnoci internetowych w grupach zawodowych wrd uytkownikw
internetu (w proc.)
Tabela 3.8. Sposoby spdzania wolnego czasu w grupach zawodowych (dane w proc.)
Tabela 3.9. Czas wolny w grupach zawodowych (dane w proc.)

Tabela 4.1. Liczba ksiek pobranych z internetu wymienionych w rdach oraz osb
deklarujcych ich pobieranie w latach 20122016

Tabela 5.1. Czytelnicy bibliotek fiskich w latach 20002015


Tabela 5.2. Odpowiedzi na pytanie: Czy kiedykolwiek zdarzyo si Panu(-i) odwiedzi
osobicie jak bibliotek aby (dane w proc.)

Tabela 6.1. Pe i wiek czytelnikw a liczba czytanych ksiek w 2016 roku


Tabela 6.2. Najpoczytniejsi autorzy utrzymujcy swoj popularno w co najmniej dwch
badaniach spoecznego zasigu ksiki realizowanych w latach 20002016
Tabela 6.3. Najpoczytniejsi autorzy wrd czytelnikw w 2016 roku
SPIS TABEL (ANEKS)
122

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Tabela 1. Czytelnictwo ksiek i podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne
(dane w proc.)
Tabela 2. Emocjonalny stosunek do lektury ksiek a podstawowe zmienne
spoeczno-demograficzne (dane w proc.)
Tabela 3. Kupowanie ksiek a podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne
(dane w proc.)
Tabela 4. Korzystanie z bibliotek i czytanie wypoyczonych z nich ksiek a podstawowe
zmienne spoeczno-demograficzne (dane w proc.)
Tabela 5. rda czytanych ksiek a podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne
(dane w proc.)
Tabela 6. Korzystanie z e-bookw i audiobookw w rdach ksiek a podstawowe zmienne
spoeczno-demograficzne (dane w proc.)
Tabela 7. Nieanalogowe praktyki lekturowe (deklaracje oglne) a podstawowe zmienne
spoeczno-demograficzne (dane w proc.)
Tabela 8. Praktyki internetowe podstawowe zmienne spoeczno-demograficzne
(dane w proc.)
Tabela 8a. Brzmienie odpowiedzi na pytanie: Czy w cigu ostatniego miesica w czasie ko-
rzystania z internetu zdarzyo si Panu(-i)?
Stan czytelnictwa w Polsce w 2016 roku 123
Autorzy: Izabela Kory, Jarosaw Kope, Zofia Zasacka, Roman Chymkowski

STAN CZYTELNICTWA W POLSCE W 2016 ROKU


Pracownia Bada Czytelnictwa Biblioteki Narodowej
Kontakt: zaczyt@bn.org.pl

Projekt graficzny: Waldemar Koralewski, Ela Dajksler | Portlab


www.portlab.pl
Redakcja: Lidia Paluszkiewicz-Horubaa
Skad: Andrzej Dybowski

Copyright Biblioteka Narodowa, Warszawa 2017

ISBN 978-83-7009-694-6

Biblioteka Narodowa
al. Niepodlegoci 213
02-086 Warszawa
www.bn.org.pl

You might also like