Professional Documents
Culture Documents
Spord kompleksw norm, ktre wzbudzaj kontrowersje odnonie do tego, czy s jedynie
wyspecjalizowanymi dziaami prawa cywilnego, czy ju odrbnymi dziaami w ramach prawa
prywatnego naley wymieni nastpujce:
1) prawo pracy zgodnie z utrwalonym pogldem doktryny, prawo to nie naley do prawa
cywilnego i stanowi odrbn ga prawa. Ze wzgldu na funkcj socjalno-ochronn for-
malna rwno stron jest w istotny sposb ograniczona. Prawo pracy uregulowane zostao
w zasadniczej czci w odrbnym akcie prawnym Kodeksie pracy. Akt ten ma charakter
kompleksowy. Skupia w sobie zarwno normy prywatno-, jak i publicznoprawne. Zgodnie
z art. 300 KP do stosunku prawa pracy nienormowanego przepisami prawa pracy stosuje
si odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, pod warunkiem jednak, e nie s one
sprzeczne z zasadami prawa pracy;
2) prawo rolne prawo to jest zbiorem przepisw rnego rodzaju, nie ma wyodrbnionej
metody regulacji. Jest to dyscyplina kompleksowa, w ktrej skad wchodz zarwno normy
cywilno-, jak i administracyjnoprawne. Wyodrbnienie prawa rolnego podyktowane jest
przede wszystkim celami dydaktycznymi;
Dzia I. Prawo konstytucyjne
Rozdzia 1. Oglna charakterystyka prawa cywilnego
PRAWO CYWILNE
PRAWO SPADKOWE
obejmuje zasady dziedzicze-
nia spadku wwyniku mierci
osoby fizycznej, w szcze-
glnoci tryb powoania do
dziedziczenia idalsze skutki
PYTANIA
1. Kodeks cywilny reguluje stosunki prawne pomidzy:
A. osobami fizycznymi,
B. osobami prawnymi,
C. osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
Odp. C; art. 1 KC
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
KSIGA PIERWSZA
CZ OGLNA
KSIGA DRUGA
WASNO IINNE PRAWA RZECZOWE
KODEKS CYWILNY
KSIGA TRZECIA
ZOBOWIZANIA
KSIGA CZWARTA
SPADKI
Rozdzia 1. Oglna charakterystyka prawa cywilnego
Ustawy odrbne
W obowizujcym systemie prawnym istnieje wiele ponadto ustaw odrbnych, regulujcych
stosunki cywilnoprawne.
Do najwaniejszych zaliczy naley:
1) ustaw z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666
ze zm.),
2) ustaw z 30.6.2000 r. Prawo wasnoci przemysowej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410 ze zm.),
3) ustaw z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomociami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1774 ze zm.),
4) ustaw z 24.6.1994 r. o wasnoci lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892 ze zm.),
5) ustaw z 6.7.1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 ze zm.),
6) ustaw z 15.11.1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 915 ze zm.),
7) ustaw z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 160),
8) ustaw z 28.4.1936 r. Prawo czekowe (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 462),
9) ustaw z 28.2.2003 r. Prawo upadociowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.).
Rozporzdzenia wykonawcze
Rozporzdzenia stanowi akty wykonawcze do ustawy. Wydawane s przez organy wskazane
w Konstytucji na podstawie szczegowego upowanienia zawartego w ustawie i w celu jej wyko-
nania (art. 92 Konstytucji RP).
W obszarze prawa cywilnego spotykamy si rwnie z rozporzdzeniami wykonawczymi wy-
danymi na podstawie delegacji pyncej z KC lub ustaw odrbnych, np. w art. 954 KC Minister
Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwoci zobowizany zosta do okre-
lenia formy testamentw wojskowych.
Umowy midzynarodowe
Wedug Konstytucji RP rdami powszechnie obowizujcego prawa s ratyfikowane umowy
midzynarodowe. Mog one by stosowane wprost, chyba e co innego wynika z ich treci.
W przeciwnym razie zachodzi konieczno uchwalenia stosownej ustawy.
Zwyczaje
rda prawa stanowionego odsyaj czsto do dalszego zespou norm spoecznych, a mia-
nowicie do zwyczajw i zasad wspycia spoecznego. Dopuszczaj te moliwo tworzenia
szczeglnych wzorcw umownych.
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
Rozdzia 1. Oglna charakterystyka prawa cywilnego
Wzorce umowy
W praktyce obrotu prawnego znajduj jeszcze zastosowanie okrelone wzorce umowy. S to
oglne warunki umw, wzory, a take regulaminy umw.
Ustalony przez jedn ze stron wzorzec umowy, w szczeglnoci oglne warunki umw, wzr
umowy, regulamin, wie drug stron, jeeli zosta jej dorczony przed zawarciem umowy
(art. 384 1 KC). W razie gdy posugiwanie si wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju
zwyczajowo przyjte, wie on take wtedy, gdy druga strona moga si z atwoci dowiedzie
o jego treci. Nie dotyczy to jednak umw zawieranych z udziaem konsumentw, z wyjatkiem
umw powszechnie zawieranych w drobnych, biecych sprawach ycia codziennego (art. 384
2 KC).
Stosowane w obrocie wzorce umowne stanowi lex contractus, nie przybieraj jednak charakteru
norm powszechnie obowizujcych. Jak wskazano, zasadniczo wi one drug stron umowy,
jeeli zostay jej dorczone najpniej przy zawarciu umowy. Ponadto, w razie sprzecznoci treci
umowy z wzorcem umowy strony s zwizane umow (art. 385 1 KC).
PYTANIA
1. Wedug Konstytucji RP rdami powszechnie obowizujcego prawa nie s:
A. ratyfikowane umowy midzynarodowe,
B. rozporzdzenia,
C. zasady wspycia spoecznego.
Odp. C; art. 87 Konstytucji RP
6. Wzorzec umowy:
A. nigdy nie wie konsumenta,
B. wie tylko wtedy, gdy by dorczony drugiej stronie przed zawarciem umowy,
C. zazwyczaj musi by dorczony drugiej stronie, aby j wiza.
Odp. B; art. 384 1 KC
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
CIAR DOWODU
Zasada oglna
Zasada: Zgodnie z brzmieniem art. 6 KC ciar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, ktra
z tego faktu wywodzi skutki prawne.
Na potrzeby postpowania cywilnego konkretyzacj tej zasady zawiera art. 232 KPC, zgodnie
z ktrym strony s obowizane wskazywa dowody dla stwierdzenia faktw, z ktrych wy-
wodz skutki prawne.
Przedmiot dowodu
Przedmiot dowodu okrelaj przepisy Kodeksu postpowania cywilnego: art. 227231 i 234.
I tak przedmiotem dowodu s fakty majce istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy.
Nie wymagaj jednak dowodu zarwno fakty powszechnie znane oraz znane sdowi urzdowo,
jak i fakty przyznane w toku postpowania przez stron przeciwn, o ile przyznanie to nie budzi
wtpliwoci. W sytuacji, kiedy strona nie wypowie si co do twierdze strony przeciwnej, sd
Rozdzia 1. Oglna charakterystyka prawa cywilnego
moe, uwzgldniwszy wyniki caej rozprawy, uzna takie fakty za przyznane. Te kategorie faktw
nie wymagaj przeprowadzenia dowodu. Nie wymagaj rwnie dowodu fakty objte niewzru-
szalnymi domniemaniami prawnymi (art. 234 KPC).
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
DOMNIEMANIA
Domniemanie faktyczne
Domniemanie faktyczne (praesumptio facti) to uznanie pewnego faktu za udowodniony, na
podstawie innych ustalonych faktw pozostajcych w zwizku. W takiej sytuacji sd moe wy-
cign wnioski co do spornego faktu na podstawie faktw ju ustalonych, biorc pod uwa-
g wszystkie okolicznoci faktyczne danej sprawy. Nie jest to jednak obowizek sdu. Sdzia
ma pozostawion swobod wnioskowania. W przeciwiestwie do domniemania prawego, do-
mniemanie faktyczne nie wie sdziego. Procesow podstaw dla zastosowania tego domnie-
mania jest art. 231 KPC, pozwalajcy sdowi uzna za ustalone fakty majce istotne znaczenie
dla rozstrzygnicia sprawy, jeeli wniosek taki mona wyprowadzi z innych ustalonych faktw.
Domniemanie prawne
Domniemanie prawne (praesumptio iuris) wystpuje wwczas, gdy przepisy prawne nakazuj
w okrelonych okolicznociach uzna pewne fakty za prawnie ustalone.
Wyrnia si domniemania prawne formalne i materialne.
DOMNIEMANIA PRAWNE
FORMALNE MATERIALNE
Domniemania prawne formalne nakazuj przyj, Domniemania prawne materialne, na podstawie
e okrelony fakt zachodzi lub zaszed, dopki nie udowodnienia innego prawnie relewantnego fak-
zostanie wykazane, e tak nie byo. Dopki nie zosta- tu lub stanu faktycznego, nakazuj przyj dany
nie wykazane, e nastpio urodzenie martwe, dop- fakt za uznany. Przykadowo, jeli dziecko urodzio
ty przyjmuje si, e na wiat przyszo ywe dziecko si wtrakcie maestwa lub do 300. dnia po jego
(art. 9 KC). ustaniu lub uniewanieniu, domniemywa si, e
pochodzi ono od ma matki .
(art. 62 1 KRO).
Domniemania prawne wi sd, mog zosta jednak obalone dowodem przeciwnym, o ile
ustawa tego nie wycza.
Sd Najwyszy w wyr. z 17.3.2006 r. (I CSK 63/05, Legalis) wyjani, e obalenie domniemania
prawnego wzruszalnego polega na wykazaniu (udowodnieniu), e cho spenione zostay wa-
runki okrelone w przesance domniemania, to jednak w rzeczywistoci nie jest tak, jak stanowi
10
Rozdzia 1. Oglna charakterystyka prawa cywilnego
DOMNIEMANIA PRAWNE
WZRUSZALNE NIEWZRUSZALNE
(praesumptio iuris tantum) (praesumptio iuris ac de iure)
Domniemania te mog by obalone, jeeli zosta- Przy tych domniemaniach wykluczony jest prze-
nie wykazane wprzewidziany prawem sposb, e ciwdowd. Ustalenie poszukiwanego faktu wdro-
mimo tego, i mia miejsce inny fakt, to jednak po- dze domniemania prawnego jest niepodwaalne.
szukiwany fakt nie wystpi. Domniemania takie s wyjtkiem wprawie pol-
skim izazwyczaj chodzi wtakim przypadku raczej
otzw. fikcje prawne. Jako przykad domniemania
niewzruszalnego wskazuje si art. 5 wzw. zart. 3
KWU, tzw. rkojmi wiary publicznej ksig wieczy-
stych.
Domniemanie prawne jest wyjtkiem od zasady art. 6 KC, zmieniajcym regu rozkadu cia-
ru dowodu. Moe by ono obalone, ilekro ustawa tego nie wycza (art. 234 KPC). Na przykad
osoba nabywajca nieruchomo w drodze zasiedzenia nie musi udowadnia uzyskania posiada-
nia w dobrej wierze (art. 172 1 KC), poniewa zgodnie z art. 7 KC domniemywa si istnienie
dobrej wiary. To na stronie przeciwnej spoczywa ciar udowodnienia, e do uzyskania posiada-
nia doszo w zej wierze. Niekiedy ustawodawca ogranicza moliwo obalania okrelonych do-
mniema prawnych, przyznajc to uprawnienie tylko okrelonym osobom, wymagajc wszczcia
odpowiedniego postpowania, przeprowadzenia okrelonego przeciwdowodu, lub te ogranicza-
jc t moliwo terminem zawitym. Takie ograniczenia zawiera na przykad art. 62 KRO co do
obalenia domniemania ojcostwa dziecka.
Dobra i za wiara
Uwagi oglne
Powstanie, zmiana lub ustanie skutkw prawnych jest konsekwencj realizacji zdarzenia praw-
nego. Elementem stanu faktycznego opisanego w hipotezie normy prawnej moe by jednak
nie tylko zdarzenie prawne, lecz take okrelony stan psychiczny, z ktrego zaistnieniem wie
si modyfikacja skutkw prawnych opisanych w dyspozycji normy prawnej. Takim stanem psy-
chicznym jest dobra wiara.
11
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
Poza tymi przepisami nie ma w prawie cywilnym innego normatywnego wyjanienia pojcia
dobrej lub zej wiary.
Podzia na dobr i z wiar jest podziaem dychotomicznym, dlatego te definicja odnoszca
si do jednego z tych poj bdzie miaa a contrario zastosowanie take do drugiego pojcia.
Przyjmuje si, e w zej wierze jest podmiot, ktry wie, e dane prawo lub stosunek prawny
nie istnieje, lub te wprawdzie nie wie, ale naley przyj, e wiedziaby, gdyby si zachowa
naleycie, tzn. gdyby w danej sytuacji postpowa rozsdnie i zgodnie z zasadami wspycia
spoecznego.
Natomiast w dobrej wierze znajduje si podmiot, ktry pozostaje w usprawiedliwionej nie-
wiadomoci prawdziwego stanu rzeczy. Innymi sowy, podmiot ten jest przewiadczony, e
dane prawo lub stosunek prawny istnieje (lub nie istnieje), przewiadczenie to jest wprawdzie
bdne, ale usprawiedliwione. Przedmiotem dobrej lub zej wiary mog by rne okoliczno-
ci, opisane bliej w przepisach prawnych odwoujcych si do omawianych poj.
Dostateczne rozeznanie
Dobra wiara jest okrelonym stanem psychicznym, ktry polega na istnieniu u danego pod-
miotu pewnej wiadomoci. Aby mona byo podmiotowi przypisa dobr wiar, musi by on
zdolny do posiadania okrelonej wiedzy lub mniemania. Zagadnienia tego nie mona czy
ze zdolnoci do czynnoci prawnych. Dopuszczalno przypisania danej osobie dobrej lub zej
wiary uzaleniona jest od monoci dziaania przez ni z dostatecznym rozeznaniem.
12
Rozdzia 1. Oglna charakterystyka prawa cywilnego
PYTANIA
2. Dziaanie lub zaniechanie uprawnionego polegajce na czynieniu ze swego prawa uytku sprzeczne-
go z jego spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem:
A. podlega ochronie prawnej, o ile nie stanowi naruszenia prawa,
B. stanowi wykonywanie prawa, w zwizku z czym korzysta z jego ochrony, o ile nie narusza praw innych upraw-
nionych,
C. nie jest uwaane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Odp. C; art. 5 KC
4. Jeeli zgodnie z Kodeksem cywilnym ustawa uzalenia skutki prawne od dobrej lub zej wiary:
A. domniemywa si istnienie dobrej wiary,
B. domniemywa si istnienie zej wiary,
C. adne domniemania nie dziaaj.
Odp; A, art. 7 KC
13
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
KAZUSY
KAZUS 1
Stan faktyczny:
Jan dochodzi wiadcze z ubezpiecze spoecznych. Ustawa o ubezpieczeniach spoecznych zawieraa
definicje, ktre w sposb odmienny reguloway od Kodeksu cywilnego pewne istotne dla niego kwestie.
Jan postanowi powoa si na przepisy Kodeksu cywilnego, jako e byy dla niego korzystniejsze. Stwier-
dzi bowiem, e ubezpieczenia nale do zakresu regulacji Kodeksu cywilnego i znajduj odpowiednie
zastosowanie jego postanowienia do tych spraw, jako e art. 1 KPC wcza w zakres sprawy cywilnej tak-
e sprawy z zakresu ubezpiecze.
Pytania/polecenia:
1. Oce, czy mia racj.
2. Jaki jest zakres zastosowania art. 1 KC?
KAZUS 2
Stan faktyczny:
Kamil zawar z Michaem umow poyczki. Micha dokonawszy zwrotu przedmiotu poyczki nie zada
jednak pokwitowania. Zdziwi si bardzo, gdy Kamil wnis powdztwo o zwrot sumy. Sd zada od
Michaa dowodu na to, e zwrci poyczk, ten jednak owiadczy, i to Kamil wywodzi skutki prawne
i e to jedynie na nim ciy ciar dowodu.
Pytanie:
Czy mia racj?
KAZUS 3
Stan faktyczny:
Kamil by zodziejem. Lubi swj fach. Micha zna go dobrze i wiedzia o jego profesji, czsto przychodzi
do niego i kupowa rne rzeczy. Pewnego razu z powdztwem o wydanie jednej z tych rzeczy wystpi
przeciwko niemu Adrian. Micha owiadczy, e tej rzeczy na pewno nie kupi od zodzieja i e nawet
jeli rzecz kupiona nie naleaa do prawowitego waciciela, to i tak naby j w dobrej wierze. Adrian
owiadczy, e rzecz moe i nie zostaa skradziona, ale Micha nie udowodni swojej dobrej wiary przy
nabyciu i wskutek tego powinien rzecz zwrci.
Pytanie:
Kto ma racj?
KAZUS 4
Stan faktyczny:
Waciciel nieruchomoci Tomasz od dawna y w niezgodzie ze swoj ssiadk Joann. Ostatnimi czasy
wpad na pomys, e wzniesie na swej posesji budynek, ktry bdc dla niego bezuytecznym, zasoni Jo-
annie pikny widok, jaki ta miaa z okien swego domu. Przy tym budynek ten nie utrudnia dopywu
wiata do posesji Joanny ani nie by on sprzeczny ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem tej nie-
ruchomoci, gdy oboje ssiedzi prowadzili u siebie gospodarstwo rolne.
14
Rozdzia 2. Stosunek cywilnoprawny
Pytania:
1.Czy Joanna moe wystpi do sdu z zarzutem, e Tomasz czyni ze swego prawa uytek, ktry jest
sprzeczny z zasadami wspycia spoecznego?
2. Co skada si na tre zwrotu zasady wspycia spoecznego?
Zdarzenia cywilnoprawne
Powstanie, zmiana lub ustanie stosunku cywilnoprawnego zale od nastpienia stanu faktycz-
nego, z ktrym dyspozycja normy prawnej czy taki skutek. Fakty, z ktrymi ustawa czy
skutek w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego, to tzw. zdarzenia
cywilnoprawne. Stanowi one rdo stosunku cywilnoprawnego.
ZDARZENIA PRAWNE
15
Dzia I. Prawo cywilne cz oglna
PYTANIA
1. Czym jest stosunek cywilnoprawny?
PYTANIA
16