Professional Documents
Culture Documents
Pod wpywem studiw oraz wasnych obserwacji Mikoaj Czernyszewski wyprowadzi do radykalny
wniosek dotyczcy ludzkiej natury. Uzna on mianowicie, e wszyscy ludzie zawsze kieruj si w swym
postpowaniu egoizmem oraz mioci wasn .
Na kartach Zasady antropologicznej Czernyszewski przeprowadza rwnie dosadn krytyk, ktrej ostrze
kieruje w stron wczeniejszej myli filozoficznej, dotyczcej hipotez na temat wzniosych moralnych uczu,
jakimi ludzie rzekomo od zawsze si kierowali. Zdaniem autora, wnioski wysnute w oparciu o zwyke
yciowe dowiadczenie pozostaj w cakowitej sprzecznoci z przewiadczeniem, jakoby czowiek jawi si
istot, ktrej postpowaniu przypisa naleaoby wiele rnego rodzaju bezinteresownych de .
Czernyszewski obala tutaj pewien, jego zdaniem, mit, bdn hipotez, ktrej zwolennicy przekonani s o
tym, e prawdziwy altruizm w postpowaniu czowieka jest nie tylko moliwy, ale wrcz konieczny, i e
zdolno do bezinteresownego powicania si dla dobra blinich jest wrodzon cech kadej ludzkiej istoty,
a egoizm to nic innego jak zepsucie serca (czowiek zdrowy nie kieruje si bowiem dobrem wasnym, a
jedynie dobrem innych)33. Teoria, zdaniem myliciela, cakowicie rozmija si w tym wypadku z
rzeczywistoci: wzniose koncepcje na temat duszy czowieka, ktre snuj zwolennicy altruizmu, wydaj
mu si bowiem zupenie niemoliwe do praktycznego zastosowania.
Czernyszewski stwierdzi zatem: kady czowiek bez wyjtku jest istot egoistyczn, a altruizm to
nic innego jak zamaskowany egoizm postawa wykorzystywana do osignicia wasnego celu,
bd te wynik ulegoci wobec opinii publicznej, ktra nakazuje czonkom spoeczestwa
zachowywa si w okrelony sposb by nie dawa swoim postpowaniem powodu do
powszechnego oburzenia.
https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/289/Marcin%20Zwiercan%20-%20praca
%20doktorska.pdf?sequence=1
Wissarion Bieliski
Centraln postaci rosyjskiej lewicy filozoficznej lat trzydziestych i czterdziestych XIX wieku by
niewtpliwie znakomity myliciel Wissarion Grigorjewicz Bieliski (1811-1848), wybitny rosyjski historyk
literatury i krytyk, radykalny publicysta, skrajny okcydentalista, ktry w swych pogldach historycznych
odrzuca istnienie paszczyzny w dziejach Rosji. W Licie do W. P. Botkina , Bieliski zastrzega si e w
swym wizerunku kraju nie opiera si wycznie na rozsdkowej analizie dziejw Rosji: nie neguj
przeszoci, nie neguj historii, dostrzegam w nich konieczny i rozumny rozwj idei . Twierdzi on, i
esencj historii jest rozwj rozumu (heglizm). Ukierunkowanie tej myli zgodne byo z gwnym kierunkiem
rozwoju myli europejskiej, a w szczeglnoci lewicy heglowskiej, dcej do syntezy filozofii niemieckiej z
rewolucyjn myl francusk.
Bieliski przey dwukrotnie radykaln zmian pogldw, okupion bolesnym kryzysem. W latach
modzieczych przyj doktryn goszon przez koo Stankiewicza zwolennikw niemieckiego idealizmu
(Fichtego i Schellinga). Wobec pogldw reprezentowanych przez sowianofilw wypowiada si e to
wszystko zudzenie i przejaw dziecinnej prnoci. W latach 1839-1840 pod wpywem bakuninowskiego
przekadu pogldw Hegla Bieliski zmieni swoje postrzeganie wiata na akceptacj rzeczywistoci.
Gosi, e racje maj silni, a wszelkiego rodzaju protesty nie maj sensu, gdy wszystko co nas otacza (m.in.
stan kraju) jest czci boskiego planu . Po roku powrci do swych poprzednich pogldw, stajc si
rewolucyjnym demokrat, ktry potpia tyrani i ciemnot.
Stworzona przez Bieliskiego filozoficzna koncepcja dziejw Rosji koncentruje si wok tych samych
zagadnie, co koncepcja sowianofilska, m.in. wok kwestii starej i nowej Rosji. Rozrnienie ludu i
narodu stao si podstaw ujcia przez Bieliskiego rosyjskiego procesu dziejowego w artykule Czyny
Piotra Wielkiego: Kady nard ma swoj substancj, podobnie jak kady czowiek; w substancji narodu
tkwi caa jego historia i to, co go odrnia od innych narodw . Oba pojcia miay znaczenie specyficzne,
oznaczajce spoeczestwo patriarchalne, niezrnicowane wewntrznie lub dopiero zaczynajce to czyni,
cakowicie homogeniczne pod wzgldem wiary i obyczajw dalekie od rozwinitych stosunkw
feudalnych. Podobnie jak sowianofile, Wissarion Bieliski sdzi, e midzy redniowieczem rosyjskim a
zachodnio- europejskim istnieje zasadnicza rnica: w Rosji nie byo feudalizmu, rycerstwa i arystokracji w
sensie uprzywilejowanego stanu. Sdzi on, i Rosjanie byli jedynie ludem, tj. narodem w stadium
naturalnej bezporednioci. Cechowaa ich aprobata tradycji, patriarchalna wsplnota wiary i obyczaju
silne spajajca wszystkie warstwy spoeczne: obrocy obyczajw patriarchalnych a wrogowie
ucywilizowanych ze szczeglnym triumfem powouj si na niewzruszon wierno i bezwzgldne
posuszestwo ludu w stosunku do wadcy w dawnej Rosji . Ale wanie dlatego zdaniem Bieliskiego
w spoeczestwie staroruskim nie byo miejsca dla racjonalnej myli i autonomicznej osobowoci, jak
rwnie nie byo moliwoci dynamicznego ich rozwoju.
Bieliski, porwnujc star Ru ze redniowieczn Europ, wypowiada si w tonacji zblionej do pogldw
Czaadajewa, twierdzc, i w zachodnim feudalizmie bya okrelona, rozwijajca si z siebie samej idea
stosunkw oglnoludzkich, natomiast w patriarchalnym yciu staroruskim nie byo nawet jej ladu
dowodem na to jest m.in. Sowo o wyprawie Igora. Bieliski posuwa si do gloryfikowania organicznych
wizw spoecznych krwi i gleby, dowodzc, e plemiona i narodowa jedno oparta na takich wizach
jest logicznie i historycznie pierwotna wobec jedynie instytucjonalnej i prawnej jednoci pastwa .
Porwnujc proces historyczny Europy zachodniej z dziejami Rosji, Bieliski podziela wsplny dla
okcydentalistw i sowianofilw pogld, i Rosja nie miaa swoich wiekw rednich przy czym
myliciel rozwaa kwesti braku przeszoci, biorc za punkt odniesienia rozwinite kraje Zachodu.
W latach 1840-1841 ulegy przewartociowaniu negatywne postawy Bieliskiego wobec francuskiego
Owiecenia (szczeglnie odnonie pogldw Ludwiga Feuerbacha). Poczwszy od 1846 roku, kiedy w
wiatopogldzie myliciela utrwali si ju historyzm i obiektywizm, krytyk podj walk ze wspczesnymi
utopiami i z socjalistami (francuscy chrzecijascy socjalici, rosyjski gosiciel kosmopolitycznej utopii
Walierij Majkow) oraz z mylicielami konserwatywno-religijnymi (sowianofilami). W Licie do Gogola (15
lipca 1847) Bieliski cakowicie potpia ludow ciemnot i zacofanie, idealizowane w oficjalnej ideologii,
twierdzc, i spoeczestwo rosyjskie w pisarzach rosyjskich widzi swoich jedynych przywdcw,
obrocw i wybawicieli od mroku samowadztwa, prawosawia i ludowoci .
Bieliski twierdzi, e w wyniku podboju wynika walka, ktrej rezultatem by rozumny rozwj . Zgadza
si on w zupenoci z Pogodinem i sowianofilami (akceptujcymi ten fakt jako pozytywny dla dziejw
kraju) co do kwestii, e dzieje Rosji miay przebieg zupenie inny ni dzieje Zachodu: Rosja nie
uczestniczya w redniowiecznej oglnoeuropejskiej wsplnocie katolickiej, nie znaa arystokracji typu
zachodnioeuropejskiego z jej pojciami o honorze, niezalenoci osobistej i szacunkiem dla pci piknej, nie
byo w Rosji rycerstwa, turniejw, wypraw krzyowych . Jednake podziela on take pogldy Aleksandra
Puszkina i okcydentalistw, i w swych dziejach Rosja bya cakowicie oddzielona od Europy zachodniej,
e nie miaa feudalizmu w znaczeniu zachodnim, podobnie jak oni, widzia w tym nie wyszo, lecz
niedostatek Rosji: Feudalizmu nie mielimy i tym gorzej dla nas wnioskowa.
Rozpatrujc system udzielny, Bieliski odwoywa si do feudalizmu zachodnioeuropejskiego
redniowiecza. Wedug niego w feudalizmie zawarta jest pewna idea, tre ktrej stanowi patriarchalne
rozumienie prawa spadkowej spucizny. Pochodzenie samego systemu udzielnego myliciel wywodzi z
rozdzielanej pomidzy ksit nieruchomoci oraz dziedziczenia majtku przez dzieci. System udzielny by
typow form podziau ojcowizny midzy synw, doprowadzajc nieuchronnie do licznych konfliktw
zbrojnych midzy stronami. Denia centralistyczne oraz aktywno polityczna ksit moskiewskich,
zmierzajce do podwyszenia swego autorytetu, prestiu i znaczenia poczwszy od Iwana I Kality
przyczyniy si do osabienia ksistw udzielnych i ostatecznego upadku tej instytucji. Znaczc rol w
procesie tym odegra wedug Bieliskiego wielki ksi Iwan III Srogi, ktrego przedstawia historyk
jako siln i wybitn osobowo w dziejach Rusi, opisujc go jako pierwszego cara ruskiego,
urzeczywistniajcego idee utrwalenia jednowadztwa i samorzdnoci, podporzdkowujcego ostatnich
reprezentantw dawnego systemu udzielnego.
W artykule Czyny Piotra Wielkiego Bieliski ujmowa pojcie feudalizmu jako jedn z charakterystyk Rusi,
ale o samym ustroju feudalnym badacz wypowiada si sceptycznie: Bojarzy nasi mieli rwnie
pocztkowo rozlege woci; kiedy jednak przestali by udzielnymi wadcami, natychmiast stali si
szanowanymi sugami: jarzmo tatarskie, ktre zniszczyo ustrj feudalny, byo dla naszych rzekomo
feudaw tym, czym rycerstwo dla feudalnych panw na Zachodzie. Niekorzystne to porwnanie!... . To, co
Bieliski nazywa niekorzystnym porwnaniem, sprowadza si do zwierzchniej roli Tatarw na Rusi i
rycerstwa na Zachodzie przejawiajcej si w narzuceniu poddastwa klasom niszym. Za najwiksz ujm w
honorze uwaali bojarzy rosyjscy miejsce przy carskim stole nisze od bojara rwnego mu urodzeniem, ale
nie rwnego zasugami przodkw albo przewyszajcego go zasugami, ale niszego urodzeniem. Tote
bojarowie nasi (...) wymylali sobie na czym wiat stoi, ale nigdy nie cierali si zbrojnie na rycersk
mod .
Pod wpywem sceptykw Bieliski odsun w swych rozwaaniach na drugi plan temat feudalizmu na Rusi
w IX-XIV w. Cao za ewolucji pogldw myliciela w tej kwestii prezentuje jego wypowied z 1845
roku: (...) nasz system udzielny w swej istocie jest o tyle podobny do feudalnego, o ile jzyk rosyjski jest
podobny np. do angielskiego: prototyp naszego systemu ideologicznego w adnej mierze nie jest
politycznym lub pastwowym, lecz czysto rodowy i plemienny, ktry i teraz zachowa si w czystej formie
w prawie ziemskim. Podsumowujc, mona stwierdzi, i ewolucja pogldw Bieliskiego w kwestii
feudalizmu rosyjskiego wioda od podania w wtpliwo istnienia tej formy na Rusi do jego cakowitej
negacji.
Bieliski okreli sowianofilw jako ludzi, dla ktrych nie istnieje rozumna konieczno wielkich
wydarze historycznych . Sowianofile naleeli do najbardziej konserwatywnych przeciwnikw prawa
racjonalnego zasad reprezentowanych przez cywilizacj zachodnioeuropejsk. Korzenie dualizmu
europejskiego widzieli oni w podziale zasad majcych swe podstawy m.in. w wyznaniu i wiatopogldzie.
Spojrzenie racjonalistyczne spucizna po staroytnym Rzymie lego u podstaw cywilizacji europejskiej,
znajdujc wyraz w religii, prawodawstwie i kulturze, w rozbiciu i fragmentaryzacji osobowoci czowieka
Zachodu. Natomiast zwrot Rosjan ku prawosawiu i starym tradycjom wsplnotowym spowodowany by
nostalgi za utracon wskutek europeizacji integralnoci ducha (celnost).
Aleksander Ostrowski Burza
OSOBY:
DIKOJ - kupiec, wredziol, zgred jakich mao - wszystkich obraa i ustawicznie krzyczy,
BORYS - bratanek Dikoja, biedny, mody facet, bo... z jednej strony rodzice mu na choler umarli, wredny wuj, tj.
Dikoj, zadecyduje czy chopczyna dostanie spadek po babci, a do tego zakochuje si biedak w zamnej kobiecie....
KABANOWA - wdowa, co ma syna (Tichon Kabanow) i crk (Warwara); kobiecy odpowiednik Dikoja - obraa,
krzyczy, gnbi - szczeglnie swoj synow, Katierin - bardzo wredna, stara baba,
TICHON KABANOW - m i syn, i popija lubi...ciemiony pijak bez charakteru (...),
KATIERINA - ona Tichona, fajna babka, tylko ycie w maestwie j przeroso i przez to usycha, nieszczliwie
zakochana w Borysie, stylowa samobjczyni...
WARWARA - siostra Tichona - panna, ale ju raczej nie dziewica, bo co noc spotyka si w wwozie z Wani
Kudriaszem..., sprytna i rezolutna - przyjacika Katieriny, pomaga jej spotyka si z kochankiem, stylowa
uciekinierka...
s jeszcze postaci takie jak:
- KULIGIN - mieszczanin, niedoszy wynalazca perpetuum mobile,
- WANIA KUDRIASZ - wiadomo...
- FIEKUSZA - ptniczka, ktra cay czas bzdury gada,
- GASZA - suca w domu Kabanowej,
- PANI - wirnita staruszka, co chodzi z lokajami i przepowiada mier kadej adnej dziewczynie.
Sztuka Aleksandra Ostrowskiego Burza przedstawia losy modej kobiety Katieriny Kabanow, ciemionej
przez teciow i nieumiejcej odnale si w kupieckim rodowisku nadwoaskiego Kalinowa. Pod
nieobecno ma Katierina amie wszelkie obowizujce w wczesnym spoeczestwie zasady moralne
oraz obyczajowe i wdaje si w romans z Borysem wyksztaconym bratankiem porywczego kupca Dikoja.
Cen za kilka chwil swobody jest ycie. Nie mogc znie zaistniaej sytuacji kobieta popenia samobjstwo.
https://wkolorosji.files.wordpress.com/2010/08/zeszyty-naukowe-wkolo-rosji-2-2010.pdf