Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

penej wersji caej publikacji.

Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona
naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione s
jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej
od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Bookarnia Online.
 William Styron

Ciemno widoma

Esej o depresji
Fragment

Z angielskiego przeoy
Jerzy Korpanty
3/29
Dla Rose
 Od tumacza

Oksymoron darkness visible, ciemno widoma, ktry autor

uczyni tytuem swojej ksiki, pochodzi ze synnego poematu
Johna Miltona Raj utracony (Ksiga I, 74), gdzie wystpuje
w opisie otchani, do ktrej zosta strcony z nieba Szatan wraz
z wiernymi mu zastpami anielskimi:

Wkoo, daleko jak siga anielski

Wzrok, widzi obszar pusty i pospny;
Loch w straszliwym krgiem go otacza
Jak palenisko rozlege, ponce;
Jednak nie pada blask z owych pomieni,
Lecz raczej ciemno widoma, suca
Tylko odkryciu aosnych widokw,
Obszarw smutku i cieni bolesnych,
Gdzie wypoczynek i spokj przenigdy
Mieszka nie bd, nie przyjdzie nadzieja,
Ktra do wszystkich przychodzi; lecz mka
Bez koca bdzie szarpa i ognisty
 6/29
Potop, ywiony siark wiecznotrwa.
...
Tu ich wizienie jest ustanowione
W mroku zupenym i s odrzuceni
Od Boga i od niebiosw wiatoci
Na trzykro wiksz odlego, ni dzieli
Bieguny ziemi od jej rodka.[1]

W obrazie Miltona w piekle cakowicie brak wiata, czyli Boga;

panuje tam ciemno zupena, jednake ciemno ta jest zarazem
rodzajem negatywnego wiata, widzialnego dla aniow i de-
monw. O ciemnoci widomej wspomina w. Bazyli, a take w.
Tomasz z Akwinu w swojej Summa theologiae. Ten ostatni
rozwaa problem, czy potpieni mog cieszy si jakimkolwiek
wiatem i widzie je czy nie. Wedug tradycji teologicznej ognie
piekielne nie emituj wiata w jego normalnej ziemskiej
postaci[2].

[1]
John Milton, Raj utracony, tum. Maciej Somczyski,
Warszawa 1974.
[2]
Ibid., przyp. 4, s. 403.
 Od autora

Ksika ta pocza si jako wykad wygoszony w maju 1989 roku

w Baltimore podczas sympozjum powiconego zaburzeniom afek-
tywnym, zorganizowanego przez wydzia psychiatrii tamtejszego
John Hopkins University School of Medicine. Znacznie roz-
szerzony, tekst ten przyj nastpnie posta eseju opublikowanego
w grudniu tego roku na amach Vanity Fair. Pocztkowo pla-
nowaem zacz od opisu mojej podry do Parya podry
o szczeglnym dla mnie znaczeniu z perspektywy rozwoju depresji,
na ktr cierpiaam. Jednake ilo miejsca, jakie czasopismo dao
mi do dyspozycji, aczkolwiek wyjtkowo dua, miaa rzecz jasna
pewne granice, dlatego byem zmuszony usun t parti na rzecz
innych kwestii, ktre chciaem poruszy. W obecnej wersji frag-
ment ten zosta przywrcony na swoje pocztkowe miejsce. Pomi-
jajc kilka stosunkowo niewielkich zmian i uzupenie, pozostay
tekst zachowa swj oryginalny ksztat.
W.S.
Czego lkaem si najbardziej, spotkao mnie,
przed czym draem, przyszo na mnie.
Nie spoczywaem i nie znaem spokoju, i nie wytchnem,
a przyszo nieszczcie.
Hiob[3]

[3]
Ksiga Hioba, 3,25, tum. Czesaw Miosz, Krakw 1998.
(Wszystkie przypisy tumacza).
 I

Pewnego chodnego wieczoru pod koniec padziernika 1985 roku

w Paryu po raz pierwszy zdaem sobie w peni spraw z tego, e
walka z nkajcymi mnie problemami natury psychicznej walka,
ktr toczyem od kilku miesicy moe si zakoczy moj fatal-
n klsk. Moment objawienia nastpi, kiedy samochd, ktrym
si poruszaem, wjecha w poyskujc, gadko wypolerowan
deszczem ulic w pobliu Pl Elizejskich i przelizn si koo jar-
zcego si mdym wiatem neonowego szyldu z napisem HTEL
WASHINGTON. Nie widziaem tego hotelu od ponad trzydziestu
lat, czyli od wiosny 1952 roku, kiedy to sta si on moj pierwsz
parysk przystani na kilka nocy. W pierwszych miesicach mo-
jego wczesnego Wanderjahr[4] przyjechaem do Parya poci-
giem z Kopenhagi, po czym, za spraw szczeglnie stanowczej sug-
estii pewnego nowojorskiego biura podry, wyldowaem w Htel
Washington. W tamtych czasach w hotel by jedn z wielu zawil-
goconych, pospolitych noclegowni dla turystw, gwnie
z Ameryki, ktrzy dysponowali skromnymi rodkami finansowymi
i dla ktrych jeli podobnie jak ja peni obaw po raz pierwszy
 10/29
stykali si z Francuzami i ich osobliwymi obyczajami egzotyczny
bidet, zainstalowany na stae w ponurym pokoju hotelowym, oraz
wsplna toaleta daleko w gbi sabo owietlonego korytarza, na
zawsze ju pozostan symbolem przepaci, jaka dzieli kultur
galijsk i anglosask. Ja jednak zatrzymaem si w hotelu Wash-
ington tylko na krtko. Po kilku dniach opuciem to miejsce za
spraw kilku moich nowo poznanych modych amerykaskich zna-
jomych, ktrzy zainstalowali mnie w jeszcze bardziej obskurnym,
ale za to bardziej barwnym hotelu na Montparnassie, w pobliu Le
Dme oraz innych czsto odwiedzanych przez pisarzy lokali. (Ma-
jc dwadziecia sze lat, wydaem wanie moj pierwsz powie
i zyskaem niejak saw, ktra jednak nie bya oszaamiajca,
zwaywszy, e w Paryu tylko niewielu Amerykanw syszao o mo-
jej ksice, a jeszcze mniej j przeczytao). W miar upywu lat
Htel Washington stopniowo znika z mojej wiadomoci.
Nagle pojawi si jednak ponownie tamtego padziernikowego
wieczoru, kiedy w mcym deszczu mijaem jego szar kamienn
fasad. Wspomnienia sprzed wielu lat, gdy znalazem si tu po raz
pierwszy, zaczy wraca do mnie wzbierajc fal, sprawiajc, e
doznaem wraenia, i oto zatoczyem fatalny krg. Pamitam, jak
powiedziaem do siebie, e kiedy nastpnego ranka wyjad
z Parya do Nowego Jorku, bdzie to ju na zawsze. Byem
wstrznity oczywistoci, z jak akceptowaem myl, e nigdy
wicej nie zobacz Francji, podobnie jak nigdy ju nie odzyskam
penej jasnoci umysu, ktr trac w zastraszajcym tempie.
Zaledwie kilka dni wczeniej zdaem sobie spraw, e cierpi na
powane zaburzenia depresyjne i e szarpi si beznadziejnie,
prbujc si z nimi upora. Uroczysta okazja, jaka sprowadzia
mnie do Francji, nie dawaa mi adnej radoci ani pociechy. Wrd
wielu przykrych objaww tej choroby, zarwno fizycznych, jak
i psychicznych, do najczstszych nale wstrt i niech do samego
siebie czy te, wyraajc to mniej kategorycznie, cakowity brak
akceptacji samego siebie. Rwnie i ja, w miar postpw choroby,
 11/29
miaem coraz wiksze oglne poczucie wasnej bezwartociowoci.
Nastrj przejmujcego smutku wydawa si tym bardziej paradok-
salny, e przyleciaem do Parya z krtk, czterodniow wizyt, aby
odebra pewn nagrod, ktr zostaem uhonorowany co pow-
inno przecie wybitnie podbudowywa moje ego. Wczeniej, latem
tego roku, zawiadomiono mnie, e zostaem laureatem Prix mon-
dial Cino Del Duca, nagrody przyznawanej corocznie twrcom, pis-
arzom i naukowcom, ktrych dzieo przyczynia si do krzewienia
wartoci nowoczesnego humanizmu. Nagroda ta zostaa us-
tanowiona ku czci Cino Del Duki, imigranta z Woch, ktry tu
przed wybuchem drugiej wojny wiatowej oraz po jej zakoczeniu
zrobi majtek na druku i dystrybucji tanich czasopism, gwnie
komiksw, potem za wydajc take ambitniejsze publikacje; by
m.in. wacicielem czasopisma Paris-Jour. Del Duca by take
producentem filmowym i wacicielem znanej stajni koni
wycigowych, odnoszcych liczne zwycistwa na torach we Francji
i poza jej granicami. Stawiajc przed sob coraz bardziej szlachet-
ne i wzniose kulturowo cele, Del Duca sta si z czasem uznanym
filantropem, a take zaoycielem domu wydawniczego, ktry za-
cz publikowa wartociowe dziea literackie. (Tak si zoyo, e
francuski przekad mojej pierwszej powieci, Pogry si
w mroku, zatytuowany Un lit de tnbres, zosta wydany przez t
wanie oficyn). Wydawnictwo to, ditions Mondiales, w 1967
roku, kiedy Del Duca zmar, byo ju znaczcym udziaowcem
rozlegego wielobranowego imperium, tak bogatym, ale te na tyle
prestiowym, e jego komiksowe pocztki zostay tylko odlegym
wspomnieniem. Wtedy to wdowa po wacicielu, Simone, powoaa
do ycia fundacj[5], ktrej gwn funkcj jest coroczne przyzn-
awanie nagrody literackiej imienia ma.
Prix mondial Cino Del Duca jest we Francji kraju cierpicym
na urocz mani przyznawania rozlicznych nagrd w dziedzinie
kultury liczcym si wyrnieniem, nie tylko ze wzgldu na swj
eklektyzm oraz szczegln staranno w wyborze laureatw, lecz
 12/29
take z powodu wyjtkowej hojnoci fundatorki tamtego roku
nagroda wynosia w przeliczeniu mniej wicej 25 tysicy dolarw.
W cigu minionych dwudziestu lat w gronie jej laureatw znaleli
si m.in. Konrad Lorenz, Alejo Carpentier, Jean Anouilh, Ignazio
Silone, Andriej Sacharow, Jorge Luis Borges i jeden Amerykanin,
Lewis Mumford. (Jak dotd brak w tym gronie kobiet, na co
chciabym zwrci uwag feministek)[6]. Jako Amerykanin nie mo-
gem nie czu si uhonorowany faktem, i znalazem si w tak sza-
cownym gronie. Jakkolwiek przyznawanie i otrzymywanie nagrd
wyzwala zwykle u wszystkich zainteresowanych takie skonnoci,
jak niezdrowy przypyw faszywej skromnoci, obmowa, zawi
i samoudrka, osobicie uwaam, e wyrnienie niektrymi na-
grodami moe, cho oczywicie nie musi, by bardzo przyjemne.
Prix Del Duca od pocztku bya dla mnie tak mi i sympatyczn
nagrod, e jakiekolwiek dusze rozwaanie wydawao mi si bez-
sensowne, dlatego przyjem j z wdzicznoci i odpisaem, e
oczywicie uszanuj rozsdnie uciliwy wymg z ni zwizany
i osobicie zjawi si na ceremonii jej wrczenia. W tamtym czasie
spodziewaem si bowiem, e mam przed sob cakiem spokojn
i beztrosk podr, nie za pospieszny i peen napicia wypad za
ocean i z powrotem. Gdybym mg wwczas przewidzie stan mo-
jego umysu w czasie odbierania nagrody, z pewnoci nie zdecy-
dowabym si jej przyj.
Depresja jest zaburzeniem afektywnym, tak tajemniczo
bolesnym oraz w tak nieuchwytny sposb objawiajcym si jani
intelektowi, ktry peni funkcj mediatora e opisanie jej
sowami graniczy z niemoliwoci. Dlatego jest ona niemal
cakowicie nie do pojcia dla kogo, kto nigdy sam nie dowiadczy
jej w ekstremalnym wymiarze, mimo e przygnbienie czy pody
nastrj, w jakie czasem wpadamy i wiemy je z oglnymi kopot-
ami ycia codziennego, s tak powszechne, e wikszoci z nas daj
niejakie wyobraenie o depresji w jej skrajnej postaci. Ale w czasie,
ktry tu opisuj, moje problemy psychiczne wykraczay ju
 13/29
znacznie poza sfer zwykych, dobrze mi znanych i dajcych si
kontrolowa przejciowych chandr. W Paryu, teraz widz to
wyranie, byem w krytycznym punkcie rozwoju choroby, na stacji
poredniej midzy pierwszymi, niejasnymi jeszcze oznakami nad-
cigajcej burzy, jakie pojawiy si tamtego lata, a gwatown
i niemal tragiczn kulminacj, do ktrej doszo w grudniu i ktra
zaprowadzia mnie do szpitala. Pniej sprbuj opisa ewolucj
mojej choroby, od jej najwczeniejszych objaww do kocowej
hospitalizacji, a potem wyzdrowienia, ale moja podr do Parya
wci ma dla mnie w tym kontekcie wyjtkowe znaczenie.
W dniu uroczystoci wrczenia nagrody, ktra miaa si odby
w poudnie i ktrej zwieczeniem mia by uroczysty obiad, obudz-
iem si okoo dziewitej rano w moim pokoju w Htel Pont-Royal
i stwierdziwszy, e czuj si cakiem niele, nie omieszkaem
przekaza tej dobrej nowiny mojej onie Rose. Poprzedniego
wieczoru, za pomoc niewielkiej dawki rodka uspokajajcego
o nazwie Halcion, udao mi si pokona bezsenno i wywalczy
kilka godzin snu. Dlatego rano byem w pogodnym nastroju.
Wiedziaem jednak, e takie sabe przejanienia znacz w istocie
bardzo niewiele i s przelotne; byem pewien, e nim zapadnie zm-
rok, znw bd si czu koszmarnie. Doszedem do punktu,
w ktrym dokadnie monitorowaem kad faz mojego coraz
bardziej pogarszajcego si stanu. Przyznaem, e jestem chory,
dopiero po kilkumiesicznym okresie zaprzeczania, kiedy to osa-
bienie, niepokj i nage napady lku przypisywaem cakowitej
rezygnacji z alkoholu. Tamtego roku w czerwcu z dnia na dzie
odstawiem bowiem whiskey oraz wszelkie inne spirytualia. W tym
okresie staego pogarszania si mojego klimatu emocjonalnego
sporo czytaem o depresji, korzystajc zarwno z ksiek pisanych
dla laikw, jak i z fachowych opracowa przeznaczonych dla spec-
jalistw, w tym z biblii psychiatrw, jak jest DSM (Diagnostic
and Statistical Manual of Mental Disorders[7] publikowany przez
American Psychiatric Association). Niemal przez cae ycie
 14/29
odczuwaem nieodpart, cho moe niezbyt racjonaln potrzeb
zostania samoukiem w dziedzinie medycyny i zgromadziem zn-
acznie wiksz od przecitnej wiedz o rnych kwestiach medycz-
nych (do ktrej czsto odwoywao si i nadal odwouje, co
z pewnoci nie jest racjonalne, wielu moich przyjaci), dlatego ze
zdumieniem odkryem, e jestem niemal cakowitym ignorantem
w dziedzinie depresji, ktra moe by przecie rwnie powanym
problemem medycznym jak cukrzyca czy rak. Najprawdopodob-
niej, jako osoba znajdujca si w pocztkowym stadium depresji,
podwiadomie stale odrzucaem lub ignorowaem wszelkie inform-
acje na jej temat; nazbyt raniy one moj tkank psychiczn, tote
odsuwaem je od siebie jak najdalej, traktujc jako niepodany
dodatek do mojego kompendium wiedzy medycznej.
W kadym razie, w cigu tych kilku godzin, kiedy to mj stan de-
presyjny agodnia na tyle, e pozwala mi na luksus koncentracji,
wypeniaem ow luk w mojej wiedzy medycznej do intensywn
lektur i przyswajaem sobie wiele fascynujcych i jednoczenie
niepokojcych faktw, ktrych jednak nie potrafiem spoytkowa
w praktyce. Najbardziej uczciwi wobec czytelnika autorzy mwi
cakiem otwarcie, e cikiej depresji nie daje si atwo leczy. In-
aczej ni, powiedzmy, w cukrzycy w ktrej s szanse, e podjte
natychmiast kroki, majce na celu przywrcenie zdolnoci organ-
izmu do przyswajania glukozy, radykalnie zahamuj niebezpieczny
proces i doprowadz do uzyskania nad ni cakowitej kontroli
nie dysponujemy adnym szybko dziaajcym i atwo dostpnym
lekiem na depresj w stadium zaawansowanym. Niemono za-
godzenia jej dolegliwoci jest jednym z najbardziej przykrych as-
pektw tej choroby, kiedy zaczyna ona nka sw ofiar, tym, co
sprawia, e depresj naley zaliczy do kategorii cikich schorze.
Zawsze spodziewamy si, e nasz przypado, wyjwszy choroby
fachowo okrelane mianem zoliwych i zwyrodnieniowych, mona
w jaki sposb leczy i w kocu doprowadzi do poprawienia
naszego stanu zdrowia przez zastosowanie odpowiednich lekw
 15/29
czy diety, poddanie si fizjoterapii czy zabiegowi operacyjnemu
w logicznej sekwencji od pocztkowego zagodzenia objaww do
cakowitego wyleczenia. Tymczasem, co zatrwaajce, osoba cier-
pica na cik depresj, ktra, nie majc o niej wikszego pojcia,
zajrzy do jednej czy drugiej z licznych dostpnych na rynku
ksiek, moe dowiedzie si duo o teoriach powstawania i ob-
jawach depresji, ale znajdzie bardzo mao wiadomoci, ktre
pozwalayby jej mie uzasadnion nadziej na szybk i skuteczn
pomoc. Autorzy, ktrzy twierdz, e istniej proste sposoby wyjcia
z depresji, maj usta pene frazesw i zwykle po prostu oszukuj
czytelnikw. Istnieje wprawdzie wiele popularnych ksiek, ktre
inteligentnie wskazuj rne moliwoci leczenia i stopniowego
wychodzenia z depresji, przedstawiaj pewne rodzaje terapii
psychoterapia i terapia lekowa, lub te ich poczenie ktre mo-
g rzeczywicie przywrci do zdrowia wikszo chorych,
wyjwszy najbardziej uporczywe i cikie przypadki. Autorzy na-
jmdrzejszych prac podkrelaj jednak gorzk i okrutn prawd:
od cikiej depresji nie mona si uwolni z dnia na dzie. Wszys-
tko to uwydatnia podstawowy, cho przykry fakt, ktry jak sdz,
naley nazwa po imieniu ju na pocztku mojej kroniki zmaga
z chorob: natura zaburze depresyjnych pozostaje w gruncie
rzeczy wielk tajemnic. Depresja ujawnia naukowcom swoje
sekrety znacznie bardziej opornie ni wiele innych naj-
powaniejszych chorb nkajcych ludzko. Gbokie i czasami a
miesznie zawzite podziay frakcyjne w onie wspczesnej psychi-
atrii rozam midzy zwolennikami psychoterapii
i farmakoterapii przywodz na myl synne spory medyczne
toczone w XVIII wieku (upuszcza czy nie upuszcza krwi)
i stanowi niejako wyznacznik nie do koca zrozumiaej natury de-
presji oraz trudnoci w jej leczeniu. Jak powiedzia mi szczerze
pewien lekarz klinicysta, specjalista w tej dziedzinie, posugujc si
uderzajco trafn, jak sdz, analogi: Jeli porwna nasz
wiedz do odkrycia Ameryki przez Kolumba, to Ameryka jako taka
 16/29
jest nam jeszcze nieznana; tkwimy wci na tej maej wysepce z ar-
chipelagu Bahamw.

Cig dalszy w wersji penej

[4]
Niem. rok wdrwki, nawizanie do powieci Goethego
Lata wdrwki Wilhelma Meistra
[5]
Fondation Simone et Cino Del Duca.
[6]
Prix mondial Cino Del Duca jest przyznawana nieprzerwanie
od 1969 r. do dzi; Mumford i Styron s jedynymi Amerykanami,
ktrzy j otrzymali; w 2003 r. i 2007 r. otrzymay j kobiety.
[7]
Diagnostyczno-statystyczny podrcznik zaburze psychicz-
nych Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego; wyd. pol.
jego najnowszej wersji: Kryteria diagnostyczne wedug DSM-IV-
TR, Wrocaw 2008.
 II

Dostpne w wersji penej

 III

Dostpne w wersji penej

 IV

Dostpne w wersji penej

 V

Dostpne w wersji penej

 VI

Dostpne w wersji penej

 VII

Dostpne w wersji penej

 VIII

Dostpne w wersji penej

 IX

Dostpne w wersji penej

 X

Dostpne w wersji penej

Ciemno widoma
Spis treci
Okadka
Karta tytuowa
Dedykacja
Od tumacza
Od autora
Motto
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
Karta redakcyjna
 Tytu oryginau
DARKNESS VISIBLE
A MEMOIR OF MADNESS

Wydawca
Daria Kielan

Redakcja techniczna
Magorzata Juwik

Korekta
Halina Ruszkiewicz
Jadwiga Piller

Copyright 1990 by William Styron

All rights reserved
Copyright for the Polish translation by
Jerzy Korpanty 2012
Copyright for the e-book edition by
Weltbild Polska Sp. z o.o., Warszawa 2012

wiat Ksiki
Warszawa 2012

Weltbild Polska Sp. z o.o.

ul. Hankiewicza 2, 02-103 Warszawa

Ksigarnia internetowa: Weltbild.pl

Niniejszy produkt objty jest ochron

prawa autorskiego. Uzyskany dostp up-
owania wycznie do prywatnego uytku
osob, ktra wykupia prawo dostpu. Wy-
dawca informuje, e wszelkie udostpnianie
 28/29

osobom trzecim, nieokrelonym adresatom

lub w jakikolwiek inny sposb upowszechni-
anie, upublicznianie, kopiowanie oraz prz-
etwarzanie w technikach cyfrowych lub
podobnych jest nielegalne i podlega wa-
ciwym sankcjom.

ISBN 978-83-273-0219-9
Nr 90453242

Plik ePub opracowany przez firm eLib.pl

al. Szucha 8, 00-582 Warszawa
e-mail: kontakt@elib.pl
www.eLib.pl
@Created by PDF to ePub
 Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
penej wersji caej publikacji.

Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona
naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione s
jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej
od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Bookarnia Online.