Rozdzia I.

rodowisko, przestrze i miejsce

Pojcie miejsca - Przestrze przeksztaca si w miejsce, miejsce jest zorganizowanym wiatem znacze.
Przestrze staje si miejscem dopiero, gdy odczuwamy j jako znan i czujemy si w niej bezp.
Wg tradycji chrzecijaskiej wyrniaj si 4 najwaniejsze miejsca: dom, warsztat pracy, witynia,
cmentarz, trudno wyobrazi sobie osiedle mieszkaniowe pozbawione ktrego z tych elementw.

Zbiorowe wyobraenie miejsca ma formy: publiczn (wynika z podstawowych cech miejsca) i

stereotypow (uksztatowana jest opini publiczn), ma charakter uproszczony, selektywny i trywialny.
rodowiskiem czowieka jest jego rodowisko przyrodnicze i spo., szerszym pojciem od rodowiska jest
otoczenie. rodowisko to tworzy zesp czynnikw korzystnych i niekorzystnych dla ycia.
ekologia czowieka zajmuje si relacjami cz. wzgldem rodowiska zamieszkaego lub zamieszkania.,
zrwnowaony rozwj utosamiony zosta z ekorozwojem.
Przestrze jest pojciem wyczuwanym przez przecitnego cz. gwnie intuicyjnie. Arystoteles-twierdzi,
e przestrze jest sum wszystkich miejsc oraz dynamicznym polem o wielu kierunkach i waciwociach,
dla staroytnych przestrze bya jednorodna i mieszalna za pomoc geometrii euklidesowej, Newton-
wyrni przestrze absolutn- pozostajca poza percepcj cz. i relatywn- uzalenion od zdolnoci
postrzegania przez indywidualn osob, Kant - p. jako idea niedefiniowalna, Hegl - p. bya wyrazem ducha,
A. E. Brickman - jeden z pierwszych ktry wprowadzi ide przestrzeni do urbanistyki. Stosowa nowe
pojcia: ramy przestrzenne, efekt przestrzenny, ksztat przestrzenny, projektowanie przestrzenne,
wypenianie przestrzeni, porzdkowanie przestrzeni
Christian Norberg- Schulz wymienia 5 kategorii przestrzeni
- pragmatyczn, umiejscowionych dziaa
- percepcyjn, osobista rozcigajc si wok kadego z nas
- egzystencjaln, bdc wymiarem naszego bytowania
- kognitywn, poznawaln fizycznie, estetycznie i definiowaln
- abstrakcyjn, logiczn, relatywn, umoliwiajc opis czterech wymienionych kategorii przestrzeni
Yi-Fu Tuan(3 typy przestrzeni)
* mityczna- schemat konceptualny w ktrym mieci si rwnie wiele dziaa praktycznych
* pragmatyczna- ogranicza zespoem dziaa ekonomicznych
* abstrakcyjna- twr pierwotny dowiadcze wynikajcych z percepcji zmysowej czowieka
Zakres pojciowy sowa Przestrze

Charakter bardziej egzystencjalny, odnoszcy si do rzeczywistoci.

W Europie 2 zasadnicze systemy organizowania przestrzeni:
* promienny- zespala wszystkie punkty i funkcje
* kratowy- oddziela od siebie poszczeglne zakresy dziaa rozcigajc je w przestrzeni
Moliwo konceptualnego odwzorowania przestrzeni

Kryteria wyboru miejsca:

* kryterium bezpieczestwa
*orientacja i integracja decyduj o uznaniu jakiej przestrzeni za bezpieczne miejsce zamieszkania
* Miejsce zorganizowanym wiatem znacze
* przestrze staje si miejscem kiedy odczuwana jest jako dobrze znana
* tosamo miejsca zmienia si wraz z intencjami, osobowoci, okolicznociami towarzyszcymi osobie
dowiadczajcej miejsce.
Zakres pojciowy MIEJSCA

Rozdzia II. Miasto i jego struktura przestrzenna

Miasto historycznie uksztat. typ osiedla, wyznaczony istnieniem konkretnej spo. czstkowej,
skoncentrowanej na pewnym obszarze, o odrbnej organizacji, uznanej prawnie oraz wytwarzajcej w
ramach swojej dziaalnoci zesp trwaych urzdze materialnych o specyficznej fizjonomii, ktra
odzwierciedla odrbny typ krajobrazu, zbitka wielu podstruktur, wielokrotnie zoona struktura,
skomplikowana sie stosunkw i zalenoci.
Struktura miasta jest wielokrotnie zoona. Mona w niej wyrni substruktury: Prawne,
funkcjonalne, spo., fizjonomiczne, techniczne, kult., przyrodnicze, itd.
Struktura spoeczna przestrzenie w miecie: Prywatne (domena rodziny); spoeczne/grupowe (domena
grupy spo.) wyznacza obszary, w ktrych moe zaistnie prawdopodobiestwo bezporednich interakcji
jednostek w ramach okrelonej grupy spoecznej; publiczne (domena miasta) tworzy warunki i zachca do
poredniej interakcji midzy jednostkami i grupami spo.
Fizjonomia miasta:

Rozdzia III. Geneza wspczesnego mieszkalnictwa ksztatowanie si jednostki mieszkaniowej

Rewolucja przemysowa:
* Fabryki otaczane prymitywnymi siedzibami robotniczymi;
* Szybki, gwatowny wzrost miast tworzcych wielkie struktury;
* Przemys jako czynnik miastotwrczy urbanizacja przemysowa;
* Miasta rozlege pow. o duej liczbie ludnoci;
* Ludno wiejska uciekajce ze wsi do miast slumsy jako jej powszechna forma zamieszkania;
*Popyt na tanie mieszkania tandetne budownictwo pozbawione elementarnych warunkw higieny;
*Wielka Brytania dzielnice przyfabryczne (domki szeregowe, niska zabudowa, brak terenw zielonych,
brak wikszych obiektw usugowych);
*Kamienice czynszowe na maych dziakach przy ulicach mieszkania w suterenach, poddaszach,
oficynach (najtasze) ograniczony dostp do soca i powietrza, tragiczne warunki higieniczne;
*1831 r. wybuch epidemii cholery w Londynie;
*1844 r. ustawa o regulacji warunkw mieszkaniowych Londynu i jego okolic minima higieniczne,
przewietrzanie mieszka, odlegoci domw, budowa ani i pralni;
*1848 1875 kolejne ustawy sanitarne sie kanalizacyjna i wodocigowa -> przysze ustawodawstwo
urbanistyczne i budowlane.
Pierwsza faza kapitalizmu:
*Koncepcje utopijnych socjalistw (Robert Owen, Charles Fourier):
Falanster (Fourier) 810 kobiet, 810 mczyzn, ycie w najcilejszej wsplnocie, paac spoeczny,
wsplne jadalnie, sale pracy, oddzielne pomieszczenia tylko do snu, likwidacja rodziny jako podstawowej
jednostki spo.
Familister (Jean Baptista Godin) Guis (Francja), wybudowany w pobliu fabryki, sale jadalne, obki,
przedszkola, szkoy, pralnie, anie, biblioteki, teatr; w odrnieniu od falansteru kada rodzina miaa
wasne mieszkanie; 1859-1939 r.
Le Corbusier Jednostka mieszkaniowa w Marsylii 23 typy mieszka rodzinnych, 26 rnych funkcji
spoecznych (sale gimnastyczne, centrum handlowe, itd.)
Domy-komuny due wolno stojce budynki mieszkalno-usugowe, umieszczone w zieleni i powizane ze
zdecentralizowanymi miejscami pracy (ruch pieszy, transport publiczny)
Gradow Gorod i byt odrzucenie tradycyjnego, indywidualnego gosp domowego, kolektywne
zasiedlenie, spo prowadzenie gospdomowego i wychowywanie dzieci w kolektywie, wielokondygnacjowe
skoncentrowane kompleksy, likwidacja indywidualnego ruchu samochodowego na rzecz transp
kolektywnego
Koncepcje innych twrcw wczesnej fazy kapitalizmu:
Ebenezer Howard miasto ogrd, antyteza przedmiecia, zintegrowana jednostka zdrowego,
przyjemnego, wydajnego ycia ludzkiego, 35 tys. os/400 ha 7 jednostek ssiedzkich po ok. 5 tys. osb
poczonych szybk komunikacj, 2 tys. ha terenw rolnych we wadaniu miasta, samowystarczalno
miejsc pracy, pierwsze miasto ogrd Letchworth
Arturo Soria Y Mata miasto linearne, w rodku ktrego kursowaby tramwaj lub kolej, wszystkie trasy
uzbrojenia podziemnego
Clarence Perry tezy jednostki ssiedzkiej, w pobliu domw mieszkalnych obiekty usugowe, wielko
jednostki = pojemno szkoy podst, przelotowe arterie komunikacyjne wyznaczay wielko obszarow
jednostki, usugi dostpne w taki sposb, aby nie byy przecinane ruchem tranzytowym, zrnicowanie
szerokoci ulic i nadanie im hierarchicznego znaczenia (ze wzgldu na wzrost liczby samochodw w USA i
szachownicowy ukad ulic), ycie ssiedzkie, tereny zieleni rekreacyjno-parkowej,
Camillo Sitte artystyczne podstawy budowy miast, wzrost zainteresowa adem przest miast, ich estetyk,
ochron historycznej zabudowy, koncepcja ograniczonej przest, znaczenie wraenia przest, skala, proporcje,
rozlego, relacje wysokoci cian, odrzucenie wolno stojcych bry, formowanie przest otwartych,
Wiede kryzys mieszkaniowy, superbloki wewntrzny dziedziniec, rozbudowana sie usug
bytowych i kulturalnych, ok. 1000 mieszka bardzo skromnych (jedno- dw- trzy-izbowe, ogrzewane
piecami, bez azienek, z jednostronnym dostpem do wiata dziennego, bez wind) twierdze klasy
robotniczej
Rozdzia IV. Projektowanie przestrzeni ssiedzkiej w osiedlu
Przestrze ppubliczna p. publiczne o ograniczonej dostpnoci dla ogu;
Przestrze pprywatna p. prywatne o ograniczonej intymnoci czy swobodzie uytkowania;
Spoeczno tworzy j grupa ludzi, ktrych cz jakie wsplne cele lub interesy;
Przestrze spo zesp miejsc, w ktrym owe cele najpeniej s wyraane i realizowane;
Przestrze publ - to, co pastwowe, komunalne i miejskie; przestrze zorganizowana wedug uregulowa
prawa pastwowego lub komunalnego (miejscowego), poddana cakowicie kontroli wadz lokalnych i przez
te wadze zagospodarowywana oraz utrzymywana w naleytym stanie, powinna by wsplna i
oglnodostpna dla wszystkich, ktrzy chc w niej przebywa;
Socjometryczny ukad jednostki mieszkaniowej - zesp wartoci komunikacyjnych pozwalajcy na
wyznaczenie kontaktw midzy mieszkacami, dziki okrelonemu uksztatowaniu tras ruchu i dostpnoci
wizualnej przestrzeni otwartych, tworzy si przez sie wej i wyj, tras pieszych i koowych, skrzyowa,
punktw i przest dla kontaktw grupowych, ukad klatek schodowych, galerii i korytarzy, liczb i zasady
funkcjonowania wind, gsto i wielko okien, liczb kondygnacji i ksztat budynkw;
Szata informacyjna jednostki mieszkaniowej zesp wartoci informacyjnych, napisy, znaki, plakaty,
numery, nazwy, ogoszenia, bramy, specjalnie orientowane wyjcia, architektonicznie uksztatowane
granice, dominanty urb., rzeby, wodotryski, ogrdki skalne, charakterystyczne formy rolinnoci, itp.
Warunkiem rozwoju ycia spoecznego osiedla jest rozwj procesw, dziki ktrym dysponuje ono
sprawnymi kanaami informacji, zapewnia warunki spoecznego wspycia, ma wsplne wartoci
symboliczne i estetyczne, w kocu charakteryzuje si obszarem tak zrnicowanym i wartociowym, e
prowadzi on do racjonalnego wykorzystania przestrzeni.
Charakterystyczne cechy oraz warunki zaistnienia przestrzeni grupowej o cechach ssiedzkich:
Przestrze spoeczn wyznacza obszar, na ktrym moe zaistnie prawdopodobiestwo interakcji jednostek
w ramach okrelonej grupy spoecznej.
Warunkami powstania grupowych zwizkw spoecznych s: sprawne kanay informacyjne (kontakty o
charakterze ssiedzkim, 20-150 rodzin); warunki spo wspycia (przestrze i obiekty wsplnego
uytkowania); wsplne wartoci symboliczne i estetyczne (utrwalone formy spoecznego wspycia)
identyfikacja z obszarem zamieszkania (tosamo rodowiska zamieszkania)
Miejsca interakcji osobowych: wejcia do mieszka, budynkw; podwrka; najblisze przystanki
komunikacji publicznej; punkty oczekiwania na przejcie przez jezdni; kabiny windowe, itp.
Urzdzenia wsplnego uytkowania: miejsca wyposaone w formy zagospa zachcajce do
grupowania si: tereny urzdze sportowych; zabaw dziecicych; zieleni wypoczynkowej; spacerowe;
parkingi; pojedyncze obiekty zachcajce do czasowego ich wykorzystania: piaskownice; altanki;
aweczki; urzdzenia do zabaw dziecicych i wicze sportowych; kciki gospodarcze; sklepik na rogu;
kiosk z gazetami; pralnia; kawiarenka; klub osiedlowy; instytucje: szkoa, przedszkole, obek, orodek
zdrowia.
Charakter zwizkw ssiedzkich: do 20 rodzin kontakty towarzyskie; 20 150 kontakty ssiedzkie;
powyej 150 kontakty formalne.
Rozdzia V. zasady wymiarowania przestrzeni otwartych w miastach
Wskaniki intensywnoci zabudowy- stosunek powierzchni cakowitej budynku (Pc pow wszystkich
kondygnacji nadziemnych liczonej w zew obrysie stropw z uwzgldnieniem tarasw) do pow
dziaki/terenu (Pt):
Strukturalizacja przestrzeni otwartych: tworzy system wzajemnie powizanych elementw,
wsppracujcych z otoczeniem.
Fazy strukturalizacji: Faza I izolacja przestrzenna siedzib poszczeglnych rodzin, przestrze pomidzy
niczyja i pozbawiona cech strukturalnych; Faza II skupiska osadnicze (wzgldy bezpieczestwa,
wsppracy midzyludzkiej), domy o zblionej wielkoci ciasno zestawiane, tworzc jakby jedn wielk
budowl, wejcie do domu przez otwr w paskim dachu caa komunikacja midzy domami. Faza III
powizania sieciowe wyodrbnianie si midzy domami przej w kierunku siatki ulic (czsto
prostoktnych) i wyznaczanych przez ni kwartaw zabudowy; faza typowa dla formacji miejskich (do
czasw pojawienia si w miecie pojazdw samochodowych, ktre cznie z procesami uprzemysowienia
spowodoway celowo dzielenia miasta na strefy); Faza IV strefowa przestrzenne wyodrbnianie si
trzech funkcji: mieszkalnej, pracy i wypoczynku + 4 funkcja komunikacji (wymuszona przez konieczno
izolacji pozostaych trzech funkcji). Faza V strukturalizm ksztatowanie si dzielnic mieszkaniowych,
osiedli, kolonii, poszczeglnych domw. Faza VI systemowa powizania midzy elementami ukadu i z
otoczeniem
Strefy fizjonomiczne miasta: rdmiecie; Porednia strefa mieszkalno-produkcyjna; Ekstensywnie
zabudowana strefa zew.
Koszt budowy miasta jest sum kosztw zagospodarowania caej przestrzeni miejskiej, a nie tylko
przestrzeni zamknitej w kubaturach budynkw, z pominiciem tej, ktra rozpociera si midzy
budynkami.
Powierzchnia oglna stanowi sum powierzchni wszystkich kondygnacji naziemnych budynkw, liczon
po zewntrznym obrysie murw;
Dwa wskaniki intensywnoci zabudowy: Brutto, Netto
Tereny zabudowy netto pow zabudowane budynkami oraz pow niezbdnych terenw zieleni, dojazdw i
przej pieszych do budynkw oraz powierzchni urzdze gosp i technicznych, zwizanych bezporednio z
budynkami; najczciej dziaka budowlana wyznaczona dla realizacji okrelonego przedsiwzicia
inwestycyjnego;
Tereny zabudowy brutto na og w celu stwierdzenia pojemnoci budowlanej wikszych czci miasta,
ktrych granice najczciej wyznacza si wzdu osi gwnych ulic misjkich, pasm zieleni lub innych
czytelnych fizjonomicznie krawdzi.
Wskanik intensywnoci naley zestawia z: Pow. terenw zabawowych i rekreacyjnych przypadajca na
mieszkaca; Klimat urbanistyczny oceniany wskanikami czystoci powietrza, nasonecznienia mieszka,
poziomem haasu; Wyposaenie zespow mieszkaniowych w infrastruktur usugow, techniczn i
gospodarcz, w przeliczeniu na uytkownika; Udzia terenu biologicznie czynnego
Procentowa struktura uytkowania terenw osiedla (metoda oceny jakoci rodowiska zamieszkania)
- strefy: cile mieszkaniowa; Usug; Nieuciliwego przemysu i rzemiosa produkcyjnego; Komunikacji;
Zieleni
Rozdzia VIII. Infrastruktura usugowa w miecie
Usugi (centrotwrcze/pozacentralne, uciliwe/wraliwe)
Infrastruktura miejska zesp urzdze i obsugujcych je instytucji, niezbdnych dla prawidowego
funkcjonowania tak skomplikowanego organizmu, ktrym jest miasto.
Funkcje: Ksztacenia; Ochrony zdrowia; Kultury; Dobrobytu; Rekreacji; Wyywienia

Usugi typu:
Socjalnego nieodzowna cz infrastruktury komunalnej miasta, pod ochron pastwa i samorzdw,
utrzymywane ze rodkw budetw lokalnych lub rzdowych, standardy minimalne gwarantuj ustawy lub
rozporzdzenia oglnopastwowe; owiata, wychowanie, kultura, wypoczynek, opieka zdrowotna i
spoeczna, adm
Komercyjnego (dochodowego) standard, lokalizacja i zasig oddziaywania okrelony przez rynek;
gastronomia, handel, usugi bytowe, czno, zaplecza motoryzacyjne i rozrywka.
Czynniki lokalne: Stan infrastruktury usugowej w miecie; Moliwoci finansowe instytucji usugowych;
Postulaty mieszkacw; Specyfika lokalnej kultury
Koncentracja usug tworzy centra miejskie (III stopie), orodki dzielnicowe (II stopie) lub osiedlowe (I
stopie).
infrastruktura miejska - zesp urzdze i obsugujcych je instytucji, niezbdnych dla prawidowego
funkcjonowania miasta.
Wikszo infrastruktury miejskiej ma charakter publiczny (nikt nie moe by jej
pozbawiony), co nie oznacza, e zawsze jest bezpatna. Moe by take infrastruktura prywatna -
niedostpna dla wszystkich, np. obiekty usugowe o ograniczonej dostpnoci (zamknite kluby, szkoy,
lecznice), urzdzenia techniczne tworzone dla konkretnych obiektw lub inwestycji (wewntrzne drogi,
miejscowy pobr wody, oczyszczanie ciekw). Nie jest wskazane, aby infrastruktura prywatna bya
nadmiernie rozbudowywana.
Usugi - trzeci sektor aktywnoci gospodarczej czowieka. Ich celem jest zaspokajanie stale rosncych
potrzeb spoecznych, materialnych i niematerialnych. S one czynnikiem znoszenia istotnych rnic midzy
fizyczn a umysowa prac ludzi. Usugi naley rozpatrywa przede wszystkim w ich wymiarze
pozamaterialnym. S one tym elementem organizacji osiedli ludzkich, ktra jest wymagana przez
spoeczno do speniania przez ni funkcji ciaa spoecznego, tzn.: ksztacenia, ochrony zdrowia, kultury,
dobrobytu, rekreacji i wyywienia.

Koncepcje programowe, sporzdzane w zwizku z rozwojem miasta powinny uwzgldni

czynniki lokalne: - stan infrastruktury usugowej w miecie, - moliwoci finansowe instytucji usugowych,
- postulaty mieszkacw, - specyfik lokalnej kultury.
Program usugowy okrela standard zamieszkania projektowanego obszaru.
rodowisko owiaty - caoksztat czynnikw skadajcych si na proces edukacji kadego czowieka, w
tym rodowisko zamieszkania.
Szkoy - podstawowy czynnik rozwoju i wychowania caego spoeczestwa; peni funkcje dydaktyczne,
opiekucze i wychowawcze.
Infrastruktura kultury, rozrywki i wypoczynku - tworz j:
- placwki i instytucje nastawione na dochd zwizane z popytem (obiekty widowiskowe i rozrywkowe)
- placwki i instytucje wspomagane z budetw samorzdowych lub rzdowego - funkcje
oglnospoeczne (obiekty upowszechniania kultury).
infrastruktura ochrony zdrowia i opieki socjalnej prowadzenie profilaktyki zdrowotnej, rehabilitacji i
resocjalizacji spoecznej, diagnostyki terapeutyki lekarskiej oraz opieki wzgldem dzieci do lat trzech, dzieci
pozbawionych rodzicw, ludzi nieuleczalnie chorych i upoledzonych oraz ludzi w wieku poprodukcyjnym,
wymagajcych opieki.
W miastach wystpuj: przychodnie rejonowe, zakady opieki zdrowotnej i szpitale,
sanatoria i inne jednostki, ktre mog zawiera umowy z kasami. Jednostki te mog
funkcjonowa zarwno jako usugi publiczne (na poziomie wszystkich szczebli samorzdu terytorialnego),
jak i niepubliczne.
Do obiektw komunalnych urzdze usugowych zalicza si: stranice poarowe (0,30 ha), bazy
komunalne rnego typu, cmentarze (0,2 ha/ 1 tys. mieszkacw, strefa ochronna 50 m ) oraz komisariaty i
komendy policji (40-60 tys. mieszkacw).
W miastach naley lokalizowa jedn stranic stray poarnej na 50 O00 mieszkacw, przy zapewnieniu
dojazdu do najdalej pooonego obiektu nie duszego ni 5minut i nie dalszego ni 4 km.
LOKALIZACJA USUG SOCJALNYCH Obiekty owiaty i suby zdrowia lokalizuje si w zespoach
mieszkaniowych. Obiekty owiaty, szpitali, sanatoriw, domw opieki, kultury oraz rekreacji i sportu
powinny znajdowa si w ssiedztwie parkw i ogrodw. Niektre obiekty usug socjalnych ( budowane ze
rodkw budetu miejskiego) powinno budowa si przy placach miejskich lub jako dominanty w
zabudowie.
BIURA Po rozpadzie przedsibiorstw pastwowych ( prywatyzacja ) zwiksza si liczba instytucji
obsugujcych sektory produkcyjne tj. sekcje porednictwa finansowego ( banki, ubezpieczenia, giedy itp.),
obsugi nieruchomoci, transportu, gosp magazynowej i cznoci -> wymaga to zwikszenia pow
biurowych, recepcyjnych, wystawienniczych, magazynowych. Pow budynku biurowego na jedn osob
wynosi od 25 do 45 m2. Biurowce tworz podstawow tkank zabudowy rdmie i centrw usugowych.
HANDEL, GASTRONOMIA I USUGI DLA LUDNOCI S gwnie obiekty sieci detalicznej,
wystpujce na poziomie osiedla, zespou osiedlowego, dzielnicy i miasta. Podzia sieci: sklepy 60%
powierzchni uytkowej, zakady gastronomiczne 15% , usugi bytowe 25%. Standardowy wskanik na te
obiekty to 350m2 na 1000 mieszkacw. Ze wzgldu na czstotliwo korzystania obiekty dzielimy na :
codziennej, okresowej i sporadycznej potrzeby. Obiekty potrzeby codziennej nie powinny nie przekracza
300 m od miejsca zamieszkania. Okresowe max 800m , atwy dostp dla pieszych i parkingi. Due
markety- lokalizowane w strefach zewntrznych miast, gwnie przy skrzyowaniach gwnych drg,
kocowych przystankach komunikacji publicznej oraz w miejscach koncentracji pracy. W centrum -wysoki
standard i atrakcyjne oferty handlowe, gastronomiczne i rzemielnicze. Wbudowywanie usug w parter
budynku powoduje komplikacje funkcjonalne zwizane z dojazdem samochodw do zaplecza oraz
problem z uciliwoci lokali usugowych dla mieszkacw tj. haas, groba gryzoni ( sklepy spoywcze),
z drugiej strony jest to opcja ekonomiczna.
USUGI I TURYSTYKA - nastawiona na zwiedzanie i krajoznawstwo do zwizanej z interesami ,
handlem . Podstawowe obiekty turystyczne: hotele , dworce, lotniska, restauracje, kawiarnie muzea itp.
Wana jest oprawa architektoniczna, atrakcyjno przestrzeni publicznej oraz walory rodowiska. Obiekty
turystyki musz by projektowane indywidualnie z wydobyciem lokalnej architektury. Obiekty takie
lokalizowane s w centrach miast, rejonach atrakcyjnych dla zwiedzajcych oraz w pobliu wzw
transportowych.
USUGI CENTROTWRCZE Struktura lokalizacji handlu, gastronomi, usug wskazuje na potrzeb
skupionej lokalizacji, wtedy lepiej peni swoje funkcje. Koncentracja usug tworzy centa miejskie,
dzielnicowe lub osiedlowe. Hierarchiczny model rozmieszczenia: pierwszy stopie to osiedla- obsuguj
ludno zamieszka w promieniu 500m ,2-go dzielnica orodki wzbogacone specjalistycznymi zakadami
sieci detalicznej, obiektami administracyjno- biurowymi, kulturowymi i opieki zdrowotnej , 3-go centrum
miasta- wszystkie rodzaje obiektw usugowych.
ROLA USUG W TWORZENIU PRZESTRZENI PUBLICZNEJ przestrze zorganizowana przez
okrelon grup spo i udostpnion wszystkim, z ograniczeniami tylko formalnoprawnymi (A.Wallis)
Przestrze publiczna ukad o charakterze kulturotwrczym
Wzorce ideowe przestrzeni kulturowej: mieszkanie, witynia (azyl)
Warunki funkcjonowania kulturowej przestrzeni publicznej: oglna dostpno( otwarta i osigalna)
bezpieczestwo- odseparowanie ruchu pieszego, ochrona porzdku publicznego; wysoki walor
informacyjny- symbolika , estetyka; elementy te sprawiaj e przestrze publiczna jest nonikiem kultury.
Organizujc przestrze publiczn naley uwzgldni uyteczno, bezpieczestwo i przejawy wandalizmu.
Rozdzia IX. Infrastruktura techniczna w miecie
PRZESTRZE TECHNICZNA- przestrze pub, w ktrej za porednictwem rodkw technicznych
(rodki transportu, cznoci, informatyki) zachodz liczne interakcje pomidzy jednostkami.
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA- zesp podstawowych urzdze technicznych i instytucji nimi
zarzdzajcych , niezbdnych do prawidowego funkcjonowania gosp i organizacji ycia ludnoci na
obsugiwanym przez ni terenie. Charakteryzuje si ona hierarchiczn i sieciow budow.
Skadaj si na ni zasadnicze systemy: komunikacji; sanitarny; energetyczny
Najstarszym typem infrastruktury technicznej jest transport. rozbudowana w okresie postindustrialnym
w postaci telegrafu, a nastpnie przez telefon a ten z kolei wypierany jest przez internet. atwo w
komunikowaniu si ma wpyw na struktury zagospodarowania przestrzennego. Przewozy drogowe
wywoay spontaniczny rozwj komunikacji samochodowej czsto kosztem kolei. Podsystem transportowy
jest szczeglnie czasochonny, trudny do oceny ekonomicznej.
W skali miasta potrzeby transportowe uzalenione s zwaszcza od: rozlegoci terenw zabudowy;
ukadu przest zagosp; charakteru zasiedlenia i zagospodarowania strefy podmiejskiej; liczby ludnoci i
stopnia jej aktywnoci spoeczno-gosp; charakterystyki powiza zew.
miarodajne parametry przy tworzeniu drg: natenie ruchu, pojemno komunikacyjna drogi,
osigalno komunikacyjna obszaru jego dostpno, oraz poziom motoryzacji.
Nateniem ruchu nazywamy liczb jednostek ruchowych , przejedajcy badany przekrj poprzeczny
drogi w jednostce czasu, najczciej godzinowe-szczytowe lub rednie dobowe.
Pojemno komunikacyjna ile samochodw max moe przejecha przez przekrj poprzeczny drogi w
cigu h.
Osigalno komunikacyjna obszaru oceniana jest czasem niezbdny na dotarcie do danego obszaru, za
dostpno, czn liczb osb mogcych przedosta si tam w godzinie szczytu przewozowego.
Poziom motoryzacji- liczba aut na 1000 mieszkacw.
Ruchem pojazdw we wspczesnym miecie rzdz dwie zasady:
1.samoczynnego wzrostu natenia ruchu na arteriach komunikacyjnych do granic ich moliwoci
2 samoczynnego przenoszenia si ruchu z tras obcionych na trasy mniej obcione.
Ulice ukadu podstawowego Podstawowy system transportowy terenw miejskich tworzy ukad ulic
ekspresowych, gwnych ruchu przyspieszonego, gwnych i zbiorczych. Wanymi urzdzeniami na trasach
arterii drogowych s wzy i kryzowania.
Ulice ukadu obsugujcego Naturalna konsekwencja rozrzedzenia sieci ulic systemu podstawowego jest
zwikszenie liczby ulic systemu obsugujcego czyli liczny ulic lokalnych i dojazdowych.
Parkingi S to nieobudowane i niewydzielone przegrodami miejsca postoju samochodw. Mog by one
jedno i wielopoziomowe. El zasadniczym parkingu jest wyznaczone stanowisko postojowe dla samochodu o
rozmiarach 2,3- 5 m. Projektowanie duych parkingw nie jest wskazane. Zalecane s parkingi od 180
samochodw. Najmniej terenochonne s parkingi, ktre speniaj jednoczenie role dojazdw do
zabudowy. Najtaszymi garaami w zabudowie wielorodzinnej s boksy garaowe grupowane szeregowo w
zespoach po 15 i 30 segmentw. Rozwizania takie s jednak terenochonne dla ssiedztwa oraz mao
estetyczne.
Podsystem wodocigowy Skada si z uj wody, urzdze uzdatniania wody oraz urzdze i sieci
dostarczania wody odbiorcom. W miastach, ujcia mog pobiera wody podziemne lub powierzchniowe.
Procesowi uzdatniania musz by poddawane praktycznie kade pobierane wody. Uzdatniona woda
dostarczana jest odbiorcom sieci wodocigow. Zwykle miasta dysponuj jedn sieci.
Podsystem kanalizacyjny
Skada si z sieci odprowadzajcych cieki, przepompowni, oczyszczalni ciekw oraz urzdze
gospodarczego wykorzystania osadw i gazw uzyskanych w procesie oczyszczania. Wyrniamy
kanalizacj: oglnospawn, rozdzielcz i mieszan. Proces oczyszczania ciekw dzieli si na trzy
stopnie: I mechaniczny, II biologiczny i III chemiczny.
Podsystem usuwania i utylizacji odpadw i nieczystoci W Polsce powszechna staje si zorganizowana
wywzka odpadw na wyznaczone wysypiska, za nieczystoci z szamb, zlewane s do urzdze
kanalizacyjnych. Sposobem na redukcj odpadw jest ich prasowanie lub spalanie. Lokalizacja wysypisk
odpadw jest trudnym i konfliktogennym procesem.
Podsystem elektroenergetyczny Miasta pobieraj energi elektryczn z linii przesyowych wysokiego
napicia, funkcjonujcych w zintegrowanym systemie energetycznym kraju. W Polsce znaczna cz sieci
elektrycznych prowadzona jest liniami napowietrznymi. Nie s one estetyczne w krajobrazie miasta, maj
rwnie negatywne oddziaywanie elektromagnetyczne na otoczenie, lecz wprowadzenie linii elektrycznych
pod ziemi jest bardzo kosztowne.
Podsystem ciepowniczy Sieciowe zaopatrzenie miasta w energi ciepln moe by oparte na dostawach tej
energii z elektrociepowni, ciepowni oraz kotowni osiedlowych. Za najbardziej ekonomiczny uwaa si
tzw. system skojarzony, wytwarzajcy obok energii cieplnej, energi elektryczn. Czynnikiem grzewczym
jest gorca woda dla celw technologicznych lub para wodna.
Podsystem zaopatrzenia w gaz Ma zasig oglnokrajowy. Sieci krajowe przesyaj gaz ziemny
wysokometanowy, gwnie z importu, gaz ziemny zaazotowany, gwnie ze z krajowych oraz gaz
koksowniczy z koksowania wgla. Do odbiorcw moe by dostarczany rwnie w butlach w postaci
pynnej. Gaz moe by rwnie uywany jako paliwo samochodowe.
Organizacja przestrzenna infrastruktury technicznej Trzy typy sytuowania uzbrojenia podziemnego:
zdezintegrowany, zintegrowany, kanaowy. Najbardziej terenochonny jest system pierwszy, a najmniej
trzeci. Naley dy do takiego rozoenia pasm, aby zredukowa do minimum odcinki obsugiwane dwa
lub trzy razy przez ten sam typ infrastruktury technicznej. System zintegrowany zakadajcy rozmieszczenie
pasw uzbrojenia rwnolegle do jezdni ulicznych, z moliwie krtkimi przyczami do poszczeglnych
budynkw, powinien by wpisany w ukad zabudowy i zieleni tak, aby nie narusza walorw przestrzennych
osiedla. System kanaowy umoliwia wprowadzenie moliwie duej liczby przewodw do specjalnie
przygotowanej obudowy. Stosowanym wskanikiem jest jej dugo przypadajca na jedno mieszkanie.
Centrum miasta a jego rdmiecie Centrum ma znaczenie funkcjonalne. Jest to orodek usugowy
najwyszego stopnia w jednostce lub zespole jednostek osadniczych. Tworzy go koncentracja obiektw
gwnie usugowych i dyspozycyjnych, zwykle o charakterze unikatowym, pooonych w rejonie gwnego
wza komunikacyjnego danego ukadu osadniczego. Centrum jest tworem zrodzonym z koncepcji miasta
funkcjonalnego.
rdmiecie to historycznie wyodrbniony obszar, usytuowany w rodku ukadu komunikacyjnego, o
intensywnej i wielofunkcyjnej zabudowie, z wyraana przewag usug. Najwiksze skupisko miejsc pracy.
Centrum to usytuowany w granicach rdmiecia gwny orodek usugowy miasta, przystosowany do
penienia funkcji obsugi miasta i jego strefy wpyww. O strukturze umoliwiajcej segregacj
funkcjonaln i ruchow, o wyrazie architektonicznym nadajcym mu rang kulturotwrcz.
Rozdzia X. Problemy przebudowy rdmie
Konflikty w rdmieciu W obszarach rdmiejskich wystpuje najwicej konfliktw. Nale do nich :
konflikty funkcjonalne, spoeczne i kulturowe. k. funkcjonalne- wypieranie mieszkalnictwa przez usugi,
uciliwo komunikacyjna, segregacja ruchu i funkcji(z powodu duego nagromadzenia miejsc pracy w
rdmieciu rozrasta si przestrze komunikacyjna w tym obszarze); spoeczne- wywouje je rozbieno
potrzeb przybywajcych na teren rdmiecia ludzi, ktrzy pracuj tu, korzystaj ze zgromadzonych usug i
wchodz w interakcje z miejscow ludnocia oczekujc ciszy i spokoju, a take zachowania wartoci
kulturowych tego miejsca; zanik przestrzeni spo. Na rzecz publicznych, agresywno informacji, sektor
publiczny, a prywatny. kulturowe- wymiana zabudowy, zanikanie wartoci historycznych, kultura
nastawiona na prawa rynku i konkurencji.
Delimitacja obszaru rdmiecia Pierwsz faz przygotowania programu przebudowy rdmiecia jest
delimitacja- wyznaczenie granic obszaru. Zasig rdmiecia mona wyznaczy za pomoc 3 metod: 1.
metoda fizjonomiczna- zabudowa, sie uliczna, place, parki, skwery. 2. metoda historyczno- geograficzna-
terytorialnie wyodrbnione fazy rozwoju miasta, struktura funkcjonalna i spoeczna obszaru. 3. metoda
funkcjonalna- % powierzchni oglnej zabudowy zajty pod usugi i administracj
Przebudowa ukadu komunikacyjnego w rdmieciu Dostpno i osigalno komunikacyjna jest
warunkiem funkcjonowania usug rdmiejskich. Dostpno zaley od: zdolnoci dowozowej transportu;
moliwoci dojcia pieszego; moliwoci dojazdu rowerowego; Dostpno jest mierzona liczb osb,
ktre s w stanie przyby na teren rdmiecia w okrelonej jednostce czasu. Osigalno mierzona jest za
pomoc czasu ktry naley powici, aby si do niego dosta, optymalny czas wynosi 45 min.
Usprawnienia systemu komunikacyjnego mona dokona za pomoc: obwodnic zewntrznych ze
strategicznymi parkingami; ogranicze indywidualnego ruchu i parkowania aut; wydzielenie dla transportu
publicznego specjalnych tras; przeznaczenie ulic o dominacji usug wycznie dla ruchu pieszego
Etapy przebudowy rdmiecia: - wyeliminowanie z jego obszaru ruchu tranzytowego; - porzdkowanie
ruchu i parkowania aut, wprowadzenie priorytetu dla ruchu pieszego i transportu zbiorowego (wyznaczenie
ulic tylko dla pieszych, opaty za parkingi, ograniczenie miejsc postojowych).
Procesy przeksztaceniowe zachodzce samoczynnie w rdmieciach. rdmiecie podlega
przeksztaceniom programowym, modernizujcym i estetycznym: - mieszkalnictwo wypierane jest przez
usugi(ze wzgldu na wiksz rentowno usug); -krystalizuje si segregacja w pionie funkcji
rdmiejskich; -narasta segregacja w poziomie przestrzeni publicznych, ppublicznych, grupowych i
technicznych; -zuyte budynki zastpowane s nowymi; -szata dekoracyjno- informacyjna dostosowuje si
do aktualnych potrzeb.
Znane s 3 typy przebudowy rdmie: -sukcesywne obejmujce cay oszar rdmiecia; -etapowe-
obejmujce kolejne bloki zabudowy; -nieskoordynowane- odnoszce si do poszczeglnych dziaa w skali
budynku lub dziaki budowlanej
W procesach przebudowy rdmie pozytywne efekty rozwojowe osigano przez planowanie: -
umoliwiajce lokalizacje inwestycji wielofunkcyjnych np. biura, hotele, mieszkania, gastronomia; -
umiejtnie kojarzce dostpno komunikacyjn, intensywno ruchu i intensywno uytkowania; -
uwypuklajce rynkowe znaczenie wartoci kulturowych , rodowiskowych; -uatwiajce reagowanie na
zmiany w procesie konkretyzowania inwestycji; -operujce wskanikiem dwignikowym okrelajcym
proporcje wydatkw inwestycyjnych publicznych do prywatnych; -umoliwiajce wspprac gwnych
podmiotw inwestujcych przez tworzenie korporacji prywatno publicznych
Rozdzia XI. Ziele w systemie przestrzeni otwartych
Ogrd podstawowa forma obszaru, na ktrej istnieje czowiek. Od pokole staje si rozszerzonym
wntrzem mieszkalnym. Pierwszym niedocignionym sakralnym modelem rodowiska jest Eden biblijny raj
stworzony przez Boga dla pierwszych ludzi Adama i Ewy. W ogrodzie tym ludzie wszystkiego mieli pod
dostatkiem i ze wszystkiego mogli korzysta, z wyjtkiem drzewa poznania dobra i za. Prby odtworzenia
raju zawieraj si w caej historii sztuki ogrodw. Pocztkowo ogrd mia charakter uytkowy. Chiczycy
wyodrbniaj 4 podstawowe elementy ogrodu: rzeb terenu (bdc jego kocem), woda(krwioobieg),
ziele (szata), budowle (ukazujce twarz). Teren nadaje rodowisku ludzkiej fizjonomii.
Formy ogrodowe pocztkoway w dziaaniach praktycznych i gospodarczych. Grzdki przeobraziy si w
klby i partery kwiatowe. Drzewa wywodz si z upraw sadowniczych, ozdobne kanay i baseny wodne z
prac irygacyjnych, altany i pawilony ogrodowe to dawne witynie bstw rzdzcych ywioami przyrody,
podobne znaczenie miay rzeby, ktre bya zmieniana w kompozycj rolinna symbolizowaa wiat
znacze sztuki ogrodowej. Zobaczy w nich mona byo zobaczy kult natury i kult zmarych.
Projektowanie ogrodw wizao si z kreowaniem nowego obrazu. Do pocztku XVIII w. w Europie
przewaa w sztuce ogrodowej styl geometryczny. Ukad symetryczny mia ogromne znaczenie w
ogrodach barokowych. Pierwsze ogrody w stylu swobodnym powstay w Anglii. Nazywano je ogrodami
krajobrazowymi. Miay tworzy kompozycje naturalne, przyozdobione dla przydania im dodatkowego
pikna. Ogrody wspczesne kojarz obie historyczne tendencje geometryczn i naturalistyczn, np. Park
de LA Villette geometryczna forma Park Andre Citroena, swobodna Park Belleville( wszystkie niedawno
zaoone w Paryu). Liczne wspczesne ogrody s oglnie dostpne i zaczynaj odgrywa wan rol w
systemie przestrzeni publicznych o znaczeniu kulturowym. Poza funkcj wypoczynkow i rekreacyjn
peni funkcj edukacyjn ktra nadaje im treci przesa oraz symboli. Ludzie teraz bardziej ni
kiedykolwiek potrzebuj parkw czy ogrodw , ktre bd miejscami gdzie czowiek bdzie mg
wypoczywa w spjnoci z przyrod zorganizowan dziki jego staraniom i zapomnie o yciu w
zmechanizowamym wiecie.
Tereny czynne biologicznie powinny stanowi od 15 do 20 % terenow budowlanych w miescie.
rodzaje zeleni: ziele publiczna, ziele o specjalnym przeznaczeniu, ziele osiedlowa oraz produkcyjna.
Ziele publiczna- parki, ogrody, skwery bulwary
Ziele o specjalnym przeznaczeniu ppubliczna, np. zoo, ogrd botaniczny, ogrdki dziakowe,
cmentarze.
Ziele osiedlowa- charakter ppubliczny lub prywatny, wypenia przestrze midzy blokami, dziedzice,
podwrza oraz ogrody przydomowe. Miejsca wypoczynku i zabaw dla dzieci.
Ziele o charakterze produkcyjnym- zwykle na obrzeach miast ale w granicach administracyjnych.
Zaliczy mona: pola uprawne, sady, plantacje, ki oraz lasy.
Naley te bra pod uwag, e ziele zmienia si z czasem (ronie) np. drzewa za par lat mog
zasania widok lub sta si zagroeniem dla okolicznych budynkw.
Rozdzia XII. Strefa pracy w miecie
Strefa pracy w miecie Rozwj przemysu od XVIII wieku spowodowa przestrzenne powizania pracy z
miejscem zamieszkani. Zaistniaa wwczas potrzeba koordynacji wzajemnego usytuowania drg, fabryk,
domw, sklepw, szk, szpitali.
Przestrzenna organizacja pracy polega na powizaniu miejsca pracy z miejscem zamieszkania lub na ich
cakowitym scaleniu. Wyrniamy: a) izolowanie przestrzenne dzielnic pracy i zamieszkania (trzeba
korzysta z komunikacji, aby dotrze do pracy); b)ssiadujce ze sob dzielnice pracy i zamieszkania;
c)miejsca pracy w ramach dzielnicy mieszkaniowej.
Lokalizujc w obszarze zamieszkania obiekty produkcyjne stosuje sie zasady : a) zespoy powizane z
innymi miejscami pracy, stycznie do osiedla; b)atwo dostpne komunikacyjnie na obrzeu osiedla;
c)umieszczone wewntrz osiedla, wzdu gwnych pieszych powiza komunikacyjnych; d)umieszczone
wewntrz kwartau zabudowy.
Produkcja przemysowa stwarza wiele uciliwoci : a)bezporednich - haas, zanieczyszczenia, ruch
transportowy; b)potencjalnych - wynikajcych z moliwoci awarii.
Problemem jest zagospodarowanie terenw poprzemysowych. W Wielkiej Brytanii powstaway specjalne
agencje zajmujce si przeksztaceniami tego typu. Dziki temu powstay nowe rozwizania urbanistyczne -
model zachowujcy kulturowe wartoci miejsca, jego realiw materialnych z rwnoczesnym tworzeniem
nowych jakoci funkcjonalnych i spoecznych, a take popraw stanu rodowiska przyrodniczego.
W Polsce proces restrukturyzacji terenw przemysowych rozpocz si w latach 90.
Rozdzia XIII. Proces rozwojowy miasta

Miasto kompaktowe- Przestrzenna forma miejska cechujca si kompaktow konstrukcj. Idea miasta
zwartego to jedna z podst koncepcji rozwoju wspczesnych miast. Idea miasta kompaktowego, ktra wie
si ze zmian formy urbanistycznej, to nie tylko oywianie ycia spoecznego (poprzez aktywizacj
przestrzeni publicznych i rewitalizacj terenw mieszkaniowych), ale take oywienie ycia gospodarczego
(poprzez uczytelnienie w strukturze przestrzennej centrw) i wzmacnianie odpornoci rodowiska na
antropopresj (poprzez systemowe ksztatowanie obszarw zielonych, zmniejszenie eksploatacji zasobw i
emisji szkodliwych czynnikw).
Korzyci implementacji idei compact city do polityk i strategii miejskich maj wymiar wieloaspektowy:
redukcja emisji CO2; zmniejszenie zapotrzebowania komunikacyjnego, mniejsza zaleno od samochodu,
zmniejszenie konsumpcji energii; obnienie temperatury miast; porzdkowanie gosp nieruchomociami;
atwiejszy dostp do mieszka dla mieszkacw miast o niszych dochodach; ywotne przestrzenie
miejskie; oywienie gosp; atwiejszy dostp do usug i miejsc pracy.
Idea miasta kompaktowego powinna wiza rne polityki, majce na celu osiganie: gospodarczej
ywotnoci, rwnowagi rodowiskoej, spoecznej rwnoci (w korzystaniu z przestrzeni).
W raporcie Compact City Policies: A Comperative Assessment zostay wyrnione nastpujce cechy
charakterystyczne:
1. Gsto oraz ssiedztwo (dense and proximate development patterns).
2. Systemy transportu publicznego czce tereny miejskie (urban areas linked by public transport systems).
3. Dostp do lokalnych usug oraz miejsc pracy (accessibility to local services and jobs).
Podstawowe informacje
W latach 2009-2011 Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) realizowaa projekt o
nazwie Compact City Policies: A Comparative Assessment. Jego priorytetowy cel stanowio przyblienie
koncepcji miasta zwartego, okrelenie jej roli w kontekcie aktualnych tendencji urbanizacyjnych, jak
rwnie wskazanie potencjalnych efektw realizacji polityki promujcej miasto zwarte. Co wane, projekt
zosta zakoczony publikacj o tej samej nazwie, ktr mona uzna za wane rdo wiedzy na temat
wspczesnej idei miasta zwartego. Przedmiot prowadzonych bada stanowiy midzy innymi nastpujce
zagadnienia: znaczenie koncepcji miasta zwartego we wspczesnym kontekcie urbanistycznym, wpyw
polityki promujcej miasto zwarte na zrwnowaony rozwj obszarw miejskich, wskaniki miasta
zwartego, jak rwnie aktualne praktyki i strategie promujce miasto zwarte.
W ramach raportu Compact City Policies: A Comparative Assessment zosta opracowany zestaw
najpopularniejszych instrumentw sucych realizacji polityki miasta zwartego. Zostay podzielone na
pi grup (ze wzgldu na rodzaj interwencji)
regulacyjne/informacyjne (regulatory/informative),, zostay zakwalifikowane wszelkie wytyczne
(tworzone na poziomie krajowym, regionalnym oraz lokalnym) regulujce rozwj terenw miejskich. S to
odpowiednio: krajowe wytyczne dotyczce rozwoju obszarw miejskich (national urban development
guidelines), plany regionalne (regional master plan) oraz miejskie wytyczne projektowe (urban design
guidelines). Co wane, instrumenty z tej grupy stosowane s midzy innymi w Australii (Melbourne) czy w
Kanadzie (Montreal, Vancouver)
regulacyjne (regulatory), Wrd najpopularniejszych instrumentw z tej grupy mona wymieni: granic
rozwoju miejskiego (urban growth/containment boundary), zielone piercienie (green belts), wymagania
minimalnej gstoci (minimum density requirement) czy wymagania czenia rnych sposobw
uytkowania terenu (mixed use requirement). Ponadto do powyszej grupy zostay wczone rnorodne
opaty zwizane z rozwojem inwestycyjnym (development tax/fee/charge) czy z systemem transportu
(parking tax, fee, charge; congestion tax, fee, charge)
fiskalne (fiscal), Obejmuj one midzy innymi rnorodne inicjatywy zachcajce do realizacji inwestycji
na terenach, ktre byy ju wczeniej uytkowane (split-rate property tax) bd inicjatywy zachcajce do
podejmowania dziaa renowacyjnych oraz konserwatorskich istniejcej zabudowy
inwestycje publiczne (public investment), - porozumie umoliwiajcych rozwj oparty na wysokiej
gstoci oraz czeniu rnych sposobw uytkowania (development agreement for dense/ mixed-use
development
wsppraca (partnership): instrumenty planistyczne, inwestycje publiczne publiczno-prywatne,
partycypacja spo, zarzdzanie i organizacja rozwoju przestrzennego.