604 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E , R E C E N Z JE , N O TY R E C E N Z Y JN E

cy i to nie w marcu 1956 r., a ju w grudniu 1953 r. (s. 27 i 28). Jest to rzecz skdind znana
(np. z biografii Leona Kasmana, w spom nie Celiny B u d z y s k i e j i Stefana S t a s z e w
skiego). Jej finalem byy lata szedziesite, zwaszcza rok 1968, cho wwczas ju bez Moskwy. Zwy
kymi niecisociami s stosowane przem iennie wobec Gomuki (dla 1943/1944 r.) dwa terminy:
sekretarz PPR i generalny sekretarz . Take mylnie wie si represje wobec niego z rokiem
1950: partyjne nastpiy w listopadzie 1949 r., a aresztowanie 2 sierpnia 1951. Wiadomos'ci o rozm o
wach z delegacj radzieck przenikay nie z sali obrad plenum (jak jest na s. 199), lecz oczywicie
z Belwederu. Czy naleao pisa o wtargniciu wojsk radzieckich jako o rzekomym (s. 228)? Tak
samo o Franciszku Mazurze jako o niegasnom informtore radzieckiego kierownictwa (s. 84)? Sta
nisaw Radkiewicz nie by oczywis'cie ministrem rolnictwa (jak figuruje na s. 82), lecz PGR, o czym
autor przecie gdzie indziej sam pisze. Brak daty rozmowy Mazura i nazwiska jego interlokutora
(s. 145 i 157) pozbawia t informacj poowy wartos'ci. N ie odnotow a autor chwilowej niesumienno-
s'ci Biura Politycznego w stosunku do Ignacego L ogi-Sow iskiego (cf. s. 165 i 185). Chyba urwano
liter w nazwisku gdaszczanina (na s. 212 jest Ksie a m oe to Ksiek?). Co najmniej lapsusem
jest pozbaw ienie Stalina (na s. 301) stanowiska szela rzdu Z SR R (od 1941 r.).
Odnotowane z obowizku recenzenta drobne uchybienia nie zmieniaj, rzecz jasna, wysokiej
pozytywnej oceny rozprawy nowatorskiej rdowo i faktograficznie, a wyrniajcej si wywao
nymi ocenam i, o ktre ostatnio trudno.

* * *

Jacek B o n a r e k , T a d eu sz C z e k a l s k i , Saw om ir S p r a w s k i , Stanisaw

T u r 1 e j, H istoria G recji, W ydaw nictw o L iterackie, Krakw 2005, s. 717.

Pierwsza polska historia caej Grecji od czasw pradawnych do okoo roku 2000 naszej ery wy
pada pod kadym wzgldem wspaniale, poczwszy od objtos'ci oraz piknej i trwaej oprawy,
a skoczywszy na umiejtnociach czterech autorw, ktrzy nie tylko znaj si na dziejach Grekw,
ale te na ich jzyku i s prawdziwymi filhellenam i. Z pocztku wydawao mi si, e nie m oe by
niczego doskonalszego ni dotyczcy staroytnoci tekst Sawomira S p r a w s k i e g o, ale ostatecz
nie za najwietniejsz uznaem cz dotyczc okresu X V III-X X w. napisan przez Tadeusza
C z e k a l s k i e g o , ktry nie tylko ma bogat wiedz o Grecji ale umie j odda z duym talentem
literackim.
Oczywicie, recenzent m oe dostrzec pewne braki. Przykadowo dlaczego nazwiska autorw,
ktrzy nie maj si czego wstydzi, s zam ieszczone tylko w spisie treci, a nie na pocztkach samych
ich tekstw. Brak wanego dla ostatniej czci spisu skrtw, a w tabelach chronologicznych wyst
puj bdy na s. 662, gdzie Sulejmana II nazwano bdnie Wspaniaym, co naleaoby si Sulejmano-
wi I Wielkiemu wraz z pominitym w ksice okreleniem Kanuni, oznaczajcym pierwszego sutana
osm askiego, ktry nada Turcji pisane prawa.
Historia Grecji ma szczeglne znaczenie dla rozwoju Europy i kultury euroamerykaskiej, bo
staroytne Ateny zapocztkoway wielko naszej cywilizacji, ktra oczywicie zapoyczya w iele
take z Egiptu, M ezopotam ii czy Fenicji, lecz potem wspaniale sam odzielnie si rozwijaa, a teraz
 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E . R E C E N Z JE , N O TY R E C E N Z Y JN E 605

rozlaa si prawie na ca Ziem i. W samej Grecji w okresie rzdw tureckich kultura poza konstan
tynopolitaskimi fanariotami prawie si zaamaa, ale ju od przeomu X IX i X X w. zacza znw
przodowa w s'wiecie. W 1896 r. wznowiono tam olimpiady, ja za za najwikszego poet wiata
X X w. uznaj zwizanego z Aleksandri egipsk Greka Konstantinosa Kawafisa (1863-1933).
W czs'ci staroytnej m ona skrytykowa jedynie brak szerszego om w ienia stolicy M acedonii,
Peli, oraz jej herbu (Soca). Z lakonicznie, ale przewanie celnie napisanej czci Stanisawa T u r -
l e j a dotyczcej wiekw od II do XII wynika, e Grecja, gdzie w jaki sposb uform owao si chrze
cijastwo, bya take najbardziej wobec niego oporna. Zbyt mao powiedziano jednak o wyjtkowej
roli cesarza Juliana Apostaty (362-363) i o likwidacji staroytnych igrzysk olimpijskich. Z apom nia
no take zupenie o wybitnej m aonce cesarza Justyniana I (527-565) Teodorze.
M oim zdaniem najsabsze jest w ksidze, w zasadzie jednak ciekawe, opracowanie okresu od
XII do XVII w. pira Jacka B o n a r k a . Oczywistym bdem jest tu na s. 389 w podpisie pod mapk
m wienie o wyspie A thos. N ie dostrzeg te autor roli Grekw w kulturze odrodzenia. Przecie
(niewym ieniony tu nawet) kardyna Bessarion i inni wygnacy z Bizancjum odegrali olbrzymi rol
w pocztkach w oskiego odrodzenia, a znw pod wpywami weneckim i rozwijaa si dziaalno,
zwizana zreszt te z polsk reformacj, pochodzcego z wyspy Korfu Franciszka Lismanina (zm.
1566) i Jakuba Paleologa z wyspy Chios (zm. 1585). W odrnieniu od Bonarka, ktry nie dostrzeg
greckiego odrodzenia (i reformacji), Czekalski opisa echa owiecenia w Grecji. Stale rwnie myl
nie w ksice wystpuje imi Eudokia zamiast Eudoksia. Niesychanie inteligentny artysta sowa,
Czekalski, piknie opisa powstanie greckie z lat 1821-1830 i jego europejskie powizania, a potem
gboko wszed w dzieje nowogreckiego spoeczestwa, kultury i religii. Na przeom ie X IX i X X w.
kbiy si wok Grecji rne spory narodowociowe (np. o M acedoni). U dao si zjednoczy
z Grecj Kret i due miasto Saloniki (gdzie urodzi si twrca Republiki Tureckiej M ustafa Kemal
Atatrk), ale nie przyczono Cypru i po klskach w wojnach z Turcj z lat 1897 i 1922 zachod
nich partii Azji Mniejszej. W aciwie w tekcie Czekalskiego odnalazem tylko jeden bd na s. 526,
gdzie mwi si o klsce 1896, a nie 1897 r.
Cenna ksiga o Grecji omina jednak pewne aspekty tamtejszych dziejw. Na przykad an
tyczny klimat kraju by chodniejszy i bardziej ddysty od dzisiejszego. Tak w ic w Atenach istniay
niegdy cztery potoki, a dzi nie pynie aden z nich. Jadc autokarem przez Grecj, jako ostatni
prawdziw rzek, tj tak, w ktrej pynie woda, widziaem Strymon (Wardar) koo Salonik. Ponadto
ow oce cytrusowe pojawiy si w Grecji zapewne dopiero wraz ze redniowiecznymi krzyowcami.

Wacaw Urban
Uniwersytet Jagielloski
Instytut Historii

T om a sz S z e l g , Bitw a p o d A d ria n o p o lem , Seria Bitw y/Taktyka nr 8, W y

daw nictw o Inforteditions, Z abrze 2006, s. 191.

Bitwa pod Adrianopolem z 378 r. (a raczej jej nastpstwa), stoczona przez Rzymian i W izygo
tw, uznawana jest niekiedy za mom ent przeomowy w dziejach cywilizacji europejskiej, koczcy