Professional Documents
Culture Documents
Ugicie (rys. 7). Niech dany bdzie ukad trjktny Pozostaje wic tylko obrt okoo rodka c:
AB i wyduenia A wszystkich prtw. Jeelibymy chcieli A cd ye' A bd . sec (3
wyznaczy tylko ugicie, czyli przesunicie pionowe wza -{-
) I
kocowego B, to stosujc wzr
Niech kty nachylenia prtw 6c i cd do poziomu b-
.xB d tpj i tp2. Z podobiestwa trjktw
wyznaczylibymy moment statyczny ktw obrotu wzgldem . + X,).8ecp ^ + X 2 = = ^i 8 e c r -f2
d
pionowej B B'. Chcc za wyznaczy ugicie wszystkich hc ' cd X2 sec tp2 ' X2 " 7ie sec p
wic A cd 7/c -j- X2 A cd . sec cp2
Obrt prta (m-j-1) {m-\-2) okoo rodka Ol bdzie: Chce wpyw ich na ugicie zastpi jednym ciarem,
A hm musimy umieci w punkcie m taki ciar, ktrego moment
wzgldem pionowej (in1) byby rwny sumie momentw
Rnica tych ktw bdzie ktem obrotu wza (m-f-2) ciarw A%; czyli
wzgldem (m-f-1), wywoanym przez wyduenie Aft
x . I M.x.dx.
Xm1 ' Xm_! E . Jm-\. cos (pm-l ./
ni1
Wyduenie A hm+i supka (m -\- 1) (TO' + 1) obciy Tak samo
m+l
cakowicie wze (Wi-f-1). Ugicie wzw grnego pasa +
otrzymamy z ugicia odpowiednich wzw dolnego przez xc dx.
dodanie wyduenia supkw.
Ugicie belki blaszanej jest waciwie ugiciem jego
Xm . E .Jm cos tp
..JM.
Wyrazy pod cak s momentami statycznymi po-
osi matematycznej (rys. 9). wierzchni trapezw, ograniczonych rzdnemi (Mm-iMm)
i (Mm Mm+i). Dzielc kady trapez na dwa trjkty, otrzy-
mamy :
i
m 1
2 ' 3 '
m 2
m 2 Mm)
8 -
Std
'n+1 6E
-{2Mn + M^) +
. Xm sec (
T
Nakoniec wykonywujc rzeczywiste warunki oparcia, z dowolnego punktu prostej kle', odlegej od nn' na jedno,
wyznaczamy ostateczne ugicie wzw. poprowadzimy 1" O i odetniemy m1O==Ml, wtedy
Jeeli na wszystkie prty dziaa jedna tylko sia P (1" 2") . w, 0
i wpywu wyduenia prtw kraty nie uwzgldniamy, to
m
vii -2 ^rg- = ffm xm Mv
zapomoc pierwszego wykresu (rys. 11) wyznaczamy wielko- Odcinamy na pionowej n n' (rys. 12 ) 6
Rys, 11.
Nadto mamy Sc . cos (, c) = A ac. Przesunicie S; wyliczeniem. Zadanie sprowadza si do wyliczenia przekt-
wyznacza si jako prosta, ktrej dane s rzuty na kierunki nej w czworoboku o dwch ktach prostych, w ktrym dane
ac i bc s: dwa boki i kt zawarty midzy nimi.
Prowadzc w punktach c, i c2 prostopade do tych Drugi sposb wyznaczenia odksztacenia (rys. 15).
kierunkw, wyznaczamy cc3 5C. Rzuty pionowe przesuni s dane przez ugicie wzw.
Przechodzc nastpnie do wza d, bdziemy rwnie Rzuty za w kierunku prtw znajdujemy jak wyej z wy-
mieli wielkoci rzutw przesunicia 8d na kierunki bd i cd. duenia prtw. Z dwch rzutw wyznaczamy wielko
Tym sposobem moemy wyznaczy przesunicia wszystkich i kierunek przesuni.
wzw. Niech dla ukadu abcde . . . dane bd ugicia b bv
Jak widzimy z wykresu, skala wydue prtw moe c c t , d d1 i e et . . . oraz wyduenia prtw Aab, A&c, Acc?...
by wybrana niezalenie od skali, w ktrej wykrelony jest Przyjmujc pooenie wza a za niezmienne, odcina-
ukad. Zalet tego sposobu stanowi atwo wykonania rze- my bbz = bab i prowadzimy &3 b21 do ab i bt b2 poziomo.
czywistych warunkw oparcia. Jeeli naprzykad wze n Przecicie tych dwch prostych da punkt b2, ktry bdzie
ma spoczywa na torze pochyym n' n", to trzeba ukad pooeniem wza b po odksztaceniu ukadu. Nastpnie
obrci okoo wza a o kt n, an2. Punkt n2 wyznacza si projektujemy przesunicie b 6 3 na kierunek prta bc i odci-
jako przecicie uku, zakrelonego promieniem anv z kie- namy c c3 A bc b 64. Prowadzimy: c, c2 X do Je i cl c2
runkiem n' n" rwnolegym do toru. Ostatecznie midzy poziomo. Punkt c2 przecicia tych prostych wyznaczy prze-
a i n2 trzeba wykreli wielobok rwny odksztaconemu, sunicie c c2 = So wza c. Nastpnie z wyduenia prta cd
ktry dla jasnoci rysunku nie jest pokazany. wyznaczamy d ds = hcd cci oraz Sd=z dd2 i t. d.
Przy jednostajnem podniesieniu temperatury wszyst- Jeeli warunki oparcia zostay wykonane przy wyzna-
kie prty wyduaj si proporcyonalnie do pierwotnej swej czeniu ugicia, to b b2, c c 3 , d d2 bd ostatecznemi przesu-
dugoci, i trjkty z ktrych ukad si skada s podobne niciami odksztaconego ukadu.
do odksztaconych. Zaleta tego sposobu polega na monoci wyznaczenia
Wada podanego wykresu tkwi w tem, jak rwnie przesuni wzw kadego pasa niezalenie. Chcc naprzy-
i w znanym sposobie Villota, e prostopade do kierunkw kad wyznaczy przesunicie wzw dolnego pasa, z wydu-
prtw ukadu przecinaj si pod ostrymi ktami, i pooe- enia prtw Aac, Ace .. . znajdujemy rzuty przesuni na
nia przesuni wyznaczaj si niedokadnie. Dlatego w wy- kierunki ac, ce ... i nastpnie same przesunicia cc2-, ee2...
padkach, gdy chodzi o dokadno, naley wykres zastpi (O. d. n.)
Metody profilowania obwiedniowego k stokowy cli. rony zbatej. Lini przyporu nie bdzie jednak koo wiel-
kie, nachylone pod ktem 15 do linii podziaowej TT, lecz
Zbatce przy koach walcowych odpowiada paskie lemniskata kulista, posiadajca, jak wiadomo, ksztat sem-
koo piercieniowe, czyli korona zbata. Jest ni koo sto- ki, na podstawie czego ten rodzaj zazbienia jest nazywany
kowe o 180-owym kcie wierzchokowym stoka podziao- oktoidalnym. Waciwa ewolwenta kulista daje dla korony
wego (rys. 67). Warunek kojarzenia si doboru k stoko-
wych wymaga, by zazbiay si one prawidowo z koron
zbat. Jeeli przyj za profil zbw korony paszczyzn, Rys. 68. Linia przyporu przy zazbieniu oktoidalnem.
na wzr zbatki ewolwentowej, to zwyky paski n heblar-
ski, odbywajcy ruch prostoliniowy w kierunku wierzcho- zbatej profil o podwjnej krzywinie, nieodpowiedni na
ka stoka (linia LL na rys, 68) da mono zastosowania ksztat krawdzi tncej narzdzia.
metody profilowania chwytowego. Poniewa teoretyczny Najlepsz w obecnej chwili i najbardziej zasuon
profil koa stokowego ley na powierzchni kuli, przeto sta- saw posiada strugarka do k stokowych, zbudowana
nowi go w danym razie odcinek EK wielkiego koa, na- przez amerykanina Bilgrama, a wytwarzana rwnie i przez
chylonego pod ktem 75 do obwodu podziaowego TTko- Reineckera w Ohemnitz. Przewysza ona dokadnoci
J\ 31 i 32 PRZEGLD TECHNICZNY. 307
wykonanej roboty inne obrabiarki, ustpujc im jedynie pod sujc paki ze stopniowaniem co 5 kta a. Dla ktw po-
wzgldem wydajnoci. rednich odchyla si nieco paszczyzn toczenia: wynikaj-
Metoda profilowania chwytowego jest urzeczywistnio- cy std bd nie ma znaczenia powaniejszego. Dodamy,
na w strugarce Bilgrama w nastpujcy sposb: e mechanizmy posuwowe, podziaowe, zmiany prdkoci
Narzdzie ksztatu trapezoidalnego W (rys. 69) posia- skrawania, urzdzenia do nastawiania koa obrabianego
da ruch roboczy prostoliniowy tam i z powrotem, podobnie przedstawiaj cay szereg szczegw konstrukcyjnych
jak w zwykej strugarce, bez wszelkich dodatkowych ru- pierwszorzdnej wartoci, ktrych nie moemy rozpatrywa
chw posuwowych. Narzdzie odpowiada zbowi nierucho- na tem miejscu, odsyajc czytelnika do wyczerpujcej pra-
mej, urojonej korony. Naodwrt koo obrabiane B posiada cy prof. Alfreda Gralassini z Turynu 2) o obrabiarkach do
oba ruchy obrotowe: obrt okoo wasnej osi Vr i okoo osi k stokowych bez szablonu.
Na strugarce Bilgrama obrbka skada si z trzech
operacyi: zdzierania zgruba zapomoc specyalnego no-
a, a nastpnie wykoczania prawego i lewego boku wr-
ba. Wobec tego, e zdzieranie nie wymaga specyalnej do-
kadnoci, lepiej przenie je na inn obrabiark o wikszej
wydajnoci.
Strugark Bilgrama przedstawia rys. 70. Jest ona wy-
konywan w rnych wielkociach, jako automat i p-
automat.
Rys. 69. Schemat dziaania obrabiarki Bilgrama. Tow. Grleason w Rochester (St. Zjedn.), budujce od
wielu lat strugarki do k stokowych z szablonem wykony-
wa od kilku lat strugarki bez szablonu, dziaajce wedug
Fj? urojonego zba tworzcego (ksztatujcego) G. Stoek po- zasady profilowania chwytowego. Dwa noe, posiadajce
dziaowy koa obrabianego toczy si bez lizgania po pa- krawd prostoliniow z pochyleniem, odpowiadajcem cha-
szczynie VGK (prostopadej do paszczyzny rysunku), sta- rakterowi ewolwenty, obrabiaj rwnoczenie oba boki wr-
nowicej powierzchni podziaow urojonej korony zbatej. bu. Zapomoc pojedynczego noa mona obrobi zby
Gfdy koo R toczy si wprawo i wlewo, prowadzone sztyw-
nie przez mechanizm, narzdzie wyrzyna stokowy wrb
w kole.
Caa trudno konstrukcyjna polega na zapewnieniu
kou R owego sztywnego, przymusowego, toczenia si bez
lizgania stokw podziaowych koa obrabianego i korony
profilujcej. Bilgram pokona t trudno, przeduajc
wrzeciono AB poza wierzchoek V i osadzajc na otrzyma-
nem przedueniu gadki stoek C, symetryczny cile wzgl-
dem podziaowego stoka koa R. Stoek ten toczy si po
paszczynie GK', bdcej powierzchni podziaow korony.
Tym sposobem powierzchnie podziaowe pozyskay, mona
powiedzie, urzeczywistnienie materyalne; pozostawao jedy-
nie toczy je po sobie bez lizgania.
W tym celu osadzono wrzeciono AB w oysku E, obra-
cajcem si w oprawie widekowej D, obracajcej si znw
ka V, co i koo R, oraz na uyciu segmentw zbatych za- muje si przytein zby z wgbieniem (rys. 74) nieznacznem
miast gadkich z wstgami. wobec znacznej rednicy frezw i nie przedstawiajcych a-
Charakterystyczn cech obrabiarki Grleasona jest pa- dnych niedogodnoci praktycznych.
k A, obracajcy si wokoo osi rVr' i podtrzymujcy za Jak widzimy z powyszego opisu, zasada uyta przez
porednictwem piasty 2 waek 1 z zaklinowanym segmen- Bealea odznacza si wybitn oryginalnoci. Posiada ona
tem M i koem B. Jeeli obrci pak A na kt <>| zapomo- wielkie zalety praktyczne: osi frezw otrzymuj stae nie-
c mechanizmu korbowego, to obrci si na ten sam kt zmienne pooenie, obrabiarka jest prosta pod wzgldem
segment M i koo B. Rwnoczenie segment M poruszy
w odpowiedni sposb segment 6, rami B i narzdzie W.
Tym sposobem urzeczywistnia si ruch wzgldny narzdzia
W i koa R.
Odsuwanie noy od koa obrabianego odbywa si przez
podnoszenie koca H ramienia B w szczelinie K segmen-
tu O. Schemat obrbki przedstawia si w nastpujcy spo-
sb: najpierw noe wysunite (I) posuwa si w kierunku
wrbu (II), a do dojcia do kracowego pooenia, poczem
zapomoc nadania ruchu pakowi A nadaje si wzgldny
ruch obu segmentom. Zarwno zb jak noe przechodz
stopniowo do swego najwyszego pooenia, okrelonego
przez uk chwytu koa profilujcego i obrabianego {III), po-
czem odbywaj podobny ruch nadl (IV), a wreszcie do po-
' oenia pocztkowego (V). Po odsuniciu noy (VI) obrb-
k zba naley uwaa za skoczon.
Oprcz strugarek do k stokowych istniej jeszcze
i frezarki.
resujcej obrabiarki. Na podstawie podanego opisu mona czane nastpnie na poprzednich, bd koa gotowe do uyt-
z atwoci rozpozna gowic z suportem roboczym, mecha- ku, od ktrych nie wymaga si specyalnej precyzyi. Obra-
nizmem podziaowym i t. p. Suport frezowy przesuwa si biarek tych istnieje kilka, dziaaj one wedug rnych me-
po ou. Jest on zaopatrzony w mechanizm do nastawiania tod: strugarka specyalna do obrbki zgruba Brown Sharpea,
frezw pod nachyleniem wzajemnem. Hamiltona, Nardina (wykonywana przez Alzackie Tow. bu-
W obrabiarce Warrena zastosowane zostay dwa frezy dowy maszyn dawniej Ducommun), Smith and Cowentry
tarczowe, obrabiajce boki dwch ssiednich zbw (rys. 76). i inne. Pod wzgldem oryginalnoci metody obrbki i kon-
Frezy te dotykaj si zbw profilowanych tylko na czci strukcyjnego rozwizania obrabiarki wyrniaj si z nich:
Rys. 75. Frezarka do k stokowych Bealea. Rys. 77. Schemat dziaania obrabiarki Warrena.
swej dugoci, wobec czego musz otrzymywa posuw w kie- strugarka Dubosca i frezarka Chambona. Wynalazcy wy-
runku wierzchoka stoka podziaowego. W nowej kon- mienieni mieli zamiar stworzy obrabiarki do wykonywa-
strukcyi zostay one zwikszone w porwnaniu z dawnymi, nia na czysto k stokowych, nie udao si im to wszake
a ich ksztat zosta zmieniony na wzr frezw Bealea. dotychczas w zupenoci.
Schemat dziaania obrabiarki jest przedstawiony na W obrabiarce Dubosca, ktra obudzia wielkie zaitere-
rys. 77. Koo obrabiane 1 jest zaoone na wrzecionie 2, sowanie na wystawie w Turynie w r. 1911, zastosowano me-
obracanem zapomoc koa stokowego 3 i 4, osadzonego na tod przyblionego profilowania k stokowych (wykrelno-
waku 5. Na waku tym zaklinowana jest dwignia 6, po- tworze).
czona zapomoc drka 7 z dwigni 8 tej samej dugoci,
1 :
stanowicej cao z segmentem zbatym 9, zazbiajcym
si z pochw zbatkow 11, przesuwajc si wzdu pro-
wadnika 12, 12'. Pochwa 11 jest zaopatrzona w skrt z row-
kiem, w ktrym siedzi przesuwek 14, obracajcy si na czo-
-
piku 13. atwo zrozumie, e przesuwanie pochwy 11 wy-
wouje podnoszenie si lub opuszczanie zbatki 15, obrt
koa 16, osadzonego na waku 17
wraz z tarcz 18, na ktrej znajdu-
je si suporcik frezowy. Segment
kim
zbaty 9 otrzymuje ruch wahado-
wy od wahaka 19, poczonego m
z tarcz korbow. Tym sposobem
obrt powyszej tarczy korbowej
wywouje ruch wahadowy zarwno
koa obrabianego okoo osi aa, jak
i suportu frezowego okoo osi bb.
si W
Wychylenie ostatniego ruchu wa-
hadowego reguluje si zapomoc
nastawienia przesuwka 14.
Opisane obrabiarki Bilgrama;
Grleasona, Bealea i Warrena wyko-
nywuj na czysto koa stokowe,
z mniejsz lub wiksz*dokadnoci.
Mechanizmy poszczeglnych obra-
Rys. 76. Frezy w nowej
obrabiarce Warrena..
i Rys. 78. Frezarka Warrena do k stokowych.
biarek daj przy obrbce bdy, wynikajce z ich dziaania.
Inn kategory bdw stanowi zakadanie k obrabianych W obrabiarce Dubosca (rwnie jak i w maszynie Ro-
na maszyn, szlifowanie noy i t. p. Zbadanie i obliczenie bey Smith w Cowentry) profiluje zby n W, poruszajcy
wszystkich tych bdw przekracza zakres niniejszej pracy1). si prostopadle do paszczyzny rysunku (rys. 79) i opisujcy
Oprcz wymienionych obrabiarek, dajcych gotowe krzyw HK, rozpoczynajc si w punkcie 0.
precyzyjne koa stokowe mniejszych rozmiarw (koa wik-
sze s wykonywane na strugarkach z szablonami), uywane Profil HK jest wypadkow dwch ruchw: przesuwu
s jeszcze inne, dajce bd koa obrobione zgruba, wyko- w kierunku Z i posuwu profilujcego w kierunku Y. Na sche-
macie przedstawionym posuwa daje kooilf, obracane przez
koo grzechotkowe z zapadk $ i opisujce w rwnych od-
') Zainteresowanego czytelnika odsyamy do prac Bartha:
.Grundlagen der Zahnradbearbeitung, oraz Alfreda Galassiniego: K&- stpach czasu kty AB = BC= D=DE=EF=zFG. Daje
gelraederschneidemachinen ohne Schablone. .ono rwne posuwy ab bc = cd=: de = ef= fg. Posuwy
PBZEGLD TECHNICZNY. 1916
310
w kierunku y daje grne koo Q: s one proporcjonalne do ny. Posuw X otrzymuje si zapomoc limaka 22 i koa li-
prdkoci ktowej tego koa, ktra jest zazwyczaj zmienna, makowego 23, posuw Y zapomoc limaka 31 i sektora 32.
Koo Q jest poczone mianowicie z koem M zapomoc me- Waek 13 napdzajcy cay mechanizm posuwowy jest osa-
chanizmu dwigniowego MNPQ. Ewnym podziakom dzony w paku 8, otrzymuje on powolny obrt w kierunku
obrotu koa M odpowiadaj malejce podziaki obrotu koa Q:
A1B1 > I?, Ox > > FlG1, jak rwnie posuwy
> /j gv Tak powstaje krzywa HK. Jeli czworo-
Rys. 79. Schemat dziaania mechanizmu profilujcego. Rys. 81. Strugarka Dubosca do k stokowych.
bok dwigniowy posiada ksztat rwnolegoboku, to krzywa strzaki zegara za porednictwem zapadki 16 i kka 17
HK jest prost o pochyleniu, odpowiadajcem przekadni i prdki w odwrotnym kierunku za porednictwem limacz-
k zbatych. Mona jej uy jako profilu korony zbatej. ka 48 i kka 46. Waek 13 dziaa na posuw X zapomoc
Jak widzimy z tego, zagadnienie jest rozwizane czy- k 18, 19, 20 oraz limaka 22 i zapomoc mechanizmu dr-
sto empirycznie: profil HK przylega mniej lub wicej do kowego MNPQ i k 27, 31, 42 na posuw Y.
ewolwenty teoretycznej. Przy wikszej liczbie zbw koa Takie jest w gwnym zarysie dziaanie obrabiarki, po-
obrabianego udaje si to bardzo dobrze, naodwrt przy ma- siadajcej znakomicie opracowane szczegy. Niektre za-
ej liczbie otrzymuje si profil niedokadny. stosowane w niej mechanizmy posiadaj du bezwzgldn
W strugarce Dubosca koo obrabiane jest nieruchome. warto uytkow. Z rys. 81, przedstawiajcego oglny wi-
Jest ono osadzone na wrzecionie mechanizmu podziaowego, dok strugai"ki Dubosca, mona sobie wyrobi pojcie o jej
budowie.
Ciekawy pomys freza limakowego do obrbki k
Rys. 80. Schemat dziaania strugarki Dubosca. Rys. 82. Metoda Chambona profilowania k stokowych.
ktry dziaa w czasie kolejnych przerw obrbki podczas stokowych da cytowany przez nas poprzednio Ohambon.
obracania koa na nastpn podziak, czyli zb. Schemat Aby otrzyma zwenie zba w miar zbliania si do
obrbki (rys. 82) jest cile wzorowany wedug rys. 79, z t wierzchoka stoka, zastpi on profilujc koron przez frez
rnic, e ruchy ramienia prowadnikowego z suporcikiem limakowy ze zmiennem pochyleniem gwintu przy poszcze-
noowym nie s prostoliniowe, lecz obrotowe. W czasie glnych zbach. Ksztat tego freza jest ograniczony przez
obrbki narzdzie W przesuwa si wzdu ramienia B, zmie- powierzchnie rubowe odpowiadajce profilom zewntrznym
rzajc zawsze od lub do centralnego punktu maszyny V. Na- i wewntrznym obrabianego koa stokowego (rys. 82).
rzdzie otrzymuje dwa ruchy: w kierunku Y przez obrt ra- Frez ten dziaa w podobny sposb jak zwyky frez li-
mienia B okoo osi GVL i w kierunku X przez obrt wiel- makowy. Kademu obrotowi freza musi odpowiada prze-
kiego paka S, ktry podtrzymuje cay mechanizm obra- sunicie na jedn podziak koa obrabianego. Posuwowi
biarki i obraca si okoo gwnej osi pionowej CVD maszyr roboczemu freza w kierunku dugoci zba musi odpowia-
N 31 i 32. PRZEGLD TECHNICZNY. 311
da zmiana kta pochylenia osi freza. Waciwych kra- frez kilkakrotnie przez wrby, zmieniajc jego pooenie po-
wdzi profilujcych jest zaledwie dwie, inne skrawaj je- cztkowe.
dynie materya zgruba, wobec czego naley przepuszcza (D. n.)
Z TOWARZYSTW TECHNICZNYCH.
Stowarzyszenie Technikw w Warszawie. Sprawozda- Szkoa zawodowa o charakterze, zwizanym z przemysem
nie z posiedzenia technicznego w d. 26 maja r. b. elaznym, znajdowaa si u nas w warunkach anormalnych.
Przewodniczy zebraniu in. I. Radziszewski. Po przyj- Polskich szk rzemios nie mielimy wcale. Byy one w rkach
ciu porzdku obrad, przewodniczcy zaznaczy, i w skrzynce elementu obcego, ktry, nie liczc si z wymaganiami przemy-
zapyta nic nie znaleziono, za w sprawach biecych odczy- su, wychowywa malkontentw. Szkoy polskie techniczne,
ta list od Senatu Politechniki Warszawskiej z podzikowaniem pozbawione poparcia materyalnego ze strony pastwa i racyo-
za sztandar, ofiarowany przez Stowarzyszenie Technikw. Na- nalnej opieki spoeczestwa, nie miay monoci stan na wy-
stpnie zabra gos p. Gustaw Kamieski i zaznajomi zebra- sokoci zadania. W wyniku jedyna szkoa techniczna im. Wa-
nych z zatwierdzon Ustaw Tow. Przyjaci Politechniki", welberga i Rotwanda, na gruncie warszawskim przynajmniej,
nastpnie wyjania niektre paragrafy ustawy i zachca ze- dostarczaa przemysowi pracownikw, naleycie przygotowa-
branych do zapisywania si na czonkw Towarzystwa, przy- nych do ycia praktycznego. Szkoa ta jednak, o poziomie nau-
czem wyrazi nadziej, e nowoutworzone Towarzystwo znaj- kowym wyszym, moga zapenia tylko niektre luki w prze-
dzie siedzib swoj w gmachu Stowarzyszenia, korzystajc bez- myle. Wychowankw innych szk, ktrych programy nie li-
interesownie z jednego z licznych lokali. Z kolei zabra gos czyy si z wymaganiami przemysu, rzadko spotykamy na od-
in. Feliks Kwaskowski, wygaszajc odczyt na temat: powiednich stanowiskach.
Technika broni wspczesnej". Liczbowe dane, dotyczce niektrych pracownikw w me-
talowych fabrykach warszawskich, wyranie, wypuklaj zjawi-
Ze wzgldu na obszerny materya prelegent zastrzeg si, sko powysze: na 126 majstrw w 27 fabrykach byo 116 bez
e wiele rzeczy pobienie zmuszony bdzie traktowa, pomi- wyksztacenia szkolnego, 10 tylko z wyksztaceniem; z liczby
mo to jednak w odczycie zamkn zdoa caoksztat, zapo- 10-ciu szko zawodow za granic skoczyo 6-ciu, 4-ch za
wiedziany tytuem. Zwaszcza karabiny wojskowe uywane w kraju, t. j . okoo 3%-
obecnie we wszystkich walczcych pastwach byy omwione Podobny stan rzeczy odbi si moe w przyszoci nad-
i pokazywane na licznych przezroczach. Prelegent zaznajomi zwyczaj \ijemnie na naszym przemyle, o ile szkolnictwo za-
zebranych z uywanemi obecnie kulami i ich dziaaniem, wy- wodowe nie bdzie zreorganizowane w myl wymaga tego
jani, jakie i dlaczego uywane s kalibry karabinw, wpyw przemysu. Chcc wic wskaza wytyczn dla reorganizacyi
siy odrzutu na kaliber i konstrukcy broni, rodzaje zamkni szk zawodowych, przedewszystkiem rozejrze si naley w da-
i magazynw, celowniki, wreszcie w ta.blicy da zestawienie ty- nych statystycznych, dotyczcych przemysu elaznego i po
pw i dziaania uywanych broni. Nastpnie wyjanione zo- krewnych z nim gazi z lat ostatnich.
stao dziaanie i opisane byy systemy karabinw maszyno-
wych, mianowicie Schwarzlose, Hotchkin, Maxim, Vickers Przemys wglowy.
i inne. Przeszedszy do artyleryi, scharakteryzowa prelegent
rnice w dziaaniu i zastosowaniu pociskw, a wic granaty, Wytwrczo wa- Przywz z Rosyi Przywz z Grn.
szrapnele i bomby fugasowe. Wyjaniajc rnice pomidzy Eok sna tys. tonu tys. tonn lska tys. tonn
armat, haubic i modzierzem, wskaza na zakres ich zastoso-
wania i skoczy przedstawieniem i omwieniem francuskiej
armaty 75-milimetrowej, austryackiej t. zw. 8-centymetrowej 1900 4109,1 874
1910 5468,7 960
polowej i granatnika niemieckiego, szczeglnie zwracajc uwa- 1911 5769,9 794
g na zmienny odrzut tego. 1912 6315,4 1008
1913 6833,5 88 ' 1283
W dyskusyi zabierali gos pp. Trylski, Radziszewski i Sam-
borski, przyczem prelegent obieca przychyli si do dania Przemyl elazny.
zebranych i cig dalszy odczytu o broni stosowanej we flocie, a) Ruda.
wygosi na jednem z najbliszych posiedze pitkowych.
Wniosku adnego nie zgoszono, posiedzenie wic na tem zo- Bok Wytwrczo wasna Przywz z Rosyi
stao zamknite. mil. pud. mil. pud.
KRONIKA BIECA.
Gitki wa pdniowy syst. T-wa Uni- z rczk G i oyskiem kulkowem, na ktrem si obraca stokowa
ted Manufaeturing Co. Dla nadawania stae- obsada H dla narzdzi. Sam wa gitki skada si z nastpujcych
go ruchu obrotowego narzdziom rcznym, kolejno po sobie ogniw stalowych i z bronzu walcowanego, poczo-
przeznaczonym do pracowania i przesuwania nych z sob sworzonkami.
we wszelkich moliwych kierunkach, T-wo
United Manufacturing Co. w Kansas City Spryna natajca R ma za zadanie zapobiega grze pomi-
w St. Zjedn. Ameryki Pn. buduje way dzy^ rzeczonemi ogniwami, a prcz tego, da mono waowi wydu-
gitkie, skadajce si z nastpujcych cz- ania si w razie skrzywienia, w celu uniknicia nadmiernego tarcia
ci: pochwy szczelnej napenionej olejem, pomidzy waem a rurkami ochronnemi. Wyduenie to poci-
sprzga uniwersalnego i spryny zwojowej, ga z drugiej strony za sob ciskanie spryny B i zblianie dol-
oraz tulei teleskopowej. Zespolenie tych nej^ poowy tulei C do masywnej czci L, co sprawia, i pewna
wszystkich czci ma na celu nadanie jak ilo oliwy przedostaje si z komory E do' rurek otaczajcych wa
najwikszej gitkoci waowi. i smaruje je.
Jak wida z zaczonego rysunku, za- Dodanie zcza uniwersalnego A zwiksza podatno wau; sta-
poyczonego z Iron Age, sprzgo uniwersal- je si. Dowiem moliwem przeniesienie ruchu obrotowego pod ktem
ne A jest umieszczone od strony silnika wzgldnie ostrym, nie wyginajc wau, a przez zespolenie krzywoci
napdowego, pomidzy sztywnemi czcia- wau z nachyleniem zcza uniwersalnego sprowadzenie narzdzia
mi B wau, ktry si czy z jedn poow do zupenie^ dowolnego pooenia przy znacznie mniejszej dugoci
tulei teleskopowej C. Druga poowa tej tulei gitkiej czci wau ni w tym wypadku, gdyby czci B i D byy
osadzona jest na drugiej czci D wau, z kt- z sob poczone sztywno.
r bezporednio jest poczone pierwsze ogni-
wo waciwego wau gitkiego. W sprawie nawozw pomocniczych. Gos narodu11 z d 2
Cz D wau przechodzi przez ko- lipca _r._b. podaje prospekt, rozesany przez Bank Krajowy Gali-
mor JE, stale napenion olejem, i przez cyjski i Bank przemysowy, zapraszajcy do subskrybcyi na kapi-
umieszczon w tej komorze spryn zwo- ta zakadowy fabryki nawozu azotowego z azotu powietrza. Fabry-
jow, opierajc si z jednej strony na na- ka projektowana ma produkowa azotan amonowy sposobami, opa-
sadce tulei teleskopowej 0, z drugiej strony tentowanymi przez prof. Ign. Mocickiego. Podobna fabryka ju od
na krku, obracajcym si na kulkach, a po- lat piciu istnieje w Szwajcaryi. Przedsibiorstwo to moe mie du-
przez ten ostatni na masywnej czci L. Na przyszo, gdy nie ulega wtpliwoci, i po wojnie zapewne
tej ostatniej osadzone s rurki spryste, przez czas duszy trudno bdzie o nawozy azotowe z dawnych r-
obejmujce gitk cz wau, zarwno jak de. Susznie te podkrela Gos Narodu" due znaczenie dla rol-
i rurka szczelna, nieuwidoczniona na rysun- nictwa tego nowego przedsibiorstwa krajowego, ktre ma si oprze
ku, ktra suy za powok dla wau i po- na kapitale polskim. Mona przypuszcza, i mimo zniszczenia kra-
przednich rurek. ju znajdzie si na ten cel dostateczna ilo funduszw, ktra p o -
Drugi koniec gitkiej czci wau za- zwoli utrzyma i t -placwk w naszych rkach.
Przekrj wau gitkiego
opatrzony jest rwnie w masywn cz F z komor dla oleju.
6. R.
JM 31 i 32. P R Z E G L D TECHNICZNY. 313
ELEKTROTECHNIKA.
Elektryfikacya wsi i widoki na przyszo u tej dziedzinie dla Krlestwa Polskiego.
Napisa Jan Tymowski, n.
(Cig dalszy do str. 285 w M 27 i 28 r. b.)
Mocka. Daleko wiksze zastosowanie znalaza elek- nowszego systemu moearni z napdem elektrycznym po-
tryczno przy mocce, naley to przypisa temu, e mog trzeba zaledwie 10,5 godzin. Naley tu jednake zaznaczy,
z niej korzysta nie tylko wiksi i mniejsi waciciele, ale na- e nie ley bynajmniej w interesie elektrowni okrgowej
wet i wocianie. Motor elektryczny zapomoc przekadni przyczenie tak duego silnika napdowego, jak wskazany
pasowej napdza mocarni. Wielko silnika zaley od wiel- w ostatniej kolumnie tablicy III. rednia roczna liczba go-
koci moearni i waha si w granicach od 5 do 35 k. m. Naj- dzin pracy takich motorw jest maa, a dua liczba ich przy
odpowiedniejsza liczba obrotw dla wikszych silnikw jednoczesnej pracy wymaga zbyt duych rezerw zespou ma-
1000 na minut, dla mniejszych1500. Ze wzgldu na to, szyn elektrowni, ktre nie s naleycie wyzyskane. (Z po-
e obsuguj motory niefachowcy, naley stosowa moliwie wyszych wzgldw elektrownie okrgowe ograniczaj moc
proste konstrukcye: a wic mniejsze motory krtko zwarte, silnikw przyczanych).
wiksze tylko z rozrusznikiem metalowym bez podnoszenia W wikszych majtkach opaca si posiadanie caego
szczotek i krtkiego czenia piercieni, gdy obsuga zwy- kompletu moearni do swego wycznie uytku. Dogodn
kle o tem zapomina. Rozruszniki z pynem nie nadaj si jest zwaszcza mocka w polu, zaoszczdza si wtedy na
z powodu koniecznoci kadorazowego wylewania pynu liczbie budynkw i na zwzce zboa do nich. W takich wy-
przed wyjazdem w pole i nalewania go po przybyciu na padkach sie wysokiego napicia rozprowadza si po polach,
miejsce pracy. do miejsc, gdzie maj sta sterty i gdzie ma si mci.
Wydajno mocki zalena jest od tego, czy zboe jest Transformator ruchomy obnia wysokie napicie sieci na
suche, czy wilgotne, i od tego jak duga i cika jest soma napicie motoru, umieszczonego w budce na wzku.
w stosunku do ziarna. Spotrzebowanie energii wynosi red- Posiadacze mniejszej wasnoci tworz kooperatywy
nio od 8 do 10 kW-godz./tonn zboa x ). w celu eksploatacyi moearni, jestto bardzo rozpowszech-
Spotrzebowanie energii w zalenoci od rodzaju zboa nione w Niemczech i w Czechach. Wtedy bardzo wane jest
w kW-godz./tonn 2 ): ustalenie pewnego porzdku, w jakim czonkowie korzystaj
dla yta 9 15 z moearni, a to w celu uniknicia nieporozumie. W Cze-
pszenicy 8 13 chach przyjto, e w pocztkach kampanii mocki kady
owsa . . . . . . G 10 czonek ma prawo uywa mocarni okrelony przecig
jczmienia . . . . 7 11 czasu, proporcyonalny do wielkoci posiadanego obszaru zie-
grochu 8 mi, pniej obowizany jest odda j temu, kto po nim mo-
mieszanki . . . . 5,6 - 9. carni zamwi. Grdy w ten sposb mocarnia obejdzie
Przy obliczaniu energii, potrzebnej do mocki, radzi wszystkich czonkw, mona j drugi raz uywa ju bez
Wallem przyjmowa spotrzebowanie energii rednio od 9 ogranicze co do czasu mcenia.
do 11,2 kW-godz./mrg pola, obsianego zboem. Zalety mocki elektrycznej w porwnaniu z parow s
3
Na tablicy III ) przedstawiona jest potrzebna liczba go- nastpujce:
dzin pracy ludzkiej dla orni ocenia, oczyszczenia i nasypania 1) staa mono natychmiastowego uruchomienia;
do workw 1000 kg zboa w zalenoci od sposobu mocki. 2) oszczdno w obsudze;
Przy mocce rcznej potrzeba na wykonanie wyej wymie- 3) bezpieczestwo pod wzgldem poaru;
nionych prac 104 godzin pracy ludzkiej, przy mocce z kie- 4) atwo przewoenia lokomobili elektrycznej;
ratem41,4, przy elektrycznej26,4, przy zastosowaniu naj- 5) rwnomierno biegu.
W rolnictwie nieraz deszcz uniemoliwia prac w po-
') H a r a l d W a l l e m . D i e Elektrizitilt i n d e r a n d w i r s c h a f t u n d lu, aeby zaj ludzi, mona w cigu kilku minut urucho-
d e r e n Be7Aehungen zu Tleberlandzentralen. mi moearni, wczajc silnik elektryczny, gdy tymczasem
2
) N a c h r i c h t e n d e r Siemens-Sekuckertwerke, r o k 1912.
3
) K, K r o m e . D i e erweiterte A n w e n d u n g d e s elektrischen lokomobila wymaga kilku godzin czasu do rozpalenia ognia
B e t r i e b e s i n der Landwirtsctaaft. E. T. Z, 1908. pod kotem i ogrzania wody. Przy mocce elektrycznej nie
Tabl. III. Zestawienie potrzebnej liczby godzin,pracy ludzkiej w zalenoci od sposobu mocki.
E o d z a j p r a c y .9 " 3 V a..
W)
3 o i 3
o o o O T3
60 bo 1/5 W) p)
ca-1
N O
8 1 ca " ^
8 |
O C3
potrzeba dowozi wgla i wody, przez co zaoszczdza si za- na to, gdy liczniki s zbyt naraone na wstrznienia i prd-
przg i ludzi, wanem to jest zwaszcza przy mocce w polu. ko si psuj.
Od iskier z komina lokomobiii czsto wynikaj poary, Kolejki elektryczne. W ostatnich czasach zaczto bu-
dlatego te niemieckie towarzystwa ubezpiecze pozwalaj dowa polowe kolejki elektryczne dla przewoenia zboa,
ustawia lokomobile w odlegoci 10 m od stod i stert, wy- ziemniakw, burakw. Opacaj si one zwaszcza dla wik-
maga to duszego pasa, ktry przy mocce na deszczu prd- szych gospodarstw przemysowych, posiadajcych cukro-
ko si niszczy. wnie, gorzelnie, browary, tartaki. Zaleca si budowa je jak-
Niemniej wan zalet jest rwnomierny bieg silnika najprociej i najtaniej, aeby zaprowadzenie ichnie byo po-
i wskutek tego lepsza wydajno mocki. Jak wykaza Ben- czone z duym nakadem. Istniejce kolejki konne lub
sing1), mocka przy napdzie elektrycznym jest wydajniej- parowe daj si przerobi na elektryczne wzgldnie maym
sza o 3% od parowej, o 8% od mocki kieratem, a o 13V20'/0 kosztem przez dodanie napowietrznego przewodnika zasilaj-
od rcznej cepami. cego i poczenie szyn dla lepszego przewodnictwa zczami
Silnik elektryczny nadaje si rwnie do napdu myn- miedzianemi. Zawieszenie przewodu roboczego dla tanioci
kw do oczyszczania zboa, sieczkarni, krajaczy burakw, wykonywa si na izolatorach, umocowanych na supach dre-
rutownikw, gniotownikw ziemniakw, wycigw do zbo- wnianych.
a i siana, wirwek i malnic, pomp. S zbudowane nawet Owietlenie elektryczne. Mniejsze zastosowanie znaj-
przyrzdy do strzyenia owiec, oraz aparaty do dojenia krw duje na wsi owietlenie elektryczne, przypisa to naley te-
z napdem elektrycznym. Na tablicy IV2) zestawione s mu, e wieniak, rano wstajc, spa si kadzie wczeniej.
najczciej uywane maszyny rolnicze oraz podana moc sil- Instalacye owietleniowe w wiejskich domach mie-
nikw, potrzebnych do ich napdu. szkalnych wykonywa si w ten sam sposb co w miecie,
t. j . zwykle po wierzchu w rurce izolowanej, w miejscach
Tabl. IV. Moc silnikw do napdu maszyn rolniczych. wilgotnych, jak piwnice, przewodnikiem goym na izolator-
kach, lub jeeli pomieszczenia s nizlde, przewodnikiem
Eodzaj maszyny
Moc silnika nap- w penej gumie na rolkach okapowych. Duej starannoci
dowego w k. m. w wykonaniu wymagaj instalacye owietleniowe w staj-
niach, oborach. Poniewa gazy i kwasy z obornika niszcz
Mocarka mniejsza z przetrzsaczem . . . . i. przewodniki i ich izolacye, uywa si goych elaznych prze-
Mocarka z przetrzsaczem i oczyszczaniem. . 4-5 wodnikw pocynowanych, umocowanych na izolatorach.
Mocarka z pojedyczem oczyszczaniem . . . 7,5 Wyczniki hermetyczne s specyalnej konstrukcyi: sam
Mocarka z pras, podnonikiem i mynkiem
do oczyszczania zboa . . . . . . 25-35 aparat wyczajcy znajduje si w oprawie porcelanowej,
Pugi elektryczne 40 90 szczelnie zamknitej i umieszcza si u gry, wycza si prd
Mynki do czyszczenia zboa 1-3 odizolowanym prtem elaznym z dou. Czasami te wy-
Prasa do somy 6 konywaj instalacye, umieszczajc przewodniki do wyczni-
Sieczkarnia 2-3
Gniotownik do ziemiakw 0,5-2 kw i sam aparat nazewntrz budynku, przewodniki za do
amacz makuchw 0,5-1 lampki prowadzi si nad stropem obory lub stajni, tak, e
Krajacz burakw 1-2,5 w budynku jest tylko sama armatura.
rutownik 2-3
Wirwki i malnice 0,53 W stodoach i spichrzach instalacye zwykle wykonywa
Wycig workw 1-3 si w rurce izolowanej.
Pompa do wody, gnojwki 1-1,5 Jedn z gwnych zalet owietlenia elektrycznego jest
jego bezpieczestwo pod wzgldem poaru, to te zagranic
Liczba silnikw i ich moc. Jeeli sobie zadamy pytanie, towarzystwa ubezpiecze obniaj premie od budynkw
ile motorw i o jakiej mocy potrzebuje posiadacz wikszej owietlonych elektrycznoci.
wasnoci, to, jak wykazaa praktyka na Zachodzie, trzy sil- Elektrokultura3). W XIX wieku zauwaono, e prd
niki w zupenoci wystarczaj. Jeden o mocy od 10 do 20 elektryczny wywiera dodatni wpyw na rozwj rolin; ta no-
k. m., umieszczony w budce na wzku do napdu mocarni wa dziedzina zastosowania elektrycznoci nosi miano elek-
i prasy, drugi silmk o mocy od 1 do 3 k. m. na noszach do trokultury". Pierwsze badania naukowe Semstroma, profe-
napdu maszyn do przygotowywania paszy, pomp do wody sora fizyki w Helsingforsie, wykazay, e jeeli jeden biegun
1 gnojwki i wreszcie trzeci may motorek o mocy od /2 do maszyny influencyjnej uziemi, a drugi poczy z sieci
1
2 k. m. do napdu mleczarni, o ile ona w majtku si znaj- przewodnikw, rozpostartych w wysokoci 40 cm nad polem
duje. obsianem tytoniem i puszcza w ruch maszyn przez kilka
4
Dla wocianina najodpowiedniejszy jest jeden silnik godzin w cigu dwch miesicy, to rolina zyska 38% ) na
o mocy od 3 do 5 k. m., a to z tego wzgldu, e taki motor wadze, w porwnaniu z rolin, wyhodowan w warunkach
da si uy do napdu maszyn rolniczych jak wikszych tak normalnych.
mniejszych. Wszystkie one s wzgldnie rzadko i zbyt krt- Niemiecki badacz dr. Pringsheim wykaza, e u malin,
ko w czynnoci, aeby opacao si postawienie specyalnych poziomek i burakw cukrowych pod wpywem elektrycz-
silnikw do ich napdu. noci wzrasta zawarto cukru o kilka %.
Przy motorach trjfazowych wspczynnik wydajnoci Korzystne wyniki day si osign tylko, gdy ziemia
przy zmianie obcienia z poowicznego na pene, albo przy bya wilgotna, przy suchej glebie elektryczno nie wyka-
przecianiu silnika, zmienia si zaledwie o %, nie traci si zywaa adnego wpywu. Lepsze wyniki osigano na ziemi
wic wiele, napdzajc motorem o wikszej mocy mniejsz o wikszej kulturze. Dla ziemniakw zasadzonych w ogro-
maszyn lub odwrotnie. dzie przyrost pod wpywem elektrycznoci wynosi 76,2?^,
Go si tyczy samej konstrukcyi silnikw, to dla mocy dla zasadzonych w polu24,3$, dla burakw w ogrodzie
od 0,3 do 3 k. m., s one zmontowane na noszach z rur ela- 65,3, w polu 31,7$4). Widzimy wic, e elektrokultura ma
znych, sani silnik jest szczelnie zamknity dla ochrony od wiksze widoki na zastosowanie w ogfodownictwie, ni w rol-
wilgoci i kurzu. Silniki o mocy od 2,5 do 5 k. m. nieraz s nictwie. Szerszemu zastosowaniu elektrokultury staa na
montowane na sankach drewnianych, okutych blach ela- przeszkodzie zarwno nieudoskonalona konstrukcya maszyn
zn. Motor o otwartej konstrukcyi wraz- z rozrusznikiem influencyjnych, jak i to, e przewodniki byy umieszczone
znajduje si w skrzynce blaszanej lub drewnianej, zaopa- za nizko, bo w odlegoci 40 cm od ziemi, uniemoliwiao to
trzonej w grnej pokrywie w otwory wentylacyjne. Motory zupenie dostp do rolin. Sie przewodnikw bya zbyt g-
od 5 k. m. wyej s umieszczane na wzkach 4-koowych. sta i z tego powodu droga. Anglicy usunli pomylnie te
Niekiedy na takim wzku znajduje si i licznik, zwaszcza przeszkody, tak, e przewodniki mona byo umieci w wy-
bywa to przy mocarniach, nalecych do kooperatyw, nie- sokoci 45 m nad ziemi, a w odlegoci 10 m od siebie.
ktre jednak elektrownie okrgowe niechtnie zgadzaj si Przy tego rodzaju prbach otrzymano z caych pl za-
sianych, pszenic i jczmieniem plon od 30$ do 40$ obfitszy. sowaniu elektrokultury. Delegat ministeryum rolnictwa na
Koszta urzdzenia wynosiy okoo 45 mk./mrg, a koszta zebraniu oglnem rady rolniczej w Niemczech, wnis wnio-
prdu okoo 1,7 mk./mrg. sek, eby przez dostarczenie odpowiednich rodkw popie-
Zupenie naukowego objanienia zjawisk elektrokultu- ra badania w tej dziedzinie przez instytucye naukowe, ale
ry niema, s tylko rne przypuszczenia. Nie wszyscy r- w majtkach, prywatnych nie naley jeszcze urzdza insta-
wnie badacze otrzymywali tak dodatnie wyniki przy zasto- lacyi. (C. d n.)
rym dziaa w jednym dowolnie obranym kierunku szereg t = , to es osiga swoj najwiksz warto Es w tyme
zmiennych elektromotorycznych si o najwikszociach:
Ev E2, E3 i t. d. z ktami opnie wzgldem E w wykre- kierunku w momencie pniejszym, t. j . kiedy
2% % __ T T
sie wektorowym: cpx = (Ev E2), <p2 = C^i ^s) i * d. Oznacza = albo * . S T
to bdzie, e jeeli w pewnym momencie elektromotoryczna T' ~2
sia Ett ma swoj
j najwiksz warto w kierunku, dajmyjy na Linia czasu musi mija wektor najwikszoci eiektro-
t k i zegarka,
to, strzaki k to elektromotoryczna
l k t t y i
sia E 2
b d i
bdzie motorycznej siy samoindukcyi o I I = sekund
posiadaa j j i k 2
kk
T swoj najwiksz warto w tyme kierunku pniej (wier okresu), anieli wektor najwikszoci prdu.
sekund pniej, elektromotoryczna sia E% Wemy jeden z prostszych przykadw i zastosujmy
T drugie prawo Kirchhoffa.
o tp2 X sekund pniej i t. d.
Wyobramy sobie sum wektorw, oznaczajcych naj-
wikszoci tych elektromotorycznych si dla dowolnie obra-
nego kierunku w obwodzie i sum wektorw, oznaczajcych
najwikszoci iloczynw z prdu przez opr omiczny kadej
oddzielnej czci obwodu dla tego kierunku. Dla chwilo-
wych wartoci drugie prawo Kirchhoffa ustanawia tak za-
leno, e algebraiczna suma elektromotorycznych si dla
dowolnego kierunku w obwodzie rwna si algebraicznej
sumie iloczynw z prdu przez opr omiczny kadej od-
dzielnej czci obwodu dla tego kierunku.
Uprzytomniwszy sobie, e omawiane algebraiczne sumy
odpowiadaj rzutom omawianych wektorowych sum na lini Rys. 12.
czasu, moemy zdefiniowa drugie prawo Kirchhoffa w ten
sposb: W aparacie samoindukcyjnym o wspczynniku 8(rys. 12)
Suma wektorw, oznaczajcych najwikszoci elektro- i w poczonym z nim szeregowo aparacie bezindukcyjnym
motorycznych si w obwodzie, rwna jest sumie wektorw, o oporze B ma by wywoana najwikszo prdu /. Jak
oznaczajcych najwikszoci iloczynw z prdu przez opr wielka powinna by sia elektromotoryczna E w kierunku
omiczny kadej oddzielnej czci obwodu. Obie te su- LSRK?
my maj by wzite dla jednego dowolnego kierunku Linia czasu mija wektor najwikszoci iloczynu JB
w obwodzie. w momencie mijania wektora najwikszoci prdu J, gdy
Nim przejdziemy do zastosowania prawa powyszego wektor najwikszooi elektromotorycznej siy samoinduk-
do przykadu, pozwol sobie przypomnie o roli, jak od- cyi Es bdzie mijany o wier okresu pniej. Na zasadzie
grywa w obwodzie prdu zmiennego elektromotoryczna drugiego prawa Kirchhoffa wektor najwikszoci elektromo-
sia samoindukcyi. Niechaj aparat elektromagnetyczny, torycznej siy E powinien mie taki kierunek i tak wielko,
przez ktry przepywa prd zmienny, posiada stay wsp- aby bdc dodanym do wektora elektromotorycznej siy sa-
czynnik samoindukcyi S (jest to ilo skojarze pola magne- moindukcyi E,, by rwnym wektorowi iloczynu JB (rys. 13).
tycznego aparatu z jego zwojami przy zmianie prdu o je- Najwikszo elektromotorycznej siy E w kierunku wska-
den amper). Chwilowa warto elektromotorycznej siy sa- zanym strzak (rys. 12), wyprzedza najwikszo prdu o
moindukcyi w kierunku prdu, na zasadzie prawa induk- arc tg =-=r sekund, albo wektor OE wyprzedza wektor OJ
cyjnego, 2TC 1K
a di o kt cp, ktrego
e
'--Sdt' E, _2itSJ _2nS
S(?
rwna si iloczynowi ze wspczynnika S i szybkoci ~JB~^TJB~ TB "
zmniejszania si prdu. Wemy przykad z rozgazieniem prdu zmiennego.
Jeeli chwilowa warto prdu w jakimkolwiek kie- Niechaj rozgazienie (li) ma najwikszo prdu Jt, wsp-
runku w aparacie jest. czynnik samoindukeyi St i opr omiczny , rozgazienie
za (2)wielkoci analogiczne: J2, S.2 i B2. Najwikszo
i = J sin t, prdu J2, skierowana, jak i najwikso Jx, do punktu M
to chwilowa warto elektromotorycznej siy samoinduk- T
(rys. 14), opnia si wzgldem J x o (pt X ^- sekund.
cyi w tyme kierunku
Najwikszoci te s oznaczone wektorami OJX i OJ2,
es = -8J-7p cos -yt = fifj-y sin [^ ~Y)
t Sm
' \~T TJ' przestawionymi o kt <p,. Jeeli dla obwodu MRNGM
obierzemy kierunek dla najwikszoci elektromotorycznych,
gdzie 2jt si -wedug strzaki P, to zauwaymy, e najwikszo ilo-
Es = SJ
T czynu Jy Bt bdzie jednoczesna z najwikszoci Jx, i naj-
Gdy w pewnym kierunku prd osiga w aparacie swo- wikszo J 2 B2 bdzie opniona dla przyjtego kierunku
316 PRZEGLD TECHNICZNY. 1916
niu, ale wspczynnik sprawnoci urzdze do przewietrzania wet przecia maszyny, nie wystawiajc je na niebezpiecze-
wskutek wczenia dwch przyrzdw niejako w szereg" stwo uszkodzenia zwojw, co jest bardzo wane np. w wypad-
znacznie si zmniejszy. Dlatego naley przyj za zasad, ku wypadnicia jednej maszyny z taktu lub dla pokrycia szczy-
by przy kadej nowoprojektowanej instalacyi stawia zawsze tw krzywej obcienia. Mona te znacznie podnie moc
osobne wentylatory do przewietrzania. Maszyny pracuj wtedy starych generatorw, zaopatrzywszy je uprzednio w kaptury.
z najwiksz moliw sprawnoci, a prcz tego przewietrzanie Jako przykad takiego zastosowania wentylatorw suy mo-
jest zupenie opanowane i uzalenione od obcienia i t. p. e elektrownia w Minneapolis, na ktrej moc dwch prdnic
Przez odpowiedni dobr wentylatorw i silnikw do nich i przy podniesiona zostaa przez zastosowanie sztucznego chodzenia
wzmoonym dopywie wieego powietrza mona znacznie na- z 2 X 5000 do 2 X 9000 kW, czyli o 80$. (D. n.)
Chcc uoy program zaj praktycznych dla projekto- i nawijania cewek. Nawijanie maszyn powinno odbywa si
wanego wydziau elektromechanicznego w Szkole Rzemiel- wedug rysunku. Przy rozwijaniu za ucze powinien sam
niczej im. Konarskiego, naleao przedewszystkiem ustali cel szldcowa ukad nawinicia.
i charakter tej uczelni. Szkoa nie ma zamiaru ksztaci pra- Uczniowie buduj przyrzdy pocztkowo mniej zoone,
cownikw dla wielkiego przemysu, lecz rzemielnikw, kt- jak czniki i odgromniki do prdw sabych, przyciski, wy-
rzyby pozakadali wasne warsztaty i wytworzyli drobny prze- czniki i przeczniki drkowe, magnesy, elektromagnesy,
mys elektrotechniczny. A wic nie o monterw i maszyni- odgromniki, nastpnie przyrzdy wicej zoone, jak nume-
stw chodzi, lecz o samodzielnych elektromechanikw. Pro- ratory, przeczniki telefoniczne, wyczniki, samoczynne a-
gram zaj praktycznych cile przystosowano do tego celu. downice, tablice rozdzielcze, dawiki, transformatorki, prze-
Trudno jednak przewidzie, w jakim stopniu cel zostanie osi- kaniki (relais), dzwonki, induktory i wreszcie czci maszyn
gnity. Bdzie to zaleao nie tylko od uczelni i samych ucz- elektrycznych: oyska, way, kolektory, bbny twornikowe,
niw, lecz i od warunkw zewntrznych, jakie wytworz si magnenice i uzwojenia. Ucze powinien zapozna si z wy-
po wojnie. Ale nawet w warunkach najwicej sprzyjajcych lewaniem panewek, ustawianiem waw, klinowaniem k
powstawaniu przemysu drobnego, nie wszyscy uczniowie zaj- i obtaczaniem kolektorw.
m stanowiska samodzielne. Mniej rzutni, gorzej postawieni
Roboty elektrochemiczne: skadanie i odnawianie ele-
finansowo, a moe i mniej zdolni pjd, wbrew intencyom
mentw galwanicznych i akumulatorowych, powlekanie metali,
szkoy do wikszych warsztatw, do biur instalacyjnych i do
wszelkiego rodzaju roboty galwanizacyjne.
elektrowni, jako majstrowie, monterzy i maszynici. Jakkolwiek
program szkoy celowo pomija sztuk montersk i maszyni- Roboty instalacyjne. Elektromechanik nie moe poprze-
stowsk, to jednak wiedza, ktr zdobd, utoruje im drog sta na wykonywaniu w warsztacie pojedynczych przyrz-
i wymaga bdzie tylko drobnych uzupenie natury prakty- dw i mechanizmw, lecz musi je czy w zgodn cao, pu-
cznej. Wykwalifikowany elektromechanik bdzie poszukiwa- szcza w ruch i sprawdza. Nie chodzi tu o instalowanie na
nym i cenionym monterem. stae, lecz o prowizoryczne czenie tak, jak si to czyni w la-
boratoryum. Przy tej sposobnoci ucze zapozna si z obwo-
Ksztacenie powinno by wszechstronne. Naley ucznia dem prdu elektrycznego, nauczy si czy przyrzdy we-
obznajmi tak z technik prdw silnych, jak sabych, zar- dug rysunku i szkicowa ukady pocze z wykonanych in-
wno z maszynami, ogniwami, jak z wszelkimi mechanizmami, stalacyi.
przyrzdami i lampami. Dalsza specyalizacya w szkole jest
niepodana, nie da si bowiem przewidzie, ktra z gazi Gwnie chodzi tu o instalacye z mechanizmami auto-
elektrotechniki da wiksze pole do pracy. Specyalizowa b- matycznymi, ktre mog by w warsztacie elektomechanicz-
dzie dopiero praktyka. nym budowane lub przynajmniej naprawiane. A wic z tech-
niki prdw sabych: wszelkie sygnalizacye, zamki elektrycz-
Zajcia praktyczne dla uczniw wydziau elektromecha- ne, telefony, telegrafy, zegary elektryczne, przyrzdy elektro-
nicznego podzielono na roboty: 1) kowalsko-lusarskie, 2) elek- medyczne a z techniki prdw silnych: reklamy wietlne, au-
tromechaniczne, 3) elektrochemiczne, 4) instalacyjne i 5) wi- tomaty schodowe, lampy ukowe z opornikami zastpczymi,
czenia laboratoryjne. zapalnice samochodowe, przyrzdy puszczajce automatycz-
Roboty kowalska-lusarskie s wstpem do waciwej nie w ruch pompy elektryczne, windy elektryczne, automa-
praktyki elektromechanicznej. Nie tracc czasu na wykony- tyczne adownice i oporniki regulujce automatycznie.
wanie zamkw, kluczy i innych wyrobw lusarskich, ucze . Zdolniejsi uczniowie mogliby zbudowa dla wskazanego
powinien odrazu przystpowa do przedmiotw majcych
styczno z elektrotechnik. Nie ogranicza si na elazie, im specyalnego celu przyrzd automatyczny wasnej kon-
lecz obrabia mied, glin, cynk, ow a take marmur i fibr. strukcyi, ktryby nastpnie wyprbowali, ewentualnie pucili
Powinien piowa i rwna materyay, dopasowywa je do w ruch.
siebie, szlifowa, wycina z blachy, fibry i tektury, lutowa wiczenia laboratoryjne. Pod t nazw rozumiemy
na cyn i mosidz (ew. z uyciem wodoru), pobiela, wierci wzorcowanie amperomierzy i woltomierzy, mierzenie oporw
dziury w metalu, drzewie i marmurze, gwintowa, odkuwa na podstawie prawa Ohma, puszczanie silnikw w ruch przy
i wytacza. Z przedmiotw, ktre mogyby by wykonane, pomocy rozrusznika czy przecznika z gwiazdy w trjkt, re-
Avymienimy szyny zbiorcze, kocwki, zaciski kablowe, wspor- gulowanie napicia prdnicy, adowanie akumulatorw, regu-
niki do izolatorw, konstrukcye do tablic, kroksztyny, kinkie- lowanie lamp ukowych, puszczanie uszkodzonej maszyny
ty, haki do izolatorw, rubki, skrzynki do bezpiecznikw, w ruch lub zapalanie zepsutej lampy ukowej dla odnalezienia
czci piorunochronw, noe i spryny kontaktowe, trzyma- defektu i t. p. Waciwe pomiary laboratoryjne nie wchodz
da do szczotek, windy do lamp ukowych i t. p. w zakres wyksztacenia elektromechanicznego. Chodzi tylko
o pewne obycie si z ruchem i zrozumienie dziaania przyrz-
Roboty elektromechaniczne. Ucze zapoznaje si z izo- dw, ktrych ucze nie budowa i nie pozna dostatecznie.
lowaniem przez owijanie, nasycanie, lakierowanie, emaliowa-
nie i szelakowanie. Nastpnie uczy si skadania zezwojw sw.
31 i 32 PBZEGLD TECHNICZNY. 319
Sprawozdanie z posiedzenia w dn. 5 czerwca r. b. Zebranie Zarysoway si tu pogldy, e sdw powinno by dwa, jeden kole-
powysze przeznaczone byo na omwienie dotychczasowej dziaal- eski w Kole i drugi Stowarzyszenia Technikw, o rnych zupe-
noci Koa, jak rwnie zastanawiano si nad sposobami oywienia nie koinpetencyach. Sprawy tej ostatecznie jednak na posiedzeniu
tej dziaalnoci, szczeglnie w czasach obecnych, wymagajcych in- - nie zdecydowano i postanowiono prosi komisy koleesk o bli-
tensywnej pracy we wszystkich, jej gaziach. sze opracowanie jej w myl tych uwag, jakie na zebraniu wygo-
Po zagajeniu obrad przez koi. Gnoiskiego, przeczytano list
czonkw Koa i proszono, aby koledzy w niej nie zamieszczeni, zapisali Na tem posiedzenie zamknito. M. S.
si na list w przecigu dwch tygodni. Po tym terminie lista b- Sprawozdanie z posiedzenia w dn. 19 czerwca r. b. Po za-
dzie zamknita i ogoszona w Przegldzie Technicznym. Nastpnie gajeniu obrad przez koi. Gnoiskiego, przyjto protok z ubiegego
koi. Arlitewicz poruszy spraw ankiety dcej do ustalenia liczby posiedzenia i postanowiono zmieni porzdek dzienny w ten spo-
elektrowni na ziemiach polskich, nadmieniajc, e statystyk tych sb, aby odczyt koi. Olendzkiego by wygoszony po rozpatrzeniu
elektrowni w Zaborze Pruskim ma gotow ju koi. Wysocki, za sprawy zorganizowania oddziau elektrotechnicznego przy szkole im.
koi. Tarczyski pracuje obecnie nad tak statystyk elektrowni Konarskiego.
w Galicyi. Dyr. Krasuski zapozna obecnych z opracowanym ju szkicem
Naleaoby to samo zrobi i dla Krlestwa. Nad sposobem programu, proszc obecnych o wygoszenie swego zdania co do ce-
przeprowadzenia ankiety bya do oywiona dyskusya. Brak od- lu i kierunku, jaki powinien mie stwarzany oddzia elektrotech-
odpowiednich materyaw, trudno w zebraniu nowych przebijay si niczny. W dyskusyi zabierali gos koi. Gnoiski, Sliwiski, Wysoc-
w przemwieniach wikszoci osb. Jako pewien, cho niezupenie ki, Sikorski, Zarzycki, Tymowski i inni, przyczern zauway mona
zadowalajcy sposb zaatwienia tej sprawy, proponowano skierowa byo dwa prdy. Jedna cz mwcw bya za tem, aby szkoa
zapytania: 1) do zarzdw miejskich, 2) do osb bardziej znanych ksztacia elektromonterw, wikszo za wyraaa opini, e do
w przemyle, ktreby mogy da troch materyau statystycznego przemysu bardziej bd potrzebni elektromechanicy. Dyskusya za-
i 3) do instalatorw, ktrzy wykonywali powysze instalacye. koczona zostaa przemwieniem dyr. Miklaszewskiego, ktry zwra-
Oglnie zgodzono si jednak, e w chwili obecnej, przy nad- ca si do Koa z yczeniem, aby wypracowao ono plan przyszych
zwyczajnie utrudnionej komunikacyi pocztowej, sprawa ta jest nad- zaj w omawianym wydziale.
zwyczajnie trudna do zaatwienia. Postanowiono spraw t przekaza komisyi, ktra wniknwszy
Komisya referatowa w osobie koi. Siemaszki prosia o wska- szczegowiej w istot sprawy, miaa wypracowa odpowiedni plan.
zwki, jaki jest proponowany program odczytw w przyszem p- Nastpnie poruszono spraw wyborw do Rady Miejskie i wy-
roczu dziaalnoci Koa. Poruszono rwnie myl, aby przed refera- brano jako kandydatw Koa, in. S. Wysockiego i in. Ant. Poni-
tem znana bya jego tre, choby dlatego, aby nastpnie mona kowskiego.
byo celowo zagai dyskusy. Wobec spnionej pory zdjto z porzdku dziennego odczyt
Na zakoczenie zajto si organizacy sdw koleeskich. koi. Olendzkiego i na tem posiedzenie zamknito. M. S.
DEOBNE WIADOMOCI.
Wpyw przesunicia zegarw na ilo spoytkowywanej energii Dopiero wieczr wykazuje czysty zysk mieszkacw Warsza-
W Warszawie. Wprowadzenie czasu letniego czyli posunicie zega- wy i jak dla pocztkw maja do pokany, gdy wedug wykresu
rw o godzin, jak wida z nastpujcych wykresw, powanie zmniej- obcienie zmniejszyo si o okoo 1650 kW-g., co liczc po 25
szyo ilo spoytkowywanej energii elektrycznej. Wykres przedstawia kop,/kW-g. daje okoo 400 rubli dziennie.
obcienie elektrowni w Ainp. przed przesuniciem zegarw (linie pe- Zarzd miejski zyskiem odpowiednim pochlubi si nie moe,
ne), po przesuniciu (linie punktowane) w cigu dwch kolejnych bo chocia soce pniej zachodzi" i lampy trzeba pniej zapala,
500
6?
s
I
4J400
/ ^
\v\
300 vV,
|
\
] uV
i
V
11 V
200 k :: i
\
i
100 100
1
1 >- 1 ' . 1 1 . 1
12 2 6 !i 10 12 2 4 6 8 10 12 18 2 4 6 8 10 12 2 4 6 8
10 12
Noc Dzie Noc Noc Dzie Noc
Godziny Godziny
Linia pena 29/IV 1916, sobota. Linia pena 30/IV 1916, niedziela.
Linia punktowana I/V 1916, poniedziaek. Linia punktowana 1/V 1916, niedziela.
dni powszednich i dwch dni witecznych, przyczem godziny od- ale te soce i pniej wschodzi", wic lampy duej si pal; r-
nosz si do czasu oficyalnego. nic stanowi tylko lampy wieczorne (pnocne), gdy dla nich
Jak widzimy z wykresu, praca rozpoczyna si (6 7 rano) istnieje tylko godzina, a nie soce.
i koczy ( 6 - 7 wieczr) o tej samej godzinie oficyalnej, jak poprzed- Za 5 letnich miesicy, uwzgldniajc wyjazd na lato pewnej
nio i o tej samej godzinie wypadaj przerwy na niadanie (89 ra- iloci osb, posiadajcych owietlenie elektryczne, i stosunkowo du-
no) i obiad (12-2 po p.). W cigu nocy i dnia roboczego wa- sze dnie w maju i w czerwcu, moemy przyj ogln oszczdno
ciwie niema adnej zmiany, nastpio tylko cofnicie si na ca- Warszawy na prdzie elektrycznym okoo 35 00040 000 rubli.
ej linii". . . N.
Wydawca Feliks Kncharzewskt. Redaktor odp. Stanisaw Manduk.
Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, Wodzimierska JsS 3 (Gmach Stowarzyszenia Technikw).
Za pozwoleniem cenzury niemieckiej d. 8/VIIl 1916 r.