PRZEGLD TECHNICZNY TYGODNIK POWICONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSU.

Tom LIV. Warszawa, dnia 9 sierpnia 1916. 31 i 32.

TRE: Milkowski B. Przyczynek do teoryi ukadw niewyznaczanych [o. d.],Mierzejewski H. Postpy w dziedzinie obrbki k zba-
tych, [c. d.]-Z towarzystw technicznych.Kronika bieca.
Elektrotechniku. Tymowski J. Elektryfikacya wsi i widoki na przyszo w tej dziedzinie dla Krlestwa Polskiego [c. d.]. Arlite-
loicz T. M. Prawa Kirchhoffa dla prdw zmiennych [dok.].Warunki cieplne w elektrowniach.Zajcia praktyczne dla wydziau elektro-
mechanicznego Szkoy Rzemielniczej irn. Konarskiego.Z dziaalnoci Koa Elektrotechnikw.Drobne wiadomoci.
Z 31 rysunkami w tekcie.

Przyczynek do teoryi ukadw niewyznaczalnych.

Poda B. Milkowski, in.
(Cig dalszy do str. 294 w iNS 29 i 30 r. b.)

Ugicie (rys. 7). Niech dany bdzie ukad trjktny Pozostaje wic tylko obrt okoo rodka c:
AB i wyduenia A wszystkich prtw. Jeelibymy chcieli A cd ye' A bd . sec (3
wyznaczy tylko ugicie, czyli przesunicie pionowe wza -{-
) I
kocowego B, to stosujc wzr
Niech kty nachylenia prtw 6c i cd do poziomu b-
.xB d tpj i tp2. Z podobiestwa trjktw
wyznaczylibymy moment statyczny ktw obrotu wzgldem . + X,).8ecp ^ + X 2 = = ^i 8 e c r -f2
d
pionowej B B'. Chcc za wyznaczy ugicie wszystkich hc ' cd X2 sec tp2 ' X2 " 7ie sec p
wic A cd 7/c -j- X2 A cd . sec cp2

Rwnie z podobiestwa trjktw:

. sec p , , y -f-h r,. sec <p,
- , std , = -= i ,
X,. X, /ic sec S
wic ye'-\-\ A bc . sec <pt
X, W
B
Ostatecznie wic dla kta obrotu wc bdziemy mieli
wzr:
A bd. sec p -{- &bc. sec tp1 -j- A cd . sec <p2

Znak ujemny przed pierwszym wyrazem pochodzi

std, e wyduenie prta grnego pasa bd opuszcza wze
na d, gdy przeciwnie wyduenie prtw kraty bc i cd
podnosi go do gry.
Gdybymy chcieli wyznaczy niezalenie ugicie w-
zw tylko dolnego pasa, to naleaoby ciary, zaczepione
Rys. 7. w wzach grnego pasa, odpowiednio rozoy" na przyle-
ge wzy dolnego pasa i odwrotnie. Tak naprzykad do
porednich wzw, musimy z danych wydue AZ wyzna-
czy wzajemne ugicie bezporednio po sobie nastpujcych
wzw. Tak naprzykad na wzgldne ugicie wzw di c
wpywaj wyduenia prtw A&e, \cd i kbd.
Dwa pierwsze wywouj obroty okoo rodkw Ox i 0 3 ,
lecych na przeciciu kierunkw odpowiednich pasw.
Rozkadamy obrt okoo rodka Oj na dwa obroty; okoo
rodkw c id. Wielkoci ktw tych obrotw wyznaczamy
z rwnania momentw pionowych:
\cd .
! = = Vt +T / F
Rys. 8.
d
i v M
Mll
powyej znalezionej wielkoci kta toc naleaoby doda
Postpujc w ten sam sposb z obrotem okoo ro- cz ciaru (Oj, jakaby wypada z rozkadu na wzy A i c,
dka O2, znajdujemy: oraz cz ciaru <&d z rozkadu na wzy c i e. Tym spo-
_A&c yJ + K sobem w wyraenie kta obrotu, zaczepionego w wle wc
'2
wejd wyduenia wszystkich prtw, zawartych midzy w-
A6c zami A i e.
Dla ukadu z pionowymi prtami kraty, czyli supka-
1
mi, mona wyznaczy ugicie tylko jednego pasa (rys. 8).
Nakoniec wyduenie prta bd daje obrt okoo rod- Utrzymujc niezmiennie cz ukadu Am, wyznaczymy
ka c o kt wpyw wyduenia A7m o kt to m+1 . Przesunicie wzam-\-l
kbd . secp
bdzie (ym -f- Xm), a kt obrotu prta m (m + 1)
gdzie p oznacza nachylenie prta bd do poziomu.
Oczywicie obroty F& i Vi nie wpywaj na wzajemne
przesunicie wzw ci d.
 304 PRZEGLD TECHNICZNY. 1916

Obrt prta (m-j-1) {m-\-2) okoo rodka Ol bdzie: Chce wpyw ich na ugicie zastpi jednym ciarem,
A hm musimy umieci w punkcie m taki ciar, ktrego moment
wzgldem pionowej (in1) byby rwny sumie momentw
Rnica tych ktw bdzie ktem obrotu wza (m-f-2) ciarw A%; czyli
wzgldem (m-f-1), wywoanym przez wyduenie Aft
x . I M.x.dx.
Xm1 ' Xm_! E . Jm-\. cos (pm-l ./
ni1
Wyduenie A hm+i supka (m -\- 1) (TO' + 1) obciy Tak samo
m+l
cakowicie wze (Wi-f-1). Ugicie wzw grnego pasa +
otrzymamy z ugicia odpowiednich wzw dolnego przez xc dx.
dodanie wyduenia supkw.
Ugicie belki blaszanej jest waciwie ugiciem jego
Xm . E .Jm cos tp
..JM.
Wyrazy pod cak s momentami statycznymi po-
osi matematycznej (rys. 9). wierzchni trapezw, ograniczonych rzdnemi (Mm-iMm)
i (Mm Mm+i). Dzielc kady trapez na dwa trjkty, otrzy-
mamy :

i
m 1
2 ' 3 '
m 2
m 2 Mm)
8 -

Std

'n+1 6E
-{2Mn + M^) +
. Xm sec (
T

Niech oznaczaj: Nastpnie przyjmujc 23=1, mamy zwizki:

J, moment bezwadnoci przekroju m.
Fm powierzchnia przekroju. <-> m 1 -fm1 Sm Fm
<P(m_D kt nachylenia do poziomu ciciwy (m1) m. Ostateczny wzr dla a>m bdzie
tpm taki sam kt ciciwy m{m-\-l).
Xm_i dugo pola (m 1) m. _Xm^,.sectpm_1
X ( 6,
sec tp,
Mm > momenty sil w przekrojach m 1, mim-\-l. H . (2
Nm-\ \ wypadkowe si podunych w czciach {ml)m t g <pm .
Nm i i m-j-1.
Przekroje {ml), m i {m + 1) s tak obrane, e na od- Dla belki prostej przy tpm_1 = (p,= 0 dwa ostatnie wy-
stpach (rn 1) m i m (m -f- 1) momenty zmieniaj si pro- razy odpadaj.
porcyonalnie, czyli wielobok momentw wyraa si lini Jestto powszechnie znany wzr, ale wyprowadzony
prost. prociej.
Wielkoci J i JVna tych odstpach s stae. Niej podajemy wykresy ugicia i odksztacenia uka-
Z rys. 9 wynika: dw trjktnych, ktrych w nastpstwie przy wyznaczaniu
2/m l/m 1 = =
Sm1 Sin 9mx si i odporw powtarza ju nie bdziemy.
ym+i ym Sm sin tp m .
Niech przez odksztacenie wielkoci y, S i <p zmieni
si o Ay, AS i Acp, to f
Aym bym\ = AOT_i sin (p,_i -j- $,_! cos <pmi Atpm_x
i Ay m + 1 Aym = A8m sin <p -j- S m . cos cpm . Atpm.
Dzielc pierwsze rwnanie przez Xffl_, = S m _i. cos cpm_i,
a drugie przez Xm = Sm . cos (pm, otrzymamy:

^ ^ = a " " 1 S Tm-l + A(fm_! .

Am_1 Oni_l
A?/ AS
= - s - . tg<p.4-A<p m .
Lewe czci tych rwna wyraaj odchylenie ciciw
(TO1) mim [m -f-1) od ich pierwotnych " kierunkw, czyli
odksztacenie kta {m 1) m (m -f-1). Rys. 10.
Zatem dla otrzymania ugicia wza (m + 1) trzeba
zaczepi w wle m ciar
ASm . .t g <p AS,- Wykres dla wyznaczenia ugicia jest bardzo prosty.
, = Atp, u
t-l T o -& Ym o m . tg (p M
_!. Wielkoci to s ktami wzajejnnego obrotu przylegych pr-
om o,_i
tw i poniewa s bardzo nieznaczne, moemy przyj, e
Odksztacenia ktw pochodz z dziaania momentw tom
= tg o)m
.
si Af, a wyduenia AS wskutek si podunych N. Dla wykrelenia ugicia (rys. 10) linii amanej abcdefg
Waciwe ugicie jest skutkiem nieskoczonej liczby projektujemy j na poziom a' g' i przy punkcie b' kreli-
ktw obrotu: my kt g b g% = <&,, w ten sposb, e na pionowej, odlegej
, _Mk _ M*dx od b' na jedno, odcinamy yh = a>l. Nastpnie przy punk-
EJ E. J cos cp, i cie c" krelimy kt ga c" gs = mc i t d.
 31 i 32. PRZEGLD TECHNICZNY.
Nakoniec wykonywujc rzeczywiste warunki oparcia,
wyznaczamy ostateczne ugicie wzw.
Jeeli na wszystkie prty dziaa jedna tylko sia P
i wpywu wyduenia prtw kraty nie uwzgldniamy, to
zapomoc pierwszego wykresu (rys. 11) wyznaczamy wielko-
ci ktw: to, = gm.xv, przyczem ciary g dziaaj w kie-
runku rwnolegym do kierunku siy P. Odcinki pl p2,
Rys, 11.
i t. d. bd wielkociami ktw w. Nastpnie, uwaajc ci-
ary co = gxp za pionowe, krelimy jak poprzednio wielobok
ugicia V n1'.
Jak wiemy, g = i
. Wspczynnik E jest stay.
Jeeli oprcz tego przekroje prtw s stae, co w wikszo-
ci wypadkw jest dopuszczalne, to wielko g bdzie rw-
na j, a dla belki z rwnolegymi pasami g = l.
Jeeli chcemy wyznaczy ugicie belki wywoane przez
dziaanie si zmiennych, to postpujemy odwrotnie i naj-
pierw wyznaczamy wielkoci ktw u)m = gm . xn (rys. 12),
a n a s t p n i e u g i c i e 8 = Ju<oxp = tg . x p . x n -
i,
Rys. 12.
W tym celu uwaamy ciary g za siy pionowe i kre-
limy wielobok momentw tych si. Przeduenie bokw wy-
znaczy na pionowej n n' odcinki 1" 2" = gx x, v 2" 3''g 2 x t ,
i t. d.
Niech P bdzie si zewntrzn, dla ktrej chcemy
wyznaczy ugicie belki. Ze wzoru:
8 = S gm . xp. xn P = 2 Mm . gm xn
i i
wynika, e odcinki 1" 2" 2" 3" i t. d. trzeba pomnoy przez
wielkoci momentw siy P wzgldem odpowiedniego w-
za. Mnoenie mona wykona zapomoc wykresu. Jeeli
305
z dowolnego punktu prostej kle', odlegej od nn' na jedno,
poprowadzimy 1" O i odetniemy m1O==Ml, wtedy
(1" 2") . w, 0
m
vii -2 ^rg- = ffm xm Mv
Odcinamy na pionowej n n' (rys. 12 ) 6
1'" 2'" = mx m2
2"' 3'" = m2 m3
i z punktw 2'" 3'" prowadzimy boki wieloboku sznurowe-
go, ktry bdzie lini ugicia. Dla wyznaczenia ugicia tej
samej belki wskutek dziaania innej siy P 8 naley powt-
rzy wykres, zaczynajc od momentw P 2 .
Jeeli chcemy wyznaczy ugicie, wywoane przez
dziaanie jednej siy na wszystkie prty, to ostatni sposb
nie jest prostszy od poprzedniego. Za to ma t wyszo,
e moe by stosowany przy dziaaniu wielu si, t. j . jeeli
na prty dziaaj rne siy Rt Ri . . . .
Dla si pionowych wielkoci momentw znajduj si
wprost jako rzdne wieloboku momentw.
Jeeli chcemy uwzgldni wpyw wyduenia prtw
kraty na ugicie, to musimy wzorom dla ktw obrotu w
da inny ksztat (rys. 13).
Rys. 13.
Dla ciarw dolnego pasa:
A ab sec i A ac sec <p< A bc sec <p2
A ab . sec f Mc. ab . sec 2 f
A ac . sec '_ jlfc Ma\ ac . sec 2
U;. .-
A 6c . sec <p2 I, Mi ilfo\ &c . sec2 i
Widzimy wic, e wogle
. = m, i -Mm-i + a,,2 Mm -f- aOTl 3 M m + t ,
gdzie czynniki a s stae, t. j . nie zale od si zewntrznych.
Majc wielkoci ktw w krelimy wielobok ugicia. Moe-
my rwnie jak w poprzedniem zadaniu na pionowej nn'
odcina
-f- am, 2, c Mm -\- ,, 3 xn% i Mm+i.
Wyliczywszy wspczynniki stae ax, mnoymy je przez
momenty i z odcinkw 8C, m krelimy wielobok ugicia.
Pierwszy sposb wyznaczenia odksztacenia (rys. 14).
Niech dla ukadu an dane bd wyduenia wszystkich pr-
tw AZ. Przyjmujc pierwotne pooenie wza a i kierunek
prta ab za niezmienne, bdziemy mieli (w1) niewiadomych
przesuni wzw 8 i (n2) niewiadomych kierunkw tych
przesuni, razem (2n 3) niewiadomych, czyli tyle, ile
zwizkw:
tdm 8m_i cos (8, m) + sm cos {8, m).
Przesunicie St bdzie rwne Aab. Projektujc go na
kierunek bc i bd, otrzymamy zwizki:
8;, cos (Sj ,bc) b b2
8b cos (85, bd) b bv
Std 8C cos (80, &c) = A&c & 62
8d COS (SP , &d) =
 306 PRZEGLD TECHNICZNY. 1916

Nadto mamy Sc . cos (, c) = A ac. Przesunicie S; wyliczeniem. Zadanie sprowadza si do wyliczenia przekt-
wyznacza si jako prosta, ktrej dane s rzuty na kierunki nej w czworoboku o dwch ktach prostych, w ktrym dane
ac i bc s: dwa boki i kt zawarty midzy nimi.
Prowadzc w punktach c, i c2 prostopade do tych Drugi sposb wyznaczenia odksztacenia (rys. 15).
kierunkw, wyznaczamy cc3 5C. Rzuty pionowe przesuni s dane przez ugicie wzw.
Przechodzc nastpnie do wza d, bdziemy rwnie Rzuty za w kierunku prtw znajdujemy jak wyej z wy-
mieli wielkoci rzutw przesunicia 8d na kierunki bd i cd. duenia prtw. Z dwch rzutw wyznaczamy wielko
Tym sposobem moemy wyznaczy przesunicia wszystkich i kierunek przesuni.
wzw. Niech dla ukadu abcde . . . dane bd ugicia b bv
Jak widzimy z wykresu, skala wydue prtw moe c c t , d d1 i e et . . . oraz wyduenia prtw Aab, A&c, Acc?...

Rys. 14. Rys. 15.

by wybrana niezalenie od skali, w ktrej wykrelony jest
ukad. Zalet tego sposobu stanowi atwo wykonania rze-
czywistych warunkw oparcia. Jeeli naprzykad wze n
ma spoczywa na torze pochyym n' n", to trzeba ukad
obrci okoo wza a o kt n, an2. Punkt n2 wyznacza si
jako przecicie uku, zakrelonego promieniem anv z kie-
runkiem n' n" rwnolegym do toru. Ostatecznie midzy
a i n2 trzeba wykreli wielobok rwny odksztaconemu,
ktry dla jasnoci rysunku nie jest pokazany.
Przy jednostajnem podniesieniu temperatury wszyst-
kie prty wyduaj si proporcyonalnie do pierwotnej swej
dugoci, i trjkty z ktrych ukad si skada s podobne
do odksztaconych.
Wada podanego wykresu tkwi w tem, jak rwnie
i w znanym sposobie Villota, e prostopade do kierunkw
prtw ukadu przecinaj si pod ostrymi ktami, i pooe-
nia przesuni wyznaczaj si niedokadnie. Dlatego w wy-
padkach, gdy chodzi o dokadno, naley wykres zastpi
Przyjmujc pooenie wza a za niezmienne, odcina-
my bbz = bab i prowadzimy &3 b21 do ab i bt b2 poziomo.
Przecicie tych dwch prostych da punkt b2, ktry bdzie
pooeniem wza b po odksztaceniu ukadu. Nastpnie
projektujemy przesunicie b 6 3 na kierunek prta bc i odci-
namy c c3 A bc b 64. Prowadzimy: c, c2 X do Je i cl c2
poziomo. Punkt c2 przecicia tych prostych wyznaczy prze-
sunicie c c2 = So wza c. Nastpnie z wyduenia prta cd
wyznaczamy d ds = hcd cci oraz Sd=z dd2 i t. d.
Jeeli warunki oparcia zostay wykonane przy wyzna-
czeniu ugicia, to b b2, c c 3 , d d2 bd ostatecznemi przesu-
niciami odksztaconego ukadu.
Zaleta tego sposobu polega na monoci wyznaczenia
przesuni wzw kadego pasa niezalenie. Chcc naprzy-
kad wyznaczy przesunicie wzw dolnego pasa, z wydu-
enia prtw Aac, Ace .. . znajdujemy rzuty przesuni na
kierunki ac, ce ... i nastpnie same przesunicia cc2-, ee2...
(O. d. n.)

Postpy w dziedzinie obrbki k zbatych.

Poda Henryk Mierzejewski, in. mech.
(Cig dalszy do str. 268 w J>fi 25 i 26 r. b.)

Metody profilowania obwiedniowego k stokowy cli.
Zbatce przy koach walcowych odpowiada paskie
koo piercieniowe, czyli korona zbata. Jest ni koo sto-
kowe o 180-owym kcie wierzchokowym stoka podziao-
wego (rys. 67). Warunek kojarzenia si doboru k stoko-
wych wymaga, by zazbiay si one prawidowo z koron
rony zbatej. Lini przyporu nie bdzie jednak koo wiel-
kie, nachylone pod ktem 15 do linii podziaowej TT, lecz
lemniskata kulista, posiadajca, jak wiadomo, ksztat sem-
ki, na podstawie czego ten rodzaj zazbienia jest nazywany
oktoidalnym. Waciwa ewolwenta kulista daje dla korony

Rys. 67. Korona zbata, odpowiadajca zbatce przy koach czoowych.

zbat. Jeeli przyj za profil zbw korony paszczyzn,
na wzr zbatki ewolwentowej, to zwyky paski n heblar-
ski, odbywajcy ruch prostoliniowy w kierunku wierzcho-
ka stoka (linia LL na rys, 68) da mono zastosowania
metody profilowania chwytowego. Poniewa teoretyczny
profil koa stokowego ley na powierzchni kuli, przeto sta-
nowi go w danym razie odcinek EK wielkiego koa, na-
chylonego pod ktem 75 do obwodu podziaowego TTko-
Rys. 68. Linia przyporu przy zazbieniu oktoidalnem.
zbatej profil o podwjnej krzywinie, nieodpowiedni na
ksztat krawdzi tncej narzdzia.
Najlepsz w obecnej chwili i najbardziej zasuon
saw posiada strugarka do k stokowych, zbudowana
przez amerykanina Bilgrama, a wytwarzana rwnie i przez
Reineckera w Ohemnitz. Przewysza ona dokadnoci
 J\ 31 i 32 PRZEGLD TECHNICZNY. 307

wykonanej roboty inne obrabiarki, ustpujc im jedynie pod
wzgldem wydajnoci.
Metoda profilowania chwytowego jest urzeczywistnio-
na w strugarce Bilgrama w nastpujcy sposb:
Narzdzie ksztatu trapezoidalnego W (rys. 69) posia-
da ruch roboczy prostoliniowy tam i z powrotem, podobnie
jak w zwykej strugarce, bez wszelkich dodatkowych ru-
chw posuwowych. Narzdzie odpowiada zbowi nierucho-
mej, urojonej korony. Naodwrt koo obrabiane B posiada
oba ruchy obrotowe: obrt okoo wasnej osi Vr i okoo osi
Rys. 69. Schemat dziaania obrabiarki Bilgrama.
Fj? urojonego zba tworzcego (ksztatujcego) G. Stoek po-
dziaowy koa obrabianego toczy si bez lizgania po pa-
szczynie VGK (prostopadej do paszczyzny rysunku), sta-
nowicej powierzchni podziaow urojonej korony zbatej.
Gfdy koo R toczy si wprawo i wlewo, prowadzone sztyw-
nie przez mechanizm, narzdzie wyrzyna stokowy wrb
w kole.
Caa trudno konstrukcyjna polega na zapewnieniu
kou R owego sztywnego, przymusowego, toczenia si bez
lizgania stokw podziaowych koa obrabianego i korony
profilujcej. Bilgram pokona t trudno, przeduajc
wrzeciono AB poza wierzchoek V i osadzajc na otrzyma-
nem przedueniu gadki stoek C, symetryczny cile wzgl-
dem podziaowego stoka koa R. Stoek ten toczy si po
paszczynie GK', bdcej powierzchni podziaow korony.
Tym sposobem powierzchnie podziaowe pozyskay, mona
powiedzie, urzeczywistnienie materyalne; pozostawao jedy-
nie toczy je po sobie bez lizgania.
W tym celu osadzono wrzeciono AB w oysku E, obra-
cajcem si w oprawie widekowej D, obracajcej si znw
sujc paki ze stopniowaniem co 5 kta a. Dla ktw po-
rednich odchyla si nieco paszczyzn toczenia: wynikaj-
cy std bd nie ma znaczenia powaniejszego. Dodamy,
e mechanizmy posuwowe, podziaowe, zmiany prdkoci
skrawania, urzdzenia do nastawiania koa obrabianego
przedstawiaj cay szereg szczegw konstrukcyjnych
pierwszorzdnej wartoci, ktrych nie moemy rozpatrywa
na tem miejscu, odsyajc czytelnika do wyczerpujcej pra-
cy prof. Alfreda Gralassini z Turynu 2) o obrabiarkach do
k stokowych bez szablonu.
Na strugarce Bilgrama obrbka skada si z trzech
operacyi: zdzierania zgruba zapomoc specyalnego no-
a, a nastpnie wykoczania prawego i lewego boku wr-
ba. Wobec tego, e zdzieranie nie wymaga specyalnej do-
kadnoci, lepiej przenie je na inn obrabiark o wikszej
wydajnoci.
Strugark Bilgrama przedstawia rys. 70. Jest ona wy-
konywan w rnych wielkociach, jako automat i p-
automat.
Tow. Grleason w Rochester (St. Zjedn.), budujce od
wielu lat strugarki do k stokowych z szablonem wykony-
wa od kilku lat strugarki bez szablonu, dziaajce wedug
zasady profilowania chwytowego. Dwa noe, posiadajce
krawd prostoliniow z pochyleniem, odpowiadajcem cha-
rakterowi ewolwenty, obrabiaj rwnoczenie oba boki wr-
bu. Zapomoc pojedynczego noa mona obrobi zby

Rys. 71. Schemat dziaania strugarki do k stokowych Gleasona.

zgruba. Tym sposobem obrbka cakowita skada si

z dwch operacyi, a nie z trzech, jak na obrabiarce Bilgrama.
Wbrew sposobowi dziaania strugarki Bilgrama obie
osi, zarwno korony zbatej Vg jak i obrabianego koa Vr,
pozostaj nieruchome w przestrzeni. Zato koo profilujce G
i obrabiane i? otrzymuj takie ruchy obrotowe, jak gdyby
toczyy si po sobie bez lizgania. Dziki unieruchomie-
niu osi koa R podparcie wrzeciona jest o wiele prostsze
i mocniejsze, ni w obrabiarce Bilgrama, zato suport noo-
wy jest bardziej zoony. Strugarka obrabia zb po zbie:
odpowiednio do tego mechanizm podziaowy dziaa z przer-
wami.
Kinematycznie strugarka Gleasona zblia si do obra-
biarki Bilgrama, konstrukcyjnie i praktycznie rni si od
Rys. 70. Strugarka Bilgrama do k stokowych. niej znacznie.
Na rys. 71 R przedstawia koo obrabiane, Gkoron
wokoo osi pionowej Vg. Aby usun w zupenoci lizga- profilujc, ktrej jeden zb stanowi krawd tnca noa W.
nie si przy toczeniu stoka po paszczynie pod wpywem Dwa sektory zbate Mi G zapewniaj obrt koa i? i noa W.
silnego bocznego nacisku noa. Bilgram zastosowa pomy- Segment M jest przedueniem koa obrabianego i posiada
sowe urzdzenie, skadajce si z dwch wstg stalowych ten sam kt wierzchokowy a. jedynie przy wikszem pro-
NNV przymocowanych z jednej strony do stoka G, a z dru- mieniu VE > VF, tak, e narzdzie W moe swobodnie od-
giej w punktach nnx do paszczyzny nieruchomej G. Ponie- bywa ruch roboczy. Drugi segment G jest czci korony,
wa wstgi te s rozmieszczone najzupeniej symetrycznie, profilujcej o promieniu VE. Oba segmenty posiadaj drob-
przeto stoek moe si z nich swobodnie odwija w .jedn ne precyzyjne zby i s stale we chwycie. Rnice w sto-
czy drug stron, nie lizgajc si ani troch po powierzch- sunku do obrabiarki Bilgrama polegaj na umieszczeniu
ni toczenia. stokw podziaowych C i G po tej samej stronie wierzcho-
Stoek G, a raczej pak, zastpujcy go konstrukcyj-
') Werkstatts Technik r. 1913. KegelraederschneidmascM-
nie, posiada ten sam kt wierzchokowy a, co i stoek podzia- nen oline Schablone. Zeszyt 10. Kegelraederhobelfliasckine von Bil-
owy koa obrabianego. Wynika z tego, e kady kt a wyma- gram-Reinecker. Z pracy tej zapoyczone zostay niektre podane
ga stosowania specyalnego paka. Mona tego unikn, sto- w tekcie rysunki i schematy.
2
 PRZEGLD TECHNICZNY.
308
ka V, co i koo R, oraz na uyciu segmentw zbatych za-
miast gadkich z wstgami.
Charakterystyczn cech obrabiarki Grleasona jest pa-
k A, obracajcy si wokoo osi rVr' i podtrzymujcy za
porednictwem piasty 2 waek 1 z zaklinowanym segmen-
tem M i koem B. Jeeli obrci pak A na kt <>| zapomo- wielkie zalety praktyczne: osi frezw otrzymuj stae nie-
c mechanizmu korbowego, to obrci si na ten sam kt
segment M i koo B. Rwnoczenie segment M poruszy
w odpowiedni sposb segment 6, rami B i narzdzie W.
Tym sposobem urzeczywistnia si ruch wzgldny narzdzia
W i koa R.
Odsuwanie noy od koa obrabianego odbywa si przez
podnoszenie koca H ramienia B w szczelinie K segmen-
tu O. Schemat obrbki przedstawia si w nastpujcy spo-
sb: najpierw noe wysunite (I) posuwa si w kierunku
wrbu (II), a do dojcia do kracowego pooenia, poczem
zapomoc nadania ruchu pakowi A nadaje si wzgldny
ruch obu segmentom. Zarwno zb jak noe przechodz
stopniowo do swego najwyszego pooenia, okrelonego
przez uk chwytu koa profilujcego i obrabianego {III), po-
czem odbywaj podobny ruch nadl (IV), a wreszcie do po-
' oenia pocztkowego (V). Po odsuniciu noy (VI) obrb-
k zba naley uwaa za skoczon.
Oprcz strugarek do k stokowych istniej jeszcze
i frezarki.
Rys. 72. Dziaanie frezw w obrabiarce Bealea.
Jak wiadomo powszechnie, frezowanie posiada tyle za-
let pod wzgldem dokadnoci i prdkoci obrbki przed-
miotw o specyalnym ksztacie, e od wielu lat prbowano
wykonywa koa stokowe na frezarkach. Pocztkowo sto-
sowano frez ksztatowy, poniewa jednak dawa on profile
przyblione, przeto mona go uywa jedynie do obrbki
zgruba. Gdy wynaleziono nowoczesne strugarki profilujce
obwiedniowo koa stokowe, zabrano si z zapaem do zast-
pienia prostoliniowego ruchu noa strugarskiego tam i z po-
wrotem przez jednokierunkowy ruch freza, przyczem zacho-
wano metod profilowania chwytowego. Pierwszy zbudo-
wa tak frezark Warren; buduje j Tow. Akc. Ludwik Loe-
we w Berlinie od r. 1895. W kilka lat potem Beale zbudowa
now frezark, wykonywan przez Tow. Akc. Brown Sharpe,
rnic si znacznie od poprzedniej: pomysy Bealea pobu-
dziy do pewnych ulepsze w obrabiarce Warrena. Wreszcie
francuz Chambon wynalaz nader pomysow metod obrb-
ki k stokowych zapomoc specyalnego freza limakowe-
go i zbudowa maszyn, ktra aczkolwiek zawioda nieco po-
kadane w niej nadzieje, jednak posiada pierwszorzdn
warto konstrukcyjn.
Beale zastosowa do narzynania wrbw dwa wielkie
frezy krkowe z wstawianymi zbami, z krawdziami tn-
eemi 1, 2 i 5. Waciwemi krawdziami profilujcemi s
krawdzie 22 i 2' 2' (rys. 72), prostopade do osi f f i f f.
Frezy te mona nastawia pod dowolnym ktem, odpowia-
dajcym pochyleniu ewolwenty urojonej korony zbatej G-
Bardzo piknym pomysem byo zastosowanie mijania si
kolejnego zbw obu frezw, dziki czemu mog one profi-
lowa rwnoczenie ten sam wrb.
Przez zastosowanie frezw o duej rednicy Beale
uproci znakomicie cay mechanizm obrabiarki. Frezy
obrabiaj odrazu ca dugo zba (rys. 73), wobec czego scu omawia, waka 25 i limaka 4, obracajcego bezpored-
odpada konieczno posuwania ich wzdu tworzcych po-
wierzchni stokowej obrabianego koa. Prawda, e otrzy-
1916
muje si przytein zby z wgbieniem (rys. 74) nieznacznem
wobec znacznej rednicy frezw i nie przedstawiajcych a-
dnych niedogodnoci praktycznych.
Jak widzimy z powyszego opisu, zasada uyta przez
Bealea odznacza si wybitn oryginalnoci. Posiada ona
zmienne pooenie, obrabiarka jest prosta pod wzgldem
Rys. 73. Schemat dziaania obrabiarki Bealea.
budowy i dziaania, wyrniajc si tem od wszystkich in-
nych, w ktrych narzdzie otrzymuje ruch posuwowy wzdu
tworzcych stoka.
Koo obrabiane otrzymuje dwa ruchy obrotowe: okoo
wasnej osi i okoo tworzcej zba urojonej korony zbatej,
-tak, e jego stoek podziaowy toczy si po paszczynie po-
dziaowej hVh korony O.
Koo B jest zamocowane na krtkiem mocnem wrzecio-
nie P, osadzonem w cylindrycznej oprawie LK, umoliwia-
jcej nastawienie koa na dany kt wierzchokowy rF/i = a.
Suwak K mona przestawia na wysoko zapomoc ruby
24, co daje mono umieszczenia wierzchoka stoka po-
dziaowego w centralnym punkcie maszyny V.
Ruch wahadowy koa B wzgldem poziomej osi gVg,
bdcej osi koa profilujcego G i zarazem gwn osi
obrabiarki, jest osignity w nastpujcy sposb: oprawa Kl
wraz z koem B znajduje si na duym suporcie skrtnym IT,
osadzonym na wrzecionie A. Napd daje stale obracajcy
si waek 7, mechanizm z tarcz korbow 8, 9, 10, segment
zbaty 11, koa zbate 12, 13 i 14. Wychylenie wahania re-
guluje przesuwek 9 w tarczy korbowej 8.
Obrt koa B okoo swej wasnej
osi daje wahadowy ruch suportu H. Zawntrzny
Trybik 6 toczy si mianowicie po nie- obwd frezw
ruchomym wiecu 5 duego koa po-
dziaowego D i przenosi ruch za po-
rednictwem k czoowych 15,16,17,
18, waka 19, k rubowych i wre-
szcie stokowych 20, 21. Koa 15, 16, Wgbienie
17, 18 stanowi przekadni zmianow
(Q), ktra ma za zadanie uzgodni
obrt koa G okoo osi Vg i koa 12 okoo Rys. 74. Wgbianie si
osi VT i posiadajcej to samo znacze- frezw przy obrbce.
nie co wstgi stalowe w strugarce Bil-
grama.
Mechanizm podziaowy otrzymuje napd ze skrzynki
zmianowej G i skada si z przekadni zmianowej 22, zapo-
moc ktrej wyznacza si liczb zbw koa obrabianego,
k stokowych 23, nowej przekadni zmianowej (Q) o zna-
czeniu drugorzdnem, ktrej celu nie bdziemy na tem miej-
nio limakowe koo podziaowe D.
Rys. 75 przedstawia oglny widok tej wyjtkowo inte-
 ,N 31 i 32 PRZEGLD TECHNICZNY. 309

resujcej obrabiarki. Na podstawie podanego opisu mona
z atwoci rozpozna gowic z suportem roboczym, mecha-
nizmem podziaowym i t. p. Suport frezowy przesuwa si
po ou. Jest on zaopatrzony w mechanizm do nastawiania
frezw pod nachyleniem wzajemnem.
W obrabiarce Warrena zastosowane zostay dwa frezy
tarczowe, obrabiajce boki dwch ssiednich zbw (rys. 76).
Frezy te dotykaj si zbw profilowanych tylko na czci
czane nastpnie na poprzednich, bd koa gotowe do uyt-
ku, od ktrych nie wymaga si specyalnej precyzyi. Obra-
biarek tych istnieje kilka, dziaaj one wedug rnych me-
tod: strugarka specyalna do obrbki zgruba Brown Sharpea,
Hamiltona, Nardina (wykonywana przez Alzackie Tow. bu-
dowy maszyn dawniej Ducommun), Smith and Cowentry
i inne. Pod wzgldem oryginalnoci metody obrbki i kon-
strukcyjnego rozwizania obrabiarki wyrniaj si z nich:

Rys. 75. Frezarka do k stokowych Bealea. Rys. 77. Schemat dziaania obrabiarki Warrena.

swej dugoci, wobec czego musz otrzymywa posuw w kie- strugarka Dubosca i frezarka Chambona. Wynalazcy wy-
runku wierzchoka stoka podziaowego. W nowej kon- mienieni mieli zamiar stworzy obrabiarki do wykonywa-
strukcyi zostay one zwikszone w porwnaniu z dawnymi, nia na czysto k stokowych, nie udao si im to wszake
a ich ksztat zosta zmieniony na wzr frezw Bealea. dotychczas w zupenoci.
Schemat dziaania obrabiarki jest przedstawiony na W obrabiarce Dubosca, ktra obudzia wielkie zaitere-
rys. 77. Koo obrabiane 1 jest zaoone na wrzecionie 2, sowanie na wystawie w Turynie w r. 1911, zastosowano me-
obracanem zapomoc koa stokowego 3 i 4, osadzonego na tod przyblionego profilowania k stokowych (wykrelno-
waku 5. Na waku tym zaklinowana jest dwignia 6, po- tworze).
czona zapomoc drka 7 z dwigni 8 tej samej dugoci,
1 :
stanowicej cao z segmentem zbatym 9, zazbiajcym
si z pochw zbatkow 11, przesuwajc si wzdu pro-
wadnika 12, 12'. Pochwa 11 jest zaopatrzona w skrt z row-
kiem, w ktrym siedzi przesuwek 14, obracajcy si na czo-
-
piku 13. atwo zrozumie, e przesuwanie pochwy 11 wy-
wouje podnoszenie si lub opuszczanie zbatki 15, obrt
koa 16, osadzonego na waku 17
wraz z tarcz 18, na ktrej znajdu-
je si suporcik frezowy. Segment
kim
zbaty 9 otrzymuje ruch wahado-
wy od wahaka 19, poczonego m
z tarcz korbow. Tym sposobem
obrt powyszej tarczy korbowej
wywouje ruch wahadowy zarwno
koa obrabianego okoo osi aa, jak
i suportu frezowego okoo osi bb.

si W
Wychylenie ostatniego ruchu wa-
hadowego reguluje si zapomoc
nastawienia przesuwka 14.
Opisane obrabiarki Bilgrama;
Grleasona, Bealea i Warrena wyko-
nywuj na czysto koa stokowe,
z mniejsz lub wiksz*dokadnoci.
Mechanizmy poszczeglnych obra-
Rys. 76. Frezy w nowej
obrabiarce Warrena..
i Rys. 78. Frezarka Warrena do k stokowych.
biarek daj przy obrbce bdy, wynikajce z ich dziaania.
Inn kategory bdw stanowi zakadanie k obrabianych W obrabiarce Dubosca (rwnie jak i w maszynie Ro-
na maszyn, szlifowanie noy i t. p. Zbadanie i obliczenie bey Smith w Cowentry) profiluje zby n W, poruszajcy
wszystkich tych bdw przekracza zakres niniejszej pracy1). si prostopadle do paszczyzny rysunku (rys. 79) i opisujcy
Oprcz wymienionych obrabiarek, dajcych gotowe krzyw HK, rozpoczynajc si w punkcie 0.
precyzyjne koa stokowe mniejszych rozmiarw (koa wik-
sze s wykonywane na strugarkach z szablonami), uywane Profil HK jest wypadkow dwch ruchw: przesuwu
s jeszcze inne, dajce bd koa obrobione zgruba, wyko- w kierunku Z i posuwu profilujcego w kierunku Y. Na sche-
macie przedstawionym posuwa daje kooilf, obracane przez
koo grzechotkowe z zapadk $ i opisujce w rwnych od-
') Zainteresowanego czytelnika odsyamy do prac Bartha:
.Grundlagen der Zahnradbearbeitung, oraz Alfreda Galassiniego: K&- stpach czasu kty AB = BC= D=DE=EF=zFG. Daje
gelraederschneidemachinen ohne Schablone. .ono rwne posuwy ab bc = cd=: de = ef= fg. Posuwy
 PBZEGLD TECHNICZNY.
310
w kierunku y daje grne koo Q: s one proporcjonalne do
prdkoci ktowej tego koa, ktra jest zazwyczaj zmienna,
Koo Q jest poczone mianowicie z koem M zapomoc me-
chanizmu dwigniowego MNPQ. Ewnym podziakom
obrotu koa M odpowiadaj malejce podziaki obrotu koa Q:
A1B1 > I?, Ox > > FlG1, jak rwnie posuwy
> /j gv Tak powstaje krzywa HK. Jeli czworo-
Rys. 79. Schemat dziaania mechanizmu profilujcego.
bok dwigniowy posiada ksztat rwnolegoboku, to krzywa
HK jest prost o pochyleniu, odpowiadajcem przekadni
k zbatych. Mona jej uy jako profilu korony zbatej.
Jak widzimy z tego, zagadnienie jest rozwizane czy-
sto empirycznie: profil HK przylega mniej lub wicej do
ewolwenty teoretycznej. Przy wikszej liczbie zbw koa
obrabianego udaje si to bardzo dobrze, naodwrt przy ma-
ej liczbie otrzymuje si profil niedokadny.
W strugarce Dubosca koo obrabiane jest nieruchome.
Jest ono osadzone na wrzecionie mechanizmu podziaowego,
Rys. 80. Schemat dziaania strugarki Dubosca.
ktry dziaa w czasie kolejnych przerw obrbki podczas
obracania koa na nastpn podziak, czyli zb. Schemat
obrbki (rys. 82) jest cile wzorowany wedug rys. 79, z t
rnic, e ruchy ramienia prowadnikowego z suporcikiem
noowym nie s prostoliniowe, lecz obrotowe. W czasie
obrbki narzdzie W przesuwa si wzdu ramienia B, zmie-
rzajc zawsze od lub do centralnego punktu maszyny V. Na-
rzdzie otrzymuje dwa ruchy: w kierunku Y przez obrt ra-
mienia B okoo osi GVL i w kierunku X przez obrt wiel-
kiego paka S, ktry podtrzymuje cay mechanizm obra-
biarki i obraca si okoo gwnej osi pionowej CVD maszyr
1916
ny. Posuw X otrzymuje si zapomoc limaka 22 i koa li-
makowego 23, posuw Y zapomoc limaka 31 i sektora 32.
Waek 13 napdzajcy cay mechanizm posuwowy jest osa-
dzony w paku 8, otrzymuje on powolny obrt w kierunku
Rys. 81. Strugarka Dubosca do k stokowych.
strzaki zegara za porednictwem zapadki 16 i kka 17
i prdki w odwrotnym kierunku za porednictwem limacz-
ka 48 i kka 46. Waek 13 dziaa na posuw X zapomoc
k 18, 19, 20 oraz limaka 22 i zapomoc mechanizmu dr-
kowego MNPQ i k 27, 31, 42 na posuw Y.
Takie jest w gwnym zarysie dziaanie obrabiarki, po-
siadajcej znakomicie opracowane szczegy. Niektre za-
stosowane w niej mechanizmy posiadaj du bezwzgldn
warto uytkow. Z rys. 81, przedstawiajcego oglny wi-
dok strugai"ki Dubosca, mona sobie wyrobi pojcie o jej
budowie.
Ciekawy pomys freza limakowego do obrbki k
Rys. 82. Metoda Chambona profilowania k stokowych.
stokowych da cytowany przez nas poprzednio Ohambon.
Aby otrzyma zwenie zba w miar zbliania si do
wierzchoka stoka, zastpi on profilujc koron przez frez
limakowy ze zmiennem pochyleniem gwintu przy poszcze-
glnych zbach. Ksztat tego freza jest ograniczony przez
powierzchnie rubowe odpowiadajce profilom zewntrznym
i wewntrznym obrabianego koa stokowego (rys. 82).
Frez ten dziaa w podobny sposb jak zwyky frez li-
makowy. Kademu obrotowi freza musi odpowiada prze-
sunicie na jedn podziak koa obrabianego. Posuwowi
roboczemu freza w kierunku dugoci zba musi odpowia-
 N 31 i 32. PRZEGLD TECHNICZNY. 311

da zmiana kta pochylenia osi freza. Waciwych kra- frez kilkakrotnie przez wrby, zmieniajc jego pooenie po-
wdzi profilujcych jest zaledwie dwie, inne skrawaj je- cztkowe.
dynie materya zgruba, wobec czego naley przepuszcza (D. n.)

Z TOWARZYSTW TECHNICZNYCH.
Stowarzyszenie Technikw w Warszawie. Sprawozda- Szkoa zawodowa o charakterze, zwizanym z przemysem
nie z posiedzenia technicznego w d. 26 maja r. b. elaznym, znajdowaa si u nas w warunkach anormalnych.
Przewodniczy zebraniu in. I. Radziszewski. Po przyj- Polskich szk rzemios nie mielimy wcale. Byy one w rkach
ciu porzdku obrad, przewodniczcy zaznaczy, i w skrzynce elementu obcego, ktry, nie liczc si z wymaganiami przemy-
zapyta nic nie znaleziono, za w sprawach biecych odczy- su, wychowywa malkontentw. Szkoy polskie techniczne,
ta list od Senatu Politechniki Warszawskiej z podzikowaniem pozbawione poparcia materyalnego ze strony pastwa i racyo-
za sztandar, ofiarowany przez Stowarzyszenie Technikw. Na- nalnej opieki spoeczestwa, nie miay monoci stan na wy-
stpnie zabra gos p. Gustaw Kamieski i zaznajomi zebra- sokoci zadania. W wyniku jedyna szkoa techniczna im. Wa-
nych z zatwierdzon Ustaw Tow. Przyjaci Politechniki", welberga i Rotwanda, na gruncie warszawskim przynajmniej,
nastpnie wyjania niektre paragrafy ustawy i zachca ze- dostarczaa przemysowi pracownikw, naleycie przygotowa-
branych do zapisywania si na czonkw Towarzystwa, przy- nych do ycia praktycznego. Szkoa ta jednak, o poziomie nau-
czem wyrazi nadziej, e nowoutworzone Towarzystwo znaj- kowym wyszym, moga zapenia tylko niektre luki w prze-
dzie siedzib swoj w gmachu Stowarzyszenia, korzystajc bez- myle. Wychowankw innych szk, ktrych programy nie li-
interesownie z jednego z licznych lokali. Z kolei zabra gos czyy si z wymaganiami przemysu, rzadko spotykamy na od-
in. Feliks Kwaskowski, wygaszajc odczyt na temat: powiednich stanowiskach.
Technika broni wspczesnej". Liczbowe dane, dotyczce niektrych pracownikw w me-
talowych fabrykach warszawskich, wyranie, wypuklaj zjawi-
Ze wzgldu na obszerny materya prelegent zastrzeg si, sko powysze: na 126 majstrw w 27 fabrykach byo 116 bez
e wiele rzeczy pobienie zmuszony bdzie traktowa, pomi- wyksztacenia szkolnego, 10 tylko z wyksztaceniem; z liczby
mo to jednak w odczycie zamkn zdoa caoksztat, zapo- 10-ciu szko zawodow za granic skoczyo 6-ciu, 4-ch za
wiedziany tytuem. Zwaszcza karabiny wojskowe uywane w kraju, t. j . okoo 3%-
obecnie we wszystkich walczcych pastwach byy omwione Podobny stan rzeczy odbi si moe w przyszoci nad-
i pokazywane na licznych przezroczach. Prelegent zaznajomi zwyczaj \ijemnie na naszym przemyle, o ile szkolnictwo za-
zebranych z uywanemi obecnie kulami i ich dziaaniem, wy- wodowe nie bdzie zreorganizowane w myl wymaga tego
jani, jakie i dlaczego uywane s kalibry karabinw, wpyw przemysu. Chcc wic wskaza wytyczn dla reorganizacyi
siy odrzutu na kaliber i konstrukcy broni, rodzaje zamkni szk zawodowych, przedewszystkiem rozejrze si naley w da-
i magazynw, celowniki, wreszcie w ta.blicy da zestawienie ty- nych statystycznych, dotyczcych przemysu elaznego i po
pw i dziaania uywanych broni. Nastpnie wyjanione zo- krewnych z nim gazi z lat ostatnich.
stao dziaanie i opisane byy systemy karabinw maszyno-
wych, mianowicie Schwarzlose, Hotchkin, Maxim, Vickers Przemys wglowy.
i inne. Przeszedszy do artyleryi, scharakteryzowa prelegent
rnice w dziaaniu i zastosowaniu pociskw, a wic granaty, Wytwrczo wa- Przywz z Rosyi Przywz z Grn.
szrapnele i bomby fugasowe. Wyjaniajc rnice pomidzy Eok sna tys. tonu tys. tonn lska tys. tonn
armat, haubic i modzierzem, wskaza na zakres ich zastoso-
wania i skoczy przedstawieniem i omwieniem francuskiej
armaty 75-milimetrowej, austryackiej t. zw. 8-centymetrowej 1900 4109,1 874
1910 5468,7 960
polowej i granatnika niemieckiego, szczeglnie zwracajc uwa- 1911 5769,9 794
g na zmienny odrzut tego. 1912 6315,4 1008
1913 6833,5 88 ' 1283
W dyskusyi zabierali gos pp. Trylski, Radziszewski i Sam-
borski, przyczem prelegent obieca przychyli si do dania Przemyl elazny.
zebranych i cig dalszy odczytu o broni stosowanej we flocie, a) Ruda.
wygosi na jednem z najbliszych posiedze pitkowych.
Wniosku adnego nie zgoszono, posiedzenie wic na tem zo- Bok Wytwrczo wasna Przywz z Rosyi
stao zamknite. mil. pud. mil. pud.

Sprawozdanie z posiedzenia technicznego w d. 9 czerwca r. b.

Przewodniczy p. St. Kossuth; sekretarzem by p. Ig. Radzi- 1900 29,5 15,2
1909 7,5 15,8
szewski. Protok nie by odczytany, gdy w tym tygodniu 1910 10,1 17,3
Przegld Techniczny nie wyszed. W skrzynce zapyta" nic 1911 15,7 27,4
nie znaleziono. W sprawach biecych" p. M. Chorzewski od- 1912 17,9 30,5
czyta: 1) zawiadomienie Kooperatywy Stowarzysze War- b) Surowiec.
szawskich" o przyjmowaniu zamwie na wgiel kamienny
przez Kooperatyw; 2) list Towarzystwa pomocy ofiarom woj- Wytwrczo wa- Przywz z Eosyi Przywz z zagrani-
ny o zorganizowaniu odczytu p. H. Eilego p. t.: Opieka nad Rok sna mil. pud. mil. pud. cy mil. pud.
inwalidami, e szczeglnem uwzgldnieniem ich powrotu do
pracy i zaj zawodowych"; 3) o utworzeniu Komitetu Wy-
1909 13,2 0,1
borczego Technikw, do ktrego weszli od Stw. Technikw 1910 15,3 7,3 0,1
pp.: Alfons Kuhn, Jan Rogowicz, Wacaw Paszkowski, Ignacy 1911 21,2 7,5 1,0
Gruszczyski, Stan. Manduk, Tomasz Rukiewicz; od Kasy po- 1912 23,9 7,9 1,6
mocy dla technikwp. F. Puawski, oraz przedstawiciel sena- 1913 25,5
tu Politechniki Warszawskiej. Przewodniczcym jest p. J. Ro- Obrt elazem.
gowicz, sekretarzemp. S. Manduk. W nastpstwie zabiera
Wywz do Wywz Przywz Przywz
gos p. Rukiewicz, dajc w imieniu Komitetu Wyborczego
Rok Rosyi zagranic z Rosyi z zagranicy
Technikw wyjanienia w sprawie ordynacyi wyborczej. Po mil. pud. mil. pud. mil. pud. mil. pud
tych wyjanieniach szereg czonkw dawa zapytania, z prob
wyjanie pewnych wtpliwoci. 1901 7,3 1,0 1,7
Nastpnym punktem porzdku dziennego by odczyt 1909 4,3 3,4 0,3
p. Jzefa Barana na temat: 1910 6,0 0,1 2,9 0,4
1911 7,2 0,1 4,5 0,4
Szkota zawodowa a przemys elazny". 1912 5,5 0,1 5,5 0,4
 312
Obrt maszynami.
Wywz Wywz Przywz Przywz
Rok do Bosy zagranic z Rosy i z zagranicy
tys. pud. tys. pud. tys. pud.
1901 451,5 6,9 92,0
1909 505,1 21,7 330,6
1910 688,2 29,4 332,2
1911 764,1 24,1 370,9
1912 903,0 19,1 553,7
- Z liczb przytoczonych wyej dadz si wyprowadzi wnio-
ski nastpujce:
1) Przemys nasz w tym stanie, w jakim istnia w latach
ostatnich, wglem krajowym zadowoli si nie mg i by zmu-
szony sprowadza go skdind.
2) W r. 1900 ilo rudy wyprodukowanej przewyszaa
ilo przywiezionej o 95/0. Z biegiem czasu produkcya wasna
zmniejszaa si, natomiast przywz si zwiksza, tak, e
w r. 1912 przywz rudy przewysza produkcy jej wasn ju
o 72/0.
3) Produkcya surowca wasnego dotychczasowy nasz prze-
mys te nie mg si zadowoli i sprowadza go z poza granic
kraju w ilociach znacznych.
4) W dziedzinie przemysu elaznego obrt z Rosy b'y
znaczny, z zagranic bardzo saby, przyczem wywz do Eosyi
obnia si, przywz natomiast z Rosyi wzrasta powanie.
5) W dziedzinie maszyn, jakkolwiek wywz wzrasta, jed-
nak w przywozie istnieje stale powana nadwyka w stosunku
do wywozu.
Go si tyczy metali innych, to zaznaczy naley, e mie-
dzi oraz oowiu nie posiadamy wcale. Produkcya cynku wy-
starczaa na wasne zapotrzebowanie kraju. Produkcya ta wy-
nosia rednio 600 tys. pudw rocznie.
Jednem sowem, prelegent konstatuje, e surowcw wa-
snych, na ktrych mgby oprze si przemys nasz elazny,
nie posiadamy w iloci dostatecznej; posugiwa si musimy
tak wglem, jak i surowcami zagranicznymi.
Wnioski powysze daj nam mono zoryentowania si,
w przyblieniu przynajmniej, po jakiej linii pjdzie rozwj na-
szego przemysu elaznego w przyszoci. Przemys ten wobec
braku wasnych surowcw sta si musi przetwrczym. Roz-
wija si bd mogy te przedsibiorstwa, ktre podnios wy-
twrczo na wyszy poziom techniczny. W tych warunkach
KRONIKA BIECA.
Gitki wa pdniowy syst. T-wa Uni-
ted Manufaeturing Co. Dla nadawania stae-
go ruchu obrotowego narzdziom rcznym,
przeznaczonym do pracowania i przesuwania
we wszelkich moliwych kierunkach, T-wo
United Manufacturing Co. w Kansas City
w St. Zjedn. Ameryki Pn. buduje way
gitkie, skadajce si z nastpujcych cz-
ci: pochwy szczelnej napenionej olejem,
sprzga uniwersalnego i spryny zwojowej,
oraz tulei teleskopowej. Zespolenie tych
wszystkich czci ma na celu nadanie jak
najwikszej gitkoci waowi.
Jak wida z zaczonego rysunku, za-
poyczonego z Iron Age, sprzgo uniwersal-
ne A jest umieszczone od strony silnika
napdowego, pomidzy sztywnemi czcia-
mi B wau, ktry si czy z jedn poow
tulei teleskopowej C. Druga poowa tej tulei
osadzona jest na drugiej czci D wau, z kt-
r bezporednio jest poczone pierwsze ogni-
wo waciwego wau gitkiego.
Cz D wau przechodzi przez ko-
mor JE, stale napenion olejem, i przez
umieszczon w tej komorze spryn zwo-
jow, opierajc si z jednej strony na na-
sadce tulei teleskopowej 0, z drugiej strony
na krku, obracajcym si na kulkach, a po-
przez ten ostatni na masywnej czci L. Na
tej ostatniej osadzone s rurki spryste,
obejmujce gitk cz wau, zarwno jak
i rurka szczelna, nieuwidoczniona na rysun-
ku, ktra suy za powok dla wau i po-
przednich rurek.
Drugi koniec gitkiej czci wau za-
Przekrj wau gitkiego
opatrzony jest rwnie w masywn cz F z komor dla oleju.
PRZEGLD TECHNICZNY. 1916
szkoa zawodowa, bezspornie, odegra musi rol dominujc.
Tylko przez szko bdziemy mogli, zdaniem prelegenta, pod-
nie wydajno pracownika w dziedzinie przemysu. Nie ulega
wtpliwoci, e wydajno ta bdzie tem wiksza, im dany pra-
tys. pud.
cownik posiada bdzie mniej, lecz gruntownych wiadomoci,
794,8 ktre ze szkoy wyniesie. Stajemy wic wobec hasa specyali-
1314,8 zacyi szkoy zawodowej o charakterze, zwizanym z przemy-
1760,4 sem -elaznym. Pod hasem powyszem opracowa naley
2067,6 program tej szkoy.
2067,9
Przedtem jednak szkolnictwo domaga si reformy ogl-
nej, ktrej punkty zasadnicze stanowi:
1) obnienie opaty za nauk do minimum;
2) wytworzenie staego personelu nauczycielskiego w da-
nej szkole, co da si osign przez dobre wynagrodzenie i za-
bezpieczenie na wypadek choroby oraz staroci;
8) zaopatrzenie szkoy w pomoce naukowe, bibliotek fa-
chow oraz tablice wykadowe. Poniewa jednak nasza litera-
tura techniczna jest nadzwyczaj biedna, przeto naley przez
ogaszanie konkursw i wyznaczanie nagrd za dziea specyal-
ne w zakresie popularnym pobudzi szerszy og fachowcw
do pracy twrczej w tym kierunku;
4) skrcenie czasu nauczania w szkole;
5) poniewa szkoa zawodowa prywatna jest bd co bd
przedsibiorstwem, przeto reforma powysza w tej szkole po-
myle si nie da. Naley wic reorganizacy szkolnictwa za-
wodowego zacz od uspoecznienia tego szkolnictwa;
6) dla szk zawodowych wieczorowych palc reform
jest wydanie prawa zwyczajowego (o innem ze wzgldu na wa-
runki na razie mowy by nie moe), na mocy ktrego kady
majster lub fabrykant posyaby terminatorw do szkoy w pe-
wnych godzinach dziennych bez potrcania z pracy zarobkowej
za te godziny. Sdz, e odezwanie si w sprawie powyszej
tak powanych instytucyi spoecznych, jak jest Stowarzysze-
nie Technikw i Towarzystwo Przemysowcw, odbije si na-
leytem echem wrd szerszego ogu, a przedewszystkiein
wrd sfer zainteresowanych; palca wic reforma w krtkim
czasie mogaby wej w ycie.
W dyskusyi zabierali gos pp.: W. Brandel, M. Chorzew-
ski, I. Chrzanowski, I. Dbrowski, L. Knauff, H. Korwin-Kru-
kowski,. E. Meyer, F. Sokal i S. Twardo. Po dyskusyi, z powo-
du wyczerpania porzdku dziennego, posiedzenie zamknito.
1. R.
z rczk G i oyskiem kulkowem, na ktrem si obraca stokowa
obsada H dla narzdzi. Sam wa gitki skada si z nastpujcych
kolejno po sobie ogniw stalowych i z bronzu walcowanego, poczo-
nych z sob sworzonkami.
Spryna natajca R ma za zadanie zapobiega grze pomi-
dzy^ rzeczonemi ogniwami, a prcz tego, da mono waowi wydu-
ania si w razie skrzywienia, w celu uniknicia nadmiernego tarcia
pomidzy waem a rurkami ochronnemi. Wyduenie to poci-
ga z drugiej strony za sob ciskanie spryny B i zblianie dol-
nej^ poowy tulei C do masywnej czci L, co sprawia, i pewna
ilo oliwy przedostaje si z komory E do' rurek otaczajcych wa
i smaruje je.
Dodanie zcza uniwersalnego A zwiksza podatno wau; sta-
je si. Dowiem moliwem przeniesienie ruchu obrotowego pod ktem
wzgldnie ostrym, nie wyginajc wau, a przez zespolenie krzywoci
wau z nachyleniem zcza uniwersalnego sprowadzenie narzdzia
do zupenie^ dowolnego pooenia przy znacznie mniejszej dugoci
gitkiej czci wau ni w tym wypadku, gdyby czci B i D byy
z sob poczone sztywno.
W sprawie nawozw pomocniczych. Gos narodu11 z d 2
lipca _r._b. podaje prospekt, rozesany przez Bank Krajowy Gali-
cyjski i Bank przemysowy, zapraszajcy do subskrybcyi na kapi-
ta zakadowy fabryki nawozu azotowego z azotu powietrza. Fabry-
ka projektowana ma produkowa azotan amonowy sposobami, opa-
tentowanymi przez prof. Ign. Mocickiego. Podobna fabryka ju od
lat piciu istnieje w Szwajcaryi. Przedsibiorstwo to moe mie du-
przyszo, gdy nie ulega wtpliwoci, i po wojnie zapewne
przez czas duszy trudno bdzie o nawozy azotowe z dawnych r-
de. Susznie te podkrela Gos Narodu" due znaczenie dla rol-
nictwa tego nowego przedsibiorstwa krajowego, ktre ma si oprze
na kapitale polskim. Mona przypuszcza, i mimo zniszczenia kra-
ju znajdzie si na ten cel dostateczna ilo funduszw, ktra p o -
zwoli utrzyma i t -placwk w naszych rkach.
6. R.
 JM 31 i 32. P R Z E G L D TECHNICZNY. 313

ELEKTROTECHNIKA.
Elektryfikacya wsi i widoki na przyszo u tej dziedzinie dla Krlestwa Polskiego.
Napisa Jan Tymowski, n.
(Cig dalszy do str. 285 w M 27 i 28 r. b.)

Mocka. Daleko wiksze zastosowanie znalaza elek- nowszego systemu moearni z napdem elektrycznym po-
tryczno przy mocce, naley to przypisa temu, e mog trzeba zaledwie 10,5 godzin. Naley tu jednake zaznaczy,
z niej korzysta nie tylko wiksi i mniejsi waciciele, ale na- e nie ley bynajmniej w interesie elektrowni okrgowej
wet i wocianie. Motor elektryczny zapomoc przekadni przyczenie tak duego silnika napdowego, jak wskazany
pasowej napdza mocarni. Wielko silnika zaley od wiel- w ostatniej kolumnie tablicy III. rednia roczna liczba go-
koci moearni i waha si w granicach od 5 do 35 k. m. Naj- dzin pracy takich motorw jest maa, a dua liczba ich przy
odpowiedniejsza liczba obrotw dla wikszych silnikw jednoczesnej pracy wymaga zbyt duych rezerw zespou ma-
1000 na minut, dla mniejszych1500. Ze wzgldu na to, szyn elektrowni, ktre nie s naleycie wyzyskane. (Z po-
e obsuguj motory niefachowcy, naley stosowa moliwie wyszych wzgldw elektrownie okrgowe ograniczaj moc
proste konstrukcye: a wic mniejsze motory krtko zwarte, silnikw przyczanych).
wiksze tylko z rozrusznikiem metalowym bez podnoszenia W wikszych majtkach opaca si posiadanie caego
szczotek i krtkiego czenia piercieni, gdy obsuga zwy- kompletu moearni do swego wycznie uytku. Dogodn
kle o tem zapomina. Rozruszniki z pynem nie nadaj si jest zwaszcza mocka w polu, zaoszczdza si wtedy na
z powodu koniecznoci kadorazowego wylewania pynu liczbie budynkw i na zwzce zboa do nich. W takich wy-
przed wyjazdem w pole i nalewania go po przybyciu na padkach sie wysokiego napicia rozprowadza si po polach,
miejsce pracy. do miejsc, gdzie maj sta sterty i gdzie ma si mci.
Wydajno mocki zalena jest od tego, czy zboe jest Transformator ruchomy obnia wysokie napicie sieci na
suche, czy wilgotne, i od tego jak duga i cika jest soma napicie motoru, umieszczonego w budce na wzku.
w stosunku do ziarna. Spotrzebowanie energii wynosi red- Posiadacze mniejszej wasnoci tworz kooperatywy
nio od 8 do 10 kW-godz./tonn zboa x ). w celu eksploatacyi moearni, jestto bardzo rozpowszech-
Spotrzebowanie energii w zalenoci od rodzaju zboa nione w Niemczech i w Czechach. Wtedy bardzo wane jest
w kW-godz./tonn 2 ): ustalenie pewnego porzdku, w jakim czonkowie korzystaj
dla yta 9 15 z moearni, a to w celu uniknicia nieporozumie. W Cze-
pszenicy 8 13 chach przyjto, e w pocztkach kampanii mocki kady
owsa . . . . . . G 10 czonek ma prawo uywa mocarni okrelony przecig
jczmienia . . . . 7 11 czasu, proporcyonalny do wielkoci posiadanego obszaru zie-
grochu 8 mi, pniej obowizany jest odda j temu, kto po nim mo-
mieszanki . . . . 5,6 - 9. carni zamwi. Grdy w ten sposb mocarnia obejdzie
Przy obliczaniu energii, potrzebnej do mocki, radzi wszystkich czonkw, mona j drugi raz uywa ju bez
Wallem przyjmowa spotrzebowanie energii rednio od 9 ogranicze co do czasu mcenia.
do 11,2 kW-godz./mrg pola, obsianego zboem. Zalety mocki elektrycznej w porwnaniu z parow s
3
Na tablicy III ) przedstawiona jest potrzebna liczba go- nastpujce:
dzin pracy ludzkiej dla orni ocenia, oczyszczenia i nasypania 1) staa mono natychmiastowego uruchomienia;
do workw 1000 kg zboa w zalenoci od sposobu mocki. 2) oszczdno w obsudze;
Przy mocce rcznej potrzeba na wykonanie wyej wymie- 3) bezpieczestwo pod wzgldem poaru;
nionych prac 104 godzin pracy ludzkiej, przy mocce z kie- 4) atwo przewoenia lokomobili elektrycznej;
ratem41,4, przy elektrycznej26,4, przy zastosowaniu naj- 5) rwnomierno biegu.
W rolnictwie nieraz deszcz uniemoliwia prac w po-
') H a r a l d W a l l e m . D i e Elektrizitilt i n d e r a n d w i r s c h a f t u n d lu, aeby zaj ludzi, mona w cigu kilku minut urucho-
d e r e n Be7Aehungen zu Tleberlandzentralen. mi moearni, wczajc silnik elektryczny, gdy tymczasem
2
) N a c h r i c h t e n d e r Siemens-Sekuckertwerke, r o k 1912.
3
) K, K r o m e . D i e erweiterte A n w e n d u n g d e s elektrischen lokomobila wymaga kilku godzin czasu do rozpalenia ognia
B e t r i e b e s i n der Landwirtsctaaft. E. T. Z, 1908. pod kotem i ogrzania wody. Przy mocce elektrycznej nie

Tabl. III. Zestawienie potrzebnej liczby godzin,pracy ludzkiej w zalenoci od sposobu mocki.

Mocarnia z silni- Mocarnia z oczyszcza-

Mocarnia kierato- kiem elektrycznym czem, pras i podno-
P r a c a rczna
wa z mynkiem o mocy 20 k. m. nikiem. Silnik elektr.
o mocy 60 k. m.

E o d z a j p r a c y .9 " 3 V a..
W)
3 o i 3
o o o O T3
60 bo 1/5 W) p)
ca-1
N O
8 1 ca " ^
8 |
O C3

Mcenie . . . . 22 66 6') 3,5 21,0

Oczyszczanie . . . 10 20 3 0,8 2,4 10 0,9 14,4
35 0,3 10,5
Sypanie do workw 3 6 2 3,0 6,0

Odgarnianie somy 3 12 4 3,0 12,0 12

Ogem 104 Ogem 41,4 Ogem 20,4= Ogem 10,5

godzin godzin godzin godzin
') i dwa konie.
 314 PRZEGLD TEOHNIOZNY.

potrzeba dowozi wgla i wody, przez co zaoszczdza si za- na to, gdy liczniki s zbyt naraone na wstrznienia i prd-
przg i ludzi, wanem to jest zwaszcza przy mocce w polu. ko si psuj.
Od iskier z komina lokomobiii czsto wynikaj poary, Kolejki elektryczne. W ostatnich czasach zaczto bu-
dlatego te niemieckie towarzystwa ubezpiecze pozwalaj dowa polowe kolejki elektryczne dla przewoenia zboa,
ustawia lokomobile w odlegoci 10 m od stod i stert, wy- ziemniakw, burakw. Opacaj si one zwaszcza dla wik-
maga to duszego pasa, ktry przy mocce na deszczu prd- szych gospodarstw przemysowych, posiadajcych cukro-
ko si niszczy. wnie, gorzelnie, browary, tartaki. Zaleca si budowa je jak-
Niemniej wan zalet jest rwnomierny bieg silnika najprociej i najtaniej, aeby zaprowadzenie ichnie byo po-
i wskutek tego lepsza wydajno mocki. Jak wykaza Ben- czone z duym nakadem. Istniejce kolejki konne lub
sing1), mocka przy napdzie elektrycznym jest wydajniej- parowe daj si przerobi na elektryczne wzgldnie maym
sza o 3% od parowej, o 8% od mocki kieratem, a o 13V20'/0 kosztem przez dodanie napowietrznego przewodnika zasilaj-
od rcznej cepami. cego i poczenie szyn dla lepszego przewodnictwa zczami
Silnik elektryczny nadaje si rwnie do napdu myn- miedzianemi. Zawieszenie przewodu roboczego dla tanioci
kw do oczyszczania zboa, sieczkarni, krajaczy burakw, wykonywa si na izolatorach, umocowanych na supach dre-
rutownikw, gniotownikw ziemniakw, wycigw do zbo- wnianych.
a i siana, wirwek i malnic, pomp. S zbudowane nawet Owietlenie elektryczne. Mniejsze zastosowanie znaj-
przyrzdy do strzyenia owiec, oraz aparaty do dojenia krw duje na wsi owietlenie elektryczne, przypisa to naley te-
z napdem elektrycznym. Na tablicy IV2) zestawione s mu, e wieniak, rano wstajc, spa si kadzie wczeniej.
najczciej uywane maszyny rolnicze oraz podana moc sil- Instalacye owietleniowe w wiejskich domach mie-
nikw, potrzebnych do ich napdu. szkalnych wykonywa si w ten sam sposb co w miecie,
t. j . zwykle po wierzchu w rurce izolowanej, w miejscach
Tabl. IV. Moc silnikw do napdu maszyn rolniczych. wilgotnych, jak piwnice, przewodnikiem goym na izolator-
kach, lub jeeli pomieszczenia s nizlde, przewodnikiem
Eodzaj maszyny
Moc silnika nap- w penej gumie na rolkach okapowych. Duej starannoci
dowego w k. m. w wykonaniu wymagaj instalacye owietleniowe w staj-
niach, oborach. Poniewa gazy i kwasy z obornika niszcz
Mocarka mniejsza z przetrzsaczem . . . . i. przewodniki i ich izolacye, uywa si goych elaznych prze-
Mocarka z przetrzsaczem i oczyszczaniem. . 4-5 wodnikw pocynowanych, umocowanych na izolatorach.
Mocarka z pojedyczem oczyszczaniem . . . 7,5 Wyczniki hermetyczne s specyalnej konstrukcyi: sam
Mocarka z pras, podnonikiem i mynkiem
do oczyszczania zboa . . . . . . 25-35 aparat wyczajcy znajduje si w oprawie porcelanowej,
Pugi elektryczne 40 90 szczelnie zamknitej i umieszcza si u gry, wycza si prd
Mynki do czyszczenia zboa 1-3 odizolowanym prtem elaznym z dou. Czasami te wy-
Prasa do somy 6 konywaj instalacye, umieszczajc przewodniki do wyczni-
Sieczkarnia 2-3
Gniotownik do ziemiakw 0,5-2 kw i sam aparat nazewntrz budynku, przewodniki za do
amacz makuchw 0,5-1 lampki prowadzi si nad stropem obory lub stajni, tak, e
Krajacz burakw 1-2,5 w budynku jest tylko sama armatura.
rutownik 2-3
Wirwki i malnice 0,53 W stodoach i spichrzach instalacye zwykle wykonywa
Wycig workw 1-3 si w rurce izolowanej.
Pompa do wody, gnojwki 1-1,5 Jedn z gwnych zalet owietlenia elektrycznego jest
jego bezpieczestwo pod wzgldem poaru, to te zagranic
Liczba silnikw i ich moc. Jeeli sobie zadamy pytanie, towarzystwa ubezpiecze obniaj premie od budynkw
ile motorw i o jakiej mocy potrzebuje posiadacz wikszej owietlonych elektrycznoci.
wasnoci, to, jak wykazaa praktyka na Zachodzie, trzy sil- Elektrokultura3). W XIX wieku zauwaono, e prd
niki w zupenoci wystarczaj. Jeden o mocy od 10 do 20 elektryczny wywiera dodatni wpyw na rozwj rolin; ta no-
k. m., umieszczony w budce na wzku do napdu mocarni wa dziedzina zastosowania elektrycznoci nosi miano elek-
i prasy, drugi silmk o mocy od 1 do 3 k. m. na noszach do trokultury". Pierwsze badania naukowe Semstroma, profe-
napdu maszyn do przygotowywania paszy, pomp do wody sora fizyki w Helsingforsie, wykazay, e jeeli jeden biegun
1 gnojwki i wreszcie trzeci may motorek o mocy od /2 do maszyny influencyjnej uziemi, a drugi poczy z sieci
1

2 k. m. do napdu mleczarni, o ile ona w majtku si znaj- przewodnikw, rozpostartych w wysokoci 40 cm nad polem
duje. obsianem tytoniem i puszcza w ruch maszyn przez kilka
4
Dla wocianina najodpowiedniejszy jest jeden silnik godzin w cigu dwch miesicy, to rolina zyska 38% ) na
o mocy od 3 do 5 k. m., a to z tego wzgldu, e taki motor wadze, w porwnaniu z rolin, wyhodowan w warunkach
da si uy do napdu maszyn rolniczych jak wikszych tak normalnych.
mniejszych. Wszystkie one s wzgldnie rzadko i zbyt krt- Niemiecki badacz dr. Pringsheim wykaza, e u malin,
ko w czynnoci, aeby opacao si postawienie specyalnych poziomek i burakw cukrowych pod wpywem elektrycz-
silnikw do ich napdu. noci wzrasta zawarto cukru o kilka %.
Przy motorach trjfazowych wspczynnik wydajnoci Korzystne wyniki day si osign tylko, gdy ziemia
przy zmianie obcienia z poowicznego na pene, albo przy bya wilgotna, przy suchej glebie elektryczno nie wyka-
przecianiu silnika, zmienia si zaledwie o %, nie traci si zywaa adnego wpywu. Lepsze wyniki osigano na ziemi
wic wiele, napdzajc motorem o wikszej mocy mniejsz o wikszej kulturze. Dla ziemniakw zasadzonych w ogro-
maszyn lub odwrotnie. dzie przyrost pod wpywem elektrycznoci wynosi 76,2?^,
Go si tyczy samej konstrukcyi silnikw, to dla mocy dla zasadzonych w polu24,3$, dla burakw w ogrodzie
od 0,3 do 3 k. m., s one zmontowane na noszach z rur ela- 65,3, w polu 31,7$4). Widzimy wic, e elektrokultura ma
znych, sani silnik jest szczelnie zamknity dla ochrony od wiksze widoki na zastosowanie w ogfodownictwie, ni w rol-
wilgoci i kurzu. Silniki o mocy od 2,5 do 5 k. m. nieraz s nictwie. Szerszemu zastosowaniu elektrokultury staa na
montowane na sankach drewnianych, okutych blach ela- przeszkodzie zarwno nieudoskonalona konstrukcya maszyn
zn. Motor o otwartej konstrukcyi wraz- z rozrusznikiem influencyjnych, jak i to, e przewodniki byy umieszczone
znajduje si w skrzynce blaszanej lub drewnianej, zaopa- za nizko, bo w odlegoci 40 cm od ziemi, uniemoliwiao to
trzonej w grnej pokrywie w otwory wentylacyjne. Motory zupenie dostp do rolin. Sie przewodnikw bya zbyt g-
od 5 k. m. wyej s umieszczane na wzkach 4-koowych. sta i z tego powodu droga. Anglicy usunli pomylnie te
Niekiedy na takim wzku znajduje si i licznik, zwaszcza przeszkody, tak, e przewodniki mona byo umieci w wy-
bywa to przy mocarniach, nalecych do kooperatyw, nie- sokoci 45 m nad ziemi, a w odlegoci 10 m od siebie.
ktre jednak elektrownie okrgowe niechtnie zgadzaj si Przy tego rodzaju prbach otrzymano z caych pl za-

') Harald Walleni. Die Elektrizitiit in der Landwirtscbaffc und 3

) E d w a r d Potempski. Wyniki stosowania eloktrokultury. Prz
dere Beziehungen zu Ueberlandzentralen. Techn.'l9n.
) Kachricliten der Siemens-Schuckertwerke, rok 1912. 4
) K. Wernicke. Elektrizitat i n der Landwirtscliaft.
 31 i 32. PRZEGLD TECHNICZNY.
sianych, pszenic i jczmieniem plon od 30$ do 40$ obfitszy.
Koszta urzdzenia wynosiy okoo 45 mk./mrg, a koszta
prdu okoo 1,7 mk./mrg.
Zupenie naukowego objanienia zjawisk elektrokultu-
ry niema, s tylko rne przypuszczenia. Nie wszyscy r-
wnie badacze otrzymywali tak dodatnie wyniki przy zasto-
Prawa Kirchhoffa dla prdw zmiennych.
Napisa T. M. Arlitewicz, in.
(Dokoczenie do str. 287 w M 27 i 28 r, b.)
Drugie prawo Kirchhoffa.
Wyobramy sobie jakikolwiek zamknity obwd, w kt-
rym dziaa w jednym dowolnie obranym kierunku szereg
zmiennych elektromotorycznych si o najwikszociach:
Ev E2, E3 i t. d. z ktami opnie wzgldem E w wykre-
sie wektorowym: cpx = (Ev E2), <p2 = C^i ^s) i * d. Oznacza
to bdzie, e jeeli w pewnym momencie elektromotoryczna
sia Ett ma swoj
j najwiksz warto w kierunku, dajmyjy na
t k i zegarka,
to, strzaki k to elektromotoryczna
l k t t y i
sia E 2
b d i
bdzie
posiadaa j j i k 2
kk
T swoj najwiksz warto w tyme kierunku
sekund pniej, elektromotoryczna sia E%
T drugie prawo Kirchhoffa.
o tp2 X sekund pniej i t. d.
Wyobramy sobie sum wektorw, oznaczajcych naj-
wikszoci tych elektromotorycznych si dla dowolnie obra-
nego kierunku w obwodzie i sum wektorw, oznaczajcych
najwikszoci iloczynw z prdu przez opr omiczny kadej
oddzielnej czci obwodu dla tego kierunku. Dla chwilo-
wych wartoci drugie prawo Kirchhoffa ustanawia tak za-
leno, e algebraiczna suma elektromotorycznych si dla
dowolnego kierunku w obwodzie rwna si algebraicznej
sumie iloczynw z prdu przez opr omiczny kadej od-
dzielnej czci obwodu dla tego kierunku.
Uprzytomniwszy sobie, e omawiane algebraiczne sumy
odpowiadaj rzutom omawianych wektorowych sum na lini
czasu, moemy zdefiniowa drugie prawo Kirchhoffa w ten
sposb:
Suma wektorw, oznaczajcych najwikszoci elektro-
motorycznych si w obwodzie, rwna jest sumie wektorw,
oznaczajcych najwikszoci iloczynw z prdu przez opr
omiczny kadej oddzielnej czci obwodu. Obie te su-
my maj by wzite dla jednego dowolnego kierunku
w obwodzie.
Nim przejdziemy do zastosowania prawa powyszego
do przykadu, pozwol sobie przypomnie o roli, jak od-
grywa w obwodzie prdu zmiennego elektromotoryczna
sia samoindukcyi. Niechaj aparat elektromagnetyczny,
przez ktry przepywa prd zmienny, posiada stay wsp-
czynnik samoindukcyi S (jest to ilo skojarze pola magne-
tycznego aparatu z jego zwojami przy zmianie prdu o je-
den amper). Chwilowa warto elektromotorycznej siy sa-
moindukcyi w kierunku prdu, na zasadzie prawa induk-
cyjnego,
a di
e
'--Sdt'
rwna si iloczynowi ze wspczynnika S i szybkoci
zmniejszania si prdu.
Jeeli chwilowa warto prdu w jakimkolwiek kie-
runku w aparacie jest.
i = J sin t,
to chwilowa warto elektromotorycznej siy samoinduk-
cyi w tyme kierunku
es = -8J-7p cos -yt = fifj-y sin [^ ~Y)
t Sm
' \~T TJ'
gdzie 2jt
Es = SJ
T czynu Jy Bt bdzie jednoczesna z najwikszoci Jx, i naj-
Gdy w pewnym kierunku prd osiga w aparacie swo-
315
sowaniu elektrokultury. Delegat ministeryum rolnictwa na
zebraniu oglnem rady rolniczej w Niemczech, wnis wnio-
sek, eby przez dostarczenie odpowiednich rodkw popie-
ra badania w tej dziedzinie przez instytucye naukowe, ale
w majtkach, prywatnych nie naley jeszcze urzdza insta-
lacyi. (C. d n.)
j najwikszo J w momencie, kiedy -= t = ., t. j . kiedy
rp Ji
t = , to es osiga swoj najwiksz warto Es w tyme
kierunku w momencie pniejszym, t. j . kiedy
2% % __ T T
= albo * . S T
T' ~2
Linia czasu musi mija wektor najwikszoci eiektro-
motorycznej siy samoindukcyi o I I = sekund
pniej (wier okresu), anieli wektor najwikszoci prdu.
Wemy jeden z prostszych przykadw i zastosujmy
Rys. 12.
W aparacie samoindukcyjnym o wspczynniku 8(rys. 12)
i w poczonym z nim szeregowo aparacie bezindukcyjnym
o oporze B ma by wywoana najwikszo prdu /. Jak
wielka powinna by sia elektromotoryczna E w kierunku
LSRK?
Linia czasu mija wektor najwikszoci iloczynu JB
w momencie mijania wektora najwikszoci prdu J, gdy
wektor najwikszooi elektromotorycznej siy samoinduk-
cyi Es bdzie mijany o wier okresu pniej. Na zasadzie
drugiego prawa Kirchhoffa wektor najwikszoci elektromo-
torycznej siy E powinien mie taki kierunek i tak wielko,
aby bdc dodanym do wektora elektromotorycznej siy sa-
moindukcyi E,, by rwnym wektorowi iloczynu JB (rys. 13).
Najwikszo elektromotorycznej siy E w kierunku wska-
zanym strzak (rys. 12), wyprzedza najwikszo prdu o
arc tg =-=r sekund, albo wektor OE wyprzedza wektor OJ
2TC 1K
o kt cp, ktrego
E, _2itSJ _2nS
S(?
~JB~^TJB~ TB "
Wemy przykad z rozgazieniem prdu zmiennego.
Niechaj rozgazienie (li) ma najwikszo prdu Jt, wsp-
czynnik samoindukeyi St i opr omiczny , rozgazienie
za (2)wielkoci analogiczne: J2, S.2 i B2. Najwikszo
prdu J2, skierowana, jak i najwikso Jx, do punktu M
T
(rys. 14), opnia si wzgldem J x o (pt X ^- sekund.
Najwikszoci te s oznaczone wektorami OJX i OJ2,
przestawionymi o kt <p,. Jeeli dla obwodu MRNGM
obierzemy kierunek dla najwikszoci elektromotorycznych,
si -wedug strzaki P, to zauwaymy, e najwikszo ilo-
wikszo J 2 B2 bdzie opniona dla przyjtego kierunku
 316 PRZEGLD TECHNICZNY.
wzgldem najwikszoci J2 o sekund, t. j . o po' okresu.
Suma wektorw, oznaczajcych te
t najwikszocidlakierun-
j mn
ku strzaki P bdzie si rwnaa wektorowi 00 (wektor
J . fi
L 0 ten ostatni kt wektor DC wyprzedza wektor DB,
OB + wektor BO), gdzie OB JxBAi BO = J2R?. Popro-
wadziwszy przez O prostopad do BG, otrzymujemy dla
najwikszoei elektromotorycznej siy En wektor OD i dla
najwikszoci elektromotorycznej siyE,2 wektor DC.
Z wykresu tego wyczytamy, e najwikszo napicia
w kierunku LNMK musi by oznaczona wektorem DB,
i e najwikszo napicia midzy punktami G i H w kie-
runku od H do O musi by oznaczona wektorem OG. Wol-
tomierz, wczony pomidzy te punkty, utworzyby zam-
knity obwd NGH bez si elektromotorycznych i wektor
GO najwikszoci napicia od G do R zamykaby sum wek-
torw OB -f- BC. Wektor zatem 00 oznaczy nam najwik-
szo napicia od R do G. Gdy zwaymy dalej, e
+
nRn_-Ei 281J1_281
bg UDU ~T~T? m T p T P "
Warunki cieplne w elektro wrjieioi.1
Przy projektowaniu elektrowni, oraz stacyi pomocniczych
z transformatorami lub przetwornicami, bardzo wan rol od-
grywa naleyta ocena cieplnych warunkw pracy maszyn.
Praktyka wykazaa, e stae wytwarzanie si ciepa w ma-
szynach, przyrzdach, przewodnikach i t. p. podnosi czsto
temperatur otoczenia do wysokoci szkodliwej dla maszyny
i nieznonej dla obsugujcych udzi; zbyt wysoka temperatu-
ra w sali maszyn sprowadza osabienie si fizycznych i umy-
sowych, przeszkadza skupieniu uwagi, wskutek czego pewno
i bezpieczestwo pracy zmniejsza si. Izolacya uzwoje ma-
szyn elektrycznych prdzej wysycha, staje si kruch, a jeeli
w skad jej wchodzi bawena, ulega z czasem zwgleniu. W naj-
gorszych warunkach cieplnych znajduj si stacye z transfor-
matorami lub przetwornicami, gdy najczciej maszyny s
ciasno ustawione. T sam cech maj wielkie elektrownie
z turbogeneratorami, ktrych liczba, wskutek wielkiego zapo-
trzebowania energii elektrycznej przez koleje i przemys elek-
trotechniczny, znacznie i stale si zwiksza. Takie okoliczno-
ci zmuszaj inyniera, projektujcego nowe elektrownie, do
dokadnego obliczenia wytwarzajcego si przy pracy maszyn
ciepa i obmylenia rodkw, zapobiegajcych nadmiernemu
wzrostowi temperatury w sali maszyn.
Poniej zamieszczamy oglny wzr i porzdek takich
oblicze.
Jeeli w przewodniku o oporze R pynie prd J, to wy-
twarza on w cigu godziny, jak wynika z prawa Joulea, ilo
ciepa:
Podobnie opornik, ktry ma zmniejszy napicie z E1
na E2, wytwarza
K = 0,860 . J . (E1 E%) kg kal.
Bez porwnania wiksze iloci ciepa powstaj w prdni- 6 do 8 Oi, otrzymamy 3138 C. jako najwysz tempera-
') Opracowane wedug pracy dypl. in. Herberta Kyser, dru-
kowanej w Elektr. Kraftbetrieben u. Bahnen" w 1911 r.
a
) kg kal. Mlogiamkaloryi.
1916
wywnioskujemy, e najwikszo napicia w kierunku
LNMK nastpi wczeniej, ni najwikszo prdu Jt w kie-
^n &0 punktu M o ^ a r c t g 2 * ^ sekund.
2it 1 iy
to znaczy, e najwikszo siy elektromotorycznej samoin-
Rys. 15.
dukcyi En w kierunku MRN nastpi wczeniej, ni najwik-
szo napicia w kierunku LNMK o
T In 2%82\ , ,
X -r arc tg sekund.
2ir
2ir' \2 i jnl3/
Dalsze analizowanie i przytaczanie przykadw wypro-
wadzioby nas z ram artykuu, ktry jest prb zaprowadze-
nia pewnego adu i zwrcenia uwagi na odpowiednie strza-
kowanie prdw i si elektromotorycznych w schema-
tach przy zagadnieniach, rozwizywanych sposobem wy-
krelnym.
cach, silnikach i transformatorach i one to gwnie przyczy-
niaj si do nadmiernego podniesienia si temperatury w sali
maszyn. Dla obliczenia tych iloci ciepa wystarcza przy-
j, e wszystkie straty na opory omiczne hysterez, prdy wi-
rowe, tarcie w oyskach i opr powietrza, przetwarzaj si na
ciepo. Poniewa wszystkie te straty wyraaj si liczbowo
przez sprawno maszyny, wystarcza wic mie ten wspczyn-
nik dla penego obcienia maszyny, aby mdz obliczy ilo
wytwarzajcego si ciepa. Jeeli W oznacza moc maszyny
lub transformatora w kW, 7)sprawno przy penem obcie-
niu w procentach normalnej mocy maszyny, to ilo ciepa,
wytwarzanego przez maszyn wyrazi si wzorem:
Zx = 0,860 . 1000 . W.
\ 100
. Majc okrelone w ten sposb ciepo, wytwarzajce si
w kadej z osobna maszynie elektrycznej, w kadym transfor-
matorze, oporniku i po dodaniu do tego iloci ciepa, wytwa-
rzanego przez maszyny napdowe, otrzymamy ogln ilo
ciepa, jak wytworzy moe stacya w cigu godziny przy
penem obcieniu. Powietrze ogrzane musi by usunite z sali,
a na jego miejsce ma by doprowadzona pewna ilo wieego,
t. j . zimnego powietrza. Ilo ta zalena jest od tej najwy-
szej temperatury, jak moemy mie w sali maszyn. Za punkt
wyjcia do rozwaa tych suy moe najwysza temperatura
latem w danej miejscowoci, a to tem bardziej, e niektre
elektrownie (np. te, ktre obsuguj koleje i kolejki podjazdo-
we), maj swoje maximum obcienia wanie podczas lata.
Ta najwysza temperatura w lecie wynosi u nas okoo 25 da
30 C. i trwa zwykle krtko. Temperatura w sali maszyn mu-
si by wysza od niej, o tyle tylko jednak, aby maszyny, obli-
czone zwykle na pewn mono przeciania, nie ucierpiay.
Przyjwszy, jak to zwykle bywa, e rnica ta wynosi ma od
tur powietrza w sali maszyn.
Dla ogrzania Qx m3 czyli QQi kg powietrza od temperatu-
ry t^ do temperatury t20 potrzebna jest ilo ciepa:
 31 i 32. PRZEGLD TECHNICZNY. 317

dzi powszechnie okapturzonych silnikw elektrycznych, kt-

K= 0,2375 . GQt. (t2 t^ =
waga Qx ra3 powietrza wynosi przy fj0
_ 1,293 Q
Jeeli wic oznaczymy przez:
tatemperatur powietrza wchodzcego do sali maszyn,
tb najwysz dopuszczaln temperatur powietrza
w sali, przy ktrej m a by ono usunite,
Kc-ilo ciepa, ktr naley doprowadzi co godzina do mo przewietrzanie pomieszczenia nie wystarcza do utrzymania
sali, ilo t a przy rwnowadze dynamicznej i zaoeniu, e cie-
po wytworzone rozchodzi si rwnomiernie w pomieszczeniu,
wyrazi si wzorem
Kc. (1 + a tb) , przewietrzanie samych maszyn, co si da przeprowadzi dwo-
Q = T~ : tts na
0,307 (< O
We wzorze powyszym Kc nie oznacza caej iloci ciepa,
obliczonej w sposb powyej wskazany, poniewa znaczna cz
ciepa przedostaje si na zewntrz przez ciany, dach podog,
okna i drzwi nawet wtedy, gdy wszystkie otwory s zamknite.
Ilo tego ciepa, wydostajcego si na zewntrz przez przewod-
nictwo materyaw budowlanych bywa rozmaita, w zalenoci
od ich pojemnoci cieplnej, wymiarw, pooenia i t. p. czyn-
nikw, i musi by za kadym razem obliczona osobno. Gwna
ilo ciepa musi by zawsze odprowadzona przez przewie-
trzanie.
Jeeli oznaczymy przez X stosunek objtoci powietrza,
wchodzcego na godzin do sali maszyn do objtoci tej sali,
to X oznacza bdzie, ile razy na godzin powietrze w sali zo-
staje zmienione.
Dla sal redniej wielkoci, majcych duo okien i drzwi,
oraz dla sal duych ze sztucznym cigiem, wystarczajce prze-
wietrzanie otrzymujemy przy X od 5 do 8. Przy wikszem X,
prdko powietrza wychodzcego z sali i wchodzcego do niej
wywouje przykre uczucie przecigu. W takich wypadkach,
trzeba zastosowa przewietrzanie samych maszyn.
Przewietrzanie sal dokonywa si bd przez okna, drzwi,
otwory w dachu, lub przez specyalne otwory wentylacyjne,
a take zapomoc specyalnych wentylatorw. Ze wzgldu na
rnic ciarw waciwych powietrza ogrzanego i powietrza znacznej wielkoci, ustawionych w jednej sali), to naley dopro-
zimnego, otwory wentylacyjne naley tak rozmieszcza, aby ze-
wntrzne powietrze wchodzio doem, ciepe za powietrze wy-
chodzio z sali gr. Strumie wieego powietrza powinien
pyn po przektnej w sali i jaknajdokadniej obejmowa ma-
szyny; w tym celu otwory dolny i grny naley zrobi w dwch
przeciwnych cianach; w przeciwnym razie cig powietrza omi-
nie maszyny i wentylacya bdzie chybiona.
Wielko otworw wentylacyjnych oblicza si ze wzoru:
Ql 2 zewntrz specyalnymi kanaami. W tym wypadku naley
q = mr.
3600.u
w ktrym Qx oznacza ilo powietrza, obliczon powyej, a v
prdko wychodzcego powietrza w m/sek. Ta ostatnia wiel-
ko zaley od rnicy temperatur i rnicy wysokoci otworw jak i dla ogrzanego powietrza, osigajc cig i w tym wy-
wentylacyjnych i waha si w granicach od 0,08 dla najmniej-
szych rnic temperatur (2 C.) i najmniejszych rnic wysoko-
ci (1 m) do 0,98 m/sek., dla najwikszych rnic ( = : 8 0 C ,
h = 10 m).
Jeeli koniecznej wymiany powietrza nie mona osig-
n zapomoc otworw w murze bd dlatego, e otwory te
lub otwory w dachu wypadaj zbyt wielkie lub jeeli chcemy
wymian t uniezaleni zupenie od zmian atmosferycznych,
wtedy stosuj si wentylatory.
Dwa s rodzaje mechanicznego przewietrzania: przez wta-
czanie powietrza do sali i przez wysysanie powietrza ogrzane-
go z sali. Pierwszestwo naley odda drugiemu systemowi,
gdy moe on pracowa niezalenie od stanu pogody bez oba-
wy przeniknicia do sali deszczu, niegu, kurzu i t. p., co atwo
zdarzy si morze przy przewietrzania toczem. Jakikolwiek
zreszt rodzaj przewietrzania znajdzie zastosowanie, zawsze ko-
niecznem jest urzdzenie drugiego otworu, uatwiajcego kr-
enie powietrza, wedug powyej wyoonych zasad.
Do przewietrzania sal uywa naley tylko wentylatorw
rubowych, poniewa nadaj si one najbardziej do toczenia
duych iloci powietrza przy maych oporach w kanaach po-
wietrznych, a cinienie powietrza dochodzi w nich moe do
20 mm supa wodnego. Do napdu wentylatorw uywa si
re wstawia si w ram wentylatora, czc waki bd bezpo-
rednio, bd przez sprzgo elastyczne. Silniki prdu staego
s lepsze, gdy dozwalaj regulacy liczby obrotw, przez co
wentylator pracuje odpowiednio do potrzeby. W takich miej-
scach, gdzie prdu staego niema, np. w stacyach transforma-
torowych, to do napdu wentylatorw uywa si motorw
trjfazowych z wirnikiem krtkozwartym.
Przewietrzanie maszyn. Kiedy chodzi o bardzo due stacye
elektryczne, jak np. wielkie zespoy turbogeneratorw, to sa-
okrelonej temperatury maszyn, ktre majc ma powierzch-
ni ochadzajc i wirujc z wielk prdkoci, wytwarzaj nie-
kiedy olbrzymie iloci ciepa. W takich razach stosuje si
ma zasadniczo rnymi sposobami.
Maszyny elektryczne mog przewietrza si bd same,
zapomoc wirujcych czci swoich, bd te mog by prze-
wietrzane zapomoc osobno w tym celu ustawionych wentyla-
torw. Pierwszy sposb przewietrzania zastosowa mona do
duych nawet, ale wolno chodzcych maszyn, napdzanych
przez maszyny parowe lub silniki gazowe. Due stosunkowo
wymiary takich maszyn i due powierzchnie ochadzania spra-
wiaj, e ciepo, wytwarzajce si w zwojach statora i wirnika,
atwiej udziela si otaczajcemu je powietrzu, a wirujce czci
maszyny wprawiaj powietrze to w ruch do prdki. W mia-
r powikszania si wydajnoci maszyn i iloci obrotw, taki
sposb chodzenia staje si niewystarczajcym, poniewa ze
zwikszeniem si liczby obrotw i rednic maszyny, liczba bie-
gunw i czynna jej powierzchnia chodzenia zmniejszaj si
w stosunku do mocy maszyny. Dziaanie czci wirujcych
wzmocni naley w takich razach przez dodanie do nich specyal-
nych skrzyde albo opatek wentylacyjnych, majcych na celu
wciganie wieego powietrza. Oprcz tego maszyn naley
zaopatrzy w boczne przykrycia czyli paszcze, kierujce po-
wietrze na najbardziej rozgrzane czci maszyn, t. j . zwoje
i blachy statora (t. zw. pokapttirzona maszyna).
Jeeli ilo powietrza, potrzebna do przewietrzania maszyn
jest tak znaczna, e nie moe by wzita z sali bez wzbudze-
nia silnego przecigu (zdarza si to np. przy wielu maszynach
wadza powietrze do chodzenia maszyn specyalnymi kanaa-
mi z zewntrz. Cig powietrza i w takim przypadku osign
mona przez dodanie opatek wentylacyjnych, ale dla doka-
dnoci chodzenia stator zaopatrzy wtedy naley w szczelne
pokrywy boczne (maszyna cakowicie okapturzona). Ten spo-
sb chodzenia stosuje si przy turbogeneratorach redniej
wielkoci. Mona go odwrci w ten sposb, e powietrze do
chodzenia bra bdziemy z sali maszyn a wydmuchiwa je na
przez odpowiedni liczb wentylatorw zapewni wystarczaj-
c ilo wieego powietrza na sali.
Mona wreszcie urzdzi kanay zarwno dla wieego
padku przez dodanie opatek wentylacyjnych.
Z podanych wyej sposobw doprowadzania powietrza
ostatni jest najlepszy dla bardzo duych zespow maszyn, po-
niewa uatwia regulacy dopywu wieego powietrza w da-
nych granicach i nie wywouje adnego prawie szmeru. Sposb
ten ma nastpujce strony ujemne: 1) opatki wentylacyjne
nie zawsze mog przepdza przez maszyn potrzebn ilo po-
wietrza; 2) nie zawsze mog pokona cinienie powietrza, kt-
re zaley od prdkoci obwodowej i dochodzi nieraz do 100 mm
supa wodnego i 3) przez zuycie czci pracy maszyny na
przewietrzanie zmniejsza si jej sprawno.
Jeeli zachodzi konieczna potrzeba urzdzenia osobnych
kanaw do przewietrzania maszyn, to najlepiej usun opatki
wentylacyjne i zastosowa specyalne wentylatory do przep-
dzania powietrza przez maszyn, czyli urzdzi osobn wenty-
lacy maszyny.
Mona rwnie poczy dwa ostatnio opisane rodzaje
wentylacyi w ten sposb, e przepdzanie powietrza przez sa-
m maszyn wykonywa bd opatki wentylacyjne, a dopro-
wadzanie powietrza do kanaw i wydmuchiwanie go na ze-
wntrz uskutecznia si zapomoc wentylatorw.
W ten sposb mona wprawdzie cakowicie opanowa
stosunki termiczne w maszynie nawet przy penem jej obci-
 318 PRZEGLD TECHNICZNY. 1910

niu, ale wspczynnik sprawnoci urzdze do przewietrzania
wskutek wczenia dwch przyrzdw niejako w szereg"
znacznie si zmniejszy. Dlatego naley przyj za zasad,
by przy kadej nowoprojektowanej instalacyi stawia zawsze
osobne wentylatory do przewietrzania. Maszyny pracuj wtedy
z najwiksz moliw sprawnoci, a prcz tego przewietrzanie
jest zupenie opanowane i uzalenione od obcienia i t. p.
Przez odpowiedni dobr wentylatorw i silnikw do nich i przy
wzmoonym dopywie wieego powietrza mona znacznie na-
wet przecia maszyny, nie wystawiajc je na niebezpiecze-
stwo uszkodzenia zwojw, co jest bardzo wane np. w wypad-
ku wypadnicia jednej maszyny z taktu lub dla pokrycia szczy-
tw krzywej obcienia. Mona te znacznie podnie moc
starych generatorw, zaopatrzywszy je uprzednio w kaptury.
Jako przykad takiego zastosowania wentylatorw suy mo-
e elektrownia w Minneapolis, na ktrej moc dwch prdnic
podniesiona zostaa przez zastosowanie sztucznego chodzenia
z 2 X 5000 do 2 X 9000 kW, czyli o 80$. (D. n.)

Zajcia praktyczne dla wydziau elektromechanicznego Szkoy Rzemielniczej im, Konarskiego.

(Sprawozdanie z posiedzenia w d. 23 czerwca r. b. komisyi Koa Elektrotechnikw, zoonej z koi. Naoholiskiego, Siemaszki, Sikorskiego,
Siweckiego, Tymowskiego i Wysockiego).

Chcc uoy program zaj praktycznych dla projekto- i nawijania cewek. Nawijanie maszyn powinno odbywa si
wanego wydziau elektromechanicznego w Szkole Rzemiel- wedug rysunku. Przy rozwijaniu za ucze powinien sam
niczej im. Konarskiego, naleao przedewszystkiem ustali cel szldcowa ukad nawinicia.
i charakter tej uczelni. Szkoa nie ma zamiaru ksztaci pra- Uczniowie buduj przyrzdy pocztkowo mniej zoone,
cownikw dla wielkiego przemysu, lecz rzemielnikw, kt- jak czniki i odgromniki do prdw sabych, przyciski, wy-
rzyby pozakadali wasne warsztaty i wytworzyli drobny prze- czniki i przeczniki drkowe, magnesy, elektromagnesy,
mys elektrotechniczny. A wic nie o monterw i maszyni- odgromniki, nastpnie przyrzdy wicej zoone, jak nume-
stw chodzi, lecz o samodzielnych elektromechanikw. Pro- ratory, przeczniki telefoniczne, wyczniki, samoczynne a-
gram zaj praktycznych cile przystosowano do tego celu. downice, tablice rozdzielcze, dawiki, transformatorki, prze-
Trudno jednak przewidzie, w jakim stopniu cel zostanie osi- kaniki (relais), dzwonki, induktory i wreszcie czci maszyn
gnity. Bdzie to zaleao nie tylko od uczelni i samych ucz- elektrycznych: oyska, way, kolektory, bbny twornikowe,
niw, lecz i od warunkw zewntrznych, jakie wytworz si magnenice i uzwojenia. Ucze powinien zapozna si z wy-
po wojnie. Ale nawet w warunkach najwicej sprzyjajcych lewaniem panewek, ustawianiem waw, klinowaniem k
powstawaniu przemysu drobnego, nie wszyscy uczniowie zaj- i obtaczaniem kolektorw.
m stanowiska samodzielne. Mniej rzutni, gorzej postawieni
Roboty elektrochemiczne: skadanie i odnawianie ele-
finansowo, a moe i mniej zdolni pjd, wbrew intencyom
mentw galwanicznych i akumulatorowych, powlekanie metali,
szkoy do wikszych warsztatw, do biur instalacyjnych i do
wszelkiego rodzaju roboty galwanizacyjne.
elektrowni, jako majstrowie, monterzy i maszynici. Jakkolwiek
program szkoy celowo pomija sztuk montersk i maszyni- Roboty instalacyjne. Elektromechanik nie moe poprze-
stowsk, to jednak wiedza, ktr zdobd, utoruje im drog sta na wykonywaniu w warsztacie pojedynczych przyrz-
i wymaga bdzie tylko drobnych uzupenie natury prakty- dw i mechanizmw, lecz musi je czy w zgodn cao, pu-
cznej. Wykwalifikowany elektromechanik bdzie poszukiwa- szcza w ruch i sprawdza. Nie chodzi tu o instalowanie na
nym i cenionym monterem. stae, lecz o prowizoryczne czenie tak, jak si to czyni w la-
boratoryum. Przy tej sposobnoci ucze zapozna si z obwo-
Ksztacenie powinno by wszechstronne. Naley ucznia dem prdu elektrycznego, nauczy si czy przyrzdy we-
obznajmi tak z technik prdw silnych, jak sabych, zar- dug rysunku i szkicowa ukady pocze z wykonanych in-
wno z maszynami, ogniwami, jak z wszelkimi mechanizmami, stalacyi.
przyrzdami i lampami. Dalsza specyalizacya w szkole jest
niepodana, nie da si bowiem przewidzie, ktra z gazi Gwnie chodzi tu o instalacye z mechanizmami auto-
elektrotechniki da wiksze pole do pracy. Specyalizowa b- matycznymi, ktre mog by w warsztacie elektomechanicz-
dzie dopiero praktyka. nym budowane lub przynajmniej naprawiane. A wic z tech-
niki prdw sabych: wszelkie sygnalizacye, zamki elektrycz-
Zajcia praktyczne dla uczniw wydziau elektromecha- ne, telefony, telegrafy, zegary elektryczne, przyrzdy elektro-
nicznego podzielono na roboty: 1) kowalsko-lusarskie, 2) elek- medyczne a z techniki prdw silnych: reklamy wietlne, au-
tromechaniczne, 3) elektrochemiczne, 4) instalacyjne i 5) wi- tomaty schodowe, lampy ukowe z opornikami zastpczymi,
czenia laboratoryjne. zapalnice samochodowe, przyrzdy puszczajce automatycz-
Roboty kowalska-lusarskie s wstpem do waciwej nie w ruch pompy elektryczne, windy elektryczne, automa-
praktyki elektromechanicznej. Nie tracc czasu na wykony- tyczne adownice i oporniki regulujce automatycznie.
wanie zamkw, kluczy i innych wyrobw lusarskich, ucze . Zdolniejsi uczniowie mogliby zbudowa dla wskazanego
powinien odrazu przystpowa do przedmiotw majcych
styczno z elektrotechnik. Nie ogranicza si na elazie, im specyalnego celu przyrzd automatyczny wasnej kon-
lecz obrabia mied, glin, cynk, ow a take marmur i fibr. strukcyi, ktryby nastpnie wyprbowali, ewentualnie pucili
Powinien piowa i rwna materyay, dopasowywa je do w ruch.
siebie, szlifowa, wycina z blachy, fibry i tektury, lutowa wiczenia laboratoryjne. Pod t nazw rozumiemy
na cyn i mosidz (ew. z uyciem wodoru), pobiela, wierci wzorcowanie amperomierzy i woltomierzy, mierzenie oporw
dziury w metalu, drzewie i marmurze, gwintowa, odkuwa na podstawie prawa Ohma, puszczanie silnikw w ruch przy
i wytacza. Z przedmiotw, ktre mogyby by wykonane, pomocy rozrusznika czy przecznika z gwiazdy w trjkt, re-
Avymienimy szyny zbiorcze, kocwki, zaciski kablowe, wspor- gulowanie napicia prdnicy, adowanie akumulatorw, regu-
niki do izolatorw, konstrukcye do tablic, kroksztyny, kinkie- lowanie lamp ukowych, puszczanie uszkodzonej maszyny
ty, haki do izolatorw, rubki, skrzynki do bezpiecznikw, w ruch lub zapalanie zepsutej lampy ukowej dla odnalezienia
czci piorunochronw, noe i spryny kontaktowe, trzyma- defektu i t. p. Waciwe pomiary laboratoryjne nie wchodz
da do szczotek, windy do lamp ukowych i t. p. w zakres wyksztacenia elektromechanicznego. Chodzi tylko
o pewne obycie si z ruchem i zrozumienie dziaania przyrz-
Roboty elektromechaniczne. Ucze zapoznaje si z izo- dw, ktrych ucze nie budowa i nie pozna dostatecznie.
lowaniem przez owijanie, nasycanie, lakierowanie, emaliowa-
nie i szelakowanie. Nastpnie uczy si skadania zezwojw sw.
 31 i 32 PBZEGLD TECHNICZNY.
Z DZIAALNOCI KOA ELEKTROTECHNIKW.
Komunikat komisy i elektryfikacji kraju. Pragnc zebra da-
ne statystyczne co do liczby i rodzaju istniejcych na ziemiach pol-
skich urzdze elektrycznych, aby na ich podstawie mdz rozwija
projekty planowej elektryfikacji kraju, tudzie mie oryentacy co
do warunkw rozwoju rodzimego przemysu elektrotechnicznego,
Koo Elektrotechnikw rozsya do kolegw elektrotechnikw, firm
instalacyjnych, elektrowni miejskich, zarzdw miast, tudzie techni-
kw, przebywajcych na prowincyi, 2 arkusze wywiadowcze, z pro-
b o udzielenie informacyi co do zakadw elektrycznych na obj-
tem ich dziaalnoci terytoryum. Wywiady te dotycz urzdze elek-
trycznych w Krlestwie Polakiem, na Litwie i Rusi i winny obj
wszelkie urzdzenia wytwarzajce prd, a wic elektrownie miejskie,
fabryczne i folwarczne, stacye blokowe w miastach, przy mynach, tar-
takach i gorzelniach, pojedynczych willach, kinematografach i t. p.
Firmy instalacyjne proszone s o podanie nie tylko wykonanych przez
nie urzdze, lecz wogle znanych im, choby nawet z niekompletnemi
danemi, ktre mog by ewentualnie z innych rde uzupenione. trotechniki, oraz dzikuj inicyatorom i prelegentom za podjt
Poniewa nie wszdzie arkusze wywiadowcze mog doj obec-
nie, komisya podaje niniejszem tre ich, aby osoby interesujce si
t spraw 'i rozumiejce wano i znaczenie podobnej statystyki,
zechciay askawie nadsya pod adresem Koa (Stowarzyszenie Tech-
nikw w Warszawie, Wodzimierska 5), wedug podanych pyta
dane dotyczce znanych im elektrowni, a choby tylko wiadomoci
o istnieniu w jakiej miejscowoci urzdze elektrycznych z wasn
stacy.
Wywiad I-szy w sprawie elektrowni publicznych (t. j . oddaj-
cych prd odbiorcom obcym). 1) Nazwa miejscowoci, w ktrej jest
elektrownia i miejscowoci obsugiwanych przez ni. 2) Liczba mie-
szkacw na terytoryum obsugiwanem przez elektrowni. 3) System
prdu. 4) Napicie woltw. 5) Rodzaj napdu. 6) Liczba silnikw
napdowych. 7) Moc poszczeglnych silnikw napdowych w k. m.
8) Moc oglna silnikw napdowych w k. m. 9) Rodzaj uywanego
paliwa. 10) Liczba prdnic. 11) Moc poszczeglnych prdnic w k. m.
12) Moc oglna prdnic w k. ni. 13) Moc lub pojemno bateryi
wzgl. typ. 14) Sie (napowietrznapodziemna). 15) Odbiorniki prdu:
Owietlenie uliczne: a) liczba arwek w kW. b) liczba ukwek
w kW. Odbiorcy prywatni: a) liczba arwek w kW. b) liczba silni-
kw w k. m. Ogem zainstalowano kW. 16) Liczba licznikw: a) dla
wiata; 6) dla siy. 17) Taryfa prdu: a) dla wiata; b) dla siy.
18) Ilo wytwarzanej rocznie energii w kW/g. w przecigu ostatnich lat
kilku. 19) Najwiksze obcienie elektrowni w kW. (w jakich latach).
20) Koszt zaoenia elektrowni. 21) Koszt wytworzenia 1 kW/g.:
a) bezporedni; 6) wraz z oprocentowaniem i amortyzacy. 22) Rok
otwarcia elektrowni. 23) Waciciel elektrowni. 24) Czy elektrownia
istnieje jako samodzielne przedsibiorstwo, czy w poczeniu z in-
nem (z mynem, tartakiem lub t. p.). 25) Czy w danej miejscowoci
jest rozwinity jaki przemys drobny lub rzemioso i w jakim stop-
niu korzysta z energii elektrycznej. 26) Czy elektrownia posiada
wikszych odbiorcw prdu. 27) Czy odstpuje si prd do innych
miejscowoci. 28) Jak si odbi wpyw wojny na dziaalnoci elek-
trowni.
Wywiad Il-gi w sprawie prywatnych urzdze, wytwarzaj-
cych prd elektryczny. 1) Miejscowo, nazwa firmy lub osoby, po-
siadajcej urzdzenie elektryczne. 2) Nazwa powiatu, ssiedniego
miasta lub poczty. 3) System prdu. 4) Napicie woltw. 5) Napd:
a) rodzaj napdu; 6) liczba silnikw; c) moc poszczeglnych silni-
kw w k. m.; d) moc oglna silnikw w k, m.; e) rodzaj uywanego
paliwa. 6) Liczba prdnic. 7) Moc poszczeglnych prdnic w kW.
8) Moc oglna prdnic w kW. ,9) Moc lub pojemno, bateryi wzgl.
typ. 10) Odbiorniki prdu, a) wiato: liczba arwek, kW. 6) Sia:
liczba silnikw, kW.
NB. Uprasza si te o podanie nastpujcych informacyi:
1) Czy oddaje si prd odbiorcom obcym, dla jakiej liczby lamp
i mocy silnikw. 2) Czy odstpuje si prd do innej miejscowoci.
3) Czy istnieje'w danej miejscowoci lub ssiedniej okolicy jaki dro-
bny przemys, wzgl. rzemioso. W. K. T.
Sprawozdanie z posiedzenia w dniu 9 maja 1916 r.
Przewodniczcy koi. K. Gnoiski zwraca si do zebranych
z prob o zaakceptowanie wydatku 25 rb. zoonych na cele kwe-
sty Majowej. Zgromadzeni wydatek ten jednomylnie akceptuj.
Na porzdku dziennym sprawozdanie z odczytw popularnych
wygoszonych staraniem Koa w marcu i pocztku kwietnia r, b.
Okazuje si, e rednia liczba osb bya ok. 200 na odczycie, nie
mniej jednak wobec znacznych kosztw powsta niedobr ok. 70 rb.
W dyskusyi nad wygoszonymi odczytami i organizacy nowych od-
czytw w przyszoci zabierali gos liczni mwcy. Przewaao zdanie, e
niektre odczyty przepenione byy zbytnio materyaem, e stosowanie
rysunkw konstrukcyjnych, wobec rodzaju suchaczw nie byo rze-
cz wskazan, e sala bya za dua, a reklama zbyt saba, co wpy-
no na wyniki finansowe ujemnie. Natomiast stwierdzono, e
urzdzenie odczytw tego rodzaju w przyszoci jest wskazane, na-
ley tylko, opierajc si na danych z praktyki, uwzgldni pewne
zmiany w organizacyi odczytw i sposobie ujmowania poruszanych
w nich tematw. Kady odczyt stanowi powinien zamknit w so-
bie cao (koi. Flatau). Naley ustali, e ma to by nie wykad,
majcy za zadanie nauczy, ale odczyt, ktry da winien suchaczo-
wi mono zrozumienia istoty poruszanego przedmiotu. Dlatego
to zbyteczn rzecz jest wdawanie si w szczegy. Wystarczy wyo-
enie w sposb dla suchaczw zrozumiay istoty maszyny elektr,, e
w maszynie tej powstanie prd elektr. w pewnych warunkach, e mot.
319
elektr. bdzie si obraca, zbytecznem za bdzie wdawa si w szcze-
gy konstrukcyjne, przedstawia istniejce typy maszyn. Suchacz
powinien wynie wraenie, e s to rzeczy proste, dla niego do-
stpne, powinien si zachci do samodzielnej dalszej pracy w tym
kierunku a nie zraa si trudnociami i bogactwem tematu (koi.
Wysocki, Rzownicki). Naley tematy wybiera i traktowa yciowo
(koi. Zarzycki). Na pytanie, czy naley liczb odczytw wybra du
czy ma, dawano odpowiedzi rne. Proponowano urzdzenie w r-
nych czasach kilka seryi odczytw, z ktrych kada obejmowaaby nie-
wielk ich liczb i miaaby za przedmiot pewn ga elektrotechniki.
Poniewa lwi cz suchaczw stanowi uczniowie rnych uczelni
i nauczyciele, ktrzyby o rzeczach im znanych chcieli dowiedzie si
z technicznego punktu widzenia, koi. Rzewnicki myli, e wystar-
czajc reklam jest rozesanie zawiadomie do szk. Na zakocze-
nie przyjto jednomylnie wniosek: Zebrani uznaj za rzecz celow
urzdzanie w przyszoci odczytw popularnych z dziedziny elek-
przez nich bezinteresownie prac przy wygoszeniu takich odczytw
to roku biecym. Niedobr powstay przez urzdzenie odczytw
to roku bie. ponosi cakowicie Koo- Nastpnie, koi. Arlitewiez od-
czytuje referat o oywieniu dziaalnoci Koa. Chodzi o oywienie
dziaalnoci naukowej i koleeskiej wewntrz samego Koa i przy-
gotowanie go do dziaalnoci na zewntrz przy odbudowie kraju po
wojnie Prace w tym kierunku prowadzone by musz celowo przez
komisye. Koi. Arlitewicz proponuje nastpujce komisye: 1) wydaw-
niczo-biblioteczna; 2) koleeska i porednictwa pracy; 3) odczyto-
wa; 4) sownictwo; 5) przepisowo-prawodawcza; 6) statystyczna;
7) budowa elektrowni; 8) elektryfikacya kolei; 9) szkolnictwo.
Komisye te od (14) miayby za zadanie oywienie pracy
wewntrz Koa, gdy pozostae komisye miayby za zadanie przygo-
towa materyay do pracy Koa na zewntrz. Koi. Kiihn informuje
zebranych, e w Tow Pracy Spoecznej, ktre dawno ju pracuje nad
gromadzeniom materyaw do odbudowy kraju po wojnie, organizu-
je si komisya projektw, ktrej zadaniem byoby rzucanie myli,
projektw nowych urzdze i instytucyi krajowych. W skad tej ko-
misyi wej maj przedstawiciele rnych organizacyi zawodowych,
ktrzy tworzyliby rad nadzorcz, a biuro Pracy Spoecznej komentowa-
oby prac wykonywan przez odpowiednie stw. zawodowe. Przy
R. 0r. O. wydzia budowlany ma by rozszerzony, maj powsta i in-
ne wydziay, ktre obejmowayby caoksztat potrzeb kraju, gdzie
zainteresowane miasta i gminy mogyby otrzymywa wyczerpujce
informacye o tych, czy innych urzdzeniach i reformach, jakie u sie-
bie wprowadzi zamierzaj. Informacye te udzielane byyby na pod-
stawie prac biura Pr. Spo. Koi. Kiihn uwaa, e proponowane przez
koi. Arlitewicza komisye s zbyt liczne, a e w pracy jestemy za-
cofani, wic praca si rozstrzeli i nie wyda podanych wynikw.
Najwaniejsz spraw, zdaniem koi. Ktihna, to budowa elektrowni
wogle, a w zwizku z tem rozwj komunikacyi z trakcy elektr. wobec
braku koni, jaki przez duszy czas odczuwa si bdzie. Pewno ma-
teryay do tych prac ju istniej, zreszt trzeba je gromadzi i na ich
podstawie uoy mapy.
Komisyi do pracy tych powoywa nie naley, raczej powinni
si zgasza ludzie chtni do pracy.
W dyskusyi zebrani zgodzili si, e najwaniejsz rzecz, to elek-
tryfikacya kraju i w tym kierunku przedewszystkiem pracowa naley.
Co si tyczy innych spraw, to niektre komisye ju istniej, naley, e-
by prac sw dalej kontynuoway ew. rozszerzyy, np. kom. biblio-
teczna. Wytworzenie kom. wydawniczej musi by uzalenione od na-
rad w Delegacyi k na ten temat. Kom. sownictwa (koi. Wysocki)
waciwie ukoczya swe czynnoci. Byoby rzecz podan wydanie
krtkiego sowniczka najwaniejszych terminw. Do wsppracy zgo-
si si koi. Rzewnicki. Co si tyczy sposobu doboru ludzi, to spra-
w t przekazano Zarzdowi, z t dyrektyw, eby Zarzd ludzi ta-
kich znalaz i porozumia si z nimi. Ludzie ci bd odpowiedzial-
ni za prac, zdawaliby sprawozdanie co czas pewien ze swojej dzia-
alnoci, a jako wsppracownikw mog sobie kooptowa chtnych
do pracy, chociaby poza czonkami Koa. Na kierownika komisyi
do elektryfikacyi kraju powoano koi, Ktihna, ktry propozycy
przyj. K- -3?-
Sprawozdanie z posiedzenia w d. 22 maja r. b.
Po zagajeniu obrad przez koi. Gnoiskiego, odczytany zosta
protok z ubiegego posiedzenia, ktry w caoci przyjto, poczem
zabra gos in. J. Straszewicz i wygosi referat 0 turbinach wiatro-
wych". Prelegent rozpatrzy cay szereg konstrukcyi turbin, a waci-
i k d h it i k t d i e d i n y w ktrych mo
przyszo, nadaj si eg y g y ,
jakkolwiek byy robione usiowania do stosowania ich i w innych
gaziach przemysu. Powanym brakiem turbin jest ich zmienna
moc zalena od siy wiatru, z drugiej strony jednaknadzwyczajnie
prosta obsuga przemawia znw za jak najszerszem stosowaniem
turbin.
Prelegent opisa dwie niewielkie elektrownie, napdzane od
turbin wiatrowych, ktre jak dotychczas .dziaaj do sprawnie i bez
zawodu. W dyskusyi zabierali gos koi. Sliwiski, Wysocki, Tymow-
ski i inni, wskazujc na niesuszno nazywania mechanizmw, opisa-
nych przez prelegenta turbinami, gdy podpadaj one raczej do ka-
tegoryi k wietrznych (wiatraki). Turbin nazwa monaby raczej
konstrukeye in. Malcza, ktr w zarysach opisa koi, K. Sliwiski.
M.S.
 320 PRZEGLD TECHNICZNY. 1916

Sprawozdanie z posiedzenia w dn. 5 czerwca r. b. Zebranie
powysze przeznaczone byo na omwienie dotychczasowej dziaal-
noci Koa, jak rwnie zastanawiano si nad sposobami oywienia
tej dziaalnoci, szczeglnie w czasach obecnych, wymagajcych in- -
tensywnej pracy we wszystkich, jej gaziach.
Po zagajeniu obrad przez koi. Gnoiskiego, przeczytano list
czonkw Koa i proszono, aby koledzy w niej nie zamieszczeni, zapisali
si na list w przecigu dwch tygodni. Po tym terminie lista b-
dzie zamknita i ogoszona w Przegldzie Technicznym. Nastpnie
koi. Arlitewicz poruszy spraw ankiety dcej do ustalenia liczby
elektrowni na ziemiach polskich, nadmieniajc, e statystyk tych
elektrowni w Zaborze Pruskim ma gotow ju koi. Wysocki, za
koi. Tarczyski pracuje obecnie nad tak statystyk elektrowni
w Galicyi.
Naleaoby to samo zrobi i dla Krlestwa. Nad sposobem
przeprowadzenia ankiety bya do oywiona dyskusya. Brak od-
odpowiednich materyaw, trudno w zebraniu nowych przebijay si
w przemwieniach wikszoci osb. Jako pewien, cho niezupenie
zadowalajcy sposb zaatwienia tej sprawy, proponowano skierowa
zapytania: 1) do zarzdw miejskich, 2) do osb bardziej znanych
w przemyle, ktreby mogy da troch materyau statystycznego
i 3) do instalatorw, ktrzy wykonywali powysze instalacye.
Oglnie zgodzono si jednak, e w chwili obecnej, przy nad-
zwyczajnie utrudnionej komunikacyi pocztowej, sprawa ta jest nad-
zwyczajnie trudna do zaatwienia.
Komisya referatowa w osobie koi. Siemaszki prosia o wska-
zwki, jaki jest proponowany program odczytw w przyszem p-
roczu dziaalnoci Koa. Poruszono rwnie myl, aby przed refera-
tem znana bya jego tre, choby dlatego, aby nastpnie mona
byo celowo zagai dyskusy.
Na zakoczenie zajto si organizacy sdw koleeskich.
Zarysoway si tu pogldy, e sdw powinno by dwa, jeden kole-
eski w Kole i drugi Stowarzyszenia Technikw, o rnych zupe-
nie koinpetencyach. Sprawy tej ostatecznie jednak na posiedzeniu
nie zdecydowano i postanowiono prosi komisy koleesk o bli-
sze opracowanie jej w myl tych uwag, jakie na zebraniu wygo-
Na tem posiedzenie zamknito. M. S.
Sprawozdanie z posiedzenia w dn. 19 czerwca r. b. Po za-
gajeniu obrad przez koi. Gnoiskiego, przyjto protok z ubiegego
posiedzenia i postanowiono zmieni porzdek dzienny w ten spo-
sb, aby odczyt koi. Olendzkiego by wygoszony po rozpatrzeniu
sprawy zorganizowania oddziau elektrotechnicznego przy szkole im.
Konarskiego.
Dyr. Krasuski zapozna obecnych z opracowanym ju szkicem
programu, proszc obecnych o wygoszenie swego zdania co do ce-
lu i kierunku, jaki powinien mie stwarzany oddzia elektrotech-
niczny. W dyskusyi zabierali gos koi. Gnoiski, Sliwiski, Wysoc-
ki, Sikorski, Zarzycki, Tymowski i inni, przyczern zauway mona
byo dwa prdy. Jedna cz mwcw bya za tem, aby szkoa
ksztacia elektromonterw, wikszo za wyraaa opini, e do
przemysu bardziej bd potrzebni elektromechanicy. Dyskusya za-
koczona zostaa przemwieniem dyr. Miklaszewskiego, ktry zwra-
ca si do Koa z yczeniem, aby wypracowao ono plan przyszych
zaj w omawianym wydziale.
Postanowiono spraw t przekaza komisyi, ktra wniknwszy
szczegowiej w istot sprawy, miaa wypracowa odpowiedni plan.
Nastpnie poruszono spraw wyborw do Rady Miejskie i wy-
brano jako kandydatw Koa, in. S. Wysockiego i in. Ant. Poni-
kowskiego.
Wobec spnionej pory zdjto z porzdku dziennego odczyt
koi. Olendzkiego i na tem posiedzenie zamknito. M. S.

DEOBNE WIADOMOCI.
Wpyw przesunicia zegarw na ilo spoytkowywanej energii Dopiero wieczr wykazuje czysty zysk mieszkacw Warsza-
W Warszawie. Wprowadzenie czasu letniego czyli posunicie zega- wy i jak dla pocztkw maja do pokany, gdy wedug wykresu
rw o godzin, jak wida z nastpujcych wykresw, powanie zmniej- obcienie zmniejszyo si o okoo 1650 kW-g., co liczc po 25
szyo ilo spoytkowywanej energii elektrycznej. Wykres przedstawia kop,/kW-g. daje okoo 400 rubli dziennie.
obcienie elektrowni w Ainp. przed przesuniciem zegarw (linie pe- Zarzd miejski zyskiem odpowiednim pochlubi si nie moe,
ne), po przesuniciu (linie punktowane) w cigu dwch kolejnych bo chocia soce pniej zachodzi" i lampy trzeba pniej zapala,

500

6?
s
I
4J400
/ ^

\v\
300 vV,
|
\
] uV
i
V
11 V
200 k :: i
\

i
100 100

1
1 >- 1 ' . 1 1 . 1

12 2 6 !i 10 12 2 4 6 8 10 12 18 2 4 6 8 10 12 2 4 6 8
10 12
Noc Dzie Noc Noc Dzie Noc
Godziny Godziny
Linia pena 29/IV 1916, sobota. Linia pena 30/IV 1916, niedziela.
Linia punktowana I/V 1916, poniedziaek. Linia punktowana 1/V 1916, niedziela.

dni powszednich i dwch dni witecznych, przyczem godziny od- ale te soce i pniej wschodzi", wic lampy duej si pal; r-
nosz si do czasu oficyalnego. nic stanowi tylko lampy wieczorne (pnocne), gdy dla nich
Jak widzimy z wykresu, praca rozpoczyna si (6 7 rano) istnieje tylko godzina, a nie soce.
i koczy ( 6 - 7 wieczr) o tej samej godzinie oficyalnej, jak poprzed- Za 5 letnich miesicy, uwzgldniajc wyjazd na lato pewnej
nio i o tej samej godzinie wypadaj przerwy na niadanie (89 ra- iloci osb, posiadajcych owietlenie elektryczne, i stosunkowo du-
no) i obiad (12-2 po p.). W cigu nocy i dnia roboczego wa- sze dnie w maju i w czerwcu, moemy przyj ogln oszczdno
ciwie niema adnej zmiany, nastpio tylko cofnicie si na ca- Warszawy na prdzie elektrycznym okoo 35 00040 000 rubli.
ej linii". . . N.
Wydawca Feliks Kncharzewskt. Redaktor odp. Stanisaw Manduk.
Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, Wodzimierska JsS 3 (Gmach Stowarzyszenia Technikw).
Za pozwoleniem cenzury niemieckiej d. 8/VIIl 1916 r.