I. Mikroskop optyczny podstawowe informacje.

1. Budowa i rozchodzenie si wiata wewntrz mikroskopu.

Rysunek 1 Budowa mikroskopu [1]

1 Okular
2 Rewolwer obrotowa tarcza zawierajca zestaw obiektyww o rnym rodzaju
powikszenia i aperturze numerycznej
3 Stolik
4 Kondensor koncentruje wizk promieni wietlnych o duej intensywnoci formujc z
nich stoek wystarczajcy do owietlenia pola przedmiotowego
5 Przesona / rdo wiata przesony gwnie maj za zadanie zmniejszenie iloci
padajcego wiata, w zalenoci od miejsca umieszczenia mog, np. zwikszad gbie
ostroci lub zmniejszad wady optyczne
6 Podstawa
7 ruba regulacyjna umoliwia uoenie prbki znajdujcej si na stoliku na odpowiedni
odlegod tzw. odlegod robocz od obiektywu
8 Statyw
9 - Tubus jest to przestrzeo pomidzy obiektywem a okularem, w ktrej formuje si obraz

Poniej zostay zamieszczony rysunek przedstawiajcy przekrj poprzeczny okularu oraz rysunek wraz
ze specyfikacj typowego obiektywu.

1
 Rysunek 2 Przekrj poprzeczny okularu [2]

Rysunek 3 Typowy obiektyw wraz z opisem [2]

Informacja o typie obiektywu wskazuje na sposb budowy obiektywu oraz jego zastosowanie. Wrd
obiektyww wyrniamy nastpujce typu *5+.

a) Obiektywy achromatyczne.

Obiektywy te s skorygowane achromatycznie dla promieni zielonych i czerwonych oraz

sferycznie dla poredniego promieniowania zielonotego. Gwnym elementem
skadowym tych obiektyww jest dublet achromatyczny zoony z dwch soczewek dodatniej
ze szka kronowego i ujemnej ze szka flintowego poczone klejem optycznym.

2
 b) Fluoraty.

Obiektywy neoachroamatyczne maj skorygowan czciowo astygmatyczn krzywizn pola.

Zamiast szka kronowego zastosowany zosta fluoryt (bardziej czystszy ni w przypadku
achromatw), co pozwala na popraw jakoci obrazu.

c) Obiektywy planchromatyczne.

Zostay zbudowane podobnie jak achromaty, ale wykazuj cakowicie skorygowan

krzywizn pola.

d) Obiektywy apochromatyczne.

Obiektywy skorygowane chromatycznie dla 3 dugoci fali (fiolet, zieleo, czerwieo) oraz
sferycznie dla zieleni i fioletu. W ukadach obiektyww apochromatycznych wystpuj
soczewki ze specjalnych gatunkw szka optycznego lub z fluorytu.

e) Obiektywy planpochromatyczne.

S to obiektywy skorygowane chromatycznie i sferycznie, wykazujce cakowicie

skorygowan krzywizn pola. Posiadaj najwyszy stopieo korekcji aberracji.

Rysunek 4 Przekrj poprzeczny obiektyww trzech typw [2]

3
 Rysunek 5 Tabela zawierajca kolor obrczy obiektywu i odpowiadajce im powikszenie

Rysunek 6 Rozchodzenie si wiata wewntrz mikroskopu [2]

Lewa poowa powyszego rysunku przedstawia drog rozchodzenia si wizki wiata wewntrz
mikroskopu bez badanej prbki. Natomiast prawa poowa rysunku przedstawia drog wizki wiata i
formowanie si obrazu badanej prbki. wiato wychodzce z lampy pada na soczewk zbiorcz
trafiajc w nastpnej kolejnoci na powierzchni przesony. Szczelina przesony przed kondensorem
determinuje wielkod oraz ksztat stoka wietlnego padajcego na powierzchni prbki. wiato
przechodzce przez badan prbk w nastpnej kolejnoci jest ogniskowane na tylnej przesonie

4
obiektywu. Po przejciu przez oson wizka jest powikszana przez okular i finalnie pada na
siatkwk w oku.

2. Podstawowe parametry charakteryzujce mikroskopy optyczne.

a) Powikszenie obiektywu i okularu.

Powikszenie obiektywu wyraone jest rwnaniem (2.1), natomiast powikszenie okularu (2.2)

(2.1)

(2.2)

gdzie

t dugod optyczna tubusu mikroskopu (odlegod midzy ogniskiem obrazowym obiektywu a

ogniskiem przedmiotowym okularu)

fob ogniskowa obiektywu

fok ogniskowa okularu

250 [mm] jest to stay parametr charakteryzujcy odlegod najlepszego widzenia

b) Powikszenie cakowite mikroskopu.

Powikszenie cakowite mikroskopu (2.3) obliczane jest jako iloczyn powikszenie obiektywu i
powikszenie okularu oraz ewentualnie przez powikszenie poredniego ukadu optycznego.

(2.3)

c) Apertura numeryczna obiektywu.

Apertura numeryczna obiektywu (2.4) charakteryzuje moliwo efektywnego wykorzystania

obiektywu dla uzyskania obrazu o moliwie najwikszej iloci szczegw.

(2.4)

gdzie

n wspczynnik zaamania orodka pomidzy obiektywem a badan prbk

poowa wartoci ktowej apertury numerycznej obiektywu

5
 Rysunek 7 Wartoci NA w zalenoci od odlegoci prbki od obiektywu [3]

Rysunek 8 Tabela zestawiajca typowe powikszenia obiektyww i odpowiadajce im wartoci apertury numerycznej

d) Zdolno rozdzielcza obiektywu.

Zdolno rozdzielcza obiektywu (2.5) jest definiowana jako najmniejsza odlego pomidzy
dwoma punktami prbki, ktre mog by wci rozpoznawalne przez obserwatora jako osobne
elementy.

(2.5)

dugo fali wiata uytego do obrazowania

Zdolno rozdzielcz mikroskopu mona zwikszy zmniejszajc dugo fali wietlnej lub
zwikszajc apertur numeryczn obiektywu NA. Dugo fali wietlnej mona zmienia w do
oczywisty sposb natomiast zmiana apertury numerycznej odbywa si przez zmian

6
wspczynnika zaamania wiata w danym orodku, np. przez umieszczenie midzy prbk a
soczewk obiektywu cieczy immersyjnej.

Rysunek 9 Zdolnod rozdzielcza obiektywu [2]

a)- ograniczona moliwo odrnienia dwch punktw

b)- brak moliwoci odrnienia dwch punktw

e) Gbia ostroci.

Gbia ostroci (2.6) jest to przedzia odlegoci wzdu osi optycznej obiektywu, w ktrym
obserwowana prbka nie traci ostroci.

(2.6)

Pc cakowite powikszenie

NA apertura numeryczna obiektywu

f) Powikszenie uyteczne.

Powikszenie uyteczne mikroskopu (2.7) jest to powikszenie wynikajce z najkorzystniejszego

doboru okularu i obiektywu. Pojcie to jest cile zwizane z tzw. powikszeniem pustym.
Powikszenie puste jest to powikszenie, dla ktrego nie ujawnia si nowych szczegw wraz ze
zwikszeniem powikszenia okularu. Natomiast zbyt mae powikszenie obiektywu nie ujawnia
nowych szczegw badanego obiektu.

(2.7)

l0 zdolnod rozdzielcza oka

7
d zdolnod rozdzielcza obiektywu

NA apertura numeryczna obiektywu

dugod fali wietlnej

Rysunek 10 Tabela zawierajca przykadowe dobre poczenia obiektywu i okularu [3]

W powyszej tabeli naley zwrcid uwag na due wartoci apertury numeryczne obiektywu 60x i
100x. Wynika to z faktu, e obiektywy te zostay zaprojektowane do zastosowania wraz z uyciem
cieczy immersyjnych.

g) Odlegod robocza.

Odlegod robocza jest to odlegod od czoa soczewki obiektywu do powierzchni obserwowanej

prbki.

Rysunek 11 Rysunek przedstawiajcy odlegod robocz [4]

8
 Rysunek 12 Tabela zawierajca wartoci odlegoci roboczej [4]

Dla trzech ostatnich obiektyww w tabeli jest dopisane w nawiasie oil oznacza to, e pomidzy
przedni soczewk obiektywu a badan prbk stosuje si ciecz immersyjn. Dziaanie to ogranicza
odlegod robocz.

II. Obrazowd i owietlacz podstawowe informacje.

1. Obrazowody.

Obrazowd jest to przyrzd optyczny sucy do przesyania obrazu. Zbudowane s z duej iloci
wkien wiatowodowych precyzyjnie dopasowanych w taki sposb, aby moliwe byo wierne
przesyanie obrazu. Wka wiatowodowe o jednakowych parametrach fizykochemicznych
rozmieszczone s wewntrz obrazowodu rwnomiernie i w jednakowej odlegoci, co pozwala
uzyskad doskonae waciwoci transmisyjne . Jeeli wkna umieszczone byyby w dowolnej
konfiguracji wpynoby to bardzo niekorzystnie na struktur przenoszonego obrazu. Odpowiednia
dua ilod wkien na jednostk powierzchni przekroju poprzecznego obrazowodu daje moliwod
przesyania duej iloci szczegw. Materiay z jakich wykonane s wkna wiatowodowe
charakteryzuj si du przeroczystoci w zakresie wiata widzialnego, dziki czemu przenoszone
kolory nie s w aden sposb niezakcone. Powierzchnie transmitujce obrazowodu s precyzyjnie
oszlifowane i wypolerowane co w istotny sposb wpywa na jakod uzyskanego obrazu.

Rysunek 13 Powierzchnia czoowa obrazowodu [6]

9
 Rysunek 14 Zblienie na powierzchni transmisyjn obrazowodu [7]

Obrazowody wytwarzane s poprzez specjaln obrbk mechaniczno-ciepln pkw wkien

wiatowodowych. Pki te w pierwszym etapie procesu s przycinane na odpowiedni dugod, a ich
kooce s wyrwnywane i polerowane. Pojedyncze wkno skada si z rdzenia kwarcowego o niskim
wspczynniku odbicia i dwch powok ochronnych. Powoka okalajca bezporednio rdzeo jest
kwasoodporna i ma waciwoci typowo zabezpieczajce. Natomiast kolejna powoka jest podatna na
dziaanie kwasu i suy jako element spajajcy ca konstrukcj. Pki wiatowodowe skadajce si
na przyszy obrazowd w kolejnym etapie procesu produkcji s poddane kpieli w odpowiednim
kwasie. Dziki temu powoki wkien nieodporne na dany kwas zespajaj si ze sob. Etap ten
powoduje, e obrazowd staje si spjny i elastyczny. W kolejnych etapach produkcji zespolone
wkna s zabezpieczane, a powierzchnie transmisyjne obrazowodu s szlifowane i polerowane.
Poniej zamieszczona zostaa tabela przedstawiajca typowe parametry fizyczne obrazowodw.

Rysunek 15 Tabela parametrw obrazowodu produkowanych przez firm Optec s.c. [8]

10
Dziki bardzo dobrym waciwociom transmisyjnym, duej rozdzielczoci, niewielkim wymiarom
fizycznym oraz duej elastycznoci obrazowody znalazy szeroki wachlarz zastosowao. W przemyle
wykorzystuje si je przykadowo do sprawdzania wewntrznych powierzchni rurocigw, rur i
zbiornikw, w sprawdzaniu stanu technicznego instalacji klimatycznych, bakw samochodowych,
silnikw samolotowych. Obrazowody rwnie znalazy zastosowanie w bardzo wanej dziedzinie
ycia, jak jest medycyna. Nowoczesne endoskopy medyczne, ktrych gwnym elementem
konstrukcyjnym jest obrazowd umoliwiaj przeprowadzanie nieinwazyjnego badania, jak rwnie
pobierania wycinkw oraz przeprowadzania drobnych zabiegw w miejscach ciaa czowieka o bardzo
ograniczonym dostpie.

Rysunek 16 Zdjcie przedstawiajce obrazowd [9]

2. Owietlacze.

Owietlacze s pkami wiatowodowymi sucymi do przenoszenia mocy optycznej ze rda

wiata . W odrnieniu od obrazowodw uoenie wkien owietlacza moe byd
nieuporzdkowane. Owietlacze wykorzystywane s jako owietlenie mikroskopowe, owietlenie
wziernikw, precyzyjne owietlenie miejsc trudno dostpnych.

III. Literatura.

[1] http://www.microscopyu.com/museum/labophot.html

[2] Optical microscopy, Michale W. Davidson, Mortimer Abramowitz

[3] http://www.microscopyu.com/articles/formulas/formulasna.html

[4] http://www.microscopyu.com/articles/formulas/formulasworkingparfocal.html

[5] http://www.kmimp.agh.edu.pl/pliki/cz6.pdf

11
[6] http://wwwnt.if.pwr.wroc.pl/kwazar/jaktopracuje/135501/index.html

[7]http://alkahest.umcs.lublin.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=53:obrazowod&c
atid=35:projects&Itemid=54

[8] http://www.optec.pl/

[9] http://www.schott.com/poland/polish/products/fiberoptics/imaging.html

12