Jdrzej Gre

"Historia Japonii", Conrad Totman ;

t. J. Hunia, Krakw 2009 : [recenzja]
Przegld Historyczny 101/3, 529-530

2010
 ARTYKUY RECENZYJNE, RECENZJE, NOTY RECENZYJNE 529

Conrad T o t m a n, Historia Japonii, tum. J. Hunia, Wydawnictwo UJ,

Krakw 2009, s. 895.

Praca Conrada T o t m a n a jest trzeci du syntez dziejw Japonii, ktra ukazaa

si w jzyku polskim, po Japonii od czasw najdawniejszych do dzisiaj Johna
W.H a l l a (1979) oraz Historii Japonii Jolanty Tubielewicz (1984). Totman jest eme
rytowanym profesorem Yale, badaczem gwnie dziejw okresu E d o (16031868), zna
nym dotd ztakich prac jak The Collapse of the Tokugawa Bakufu 18621868 (1980),
czy Early Modern Japan (1993).
Na pocztku trzeba zaznaczy, e omawiana praca nie jest tradycyjnym podrczni
kiem historii, co wynika zniekonwencjonalnego podejcia autora do zagadnienia. Totman
skupi si bowiem na kwestiach zwizanych zoddziaywaniem na siebie czowieka iro
dowiska naturalnego. Temu podporzdkowany zosta, midzy innymi, podzia na epoki
(1.Pocztki, 2. Epoka rolnictwa rozproszonego, 3. Epoka rolnictwa intensywnego
oraz 4. Epoka industrializmu).
Na wstpie Totman szeroko omawia uwarunkowania geologicznofizyczne oraz
geografi iklimat Japonii, podkrelajc ich wpyw na faun, flor oraz pocztkowe dzie
je osadnictwa na archipelagu. Wszczeglnoci interesuj go kwestie demograficzne, co
mona zauway rwnie w dalszych czciach pracy. Autorowi zdarza si przy tym
ociera si o determinizm rodowiskowy. Trzeba doceni fakt, e wrd wydanych
w Polsce prac dotyczcych Japonii tego rodzaju braudelowskie ujcie jest ciekawym
novum. W przypadku opisywanego kraju jest to tym cenniejsze, e zwizek czowieka
zprzyrod przejawia si tam nie tylko wyciu gospodarczym, lecz take stanowi wany
skadnik kultury ipodejcia do otaczajcego wiata.
W nastpnych rozdziaach Totman opisuje kolejne etapy formowania si iprzemian
pastwa japoskiego a do czasw wspczesnych. Wydarzenia polityczne stanowi nie
jako to dla opisu procesw gospodarczych, demograficznych i ekologicznych. Autor,
mimo e nie odszed od klasycznego podziau historii Japonii na okresy i ery (jmon,
yayoi, Heian itd.), nie stosuje go jednak konsekwentnie, przez co ksika, jako podsta
wowy podrcznik, moe by trudna wlekturze. Zawie si musz czytelnicy oczekujcy
opisw wojen domowych, zwaszcza wydarze wojny Gempei (11801185), o ktrych
Totman susznie pisze, e stay si kanw najsawniejszych opowieci wojennych
wdziejach Japonii (s. 123). Autor powica jej tylko jeden krtki akapit. Podobnie prze
lizguje si po stuletnim okresie wojen domowych koczcych japoskie redniowiecze,
czy po przebiegu drugiej wojny wiatowej wAzji i na Pacyfiku. Niektre niedostatki
wfaktografii, zwaszcza dotyczce historii staroytnej, zostay uzupenione przez redak
tora naukowego.
Za zalet pracy mona uzna fakt, e autor wczy do wykadu omwienie kwestii,
ktre nie pojawiay si wsyntezach historii Japonii opublikowanych wPolsce, np. kultu
r popularn, powojenne prdy religijne, czy media. Niewtpliwym plusem jest dua
ilo cytatw rdowych oraz sownik terminw japoskich.
Omawiana ksika jest zpewnoci ciekaw pozycj whistoriografii japonistycznej
iw duej mierze zawiera potrzebny materia, cho czytajc j trzeba mie na uwadze, e
530 ARTYKUY RECENZYJNE, RECENZJE, NOTY RECENZYJNE

gwne akcenty pooone s na aspekty demograficzne, gospodarcze, religijne ikulturo

we. Nie wydaje si, aby praca moga stanowi kompletny, podstawowy podrcznik do
historii Japonii. Ze wzgldu na mocno zarysowany cel, jakim dla autora byo spojrzenie
na dzieje przede wszystkim z perspektywy ekologicznej, jako podstawowy podrcznik
warto wybra raczej wspomnian syntez Jolanty Tubielewicz, zawierajc bogaty zasb
faktograficzny, azdobyt wiedz uzupeni irozszerzy prac Totmana.

Jdrzej Gre
Uniwersytet Warszawski
Instytut Historyczny

Dwa ycia Ludwika Gumplowicza. Wybr tekstw, wybr, opracowanie

iwprowadzenie Jan S u r m a n iGerald M o z e l i, Oficyna Naukowa, War
szawa 2010, s. 533.

Ksika o powyszym, niezupenie dla mnie jasnym tytule ukazaa si w serii

Biblioteka Myli Socjologicznej, lecz niezalenie od jej znaczenia dla czytelnikw
zainteresowanych socjologi zasuguje na zainteresowanie historyka, zwaszcza zaj
mujcego si dziejami Galicji oraz AustroWgier w drugiej poowie XIX stulecia.
Rodzina Gumplowiczw, a w niej przede wszystkim Ludwik G u m p l o w i c z,
znana jest wprawdzie w dziejach zaboru austriackiego (biografie zamieciy Polski
Sownik Biograficzny tom IX oraz Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe,
tomI), lecz spucizna naukowa ipublicystyczna Ludwika Gumplowicza, zwaszcza ar
chiwalna, niezbyt czsto bywa wykorzystywana przez historykw. W cigu wielu lat jego
koncepcje socjologiczne byy niemal zapomniane take przez socjologw (Wojciech
A d a m e k i Janusz R a d w a n P r a g o w s k i w tytule artykuu jemu powiconym
pisz w 2006 r. zapomniany klasyk europejskiej socjologii), ostatnio bywa jednak
wspominany coraz czciej.
Recenzowana ksika jest znakomitym przegldem pogldw jej bohatera, a take
spojrzeniem na ycie intelektualne monarchii habsburskiej, ze szczeglnym uwzgld
nieniem Galicji. Zawdziczamy to zarwno wprowadzeniu napisanemu przez wydaw
cw, jak te artykuom innych autorw, a zwaszcza przemylanemu wyborowi tekstw
(fragmentw ksiek, artykuw oraz korespondencji prywatnej od i do Ludwika
Gumplowicza).
Obszerne wprowadzenie (s. 972) zawiera biografi Ludwika Gumplowicza, zarys
jego koncepcji socjologicznych, z uwzgldnieniem prowadzonych przez niego polemik,
a take pogldw politycznych. Nastpnie pod tytuem Rodzina Gumplowiczw znaj
duj si artykuy o ojcu Ludwika, Abrahamie (Hanna K o z i s k a W i t t) ijego synach:
Maksymilianie Ernecie, Alfredzie Teodorze oraz Ignacym Wadysawie (Reinhard
M l l e r). Cz zatytuowan Krakw otwiera artyku Abrahama Gumplowicza
Warunki ycia ydw w Krakowie dawniej idzi, a po nim nastpuj listy Ludwika