cena: 15,50 zł (w tym 7% VAT)

PRICE: 8 EUR Nakład 29000 egz.

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA • Międzynarodowy magazyn elektroników konstruktorów 5/2010 • maj
8:%"/*&
41&$+"-/&
h o l i n
Ec
Najnowszy numer specjalny ŚR
(„Świat Radio Plus” pt. Echolink
i spółka opracowany przez
Krzysztofa Dąbrowskiego OE1K-
DA) jest poświęcony
zasadom pracy amatorskich sieci
radiowo-internetowych, szerokiej
gamie rozwiązań technicznych,
sposobom korzystania z nich oraz
argumentom za i przeciw ich
wykorzystaniu.
Dołączony do numeru dysk CD
zawiera nie tylko liczne programy
związane z Echolinkiem, D-Star
i innymi systemami łączności ra-
diowo-internetowych, ale również
programy przeznaczone dla wielu
innych dziedzin krótkofalarstwa.
Znaleźć więc na nim można
zarówno programy do pracy emi-
sjami cyfrowymi albo do odbioru
za pomocą odbiorników reali-
zowanych programowo (SDR),
jak i programy symulacyjne dla
majsterkowiczów. Osobny temat
stanowią rozwiązania służące do
komunikacji za pomocą słabych
sygnałów i do badania propagacji
przy użyciu indywidualnych radio-
latarni małej mocy pracujących
emisjami WSPR, QRSS, Hella
i innymi.
W miarę możliwości wybór
programów uwzględnia oprócz
systemu Windows także i inne
platformy sprzętowo-programo-
we: Linuksa, Mcintosha i Po-
cketPC, a do części z nich dodano
instrukcje w języku polskim w tłu-
maczeniu OE1KDA.
Dodatkowo na CD zamieszczono
drugie wydanie historii polskich
radiotechników.
Numer specjalny „Echolink i
spółka” pojawi się w maju br.
w salonach prasowych Empik.
Prenumeratorzy ŚR mogą go
nabyć z rabatem w wysokości
50% (wplacając 14 zł na konto
97160010680003010303055153).
s p ó ł k a
ki
Skorzystałem z Echolinku. Działa i bardzo mi
się podoba, bo na UKF można
robić łączności z zagranicą.
/SP5XHN/
Usłyszałem australijskiego krótkofalowca
na częstotliwości VK2BGL, odpowiedziałem
i przeprowadziliśmy fajną łączność.
/z witryny ARI w Weronie/
Możesz spacerować wokół domu z ręczną
radiostacją, rozmawiając z Włochami lub
Hiszpanią. Wyobraź sobie
miny sąsiadów... ha ha.
/KH6JPL/
W moim przypadku Echolink to jedyny
sposób komunikacji. Pozbyłem się sprzętu
w wyniku nagłej potrzeby finansowej.
Na KF nie rozmawiałem - miałem tylko
2 m i 70 cm. Aż tu nagle zrobiłem QSO
z Południową Afryką na 70 cm... SUPER...
Popieram w 100% Echolink.
/SQ8CMF/
Najważniejsze aby aktywni krótko-
falowcy nie rezygnowali z wypróbo-
wywania nowych technik wskutek
negatywnego stanowiska osób
niechętnych wprowadzaniu nowości do
naszego hobby, ponieważ to właśnie
aktywni amatorzy
ożywiają krótkofalarstwo.
/DO6BCO/
Echolink odkryłem w 2005 roku i od tego
czasu ciągle z nim eksperymentuję.
W 2008 roku uruchomiłem bramkę
Echolink-IRLP.
/K0KN/
Moim zdaniem, mówiąc zwięźle: Echolink nie
powstał po to, aby można było się chwalić
dalekimi łącznościami. Pomaga on jednak
słabym, ręcznym czy ruchomym stacjom
albo stacjom pracującym z prowizorycznego
QTH nawiązać pożądane łączności. I nie jest
on niczym więcej, ale także i niczym mniej.
Odległość do najbliższego przemiennika
echolinkowego może wynosić na
przykład 50 km, a to już jest
łączność radiowa.
/DO6FM/
Echolink niczego nie zastępuje. Jest
dodatkowym do istniejących systemem
łączności pokazującym młodzieży, co
można osiągnąć, korzystając z prostych
radiostacji, łączy DSL, serwerów WWW
i komputera PC. I chyba nie chcemy
przespać tej szansy???
/DO6FM/
Echolink jest potrzebny komuś, kto chce
w prosty sposób umówić się na dalekie
łączności nawet wówczas, gdy warunki
propagacji są złe.
Echolink aktywuje ludzi i pasma.
Echolink jest dziedziną eksperymentalną.
Echolink przygotowuje ultrakrótkofalowców
do światowych łączności.
Echolink ożywia pasma amatorskie
i przyczynia się do ich obrony.
/DL8RDL/
EchoLink został wymyślony przez ludzi i dla
ludzi. Fajna sprawa, jeżeli chodzi o brak
możliwości technicznych do
stawiania pola antenowego.
/SQ8OY/
OSCYLOSKOP CYFROWY GDS-1022

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

- 2 kanały, pasmo 25MHz

STALE W DOBREJ CENIE!

- Próbkowanie z częstością 250MSa/s w czasie rzeczywistym
i 25GSa/s w czasie ekwiwalentnym
- Pamięć o długości 4k punktów dla każdego kanału
- Detekcja impulsów o szerokości 10ns (Peak Detect)
- Pamięć do 15 kompletów ustawień przyrządu
i do 15 przebiegów
- Kolorowy ekran LCD TFT o przekątnej 14 cm
³
- 19 różnych pomiarów automatycznych 899vazt
- Podstawa czasu: 1ns ~ 10s/dz +
- Czułość odchylania pionowego: 2mV ~ 5V/dz
- Port USB do komunikacji z komputerem PC
- Operacje matematyczne na przebiegach: sumowanie,
odejmowanie, szybka transformata Fouriera
- 6-cyfrowy licznik częstotliwości w czasie rzeczywistym

LPS305 Zasilacz laboratoryjny GENERATOR Z CYFROW¥ SYNTEZ¥ DDS DF1410

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

Maks. moc 165 W ● Częstotliwość: 1μHz÷10MHz, ● Dokładność: 5x10-5, ● Napięcie wyjściowe: 2mV ÷
wyjściowa
Napięcie 20Vp-p, ● Stabilność ±1x10-5 ● Przemiatanie 1ms÷800s (liniowe), 100ms÷800s (log.)
Zakres 0÷ +30V/ 0÷ -30V 3,3V/5V
Rozdzielczość 10mV
Nap. maks. -32V / +32V
Tryb śledzenia 0 ÷± 30V
ή
Błąd śledzenia
Prąd
± 20 mV
NOWO
Sinus
Zakres 0÷ -2,5A /0÷ +2,5A 3A
Przemiatanie
Rozdzielczość 1 mA
Prąd maks. +3A / -3A ≈ 3,3 A
Tryb śledzenia 0 ÷ ± 2,5 A
Błąd śledzenia ± 5 mA
Paczka impulsów
• Stabilizacja napięcia i prądu • 12-bitowy konwerter A/C • Ciekłokrysta-
liczny wyświetlacz matrycowy z podświetlaniem, 2x16 cyfr jednoczesny Modulacja PSK
odczyt prądu i napięcia • Kalibracja programowa • Inteligentny system
chłodzenia • Złącze RS232 • Akustyczna (beeper) sygnalizacja prze-
ciążenia i zmiany trybu pracy • Przyciski (“w dół”) i (“w górę”) do Modulacja FSK
t
łatwego ustawiania parametrów • Klawiatura numeryczna do bezpośred- va
niego wprowadzania parametrów • Dwa kanały regulowane i jeden z Modulacja FM z³+
Modulacja AM Impulsy 9
napięciem ustalonym (5V lub 3,3V) 99

NOWA SERIA ZASILACZY NDN Model

Parametry
NDN
DF173003C
NDN NDN NDN NDN NDN
DF173005C DF1723003DC DF1723005DC DF1723003TC DF1723005TC
NDN
DF1743003C
NDN
DF1743005C

NAJWIĘKSZY WYBÓR, NAJLEPSZA Napięcie

wyjściowe 0-30V 0-30V 2 x (0-30V) 2 x (0-30V) 2 x (0-30V) 2 x (0-30V)
2 x (0-30V)
2 x (0-3A)
2 x (0-30V)
2 x (0-3A)

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

2 x (0-3A) 2 x (0-5A)
CENA, TRZY LATA GWARANCJI
1 x (8-15V, 1A) 1 x (8-15V, 1A)
Prąd wyjściowy 0-3A 0-5A 2 x (0-3A) 2 x (0-5A) 1 x (5V, 3A) 1 x (5V, 3A)
1 x (3–6V, 3A) 1 x (3 – 6V, 3A)
Dokładność
Dokładność pomiaru napięcia: ±1% + 2 cyfry, dokładność pomiaru prądu: ±2% + 2 cyfry
pomiaru
Wyświetlacz 2 x LED 4 x LED
Ilość wyjść Pojedynczy Podwójny Potrójny Poczwórny
Napięciowy CV≤1 x 10-4 + 1mV CV≤1 x 10-4+1mV CV≤1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2) CV≤1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2)
współczynnik CC≤2 x 10-3 + 2mA CC≤2 x 10-3+2mA CC≤2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2) CC≤2 x 10-3+1mA (CH1 i CH2)
ŒÆ CV≤1 x 10-4+1mV (CH3) CV≤1 x 10-4+1mV (CH3 i CH4)
NOWO
stabilizacji
Obciążeniowy CV≤1 x 10-4 + 2mV CV≤1 x 10-4+2mV CV≤1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2) CV≤1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2)
współczynnik CC≤2 x 10-3 + 6mA CC≤2 x 10-3+6mA CC≤2 x 10-3+6mA (CH1 i CH2) CC≤2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2)
stabilizacji CV≤1 x 10-3+3mV (CH3) CV≤1 x 10-3+3mV (CH3 i CH4)
CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz) CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz) CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CV≤20mVp-p (5Hz-1MHz) CC≤3mArms (CH1 i CH2) CC≤2mArms (CH1 i CH2)
Tętnienia i szumy CC≤3mArms
CC≤3mArms CV≤1mVrms (5Hz-1MHz) CV≤1mVrms (5Hz-1MHz)
CC≤30mAp-p (CH3) (CH3 i CH4)
przed przeciążeniem oraz
Zabezpieczenie przed przeciążeniem i odwrotną polaryzacją oraz ograniczenie prądowe i przeciwzwarciowe
odwrotną polaryzacją
Praca szeregowa,
równoległa, NIE TAK TAK
tracking
Włączenie/
wyłączenie TAK TAK TAK TAK
wyjścia
Ograniczenie
Nastawianie ograniczenia prądowego przy odłączonym wyjściu
prądowe
Wymiary 130 x 155 x 295 mm 255 x 156 x 295 mm 255 x 160 x 305 mm
Do pracy ciągłej (8h przy pełnym obciążeniu) Cena
250 275 500 550 520 570 570 590
(bez VAT)

ZESTAW LUTOWNICZY LF-7000 STANOWISKO DO MONTA¯U SMD/BGA

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

NA PODCZERWIEÑ
790 z³ + vat
W skład systemu wchodzi: IR-610 – podgrzewacz wstępny,
LF7000 IR-810 – podgrzewanie punktowe, statyw do mocowania
płytki, chłodzenie kolby, włącznik nożny, chwytak
ciśnieniowy do układów scalonych z wymiennymi
końcówkami.

1-Odsysacz elektroniczny DIA80A,

2-Lekka koñcówka lutownicza 210ESD
3-Termopinceta TWZ 100,
Moc Temperatura Timer a!
4-Wydmuch gor¹cego powietrza HAP 80, IR-610 650W 30°C - 350°C cen
a
IR-810 150W 45°C - 450°C 0-900s br
® Do
02-784 Warszawa, Janowskiego 15 tel./fax (0-22) 641-15-47, 644-42-50
http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl
 DZIAŁ OD WYDAWCY

28 .05 5
a ! 5– 20 4 . 0

.se
s k , 2 8– – 1

lfa
st elc ń, 1 , 11

.e
5
Miesięcznik Elektronika Praktyczna (12 numerów

w
.0
sz K na lce Targi, targi...

w
w roku) jest wydawany przez AVT–Korporacja Sp. z o.o.

w
L z ie we współpracy z wieloma redakcjami zagranicznymi.
na TP A P O K

Część marcowego numeru EP poświęciliśmy prezentacji oferty Wydawca:

P

e
za PL TO -EX

firm biorących udział w  targach Automaticon 2010. Wspominaliśmy AVT–Korporacja Sp. z o.o.
i
03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
C

oi
AU FFI

też o tym, że oprócz starej hali ekspozycyjnej do dyspozycji wystawców

m AS M

tel. 22 257 84 99, faks.: 22 257 84 00

O
A

oddano nową, w zupełnie nowym budynku. Na czas targów obie hale połą-
TR

Adres redakcji:
na

czone były specjalnym korytarzem umożliwiającym swobodne przejście z jednej 03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
hali do drugiej. Niestety, nie wiadomo dlaczego (przyzwyczajenie?) w tej drugiej hali tel.: 22 257 84 49, 22 257 84 60, 22 257 84 65
y

faks.: 22 257 84 67
było mało zwiedzających. Jeśli jeszcze w przyszłym roku organizator postara się o od- e-mail: redakcja@ep.com.pl
as

http://www.ep.com.pl
powiednie miejsca do parkowania, to warszawskie tereny targowe dużo zyskają. Póki co
pr
Za

za wzór może posłużyć administracja targów kieleckich. Tam w pobliżu hal targowych nie ma Redaktor Naczelny:
jakiegoś ogromnego parkingu, a jednak organizatorzy corocznie dbają o to, aby było wystarczająco Wiesław Marciniak
dużo miejsca do parkowania. Parkingi rozmieszczone są w  różnych punktach miasta, a  pomiędzy
Redaktor Programowy,
nimi kursują bezpłatne autobusy miejskie. Za ich pomocą dojazd zajmuje co najwyżej 10 minut. Do- Przewodniczący Rady Programowej:
skonała idea, warta naślado- Piotr Zbysiński
wania i  pozwalająca uniknąć
Zastępca Redaktora Naczelnego,
nerwowego stania w  korkach
Redaktor Prowadzący:
ulicznych. Jacek Bogusz
W tym roku na Automati-
conie swoją ofertę zaprezento- Redaktor Działu Projektów:
wały 323 firmy. Miałem jednak Piotr Witczak

wrażenie, że w ubiegłym roku Redaktor Działu Podzespołów i Sprzętu:

było znacznie więcej nowi- Jerzy Pasierbiński
nek. Znacznie uboższa w  po-
równaniu do lat ubiegłych Redaktor Działu Monitoringu Nowych Podzespołów:
Maciej Gołaszewski
była np. oferta systemów wi-
zyjnych. Już na pierwszy rzut Szef Pracowni Konstrukcyjnej:
oka bardzo brakowało mi też Grzegorz Becker
zielonego stoiska firmy Eaton
Marketing i Reklama:
(dawniej Moeller). Zapewne
reklama@ep.com.pl, tel. 22 257 84 65
winien temu jest wszechobec- Katarzyna Wiśniewska, Katarzyna Gugała,
ny kryzys. Po prostu w trudnych czasach firmy ograniczyły wydatki na innowacje i marketing. Bożena Krzykawska, Justyna Warpas, Andrzej Tumański
Na Automaticonie ogromne zainteresowanie zwiedzających budziły roboty. Stanowiska firm je
Sekretarz Redakcji:
demonstrujących otaczały dosłownie tłumy. Temat robotyki jest bardzo gorący, co widać również
Grzegorz Krzykawski
w Elektronice Praktycznej, do której dociera coraz więcej Waszych próśb o publikację wszelkich tuto-
riali i projektów związanych z mechatroniką i robotyką. DTP:
Teraz z  niecierpliwością czekam na poznańską Automę, a  zwłaszcza na zapowiadane imprezy Dariusz Welik
towarzyszące, takie jak event robotyczny. Piszemy o nim w Automatyce i Mechatronice.
Projekt graficzny okładki:
Nie sposób też nie zauważyć wydarzeń na świecie, a zwłaszcza u naszych zachodnich sąsiadów, Jakub Tarnowski
Niemców. Tam odbyły się targi CeBIT oraz Embedded World. Również i tam więcej ważnych wydarzeń
było w ubiegłym roku. Redaktor strony internetowej:
Marek Dzwonnik
Norymberski Embedded World zaowocował co prawda premierami kilku nowych układów scalo-
nych (np. o nowych układach bezprzewodowych Infineona oraz Vinculum II piszemy w tym numerze Stali Współpracownicy:
EP). Nowe produkty pokazały m.in. firmy FTDI, NXP, Renesas, Toshiba, Infineon i inne, ale nie były to Arkadiusz Antoniak, Rafał Baranowski, Marcin Chruściel,
raczej rozwiązania rewolucyjne. Owszem, bardzo ciekawe podzespoły, jednak nie taki przełom, jakim Jarosław Doliński, Andrzej Gawryluk, Krzysztof Górski,
Tomasz Jabłoński, Krzysztof Paprocki, Krzysztof Pławsiuk,
było np. wprowadzenie układów z rdzeniem ARM. Sławomir Skrzyński, Jerzy Szczesiul, Ryszard Szymaniak,
Marcin Wiązania, Tomasz Włostowski, Robert Wołgajew
Od dawna już wiadomo i przyznają to nawet osoby krytykujące CeBIT, że nie ma innych targów
w Europie, tak dobrze oddających przyszłe i aktualne trendy rynkowe w najnowszych technologiach. Uwaga! Kontakt z wymienionymi osobami jest możliwy
W tym roku na targach CeBIT królowała branża IT. Prezentowano wchodzące w życie rozwiązania via e–mail, według schematu: imię.nazwisko@ep.com.pl
„cloud computing” bazujące na modelu udostępniania usług przez zewnętrzne firmy. Namiastki ta-
Prenumerata:
kich rozwiązań widać już dziś, jednak w przyszłości przewidywana jest eksplozja usług tego typu. tel. 22 257 84 22, faks.: 22 257 84 00
Dzięki nim użytkownik nie będzie zmuszony do zakupu licencji np. edytora tekstu i jego instalacji e-mail: prenumerata@avt.pl
Sklep: tel. 22 257 84 66
na lokalnym dysku, ale będzie wnosił jakąś jednorazową, niewielką opłatę na zasadzie abonamentu
Wydawnictwo
i użytkował program poprzez Internet. Niestety, na stoiskach związanych z telekomunikacją było wi- AVT Korporacja Sp. z o.o.
dać kompletny zastój. Nowe technologie (np. 4G) były pokazywane w wersji demonstracyjnej, rzec by należy do Izby Wydawców Prasy

można – w fazie praprototypu. Ten trend udzielił się i Polsce, ponieważ na naszych łódzkich targach Copyright AVT–Korporacja Sp. z o.o.
Intertelecom 2010 pojawiło się mniej dostawców niż zwykle. Zgodnie z opiniami naszych redaktorów 03-242 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
odwiedzających targi, było tam nieco pustawo. Być może wszyscy oczekują na jakąś kolejną rewolucję Projekty publikowane w Elektronice Praktycznej mogą
w telekomunikacji na miarę wprowadzenia sieci GSM. Może nią być telewizja cyfrowa z trójwymiaro- być wykorzystywane wyłącznie do własnych potrzeb.
Korzystanie z tych projektów do innych celów, zwłaszcza
wym obrazem, jednak na chwilę obecną mnogość proponowanych standardów, urządzeń i rozwiązań do działalności zarobkowej, wymaga zgody redakcji
(jaskrawo było to widać na CeBIT) z całą pewnością nie sprzyja standaryzacji i rozwojowi tej branży. Elektroniki Praktycznej. Przedruk oraz umieszczanie
na stronach internetowych całości lub fragmentów
Na trójwymiarowy obraz np. z meczu piłki nożnej przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać. publikacji zamieszczanych w Elektronice Praktycznej
jest dozwolone wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji.
Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń
zamieszczanych w Elektronice Praktycznej.

4 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Centralka sterująca NanoX systemu DCC
Ze względu na ogromne zainteresowanie projektami do makiet kolejowych i liczne prośby napływające do redakcji, wzna-
wiamy publikację rozwiązań układowych urządzeń przeznaczonych dla modelarzy kolejowych. NanoX to projekt centralki
do systemu
y DCC. Umożliwia on obsługę kilkudziesięciu manipulatorów i ma interfejs do komputera PC.
strona 28
3-kanałowy woltomierz z USB
Przyrządy pomiarowe są nieodzownym sprzętem obecnym
w pracowni każdego elektronika-konstruktora. Często jed-
nak taka aparatura zabiera znaczną część powierzchni biur-
ka uszczuplając dostępne miejsce. Aby zaoszczędzić nieco
miejsca można użyć przyrządu wirtualnego. Ponieważ nie-
odzownym narzędziem jest komputer, to zaprzęgamy go
do pracy w charakterze przyrządu pomiarowego. Przedsta-
wiony w artykule woltomierz pozwoli na zastąpienie tra-
dycyjnego miernika wirtualnym przyrządem pomiarowym.
Można go też zastosować do akwizycji danych lub budowy
innego przyrządu pomiarowego.
strona 39
Tester lamp
Druga część opisu doskonałego, funkcjonalnego testera
lamp. Publikujemy dokończenie artykułu, a w nim sposób
montażu i regulacji testera oraz metody pomiarów różnych
lamp wraz z opisem podstawek-adapterów.
strona 34
strona 30
Czujnik tlenku węgla
Prezentujemy projekt czujnika tlenku węgla. Zbudowane
z użyciem energooszczędnego mikrokontrolera MSP430
urządzenie ze względu na zastosowany przez autora mo-
duł ZigBee, może – oprócz pełnienia funkcji alarmu za-
bezpieczającego przed nadmiernym stężeniem CO – prze-
kazywać wyniki swoich pomiarów do większego systemu
dozoru.
strona 23
Korektor sygnału akustycznego EQanalyser
Któż z nas nie chciał mieć korektora sygnału akustycznego?
Urządzenie, które prezentujemy wzbogaci każdy zestaw
muzyczny oraz umożliwi dostrojenie dźwięku do akustycz-
nych cech pomieszczenia. Cechuje je estetyka wykonania,
funkcjonalność, przy zachowanej jednocześnie prostocie
konstrukcji.
 Nr 5 (209)
Maj 2010

Projekty
EQanalyser. Korektor/analizator sygnału audio ..........................................................................23
3-kanałowy woltomierz z USB ...................................................................................................28
Czujnik tlenku węgla z modułem ZigBee ...................................................................................30
Centralka sterująca NanoX systemu DCC (1)..............................................................................34
Miernik lamp elektronowych (2)................................................................................................39

Miniprojekty
Generator akustyczny na ATtiny25 ............................................................................................44
Generator szumu różowego ......................................................................................................46
Spowalniacz serwomechanizmu................................................................................................48

Projekty Czytelników
Półprzewodnikowa Cewka Tesli .................................................................................................50

Podzespoły
Utajnianie bez wysiłku. Nowe układy kryptograficzno-uwierzytelniające firmy Atmel ...............74
PMA7110. Bezprzewodowa 51-ka.............................................................................................78
Host USB Vinculum II.................................................................................................................84
Podotykaj sobie: 2010. Pojemnościowe czujniki zbliżeniowe
i kontrolery klawiatur pojemnościowych ...................................................................................86
Nowe przetwornice impulsowe LMZ od National Semiconductor .............................................91

Kurs
Trójfazowy falownik wektorowy (2). Opis zestawu TMS320F28035 ..........................................60
Technologia GSM w elektronice (3). Hello World – pierwsze kroki w Open AT...........................64

Notatnik konstruktora
EasyJPEG. Mikrokontrolerowa biblioteka dekodera JPEG .............................................................. 67
Wzmacniacze operacyjne o zerowym dryfcie. Właściwości i zastosowania ................................... 82
Redukcja zakłóceń w lampowych wzmacniaczach m.cz. (1) ....................................................... 105

Firma prezentuje
Wykorzystaj siłę słońca i wiatru ..................................................................................................... 57

Sprzęt
Debugger-programator dla STM32 i STM8. ST-Link: nowe oprogramowanie, nowe możliwości .. 94
Nowoczesne zasilacze sieciowe dla LED dużej mocy ..................................................................... 97
Kosmiczna telemetria dla każdego. Radiomodemy satelitarne firmy DIGI ................................... 100
Bliźniaki TiePie – HS4 i HS4 DIFF................................................................................................... 114
Kręcenie bez bicia – System wyważania VibroDAQ2 ................................................................... 118

Wybór konstruktora
Scalone wzmacniacze akustyczne (4). Wzmacniacze słuchawkowe i klasy D .............................. 108

Automatyka i Mechatronika Praktyczna

Maniek. Robot kroczący ..........................................................................................................133
S7-1200: instrukcje programowania .......................................................................................136
Interfejs BiSS. Podzespoły i narzędzia ......................................................................................140
Czujniki tensometryczne. Skomputeryzowany pomiar siły.......................................................142
Profibus. Model ISO/OSI, architektura i rodzaje stosowanych protokołów, ramka,
telegramy, kodowanie .............................................................................................................144
Flowcode Formula. Rysujesz i jedziesz .....................................................................................148
WObit porusza wyobraźnię! Zbuduj z nami najdłuższego robota na świecie ..........................153

Niezbędnik elektronika ................................................................................... 152

Konkursy
Konkurs PUK................................................................................................................................8

Nie przeocz. Podzespoły ............................................................................................................10

Nie przeocz. Koktajl niusów ......................................................................................................16
Sprzężenie zwrotne. Poczta .......................................................................................................18
Sprzężenie zwrotne. Ankieta .....................................................................................................22
Księgarnia wysyłkowa .............................................................................................................122
Kramik + rynek .......................................................................................................................125
Prenumerata .....................................................................................................................20, 161
Ekspresowy Informator Elektroniczny......................................................................................162
Wykaz reklamodawców...........................................................................................................163
Zapowiedź następnego numeru ..............................................................................................164
 REKLAMA

Zasilanie bezprzewodowe
od Powercast
Future Electronics ma przyjemność poinformować, ze jesteśmy oficjalnym
przedstawicielem firmy Powercast, która jest pionierem w  dziedzinie kon-
wersji energii fal radiowych na napięcie stałe.
Opatentowana metoda przesyłania energii pozwala na konwersję ze sku-
tecznością do 70% i  zasilenie urządzeń o  mocy do 100  mW. W  zależności
od wersji moduły Powercast mogą się stać głównym źródłem zasilania lub
wspomagać ładowanie baterii (układy zawierają zabezpieczenie przed prze-
ładowaniem). Napięcie wyjściowe w zakresie od 2,8 do 5,0 V jest ustawiane
w prosty sposób za pomocą jednego rezystora. Jako źródło fal ra-
diowych można wykorzystać anteny już pracujące w danym oto-
czeniu lub można też użyć nadajnika dedykowanego specjalnie
do modułów (wówczas uzyskiwana jest największa skuteczność).
Układy Powercast współpracują ze standardowymi antenami o im-
pedancji 50 V. O więcej szczegółów pytaj we Future Electronics.

FUTURE ELECTRONICS POLSKA Sp. z o.o.

03-704 Warszawa, ul. Panieńska 9
tel.: 22 618 92 02, faks: 22 618 80 50
e-mail: info-PL-Future@FutureElectronics.com
www.futureelectronics.com

R E K L A M A

Konkurs na Przydatne Urzċdzenie Krótkofalarskie (PUK)

Celem konkursu jest wyïo-
nienie oryginalnej i ciekawej
konstrukcji urzÈdzenia, które
moĝe znaleěÊ zastosowanie
w pracowni radioamatora,
a które bÚdzie w ïatwy sposób
moĝliwe do odwzorowania
przez poczÈtkujÈcych krótko-
falowców (np. odbiornik, trx,
skrzynka antenowa, miernik,
ğltry, itp.).
Konkurs odbywa siÚ pod
patronatem redakcji „¥wiata
Radio”, „Elektroniki Praktycz-
nej” i portalu SP-QRP.PL.
W konkursie moĝe wystar-
towaÊ kaĝdy, a liczba zgïoszo-
nych konstrukcji jest nieogra-
niczona.
Przedstawione do konkur-
su urzÈdzenie powinno byÊ
oryginalnym projektem kon-
struktora lub grupy konstruk-
torów.
Do budowy urzÈdzenia
powinny byÊ zastosowane ele-
menty ogólnodostÚpne, które
bez trudu moĝna nabyÊ na ryn-
ku. Wskazane jest, aby pïytka
drukowana byïa jednostronna,
a uĝyte elementy umoĝliwiaïy
rÚczny montaĝ w warunkach
domowych.
WyïÈczone z konkursu sÈ
urzÈdzenia juĝ opisane w cza-
sopismach, ksiÈĝkach lub na
stronach internetowych (pol-
8 i zagranicznych). Dopusz-
skich
cza siÚ urzÈdzenia wczeĂniej
opublikowane pod warunkiem
wprowadzenia w nich znacz-
nych zmian konstrukcyjnych,
które poprawiajÈ walory uĝyt-
kowe.
Aby wziÈÊ udziaï w konkur-
sie naleĝy:
• zgïosiÊ swój projekt do
organizatorów konkursu
najpóěniej na 7 dni przed
planowanym spotkaniem
miïoĂników QRP w 2010 Komisja z oceny zgïoszo-
organizowanym przez SP- nych prac sporzÈdzi protokóï
QRP.PL. bÚdÈcy jedynym dokumentem
• dostarczyÊ zaprojektowa- przeprowadzonego konkursu;
ny i dziaïajÈcy model urzÈ- protokóï zostanie przekazany
dzenia na spotkanie QRP redakcji „¥wiata Radio”, a jego
w 2010 r. treĂÊ zostanie równieĝ opubli-
Spotkanie miïoĂników kowana na stronie interneto-
QRP w 2010 roku odbÚdzie wej portalu SP-QRP.
siÚ prawdopodobnie pod ko- Skïad komisji konkursowej
niec lata, a dokïadny termin zostanie ogïoszony przez or-
i miejsce zostanÈ ogïoszone na ganizatorów podczas otwarcia
ïamach „¥wiata Radio oraz na spotkania QRP; praca jej czïon-
SP-QRP.PL. ków jest caïkowicie spoïeczna
Model urzÈdzenia musi i dobrowolna.
byÊ sprawny i nadawaÊ siÚ do
przedstawienia jego moĝliwo- Po konkursie modele pozo-
Ăci. Dopuszcza siÚ aby model stajÈ wïasnoĂciÈ twórcy, chyba
nie byï umieszczony w obudo- ĝe konstruktor zdecyduje ina-
wie, jeĝeli jego przeznaczeniem czej.
jest montaĝ jako moduï w in- Opisy wyróĝnionych modeli
nym urzÈdzeniu. wraz ze zdjÚciami zostanÈ opu-
Kaĝdy zgïoszony na kon- blikowane na ïamach „Elek-
kurs model musi mieÊ zaïÈczo- troniki Praktycznej”, „¥wiata
ny schemat ideowy oraz krótki Radio” i SP-QRP.PL, a konstruk-
opis dziaïania i uruchomienia. torzy zostanÈ wyróĝnieni „Cer-
tyğkatem Konstruktora”.
Komisja konkursowa doko-
na oceny (w skali 1-5) zgïoszo- Prace wyróĝnione w kon-
nych prac pod kÈtem sprawno- kursie zostanÈ nagrodzone
Ăci technicznej (sprawdzenie upominkami ufundowanymi
parametrów), estetyki i powta- przez sponsorów. NagrodÚ
rzalnoĂci wykonania. gïównÈ stanowi oscyloskop
O kolejnoĂci miejsc zdecy- cyfrowy RIGOL ufundowany
duje suma zdobytych punktów. przez ğrmÚ NDN z Warszawy.
Czïonkiem komisji ocenia-
jÈcej nie moĝe byÊ uczestnik Kontakt e-mail:
konkursu. ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
konkurs2010@sp-qrp.pl
 + GPS

INTRODUCING A REAL PLUS TO THE M2M MARKET

Motorola presents Modules+, an enhanced solutions portfolio designed for the specific needs of the M2M
market. At Motorola we offer you a full portfolio of M2M modules, featuring robust design, cutting-edge
technology and easy interchangeability between technologies, allowing Zero time, Zero effort integration.
Whether it’s our brand new, feature-set-rich G30 GSM LGA Series, or our H24 HSPA and C24 CDMA
modules built on the established “24” family form factor, Motorola Modules+ is an optimal solution for
reliable connectivity, efficient time to market and accelerated ROI.

To learn more about Motorola M2M Wireless Modules, visit www.m2mgsm.com

ul. Szymanowskiego 13, 05-092 Łomianki DYSTRYBUTOR FIRMY MOTOROLA

tel. 22 751 76 80, faks 22 751 76 81
www.elproma.com.pl, info@elproma.com.pl

MOTOROLA and the Stylized M Logo are registered in the U.S. Patent and Trademark Office.
All other product or service names are the property of their respective owners. ©Motorola, Inc 2009
NIE PRZEOCZ
NIE PRZEOCZ Podzespoły

nowe
podzespoły
Z kilkuset nowości wybraliśmy te, których nie wolno przeoczyć
Bieżące nowości można śledzić na www.elektronikaB2B.pl

Uniwersalne kontrolery klawiatur pojemnościowych
Firma Atmel
wprowadziła do
swojej oferty nową
serię miniaturo-
wych kontrolerów
klawiatur pojem-
nościowych. Są
to tanie układy
o  bardzo małym
poborze prądu (17 mA przy 1,8 V). Mogą być stosowane również jako
detektory zbliżeniowe.
Układy są dostępne w trzech wersjach:
– AT42QT1010 (QT1010) z  timerem zerującym stan wciśnięcia
przycisku po upływie ok. 60 s,
– AT42QT1011 (QT1011) bez timera zerującego (stan przycisku nie
jest zerowany),
– AT42QT1012 (QT1012) pracujący jako przełącznik bistabilny (on/off).
Układy AT42QT1010 i  AT42QT1011 charakteryzują się krótkim
czasem reakcji wynoszącym maksymalnie 12,2 ms. W przypadku, gdy
ważniejsze jest zminimalizowanie poboru mocy niż krótki czas reak-
cji, to kontroler może być przełączany w  tryb low power, w  którym
czas reakcji wydłuża się do około 90 ms. Istnieje też możliwość syn-
chronizowania pracy kontrolera np. ze źródłem napięcia zasilającego
w celu zwiększenia odporności na zewnętrzne zakłócenia (czas odpo-
wiedzi kontrolera jest wtedy zależny od częstotliwości zewnętrznego
zegara). W odróżnieniu od dwóch poprzednich, układ AT42QT1012
może być wprowadzany automatycznie w tryb power-down po zapro-
gramowanym czasie (15 lub 60 min).
Typowo kontrolery AT42QT101x są stosowane jako przełączniki
zasilania, w  słuchawkach dousznych, zabawkach elektronicznych,
timerach i  czujnikach zbliżeniowych. Układy pracują z  napięciem
zasilania w  zakresie 1,8...5,5  V i  przy temperaturze –40...+85oC. Są
produkowane w obudowach SOT-23.
www.atmel.com/products/touch więcej...>
Tanie, uniwersalne moduły radiowe IEEE 802.15.4 na
pasmo 2,4 GHz
Radiocratfs, producent modu-
łów do bezprzewodowej transmisji
danych, rozszerzył ofertę modu-
łów w.cz. przeznaczonych do pracy
w paśmie 2,4 GHz o modele RC2400
i  RC2400HP. Są to tanie, uniwersal-
ne moduły zgodne ze standardem
IEEE802.15.4. Mają wbudowany mikrokontroler sterujący 8051
z  256  kB pamięci Flash i  8  kB SRAM. Mogą znaleźć zastosowanie
w sieciach opartych na protokołach ZigBee PRO, 6LoWPAN, RF4CE,
Wireless HART i innych. Producent oferuje darmowy stos protoko-
łów ZigBee PRO.
Typowe zastosowania nowych transceiverów to liczniki z  auto-
matycznym odczytem (AMR, AMI, Smart Grid), systemy automatyki
budynków, urządzenia elektroniki medycznej i  sieci czujników bez-
przewodowych/M2M. RC2400 jest wersją podstawową, natomiast
RC2400HP zawiera dwa dodatkowe bloki pozwalające zwiększyć
8-krotnie zasięg transmisji: wzmacniacz niskoszumowy w  stopniu
odbiorczym i wzmacniacz w stopniu nadawczym o mocy wyjściowej
100 mW.
Moduły RC2400(HP) charakteryzują się: przepływnością do
250 kb/s, mocą wyjściową +4 dBm (+20 dBm dla RC2400HP), czu-
łością –97 dBm dla PER=1% (–99 dBm dla RC2400HP), tłumieniem
w kanale przylegającym 35 dB. Zintegrowany w układzie mikrokon-
troler 8051 wyposażono w 15 cyfrowych i analogowych linii I/O, 8-ka-
nałowy 12-bitowy przetwornik A/C, interfejsy UART i SPI, zegar RTC
oraz 4 uniwersalne liczniki. Moduły są zasilane napięciem 2,1...3,6 V
i  są produkowane w  ekranowanych obudowach SMD o  wymiarach
12,7×25,4×2,5  mm. Są one też zgodne ze standardami EN 300 440
i EN 300 328 (Europa).
www.radiocrafts.com więcej...>
Nowe energooszczędne mikrokontrolery tinyAVR
ATtiny4313 jest nowym 8-bitowym mikrokontrolerem firmy At-
mel z rodziny tinyAVR – energooszczędnych układów z technologią
picoPower. Odznacza się poborem prądu o natężeniu 190 mA (przy
napięciu zasilania 1,8 V i częstotliwości taktowania 1 MHz) w trybie
aktywnym. Ma 20 wyprowadzeń, 4 kB pamięci Flash i jest zgodny
pod względem wyprowadzeń ze starszym, bardzo popularnym mi-
krokontrolerem, oznaczonym symbolem ATtiny2313A.
Jest to mikrokontroler ogólnego przeznaczenia, który może być
stosowany m.in. w  aplikacjach elektroniki użytkowej, w  aparaturze
przemysłowej, urządzeniach telekomunikacyjnych, urządzeniach
przenośnych i  pilotach zdalnego sterowania. Zasilany jest napię-
ciem 1,8...5,5  V dla częstotliwości sygnału zegarowego 0...4  MHz,
2,7...5,5 V dla 0...10 MHz i 4,5 V dla 0...20 MHz. Przy częstotliwości
taktowania 20  MHz charakteryzuje się szybkością wykonywania in-
strukcji 20 MIPS. W trybie bezczynności (idle) ATtiny4313A pobiera
prąd o natężeniu typowo 24 mA (1,8 V/1 MHz), w trybie uśpienia (po-
wer-down) zaledwie 0,1 mA przy napięciu 1,8 V i w temperaturze oto-
czenia 25oC. Jest on wyposażony w pamięć: 4 kB Flash, 128 B SRAM
i 128 B EEPROM. Ma timery z wyjściami PWM, interfejsy USI, UART
(full duplex) oraz interfejs debuggera debugWire. Jest obsługiwany
przez bezpłatny pakiet narzędziowy AVR Studio.
www.atmel.com/picopower więcej...>
Wzmacniacz Rail-to-Rail o małych szumach
Specjalizowany wzmacniacz LT6350, przeznaczony do współ-
pracy z precyzyjnymi przetwornikami A/C, charakteryzuje się cha-
rakteryzuje się małym wejściowym napięciem szumów (1,9 nV/Hz),
co zapewnia również małe wyjściowe napięcie szumów na poziomie
8,2 nV/Hz. Ma on krótki czas ustalania napięcia wyjściowego, wy-
noszącym 240 ns (0,01%, 8 VPP). Może być stosowany na wejściach
precyzyjnych 16- i  18-bitowych przetworników A/C z  sukcesywną
aproksymacją (SAR).
Ma asymetryczne wejście i różnicowe wyjście o zakresie napięć
wyjściowych 0,055...4,945 V (przy VCC=5 V). LT6350 zbudowany jest
z dwóch wzmacniaczy operacyjnych z rezystorami dopasowującymi,
wytwarzające różnicowe napięcie wyjściowe z asymetrycznego źródła
wejściowego o  dużej impedancji. Standardowo wzmocnienie napię-

10 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Podzespoły

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 11

 Dodatkowe
materiały na CD
NIE PRZEOCZ z marca i kwietnia 2010 zamieszczamy na płycie CD-EP05/2010.
ciowe wynosi 2 V/V, natomiast inne jego wartości mogą być uzyskane
poprzez dobór odpowiednich rezystorów zewnętrznych włączonych
w torze sprzężenia zwrotnego. Stosunek sygnału do szumu przekra-
cza 110dB w paśmie 1 MHz. Wzmacniacz może być zasilany napię-
ciem z przedziału 2,7...12 V i w stanie aktywnym pobiera prąd o na-
tężeniu do 4,8 mA. Jest wykonywany w obudowach MSOP-8 i DFN-8
w wersjach na trzy zakresy temperatury pracy: komercyjny (0...70ºC),
przemysłowy (–40...85ºC) i rozszerzony (–40...125ºC).
www.linear.com więcej...>
Nowe mikrokontrolery DSP firmy Microchip dla
urządzeń zasilających
Nowa rodzina 16-bitowych mikrokontrolerów dsPIC, oznaczona
symbolem dsPIC33F ‚GS’, charakteryzuje się wbudowanymi układa-
mi peryferyjnymi przeznaczonymi do stosowania w  urządzeniach
zasilających. Są to m.in. szybkie modulatory PWM, przetworniki
A/C i  komparatory analogowe. Nowe układy są przewidziane do
stosowania w: kuchniach indukcyjnych, zasilaczach UPS, inteli-
gentnych ładowarkach akumulatorów, zasilaczach lamp wyładow-
czych, fluorescencyjnych i LED oraz w przetwornicach AC-DC i DC-
DC o różnych topologiach.
Mikrokontrolery dsPIC wyposażono w 12...18-kanałowy modula-
tor PWM o rozdzielczości 1,04 ns, jeden lub dwa 10-bitowe przetwor-
niki A/C o prędkości próbkowania 1 MS/s oraz pamięć Flash o pojem-
ności 32...64 kB. Ponadto mają wbudowane interfejsy komunikacyjne:
SPI, I2C, UART, DCI (I2S lub AC’97), CAN oraz interfejs enkodera. Są
produkowane w obudowach o 64...100 wyprowadzeniach. Mogą być
obsługiwane w środowisku projektowym MPLAB, z użyciem kompi-
latora MPLAB C, debuggera ICD3, emulatora Real ICE oraz symulatora
programowego MPLAB SIM 30.
www.microchip.com więcej...>
12
Szerszy zbiór 63 ważnych nowości produktowych
Mikrokontroler 8051 z wbudowanym stosem TPC/IP
Mikrokontroler iMCU W7100 firmy WIZnet jest przeznaczony
do aplikacji sieciowych. Ma on wbudowany rdzeń 8051, blok MAC,
interfejs 10BaseT/100BaseTX Ethernet PHY oraz sprzętowy stos pro-
tokołów TCP/IP.
Ten 8-bitowy mikrokontroler ma 64  kB pamięci Flash i  64  kB
SRAM oraz 2 kB pamięć ROM dla bootloadera. Rdzeń mikrokontro-
lera zaprojektowano w  polskiej firmie Digital Core Design (www.
dcd.com.pl). Zastosowano w nim potokowe przetwarzanie instruk-
cji, dzięki któremu mogą być one wykonywane do 4...5-krotnie
szybciej niż w  standardowej implementacji rdzenia Intel 8051.
Oprócz sieciowych peryferiów ma on również cztery 8-bitowe por-
ty I/O, 3 układy licznika/timera, UART (full-duplex), watchdog oraz
debugger DoCD. Jest zasilany napięciem 3,3  V (linie I/O  tolerują
napięcie 5 V).
Sprzętowy stos protokołów TCP/IP obsługuje jednocześnie
do 8 niezależnych gniazd (sockets) oraz ma do dyspozycji 32 kB
pamięci do obsługi połączeń. Ma zaimplementowaną sprzętową
obsługę protokołów TCP, UDP, ICMP, IPv4 ARP, IGMP oraz Ether-
net. Obsługuje protokół autonegocjacji parametrów łącza Ether-
net, a także połączenia ADSL z protokołem PPPoE (wraz z trybem
uwierzytelniania PAP/CHAP), jednak nie obsługuje fragmentacji
pakietów IP.
www.wiznet.co.kr/en/ więcej...>
TI wprowadza 16-bitowe, wielokanałowe
przetworniki A/C o szybkości próbkowania 500 kS/s
Texas Instruments oferuje dwa nowe 16-bitowe przetworniki
analogowo-cyfrowe typu SAR (z rejestrem sukcesywnej aproksyma-
cji) – ADS8331 i ADS8332 – o szybkości próbkowania 500 kS/s. Czte-
ro- i ośmiokanałowe przetworniki są zasilane napięciem 2,7...5,5 V.
Dzięki połączeniu dużej liczby kanałów z ich wysoką rozdzielczo-
ścią układy te są w stanie sprostać potrzebom w zakresie wieloka-
nałowej akwizycji danych w urządzeniach kontrolno-pomiarowych,
przemysłowych i medycznych.
Układ ADS8331 jest wyposażony w  4-wejściowy multiplek-
ser analogowy, a układ ADS8332 w multiplekser 8-wejściowy, co
w porównaniu z rozwiązaniami z multiplekserami zewnętrznymi
pozwala zaoszczędzić do 50% miejsca na płytce PCB i  zmniej-
szając pobór mocy. Szeroki zakres napięć zasilania 2,7...5,5  V
(analogowe) i  1,65...5,5  V (cyfrowe) umożliwia stosowanie ich
w  urządzeniach zasilanych ogniwem litowo-jonowym z  jednym
ogniwem oraz bezpośrednie połączenie z niskonapięciowymi pro-
cesorami.
Przetworniki ADS8331 i  ADS8332 są dostępne w  24-pinowych
obudowach QFN 4×4 mm i 24-pinowych obudowach TSSOP.
www.ti.com więcej...>
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Podzespoły

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 13

NIE PRZEOCZ
Energooszczędne 16-bitowe mikrokontrolery
z interfejsem USB 2.0
NEC Electronics wprowadza na rynek 12 nowych mikrokon-
trolerów 16-bitowych z  wbudowanym interfejsem USB 2.0. Są to
układy o  małym poborze mocy, zapewniające szybkie przesyłanie
danych. W  stosunku do poprzednich wersji 8-bitowych charakte-
ryzują się przede wszystkim 7-krotnie większą mocą obliczeniową
i mniejszym poborem prądu w trybie pracy standby, wynoszącym
zaledwie 0,37 mA.
W stanie aktywnym, przy częstotliwości taktowania 20 MHz, po-
bór prądu wynosi 6,4 mA. Nowe mikrokontrolery firmy NEC zawiera-
ją do 128 kB pamięci Flash i do 8 kB pamięci RAM. Mogą być zasilane
napięciem 1,8...3,6 V. Producent oferuje sterowniki programowe USB
oraz kompletne zestawy ewaluacyjne. Mikrokontrolery 78K0R/KC3-L
i  78K0R/KE3-L są produkowane w  obudowach TQFP o  wymiarach
7×7×1 mm, BGA-64 (5×5 mm) i QFN-48 (7×7×0,75 mm).
www.am.necel.com/micro więcej...>
R E K L
14
Przetwornice Zilker Labs w ofercie firmy Intersil
Firma Zilker Labs, producent przetwornic oraz układów do
zasilania, jest obecnie częścią firmy Intersil. Wśród najnowszych
produktów firmy Intersil jest synchroniczna przetwornica DC-DC
o maksymalnym prądzie wyjściowym 6 A.
Przetwornica o symbolu ZL2106 przetwarza napięcie wejścio-
we z  przedziału 4,5...14  V do napięcia wyjściowego 0,54...5,5  V
(dokładność ±1%). Wbudowane tranzystory MOSFET o  małej re-
zystancji kanału w stanie włączenia (rDS(ON) <85 mV) umożliwiają
uzyskanie prądu wyjściowego o  natężeniu do 6  A. Ponadto prze-
twornice ZL2106 mają niektóre funkcje układów do zarządzania
zasilaniem, takie jak: cyfrowa zmiana czasu opóźnienia miękkiego
włączenia (soft-start) czy sekwencjonowanie włączania zasilania
wielu układów. Zmiany nastaw można przeprowadzić poprzez
ustawianie wartości napięcia na wybranych pinach lub przez inter-
fejs SMBus/I2C. Układy mają też obwody zabezpieczeń: termiczne,
zbyt niskiego napięcia wejściowego, przeciwprzepięciowe i  prze-
ciwprzeciążeniowe.
www.intersil.com/zilkerlabs/ więcej...>
Różnicowy transceiver Profibus-DP/RS-485
z zabezpieczeniem ESD
MAX14770E jest różnicowym transceiverem interfejsów RS-485
i  Profibus-DP, wykonywany w  procesie technologicznym BiCMOS
zapewniającym dużą szybkość transmisji danych przy równocze-
snej odporności na wyładowania ESD. Pracuje w trybie half-duplex.
Jest zamykany w obudowach TQFN-8 (3×3 mm) i SO-8, kompatybil-
nych pod względem rozkładu wyprowadzeń z układami wcześniej-
szej wersji o symbolu MAX3469.
Dwie najważniejsze cechy wyróżniają MAX14770E na tle układów
konkurencyjnych: zabezpieczenie przed wyładowaniami ESD aż do
A M A
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

±35 kV (HBM) oraz szeroki zakres temperatury pracy –40...+125oC,
pozwalający na zastosowania w  elektronice samochodowej. Prze-
pływność transmisji układu wynosi 20 Mb/s.
www.maxim-ic.com/MAX14770E więcej...>
Wąskopasmowy wielokanałowy transceiver LMD-
400-R
Firma Circuit Design wyprodukowała nowy moduł radiowy
oznaczony symbolem LMD-400-R. LMD-400-R ma moc wyjściową
10  mW i  może transmitować dane z  maksymalną przepływnością
4800 b/s przy użyciu modulacji GFSK. Jest on przeznaczony do sto-
sowania w licencjonowanych pasmach radiowych w Europie i Sta-
nach Zjednoczonych.
R E K L
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Podzespoły
Zgodnie z  regulacjami prawnymi dla tego typu modułów radio-
wych, transceivery muszą być wąskopasmowe z odległością między-
kanałową 6,5  kHz, 12,5  kHz lub 25  kHz. Stabilność częstotliwości
musi wynosi 2,5 ppm dla odległości międzykanałowej 12,5 kHz. Mo-
duł firmy Circuit Design spełnia te wymagania.
Jest oferowany w 3 wersjach o różnych pasmach: 428...442 MHz,
458...462  MHz oraz 458...462,5  MHz. Pozostałe parametry ma nstę-
pujące
– separacja międzykanałowa:  60 dB@12,5 kHz (odbiór),
– tłumienie zniekształceń intermodulacyjnych:  65 dB (odbiór),
– moc w kanale: –60 dB lub < –63 dB,
– napięcie zasilania: 3...5,5 V,
– pobór prądu: 52 mA nadawanie, 42 mA odbiór,
– temperatura pracy: –20...60oC,
– interfejs UART.
www.circuitdesign.jp
A M A
15
NIE PRZEOCZ Koktajl niusów

koktajl
niusów
Nowe obudowy tranzystorów mocy dużej
częstotliwości
Nowe plastikowe obudowy STAC ze szczeliną powietrzną (Air-cavity),
opracowane przez firmę STMicroelectronics, są przeznaczone do tranzy-
storów mocy pracujących z sygnałami o częstotliwościach radiowych (RF
Power Transistor). Zastępują tradycyjne obudowy ceramiczne, dzięki cze-
mu zmniejszono ciężar tranzystorów nawet o 75%.
Obudowy ze szczeliną powietrzną zapewniają dobrą izolację elektrycz-
ną struktury krzemowej, a także charakteryzują się niewielką rezystancją
termiczną złącze-obudowa RTH 0,28oC/W, czyli nawet o 20% mniejszą niż
dla porównywalnych obudów ceramicznych. Ponadto parametr niezawod-
nościowy MTTF (średni czas bezawaryjnej pracy) jest dla podzespołów
w  obudowach STAC nawet czterokrotnie dłuższy niż dla typowych obu-
dów plastikowych.
Firma ST oferuje tranzystory w tych obudowach pracujące z częstotli-
wością do 250 MHz. Jest wśród nich tranzystor MOSFET oznaczony sym-
bolem STAC3932B/F. Ma on wzmocnienie napięciowe do 26 dB oraz moc
wyjściową w  impulsie dochodzącą do 900  W. Może osiągnąć nominalną
sprawność rzędu 68...75% (układy w  obudowach ceramicznych osiągają
55%).
www.st.com/rf
Znaczniki RFID odporne na klonowanie
Firma Verayo
ogłosiła wprowadze-
nie do sprzedaży ko-
lejnej generacji znacz-
ników (tagów) RFID,
odpornych na klono-
wanie. Układy zostały wykonane w technologii PUF (Physical Unclonable
Functions).
W technologii PUF wykorzystuje się niedoskonałości procesu produk-
cyjnego struktur krzemowych. W wyniku rozrzutu produkcyjnego, układy
scalone produkowane na jednej płytce krzemowej mają nieco odmienne
parametry elektryczne. PUF są prostymi obwodami elektrycznymi, dla któ-
rych te niewielkie różnice umożliwiają jednoznaczną identyfikację układu.
Rozrzuty produkcyjne występują zawsze, są nieprzewidywalne, niezwykle
trudne do modelowania i odtworzenia. Z tego względu funkcje PUF czynią
układ elektroniczny praktycznie niemożliwym do skopiowania.
Technologia PUF została opracowana na MIT w  2005 roku. W  2008
roku firma Verayo wyprodukowała pierwsze układy z tagami odporne na
klonowanie. Druga generacja układów, w  odróżnieniu od poprzedników,
nie wymaga zdalnego serwera oraz połączenia sieciowego do uwierzytel-
nienia. Umożliwia to stosowanie ich w  wielu aplikacjach, na przykład
w kartach opłat za korzystanie z komunikacji miejskiej, zabezpieczonych
identyfikatorach czy kartach dostępowych (przepustki).
www.verayo.com
Procedury inicjalizujące dla mikrokontrolerów NXP
Na stronie www.codearchitect.org/nxp/v2/ znajduje się oprogramowa-
nie narzędziowe umożliwiające przygotowanie procedur inicjalizujących
dla wybranych typów mikrokontrolerów firmy NXP. Obsługuje ono za-
równo układy z  rdzeniem 8051 jak i  nowe układy z  rdzeniem Cortex-M

FPU dla mikrokontrolerów AVR UC3

Firma Atmel pracuje nad ko-
procesorem zmiennoprzecinko-
wym dla 32-bitowych mikrokon-
trolerów AVR UC3. Koprocesory
FPU mają znaleźć zastosowanie
przede wszystkim w aplikacjach
samochodowych. Według za-
łożeń Atmela, nowe mikrokon-
trolery AVR UC3 z  wbudowaną
jednostką zmiennoprzecinkową
mają zastąpić duet mikrokontro-
ler + procesor DSP. Zastosowa-
nie FPU spowoduje, że operacje na liczbach zmiennoprzecinkowych będą
wykonywane szybciej.
Nowy koprocesor Atmela jest zgodny ze standardem IEEE754. Pierw-
sze mikrokontrolery AVR UC3 z  koprocesorem FPU mają pojawić się na
rynku w drugiej połowie 2010 roku.
www.atmel.com/FPU

16 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Koktajl niusów

z rodzin LPC17xx i LPC2xx. W zależności od wybranego mikrokontrolera, Polietylen przewodzący ciepło

program generuje ustawienia bloku połączeń Pin Connect Block (mikro- Większość po-
kontrolery LPC) lub umożliwia stworzenie przykładowego kodu programu limerów jest bardzo
inicjalizacji i obsługi peryferiów (8051). dobrymi izolatorami
www.codearchitect.org/nxp/v2/ zarówna ciepła jak
i  elektryczności. Na-
„Trójwymiarowe” układy programowalne ukowcy MIT opraco-
Standardowe układy progra- wali sposób na prze-
mowalne mają architekturę dwu- kształcenie powszech-
wymiarową, w której bloki logiczne nie stosowanego
ułożone są obok siebie, a nad nimi tworzywa sztucznego
znajduje się sieć połączeń. (polietylenu) w  ma-
Firma Tabula opracowała teriał, który bardzo
technologię „trójwymiarowych” dobrze przewodzi
układów programowalnych wpro- ciepło i  jednocześnie
wadzając czas jako trzeci wymiar. jest dobrym izolato-
W  układach o  architekturze Spa- rem elektrycznym. Co
cetime zastosowano bardzo szybką rekonfigurację układu. Kolejne kroki więcej, nowy materiał
algorytmu są wykonywane po zmianie pamięci konfiguracji, a więc i funk- ma w  odróżnieniu od
cji logicznych układu. Odpowiednio szybka rekonfiguracja (nawet to 1,6 metali właściwości kierunkowe, a więc może on bardzo wydajnie odpro-
miliardów rekonfiguracji na sekundę) ma umożliwić realizowanie nawet wadzać ciepło tylko w jednym kierunku. Właściwość ta może być bardzo
bardzo rozbudowanych funkcji logicznych w  mniejszych zasobach niż przydatna właśnie do odprowadzania ciepła z  podzespołów elektronicz-
w przypadku korzystania ze standardowych układów programowalnych. nych.
Rekonfiguracja, czyli zmiana funkcji logicznej w trakcie pracy układu Jak się okazuje, kluczowym czynnikiem technologicznym jest ułoże-
programowalnego, możliwa jest również w obecnie dostępnych układach nie wszystkich cząsteczek polimeru równolegle, zamiast formowania cha-
programowalnych. Firma Tabula udostępnia kompilator, który umożliwia otycznie ułożonej masy. Efekt ten uzyskano poprzez powolne wyciąganie
kompilację standardowych projektów w postaci RTL dla układów z dyna- włókna polietylenowego. Tak uzyskane włókno ma około 300-razy większą
miczną rekonfiguracją. przewodność termiczną wzdłuż osi niż w poprzek. Jest ona również więk-
Pierwsze układy programowalne wykonane w architekturze Spacetime sza niż dla niektórych metali, np. żelaza i platyny.
mają się pojawić w trzecim kwartale 2010 roku. web.mit.edu/press
www.tabula.com

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 17

SPRZĘŻENIE ZWROTNE
SPRZĘŻENIE ZWROTNE
Listy, pomysły, opinie
poczta
Czytają nas też w USA
„Uciekłem” z kraju (tak to się wtedy nazywało) w roku 1982. Po
kilku miesiącach wylądowałem w USA, gdzie już prawie trzydzieści
lat pracuję w  branży elektronicznej. Dobre kilka razy przeprowa-
dzałem się, wedrując za pracą. Była Kalifornia, Teksas, Salt Lake
City i przez ostatnie kilka lat znów Dolina Krzemowa. Elektronika
jest moją pasją. Od studenckich lat cały czas konstruuję układy,
zarówno zawodowo jak i  hobbistycznie. Czytam regularnie cza-
sopisma techniczne w  dwóch językach (angielskim i  niemieckim)
i  od lat prenumeruję Elektronikę Praktyczną. Korzystam również
z Internetu. Elektronik musi się ciągle uczyć. Ze zdziwieniem, ale
i z satysfakcją zauważam ostatnio, że najbardziej dokształca mnie
Elektronika Praktyczna. W  środowisku inżynierów, z  którymi na
co dzień pracuję, niejednokrotnie błysnąłem wiedzą „up to date”
wyczytaną w  EP. Koledzy kręcą głowami, gdy pokazuję im źródło
mojej wiedzy i  żałują, że nie znają języka polskiego. Mnie wbija
to w dumę. Naprawdę EP bije poziomem merytorycznym wszystkie
znane mi czasopisma w języku angielskim i niemieckim. Good job!
J.M. z Silicon Valley
Red. Cieszymy się, że nasza gazeta znajduje uznanie Czytelników
aż w Stanach Zjednoczonych, lidera światowej elektroniki.
Klawiatury dotykowe
W  urządzeniach powszechnego użytku coraz częściej spotyka
się panele dotykowe w różnej postaci. Czasami są to wyświetlacze,
czasami klawiatury. Faktycznie wyświetlacz z panelem dotykowym
tworzy niespotykane dotąd możliwości budowy interfejsu użytkow-
nika. I to tak w warunkach amatorskich, jak i w urządzeniach pro-
fesjonalnych. Ale do rzeczy. Czy w Elektronice Praktycznej mógłby
zostać opublikowany jakiś kurs projektowania i  programowania
takich interfejsów? Myślę, że zainteresowałby wielu czytelników.
Ja jestem przyzwyczajony (pewnie jak większość elektroników)
do wszelkiej maści klawiszy i  pstryczków, jednak pomysł budowy
nowoczesnego interfejsu w  moim, amatorskim urządzeniu bardzo
mi się podoba. Z drugiej strony tylko nieco „polizałem” wiedzę na
temat mikrokontrolerów (używam Bascoma AVR) i  nie wiem, jak
zabrać się za zaprogramowanie takiego menu. Czy Elektronika
Praktyczna mogłaby opublikować taki kurs, pokazujący zarówno
sprzętową jak i programową stronę tego zagadnienia?
Pozdrowienia dla całej Redakcji!
Wiesław
Red. Miło nam poinformować, że w bieżącym numerze EP, w ru-
bryce „Wybór konstruktora” znajduje się przegląd układów scalo-
nych stosowanych w klawiaturach i czujnikach pojemnościowych.
W kolejnych numerach EP postaramy się pokazać na przykładach,
jak można użyć tej technologii we własnych konstrukcjach. Jak
Wzmacniacze pomiarowe w medycynie
W Elektronice Praktycznej numer 1/2010 ukazał się artykuł autor-
stwa Jacka Bogusza pt. „Wzmacniacze pomiarowe w medycynie”. W ar-
tykule tym wykorzystano fragmenty instrukcji laboratoryjnej z Politech-
niki Częstochowskiej „Badanie podstawowych parametrów wzmacnia-
czy operacyjnych” autorstwa Pana Tomasza Garstki.
18
pokazują np. urządzenia wykonywane przez Pana Roberta Wołga-
jewa, język programowania Bascom nie jest przeszkodą w tworze-
niu takich aplikacji.
Pomysły na lato i nie tylko
Jestem Czytelnikiem EP od wielu lat, praktycznie od 1993 r.
Dawniej pisywałem do redakcji, ale teraz (mimo iż jest dużo ła-
twiej) dawno już tego nie robiłem. Pracuję jako elektronik – au-
tomatyk zajmujący się utrzymaniem ruchu, ale prywatnie jestem
zapalonym modelarzem i buduję makiety kolejowe H0. Z radością
zauważyłem w EP cykl dla modelarzy kolejowych. Niestety, w ostat-
nich kilku numerach już nie było moich ulubionych artykułów
oznaczonych symbolem kolejki. Czy EP planuje wznowienie cyklu?
Przecież modelarstwo, obojętnie jakie, to doskonały pomysł na lato,
na wolny czas.
Pozdrawiam redakcję!
Krzysztof Janik
Red. Począwszy od bieżącej EP 5/2010 wznawiamy publikację urzą-
dzeń przeznaczonych dla modelarzy kolejowych. Trudno o  tych
urządzeniach powiedzieć, że są „proste”, ponieważ ich pomysło-
dawcy stosują rozmaite techniki, np. przesyłania danych wspólnie
z zasilaniem, co wcale nie jest zagadnieniem trywialnym. Pomimo
pozornie wąskiego grona odbiorców, z ich opisów mogą skorzystać
nie tylko modelarze, ale również automatycy. Naszym zdaniem
techniki stosowane w  modelach często przekraczają wyobraźnię
przeciętnego elektronika. Trudno sobie bowiem wyobrazić, że mo-
del samolotu może potrzebować np. prądu o natężeniu 40 A. Dla-
tego warto obserwować stosowane tam rozwiązania.
Tester pojemności akumulatorów
Obecnie bardzo popularne stały się baterie zastępujące zwykłe
„paluszki” w rozmiarze AA lub AAA. Są one powszechnie stosowa-
ne w  aparatach fotograficznych, odtwarzaczach MP3 i  wielu in-
nych urządzeniach, które szczególnie chętnie użytkujemy w  okre-
sie letnim. Dzięki stosowaniu tychże akumulatorów oszczędzamy
pieniądze oraz chronimy środowisko. Proponuję zaprojektowanie
i wykonania testera pojemności, który w pełni automatycznie wyko-
nałby test pojedynczego ogniwa i określiłby jego rzeczywistą pojem-
ność. Takie urządzenie byłoby bardzo użyteczne i  na przykład mi
osobiście (a nie sądzę aby to był tylko mój problem) umożliwiłoby
rozwiązanie dwóch problemów. Po pierwsze, uniknięcia ofert nie-
uczciwych sprzedawców internetowych. Oferują oni tanie akumu-
latorki i podróbki na serwisach aukcyjnych, a po zakupie okazuje
się, że coś jest nie tak. Po drugie, niejednokrotnie zdarza się, że
przez kilka miesięcy nie używamy akumulatorów, a  po ich nała-
dowaniu cały zestaw odmawia posłuszeństwa lub pracuje bardzo
krótko. Czasami za taki stan może odpowiadać tylko pojedyncze
ogniwo. Taki przyrząd powinien być zbudowany na mikrokontrole-
rze, który cały proces testu wykonałby automatycznie a na wyświe-
tlaczu podał jedynie wynik. Fajnie by było, gdyby dało się określić
wartości progowe i zrobić jakąś sygnalizację dobre/złe. Uważam, że
wystarczająca jest możliwość pomiaru pojedynczego ogniwa, gdyż
to ma być przyrząd pomiarowy, a nie ładowarka.
Pozdrawiam,
Adam Krawczyk
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Red. Dziękujemy za sugestię projektu bardzo interesującego urzą-
dzenia. Postaramy się, aby pojawiło się ono na łamach EP. A może
ktoś z Czytelników już wykonał taki projekt?
Automatyka i Mechatronika
Zauważyłem, że EP rozpoczęła publikowanie projektów rów-
nież w  Automatyce i  Mechatronice. To kapitalna inicjatywa,
zwłaszcza, że tak naprawdę – Mechatronicy nie mają swojego cza-
sopisma. Z  drugiej strony przydałoby się, aby projekty urządzeń
były dokładniej opisane, aby oprócz schematu elektrycznego poja-
wiły się również rysunki mechaniczne, a może jakieś filmy demon-
strujące działanie mechanizmów zbudowanych przez pasjonatów
i  profesjonalistów. Moim zdaniem ta dyscyplina nabiera ogrom-
nego znaczenia i  warto poświęcić jej uwagę, zwłaszcza, że łączy
ona w  sobie wiele różnych dyscyplin. Nie jestem elektronikiem.
Zajmuję się właśnie urządzeniami pokrewnymi mechatronice, to
znaczy projektowaniem układów pneumatycznych do zastosowań
przemysłowych. Elektroniką pasjonuje się mój syn i to przez niego
numer Elektroniki Praktycznej trafił do moich rąk. Niestety, wokół
widzę tragiczne wręcz w  skutkach niedofinansowanie tej dziedzi-
ny. Widać, jak bardzo „odstajemy” od Zachodu, zwłaszcza, jeśli
odnieść to twierdzenie do technik napędów i systemów wizyjnych.
W elektronice już jest jako tako, ale w moim odczuciu, w technice
napędów i sensorów jest nie za dobrze. W sumie to żal, że tematy
mechaniczne nie mieszczą się w ramach problematyki poruszanej
przez waszą gazetę.
Pozdrawiam,
Leszek Wnuk
Red. Faktycznie mechatronika cieszy się ogromnym i stale rosną-
cym zainteresowaniem. Coraz więcej tego typu projektów dociera
zarówno do redakcji EP, jak i EdW. Jak wcześniej wspominaliśmy,
być może stanie się to zalążkiem do utworzenia całkiem nowego
czasopisma. Podobne wrażenia jak pańskie kiedyś przekazał nam
jeden z  zaprzyjaźnionych „robotyków”. Wizyta na zawodach ro-
botów za granicą upewniła go w  przekonaniu, że w  Polsce jesz-
cze jest wiele do zrobienia w tym zakresie i że jesteśmy daleko za
czołówką, zwłaszcza pod względem miniaturyzacji podzespołów.
Zarówno Elektronika Praktyczna, jak i Elektronika dla Wszystkich
wspierają działania kół młodych robotyków i mechatroników nie
tylko słowem, ale również sprawując patronat medialny, fundując
nagrody dla finalistów czy w inny sposób wspierając ich działania.
Błędny typ modemu
Red. Dziękuję Panu
Mariuszowi Ciesiel-
skiemu z  firmy Mi-
crodis za nadesłanie
na adres redakcji
uwag dotyczących
artykułów opubliko-
wanych w  EP  4/2010
na temat modemów
GSM. W  artykułach
dotyczących wyro-
bów firmy SIMCOM
tj. „Moduły GSM do
systemów embed- Fot. 1. Porównanie wielkości modemów
ded (2)” oraz „Mo- SIM900 i SIM900D
duł GSM/GPRS typu
SIM900” opublikowano sprzeczne informacje dotyczące wymia-
rów modemów oraz funkcji ich wyprowadzeń.
Modem SIM900 ma obudowę o wymiarach 24×24×3 mm i jest
najmniejszy na rynku, podczas gdy wymiary obudowy SIM900D
to 33×33×3  mm (fot.  1). Modem SIM900D zastępuje SIM300D
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Poczta
i SIM340D. Kluczowe znaczenie ma tu literka „D”, ponieważ ozna-
cza ona model przeznaczony do wlutowania. SIM300 i  SIM340
mają 60-stykowe złącze BTB. Niesłusznie napisano też, że roz-
mieszczenie wyprowadzeń jest identyczne w SIM900 i SIM900D,
mimo iż 900-ka jest zminiaturyzowaną wersją 900D. Modemy
SIM305 i SIM345 są wyposażone w stos TCP/IP (w tab. 1 podano
inaczej).
Aktualnie na stronie internetowej firmy SIMCOM pojawiła się
również informacja o  modułach GSM obsługujących tryby trans-
misji HSxPA; są to np. SIM5215 czy SIM5218. Po raz kolejny oka-
zuje się, że przy niesamowicie dynamicznej sytuacji zmian nastę-
pujących w elektronice, pomimo materiałów drukowanych, warto
jest sięgnąć do strony internetowej producenta i sprawdzić czy coś
się nie zmieniło. Cykl wydawniczy EP trwa około 2 miesięcy i cho-
ciaż troszczymy się o to, aby podawać informacje jak najświeższe
i z wyprzedzeniem, to w czasie wydruku coś może ulec zmianie.
Przepraszam wszystkich Czytelników za wymienione wyżej błędy.
Jacek Bogusz
Wyniki ankiety z EP 3/2010
W ankiecie wzięło udział 1096 respondentów. Zdecydowana więk-
szość naszych Czytelników, to zawodowi elektronicy i studenci szkół
wyższych. Największe zainteresowanie w EP 3/2010 wzbudziły odpo-
wiednio następujące projekty: Stacjonarna ładowarka akumulatorów Li
-Ion (51,0%), Sterownik rolet okiennych (50,0%), Graficzny, modułowy
wyświetlacz LED (46,9%), Bezprzewodowy, stereofoniczny link audio
(30,2%), Sterownik wentylatora 12 V (26%).
Spośród tematów przygotowanych do publikacji w przyszłych nu-
merach EP największym zainteresowaniem cieszą się następujące pro-
jekty (niżej wymieniono tylko pierwszą dziesiątkę):
1. Sterowanie domem przez Internet – 55,2%
2. Sterowanie/powiadomienie GSM – 49%
3. Alarm współpracujący z GSM – 46,9%
4. Aparatura do zdalnego sterowania – 46,9%
5. Falownik – 45,8%
6. Analizator widma z wyświetlaczem graficznym – 41,7%
7. Konwerter USB-LPT – 40,6%
8. Ethernetowy termometr – 34,4%
9. Sterownik silnika prądu stałego z enkoderem – 34,4
10. Regulator obrotów silnika indukcyjnego – 32,3%
19
 PRENUMERATA
START
ZA DARMO!


za pierwsze 3 miesiące prenumeraty Najszybszy dostęp
NIE MUSISZ PŁACIĆ! Tylko Prenumerator otrzymuje za darmo e-wydanie EP
identyczne w 100% z wydaniem papierowym.
Otrzymuje je parę dni


przed ukazaniem się numeru w kioskach!
Innymi zaletami e-wydania są:
wbudowane linki, wyszukiwarka, hipertekstowy spis
treści, wygodne archiwum.
po roku prenumeraty dostaniesz co najmniej* Bezpłatną e-prenumeratę Prenumeratorzy wersji
papierowej mogą zamówić na stronie:
2 NUMERY GRATIS! www.avt.pl/eprenumerata

 Tylko Prenumeratorzy

mogą kupić pełne archiwum EP
po dwóch co najmniej*
(lata 1993-2008)
3 NUMERY GRATIS! w formacie PDF

ze zniżką . 50%
 Cena detaliczna – 96 zł,
dla Prenumeratorów

w ten sposób po kilku latach tylko 48 zł!

masz prenumeratę z rabatem 50% Archiwum wydaliśmy
ZA „WYSŁUGĘ LAT” na trzech nośnikach:
• DVD,
PÓŁDARMO! • karcie microSD,
• PenDrive’ie
*dla prenumeraty dwuletniej aż
Zamówić je można na stronie sklep.avt.pl
8 NUMERÓW GRATIS!
szczegóły na stronie 161

Wykupiłem prenumeratę Elektroniki .....................................................................................................................

imię i nazwisko

Praktycznej w maju 2010 r.

i jako bezpłatny bonus zamawiam: .....................................................................................................................
ulica, numer domu i mieszkania
KUPON EP5/2010

.....................................................................................................................
kod pocztowy i poczta
ZGŁOSZENIOWY

koszulkę EP
.....................................................................................................................
e-mail

płytę Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych adresowych dla celów związanych z niniejszym
Urszuli Dudziak konkursem przez AVT-Korporacja Sp z o.o. zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych
(Dz. U. nr 133/97, poz.883)
„Superband At Jazz Cafe Life”
.....................................................................................................................
data i podpis
KOMFORT
na którym oszczędzasz

Prenumerata to:
• olbrzymia oszczędność – patrz obok i strona 161
• najszybszy dostęp poprzez e-wydanie – patrz obok
• archiwalia GRATIS – strona 161
• zasoby internetowego archiwum GRATIS
na www.ep.com.pl
• rabaty i przywileje klubu AVT-elektronika i pierwszy
krok do witryny klubu AVT – www.klub.avt.pl
• zniżki na www.sklep.avt.pl
• archiwum EP za pół ceny – patrz obok
• „Niezbędnik elektronika” co miesiąc – patrz niżej
Zaprenumeruj EP w maju i zamów
– oczywiście gratis – jeden z dwóch
prezentów: firmową koszulkę EP NIEZBĘDNIK ELEKTRONIKA
to płyta CD, którą co miesiąc dostają
lub płytę Urszuli Dudziak „Superband TYLKO PRENUMERATORZY EP.
At Jazz Cafe Life”. nika
Niezbędnik elektronika
to narzędzia
programowe,
karty katalogowe,
noty aplikacyjne...
Niezbędnik
elektronika to
krążek, który
trzeba mieć.
Nie pozwól,
by taki rarytas
przechodził Ci
koło nosa:
zaprenumeruj
Elektronikę
Praktyczną!

Wybrany prezent prosimy wskazać do końca maja 2010: telefonicznie (22 257 84 22), e-mailem (prenumerata@avt.pl),
faksem (22 257 84 00) lub nadsyłając do nas (Wydawnictwo AVT, Dział Prenumeraty, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa)
zamieszczony na sąsiedniej stronie kupon.
DZIAŁ

nagradzana
ankieta/ranking
(wyślij pocztą, faksem, mailem lub wypełnij na www.ep.com.pl)
Wszystkich Czytelników zapraszamy do wypełnienia ankiety, która pomaga redakcji trzymać właściwy kurs. Ankieta składa się z 4 części (A, B, C, D). Udział
w ankiecie nagradzamy następująco: prenumeratorzy EP mogą dokonać jednorazowego zakupu książek w księgarni wysyłkowej AVT z rabatem 15%, pozostałych
Czytelników nagradzamy całkowicie darmową 3-miesięczną prenumeratą startową EP.

A. O Tobie B. O tym numerze EP

1. Twój związek z elektroniką wynika stąd, iż 1. Zaznacz, które projekty zainteresowały Cię szczególnie w tym wydaniu EP
jesteś:  EQanalyser. Korektor/analizator sygnału audio
 uczniem/studentem o profilu elektronicznym  Centralka sterująca NanoX systemu DCC
 elektronikiem z zawodu  Czujnik tlenku węgla z modułem ZigBee
 hobbystą o wykształceniu nieelektronicznym
 Generator akustyczny na ATtiny25
 Spowalniacz serwomechanizmu
2. Zdradź nam swój wiek:
 Trójkanałowy woltomierz z USB
 do 25 lat
40...25  lat
 Półprzewodnikowa Cewka Tesli
65...40  lat  Miernik lamp elektronowych
 ponad 65 lat  Generator szumu różowego

3. Czy masz wpływ na decyzje zakupowe 2. Inne artykuły w tym numerze EP (wymień tytuły), które zainteresowały Cię szczególnie
....................................................................................................................................................................
w Twojej firmie?
....................................................................................................................................................................
 tak, bezpośrednio ....................................................................................................................................................................
 tak, pośrednio ....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
 nie ....................................................................................................................................................................

C. O przyszłych numerach EP
1. Zaznacz, które projekty z listy przygotowywanych do publikacji w EP interesują Cię szczególnie
 Miernik poziomu cieczy  Alarm współpracujący z GSM  Multiplekser audio/video
 Radiowy pilot do iPod’a  Ośmiokanałowy przetwornik A/C  Radio internetowe
 Aparatura zdalnego sterowania  LAN-owy restarter  Układ pozycjonowania kamery
 Sterownik oświetlenia do akwarium  Sterownik centralnego ogrzewania  Generator DDS
 Cyfrowa ramka na zdjęcia  Elektroniczny żyroskop  Ethernetowy przekaźnik
 Radiowa klawiatura do zamka szyfrowego  Falownik  Sterowanie domem przez internet
2. Twoje propozycje tematów projektów do opracowania i publikacji w EP (sonda „Nic dla Was bez Was” na www.ep.com.pl)
..........................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................

D. W Elektronice Praktycznej pojawiły się nowe rubryki: WYBÓR KONSTRUKTORA i TAK TO POWSTAŁO. Ta pierwsza prezentuje ofertę rynkową, kryteria wyboru
podzespołów i sprzętu w określonych kategoriach/grupach. Ta druga opowiada ciekawe historie powstania „nieśmiertelnych podzespołów” (w tym cyklu
w EP8 zaprezentowaliśmy historię timera 555). Zgłoś swoje propozycje do obu rubryk.
Kategorie sprzętu/podzespołów, które interesują Cię najbardziej: ...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................
Nieśmiertelne podzespoły, których historia powstania najbardziej Cię interesuje: ...........................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................

Twoje dane adresowe:

Imię i nazwisko........................................................................................................... e-mail........................................................

telefon............................................... kod pocztowy............................................ miejscowość..............................................

ulica............................................................................................................................ nr..................................... nr prenumeraty.....................................

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez AVT-Korporacja Sp. z o.o. w Warszawie do celów redakcyjnych zgodnie z ustawą o ochronie danych
osobowych z dnia 29.08.1997 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 833)

Data.................................................. podpis..................................................

22 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 PROJEKTY
Korektor/analizator sygnału audio
Któż z  nas nie chciał
mieć korektora sygnału
akustycznego? Dotyczy to
w  szczególności starszych
elektroników, pamiętających
czasy wszechobecnych zestawów
typu wieża rodzimej produkcji.
Urządzenie, które prezentujemy,
wyróżnia się estetyką wykonania
i  rozbudowaną funkcjonalnością
przy zachowaniu prostoty
konstrukcji.
Rekomendacje: nasz korektor/
analizator wzbogaci każdy
zestaw audio o  możliwości
dostrojenia brzmienia
do indywidualnych cech
akustycznych pomieszczenia.

EQanalyser AVT
1535

Korektor/analizator sygnału
audio Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Dzięki korektorowi barwy dźwięku, tzw.
equalizerowi, można dostosować charakte-
rystykę odtwarzania wzmacniacza do indy-
widualnych preferencji. Właśnie ten powód
skłonił mnie do opracowania konstrukcji ko-
rektora w sposób umożliwiający jego montaż
w dowolnym urządzeniu docelowym.
Procesor sygnału audio TDA7416
Podstawę konstrukcji stanowi nowoczesny
procesor sygnału audio typu TDA7416 produ-
kowany przez firmę STMicroelectronics. Dzięki
temu stało się możliwe skonstruowanie zaawan-
sowanego urządzenia kontrolowanego przez
prosty i tani mikrokontroler ATmega8, któremu
powierzono wyłącznie funkcje nastaw.
Układ TDA7416 jest cyfrowym, 7-pasmo-
wym korektorem sygnału akustycznego, zinte-
growanym z  7-punktowym analizatorem wid-
ma. Ponadto wyposażono go w dwa niezależne,
4-wejściowe multipleksery wejściowe z  możli-
wością przełączania sygnałów wejściowych na
dwa niezależne wyjścia oraz specjalny moduł
subwoofera. Audioprocesor ma możliwość pro-
gramowej regulacji wzmocnienia na wejściu,
dwa dodatkowe filtry górnoprzepustowe, zinte-
growany filtr typu loudness oraz szereg regula-
torów poziomu sygnału wyjściowego. Aby zro-
zumieć zasadę działania oraz paletę możliwości
regulacyjnych układu TDA7416, warto spojrzeć
na jego uproszczony schemat funkcjonalny po-
kazany na rys. 1.
Układ TDA7416 należy do najnowszej ro-
dziny układów audio produkowanych przez
firmę STMicroelectronics, która wykorzystuje
scalone, aktywne filtry cyfrowe z  przełączaną
pojemnością do realizacji funkcji filtracji sygna-
łów. W  rezultacie otrzymano układ o  elastycz-
nych możliwościach regulacyjnych (możliwość
programowej zmiany częstotliwości środkowej
filtrów, regulacji ich dobroci Q, doskonałe para-
metry elektryczne) bez konieczności stosowania
zewnętrznych elementów RC.
W  filtrach z  przełączaną pojemnością ty-
powy obwód RC zastąpiony jest przez układ
z  dwoma kondensatorami i  przełącznikiem,
przy czym dodany kondensator ma znacznie
mniejszą pojemność niż kondensator ze standar-
dowego obwodu RC (około 1%) i razem z prze-
łącznikiem stanowi niejako element zastępczy
dla rezystora (rys.  2). W  układzie takim scalo-
ny przełącznik dołącza ten mały kondensator
naprzemiennie do wejścia i  wyjścia z  bardzo
dużą częstotliwością, sięgającą 100-krotności
częstotliwości odcięcia filtru. Z uwagi na małą
pojemność dołączonego kondensatora zostaje on
dość szybko naładowany do chwilowej wartości
napięcia wejściowego, zaś w położeniu drugim
(dołączony do wyjścia) przekazuje swój ładu-
nek do kondensatora o  większej pojemności.
W  typowym układzie RC szybkość ładowania
kondensatora zależy od wartości rezystora, zaś
AVT-1535 w ofercie AVT:
AVT-1535A – płytka drukowana
Podstawowe informacje:
• Mikrokontroler ATmega8
• Procesor audio TDA7416
• Ustawienia Fuse – bitów: CKSEL3..0: 0100,
SUT1..0: 10, CKOPT: 1, EESAVE: 0
• 7-punktowy regulator barwy sygnału
stereofonicznego
• 7-punktowa wizualizacja składowych widma
częstotliwości sygnału audio
• Wyświetlacz graficzny 128×64 piksele
• Zasilanie 7...15  VDC
• Sterowanie pilotem podczerwieni (RC5) oraz
z  użyciem klawiatury
• Konstrukcja przeznaczona do wbudowania we
własny zestaw audio
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-2610 Cyfrowy korektor graficzny
Equalizer (EdW 12/2001)
AVT-5035 Korektor i  wzmacniacz akustyczny
4×40 W  (EP 9/2001)
AVT-2490 Korektor graficzny equalizer
5-kanałowy (EdW 6/2001)
AVT-252 Equalizer 7-kanałowy (EP 10/1995)
--- Cyfrowy korektor graficzny
(EdW 1/2007)
--- Przedwzmacniacz stereo – korektor
audio (EP 9/1994)

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 23

PROJEKTY

Rys. 1. Uproszczony schemat funkcjonalny układu TDA7416 (pokazano jeden kanał audio)

w  układzie filtrów z  przełączaną pojemnością Po wysłaniu adresu układu jest przesyłany

Rys. 2. Uproszczony schemat funkcjonal-
ny cyfrowego filtra aktywnego z przełą-
czaną pojemnością
zależy od pojemności dodatkowego kondensa-
tora i częstotliwości przełączania, co umożliwia
łatwą zmianę częstotliwości odcięcia filtru, która
jest proporcjonalna do częstotliwości taktowa-
nia zastosowanej do sterowania przełącznikiem.
Sterowanie i konfiguracja układu TDA7416
odbywa się z  użyciem interfejsu I2C. Typową
ramkę transmisji pokazano na rys. 3.
subadres, który jest niczym innym jak adresem
funkcji, która będzie poddawana regulacji. Po
wysłaniu subadresu jest przesyłana nastawa
dotycząca wybranego parametru, a  następnie
transmisja powinna być zakończona poprzez
wysłanie sygnału Stop. Tak jak w przypadku wie-
lu innych układów sterowanych magistralą I2C,
istnieje możliwość włączenia autoinkrementacji

Tab. 1. Lista możliwych wartości parametru subaddress wraz z  opisem realizowanych funkcji
MSB LSB
Funkcja
TS AZ AI A4 A3 A2 A1 A0
0/1 Tryb testu (0 – wyłączony, 1 – włączony)
0/1 Funkcja AutoZero Remain (0 – wyłączona, 1 – włączona)
0/1 Autoinkrementacja subadresów (0 – wyłączona, 1 – włączona)
0 0 0 0 0 Wybór źródła sygnału
0 0 0 0 1 Parametry filtra Loudness
0 0 0 1 0 Ustawienia głośności
0 0 0 1 1 Ustawienia dla 1. pasma korekcji (62 lub 100 Hz)
0 0 1 0 0 Ustawienia dla 2. pasma korekcji (157 Hz)
0 0 1 0 1 Ustawienia dla 3. pasma korekcji (396 Hz)
0 0 1 1 0 Ustawienia dla 4. pasma korekcji (1 kHz)
0 0 1 1 1 Ustawienia dla 5. pasma korekcji (2,51 kHz)
0 1 0 0 0 Ustawienia dla 6. pasma korekcji (4 lub 6,34 kHz)
0 1 0 0 1 Ustawienia dla 7. pasma korekcji (15 lub 16 kHz)
0 1 0 1 0 Ustawienia bloku miksera
0 1 0 1 1 Ustawienia funkcji SoftMute
0 1 1 0 0 Ustawienia bloku subwoofera, analizatora widma i  filtra górnoprzepustowego
0 1 1 0 1 Konfiguracja audioprocesora
0 1 1 1 0 Ustawienia bloku miksera
0 1 1 1 1 Ustawienia wzmocnienia dla kanału wyjściowego LF
1 0 0 0 0 Ustawienia wzmocnienia dla kanału wyjściowego RF
1 0 0 0 1 Ustawienia wzmocnienia dla kanału wyjściowego LR
1 0 0 1 0 Ustawienia wzmocnienia dla kanału wyjściowego RR
1 0 0 1 1 Ustawienia wzmocnienia dla kanału wyjściowego subwoofera
1 0 1 0 0 Test audioprocesora

24 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 3. Ramka transmisji układu TDA7416
Rys. 4. Przebiegi sterujące pracą filtrów częstotliwości do wizualizacji częstotliwości
składowych
bajta subadresu i wysłania wielu następujących
po sobie bajtów danych dotyczących kolejnych
nastaw, począwszy od tej o numerze wysłanym
przy pierwszym podaniu parametru subaddress.
Za tę funkcjonalność odpowiedzialny jest bit 5.
Listę możliwych wartości parametru subaddress
wraz z  opisem realizowanych funkcji podano
w tab. 1. Należy podkreślić, że dla każdej funk-
cji przesyłane dane mają inne znaczenie, lecz
przytoczenie wszystkich tabel wykraczałoby
poza zakres niniejszego artykułu i nie miałoby
najmniejszego sensu, gdyż znajdziemy je w do-
kumentacji producenta.
Aby dopełnić opis niniejszego układu, na-
leży wspomnieć choćby kilka słów na temat
wspomnianego wcześniej, zintegrowanego ana-
lizatora widma sygnału akustycznego, w  jaki
wyposażono nasz audioprocesor, zwłaszcza że
jest to dość interesujące i niespotykane rozwią-
zanie. Do realizacji tej funkcjonalności, układ
Tab. 2. Lista obsługiwanych rozkazów wraz z  opisem realizowanych funkcji
Klawisz na dedykowa-
Komenda standardu RC5
nym pilocie
13 Mute
17 Volume –
16 Volume +
33 Program –
32 Program +
54 TXT zielony
55 TXT Czerwony
48 Menu
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
TDA7416 wyposażono w  grupy dodatkowych
filtrów cyfrowych, układów próbkująco-pamię-
tających oraz specjalny multiplekser analogowy
z  szeregowym wejściem taktującym. Multi-
plekser ten, taktowany zewnętrznym sygnałem
doprowadzanym na wejście SACLK, służy do
dostarczania chwilowego napięcia wyjściowego
wybranego filtra cyfrowego na wyjście SAOUT
układu audioprocesora. Sygnał ten może być
następnie zmierzony za pomocą przetworni-
ka A/C wbudowanego w  mikrokontroler, dając
informację o  chwilowej wartości napięcia dla
wybranego pasma analizatora widma. Przebiegi
sygnałów sterujących pracą filtrów analizatora
przedstawiono na rys. 4.
Opis budowy
Schemat ideowy korektora pokazano na
rys. 5. EQanalyser zbudowano jako konstrukcję
modułową z  myślą o  montażu w  docelowym
Odpowiednik na klawia-
turze lokalnej
BAND
DOWN
UP
Odczytanie zapamiętanych nastaw korektora
Zmiana trybu pracy (1 – korektor, 2 i  3 – różne tryby pracy ana-
MODE
lizatora widma różniące się sposobem wizualizacji charakterystyki)
Korektor/analizator sygnału audio
urządzeniu audio. Mając to na uwadze, zapro-
jektowano płytkę drukowaną, która swoimi wy-
miarami jest zbliżona do wymiarów zastosowa-
nego wyświetlacza graficznego 128×64 piksele
z przeznaczeniem do montażu pod tym elemen-
tem przy użyciu typowego złącza goldpin.
Jako sterownik urządzenia zastosowano
mikrokontroler ATmega8. Odpowiada on za
sterowanie pracą układu TDA7416 z  użyciem
sprzętowej magistrali TWI, realizuje obsługę
interfejsu podczerwieni w  standardzie RC5
oraz obsługę klawiatury lokalnej, jak również
steruje pracą wyświetlacza LCD stanowiącego
interfejs użytkownika. Dodatkowo, dzięki wbu-
dowanemu przetwornikowi ADC, możliwa była
realizacja funkcji wizualizacji widma sygnału
akustycznego.
Urządzenie wyposażono w  dwa interfejsy
pozwalające na interakcję z  użytkownikiem:
odbiornik podczerwieni standardu RC5 i prostą
klawiaturę lokalną. W tab. 2 podano listę obsłu-
giwanych rozkazów wraz z  opisem realizowa-
nych funkcji.
Program sterujący jest typowym rozwiąza-
niem tego typu aplikacji, korzystającym z  me-
chanizmu obsługi zdarzeń, które ustawiają de-
dykowaną flagę programową dostępną dla pętli
głównej aplikacji, informującą o  konieczności
aktualizacji nastaw układu audioprocesora i/lub
odświeżenia zawartości ekranu.
Zdarzenia dotyczące obsługi interfejsu
podczerwieni RC5 nadzorowane są przez 2 pro-
cedury obsługi przerwań systemowych: INT0
(przerwanie zewnętrzne o modyfikowanym dy-
namicznie rodzaju zbocza powodującym jego
wyzwolenie) oraz OVF0 (przerwanie od prze-
pełnienia licznika Timer0 służące próbkowaniu
stanu wyjścia scalonego odbiornika podczer-
wieni). Procedury te odpowiadają za dekodowa-
nie rozkazów standardu RC5, a poprzez swoje
działanie powodują ustawienie specjalnej flagi
Command, widocznej w  programie głównym
aplikacji i będącej jednocześnie kodem odebra-
nego rozkazu. Flaga jest ustawiana tylko w przy-
padku odebrania kompletnej i poprawnej ramki
danych.
Podobnie zrealizowano też obsługę zdarzeń
generowanych przez lokalną klawiaturę. Naci-
Opis realizowanej funkcji
Wyciszenie
Wybór regulowanej wielkości (w  dół)
Wybór regulowanej wielkości (w  górę)
Zmiana regulowanej wielkości (w  dół)
Zmiana regulowanej wielkości (w  górę)
Zapamiętanie nastaw korektora
25
PROJEKTY
śnięcie przycisku również powoduje zmianę
stanu Command, dzięki czemu możliwa stała
się implementacja wspólnej procedury obsługi
dla obu interfejsów użytkownika.
Po ustawieniu wspomnianej flagi, program
główny przesyła dane sterujące do układu
TDA7416 z użyciem interfejsu TWI oraz aktu-
alizuje stan wyświetlacza LCD.
Urządzenie może pracować w  trzech try-
bach pracy: w trybie korektora graficznego (wy-
świetla wtedy 8 potencjometrów: 7 dla pasm
korekcji oraz 1 dla poziomu głośności) lub
Rys. 5. Schemat ideowy EQanalysera
26
w  jednym z  dwóch trybów pracy analizatora
widma sygnału akustycznego (wyświetla wtedy
7 słupków odpowiadających poziomowi sygna-
łu dla każdego z pasm analizatora). Tryby anali-
zatora widma różnią się sposobem wizualizacji
charakterystyki. Należy także podkreślić, że wy-
świetlane poziomy sygnału dotyczą sygnału au-
dio na wejściu, czyli przed poddaniem korekcji
za pomocą bloku korektora graficznego. Wybra-
no takie rozwiązanie, ponieważ sygnał poddany
korekcji może mieć małą amplitudę (zwłaszcza
w przypadku dużego tłumienia sygnału), co po-
woduje, że wyświetlane słupki będą zbyt niskie.
Aby umożliwić dopasowanie zakresu prze-
twarzania przetwornika A/C do poziomu sy-
gnału wejściowego, wprowadzono możliwość
regulacji czułości jego stopnia wejściowego.
Do tego celu przewidziano specjalną procedu-
rę konfiguracyjną z  dedykowanym interfejsem
obsługi. Można ją wywołać w trakcie włączania
układu przez wciśnięcie i przytrzymanie przy-
cisku oznaczonego MODE. Menu konfiguracyj-
ne umożliwia wybór 1 z 3 czułości stopnia wej-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Korektor/analizator sygnału audio
Tab.  3. Parametry układu EQanalyser
Parametr Wartość minimalna Wartość typowa Wartość maksymalna Jednostka
Napięcie zasilania 12,5 15 V
Prąd obciążenia 130 mA
62, 157, 396, 1000,
Częstotliwości pasm regulacyjnych korektora Hz
2510, 4000, 15 000
Zakres regulacji –14 +14 dB
Skok regulacji 1 dB
Wzmocnienie –56 0 dB
Skok regulacji 2 dB
Rezystancja wejściowa 70 100 130 kV
Maksymalny poziom napięcia wejściowego 1,8 2.2 VRMS
Impedancja wyjściowa 30 120 V
Maksymalny poziom napięcia wyjściowego 1,8 2,2 VRMS
Rezystancja obciążenia wyjścia 2 kV
Odstęp sygnału od szumu S/N 103 dB
Zniekształcenia 0,01 0,1 %
Separacja kanałów 80 90
Zakres napięcia wyjściowego analizatora wid-
0 3,3 V
ma (pin SAOUT)
Częstotliwości środkowe filtrów analizatora 62, 157, 396, 1000,
Hz
widma 2510, 6340, 16 000

Wykaz elementów
Rezystory: (0,125 W):
R1: 22 kV
R2, R3: 4,7 kV
R4: 10 V
R5: 100 V
Kondensatory:
C1, C3, C5, C7...C9, C11...C17: 100 nF
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym

(raster 2,54 mm)
C2, C4, C6: 100 mF/25 V
C10: 10 mF/25 V (tantalowy)
Półprzewodniki:
U1: 78M09 (SMD DPAK)
U2: 7805 (TO220)
U3: ATmega8 (TQFP32)
U4: TDA7416 (TQFP44)
IR: odbiornik podczerwieni SFH5110-36
GLCD: wyświetlacz graficzny LCD-AG-
128064A-BLW W/B-E12 (sterownik KS0108A)
D1: 1N4004
Inne:
P1: potencjometr montażowy 10 kV (raster
5 mm) Rys. 6. Schemat montażowy EQanalysera
L1: dławik 10 mH
UP, DOWN, BAND, MODE – mikroprzełączniki Montaż i uruchomienie zostałe elementy bierne, a  na końcu złą-
z ośką 17 mm Korektor/analizator wykonano z  ele- cza, gniazda i  przyciski mikroprzełączniki.
PWR: gniazdo męskie kątowe 90º, 2-pin mentów SMD, co może nastręczyć pewnych Warto zaekranować sekcję audio naszego
(NSL25-2W)
trudności przy montażu. Szczególnej precy- urządzenia (układ TDA7416, złącze audio)
AUDIO: gniazdo męskie kątowe 90º, 8-pin
(NSL25-8W) zji wymaga przylutowanie mikrokontrolera poprzez przylutowanie kawałka cienkiej
i procesora audio. blachy do masy audio w miejscach do tego
Schemat montażowy układu pokazano przewidzianych (pola wyróżnione brakiem
ściowego (za pomocą przycisków UP i DOWN). na rys. 6. Montaż elementów typu SMD mo- solder-maski na warstwie TOP płytki druko-
Opuszczenie menu konfiguracyjnego następuje żemy wykonać na co najmniej dwa sposoby, wanej). Wyświetlacz graficzny LCD należy
po przyciśnięciu przycisku BAND. Wybrany w zależności od sprzętu lutowniczego, jakim zamocować za pomocą tulei dystansowych
stopień czułości dla układu analizatora widma dysponujemy. Sposób pierwszy to użycie o  odpowiedniej wysokości, wykorzystując
zostanie w tym momencie zapamiętany w nie- specjalnej stacji lutowniczej typu Hot Air przewidziane w  tym celu otwory, zaś same
ulotnej pamięci urządzenia. oraz odpowiednich topników. Sposób drugi połączenie należy wykonać przy użyciu
Jako dodatkową funkcjonalność wprowa- to montaż przy użyciu typowej stacji lutow- typowej listwy i  gniazda goldpin. Scalony
dzono możliwość zapisania i  odczytu w  nie- niczej, dobrej jakości cyny z  odpowiednią stabilizator napięcia zasilania 7805 można
ulotnej pamięci EEPROM mikrokontrolera ilością topnika oraz plecionki rozlutowni- wyposażyć w niewielki radiator.
wszystkich nastaw regulacyjnych korektora czej, która umożliwi usunięcie nadmiaru Poprawnie zmontowany układ (warto
graficznego. Dotyczy to wyłącznie obsługi za cyny spomiędzy wyprowadzeń układów. sprawdzić jakość montażu elementów SMD)
pomocą pilota zdalnego sterowania. Zapisane Należy przy tym uważać, by nie uszkodzić powinien działać już po podłączeniu zasila-
nastawy są odczytywane przy włączeniu urzą- termicznie układów. nia.
dzenia. Przy braku odpowiednich wartości Po zamontowaniu elementów SMD Robert Wołgajew, EP
nastąpi ustawienie wszystkich suwaków w po- przylutowujemy rezystory, kondensatory robert.wolgajew@ep.com.pl
łożenia środkowe oraz przesłanie związanych (należy zwrócić szczególną uwagę na typ
z tym nastaw do układu audioprocesora. i  jakość zastosowanych elementów), po-

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 27

PROJEKTY
3-kanałowy woltomierz
z USB
Przyrządy pomiarowe są
nieodzownym sprzętem
obecnym w  pracowni każdego
elektronika konstruktora. Często
jednak taka aparatura zabiera
znaczną część powierzchni
biurka, uszczuplając dostępne
miejsce. Aby zaoszczędzić
nieco miejsca, można użyć
przyrządu wirtualnego. Ponieważ
nieodzownym narzędziem jest
komputer, zaprzęgniemy go do
pracy w  charakterze przyrządu
pomiarowego. Przedstawiony
w  artykule woltomierz pozwoli
na zastąpienie tradycyjnego
miernika wirtualnym przyrządem
pomiarowym.
Rekomendacje: przyrząd przyda
się każdemu elektronikowi i  jest
ciekawą bazą do własnych
konstrukcji.
Przedstawiony w artykule woltomierz po-
zwoli na zastąpienie tradycyjnego miernika
wirtualnym przyrządem pomiarowym. Wolto-
mierz ma trzy kanały pomiarowe i umożliwia
jednoczesne wyświetlanie napięć każdego
z  kanałów. W  podstawowej konfiguracji wy-
konywane są pomiary napięcia wejściowe-
go w  zakresie 0...2,5  V. Możliwe jest jednak
zwiększenie tego zakresu poprzez zastosowa-
nie dzielników wejściowych. Zamiast wska-
zywania napięcia możliwe jest także wyświe-
tlanie innych wielkości. Ważne jest, aby były
przetworzone na napięcie z zakresu 0...2,5 V.
Oprogramowanie służące do wyświetlania
wyników pomiarów umożliwia dowolną
konfigurację sposobu wyświetlania danych,
dobranie odpowiedniego dzielnika oraz wy-
świetlenie w  odpowiednich jednostkach.
W wyniku tej konfiguracji możliwe jest także
skalibrowanie przyrządu. Każdy z  kanałów
wyposażony jest q przycisk Hold pozwalający
na zatrzymanie aktualizacji pomiarów.
Budowa
Na rys.  1 przedstawiono schemat elek-
tryczny modułu sprzętowego rejestratora
temperatury. Cały układ można podzielić
na dwa bloki funkcjonalne: konwerter USB/
RS232 i układ pomiarowy.
28
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
AVT
5233
W  pierwszym bloku został zastosowa- ne programowo. Pomiary wykonywane są co
ny specjalizowany układ konwertera USB- około 300 ms i wysyłane do komputera. Cały
RS232 typu FT232RL. Upraszcza to kon- układ jest zasilany napięciem dostępnym na
strukcję, gdyż realizuje on cały proces komu- porcie USB.
nikacji z komputerem poprzez interfejs USB.
Na liniach TX i  RX otrzymujemy sygnały Montaż
szeregowe, zgodne ze standardem UART, Widok płytki z ułożeniem elementów jest
umożliwiające dwukierunkową wymianę na rys. 2. Cały układ zawiera niewielką liczbę
danych z  komputerem. Parametry transmi- elementów, ale są to głównie elementy SMD
sji są następujące: 9600, n, 1. Sygnał TX jest i dlatego wymagana jest precyzja.
kierowany na wejście GP3 mikrokontrolera
(U2). Układ ten skonfigurowano tak, aby po
AVT-5233 w ofercie AVT:
włączeniu zasilania sygnał reset był genero- AVT-5233A – płytka drukowana
wany przez wewnętrzny moduł. Pozwoliło AVT-5233B – płytka drukowana + elementy
to na skonfigurowanie zewnętrznego wejścia Podstawowe informacje:
sygnału reset (GP3) jako wejścia cyfrowego. • Współpraca z  komputerem PC przez interfejs
USB
Dane do komputera(RX) przesyłane są po- • Zasilanie 5 VDC pobierane z  portu USB
przez linię GP2. Zastosowany mikrokontro- • Zakres napięć mierzonych: 0...2,5  VDC
• Rozdzielczość 0,01  V
ler nie ma sprzętowego sterownika UART, • Możliwość podłączenia dzielnika napięcia
więc transmisja szeregowa realizowana jest wejściowego, program uwzględnia zmianę
skali
w sposób programowy. Sygnał zegarowy po-
trzebny do pracy mikrokontrolera generowa- Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
ny jest z wewnętrznego generatora RC. • wzory płytek PCB
W  bloku pomiarowym pomiary napięć • karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
wykonywane są przez wewnętrzny prze- Elementów kolorem czerwonym
twornik A/C o  rozdzielczości 10 bitów za-
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
warty w  mikrokontrolerze. Do jego popraw- (wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
nej pracy potrzebne jest stabilne źródło AVT-2270 Moduł miliwoltomierza
(EdW 3/1998)
napięcia odniesienia. Ponieważ napięcie AVT-449 Moduł pomiarowy (EP 6/2007)
obwodu zasilania pochodzące z  portu USB AVT-2857 Moduł woltomierza/amperomierza
(EdW 3/2008)
nie jest wystarczająco stabilne, zastosowa- AVT-5097 „Mówiący” woltomierz
ne zostało dodatkowe źródło z  układem (EP 1-2/2003)
AVT-2126 Moduł woltomierza na LCD
LM385-2.5. Napięcie odniesienia jest dopro- (EdW 3/1997)
wadzone do portu GP1, który pracuje jako AVT-5086 Programowany 4-kanałowy
komparator/woltomierz
wejście napięcia odniesienia dla przetwor- (EP 11/2002)
nika A/C. Wartość tego napięcia jest równa AVT-266 Woltomierz 4,5 cyfry (EP 9/1995)
AVT-2004 Woltomierz do modułowego
2,5 V i w związku z tym zakres pomiarowy zestawu pomiarowego
przetwornika wynosi 0...2,5  V. Na każdym (EdW 1-1996)
AVT-02 Woltomierz panelowy
z wejść zastosowano układ całkujący służący z  wyświetlaczem LCD
do ograniczenia wpływu zaburzeń na wynik AVT-01 Woltomierz panelowy
z  wyświetlaczem LED
pomiaru. Dodatkowo, zaburzenia są filtrowa-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 3-kanałowy woltomierz z USB
Wykaz elementów

Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów

oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
Rezystory:
R2...R4: 100 kV
R5...R7: 2,2 kV
R8: 1 kV
Kondensatory:
C1: 10 nF
C2, C4, C5...C8: 100 nF
C3, C10: 10 mF/16 V
Półprzewodniki:
U1: FT232 SMD
U2: PIC12F675
D3: LM385-2,5
Inne:
CON1: złącze USB do druku
CON2, CON3: ARK2 3,5 mm
FR: koralik ferrytowy SMD

Tab. 1. Zależność rozdzielczości i  za-

kresu od mnożnika
Zakres pomia-
l.p. Mnożnik Rozdzielczość
rowy
1 1 1 0...250
2 0,1 0,1 0...25,0
3 0,01 0,01 0...2,50
4 0,2 0,2 0...50,0
5 0,5 0,5 0...125,0

Rys. 1. Schemat elektryczny miernika

Montaż należy rozpocząć od wlutowania
układów scalonych U1 i U2. W drugim etapie
montowane są pozostałe elementy SMD. Jako
ostatnie należy wlutować złącza CON1...CON3.
Do złączy CON2 i CON3 należy doprowadzić
mierzone napięcia. Należy przy tym zwrócić
uwagę, aby podane napięcie nie przekraczało
wartości 5 V, gdyż może to spowodować uszko-
dzenie mikrokontrolera.
Po prawidłowym montażu można przejść
do uruchomienia układu. W  tym celu należy
pobrać sterowniki dla układu FT232RL ze stro-
ny producenta http://www.ftdichip.com/Drivers/
VCP.htm i wypakować do dowolnego katalogu.
Po podłączeniu rejestratora do komputera
system Windows rozpozna nowe urządzenie
i  rozpocznie proces instalacji sterowników.
Wtedy należy wybrać „Instalacja ręczna”
i  wskazać katalog, w  którym znajdują się po-
brane wcześniej sterowniki. Po zainstalowaniu
urządzenia pojawi się nowy port szeregowy
COM z  odpowiednim numerem. Poprzez ten
Rys. 2. Rozmieszczenie elementów na
płytce
port możliwa będzie komunikacja pomiędzy Rys. 3. Okno programu wyświetlającego
oprogramowaniem sterującym a częścią sprzę- wyniki pomiarów
tową miernika. Jeśli wirtualny port zostanie
zainstalowany, to można uruchomić oprogra- cza. W tab. 1 pokazano przykładowe zakresy
mowanie na komputerze. wyświetlanych parametrów w  zależności od
Do pracy programu jest konieczne zain- wybranego mnożnika.
stalowanie bibliotek .NET Framework. Okno Wszystkie parametry zapisywane są
programu pokazano na rys. 3. W celu nawią- w pliku „miernik.ini”, automatycznie tworzo-
zania połączenia z  częścią sprzętową należy nym przez program w katalogu, w którym się
wybrać odpowiedni port oraz nacisnąć przy- znajduje. Modyfikowane parametry są następ-
cisk Start. Na wyświetlaczach będą widoczne nie odtwarzane przy każdym uruchomieniu
wskazania napięć z wszystkich wejść pomia- programu.
rowych. Krzysztof Pławsiuk, EP
Domyślnie program wskazuje wartość krzysztof.plawsiuk@ep.com.pl
napięć w zakresie 0...2,50 V z rozdzielczością
0,01  V. Możliwe jest dostosowanie do wła- R E K L A M A
snych potrzeb zarówno opisu wskazywanego
parametru, jak i mnożnika. Wszelkich zmian
można dokonać tylko przy nieaktywnym po-
łączeniu. Dwukrotne kliknięcie na opis para-
metru uaktywni opcję jego edycji. Po zmianie
ponowne dwukrotne kliknięcie spowoduje
zapamiętanie zmian.
Zmianę mnożnika wykonuje się w analo-
giczny sposób. Dwukrotne kliknięcie na wy-
świetlacz spowoduje jego podświetlenie kolo-
rem pomarańczowym i zostanie wyświetlony
aktualny mnożnik. Z klawiatury należy wpro-
wadzić odpowiednią wartość i  zatwierdzić
dwukrotnym kliknięciem na pole wyświetla-

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 29

PROJEKTY

Czujnik tlenku węgla

z modułem ZigBee
Tlenek węgla to gaz bezwonny, AVT
bezbarwny, niedrażniący, a  przy
tym silnie toksyczny. Jest jednym
5232
z  produktów spalania, więc
trudno uniknąć jego źródeł.
Prezentowana czujka ostrzega
przed możliwością zatrucia
się tlenkiem węgla. Dzięki
wyposażeniu w  moduł ZigBee
może być częścią systemu
monitorowania lub pracować
samodzielnie.
Rekomendacje: czujka przyda
się wszędzie tam, gdzie
w  pomieszczeniach użytkowych
są piece gazowe lub stałopalne.

Czujkę tlenku węgla zbudowano z  uży-

ciem procesora MSP430F449. Mikrokon-
troler ma interfejs do sterowania LCD, trzy
różne tryby pracy, interfejsy SPI i  I2C, licz-
niki, pamięć RAM oraz przetwornik A/C.
Na rys.  1 pokazano schemat blokowy czuj-
ki. Oprócz mikrokontrolera wśród najważ-
niejszych bloków należy wymienić: czujnik Dodatkowe
D o
oda
od
odatk
da
datk
tko
kow
k o
ow
we mamateriały
ate
te
na
na CD
CD i FTP
ii  FT
FTP
FTP
P
elektrochemiczny TGS5042, czujnik wilgot-
ności i temperatury SHT11, interfejs RS485,
moduł ZigBee.
którego natężenie jest zależne liniowo od cie wsteczne przekroczy ±10  mV. W  ukła-
Czujnik TG5042 stężenia gazu. Prąd ten można zamienić na dzie zabezpieczenia zastosowano tranzystor
Czujnik TGS5042 pozwala wykryć stę- napięcie i mierzyć przetwornikiem A/D. J-FET z kanałem typu P.
żenia CO powyżej 1% i  jest niewrażliwy Wpływ temperatury na jakość pomiaru
na inne gazy. Zakres temperatur pracy to jest nieznaczny, jednakże dla zapewnienia
AVT-5232 w ofercie AVT:
–40...+70°C. Długi czas życia, dobra stabil- dużej dokładności pomiaru jest ona również AVT-5232A – płytka drukowana
ność temperaturowa i  wysoka dokładność uwzględniana w obliczeniach.
Podstawowe informacje:
sprawiają, że jest to idealny element prze- • Pomiar stężenia tlenku węgla, temperatury
znaczony do budowy czujek CO. Na rys.  2 Budowa układu i  wilgotności
• Zasilanie: 5  VDC (z  baterii, zasilacza lub
przedstawiono zasadę działania czujnika Pierwszym blokiem urządzenia (rys.  1) centralki alarmowej)
CO. Elektrolit w  TGS5042 to niskostężona jest czujnik TGS5042. Jako drugi narysowa- • Komunikacja: RS485 oraz ZigBee
• Sygnalizacja alarmu: sygnał akustyczny,
mieszanina substancji elektrolitycznych: no tranzystor zabezpieczający, a to ze wzglę- czerwona dioda LED
KOH (wodorotlenku potasu), KHCO3 (kwa- du na jego bardzo ważną rolę. Jego zadaniem • Wyświetlacz LCD 3,5 cyfry
śnego węglanu potasu) i K2CO3 (węglanu po- jest zwarcie elektrod czujnika w przypadku, Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
tasu). Na skutek reakcji elektrochemicznej, gdy jest wyłączone zasilanie konwertera. To ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
• wzory płytek PCB
w  której bierze udział tlenek węgla, pomię- zabezpieczenie jest konieczne, ponieważ • karty katalogowe i  noty aplikacyjne
dzy elektrodami czujnika przepływa prąd, czujnik może ulec uszkodzeniu, jeśli napię- elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym

Projekty pokrewne na CD i  FTP:

(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-362 Inteligentny detektor gazu
(EP 11/1997)
AVT-433 Energooszczędny czjnik
niebezpiecznych gazów (EP 8/2005)
Rys. 1. Schemat blokowy czujki

30 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 2. Zasada działania sensora CO [1]
Tab. 1. Wykaz komend czujnika
SHT11
Komenda Kod
Zarezerwowana 0000x
Pomiar Temperatury 00011
Pomiar Wilgotności 00101
Czytaj Rejestr Statusowy 00111
Wpisz do Rejestru Statuso- 00110
wego
Zarezerwowana 0101x-1110x
Soft Reset 11110
Konwerter prądu na napięcie to klasycz-
ny układ. Zbudowano go z użyciem wzmac-
niacza operacyjnego i  jednego rezystora.
Wartość rezystancji wyznacza nachylenie
charakterystyki konwersji, a co za tym idzie
– wartości napięcia na wyjściu konwertera.
Ostatnim układem jest procesor, którego za-
daniem jest pomiar napięcia i  jego zamiana
na odpowiednią wartość stężenia CO.
Obok czujnika CO w  urządzeniu zasto-
sowano również czujnik SHT11 do pomiaru
temperatury i  wilgotności. Jego wyjścia da-
nych doprowadzono do wejść mikrokontro-
lera, umożliwiając mu tym samym pomiar
temperatury i wilgotności. Również i w tym
przypadku oprogramowanie mikrokontrolera
przeprowadza niezbędną konwersję danych
na postać wyświetlaną dla użytkownika.
Czujnik SHT11 może być zasilany na-
pięciem z  zakresu 2,4...5  VDC. Po podaniu
napięcia zasilania, czujnik potrzebuje 11 ms
na przejście ze stanu spoczynku w  stan ak-
tywny. W  trakcie trwania tego procesu nie
należy do niego wysyłać żadnych komend.
Algorytm komunikacji układu SHT11
przypomina standardową komunikację I2C.
Podobnie jak w  I2C, ramkę danych SMBUS
rozpoczyna sekwencja „start”, następnie
wysyłane są adres, dane i  CRC. Sekwencja
„start” jest inna niż w  I2C – jest to zmiana
stanu linii Data z wysokiego na niski, a na-
stępnie z niskiego na wysoki. Zmianie staniu
linii DATA towarzyszy pojedyncza zmiana
sygnału zegarowego SCL.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Czujnik tlenku węgla z modułem ZigBee
Wykaz elementów
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
Rezystory: (SMD, 0603)
R1, R11, R15, R21: 220 V
R2: 47 kV
R3: 1 kV
R6, R8: 10 kV
R7, R9, R10, R17: 33 kV
R12: 1 MV
R14: 100 kV
R18: 100 V
R19, R20, R25: 470 kV
Kondensatory:
C1, C2, C8: 100 nF (SMD, 0603)
C3, C4, C9: 100 mF/16 V
C5, C6: 22 pF (SMD, 0603)
C7: 10 mF/25 V
Półprzewodniki:
D2: 1N4728
LED1: LED SMD (1206)
ERROR: dioda LED, czerwona
POWER: dioda LED, zielona
Po sekwencji „start” mikrokontroler wy-
WARNING: dioda LED, żółta
syła 8-bitowe słowo zawierające adres oraz IC3: MSP430F449IPZ (S-PQFP-G100)
komendę czujnika (tab. 1). TPS1: TPS3825
Czujnik potwierdza odbiór komendy, US2: tranzystor MOSFET-P małej mocy
wymuszając stan niski linii DATA. Jeśli ko- US3: MCP6042
US4: LF33CDT2
menda dotyczy odczytu temperatury lub wil-
US9: NDS355AN
gotności, to SHT11 wysyła 2-bajtowe słowo U1: SN65HVD10D
danych (MSB jako pierwsze). Jeżeli komenda Inne:
odnosi się do rejestru stanu, należy po jej Zasobnik baterii
wysłaniu podać nową wartość parametru Głośniczek piezoelektryczny
podlegającego zmianie. Komunikację pomię- CO, HUMID, TEMP, RESET: mikroprzycisk
Omron
dzy mikrokontrolerem a  czujnikiem kończy
DC_IN1: złącze zasilacza
bit CRC. Po odebraniu danych SHT11 wy- DIS1: wyświetlacz LCD 2,5 cyfry
licza sumę kontrolną CRC8 i wymusza stan JP1, JP2, JP3: zworki
niski linii danych, jeśli ta jest poprawna. L1: dławik np. 10 mH
Operację przeliczenia wartości zmierzo- Q1: kwarc 32768 Hz
nej na odpowiednią skalę pomiarową należy Q2: kwarc 8 MHz
ZIGBIT: moduł ZigBee
dokonać za pomocą procesora. Należy przy
tym pamiętać, że na pomiar wilgotności
wpływa również temperatura. Aby uzyskać Zmierzone przez czujkę parametry mogą
wiarygodny wynik pomiaru, w  procedurze być transmitowane zarówno przez interfejs
obliczającej należy uwzględnić wpływ tem- RS485, jak i bezprzewodowo, z użyciem pro-
peratury: tokołu ZigBee.
RHtrue=(T-25)·(t1+t2·SOrh)+THlinear, W prezentowanym urządzeniu do imple-
gdzie: mentacji interfejsu ZigBee zastosowano goto-
– RHtrue: wilgotność [%] wy moduł firmy Mechnetics. Podłączono go
– T: temperatura [°C] wprost do mikrokontrolera, ponieważ wyma-
– T1, T2 – stałe zależne od rozdzielczości gania odnośnie do napięć poziomów logicz-
przetwarzania nych są identyczne. Komunikacja pomiędzy
– SOrh – wartość zmierzona przez przetwor- procesorem a modułem odbywa się za pomo-
nik A/D
– RHlinear – pośrednia wartość wilgotności
Tab. 2. Spis funkcji rejestru stanu [2]
Mniej skomplikowany jest pomiar tem-
peratury. Czujnik charakteryzuje się liniową Bit Typ Opis
charakterystyką temperaturową, co znacząco 7 Zarezerwowane
ułatwia wymagane obliczenia. Niżej podano 6 R Słaba bateria (detekcja niskiego
wzór umożliwiający przekształcenie warto- napięcia zasilania)
ści zmierzonej na stopnie Celsjusza: „0” – VDD > 2,47 V
Temperatura=d1+d2·SOt, „1” – VDD < 2,47 V
gdzie: 5 Zarezerwowane
– d1, d2 – stałe zależne od napięcia zasilania 4 Zarezerwowane
(nota katalogowa [2]),
3 Tylko do testów, nie używać
– SOt – wartość zmierzona przez przetwor-
2 R/W Podgrzewanie
nik A/D.
W  tab.  2 wymieniono rejestry układu 1 R/W
SHT111. Sam czujnik był wielokrotnie opi- 0 R/W Rozdzielczość
sywany w EP i jest chętnie stosowany w róż- „0” – 8 bit RH/ 12 bit Temp
nych aplikacjach typu „stacja pogody”. „1” – 12 bit RH/14 bit Temp
31
PROJEKTY

Rys. 3. Schemat ideowy czujki CO

32 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


cą interfejsu UART z  prędkością
38400 bitów/s.
Jako drivera interfejsu RS485
zastosowano SN65HVD10D. Wy-
bór był podyktowany niskim po-
borem prądu oraz dobrymi para-
metrami funkcjonalnymi. Wśród
nich należy wymienić dużą
prędkość transmisji (do 25  Mbi-
t/s) oraz ochronę przed ESD (do
16  kV). Układ scalony zawiera
nadajnik i odbiornik RS485.
SN65HVD10D podłączo-
no do UART2 mikrokontrolera.
Sterowanie jego pracą odbywa Rys. 4. Schemat montażowy czujki CO
się przez odpowiednią zmianę
stanu linii RS: ustawienie linii powodu-
je przejście w  tryb nadawania, natomiast
wyzerowanie w tryb odbioru.
Mimo że czujka jest przeznaczona do
pracy w sieci, to dla rozszerzenia jej funk- ną, czyli przekazują informacje o  zagroże-
cjonalności wyposażono ją w wyświetlacz
pokazujący zmierzone wartości. Mikro-
kontroler ma wbudowany sterownik LCD,
który może obsłużyć wyświetlacz mający
160 segmentów. Dlatego nie jest koniecz-
ne zastosowanie modułu LCD, lecz moż-
na użyć znacznie tańszego wyświetlacza
LCD. Przy okazji, wymaga on dużo mniej-
szej mocy zasilania. Zdecydowano się na
zastosowanie popularnego wyświetlacza
3,5 cyfry przeznaczonego do multime-
trów. Wyświetlacz jest zasilany napięciem
3,6 V, oprócz cyfr umożliwia wyświetlanie
napisów „LOW” oraz znaków „+” i „–”.
Sterowanie takim wyświetlaczem jest
o tyle kłopotliwe, że wymaga użycia dużej
liczby wyprowadzeń procesora. Segmenty
wyświetlacza wymagają też odświeżania.
W zastosowanym mikrokontrolerze opera-
cja odświeżania jest wykonywana automa-
tycznie przez sterownik sprzętowy i  nie
obciąża procesora. Raz włączona obsługa
wyświetlacza nie wymaga jakiejkolwiek
ingerencji, a wyświetlanie cyfr sprowadza
się do umieszczania odpowiednich warto-
ści w rejestrach pamięci.
Sposób użycia
Sterowanie ręczne i  wybór parame-
trów zapewniają trzy mikroprzełączniki
opisane jako: wilgotność, temperatura, tle-
nek węgla. Przyciśniecie któregoś z  nich
wywołuje procedurę pomiarową, po której
nastąpi wyświetlenie danej wielkości. Bu-
dowa zestawu przełączników jest bardzo
prosta. Podłączono je do wejścia pierwsze-
go procesora, w  którym ustawiono funk-
cję przerwań zewnętrznych. Przyciśnię-
cie któregokolwiek przełącznika wywoła
przerwanie, a w nim - procedury pomiaro-
wej. Przełączniki podłączono bezpośred-
nio do procesora. Zastosowano jedynie
rezystory podciągające w  celu uzyskania
większej sprawności układu.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Czujnik tlenku węgla z modułem ZigBee
Oprócz wyświetlacza w  czujce zasto-
sowano zestaw diod. Jest to standardowe
wyposażenie każdej czujki znajdującej się
na rynku. Spełniają one rolę informacyj-
niach, błędach oraz o samym stanie pracy
czujki. Zgodnie z normą Unii Europejskiej
zastosowano trzy diody o trzech kolorach –
zielonym, pomarańczowym i czerwonym.
Dioda zielona odpowiada za sygnali-
zację załączenia zasilania, pomarańczowa
informuje o  błędach, a  czerwona sygna-
lizuje zagrożenia. W  obwodach zasilania
diod zastosowano rezystor 470  kV oraz
kondensator 100 mF. Zadaniem rezystorów
jest ograniczenie prądu ładowania kon-
densatora do 1  mA. Po tym jak napięcie
na kondensatorze osiągnie próg świecenia
diody, następuje natychmiastowe rozłado-
wanie pojemności, a dioda emituje impuls
świetlny.
Buzer jest nieodłączną częścią każdej
czujki pomiarowej. Również w  tum ukła-
dzie zastosowano brzęczek spełniający
normę Unii Europejskiej. Zastosowano
głośniczek piezoelektryczny bez generato-
ra – dźwięk jest generowany przez mikro-
kontroler. Brzeczek podłączono za pośred-
nictwem tranzystora MOSFET z  kanałem
typu P o małej rezystancji kanału. Sprawia
to, że spadek napięcia na tranzystorze jest
niewielki, a  co za tym idzie – zaoszczę-
dzono kolejne mA.
Czujnik można zasilać z  trzech róż-
nych źródeł.
Po podłączeniu zasilania czujnik au-
tomatycznie zaloguje się do sieci ZigBee,
jeśli taka jest w pobliżu. Dla tego celu mo-
duł ZigBee musi być odpowiednio skonfi-
gurowany. Do wprowadzenia nastaw mo-
dułu najlepiej zastosować program Hyper
Terminal oraz odpowiednią przejściówkę
umożliwiającą komunikację komputera
PC z modułem. Na płytce czujki zamonto-
wano dodatkowe wyprowadzenia pozwa-
lające na bezpośrednie podłączenie przej-
ściówki do modułu.
Po zalogowaniu modułu ZigBee do sie-
ci czujnik rozpoczyna pracę. Pomiary są
wykonywane w  kilkusekundowych odstę-
pach. Jeśli pojawi się zagrożenie w posta-
ci zbyt wysokiego stężenia CO, to przez
RS485 i  moduł ZigBee wysyłany jest ko-
munikat. Dodatkowo migocze czerwona
dioda LED, a  procesor generuje sygnał
dźwiękowy.
Podsumowanie
Zastosowanie czujki jest ograniczo-
ne do instalacji nieprofesjonalnych, gdyż
wymagane jest, aby tego typu urządzenia
alarmowe miały odpowiednie certyfikaty
dopuszczające je do zastosowania. Swoje
urządzenie wykonałem jako część pracy
magisterskiej, nie starałem się o  ich zdo-
bycie – nie jest to wyrób komercyjny, dla-
tego nie były mi potrzebne. Czujka działa
pewnie, lecz pomimo to można ją zbudo-
wać i zainstalować tylko na własną odpo-
wiedzialność.
Marcin Barowski
marcinbarowski@o2.pl
Bibliografia
[1] http://svxsv.org/wiki/tiki-download_wiki_
attachment.php?attId=4&page=Prototyping
[2] http://www.sensirion.com/en/pdf/product_
information/Datasheet-humidity-sensor-
SHT1x.pdf
[3] http://download.maritex.com.pl/pdfs/wi/
zigbit.pdf
R E K L A M A
33
 PROJEKTY

Centralka
sterująca NanoX
systemu DCC (1)
AVT
Dodatkowe materiały
na CD i FTP 5234

AVT-5234 w ofercie AVT:

W  poprzednich artykułach opisano prosty booster ze sterownikiem. AVT-5234A – płytka drukowana
Umożliwiał on obsługę 4 lokomotyw oraz 99 zwrotnic.
Podstawowe informacje:
Najpoważniejszą wadą sterownika był fakt, że lokomotywami mogła • Sterowanie z  komputera PC (USB lub RS232)
• Obsługa do 31 manipulatorów
sterować jedna osoba. Ponadto dostępne były tylko funkcje F1... • Zgodność programowa i  pod względem
F4 oraz sterowanie światłami. Dlatego dla bardziej wymagających połączeń z  LI101F firmy Lenz
• Sprawdzona z  programem Gbbkolejka
użytkowników zaprojektowałem centralkę obsługującą do 31 V1.54.3166.36995
• Zasilanie napięciem AC lub DC
manipulatorów z  interfejsem do komputera. Centralka obsługuje • Prąd obciążenia do 3  A/12  VDC (zasilanie
także moduły informacji zwrotnej S-88 oraz jest zgodna programowo manipulatorów)

i  elektrycznie z  centralką LI101F firmy Lenz. Dodatkowe informacje:

Rekomendacje: modelarze budujący makiety kolejowe
Projekt centralki oparto o  rozwiązanie
zaczerpnięte ze strony: www.tignet.org. Jest
połączeniem modułów: NanoX, GenLI oraz
zasilaczy impulsowych. Jej schemat elek-
tryczny pokazano na rys. 1.
Centralkę można zasilić zarówno napię-
ciem stałym, jak i  przemiennym, ponieważ
napięcie zasilające jest prostowane przez
mostek M1 i  filtrowane dzięki C17. Stabi-
lizator impulsowy U8 pracuje w  typowym
układzie aplikacyjnym. Rezystory R19 i R18
dobrano tak, aby napięcie na wyjściu układu
było równe w przybliżeniu 12 V.
Napięcie to służy do zasilania manipulato-
rów, które mają własne stabilizatory 5 V. Zasto-
sowany LM2576, po pierwsze, ogranicza na-
pięcie zasilające z boostera, a po drugie, zabez-
piecza zasilacz przed przeciążeniem i  zwar-
ciami. Ograniczenie prądowe stabilizatora
jest ustawione na 3 A. Trzeba o tym pamiętać,
podłączając większą liczbę manipulatorów.
W  zasilaczach impulsowych duże znaczenie
ma typ zastosowanego kondensatora filtrują-
cego. Ważne jest, aby miał on jak najmniejszą
wartość ESR. W  przypadku centralki chodzi
o kondensatory C18 i C23.
Część cyfrowa centralki jest zasilana na-
pięciem 5 V. Napięcie to uzyskuje się ze stabi-
lizatora U12 pracującego w typowym układzie
aplikacyjnym. Tu także zastosowano stabiliza-
tor impulsowy. Dzięki temu nie trzeba używać
radiatora. Ograniczenie prądowe ustawiono na
500 mA. Prąd ograniczenie zależy od wartości
rezystorów R35...R39. Rezystory SMD można
bez problemu przylutować jeden na drugim,
jak to zrobiono w prototypie.
Sercem centralki jest procesor U9. U10
to driver RS485. Gniazdo J6 jest wyprowa-
www.kolejki.eu
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-5212 Przejazd automatyczny
(EP 12/2009)
AVT-5211 MiniDCC (EP 11/2009)
AVT-5207 Generator dźwięków do makiety
kolejowej (EP 10/2009)
AVT-5201 Dekoder DCC – Sterowanie makietą
kolejową (EP 9/2009)
AVT-5198 Samoczynna Blokada Liniowa SBL
(EP 8/2009)
dzeniem magistrali XpreesNet do obsługi
manipulatorów. Rozwiązanie to zaczerpnięto
z projektu NanoX v.2.
Jeśli booster ma wyprowadzony sygnał
analogowy informujący o  poborze prądu
(napięcie na rezystancji 1 V), to trafia on za
pośrednictwem rezystorów R30, R34 do pro-

34 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Centralka sterująca NanoX systemu DCC

cesora. Jeśli booster tylko sygnalizuje awarię, przypadku R29 symuluje poprawny prąd Zadaniem przekaźnika jest odłączenie zasi-
to tranzystor T1 symuluje pojawienie się boostera. Wyjście RB0 procesora może ste- lania torów makiety podczas programowania
zbyt dużego prądu w  boosterze. W  innym rować driverem przekaźnika w  boosterze. lokomotywy na torze serwisowym. Dzięki

Rys. 1. Schemat elektryczny centralki

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 35

PROJEKTY

temu unikamy sytuacji, w  której wszystkim spadło ono poniżej 16 V, to trzeba użyć źródła w  nasycenie) i  należy go wymienić na inny.
lokomotywom ustawimy np. ten sam adres. zasilania o większej mocy. I tu ostrzegę osoby, Aby stwierdzić, czy dławik wchodzi w nasyce-
Układ U3 jest interfejsem komputera które zasilą centralkę z  napięcia stałego i  nie nie, trzeba posłużyć się oscyloskopem. W pro-
i magistrali S-88. Rozwiązanie to zostało za- zastosują kondensatora C16. W  takiej sytuacji totypie użyłem dławika przeciwzakłóceniowe-
czerpnięte z „GenLI-S88”. napięcie na stabilizatorze będzie znacznie spa- go DPT100A3 (100  mH/3  A). Spadek napięcia
Driverem S-88 jest układ U5. U4 konwertu- dać nawet przy stosunkowo niedużych obcią- pod obciążeniem może także być spowodowa-
je napięcia z TTL na RS485 (układ jest widziany żeniach (500  mA). Jeśli napięcie na C16 jest ny słabą jakością kondensatora C18 (duża war-
przez centralkę jako manipulator). Zastosowa- poprawne, to przyczyną jest dławik (wchodzi tość ESR). W  takiej sytuacji należy wymienić
nie U4 było najprostszym rozwiązaniem. Moż-
na oczywiście zastosować bramki AND zamiast
U10, ale skomplikowałoby to układ połączeń na
płytce, bez znaczącego wpływu na ostateczny
koszt budowy urządzenia. U2 sumuje sygnały
z dwóch interfejsów komputerowych - RS232C
i  USB. Dzięki U2 nie trzeba przełączać żad-
nych zworek przy wyborze interfejsu. Wystar-
czy włożyć wtyczkę w odpowiednie gniazdko.
Trzeba jednak pamiętać, aby nie podłączać obu
interfejsów równocześnie, ponieważ mogą się
nawzajem zakłócać. Dopasowanie poziomów
napięć RS232 zapewnia MAX232D, natomiast
komunikację USB obsługuje FT232BM. Układ
U6 jest opcjonalny i  w  typowych zastosowa-
niach nie ma konieczności jego montażu.

Montaż i uruchomienie
Schemat montażowy centralki pokazano na
rys. 2. Montaż rozpoczynamy od wlutowania
rezystorów, kondensatorów, dławików, podsta-
wek pod układy U3...U5, U9, U10, diod i gniazd
układów U8 i U12. Kolejne elementy będziemy
montować w trakcie uruchamiania.
Uruchomianie
centralki rozpoczy-
namy od zasilacza.
Po zamontowaniu
wszystkich elemen-
tów zasilacza pod-
łączamy napięcie
zasilające o  wartości
15...40 V do złącza J7.
Sprawdzamy napię-
cie na kondensatorze
C16. Jeśli jest po-
prawne, sprawdzamy
napięcie na C18. Po-
winno mieć wartość
około 12,5  V. Podłą-
czamy obciążenie
około 2 A równolegle
do C18 – może to być
rezystor 5 V/25 W lub
żarówka samochodo-
wa 12 V/20 W. Napię-
cie na przetwornicy
nie powinno spaść
o  więcej niż 1,2  V.
W  przeciwnym przy-
padku sprawdzamy,
czy moc zasilacza,
z  którego zasililiśmy
centralkę, nie jest
zbyt mała. W  tym
celu mierzymy na-
pięcie na C16. Jeśli Rys. 2. Schemat montażowy centralki

36 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 3. Ustawienie bitów konfiguracyj-
nych PIC16F628 (program NanoX)
Rys. 4. Ustawienie bitów konfiguracyj-
nych PIC16F628A (program GenLI-S88)
kondensator na inny lub połączyć kilka rów-
nolegle.
W następnej kolejności sprawdzamy prze-
twornicę 5 V. Na płytce przewidziano miejsce
na dwa typy dławików: droższy SMD DL22-
100 i tańszy przeciwzakłóceniowy DLC-161M.
Maksymalny prąd przetwornicy to 500  mA.
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Centralka sterująca NanoX systemu DCC
Można go wymusić rezystorem 10 V/5 W. Na-
pięcie nie powinno spaść o więcej niż 100 mV.
Jeśli spadek napięcia jest większy, to przyczyny
mogą być dwie. Pierwsza to wchodzenie dła-
wika w  nasycenie, druga to zadziałanie ogra-
niczenia prądowego. Ograniczenie prądowe
zadziała, gdy spadek napięcia na rezystorach
R35...R39 przekroczy 300 mV. Sporo napisałem
o  uruchomieniu zasilacza, jednak w  praktyce
poprawnie zmontowany zasilacz impulsowy
uruchamia się bez żadnego problemu.
Gdy centralka dostarcza poprawnych na-
pięć zasilających, możemy włożyć w podstaw-
kę U9 zaprogramowany procesor (programem Rys. 5. Ustawienie parametrów transmisji
„NanoX_v2.HEX”) oraz U10. Ustawienie bitów terminalu
konfiguracyjnych pokazano na rys. 3.
Do gniazda J6 podłączamy manipulator. z  centralką (gniazdo J8) 8-żyłowym kablem
Do manipulatora potrzebny jest kabel 4-żyłowy z  zaciśniętymi po obu stronach wtyczkami
(piny 3...6). Pozostałe żyły służą do podłącze- RJ45. Wyjście boostera podłączamy do torów
nia dodatkowych boosterów. Po podłączeniu i stawiamy lokomotywę. Na manipulatorze wy-
manipulator powinien wyświetlić ekran starto- bieramy adres lokomotywy i sprawdzamy, czy
wy, a po chwili ekran z ustawieniami aktualnej reaguje. Jeśli brak reakcji, to należy sprawdzić,
prędkości, kierunku i włączonych funkcji loko- czy transmisja dociera do boostera (świecenie
motywy. Jeśli zamiast tegoż ekranu wyświetla żółtej diody na gnieździe J8). Jeśli nie, przyczy-
się komunikat o braku komunikacji „Command ną może być tranzystor T3 lub rezystor R33.
station: Not found!”, to przyczyny należy szu- Gdy lokomotywa reaguje na komendy wy-
kać w  okolicach U9, U10. Naciskaniu klawi- dawane z  manipulatora, montujemy U2. Jeśli
szy na manipulatorze powinno towarzyszyć mamy komputer z RS232C, to montujemy U7,
zaświecanie się zielonej diody w gnieździe J6. jeśli z USB – U1. W pierwszym etapie urucha-
Gdy komunikacja pomiędzy centralka a  ma- miania nie należy montować obu tych ukła-
nipulatorem jest poprawna, łączymy booster dów. Jeśli zamontowaliśmy U7, sprawdzamy,
K L A M A
37
 PROJEKTY
Wykaz elementów
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym

Rezystory: (SMD, 1206)

R1, R7...R10, R14, R19...R21, R25, R32, R34:
10 kV
R2...R5, R15...R18, R29: 100 kV
R6, R11...R13, R22...R24, R26: 10 V
R27, R33: 470 V
R28, R30, R31: 1 kV
R35, R38, R39: 1 V
R36: 1,5 kV (1%)
R37: 4,7 kV (1%)
Kondensatory:
C1, C13, C14: 10 mF (SMD)
C2...C12: 10 nF (SMD, 1206)
C15, C17, C22, C24, C25: 100 nF (SMD,
1206)
C16: 1000 mF/25 V
C18: 100 mF/25 V
C21: 470 pF
C23: 100 mF/16 V
Półprzewodniki:
Rys. 6. Komunikat przesyłany do terminalu
D1, D6: dioda LED żółta
D2, D4, D7: dioda LED zielona
D3: dioda LED czerwona dzamy, czy po podłączeniu cen-
D5: SR540 tralki do komputera na jego liście
D8, D11: dioda Zenera 8,2 V pojawiło się nowe urządzenie.
D9: SS14 Jeśli nie, przyczyną może być U1,
D14: dioda Zenera 3,3 V
Q1 lub inny element współpracu-
M1...M5: mostek prostowniczy DFS06S
OP1, OP2: CNY74 (DIP-16) jący z  U1. Gdy komputer znalazł
T1...T3: BSS138 nowe urządzenie, należy wskazać
U1: 4044 ścieżkę dostępu do sterowników
U2: 4014 pobranych ze strony FTDI. Pliki
U3: 4044
sterowników są również na ser-
U4, U10: MAX485
U5: 74HCT245N werze EP – FTP oraz na stronie
U6: AT93C66-10SI-2.7 www.kolejki.eu. Po zainstalowaniu
U7: MAX232D sterowników sprawdzamy, jaki
U8: LM2576T-ADJ numer wirtualnego portu COM
U9: PIC16F628 otrzymała centralka. Rys. 7. Ustawianie parametrów centralki w programie
U11: 7805
Teraz w  terminalu wybiera- Gbkolejki
U12: MC34063ACD
Inne: my odpowiedni COM, ustawiamy
S1...S16: mikroprzycisk parametry transmisji, tak jak poprzednio. USB mator o mocy 50 W oraz można zastosować
F1: bezpiecznik 300 mA emuluje połączenie RS232, a więc uruchomie- niewielki radiator, ponieważ straty mocy nie
F2: bezpiecznik 1 A nie odbywa się identycznie, jak opisano wyżej. przekraczają 7,5 W.
J1, J4, J6, J8: złącze RJ45
Centralkę sprawdzono z  programem Gbb- Centralka jest zgodna programowo
J2, J3, J5, J7: złącze ARK2
JP1: wyświetlacz 2×16 znaków kolejka (www.gbbkolejka.pl). Należy pamiętać, i  elektrycznie z  LI101F Lenza oraz ROCO
L1, L2: dławik DPT100A5 że bez względu na to, czy medium transmisyj- (wybór w menu przez terminal). Sprawdzo-
L3: dławik DL22-100 nym jest RS232, czy USB, w  menu Gbkolejki no jej współpracę z  programem Gbbkolejka
P1: potencjometr 10 kV zawsze wybieramy RS232C (rys. 7). V1.54.3166.36995. Sterowanie lokomoty-
PK1: przekaźnik RM94P Jeśli mamy moduły informacji zwrotnej, wami i  akcesoriami („Decodificador para 4
Q1: kwarc 6 MHz
to montujemy U5 w podstawce i podłączamy Semáforos v2.0 (PIC16F84/PIC16F628)”, Ac-
Q2: kwarc 20 MHz
Radiator moduł. W programie obsługującym informację cesoryDekoder ze strony www.home.freeuk.
zwrotną ustawiamy odpowiedni adres i spraw- net/merg/resources/dcc.htm) przebiegało bez
dzamy, czy program poprawnie odczytuje in- problemów.
czy na pinie 2 pojawiło się napięcie 8...10  V, formacje z modułu. Jak samodzielnie wykonać Do centralki nie podłączano manipu-
a na pinie 6 –10...8 V. Jeśli nie, przyczyna leży taki moduł, opiszę w kolejnych artykułach. latorów Lenza i  nie można zagwarantować
w  kondensatorach C11...C14 lub U7. Jeśli na- Płytka centralki, podobnie jak i wcześniej ich pełnej współpracy. Jeśli któryś z  Czy-
pięcia są poprawne, podłączamy do J4 kabel opisanego boostera, dopasowano do obudowy telników wykona próby, to proszę o  e-mail.
łączący centralkę z  komputerem. Wcześniej KM60. W  takiej samej obudowie umieściłem Centralkę można połączyć z boosterem opi-
należy umieścić w  gnieździe układ U3 z  pro- też transformator TST150W (17  VAC) z  bez- sanym w EP 11/2009 na str. 34.
gramem „GenLI-S88.HEX” oraz U4 – MAX485 piecznikiem, zasilający booster i  centralkę. Zachęcam do pisania e-maili oraz wy-
lub SN75176. Całość można zestawić „w wieżę” lub ustawić pełniania ankiety w EP lub na stronie inter-
Na komputerze uruchamiany program ter- obok siebie. netowej www.ep.com.pl, dzięki czemu dział
minalu. Ustawiamy parametry transmisji 9600, poświęcony elektronice w modelarstwie (nie
8, n, 1 (rys. 5). Numer portu RS232 oczywiście Na koniec tylko kolejowym) być może na stałe zagości
zależy od tego, gdzie została podłączona cen- Zaletą zastosowania stabilizatorów im- w EP. Zapraszam też na stronę: www.kolejki.
tralka. W oknie terminalu wpisujemy „dccdcc”. pulsowych są mniejsze straty energii i wyso- eu, gdzie można znaleźć dodatkowe informa-
Powinniśmy otrzymać odpowiedź jak na rys. 6. ka sprawność, co pozwala na lepsze wyko- cje i materiały.
Jeśli uruchamianie rozpoczęliśmy od USB, rzystanie mocy transformatora. Do zasilenia Sławomir Skrzyński, EP
to uruchamiamy Menedżera Urządzeń i spraw- urządzenia wystarczy więc tańszy transfor- slawomir.skrzynski@ep.com.pl

38 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Miernik lamp elektronowych

Miernik lamp AVT

5229

elektronowych (2) Dodatkowe materiały

na CD i FTP

Natychmiastowy odzew od
zytelników na pierwszą część
tego artykułu potwierdza, że
wzmacniacze lampowe cieszą
się zainteresowaniem wielu
elektroników.
W  drugiej części artykułu
szczegółowo opisano montaż
i  procedurę uruchomienia
miernika.
Na rys. 5 i  rys. 6 pokazano schematy
montażowe miernika. Ze względu na za-
stosowane elementy SMD do montażu na-
leży używać lutownicy grzałkowej o  nie-
wielkiej mocy, najlepiej ze stabilizacją
temperatury grota. Konieczna będzie też
pęseta do układania i  przytrzymywania
elementów.
Płytkę drukowaną miernika wykonano
jako dwustronną z  metalizacją otworów.
Pokrycie płytki soldermaską nie tylko uła-
twia montaż elementów SMD, zapobiegając
nadmiernemu rozlewaniu się lutowia, ale
stanowi dodatkową izolację elektryczną,
bardzo przydatną ze względu na wysokie
napięcia występujące na ścieżkach.
Przed rozpoczęciem lutowania należy i  odwrotne wlutowanie może zakończyć się AVT-5229 w ofercie AVT:
AVT-5229A – płytka drukowana
sprawdzić pod lupą, czy na płytce nie ma zwarć uszkodzeniem miernika. Jako następne mon-
między ścieżkami. Odnalezienie takich wad bę- tujemy tranzystory, za wyjątkiem tych, które Podstawowe informacje:
• Pomiar lamp w  typowych i  nietypowych
dzie mocno utrudnione po zakończeniu monta- są przykręcane do  radiatora. Teraz przyszła punktach pracy
• Wbudowany katalog z  danymi 100
żu. Warto też przemyć topnikiem SMD stronę pora na kondensatory elektrolityczne, z  wy- najpopularniejszych lamp
lutowania płytki. jątkiem CE1 i  CE4, i  dławik przetwornicy. • Możliwość wykorzystania miernika jako
niezależnych zasilaczy (żarzenia, anodowego)
W  pierwszej kolejności montujemy re- Jako ostatnie montujemy tranzystory mocy • Pomiar wszystkich istotnych napięć i  prądów
zystory, kondensatory i układy scalone SMD Q2, Q6, Q11 oraz stabilizator U1. Elemen- na elektrodach mierzonej lampy
• Automatyczny pomiar podstawowych
umieszczone na warstwie spodniej. Po za- ty te montowane są na radiatorze z  profilu parametrów z  wyliczaniem parametrów
kończeniu lutowania warto sprawdzić, czy aluminiowego A5723 o  wysokości 40  mm. pochodnych: nachylenia S [mA/V],
wzmocnienia napięciowego K [V/V], rezystancji
wszystkie wyprowadzenia zostały przylu- Najpierw należy wytrasować rozmieszczenie wewnętrznej w  punkcie pracy R [kV]
towane – przy takiej liczbie łatwo można ja- otworów pod śruby mocujące. Po  wywierce- • Prezentacja danych na wyświetlaczu LCD
• Transmisja wyników pomiaru do komputera
kieś pominąć. Następnie na warstwie górnej niu, otwory gwintujemy gwintownikiem M3. PC poprzez interfejs RS232.
lutujemy niskie elementy przewlekane: diody Po oczyszczeniu radiatora należy miejsca sty-
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
prostownicze i  Zenera, kondensatory oraz ku elementów posmarować pastą silikonową ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
przekaźniki. Należy zamontować podstawkę ułatwiającą odprowadzenie ciepła. Następnie • wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
pod procesor. Po wlutowaniu procesora bez- należy zamocować tranzystory stosując pod- elementów oznaczonych na Wykazie
pośrednio w płytkę jego wymiana bez użycia kładki mikowe i tulejki izolacyjne. Nie należy elementów kolorem czerwonym
specjalistycznego oprzyrządowania będzie jeszcze dokręcać śrub mocujących. Tak uzbro- Projekty pokrewne na CD i  FTP:
praktycznie niemożliwa. Kolejnymi monto- jony radiator mocujemy do płytki za pomocą (wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-1512 Kieszonkowy tester lamp NIXIE
wanymi elementami powinny być złącza. tulejki wspornikowej z  gwintem wewnętrz- (EP 1/2009)
Złącza J1 i J5 wymagają wciśnięcia w płytkę. nym i zewnętrznym. Po ustawieniu radiatora Przyrząd do badania lamp
elektronowych (EP 10/2005)
Można to zrobić, wciskając pojedynczo kołki tak, aby wyprowadzenia elementów nie były
szczypcami albo wcisnąć w płytkę całe złącze niepotrzebnie naprężane, dokręcamy wszyst-
za pomocą imadła. Przy montażu złączy na- kie elementy do radiatora. Dopiero teraz lutu- dokręceniu śrub mocujących elementy na ra-
leży zwrócić uwagę na poprawne rozmiesz- jemy wyprowadzenia do obwodu drukowane- diatorze są CE1 i CE4. Warto zapewnić dodat-
czenie kluczy, gdyż są one „polaryzowane” go. Ostatnimi elementami montowanymi po kowe mocowanie mechaniczne dla CE1, CE4,

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 39

PROJEKTY
Rys. 5. Rozmieszczenie elementów od strony druku (Top Layer)
(obraz zmniejszono o 50%)
L3 poprzez przyklejenie ich do płytki klejem
termotopliwym.
Montaż i okablowanie podstawek
testowych
Na obudowie miernika przewidziano miej-
sce na dziewięć podstawek dla mierzonych
lamp: trzy podstawki octal, pięć podstawek
noval i  jedną heptal. Podstawki oznaczono
umownie literami od „A” do „I”. Aby umoż-
liwić pomiar lamp mniej typowych, wyjścia
wszystkich zasilaczy (H1, H2, K, G1, G2,
A1, A2) wyprowadzono na gniazda banano-
we. Komplet tych gniazd jest oznaczony jako
„podstawka” o  symbolu „J” (rys. 7). W  tab.  1
zamieszczono listę połączeń wyjść zasilaczy
(złącze J5) z  nóżkami podstawek lampowych
(„A”...”J”).
Rys. 7. Schemat okablowania podstawek
40
Rys. 6. Rozmieszczenie elementów od strony (Bottom Layer)
(obraz zmniejszono o 50%)
Należy pamiętać, że miernik dostarcza na-
pięć, które mogą być niebezpieczne dla życia,
dlatego okablowanie należy wykonać przewo-
dem o odpowiedniej izolacji. Gniazda banano-
we muszą mieć bezpieczną konstrukcję, która
uniemożliwia przypadkowe dotknięcie metalo-
wego styku.
Na fot. 8 pokazano rozmieszczenie pod-
zespołów wewnątrz miernika. Miernik ład-
nie mieści się w  obudowach pulpitowych
typu Z-25 /Kradex/, G1502 /Pro-Desk/ lub
podobnych. Na płycie czołowej przyrządu
należy wykonać otwory dla gniazd banano-
wych, wyświetlacza LCD, przycisku i  enko-
dera (rys.  9, rys.  10). Opisy wykonano jako
naklejkę (rys. 11).
Przy intensywnym użytkowaniu miernik
wymaga wymuszonego obiegu powietrza –
nie tylko w obrębie radiatora, ale i pozosta-
łych elementów wewnątrz obudowy. W tym
celu na tylnej ściance obudowy wykonano
otwór i po zewnętrznej stronie zamontowano
wentylator z kratką zabezpieczającą. W pro-
totypie zastosowano wentylator na 12  VDC
o wymiarach 50×50×12 mm zasilany ze złą-
cza J2.
Oprogramowanie miernika
Program miernika napisano w  języku C
i  uruchomiono w  zintegrowanym środowisku
ICCAVR firmy ImageCraft. W  aktualnej wersji
(1.14) nieco ponad 2100 bajtów pamięci Flash
zajmuje katalog lamp elektronowych. Pamięć
EEPROM niemal w  całości jest zajęta przez tę
część katalogu lamp, która może być zmieniana
przez użytkownika.
Podstawowe przerwanie czasowe jest gene-
rowane co 1 ms. Niezależnie od niego, co 100 ms
pojawia się przerwanie sygnalizujące zakończe-
nie pracy przetwornika A/C. Każde kolejne prze-
rwanie powoduje zaadresowanie innego kanału
multipleksera na wejściu A/C. Do obliczeń uży-
wana jest suma 64 kolejnych próbek z każdego
kanału. Wyjątkiem jest kanał odczytujący napię-
cie bramki pierwszej. Dla zwiększenia szybko-
ści, kanał ten jest odczytywany naprzemiennie
ze wszystkimi pozostałymi: TS, UG1, IH, UG1,
UH, IG1, UA, UG1, IA, UG1, UG2, UG1, IG2,
UG1 i ponownie TS.
Sprawdzanie warunków awaryjnego wyłą-
czenia odbywa się po każdym odczycie, dzięki
czemu zabezpieczenia nadprądowe (Ih, Ia, Ig2)
działają bardzo szybko. Wyłączenie zasilaczy
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Miernik lamp elektronowych

Tab. 1. Sposób podłączenia wyprowadzeń złącza J5 do podstawek lamp – Sprawdź, czy wszystko jest podłączone po-
Wyprowadze- prawnie.
nie J5 Dalsze kroki mogą być niebezpieczne,
8 7 6 5* 3 1 2
Podstawka więc należy zachować ostrożność! Włącz zasi-
A 7 2 1, 8 5 4 – 3 lanie miernika i sprawdź napięcia wg poniższej
B 5 4 3 2 9 – 7 listy:
– Katoda D1, 6(U4) oraz 8(U6) powinny być
C 5 4 3,8 7 2, 9 – 1,6
na potencjale 16...18  V, ale nie więcej niż
D 7 2 3, 5 4 6 – 8
20 V; jeśli napięcie na linii V15 przekroczy
E 5 4 2, 3, 7, 8 9 1 – 6
20 V, to istnieje niebezpieczeństwo uszko-
F 4 3 2 1, 7 6 – 5
dzenia układu U4 (TC4426).
G 5 4 3, 8 2, 7 – 6 1
– Piny 10, 30, 32(U3), 16(U2); 2(CON2) to
H 5 4 9 2, 7 – – 1, 3, 6, 8
zasilanie części cyfrowej. Woltomierz po-
I 8 2
winien pokazać 5,12 V (–30 mV). Miernik
J H2 H1 K G1 G2 A2 A1
osiąga najlepszą dokładność, jeśli to napię-
*) Potencjał G1 należy podłączać przez rezystory antyparazytowe 10  kV umieszczone bezpośrednio na podstaw-
kach. Wskazane jest użycie przewodu ekranowanego. Ekran należy podłączyć do pinu nr 4 złącza J5. cie wynosi 5.09 V.
– Na 3(J3) złącza LCD powinno dać się usta-
nastąpi również w przypadku, gdy temperatura wyłącz Ug1 (ustaw na –24 V); 22. nadaj sygnał wić 0...5,12 V trymerem regulacji kontrastu
radiatora przekroczy 80ºC. Ponowne załączenie dźwiękowy; 23. czekaj na zmianę połówki lam- RV1. Po podłączeniu wyświetlacza suwak
wymaga ostygnięcia radiatora poniżej 70ºC. py; 24. wyłącz Uh (lub Ih). ustawia się tak, aby było widać wyświetla-
Impulsy z  enkodera są obsługiwane przez Ze względu na łagodne narastanie i opada- ne znaki z dobrym kontrastem.
przerwanie sprzętowe. Dzięki temu nawet szyb- nie Uh/Ih, Ua, Ug2 oraz stosunkowo wolne dzia- – Przygotuj odcinek izolowanego drutu. Jed-
kie kręcenie jego gałką jest odczytywane po- łanie powielacza Ug1 między kolejnymi kroka- ną końcówkę przewodu wsuń w  pin 10
prawnie. Stan przycisku jest testowany co 1 ms. mi wprowadzono odpowiednie opóźnienia. podstawki procesora, a  drugą przez mo-
Naciśnięcie przycisku na czas dłuższy od 20 ms ment dotknij do pinu 1. Powinien załączyć
i krótszy 250 ms jest traktowane przez program Uruchomienie miernika się przekaźnik REL1.
jako „kliknięcie”. Przytrzymanie wciśniętego Przed uruchomieniem należy dokładnie – Dotknij końcówką przewodu pinu 2 w pod-
klawisza na dłużej niż 250 ms zmienia sposób sprawdzić montaż. Doświadczenie uczy, że stawce procesora. Powinien załączyć się
interpretacji impulsów przychodzących z enko- warto dokonać powtórnego sprawdzenia. Jesz- REL2.
dera, co jest sygnalizowane przez zmianę rytmu cze lepiej byłoby, aby dokonał tego ktoś inny. – Połącz miernik z  komputerem za pomo-
mrugania kursora na LCD. Jeżeli montaż został przeprowadzony popraw- cą kabla modemowego (przedłużacza
Automatyczny cykl pomiarowy lampy skła- nie, można przejść do następnego etapu uru- RS232C), uruchom program terminalu
da się z 24 kroków: chamiania. w komputerze (np. HyperTerminal), ustaw
1. ustaw Uh (lub Ih); 2. czekaj wstępny czas Na tym etapie uruchamianie odbywa się parametry transmisji na 9600,8,N,1 i  wy-
żarzenia; 3. ustaw Ug1 – 0,4 V; 4. ustaw Ua; 5. bez procesora i bez podłączania wysokiego na- łącz „Echo”. Połącz odcinkiem przewodu
ustaw Ug2; 6. odczyt Ia(1); 7. ustaw Ug1+0,4 V; pięcia. Kolejność czynności: piny 14  i  15 w  podstawce procesora U3.
8. odczyt Ia(2); 9. oblicz S; 10. ustaw Ug1; 11. – Podłącz uzwojenie 13 VAC na odpowiednie Po naciśnięciu kilku klawiszy na ekranie
ustaw Ua=10  V; 12. odczyt Ia(1); 13. ustaw piny złącza zasilania J1. powinny się wyświetlić naciśnięte litery.
Ua+10  V; 14. odczyt Ia(2); 15. oblicz R; 16. – Przygotuj multimetr i  ustaw na zakres Po usunięciu zwory znaki nie powinny się
ustaw Ua; 17. oblicz K; 18. wyślij zawartość 20  VDC, przewód ujemny podłącz do pojawiać.
LCD do PC; 19. wyłącz Ug2; 20. wyłącz Ua; 21. gniazda bananowego K. To jest w  zasadzie wszystko, co można
sprawdzić na tym etapie. Jeżeli wszystkie testy
przebiegły poprawnie, przechodzimy do testo-
wania z podłączonym uzwojeniem 240 VAC:
– Wyłącz miernik, odłącz kabel zasila-
jący, podłącz uzwojenie 230  VAC do
złącza J1. Napięcie na głównej linii za-
silania V335 powinno wynosić około
335 V i zależy w dużym stopniu od na-

R E K L A M A

Fot. 8. Rozmieszczenie
i i podzespołów
d łó w obudowie
b d i

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 41

 PROJEKTY
Wykaz elementów U6, U7: LM358 – 5szt zmianę napięcia A1 w zakresie od 0 V do
Rezystory: (SMD, 1206) Q1: MPSA94
nieco ponad 300 V.
R1: 220 V Q2, Q6: IRF740
R2: 680 V Q3: BD139 – Wyłącz miernik i odczekaj przez czas nie-
R3: 200 kV Q4, Q8: MPSA44 zbędny na rozładowanie kondensatorów.
R4, R9, R11, R13, R37, R39, R40, R43...R45, Q5: MPSA94 – Przełóż zworę z pinu 18(U3) do 19(U3), su-
R55, R57, R58, R60, R61, R63, R65, R67... Q7: BD139 wak RV1 ustaw na potencjale masy.
R69, R78: 10 kV Q9, Q10: BC547 – Końcówkę woltomierza przełącz do gniaz-
R5...R7, R14, R16, R47, R49, R64: 1,6 kV Q11: IRF9540
da G2.
R8, R10, R35, R36, R42, R53, R54, R62: D1...D4, D22: 1N5822
200 kV D14, D15, D17...D21: 1N5819 – Włącz zasilanie miernika i  powoli zwięk-
R12, R41, R59: 100 kV/3 W D5...D13, D16: 1N4007 szaj napięcie na suwaku RV1. Napięcie G2
R15, R38, R46, R56, R66: 20 kV DZ1: Dioda Zenera 15 V powinno się zmieniać w zakresie od 0 V do
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów
elementów kolorem czerwonym

R17...R33, R48, R50, R51: 10 V DZ2, DZ7: BZW06-6,8

y

nieco ponad 300 V.

R34, R52: 47 V/7 W DZ3...DZ6, DZ8...DZ11: BZW06-10
Zanim zaczniesz rozłączać przewody po-
R70...R77: 1 V Inne:
RV1: Potencjometr montażowy 10 kV L1, L2: 10 mH miarowe, wyłącz miernik i odczekaj 10 minut
Kondensatory: L3: 1 mH/2,8 A dla rozładowania kondensatorów elektrolitycz-
C1, C2, C3, C5, C11...C19, C21, C22, C24, J1 13 V/3 A – 6pinów nych. Jeśli do tej pory wszystkie testy wypadły
C30...C32: 100 nF SMD J2 FAN – 2piny pozytywnie, możesz włożyć procesor w  pod-
C4, C6...C8, C20, C23, C25...C29: 1 mF MKT J3: LCD DISPLAY – goldpin 1×10 stawkę i sprawdzić działanie miernika w trybie
C9, C10: 22 pF SMD J4: goldpin 1×4
zasilacza.
CE1 10000 mF/25 V J5: SOCKET – goldpin 1×8
CE2, CE3: 100 mF/16 V CON1: DB9/F
na wykazie

CE4: 330 mF/400 V CON2: Goldpin 2×3 Instrukcja obsługi miernika

y

CE5: 10 mF/400 V CON3: BUZZER Kompletną instrukcję obsługi miernika,

CE6: 1 mF/400 V XTAL1: kwarc 16 MHz wraz z  wykazem opcji menu i  katalogiem
CE7: 220 mF/35 V F1: bezpiecznik 315 mA + blaszki
oznaczonych

lamp, zamieściliśmy na płycie CD EP 5/2010.

y

CE8, CE9: 1000 mF/25 V ESR REL1, REL2: AZ850-12

Półprzewodniki:
U1: LM317
U2: MAX202 DIL
U3: Atmega16 DIL
U4: TC4426
U5: LM35
pięcia w sieci energetycznej oraz zasto-
sowanego transformatora. Podane niżej
napięcia są mierzone względem masy
(potencjału katody), ale z kolei ich war-
tość zależy od napięcia na linii V335.
Dlatego poza wartością bezwzględną
podano różnicę potencjału w stosunku
do V335:
– katoda D6 – około 335 V,
– dren Q2, Q6 – około 333 V (o 2 V poniżej
V335),
– anoda DZ1 – około 320  V (15  V poniżej
V335).
Rys. 9. Otworowanie płyty czołowej dla obudowy G1502
Radiator: A5723/40
Impulsator
Przycisk monostabilny
Piezo 30 mm
Wyświetlacz 4×20 znaków
Włącz zasilanie i  zmierz napięcia w  po-
danych punktach. Jeżeli wszystkie napięcia
się zgadzają, wyłącz miernik i odczekaj 10 minut
na rozładowanie kondensatora wysokonapięcio-
wego. W  kolejnych krokach potrzebny będzie
izolowany odcinek drutu o długości ok. 15 cm.
– Jeden koniec przewodu podłącz do pinu 3
(J3), a drugi do 18 (U3), suwak RV1 ustaw
na potencjale masy.
– Ustaw woltomierz na zakresie 1 kV i pod-
łącz do gniazda bananowego A1.
– Włącz miernik i powoli zwiększaj napięcie
na suwaku RV1. Powinno to powodować
Niżej podjemy tylko skrót najważniejszych in-
formacji.
Wszystkie napięcia na wyświetlaczu LCD,
są wyrażone w  woltach [V], a  prądy w  mili-
amperach [mA]. Sekundnik wskazuje czas,
jaki pozostał do zakończenia pomiaru. Pozycję
kursora wskazuje migający znak. Kursor moż-
na przesuwać po wyświetlaczu LCD kręcąc
pokrętłem +/–, przy zwolnionym przycisku
SET/START. Zmianę wartości wskazywanej
przez kursor uzyskuje się poprzez kręcenie po-
krętłem +/– przy wciśniętym przycisku SET/
START.
Jeśli kursor wskazuje numer lampy, to
krótkie naciśnięcie (kliknięcie) przycisku SET/
START powoduje rozpoczęcie cyklu pomiaro-
wego.
Miernik jest wyposażony w  złącze DB9F,
którym można za pośrednictwem kabla typu
przedłużacz przesyłać do komputera aktualną
zawartość wyświetlacza LCD. Parametry trans-
misji: 9600, n, 8, 1. Po załączeniu zasilania mier-
nik wysyła do komputera komunikat:
Press <ESC> to get LCDs copy
Nr TubeType Uh[V] Ih[mA] –Ug[V] Ua[V]
Ia[mA] Ug2[V] Ig2[mA] S[mA/V] R[k] K[V/V]
Zakończenie cyklu pomiarowego lub ode-
branie od komputera znaku ESC(27h) powodu-
je, że miernik odsyła do komputera aktualną za-
wartość wyświetlacza LCD, np.: 20 6L6G__A13
6.3 910 13.9 255 78.4 250 5.30 0.1 0.0 0.0. Mier-
nik ignoruje znaki inne niż ESC, zatem włącze-
nie w programie terminalu opcji echa umożliwi
dopisywanie własnych komentarzy do wyni-
ków pomiaru.
Wybierając numer lampy, ustawiamy rów-
nocześnie tryb pracy miernika:
00 Zasilacz
01 Zarezerwowany do przyszłych zastoso-
wań
02...80 Pomiar lamp z katalogu stałego

42 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 10. Otworowanie płyty czołowej pod podstawki dla obudowy G1502
81...99 Edycja i  pomiar lamp z  katalogu defi-
niowanego
Tryb zasilacza
W trybie zasilacza napięcia i prądy ustawia
się ręcznie. W  tym celu należy najechać kur-
sorem na wybraną pozycję i  przy wciśniętym
przycisku SET/START pokrętłem +/– ustawić
żądaną wartość. Miernik wystawi nastawioną
wartość po zwolnieniu przycisku.
Przy wciśniętym przycisku wyświetlana
jest wartość nastawiona wskazywanego para-
metru, po zwolnieniu – wartość zmierzona.
Ustawienie kursora na pozycji numeru
lampy powoduje niemal natychmiastowe wy-
zerowanie wszystkich napięć (napięcie siatki
pierwszej jest ustawiane na –24 V).
Tryb pomiaru lampy
W  celu przeprowadzenia pomiaru pod-
stawowych parametrów lampy, należy usta-
wić numer z zakresu 01..99 i kliknąć przycisk
START/SET. Miernik łagodnie załączy żarze-
nie, a po zdefiniowanym czasie pozostałe na-
pięcia, niezbędne do wyznaczenia parametrów
lampy.
Poprawnie zakończony pomiar miernik sy-
gnalizuje pojedynczym dźwiękiem. Żarzenie
pozostaje załączone, napięcia anodowe i  siat-
kowe są wyłączane, a wyniki pomiarów zostają
wysłane na port szeregowy i  „zamrożone” na
wyświetlaczu LCD.
W tym stanie:
Rys. 11. Naklejka na front miernika, rozmiar 199×129 mm
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
– długie naciśnięcie przycisku SET/START
przywołuje na wyświetlacz LCD dane z ka-
talogu, umożliwiając porównanie ich z wy-
nikami pomiaru;
– pokręcenie gałką +/– przy wciśniętym
przycisku SET/START umożliwia zmianę
mierzonego systemu elektrod (tylko dla
lamp podwójnych);
– kliknięcie przycisku SET/START rozpoczy-
na cykl pomiarowy od początku.
Jakikolwiek ruch pokrętłem +/– przy
zwolnionym przycisku SET/START prze-
rywa pomiar i  powoduje niemal natych-
miastowe wyzerowanie wszystkich napięć
(napięcie siatki pierwszej jest ustawiane na
–24 V).
Alarmy
Miernik sygnalizuje podwójnym dźwię-
kiem przeciążenie obwodu żarzenia (H), ano-
dowego (A), siatki drugiej (G) lub przegrzanie
radiatora (T). Po wystąpieniu alarmu wszystkie
napięcia są wyłączane (napięcie siatki pierwszej
jest ustawiane na –24 V), a zawartość wyświe-
tlacza jest „zamrażana”. Zasadniczą przyczynę
alarmu pokazuje znacznik. Dodatkowe infor-
macje można odczytać na wyświetlaczu, ale
ze względu na działanie zabezpieczeń sprzęto-
wych odczyty ostatnich wartości mogą nie być
miarodajne.
Kasowania alarmu – niezbędnego do dal-
szej pracy miernika – dokonuje się przez pokrę-
cenie gałką +/–.
Alarm przegrzania
można skasować po
ochłodzeniu radiatora do
70ºC.
Edycja katalogu
lamp
Nazwy i  parame-
try lamp o  numerach
81...99 mogą być de-
finiowane przez użyt-
kownika. W  tym celu
należy ustawić kursor
na literze lub liczbie,
która ma zostać zmie-
niona, przytrzymać
Miernik lamp elektronowych
wciśnięty przycisk SET/START i  pokrętłem
nastawić żądaną wartość.
Dla lamp pojedynczych należy ustawiać
numer systemu elektrod na „0”.
Lampy z  podwójnym systemem elektrod
wpisuje się na dwóch kolejnych pozycjach: „1”
z niższym, a „2” z wyższym numerem w kata-
logu.
Adaptery do pomiaru lamp
nietypowych
Zestaw podstawek testowych umożliwia
włożenie 65 spośród 98 typów lamp znajdu-
jących się w katalogu. Pozostałe 33 typy moż-
na mierzyć po podłączeniu lamp przewoda-
mi do gniazd bananowych. Niektóre lampy
wymagają jednak zbudowania specjalnych
adapterów. Do takich wyjątków należą m.in.
podwójne lampy zawierające triodę i pento-
dę, np. ECL86, PCL86, oraz lampy elektrome-
tryczne, czyli „magiczne oczka”, np. EM84,
EM80, 6AF6G.
Po podłączeniu lampy do miernika za
pośrednictwem adaptera należy wybrać z ka-
talogu właściwy typ lampy (ECL86, PCL86),
a  następnie uruchomić pomiar automatycz-
ny. Zmianę mierzonego systemu dokonuje
się poprzez wybór lampy ECL86TJ12 dla
triody lub ECL86PJ22 dla pentody.
Tomasz Gumny, EP
tomasz.gumny@ep.com.pl
Adam Tatuś
atatus@poczta.onet.pl
R E K L A M A
43
 MINIPROJEKTY

Generator akustyczny na ATtiny25

Generator wytwarza falę
sinusoidalną w  zakresie
20  Hz...20  kHz o  wartości Dodatkowe materiały
na CD i FTP
międzyszczytowej ok. 3,5  V
i  zniekształceniach poniżej
0,5%. Jest przestrajany
skokowo i  płynnie. Przebieg
jest wytwarzany cyfrowo
z  rozdzielczością 8 bitów
i  częstotliwością próbkowania
625  kHz.

AVT-1569 w ofercie AVT:

AVT-1569A – płytka drukowana
AVT-1569B – płytka drukowana + elementy

Dodatkowe materiały na CD i  FTP:

ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
• wzory płytek PCB AVT
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie 1569
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym

Elementów kolorem czerwonym

Wykaz elementów
Rezystory: (0,125 W/1%)
R1: 1,1 kV
R2: 18 kV
R3: 1 kV
R4...R6 10...22 kV (trzy jednakowe, 5%)
Kondensatory:
C1: 2,7 nF (5 mm)
C2: 470 pF (5 mm)
C3: 10 mF/16 V (5 mm)
C4: 0,1 mF (ceramiczny, 5 mm)
Półprzewodniki:
U1: ATtiny25-20PU (obudowa DIP8) Rys. 1. Zasada pracy przetwornika PWM
Inne:
J1: gniazdo sygnałowe (np. BNC lub cinch) Mikrokontroler używa formatu stało- Synteza odbywa się w przerwaniach Ti-
J2: złącze kalibracji (np. szpilkowe 3×1) przecinkowego. Zarówno faza, jak i jej przy- mera 0, które są generowane co 32 okresy
J3: złącze szpilkowe 2×3 rost mają 32 bity, z  których 6 najstarszych wewnętrznego systemowego zegara taktu-
J4: złącze zasilania (np. szpilkowe 2×1)
jest ignorowanych, kolejne 10 wyznacza jącego (20  MHz). Częstotliwość wytwarza-
P1, P2: potencjometr 10 kV, liniowy
S1: przełącznik 3-pozycyjny adres pamięci, a  16 najmłodszych stanowi nego przebiegu sinusoidalnego jest więc
część ułamkową. Najmniejsza możliwa do pochodną częstotliwości zegara systemowe-
uzyskania niezerowa wartość D to 1/65536; go. Źródłem tego zegara jest wewnętrzny ge-
Celem projektu było zbudowanie proste- odpowiadałaby jej częstotliwość 1/65536/ nerator RC. W  danym egzemplarzu układu
go układu opartego na mikrokontrolerze AVR (1024·1,6  ms)=0,00931  Hz. W  generato- scalonego jego częstotliwość może się nieco
w  małej, 8-nóżkowej obudowie, przy czym rze wartość D zawiera się w  przedziale od różnić od standardowej. Dlatego w układzie
układ miał wykorzystywać do maksimum 0,03276 do 32,76. wprowadzono możliwość dostrojenia (ka-
możliwości mikrokontrolera i  zawierać mini-
malną liczbę elementów zewnętrznych. Jako
serce wybrano układ ATtiny25, zawierający
2  kB pamięci FLASH, 10-bitowy przetwornik
A/C i szybki układ czasowy z wyjściami PWM.
Do wytwarzania przebiegu sinusoidal-
nego użyto bezpośredniej syntezy cyfrowej.
W  pamięci stałej umieszczono 1024 próbki
wartości jednego okresu przebiegu sinuso-
idalnego. Wartości te są odczytywane w od-
stępach czasu równych okresowi próbkowa-
nia TS (1,6  ms). Po każdym odczycie adres
pamięci (reprezentujący fazę przebiegu)
zmienia się o  wartość D=f·1024TS , gdzie
f jest częstotliwością generowanego prze-
biegu. W  ogólnym przypadku D jest liczbą
ułamkową. Rys. 2. Redukcja tętnień dzięki dodaniu 2-go filtra

44 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 3. Schemat ideowy generatora
libracji) generatora RC z  dokładnością ok.
1%.
Przetwornik C/A jest oparty na układach
modulacji szerokości impulsu (PWM) mi-
krosterownika. Metoda przetwarzania PWM
wykorzystuje fakt, że prostokątny przebieg
cyfrowy o  amplitudzie U  i  współczynniku
wypełnienia K (0...1) ma wartość średnią
równą U·K. Po odfiltrowaniu składowej
zmiennej przebiegu otrzymujemy napięcie
wprost proporcjonalne do współczynnika
K. Układ złożony z  generatora fali prosto-
kątnej o sterowanej szerokości i z filtru dol-
noprzepustowego staje się więc przetworni-
kiem C/A.
Na rys.  1 przedstawiono ideę przetwa-
rzania PWM. Kolorem niebieskim naryso-
wano przebieg cyfrowy (przed filtrem), a ko-
lorem czerwonym – jego wartość średnia (po
filtrze).
Założeniem przyjętym przy projektowa-
niu generatora było użycie wysokiej często-
tliwości fPWM – kilka MHz. Modulator PWM,
taktowany z 80 MHz i pracujący z rozdziel-
czością 8 bitów, generowałby jednak przebieg
o  częstotliwości 80  MHz/256=312,5  kHz.
Dlatego wykorzystano dwa modulatory.
Każdy z  nich ma rozdzielczość 4-bitową,
a  więc fPWM=80  MHz/16=5  MHz. Modula-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
tor A przetwarza górne 4 bity każdej próbki,
a  modulator B – 4 bity dolne (o  16-krotnie
mniejszej wadze). Przebiegi obu modulato-
rów są sumowane w  R1/R2. Odpowiednie
wagi zapewnia stosunek rezystancji wyno-
szący 1:16.
Rezystory tworzą wraz z C1 filtr dolno-
przepustowy 1. rzędu. Sinusoidalny sygnał
wyjściowy ma częstotliwość do 20  kHz.
Filtr nie powinien tłumić go bardziej niż
o 0,5 dB, stąd częstotliwość graniczna fg wy-
nosząca 70 kHz. fPWM wynosi 5 MHz, tętnie-
nia osiągają więc ok. 100 mVpp. Przewidzia-
no ich redukcję poprzez dodanie drugiego
filtru dolnoprzepustowego, jak pokazano na
rys. 2.
Nastawa częstotliwości
Zakres generatora jest wybie-
rany 3-pozycyjnym przełączni-
kiem S1 i  wynosi, w  pozycjach 1,
2 i  3, odpowiednio 20...200  Hz,
200  Hz...2  kHz i  2...20  kHz. Prze-
łącznik ustawia na wejściu PB2
napięcia 0 V, +2,5 V lub +5 V, mie-
rzone przez przetwornik A/C.
Regulacja częstotliwości we-
wnątrz zakresu jest wykonywana
potencjometrem P1. Ewentualne Rys. 4. Schemat montażowy generatora
MINIPROJEKTY
„trzaski” potencjometru są filtrowane
cyfrowo ze stałą czasową 50  ms. Cha-
rakterystyka potencjometru zawiera
trzy strefy nieczułości o  niewielkiej
szerokości. Ułatwiają one ustawienie
częstotliwości 20  Hz, 100  Hz, 200  Hz,
1 kHz, 2 kHz, 10 kHz i 20 kHz, często
używanych w praktyce.
Kalibracja
Kalibracja wewnętrznego genera-
tora RC polega na zmniejszaniu lub
zwiększaniu stanu rejestru OSCCAL.
Nową wartość OSCCAL program ge-
neratora zapisuje w nieulotnej pamięci
EEPROM i wartość ta jest przywracana
po każdym włączeniu zasilania.
W  celu przeprowadzenia kalibracji na-
leży wybrać zakres 200  Hz...2  kHz (prze-
łącznik S1 w  pozycji 2), a  potencjometrem
P1 ustawić częstotliwość 200  Hz, 1  kHz
lub 2  kHz. Zmniejszenie/zwiększenie czę-
stotliwości o  jeden krok odbywa się przez
dołączenie wejścia PB2 odpowiednio do
masy lub +5 V przez rezystor 10 kV. Moż-
na w tym celu dodać na stałe rezystor (R6)
i  zworki (J2) ew. przyciski. Aby zapobiec
efektowi drgania styków, program nie re-
aguje na zmiany stanu na PB2, jeśli są one
krótsze niż 20 ms.
Podczas kalibracji należy unikać usta-
wiania częstotliwości większych niż zna-
mionowa, gdyż wiązałoby się to z przekro-
czeniem dopuszczalnej częstotliwości zega-
ra systemowego.
45
MINIPROJEKTY

Montaż i uruchomienie
Schemat generatora przedstawia rys.  3.
Żółtą linią zaznaczono układ w  wersji mini-
malnej. Aby zapewnić możliwość regulacji
poziomu sygnału wyjściowego i jednocześnie
odciąć składową stałą wynoszącą ok. +2,2 V,
należy dołączyć kondensator C3 i  potencjo-
metr P2. Elementy R3 i C2 tworzą dodatkowy
opcjonalny filtr dolnoprzepustowy, obniżają-
cy tętnienia do poziomu kilku miliwoltów.
Złącze J2 i rezystor R6 służą do kalibracji
częstotliwości.
Przez złącze J3 można zaprogramować
mikrokontroler (przedtem należy przełączyć
S1 w pozycję 2). Ustawienia bitów-bezpiecz-
ników są następujące:
– LOW BYTE = 0xF1: CKDIV8=1, CKO-
UT=1, SUT1:0=11 (14 CK+16K
CK+64  ms), CKSEL3:0=0001 (PLL
Clock_
– HIGH BYTE = 0xDF: RSTDISBL=1,
DWEN = 1, SPIEN=0, WDTON=1,
EESAVE=1, BODLEVEL2:0=111
– EXTENDED=0xFF: SELFPRGEN = 1
Zaprogramowanie pamięci flash jest jedy-
ną czynnością wymaganą przy uruchamianiu
układu. Do zasilania generatora należy użyć
stabilizowanego napięcia stałego 5 V±10%.
Jarosław Ziembicki
j.ziembicki@gmx.at

Generator szumu różowego

W  elektroakustyce do ustawienia
parametrów audio używa się
generatora szumu. Podany na
wejście urządzenia szum bada
się na wyjściu analizatorem
widma. Podobne badanie przy
użyciu przestrajanego generatora
i  miernika poziomu sygnału
trwa dość długo. Generator
szumu i  analizator dają wynik
w  ułamku sekundy. Dzięki temu
na bieżąco możemy widzieć
zmiany wnoszone przez np.
korektor barwy dźwięku.
AVT
1571
Badaniu pasma przenoszenia można
poddać wzmacniacz, głośniki czy mikro-
fon. Szum może pomóc ustawić korektorem

Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów

oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
graficznym płaską charakterystykę przeno- dy oparte o szumiące złącze PN tranzystora AVT-1571 w ofercie AVT:
AVT-1571A – płytka drukowana
szenia zestawu audio, łącznie z głośnikami. lub diody. Generatory takie są proste, ale ich AVT-1571A – płytka drukowana + elementy
Szum można wygenerować przy użyciu parametry nie są powtarzalne. Dobry gene-
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
komputera z  kartą dźwiękową. Rozwiązanie rator można zbudować na procesorze sygna- ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
• wzory płytek PCB
jest proste, ale może nie być zbyt wygodne, łowym. Niestety, takie procesory nie są zbyt • karty katalogowe i  noty aplikacyjne
jeśli nie dysponujemy laptopem. tanie. Używając jednak generatora pseudolo- elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
W Internecie można znaleźć wiele sche- sowego zbudowanego z rejestru przesuwne-
matów generatorów. Najczęściej są to ukła- go i bramki exor oraz filtru, można zbudować Wykaz elementów
R1, R3: 220 kV
R2, R4: 100 kV
R5: 47 kV
R6: 22 kV
R7: 10 kV
R8: 4,7 kV
R9: 2,2 kV
R10: 1 kV
C1, C2, C4, C12: 10 mF/16 V
C3, C5: 47 nF
C6: 22 nF
C7: 10 nF
C8: 4,7 nF
C9: 2,2 nF
C10: 1 nF
C11: 470 pF
U1: ATtiny85-20SU
U2: 78L05
U3: TL062
D1: S380 mostek prostowniczy
D2: dioda LED
J1: PC-GL2.1 złącze
J2: goldpin 3×2
J3, J4: goldpin 2×1
Rys. 1. Schemat ideowy generatora szumu

46 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 2. Schemat montażowy generatora
szumu
tani generator o  zadowalających parame-
trach. Chciałem generator zbudować w  taki
właśnie sposób, ale przyszedł mi do głowy
inny pomysł. Generator na rejestrach zastą-
piłem mikrokontrolerem. Dzięki temu moż-
na eksperymentować z różnymi algorytmami
pseudolosowymi.
Schemat generatora pokazano na rys. 1.
Zastosowałem mikrokontroler AVR ATti-
ny85. Wybór procesora był podyktowany
jego małymi wymiarami, niską cena oraz
bardzo niską ceną debuggera AVR Dragon.
W  docelowym rozwiązaniu wystarczy AT-
tiny25, ponieważ program zajmuje niecałe
700 b.
Sygnał pseudolosowy jest filtrowany
w pasywnych filtrach RC (R4-R9 i C5-C11).
Odfiltrowany sygnał jest buforowany przez
wzmacniacz operacyjny U3B. Na wyjściu
wzmacniacza dostępny jest sygnał szumu
różowego (złącze J4). Dodatkowo, sygnał bez
filtrowania trafia na bufor U3A. Dzielnik R1/
R2/C3 ogranicza amplitudę sygnału na wyj-
ściu U3A do poziomu zbliżonego do sygnału
na wyjściu U3B. Ponadto, dzięki zastosowa-
niu w dzielniku kondensatora, wysokie czę-
stotliwości leżące poza pasmem akustycz-
nym są odcinane, dzięki czemu w szumie są
ograniczone wyższe harmoniczne. Na wyj-
ściu J3 bufora dostępny jest sygnał szumu
białego.
www.sklep.avt.pl
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
MINIPROJEKTY
List. 1. Najważniejszy fragment programu
//Pętla generująca szum - LSFR
void LosLSFR()
{
while(1)
{
ClkEor; // Do pomiaru częstotliwości zegarowej
wdt_reset(); // Reset WDG
if ( (_rand(255) & 1) == 0 ) // Zależnie od wylosowanej liczby
OutH; // ustaw wyjście w stan wysoki
else
OutL; // lub niski
}
}
//Generuje liczbę pseudolosową
int _rand(unsigned int zakres)
{
static unsigned long lfsr = 1;
lfsr = (lfsr >> 1) ^ (-(lfsr & 1) & 0xd0000001);
return( lfsr );
}
Generator może być zasilany napięciem
w zakresie 8...15 V, AC lub DC, ponieważ ma
własny prostownik i stabilizator.
Program
Dzięki zastosowaniu mikrokontrolera
program jest banalny. Napisano go w  języku
C, w bezpłatnym środowisku AVR Studio. Do
generowania liczb pseudolosowych C udo-
stępnia funkcję rand(). Niestety funkcja ta
wykonuje się dość długo, przez co umożli-
wia przy zegarze 8 MHz generowanie szumu
z częstotliwością około 4,5 kHz. Próbowałem
użyć innego algorytmu. Wykonywał się oko-
ło 3 razy szybciej, ale to wciąż za mało, aby
generować dobry szum. Zastosowałem więc
metodę LSFR (http://en.wikipedia.org/wiki/
Linear_feedback_shift_register). Dzięki temu
uzyskałem częstotliwość generowania szumu
około 120  KHz, co przy ciągu 32-bitowym,
daje powtórzenie po 35 sekundach. Najistot-
niejszy fragment kodu programu znajduje się
na list.  1. Pierwszą czynnością po urucho- Rys. 3. Bity konfiguracji
mieniu programu jest ustawienie kierunku
portów procesora. Następnie funkcja srand() rem) podłączamy zasilanie. Następnie kontrolu-
inicjalizuje generator pseudolososowy. jemy wartość napięcia na wyjściu stabilizatora.
W  głównej pętli sprawdzany jest stan Jeśli napięcie jest poprawne, można zamonto-
wejścia PB0. Jeśli wejście to jest w  stanie wać mikrokontroler. Można go zaprogramować
wysokim, to szum jest generowany funkcją przed wlutowaniem lub po nim. Służy do tego
LSFR. Gdy wyprowadzenie to jest podłączo- 6-pinowe złącze J2. Ustawienie bitów konfigu-
ne do masy, szum jest generowany funkcją racyjnych procesora przedstawiono na rys. 3.
rand(). Wyprowadzenie PB0 jest testowane Po poprawnym zaprogramowaniu pro-
tylko raz po restarcie procesora. cesora urządzenie podejmie pracę. Sygnał
szumu można skontrolować, podłączając do
Montaż i uruchomienie wyjścia wzmacniacz lub słuchawki.
Schemat montażowy generatora umiesz- Płytka jest przeznaczona do umieszcze-
czono na rys.  2. Montaż generatora przepro- nia w obudowie KM35.
wadzamy w sposób klasyczny. Po wlutowaniu Sławomir Skrzyński, EP
wszystkich elementów (poza mikrokontrole- slawomir.skrzynski@ep.com.pl
47
MINIPROJEKTY
Spowalniacz serwomechanizmu
Modelarze zajmujący się budową
modeli zdalnie sterowanych
często napotykają problem, jak
odwzorować powolne ruchy
mechanizmów modelu. Dotyczy
on takich mechanizmów, jak
opuszczane podwozie lub klapy
w  modelach samolotów lub
śmigłowców, obracane wieże
artyleryjskie w  modelach
okrętów. Podałem tylko
przykłady. Każdy modelarz może
z  łatwością rozszerzyć tę listę.
Współczesne aparatury projektowane są
z  myślą o  jak najszybszej odpowiedzi serwo-
mechanizmu na ruch drążka lub przełącznika
w nadajniku. Oczywiście można połączyć bez-
pośrednio serwomechanizm z  odbiornikiem,
ale efekt w  przypadku choćby opuszczanego
i podnoszonego podwozia jest po prostu śmiesz-
ny. Koła wyskakują z kadłuba, jakby poruszane
były sprężyną. Sam widziałem kilka takich roz-
wiązań na filmach dostępnych w Internecie i za
każdym razem miałem wrażenie zupełnego bra-
ku realizmu. Opisywane urządzenie ma pomóc
w rozwiązaniu tego problemu.
Odbiorniki zdalnego sterowania mogą być
zasilane napięciem 3,5...9  V, natomiast serwo-
mechanizmy 4,8...6 V. Aby dostosować napięcie
ze źródła zasilania do potrzeb toru odbiorczego,
wykorzystuje się stabilizatory, które obniża-
ją napięcie. Sterowanie modelem odbywa się
Rys. 1. Parametry impulsu sterującego pracą serwomechanizmu
Rys. 2. Schemat elektryczny układu spowalniacza
48
poprzez wysyłanie impulsów o  określonym
okresie powtarzania i  zmiennym wypełnieniu
do serwomechanizmów. Wypełnienie impulsu
określa aktualne położenie serwomechanizmu.
Typowym czasem powtarzania impulsów steru-
jących jest 20  ms, chociaż serwomechanizmy
działają poprawnie nawet przy czasach powta-
rzania 30 i więcej ms. Czas trwania impulsu to
1...2 ms. Położeniu środkowemu serwomecha-
nizmu odpowiada czas 1,5 ms. Amplituda im-
pulsu zawiera się w granicach 3...5 V. Na rys. 1
przedstawiono parametry impulsu sterującego
serwomechanizmem.
Opisywany układ służy do sterowania
urządzeniami pomocniczymi, wobec czego
dokładność ustawienia nie ma tu większego
znaczenia, natomiast kluczową rolę odgrywają
AVT
1570
przede wszystkim małe wymiary, niski pobór
prądu, możliwość pracy przy dużej rozpiętości
napięć zasilania, prostota i niski koszt urządze-
nia.
Aby spowolnić ruch serwomechanizmu,
należy wykonać trzy czynności: zmierzyć dłu-
gość impulsu z  odbiornika, odczytać wartość
opóźnienia oraz zgodnie z odczytaną wartością
zmieniać wypełnienie impulsu wysyłanego do
serwomechanizmu, aż do osiągnięcia zrówna-
nia się wypełnienia impulsów na wejściu i wyj-
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
AVT-1570 w ofercie AVT:
AVT-1570A – płytka drukowana
AVT-1570B – płytka drukowana + elementy
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Wykaz elementów
R1, R2: 1 kV
R3: 300 V
P1: 10 kV potencjometr montażowy
C1,C2: 10 mF (ceramiczny, SMD)
U1: SPX1117-MP3.3
U2: ATiny85 (SMD)
T1: BSS138
D1: LED (SMD)
Z1,Z2: goldpin męski, kątowy 3×1
ZW1: goldpin męski, prosty 6×1
ZW2: goldpin męski, prosty 3×1
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Rys. 3. Schemat montażowy spowalniacza
ściu. Mikrokontroler musi zatem być wyposażony w co najmniej 2 timery,
w tym jeden umożliwiający generowanie impulsu o zmiennym wypełnie-
niu. Musi mieć również możliwość zadawania wielkości opóźnienia. Do
tego celu dobrze nadaje się potencjometr połączony z wejściem przetwor-
nika A/C. Z tych powodów wybór padł na ATtiny85 w obudowie SMD.
Na rys. 2 widać schemat układu. W celu umożliwienia pracy układu
w  szerokim zakresie napięć zasilania zastosowano stabilizator SX1117.
Układ ten zapewnia poprawną stabilizację napięcia wyjściowego już
przy napięciu zasilania 4,5 V. Maksymalne napięcie wejściowe nie może
przekraczać 20V. Napięcie zasilania serwomechanizmu jest podawane
bezpośrednio z odbiornika. Jest to najczęściej stosowana metoda. Każdy
„szanujący się” odbiornik może zasilać wszystkie podłączone do niego ser-
womechanizmy.
Impulsy wejściowe z odbiornika są podawane na złącze Z1. Należy
zwrócić uwagę na układ wyprowadzeń złącza. Jest on typowy dla zdecy-
dowanej większości aparatur zdalnego sterowania. W celu zminimalizo-
wania zewnętrznych elementów wykorzystałem wewnętrzny generator
RC procesora. Pracuje on z częstotliwością 8 MHz i dokładnością wystar-
czającą na potrzeby urządzenia.
Pomiar wypełnienia impulsu jest realizowany przez timer T0 mikro-
kontrolera. Częstotliwość taktowania ustawiono na 125  kHz. Ponieważ
zmiana wypełnienia to około 1 ms, dokładność pomiaru wynosi ok. 1,2%.
Jeżeli założymy, że serwomechanizm ma zakres ruchu 180°, dokładność
ustawienia wynosi ok. 2°. Program sprawdza, czy nie został przekroczo-
ny minimalny oraz maksymalny czas wypełnienia, co może się zdarzyć
R E K L
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
MINIPROJEKTY
w przypadku działania odbiornika. Jeżeli sprawdzenie da wynik negatyw-
ny, wynik pomiaru jest ignorowany.
Do generowania impulsu sterującego serwomechanizmem użyłem ti-
mera T1. Jest on taktowany przebiegiem o częstotliwości 100 kHz. Przy tak
dobranej częstotliwości impuls wyjściowy ma od 10 ms do 2,54 ms. Taki
zakres umożliwia pełny ruch serwomechanizmu. Dokładność ustawienia
wynosi 1/254 całego zakresu. Poza generowaniem impulsu sterującego ti-
mer T1 wyznacza czas powtarzania impulsów. Czas jego pracy podzielony
jest na 13 odcinków czasowych. W jednym generowany jest impuls, w po-
zostałych 12 do rejestru porównania jest wpisywana wartość FF, co blokuje
wyjście licznika.
Rezystor R5 ogranicza prąd wejścia PB2 procesora. Potencjometr P1
jest podłączony do wejścia przetwornika A/C. Służy on do ustawiania
czasu opóźnienia ruchu. Czas opóźnienia może być ustawiany w zakresie
1...10 s.
Sterowanie serwomechanizmem odbywa się poprzez tranzystor T1.
Zwora Z2 służy do ustawiania napięcia zasilającego tranzystor. Umożliwia
to zmianę amplitudy impulsów sterujących serwomechanizmem.
Dioda LED, po połączeniu wyprowadzeń ZW1–5 i ZW1-3, sygnalizuje
pojawianie się poprawnych impulsów z odbiornika. Złącze ZW1 służy do
zaprogramowania procesora.
Zygmunt Dziewoński
zygdziew@polnet.cc
A M A
49
PROJEKTY CZYTELNIKÓW
Dział „Projekty Czytelników” zawiera opisy projektów nadesłanych do redakcji EP przez Czytelników. Redakcja nie bierze odpowiedzialności za
prawidłowe działanie opisywanych układów, gdyż nie testujemy ich laboratoryjnie, chociaż sprawdzamy poprawność konstrukcji.
Prosimy o  nadsyłanie własnych projektów z  modelami (do zwrotu). Do artykułu należy dołączyć podpisane oświadczenie, że artykuł jest własnym
opracowaniem autora i  nie był dotychczas nigdzie publikowany. Honorarium za publikację w  tym dziale wynosi 250,– zł (brutto) za 1 stronę w  EP.
Przysyłanych tekstów nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów.

Półprzewodnikowa Projekt

Cewka Tesli 185

Cewka Tesli, zwana również transformatorem Tesli, jest rodzajem

rezonatora LC służącym do wytwarzania wysokich napięć.
Urządzenie to skonstruował około 1891 roku naukowiec serbskiego
pochodzenia Nicola Tesla. Wysokie napięcie wytwarzane przez cewkę
Tesli powoduje powstawanie w  powietrzu efektownych wyładowań
elektrycznych. Przedstawione w  artykule urządzenie jest nowoczesną
odmianą cewki Tesli, w  którym do zasilania rezonatora zastosowano
elementy elektroniczne.

Najważniejszym elementem cewki Te- ze wzrostem mocy pobieranej z sieci, dlate-

sli jest rezonator w  postaci bezrdzeniowego
uzwojenia solenoidalnego o  dużej liczbie
zwojów. Uzwojenie to oprócz indukcyjno-
ści ma również pojemności międzyzwo-
jowe oraz pojemność między uzwojeniem
a  ziemią. W  normalnych warunkach takie
pojemności nazywane są pasożytniczymi,
jednak tutaj odgrywają ważną rolę; mimo,
że uzwojenie nie jest połączone z  oddziel-
nym kondensatorem, to stanowi obwód LC
o  względnie dużej dobroci, mający swoją
częstotliwość rezonansową. Po pobudzeniu
rezonatora tą częstotliwością napięcie po-
między końcami uzwojenia wtórnego cewki
osiąga ogromne wartości.
Z  powodu wielkości występujących na-
pięć wymagana jest specjalna konstrukcja
transformatora. Uzwojenie wtórne jest cewką
jednowarstwową zabezpieczoną przed prze-
biciami lakierem i ustawioną pionowo. Dolny
koniec uzwojenia jest uziemiony, dzięki czemu
nigdy nie ma tam wysokiego napięcia, które
wówczas występuje jedynie u góry uzwojenia.
Na szczycie uzwojenia montuje się torus wy-
konany z  blachy lub folii aluminiowej, który
poprawia właściwości rezonatora.
Do pobudzenia rezonatora wykorzystu-
go najważniejszym parametrem opisującym
klasyczny transformator Tesli jest jego moc.
W klasycznej cewce Tesli do wytworzenia
pola magnetycznego o  odpowiedniej często-
tliwości również wykorzystuje się zjawisko
rezonansu. Do uzwojenia pierwotnego dołą-
czony jest kondensator wysokiego napięcia
o  takiej pojemności, aby częstotliwość rezo-
nansowa obwodu była równa częstotliwości
rezonansowej uzwojenia wtórnego. Obwód
ten jest zasilany wysokim napięciem o  war-
tości najczęściej kilkunastu kV, wytwa-
rzanym przez wysokonapięciowy
transformator sieciowy o  mocy
przynajmniej kilkuset VA. Ele-
mentem, który samoczynnie przełą-
cza urządzenie między ładowaniem
kondensatora a  pracą w  rezonansie, jest
iskiernik. Częstotliwość jego przełączania Fot. 1. Wygląd zmontowanej
wynosi nie mniej niż 100 Hz. W dużych cew- półprzewodnikowej cewki Tesli (SSTC)
kach Tesli często spotyka się iskiernik obro-
Dodatkowe informacje:
towy o regulowanej prędkości. Dokładne do- W  przedstawionym w  artykule urządzeniu
pasowanie częstotliwości rezonansowych ob- występują wysokie napięcia niebezpieczne dla
życia i  zdrowia! Dodatkowym zagrożeniem jest
wodu pierwotnego i rezonatora Tesli jest tutaj pole elektryczne o  dużym natężeniu wytwarza-
kluczowe. Efekty pracy źle zestrojonej cewki ne wokół urządzenia, dlatego niedopuszczalne
jest uruchamianie urządzenia, gdy w  pobliżu
Tesli będą mizerne lub nawet nie będzie ich znajduje się sprzęt elektroniczny podtrzymujący
wcale. Elementów potrzebnych do budowy życie (np. osoba ze stymulatorem serca).

je się pole magnetyczne wytworzone przez
drugą, mniejszą cewkę pierwotną. Ta cewka
wraz z  rezonatorem Tesli tworzy transfor-
mator powietrzny. Co ciekawe, z  uwagi na
pracę w  stanie rezonansu, wartość napięcia
na uzwojeniu wtórnym nie ma związku z na-
pięciem zasilania ani z przekładnią wynika-
jącą z  liczby zwojów cewek. Ogólnie samo
określenie wartości napięcia wyjściowego
jest dość problematyczne, dlatego nie uży-
wa się tego parametru do opisu cewki Tesli.
Ponieważ długość wyładowań wzrasta wraz
klasycznej cewki Tesli jest co prawda niewie-
le, jednak ich koszt jest wysoki oraz, co często
jest większym problemem, bywają one bardzo
trudne do zdobycia. To powoduje, że użycie
metody prób i błędów w dopasowywaniu czę-
stotliwości rezonansowych występujących
w  urządzeniu często jest niemożliwe, więc
konieczne są dokładne obliczenia parame-
trów poszczególnych elementów. Te czynniki
sprawiają, że budowa takiego urządzenia nie
należy do tanich, a  tym bardziej do łatwych
i bezproblemowych.
Klasyczna cewka Tesli a cewka
półprzewodnikowa
Zastosowanie półprzewodnikowych
elementów kluczujących pozwala skonstru-
ować cewkę Tesli pracującą nieco inaczej niż
w przypadku jej klasycznej wersji.
W  półprzewodnikowej cewce Tesli funk-
cję obwodu rezonansowego tworzonego przez
uzwojenie pierwotne oraz iskiernik przejmuje
układ elektroniczny. Najczęściej uzwojenie
pierwotne transformatora Tesli jest zasilane

50 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 2. Schemat ideowy SSTC
z  mostka lub półmostka złożonego z  tranzy-
storów MOSFET. Takie samo rozwiązanie
stosowane jest do zasilania transformatorów
w  wielu zasilaczach impulsowych. Mostek
tranzystorowy jest sterowany układem elektro-
nicznym, który przełącza go z częstotliwością
rezonansu własnego rezonatora Tesli. Dzięki
temu niepotrzebny staje się iskiernik oraz kon-
densator wysokiego napięcia. Mostek zasilany
jest bezpośrednio z wyprostowanego napięcia
sieciowego, a to z kolei pozwala wyeliminować
duży i ciężki transformator zasilający.
Opracowanie takiego rodzaju cewki Tesli
pociągnęło za sobą konieczność stworzenia
również kilku innych rozwiązań. Każde roz-
wiązanie nosi własną nazwę, często używa-
ną w  postaci akronimu. Klasyczna cewka
Tesli nazywana jest SGTC (Spark Gap Te-
sla Coil). Półprzewodnikowa cewka Tesli to
w dosłownym tłumaczeniu Solid State Tesla
Coil (SSTC). Spotkać można również roz-
wiązania wciąż półprzewodnikowe, jednak
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
bardziej zbliżone do wersji klasycznej. Są to
DRSSTC (Dual Resonant SSTC), w  którym
w  obwodzie uzwojenia pierwotnego zasto-
sowano kondensator rezonansowy zwiększa-
jący prąd w  uzwojeniu pierwotnym i  mniej
popularny OLTC (Off Line Tesla Coil), w któ-
rym w obwodzie pierwotnym również znaj-
duje się kondensator rezonansowy, a zamiast
mostka tranzystorowego zastosowano poje-
dynczy tranzystor IGBT spełniający funkcję
podobną do iskiernika. Istnieje jeszcze jeden
rodzaj cewki Tesli, w której elementem prze-
łączającym jest lampa elektronowa – jest to
VTTC (Vacuum Tube Tesla Coil). Akronimy
te stanowią podstawowe hasła pomocne
przy przeszukiwaniu zasobów Internetu pod
kątem materiałów dotyczących cewki Tesli.
Opis konstrukcji
Opisywana cewka Tesli to najprostszy ro-
dzaj SSTC. Pomysł zbudowania zrodził się,
gdy zobaczyłem jedną z  półprzewodniko-
Półprzewodnikowa Cewka Tesli
wych cewek Tesli wykonanych przez Steve-
’a  Warda (http://www.stevehv.4hv.org/SSTC5.
htm), na niej też wzorowałem się budując
swoją konstrukcję. Nie użyłem żadnych spe-
cjalnych i trudnych do zdobycia elementów,
a całość jest stosunkowo prosta w budowie.
Gotowa konstrukcja jest przedstawiona
na fot.  1, a  schemat elektryczny na rys.  2.
Schemat podzielony jest na trzy części.
Pierwsza część, ilustrująca zasilanie układu
sterowania, nie wymaga chyba komentarza.
Druga część schematu to układ sterujący,
natomiast trzecia to układ półmostka tran-
zystorowego wraz z samym transformatorem
Tesli. Układ sterujący wraz z zasilaniem oraz
układ półmostka zmontowano na oddziel-
nych płytkach drukowanych, jak pokazano
na fot. 3.
Układ sterowania zawiera generator zbu-
dowany w oparciu o NE555, jednak nie służy
on do generowania sygnału przełączającego
półmostek. Zadaniem tego generatora jest
51
 PROJEKTY CZYTELNIKÓW
Wykaz elementów
Rezystory:
R1, R2: 1 kV
R3: 1 MV
R4, R5: 5 V/0,5 W
P1, P2: potencjometr 10 kV/A
Kondensatory:
C1: 4700 mF/25 V
C2...C4, C8, C9: 100 nF
C5: 1000 mF/25 V
C6: 100 mF/10 V
C7: 1 mF/10 V
C10: 180 nF (impulsowy)
C11, C12: 1 mF/400 V (impulsowy)
Na CD: karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
C13: 220 mF/400 V
Półprzewodniki:
D1, D2: 1N4148
D3...D8: 1N5818
D13, D14: 1N5822
D9...D12: dioda Zenera 15 V
D15, D16: MUR860
B1: mostek prostowniczy 2 A/50 V
B2: mostek prostowniczy 3 A/400 V
T1: BC548
T2, T3: IRF840
U1: 78L15
U2: 78L05
U3: NE555
U4: 74HC14
U5: TC4422
U6: TC4421
Inne:
F2: bezpiecznik 3,15 A/250 V
TR1: transformator sterujący (opis w tekście)
L1: uzwojenie pierwotne (opis w tekście)
A1: antena (opis w tekście)
modulacja pracy cewki Tesli, czyli okresowe
blokowanie sygnału sterującego tranzysto-
rami półmostka. Blokowanie tego sygnału
odbywa się poprzez zwieranie wejścia nega-
tora U4A do masy przez T1. Częstotliwość
pracy tego generatora nie przekracza kilkuset
Hz i  jest regulowana w  szerokim zakresie.
Za pomocą potencjometrów P1 i  P2 można
regulować czas trwania stanu wysokiego
i  niskiego generowanego przebiegu. Możli-
wość oddzielnej regulacji czasu trwania obu
stanów przebiegu pozwala uzyskać nie tyl-
ko różne częstotliwości, ale również różne
współczynniki wypełnienia. Taka modulacja
pracy półmostka pozwala na dość wygodną
regulację średniej mocy cewki Tesli. Moż-
na w  ten sposób zmniejszyć nagrzewanie
się elementów, a  dodatkowo dzięki zmianie
parametrów modulacji można uzyskać wy-
ładowania o  różnym wyglądzie. Układ mo-
dulujący pełni jeszcze jedną ważną funkcję,
o której będzie mowa nieco dalej.
Oprócz opisanego generatora układ steru-
jący składa się z anteny A1, dwóch negatorów
TTL U4A i  U4B oraz dwóch driverów MOS-
FET U5 i U6, które zasilają transformator TR1
sterujący pracą półmostka tranzystorowego.
Diody Schottky’ego D3 i  D4 ograniczają am-
plitudę napięcia przychodzącego z anteny tak,
aby nie uszkodziło ono wejścia negatora U4A.
Diody D5...D8 zabezpieczają wyjścia driverów
przed przepięciami. Kondensator C10 blokuje
składową stałą prądu płynącego przez TR1.
52
Fot. 3. Podział urządzenia na poszczególny moduły
Niewątpliwie zagadkowym elementem
jest tutaj antena. Otóż właśnie ona jest źró-
dłem sygnału sterującego pracą półmostka
tranzystorowego. Zadaniem cewki Tesli jest
wytwarzanie wysokiego napięcia. Napięciu
temu towarzyszy pole elektryczne o  dużym
natężeniu. Zmienia ono swoją wartość tak
samo jak napięcie generowane w  rezonato-
rze Tesli. Antena odbiera pole elektryczne,
a sygnał z anteny (po uformowaniu przez U4
oraz przejściu przez drivery i  transformator
TR1) steruje przełączaniem półmostka zasi-
lającego uzwojenie L1. W ten sposób mamy
tutaj do czynienia z klasycznym sprzężeniem
zwrotnym. Takie rozwiązanie powoduje, że
całe urządzenie staje się generatorem LC,
gdzie obwodem LC determinującym często-
tliwość pracy jest sam rezonator Tesli. Dzięki
temu nie jest potrzebne żadne strojenie czę-
stotliwości, a  co więcej, urządzenie nie jest
wrażliwe na zmiany częstotliwości rezonan-
sowej uzwojenia. Jest to bardzo ważna cecha,
ponieważ taką zmianę częstotliwości powo-
duje obciążenie wyjścia cewki przez wyła-
dowanie do uziemionego przedmiotu lub
nawet pojawienie się w odległości kilkudzie-
sięciu cm od uzwojenia dużego obiektu prze-
wodzącego prąd. Taki obiekt powoduje zmia-
nę pojemności między uzwojeniem a ziemią,
co skutkuje zmianą częstotliwości rezonan-
sowej. Gdyby nie było sprzężenia zwrotne-
go, a  uzwojenie pierwotne byłoby zasilane
prądem o stałej częstotliwości, wówczas na-
wet zbliżenie dłoni do uzwojenia wtórnego
na odległość kilkunastu cm powodowałoby
takie odstrojenie układu, że cewka Tesli cał-
kowicie przestawałaby działać. Dodatkowo,
nawet niewielkie rozstrojenie pomiędzy
układem sterującym a rezonatorem Tesli po-
wodowałoby powstawanie dużych oscylacji
na tranzystorach półmostka w  momentach
przełączania, co znacznie zwiększałoby ry-
zyko ich uszkodzenia. Wykorzystanie sprzę-
żenia zwrotnego z  anteną powoduje, że te
problemy znikają, bo układ sterujący zawsze
pracuje z taką częstotliwością, jaką determi-
nuje uzwojenie wtórne transformatora Tesli.
W powyższym rozumowaniu pominięty
jest jeden problem. Po włączeniu zasilania
rezonator Tesli przecież nie pracuje. Wtedy
do anteny nie dociera żaden sygnał, a to po-
woduje, że rezonator nie zaczyna pracować.
Do rozpoczęcia pracy potrzebny jest impuls
wzbudzający w rezonatorze niewielkie drga-
nia, które zostaną odebrane przez antenę
i zapoczątkują pracę. Impulsu takiego dostar-
cza opisany wcześniej generator modulujący
pracę cewki Tesli. Załączenie lub wyłączenie
tranzystora T1 skutkuje zmianę stanu wej-
ścia U4A. To pociąga za sobą przełączenie
stanu driverów U5 i U6, co powoduje prze-
dostanie się do półmostka krótkiego impulsu
włączającego na chwilę jeden z tranzystorów
(T2 lub T3). Taki impuls wywołuje w  rezo-
natorze wystarczające drgania, aby układ
wzbudził się i  zaczął generować wysokie
napięcie.
Drugim modułem wchodzącym w skład
opisywanego urządzenia jest układ półmost-
ka tranzystorowego. W  prawej części sche-
matu układu znajduje się mostek prostowni-
czy wraz z kondensatorem filtrującym napię-
cie zasilania. Środkowa część to mostek za-
silający uzwojenie pierwotne transformatora
Tesli, czyli L1. Mostek zawiera dwie gałęzie.
Pierwszą stanowi dzielnik pojemnościowy
złożony z  kondensatorów C11 i  C12. Drugą
gałąź stanowią tranzystory T2 i  T3. Trans-
formator sterujący TR1 dostarcza napięcia
sterującego bramkami tranzystorów i  stano-
wi separację galwaniczną między tranzysto-
rami a  układem sterującym. Rezystory R4
i  R5 ograniczają prąd bramek tranzystorów,
a diody Zenera D9...D12 zabezpieczają bram-
ki przed przepięciami. Zastosowanie sepa-
racji między tranzystorami półmostka jest
konieczne, ponieważ każdy z  tranzystorów
musi być sterowany napięciem podanym
między jego bramkę a źródło. Źródła tranzy-
storów są na różnych potencjałach. Co wię-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

cej, potencjał źródła tranzystora T2 nie jest
stały. Dlatego konieczna jest separacja galwa-
niczna między bramkami tranzystorów oraz
między tranzystorami a układem sterującym.
Tranzystory użyte w półmostku zawiera-
ją w  swojej strukturze diody zwrotne, które
niestety przy pracy z  dużą częstotliwością
mogą okazać się zbyt wolne. W opisywanym
urządzeniu częstotliwość pracy jest wysoka
(kilkaset kHz) i  jednocześnie prądy płyną-
ce przez diody zwrotne tranzystorów mogą
osiągać duże wartości. Przez to dioda prze-
wodząca prąd może nie zdążyć wyłączyć się
w  czasie przełączania mostka, a  wtedy na-
stępuje zwarciowy impuls prądu płynącego
przez włączony tranzystor oraz zaporowo
przez diodę w  drugim tranzystorze, która
nie zdążyła się wyłączyć. Takie zjawisko
nieuchronnie prowadzi do uszkodzenia tran-
zystorów. Dlatego wewnętrzne diody tran-
zystorów T2 i  T3 są zablokowane diodami
Schottky’ego D13 i D14, a jako diody zwrotne
zastosowano ultraszybkie D15 i D16.
Transformator sterujący TR1 również
musi być przystosowany do pracy przy wiel-
kiej częstotliwości. W  sprzedaży oferowane
są gotowe transformatorki sterujące, jednak
próba ich użycia była nieudana. Dlatego naj-
lepiej jest dobrać odpowiedni rdzeń i samo-
dzielnie nawinąć ten transformator.
Wykonanie rezonatora Tesli
Główną częścią cewki Tesli jest rezona-
tor, więc warto od niego rozpocząć budowę
urządzenia. Najważniejszym parametrem
rezonatora jest częstotliwość rezonansu
własnego. Częstotliwość ta jest tym mniej-
sza, im większe są wymiary uzwojenia oraz
im więcej zwojów, czyli im mniejsza średni-
ca drutu nawojowego. Im wyższa jest czę-
stotliwość rezonansowa, tym trudniejsze
zadanie stoi przed elektroniką sterującą.
Wymiary uzwojenia zastosowanego
w opisywanej SSTC to około 110 mm śred-
nicy i 300 mm wysokości. Cewkę nawinięto
drutem DNE 0,18 mm i pomalowano żywi-
cą epoksydową. Nie wiem, ile zwojów ma
uzwojenie, dokładna znajomość ich liczby
nie jest potrzebna, ponieważ wynika ona
z  wysokości cewki i  grubości drutu. Cew-
ka wykonana w ten sposób ma rezonans na
częstotliwości około 200 kHz. Osobiście nie
zalecam konstruowania cewki o mniejszych
wymiarach (czyli wyższej częstotliwości
rezonansowej), zwłaszcza jako pierwszej
tego typu konstrukcji. Zaczynając budowę
SSTC, napotykałem wiele trudności, pró-
bując uruchomić prototyp z  rezonatorem
pracującym na częstotliwości 400  kHz. Po
wielu dniach posłuchałem kolegów, którzy
budowali wcześniej takie urządzenia i  na-
winąłem nowy, większy, opisywany rezo-
nator. Dwukrotne zmniejszenie częstotliwo-
ści rzeczywiście zdecydowanie poprawiło
kształty sygnałów w  układzie i  rozwiązało
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
wiele problemów. Nie polecam stosowania
cieńszego drutu niż 0,15 mm, ponieważ ła-
two go urwać i nawijanie staje się znacznie
trudniejsze. Stosunek średnicy uzwojenia
do jego wysokości w  przypadku SSTC po-
winien zawierać się między 1:2 a 1:4. Oso-
biście zalecam 1:2.
Dobrym karkasem do nawinięcia re-
zonatora jest rura PCV. Powierzchnia rury
musi być czysta, wszelki brud może spo-
wodować przebicie, czyli nieodwracalne
uszkodzenie uzwojenia. Na rurze należy na-
winąć jedną warstwę emaliowanego drutu
nawojowego, pamiętając o  pozostawieniu
na końcach rury przynajmniej po 2 cm wol-
nego miejsca, które przyda się przy mon-
tażu rezonatora do podstawy. Drut na obu
końcach uzwojenia należy przymocować
do rury, co zabezpieczy go przed odwinię-
ciem. Jako tymczasowe mocowanie dobrze
sprawdza się zwykła taśma klejąca. Metod
nawijania drutu jest wiele. Zwoje powinny
być nawinięte ściśle, jeden przy drugim.
Nakładanie się zwojów jeden na drugi jest
niedopuszczalne i koniecznie należy każde
takie niedopatrzenie poprawić.
Po nawinięciu drutu należy zabezpie-
czyć jego powierzchnię lakierem izolacyj-
nym. Może to być żywica epoksydowa lub
na przykład jakiś specyfik w sprayu, służą-
cy do zabezpieczania płytek drukowanych.
Polakierowanie uzwojenia spełnia dwa
zadania. Pierwsze to oczywiście poprawa
izolacji, co zmniejsza ryzyko przebić mię-
dzyzwojowych na powierzchni uzwojenia
(które w  cewkach Tesli są dość powszech-
ne). Drugie to usztywnienie i  sklejenie ze
sobą zwojów. W niezabezpieczonym uzwo-
jeniu drut potrafi przy niewielkim wzroście
temperatury tak się wydłużyć, że zwoje od-
chodzą od powierzchni rury i cała cewka się
Rys. 4. Schemat montażowy płytki kluczy tranzystorowych
Półprzewodnikowa Cewka Tesli
rozpada. Zastosowany lakier powinien być
na tyle rzadki i wolnoschnący, aby po nało-
żeniu wsiąkł pod drut i połączył się również
z powierzchnią karkasu. Po wsiąknięciu la-
kieru dobrze jest polakierować uzwojenie
jeszcze raz. Jeśli są wątpliwości co do tego,
czy lakier wsiąknie, dobrze jest wcześniej
polakierować samą rurę i  nawijać drut na
jeszcze nie do końca wyschnięty lakier. Ta-
kie rozwiązanie jest jednak mniej wygodne,
ponieważ drut przykleja się i wszelkie błędy
podczas nawijania trudniej jest poprawić.
Po wyschnięciu lakieru można bezpiecznie
odkleić taśmę przytrzymującą końce drutu.
Wówczas rezonator jest gotowy.
Uzwojenie pierwotne L1 pobudzające
rezonator do drgań może być nawinięte do-
wolnym drutem lub linką miedzianą o prze-
kroju co najmniej 2,5 mm2. Średnica uzwo-
jenia powinna być dopasowana tak, aby
uzwojenie dało się założyć na rezonator, jak
pokazano na fot. 1. Karkas można wykonać
z  rury PCV, ale ilość zwojów jest tak mała,
że nie jest konieczne stosowanie jakiegokol-
wiek karkasu. W  przedstawionym modelu
uzwojenie pierwotne składa się z  12 zwo-
jów izolowanej linki miedzianej, usztyw-
nionych szeroką taśmą klejącą. Uzwojenie
to może składać się z  kilku do kilkunastu
zwojów, przy czym nie powinno być ich
mniej niż 8. Dokładne ustalenie optymal-
nej liczby zwojów na drodze teoretycznej
jest trudne, dlatego należy zastosować tutaj
metodę prób i błędów, zwracając uwagę nie
tylko na uzyskiwane efekty, ale również na
nagrzewanie się tranzystorów T2 i T3.
Montaż urządzenia
Część elektroniczna urządzenia podzie-
lona została na dwie oddzielne płytki druko-
wane. Układ sterujący zmontowano na płyt-
53
PROJEKTY CZYTELNIKÓW
ce uniwersalnej o  wymiarach 65×85  mm.
Montaż elementów na takiej płytce nie
wymaga chyba większego komentarza. Po-
tencjometry i  złącza należy zamontować
w  łatwo dostępnych miejscach, a  w  rogach
płytki pozostawić miejsca na otwory mocu-
jące. Warto również przewidzieć ewentualną
konieczność przymocowania radiatorów do
stabilizatorów napięcia oraz driverów. Na-
leży pamiętać o  doprowadzeniu zasilania
do negatorów oraz driverów. Układ U4 zasi-
lany jest napięciem +5 V, natomiast układy
U5 i U6 +15 V. Wejścia niewykorzystanych
negatorów z  układu 74HC14 powinny być
zwarte do masy lub do +5 V.
Antena A1 to kawałek drutu ustawiony
pionowo w odległości około 10 cm od rezona-
tora Tesli i  sięgający mniej więcej do połowy
jego wysokości. Nie ma znaczenia, czy będzie
to drut izolowany, czy nie. Warto podkreślić, że
negatory zastosowane w  układzie koniecznie
muszą być w wersji, TTL a nie CMOS. Z mo-
ich doświadczeń wynika, że wejście negatora
CMOS nie chce poprawnie odbierać sygnału
z anteny.
Układ półmostka tranzystorowego zmon-
towano na płytce drukowanej. Wzór ścieżek
tej płytki oraz rozmieszczenie elementów po-
kazane są na rys.  4. W  tej części układu wy-
stępuje niebezpieczne napięcie oraz płyną
spore prądy, dlatego warto jest dla porządku
wykonać płytkę, zamiast montować elementy
na płytce uniwersalnej i  łączyć je odcinkami
przewodów. Tranzystory półmostka muszą być
przymocowane do sporej wielkości radiatorów,
dobrze jest też zadbać o łatwość ich wymiany.
Niestety, zwłaszcza podczas uruchamiania
urządzenia, trzeba liczyć się z  możliwością
uszkodzenia tranzystorów.
Wykonanie transformatora sterującego
TR1 jest niezwykle proste. Należy jednak za-
stosować odpowiedni do tego rdzeń. Powinien
to być rdzeń ferrytowy, toroidalny i  przezna-
czony do pracy w  transformatorze wysokiej
częstotliwości. Nic nie stoi na przeszkodzie
wykorzystania rdzenia z odzysku, jednak trze-
ba pamiętać, że musi on spełniać wymienione
wymagania. Z  moich obserwacji procesu bu-
dowy cewek Tesli podobnych do opisanej w ar-
tykule wynika, że częstym błędem jest użycie
nieodpowiedniego rdzenia. Mimo że wszyst-
kie tego typu rdzenie wyglądają tak samo, ich
parametry znacznie się różnią i  wiele rdzeni,
np. spośród tych stosowanych w filtrach prze-
ciwzakłóceniowych, nie nadaje się do pracy
w transformatorze. Nadawać się na pewno bę-
dzie każdy rdzeń toroidalny z materiału 3E25.
Mając już odpowiedni rdzeń, należy określić
długość drutu potrzebną do nawinięcia na nim
15 zwojów. Do otrzymanej wartości dobrze
jest dodać jakieś 15...20  cm zapasu. Trans-
formator ma trzy uzwojenia, więc potrzebne
będą trzy jednakowe odcinki drutu. Powinien
to być drut izolowany o grubości 0,5...1 mm.
Trzy odcinki drutu należy skręcić ze sobą i tą
54
skrętką nawinąć 15 zwojów równomiernie wo-
kół rdzenia, uzyskując w  ten sposób od razu
trzy uzwojenia. Skręcenie ze sobą drutów oraz
równomierne rozłożenie uzwojeń wokół rdze-
nia wbrew pozorom ma znaczenie i poprawia
parametry transformatora. Przy montażu trans-
formatora TR1 trzeba pamiętać o zamianie ze
sobą wyprowadzeń jednego z  uzwojeń wtór-
nych. W przeciwnym razie tranzystory mostka
będą włączać się jednocześnie i od razu ulegną
uszkodzeniu.
Płytki drukowane wraz z uzwojeniami L1
i L2 można zamontować na pojedynczej pod-
stawie lub zbudować konstrukcję piętrową jak
w  przedstawionym modelu. Rozmieszczenie
poszczególnych części urządzenia powinno
być takie, aby połączenia między modułami
oraz przewody łączące uzwojenie L1 z płytką
drukowaną były jak najkrótsze. Ważne rów-
nież jest, aby jako podstawy nie zastosować
metalowej blachy albo innego materiału prze-
wodzącego prąd. Dotyczy to przede wszystkim
części, do której przymocowany jest rezonator
Tesli. Taka płyta z  przewodnika umieszczona
pod uzwojeniem zachowuje się jak zwarty
zwój. Wówczas pole magnetyczne wytwarza-
ne przez uzwojenie L1 generuje prądy wirowe
w płycie i moc, zamiast zamieniać się w długie
i  piękne wyładowania, zostaje w  większości
zmarnowana na nagrzewanie podstawy. Takie
niedopatrzenie jest często popełniane przez
konstruktorów budujących cewkę Tesli po raz
pierwszy, warto więc zwrócić na to uwagę.
Metod przymocowania rezonatora Tesli do
podstawy jest wiele, jednak należy pamiętać
o łatwości demontażu. Bardzo przydaje się to
przy transporcie i  przechowywaniu urządze-
nia. W przedstawionym modelu zastosowałem
trzy długie śruby M3 wkręcone od dołu pod-
stawy tak, aby znajdowały się na obwodzie od
wewnątrz karkasu rezonatora. Po założeniu na
wystające części śrub koszulek termokurcz-
liwych rezonator daje się ciasno wsunąć na
śruby i trzyma się dość stabilnie. W przypadku
użycia rury PCV warto podczas kupna rury od
razu rozejrzeć się za zaślepką, kratką wentyla-
cyjną lub inną podobną częścią pasującą do
wybranej rury. Taka część, po przykręceniu do
podstawy i ewentualnie drobnej przeróbce, na-
daje się idealnie jako uchwyt rezonatora. Obok
rezonatora należy umieścić jakiś zacisk, za
pomocą którego można będzie połączyć dolny
koniec uzwojenia rezonatora z  uziemieniem.
W prezentowanym modelu w tym celu użyty
jest metalowy kołek z nagwintowanym otwo-
rem, do którego przykręcone jest wyprowadze-
nie rezonatora zakończone oczkiem pod śrubę.
Na szczycie rezonatora należy zamonto-
wać jakiś metalowy, względnie ostry element,
z  którego wychodzić będą wyładowania po-
łączony z  końcówką uzwojenia wtórnego.
W tym celu można umieścić na górze karkasu
swego rodzaju pokrywkę czy zaślepkę i do niej
przymocować ten element, ale można również
przymocować go do krawędzi, tak jak jest to
zrobione w  przedstawionym urządzeniu. Bez
opisanego metalowego zakończenia cewka Te-
sli będzie normalnie pracować, ale wyładowa-
nia będą wychodzić ze sterczącego drutu na-
wojowego, który przy pełnej mocy szybko się
stopi. Na uzwojeniu można również umieścić
aluminiowy torus, taki jak stosowany w SGTC.
Obniża on nieco częstotliwość rezonansową
uzwojenia, zmniejsza zależność tej częstotli-
wości od otoczenia, a jego gładka powierzch-
nia powoduje, że cewka Tesli produkuje jedno
duże wyładowanie, a nie wiele małych. Jednak
w  przypadku SSTC obniżenie i  stabilizacja
częstotliwości rezonansowej nie są potrzebne,
a ostrze, z którego wychodzić będą wyładowa-
nia, tak czy inaczej trzeba zamontować, więc
mocowanie torusa mija się z celem.
Uruchamianie
Podczas uruchamiania SSTC oraz właści-
wie również podczas późniejszego użytkowania
bardzo przydatny jest autotransformator regu-
lacyjny. Opisane urządzenie po uruchomieniu
może pracować przy zasilaniu bezpośrednio
z sieci 230 V, jednak wtedy pracuje przy swoich
maksymalnych parametrach, co zwiększa ryzy-
ko uszkodzenia podzespołów. Przy uruchamia-
niu niezbędny będzie oscyloskop.
Po pierwsze, należy włączyć zasilanie sa-
mego układu sterującego, jeszcze niepołączo-
nego z  płytką półmostka. Należy sprawdzić
poprawność działania generatora z  układem
NE555, ewentualnie wcześniej sprawdzając dla
pewności wartości napięć +5 V i +15 V. Prze-
bieg generowany na wyjściu układu U3 (nóżka
3) powinien mieć strome zbocza, a  czasy obu
poziomów przebiegu powinny dać się regulo-
wać. Sygnał powinien przechodzić na wyjścia
obu driverów sterujących, a na wyjściu drivera
U5 powinien być odwrócony w fazie.
Teraz można połączyć płytkę półmostka
z płytką układu sterującego, nie podając jeszcze
zasilania mostka. Wówczas, przy włączonym
zasilaniu układu sterującego na bramkach tran-
zystorów T2 i T3 powinny występować krótkie
impulsy. Oczywiście napięcie na bramce tran-
zystora T2 należy mierzyć w  odniesieniu do
źródła tego tranzystora, a nie do masy układu.
Teraz należy połączyć dolną końcówkę re-
zonatora Tesli z uziemieniem w gniazdku (PE),
ustawić potencjometrami przebieg o wypełnie-
niu około 50% i  włączyć zasilanie płytki most-
ka, jednak koniecznie obniżone do wartości
około 50 VAC.
Jeśli w gniazdku nie ma bolca uziemiające-
go (lub nie jest on połączony z przewodem PE,
bo tak też się zdarza), można do uziemienia wy-
korzystać przewód zerowy. Podłączenie uzie-
mienia ma na celu głównie utrzymanie dolnej
części rezonatora na niskim potencjale, żeby nie
nastąpiło przebicie między rezonatorem a pozo-
stałą częścią układu. Wykorzystanie jako uzie-
mienia kaloryfera albo piorunochronu nie jest
dobrym pomysłem.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Fot. 5. Łuk elektryczny przewodzący prąd
do zbliżonej końcówki przewodu
Fot. 6. Wyładowanie koronowe (niezu-
pełne)
Fot. 7. Przykład innego wyładowania
koronowego
W  celu obniżenia napięcia można użyć
zwykłego transformatora sieciowego, nie musi
to być autotransformator regulacyjny. Antenę
sterczącą z  układu sterującego można na czas
uruchamiania przechylić nieco w kierunku re-
zonatora Tesli (na odległość około 5 cm), aby
była pewność, że przy tak niskim napięciu zasi-
lania sprzężenie będzie wystarczające.
Po podaniu zasilania do płytki mostka
układ może już się wzbudzić i zacząć pracować,
czego skutkiem będzie pojawienie się małego
syczącego ulotu elektrycznego (wyładowania
koronowego) na szczycie uzwojenia wtórne-
go transformatora Tesli. Jeśli tak się jednak nie
stanie, to nie znaczy jeszcze, że w układzie jest
błąd. Następną czynnością jest sprawdzenie
napięcia zasilania półmostka oraz sprawdzenie,
czy do uzwojenia pierwotnego docierają im-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Półprzewodnikowa Cewka Tesli
pulsy prądu wynikające z  impul-
sów napięcia pojawiających się na
bramkach tranzystorów. Jeśli takie
impulsy prądu do uzwojenia do-
cierają, wygląda na to, że wszystko
jest w porządku, a powodem tego,
że układ nie pracuje, najprawdopo-
dobniej jest zła faza sygnału sterują-
cego. Aby sprzężenie zwrotne dzia-
łało poprawnie, sygnał z  anteny
musi być odwrócony w fazie przed
dotarciem do uzwojenia pierwot-
nego transformatora Tesli. W prze-
ciwnym razie układ nie będzie się
wzbudzał. W  takim przypadku Fot. 8. Wyładowanie przypominające ogniki św. Elma
trzeba odwrócić fazę sygnału, a naj-
łatwiej zrobić to zamieniając ze sobą końcówki uzwojeniem wtórnym – fot. 8). Zjawisko to przy-
uzwojenia pierwotnego transformatora Tesli, pomina tzw. ognie św. Elma. Ognie te są właśnie
wyjścia driverów lub ewentualnie zmieniając wyładowaniem niezupełnym powstającym na
liczbę negatorów w szeregu z parzystej na nie- ostrych, wysoko umieszczonych elementach
parzystą. Każdy z tych sposobów daje taki sam statku (szczyty masztów) wskutek silnego pola
efekt. Po odwróceniu fazy sygnału transforma- elektrycznego wywołanego chmurami burzo-
tor Tesli powinien zacząć pracować. Wówczas wymi oraz braku jakichkolwiek innych obiek-
napięcie zasilające płytkę mostka można zwięk- tów o ostrych krawędziach na dużym obszarze.
szyć, pamiętając o zachowaniu bezpiecznej od- Również ciekawe doświadczenia można
ległości od rezonatora Tesli. wykonać, umieszczając różne przedmioty na
Jeśli jednak urządzenie nie pracuje, trzeba drodze wyładowania. Używając wykałaczki
przystąpić do żmudnego poszukiwania przy lub zapałki jako elektrody emitującej wyłado-
użyciu oscyloskopu. Metodą na sprawdzenie wania, można przekonać się, że przy wysokich
wszystkiego na sucho jest odłączenie uzwojenia napięciach drewno nie stanowi żadnej izolacji.
L1 od układu i podłączeniu zamiast niego odpo- Po chwili z końca zapałki zacznie wydostawać
wiednio dużego rezystora lub niewielkiej (kilka- się wyładowanie niezupełne, a drewno szybko
dziesiąt W) żarówki 230  V. Wówczas, podając zwęgli się lub nawet zapali (fot. 9).
na wejście negatora U4A sygnał z zewnętrznego Zbliżając płaski plastikowy przedmiot (np.
generatora, można dokładnie prześledzić pracę pudełko od płyty CD) do wyładowania wytwa-
poszczególnych części układu. Sygnał ten po- rzanego przez cewkę Tesli, można zaobserwo-
winien mieć wypełnienie równe 50% i często- wać stopniowe „przyklejanie się” wyładowa-
tliwość rzędu 100 kHz. nia do powierzchni plastiku i topienie go. Jest
to zjawisko wyładowania powierzchniowego,
Eksperymenty z wyładowaniami mające ogromne znaczenie przy projektowaniu
Przedstawiona cewka Tesli może wytwa- izolatorów stosowanych w  liniach wysokiego
rzać zarówno łuki elektryczne biegnące do napięcia.
przedmiotów przewodzących prąd (fot.  5), jak Świetlówki, zarówno te kompaktowe, jak
i  wyładowania niezupełne rozchodzące się i  klasyczne w  postaci prostej szklanej rurki,
w powietrzu i niedocierające do żadnych obiek- zaświecają się samoczynnie przy zbliżeniu do
tów (fot. 6 i fot. 7). Zależnie od ustawienia wy- cewki Tesli już w  odległości 50...100 cm. Cie-
pełnienia sygnału generowanego przez układ kawym i  efektownym pokazem jest trzymanie
U3 uzyskać można wyładowania o  różnym w  ręku świetlówki, która świeci jasnym świa-
wyglądzie. Najdłuższe wyładowania, jakie uda- tłem, mimo iż nie jest do niczego podłączona.
ło mi się uzyskać, miały długość około 15 cm. Karol Łuszcz
Prąd generowany przez opisaną cewkę Tesli, C4r0@o2.pl
ze względu na niewielkie natężenie oraz wy-
soką częstotliwość, sam w sobie raczej nie jest
niebezpieczny, natomiast bardzo nieprzyjem-
ne mogą być poparzenia wywołane przez łuk
elektryczny trafiający bezpośrednio w  skórę.
Łuk taki wypala w skórze dość głęboką zwę-
gloną dziurkę, która kiepsko się goi. W przy-
padku gdy łuk przeskakuje na przedmiot meta-
lowy trzymany w ręce, nie dzieje się nic złego,
a prąd często nie jest nawet wyczuwalny.
Ciekawym zjawiskiem jest powstawanie
wyładowania niezupełnego wychodzącego
nie z  cewki Tesli, a  z  uziemionego przedmio- Fot. 9. Zwęglenie i zapalenie się wyka-
tu umieszczonego w  jej pobliżu (najlepiej nad łaczki
55
 FIRMA PREZENTUJE
Tytuł

Wykorzystaj siłę słońca

i wiatru
Przyzwyczailiśmy się tak do powszechnej dostępności sieci GSM, Dodatkowe informacje:
SOS electronic
jak i  do powszechnie dostępnej energii elektrycznej. Istnieją jednak ul. Tatarkiewicza 17, 92-753 Łódź
tel. 42-648-45-76, faks 42-648-45-76
miejsca, do których jej dostarczenie jest trudne i  nieopłacalne. Jak www.soselectronic.pl,
można sobie poradzić w  takiej sytuacji? e-mail: info@soselectronic.pl

Tak popularne w  ostatnim czasie źródła
energii odnawialnej, to nie tylko kwestia mody,
ale i ekonomii. Powodem ich stosowania jest nie
tylko sytuacja opisana wyżej, ale również chęć
obniżenia kosztów eksploatacji urządzeń zasila-
nych energią elektryczną lub potrzeba zapew-
nienia nieprzerywanego zasilania w sytuacjach
kryzysowych. Powodów może być wiele.
Na rys.  1 pokazano schemat blokowy
instalacji elektrycznej wyposażonej w  od-
nawialne źródło energii, to jest fotoogniwo
lub wiatrak napędzający prądnicę. Łatwo
zauważyć, że instalacja tego typu wytwa-
rza prąd o  napięciu stałym i  często o  innej
wartości, niż panujące w jednofazowej sieci
energetycznej. Prąd ten ładuje baterię aku-
mulatorów pełniącą rolę po pierwsze bufora
chroniącego źródło energii i regulator przed
nadmiernymi, gwałtownymi zmianami ob-
ciążenia, a po drugie, źródła zasilania w sy-
tuacjach, gdy np. słońce chowa się za chmu-
rami lub wiatr przestaje wiać.
Jak wspomniano, w  takiej instalacji
zwykle panuje napięcie inne, niż 230  VAC
i  dlatego do zasilania typowych odbiorni-
ków, takich jak telewizory, lodówki itd. jest
wymagane zastosowanie przetwornicy (lub
przetwornic) o odpowiedniej moc.
Naprzeciw opisywanym wyżej potrze-
bom wychodzi oferta firmy SOS.
Odpowiedni panel słoneczny
Fotoogniwa pracują z  wykorzystaniem
zjawiska fotowoltaicznego. Napięcie na ich
zaciskach powstaje pod wpływem oświetle-
nia odpowiednio mocnym światłem słonecz-
nym. Ważna cecha fotoogniw jest taka, że
można je łączyć w większe moduły (zgodnie
z zasadami połączenia równoległego i szere-
gowego) w celu uzyskania wyższego napięcia
lub natężenia prądu.
Dobór odpowiedniego panelu słoneczne-
go (fotoogniwa) jest uzależniony od wyma-
gań odnośnie do mocy dostarczanej przez
system. Jeśli będzie on wykorzystywany
tylko sporadycznie, to wystarczający jest pa-
nel o mniejszych wymiarach np. ASI-F. Jego
energia ładuje akumulator, który następnie
dostarcza jej do odbiornika.
Jeśli system zasilania będzie obciążo-
ny nieprzerwanie i  traktowany jako główne
źródło energii, to aby spełnić takie wyma-
ganie niezbędne jest zastosowanie paneli
o  większej mocy np. z  serii KC, ponieważ
w takiej sytuacji muszą one zarówno dostar-
czyć energii do odbiorników, jak i naładować
baterię akumulatorów. Będzie ona używana
w nocy, gdy fotoogniwa nie pracują.
Fotoogniwa elastyczne
W  ofercie firmy SOS electronic znaj-
dują się trzy rodzaje modułów paneli sło-
necznych z  serii SC, które różnią się mocą
znamionową. Moduły te są wykonane tech-
nologią amorficzną i mają warstwy gaszenia
promieniowania. Umożliwia to uzyskanie

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 57

FIRMA PREZENTUJE
Rys. 1. Uproszczony schemat instalacji elektrycznej odnawialnego źródła energii
równomiernych parametrów roboczych przy
różnych kątach padającego na nie promie-
niowania słonecznego oraz korzystną cha-
rakterystykę mocy podczas zachmurzenia.
Moduł jest elastyczny i  chroniony warstwą
specjalnego laminatu.
Moduły można stosować w  aplikacjach
zewnętrznych (bez dodatkowej osłony). Pro-
ducent daje gwarancję zachowania parame-
trów roboczych paneli przez 25 lat.
Fotoogniwa o mocy 2...32 W
W  ofercie firmy SOS można znaleźć
fotoogniwa renomowanego, niemieckiego
producenta, firmy RWE Schott Solar. Dzię-
ki specjalnej, opatentowanej technologii
wykonania panele z  serii ASI dostarczają
o  20% więcej energii w  gorszych warun-
kach oświetlenia, niż klasyczne „crystalli-
ne”. Mają mocną, sztywną i łatwą w mon-
tażu konstrukcję, która dobrze sprawdza
się również w trudnych warunkach. Zakres
temperatur pracy rozciąga się od –40 do
+85°C. Ogniwa charakteryzują się dosko-
nałym stosunkiem jakości do ceny i  ceny
do mocy. Producent udziela na nie 10 lat
gwarancji.
Fotoogniwa o mocy 50...90 W
SOS oferuje fotoogniwa o  mocy
50...90  W  produkcji firmy Kyocera. Ich
charakterystyczną cechą jest zastosowanie
warstwy antyrefleksyjnej, która podnosi od-
porność ogniwa na warunki atmosferyczne.
Fotoogniwa są zamocowane w  sztywnej,
aluminiowej ramie. Charakteryzuje je lekka,
wytrzymała mechanicznie konstrukcja. Za-
58
kres temperatur pracy rozciąga się od –40 do
+90°C.
Wyposażenie dodatkowe
Oferta firmy SOS obejmuje nie tylko fo-
toogniwa, ale również dodatkowy osprzęt
wymagany przy budowie takiej instalacji.
Akumulatory. Jak wspomniano wcze-
śniej, zadaniem akumulatora jest dostarcza-
nie energii elektrycznej wówczas, gdy jej
źródło nie pracuje. Jeśli jako źródło energii
są stosowane fotoogniwa, to taka sytuacja
zdarza się w nocy. Dodatkowo, akumulator
pełni rolę wspomagania zasilania w  mo-
mentach nagłego wzrostu obciążenia. Naj-
lepiej do tego celu nadają się bezobsługowe
akumulatory z serii FM, LCR i LCX. Charak-
teryzuje je duża liczba cykli ładowania/roz-
ładowania (nawet do 1000) oraz bardzo ni-
ski prąd samorozładowania. Każde ogniwo
jest wyposażone w zawór bezpieczeństwa.
Regulatory napięcia. Regulator napię-
cia normalizuje napięcie pochodzące ze
źródła odnawialnego, ładuje akumulatory
i  sygnalizuje ich rozładowanie. Regulatory
oferowane przez SOS można zastosować do
ładowania akumulatorów z elektrolitem cie-
kłym lub żelowym.
Przetwornica napięcia. Aby system
zasilania z  fotoogniw był kompletny nale-
ży wyposażyć go w  przetwornicę napięcia
stałego na przemienne 230 VAC. Firma SOS
electronic ma w  swojej ofercie szeroki wy-
bór przetwornic o  różnych mocach, dzia-
łających przy napięciu wejściowym 12 lub
24  VDC. Wśród nich warto zwrócić szcze-
gólną uwagę na serię SW.
Inwertory z  serii SW, o  przemiennym
napięciu wyjściowym 230  VAC o  kształ-
cie sinusoidalnym, nadają się do zasilania
urządzeń elektrycznych i  elektronicznych,
takich jak: radioodbiornik, telewizor, ku-
chenka mikrofalowa, lodówka. W odróżnie-
niu od innych tego typu urządzeń, które na
swoim wyjściu generują przebieg o  kształ-
cie trapezowym lub prostokątnym, inwerte-
ry SW wytwarzają czysty przebieg sinuso-
idalny.
Dodatkową zaletą jest wyposażenie
przetwornicy w elektroniczny układ niedo-
puszczający do rozładowania akumulatora.
Dzięki temu jest wydłużany czas jego eks-
ploatacji.
Szukasz gotowego rozwiązania?
Jeśli samodzielna budowa systemu za-
silania jest zbyt trudna, to dla takich klien-
tów SOS oferuje kompletne zestawy typu
„włącz i  pracuj”, jak np. S4.500. Zawiera
on akumulator o  pojemności 45  Ah, regu-
lator z  wyświetlaczem LCD pokazującym
aktualny stan jego naładowania oraz ele-
menty mechaniczne i  złącza niezbędne do
zainstalowania zestawu. W związku z tym,
że trudno określić jakie źródło energii od-
nawialnej będzie używane, dla większej
uniwersalności zestaw jest oferowany bez
niego. Odpowiednie do potrzeb instalacji
źródło energii można wybrać z bogatej ofer-
ty SOS electronic.
Oprócz wspomnianego zestawu firma
oferuje również inne, kompletne. Informa-
cję o  nich można znaleźć na stronie www.
soselectronic.com w  zakładce Solar Home
System.
Innym interesującym rozwiązaniem jest
mała elektrownia wiatrowa, której z  powo-
dzeniem można użyć do zasilania urządzeń
w  domku letniskowym, na ogródku dział-
kowym lub domu jednorodzinnym. Turbi-
na Air Breeze jest cicha, mocna i  ma dużą
sprawność. Dzięki temu pracuje bardzo
dobrze nawet w  warunkach niezbyt silne-
go wiatru. Zaprojektowano ją do łatwego
montażu i  ustawienia przez przeciętnego
użytkownika. Jeśli wiatr wieje z prędkością
większą niż 4  m/s i  nie ma na jego drodze
większych przeszkód, to właśnie ta mała
elektrownia wiatrowa jest idealnym rozwią-
zaniem dla każdego użytkownika. Wiatrak
ładuje baterie i wytwarza nawet do 38 kWh
energii miesięcznie przy średniej prędkości
wiatru wynoszącej 6 m/s.
Podsumowanie
Oferta firmy SOS electronic obejmuje
nie tylko urządzenia wytwarzające energię,
ale również oszczędne jej odbiorniki. Aby
uzyskać szczegółowe informacje warto zapo-
znać się z  pełną oferta dostępną na stronie
www.soselectronic.pl.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Tytuł
dystrybucja
komponentów
elektronicznych

certyğkat
ISO9001:2001

Wykorzystaj siïÚ
sïoñca
i wiatru

SOS electronic
www.soselectronic.pl
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 ul. Tatarkiewicza 17, 92-753 ’ódě, tel. 42 648 45 76, fax 42 648 45 76
info@soselectronic.pl
59
KURS

Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Rys. 6. Zestawu Piccolo Motor Control Developer’s Kit

Trójfazowy falownik
wektorowy (2)
Opis zestawu TMS320F28035
Po odpowiednim przygotowaniu teoretycznym możemy już przyjrzeć 232, przełączniki konfiguracyjne oraz wy-
się zawartości zestawu ewaluacyjnego. Texas Instruments oferuje prowadzone na złącze wszystkie istotne
dwie wersje zestawu, prostsza umożliwia sterowanie jednym piny mikrokontrolera. Moduły Control
Card mogą być też zakupione oddzielnie
silnikiem, a  bardziej rozbudowana – dwoma silnikami jednocześnie.
i  wykorzystywane przez konstruktorów
Do testów została udostępniona bogatsza wersja zestawu. we własnych projektach.
3. Dwa 3-rójfazowe silniki z  wirującym ma-
Od pierwszej chwili zestaw robi wrażenie współczynnika mocy (PFC), gniazdo dla gnesem (PMSM) o mocy 30 W/24 V.
swoimi rozmiarami i  bogactwem wyposaże- modułu mikrokontrolera oraz optoizolo- 4. Zasilacz sieciowy 24 V/60 W
nia. Sporej wielkości pudło zawiera wszystkie wany emulator interfejsu USB « JTAG do 5. Płyta z  oprogramowaniem: Code Com-
komponenty (rys. 6), umożliwiające budowę komunikacji z PC. poser Studio IDE V3.3. Załączona wersja
i  przetestowanie falownika. Nie zapomniano 2. Płytka Piccolo Control Card z  mikro- jest przeznaczona do mikrokontrolerów
o  kablach sieciowych z  trzema standardami kontrolerem TMS320F28035, wykonana rodziny TMS320C2000. Jest to bezpłatna
wtyczek ani o kabelku USB, co się nagminnie w  postaci modułu DIMM 100-pin, wkła- wersja demo, bez ograniczeń funkcjonal-
zdarza na przykład producentom drukarek. danego w  gniazdo na płycie bazowej ności, ale z ograniczeniem kodu wyniko-
W skład zestawu Piccolo Motor Control Develo- (rys.  7). Takie rozwiązanie umożliwia wego do 32 kB.
per’s Kit wchodzą: wymienne stosowanie modułów z  róż- 6. Broszura Quick Start Guide – instrukcja
1. Główna płytka bazowa, zawierająca dwa nymi typami kontrolerów rodziny F2000, przygotowania zestawu do pracy. Zawie-
stopnie mocy w  układzie mostka trójfa- w różnych płytach bazowych. Moduł jest ra krótki opis funkcjonalny sprzętu, spo-
zowego, zbudowana w oparciu o scalone przystosowany do zasilania 5  V, zawiera sób ustawienia zworek i  przełączników
sterowniki DRV8402. Poza tym płytka za- stabilizator napięcia z  filtrem zakłóceń, konfiguracyjnych, opis instalacji opro-
wiera aktywny 2-fazowy układ korekcji kwarc zegarowy, izolowany interfejs RS- gramowania.

60 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 7. Płytka Piccolo Control Card z mikrokontrolerem TMS320F28035
Konfiguracja sprzętowa
Na rys. 8 pokazano schemat blokowy kom-
pletnego falownika, sterującego dwoma sil-
nikami trójfazowymi z  wirującym magnesem
(PMSM). Stopnie wyjściowe mocy wykorzy-
stują układy scalonych mostków tranzystoro-
wych DRV8402. Każdy układ DRV8402 za-
wiera 4 gałęzie półmostkowe i może sterować
mocą wyjściową do 250  W (50  V/5  A), przy
sprawności do 96%. Ze względu na ograni-
czenia konstrukcyjne płytki demonstracyjnej,
moc maksymalna zestawu wynosi 40 W przy
chłodzeniu naturalnym i  80  W przy wymu-
szonym obiegu powietrza. Wewnętrzny układ
kombinacyjny sterownika DRV8402 generuje
sygnały sterujące górnymi i dolnymi tranzysto-
rami mostka trójfazowego na podstawie trzech
sygnałów wejściowych. Czwarta gałąź mostka
nie jest wykorzystywana w  tej aplikacji, jed-
nak jest też okablowana i  może posłużyć np.
do eksperymentów z silnikami krokowymi lub
BLDC. Pomiar prądów fazowych umożliwia-
ją rezystory szeregowe, włączone w  gałęzie
mostka od strony masy, napięcia pomiarowe
są dołączone do wejść przetwornika ADC
w procesorze za pośrednictwem wzmacniaczy
Rys. 8. Schemat blokowy kompletnego falownika
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
operacyjnych (OPA2350). Dla silnika nr 1 do-
konywany jest także pomiar napięć fazowych.
Napięcie zasilające DC-Bus (24 V) jest kontro-
lowane przez układ dwufazowego, aktywnego
korektora współczynnika mocy (PFC). Układ
PFC optymalizuje kształt prądu pobieranego
oraz stabilizuje napięcie DC-Bus.
Procesor TMS320F28035 jest przystoso-
wany do programowania ISP i  debugowania
programów za pośrednictwem standardowego
interfejsu JTAG. Na płytce bazowej znajduje się
emulator USB « JTAG, zbudowany na układzie
FT2232.
Płytka bazowa jest wyposażona w  dużą
liczbę zworek konfiguracyjnych oraz złączy
z wyprowadzonymi sygnałami. Daje to możli-
wość przeprowadzania eksperymentów w róż-
norodnych konfiguracjach układowych i  pod-
łączania dodatkowych urządzeń jak:
– Enkoder lub czujnik prędkości obrotowej
silnika. Płytka zawiera złącza do przyłącze-
nia enkodera do wejść demodulatora kwa-
draturowego (QEP) lub czujnika obrotów
do wejść licznika/komparatora (CAP-1).
– Optoizolowane i buforowane we/wy komu-
nikacji szeregowej, umożliwiające sterowa-
Zestaw ewaluacyjny TMS320F28035
nie falownika z  komputera nadrzędnego
(host) w standardach RS-232, CAN.
– Gniazdo zewnętrznego emulatora/progra-
matora JTAG.
– Możliwość zewnętrznego zasilania szyny
DC-Bus z pominięciem korekcji PFC.
Zgodnie z  broszurą informacyjną, pierw-
szym krokiem jest zainstalowanie na PC śro-
dowiska Code Composer Studio oraz pobranie
uzupełniającej dokumentacji zestawu ewalu-
acyjnego ze strony internetowej TI.
Code Composer Studio IDE
CCStudio jest zintegrowanym środo-
wiskiem programistycznym (IDE), umożli-
wiającym tworzenie oprogramowania dla
wszystkich mikrokontrolerów i  procesorów
sygnałowych firmy Texas Instruments. Pra-
ca z  tym oprogramowaniem nie różni się
znacząco od pracy w  innych środowiskach
programistycznych. Podstawowymi języka-
mi programowania są C/C++ oraz asembler.
Budowa programu oparta jest o  projekt, bę-
dący zbiorem plików zawierających między
innymi: kod źródłowy aplikacji, polecenia
konfiguracyjne, odwołania do funkcji biblio-
tecznych, skrypty budowy aplikacji. Pod-
stawowe cechy środowiska Code Composer
Studio:
– Obsługa wszystkich rodzin mikrokontro-
lerów i  procesorów DSP produkcji Texas
Instruments oraz procesorów z  rdzeniem
ARM7, ARM9, ARM11, Cortex.
– Rozbudowany kompilator C/C++ z możli-
wością profilowania i  optymalizacji kodu
programu.
61
KURS

– Bogata oferta bibliotek dodatkowych: funk-

cji matematycznych, współpracy z  urzą-
dzeniami peryferyjnymi (wbudowanymi
i  zewnętrznymi), algorytmów sterowania
(transformacje, pętle regulacyjne).
– Współpraca z  procesorami poprzez emu-
lator JTAG – podgląd całej mapy pamięci
z  możliwością podglądania zmiennych,
markerów, pułapek programowych i punk-
tów próbkowania.
– Możliwość graficznego przedstawienia
przetwarzanych zmiennych (także analiza
FFT)
– Możliwość bezpośredniego wydawania po-
leceń z okna dialogowego, łącznie z trybem
pracy RealTime.
– Współpraca z  systemami operacyjnymi
DSP-BIOS i RTOS.
– Możliwość rozbudowy środowiska za po- Rys. 9. Przedstawia typowy pulpit roboczy środowiska CCStudio
mocą wtyczek (plug-in).
Rys.  9 przedstawia typowy pulpit ro- – Wersja Microcontroller z  ograniczeniem kowych, niepowiązanych bezpośrednio z  ze-
boczy środowiska CCStudio, z  otwartymi rozmiaru kodu wynikowego do 32 kB dla stawem ewaluacyjnym.
następującymi oknami: zarządzania projek- TMS320C2000 oraz do 16 kB dla MSP430. Dokumentacja jest tak obszerna, że zado-
tem, podglądu zmiennych, kodu źródłowego, woli najbardziej wymagającego konstruktora.
mapy pamięci, kodu wynikowego asemblera, Dokumentacja dołączona do Jedyną wadą jest brak spisu – przewodnika po
podglądu rejestrów CPU. zestawu dziesiątkach plików, co utrudnia znalezienie
Oprogramowanie Code Composer Studio Po rozpakowaniu pobranych plików na najbardziej potrzebnych informacji.
występuje w  dwóch (płatnych) odmianach li- dysku komputera tworzone są dwa foldery:
cencji: TI_F28xxx_SysHW – Dokumentacja sprzę- Ćwiczenia praktyczne
1. Platinium Edition – obsługuje wszystkie 16- tu: opisy i  schematy wszystkich płytek elek- Do dalszej pracy z  zestawem ewaluacyj-
i 32- bitowe procesory DSP. troniki. Dostępne są pliki tekstowe i graficzne nym najbardziej przydatny jest dokument
2. Microcontroller Edition – obsługuje mikro- PDF, a także schematy w formacie .SCH i .PCB „Field Oriented Control of PM Motors” (plik
kontrolery z  rodzin TMS320C2000 oraz oraz Gerbera. Dokumentacja obejmuje nie tylko 2xPM_Motors.pdf). Tekst rozpoczyna się od
MSP430. płytki wchodzące w skład zestawu ewaluacyj- teoretycznego wykładu na temat zasady dzia-
Na stronie Texas Instruments dostępne nego, ale też moduły z innymi procesorami ro- łania silnika PMSM i  falownika wektorowe-
są do pobrania także bezpłatne wersje demo, dziny C2000. go. Następnie, po krótkim opisie konfiguracji
w różnych konfiguracjach: TI_F28xxx_SysSW – Dokumentacja opro- sprzętowej, przechodzimy do uruchomie-
– Wersja Platinium z  ograniczeniem czaso- gramowania: podstawy obsługi Code Compo- nia i  testowania zestawu. Proces budowania
wym (30 dni + 90 dni po rejestracji). ser Studio, przykładowe projekty programów, oprogramowania falownika jest podzielony
– Wersja Platinium współpracująca wy- biblioteki pomocnicze, materiały szkoleniowe na 6 etapów o coraz wyższym poziomie kom-
łącznie z emulatorem USB-JTAG produk- itp. Podobnie jak w przypadku sprzętu, doku- plikacji, poczynając od uruchomienia poje-
cji TI. mentacja zawiera także wiele informacji dodat- dynczych modułów programu, a  kończąc na

Rys. 10. Minimalna konfiguracja do kontroli poprawności działania modułu odwrotnej transformacji I_PARK, generatora napięć wyj-
ściowych SV_GEN i modulatorów PWM

62 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 11. Kompletny falownik po dodaniu pętli regulacji prędkości pid_reg_spd
kompletnym, działającym urządzeniu. Kolejne
czynności są opisane tak szczegółowo, że moż-
na je poprawnie wykonać nawet bez doświad-
czenia w  pracy ze środowiskiem Code Com-
poser Studio. Do wykonania testów i regulacji
potrzebny będzie woltomierz i  amperomierz,
przyda się też oscyloskop (nie jest niezbędny).
Po otwarciu projektu 2xPM_Motors i skonfigu-
rowaniu pulpitu roboczego CCStudio, przy-
stępujemy do uruchomienia aplikacji. Zasoby
sprzętowe mikrokontrolera są na tyle duże, że
można załadować aplikację do pamięci RAM,
bez programowania flash. W takiej konfigura-
cji CCStudio umożliwia załadowanie i urucho-
mienie aplikacji jednym kliknięciem, a  kolej-
ne wersje oprogramowania falownika startują
bardzo szybko. Zmiana poziomu 1…6 odbywa
się poprzez edycję parametru LEVEL w pliku
konfiguracyjnym.
Poziom 1: Minimalna konfiguracja, do kon-
troli poprawności działania modułu odwrot-
nej transformacji I_PARK, generatora napięć
wyjściowych SV_GEN i  modulatorów PWM
(rys. 10). Pomocnicze moduły oprogramowania
RAMP_CNTL i RAMP_GEN służą do zadawa-
nia prędkości obrotowej. Efekt działania układu
można oglądać w oknie rejestratora graficznego
lub na ekranie oscyloskopu podłączonego do
wyjść PWM1…PWM3. Na tym etapie silniki
nie są jeszcze podłączone do wyjść falownika.
Poziom 2: Wreszcie mamy możliwość po-
kręcić silnikami. Testowane są moduły: prze-
twornika A/C i  obliczania napięć fazowych,
transformacji CLARKE i  PARK. Zgodnie z  in-
strukcją należy wykonać kalibrację przetworni-
ków A/C i prądów fazowych dla obu silników.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Poziom 3: Po dołączeniu pętli regulacyj-
nych momentu obrotowego i  strumienia ma-
gnetycznego falownik jest już prawie gotowy.
Na tym etapie dobieramy optymalne parametry
regulatorów PI, kolejno dla silnika 1 i 2.
Poziom 4: Estymatory pozycji. W  po-
przednich etapach informacja o pozycji rotora
i prędkości obrotowej była symulowana przez
generator RAMP_GEN. Teraz uruchamiamy
estymatory pozycji (SMOPOS) i  prędkości
(SPEED EST) oraz włączamy je w pętlę regu-
lacyjną.
Poziom 5: Po dodaniu pętli regulacji
prędkości pid_reg_spd falownik jest komplet-
ny (rys. 11). Ostatnią czynnością regulacyjną
jest optymalizacja parametrów pętli regulacji
prędkości obrotowej i  jej współpracy z  esty-
matorami prędkości i  pozycji. Pokazany na
rysunku programowy przełącznik Isw1 umoż-
liwia zmianę konfiguracji: wirnik unierucho-
miony prądem trzymania (Isw1 = 0), wirnik
obraca się, zamknięta tylko pętla prądowa
(Isw1 = 1), pełna regulacja wektorowa FOC
(Isw1 = 2).
Poziom 6: Teraz obydwa silniki jednocze-
śnie. Po wyregulowaniu wszystkich parame-
trów osobno dla obu silników, możemy teraz
uruchomić obydwa i sterować nimi niezależnie
od siebie. Parametry konfiguracyjne i  robocze
(prędkość, moment) można zadawać w czasie
rzeczywistym, bezpośrednio z ekranu robocze-
go CCStudio.
Na końcu instrukcji mamy jeszcze odsy-
łacze do innych zestawów ćwiczeń, np. testo-
wanie układu korekcji współczynnika mocy,
dostosowanie układu i  oprogramowania do
Zestaw ewaluacyjny TMS320F28035
sterowania silnikiem indukcyjnym. Odpo-
wiednie opisy znajdują się w  już pobranych
plikach dokumentacji lub są dostępne na stro-
nie TI.
Podsumowanie
Pomimo dość skomplikowanych zagad-
nień, zestaw ewaluacyjny i  ćwiczenia są tak
przygotowane, że w pewnym momencie praca
staje się przyjemnością – jak zabawa zestawem
klocków „Lego Robotics”. Efektem tej zabawy
jest zdobycie dużego zasobu wiedzy na temat
falowników wektorowych i korzystania z Code
Composer Studio. Gratulacje dla Texas Instru-
ments za interesujący sposób prezentacji swo-
ich produktów.
Jacek Przepiórkowski
Literatura:
1. Dokumentacja zestawu “Piccolo Motor Con-
trol and PFC Developer’s Kit” – Texas Instru-
ments
2. Designing High-Performance and Power-
Efficient Motor Control Systems – opracowanie
Texas Instruments
3. Wektorowe sterowanie silnikami indukcyjny-
mi – „Elektronik” nr 10/2008
4. Code Composer Studio Getting Started – Texas
Instruments
5. Sensorless Field Oriented Control (FOC) for
a Permanent Magnet Synchronous Motor – nota
aplikacyjna Microchip Technology
6. Modulacja napięcia w przemienniku napię-
ciowym, metoda napięciowego wektora prze-
strzennego – opracowanie firmy CEiA ELPOL
– Radom
63
KURS

Technologia GSM Dodatkowe materiały

na CD i FTP

w elektronice (3)
Hello World – pierwsze kroki
w Open AT
W  trzecim odcinku kursu programowania wybrać Open AT library. Po
modemów GSM nadszedł czas na bliższe wpisaniu nazwy naciskamy
zapoznanie się ze środowiskiem M2M Studio przycisk Next do pojawienia
się okienka jak na rys. 11.
oraz napisanie własnej aplikacji, którą następnie
Zawartość okna wymaga
wgramy do modułu Sierra Wireless AirPrime Q26. nieco szerszego komentarza,
ponieważ zawiera ono kil-
Zagadnienie instalacji zostało poruszone w  pierwszym odcinku ka pól wyboru parametrów
naszego cyklu, kiedy opisywano możliwości Espresso – jednej z apli- kluczowych do poprawnego
kacji znajdujących się w pakiecie. Dla przypomnienia dodam, że śro- działania aplikacji. Chociaż
dowisko Sierra Wireless Software Suite jest dostępne bezpłatnie pod programowanie w  Open AT
adresem strony internetowej www.sierrawireless.com. odbywa się w  języku C, jed-
W tym odcinku pokażemy krok po kroku, w jaki sposób napisać nak sam język C nie zawiera
i wgrać własną aplikację do modułu AirPrime Q26 oraz zaprezentuje- funkcji pozwalających np. na Rys. 10. Okno kreatora projektu
my pomocne narzędzia.

Rys. 11. Kreator projektu – konfiguracja wersji biblioteki ADL

wysłanie SMS-ów. Do tego celu producent stworzył specjalną biblio-

Rys. 9. Okno główne aplikacji M2M Studio tekę o nazwie ADL (Application Development Layer), która udostępnia
programiście funkcje API
Na początek należy podłączyć do komputera zestaw startowy mo- pozwalające na kontrolo-
dułu Sierra Wireless AirPrime Q26 opisywany w poprzednim artykule wanie pracy modułu GSM.
(EP 4/2010), włączyć jego zasilanie a następnie uruchomić M2M Stu- Wersja biblioteki ADL jest
dio. Okno główne aplikacji pokazano na rys. 9. ściśle powiązana z  wersją
Zanim aplikacja się uruchomi, użytkownik zostanie zapytany firmware, pod kontrolą
o lokalizację katalogu workspace, czyli miejsca, gdzie będą przecho- którego pracuje moduł,
wywane wykonywane projekty. dlatego należy zwrócić
Aby napisać własną aplikację, z  górnego menu należy wybrać szczególną uwagę na wy-
New, a następnie Open AT Project. Pojawi się okno kreatora, w którym bór odpowiedniej. Wbrew
trzeba wpisać nazwę tworzonego projektu (rys. 10). pozorom nie jest to takie
Oprócz zwykłej aplikacji użytkownik ma również możliwość two- trudne, ponieważ zarówno
rzenia własnych bibliotek funkcji, których można później używać biblioteka, jak i  firmware
w kolejnych wykonywanych projektach. W tym celu w lewym oknie, są dostarczane w komplet- Rys. 12. Kreator projektu – wybór
pod wyborem nazwy projektu, zamiast Open AT Application należy nym pakiecie. Po zaimpor- dodatkowych Plug-inów

64 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 13. Okno edytora – nasza aplikacja „Hello World”
towaniu pakietu, w górnym menu wyboru pojawi się profil odpowia-
dający nazwie importowanego pakietu. Przy wyborze odpowiedniego
profilu automatycznie zostanie wybrana biblioteka i  firmware. Dla
przypomnienia – wersję firmware modułu można sprawdzić komendą
ATI3.
Producent zadbał również o dostarczenie wraz ze środowiskiem
dużego zbioru aplikacji przykładowych, które demonstrują możli-
wości modułu. Wybierając odpowiednią aplikację, mamy możliwość
obejrzenia kodu źródłowego oraz skompilowania go i wgrania do mo-
dułu. Na początek wybierzmy kod najprostszej aplikacji, czyli „Hel-
lo World”. Po jej wybraniu w polu Sample, naciskamy klawisz Next.
Pojawia się okno zatytułowane „Plugin Selection” (rys.  12). W  nim
jest możliwość dołączenia do aplikacji kolejnych bibliotek, które co
prawda nie są obowiązkowe, tak jak biblioteka ADL, ale oferują dodat-
kowe funkcje i możliwości, które mogą przydać się w aplikacji. Mamy
do wyboru m.in. dość często stosowaną bibliotekę WIP (Wavecom IP)
pozwalającą w  łatwy sposób korzystać z  protokołów internetowych
(TCP, UDP i  inne) czy bibliotekę LUA, umożliwiającą wgranie do mo-
dułu interpretera języka skryptowego LUA.
Biblioteka Security pozwala na obsługę zagadnień związanych
z bezpieczeństwem, takich jak wykrywanie zagłuszania GSM czy bez-
pieczna transmisja z wykorzystaniem protokołu SSL. Pozostałe biblio-
teki to biblioteki specjalistyczne.
Bibliotekę z sekcji plugins możemy dołączyć na dowolnym etapie
tworzenia projektu, kiedy zajdzie potrzeba skorzystania z funkcji ofe-
rowanych przez bibliotekę.
Dokumentację do bibliotek znajdziemy w zakładce pomocy (Help
–> Help Contents –> Open AT Plug-ins documentation).
Naciśnięcie przycisku Finish kończy pracę kreatora i powoduje utwo-
rzenie przestrzeni projektu i przejście do okna edytora kodu (rys. 13).
Po tej czynności należy zwrócić uwagę na okno Project Explorer
po lewej stronie. Zawiera ona katalogi wszystkich projektów znajdu-
jących się w  lokalizacji workspace. Po rozwinięciu projektu zauwa-
Rys. 14. Okno aplikacji – widok Target Managment
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Hello World – pierwsze kroki w Open AT
żymy, że składa się on z  wielu katalogów. Dla nas istotne są: kata-
log „src”, w którym znajdują się pliki źródłowe aplikacji oraz katalog
„inc”, zawierający pliki nagłówkowe. Przy tworzeniu kolejnego pliku
źródłowego lub nagłówkowego należy pamiętać o tym, żeby znalazł
się we właściwym katalogu.
Każda aplikacja z katalogu przykładów (samples) ma dodatkowo
plik html, w którym znajduje się opis jej działania. Plik ten jest wi-
doczny w katalogu projektu. Warto się z nim zapoznać.
Po kliknięciu na nazwie pliku hello_world.c z  katalogu „src”,
w oknie edytora pojawi się kod źródłowy aplikacji. Opisywany przy-
kład składa się z  polecenia include, które dołącza bibliotekę ADL,
deklaracji stosu oraz dwóch funkcji: HelloWorld_TimerHandler()
i adl_main(). Punktem startu aplikacji jest funkcja adl_main(). W od-
różnieniu od standardowej funkcji main() pełni ona rolę funkcji kon-
figuracji i ustawienia zdarzenia. Ma zmienną wejściową InitType typu
adl_InitType_e. Gdy zaznaczymy typ zmiennej, np. klikając dwukrot-
nie na adl_InitType_e, a następnie naciśniemy F3, wyświetli się defi-
nicja typu jak niżej:
typedef enum _adl_InitType_e
{
ADL_INIT_POWER_ON, ///< Normal power-on
ADL_INIT_REBOOT_FROM_EXCEPTION, ///< Reboot
after an exception
ADL_INIT_DOWNLOAD_SUCCESS, ///< Reboot after
a successful install process (cf. adl_adInstall()
API)
ADL_INIT_DOWNLOAD_ERROR, ///< Reboot after an
error in install process (cf. adl_adInstall() API)
ADL_INIT_RTC ///< Power-on due to an RTC alarm
//(cf. the <b>AT+CALA</b> command
// documentation for more
information)
} adl_InitType_e;
Wartość zmiennej wskazuje na przyczynę startu modułu. Gdy
moduł został zresetowany lub włączony, wtedy zmienna ta ma war-
tość ADL_INIT_POWER_ON. W przypadku, gdy przeprowadzany był
proces zdalnej aktualizacji aplikacji, zmienna (zależnie od wyniku)
przyjmie wartość ADL_INIT_DOWNLOAD_SUCCESS lub ADL_INIT_
DOWNLOAD_ERROR. Jeśli moduł został załączony przez alarm, to
zmienna przyjmie wartość ADL_INIT_RTC.
Głównym problemem, z którym często borykają się początkujący
programiści, jest zrozumienie zastosowanej koncepcji programowania
z użyciem zdarzeń. W dużej mierze jest ono oparte na rejestrowaniu
się (subskrypcji) do zdarzeń i usług, które chcemy zastosować. Reje-
stracja polega zazwyczaj na wskazaniu funkcji, która zostanie wyko-
nana przez system operacyjny w  momencie wystąpienia zdarzenia.
Nie ma więc potrzeby cyklicznego sprawdzania, czy wystąpiło dane
zdarzenie. Zawsze w momencie jego wystąpienia system operacyjny
wykona wskazaną funkcję. Jeśli jakiś serwis nie zostanie zarejestro-
wany w aplikacji, to zostanie wykonany tak, jakby to miało miejsce
w przypadku, gdyby aplikacji w ogóle nie było, np. jeśli nie zarejestru-
jemy obsługi SMS-ów, to będą one obsługiwane, tak jak w przypadku
tradycyjnego modemu GSM. W  przykładowej aplikacji Hello World
mamy następującą funkcję:
adl_tmrSubscribe ( TRUE, 10, ADL_TMR_TYPE_100MS,
HelloWorld_TimerHandler );
Powoduje ona powołanie timera o kroku 1 s (10×100 ms) wywo-
łującego cyklicznie (pierwszy parametr ma wartość TRUE) funkcję
HelloWorld_TimerHandler. Natomiast w  funkcji HelloWorld_Timer-
Handler wykonywane jest polecenie wysłanie tekstu „Hello World
from Open-AT” przez port szeregowy: adl_atSendResponse (ADL_
AT_UNS, “\r\nHello World from Open-AT\r\n” );
Funkcje adl_tmrSubscribe oraz adl_atSendResponse zostały do-
kładnie opisane w dokumencie o nazwie Open AT ADL Development
Guide. Dokument ten można znaleźć w menu Help –> Help Contents
65
KURS

–> Open AT Embedded Software Suite package

version 6.32. Krótką dokumentację funkcji moż-
na również wyświetlić poprzez zaznaczenie jej
nazwy i naciśnięcie F3.
Warto również zwrócić uwagę na dwie linie
w kodzie zaczynające się od słowa kluczowego
TRACE. Są to makra, które pozwalają na debu-
gowanie aplikacji. Za ich pomocą można wy-
syłać przez port szeregowy tekst lub wartości
zmiennych służące do analizy pracy aplikacji.
Wartość cyfrowa będąca argumentem okre-
śla poziom TRACE. Można zdefiniować do 32 Rys. 15. Target
poziomów, nadając poleceniom TRACE różne Info – informacje
wartości w  zależności od funkcji, jakie peł- o module
nią. Pozwala to filtrować informacje wysyłanie
przez debuger zależnie od potrzeb. Informacje te są wysyłane wyłącz-
nie przez port szeregowy, przez który moduł jest połączony z aplika-
cją M2M Studio. Użytkownik nie musi zatem obawiać się, że w jakiś
sposób będą one zakłócać komunikację z zewnętrznym urządzeniem Rys. 17. Okno filtra dla makra TRACE
podłączonym do portu szeregowego.
Kompilację aplikacji wykonuje się, wybierając z menu Project –> minającą skrzyżowane klucz i śrubokręt Remote Traces Configuration
Build All lub klikając na symbol młotka znajdującego się na górnej umieszczoną w oknie Traces View. Pojawi się okno z rys. 17.
listwie paska narzędzi. W celu przesłania skompilowanej już aplikacji Zaznaczamy wszystkie 32 poziomy dla wartości ADL lub tylko te,
do modułu należy przejść do trybu Target Management (rys.14, za- które są potrzebne. Właśnie tu możemy filtrować informacje wyświe-
kładka w górnej prawej części okienka edytora). tlane w oknie Traces View, a wysyłane poprzez makra TRACE.
Klikając zakładkę Settings, ustawiamy numer i  parametry portu Pozostałe poziomy logowania to logi systemowe. Po zaznaczeniu
szeregowego PC, do którego podłączony jest moduł AirPrime Q26, odpowiednich poziomów logowania i naciśnięciu OK pozostaje jesz-
a następnie naciskamy Connect. Poprawność połączenia z modułem cze kliknąć na Active logging - pierwszą ikonę od lewej w oknie Traces
sprawdzamy, naciskając dwie zielone strzałki w okienku Target Info. View.
Powinniśmy otrzymać informacje o  podłączonym module, jak na Powróćmy teraz do edytora klikając, na zakładkę Open AT (gór-
rys. 15. Teraz klikamy na zakładkę Download i wskazujemy ścieżkę do na, prawa część okna głównego) i nieco zmodyfikujmy funkcję Hello-
projektu (na przykład: C:\workspace\First_application\[Target]_ARM_ World_TimerHandler:
ELF_GCC_Debug). Wskazujemy plik z rozszerzeniem .dwl i czekamy, void HelloWorld_TimerHandler ( u8 ID, void * Con-
aż zakończy się proces ładowania do pamięci. Po jego zakończeniu text )
naciskamy zakładkę Shell i Traces. Po otworzeniu obu okien klikamy {
w prawym oknie o nazwie Target Info na pozycję Application –> State /* Hello World */
i wybieramy pozycję Start Application lub wpisujemy w linii komend static int a=0;
(Command) polecenie AT+WOPEN=1. Jeśli wszystko poszło jak trze- TRACE (( 1, “Embedded : Hello World: %d”,a++ ));
ba, powinniśmy zobaczyć rezultat jak na rys. 16. adl_atSendResponse ( ADL_AT_UNS, “\r\nHello
Może się zdarzyć, że w oknie Traces View nic się nie pojawi, pod- World from Open-AT \r\n” );
czas gdy w oknie Target będziemy co sekundę otrzymywali komunikat }
„Hello World from Open-AT”. Należy wtedy kliknąć na ikonkę przypo- Następnie skompilujmy, wgrajmy do modułu i obejrzyjmy rezul-
tat w  oknie Traces View. Po zakoń-
czeniu eksperymentów z  aplikacją,
warto również uruchomić i  przete-
stować działanie innych przykła-
dów przygotowanych przez produ-
centa.
Pierwsze kroki w  Open AT już
za nami. W kolejnych odcinkach cy-
klu zajmiemy się bardziej zaawan-
sowanymi aplikacjami. Tymczasem
polecam lekturę dokumentacji bi-
blioteki ADL - Open AT ADL Deve-
lopment Guide.
Więcej informacji na temat pro-
duktów Sierra Wireless można zna-
leźć na stronach producenta www.
sierrawireless.com lub kontaktując
się z firmą ACTE Sp. z o.o., która jest
oficjalnym dystrybutorem opisywa-
nych produktów oraz zapewnia peł-
ne wsparcie techniczne.
Adrian Chrzanowski
Rys. 16. Rezultat działania naszej aplikacji „Hello World” Acte Sp. z o.o.

66 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 NOTATNIK
Mikrokontrolerowa KONSTRUKTORA
biblioteka dekodera JPEG

EasyJPEG Dodatkowe materiały

na CD i FTP

Mikrokontrolerowa biblioteka
dekodera JPEG
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
Niniejszy artykuł ma za zadanie przybliżenie Czytelnikowi ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
zagadnień związanych z  kompresją obrazów w  popularnym Dodatkowe informacje:
standardzie JPEG. Prezentuje punkt widzenia programisty, http://www.impulseadventure.com/photo/
http://www.ijg.org/
bez zbytniego zagłębiania się w  matematyczne meandry. http://en.wikipedia.org/wiki/Jpeg
Przedstawiony zostanie także projekt bezpłatnej, uniwersalnej
biblioteki dekodującej, stworzonej przez autora w  języku C. Dzięki Standard ISO jest płatny, natomiast
jej małym wymaganiom sprzętowym i  prostocie implementacji w drugim przypadku sytuacja nie jest jasna.
przez użytkownika końcowego, biblioteka idealnie nadaje się do Według ITU standard również nie jest dar-
wykorzystania z  popularnymi mikrokontrolerami 32-bitowymi oraz mowy, lecz różne poważne organizacje, takie
kolorowymi wyświetlaczami TFT. jak Word Wide Web Consortium publikują
go na swoich stronach WWW nieodpłatnie.
Pliki zakodowane w  formacie JPEG (Jo- strykcyjnych licencjach (GPL). Jedyną, zna- Ważnym elementem jest specyfikacja JFIF
int Photography Experts Group) są w dzisiej- ną autorowi biblioteką niemającą tych ogra- (JPEG File Interchange Format) stworzona
szych czasach najpopularniejszym i najczę- niczeń, jest Independent JPEG Group Library, przez IJG, która uzupełniła standardy ISO/
ściej spotykanym formatem używanym do lecz jej rozmiar i  stopień skomplikowania ITU w  taki sposób, aby postał przenośny
przechowywania cyfrowych obrazów w po- (obejmujący ponad kilkadziesiąt plików źró- i  uniwersalny format pliku *.jpg. Obraz
staci skompresowanej. Kompresja pokrótce dłowych) może stanowić poważną barierę jej w czystym standardzie JPEG jest tylko stru-
opiera się na właściwościach ludzkiego oka, zastosowania w  małych projektach, szcze- mieniem danych, które mogą być enkapsulo-
którego wrażliwość spada dla coraz wyż- gólnie na platformach pozbawionych syste- wane w dowolnym medium, formacie pliku
szych częstotliwości przestrzennych wystę- mu operacyjnego i  procedur dynamicznego itp. Powszechnie z kompresji JPEG korzysta-
pujących w  obrazie. Innymi słowy – czło- alokowania pamięci. Z tego powodu zapadła ją np. pliki w formacie TIFF.
wiek słabiej rozróżnia drobne szczegóły ob- decyzja o  napisaniu biblioteki od podstaw, Jedyną książką w  całości poświęco-
razu w  obecności dużych detali obrazu, co z ewentualnym wykorzystaniem fragmentów ną standardowi jest JPEG Still Image Data
jest dość oczywiste. Wiedząc o  tym fakcie, biblioteki IJG. Compression Standard napisana przez W. B.
jesteśmy w  stanie przekształcić obraz z  re- Pennebakera i  J. L. Mitchella w  1993 roku.
prezentacji przestrzennej do dwuwymiaro- Dokumentacja standardu Fragmenty książki są dostępne poprzez wi-
wej reprezentacji częstotliwościowej (należy Pierwsze idee i  implementacje kompre- trynę Google Books. Istnieje duża liczba pu-
pamiętać, że mówimy cały czas o obrazach sji obrazu wykorzystujące transformaty ko- blikacji i  artykułów poświęconych ogólnie
stałych, a  częstotliwość jest w  tym przy- sinusowe pojawiły się już na przełomie lat przetwarzaniu sygnałów, w  których znajdu-
padku wartością występującą na fizycznej 70./80. ubiegłego wieku, lecz dopiero w  la- ją się pobieżne opisy działania kompresji
osi w przestrzeni, a nie w czasie!) i usunąć tach 1992–1994 opracowano oficjalne stan- JPEG, lecz jest to materiał niewystarczający
wyższe składowe, znacznie redukując ilość dardy ITU-T T.81 oraz ISO/IEC 10918. do zaprojektowania dekodera lub enkodera.
zachowywanej informacji. Efekt końcowy
jest praktycznie niezauważalny dla ludzkie-
go oka, lecz oczywiście część informacji jest
bezpowrotnie tracona. Taki rodzaj kompresji
określany jest jako stratna (lossy). Pliki JPEG
zapewniają wysoki stopień upakowania da-
nych, często ponad 1:100 w  stosunku do
surowej bitmapy z  8-bitową reprezentacją
RGB.

Dostępne rozwiązania
Jednym z podstawowych założeń projek-
tu było stworzenie otwartego, bezpłatnego
kodu z możliwością wykorzystania go do do-
wolnych celów, także komercyjnych. Więk-
szość rozwiązań programowych dekoderów
JPEG jest częścią systemów operacyjnych
lub innych projektów, które nie mają otwar-
tych źródeł albo te udostępnione są na re- Rys. 1. Schemat kodera/dekodera JPEG

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 67

NOTATNIK KONSTRUKTORA
Rys. 2. Różne wielkości pikseli zależnie od
stopnia kompresji
Pomocnym źródłem informacji są artykuły
umieszczone na stronie http://www.impul-
seadventure.com/photo/. Ich autor stworzył
również specjalny program o  nazwie JPEG-
snoop, pozwalający na dokładne analizowa-
nie zawartości plików JPEG.
Podstawy działania
Na rys. 1 przedstawiono ogólny schemat
kodera oraz dekodera JPEG. Ich najistotniej-
szymi elementami są: dyskretna transfor-
mata kosinusowa typu II (DCT-II) oraz jej
odwrotność IDCT (DCT-III). Są one podobne
do dyskretnej transformaty Fouriera w  tym
sensie, że przekształcają sygnał z  domeny
przestrzennej do domeny częstotliwości
i  na odwrót, lecz operują tylko na liczbach
rzeczywistych. JPEG używa transformat
dwuwymiarowych na blokach-fragmentach
obrazu 8×8 pikseli, co jest rozsądnie niską
wartością pod względem złożoności oblicze-
niowej i  zapotrzebowania na pamięć ope-
racyjną. Jednak przy tak małym rozmiarze
i  wysokim stopniu kompresji często na ob-
razie widoczne są ostre przejścia barw i  ja-
sności pomiędzy sąsiednimi blokami. Efekt
ten można zaobserwować na rys.  2. Trans-
formata kosinusowa, jak większość tego typu
transformat, wykorzystuje przedstawienie
sygnału jako złożenie wielu funkcji trygo-
nometrycznych o różnych częstotliwościach
(w  tym przypadku kosinusoid). Na rys.  3
pokazano wizualne przedstawienie dwuwy-
Rys. 3. Dwuwymiarowe funkcje wynikowe
68
Rys. 4. Operacje na macierzach kwantyzacji
miarowych funkcji wynikowych dla każde-
go z  64 współczynników transformaty 8×8.
Współczynnik z  lewego górnego rogu (0,0)
nazywany jest współczynnikiem stałym DC,
a pozostałe 63 – współczynnikami zmienny-
mi AC. Każdy blok na rysunku reprezentuje
obraz 8×8 powstały z odwrotnej transforma-
ty macierzy, w  której tylko odpowiadający
mu współczynnik nie był zerowy. Ostatecz-
nie, sumując ze sobą takie bloki o  „nasile-
niu” zależnym od wartości współczynników,
uzyskujemy rekonstrukcję obrazu. Transfor-
mata DCT ma właściwość agregowania naj-
istotniejszych (z  psychowizualnego punktu
widzenia) informacji obrazu w  lewej górnej
ćwiartce macierzy wynikowej.
Następnym elementem procesu kom-
presji jest tzw. kwantyzacja. Polega ona na
zredukowaniu w kontrolowany i regulowa-
ny sposób liczby składowych wynikowych
DCT, które będą przechowywane w  pli-
ku. Odbywa się to w  wyniku podzielenia
współczynników wynikowych DCT przez
wartości z  macierzy kwanty-
zacji. Ponieważ używana jest
arytmetyka stałoprzecinkowa
o zerowej liczby bitów po prze-
cinku, część współczynników
zostaje wyzerowana. W dekode-
rze wszystkie wartości zostają
z  powrotem pomnożone przez
tę samą macierz (przechowy-
waną w  nagłówku strumienia),
lecz ilość danych wejściowych
jest już znacznie mniejsza. Na
rys.  4 pokazano przykład tego
procesu. Macierze kwantyza-
cji opracowane na podstawie
badań sposobu widzenia czło-
wieka zostały zaproponowa-
ne w  standardzie, lecz kodery
mogą używać praktycznie do-
wolnych wartości. Regulacja
stopnia kompresji polega na skalowaniu
całej macierzy kwantyzacji poprzez odpo-
wiedni współczynnik.
Ostatnim etapem tworzenia pliku JPEG
jest kodowanie kodem Huffmana danych
wynikowych z  transformat dla wszystkich
bloków 8×8 w  obrazie. Dane szeregowane
są wstępnie w  tzw. zygzaku widocznym na
rys.  5. Taki układ został wybrany ekspery-
mentalnie i zapewnia względnie największe
skupienie danych niezerowych na początku
tablicy współczynników AC, podczas gdy
wyższe składowe częstotliwościowe, zazwy-
czaj redukowane w  procesie kwantyzacji,
trafiają na koniec.
Następnie dla każdego kolejnego, nieze-
rowego współczynnika w zygzaku są tworzo-
ne dwie 4-bitowe wartości RRRR oraz SSSS
poprzedzające go w  strumieniu danych.
Za pomocą RRRR deklarowana jest liczba
współczynników zerowych występujących
przed nim, a  SSSS deklaruje przedział jego
wartości, czyli liczbę bitów następujących
po symbolu RRRRSSSS. Wartość współczyn-
ników nie jest zapisywana za pomocą typo-
wego kodu U2. Najstarszy bit definiuje, czy
wartość jest dodatnia (1), czy ujemna (0),
Rys. 5.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Tab. 1. Zależność parametrów AC i DC od długości bitowej SSSS
SSSS różnica DC
0 0
1 –1,1
2 –3:–2,2:3
3 –7:–4,4:7
4 –15:–8,8:15
5 –31:–16,16:31
6 –63:–32,32:63
7 –127:–64,64:127
8 –255:–128,128:255
9 –511:–256,256:511
10 –1023:–512,512:1023
11 –2047:–1024,1024:2047
a kolejne bity ustalają wartość w przedziale
odpowiednim dla danej długości. Istnieje
odpowiednia kombinacja, tj. RRRR=0 oraz
SSSS=0, sygnalizująca dekoderowi, iż był
to ostatni niezerowy współczynnik w  tym
bloku (zakłada się, że wszystkie współczyn-
niki zostały wstępnie wyzerowane). Drugą
kombinacją specjalną jest RRRR=15 oraz
SSSS=0. Oznacza ona przeskoczenie peł-
nych 16 zer.
Współczynnik DC jest kodowany w  tro-
chę inny sposób. Po pierwsze, jego wartość
jest poprzedzona tylko jej długością bitową
SSSS. Po drugie, w kolejnych blokach zapi-
sywana jest tylko różnica wartości w stosun-
ku do ostatniego przetwarzanego bloku. Taka
technika pozwala na znaczne zredukowanie
liczby danych w  przypadku obrazów mają-
cych duże płaszczyzny w  jednolitym kolo-
rze. W tab. 1 pokazano zależność przedziału
wartości od jej długości bitowej SSSS dla
współczynników AC i różnic DC.
Po tych operacjach dość efektywnie
skompresowane zostały zerowe współczyn-
niki, lecz narzut danych wywołany poprzez
obecność symboli RRRRSSSS o  stałej, 8-bi-
towej długości byłby nie do zaakceptowania.
Z  pomocą przychodzi kodowanie Huffma-
na (kodowane są nim tylko symbole RRR-
RSSSS, a  nie same wartości współczynni-
ków!). Ogólna zasada polega na stworzeniu
słownika kodów o  zmiennej długości (od 1
do 16 bitów) i  przypisaniu im wszystkich
możliwych symboli RRRRSSSS (lub SSSS
w przypadku DC) dla konkretnego, przetwa-
Tab. 2. Tablica kodów współczynnika DC
Długość Symbol Kod
2 0x00 00
3 0x01 010
3 0x02 011
3 0x03 100
3 0x04 101
3 0x05 110
4 0x06 1110
5 0x07 11110
6 0x08 111110
7 0x09 1111110
8 0x0A 11111110
9 0x0B 111111110
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Mikrokontrolerowa biblioteka dekodera JPEG
współczynnik AC
– ded DCT ma zastosowanie tylko i  wyłącz-
–1,1
–3:–2,2:3
–7:–4,4:7
–15:–8,8:15
–31:–16,16:31
–63:–32,32:63
–127:–64,64:127
–255:–128,128:255
–511:–256,256:511
–1023:–512,512:1023
– Poza powyższym istnieją w  standardzie
rzanego obrazu. Do kodów krótkich przypi-
sywane są wartości występujące najczęściej,
a do kodów najdłuższych – najrzadsze. Kody
Huffmana generowane są w taki sposób, aby
dekoder wczytujący kolejne bity ze strumie-
nia był w  stanie rozróżnić, czy wczytane n
bitów jest już poprawnym kodem, czy należy
wczytać jeszcze jeden. Przykładową tablicę
kodów dla współczynników DC można zo-
baczyć w  tab.  2. Tablice liczby symboli dla
danej długości kodu oraz listy ich wartości
(symboli, nie kodów – kody musimy wygene-
rować samodzielnie w  dekoderze!), podob-
nie jak tablice kwantyzacji są zawarte w na-
główku strumienia danych. Warto zauważyć,
że kodek JPEG nie może działać „w  locie”
i w celu wykonania statystyki częstości wy-
stępowanie symboli cały obraz musi zostać
przetworzony do postaci pośredniej.
Odmiany JPEG
Wyżej opisane ogólne podstawy doty-
czą tylko jednego z  możliwych wariantów
tworzenia plików JPEG – tzw. Baseline DCT.
Standard definiuje trzy możliwe sposoby
kompresji danych: Sequential DCT, Progres-
sive DCT oraz Lossless.
Jak nazwa wskazuje, trzeci rodzaj jest
kompresją bezstratną, która pomija transfor-
matę DCT oraz kwantyzację. Jej efektywność
jest niewielka i rzadko stosowana w prakty-
ce. Progressive DCT jest rodzajem kompre-
sji, w  którym przesyłane są naraz komplety
współczynników dla wszystkich bloków
w  obrazie. Pozwala to na wyświetlenie od
razu całej klatki, a  następnie wyostrzanie
jej i  dodawanie kolejnych szczegółów, wraz
z napływającymi współczynnikami dla coraz
wyższych częstotliwości. Format ten miał
rację bytu w  czasach bardzo wolnych łączy
teleinformatycznych, ponieważ pozwalał na
natychmiastowe zaprezentowanie ogólnej
zawartości obrazu, podczas gdy dane były
ciągle transmitowane. Dziś tę odmianę wy-
korzystuje się tylko w bardzo specyficznych
aplikacjach. Sequential DCT przesyła kom-
pletne zestawy współczynników do kolej-
nych bloków, w kierunku od lewej do prawej,
a następnie od góry w dół. Typ ten ma dwie
odmiany: Extended DCT, który operuje na
12-bitowych próbkach obrazu oraz Baseline
DCT używający próbek 8-bitowych. Exten-
nie w  aplikacjach specjalnych, naukowych,
przemysłowych – jest praktycznie niespo-
tykany w  zastosowaniach konsumenckich.
Otaczające nas z każdej strony obrazy JPEG
są praktycznie w  99 przypadkach na 100
skompresowane w  Baseline DCT – generują
je wszystkie popularne narzędzia kompute-
rowe, edytory graficzne, przeglądarki plików,
konwertery formatów oraz popularne apara-
ty cyfrowe, telefony komórkowe itp.
jeszcze dwa sposoby podziału kompresji. Za-
miast kodowania Huffmana może zostać uży-
te kodowanie arytmetyczne. Mimo lepszych
o  ok. 10% wyników nie jest to rozwiązanie
spotykane w praktyce. Powodem jest większe
zapotrzebowanie na moc obliczeniową oraz
dotyczące go obwarowania patentowe. Jesz-
cze inny podział pozwala na zapisywanie
współczynników AC w  sposób różnicowy,
tak jak w przypadku DC. Jest to rozwiązanie
całkowicie martwe, ze względu na swoją zni-
komą efektywność. Z powyższych powodów
projekt biblioteki skupia się tylko i  wyłącz-
nie na podstawowej odmianie JPEG: Baseline
DCT z  kodowaniem Huffmana i  bez zapisu
różnicowego.
Przestrzeń kolorów
Oryginalny standard JPEG nie narzuca
sposobu zapisu obrazów kolorowych. Po-
zwala on jedynie na zdefiniowanie i przesy-
łanie dowolnej liczby składowych. Rozwią-
zanie to jest oczywiście bardzo elastyczne
i pozwala na używanie dowolnej przestrzeni
barw czy też wygodne zastosowanie w apli-
kacjach specjalistycznych – jesteśmy np.
w  stanie wyobrazić sobie specjalną kamerę
mającą cztery zmienne filtry na określone
długości fali, z  których chcemy uzyskać,
skompresować i przesłać 4 składowe. W tym
przypadku zastosowanie jednego ze standar-
dowych profili kolorów spowoduje utratę
lub przekłamanie części informacji. Istniała
jednak potrzeba stworzenia formatu pliku –
pojemnika dla standardu JPEG, który byłby
traktowany w ten sam sposób przez wszyst-
kie kodery oraz dekodery na wszystkich
platformach sprzętowych i  programowych.
Standaryzację wprowadziła propozycja IJG –
format JFIF. Poza dodatkowymi nagłówkami
zawierającymi takie informacje, jak rozdziel-
czość DPI czy miniaturka obrazu zapisana
w  postaci bitmapy, format ten wprowadza
rzecz najistotniejszą – ustandaryzowaną
przestrzeń barw oraz zdefiniowaną kolej-
ność składowych. Przestrzenią tą jest YCbCr,
używana także powszechnie w analogowym
standardzie telewizyjnym PAL. Warto wspo-
mnieć, że istnieją profesjonalne aplikacje,
w których niezwykle istotne jest zachowanie
obrazu w niezmienionej formie RGB. Jednak
69
NOTATNIK KONSTRUKTORA
Rys. 6. Sposób kompozycji barw w formacie JPEG
standardowe dekodery nie potrafią popraw-
nie wyświetlić tak stworzonych plików. Za-
stosowanie przestrzeni YCbCr jest korzystne
z  punktu widzenia właściwości ludzkiego
oka. Ma ono większą zdolność rozdzielczą
pod względem różnic jasności sąsiednich
punktów niż różnic w  ich kolorach. Wyod-
rębniając osobne płaszczyzny obrazu dla Y
– luminancji, oraz Cb i  Cr – chrominancji,
możemy zmniejszyć rozdzielczość tych dru-
gich nawet 2...4-krotnie przed wykonaniem
kompresji. Po rozciągnięciu w  dekoderze
składowych Cr i Cb z powrotem do docelo-
wego rozmiaru obrazu, różnica dla ludzkiego
oka jest praktycznie niezauważalna, przy du-
żej redukcji ilości danych.
W  przypadku JPEG proces ten jest po-
tocznie zwany subsamplingiem koloru. Na
rys. 6 pokazano trzy najczęściej występują-
ce odmiany oraz sytuację bez subsamplin-
gu. Rysunek przedstawia też sposób usze-
regowania skompresowany bloków 8×8
dla każdej ze składowych w strumieniu da-
nych. Komplet bloków Y oraz Cr i Cb stano-
wi tzw. MCU (Minimal Coded Unit). Jest to
minimalna porcja danych, która pozwala na
odtworzenie fragmentu obrazu z  uwzględ-
nieniem rekonstrukcji koloru. Na poziomie
pojedynczych MCU odbywa się wcześniej
wspomniane rozciągnie składowych Cr
i Cb. Przykładowo, dla subsamplingu 4:2:0
efektem wynikowym jest blok 16×16 pikse-
li, gdzie każde 4 tworzące kwadrat piksele
mogą mieć różną wartość luminancji, lecz
ich chrominancja pozostaje taka sama. Pli-
ki pozbawione subsamplingu generowane
są głównie przez narzędzia do edycji i kon-
wersji grafiki wysokiej jakości. Subsampling
16×8 jest najczęściej używany w koderach
JPEG aparatów fotograficznych, a  16×16
spotyka się zazwyczaj w  plikach o  niższej
jakości i małym rozmiarze, np. na stronach
70
internetowych. Plik z  subsamplinegiem
8×16 może powstać w  wyniku operacji
bezstratnego obracania obrazu o  90° (bez
pośredniej kompresji i  dekompresji). Warto
zauważyć, że często użytkownik urządzenia
lub programu nie ma wpływu na ten para-
metr.
Projekt biblioteki przewiduje poprawną
obsługę wszystkich wyżej wymienionych
odmian. Istnieją, co prawda, wersje o współ-
czynnikach proporcji Y:C nawet 4:1, lecz są
praktycznie niespotykane na co dzień, dla-
tego ich implementacja wydaje się zbytecz-
na. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku
odmiany mającej tylko składową Y do prze-
chowywania obrazów w skali odcieni szaro-
ści. Specyfikacja JFIF poza zdefiniowaniem
przestrzeni barw podaje także wzory po-
zwalające na ujednoliconą konwersję YCbCr
<–> RGB, będące prostymi transformacjami
liniowymi.
Należy jeszcze wspomnieć o  sytuacji,
w  której wyzmiary obrazu poddanego kom-
presji nie są wielokrotnością rozmiaru poje-
dynczego MCU. W  takim przypadku obraz
musi zostać rozszerzony do właściwych
wymiarów, a  piksele znajdujące się poza
jego prawą i  dolną krawędzią zostają wy-
pełnione wartościami z widocznej krawędzi
obrazu. Taka technika zapobiega powstawa-
niu widocznych artefaktów, które nieodłącz-
nie towarzyszą ostrym przejściom kolorów
w obrazach JPEG. Dekoder musi obciąć nad-
miarowe dane ze zdekodowanych MCU, tak
aby rozmiar obrazu odpowiadał zdeklarowa-
nemu w nagłówku strumienia.
Rys. 7. Układ markerów w typowym pliku JPEG
Nagłówki danych
Format JPEG pierwotnie zaprojektowano
pod kątem przesyłania serii stałych obrazów
przez media strumieniowe, takie jak łącza
telefoniczne czy satelitarne. JPEG pozwala
na jednorazowe przesłanie najważniejszych
nagłówków z  informacjami o  strumieniu,
a następnie ciągłą transmisję dowolnej licz-
by obrazów z  uwzględnieniem możliwości
ponownego zsynchronizowania się w  przy-
padku wystąpienia błędów transmisji. Inte-
resujący nas format plików JFIF zakłada, że
w  strumieniu występuje zawsze tylko poje-
dyncza klatka obrazu. W  standardzie JPEG
nagłówki nazywane są markerami lub znacz-
nikami. Każdy marker składa się z  dwóch
bajtów: 0xFF oraz przypisanego mu kodu. Po
wszystkich rodzajach markerów (poza SOI,
EOI i RSTn) występują dwa bajty precyzujące
ilość zawartych w nich danych (z uwzględ-
nieniem samych siebie, ale bez markera). Na
rys. 7 pokazano układ markerów w typowym
pliku JFIF. Dokument standardu JPEG bardzo
szczegółowo i dogłębnie opisuje ich format,
znaczenie i wartości kodów, dlatego poprze-
staniemy tutaj tylko na ich pobieżnym opisie
(dotyczy on tylko omawianej cały czas od-
miany Baseline DCT!).
SOI (Start Of Image) – prosty marker,
niezawierający dodatkowych danych, za-
wsze musi znajdować się na początku pliku.
APPn, n=0...16 (Application Marker) –
marker zawierający dane rozszerzające dla
danej aplikacji. APP0 jest wykorzystywany
przez format JFIF, lecz poza jego zidentyfi-
kowaniem nie ma potrzeby dekodowania go
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

w prostych aplikacjach. APP1-2 mogą zawie-
rać dane w  popularnym w  aparatach cyfro-
wych formacie EXIF.
DQT (Define Quantization Table) – mar-
ker definiujący zawartość tablic kwantyzacji.
Dekoder musi mieć cztery sloty, w  których
mogą być umieszczone cztery różne tablice.
Jeden marker DQT może zawierać od 1 do 4
tablic, mogą one również mieć postać osob-
nych markerów. W  praktyce kodery tworzą
zazwyczaj tylko dwie tablice: jedną dla skła-
dowej luminancji i  jedną wspólną dla skła-
dowych chrominancji.
SOFn (Start Of Frame) – marker defi-
niujący parametry tzw. ramki. Dla Baseline
DCT jest to marker SOF0, pozostałe definiują
omówione wcześniej inne odmiany kompre-
sji. Zawiera liczbę bitów na próbkę, rozmia-
ry obrazu w  pikselach oraz definicję skła-
dowych. JFIF narzuca tutaj trzy składowe
o następujących numerach i kolejności: Y(1),
Cb(2), Cr(3). Dla każdej składowej precyzo-
wane są współczynniki subsamplingu oraz
numer używanej tablicy kwantyzacji.
DHT (Define Huffman Table) – marker
definiujący tablice pomocnicze do dekodo-
wania Huffmana. Dekoder musi mieć w  su-
mie cztery sloty, dwa dla tablic kodów DC
i dwa dla tablic kodów AC. Tak jak w przy-
padku DQT, znacznik może zawierać od 1 do
4 tablic, mogą one także mieć postać osob-
nych markerów.
DRI (Define Restart Interval) – marker
definiujący liczbę MCU, co którą wymagana
jest obecność znacznika RSTn w strumieniu
danych. Technika ta pozwala na ponow-
ną synchronizację dekodera w  przypadku,
w którym dane w pliku są uszkodzone. Jest
ona dość rzadko spotykana, jednak istnie-
je na rynku przynajmniej jeden popularny
program do edycji grafiki korzystający z niej.
Większość plików jest go pozbawiona i przyj-
muje się, że znaczniki RSTn nie mogą poja-
wić się w strumieniu.
SOS (Start Of Scan) – marker rozpo-
czynający strumień zakodowanych danych.
Zawiera definicję liczby zawartych w  nim
składowych, informację o  kolejności ich
występowania (posługując się numerami
przyporządkowanymi w  SOF) oraz infor-
mację o numerach przyporządkowanych im
tablic Huffmana dla składników DC i  AC.
Bezpośrednio po markerze SOS następuje
ciąg zakodowanych danych obrazu – od tego
momentu, aż do czasu przesłania wszystkich
bloków poza RSTn nie może już pojawić się
żaden inny marker.
RSTn, n=0...7 (Reset) – marker pojawia-
jący się w strumieniu zakodowanych danych
w  ściśle zdefiniowanych przez DRI odstę-
pach. Każdy kolejny marker musi mieć nu-
mer modulo 8 o jeden większy od poprzed-
niego.
EOI (End Of Image) – marker występują-
cy zawsze na końcu pliku.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Mikrokontrolerowa biblioteka dekodera JPEG
Należy zaznaczyć, że wszystkie dane
w  formacie JPEG zapisywane są w  postaci
Big Endian, a  kolejność występowania mar-
kerów nie jest zdefiniowana. Istotne jest je-
dynie to, aby przed rozpoczęciem skanu SOS
pojawiły się wszystkie potrzebne informacje.
Warto również wspomnieć o  jeszcze
jednym markerze zdefiniowanym w  stan-
dardzie – DNL. Ma on za zadanie zdefinio-
wanie liczby linii w obrazie, gdy wartość ta
jest równa 0 w markerze SOF. Znacznik DNL
powinien wystąpić zaraz po zakończeniu
transmisji wszystkich bloków pierwszego
skanu. Rozwiązanie to jest praktycznie mar-
twe w przypadku plików. Standard pozwala
także na wystąpienie dalszych skanów (mar-
kerów SOS wraz z  zakodowanymi blokami
obrazu) zamiast markera EOI, lecz jest to nie-
spotykane w przypadku Baseline DCT i JFIF.
Jedynie wcześniej opisana progresywna od-
miana JPEG przesyła w  ten sposób kolejne
zestawy współczynników dla całego obrazu.
Zakodowane dane podlegają kilku regu-
łom. Ponieważ może w  nich wystąpić war-
tość 0xFF, która jest zarezerwowana tylko dla
znaczników, zastosowano technikę tzw. byte
stuffingu. Po każdej wygenerowanej wartości
0xFF w  ciągu danych umieszczony zostaje
dodatkowy bajt 0x00 (zasada ta nie dotyczy
danych umieszczonych w  markerach!). De-
koder natrafiając na 0xFF sprawdza wartość
następnego bajtu i jeśli jest to 0x00, to zosta-
je on zignorowany. Może to być także jeden
ze znaczników RST, lecz w  każdym innym
przypadku będzie to oznaczało błąd. Ponie-
waż kodowanie Huffmana operuje na kodach
o  zmiennej długości, cały strumień danych
jest interpretowany w dekoderze bit po bicie,
zawsze z  najstarszym bitem wczytywanym
jako pierwszy, bez zaokrąglania do pełnych
bajtów. Zaokrąglenie występuje tylko i  wy-
łącznie w przypadku wystąpienia markerów
RSTn – nawet jeśli w bajcie poprzedzającym
marker pozostały niewczytane bity, muszą
one zostać zignorowane.
Biblioteka
Główny nacisk w projekcie biblioteki de-
kodującej został położony na prostotę, ogra-
niczenie ilości kodu, zapotrzebowania na pa-
mięć RAM oraz względnie dużą wydajność.
Projekt został stworzony w  czystym języku
ANSI C, bez wykorzystania jakichkolwiek
funkcji bibliotecznych. Dzięki temu jest on
całkowicie przenośny między platformami
sprzętowymi oraz różnymi kompilatorami.
Jednak należy zaznaczyć, że testy wykonane
zostały tylko na kompilatorach Borland Tur-
bo C++ oraz GCC. Inne bardziej egzotyczne
środowiska mogą stwarzać potencjalnie pew-
ne problemy związane np. z  przesuwaniem
bitowym zmiennych typu signed lub mno-
żeniem liczb. Biblioteka składa się z  pliku
nagłówkowego easyjpeg.h oraz właściwego
kodu zawartego w easyjpeg.c.
Wykorzystany został fakt, że format
JPEG pierwotnie był przeznaczony dla me-
diów strumieniowych. Biblioteka nie wyma-
ga wczytania całego pliku wejściowego do
pamięci – przekazywany jest do niej tylko
wskaźnik na dowolną funkcję zdeklarowaną
przez użytkownika, pobierającą kolejny bajt
strumienia. Takie rozwiązanie pozwala na
dekodowanie w locie plików umieszczonych
na nośnikach podzielonych na bloki, takich
jak karty pamięci. Przykładowa funkcja w ra-
zie wysycenia bufora jest odpowiedzialna
za wczytanie następnej porcji, np. 512-baj-
towego sektora. Jest to operacja całkowicie
przeźroczysta z  punktu widzenia dekodera
i zapewnia dużą uniwersalność.
Biblioteka ma własne, zdefiniowane
w  pliku nagłówkowym zestawy typów pro-
stych oraz wyliczeniowych. Wszystkie typy
w  bibliotece poprzedzone są prefiksem ej_
np. ej_error_t, ej_s8, ej_u32 itp. Dla nietypo-
wych kompilatorów i architektur może zajść
konieczność modyfikacji typów prostych, tak
aby odpowiadały założonym rozmiarom bi-
towym. Dodatkowo zdefiniowany jest prefiks
INLINE, który może mieć różną postać dla
różnych kompilatorów (domyślnie podany
dla GCC).
Trzonem biblioteki jest struktura ej_info
zawierająca wszystkie informacje o  aktual-
nie przetwarzanym pliku. Dokładny opis pól
struktury znajduje się w pliku nagłówkowym.
Obecna wersja ma jedną globalną strukturę,
z której korzystają wszystkie funkcje. Wyni-
ka to z założenia, że użytkownik w prostych
aplikacjach nie będzie chciał dekodować
więcej niż jednego pliku jednocześnie. Pod-
stawową rzeczą, którą należy wykonać przed
rozpoczęciem korzystania z  biblioteki, jest
ustawienie w strukturze wskaźnika *ej_info.
get_byte na wyżej wspomnianą funkcję po-
bierającą bajty danych. Użytkownik jest
sam odpowiedzialny za ustawienie pozycji
w  swoim medium na początek pliku, który
chce przetwarzać. Struktura ma także pole
ej_info.error zawierające kod ostatniego na-
potkanego błędu, a  lista możliwych błędów
jest zdefiniowana w  typie wyliczeniowym
ej_error_t.
Rozpoczęcie przetwarzania pliku nastę-
puje poprzez wywołanie funkcji ej_info().
Interpretowane są wszystkie markery wy-
stępujące przed strumieniem zakodowanych
danych, a w polach struktury kompletowane
są wszelkie potrzebne informacje. W  razie
wystąpienia błędu funkcja zwróci wartość
–1, a w przypadku powodzenia 0. W tym mo-
mencie użytkownik może odczytać ze struk-
tury takie informacje, jak rozmiar całego
obrazu (ej_info.ver, ej_info.hor) oraz rozmiar
pojedynczego MCU (ej_info.ver_mcu, ej_info.
hor_mcu).
Właściwe dekodowanie następuje dopie-
ro po wywołaniu funkcji ej_decode(ej_mo-
de_t mode, ej_u?? *bmp). Funkcja przyjmuje
71
NOTATNIK KONSTRUKTORA
Tab. 3. Dostępne tryby i zachowanie się funkcji
Obraz
Obraz przed kompresją
Rozmiar 44×51
MCU 16×16
Tryb dekodowania EJ_SINGLE_MCU
Bitmapa wejściowa
16×16
1. wywołanie
2. wywołanie
3. wywołanie
4. wywołanie
jako parametry: tryb działania oraz wskaźnik
do bitmapy, a  zwraca 0 w  przypadku po-
wodzenia lub –1 w  przypadku wystąpienia
błędu. Tab. 3 prezentuje dostępne tryby i za-
chowanie się funkcji przy kolejnych wywo-
łaniach.
Tryby drugi i  trzeci operują na pełnej
bitmapie. Funkcji musi zostać przekazany
wskaźnik do tablicy zawierającej co najmniej
ej_info.ver  *  ej_info.hor elementów. Piksele
w  rzędach zapisywane są od lewej do pra-
wej, a  kolejne rzędy następują po sobie od
góry do dołu. W przypadku obrazów, których
rozmiar nie jest wielokrotnością rozmiaru
MCU, obcięcie nadmiarowej krawędzi nastę-
puje wewnętrznie i  jest całkowicie przeźro-
czyste dla użytkownika. Tryb drugi różni się
od trybu trzeciego tym, że w jednym wywo-
łaniu wykonuje dekodowanie tylko jednego
rzędu kompletnych MCU. Takie zachowanie
pozwala np. na zaimplementowanie paska
postępu dekodowania i  nie blokuje perma-
nentnie głównego kodu programu. W trybie
tym funkcja w  każdym wywołaniu rozpo-
czyna zapis danych od tego samego miejsca
w tablicy, na którym zakończył się on w po-
przednim.
Tryb pierwszy jest preferowany w  apli-
kacjach, które nie mają dostatecznej ilości
72
Rzeczywisty obraz w pliku JPEG
z naniesionym podziałem na MCU
Rozmiar 48×64
EJ_LINE_OF_MCU EJ_ALL_MCU
44×51 44×51
pamięci RAM, aby zdekodować całą bit-
mapę w  jednym przebiegu (przykładowo
dla bitmapy 320×240 jest konieczny bu-
for o  pojemności ponad 300  kB!). Zamiast
tego funkcja pracuje na małych bitmapach
o  rozmiarach odpowiadających jednemu
MCU (maksymalnie 16×16, co daje już bu-
for o  rozmiarze 1  kB). Należy pamiętać, że
dekoder nie wie niczego o rozmiarach prze-
kazanego mu bufora. Przykładowo dla pliku
z MCU 16×8 w każdym wywołaniu zapisa-
nych zostanie pierwszych 128 elementów ta-
blicy (8 wierszy po 16 elementów). Dla MCU
leżących na krawędziach obrazu zdekodo-
wane zostaną tylko piksele użyteczne, lecz
tablica wyjściowa dalej jest traktowana jako
bitmapa o  rozmiarach MCU. Piksele leżące
za krawędzią obrazu pozostaną niezmienio-
ne, dlatego może zajść konieczność wyze-
rowania tablicy przed jej przekazaniem do
Rys. 8. Komórki tablicy pikseli
funkcji, aby uzyskać czarne wypełnienie tak
jak w  tab.  3. Nadmiarowe wywołania funk-
cji, gdy dekodowanie zostało zakończone,
są ignorowane, a  zawartość przekazywanej
tablicy pozostaje niezmieniona. W  trybach
pierwszym i  drugim postęp dekodowania
można monitorować za pomocą pól ej_info.
ver_pos oraz ej_info.hor_pos. Zawierają one
współrzędne lewego górnego piksela MCU,
który będzie dekodowany w następnym wy-
wołaniu ej_decode(…).
Biblioteka ma możliwość konfiguracji
formatu generowanej bitmapy. Służą do tego
dwie (domyślnie wyłączone znakiem ko-
mentarza) definicje umieszczone w  plikach
nagłówkowych BMP_16BIT oraz BMP_BGR.
Pierwsza z  nich definiuje, czy bitmapa bę-
dzie miała 16-bitowy kolor piksela w forma-
cie 5:6:5 zamiast 32-bitego w formacie 8:8:8.
Zależy od niej także typ wskaźnika (ej_u16*
lub ej_u32*), który jest przekazywany do
funkcji ej_decode(…). Druga definicja po-
woduje odwrócenie kolejności składowych
kolorów z  RGB na BGR. Rys.  8 przedstawia
wizualizację komórek tablicy (pikseli) dla
wszystkich kombinacji ustawień. Format
24-bitowy (3 bajty na piksel) został celowo
pominięty, ze względu na małą wydajność
i  niepraktyczność przetwarzania tego typu
danych na architekturach 32-bitowych.
Dane 16-bitowe 5:6:5 mogą być bardzo wy-
godne w stosowaniu z małymi wyświetlacza-
mi TFT, których kontrolery zazwyczaj przyj-
mują bitmapy właśnie w takim formacie.
Szczegóły implementacji, testy
wydajności
Podstawowy element biblioteki, czyli
transformata IDCT, został opracowany na
podstawie jednej z implementacji stałoprze-
cinkowych dostępnych w  bibliotece IJG.
Opiera się ona na popularnym algorytmie
AAN (nazwa pochodząca od nazwisk au-
torów: Arai, Agui i  Nakajima). Jego główną
zaletą jest fakt, że do wykonania jednowy-
miarowej, 8-punktowej transformaty po-
trzebnych jest tylko pięć mnożeń i  ok. 40
dodawań/odejmowań. Uzyskano to poprzez
„wyprowadzenie” z  transformaty prawie
wszystkich współczynników stałych i zinte-
growanie ich z macierzą kwantyzacji, przez
którą i  tak muszą zostać wymnożone dane
wejściowe. W  celu wykonania transformaty
dwuwymiarowej przeprowadzane jest zło-
żenie transformat jednowymiarowych – naj-
pierw przetwarzane są kolumny, a następnie
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Tab. 4. Przykłady pomiarów czasu dekodowania i wyświetlania obrazów
Obraz
640×480
Rozmiar
123 KB
Ustawienie jakości 95/100
PC: <1 ms
Czas inicjalizacji
ARM: 10 ms
PC: 109 ms
Czas dekodowania
ARM: 1777 ms
wiersze. W  implementacji biblioteki proces
wymnażania współczynników transformaty
i  macierzy kwantyzacji przebiega w  funkcji
ej_init(), a wynik jest zapisywany bezpośred-
nio w polach struktury ej_info.qt[]. Kosztem
takiego rozwiązania jest dwukrotnie więk-
sza wielkość zajmowanej przez nie pamię-
ci, ponieważ wymnożone dane potrzebują
co najmniej typu 16-bitowego. Większość
spotykanych plików JPEG korzysta tylko
z dwóch tablic kwantyzacji i dlatego można
ograniczyć liczbę slotów poprzez definicję
QT_CNT umieszczoną w  pliku nagłówko-
wym. Powoduje to ograniczenie użycia pa-
mięci o ok. 260 B. Procedura IDCT wykonuje
obliczenia na danych o  precyzji 5 bitów po
przecinku (precyzja jest zwiększana poprzez
odpowiednio mniejsze przesunięcie bitowe
po mnożeniu tablicy kwantyzacji). Z  właś-
ciwości transformaty wynika zwiększenie
precyzji o  kolejne 2 bity, dlatego ostateczne
wyniki są dzielone poprzez przesunięcie o 7
bitów w prawo.
Biblioteka powinna dać się łatwo mody-
fikować do nietypowych aplikacji, np. o  in-
nej przestrzeni kolorów lub nietypowych
współczynników subsamplingu. Podstawą
jest funkcja decode_unit(), która dekoduje ze
strumienia kolejny blok obrazu 8×8 i zwraca
go w  postaci 64-elementowej tablicy o  war-
tościach 16-bitowych ze znakiem. Wartości
nie mogą być 8-bitowe, ponieważ drobne
błędy wynikające z  precyzji obliczeń IDCT
nakładają się i  w  efekcie niektóre współ-
czynniki wychodzą poza zakres jednego
bajtu. Podobne efekty mogą powstać w funk-
cji ycc2rgb(…), która dokonuje konwersji
przestrzeni kolorów, dlatego konieczne jest
przeprowadzenie tzw. saturacji do 8 bitów.
Odbywa się ona właśnie w ycc2rgb() i niwe-
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Mikrokontrolerowa biblioteka dekodera JPEG
640×480 320×240
20,5 KB 17,9 KB
50/100 95/100
PC: <1 ms PC: <1 ms
ARM: 10 ms ARM: 10 ms
PC: 47 ms PC: 16 ms
ARM: 796 ms ARM: 359 ms
luje wszystkie skumulowane wyjścia poza
zakres. Właściwe składanie obrazu z  płasz-
czyzn Y Cb i  Cr odbywa się już w  funkcji
ej_decode(…). Dla każdego typu subsamplin-
gu powstał oddzielny fragment prostszego
kodu, niż byłoby to w  przypadku funkcji
uniwersalnej.
Testy, podsumowanie
W  celu przetestowania biblioteka zosta-
ła wstępnie zaimplementowana w  środowi-
sku Borland Turbo C++, na komputerze PC
z procesorem Intel Core Duo 1,66 GHz. Pro-
sta aplikacja konsolowa (załączona do arty-
kułu wraz z kodem biblioteki) przyjmuje jako
argument wywołania ścieżkę do pliku *.jpg,
wyświetla informacje na jego temat, czasy
trwania wywołania funkcji ej_init() i  ej_de-
code(EJ_ALL_MCU, …), a  następnie generu-
je plik bitmapy *.bmp ze zdekodowanym
obrazem. Drugi test został przeprowadzony
w  środowisku GCC 4.3 na procesorze ARM
Cortex M3, zaimplementowanym w pewnym
urządzeniu z wyświetlaczem TFT 320×240,
nad którym pracuje autor. Procesor był tak-
towany zegarem 72  MHz. Wyniki testów
przedstawiono w tab. 4. Prędkość dekodowa-
nia jest mocno zależna nie tylko od rozdziel-
czości obrazu, ale także od stopnia jakości
(kwantyzacji), z jakim został wygenerowany
oraz jego szczegółowości. Różnica prędkości
dekodowania między PC a  ARM mieści się
w granicach od 15 do 30 razy, co względnie
odpowiada rzeczywistej różnicy częstotliwo-
ści zegarów obu procesorów.
W  przypadku kompilacji GCC z  opty-
malizacją – O2 kod biblioteki zajmował ok.
6,5  kB, a  zapotrzebowanie na pamięć RAM
wyniosło ok. 1,5  kB pamięci zajmowanej
wprost (struktura ej_info) oraz ok. 1  kB pa-
K L A M
125×183 2048×1536
17,8 KB 883 KB
nieznane, obraz
nieznane, obraz
z aparatu
z WWW
fotograficznego
PC: <1 ms PC: <1 ms
ARM: 14 ms ARM: 14 ms
PC: 7 ms PC: 391 ms
ARM: 116 ms ARM: 12839 ms
mięci zajmowanej lokalnie poprzez zmienne
i  tablice umieszczane na stosie (nie można
o tym zapominać!). Kod źródłowy to ok. 800
linii programu oraz 200 linii pliku nagłówko-
wego (wliczając komentarze).
Projekt biblioteki wydaje się być udany
pod względem funkcjonalnym, choć można
mieć zastrzeżenia co do jej wydajności. Nie
potrzeba specjalnych pomiarów, aby zauwa-
żyć, że dekodowanie tych samych obrazów
w niektórych przeglądarkach obrazów na PC
trwa krócej niż wywołanie programu demon-
stracyjnego. Wynika to zapewne z wykorzy-
stania rozszerzeń MMX i silnej optymalizacji
kodu pod procesory x86.
Biblioteka na pewno stanowi dobrą bazę
do wykonania w przyszłości podobnej opty-
malizacji np. pod ARM Cortex M3 bądź pro-
cesor DSP. Przytoczone w  artykule informa-
cje powinny ułatwić to zadanie bardziej za-
awansowanym Czytelnikom, a także pozwo-
lić na własne modyfikacje i ulepszenia. Jed-
nakże autor zaleca, aby przed zagłębieniem
się w kod biblioteki zapoznać się, choćby po-
bieżnie ze standardem ITU. Bardzo pomocne
w  zrozumieniu zasad kodowania Huffmana
i  generowania tablic pomocniczych mogą
być również artykuły z  przytoczonej na po-
czątku strony internetowej.
Kod biblioteki został udostępniony na
zasadach prostej licencji w  stylu MIT/X11,
co oznacza, że może być wykorzystywany
w dowolnych celach zamkniętych lub otwar-
tych, także komercyjnych, pod warunkiem
umieszczenia treści licencji w  wynikowym
kodzie (jeśli jest on otwarty) lub w  doku-
mentacji oprogramowania korzystającego
z biblioteki.
Michał Wysocki
mos.wysocki@gmail.com
A
73
PODZESPOŁY

Utajnianie bez wysiłku

Nowe układy kryptograficzno-
-uwierzytelniające firmy Atmel
Kryptografia, stanowiąca do niedawna domenę operacji
szpiegowskich czy wojskowych, wkroczyła do codziennego życia.
Korespondencja biznesowa, operacje bankowe, wymiana jakichkolwiek
dokumentów muszą być chronione przed niepowołanym dostępem,
a  ich autor musi być wiarygodny. Dotychczas służył temu, nawet
nieczytelny, zawijas pod dokumentem lub pieczęć – świadectwa
autentyczności dokumentu.

Obecnie kryptografia, przy powszech-
nej elektronizacji obiegu informacji, jest
szeroko stosowana, nawet poza naszą
świadomością. Bez kryptografii nie byłoby
bowiem telefonów komórkowych, banko-
wości internetowej, bankomatów czy kodo-
wanej telewizji cyfrowej.
Uwiarygodnienie nadawcy wysyłanych
dokumentów wymaga jakiegoś sposobu
jego identyfikacji, do czego może służyć
podpis elektroniczny lub inne charaktery-
styczne, niepowtarzalne cechy dokumentu
– jego cyfrowe „streszczenie”, czyli wartość
funkcji skrótu.
Najważniejszym zadaniem kryptografii
jest szyfrowanie dokumentów i  połączeń
telekomunikacyjnych. Upraszczając, do
tego celu stosuje się złożone algorytmy
kryptograficzne, w  tym symetryczne bądź
asymetryczne. W  algorytmach symetrycz-
nych, używanych przy wymianie infor-
macji, stosowany jest jeden klucz, ten sam
do szyfrowania i deszyfrowania wiadomo-
ści. Służy on do ochrony danych przed
nieuprawnionym odczytem. Dostęp do
dokumentu mają tylko dysponenci pilnie
strzeżonego klucza, który musi być gdzieś
przechowywany i  udostępniany y adre-
satowi. Jest z tym związane pew-w-
ne ryzyko ujawnienia klucza,
a  więc w  znacznym stopniu
ograniczona jest skuteczność
takiej ochrony danych przez
szyfrowanie. Dane po zaszyfro- o
waniu są przesyłane w  postaci krypto-
gramu, który może być odczytany tylko
przez posiadającego klucz, którym zostały
zaszyfrowane.
W  algorytmach asymetrycznych do
szyfrowania i  deszyfrowania są stosowa-
ne dwa różne klucze, z  których jeden jest
jawny (publiczny), a  drugi niejawny (pry-
watny). Służą one do uwierzytelniania do-
kumentów oraz ochrony prywatności kore-
spondencji elektronicznej.
Jeżeli dokument zaszyfrowany utaj-
nionym kluczem prywatnym może być
odczytany jawnym kluczem publicznym
(skojarzonym z prywatnym i wynikającym
z  niego), to świadczy, że kryptogram był
utworzony tylko przez posiadającego klucz
prywatny, a  tym samym uwiarygodniony
jest autor dokumentu.
Jeżeli natomiast dokument będzie za-
szyfrowany kluczem publicznym (nie jest
już skuteczny przy deszyfrowaniu), to
prawidłowo można odczytać taki krypto-
gram tylko za pomocą klucza prywatnego.
Nieuprawniony ciekawski nie odczyta go,
czyli próba odczytania takiej koresponden-
cji przez osoby trzecie jest niemożliwa bez
ujawnienia klucza prywatnego.
W  przypadku, gdy chcemy dodatkowo
potwierdzić autentyczność dokumentu
bez ujawniania jego treści bądź chcemy
zagwarantować integralność dokumentu
(wykryć jego zmodyfikowanie), możemy
dołączać do dokumentu jego charaktery-
styczny, unikatowy skrót w  postaci
ciągu znaków, innego dla każdego
cią
dokumentu. Taki skrót jest obli-
d zowane programowo. Aby je stosować,
cczany za pomocą jednokierun-
kowej funkcji haszującej (hash
function – mieszającej), której
wynik powstaje jednoznacznie
n a podstawie
p dokumentu, którego
dotyczy.
dotyczy Jednak
J na podstawie tego skrótu
nie można odtworzyć dokumentu źródło-
wego.
Gdy wynik obliczenia wartości funkcji
skrótu składa się na przykład ze 128 albo
256 bitów, to liczba możliwych wartości
skrótu jest niewyobrażalnie olbrzymia: 2128
albo 2256 (1,161077 – wynik 78-cyfrowy!).
Należy zwrócić uwagę, że okres istnienia
Wszechświata szacuje się na 261 sekund,
natomiast 2256, to liczba większa niż ato-
mów, z których zbudowane jest Słońce.
W praktyce używanych jest wiele funk-
cji haszujących. Wśród nich jest rodzina
funkcji SHA (Secure Hash Algorithm),
w  tym ostatnio SHA-2 z  długością skrótu
liczącą do 512 bitów.
Kontrolowanie wartości funkcji skró-
tu, obliczonej na danym pliku (progra-
mie, zbiorze danych, transakcji bankowej)
umożliwia łatwe sprawdzenie autentycz-
ności postaci pierwotnej programów kom-
puterowych czy innych ważnych bizneso-
wo dokumentów. Ich zmodyfikowanie czy
doklejenie do nich wirusów może być ła-
two wykryte przez kontrolowanie właśnie
wartości funkcji skrótu. Jakakolwiek mani-
pulacja na pierwotnym pliku źródłowym
zostanie wykryta, gdyż zmiana chociażby
jednego bitu w  pliku pierwotnym spowo-
duje gruntowną zmianę wartości funkcji
skrótu.
A może wyspecjalizowane
układy scalone?
W  większości przypadków powyższe
metody ochrony korespondencji są reali-
trzeba mieć chociaż podstawową wiedzę
o  kryptografii oraz przygotować odpo-
wiednie oprogramowanie. Dla przeciętne-
go użytkownika zadanie nie jest łatwe, to
trochę wyższa szkoła jazdy. A  gdyby tak
układy scalone, które sprzętowo same
załatwią takie problemy? Oczywiście,
można znaleźć przykłady implementowa-
nia w  układach scalonych (przejściowo
także programowalnych) różnych algo-
rytmów kryptograficznych, w  tym także
odpornych na kryptoanalizę algorytmów
komunikacyjnych DES (Data Description
Standard) i  AES (Advanced Description
Standard).

74 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 1. Schemat blokowy użycia układów hosta i klienta
Innym problemem (poza ochroną ko-
respondencji), z jakim borykają się produ-
cenci różnego rodzaju urządzeń, jest ich
ochrona przed podmianą nieoryginalnych
podzespołów eksploatacyjnych. Do tego
celu opracowano układy tworzące system
identyfikacji: swój czy obcy, zapewniają-
ce niezawodną identyfikację oryginalnych
podzespołów dołączanych do urządzenia.
Do tej grupy układów kryptograficzno-
uwierzytelniających zalicza się więc ukła-
dy potwierdzające oryginalność dołącza-
nych do urządzenia zużywających się czę-
ści wymiennych, na przykład akumulatora
czy kasety z tonerem. Takie układy do po-
twierdzenia autentyczności dołączanych
podzespołów (oryginalny czy podróbka)
oferują różne firmy, w  tym Maxim i  Texas
Instruments. Jednym z takich układów jest
na przykład DS2703 firmy Maxim, silny
kryptograficznie układ uwierzytelnienia
pakietów bateryjnych Li-Ion do telefonów,
PDA i  laptopów. Do tych firm dołączyła
firma Atmel, oferując układy scalone, za
pomocą których można tworzyć systemy
kryptograficzno-uwierzytelniające bez
gruntownej wiedzy z  zakresu kryptografii.
Trzeba tylko skorzystać z  not aplikacyj-
nych opisujących ich użycie.
Co oferuje Atmel?
W  ubiegłym roku Atmel zapowiedział
produkcję układów scalonych dla syste-
mu kryptograficzno-uwierzytelniającego
(CryptoAuthentication) typu „plug-and-
play”, umożliwiających projektantom za-
stosowanie w  swoich projektach gotowe-
go systemu autoryzacji, bez jakiejkolwiek
znajomości protokołów bezpieczeństwa,
ich algorytmów i  konieczności przygoto-
wywania oprogramowania kryptograficz-
nego. Na system składają się dwa układy.
Pierwszy jest przeznaczony dla urządzenia
nadrzędnego z procesorem sterującym (ho-
sta) – jest to układ AT88SA10HS instalo-
wany w  urządzeniu uwierzytelniającym.
Drugi układ jest przeznaczony do urządze-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Nowe układy kryptograficzno-uwierzytelniające
nia uwierzytelnianego (klienta) – jest to
układ AT88SA102S (rys. 1). Umożliwiają
one utworzenie systemu zabezpieczające-
go urządzenie główne (np. kamerę, telefon,
drukarkę itp.) przed instalowaniem w nich
nieoryginalnego wyposażenia (np. baterii,
kasety), czyli mówiąc kolokwialnie wszel-
kiego rodzaju podróbek. W  ten sposób
mogą być łatwo i  tanio chronione prawa
autorskie do wyrobu wraz z  jego wyposa-
żeniem. Jednak nie tylko w tym celu można
zastosować te układy.
Układ AT88A10HS wraz z  jakimkol-
wiek procesorem jest instalowany po stro-
nie uwiarygodniającego hosta, natomiast
układ AT88A102S jest instalowany w urzą-
dzeniu uwiarygodnianym (które jest auto-
ryzowane) – to jest po stronie klienta. Tym
samym powstaje praktycznie niemożliwy
do podejrzenia (ingerencji przez osoby nie-
uprawnione) system autoryzacji, ochrony
poufności korespondencji i  kontroli inte-
gralności dokumentów oraz potwierdzenia
autentyczności oprogramowania.
Rys. 2. Konfiguracja systemu do identyfikacji oryginalnego wyposażenia urządzenia
Dotychczas autoryzacja po stronie ho-
sta jest realizowana programowo, której
kod jest wykonywany przez system mi-
kroprocesorowy. Ten kod jest narażony na
kopiowanie lub modyfikowanie, gdyż jest
przechowywany w  zewnętrznej pamięci,
trudnej do zabezpieczenia przed odczytem,
chociaż Atmel już oferuje takie pamięci.
Układy kryptograficzno-uwierzytelniają-
ce Atmela umożliwiają tworzenie tanich
systemów, które zawierają utajniony klucz
pamiętany w  zabezpieczonym obszarze
specjalnej pamięci. Po stronie hosta jest to
układ scalony z  unikatowym, 48-bitowym
numerem seryjnym, układem generacji
funkcji skrótu SHA-256 i  256-bitowym
kluczem do szyfrowania układu hosta, któ-
ry jest niedostępny na zewnątrz i niemoż-
liwy do odczytania. Układ AT88A10HS
realizuje wszystkie operacje, jakie muszą
być wykonane po stronie hosta, włączając
w  to: zapytanie i  przyjęcie odpowiedzi,
walidację (potwierdzenie autentyczności)
oraz weryfikację integralności oprogra-
mowania. Współpracujące z  nim układy
AT88A102S albo(xx100S) są w  pełni bez-
piecznymi układami autoryzacji z  wbudo-
wanymi układami generacji funkcji skrótu
SHA-256 oraz 256-bitowym kluczem kryp-
tograficznym.
Układ po stronie hosta (AT88A10HS)
zawiera również 63-bitową pamięć progra-
mowalną jednokrotnie przez użytkowni-
ka, zbudowaną z  łączników przepalanych
(fuse), które umożliwiają zapamiętanie
indywidualnego identyfikatora układu
(jego indywidualizację) oraz 23 łączniki
fuse, które mogą być użyte do zapamię-
tania informacji o  statusie bądź modelu
urządzenia. Ponieważ te elementy pamię-
tające mogą być tylko jednokrotnie i nieod-
wracalnie przepalone, to niemożliwe jest
75
PODZESPOŁY
Rys. 3. Konfiguracja systemu do szyfrowania dokumentów
skasowanie zapamiętanych w  tej pamięci
informacji.
Przykłady zastosowań
Swój czy obcy – potwierdzenie auten-
tyczności wyposażenia. Po wbudowaniu
układu AT88SA102S w  podzespół eksplo-
atacyjny (kaseta z  tonerem, wyposażenie
jakiegoś urządzenia medycznego) można
zapewnić ochronę swoich interesów przed
jego niepożądaną podmianą. Wysyłając
zapytanie z  mikrokontrolera sterującego
urządzeniem głównym, można łatwo po-
twierdzić autentyczność wyposażenia.
Bezpieczna indywidualizacja podzespołu
może być realizowana za pomocą 62-bi-
towej, jednokrotnie programowalnej pa-
mięci z  łącznikami przepalanymi (fuse).
Dodatkowy poziom bezpieczeństwa może
być zapewniony przez użycie układu AT-
88SA10HS hosta. W  tym układzie jest
bowiem zawarty sekretny klucz pamięta-
ny sprzętowo, a  nie w  kodzie źródłowym
mikroprocesora, co czyni go bardziej bez-
piecznym, a  nawet niemożliwym do zła-
mania. Na rys. 2 zilustrowano takie użycie
układu klienta do potwierdzenia oryginal-
ności elementu wyposażenia (jego autory-
zacji).
Autoryzacja jest oparta na protokole za-
pytanie/odpowiedź, który jest realizowany
przez mikroprocesor hosta. Nawiązuje on
komunikację i przesyła zapytanie do auto-
ryzowanego układu podrzędnego (klienta).
Na podstawie jego odpowiedzi jest określa-
ne, czy klient jest autentyczny.
Na początku transakcji (rozpoczęcie
procesu autoryzacji), procesor hosta odczy-
tuje numer seryjny układu AT88SA102S
klienta. Ten numer jest przesyłany do
układu AT88SA10HS hosta, który oblicza
wartość funkcji skrótu SHA-256 w  opar-
ciu o  swój (hosta) 256-bitowy klucz, nu-
mer seryjny klienta i wygenerowany przez
mikrokontroler numer losowy (losowy ciąg
znaków). Host także wysyła do klienta wy-
generowany (ten sam) numer losowy jako
zapytanie. W  odpowiedzi układ klienta
AT88SA102S wykonuje obliczenia warto-
ści funkcji skrótu SHA-256 na podstawie
numeru losowego przesłanego przez hosta
76
swojego numeru seryjnego oraz 256-bito-
wego klucza klienta. Ten skrót, jako od-
powiedź, jest przesyłany z  powrotem do
AT8810HS przez procesor hosta, który
następnie porównuje wartość odpowiedzi
z  wartością wcześniej obliczonej funkcji
skrótu i podejmuje decyzję, czy klient jest
autentyczny, czy nie. Dzięki temu, że mi-
kroprocesor hosta generuje przy każdym
zapytaniu nowy numer losowy dla każdej
transakcji, przechwycenie pary danych
(zapytanie i odpowiedź) przesyłanych tam
i  z  powrotem jest nieużyteczne, ponieważ
każde nowe zapytanie jest generowane
z nowym numerem losowym. Układ klien-
ta może być konfigurowany z pojedynczym
kluczem dla serii produktów lub z  unika-
towym kluczem dla każdej jednostki pro-
duktu. Nie jest możliwe odczytanie tego
klucza, bo nie jest on transmitowany na ze-
wnątrz i jest zawsze utajniony w układach
uwierzytelniających hosta i klienta.
Weryfikacja oprogramowania. Spraw-
dzenie, czy oprogramowanie albo inne do-
kumenty nie zostały zmienione, jest w wie-
lu przypadkach bardzo ważne i  może być
z  łatwością zrealizowane również za po-
mocą układu AT88SA10HS hosta. Mikro-
kontroler wyznacza wartość funkcji skrótu
dokumentu czy kodu programu, stosując
algorytm SHA-256 i  przesyła wynik wraz
z  pamiętaną sygnaturą dokumentu (pro-
Rys. 4. Konfiguracja systemu ochrony przed klonowaniem
gramu) pierwotnego do układu kryptogra-
ficzno-uwierzytelniającego AT88SA10HS,
który oblicza oczekiwaną sygnaturę doku-
mentu w  oparciu o  wartość funkcji skrótu
i  256-bitowego klucza. Integralność doku-
mentu jest potwierdzona, gdy wynik ob-
liczeń jest zgodny z  sygnaturą pamiętaną
razem z dokumentem.
Ochrona plików przez ich szyfrowanie.
Układ AT88SA102S umożliwia łatwe zabez-
pieczenie przesyłanych dokumentów. Zabez-
pieczany plik może być szyfrowany za po-
mocą symetrycznego algorytmu, na przykład
AES lub DES. Mikroprocesorowy system
sterujący generuje losowy numer i  przesyła
go do AT88SA102S jako zapytanie. Następ-
nie używa odpowiedzi od tego układu do
szyfrowania utajnianego pliku. Zaszyfrowa-
ne pliki i losowe zapytania mogą być zatem
transmitowane poprzez publiczne media.
Aby odczytać (rozszyfrować) odebrany plik,
po stronie odbierającej musi być znany klucz
z  układu AT88SA102S, który posłużył do
szyfrowania. W tym celu system odbierający,
na podstawie losowego zapytania przesłane-
go z plikiem i indywidualnego klucza ukła-
du AT88SA102S strony nadającej (niestety
musi go mieć w  bazie danych), oblicza za
pomocą algorytmu SHA-256 wartość funkcji
skrótu. Następnie skrót ten jest używany jako
klucz do rozszyfrowania otrzymanego pliku.
Szyfrowane pliki mogą mieć ten sam klucz
lub każdy plik może mieć unikatowy klucz.
Na rys.  3 pokazano konfigurację, w  której
układ kryptograficzno-uwierzytelniający AT-
88SA102S jest po stronnie nadającej systemu
transmitującego zaszyfrowane pliki. Należy
tu podkreślić, że algorytm szyfrujący jest
realizowany przez procesor po stronie na-
dającej, a układ uwierzytelniający dostarcza
tylko bezpiecznego klucza.
Ochrona przed klonowaniem opro-
gramowania. Oprogramowanie stosowa-
ne w  systemach mikroprocesorowych jest
często kopiowane lub zmieniane przez
fałszerzy. Autorzy oryginalnych rozwiązań
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Nowe
Nowe uukłady
kłady kkryptografi
ryptoggraficzno-uwierzytelniające
cznno-uuwierzytelniające

poszukują więc taniego i  skutecznego sposobu ochrony swojego

oprogramowania przed fałszerzami lub klonowaniem przez kon-
kurencję. W tym celu do ochrony można użyć, jako lokalnego (na
płytce) układu kryptograficzno-uwierzytelniającego, właśnie ukła-
du AT88SA102S współpracującego z mikroprocesorem. W losowo
określanych przedziałach czasu mikrokontroler wysyła zapytanie
do układu AY88SA102S. Odpowiedź z  tego układu jest następnie
porównywana z  odpowiedzią oczekiwaną. W  przypadku niezgod-
ności zawieszane jest działanie programu. Przy dostatecznie du-
żej liczbie zapytań i umieszczeniu ich w różnych miejscach kodu
źródłowego, program może być relatywnie dobrze chroniony. Taki
mechanizm ochrony stwarza bowiem duże utrudnienie dla kopiu-
jącego, uniemożliwiające łatwe odtworzenie kodu źródłowego.
To utrudnienie może być także zbyt kosztowne do ominięcia dla
konkurencji, co skłoni ją raczej do opracowania swojego oprogra-
mowania, zamiast modyfikowania istniejącego kodu. Konfigurację
takiego systemu zabezpieczenia zilustrowano na rys. 4.

Właściwości układów systemu

W układach scalonych systemu uwierzytelniającego, zarówno
po stronie hosta, jak i  klienta, stosowane są liczne mechanizmy
zabezpieczające klucz i  inne dane indywidualne. Wśród nich jest
ekran nad całą powierzchnią układu. Zarówno sygnał zegarowy,
jak i  zasilanie układów logicznych jest generowane wewnętrznie,
co uniemożliwia jakikolwiek bezpośredni atak poprzez wyprowa-
dzenia tych dwóch sygnałów. Klucze są zaprogramowane w ukła-
dzie AT88AS10HS w  taki sposób, że odczytanie ich wartości po-
przez zewnętrzną analizę jest praktycznie niemożliwe.
Układ uwierzytelniający jest aktywny przez 1/1000 procent
swojego czasu włączenia, a  więc jest przede wszystkim w  stanie
uśpienia, w  którym pobór energii jest nieznaczny. W  tym stanie
pobiera on mniej niż 100 nA prądu, co praktycznie nie wpływa na
czas życia baterii zasilającej, gdyż zazwyczaj prąd upływu baterii
jest znacznie większy. Napięcie zasilania układów tej rodziny wy-
nosi od 2,5 do 5,5 V.
Atmel zapewnia bezpłatną bibliotekę oprogramowania w  celu
łatwego zestawienia systemu. Chociaż kody źródłowe są w  pełni
sprawdzone dla mikrokontrolerów AVR ARM, prawdopodobnie
mogą być także zastosowane do innych mikrokontrolerów. Układ
od strony hosta wymaga tylko pojedynczego wyprowadzenia mi-
kroprocesora, które może być współdzielone, zarówno przez układ
hosta, jak i  klienta. Do połączenia tego układu z  układem klienta
potrzebne są tylko trzy linie.
Gdy zamówimy ponad 1000 sztuk, to obecnie zapłacimy za
komplet (host-klient) mniej niż 1,5$. Próbki można zamówić bez-
płatnie.
JJP

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 77

77
PODZESPOŁY

PMA7110
Bezprzewodowa 51-ka
Bezprzewodowa transmisja danych w  paśmie ISM poniżej 1  GHz PMA7110
zyskała popularność dzięki brakowi konieczności uzyskania zezwoleń PMA7110 jest przedstawicielem rodziny
i  licencji, niskiemu poborowi prądu oraz niedużym kosztom układów wyspecjalizowanych w komunikacji
w  paśmie ISM. Jako jednostkę centralną za-
implementacji. Brak ograniczeń, które posiada komunikacja za
stosowano w nim dobrze znany i sprawdzony
pomocą światła podczerwonego (IR) sprawia, że fale radiowe w niezliczonych zastosowaniach rdzeń 8051,
w  paśmie ISM są często stosowane jako zamiennik dla IR. taktowany częstotliwością 12 MHz i wykonu-
jący 2 miliony instrukcji na sekundę. Schemat
Głównym mankamentem technologii IR zakłócania transmisji. Otwiera to przed kon- blokowy układu pokazano na rys. 1.
jest wymóg widoczności nadajnika z odbior- struktorem szereg różnych możliwości. Układ zaprojektowano z  przeznacze-
nikiem. Kolejną wadą jest to, że większość Można np. wykonać bezprzewodowe mani- niem do zastosowania w urządzeniach prze-
kontrolerów IR pracuje w  tym samym pa- pulatory, które umożliwią jednoczesną grę wielu nośnych. Napięcie zasilania jest dostosowa-
śmie, co uniemożliwia użycie więcej niż jed- graczom. Pasmo ISM może być użyte do monito- ne do napięcia typowych baterii CR używa-
nego kontrolera w tym samym czasie. rowania szeregu bezprzewodowych czujników, nych w  popularnych nadajnikach zdalnego
Stosunkowo duża liczba kanałów trans- które nawet jednocześnie przesyłając wyniki sterowania i  wynosi 1,9...3,6  V. Szczególny
misyjnych w  paśmie ISM oraz dostępność pomiarów nie zakłócają nawzajem swoich trans- nacisk położono na minimalizację poboru
na rynku układów, które potrafią pracować misji. Zdolność do przenikania fal radiowych prądu – układ w  stanie czuwania pobiera
wielokanałowo, jest świetną alternatywą dla przez różne przeszkody pozwala na skonstru- mniej niż 600nA. Przemyślane sposoby za-
kontrolerów IR. Pasmo ISM pozwala na jed- owanie czujników mierzących ciśnienie powie- rządzania trybami pracy pozwalają zmniejszyć
noczesną pracę wielokanałowych układów trza w  oponach poruszającego się samochodu. apetyt układu na energię zasilania i aktywować
nadawczo-odbiorczych bez wzajemnego Przykłady zastosowań można mnożyć. CPU tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Wyj-

Rys. 1. Architektura układu PMA 71xx

78 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


ście rdzenia ze stanu uśpienia może nastąpić
po: przerwaniu wygenerowanym przez timer,
watchdog, jedną z ośmiu linii I/O lub odbiornik
LF. Dodatkowo, gdy układ pracuje w aplikacji
zdalnego sensora jest możliwe zdefiniowanie
pewnego przedziału mierzonych wartości i ak-
tywowanie CPU na potrzeby transmisji tylko
tych danych, które spełniają zadane kryteria.
Blok nadajnika ma wybieraną, stopnio-
waną moc wynoszącą 5, 8 lub 10 dBm przy
obciążeniu 50  V, co pozwala dopasować ją
do warunków pracy aplikacji. Wszystko to
sprawia, że układ PMA7110 nawet w trakcie
nadawania pobiera mniej prądu, aniżeli ty-
powy nadajnik podczerwieni.
Tworzenie programów
Ciekawostką jest umieszczenie w  pamięci
ROM biblioteki zawierającej wiele użytecznych
funkcji, a wśród nich m.in.: funkcji szyfrującej
AES (z kluczem 128-bitowym) oraz funkcji uła-
twiających dostęp do peryferii. Na zmienne pro-
gramista może użyć 256 bajtów pamięci RAM,
z  której 128 bajtów ma możliwość przecho-
wywania danych w stanie uśpienia procesora.
Dzięki umieszczeniu biblioteki w pamięci ROM
cały obszar 6  kB pamięci Flash jest dostępny
dla programu aplikacyjnego. Dodatkowym plu-
sem takiego rozwiązania są przede wszystkim
oszczędność czasu oraz możliwość uniknięcia
przez programistę popełnienia błędów przy im-
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Bezprzewodowa 51-ka
List. 1. Przykład programu źródłowego termometru (pogrubiono nazwy funkcji
z ROM)
void main(void)
{
// wykryj czy to reset czy wake up
if (!(DSR & BIT_WAKEUP)) {
// po resecie
Switch2XTAL(); //Ustaw zegar na zewnętrzny
CalibrateIntervalTimer(1); //Częstotliwość interwału 1 Hz
ITPR = 5; // ITPR = 5s
} else {
// wykryto wakeup
if (WUF & BIT_WU_TIMER) {
InitRF(&myRF_Config);
Switch2XTAL(); //Ustaw zegar na zewnętrzny
VCOTuningLong(); //Ustaw VCO i uruchom PLL
RFC |= 0x01;
MeasureTemperature(&value); //Dokonaj pomiaru temperatury
datagram[TX_TEMPPOS] =value[0] >> 8; //Przygotuj datagram
datagram[TX_TEMPPOS+1]=value[0] & 0xFF;
datagram[TX_TEMPPOS_R] =value[1] >> 8;
datagram[TX_TEMPPOS_R+1]=value[1] & 0xFF;
TransmitRF(datagram,TX_LEN); //Transmituj datagram
}
}
PowerDown();//Wyłacz rdzeń
}
plementacji np. funkcji szyfrowania: zapisanie Każdy układ ma własny, unikalny, 48-bito-
ich w ROM daje programiście pewność, że ich wy identyfikator ustalany na etapie produkcji.
kod jest nienaruszalny i tym samym odporny na
ewentualne próby ataku. IDE
Układ PMA 7110 ma pamięć Flash emu- Środowisko programistyczne ofero-
lującą EEPROM o  pojemności 2×128  bajtów, wane przez Infineona ma m.in. przyjazny
której można użyć np. do przechowywania dla użytkownika moduł o  nazwie DAVE.
nastaw. Oprócz typowego wyposażenia dostęp- Programista chcący skorzystać z  np. Time-
nego w  standardowej 51-ce produkt Infineona rów, określa jedynie ich parametry robocze,
wyposażono w: enkoder/dekoder kodu Manche- a  kreator generuje odpowiedni kod źródło-
ster/BiPhase, generator/kontroler sumy CRC16 wy. Można go użyć wprost we własnym
i generator 8-bitowych liczb pseudolosowych. programie lub zmodyfikować. Dzięki roz-
K L A M A
79
PODZESPOŁY
Tab. 1. Zestawienie rodziny układow PMA 71/51xx
3-kanałowy, 10-bi-
Nadajnik UHF
Typ 8051+Flash towy przetwornik
ASK/FSK UHF
PMA7105  
PMA7106  
PMA7107  
PMA7110  
PMA5105  
PMA5110  
szerzeniu framework mikrokontroler jest
łatwy w programowaniu i nie wymaga spe-
cjalistycznej wiedzy odnośnie sposobu na-
staw rejestru funkcji specjalnych SFR Dzię-
ki temu jest możliwe zbudowanie aplikacji
w bardzo krótkim czasie, ponieważ nie trze-
ba tracić czasu na szczegółowe zapoznanie
się z dokumentacją.
Lista rozkazów jest zgodna z  8051. Jako
przykład wykorzystania funkcji ROM na
list. 1 pokazano program źródłowy w języku
C będący realizacją termometru z  interfej-
sem radiowym.
Peryferia
Układ PMA7110 zawiera 10-bitowy prze-
twornik A/C o  architekturze SAR. Jako wej-
ścia sygnałów dostępne są trzy wzmacniacze
różnicowe, z których jeden ma wzmocnienie
równe jedności i może być użyty np. do po-
miaru wartości napięcia zasilania. Pozostałe
dwa można zastosować np. do podłączenia
różnicowych wyjść czujników.
W strukturze układu zintegrowano czuj-
nik temperatury, który pozwala np. na budo-
Fot. 2. Aplikacja Remote Key Entry
z użyciem układu PMA 5110
80
Odbiornik LF Zakres tem-
125  kHz peratur pracy
A/C
–40°C do
 
+85°C
–40°C do
 
+85°C
–40°C do
 
+85°C
–40°C do
 
+85°C
–40°C do
 
+125°C
–40°C do
 
+125°C
wę cyfrowego termometru bez stosowania
dodatkowych komponentów.
Producent wyposażył układ w blok mo-
nitorowania napięcia zasilającego z  funkcją
brown out detect, zapobiegający uruchomie-
niu CPU, jeśli napięcie zasilania nie spełnia
wymaganego kryterium. Do komunikacji
z  otoczeniem przeznaczono interfejsy SPI,
I2C, oraz 10 linii I/O  z  wbudowanymi rezy-
storami zasilającymi pull-up.
Oprócz toru pracującego w paśmie ISM,
układ ma dodatkowy odbiornik LF 125 kHz
wyposażony w demodulator ASK, odbierają-
cy dane z prędkością do 3,9 kbit/s.
Podstawowy tor transmisji danych
pracuje z  modulacją ASK/FSK w  jednym
z  wybieranych pasm ISM (315, 434, 868
lub 915  MHz) i  ma prędkość transmisji do
32  kbit/s. Ten tor wyposażono w  sprzętowy
koder/dekoder Manchester i BiPhase.
Inaczej niż w standardowej 51-ce, układ
PMA7110 wyposażono w cztery niezależne,
16-bitowe Timery.
Przykłady aplikacji
Dzięki wysokiej skali integracji PMA7110
dobrze sprawdza się w  wielu zastosowa-
niach. W branży samochodowej standardem
są już od lat aplikacje RKE (Remote Keyless
Entry), czyli: zdalnej kontroli wejścia do po-
jazdu. Przykład takiego zastosowania poka-
zano na fot. 2. W układach PMA 71/51xx jest
dostępne 10 linii I/O, co pozwala na podłą-
czenie do niego klawiatury z  ponad 20 kla-
wiszami bez użycia żadnego dodatkowego
układu.
Aplikacja docelowa
– Zdalne sterowanie
– Sensory bezprzewodowe z  interfejsem
cyfrowym
– Sensory bezprzewodowe interfejsem
z  cyfrowym i  analogowym
– Aktywne systemy kontroli dostępu
– Zdalne sterowanie z  bezprzewodową
konfiguracją
– Sensory bezprzewodowe aktywowane
i  konfigurowane zdalnie
– Kompleksowe aplikacje w  obszarach
pomiaru bezprzewodowego wyzwalanego
i  konfigurowanego zdalnie
– Aplikacje działające w  trudnych warun-
kach, o  rygorystycznych wymaganiach odno-
śnie jakości np. przemysł motoryzacyjny
– Zdalna kontrola dostępu
– Aplikacje działające w  trudnych warun-
kach, o  rygorystycznych wymaganiach odno-
śnie jakości np. przemysł motoryzacyjny
– Zdalna kontrola dostępu
Do aplikacji RKE jest dedykowany układ
PMA5110, mający odpowiednie certyfikaty wy-
magane przez przemysł motoryzacyjny. Produk-
ty dla tego sektora muszą spełniać rygorystycz-
ne wymogi. Dotyczy to szczególnie zakresu
temperatur sięgającego nawet do +125°C oraz
bezawaryjnej pracy każdej pojedynczej sztuki
układu nawet, gdy ich wolumen produkcyjny
sięga milionów egzemplarzy.
Można pomyśleć, że skoro temperatura
w najbardziej upalne lato nie przekracza w Pol-
sce +50°C, to nie ma potrzeby stawiania wy-
magań odnośnie aż tak wysokiej temperatury
granicznej. Jednak jak okazuje się w  praktyce
– układ wystawiony na działanie słońca w za-
mkniętym samochodzie, w miejscu, w którym
nie ma obiegu powietrza potrafi rozgrzać się na-
wet do temperatury zbliżonej do +100°C.
Oprócz szerokiego zakresu temperatur
i  wysokiej niezawodności bardzo ważnym
aspektem kontroli dostępu jest jej odporność
na nieautoryzowane próby przechwycenia
transmisji bezprzewodowej oraz zbudowania
na jej podstawie fałszywego klucza. O ile sama
komunikacja nadajnika (klucza) z odbiornikiem
(np.: z zamkiem) jest łatwa do przechwycenia,
to istnieje wiele technik zabezpieczenia danych
wysyłanych bezprzewodowo. Jedną z nich jest
niepowtarzalność klucza kodowania, który jest
zmieniany za każdym razem, gdy użytkownik
przyciśnie przycisk nadajnika.
Standardowo, we wszystkich produktach
Infineona klucz kodowania jest zmieniany przy
każdym wywołaniu funkcji wyślij. Dodatkowo
stosuje się szyfrowanie AES (128-bitowe), któ-
re jest światowym standardem stosowanym do
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Bezprzewodowa
Committed 51-ka
to excellence

ochronny danych. Algorytm szyfrujący jest dostępny w postaci biblioteki

zapisanej w pamięci ROM.
Emulacja pamięci EEPROM pozwala programiście na stworzenie wła-
snych, unikalnych funkcji przechowujących informacje nawet wtedy, gdy
układ ma odłączone zasilanie.
Wykorzystując odbiornik LF można bezprzewodowo wyzwalać proces
odpytywania układu o dane, jak i konfigurować go zdalnie, personalizując
lub uzupełniając umowny kredyt do wykorzystania przez użytkownika.
Z  powodu niskiego zużycia energii układy z  rodziny PMA71/51xx
można zastosować w  aplikacjach pomiarowych jako zdalne sensory za-
silane z  baterii, akumulatora lub ogniwa słonecznego. Dzięki transmisji
radiowej można je instalować na obiektach, które poruszają się uniemoż-
liwiając podłączenie przewodów. Dzięki temu można mierzyć wielkości
niedostępne innymi metodami, np. ciśnienie powietrza w oponach samo-
chodu podczas jego jazdy.
W wielu aplikacjach tego typu z całą pewnością przyda się wspomnia-
ny wcześniej, zintegrowany, 3-kanałowy przetwornik A/C.

Obniżanie poboru energii

Dzięki bogatemu wyposażeniu w peryferia programista w celu zmi-
nimalizowania poboru energii ma możliwość użycia szeregu strategii.
Można zastosować algorytm, który przesyła dane pomiarowe tylko wte-
dy, gdy wartość zmierzona mieści się w zadanym, interesującym użyt-
kownika przedziale lub przekracza ustalony limit.
Ekstremalnie długie czasy pracy przy zasilaniu bateryjnym uzysku-
je się konfigurując aktywację PMA71/51xx tylko po odebraniu przez od-
biornik LF transmisji zawierającej specjalną, zaprogramowaną ramkę.
W takiej sytuacji, gdy odbiornik LF odbiera sygnał z ramką danych nie-
pasującą do wzorca, to CPU nie jest wyprowadzane z trybu uśpienia,
a cały mikrokontroler pobiera znikomą ilość energii ze źródła zasilania.
Układy PMA71/51xx mają dwa timer-y, na bazie których można
zrealizować funkcję okresowego aktywowania rdzenia. W  ten sposób
mikrokontroler pobiera niewielki prąd średni. Pobór mocy zmienia się
bowiem skokowo w momentach, w których rdzeń mikrokontrolera jest
załączany przez timer.
Podsumowując – dzięki układom rodziny PMA, bezprzewodowe
urządzenie może być wyposażone w znacznie mniejsze baterie zasilają-
ce lub w tylko jeden komplet baterii, który wystarczy na cały cykl życia
produktu. Znacznie ułatwia to zaprojektowanie obudowy urządzenia
szczególnie, gdy ta ma być wodoodporna.

Zestaw ewaluacyjny
Infineon ma w swojej ofercie płytki ewaluacyjne dla rodzin PMA
71xx i  51xx. PMA71xx/51xx RF Kit (fot.  3) jest oferowany w  cenie
46 EUR. Zawiera on wszystko, co jest potrzebne do stawiania pierw-
szych kroków w tworzeniu nieskomplikowanych aplikacji. Jego pod-
stawowym komponentem jest USB dongle, wspierający główne funk-
cje chipu PMA7110 oraz mający wbudowany akumulator litowo-jono-
wy, który umożliwia mobilne zastosowanie zestawu.
Na podstawie materiałów firmy Infineon opracował
Ryszard Šoklarovski
Miniaturyzacja. Integracja.
Rutronik i Telit
GE865-QUAD w obudowie BGA o wymiarach 22 x 22 mm
jest obecnie najmniejszym modułem GSM/GPRS na
swiecie. Niezaleznie od tego czy beda to terminale
sprzedazowe, czy systemy przenośne, pomiarowe lub
nawigacyjne – moduł GE865–QUAD gwarantuje pełny
dostep do Internetu przy minimalnym zapotrzebowaniu
na powierzchnie˛ PCB.

Fot. 3. Zestaw ewaluacyjny PMA 71xx/51xx USB RF Kit

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 Tel: +48 32 4 61 20 00 81

www.rutronik.com
NOTATNIK KONSTRUKTORA

Wzmacniacze operacyjne
o zerowym dryfcie
Właściwości i zastosowania
Wzmacniacze o  zerowym dryfcie temperaturowym i  czasowym, Feedback Loop). W  głównej ścieżce sygna-
dynamicznie korygują napięcie offsetu oraz zmieniają kształt łowej jest wejściowy obwód przerywający
rozkładu gęstości mocy szumów. Powszechnie stosowane są dwie (klucz - CHOP1), wzmacniacz transkonduk-
tancji Gm1, wyjściowy klucz przerywający
rodziny takich wzmacniaczy tj. samozerujace się (auto-zero) oraz
CHOP2 oraz wzmacniacz transkonduktancji
z  przetwarzaniem (choppers). Charakteryzują się one bardzo małym Gm2. CHOP1 i  CHOP2 przekształcają (mo-
napięciem niezrównoważenia (rzędu nV) oraz niezwykle małym dulują impulsowo) początkowe napięcie
dryftem temperaturowym i  czasowym. Szum 1/f wzmacniacza offsetu oraz szum 1/f ze wzmacniacza Gm1
również jest traktowany jako błąd DC i  jest eliminowany. z  określoną częstotliwością kluczowania.
Wzmacniacz transkonduktancji Gm3 odbie-
Wzmacniacze o  zerowym dryfcie (zero- A otwarte (rys. 2). Napięcie offsetu wzmacnia- ra zmodulowane zniekształcenia na wyjściu
drift) mają więc bardzo korzystne właściwości, cza głównego jest utrzymywane na kondensato- obwodu CHOP2. Klucz CHOP3 demodu-
gdyż dryft temperaturowy i  szum 1/f są głów- rze CM2 w czasie, gdy napięcie z kondensatora luje te zniekształcenia do napięcia stałego.
nymi utrapieniami projektantów, ponieważ CM1 dostosowuje się do napięcia offsetu wzmac- Wszystkie obwody kluczujące są przełącza-
nie są łatwe do wyeliminowania przy użyciu niacza zerującego. Sumaryczne napięcie offsetu ne z  częstotliwością 40  kHz. W  ostatniej
prostych metod. Ponadto, wzmacniacze o zero- jest następnie podawane na główny wzmac- fazie wzmacniacz transkonduktancji Gm4
wym dryfcie mają zazwyczaj większe wzmoc- niacz w trakcie przetwarzania sygnału wejścio- usuwa składową stałą na wyjściu wzmac-
nienie w konfiguracji otwartej pętli sprzężenia wego. niacza Gm1, która w przeciwnym przypadku
zwrotnego, większe tłumienie szumów i tętnień Funkcja próbkująco-pamiętająca we powodowałaby tętnienia na wyjściu całego
napięcia zasilania oraz sygnału wspólnego niż wzmacniaczu samozerującym zmienia go wzmacniacza. Filtr z  przełączaną pojemno-
wzmacniacze standardowe. Ich sumaryczny w układ próbkujący, czyniąc podatnym na efek- ścią SCNF (Switched Capacitor Notch Filter)
błąd wyjściowy jest więc mniejszy niż występu- ty aliasingu i przenoszenia się szumów do pa- selektywnie tłumi niepożądane tętnienia
jący przy użyciu standardowych wzmacniaczy sma podstawowego. Przy małych częstotliwo- związane z napięciem offsetu, bez usuwania
precyzyjnych w tej samej konfiguracji. ściach szum zmienia się wolno, więc odejmo- pożądanego sygnału wejściowego z  sygna-
Wzmacniacze o  zerowym dryfcie są prze- wanie dwóch kolejnych próbek napięcia szumu łu wyjściowego. Jest on zsynchronizowany
widziane do stosowania w  urządzeniach, umożliwia jego eliminowanie. Natomiast, przy z częstotliwością pracy obwodu kluczujące-
których spodziewany czas użytkowania jest większych częstotliwościach skutecz-
dłuższy niż 10 lat, a w torach sygnałowych są ność takiej eliminacji maleje, a  błędy
niezbędne duże wzmocnienia (>100) lub praca odejmowania powodują, że składowe
w konfiguracji otwartej pętli, ponadto z sygnała- szerokopasmowe szumów przenoszą się
mi o małej częstotliwości (<100 Hz) i niewiel- do pasma podstawowego. Tym samym
kiej amplitudzie. Do przykładowych aplikacji wzmacniacze samozerujące mają więcej
można zaliczyć precyzyjne wagi, aparaturę me- szumów wewnątrz pasma niż standardo-
dyczną, precyzyjne przyrządy pomiarowe oraz we. W celu zmniejszenia szumów nisko-
przedwzmacniacze czy układy kondycjonujące częstotliwościowych należy zwiększyć
sygnałów z czujników podczerwieni, mostków częstotliwość próbkowania, co jednak
pomiarowych i czujników termoelektrycznych. wprowadza efekt wstrzyknięcia dodatko- Rys. 1. Cykl pracy A wzmacniacza auto-zero: faza
wego ładunku do kondensatora pamięta- zerowania wzmacniacza zerującego
Działanie wzmacniacza jącego. Ścieżka sygnałowa zawiera jedy-
samozerującego się nie główny wzmacniacz, a  więc można
We wzmacniaczach samozerujących się, ta- uzyskać stosunkowo szerokie pasmo
kich jak AD5838, AD8638, AD8551 i AD8571, wzmocnieniu jednostkowym.
następuje korekcja wejściowego napięcia off-
setu zazwyczaj w dwóch cyklach zegarowych. Działanie wzmacniacza
W czasie cyklu zegarowego A klucze oznaczone z przetwarzaniem
literą A są zamknięte, a klucze B są otwarte (rys. Na rys. 3 przedstawiono schemat
1). Napięcie offsetu wzmacniacza zerującego blokowy wzmacniacza prądu stałego
jest utrzymywane na kondensatorze CM1. Nato- z przetwarzaniem ADA4051, który ma
miast w czasie cyklu zegarowego B klucze ozna- lokalną pętlę autokorekcji sprzężenia Rys. 2. Cykl pracy B wzmacniacza auto-zero: faza
czone literą B są zamknięte, a oznaczone literą zwrotnego (ACFB – Autocorrection auto-zero wzmacniacza głównego

82 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Wzmacniacze operacyjne o zerowym dryfcie

niacza głównego a  nie od wzmacniacza ze-

rującego. Częstotliwość samozerowania jest
tą, powyżej której zniekształcenia związane
z przełączaniem zaczną się ujawniać.

Różnice między wzmacniaczami

z przetwarzaniem
a samozerującymi się
We wzmacniaczach samozerujących się
jest stosowane próbkowanie do zmniejsze-
Rys. 3. Schemat obwodów kluczujących w układzie ADA4051 nia offsetu, podczas gdy we wzmacniaczach
z  przerywaniem jest stosowana modulacja
i demodulacja. Próbkowanie sprawia, że szum
przenosi się do pasma podstawowego, a więc
wzmacniacze samozerujące się mają większy
szum w  paśmie roboczym. Aby go wytłumić
podaje się prąd o  większym natężeniu, więc
w  układach jest tracona większa energia.
Wzmacniacze z  przetwarzaniem mają szum
niskoczęstotliwościowy o płaskiej częstotliwo-
ściowej charakterystyce gęstości mocy, jednak
ze zwiększoną mocą w pobliżu częstotliwości
kluczowania i  jej harmonicznych. Może być
więc potrzebne stosowanie filtrów wyjścio-
wych. Dlatego też wzmacniacze te są najod-
powiedniejsze w aplikacjach z sygnałem o ni-
skich częstotliwościach.
Wzmacniacze z  przetwarzaniem do-
brze sprawdzają się w  aplikacjach o  małej
mocy i  pracujących z  małą częstotliwością
(<100 Hz), podczas gdy wzmacniacze samoze-
Rys. 4. Wzmacniacz AD8628 łączący techniki samozerowania i kluczowania w celu rujące są lepsze w aplikacjach szerokopasmo-
poszerzenia pasma wych. Wzmacniacze AD8628, które łączą tech-
nologie samozerowania i  przetwarzania, są
go w celu dokładnego odfiltrowania składo- wejściu nieodwracającym zmniejsza ten efekt. przeznaczone do aplikacji, w  których wyma-
wych zmodulowanych. Ponadto, tętnienia wyjściowe wzmacniacza gany jest niski poziom szumów, brak krótkich
Dokładnie taki efekt został uzyskany w no- o zerowym dryfcie zwiększają się wraz ze zbli- przepięć oraz szerokie pasmo. W tab. 1 zesta-
wej serii wzmacniaczy firmy Analog Devices. żaniem się częstotliwości sygnału wejściowego wiono porównanie technologii wzmacniaczy.
We wzmacniaczach o zerowym dryfcie AD8628 do częstotliwości kluczowania. Reza Moghimi
(rys. 4) zastosowano obie opisywane techniki Sygnały o  częstotliwości większej niż Analog Devices
aby zredukować napięcie w  pobliżu częstotli- częstotliwość samozerowania mogą być
wości kluczowania, jednocześnie utrzymując wzmacniane. Prędkość pracy wzmacniacza Dodatkowe informacje:
szum na niskim poziomie przy mniejszych samozerującego jest zależna od pola wzmoc- Artykuł udostępniony przez Farnell we
współpracy z  Analog Devices
częstotliwościach. Umożliwia to uzyskanie nienia. Zależy ono od parametrów wzmac-
szerszego pasma niż to było możliwe w trady-
cyjnych wzmacniaczach o zerowym dryfcie. Tab. 1. Porównanie technologii wzmacniaczy
Z  przetwarzaniem
Typ Samozerujący się Z  przetwarzaniem
i  samozerowaniem
Problemy występujące przy
Napięcie offsetu Bardzo małe Bardzo małe Bardzo małe
korzystaniu ze wzmacniaczy
Próbkowanie i  pamię-
o zerowym dryfcie Zasada działania
Próbkowanie i  pamię-
Modulacja-demodulacja tanie/modulacja-demo-
Wzmacniacze o  zerowym dryfcie są tanie
dulacja
wzmacniaczami złożonym, w których występu- Podobna charakterysty-
Wyższy poziom szumu Złożony rozkład szumu
je cyfrowy blok dynamicznej korekcji napięcia ka szumowa do szumu
Charakterystyka szu- dla niskich częstotliwo- zwiększony powyżej
offsetu. Efekty wstrzykiwania ładunku, skro- o  charakterystyce
mowa ści wskutek aliasingu częstotliwości kluczo-
płaskiej (białego), brak
śnego przenikania sygnału zegarowego (clock wania
aliasingu
feedthrough), zniekształcenia intermodulacyjne Zapotrzebowanie na
oraz zwiększony czas powrotu ze stanu przecią- Większe Mniejsze Większe
moc
żenia, spowodowane cyfrowym przełączaniem, Szerokie Wąskie Najszersze
Pasmo
mogą nastręczać problemy w źle zaprojektowa-
nych obwodach analogowych. Wielkość skro- Mniejsze niż we
Większe
Tętnienia Najmniejsze wzmacniaczach z  prze-
śnego przenikania sygnału zegarowego zwięk-
twarzaniem
sza się wraz ze zwiększeniem wzmocnienia
Dużo energii wokół
zamkniętej pętli sprzężenia zwrotnego lub ze Niewielka energia Niewielka energia
częstotliwości kluczo-
Rozkład energii wokół częstotliwości wokół częstotliwości
zwiększeniem rezystancji źródła. Dodanie filtru wania
samozerowania samozerowania
na wyjściu lub stosowanie małej rezystancji na

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 83

PODZESPOŁY

Host USB Vinculum II Dodatkowe materiały

na CD i FTP

Firma FTDI, znany producent układów interfejsowych USB,

wprowadziła do swojej oferty układ Vinculum II drugiej generacji.
W  ramach przypomnienia: układy te realizują funkcje hosta
USB, czyli układu, do którego mogą być dołączane urządzenia
z  interfejsem USB slave. W  nowych układach Vinculum II
ulepszono rdzeń CPU, przyśpieszając jego pracę. Zmodyfikowano też Dodatkowe informacje:
architekturę, tak aby mogła obsłużyć większość prędkości transmisji http://www.vinculum.com

USB. Powiększono też wielkość pamięci RAM i  Flash, oddając ich Soyter Sp. z  o.o., 05-082 Stare Babice,
część do dyspozycji programiście, dzięki czemu Vinculum II może Blizne Łaszczyńskiego, ul. Warszawska 3,
tel.: 22-722-06-85 wewn. 116,
wykonywać aplikację użytkownika. fax: 22-722-05-50, www.soyter.pl

Do nowej rodziny Vinculum II nale-
żą układy w  obudowach mających od 32
do 64 wyprowadzeń. Procesor sterujący
działaniem Vinculum II ma 16-bitową ar-
chitekturę, dwa interfejsy USB 2.0, 256 kB
pamięci Flash oraz 16  kB pamięci RAM.
Rys. 1. Schemat blokowy układu Vinculum II
Oprócz tego układ wyposażono w  inter-
fejsy: UART, dwa programowane SPI,
8-bitowy interfejs równoległy oraz  gene-
rator PWM mogący znaleźć zastosowanie
w  układach przetwornic i  sterowania sil-
ników, we wszelkiego rodzajach robotach
i  zabawkach. Co ważne, układ Vinculum
II jest kompatybilny pod względem wypro-
wadzeń ze starszym układem Vinculum I.
Dzięki temu zastąpienie starszego układu
nowszym nie będzie problemem.
Vinculum II
Na rys.  1 pokazano schemat blokowy
dosyć rozbudowanego układu Vinculum
II. Na schemacie można wyróżnić dwa
niezależne porty USB 2.0, blok oscylatora
z  pętlą PLL i  cztery kontrolery DMA. Te
ostatnie umożliwiają transmisję do/z inter-
fejsów UART, bufora FIFO i SPI przy mini-
malnym zaangażowaniu CPU. Dzięki wbu-
dowanemu programatorowi pamięci Flash
układ Vinculum II może być programowa-
ny z  wykorzystaniem interfejsu USB. Do
programowania pamięci nie jest wymagane
podwyższone napięcie zasilania – kontro-
ler może być zasilany napięciem +3,3 V.
Układ Vinculum II jest produkowany
w  obudowie o  32, 48 i  64 wyprowadze-
niach. W  zależności od rodzaju obudowy
jest dostępnych od 12 do 44 linii I/O. Układ
wyposażono w multiplekser portów, dzięki
któremu wyprowadzenia interfejsów nie
są sztywno przywiązane do konkretnych
numerów wyprowadzeń obudowy układu
i jest możliwa pewna, ograniczona konfigu-
racja (dostępne są 4 grupy konfiguracji), co
pokazano na rys. 2.
Interfejs UART może pracować w  try-
bach RS232/422/485 z  prędkością od 300
bit/s do 3 Mbit/s. Dwa dostępne interfejsy
SPI mogą pracować w  trybach 0, 1, 2, 3.
Interfejs SPI może pełnić funkcję master
lub slave. Interfejs równoległy FIFO może
pracować w  trybie asynchronicznym lub
synchronicznym.
Układ ma 16-bitowy timer oraz 8-kana-
łowy generator PWM.
Na rys.  3 widzimy tryby pracy dostęp-
nych dwóch interfejsów USB, które mogą
współpracować nie tylko z komputerem, ale
i z pamięciami Pendrive czy drukarkami.

84 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 2. Możliwości konfiguracji wyprowadzeń
Oprogramowanie Vinculum II
Oprogramowanie układu Vinculum II
podzielono na cztery kategorie: oprogra-
mowanie systemu czasu rzeczywistego
RTOS, sterownika układu, prekompilowa-
nego firmware’u  oraz aplikacji użytkow-
nika utworzonej za pomocą aplikacji Tool
Chain.
Rys. 3. Tryby pracy interfejsów USB
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
System czasu rzeczywistego RTOS jest do-
stępny tylko w  postaci plików wynikowych.
Oprogramowanie sterownika układu dostarcza
klientowi typowe biblioteki do obsługi typowych
klas urządzeń USB oraz klasy CDC i  drukarek.
Aplikacje użytkowników mogą być tworzone za
pomocą oprogramowanie Tool Chain, które skła-
da się z kompilatora, linkera oraz debugera.
Host USB Vinculum II
Prekompilowane oprogramowanie
umożliwia konfigurację układu Vinculum
oraz łatwe użycie jego funkcji. Dostępny
jest tryb pracy V2DAP, który jest znany
z układu Vinculum I. Umożliwia on obsłu-
gę typowych urządzeń , takich jak drukar-
ki, pamięci pendrive itp., z których można
odczytywać informacje za pomocą interfej-
sów UART, równoległego FIFO czy SPI.
Podsumowanie
Dzięki nowej architekturze układ Vin-
culum II jest znacznie szybszy od swojego
poprzednika. Co ważne, użytkownik ma
teraz możliwość tworzenia własnego opro-
gramowania. Jak wszystkie układy firmy
FTDI również układ Vinculum II jest prosty
w  zastosowaniu i  nie wymaga wielu ele-
mentów współpracujących. Dzięki dostęp-
ności systemu RTOS układ może znaleźć
zastosowanie w wielu urządzeniach wyma-
gających nie tylko szybkości działania, ale
i niezawodności. Bez konieczności poświę-
cania dużego nakładu czasu, dzięki hostowi
USB można skorzystać np. z pamięci maso-
wych z interfejsem USB, co dotychczas było
opłacalne tylko dla produktów drogich lub
produkowanych w  dużych ilościach. Ko-
munikacja z  dołączoną pamięcią USB jest
kontrolowana za pomocą łatwych do zasto-
sowania komend.
W  jednym z  kolejnych numerów EP
zostanie zaprezentowany moduł z  nowym
układem Vinculum drugiej generacji.
Marcin Wiązania, EP
marcin.wiazania@ep.com.pl
85
PODZESPOŁY

Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Podotykaj sobie: 2010

Pojemnościowe czujniki NTUEMMEARTU
zbliżeniowe i kontrolery
klawiatur pojemnościowych
Pierwszy przegląd scalonych kontrolerów klawiatur opublikowaliśmy Jak już kilkukrotnie wspominaliśmy na
na łamach EP w  czerwcu 2008 roku. Zapowiadana wtedy łamach EP, producenci urządzeń elektronicz-
„klawiaturowa rewolucja” nabiera rozpędu chociaż jej kierunki, nych opracowali wiele różnych sposobów
„elektronicznego” zastąpienia tradycyjnych
nieco meandrując, tworzą konstruktorom w  roku 2010 nieco inne
włączników. Krótkie charakterystyki alterna-
możliwości niż zapowiadał to rok 2008. Tak czy inaczej czeka nas tywnych rozwiązań przedstawiono w tab. 1.
zmiana przyzwyczajeń, bowiem mikroswitche i  klawiatury trafią Najkrótsze ich podsumowanie – żadne nie
do muzeów choćby z  tego powodu, że włącznik mechaniczny jest jest doskonałe – nie jest dla praktyków za-
droższy niż kilka mm2 struktury półprzewodnikowej. chęcające, ale wieloletnie eksperymenty
prowadzone przez wiele firm doprowadziły
Współczesne podzespoły elektronicz- łącznika kanałów nie ma szansy spotkać od do tego, że cechy użytkowe przełączników
ne zastępują coraz większą liczbę podze- wielu już lat. elektronicznych z  sensorami dotykowymi
społów elektromechanicznych: w  wielu Zastępowanie przełączników mecha- są wystarczające dla wielu otaczających nas
dziedzinach zostały już całkowicie wyeli- nicznych ich elektronicznymi odpowied- aplikacji.
minowane przekaźniki, styczniki, niegdyś nikami pozwala zmniejszyć gabaryty urzą- Producenci podzespołów działają dwu-
bardzo popularne wychyłowe mierniki, dzeń, ich trwałość i niezawodność, zwiększa torowo, dostarczając na rynek:
wskaźniki i  „wyświetlacze” elektromecha- możliwości projektantów obudów, którzy nie – zintegrowane kontrolery pojemnościo-
niczne, w  większości współczesnych urzą- muszą się liczyć z ograniczeniami wynikają- wych klawiatur i  nastawników różnego
dzeń zastąpiono mechaniczne włączniki cymi z wymagań rozwiązań mechanicznych, typu,
ich zelektronizowanymi wersjami. Podobne zmniejsza także ryzyko występowania zakłó- – biblioteki programowe dla produkowa-
rozwiązania zdominowały aplikacje audio ceń elektromagnetycznych oraz pozwala tak- nych przez siebie mikrokontrolerów,
i  wideo, w  których mechanicznego prze- że obniżyć ceny urządzeń. w których w sprytny sposób wykorzysta-

86 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Pojemnościowe czujniki zbliżeniowe i kontrolery klawiatur pojemnościowych

Tab. 1. Zestawienie podstawowych cech systemów detekcji dotyku/zbliżenia, stoso-

wane m.in. w  klawiaturach i  nastawnikach
Cecha/para- Stała die-
Podczerwień Mikrofale RF Rezystancja Pojemność
metr lektryczna
…kilku …kilku …kilku cen- …kilku …kilku …kilku
Zasięg do…
metrów metrów tymetrów milimetrów milimetrów milimetrów
Obudowa Nieprzewo- Nieprzewo- Nieprzewo- Nieprzewo-
Przeźroczysta Przewodząca
urządzenia dząca dząca dząca dząca
Bardzo
Koszt Średni Wysoki Wysoki Niski Niski
wysoki
Odporność
na zakłóce- Bardzo Bardzo Bardzo
Średnia Średnia Dobra
nia środowi- dobra dobra dobra
skowe
Niezawod-
Średnia Dobra Dobra Dobra Średnia Dobra
ność
Niska cena, Niska cena,
Najważniej- Wysoka nie- Wysoka nie- Wysoka
Duży zasięg prostota prostota
sze zalety zawodność zawodność precyzja
wykonania wykonania
Ograniczenia Konieczność
Najważniej- Niska trwa-
konstrukcyjne Wysoka cena Wysoka cena Wysoka cena stosowania
sze wady łość
obudowy prekalibracji
Źródła: Cypress Semiconductor, Freescale, NXP i  Microchip

nas specjalnego znaczenia, bowiem ofero-

Rys. 1. Podstawowe konfiguracje syste-
mów z kontrolerami klawiatur i nastaw-
ników dotykowych (w artykule skupiamy
się na konfiguracjach oznaczonych na
rysunku literą a)
no standardowe linie I/O lub wbudowa-
no wyspecjalizowane kontrolery klawia-
tur pojemnościowych, których użycie
jest równie proste jak popularnych inter-
fejsów typu UART, SPI itp.
Dobierając do aplikacji konkretny typ
sterownika trzeba pamiętać, że sposoby de-
tekcji dotyku stosowane przez producentów
są różne (przynajmniej w  większości przy-
padków), co może objawiać się nieco innymi
cechami użytkowymi. Niestety, producenci
układów dbają o  zachowanie taj-
ników „kuchni” dla siebie, czego
jedną z  (ukrywanych) przyczyn
jest fakt, że w  większości przy-
padków oferują technologie ku-
pione od wyspecjalizowanych
firm badawczych. Z praktycznego
punktu widzenia nie ma to dla
wane obecnie rozwiązania są bliskie tech-
nicznej doskonałości – niektóre technicznie
„dojrzewają” blisko 15 lat!
Zaczniemy od odświeżonego i  uaktu-
alnionego przeglądu jednoukładowych,
wyspecjalizowanych sterowników klawia-
tur pojemnościowych (grupa pokazana na
rys.  1a) z  podziałem na producentów pre-
zentowanych rozwiązań.
EDISEN z NXP
Firma NXP wprowadziła do swojej ofer-
ty – opisany przez nas w  EP1/2010 – układ
scalony PCF8883, który jest jednokanało-
wym kontrolerem „klawiatury”. „Jednokana-
łowym” oznacza, że spełnia on funkcję po-
jedynczego „przycisku” czasowego,
mono- lub bistabilnego, można go
także wykorzystać jako specyficz-
ny czujnik zbliżeniowy. Schemat
aplikacyjny tego układu pokazano
na rys.  2. Przyjazną i  odciążającą
konstruktora i  instalatora cechą
systemu detekcji „dotyku” EDISEN
zastosowanego w układzie PCF8883
jest wbudowany w niego autokalibra-
tor zapobiegający nieprawidłowemu działa-
niu układu pod wpływem zmian wilgotno-
ści, temperatury i  wymiarów lub kształtu
czujnika. O dokładności autokalibracji decy-
duje częstotliwość próbkowania, którą użyt-
kownik może samodzielnie ustalić za pomo-
cą zewnętrznego kondensatora dołączonego
do wejścia CLIN układu. Równie istotną
w  praktyce cechą układu PCF8883 jest nie-
wielki pobór prądu i możliwość zasilania na-
pięciem z szerokiego zakresu od 3 do 9 VDC.

AKS firmy Atmel

Technologia AKS (Adjacent Key Suppres-
sion) powstała na bazie opracowań angiel-
Rys. 2. Schemat aplikacyjny układu PCF8883 skiej firmy Quantum Research Group, która

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 87

PODZESPOŁY
Rys. 3. Schemat aplikacyjny czujnika z ro-
dziny AT42QT101x
po latach intensywnych badań opracowała
i  wprowadziła do sprzedaży kilka rodzin
scalonych kontrolerów klawiatur pojemno-
ściowych:
– QTouch – do obsługi pojedynczych
„przycisków”,
– QMatrix – obsługujących matryce „przy-
cisków”,
– QWheel/QSlide – do obsługi nastawni-
ków obrotowych i suwakowych.
Rys. 4. Schemat aplikacyjny układu QT1040
88
Rys. 5. Schemat aplikacyjny układów QT60326/486
Niektóre z  układów opracowanych przez
Quantum Research Group są nadal produko-
wane, Atmel wprowadził do produkcji także
kilka nowych, udoskonalonych opracowań,
dostosowanych do wymagań współczesnych
aplikacji. Sposób działania układów czujniko-
wych AKS ma zaletę polegającą na ich automa-
tycznej adaptacji do zmieniających się warun-
ków otoczenia (np. wilgotności, zmiany para-
metrów dielektryka wywołane starzeniem lub
zmianami temperatury itp.), co minimalizuje
ryzyko fałszywych „wciśnięć” lub braku reak-
cji sterownika na zbliżenie palca do czujnika.
Na rys. 3 pokazano schemat aplikacyjny
czujnika z rodziny AT42QT101x, obsługują-
cego pojedynczy przycisk. W  zależności od
wymagań, układy z tej serii mogą pracować
jako przełącznik z ograniczeniem maksymal-
nego czasu „naciśnięcia” (AT42QT1010), bez
takiego ograniczenia (AT42QT1011) oraz
przełącznik bistabilny (AT42QT1012).
W  ofercie produkcyjnej firmy Atmel
są także układy obsługujące małe kla-
wiatury (poniżej 10 „przycisków” – m.in.
AT42QT1040, AT42QT1060 oraz układy
starszej generacji QT1080/1081, QT100A
itp.), klawiatury o  większej liczbie „przyci-
sków” (do 48 – QT60486/60326, QT60248,
QT60240, QT60168 itp.) oraz układy ob-
sługujące nastawniki suwakowe i  obrotowe
(AT42QT2160 i QT1106). Niektóre z wymie-
nionych układów wyposażono w dodatkowe
bufory wyjściowe, umożliwiające sterowanie
np. diod LED (rys. 4).
Sterowniki obsługujące większą liczbę
„przycisków” są wyposażone w  interfejsy
SPI (np. QT60168, QT60248), I2C (m.in.
QT60240, QT60160). a  nawet UART (np.
QT60326, QT60486) – przykładowy schemat
aplikacyjny układu QT60326/486 pokazano
na rys. 5.
STouch firmy STMicroelectronics
Firma STMicroelectronics wdraża ro-
dzinę układów interfejsowych, w  których
zastosowano technologię DigiSensor (w  no-
menklaturze STMicroelectronics nazwaną
STouch) opracowaną przez koreańską firmę
ATLab.
Obecnie w  ofercie STMicroelectronics
jest dostępnych sześć układów spełniających
rolę wielowejściowych kontrolerów klawia-
tur bezstykowych zintegrowanych z ekspan-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Pojemnościowe czujniki zbliżeniowe i kontrolery klawiatur pojemnościowych
Zalety detekcji pojemnościowej
Pojemnościowe czujniki dotyku mają ogromną zaletę: czujnik klawiatury („przycisk”) może być
ukryty pod izolatorem (np. płytą czołową obudowy), a klawiatura i tak będzie działać! Do tego
maskownica klawiatury może być jednolita (pozbawiona otworów), co znacznie upraszcza
budowę urządzeń z wymaganym wysokim stopniem ochrony.
Dodatkowe zalety takich klawiatur to m.in.: odporność na ładunki elektrostatyczne i zmiany
temperatur, możliwość zastępowania klawiatur membranowych oraz mikroprzełącznikowych,
bez konieczności dokonywania zmian w pozostałej części aplikacji. Jest to więc rewolucyjne
zwłaszcza, że dzięki stosunkowo dużej rozdzielczości detekcji można na ich bazie tworzyć
nastawniki obsługiwane jak dotykowe potencjometry.

układy w  oczekiwany taktowania PWM wynosi 32 kHz, a użytkow-

Rys. 6. Schemat blokowy układu STM8T141
derami I/O: produkowane od dłuższego czasu
STMPE821 i  STMPE1208S, nowsze układy
STMPE321, STMPE16M31 i  STMPE24M31,
a także dwie „gorące” nowości: układy ozna-
czone symbolami STMPE24M31PX oraz
STMPE16M31PX. Dwa ostatnie z  wymie-
nionych układów (z sufiksem PX w nazwie)
– poza standardowymi funkcjami obsługi
nastawników pojemnościowych oraz sterow-
ników LED – wyposażono także w  czujniki
zbliżeniowe. Układy STMPE12xx wyposa-
żono w  12 linii GPIO z  możliwością wyko-
rzystania ich jako wejść dotykowych, ukła-
dy STMPExxM31 w 16/24 takie linie, układ
STMPE821 ma 8 linii, a  STMPE321 – trzy.
Ważną aplikacyjnie cechą układów STMPE-
xxM31 jest wyposażenie ich w  przelicznik
ratiometryczny, dzięki któremu ustalenie
położenia nastawników analogowych (suwa-
kowego lub obrotowego) nie wymaga wyko-
nywania skomplikowanych obliczeń.
Wszystkie układy wyposażono w  inter-
fejsy komunikacyjne I2C, za pomocą których
mikrokontroler-host może skonfigurować
sposób, poprzez ten in- nik może zdefiniować czas płynnego narasta-
terfejs ma także dostęp nia/opadania wartości współczynnika PWM,
do linii I/O  ekspande- za co odpowiada kontroler wbudowany
rów wbudowanych w  te w układy.
układy. Układy STM- Prezentowane kontrolery wyposażono
PE821 oraz STMPE1218 zaawansowane systemy kalibracji i  kom-
wyposażono w  progra- pensacji zmian parametrów otoczenia, które
mowane, 4-kanałowe ge- umożliwiają m.in. indywidualną konfigura-
neratory PWM, których cję poszczególnych kanałów czujnikowych,
sygnały są dostępne na co ułatwia dostosowanie ich czułości do wy-
liniach GPIO0…3. Sy- magań aplikacji. Są to cztery konfigurowalne
gnały wyjściowe tych mechanizmy:
generatorów można pro- – AFS – Advanced Data Filtering,
gramować w  szerokim – ETC – Environment Tracking Calibration,
zakresie: oprócz oczy- – TVR – Touch Variance,
wistej wartości współczynnika wypełnienia – EVR – Environmental Variance.
użytkownik może ustalić także częstotliwość Układy STMPE1208S mają linie czujni-
generowanego sygnału, czas narastania ków dotykowych oddzielone od linii GPIO,
i  opadania wartości współczynnika PWM wyposażono je także w  programowane ge-
oraz czasy włączania i  wyłączania sterowa- neratory sygnałów akustycznych, służących
nych obciążeń. Znacznie bardziej rozbudo- do zasilania przetworników piezoceramicz-
wane funkcjonalnie PWM-y zastosowano nych. Generatory te można wykorzystać
w najnowszych układach STMPExxM31xx – np. do akustycznego potwierdzania lub
8 niezależnie programowanych kontrolerów sygnalizacji naciśnięcia przycisku. Układy
PWM umożliwia sterowanie do 16 obciążeń, STMPE321 i  STMPE821 wyposażono w  li-
z  rozdzielczością 16 kroków. Częstotliwość nie współdzielone, podobnie jak w przypad-
Z PCF8883 nie tak łatwo
Ponieważ informacje jakie otrzymaliśmy na temat układu PCF8883 od firmy NXP w grudniu
2009 miały status Preliminary, przed przygotowaniem tego artykułu przejrzeliśmy stronę
internetową producenta, gdzie okazało się, że PCF8883 został zakwalifikowany do grona LCD
Graphics Drivers (na rysunku poniżej). Może to nieco utrudnić odnalezienie jego dokumentacji ;-)

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 89

PODZESPOŁY

Rys. 7. Podstawowy schemat aplikacyjny układu STM8T141

przełożenia palca itp. Układ STM8T141 to
funkcjonalny odpowiednik układu PCF8883,
przy czym detekcja zbliżenia palca od-
bywa się programowo z  wykorzystaniem
algorytmu ProxSense (zawarty w  bibliote-
kach programowych dla mikrokontrolerów
STM8/STM32, napiszemy o  nich więcej za
miesiąc). Podstawowy schemat aplikacyjny
układu STM8T141 pokazano na rys. 7.
Rys. 8. Podstawowy schemat aplikacyjny
układów MPR031/032
– kontrolery o wysokiej odporności na za-
kłócenia (rodzina eKT41xx/43xx), przy-
stosowane do obsługi od 6 do 24 pól
czujnikowych oraz od 6 do 11 LED. Kon-
trolery eKT4103 oraz eKT4304 mogą jed-
nocześnie z klawiaturą obsługiwać także
16-pozycyjne slidery.

ku układów STMPExxM31, które w  wersji Capacitive Touch firmy Freescale Podsumowanie

STMPE24 wyposażono w  grupę wejść po-
jemnościowych bez możliwości pracy jako
GPIO.
Wszystkie „duże” układy (STM-
PE12/16/24) wyposażono w  wejścia adreso-
we, za pomocą których można modyfikować
ich adresy bazowe na magistrali I2C, co po-
zwala na wygodne tworzenie klawiatur/na-
stawników o dużej liczbie pól czujnikowych.
Nowością w  ofercie STMicroelectronics
jest także układ STM8T141 (schemat bloko-
wy pokazano na rys. 6), który jest fabrycznie
zaprogramowanym mikrokontrolerem z  ro-
dziny STM8 (dostępny w  obudowach SO/
UFDFPN8). Wyposażono go w  pamięć OTP
(programowaną z zewnątrz przez użytkowni-
ka), która służy do konfiguracji parametrów
działania układu, m.in.: częstotliwości prób-
kowania, trybu oszczędzania energii, konfi-
guracji detektora zbliżeniowego/detektora
Od kilku lat w  ofercie firmy Freescale Układy przedstawione w  artykule należą
znajdują się samodzielne kontrolery klawia- do grupy sprzętowych kontrolerów klawiatur
tur z serii MPR08x. Z otoczeniem współpra- pojemnościowych. Podczas pisania artykułu
cują one dzięki wbudowanemu interfejsowi (początek kwietnia 2010) prezentowane ukła-
I2C i mogą obsługiwać: dy znajdowały się w ofertach produkcyjnych,
– nastawniki obrotowe: MPR083 (8 pozycji), ale ze względu na szybkie zmiany może się
– klawiatury: MPR084 (do 20 „przycisków”). okazać, że w  międzyczasie niektóre z  nich
Nowościami w  ofercie produkcyjnej fir- zostały wycofane z  produkcji lub zastąpione
my Freescale są: nowocześniejszymi zamiennikami – należy to
– układy MPR031/032, przystosowane do brać pod uwagę podczas dobierania podzespo-
obsługi trzech lub dwóch pól „przyci- łów do aplikacji.
skowych” (rys. 8), komunikujących się Za miesiąc przedstawimy przegląd podob-
z otoczeniem także za pomocą magistrali nych rozwiązań realizowanych programowo,
I2C. Jak widać, schemat aplikacyjny tych w wielu przypadkach na tanich i popularnych
układów jest niezwykle prosty. mikrokontrolerach z  wykorzystaniem dostęp-
– układ MPR121, który wyposażono nych bezpłatnie bibliotek programowych.
w  udoskonalony w  stosunku do star- Piotr Zbysinski, EP
szych opracowań detektor zbliżenia piotr.zbysinski@ep.com.pl
palca oraz możliwość sterowania LED
(rys. 9). Dzięki wyposażeniu tego układu
w  zewnętrzną linię adresową, użytkow-
nik może połączyć w  jednym systemie
do 4 (pomimo tego, że linia adresowa jest
tylko jedna!) układów MPR121.
CapTouchPad firmy ELAN
Elan Microelectronics jest firmą stosun-
kowo mało znaną na rynku popularnym, ale
dobrze zorientowaną w  rynkowych
trendach, dlatego w jej ofercie produk-
cyjnej znajdują się dwie grupy kon-
trolerów klawiatur pojemnościowych,
wykonanych na bazie 8-bitowych mi-
krokontrolerów RISC z  fabrycznie za-
programowaną pamięcią programu:
– kontrolery o  wysokiej czułości
(rodzina eKT21xx/22xx), przy-
stosowane do obsługi od 2 do 18
pól czujnikowych oraz od 3 do 9
diod LED, a  także jeden kontroler
(eKT2103) przystosowany do ob-
sługi 256-pozycyjnego slidera lub Rys. 9. Podstawowy schemat aplikacyjny układu
dwóch sliderów 64-pozycyjnych. MPR121

90 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 PODZESPOŁY
Nowe przetwornice impulsowe LMZ

Nowe przetwornice
impulsowe LMZ od
National Semiconductor
Przy opracowywaniu współczesnych, cyfrowych systemów Struktura nazewnictwa modułów serii
LMZ wygląda następująco: LMZABBCC,
elektronicznych z  użyciem złożonych mikroprocesorów i  FPGA gdzie:
inżynierowie często odkładają kwestię zasilania na ostatnią chwilę. – Z oznacza przynależność do serii modułów
zasilających,
Swoją uwagę koncentrują głównie na napisaniu i  udoskonaleniu
– A oznacza serię (obecnie dostępna jest
oprogramowania, budowie interfejsu użytkownika i  opracowaniu pierwsza seria),
innych elementów projektu. W  końcowym stadium pracy może – BB oznacza maksymalne napięcie
wejściowe zasilacza (05 odpowiada 5 V,
okazać się, że takie podejście do sposobu budowy urządzenia 20 – 20 V, 42 – 42V),
zemści się na twórcy. – CC określa maksymalny prąd wyjściowy
(03 odpowiada 3 A, 04 – 4 A).
Zapewnienie dobrej jakości zasilania nie Moduł pracuje stabilnie w  całym zakresie Dla przykładu, zasilacz o nazwie LMZ12003
jest łatwe i  inżynierowie napotykają wiele wejściowych i  wyjściowych warunków pracy. charakteryzuje się maksymalnym napięciem
wejściowym 20 V i maksymalnym prądem
przeszkód. Wśród nich można wymienić: Warto zwrócić uwagę, że dobór wszystkich ele- wyjściowym do 3 A.
– redukcję zaburzeń elektromagnetycznych mentów pasywnych towarzyszących aplikacji
pochodzących od źródeł impulsowych, LMZ jest wykonywany z  użyciem narzędzia
– zmniejszenie zużycia energii, Webench dostępnego na stronie internetowej W większości przypadków odprowadzanie
– optymalizację zajętości miejsca na płytce producenta. ciepła poprzez płytę od spodu obudowy jest
w  połączeniu z  problemami powodowa- Zasilacze są dostępne w  obudowach zbli- wystarczające do prawidłowej pracy stabiliza-
nymi przez ciepło. żonych wyglądem do TO263-7 (rys.  4). Opra- tora i nie jest wymagany dodatkowy, wymuszo-
Dla uproszczenia konstrukcji zasilaczy cowano je specjalnie dla serii LMZ. Mają one ny obieg powietrza. Na rys. 5 pokazano obraz
producenci stabilizatorów napięcia udosko- wiele niezaprzeczalnych zalet. Wśród nich termiczny LMZ10504 i  podobnego układu od
nalają serie regulatorów impulsowych i linio- można wymienić: łatwą budowę prototypu, innego producenta pracujących w  następują-
wych, a  także oferują układy zintegrowane łatwe odprowadzanie ciepła dzięki metalowej cych warunkach: napięcie wejściowe 5  V; na-
we wspólnej obudowie z elementami pasyw- płytce na spodzie obudowy, wewnętrzny ekran pięcie wyjściowe 1,8  V, prąd obciążenia 4  A.
nymi. W styczniu 2010 r. firma National Se- tłumiący zaburzenia pochodzące od regulatora LMZ10504 nagrzewa się do temperatury 42ºC
miconductor wprowadziła do sprzedaży trzy impulsowego. (mierzonej na obudowie), która jest niższa o 4ºC
moduły z serii LMZ.

Parametry
Moduły zasilające z  serii LMZ składają
się z  regulatora napięcia i  elementu induk-
cyjnego zamkniętych w pojedynczej obudo-
wie (rys.  1). Konstrukcja przetwornicy ba-
zuje na sprawdzonych w  wielu aplikacjach
układach Simple Switcher. Aktualnie ofero-
wane są:
– LZM10504 (o  napięciu wejściowym do
5,5 V i prądzie obciążenia do 4 A), Rys. 1. Wewnętrzna budowa przetwornicy LMZ
– LZM12003 (do 20 V /do 3 A), Tab. 1. Nowa linia modułów zasilających LMZ
– LZM14203 (do 42 V /do 3 A). Zakres Zakres Maksymal- Maksymal-
Szczegółową charakterystykę modułów napięcia napięcia ny prąd na spraw-
Nazwa Dodatkowe funkcje
zasilających podano w tab. 1. wejściowego wyjściowego wyjściowy ność
[V] [V] [A] [%]
Moduł w obudowie układu Programowanie kolejności
LMZ10504 2,95...5,5 0,8...5 4 96%
włączania, Soft – start
scalonego
Soft-start, precyzyjne włą-
Zastosowanie przetwornicy LMZ ułatwia
LMZ12003 4,5...20 0,8...6 3 92% czanie, możliwość połączenia
konstrukcję zasilacza i upraszcza projekt płytki, z  LMZ14203
a to dzięki elementowi indukcyjnemu zintegro- Soft-start, precyzyjne włą-
wanemu wewnątrz obudowy. Typowe schema- LMZ14203 6...42 0,8...6 3 92% czenie, możliwość połączenia
ty podłączenia pokazano na rys. 3. z  LMZ12003

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 91

PODZESPOŁY

Rys. 2. Pozycja nowych modułów zasilających w odniesieniu do Rys. 3. Typowe schematy podłączenia: a)LMZ10504, b)
porównywalnych produktów National Semiconductor LMZ12003 i LMZ14203

Tab. 2. Porównanie rozwiązań wybranych modułów zasilających (nominalne napię-

cie wejściowe 5 V, napięcie wyjściowe 1,8 V, prąd do 4 A)
LMZ105004
Łatwość montażu
Montaż
dzięki obudowie
JA 20°/W
Zgodność z  normą
tak
EN 55022
Sprawność przy 25°C 90%
Wymiary obudowy 10×13×4,6 mm
1 kondensator na
Niezbędne elementy wejściu, 1 konden-
pasywne sator na wyjściu, 2
rezystory
od konkurencji. Ciepło odprowadzane jest też
bardziej równomiernie, niż u konkurencji.
Przy opracowywaniu obudowy dla no-
wych przetwornic szczególną uwagę zwróco-
no na obniżenie poziomu promieniowanych
zaburzeń elektromagnetycznych poprzez
ekranowanie wewnętrznych elementów im-
pulsowych. Dzięki temu moduły spełniają ry-
gorystyczne normy EMC. Na rys. 6 pokazano
wyniki badań potwierdzające zgodność z wy-
maganiami EN55022. Testy były przeprowa-
dzone w Centrum Certyfikacji TÜV Rheinland
w Santa Clara.
Niezależnie od prostoty implementacji zasi-
lacza, w celu zminimalizowania zaburzeń elek-
tromagnetycznych niezbędne jest zwrócenie
uwagi na rozmieszczenie elementów na płytce
PCB. Podstawowe zasady opisano w dokumen-
tacji modułów. Zalecenia montażowe sprowa-
dzają się do zastosowania następujących reguł
projektowania:
– minimalizacji wartości prądów impulso-
wych w obwodzie,
– uziemienia masy zasilacza (jeśli to możli-
we),
– stosowania jak najszerszych ścieżek dla na-
pięcia wejściowego i wyjściowego,
LTM4604 PTH05050W
Łatwość montażu dzięki
obudowie zgodnej ze stan-
Montaż utrudniony
dardami POLA – zamienny
(obudowa LGA)
z  modułami innych produ-
centów
Nie jest scharakteryzowane,
25°/W możliwe, że jest niezbędny
obieg powietrza
Nie (są alternatywne
warianty o  niskiej Nie gwarantuje
Rys. 4. Wygląd zewnętrzny i wymiary
emisji zakłóceń)
85% 90% obudowy przetwornic LMZ
15×9×2,3 mm 22×19×10 mm
Obudowa modułu odpowiada standardo-
1 kondensator na 1 kondensator na wejściu, wi POLA i  ma 6 wyprowadzeń. Zasilacz
wejściu, 1 rezystor 1 rezystor PTH05050W w  wybranych warunkach cha-
rakteryzuje się wysoką sprawnością (90%),
co może być wykorzystane przy kaskadowej
– ułatwienia obiegu powietrza chłodzącego. współpracy kilku modułów. Budowa układu
Dla każdego z modułów opracowano płytkę zasilania w oparciu o taki moduł jest prosta,
demonstracyjna, która może być wykorzystana
jako projekt referencyjny. a)
Porównanie z konkurencją
Stabilizatory z  wbudowaną indukcyjno-
ścią są oferowane również przez innych pro-
ducentów jako moduły zasilające wykonane
w standardzie POLA (np. seria PTH oferowa-
na przez Texas Instruments), a także jako jed-
noukładowe, miniaturowe moduły zasilające
o dużej skali integracji (np. Linear Technolo-
gy). Na czym polega różnica i jakie są zalety
zastosowania modułów LMZ? b)
W celu odpowiedzi na tak postawione
pytanie porównano podobne moduły pocho-
dzące od różnych producentów, pracujące
w  następujących warunkach: napięcie wej-
ściowe 5 V, wyjściowe 1,8 V, prąd obciążenia
4 A. W teście porównano: PTH050W (Texas
Instruments), LTM4604 (Linear Technology)
i LMZ10504 (National Semiconductor).
Zasilacz z modułem Texasa jest najmniej-
szy. Jego wymiary (nie biorąc pod uwagę ele- Rys. 5. Porównanie właściwości termicz-
mentów pasywnych: 2 kondensatorów i  re- nych LMZ (a) i rozwiązania konkurencyj-
zystora) wynoszą zaledwie 22×19×10  mm. nego (b)

92 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Nowe przetwornice impulsowe LMZ

niemniej jako wadę należy podać, a)

że moduł nie nadaje się do auto-
matycznego montażu SMT. W do-
kumentacji PTH05050W nie po-
dano też informacji nt. zgodności
ze standardami kompatybilności
elektromagnetycznej, co może wy-
musić konieczność zastosowania
ekranu.
Moduł LTM4604 jest ofero-
wany w obudowie LGA, która jest
trudniejsza w  montażu, a  przy
produkcji seryjnej wymaga do-
kładnej kontroli połączeń. Wymia-
ry modułu (nie biorąc pod uwagę
elementów pasywnych: 3 kon-
densatorów i  rezystora), wynoszą
15×19×23  mm. W  dokumentacji
producent nie wspomina o  zgod-
ności z  normami EMC, jednak b)
w  serii modułów zasilających Li-
near Technology są moduły o  ni-
skim poziomie generowanych za-
burzeń. Sprawność modułu w wy-
branych warunkach wynosi 85%.
Porównanie parametrów tech-
nicznych przedstawiono w tab. 2.

Podsumowanie
Nowe moduły zasilające Na-
tional Semiconductor odpowiada-
ją potrzebom rynku w  zakresach
miniaturyzacji, łatwości montażu
(także ręcznego), niskiej emisji
zaburzeń (zgodnie z  normą EN-
55022), wysokiej sprawności
i  dobrego odprowadzania ciepła,
niewymagającego wymuszonego
obiegu powietrza. Nowe moduły
zasilające LMZ10504, LMZ12003,
LMZ14023 mają szereg unikal- c)
nych cech, które niewątpliwie za-
interesują inżynierów budujących
układy zgodne z  normami EMC,
zajmujące niewielką przestrzeń,
pracujące bez wymuszonego obie-
gu powietrza chłodzącego.
Ekranowanie części impul-
sowej i  wbudowanego elementu
indukcyjnego, wygodna obudowa
(zbliżona do TO263-7), niewielkie
wymiary, prosta płytka drukowa-
na służąca do zamontowania prze-
twornicy – to niektóre zalety wy-
korzystania modułów serii LMZ.
Dzięki swoim wyjątko-
wym walorom użytkowym mo-
duły LMZ10504, LMZ12003,
LMZ14023 są uniwersalne i mogąRys. 6. Wyniki testów zasilaczy na kompatybilność
EMC; gruba linia pozioma odpowiada ograniczeniom
być zastosowane do zasilania apa-
wg EN 55022, a) LMZ10504, test płyty demonstra-
ratury medycznej, urządzeń tele-
komunikacyjnych i pomiarowych.cyjnej, b) LMZ12003, UWE=12 V, UWY=3,3 V, IOBC=3 A;
Dmitri Wasilenko uniwersalny schemat podłączenia, c) LMZ12003,
dvasilenko@ UWE=42 V, UWY=3,3 V, IOBC=3 A, uniwersalny schemat
arroweurope.com podłączenia

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 93

SPRZĘT

Debugger-programator
dla STM32 i STM8
ST-Link: nowe Dodatkowe materiały
na CD i FTP

oprogramowanie,
nowe możliwości
Krajowa wersja programatora-debuggera ST-Link, znana pod nazwą
ZL30PRG, zdominowała krajowy rynek narzędzi uruchomieniowych
dla mikrokontrolerów STM32. Do niedawna atutem tego interfejsu –
poza dużymi możliwościami funkcjonalnymi – były przede wszystkim
przystępna cena i  możliwość pracy w  środowiskach mVision firmy
Keil (ARM) oraz Workbench (IAR). Od kilku tygodni liczba atutów
znacznie wzrosła: dostępne są bowiem kolejne programy potrafiące
obsłużyć ST-Linka, jest on także jedynym programatorem-debuggerem
obsługiwanym przez bezpłatną wersję pakietu TrueStudio firmy Atollic.

Opracowany przez firmę STMicroelec- Nowe linie mikrokontrolerów STM32

tronics interfejs ST-Link jest sprzętowym de-
buggerem zintegrowanym z programatorem,
przystosowanym do współpracy z mikrokon-
trolerami z  rodzin STM32 (obsługuje je po-
przez JTAG lub SWD) oraz STM8 (obsługuje
je poprzez interfejs SWIM) – rys. 1. Polska
wersja ST-Linka pojawiła się w  sprzedaży
na jesieni ubiegłego roku, stając się pod-
stawowym narzędziem stosowanym przez
uczestników dwóch edycji warsztatów tech-
nicznych STM32TechDays, które odbyły się
w  drugiej połowie 2009 roku oraz w  pierw-
szym kwartale 2010.
Firmware interfejsu ST-Link (ZL30PRG)
jest nieustannie rozwijane, dzięki czemu są
usuwane błędy wykrywane podczas uży-
wania interfejsu, zwiększana jest także jego
funkcjonalność. Wymiana firmware’u  nie
wymaga od użytkownika specjalnych za-
biegów, do tego celu jest bowiem wykorzy-
stywana procedura DFU (Device Firmware
Upgrade) w całości realizowana przez opro-
gramowanie udostępnione przez producen-
ta. Informacje o  nowych wersjach firmware
są publikowane na stronie www.stm32.eu.
ST-Link jako sprzętowy debugger
Docenianą przez konstruktorów cechą
interfejsu ST-Link jest możliwość jego pracy
w  trybie debugowania pracy mikrokontro-
lerów STM32 i  STM8. Dzięki zastosowaniu
ST-Linka użytkownik może „podglądać” sta-
ny rejestrów CPU, wartości zapisane w  po-
Firma STMicroelectronics
wprowadziła do produkcji nową
podrodzinę mikrokontrolerów
STM32, w skład której wchodzi 10
typów mikrokontrolerów w ramach
nowej linii Value, oznaczonych
symbolami STM32F100xx.
Wyposażono je w rdzeń Cortex-M3
taktowany sygnałem zegarowym
o maksymalnej częstotliwości
wynoszącej 24 MHz, pamięć Flash
o pojemności 16/32/64/128 kB
oraz SRAM o pojemności 4 lub 8 kB, w zależności od typu.
Mikrokontrolery STM32F100 są standardowo wyposażone w 2 lub 3 USART-y, 1 lub 2 kanały
SPI, 1 lub kanały I2C, 2 kanały C/A z wyjściami napięciowymi, przetwornik A/C z multiplekserem
analogowym oraz – po raz pierwszy w mikrokontrolerach – interfejs CEC (Consumer Electronic
Control), stosowany w sprzęcie audio-wideo jako uzupełnienie interfejsu HDMI.
Nowe mikrokontrolery są przeznaczone do aplikacji, które dotychczas okupowane były przez
mikrokontrolery 8-bitowe. Producent oferuje je w obudowach LQFP48/64/100 oraz BGA64.
Rodzinę mikrokontrolerów STM32F powiększono także
„w górę”, wprowadzając do produkcji dwie nowe
podrodziny:
– XL-Density Access (STM32F101xG i STM32F101xF) i 
– XL-Density Performance (STM32F103xG i STM32F103xF),
charakteryzujące się wbudowaną pamięcią Flash
o pojemności do 1 MB i pamięcią SRAM o pojemności
zwiększonej do 80 kB (XL-Density Access) lub 96 kB (XL-
Density Performance).
Standardowym wyposażeniem podrodzin XL-Density Access i XL-Density Performance jest także
(odpowiednio): 15/17 uniwersalnych timerów i 10/13 interfejsów komunikacyjnych. Nowe
mikrokontrolery wyposażono także w jednostkę MPU (Memory Protection Unit) odpowiedzialną
za ochronę danych przechowywanych w pamięci SRAM przed uszkodzeniem wywołanym
nieprawidłowym działaniem programów, co ma szczególne znaczenie w aplikacjach bazujących
na systemach operacyjnych. Podobnie jak „klasyczne” wersje mikrokontrolerów F101 i F103,
także mikrokontrolery XL różnią się maksymalnymi częstotliwościami taktowania rdzeni,
które wynoszą 36 lub 72 MHz. Mikrokontrolery STM32F XL są kompatybilne pod względem
rozmieszczenia wyprowadzeń ze starszymi podrodzinami i są oferowane w obudowach o liczbie
wyprowadzeń 64, 100 lub 144.

94 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 1. Interfejs ST-Link można wykorzystać do debugowania i programowania pamięci mikrokontrolerów STM32 i STM8 za pomocą
różnych programów narzędziowych
Rys. 2. Okno wyboru interfejsu progra-
mującego, typu interfejsu do komunikacji
z mikrokontrolerem i typu mikrokontro-
lera w STVD
szczególnych komórkach pamięci, może tak-
że ustawiać pułapki i  miejsca oraz warunki
zatrzymania pracy programu, sterować prze-
biegiem pracy krokowej itp.
Korzystanie z wymienionych możliwości
interfejsu wymaga zastosowania oprogramo-
wania sterującego jego pracą i  umożliwiają-
cego wygodny podgląd działania CPU. Inter-
fejs ST-Link jest standardowym narzędziem
w  zintegrowanych środowiskach programi-
stycznych dla mikrokontrolerów STM32:
mVision (Keil/ARM) oraz Workbench (IAR).
Konstruktorzy stosujący mikrokontrolery
STM8 mogą korzystać z  ST-Linka jako de-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
ST-Link: nowe oprogramowanie, nowe możliwości
buggera w środowisku STVP firmy STMicro-
electronics.
Od kilku miesięcy coraz większą po-
pularność wśród programistów piszących
aplikacje dla mikrokontrolerów z  rodziny
STM32 zdobywa bezpłatna wersja pakietu
TrueStudio (wersja Lite dla STM32) firmy
Atollic, w  której ST-Link (ZL30PRG) jest je-
dynym obsługiwanym sprzętowym debug-
gerem.
Każdy z  wymienionych pakietów –
poza debugowaniem – umożliwia także
programowanie pamięci Flash mikrokon-
trolerów. Korzystanie z tej funkcji wymaga
zazwyczaj zakładania kompletnego projek-
tu (jest to szczególnie dokuczliwe w  mVi-
sion), co w  wielu przypadkach skutecznie
zniechęca, czasami wręcz uniemożliwia
szybkie zaprogramowanie pamięci mikro-
kontrolera. Poważnym problemem było
także programowanie mikrokontrolerów
w  działających urządzeniach (wymiana
firmware), konieczne bowiem było uży-
wanie w  warunkach polowych kompu-
tera z  zainstalowanym kompletnym śro-
dowiskiem programistycznym. Problemy
te zostały dostrzeżone i  od kilku tygodni
użytkownicy mikrokontrolerów z  rodziny
STM32 mogą korzystać z kilku programów
przeznaczonych przede wszystkim do pro-
gramowania ich pamięci Flash.
ST-Link jako programator
Niewygody związane z  programowa-
niem pamięci mikrokontrolerów STM32 za
pomocą interfejsu ST-Link i  kompletnych
środowisk programistycznych rozwiązują
trzy programy, które przedstawiamy w arty-
kule.
Problemy z TrueStudio
Programiści korzystający z pakietu
TrueStudio Lite dla STM32 (aktualną wersję
publikujemy na CD) mogą spotkać się
z nieprawidłową współpracą gdbservera,
który odpowiada za obsługę debuggera ST-
Link. Z tego powodu zalecane jest dołączanie
interfejsu w sekwencji: instalacja ST-Lnik
w uruchamianym urządzeniu, zasilenie
mikrokontrolera, dołączenie ST-Linka do USB
w PC, uruchomienie gdbservera, inicjalizacja
sesji debugowania w TrueStudio.
Firma Atollic obiecuje usunąć ten błąd
w kolejnej wersji oprogramowania.
95
SPRZĘT
Rys. 3. Okno zmodyfikowanego STVP umożliwiające dostęp do bajtów opcji i bitów
konfiguracyjnych
Rys. 4. Okno zmodyfikowanego STVP
umożliwiające zabezpieczenie pamięci
Flash przed modyfikacjami i nieuprawnio-
nym odczytem
Pierwszy z  nich to zmodyfikowany STVP STVP jest przeznaczony specjalnie dla mikro-
(ST Visual Programmer), opracowany przez
firmę STMicroelectronics, wchodzący w skład za pomocą którego można nie tylko wykonywać
dostępnego bezpłatnie środowiska programi- operacje na pamięci Flash mikrokontrolerów
Rys. 5. Okno programatora w ST-Link Utility
96
stycznego STVD (ST Visual Develop). Oprogra-
mowanie to począwszy od wersji 3.1.4 może
być „doposażone” w patch o nazwie ST toolset
pack 20 ST toolset pack 20 patch 1 (publikuje-
my go na płycie CD), dzięki któremu program
ten można wykorzystać – poza standardowymi
możliwościami związanymi z mikrokontrolera-
mi STM8 - także do programowania mikrokon-
trolerów STM32 (rys. 2). Zmodyfikowany STVP
zapewnia także dostęp do bajtów opcji i bitów
konfiguracyjnych mikrokontrolerów (rys.  3),
umożliwia także zabezpieczenie pamięci Flash
przed modyfikacjami i nieuprawnionym odczy-
tem (rys. 4).
Program STVP obsługuje pliki w formacie
*.hex, dostęp do pamięci mikrokontrolera odby-
wa się za pomocą jednego z dwóch interfejsów,
obsługiwanych przez ZL30PRG – SWD i JTAG.
„Gorącą” alternatywą dla zmodyfikowanego
kontrolerów STM32 program ST-Link Utility,
STM32 (wyłącznie za
pośrednictwem inter-
fejsu ZL30PRG i  po-
chodnych – rys.  5),
ale także podglądać
zawartość jej oraz re-
jestrów CPU oraz ste-
rować pracą krokową
jednostki centralnej
(rys. 6). W obecnie do-
stępnej wersji trudno
to narzędzie trakto-
wać jako pełnowarto-
ściowy debugger, ale
zapowiedzi ze strony
producenta dalszego
rozwoju tego oprogra-
Rys. 6. Okno debuggera w ST-Link Utility
mowania są obiecujące. Program ST-Link Utili-
ty obsługuje w obecnie dostępnej wersji wyłącz-
nie pliki *.bin.
Rozrywkową alternatywą dla przedstawio-
nych programów jest prezentowany już w  EP
program o nazwie STM32PRoGrammer, charak-
teryzujący się efektownym oknem w  kształcie
motyla (rys. 7). Program ten przygotował i udo-
stępnił producent polskiej wersji interfejsu ST-
Link – ZL30PRG. STM32PRoGrammer obsługu-
je pliki *.hex, nie został wyposażony w edytory
bajtów opcji i konfigurujących.
Podsumowanie
Konstruktorzy i programiści z oczywistych
powodów chętnie wybierają do swoich aplika-
cji mikrokontrolery, dla których są łatwo do-
stępne tanie narzędzia uruchomieniowe, cze-
go dowodem jest ogromna, aczkolwiek powoli
gasnąca, popularność mikrokontrolerów z  ro-
dziny AVR. Podobną drogą – opracowując tani
debugger-programator – poszła firma STMi-
croelectronics, dzięki czemu konstruktorzy
mogą korzystać z pełni możliwości środowisk
programistycznych i sprzętu wspierającego de-
bugowanie, wbudowanego w mikrokontrolery
z rdzeniem Cortex-M3. Na razie tylko fani ro-
dzin STM32 i STM8 mają tak poważne wspar-
cie ze strony producenta. Awangardowe po-
mysły polegające na wykorzystaniu narzędzi
programistycznych dostępnych w sieci (jak np.
mbed dla mikrokontrolerów NXP) zbyt mocno
– jak sądzę – wiążą konstruktorów z dostępem
do sieci i nie gwarantują bezpieczeństwa reali-
zowanych projektów. Interfejs ST-Link przybli-
ża świat 32-bitowych aplikacji także począt-
kującym konstruktorom i to bez konieczności
inwestowania znacznych środków.
Ciekawe, czy któryś z pozostałych produ-
centów mikrokontrolerów z  rdzeniem Cortex
-M3 pójdzie tą samą drogą.
Andrzej Gawryluk
Rys. 7. Okno programu STM32PRoGram-
mer
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Nowoczesne zasilacze sieciowe dla LED dużej mocyy
SPRZĘT

Nowoczesne zasilacze
sieciowe dla LED dużej
mocy Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Pomimo coraz szerszej bazy podzespołowej dostępnej na rynku,

zasilanie LED dużej mocy bezpośrednio z  sieci energetycznej
jest nadal poważnym wyzwaniem dla konstruktorów.
Interesujące rozwiązanie zasilacza sieciowego LED
o  mocy wyjściowej wynoszącej 80  W opracowali
inżynierowie z  firmy STMicroelectronics.
Przedstawiamy je w  artykule.

Zasilanie diod LED dużej mocy wiąże

się z  kilkoma drobnymi problemami, któ-
re w  przypadku wykorzystania jako źródła
energii sieci 230 VAC tworzą poważne prze-
szkody konstrukcyjne, zwłaszcza jeżeli pro-
jektowany zasilacz ma odpowiadać wymaga-
niom stawianym przez współczesne przepi-
sy i trendy „ekologiczne”.
Typowe diody LED dużej mocy wymaga-
ją zasilania prądem o  stabilizowanej warto-
ści, która typowo wynosi 350  mA, 700  mA
lub 1 A, w zależności od typu diody. Spadek Fot. 1. Wygląd zestawu STEVAL-ILL013V1

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 97

SPRZĘT
Rys. 2. Schemat blokowy układu L6562A
Rys. 3. Schemat blokowy opisanego w artykule zasilacza LED mocy
Rys. 4. Przepływ prądów w chwili włączenia tranzystora Q1
98
napięcia na strukturze diody jest relatywnie
niewielki (3…6 VDC) co powoduje, że zasile-
nie diod mocy z sieci wymaga zastosowania
konwertera impulsowego – żeby zapewnić
wysoką sprawność energetyczną i  zapobiec
wydzielaniu dużych ilości ciepła – do tego
wyposażonego w  aktywny korektor mocy
biernej. Przydatną funkcją w zasilaczach dla
LED jest możliwość cyfrowego regulowania
natężenie prądu wyjściowego, co pozwala
regulować jasność świecenia diod za pomo-
cą dostarczanego z  zewnątrz przebiegu cy-
frowego. Rozwiązanie spełniające wymaga-
nia stawiane konstrukcjom profesjonalnym
przedstawiła firma STMicroelectronics – jest
to zestaw ewaluacyjny STEVAL-ILL013V1
(fot. 1), którego opis przedstawiamy w arty-
kule.
„Sercem”…
…zestawu STEVAL-ILL013V1 są dwa
układy L6562A (schemat blokowy pokaza-
no na rys. 2) – wyspecjalizowane kontrolery
aktywnych korektorów współczynnika mocy
PFC (Power Factor Controller). Są to jedne
z  najnowocześniejszych układów tego typu
dostępne na rynku, co wynika m.in. z faktu
zastosowania w  nich analogowego układu
mnożącego, którego zadaniem jest minimali-
zacja poziomu zniekształceń THD generowa-
nych przez PFC do sieci zasilającej. Minima-
lizuje on wpływ „martwego” kąta występu-
jącego w przebiegach sinusoidalnych w oko-
licy przejścia przez 0  VAC, która to funkcja
nosi firmową nazwę Transition Mode. Dzięki
nowatorskim rozwiązaniom, zasilacz spełnia
Seminaria „lightingowe”
Konstruktorów zainteresowanych
aplikacjami „oświetleniowymi” zachęcamy
do wzięcia udziału w bezpłatnych
seminariach przygotowanych przez firmę
STMicroelectronics (planowane są: 8. czerwca
2010 – Toruń oraz 10. czerwca – Kraków).
Szczegółowe informacje są dostępne pod
adresem: stm.warsaw@st.com.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Rys. 5. Przepływ prądów po wyłączeniu tranzystora Q1
Rys. 6. Elementy odpowiadające za ustalenie natężenia średniej wartości prądu
płynącego przez obciążenie
zalecenia normy EN61000-3-2, w której opi-
sano dopuszczalne amplitudy harmonicz-
nych prądu zasilającego.
Zasilacz opracowany przez firmę STMi-
croelectronics jest zbudowany z dwóch stop-
ni (rys. 3), w  których zastosowano układy
L6562:
– stopień korektora PFC, który dostarcza
napięcie o wartości 400 VDC w zakresie
napięć wejściowych 88…256 VAC,
– przetwornicy DC/DC z  wyjściem prą-
dowym (w  konfiguracji obniżającej na-
pięcie – buck converter), konwertującej
napięcie 400  VDC na prąd o  natężeniu
ustalonym przez użytkownika: 350  mA,
700 mA lub 1 A. W odróżnieniu od kla-
sycznych topologii buck, rozwiązanie
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Nowoczesne zasilacze sieciowe dla LED dużej mocy
zastosowane przez inżynierów STMicro-
electronics jest prostsze, ponieważ klucz
mocy jest dołączony i sterowany od po-
ziomu masy zasilania, a nie od obwodu
wysokonapięciowego.
Drugi stopień konwersji wyposażono
w  wejście zasilane zewnętrznym przebie-
giem PWM o  maksymalnej częstotliwości
250  Hz, którego współczynnik wypełnienia
określa średnie natężenie prądu płynącego
przez obciążenie. Maksymalna moc dostar-
czana przez zasilacz wynosi 80 W.
Na rys.  4 pokazano przepływ prądów
w chwili włączenia klucza mocy – tranzysto-
ra Q1. Jest on aktywny przez czas tON, który
zależy od prędkości osiągnięcia natężenia
prądu wyjściowego wartości Imax – jest ona
ustalana za pomocą rezystora RS. Po zablo-
kowaniu przepływu prądu przez kanał Q1
(rys.  5), dioda LED jest nadal zasilana za
pomocą energii zgromadzonej w  dławiku L
– obwód prądowy jest zamykany przez diodę
D1. Czas zablokowania klucza Q1 (tOFF) jest
stały, zależy stałej czasowej elementów C4
i R4.
Część zasilacza pokazana na rys.  4 i  5
jest zasilana dwoma napięciami stałymi,
wytwarzanymi przez moduł PFC (zgodnie
z rys. 3). Regulacja natężenia prądu wyjścio-
wego odbywa się za pomocą zmiany warto-
ści rezystancji RS (im większy prąd średni,
tym mniejsza wartość ezystancji) oraz stałej
czasowej tOFF obwodu C4 i  R4 (im większa
wartość średnia prądu, tym dłuższa stała
czasowa) – rys. 6.
Podsumowanie
Przykładowy projekt przedstawiony
w  artykule charakteryzuje się nowoczesno-
ścią i  doskonałymi parametrami, do tego
coraz częściej zapominaną fantazją inżynier-
ską: układy L6562 pracują w konfiguracjach
pozakatalogowych, co świadczy dobrze za-
równo o  konstruktorach przygotowujących
projekt jak i samych układach, które najwy-
raźniej nie należą do konstrukcji „zamknię-
tych” aplikacyjnie. W niektórych aplikacjach
dokuczliwy może okazać się jedynie brak
izolacji galwanicznej obwodu wyjściowego
od sieci energetycznej. Biorąc jednak pod
uwagę dużą moc wyjściową zasilacza, pre-
destynującą go do stosowania w  profesjo-
nalnych oprawach oświetleniowych, trudno
uznać tę cechę za wadę.
Konstruktorów chcących poznać z bliska
możliwości zestawu STEVAL-ILL013V1 za-
chęcamy do kontaktu z dystrybutorami firmy
STMicroelectronics, polecając jednocześnie
przystawkę (generator PWM) wykonaną na
mikrokontrolerze ST7LITEU05, oznaczoną
symbolem STEVAL-ILL013V2.
Tomasz Starak
99
SPRZĘT

Kosmiczna telemetria
dla każdego Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Radiomodemy satelitarne
firmy DIGI
Dodatkowe informacje:
Oferta produkcyjna firmy DIGI od pierwszych chwil pojawienia Zestaw Digi m10 JumpStart Kit udostępniła
się na polskim rynku należała do jego awangardowego segmentu. redakcji firma: Gamma Sp. z  o.o.,
ul. Kacza 6 lok. A, 01-013 Warszawa,
Z  rozwiązaniami tej firmy przeznaczonymi dla aplikacji tel. 22-8627500, www.gamma.pl
ethernetowych i  ISM zdążyliśmy się już oswoić, ale konstruktorzy Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 15257, pass: 1ajsf046
DIGI nie marnowali czasu: w  ofercie produkcyjnej firmy pojawiły
się telemetryczne modemy satelitarne. Wbrew kłopotom sugerowanym
przez „satelitarny” człon nazwy, urządzenia te są łatwe w  obsłudze jeżeli chcemy przesyłać dane telemetrycz-
a  oferują konstruktorom możliwości ocierające się o  krainę fantasy. ne z  miejsc pozbawionych „zasięgu” GSM,
do których nie dochodzi kabel sieci TP S.A.
W jaki sposób przesłać komunikat o nie- w  najważniejszych punktach biegunowego lub innego operatora telekomunikacyjnego?
prawidłowym działaniu czujników w  mor- lądolodu? Jak sobie poradzić z przekazaniem
skiej boi pomiarowej lub informację o jej ak- zgromadzonych danych z dowolnego innego
tualnym położeniu? W  jaki sposób przesłać trudnodostępnego miejsca naszego globu,
do ośrodków monitorujących zmiany kli- na przykład rozległych pól uprawnych lub
matyczne dane o grubości pokrywy lodowej środka Puszczy Białowieskiej? Co zrobić,

Dla kogo jest Orbcomm?

System komunikacji satelitarnej Orbcomm jest przeznaczony dla firm i organizacji gromadzących
dane z wielu rozproszonych punktów telemetrycznych, przede wszystkim takich, które są
ulokowane na obszarach pozbawionych infrastruktury telekomunikacyjnej.
Ze względu na możliwości techniczne system jest zorientowany na niezbyt częste przesyłanie
niewielkich ilości danych. Szacowane koszty eksploatacji wynoszą ok. 2,5 USD/kB (transmisja
liczona dla wszystkich urządzeń użytkownika), do tego dochodzi miesięczny abonament
kosztujący ok. 3,15 USD/terminal SC. Opłata inicjacyjna wynosi 30 USD za każde urządzenie
Fot. 1. Wygląd modemu satelitarnego
dołączane do systemu.
DIGI m10

100 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Kosmiczna telemetria dla każdego

Rys. 2. Schemat działania systemu komu-

nikacji satelitarnej Orbcomm

Jeszcze do niedawna sensownej odpowie-

dzi na takie pytania mogli udzielić jedynie
nieliczni eksperci, mający dostęp do któregoś
z  wyspecjalizowanych systemów komuni-
kacji satelitarnej lub użytkownicy telefonów
satelitarnych, np. z  sieci Iridium. Od kilku
tygodni rozwiązaniem takich problemów
dysponuje każdy konstruktor urządzeń elek-
tronicznych, jeżeli tylko nie boi się obsługi in-
terfejsu UART w jakimś mikrokontrolerze lub Fot. 3. Satelity LEO systemu Orbcomm podczas testów bloków elektroniki
RS232 w komputerze PC lub innym urządze-
niu wyposażonym w  interfejs do asynchro-
nicznej komunikacji szeregowej. Wspomnia-
ne rozwiązanie to  modem satelitarny DIGI
m10, którego wygląd przedstawiamy na fot.
1. Jest on  przystosowany do pracy w  syste-
mie cyfrowej łączności satelitarnej Orbcomm,
zbudowanej w 1998 roku z myślą o zapewnie-
niu systemom telemetrycznym komunikacji
niezależnej od infrastruktury naziemnej.

Telemetria satelitarna
Moduł DIGI m10 jest naziemnym ele-
mentem systemu opracowanego przez firmę
Orbcomm, który umożliwia komunikację
– za pośrednictwem satelitów – pomiędzy
dowolnym punktem znajdującym się na
powierzchni Ziemi i  dowolnym użytkowni-
kiem wyposażonym w  komputer z  zainsta-
lowanym klientem e-mail i  dysponującym
kontem poczty elektronicznej.
Na rys.  2 pokazano schemat działania Produkcja satelitów systemu Orbcomm
systemu komunikacji satelitarnej Orbcomm.
Urządzenie, do którego dołączono modem
DIGI m10 (tzw. Suscriber Communicator –
SC), wysyła drogą radiową komunikat do jed-
nego z  29 dostępnych obecnie satelitów
(fot. 3), krążących na niskich orbitach około-
ziemskich (LEO – Low Earth Orbit) w odległo-
ści ok. 815 km od powierzchni Ziemi.

Fot. 4. Wygląd jednej ze stacji GES Satelity systemu Orbcomm zamontowane w zasobniku rakiety nośnej

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 101

SPRZĘT
Rys. 5. Pokrycie powierzchni kuli ziemskiej przez satelity systemu Orbcomm. Kolor żółty oznacza możliwy brak dostępności satelitów
Orbcomm przez czas 0…5 minut, kolor czerwony oznacza 0…10 minut, kolor fioletowy 0…20 minut, a zielony 0…90 minut
Rys. 6. Testowe e-maile wysłane przez satelitę Orbcomm podczas przygotowywania
artykułu
Wybór orbit LEO wynika z  faktu, że
umieszczenie na nich satelitów wymaga
mniej energii niż jest niezbędne do wynie-
sienia ich na orbity geostacjonarne, dzięki
mniejszej odległości od Ziemi moc nadajni-
ków realizujących transmisje jest niewielka
(w modułach DIGI m10 wynosi 5 W, moc na-
dajników w  satelitach odpowiadających za
komunikację ze stacjami naziemnymi GES
wynosi 3 W), co zmniejsza także wymagania
w stosunku do źródła zasilającego – w przy-
padku satelitów stosowanych w  systemie
Orbcomm moc szczytowa ogniw słonecz-
nych zapewniających energię elektryczną
wynosi 200  W. Każdy satelita w  systemie
Orbcomm spełnia rolę bramki nadawczej
i  odbiorczej, routera oraz retransmitera pa-
kietów. Są one wyposażone w  odbiornik
radiowy pracujący w paśmie 148...150 MHz
Fot. 7. Wygląd modemu m100
102
i  nadajnik radiowy pracujący w  paśmie
137...138  MHz, transmisja odbywa się na
jednym z  12 dostępnych kanałów. Transmi-
sja pomiędzy punktem telemetrycznym i sa-
telitą odbywa się z prędkością 4800 b/s (tryb
semi-dupleks), a  satelita z  naziemnymi sta-
cjami GES (Gateway Earth Stations) komuni-
kuje się z prędkością 57,6 kb/s.
Ponieważ satelity przemieszczają się nad
powierzchnią Ziemi, urządzenia naziemne –
stacje GES (widok jednej z nich pokazano na
fot.  4), których obecnie jest 13 – nawiązują
komunikację z  satelitą znajdującym się naj-
bliżej ich lokalizacji. Ze względu na okresową
zmienność położenia satelitów na nieboskło-
Schemat ilustruje zalecane połączenie mikrokontrolera z modemem m10
nie, urządzenia naziemne (SC) są wyposażane
w  anteny dookólne a  nie kierunkowe. Produ-
cent zaleca stosowanie teleskopowych lub
prętowych anten półfalowych, które przy zasi-
laniu „od dołu” nie wymagają stosowania prze-
ciwwag, co upraszcza ich montaż i stosowanie.
W  systemie Orbcomm dopuszczalne
są chwilowe przerwy w  łączności pomię-
dzy urządzeniami naziemnymi i  satelitami,
trwające nawet do 90 minut (w skrajnie nie-
korzystnym przypadku), w zależności od po-
łożenia urządzenia SC. Na rys.  5 pokazano
plan pokrycia powierzchni kuli ziemskiej
przez satelity systemu Orbcomm, kolorami
oznaczono strefy o  różnym maksymalnym
czasie oczekiwania na dostępność satelity.
Jak widać, prędkość transferu danych
w systemie Orbcomm nie jest oszałamiająca
(zwłaszcza z  uwzględnieniem możliwych
opóźnień), ale biorąc pod uwagę rodzaj do-
celowych aplikacji jest ona w zupełności wy-
starczają do zapewnienia stabilnej komuni-
kacji rozproszonym systemom telemetrycz-
nym na powierzchni całej kuli ziemskiej.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Fot. 8. Wygląd modemu m200
Fot. 9. Wygląd modułu Remote Terminal
Unit
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Atutem systemu jest gwarancja przesłania
danych, bowiem zgodnie ze specyfikacją
systemu modemy DIGI m10 samodzielnie
monitorują dostępność satelitów i  realizują
wysyłkę danych od razu, gdy jest to możliwe.
W protokole komunikacyjnym przewidziano
możliwość 5-stopniowego potwierdzania
statusu przesyłanych wiadomości, dzięki
czemu zarówno użytkownik za pomocą sta-
cji gromadzącej dane jak i  z  poziomu urzą-
dzeń SC może monitorować przebieg komu-
nikacji.
Firma Orbcomm oferuje odbiorcom
swoich usług dwa sposoby komunikacji
z  urządzeniami docelowymi, z  których tań-
szym i  aplikacyjnie prostszym jest łączenie
się za pomocą e-maili (przykład testowych
e-maili wysłanych przez satelitę Orbcomm
podczas przygotowywania artykułu pokaza-
no na rys. 6). Alternatywnym – droższym –
sposobem jest wykupienie bezpośredniego
dostępu do serwera Orbcomm, na którym
gromadzone są komunikaty otrzymywane
z urządzeń użytkownika.
Modemy firmy DIGI
Firma DIGI oferuje cztery rodzaje sateli-
tarnych modemów telemetrycznych:
– m10 – modem OEM bez obudowy
(fot.  1), wyposażony w  interfejs RS-T-
TLLV lub RS232, przeznaczony do sto-
K L A M
Kosmiczna telemetria dla każdego
sowania jako integralna część aplikacji
użytkownika lub samodzielnych urzą-
dzeń telemetrycznych. Modem jest przy-
stosowany do zasilania napięciem z  za-
kresu 9…18  VDC, w  trybie nadawania
pobiera prąd o  natężeniu (w  impulsie)
do 1,5 A, w trybie odbioru pobór pradu
wynosi 70…80 mA.
– m100 (fot.  7) – modem zintegrowany
z  12-kanałowym odbiornikiem GPS,
wyposażony w  dwa interfejsy szerego-
we, wejścia analogowe, wejścia-wyj-
ścia cyfrowe, wbudowaną nieulotną
pamięć danych użytkownika, a  także
zasilacz przystosowany do bezpośred-
niego zasilania z instalacji samochodo-
wej. Firma DIGI przygotowała dla tego
urządzenia bibliotekę API w  języku C,
dzięki której obsługa odbiornika GPS
i  modemu nie wymaga samodzielnego
pisania podstawowych procedur komu-
nikacyjnych.
– m200 (fot.  8) – modem satelitarny zin-
tegrowany z  4-pasmowym modemem
GPRS i  odbiornikiem GPS, wyposażony
w  hermetyczną obudowę z  IP66 i  we-
wnętrzny akumulator spełniający rolę
zasilacza awaryjnego. Modem m200 jest
odporny na przyspieszenia do 30g, wi-
bracje do 3g, może pracować w zakresie
temperatur od –40°C do +85°C. Wbudo-
A
103
SPRZĘT

wany zasilacz pozwala na pracę urządze-

nia w  zakresie napięć zasilających od 9
do 32  VDC, amplituda dopuszczalnych
przepięć na wejściu zasilacza wynosi
100 VDC. Modem m200 ma wiele certyfi-
katów potwierdzających zgodność z wie-
loma normami przemysłowymi, m.in.:
SAE J1455, EN 61000-4-4, EN 61000-4-6,
IEC 60529, wiele zakresów normy IEC
60068 oraz ISO 4892-2.
– Remote Terminal Unit (fot.  9) to kom-
pletna, programowalna stacja pomia-
rowa, zbudowana na bazie modemu
m100. Wyposażono ją m.in. w  alfanu-
meryczny wyświetlacz LCD o  organi-
zacji 2×16 znaków oraz akumulator
zapewniający 4-dniowe podtrzymanie
pracy urządzenia.

Zestaw ewaluacyjny
Konstruktorzy są zazwyczaj niecierpliwi
i  chętnie korzystają z  zestawów pozwalają-
cych szybko poznać faktyczne cechy i moż-
liwości interesujących ich urządzeń. Do tego Fot. 10. Płytka zestawu Digi m10 JumpStart Kit
celu firma DIGI opracowała zestaw Digi
m10 JumpStart Kit, w  skład którego poza
półfalową anteną teleskopową, zestawem
kabli połączeniowych i  płytką z  modemem
m10 z  zainstalowanymi podstawowymi
peryferiami zapewniającymi komunikację
modemu z  otoczeniem (fot.  10), wyposażo-
no także w  oprogramowanie umożliwiające
prowadzenie prób i diagnostykę komunikacji
z modemem (rys. 11), a także monitorowanie
aktualnego zasięgu satelitów z ich podziałem
na segmenty systemu Orbcomm (rys. 12).
Atutem prezentowanego zestawu jest
wchodzący w  jego skład 90-dniowy abona-
ment dostępowy do systemu satelitarnego,
dzięki czemu podstawowe próby z modema-
mi m10 można przeprowadzić bez koniecz-
ności ponoszenia dodatkowych kosztów.

Podsumowanie Rys. 11. Okno programu Dashboard wchodzącego w skład zestawu Digi m10 Jump-
Połączone oferty firm DIGI i  Orbcomm Start Kit
dają konstruktorom systemów telemetrycz-
nych tani, wygodny i  łatwy w  obsłudze
dostęp do nieograniczonej łączności na  po-
wierzchni całego globu. Poważnym atry-
butem systemu jest brak różnicowania cen
w  zależności od lokalizacji urządzeń: prze-
słanie komunikatu z  bieguna kosztuje tyle
samo co z centrum Warszawy. Dzięki niskim
opłatom abonamentowym (zarówno abona-
mentowym jak i inicjacyjnym) z możliwości
systemu Orbcomm mogą korzystać także
niewielkie firmy. Zapowiadane ceny samych
modemów są także dodatkowym powodem,
dla których warto spróbować: potencjalne
aplikacje modemów satelitarnych są setki.
A jeśli do tego dodać urok obcowania z Ko-
smosem (choćby za pośrednictwem mikro-
kontrolera Microchip)…
Piotr Zbysiński, EP
piotr.zbysinski@ep.com.pl Rys. 12. Widok okna monitorowania pozycji satelitów systemu Orbcomm

104 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Redukcja zakłóceń
w lampowych
wzmacniaczach m.cz. (1)
Wydawać by się mogło, że lampy już dawno
odeszły do lamusa, a  jednak konstrukcje wysokiej
klasy lampowych wzmacniaczy małej częstotliwości
cieszą się rosnącą popularnością. Z  tego powodu
postanowiliśmy wyjść naprzeciw potrzebom
konstruktorów zajmujących się wzmacniaczami
lampowymi i  opisać metody redukcji zakłóceń
pozwalające na uzyskanie dobrej jakości
brzmienia.
Podczas konstruowania wzmacniaczy niskiej częstotliwości przed
elektronikiem pojawia się problem maksymalnego obniżenia pozio-
mu szumów na wyjściu wzmacniacza. Jest to szczególnie ważne we
wzmacniaczach zapisu i  odczytu magnetofonów, wzmacniaczach
niskiej częstotliwości z  wejściem mikrofonowym, różnego rodzaju
wzmacniaczach studyjnych itp. Z  tego powodu opis niektórych me-
tod i rozwiązań układowych dających możliwość obniżenia poziomu
szumów własnych na wyjściu wysokiej jakości wzmacniacza niskiej
częstotliwości może wzbudzić pewne zainteresowanie radioamatorów,
zajmujących się konstruowaniem wzmacniaczy podobnych typów.
Pod pojęciem napięcia szumów wzmacniacza niskiej częstotli-
wości przeważnie rozumiemy pewne zmienne napięcie obecne na
wyjściu wzmacniacza przy braku napięcia sygnału na jego wejściu.
Szumy na wyjściu wzmacniacza można podzielić na wewnętrzne, po-
wstające w samym wzmacniaczu i zewnętrzne, tzn. takie, które trafiły
na wejście wzmacniacza razem z napięciem sygnału.
Jest oczywiste, że w wypadku idealnego, „nieszumiącego” wzmac-
niacza, przy zerowym napięciu wejściowym (wejście jest zwarte do
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
NOTATNIKwzmacniaczach
Redukcja zakłóceń w lampowych KONSTRUKTORA m.cz.
Literatura:
W.B. Grigorov „Снижение уровня шумов в усилителях низкой
частоты” (Sniżienie urownia szumow w  usilitieliach nizkoj czastoty),
Moskwa 1956.
masy) napięcie wyjściowe wzmacniacza także powinno być równe
zeru. Jednak na wyjściu rzeczywistego wzmacniacza zawsze istnie-
je pewne napięcie szumu wewnętrznego. Istnienie tego napięcia jest
spowodowane następującymi zjawiskami:
– Różnego rodzaju zakłóceniami prądu zmiennego o częstotliwości
50 Hz (przydźwięk sieciowy). Chodzi tutaj głównie o przydźwięk
sieciowy wywołany złą filtracją napięcia anodowego w prostow-
niku. W przydźwięku obecne są pierwsza i (przeważająco) druga
częstotliwość harmoniczna.
– Zakłóceniami innych częstotliwości z  zakresu słyszalnego, nie-
związanych bezpośrednio z częstotliwością napięcia zasilającego.
– Wewnętrznymi szumami lamp elektronowych i elementów skła-
dowych.
W sumarycznym napięciu szumów na wyjściu wzmacniacza lam-
powego zwykle ponad 80% energii szumów przypada na zakłócenia
spowodowane przez przemienny prąd zasilania i jego częstotliwości
harmoniczne (przydźwięk sieciowy).
We wzmacniaczach m.cz., przy ich względnie niskiej czułości
(rzędu jednostek lub setek miliwoltów) wewnętrzne szumy lamp elek-
tronowych nie mają aż tak decydującego znaczenia, jak np. w ukła-
dach wzmacniaczy wysokiej częstotliwości pracujących na zakresach
fal krótkich i ultrakrótkich. Jednak przy konstruowaniu wzmacniaczy
m.cz. o  szczególnie wysokich parametrach i  dużym współczynniku
wzmocnienia, nie sposób zlekceważyć parametrów szumowych lamp
pracujących w stopniu wejściowym.
105
NOTATNIK KONSTRUKTORA

Rys. 3. Rezystor RX poprawiający dolny próg pasma przenoszenia

Rys. 1. Zastąpienie kondensatora wyjściowego stabiliwoltami
– zastosowaniu metody kompensacyjnej polegającej na sztucznym
W wysokiej jakości wzmacniaczach przy czułości rzędu 0,2...1 mV wprowadzeniu w skład sygnału napięcia o tej samej częstotliwo-
już zakłócenia o poziomie kilku mikrowoltów tworzą słyszalny przy- ści i amplitudzie, co napięcie przydźwięku, ale o fazie przesunię-
dźwięk na wyjściu wzmacniacza. Za dopuszczalny w  praktyce po- tej o 180°.
ziom przydźwięku można uważać –60  dB, chociaż w  niektórych Przyjrzymy się bardziej szczegółowo wymienionym wyżej me-
wzmacniaczach szczególnie wysokiej jakości wymagany i  osiągany todom likwidacji przydźwięku sieciowego.
jest poziom przydźwięku rzędu –80 dB.
Poprawa jakości filtracji napięcia anodowego
Sposoby usunięcia przydźwięku Znaczne podwyższenie jakości filtracji napięcia anodowego może być
Przy konstruowaniu wzmacniaczy wysokiej jakości zwalczanie osiągnięte poprzez zwiększenia indukcyjności tłumika filtra do 30...40 H,
przydźwięku sieciowego jest zadaniem dość złożonym. Przy czułości zwiększenie pojemności kondensatorów filtra, zastosowanie filtra typu p
wzmacniacza 0,1...0,6  mV zaburzenia rzędu 4...5  mV indukowane itd. W  tym samym
w pierwszym stopniu wzmacniacza stwarzają tak silny przydźwięk na celu jest stosowa-
wyjściu wzmacniacza, że normalna praca głośników staje się niemożli-ne bocznikowanie
wa. Głównymi przyczynami wyniknięcia przydźwięku sieciowego są: anod lamp prostow-
– niedostateczna filtracja napięcia anodowego (przydźwięk pierw- niczych do ziemi
szej harmonicznej 100 Hz po prostowniku dwupołówkowym); ko n d e n s a t o r a m i
– niedostateczna izolacja między włóknem żarzenia i  katodą o pojemności rzędu
w pierwszych lampach wzmacniacza, a także niedostateczna bez- 0,01...0,02 mF.
władność cieplna katod tych lamp (przydźwięk 50 Hz i 100 Hz); N i e r z a d k o Rys. 4. Zastosowanie dławika przeciwsob-
– indukowanie zmiennego napięcia i  jego harmonicznych na ele- zwiększenie pozio- nego
mentach składowych położonych w pobliżu transformatora, dła- mu przydźwięku
wika filtra itp.; jest wywołane podwyższonym upływem elektrolitycznych kondensato-
– zastosowanie w pierwszych stopniach wzmacniacza nie dość dobrze rów filtra, co może być wywołane pracą kondensatora przy podwyższonej
ekranowanych elementów, mających wysoką rezystancję i  dlatego temperaturze (np. po umieszczeniu kondensatora zbyt blisko lampy pro-
szczególnie podatnych na indukowanie prądu zmiennego (oporniki stowniczej lub wyjściowej lampy dużej mocy).
rzędu 1 MV i większe, dławiki o wysokiej oporności i innne); Znaczne polepszenie filtracji można osiągnąć poprzez zamianą, wyj-
– niesymetryczne uziemienie przewodów żarzenia lub wykorzysta- ściowego kondensatora filtra na dwa stabiliwolty (gazowe stabilizatory
nie jako jednego z nich korpusu. napięcia) typu SG-3S i SG-4S (rys. 1).
Zwalczanie przydźwięku sieciowego polega na podjęciu działań Zastosowanie stabiliwoltów zamiast wyjściowego kondensatora
w dwóch głównych kierunkach: filtra jest równoważne podłączeniu dużej pojemności (około 500 mF),
– likwidacji przyczyn pojawienia się przydźwięku (np. polepsze- co oprócz dobrej filtracji napięcia anodowego umożliwia znaczne
nie jakości filtracji napięcia anodowego, zasilanie żarzenia lamp
polepszenie charakterystyki fazowej wzmacniacza w zakresie niskiej
przedwzmacniacza prądem stałym, bardziej racjonalny montaż częstotliwości (rys. 2).
i ekranowanie pewnych węzłów wzmacniacza itp.); We wzmacniaczach z głębokim sprzężeniem zwrotnym wymaga-
nia odnośnie do liniowości charakterystyki
fazowej w  zakresie niskich częstotliwości
wzrastają. W tym wypadku nie należy pod-
łączać napięcia anodowego bezpośrednio do
wyjścia dławika-filtra zasilania, używając
zamiast tego rezystora (RX na rys. 3). Daje to
możliwość obniżenia dolnej granicy pasma
przenoszenia do około 20...30 Hz.
Tym sposobem można zasilać wszystkie
stopnie jakościowego wzmacniacza, oprócz
wyjściowego, ponieważ stabiliwolty typu
SG-3S i  SG-4S mogą stabilizować napięcie
we względnie niedużym zakresie prądo-
wym, od 5 do 30 mA.
Zasilanie wyjściowego stopnia mocy
realizuje się tradycyjnie, używając dławika
z odczepem, do którego jest podłączony do-
Rys. 2. Przykład praktycznej realizacji zasilacza wzmacniacza lampowego datkowy kondensator filtrujący (rys.  3), co

106 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Redukcja zakłóceń w lampowych wzmacniaczach m.cz.

Rys. 5. Schemat bloku zasilania wzmacniacza lampowego wysokiej jakości

znacznie poprawi parametry zasilania. Wysoka jakość filtracji i dobra same dławiki zapobiegają przedostawaniu się do sieci zaburzeń związa-
charakterystyka fazowa w  zakresie niskich częstotliwości mogą być nych ze stanami nieustalonymi przy włączaniu i wyłączaniu zasilania
też zrealizowane przez specjalny sposób włączenia dławika. Pokazano prostownika. Tę samą funkcję pełnią obwody R1-C1 i R2-C2 boczniku-
go na rys.  4. Dławik składa się z  dwóch jednakowych uzwojeń W1 jące włącznik Wł. Ponadto, zapobiegają one uszkodzeniu styków włącz-
i W2, włączonych przeciwsobnie. Przy takim połączeniu strumienie nika.
magnetyczne wytwarzane przez składową stałą prądu przepływają- Jerzy Grnaderjan
cego przez uzwojenia dławika wzajemnie się kompensują, co stwarza jurekl4@gazeta.pl
możliwość przepuszczania przez dławik prądu stałego o dużym natę-
żeniu, bez zagrożenia nasycenia się rdzenia. Składowa zmienna jest R E K L A M A
odfiltrowywana przez cewkę W1.
Na rys.  5 pokazano schemat bloku zasilania wzmacniacza wy-
sokiej jakości, w  którym zastosowano podobne włączenie dławika.
Do zasilania przedwzmacniacza i  wyjściowego stopnia mocy użyto
dwóch osobnych filtrów z dwucewkowymi dławikami L3 i L4. Wypro-
wadzenia ich cewek są połączone przeciwsobnie. Użycie osobnych
filtrów, oprócz wysokiej jakości filtracji, zapewnia bardzo dobrą sepa-
rację przedwzmacniacza i stopnia wyjściowego.
Elementami wyjściowymi każdego z filtrów są odpowiednio cew-
ki W3-2 i  W4-2. Kondensator C11 na wyjściu dławika L4 służy do
separacji w zakresie wysokich częstotliwości.
Dławik L4 ma jeszcze cewkę kompensacyjną W4-3 z  uziemionym
środkowym odczepem. Do tej cewki podłączony jest potencjometr R5, na
którym otrzymujemy napięcie o odpowiedniej amplitudzie i fazie, przezna-
czone do doprowadzenia na katodę pierwszej lampy przedwzmacniacza.
Zbudowany według schematu z  rys. 5 zasilacz zapewnia dosta-
tecznie wysoką jakość filtracji przy około dwukrotnie mniejszych roz-
miarach rdzenia, jeśli porównać je z tradycyjnie stosowanymi dławi-
kami jednocewkowymi.
Uwzględniając nieduże zużycie prądu przez przedwzmacniacz
(zwykle około 10...20  mA), dławik L4 można wykonać jako mający
znacznie większą liczbę zwojów niż dławik L3. Aby zabezpieczyć
dobre warunki pracy lamp prostowniczych, na wejściu filtrów są
włączone rezystory R3 i R4. Inną ich rolą jest niwelowanie gwałtow-
nych skoków napięcia na kondensatorach elektrolitycznych filtra przy
włączeniu prostownika, gdy lampy wzmacniacza jeszcze nie zaczęły
pobierać prądu. Do tego samego celu służą rezystory R1 i R2 na sche-
matach prostowników z rys. 3 i rys. 4.
Uzwojenie pierwotne transformatora sieciowego T1 jest włączone do
sieci przez dławiki L1 i L2 o indukcyjności 60 mH. Wspólnie z konden-
satorami C3 i C4 chronią one obwody zasilania przed wpływem różnych
zaburzeń wysokiej częstotliwości pochodzących z sieci energetycznej. Te

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 107

WYBÓR KONSTRUKTORA

Scalone wzmacniacze
akustyczne (4) Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Wzmacniacze słuchawkowe
i klasy D
Scalone wzmacniacze mocy używane we wzmacniaczach
słuchawkowych wysokiej klasy już były opisywane w  pierwszej
części artykułu. Również wiele wzmacniaczy małej mocy
opisywanych wyżej jest przystosowanych do podłączenia słuchawek.
Teraz zajmiemy się wzmacniaczami słuchawkowymi o  dobrych
parametrach, ale przeznaczonymi do sprzętu przenośnego: telefonów
komórkowych, odtwarzaczy MP3, MP4, itp. Takie wzmacniacze
musza charakteryzować się niskim napięciem zasilania, bo są
przystosowane do zasilania bateryjnego, wysoką sprawnością
i  małymi wymiarami.
Fot. 19. Obudowa 600 watowego
Same wzmacniacze klasy D producent pieczenia przed przegrzaniem, zwarciem na wzmacniacza TAS5361
dzieli na 3 kategorie: wzmacniacze mocy wyjściu i  przepięciem. Zadziałanie zabez-
z wejściem PWM (takie jak układ TAS 5100 pieczenia jest sygnalizowane zewnętrznym wertera częstotliwości próbkowania SRC,
z  rozwiązania pokazanego wyżej), wzmac- sygnałem o błędzie (error report). a  następnie filtrowane w  celu przesunięcia
niacze mocy klasy D z  wejściem I2S i  kla- Osobna grupę wzmacniaczy produko- sygnału szumów poza częstotliwość pasma
syczne wzmacniacze klasy D z  wejściem wanych przez Texas Instruments stanowią słyszalnego (noise shaper). Kanały podsta-
analogowym. W tab. 10 pokazano zestawie- wzmacniacze klasy D z  wejściem I2S. Przy- wowe L i  R mają swoje drivery i  można do
nie wzmacniaczy z wejściem PWM (rodzina kładem takiego wzmacniacza jest układ nich podłączać głośniki (przez filtr dolno-
Pure Path). TAS5716. Schemat blokowy tego ciekawego przepustowy LC). Dla kanału subbasowego
O układzie TAS5176 wspominałem przy układu został pokazany na rys.  21. Sygnał wyprowadzone zostały sygnały PWM i  ko-
okazji wzmacniaczy wielokanałowych. In- wejściowy ma format I2S i  może być poda- nieczny jest dodatkowy układ wzmacniacza
nym przykładem może być „najsilniejszy” wany na jedno z  wejść danych SDIN1, lub z serii Pure Path z wejściem PWM. Wzmac-
wzmacniacz tej rodziny TAS5631 o  mocy SDIN2 lub na oba wejścia i  dalej miksowa- niacz do działania potrzebuje zewnętrznego
600 W. Wzmacniacz o tak wielkiej mocy jest ny. Niezbędne są sygnały zegarowe interfej- sterownika mikroprocesorowego zapisujące-
umieszczony w  obudowie SMD pokazanej su PCM: MCLK, SCLK i LRCK. W układzie go wewnętrzne rejestry wzmacniacza przez
na fot. 19. Na wierzchu obudowy umieszczo- miksera jest wydzielany (filtrowany z  sumy magistralę I2C. Moc wyjściowa wzmacniacza
na jest metalowa płytka służąca do połącze- kanałów Li R ) sygnał kanału tonów niskich. dla każdego z  kanałów wynosi 20  W  przy
nia z radiatorem. Charakterystyka częstotliwościowa kanałów THD=10%, f=1  kHz, Robc=8  V i  napięciu
TAS55631 jest stereofonicznym wzmac- lewego i  prawego może być kształtowana zasilania 18  V. Dla 10  W i  obciążenia 8  V
niaczem o  mocy 2×300  W  w  konfiguracji w  programowanych 7-stopniowych equali- THD+N =0,05%.
BTL lub 4×150  W w  konfiguracji SE. Ste- zerach.
reofoniczne kanały można ponownie połą- Każdy z  kanałów ma swój oddzielny Wzmacniacze klasy D z wejściem
czyć mostkowo w  konfiguracji BTL i  uzy- regulator poziomu sygnału (volume). Po re- analogowym
skać moc 600 W mono dla obciążenia 2 V, gulacji poziomu sygnał jest poddawany pro- Wzmacniacze z  rodziny Pure Path są bar-
THD=10% i  napięcia zasilania +50  V. Jak gramowanej kompresji sygnału w  układzie dzo atrakcyjne, ale chyba najczęściej spotykane
już wspomniałem, wzmacniacze rodziny kompresora dynamiki DRC. Uformowane i stosowane są wzmacniacze klasy D z wejściem
Pure Path TM wymagają na wejściu sygna- sygnały są upsamplowane w  bloku kon- analogowym. Texas Instruments ma w swojej
łu PWM i muszą współpracować ze specja-
lizowanymi procesorami TI, na przykład Tab.  11. Programowanie wzmocnienia TPA2000D2
TAS5086. Na rys.  20 pokazano schemat Impedancja wejściowa
Wzmocnienie (dB)
blokowy aplikacji wzmacniacza w  wersji GAIN1 GAIN0 (kV)
stereofonicznej. typowo typowo
Producent deklaruje dla mocy wyjścio- 0 0 8 104
wej Po=1 W THD+N = 0,03%. To bardzo do- 0 1 12 74
bry wynik dla wzmacniacza klasy D. Układ 1 0 17,5 44
ma wbudowane wszelkie niezbędne zabez- 1 1 23,5 24

108 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Wzmacniacze słuchawkowe i klasy D

Rys. 20. Blokowa aplikacja układu TAS5361

Rys. 21. Schemat blokowy układu TAS5716

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 109

WYBÓR KONSTRUKTORA
Rys. 22. Schemat blokowy wzmacniacza TPA2000D2
ofercie 53 typy takich wzmacniaczy o mocy od
kilku do 600 W. Przykładem wzmacniacza kla-
sy D z wejściem analogowym może być układ
TPA2000D2. Jest zaprojektowany do działania
Rys. 23. Schemat blokowy układu TS4999
110
bez zewnętrznego filtru LC i  zasilany napię-
ciem +5 V. Schemat blokowy został pokazany
na rys. 22. Wejścia GAIN1 i GAIN0 programują
wzmocnienia wzmacniacza (tab. 11).
Moc wyjściowa nie jest zbyt duża, bo
dla obciążenia 3 V wynosi 2 W na kanał. Dla
mocy wyjściowej 1 W, napięcie zasilania 5 V
i pasmo f=20 Hz...20 kHz THD+N=0,5. Przy
obciążeniu 8 V deklarowana sprawność wy-
nosi od 75 do 85%.
Wzmacniacze klasy D są wytwarzane przez
wiele firm. Jedną z  nich jest ST. Na stronie
http://www.st.com/stonline/stappl/st/com/selec-
tor/index.html#querycriteria=RNP139=983
można znaleźć zestawienie produkowanych
wzmacniaczy. Przykładem ciekawej konstrukcji
może być układ TS4999 z wbudowanym efek-
tem 3D. Podobnie jak poprzednio opisywany
TPA2000D, tak i ten układ jest przystosowany
do pracy bez filtra LC na wyjściu i zasilania na-
pięciem 5 V, ale może też pracować zasilany na-
pięciem 2,4...5,5 V. Tak niskie napięcie zasilania
i obudowa BGA wskazują na obszar zastosowań
w  miniaturowych urządzeniach bateryjnych,
na przykład w  telefonach komórkowych, od-
twarzaczach MP3 itp. Schemat blokowy układu
pokazano na rys. 23.
Każdy z  kanałów można wyłączyć
(standby), wymuszając niskie stany logiczne
na wyprowadzeniach STBYL i STBYR. Efekt
3D można również wyłączyć niskim stanem
logicznym na wejściu 3D. Wejściami G0 i G1
programuje się żądane wzmocnienie w  za-
kresie od 3,5 do 12 dB. Moc wyjściowa jest
równa 2,2 W na kanał przy Robc=4 V, napię-
ciu zasilania 5 V i THD=1%.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Wzmacniacze słuchawkowe i klasy D

Kolejny układ TDA7492 produkowany

przez ST jest wzmacniaczem o maksymalnej
mocy 2×50 W zaprojektowanym do zastoso-
wania w  telewizorach LCD. Tę moc można
uzyskać przy zasilaniu napięciem 26  V, ob-
ciążeniu 6 V i THD=10%. Schemat blokowy
jednego kanału pokazano na rys. 24. Wzmac-
niacz pracuje w konfiguracji mostkowej BTL
i  wymaga wyjściowego filtra LC (rys.  25).
Sygnał wejściowy może być symetryczny.
Wzmocnienie układu jest programowane
stanami logicznymi na wejściach Gain0
i Gain1 w zakresie 21,5...33,6 dB.
Scalone wzmacniacze klasy D produku-
je również firma NXP. Zestawienie wszyst-
kich scalonych wzmacniaczy klasy D znaj-
duje się na stronie http://www.nxp.com/#/
homepage/cb=[t=p,p=/71076/50219]|p-
p=[t=pfp,i=50219]. Przykładowy układ
TDA8950 ma moc 2×150 W w układzie SE
lub 300 W w układzie mostkowym BTL. Na
rys.  26 pokazano jest schemat aplikacyjny
układu z  filtrem dla wyjściowego układu
SE. Eliminacja składowej stałej nie jest ko-
nieczna, bo układ jest zasilany napięciem
symetrycznym z zakresu ±13...37 V. Tak jak
większość układów dużej mocy, TDA8950
ma wbudowanych szereg zabezpieczeń
chroniących go przed zniszczeniem. Maksy-
malna moc 150 W na kanał jest mierzona dla
THD+N=10%, Robc=4 V i napięcia zasila- Rys. 24. Schemat blokowy jednego kanału układu TDA7492
nia ±37 V. Dla mocy 1 W THD+N=0,05%

Klasa H – wzmacniacze firmy

Tripath
Omawiając wzmacniacze klasy D, nie
sposób nie wspomnieć o  legendarnych już
wzmacniaczach firmy Tripath. Firma opra-
cowała i  opatentowała własne opracowanie
wzmacniaczy o zasadzie działania bardzo po-
dobnej do klasy D. Od klasy D różni je sposób
sterowania driverów mocy. W  klasycznym
wzmacniaczu klasy D sygnał PWM ma stałą
częstotliwość, a zmienia się tylko współczyn-
nik wypełnienia. W  wzmacniaczach firmy
Tripath stopień sterujący jest bardzo rozbu-
dowany. Jego działanie jest skomplikowane
i można uznać, że sterowaniem zajmuje się Rys. 25. Schemat ideowy filtru LC dla jednego kanału TDA7492
specjalizowany procesor DSP. Sygnał ste-
rujący nie tylko ma zmienny współczynnik
wypełnienia, ale też zmienia się jego często-
tliwość. Różnice w  sterowaniu są tak duże,
że firma Tripath nazwała swoje rozwiązanie
klasą T wzmacniaczy mocy.
Zastosowanie rozbudowanego sterowni-
ka umożliwiło zaimplementowanie innych
funkcji. Uważa się, że sterownik ma umie-
jętność korygowania rozrzutu parametrów
tranzystorów drivera wyjściowego przez od-
powiednie modyfikowanie sygnału sterujące-
go. Wynikiem tych zabiegów są bardzo dobre
parametry uzyskiwane przez wzmacniacze
Tripatha.
Rzeczywiście wzmacniacze klasy T były
typowane na następców wysokiej klasy wzmac- Fot. 27. Moduł wzmacniacza z układem TA2020 firmy 41Hz

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 111

WYBÓR KONSTRUKTORA

Tab.  12. zestawienie wzmacniaczy firmy Tripath

Moc Napięcie Zakres
THD+N Sprawność
Typ wyjściowa zasilania zasilania Obudowa Zastosowania
(%) (%)
(W) (V) (V)
2×15 12,0 10,0 PSOP Multimedia
TA2024B 88 8,5–13,2
2×10 12,0 0,045 32pin TV, DVD
2×20 13,5 5,00 SSIP Multimedia
TA2020 88 8,5–14,6
2×10 13,5 0,03 32pin TV, DVD
2×25 13,5 5,00 8,5– PSOP Multimedia
Wzmacniacze TA2020B 88
2×15 13,5 0,03 14,6 32pin TV, DVD
zintegrowane
2×100 ±31 1,00
SSIP TV, DVD
TA2022 2×90 ±31 0,10 92 ±12,0–±36
32pin nagłośnienie
2×80 ±31 0,03
4×50 20,0 10,0 SSIP TV, DVD
TA2041 85 9,5–13,2
4×30 20,0 0,02 32pin nagłośnienie
2×300 ±45 10,0
Wzmacniacze dużej mocy,
TA3020 2×220 ±45 1,00 95 ±15–±65,0 48pin DIP
subwoofer
Sterowniki 2×150 ±45 0,03
2×500 ±120 0,10
TA0105 85 9,5–13,2 Moduł 38pin Wzmacniacze audio, subwoofer
2×500 ±85 0,10
2×20 24,0 10,0
28pin SOP DVD
TK2019 2×15 24,0 1,0 92 8,0–25,0
8pin SOIC Małe systemy nagłośnieniowe
2×11 24,0 0,03
2×60 (8V) 30,0 10,0
28pin SOP DVD
TK2050 2×50 (8V) 30,0 3,0 92 10,0–36,0
36pin PSOP Małe systemy nagłośnieniowe
2×30 (8V) 30,0 0,01
2×60 (8V) 30,0 10,0 DVD
28pin SOP
TK2051 2×50 (8V) 30,0 3,0 92 10,0–36,0 Małe systemy nagłośnieniowe
36pin PSOP
2×30 (8V) 30,0 0,01 Car audio
Chipset
2×70 24,0 10,0
28pin SOP DVD
TK2070 2×55 24,0 1,00 92 8,0–25
8pin SOIC Car audio
2×45 24,0 0,02
2×200 (6V) ±45 10,0
±15 28pin SOP
TK2150 2×155 (6V) ±5 1,00 93 Wzmacniacze dużej mocy
±60 64pin LQFP
2×100 (6V) ±45 0,02
2×300 ±45 10,0
±15 28pin SOP
TK2350 2×220 ±5 1,00 95 Wzmacniacze dużej mocy
±65 64pin LQFP
2×150 ±45 0,03

niaczy klasy AB. Niestety w  2007 roku firma
Tripath zbankrutowała. Strona firmowa www.
tripath.com nie istnieje. W  czasach świetno-
ści wielu znanych producentów sprzętu po-
wszechnego użytku (na przykład Sony, Panaso-
nic, Blaupunkt) zaczęło stosować wzmacniacze
klasy T. Teraz w Internecie można jeszcze zna-
leźć dokumentacje samych scalonych wzmac-
niaczy lub sterowników wzmacniaczy. Moż-
na też kupić układy scalone i  gotowe moduły
wzmacniaczy, ale nowe konstrukcje układów
scalonych nie powstają.
W  tab.  12 zestawiono układóy firmy Tri-
path, a na rys. 27 pokazano schemat aplikacyj-
ny układu TA2020 o mocy wyjściowej 2×20 W.
Przy zasilaniu 13,5  V, obciążeniu 4  V i  znie-
kształceniach THD+N=10%, moc wyjścio-
wa wynosi 22 W. Przy obciążeniu 4 V i mocy
wyjściowej 10  W  zniekształcenia THD+N są
na poziomie 0,03%. Sprawność wzmacniacza
sięga 88%.
Tomasz Jabłoński EP
tomasz.jablonski@ep.com.pl

Rys. 26. Schemat aplikacyjny układu TDA8950

112 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Wzmacniacze słuchawkowe i klasy D

Rys. 28. Schemat aplikacyjny zintegrowanego wzmacniacza TA2020

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 113

SPRZĘT

Bliźniaki TiePie – HS4

i HS4 DIFF
Dodatkowe informacje:
Przyrządy zostały udostępnione do testów
przez firmę Egmont
ul. Chłodna 39 pawilon 11, 00-867 Warszawa,
tel. 22 850 6205, e-mail: tiepie@egomt.com.pl,
www.egomnt.com.pl/tiepie

Trend do zwiększania częstotliwości próbkowania oscyloskopów Co jednak zrobić, gdy konieczne jest okre-
cyfrowych wydaje się nie mieć końca, tymczasem w  wielu ślenie spadku napięcia na przykład na re-
przypadkach parametr ten nie ma aż tak wielkiego znaczenia. zystorze szeregowym niepołączonym żadną
końcówką z masą układu? Rozwiązanie wy-
Dotyczy to na przykład obserwacji wybranej grupy stosunkowo
daje się stosunkowo proste. Należy dołączyć
wolnych zjawisk fizycznych, biologicznych itp. Dużo wygodniejsza sondy dwóch kanałów pomiarowych oscy-
jest wówczas dobra przystawka oscyloskopowa do komputera niż loskopu do obu wyprowadzeń rezystora
oscyloskop cyfrowy. i włączyć dostępną w każdym oscyloskopie
funkcję matematyczną odejmowania kana-
Istniejąca od ponad 20 lat holenderska różniących się pod względem przyjętej me- łów A-B. Sytuację taką przedstawiono na
firma TiePie zajmuje się produkcją i  sprze- tody. O  co może chodzić? Oscyloskop, jak rys. 2. Pomysł niby dobry, jest jednak kilka
dażą przyrządów pomiarowych współpracu- oscyloskop, każdy mierzy w  sposób podob- „ale”. Po pierwsze, do uzyskania jednego
jących z komputerami. Są wśród nich m.in. ny. A jednak... oscylogramu konieczne jest wykorzystanie
przystawki oscyloskopowe do komputerów. dwóch kanałów pomiarowych. Po drugie,
Dwie z nich, bliźniaczo podobne HS4 i HS4 HS4 versus HS4 DIFF w  takiej konfiguracji zwiększa się błąd po-
DIFF, przedstawimy w artykule. Mimo iden- Przywykliśmy do tego, że pomiary oscy- miaru. Po trzecie, w  ten sposób uzyskuje
tycznego wyglądu zewnętrznego oraz jedna- loskopowe wykonujemy przy użyciu sond się bardzo niski współczynnik tłumienia
kowych parametrów technicznych, są one z jedną końcówką „gorącą” i przewodem do- sygnału wspólnego – CMRR (Common Mode
przeznaczone do wykonywania pomiarów łączanym zawsze do potencjału odniesienia Rejection Ratio). Jest jeszcze jeden problem,
(masy), tak jak to poka-
zano na rys.  1. W  zde-
cydowanej większości
przypadków pomiar
taki będzie w  czytelny
sposób wyjaśniał za-
chowanie się urządze-
nia i informował o jego
stanie. W  ten sposób
mierzymy napięcie wyj-
ściowe generatora, tęt-
nienia zasilacza, szumy
wzmacniacza, poziomy
napięć występujące
Rys. 1. Pomiar z wykorzystaniem wejścia na wyprowadzeniach Rys. 2. Pomiar różnicowy z wykorzystaniem dwóch kanałów
niesymetrycznego układów cyfrowych itd. niesymetrycznych

114 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Bliźniaki TiePie – HS4 i HS4 DIFF

a) przystawki HS4. Przypatrzmy się zatem, jak
rozwiązano wzmacniacz wejściowy w mode-
lu HS4 DIFF. Jak nietrudno się domyślić, za-
stosowano tu wzmacniacz różnicowy z wej-
ściem symetrycznym (rys.  4). Wzmacniacz
taki ma dwa „pływające” wejścia, stąd nie
powinien nikogo zdziwić brak klasycznych
sond pomiarowych – nie ma takich na wy-
posażeniu przyrządu. Zamiast nich są kable
zakończone wtykami bananowymi. Zasadę
pomiaru oscyloskopem HS4 DIFF przedsta-
b) wiono na rys.  5. Dokonując pomiaru tym
przyrządem, nie należy korzystać z żadnych
funkcji matematycznych. Operacja odejmo-
wania jest wykonywana sprzętowo przez sam
wzmacniacz wejściowy. Uzyskuje się tym sa-
mym oszczędność kanałów pomiarowych,
zwiększenie dokładności pomiaru, znaczne
powiększenie współczynnika CMRR i zwięk-
szenie rozdzielczości pomiaru. Jak odbija się
to na końcowym wyniku pomiaru, przedsta-
wiono na rys. 6. Mierzono tu ten sam sygnał,
który jest widoczny na rys. 3.
Wszystko wygląda bardzo ładnie, ale
życie lubi stwarzać problemy i  nawet nie
trzeba ich daleko szukać. Otóż w  praktyce

Tab. 1. Parametry techniczne oscyloskopów HS4 i  HS4 DIFF

Liczba kanałów
Częstotliwość próbkowania
Pasmo analogowe
Rozdzielczość
Rys. 3. Oscylogramy pomiarów różnico-
Zakres napięć wejściowych
wych a) oscyloskopem HS4, b) zwykłym
oscyloskopem cyfrowym
Maks. napięcie wspólne
(HS4 DIFF)
gdy oba punkty pomiarowe znajdują się na CMRR (HS4 DIFF)
względnie wysokim potencjale, a  różnica Izolacja kanałów (HS4 DIFF)
napięć nie jest wielka. Należy wówczas ko- Separacja kanałów (HS4 DIFF)
rzystać z wysokich zakresów pomiarowych, Typ sprzężenia
co jednak powoduje znaczne zmniejszenie
Impedancja wejściowa
rozdzielczości pomiaru. Metoda ta jest jed-
nak w  zasadzie jedyną, jaką można stoso- Zabezpieczenie wejść
wać, dysponując zwykłym oscyloskopem Długość rekordu
cyfrowym, np. przystawką HS4. Przykłady
takich pomiarów pokazano na rys. 3. Oscy- Źródło
logram z  rys.  3a powstał przy wykorzysta-
niu przystawki HS4, natomiast oscylogram Tryby wyzwalania
z rys. 3b uzyskano stacjonarnym oscylosko- Dopasowanie poziomu
pem cyfrowym. W  obu przypadkach była Dopasowanie histerezy
oczywiście włączona funkcja odejmowania Pretrigger
kanałów A-B. Posttrigger
Jeśli planowane jest częste wykonywanie
podobnych pomiarów, warto rozważyć za-
kup oscyloskopu, który będzie to robił znacz- Interfejs
nie lepiej. I tu śmiało można zaproponować Liczba urządzeń dołączonych do
drugą z opisywanych w artykule przystawek komputera
oscyloskopowych firmy TiePie, oznaczoną
Zasilanie
symbolem HS4 DIFF. Poza specyficzną budo-
wą bloku wejściowego jest to wierna kopia Wymiary
Waga
Długość kabla USB
Sterowniki
WinSoft
Multi Channel
Narzędzia
Wyposażenie
Rys. 4. Pomiar z wykorzystaniem wejścia
symetrycznego
Wejścia sygnałowe
4 (BNC)
5, 10, 25, 50 MHz (w  zależności od wersji)
DC...50 MHz (–3 dB)
12 bitów (próbkowanie do 50 MSa/s)
14 bitów (próbkowanie do 3,125 MSa/s)
16 bitów (próbkowanie do 195,3125 kSa/s)
0,2...80 V
2 V dla zakresów 200...800 mV
20 V dla zakresów 2...8 V
200 V dla zakresów 20...80 V
48 dB
500 V
80 dB
AC, DC
1 MV/30 pF
±200  V (DC+AC peak <10  kHz)
±500  V (DC+AC peak <10  kHz) z  tłumikiem 1:10 (HS4 DIFF)
131071 próbek/kanał
Układ wyzwalania
CH1, CH2, CH3, CH4, AND, OR, zewn. sygnał cyfrowy
zbocze narastające, zbocze opadające, wewnątrz okna, na ze-
wnątrz okna, szczyt
0...100% pełnej skali
0...100% pełnej skali
0...131071 próbek
0...131071 próbek
Inne
USB 2.0 High Speed (480 Mb/s)
Zgodny z  USB 1.1 Full Speed (12 Mb/s)
127
z  portu USB 500 mA (max. 2,5 W)
z  zasilacza zewnętrznego 1500 mA (7,5 W)
170×140×25 mm
480 g
1,8 m
Oprogramowanie
Windows 98/ME/2000/XP/Vista
Windows 98/ME/2000/XP
Windows 98/ME/2000/XP/Vista (polska wersja językowa)
biblioteki DLL 32-bit pod Windows 98/ME/2000/XP
przykłady do Borland Delphi, LabView, Phyton 2.4, 2.5
HS4 HS4 DIFF
4 przewody pomiarowe BNC/
4 sondy HP-3600 – 1:1,
wtyk bananowy 4 mm
6  MHz/1:10, 60 MHz
4 różnicowe tłumiki 1:10
kabel zasilania zewnętrznego z  PS/2
instrukcja drukowana
płyta CD z oprogramowaniem
Futerał (HS4 DIFF)

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 115

SPRZĘT
czy oferowana luzem, ma
wbudowany odpowiednik
tłumik. Jest on umiejsco-
wiony w rękojeści albo przy
wtyku. Powstaje więc pyta-
nie (retoryczne zresztą), czy
możliwe jest zastosowanie
tłumika w  oscyloskopie
HS4 DIFF z  wejściem sy-
metrycznym? W  zasadzie
należałoby zapytać raczej,
w  jaki sposób problem ten
rozwiązała firma TiePie?
Nie jest to zadanie bardzo
trudne do realizacji prak-
tycznej, ba... można nawet
Rys. 5. Pomiar różnicowy z wykorzystaniem jednego kana- powiedzieć, że jest banalnie
łu symetrycznego proste, należy tylko pamię-
tać, że z uwagi na symetrię
wejścia, tłumik musi być również symetrycz-
ny. Jego przykładową budowę przedstawio-
no na rys. 7. Tłumik oferowany na wyposa-
żeniu standardowym oscyloskopu HS4 DIFF
ma charakter małej przejściówki umieszcza-
nej między wejściem oscyloskopu a  kablem
pomiarowym (fot. 8). Warunkiem użycia tego
tłumika jest stosowanie oryginalnych kabli
pomiarowych.
Multiinstrumentaliści w cenie
Rys. 6. Oscylogram pomiaru różnicowego Do każdej przystawki USB, z  racji zasady
wykonanego oscyloskopem HS4 DIFF działania, dołączane jest oprogramowanie kom-
puterowe. W  przypadku oscyloskopów HS4
bardzo często zachodzi konieczność stoso- i  HS4 DIFF firmy TiePie jest to ten sam pro-
wania sond pomiarowych z tłumieniem (naj- gram, z  tym że konieczne jest zainstalowanie
częściej 1:10). W  klasycznym oscyloskopie dedykowanych dla każdego modelu sterowni-
z  wejściem niesymetrycznym problem jest ków. W chwili pisania artykułu nie było jeszcze
stosunkowo łatwo rozwiązywany. Praktycz- dostępnych wersji dla systemu Windows 7.
nie każda oscyloskopowa sonda pomiaro- Oprogramowanie napisane dla oscylosko-
wa, czy to sprzedawana wraz ze sprzętem, pów HSx czyni z  nich prawdziwe laboratoria
pomiarowe, za pomocą
których można prowadzić
wszechstronne pomiary
elektryczne. Po uruchomie-
niu programu głównego na
ekranie pojawia się małe
okno, w  którym wybiera
się tryb pracy przyrządu
(rys.  9). Do dyspozycji jest:
oscyloskop, multimetr, reje-
strator wolnych przebiegów
i  analizator widma (FFT).
Każdy z  tych wirtualnych
przyrządów jest wyświetla-
Rys. 7. Realizacja symetrycznego tłumika dla oscyloskopu ny w  wydzielonym oknie.
HS4 DIFF Program jest obsługiwany za
Rys. 8. Symetryczny tłumik 1:10 dla oscyloskopu HS4 DIFF
116
Rys. 9. Okno wyboru przyrządu pomiaro-
wego
pomocą myszki, ale większość komend można
wywoływać poprzez skróty klawiaturowe.
Najczęściej wybieranym przyrządem wir-
tualnym, dla którego poniekąd będą kupowane
przystawki HSx, jest oscyloskop. W relatywnie
niskiej cenie otrzymujemy przyrząd 4-kanało-
wy. Pamiętamy przy tym, że model HS4 DIFF
jest przeznaczony wyłącznie do pomiarów
z  wykorzystaniem wejść symetrycznych. Ob-
sługa oscyloskopów jest dość intuicyjna, acz-
kolwiek nieco odmienna niż typowych przy-
rządów stacjonarnych. W bardzo wygodny spo-
sób można powiększać, skalować i przesuwać
oscylogram. Wykorzystywane są do tego paski
przewijania widoczne w  dolnej części wykre-
su, pola z wartościami liczbowymi opisującymi
osie pionowe oraz ikona lupy, za pomocą której
wskazuje się bezpośrednio obszar przeznaczo-
ny do powiększenia. Parametry pracy oscylo-
skopu, takie jak czułość wejść, częstotliwość
próbkowania, długość rekordu, wybierane są
z opcji menu. Poziom wyzwalania można usta-
wić, przesuwając specjalny pasek widoczny
tuż przy pionowej osi wykresu. Po kliknięciu
na nim prawym przyciskiem myszy zostaje
otwarte okno pozostałych opcji, w  których
można dobrać histerezę i nachylenie impulsu
wyzwalającego.
W pomiarach oscyloskopowych często wy-
korzystywana jest metoda porównawcza. Wy-
świetlane oscylogramy w  każdej chwili mogą
być zapamiętane jako przebiegi odniesienia,
a  następnie szybko przywoływane poprzez
naciśnięcie ikony z  literką „R”. Jest to możli-
we w  każdym oscyloskopowym trybie pracy,
czyli X-T, X-Y, analizatora widma i rejestratora.
Na rys.  10 pokazano zastosowanie przebiegu
referencyjnego do zbadania wpływu częstot-
liwości pewnego przebiegu na występujące
w nim zakłócenie. Przy okazji na oscylogramie
umieszczono własny komentarz, który będzie
zapisany na dysku wraz z wykresem, jeśli tylko
taka potrzeba zaistnieje.
Cztery ostatnie ikonki widoczne w  górnej
części ekranu służą do uaktywnienia trybu
Evenlope (wydłużonej poświaty), interpolacji
Rys. 10. Pomiar z wykorzystaniem prze-
biegu referencyjnego
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Rys. 11. Panel uniwersalnego miernika
cyfrowego
(dość skutecznie eliminującej „cyfrowy” cha-
rakter oscylogramu), uśredniania. Pod ostatnią
ikoną ukryta jest komenda automatycznego do-
boru parametrów pracy oscyloskopu.
Drugim z  wirtualnych przyrządów przy-
stawek HSx jest cyfrowy miernik uniwersal-
ny (rys.  11). Potrafi on mierzyć jednocześnie
sygnały w każdym z czterech kanałów. Rodzaj
pomiaru, długość pola odczytowego, częstot-
liwość wykonywania pomiarów oraz miana
wyświetlanej wielkości są ustawiane przez
użytkownika w  zależności od potrzeb. Pew-
nym ograniczeniem są pomiary częstotliwości
i współczynnika wypełnienia, które mogą być
prowadzone tylko w  jednym, za to dowolnie
wybranym kanale.
Następny miernik to rejestrator wolnych
przebiegów. Przyrząd ten może być wykorzy-
stywany na przykład do wykrywania przy-
padkowych zakłóceń, pomiędzy którymi wy-
stępują bardzo długie przerwy. Zastosowanie
normalnego oscyloskopu, nawet z bardzo długą
podstawą czasu, mogłoby okazać się niewystar-
czające do wykonania odpowiedniego pomia-
ru. Zarówno odstępy między pomiarami, jak
i  całkowity czas pomiaru określone są przez
użytkownika przed rozpoczęciem rejestracji.
Na rys. 12 przedstawiono przykładowy proces
rozładowania dużej pojemności zarejestrowany
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
oscyloskopem HS4. Należy zwrócić uwagę na
czas rejestracji (ok. 2000 sekund).
Ostatnim z  wirtualnych przyrządów
przystawek HSx jest analizator widma. Koń-
cowy wynik jest w nim obliczany oczywiście
w  oparciu o  szybką transformatę Fouriera.
Związana z  tym zagadnieniem teoria jest
opisana krótko w  instrukcji przyrządu, co
ułatwia użytkownikowi zrozumienie zasady
pomiaru, a tym samym pozwala prawidłowo
dobierać takie parametry, jak częstotliwość
próbkowania, długość rekordu, okno.
O wyższości przystawek nad
oscyloskopami stacjonarnymi
O  tym, czy wybrać cyfrowy oscyloskop
USB, czy klasyczny, powinno decydować kil-
ka względów. Pierwszym, niewątpliwie bardzo
ważnym jest cena. Nie ma wątpliwości, że
koszt zakupu najprostszego oscyloskopu USB
będzie wielokrotnie niższy niż średniej klasy
oscyloskopu stacjonarnego. Gdy jednak nasze
zainteresowanie obejmie przystawki wyższej
klasy, to różnica cen nie będzie już tak duża.
W  czym zatem przystawka oscyloskopowa
może być lepsza od oscyloskopu klasycznego?
Pierwszym takim parametrem jest rozdziel-
czość pomiaru. W  większości oscyloskopów
stacjonarnych stosowane są przetworniki za-
ledwie 8-bitowe. Nie da się takim przyrządem
mierzyć sygnałów charakteryzujących się dużą
dynamiką. Przewaga oscyloskopów HSx jest
pod tym względem miażdżąca, gdyż można
nimi mierzyć z rozdzielczością 12, 14, a nawet
16 bitów (SNR=96 dB). Kolejną zaletą HS-ów
jest dostępność aż 4 kanałów pomiarowych.
Liczba wykorzystywanych kanałów nie ma
przy tym wpływu na częstotliwość próbkowa-
nia, która jest stała i wynosi od 5 do 50 MSa/s
(w zależności od wersji).
Do opisanych w  artykule oscyloskopów
HS4 i  HS4 DIFF dostarczone jest oprogramo-
K L A M
Bliźniaki TiePie – HS4 i HS4 DIFF
Rys. 12. Przebieg rozładowania dużej
pojemności otrzymany przy użyciu reje-
stratora
wanie Winsoft Measurment Software i  Multi
Channel Software. Z  tym drugim programem
przyrządy stają się prawdziwymi laboratoria-
mi pomiarowymi, pozwalającymi prowadzić
pomiary zupełnie niemożliwe do realizacji
z  zastosowaniem zwykłych oscyloskopów cy-
frowych. Możliwe jest przy tym dość swobod-
ne zwiększanie liczby kanałów pomiarowych.
Końcowe wyniki mogą być uzyskiwane na pod-
stawie złożonych obliczeń matematycznych.
Dobrym przykładem jest wykreślanie w czasie
rzeczywistym wielkości przemieszczenia obiek-
tu na podstawie sygnału z akcelerometru dołą-
czonego bezpośrednio do wejścia oscyloskopu.
Jak wiadomo, potrzebne jest do tego dwukrotne
scałkowanie sygnału mierzonego.
Firma TiePie dostarcza biblioteki DLL
z przykładowymi programami. Udostępniane są
przy tym źródła napisane w Delphi, C++, Visu-
al Basicu i Matlabie. Ułatwiają one pisanie włas-
nych aplikacji pomiarowych. Biblioteki mogą
być również wykorzystywane w innych środo-
wiskach pomiarowych, takich jak Dasy-lab czy
LabView. Do oscyloskopów HSx oferowane są
ponadto adaptery cęgowe wykorzystywane do
pomiaru prądów o dużych natężeniach.
Jarosław Doliński, EP
jaroslaw.dolinski@ep.com.pl
A
117
SPRZĘT
SPP RZZ ĘTT

Kręcenie bez bicia –

System wyważania VibroDAQ2
Od jakości wyważenia
elementów wirujących maszyn
i  urządzeń zależy poziom
emitowanego hałasu, zużycie
energii i  trwałość łożysk.
Niewykryte w  porę wibracje
mogą być przyczyną groźnych
i  kosztownych w  naprawie
uszkodzeń. Stan maszyn, tak
jak nasze własne zdrowie, musi
być systematycznie kontrolowany,
a  do tego są potrzebne
specjalizowane przyrządy.
Jednym z  nich jest VibroDAQ2.

W  EP  4/2010 przedstawiliśmy Czytel-

nikom teorię wyważania elementów ob-
rotowych maszyn, pojazdów itp. Wiedza
ta została umiejętnie wykorzystana przez
konstruktorów firmy RK-System do budo-
wy uniwersalnego urządzenia VibroDAQ2,
służącego do jedno- i  dwupłaszczyznowego
wyważania elementów wirujących. Zanim
zaznajomimy się z samym przyrządem, przy-
pomnimy sobie najważniejsze zagadnienia
i wnioski wynikające z teorii.
Resume
O danym elemencie wirującym mówimy
w największym uproszczeniu, że jest niewy-
ważony, jeżeli jego środek masy nie jest usy-
tuowany w  osi obrotu. Niewyważenie jest
spowodowane najczęściej niejednorodnością
materiału, z którego jest zbudowany element
wirujący, może również wynikać z  niepra-
widłowego zawieszenia tego elementu. Nie-
wyważenie może być kompensowane przez
dokładanie lub zdejmowanie odpowiednio
dobranych mas w  ściśle określonych punk-
tach wału zależnych od tzw. wektora niewy-
ważenia. W wielu przypadkach zadowalają-
ce wyniki można osiągnąć, dokładając lub
ujmując tylko jedną masę. Jest to na przy-
kład powszechna praktyka w  warsztatach
samochodowych podczas wyważania kół.
Pamiętajmy jednak, że rozkład masy ele-
mentu wirującego powinien być w  jak naj-
większym stopniu jednorodny. Kompensacja
niewyważenia za pomocą jednej masy może
oznaczać, że układ będzie charakteryzował
się równowagą chwiejną, a  więc w  pew-
nym sensie nadal pozostanie niewyważony.
Znacznie lepsze wyniki uzyska się, przepro-
wadzając tzw. doważanie, czyli dokładanie
(zdejmowanie) kolejnych mas korekcyjnych,
stopniowo przybliżających efekt końcowy
do ideału. Nie łudźmy się jednak - ideał nie
istnieje, a o zakończeniu pomiarów decyduje
uzyskanie wyników mieszczących się w za-
łożonej granicy błędu.
Z praktycznego punktu widzenia istotne
jest to, że wyważanie może być prowadzone
na specjalnie skonstruowanym stanowisku
albo bezpośrednio w  pracującym urządze-
niu. Przeniesienie elementu wirującego na
stanowisko pomiarowe wymaga wymon-
towania go z  urządzenia, co może być źró-
dłem błędu nieuwzględnianego w pomiarze.
Dodatkowo, ten błąd może być zwiększony
przez inne, niż oryginalne, łożyskowanie.
Zdecydowanie lepsze wyniki uzyskuje się
więc, gdy wyważanie jest przeprowadzane
bezpośrednio w urządzeniu, nie zawsze jest
to jednak możliwe.
Wyróżniamy wyważanie jednopłaszczy-
znowe, dwupłaszczyznowe i  wielopłasz-
czyznowe. W  największym skrócie można
powiedzieć, że wyważanie jednopłaszczy-
znowe występuje wtedy, gdy mamy do czy-
nienia na przykład z pojedynczą tarczą o re-
gularnych kształtach. Gdy przekrój tarczy
w  płaszczyźnie przechodzącej przez oś ob-
rotu jest znacząco inny niż prostokątny lub
gdy występują dwie tarcze umieszczone na
wspólnej osi obrotu, mówimy o wyważaniu
dwupłaszczyznowym (rys. 1). Wyważanie

Rys. 1. Przykładowy kształt elementów wirujących do wyważania a) jednopłaszczyznowego, b) dwupłaszczyznowego, c) wielopłasz-

czyznowego

118 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 System wyważania VibroDAQ2

Tab. 1. Oferta czujników współpracujących z  systemem VibroDAQ2

Zakres często- Położenie Tempera-
Model Czułość Waga
tliwości pracy gniazda tura max.
Czujniki drgań ogólnego zastosowania
101.01-6-3 100 mV/g ±5% 0,5 Hz...14 kHz góra 120°C 85 g
101.21-6-3 100 mV/g ±10% 0,5 Hz...14 kHz góra 120°C 85 g
103.02-6-2 100 mV/g ±5% 0,5 Hz...10 kHz bok 120°C 130 g
103.22-6-2 100 mV/g ±10% 0,5 Hz...12 kHz bok 120°C 130 g
Czujniki drgań o  niskich częstotliwościach
101.01.-9-3 500 mV/g ±5% 0,2 Hz...3,7 kHz góra 90°C 90 g
103.02.-9-2 500 mV/g ±5% 0,2 Hz...3,7 kHz bok 90°C 140 g
Czujniki drgań o  wysokich częstotliwościach
101.01-3-3 10 mV/g ±5% 0,5 Hz...16 kHz góra 120°C 80 g
101.21-3-3 10 mV/g ±10% 0,5 Hz...16 kHz góra 120°C 75 g
103.02-3-2 10 mV/g ±5% 0,5 Hz...13 kHz bok 120°C 130 g
103.22-3-2 10 mV/g ±10% 0,5 Hz...13 kHz bok 120°C 125 g
Czujniki prędkości
111.01-6-3 100 mV/in/s ±5% 1,9 Hz...7 kHz góra 120°C 90 g
Fot. 2. Czujnik laserowy na statywie 113.01-6-2 100 mV/in/s ±5% 1,9 Hz...7 kHz bok 120°C 140 g
4-20 mA (brak opcji pomiaru temperatury)
wielopłaszczyznowe jest natomiast stosowa- 125.01-VR10-3 10 mm/s RMS 3...1000 Hz góra 90°C 85 g
ne dla wałów giętkich. 125.01-AR20-3 20 g RMS 3...1000 Hz góra 90°C 85 g
Jeszcze jednym, istotnym z praktycznego
punktu widzenia pojęciem jest rodzaj niewy- niu, należy jednak liczyć się z nieco bardziej nia podstawowych pomiarów. Umieszczono
ważenia. Wyróżniamy tu m.in. niewyważe- skomplikowanym cyklem pomiarowym. je w  aluminiowej walizce gwarantującej
nie statyczne, gdy centralna oś bezwładności Zasada działania systemu VibroDAQ2 bezpieczny transport zestawu. Znajdujemy
jest przesunięta równolegle do osi wału i nie- jest oparta na pomiarze drgań. Wykorzysty- w niej:
wyważenie dynamiczne, w którym centralna wane są do tego czujniki przyspieszeń, pręd- – przystawkę VibroDAQ2,
oś bezwładności jest przesunięta nierówno- kości lub przesunięcia. W  razie potrzeby – dwa czujniki akcelerometryczne z gwin-
legle do osi wału i jej nie przecina (w obsza- mogą być uzupełnione o opcjonalne akceso- tem M5 służącym do umocowania na sta-
rze ograniczonym rozmiarami wału). ria dostępne w ofercie producenta. Przyrząd nowisku pomiarowym,
pozwala na zastosowanie praktycznie do- – dwa adaptery z  końcówką magnetyczną
VibroDAQ2 w praktyce wolnych czujników drgań, również takich, umożliwiającą montaż czujników w  do-
System pomiarowo-diagnostyczny Vi- które są zabudowane fabrycznie na istnieją- godnym miejscu, bez konieczności stoso-
broDAQ2 umożliwia wykonywanie dyna- cym stanowisku pomiarowym. W standardo- wania połączenia śrubowego,
micznego wyważania jedno- i dwupłaszczy- wym zestawie systemu VibroDAQ2 znajdują – czujnik laserowy z detektorem,
znowego wirników sztywnych, zarówno na się czujniki drgań 100 mV/g sprawdzające się – statyw do mocowania czujnika laserowego,
stanowisku pomiarowym, jak i w łożyskach w przypadku 95% klientów. W stałej ofercie – folię refleksyjną dla czujnika laserowego,
własnych. Stanowisko pomiarowe jest wyko- jest natomiast szeroka gama czujników, na- – kable czujników i kabel USB służący do
rzystywane najczęściej na etapie produkcji wet 500  mV/g. Na zamówienie użytkowni- połączenia przystawki z komputerem.
urządzeń. Później, w trakcie ich eksploatacji ka mogą być dostarczone czujniki o  jeszcze Czujnik laserowy jest niezbędny do po-
raczej nie wymontowuje się z nich wirników, wyższych czułościach. Pełną ofertę przedsta- miaru prędkości obrotowej wału podczas
gdyż generowałoby to dodatkowe koszty wiono w tab. 1. wyważania. Nie jest on używany w  bada-
przy jednoczesnym zmniejszeniu dokładno- Fabryczna konfiguracja systemu obejmu- niach wibracji. Aby z  niego skorzystać, na-
ści pomiaru. Wykonując badania w urządze- je komponenty niezbędne do przeprowadze- leży go umieścić na statywie (fot. 2) w okoli-

Rys. 3. Podstawowe okno programu aktywne w trakcie wyważania Rys. 4. Okno definiowania wirników

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 119

SPRZĘT
Rys. 5. Raport z pomiarów
cach wirującego elementu. Pomiar polega na
analizie wiązki odbitej od tarczy refleksyjnej
przyklejonej do wału. Przed rozpoczęciem
pomiarów elementy te należy skalibrować,
co polega na takim ustawieniu czujnika,
aby odbity od tarczy sygnał był prawidłowo
rozpoznawany. Dla ułatwienia wykonania
tej operacji, na płycie czołowej urządzenia
umieszczono diodę informującą o odebraniu
sygnału z czujnika.
System VibroDAQ2 składa się z przystawki
i komputera, na którym jest zainstalowany spe-
cjalny program. Obsługa przyrządu, mimo wie-
lu czynności, które trzeba wykonać w  trakcie
wyważania, jest dość prosta i intuicyjna. Zacho-
wano charakterystyczny dla programów firmy
RK-System interfejs graficzny (rys. 3), który od-
biega nieco od większości programów okienko-
wych, ale też nie stanowi utrudnienia w pracy.
Procedura wyważania składa się z  dwóch
lub trzech kroków pomiarowych. Dwa kroki
są stosowane dla obiektów jednopłaszczyzno-
wych, trzy kroki dla obiektów dwupłaszczyzno-
wych. W większości przypadków kompensacja
niewyważenia wykonana zgodnie z  otrzyma-
nymi wskazaniami przyrządu, skutkuje wła-
ściwym wyważeniem detalu. W  sytuacji, gdy
rezultaty z jakichś względów okażą się niewy-
starczające, w  kolejnym kroku pomiarowym
można dokonać tzw. doważenia. Nie jest przy
tym konieczne przeprowadzenie całej procedu-
ry od początku. Podczas doważania wykonuje
się jeden dodatkowy pomiar (niezależnie od
tego czy detal jest jedno- czy dwupłaszczyzno-
wy). W zależności od potrzeb doważanie moż-
na powtarzać. Przed rozpoczęciem pracy warto
ocenić ogólny stan techniczny urządzenia. Do-
skonale nadaje się do tego analiza widmowa –
odpowiednia opcja jest dostępna w  programie
systemu VibroDAQ2. Pomiar taki pozwala dość
precyzyjnie wskazać elementy wymagające
wyważenia oraz zdiagnozować ewentualne
120
inne usterki. W zależności od przyjętej metody
wyważania (jedno- lub dwupłaszczyznowej)
do przystawki należy dołączyć jeden lub dwa
czujniki wibracji. W  przypadku wyważania
dwupłaszczyznowego konieczne są dwa po-
miary. Istotne jest optymalne dobranie parame-
trów pracy przystawki, takich jak częstotliwość
próbkowania i rozmiar bufora próbek. Będą one
wpływały na dokładność pomiarów oraz na
czas ich wykonywania. Błędy przypadkowe są
skutecznie eliminowane przez włączenie uśred-
niania, ale opcja ta również wpływa znacząco
na czas pomiaru.
Mając zebrane informacje o  ogólnym sta-
nie urządzenia, rozpoczynamy od oszacowania
niewyważenia wstępnego badanego elementu
wirującego. W każdym etapie wyniki są prezen-
towane na ekranie komputera w postaci tabela-
rycznej oraz graficznej. Stopień niewyważenia
jest przedstawiony w postaci wektora niewywa-
żenia wrysowanego w okrąg symbolizujący ele-
ment wirujący. Parametr ten można łatwo zin-
terpretować „wzrokowo”, gdyż długość wektora
Rys. 6. Okno analizy widmowej
jest proporcjonalna do niewyważenia (rys.  3).
Niewyważenie wstępne jest przyjmowane jako
punkt odniesienia do kolejnych pomiarów, stąd
jego wartość zawsze jest równa 100%. Na ekra-
nie są podane również inne parametry, takie jak
amplituda i faza drgań oraz prędkość obrotowa
wirnika.
Kolejne cykle wyważania są uruchamia-
ne/wstrzymywane przyciskami ekranowymi
Dalej, Start. Po wstępnym oszacowaniu nie-
wyważenia można przystąpić do zasadniczej
fazy pomiaru, którą rozpoczyna pomiar z masą
kontrolną. W tym celu należy zatrzymać obroty
wału i umieścić na nim dokładnie znaną masę
w dowolnym położeniu, które będzie stanowiło
punkt odniesienie w kolejnych cyklach. Jest to
bardzo istotne ze względu na charakter czynno-
ści wykonywanych w dalszej części pomiarów.
Następnie ponownie uruchamiamy obroty wału
i przechodzimy do kolejnego cyklu, naciskając
przycisk Dalej. Po ustabilizowaniu się warun-
ków, na ekranie uzyskujemy parametry obcią-
żenia korygującego: jego masę wyrażoną w jed-
nostkach bezwzględnych lub odniesioną do
masy kontrolnej i położenie względem punktu
referencyjnego. Nie zawsze jednak umieszcze-
nie masy korygującej w określonym położeniu
jest możliwe. Może to wynikać z budowy me-
chanicznej wyważanego elementu. Co zrobić
na przykład, gdy program nakaże umieszczenie
masy korygującej w miejscu, w którym znajdu-
je się przerwa między łopatkami wentylatora?
Rozwiązaniem jest rozłożenie masy korygują-
cej na kilka, umieszczonych we wskazanych
położeniach. W programie obsługi VibroDAQ2
przewidziano taki przypadek i w razie potrzeby
można korzystać z odpowiedniej opcji. Oblicze-
nie i wprowadzanie masy korygującej może być
realizowane poprzez jej dodawanie lub zdej-
mowanie. Zależy to od odpowiednio zdefinio-
wanego parametru programu. Po zaaplikowa-
niu masy korygującej, jeśli rezultat wyważanie
uznajemy za niewystarczający (np. niewyważe-
nie przekracza założenia norm), można wyko-
nać doważanie. Postępowanie w tym wypadku
sprowadza się do wykonania dodatkowego po-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Rys. 7. Okno oscyloskopu
miaru drgań, w  wyniku którego otrzymujemy
odpowiednio skorygowane wartości masy kom-
pensującej oraz kąta jej umieszczenia (dodania
lub odjęcia). Doważanie może być powtarzane.
Pojawia się zatem pytanie – kiedy zakończyć
procedurę wyważania? Pierwsza odpowiedź,
dość oczywista, jest taka, że wyważanie kończy-
my wtedy, gdy stopień niewyważenia mieści się
w  granicach stosowanej w  danym przypadku
normy. Powróćmy jednak do istoty przeprowa-
dzanej operacji. Wyważanie stosujemy po to,
by w  jak największym stopniu zminimalizo-
wać wszelkie „bicia” i wibracje. Jeśli więc cała
procedura przebiega pomyślnie, to w kolejnych
cyklach uzyskujemy coraz mniejsze sygnały
z czujników. Może się więc okazać, że od pew-
nego momentu wyniki pomiarów, szczególnie
kąta, stają się niestabilne, charakteryzują się
dużą przypadkowością. Jest to zjawisko normal-
ne i świadczy o tym, że detal jest już właściwie
wyważony. Kontynuowanie takich pomiarów
nie ma więc większego sensu.
Normy, przepisy
System VibroDAQ2 jest dostosowany do
przepisów i  norm przemysłowych obowiązu-
jących w  tym zakresie. Przed rozpoczęciem
wyważania zgodnego z  normą ISO  1940 ko-
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
nieczne jest odpowiednie zdefiniowanie pa-
rametrów wirnika, co jest możliwe w oknach
ustawień. Prezentowane są w  nich rysunki
poglądowe ułatwiające tę czynność. Przykład
przedstawiono na rys.  4. Poszczególne typy
wirników są pogrupowane według klasy jako-
ści wyważenia: od wolnoobrotowych silników
okrętowych do wrzecion, tarcz i  tworników
precyzyjnych szlifierek. Sama procedura wy-
ważania przebiega analogicznie, jak to opisano
wyżej. Ułatwieniem jest wyświetlenie wyniku
końcowego w  kolorze zielonym, jeśli spełnia
on wymagania normy i w kolorze czerwonym,
jeśli norma nie jest spełniona.
Wyważane elementy, szczególnie te, które
są wykorzystywane w  przemyśle, energety-
ce itp., mają często atesty potwierdzające ich
przydatność w  konkretnych zastosowaniach.
Musi być ona zachowana również po wykona-
niu wszelkich napraw i  rutynowych przeglą-
dów. W tym kontekście procedura wyważania
nie jest więc zwykłą czynnością serwisową,
a po jej zakończeniu powinien powstać stosow-
ny dokument. System VibroDAQ2 umożliwia
automatyczne generowanie raportu potwier-
dzającego uzyskanie określonych wyników.
Są na nim dodatkowo umieszczone wszystkie
parametry pomiarów (rys. 5).
K L A M
System wyważania VibroDAQ2
Rozszerzenie możliwości
VibroDAQ2
System VibroDAQ2 został skonstruowany
do wyważania elementów wirujących. Zastoso-
wano w nim nowoczesne rozwiązania elektro-
niczne oparte na układach FPGA, 16-bitowym
przetworniku A/C i  technice DSP. Uzyskano
dzięki temu bardzo dobre parametry pomiaro-
we: zakres mierzonych prędkości obrotowych
0,1...10000 obr/s, zakres częstotliwości próbko-
wania 10 Hz...200 kHz. Interfejs USB pracujący
w  trybach High Speed i  Full Speed zapewnia
szybki transfer danych do komputera. Dwie
opcje oprogramowania umożliwiają wyko-
rzystanie przystawki jako analizatora widma
i  oscyloskopu. Tryby te mogą być stosowane
do badania maszyn mechanicznych, w których
nie muszą znajdować się elementy wirujące.
Na podstawie poziomu i kształtu wibracji daje
się dużo powiedzieć o  stanie poszczególnych
mechanizmów. Szczególnie przydatna jest tu
analiza widmowa, którą jak w większości cyfro-
wych przyrządów pomiarowych wykonuje się
w oparciu o szybką transformatę Fouriera (FFT).
Można też opcjonalnie wykorzystać algorytm
DFT (dyskretna transformata Fouriera), jednak
czas obliczeń w tym przypadku drastycznie się
wydłuża. Na rys. 6 przedstawiono przykładowy
oscylogram uzyskany z czujników drgań, a na
rys. 7 widmo tego sygnału. Oscyloskop ponad-
to jest przydatny we wstępnej fazie pomiarów
do oceny sygnału otrzymywanego z  czujnika
wibracji.
Spośród wielu zastosowań systemu Vibro-
DAQ2 jednym z  częściej używanych jest wy-
ważanie tarcz szlifierskich. Jest to możliwe po
zastosowaniu specjalnej głowicy z  jedną lub
z dwoma przesuwanymi masami. Sama proce-
dura pomiarowa jest bardzo podobna do stan-
dardowej.
VibroDAQ2 jest doskonałym przykładem
umiejętnego zastosowania wiedzy teoretycznej
(mechaniki ciała stałego) w  praktyce. Dzięki
niemu Polak nie zawsze musi być mądry dopie-
ro po szkodzie.
Jarosław Doliński, EP
jaroslaw.dolinski@ep.com.pl
A
121
DZIAŁ
WYBRANE KSIĄŻKI Z OFERTY AVT

PicoBlaze. Mikroprocesor w FPGA

Współczesne układy FPGA oferują konstruktorom tak duże zasoby logiczne,

że możliwa jest implementacja w nich kompletnych mikrokontrolerów i mik-
roprocesorów oraz współpracujących z nimi cyfrowych bloków peryferyjnych.
Jednym z najpopularniejszych mikroprocesorów przeznaczonym do imple-
mentacji w układach PLD (CPLD i FPGA) firmy Xilinx jest 8-bitowy PicoBlaze.
Jest on dostępny w postaci IP core’a napisanego w dwóch najpopularniejszych
językach opisu sprzętu: VHDL oraz Verilogu.
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS-281104 KS–281108 KS–290901 KS–250203
Marcin Nowakowski
kod zamówienia
stron: 272 cena: 69 zł
KS–100300 BASCOM ‘51 Bascom AVR Wprowadzenie do Interfejsy sprzętowe
w przykładach w przykładach języka Verilog komputerów PC
Marcin Wiązania Marcin Wiązania Zbigniew Hajduk Michael Gook
Wstęp do programowania sterowników PLC

W książce zawarto ogólne informacje o budowie, działaniu i zastosowaniu

sterowników PLC oraz opisano podstawowe polecenia i funkcje stosowane do
Stron: 158 49 zł Stron: 286 55 zł Stron: 320 79 zł Stron: 536 70 zł
ich programowania. Klarowne przykłady wykorzystania poszczególnych funkcji
przedstawiono wykorzystując język drabinkowy. Podano także wiele konkret-
nych informacji przydatnych dla osób zamierzających praktycznie wykorzystać
sterowniki w różnych urządzeniach. Szczegółowo omówiono realizację indywi-
dualnego projektu programistycznego.

Robert Sałat, Krzysztof Korpysz, Paweł Obstawski

kod zamówienia
KS–100204 stron: 260 cena: 44 zł

Układy wtryskowe Common Rail w praktyce

kod zamówienia
warsztatowej. Budowa, sprawdzanie, diagnostyka kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS–241033 KS–290600 KS–290201 KS–220308
Praktyczny poradnik fachowy zawierający opis budowy, sprawdzania i diag-
nostyki sterowanych elektronicznie zasobnikowych układów wtryskowych
Common Rail, powszechnie stosowanych obecnie w silnikach wysokoprężnych Mały słownik technic- Mikrokontrolery AT- Współczesny oscylos- Układy mikropro-
samochodów osobowych, ciężarowych i autobusów. Opisano sposoby sprawd- zny niemiecko–polski 91SAM7 w praktyce kop. Budowa i pomiary cesorowe. Przykłady
zania nie wymagające posiadania specjalnych urządzeń diagnostycznych rozwiązań
i polsko–niemiecki Robert Brzoza-Woch Andrzej Kamieniecki
poszczególnych producentów samochodów. Bardzo cenny materiał ilustracyjny Bartłomiej Zieliński
obejmuje zarejestrowane w rzeczywistych warunkach przebiegi sygnałów po- Praca zbiorowa
szczególnych elementów układów Common Rail czołowych producentów wraz
z ich interpretacją oraz wytycznymi dotyczącymi diagnostyki i naprawy.

kod zamówienia
Hubertus Günther
KS–100203 stron: 160 cena: 41 zł Stron: 402 42 zł Stron: 359 79 zł Stron: 328 69 zł Stron: 130 30 zł

PADS w praktyce. Nowoczesny pakiet CAD dla

elektroników

Książka jest kompleksowym podręcznikiem przeznaczonym dla wszystkich

użytkowników pakietu projektowego PADS, zarówno początkujących jak
i zaawansowanych.
Przejrzysta - oparta na wieloletnim doświadczeniu autora - struktura książki
i dogłębne, bogato ilustrowane opisy prezentowanych zagadnień powodują,
że poznanie sposobu obsługi oraz „tajników” PADS-a nie sprawi kłopotu także
mniej wprawnym projektantom. kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS–230410 KS–270901 KS–291002 KS–260339
Maciej Olech
kod zamówienia
KS–100101 stron: 398 cena: 69 zł Mały słownik technic- Angielsko-polski USB. Praktyczne pro- Podstawy miernictwa
zny angielsko–polski słownik specjalistyczny. gramowanie z Windows Janusz Piotrowski
API w C++
polsko–angielski Elektronika Andrzej Daniluk
Programowanie sterowników PLC w języku
drabinkowym Praca zbiorowa

Współczesne sterowniki stosowane w systemach automatyki są urządzeniami

niezwykle elastycznymi funkcjonalnie, co wynika przede wszystkim z
możliwości ich programowania. Stron: 498 39zł Stron: 391 49,50 zł Stron: 280 40 zł Stron: 322 38 zł
Jednym z najpopularniejszych języków wykorzystywanych do przygotowywania
aplikacji dla PLC jest graficzny język drabinkowy (nazywany także skrótowo
LD lub LAD). Jest to od wielu lat podstawowy język programowania PLC,
którego znajomość przez automatyków zajmujących się tworzeniem aplikacji
przemysłowych jest wręcz niezbędna.

kod zamówienia
Stanisław Flaga
KS–290916 stron: 191 cena: 69 zł

Budowa i remont domu. Poradnik bez kantów

kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
Budowanie domu to proces bardzo absorbujący. Jeśli wszystkiego musiałbyś
KS–240815 KS–291005 KS–250601 KS–291000
dowiadywać się na własną rękę, chodząc od urzędu do urzędu, nie tylko
zajęłoby Ci to całe wieki, ale także mogłoby się okazać ponad Twoje siły. Warto
więc posłuchać rad kogoś, kto z sukcesem zakończył takie przedsięwzięcie – Podręcznik akustyki Mikrokontrolery AVR – CD i DVD w teorii Programowalny ste-
i na własnej skórze przekonał się, jak można sobie z tym poradzić. Atton F. Everest Niezbędnik programisty i praktyce rownik
Tam dom Twój, gdzie serce Twoje. Działka i okolice. Papiery i pozwolenia. Jarosław Doliński Mirosław Sokół SIMATIC S7-300
Projekty i technologie budowy. Kolejność robót i uzgodnienia z ekipami budow- w praktyce inżynierskiej
lanymi. Okna, drzwi i wnętrza. Janusz Kwaśniewski

Witold Wrotek
kod zamówienia
KS–100200 stron: 352 cena: 35 zł
Stron: 672 119 zł Stron: 134 19 zł Stron: 350 40 zł Stron: 341 69 zł

122 www.sklep.avt.pl ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA - www.sklep.avt.pl Tytuł

d l m ie
RApre ęcz
a si

BAnumnikó
T e ra w A
10 to V
Najlepsze książki dla Czytelników Elektroniki Praktycznej

% rów T
KS–981001 Sztuka elektroniki cz.I i II P. Horowitz W. Hill. WKŁ, str. 1185 82 zł KS–231220 Układy cyfrowe TTl i CMOS serii 74 cz. 2 SERWIS ELEKTRONIKI, str. 494 44 zł
KS–981009 Scalone przetworniki AC i CA R.van de Plassche. WKŁ, str. 468 38 zł KS–240201 Podstawy cyfrowych systemów telekomunikacyjnych. K. Wesołowski, 39 zł
KS–981250 Pracownia elektroniczna – układy elektroniczne L. Grabowski . WSiP, str. 276 18 zł WKŁ, str. 408
KS–981256 Podstawy elektroniki cz. I  B. M. Pióro. WSiP, str. 184 20 zł KS–240204 Projektowanie systemów mikroprocesorowych P. Hadam, BTC, str. 216 53 zł
KS–981257 Podstawy elektroniki cz. II B. M. Pióro. WSiP, str. 392 25 zł KS–240209 Porady serwisowe OTVC Sony i Philips. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 373 47 zł
KS–990151 Pracownia elektroniczna – elementy układów elektronicznych KS–240213 Układy cyfrowe, pierwsze kroki. P. Górecki, BTC, str. 334 49 zł
Praca zbiorowa. WSiP, str. 180 15 zł KS–241031 Wzmacniacze mocy audio 6, str. 355 42 zł
KS–990301 Elementarz elektroniki ( MIK ) cz. I, II, III , IV S. Gardynik łącznie str. 864 58 zł KS–241032 Nowoczesny odbiornik telewizji kolorowej 41 zł
KS–990302 Stabilizatory napięcia cz. II S. Kwaśniewski. NEXT, str. 387 40 zł KS–241033 Mały słownik techniczny niemiecko–polski i polsko–niemiecki, str .402 36 zł
KS–990303 Wzmacniacze mocy audio – aplikacje cz. I S. Kwaśniewski. str. 367 41 zł KS–241034 Programowanie mikrokontrolerów AVR w języku Bascom M. Wiązania, 55 zł
KS–990304 Wzmacniacze mocy audio – aplikacje cz. II S. Kwaśniewski. str. 496 41 zł str. 352
KS–991003 PSpice. Symulacja i optymalizacja układów elektronicznych A. Król, 60 zł KS–250717 Programowanie mikrokontrolerów 8051 w języku C. Pierwsze kroki J. Majewski BTC,
NAKOM, str. 259 str. 304 65 zł
KS–991133 Elektronika J. Watson. WKŁ, str. 466 43 zł KS–250718 Mikrokontrolery 68HC08 w praktyce Kreidl, Kupris, Dilger. BTC, str. 328 59 zł
KS–200105 Wzmacniacze mocy audio–aplikacje cz. IV S. Kwaśniewski. str. 277 41 zł KS–250719 Mikrokontrolery AVR ATmega w praktyce R. Baranowski, str. 390, BTC 63 zł
KS–200301 Podstawy programowania mikrokontrolera 8051 P.P. Gałka. MIKOM, str. 298 29 zł KS–250720 Realizer – graficzne programowanie mikrokontrolerów G. Górski. MIKOM,
KS–200406 Tranzystory odpowiedniki – katalog cz. I  SERWIS ELEKTRONIKI str. 712 45 zł str. 228 30 zł
KS–200602 Systemy telekomunikacyjne cz. I cz. II S.Haykin. WKŁ, łącznie str. 851 80 zł KS–250729 Porady serwisowe – monitory Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 320 40 zł
KS–200705 Podstawy teorii sygnałów J. Szabatin. WKŁ, str. 499 48 zł KS–250730 Car audio – Pioneer, zeszyt 2 Praca zbiorowa, SERWIS ELEKTRONIKI, str. 96 20 zł
KS–200707 Układy cyfrowe B. Wilkinson. WKŁ, str. 220 43 zł KS–251019 Projektowanie i analiza wzmacniaczy małosygnałowych A. Dobrowolski,
KS–200903 Liniowe obwody mikrofalowe S. Rosłoniec. WKŁ, str. 260 35 zł P. Komur, A. Sowiński. BTC, str. 343 53 zł
KS–210209 S5/S7 Windows. Programowanie i symulacja sterowników KS–251020 Mikrokontrolery dla początkujących P. Górecki, BTC, str.408, 61 zł
PLC firmy Siemens A. Król, J. Moczko – Król. NAKOM, str. 383 75 zł KS–251108 Projektowanie układów analogowych poradnik praktyczny R. Pease, BTC, str. 270 56 zł
KS–210304 Diody, diaki odpowiedniki – katalog SERWIS ELEKTRONIKI str. 842 50 zł KS–251109 Cyfrowe przetwarzanie sygnałów od teorii do zastosowań P. Zieliński. WKŁ, str. 848 62 zł
KS–210604 Anteny telewizyjne i radiowe J. Pieniak. WKŁ, str. 191 32 zł KS–251110 Diagnostyka samochodów osobowych K. Trzeciak, WKŁ, str. 348 36 zł
KS–210714 Język VHDL. Projektowanie K. Skahill. WNT, str. 640 85 zł KS–251111 Programowanie sterowników przemysłowych J. Kasprzyk. WNT, str.306 36 zł
KS–210808 Urządzenia elektroniczne cz. I . Elementy urządzeń A. J. Marusak. 18 zł KS–251112 Uszkodzenia i naprawa silników elektrycznych J. Zembrzuski. WNT, str. 208 31 zł
WSiP, str. 228 KS–251212 USB uniwersalny interfejs szeregowyW. Mielczarek, Helion, str.128 25 zł
KS–210809 Urządzenia elektroniczne cz. II. Układy elektroniczne A. J. Marusak. 23 zł KS–260103 Mikrokontrolery Nitron Motorola M68HC D. Kościelnik. WKŁ, str. 372 35 zł
WSiP, str. 360 KS–260104 Kody usterek poradnik diagnosty samochodowego Haynes Publishing,
KS–210810 Urządzenia elektroniczne cz. III. Budowa i działanie urządzeń Marusak. 18 zł tł. P. Kozak WKŁ, str.444 92 zł
WSiP, str. 252 KS–260201 Car audio – zeszyt 4 Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI str. 96 20 zł
KS–210902 Stero w Twoim samochodzie M. Rumreich, str. 293 79 zł KS–260202 Układy sterujące w zasilaczach i przetwornicach cz.3 Praca zbiorowa. 42 zł
KS–211009 Krótkofalarstwo i radiokomunikacja. Poradnik Ł. Komsta. WKŁ, str. 252 45 zł SERWIS ELEKTRONIKI, str. 305
KS–211010 Anteny . Podstawy polowe W. Zieniutycz. WKŁ, str. 124 22 zł KS–260203 Pamięci masowe w systemach mikroprocesorowych P. Marks, BTC, str. 224 51 zł
KS–220308 Układy mikroprocesorowe. Przykłady rozwiązań B. Zieliński. HELION, str. 127 30 zł KS–260204 Rozproszone systemy pomiarowe W. Nawrocki, WKŁ, str. 324 40 zł
KS–220413 Dźwięk cyfrowy W. Butryn. WKŁ, str. 232 45 zł KS–260338 Podstawy teorii sterowania Praca zbiorowa., wyd. 2, WNT, str. 490 62 zł

www.sklep.avt.pl
KS–220519 Naprawa odbiorników satelitarnych J. Gremba, S. Gremba. 43 zł KS–260339 Podstawy miernictwa J. Piotrowski. WNT, str. 322 38 zł
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 496 KS–260340 Detekcja sygnałów optycznych, WNT, Z. Bielecki, A. Rogalski, str.400 25 zł
KS–220604 Układy programowalne, pierwsze kroki wyd.II P. Zbysiński, 53 zł KS–260341 Elementy i układy elektroniczne w pytaniach i odpowiedziach M. Rusek,
J. Pasierbiński, str. 280 J. Pasierbiński WNT, str. 398 44 zł
KS–220605 Język VHDL w praktyce Praca zbiorowa. WKŁ, str. 268 55 zł KS–260343 Podstawy elektroniki Praca zbiorowa. REA, str. 352 45 zł
KS–220805 Katalog elementów SMD SERWIS ELEKTRONIKI, str. 344 35 zł KS–260503 Podstawy technologii dla elektroników R. Kisiel BTC, str. 206 54 zł
KS–220913 Mikrokontrolery PIC16F8x w praktyce T. Jabłoński. BTC, str. 226 39 zł KS–260504 Algorytmy + struktury danych = abstrakcyjne typy danych P. Kotowski. BTC,
KS–221005 Mechatronika Praca zbiorowa. REA, str. 384 42 zł str. 203 45 zł
KS–221009 Słownik techniczny niemiecko–polski polsko–niemiecki Praca zbiorowa 65 zł KS–260505 Mikrofale. Układy i systemy J. Szóstka WKŁ, str. 352 44 zł
REA, str. 1146 KS–260801 Mikrokontrolery AVR Atiny w praktyce str. 381R. Baranowski, BTC 63 zł
KS–221113 Układy sterujące w zasilaczach i przetwornicach SERWIS ELEKTRONIKI, str. 298 42 zł KS–271003 Protel DXP pierwsze kroki, BTC, Marek Smyczek, str. 264 59 zł
KS–221114 Układy scalone wideo – aplikacje cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 zł KS–280108 Poradnik inżyniera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 934 145 zł
KS–221201 Diagnozowanie silników wysokoprężnych H. Gunther. WKŁ, str. 242 41 zł KS–280111 Pomiary oscyloskopowe, wznowienie, WNT, Rydzewski Jerzy, str. 242 38 zł
KS–221202 Projektowanie układów cyfrowych z wykorzystaniem języka VHDL 69 zł KS–280112 Czujniki – mechatronika samochodowa, WKŁ, Andrzej Gajek, Zdzisław Juda, str. 241 49 zł
M. Zwoliński WKŁ, str. 368 KS–280500 Programowalne sterowniki automatyki PAC, Nakom, Krzysztof Pietrusewicz, 68 zł
KS–221203 Komputerowe systemy pomiarowe W. Nawrocki. WKŁ, str. 247 42 zł Paweł Dworak, str. 542
KS–221204 Pokładowe systemy diagnostyczne pojazdów samochodowych J. Merkisz, 69 zł KS–280600 Wyświetlacze graficzne i alfanumeryczne w systemach mikroprocesorowych, BTC, 59 zł
WKŁ, str. 419 Rafał Baranowski, str. 176
KS–221205 Sterowanie silników o zapłonie iskrowym. Zasada działania, podzespoły 40 zł KS–281107 Słownik terminologii nagrań dźwiękowych PRO-AUDIO, Audiologos, 37 zł
WKŁ, 78 str. Krzysztof Szlifirski, str. 277
KS–221206 Czujniki w pojazdach samochodowych WKŁ, str. 144 53 zł KS–281108 BASCOM AVR w przykładach, BTC, Marcin Wiązania, str. 286 55 zł
KS–221208 Wzmacniacze operacyjne P. Górecki. BTC, str. 250 43 zł KS–290000 Sieci telekomunikacyjne, WKŁ, Wojciech Kabaciński, Mariusz Żal, str. 604 49 zł
KS–230116 Mikroprocesory jednoukładowe PIC S. Pietraszek . HELION, str. 412 65 zł KS–290002 Telewizyjne systemy dozorowe, WKŁ, Paweł Kałużny, str. 231 48 zł
KS–230118 RS 232C Praktyczne programowanie. Od Pascala i C++ do Delphi i Buildera 67 zł KS–290201 Współczesny oscyloskop. Budowa i pomiary, BTC, Andrzej Kamieniecki, str. 328 69 zł
A. Daniluk. HELION, str. 400 KS–290304 Serwis sprzętu domowego 1/09, APROVI 12 zł
KS–230201 Układy odchylania pionowego, poziomego i korekcji SERWIS ELEKTRONIKI, 40 zł KS–290602 Systemy i sieci dostępowe XDSL, WKŁ, Sławomir Kula, str. 292 59 zł
str. 345 KS–290906 Podstawy elektrotechniki i elektroniki samochodowej, WSiP, Piotr Fundowicz, 41 zł
KS–230202 Układy cyfrowe TTL i CMOS serii 74 cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 530 44 zł Bogusław Michałowski, Mariusz Radzimierski, str. 224
KS–230203 Zrozumieć małe mikrokontrolery J. M. Sibigtroth, BTC, str. 350 39 zł KS–290907 Pracownia elektryczna. Biblioteka elektryka, WSiP, Marek Pilawski, 26 zł
KS–230311 Protel 99SE pierwsze kroki M. Smyczek. BTC, str. 200 45 zł Tomasz Winek, str. 224
KS–230401 Podstawy elektroniki cyfrowej J. Kalisz. WKŁ, str. 610 48 zł KS–290908 Instalacje elektryczne w budownictwie, WSiP, Witold Jabłoński, str. 128 15 zł
KS–230402 Systemy radiokomunikacji ruchomej K. Wesołowski WKŁ, str. 483 45 zł KS–290909 Elektronika, WSiP, Augustyn Chwaleba, str. 544 40 zł
KS–230410 Mały słownik techniczny angielsko–polski, polsko–angielski WNT str. 498 38 zł KS–290914 Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne, WNT, 32 zł
KS–230602 Układy scalone audio w sprzęcie powszechnego użytku – aplikacje cz. 1 Grażyna Jastrzębska, str. 284
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 zł KS–290915 Proekologiczne odnawialne źródła energii, WNT, Witold M. Lewandowski, str. 432 56 zł
KS–230605 Mikrokontrolery 8051 w praktyce T. Starecki. BTC, str. 296 45 zł KS–290916 Elektrotechnika i elektronika dla nieelektryków, WNT, Praca zbiorowa, s. 634 69 zł
KS–230731 Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych A. Herner, 68 zł KS–291000 Programowalny sterownik SIMATIC S7-300 w praktyce inżynierskiej, BTC, 69 zł
Hans–Jurgen, WKŁ, str. 460 Janusz Kwaśniewski, str. 341
KS–230732 Motocyklowe instalacje elektryczne R. Dmowski WKŁ, str.100 37 zł KS–291001 Współczesne układy cyfrowe, BTC, Jarosław Doliński, str. 96 39 zł
KS–230929 Mikrokontrolery AVR w praktyce J. Doliński. BTC, str. 450 53 zł KS–291002 USB praktyczne programowanie z windows API w C++, Helion, 40 zł
KS–231001 Układy sterujące w zasilaczach i przetwornicach. Część II 42 zł Andrzej Daniluk, str. 280
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 309 KS–291004 Urządzenia i systemy mechatroniczne, część 2, REA, Praca zbiorowa, str. 276 40 zł
KS–231002 Układy sygnałowe i wzmacniacze wizji w OTVC i monitorach. Część I 41 zł KS–291005 Mikrokontrolery AVR – niezbędnik programisty, BTC, Jarosław Doliński, str. 134 19 zł


SERWIS ELEKTRONIKI, str. 327
EP 5/2010

Książki są dostarczane pocztą – wystarczy wypełnić zamówienie (blankiet powyżej) i-wysłać do nas:
tą ax tel. 22 257 84 50-52 ilem
cz AVT - Księgarnia Wysyłkowa ./f a
po tel m handlowy@avt.pl
e-
ul. Leszczynowa 11
03-197 Warszawa faks 22 257 84 55
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 123
DZIAŁ

kramik.ep.com.pl

ElektronikaB2B AutomatykaB2B
Portal branżowy dla elektroników Portal branżowy dla automatyków

124 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 Tytuł
Zasady zamieszczania ogłoszeń w rubryce „Kramik i Rynek”
1. Dla osób prywatnych bezpłatnie, czyli ogłoszenia drobne bez ramek i grafiki. Treść
ogłoszenia może dotyczyć sprzedaży, kupna, wymiany lub innych propozycji.
Najdogodniej jest posłużyć się formularzem dostępnym pod adresem: kramik.ep.com.pl.
Zamówienie można przysłać także na adres:
„Kramik i Rynek EP”, 03–197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
Przyjmujemy też ogłoszenia przysyłane do redakcji faxem lub e–mailem.
2. Ogłoszenia i reklamy hurtowni, sklepów, importerów, producentów, dealerów, itp.
są płatne. Cena minimalnej ramki dla ogłoszeń o wielkości do 3 modułów (wymiar
pojedynczego modułu 35×20 mm) to 38 zł, kolor 46 zł + 22% VAT. Każde ogłoszenie powyżej tej granicy kosztuje 55 zł za 1 moduł, kolor 66 zł + 22%
VAT. Moduły można łączyć zarówno w pionie jak i w poziomie. Ogłoszenia w poziomie mogą mieć szerokość 5 modułów, w pionie 12 modułów. Dla
reklam powyżej 8 modułów stosujemy rabaty od 4 emisji 10%, od 7 emisji 15% i od 12 emisji 25%.
3. Oferta specjalna dla firm:
– publikacja fragmentów cennika w ramce o wielkości 8 modułów cena 220 zł, kolor 264 zł (plus 22% VAT), 9 modułów w poziomie, cena 250 zł,
kolor 305 zł (plus 22% VAT)
– rabat specjalny dla firm poszukujących pracowników wynosi 25% (wyłącznie dla dużych reklam).
Wszelkich informacji udziela Grzegorz Krzykawski, tel. 22 257 84 60, e-mail: grzegorz.krzykawski@ep.com.pl.
Reklamy do tej rubryki mogą być przygotowane przez Zamawiającego w postaci wydruku z drukarki laserowej lub pliku w formacie CDR, AI, EPS (tekst
zmieniony na krzywe), PSD, PDF z próbnym wydrukiem albo pliku w dowolnym edytorze tekstu (także z wydrukiem), jeśli krój czcionek nie jest rzeczą
dużej wagi. Małe reklamy mogą być przygotowane w redakcji (gratis) na podstawie odręcznego szkicu lub maszynopisu. Opracowania te nie będą
jednak wówczas uzgadniane z Zamawiającym przed oddaniem do druku.
Redakcja nie odpowiada za treść reklam i  ogłoszeń zamieszczonych w  Elektronice Praktycznej

Kupię elektroniczne (całe kartony kondensatorów i miernik siadam certyfikat specjalisty

Praca
mierników, ekranów LCD, indukcyjności cewek IPC 610D. Doświadczenie
części mechanicznych i dławików.Jak zbudować i krótkie terminy realizacji.
Pilnie urządzenie skutecznie miernik prądu z wyłączni- Podejmę zlecenia w zakresie Kontakt tel. 666 724 775,
i elektronicznych), dyski
zakłócające pracę kolumn kiem nadprądowym: www. montażu ukł. elektronicz- e-mail: elektronik.automa-
twarde do laptopów i kom-
głośnikowych do 25 m, 668 henwyd.republika.pl nych (manualne ołowiowe, tyk@gmail.com
puterów, i wiele innch. Całe
570 954, e-mail: rwisniew- bezołowiowe). Wieloletnie
roczniki EDW i EP. Potrze- Jeśli ktoś ma jakiś genialny Zatrudnimy pracowników
ski@teldat.com.pl doświadczenie, posiadam
bujesz czegoś? napisz - na- pomysł na to w jaki sposób którzy posiadają stały i szyb-
certyfikat IPC 610 rev.D.
pewno to dla Ciebie znajdę. zorganizować 20 dysków ki dostęp do Internetu oraz
Terminowo i w bardzo
Sprzedam Tel./sms: 506537813, twardych o „przyzwoitych” będą wykonywały pracę we
dobrej jakości wykonania.
e-mail: radzio2202@vp.pl, rozmiarach 40GB i więcej własnym domu, praca pole-
Możliwe także interwencje
Lampy elektronowe, gg19216642, Radek dla pracowni komputero- ga na dodawaniu ogłoszeń
serwisowe i przeróbki. Serie
podstawki lamp - różne Weselny zestaw zawodo- wej domu dziecka bardzo średnie i krótkie. Referencje i prowadzenie wstępnych
typy trafa głośnikowe, wych utworów w formacie proszę o kontakt. mariusz. na życzenie. Elektronik, 666 rozmów z Klientami za-
schematy, wszystko do MIDI na keyboard prze- ciszewski w domenie savio- 724 775 interesowanymi naszymi
budowy wzmacniaczy. znaczony do prowadze- portal.pl, Mariusz Ciszew- usługami . Wynagrodzenie
ski, 605 624 958 Poszukiwana chętna osoba prowizyjne . www.poass.
Wzmacniacze Hi-Fi, S.-E. nie przyjęć weselnych,
do wprowadzania schema- pl, poass@poass.pl, tel. 518-
Florian Szcześniak, 02-697 wszystkie ostatnie nowości Potrzebuję do projektu tów odręcznych i tworzenia 747-544
Warszawa, ul.Rzymowskie- a także standardy, biesiada, artystycznego pozytywek bibliotek elementów w pro-
go 20/57, tel. 22 847 11 56; marsze, przyśpiewki, disco z możliwością nagrywania Wykonam projekty urzą-
gramie KiCad. Krzysztof,
601 34 28 70, e-mail: flo- polo, cena za komplet 2900 dźwięku – do 10 minut. dzeń elektronicznych,
e-mail: k.k.elektronik@
rian.szczesniak@gmail.com utworów wraz z bezpieczną W zamian za pomoc w ich obwodów drukowanych
poczta.fm
Lub zamienię Cinquecento wysyłką, teksty gratis, tel. konstruowaniu mogę po- PCB, logiki programowalnej
883026188 móc w projekcie graficznym Przyjmę zlecenia na montaż CPLD-FPGA, oprogramuję
700 srebrny metalik 1996
(rysunki, projekty stron, układów elektronicznych mikroprocesory ARM, AVR.
rok stan bardzo dobry
Zamienię ilustracje etc). Ola Cieślak, (SMD, THT), serwisowanie E-mail: wojpie@poczta.
cena 1950 zl mozliwa za-
olazbloku@gmail.com i uruchamianie układów. Po- onet.pl
miana na uszkodzony, tel.
514695138 Plazmę TV Panasonic 42
Programator Keil ULINK cale Tx-42G10E na plazmę
ME. JTAG USB. Mogę prze- Panasonic full HD 50 cali.
słać zdjęcia. Bardzooooo ta- Andrzej, tel. 668 337 802,
nio. Chętnie udzielę innych e-mail: anszeliga@wp.pl
informacji. Pabian Piotr, Profesjonalny jukebox
Tarnów, tel. 790327210, NSM CDR 100XA ze
e-mail: pabian.piotr@gma- zmieniaczem na 100 płyt
il.com (również wyjście audio)
Stare karty dźwiękowe zamienię na fabryczny gen.
i wideo /Avid, ProTools/ sygnałowy DDS. Tel. 81
sprawne! Przetworniki 525-03-99 po godz. 17
sygnału audio i wideo,
okablowanie, dyski SCSI,
remote controlery. Na czę- Inne
ści lub w całości. Waldek,
tel. 606 345 754, e-mail: Bascom. Jak zbudować
waldeck@vp.pl kalkulator do obliczeń war-
tości rezystorów tłumika
Tanio: laptopy, telefony,
rezystorowego. Jak zbudo-
iphone, roboty. Części
wać miernik pojemności

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 125

DZIAŁ

forum.ep.com.pl

126 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 Tytuł

kramik.ep.com.pl

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 127

DZIAŁ

128 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 Tytuł

Atrakcyjna propozycja dla reklamodawców

cennik o wymiarach 111×66 mm (kolor)

cena 305 zł (netto)

Więcej informacji: Grzegorz Krzykawski

tel. 022 257 84 60
e–mail: grzegorz.krzykawski@ep.com.pl

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 129

 DZIAŁ

Nie przegap!
interesujących materiałów w siostrzanym czasopiśmie
W majowym numerze
Elektroniki dla Wszystkich
między innymi:
 Kombajn sygnałowy DDS
Nowoczesny generator z modulatorem.
Połączenie nowoczesnych technologii, proce-
sora ARM, układu DDS i szybkich wzmacnia-
czy operacyjnych .
 Nagrzewnica indukcyjna 1kW
Jak za pomocą prądów wirowych w kilka
sekund rozgrzać do czerwoności metalowe
przedmioty? I Ty możesz zbudować skuteczną
nagrzewnicę, składającą się jedynie z kilkuna-
stu elementów!
 Antyirytator GSM
Przystawka do telefonu, która sprawi,
że będzie on jeszcze bardziej inteligentny
– „strzałki” odpuszczą się same, natrętni
osobnicy zostaną rozłączeni...
 Kogut dyskotekowy
Czternaście programów efektów wizualnych,
regulacja szybkości zmian, kogut policyj-
ny, sygnalizator świetlny – to tylko niektóre
z zalet tego nieskomplikowanego projektu.
 Płytki drukowane – domowa soldermaska
Co zrobić, żeby płytka miała profesjonalny
www.elportal.pl wygląd? Jak w warunkach domowych wyko-
nać soldermaskę?
Ponadto w numerze:
 Analizator widma 70MHz
A może masz pomysł na ciekawy artykuł lub projekt?  2nd edition – robot zdalnie sterowany RC5
Skonstruowałeś urządzenie,  Licznik zdarzeń – motywator bezmikropro-
które jest godne zaprezentowania szerszej publiczności? cesorowy
Możesz napisać artykuł edukacyjny?  Obsługa portu równoległego komputera PC
Chcesz podzielić się doświadczeniem? w języku C z poziomu Linuksa
 Elektronika (nie tylko) dla informatyków
W takim razie zapraszamy do współpracy na łamach
– Równoległy obwód LC w praktyce
Elektroniki dla Wszystkich. Kontakt: edw@elportal.pl  Pod lupą – Tranzystorowe wzmacniacze
audio - problemy i zagrożenia
EdW możesz zamówić w sklepie internetowym AVT  Ośla łączka – Wzmacnianie sygnałów zmien-
http://www.sklep.avt.com.pl, telefonicznie 22 257 84 50, nych - wzmacniacz nieodwracający
 Od węgla do krzemu, czyli fascynująca
fax: 22 257 84 55, listownie lub za pomocą e-maila:
historia mikrofonu – Mikrofony krzemowe
handlowy@avt.com.pl Do kupienia także w Empikach MEMS
i wszystkich większych kioskach z prasą.  Szkoła Konstruktorów – Elektroniczny układ
Na wszelkie pytania czeka także Dział Prenumeraty związany z rowerem
tel. 22 257 84 22, prenumerata@avt.com.pl  Szkoła Konstruktorów – Pomocnicze źródło
energii

130 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 Tytuł

5/2010 • majj • Nr
N 5 (53)

• Maniek. Robot kroczący

• S7-1200: instrukcje
programowania

• Interfejs BiSS. Podzespoły

i narzędzia

• Czujniki tensometryczne.
Skomputeryzowany pomiar
siły

• Profibus. Model ISO/OSI,

architektura i rodzaje
stosowanych protokołów,
ramka, telegramy,
kodowanie

• Flowcode Formula. Rysujesz

i jedziesz

• WObit porusza wyobraźnię!

Zbuduj z nami najdłuższego
robota na świecie
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 131
 Robot kroczącyy
AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

Maniek
Robot kroczący
Jak powiedział Mark Twain, „ludzie nie dlatego przestają się Po przeprowadzeniu analizy możliwości
bawić, że się starzeją, lecz starzeją się, bo przestają się bawić”. zdobycia poszczególnych elementów do bu-
W  artykule prezentujemy efekty takiej „zabawy”, które zdumiały dowy robota oraz analizie rozwiązań dostęp-
nych w  Internecie przyjąłem następujące
nawet fachowców. Bo sterowanie 19 serwomechanizmami i  budowa
założenia projektowe:
algorytmów poruszania się robota, to nie lada sztuka. A  przecież – robot kroczący na 6 nogach, o  prostej,
robot został zbudowany przez człowieka, który jak sam o  sobie zwartej i estetycznej konstrukcji,
pisze, nie miał pojęcia o  elektronice i  programowaniu. – inteligencja robota – płytka mikrokom-
putera Arduino,
– sterownik serwomechanizmów – pracu-
jący niezależnie od płytki Arduino,
– osobne, przewodowe zasilanie serwome-
chanizmów i elektroniki, Zasilanie z kabla,
– maksymalne obniżenie ceny konstrukcji.
Powyższe założenia koncepcyjne wy-
nikały z  moich możliwości i  naprawdę nie
finanse były tu najważniejsze. Moje wy-
kształcenie w żaden sposób nie jest związa-
ne z robotyką, elektroniką czy programowa-
niem. A w związku z tym, robot musiał być
prosty do wykonania oraz zaprogramowania.
Ponadto, miał stanowić platformę łatwą do
rozbudowy, gdyż to dopiero pierwsze ekspe-
rymenty miały wykazać, w którym kierunku
rozwijana będzie konstrukcja.

Konstrukcja robota
Wzorem dla mojej konstrukcji były robo-
ty Phoenix firmy Lynxmotion oraz MSR-H01
firmy Micromagic System.
Fot. 1. Widok płytek z pleksi tworzących korpus robota. Na górze widać wzmocnioną Robot 6-cio nożny, potocznie zwany „he-
płytkę o podwójnej grubości xapodem”, wykonano z  pleksi o  grubości 3

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 133

AUTOMATYKA I MECHATRONIKA
Fot. 2. Płytki utrzymywane są w stałej
odległości przez tuleje dystansowe
mm. Całość wycięto laserem zgodnie z moim
projektem. Nie używałem przy tym programu
do modelowania przestrzennego, a  jedynie
przed wycięciem konstrukcji robota wykona-
łem kartonowy model w skali 1:1. Dla usztyw-
nienia korpusu robota dodatkowo wzmocni-
łem go płytą pleksi w tej górnej części, do któ-
rej zamocowane są serwomechanizmy. Taką
podwójna warstwę pleksi widać np. na fot. 1.
Całość elektroniki umieściłem wewnątrz
korpusu robota pomiędzy płytkami pleksi.
Płytki tworzące korpus są zamocowane przy
użyciu tulei dystansowych i śrub (fot. 2).
Każda z  nóg ma 3 punkty swobody
(fot.  3). Dla zwiększenia wytrzymałości
i  sztywności nóg zaprojektowano podwójne
kształtki z  pleksi. Na końcu każdej z  nich
zamontowano plastikowe nakładki zabez-
pieczające na śruby M10 dla zapewnienia
lepszej przyczepności do terenu i  zabezpie-
czenia pleksi przed zniszczeniem. Nogi są
napędzane przez serwomechanizmy.
Nogami robota porusza 18 serwomecha-
nizmów typu Tower Pro SG – 5010, natomiast
ruchomy sonar jest obsługiwany przez jesz-
cze jeden, dodatkowy serwomechanizm.
Dobrze widać je na fot.  4 ukazującej robota
w widoku od góry.
Robot ma całkowite wymiary wynoszą-
ce 35×25×15  cm i  bez akumulatora waży
ok. 1,5 kg. Poruszanie się przy wadze własnej
ok. 2,5 kg (czyli obciążonego np. kilogramo-
wym akumulatorem) raczej też nie powinno
sprawiać mu większych problemów.
Inteligencja, czyli płyta główna
Postanowiłem nie budować własnego
sterownika, lecz posłużyć się gotowym mi-
krokomputerem. Po namyśle zastosowałem
produkt o nazwie Arduino Mega. Jest to płyt-
ka mikrokomputera z zamontowanym całym
niezbędnym wyposażeniem. Oprogramowa-
nie dla niej tworzy się z użyciem darmowego
środowiska Arduino.
Zależało mi na zastosowaniu mikro-
komputera, który będzie umożliwiał rozwój
i rozbudowę robota oraz pomieści spory kod
134
programu. Dlatego wybrałem płytkę mającą
najwięcej możliwości. Arduino Mega jest
wyposażona w mikrokontroler ATmega1280,
który można programować przez port USB,
bez potrzeby dołączania dodatkowego pro-
gramatora. Podstawowe parametry technicz-
ne zastosowanego „mózgu” są następujące:
– mikrokontroler ATmega1280 zasilany
napięciem 5 V;
– napięcie zasilania 7...16 V;
– 54 doprowadzenia I/O, z których 14 do-
starcza sygnał PWM;
– 16 wejść analogowych;
– pamięć Flash o pojemności 128 kB, z któ-
rej 4 kB są zajmowane przez bootloader;
– SRAM 8  kB, EEPROM 4  kB, zegar
16 MHz.
Płyta może być zasilana bezpośrednio
z  portu USB lub zewnętrznego źródła zasi-
lania. Ja zamocowałem złącza (fot. 5) umoż-
liwiające doprowadzenie zasilania z  ze-
wnętrznego zasilacza, co jest bardzo przydat-
ne podczas pisania programu dla robota.
Sterownik serwomechnizmów
Mimo iż płytka Arduino Mega jest w sta-
nie obsłużyć do 48 serwomechanizmów, to
zastosowanie osobnego sterownika serwome-
chanizmów ma sens. Pozwala bowiem odcią-
żyć płytę główną i przeznaczyć moc oblicze-
niowej mikrokontrolera na realizację innych
zadań. Gdyby mikrokontroler bezpośrednio
sterował napędami, to musiałby odświeżać
stan serwomechanizmów co 20  ms co nega-
tywnie wpłynęłoby na szybkość pracy robota.
Z  opisanych wyżej powodów wyposa-
żyłem robota w  osobny sterownik serwo-
mechanizmów typu SD-21 angielskiej firmy
Devantech Ltd. Sterownik ten jest w  stanie
obsłużyć do 21 serwomechanizmów z okre-
sem odświeżania 20 ms, co oznacza, że jest
Fot. 4. Robot Maniek w widoku od góry. Widać wszystkie 19 serwomechanizmów
Fot. 3. Każda noga ma trzy punkty swo-
body. Na zdjęciu widać serwomechani-
zmy zastosowane do poruszania pojedyn-
czą nogą
w stanie obsłużyć większość serwomechani-
zmów dostępnych na polskim rynku. Komu-
nikacja z  płytą główną odbywa się poprzez
interfejs I2C. Dodatkową zaletą tego sterow-
nika jest możliwość zapewnienia rozdziału
zasilania serwomechanizmów i płyty mikro-
komputera. Jest to o tyle ważne, że podczas
ich pracy skokowo pobierany jest duży prąd.
Rozdzielenie zasilania sterownika i  płytki
mikrokomputera powoduje, że praca tej dru-
giej nie jest zakłócana.
Podstawowe parametry techniczne ste-
rownika serwomechanizmów DS21 są nastę-
pujące:
– 21 kanałowy sterownik serw z  mikro-
kontrolerem PIC18F2220;
– okres odświeżania 20 ms;
– komunikacja przez interfejs I2C;
Istotną cechą, która wpłynęła na decyzję
o  zakupie, jest to, że sterownik doskonale
współpracuje z płytą mikrokomputera Ardu-
ino Mega.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Fot. 5. Złącza przeznaczone do zasilania i programowania płytki Arduino Mega oraz
układów wykonawczych
Dźwięk
Robot może wydawać dźwięki, co po-
zwala np. na stwierdzenie statusu jego pro-
gramu. Sygnały dźwiękowe wydawane są
poprzez buzzer piezoceramiczny z  genera-
torem.
Zasilanie
Zdecydowałem się na zewnętrzne źró-
dło zasilania. W  prototypie zastosowałem
zasilacz komputerowy, z  którego osobno
wyprowadziłem napięcia 5 V i 12 V. Napię-
cie z  zasilacza jest przekazywane do robota
z użyciem kabla o długości ok. 5 m. Z napię-
cia 5  V zasilane są serwomechanizmy (sza-
cunkowy, maksymalny pobór prądu to ok.
6,5 A), natomiast napięcie 12 V jest używane
do zasilania płytki mikrokomputera. Robota
skonstruowałem w  taki sposób, że bez żad-
nych problemów można zainstalować aku-
mulatory i  zastosować je do zasilania cało-
ści. Przewidziano dla nich miejsce na górze
korpusu robota.
Czujnik odległości
Z przodu robota zamontowałem ultra-
dźwiękowy czujnik odległości typu SRF05
firmy Devantech Ltd. Czujnik ma poje-
dyncze wyprowadzenie umożliwiające
nadawanie i  nasłuch sygnałów. Pomimo
dużego zasięgu (do 4 m) sensowne wyniki
są uzyskiwane przy maksymalnej odległo-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
ści około 1,5  m. Prawdopodobnie jest to
związane tym, że sonar znajduje się kil-
kanaście cm nad ziemią. Nie powoduje to
jednak jakichkolwiek problemów w funk-
cjonowaniu robota, gdyż zwykle analizu-
je się obiekty znajdujące się w  mniejszej
odległości.
Klawiatura PS/2
Robotem można sterować z  użyciem
klawiatury PS/2. Do kontroli prototypu jest
używana klawiatura numeryczna PS/2. Ak-
tualnie pracuję również nad sterowaniem
z użyciem nadajnika podczerwieni (sterowa-
nie z użyciem kodów RC5).
Programowanie
Jak wspomniałem, programowanie robo-
ta odbywa się z  użyciem środowiska Ardu-
ino. Środowisko to zaprojektowano w  taki
sposób, aby było przyjazne dla hobbystów.
Programowanie odbywa się w języku C, jed-
nak nie jest trudne. A  wszystko dlatego, że
Arduino zawiera wiele gotowych bibliotek,
które pozwalają na bardzo szybkie i  proste
napisanie programu. Po napisaniu programu
cały proces przesłania kodu wynikowego do
płytki mikrokomputera przez interfejs USB
jest wykonywany automatycznie. Ponadto,
na stronie internetowej arduino.cc są bardzo
dokładnie opisane różne przykłady. Bardzo
pomocne jest też forum użytkowników ma-
Robot kroczący
jące kilkadziesiąt tysięcy wpisów i  przykła-
dów.
Aktualnie oprogramowanie robota
umożliwia mu pracę w czterech trybach:
– Tryb pracy ręcznej: sterowanie robo-
tem z użyciem klawiatury numerycznej
PS/2. Operator robota ma możliwość
wykonania następujących ruchów: krok
w  przód/w  tył; zwrot w  lewo/w  prawo;
robot przechodzi w  tryb „uśpienia”
(podwija kończyny i  osiada na podło-
żu); robot wstaje; robot podnosi się na
nogach/opada do pozycji podstawowej;
„rozgląda się” w lewo i w prawo poprzez
obrót sonaru i  częściowo ciała; robot
kroczy w  miejscu, losowo wybierając
nogę.
– Tryb pracy automatycznej: robot idzie
przed siebie, rozglądając się po każdym
kroku w lewo i w prawo, a następnie po-
dejmuje decyzję co do dalszego ruchu.
Jeśli odległość do przeszkody jest mniej-
sza niż graniczna, robot skręca w kierun-
ku, gdzie odczyt był większy i następnie
idzie dalej.
– Tryb pracy demonstracyjnej: robot wy-
konuje losowe ruchy. Tryb ten został
zaprogramowany na potrzeby zawodów,
aby móc zaprezentować ciągłą pracę ro-
bota, a zarazem nie szukać go po okolicy.
Robot w zasadzie po dwóch sekwencjach
ruchu stoi w tym samym miejscu.
– Tryb pracy demonstracyjnej sonaru:
w tym trybie robot wykonuje unik przed
zbliżającą się przeszkodą. W chwili osią-
gnięcia granicznej dla robota odległości
przeszkody podążającej w jego kierunku
ten robot cofa się o jeden krok.
Odpowiednie ustawienia serwomecha-
nizmów, a co za tym idzie – poszczególnych
kroków robota, poza niektórymi ruchami (jak
tryb demonstracyjny sonaru), odbywa się na
zasadzie sczytywania odpowiednich warto-
ści wychyleń z  tablic zawartych w  progra-
mie. Wychylenia te dobrałem empirycznie.
Program zajmuje około 29 kB pamięci, a więc
może być jeszcze znacznie rozbudowany.
Podsumowanie
Robot całkowicie spełnił moje oczekiwa-
nia, jak również dostarczył potężnej dawki
wiedzy z  zakresu robotyki, elektroniki oraz
programowania. A  przy okazji jest cieka-
wym przykładem funkcjonalności, którą
można zrealizować już za pierwszym razem,
tzn.  budując swój pierwszy projekt. Wcze-
śniej nigdy nie miałem styczności z roboty-
ką. Tylko własne obserwacje i przemyślenia
doprowadziły mnie do konstrukcji platfor-
my, praktycznie nie mającej ograniczeń co
do dalszej rozbudowy o kolejne czujniki czy
układy wykonawcze.
Marcin Sowa
marcin_sowa@o2.pl
135
AUTOMATYKA
A I MECHATRONIKA
UTOMATYKA I MECHATRONIKA

S7-1200: instrukcje
programowania Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Sterowniki S7-1200 to najnowsze w  ofercie firmy Siemens, łączonego wejścia adres bit czy symboliczną
doskonale wyposażone PLC, przeznaczone do małych i  średnich nazwę bitu. Kiedy wykonywana jest instruk-
systemów automatyki. Projekty dla nich można przygotowywać za cja danej ramki, wtedy na wejście ramki jest
podawany bieżący stan logiczny bitów i jeśli
pomocą pakietu TIA Portal (Totally Integrated Automation), który
wynik działania jest prawdziwy, to na wyj-
wyposażono w  edytory języków LAD i  FBD. W  artykule pokazujemy ściu pojawia się stan True (prawda).
polecenia FBD obsługiwane przez S7-1200.

Stosowany coraz częściej przy progra-
mowaniu PLC graficzny język FBD (Function
Block Diagram) jest przyjazny dla elektroni-
ków znających technikę cyfrową: zamiast nie
zawsze oczywistych symboli wykorzystywa-
nych w LAD, programiści posługują się funk-
torami logicznymi oraz parametryzowanymi
blokami funkcjonalnymi, których wygląd jest
bliski standardowym funktorom logicznym.
W  artykule przedstawiamy ekspreso-
wy przegląd podstawowych instrukcji FBD
obsługiwanych przez sterowniki S7-1200.
Warto zwrócić uwagę, że wygoda korzysta-
nia z  zaawansowanych instrukcji FBD jest
nieporównywalnie większa niż w przypadku
LAD, który to język powstał w erze automa-
tyki „przekaźnikowej”.
Funkcja logiczna AND
Logika bitowa
Ramki AND, OR i  XOR. W  języku pro-
gramowania FBD są dostępne ramki operacji
logicznych AND (&), OR (>=1) i  XOR (x),
w  których użytkownik może wyspecyfiko- Funkcja logiczna OR
wać wartości bitów wejściowych i  wyjścio-
wych poszczególnych funkcji. Może również
wykonać połączenia z  innymi ramkami lo-
gicznymi, co pozwala utworzyć własną logi-
kę kombinacyjną. Funkcja logiczna XOR
Wejścia i wyjście ramki można połączyć Inwerter logiczny NOT. Inwerter NOT
z inną ramką logiczną lub podać dla niepo- neguje wejściowy stan logiczny.

136 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Ramka AND z jednym wejściem
zanegowanym
Ramka AND z zanegowanymi wejściem
i wyjściem
Ramka wyjściowa. W języku FBD stosu-
je się ramki sterujące („=” i „/=”), w których
użytkownik podaje adres bitu wyjściowego
ramki. Wejścia i  wyjścia ramki mogą być
łączone z  innymi ramkami logicznymi lub
można podawać adresy bitów. Zależności
stanów logicznych są następujące:
Ramka sterująca
Zanegowana ramka sterująca
Ramka sterująca z zanegowanym
wyjściem
– Jeżeli w wyjściowej ramce sterującej stan
wejścia wynosi 1, to wartość bitu OUT
jest ustalana na 1.
– Jeżeli w wyjściowej ramce sterującej stan
wejścia wynosi 0, to wartość bitu OUT
jest ustalana na 0.
– Jeżeli w  zanegowanej wyjściowej ramce
sterującej stan wejścia wynosi 1, to war-
tość bitu OUT jest ustalana na 0.
– Jeżeli w  zanegowanej wyjściowej ramce
sterującej stan wejścia wynosi 0, to war-
tość bitu OUT jest ustalana na 1.
Instrukcje ustawiania i kasowania
S i R: Ustawianie (Set) i zerowanie (Re-
set) stanu bitu. Instrukcje zerowania i usta-
wiania stanu bitu można umieszczać w  do-
wolnym miejscu sieci.
– Kiedy S (Set) jest aktywowany, wtedy war-
tość zmiennej pod adresem OUT przyjmu-
je stan wysoki (1). Kiedy S nie jest aktywo-
wany, wtedy OUT nie ulega zmianie.
– Kiedy R (Reset) jest aktywowany, wtedy
wartość danej pod adresem OUT przyj-
muje stan niski (0). Kiedy R nie jest akty-
wowany, wtedy OUT nie ulega zmianie.
Ustawianie S
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Zerowanie R
Ustawianie i  zerowanie pola bitowego
SET_BF i  RESET_BF. Instrukcje ustawiania
i zerowania pola bitowego muszą zajmować
skrajne, prawe pozycje w gałęzi.
– Kiedy SET_BF jest aktywowany, wtedy
wartość 1 jest przypisywana „n” bitom,
począwszy od adresu OUT. Kiedy SET_
BF nie jest aktywowany, wtedy OUT nie
ulega zmianie.
– RESET_BF przypisuje wartość 0 „n” bi-
tom, począwszy od adresu OUT. Kiedy
RESET_BF nie jest aktywowany, wtedy
OUT nie ulega zmianie.
FBD: SET_BF
FBD: RESET_BF
Przerzutniki RS i  SR. RS jest przerzut-
nikiem z  dominującym wejściem ustawia-
jącym. Jeżeli oba sygnały, ustawiający (S1)
i  kasujący (R), przyjmują wartość TRUE, to
pod adres wyjściowy OUT zostanie wpisana
wartość 1.
SR jest przerzutnikiem z  dominującym
wejściem kasującym. Jeżeli oba, sygnały
ustawiający (S1) i  kasujący (R), przyjmują
wartość TRUE, to pod adres wyjściowy OUT
zastanie wpisana wartość 0.
Parametr OUT określa adres bitu, który
jest ustawiany lub kasowany. Opcjonalny
sygnał wyjściowy Q odtwarza stan bitu spod
adresu OUT.
FBD: RS
FBD: SR
Instrukcje operacji na zboczach
narastających i opadających
Detekcja przejścia dodatniego i  ujem-
nego. Instrukcje związane z detekcją zboczy
sygnałów wymieniono w  tab.  1. Wszystkie
używają bitu pamięci (M_BIT) do pamięta-
nia poprzedniego stanu monitorowanego sy-
gnału wejściowego. Zbocze jest wykrywane
poprzez porównanie stanu wejścia ze stanem
S7-1200: instrukcje programowania
bitu w pamięci. Jeżeli te stany wskazują, że
nastąpiła interesująca nas zmiana na wej-
ściu, to jest sygnalizowane wykrycie zbocza
poprzez wpisanie na wyjście stanu TRUE.
W  przeciwnym wypadku stanem wyjścio-
wym jest FALSE.
Układy czasowe – timery
Instrukcje związane z  układami czaso-
wymi są wykorzystywane do generowania
programowanych opóźnień:
– TP: Układ czasowy Pulse Timer generuje
impuls o ustalonym czasie trwania.
– TON: Układ czasowy ON-delay timer
ustawia stan swojego wyjścia Q na ON
(włączony) po upływie zadanego czasu
opóźnienia.
– TOF: Układ czasowy OFF-delay timer
kasuje stan swojego wyjścia Q na OFF
(wyłączony) po upływie zadanego czasu
opóźnienia.
– TONR: Układ czasowy ON-delay Reten-
tive timer ustawia stan swojego wyjścia
na ON (włączony) po upływie zadanego
czasu opóźnienia. Upływający czas jest
naliczany przez wiele okresów, aż do
chwili, gdy zliczany upływ czasu zosta-
nie wyzerowany za pomocą wejścia R.
– RT: Kasowanie układu czasowego po-
przez wyzerowanie danych timera
w  określonym egzemplarzu bloku da-
nych układu czasowego.
Każdy układ czasowy wykorzystuje do
pamiętania danych timera strukturę prze-
chowywaną w  bloku danych timera. Blok
danych jest przypisywany timerowi przez
użytkownika wtedy, kiedy instrukcja timera
jest umieszczana w edytorze.
Kiedy instrukcja dotycząca timera zosta-
je umieszczona w bloku funkcji, wtedy moż-
na wybrać opcję zwielokrotnienia egzempla-
rzy bloku danych. Nazwy struktur timerów
mogą być różne, z oddzielnymi strukturami
danych, ale dane timera są zawarte w jednym
bloku danych i  nie są wymagane oddzielne
bloki danych dla każdego timera. W ten spo-
sób redukuje się czas przetwarzania i pamięć
niezbędną do obsługi timerów. Nie wystę-
puje żadna interakcja pomiędzy strukturami
danych timerów we współdzielonych wie-
lokrotnych egzemplarzach bloków danych.
Symbole timerów wraz z  krótkim opisem
umieszczono w tab. 2.
Parametr IN uruchamia i  zatrzymuje ti-
mery:
– Zmiana stanu parametru IN z 0 na 1 uru-
chamia timery TP, TON i TONR.
– Zmiana stanu parametru IN z 1 na 0 uru-
chamia timer TOF.
Efekty zmiany stanu parametrów PT i IN:
– TP:
– Zmiana PT nie daje żadnego efektu
podczas pracy timera.
– Zmiana IN nie daje żadnego efektu
podczas pracy timera.
137
AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

– TON: Tab. 1. Instrukcje związane z  detekcją zboczy sygnałów

– Zmiana PT nie daje żadnego efektu Ramka P
podczas pracy timera. Wyjściowy stan ramki ma wartość TRUE wtedy, gdy jest wykryta do-
– Zmiana IN na FALSE podczas pracy datnia zmiana (wyłączony  włączony) przypisanego bitu wejściowego.
Ramkę P można umieścić wyłącznie na początku gałęzi
timera zeruje i zatrzymuje timer.
– TOF:
– Zmiana PT nie daje żadnego efektu Ramka N
podczas pracy timera. Wyjściowy stan ramki ma wartość TRUE wtedy, gdy jest wykryta ujem-
– Zmiana IN na TRUE podczas pracy ti- na zmiana (włączony  wyłączony) przypisanego bitu wejściowego.
Ramkę N można umieścić wyłącznie na początku gałęzi
mera zeruje i zatrzymuje timer.
– TONR:
– Zmiana PT nie ma żadnego efektu Ramka P= Przypisany bit „OUT” przyjmuje wartość TRUE wtedy, gdy jest wykryta
dodatnia zmiana (wyłączony  włączony) stanu wejściowego ramki lub
podczas pracy timera, ale skutkuje przypisanego bitu wejściowego, jeśli ramka jest umieszczona na począt-
w czasie, gdy timer wznawia pracę. ku gałęzi. Logiczny stan wejściowy zawsze przechodzi bez zmian przez
– Zmiana IN na FALSE podczas pracy ramkę i  pojawia się na wyjściu jako stan wyjścia. Ramkę P= można
umieścić w  dowolnym miejscu gałęzi
timera zatrzymuje timer ale go nie ze-
ruje. Zmiana IN z powrotem na TRUE Ramka N= Przypisany bit „OUT” przyjmuje wartość TRUE wtedy, gdy jest wykryta
ujemna zmiana (włączony  wyłączony) stanu wejściowego ramki lub
powoduje, że timer rozpoczyna pracę przypisanego bitu wejściowego jeśli ramka jest umieszczona na począt-
od zliczonej wartości czasu. ku gałęzi. Logiczny stan wejściowy zawsze przechodzi bez zmian przez
Przebiegi charakteryzujące pracę time- ramkę i  pojawia się na wyjściu jako stan wyjścia. Ramkę N= można
umieścić w  dowolnym miejscu gałęzi
rów pokazano na rys. 1.
P_TRIG
Stan zasilania lub stan logiczny na wyjściu Q przyjmuje wartość TRUE
Liczniki wtedy, gdy jest wykryta dodatnia zmiana (wyłączony  włączony)
Instrukcje dotyczące liczników są stoso- stanu wejściowego CLK
wane do zliczania wewnętrznych zdarzeń
w programie i zewnętrznych zdarzeń procesu: N_TRIG Stan zasilania lub stan logiczny na wyjściu Q przyjmuje wartość TRUE
– CTU to licznik zliczający w górę, wtedy, gdy jest wykryta ujemna zmiana (włączony  wyłączony) stanu
wejściowego CLK (FBD). Instrukcja N_TRIG nie może być umieszczona
– CTD to licznik zliczający w dół, na początku lub końcu sieci. W  przypadku FBD instrukcja N_TRIG może
– CTUD to licznik zliczający w  górę się znajdować w  dowolnym miejscu z  wyjątkiem końca gałęzi
i w dół.
Każdy licznik wykorzystuje do pamięta- a)
nia danych strukturę przechowywaną w blo-
ku danych. Blok danych jest przypisywany
timerowi przez użytkownika wtedy, gdy in-
strukcja dotycząca licznika jest umieszczona
w edytorze. Te instrukcje korzystają z liczni-
ków programowych i  ich maksymalna szyb-
kość zliczania jest ograniczona częstością
wykonywania OB, w których są umieszczone.
Kiedy instrukcja dotycząca licznika zo-
staje umieszczona w bloku funkcji, to można
wybrać opcję zwielokrotnienia egzemplarzy
bloku danych; nazwy struktur liczników b)
mogą być różne z  oddzielnymi strukturami
danych, ale dane licznika są zawarte w jed-
nym bloku danych i  są nie wymagane od-
dzielne bloki danych dla każdego licznika.
W ten sposób redukuje się czas przetwarza-
nia i pamięć niezbędną do obsługi liczników.
Nie występuje żadna interakcja pomiędzy
strukturami danych liczników we współ-
dzielonych wielokrotnych egzemplarzach c)
bloków danych. Symbole liczników umiesz-
czono w tab. 3.
Zakres zliczania zależy od wybranego
typu danych. Jeżeli zliczenia są liczbami cał-
kowitymi bez znaku, to w dół można zliczać
do zera, a w górę aż do granicy zakresu. Jeże-
li zliczenia są liczbami całkowitymi ze zna-
kiem, to w dół można zliczać aż do ujemnej
granicy liczby całkowitej, a w górę do dodat-
niej granicy liczby całkowitej.
CTU: Jeżeli wartość parametru CU zmie-
nia się z  0 na 1, to CTU zlicza w  górę o  1. Rys. 1. Przebiegi charakteryzujące pracę timerów, a) TON: Przebieg czasowy ON-delay,
Jeżeli wartość parametru CV (current count b) TOF: Przebieg czasowy OFF-delay, c) TONR: Przebieg czasowy ON-delay Retentive

138 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 S7-1200: instrukcje programowania

liczby całkowite bez zna-

Rys. 2. Przebieg czasowy licznika CTU zliczają-
cego liczby całkowite bez znaku (dla PV = 3)
Rys. 3. Przebieg czasowy w przypadku licznika CTD
zliczającego liczby całkowite bez znaku (dla PV = 3) lub w  dół przy każdej zmianie
value – bieżąca wartość zliczeń) jest większa
lub równa wartości parametru PV (preset co-
unt value – ustalona wartość zliczeń), to pa-
rametr wyjściowy licznika Q = 1.
Jeżeli wartość parametru kasującego R
zmienia się z 0 na 1, to bieżąca wartość zli-
czeń zostaje skasowana do 0.
Na rys. 2 przedstawiono przebieg czaso-
wy w  przypadku licznika CTU zliczającego
ku (dla PV = 3).
CTD: Jeżeli wartość
parametru CD zmienia
się z 0 na 1, to CTU zlicza
w dół o 1. Jeżeli wartość
parametru CV jest więk-
sza lub równa 0, to para-
metr wyjściowy licznika
Q = 1.
Jeżeli wartość para-
metru LOAD zmienia się
z  0 na 1, to war-
tość parametru PV Rys. 4. Przebieg czasowy w przypadku licznika CTUD zlicza-
(preset count value jącego liczby całkowite bez znaku (dla PV = 4)
– ustalona wartość
zliczeń) jest wpisywana do licznika Jeżeli wartość parametru LOAD zmienia
jako nowa wartość CV. się z  0 na 1, to wartość parametru PV jest
Na rys. 2 przedstawiono prze- wpisywana do licznika jako nowa wartość
bieg czasowy w przypadku licznika CV. Jeżeli wartość parametru kasującego R
CTD zliczającego liczby całkowite zmienia się z 0 na 1, to bieżąca wartość zli-
bez znaku (dla PV = 3). czeń zostaje skasowana do 0.
CTUD: CTUD zlicza o 1 w górę Na rys. 3 przedstawiono przebieg czaso-
wy w przypadku licznika CTUD zliczającego
z  0 na 1 na wejściach CU (count liczby całkowite bez znaku (dla PV = 4).
up – zliczanie w  górę) lub CD (count down Tomasz Starak
– zliczanie w dół). Jeżeli wartość parametru
Tab. 3. Symbole liczników
CV (current count value – bieżąca wartość
zliczeń) jest równa lub większa od wartości
Z  rozwijanej listy
parametru PV (preset value – ustalona war-
pod nazwą ramki
tość), to parametr wyjściowy licznika QU = należy wybrać typ
1. Jeżeli wartość parametru CV jest mniejsza zliczanych danych
lub równa 0, to parametr wyjściowy licznika
QD = 1.

Tab. 2. Symbole timerów

Użytkownik może
nadać własną
Timery TP, TON, TOF mają takie same parametry wejściowe i  wyjściowe nazwę „Counter
Name” blokowi
danych licznika,
która opisuje, jaką
funkcję pełni licznik
w  procesie
Timer TONR ma dodatkowo wejściowy parametr kasujący R. Użytkownik
może nadać własną nazwę „Timer Name” blokowi danych timera, która
opisuje, jaką funkcję pełni timer w  procesie

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 139

AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

Interfejs BiSS
Podzespoły
i narzędzia
BiSS jest szybkim, uniwersalnym interfejsem do pobierania danych
z  czujników oraz do komunikacji z  różnego rodzaju elementami
wykonawczymi w  systemach automatyki. W  artykule zostaną opisane
dostępne zestawy demonstracyjne tego interfejsu.

W marcowym numerze EP przedstawili-
śmy interfejs BiSS opracowany w 2002 roku
przez firmę iC-Haus. Postać źródłowa proto-
kołu BiSS jest udostępniana bezpłatnie jako
open-source.
Narzędzia
Dla niektórych podzespołów służących
do implementacji interfejsu BiSS we wła-
snym systemie są oferowane zestawy de-
monstracyjne. Dzięki nim można zapoznać
możliwości interfejsu, a  także podpatrzyć
stosowane rozwiązania konstrukcyjne i pro-
gramowe.
Do komunikacji z  urządzeniami wypo-
sażonymi w interfejs BiSS może służyć spe-
cjalny adapter oznaczony symbolem MP3x.
Występuje on w  dwóch wersjach: MP3U
– dołączany do portu USB komputera PC
oraz MP3A – dołączany do portu równole-
głego (LPT). Umożliwiają one odczytywanie
danych z do czujników lub z jednego enko-
dera z magistralą SSI. Wykonywane pomiary
mogą być synchronizowane. Dla interfej-
su BiSS można uzyskać przepływność do
10 Mb/s, a dla magistrali SSI do 4 Mb/s. Ada-
ptery te są zgodne z protokołem komunikacji
układu nadrzędnego sieci BiSS oznaczonego
symbolem iC-MB3.
Adapter MB3U jest kompatybilny z in-
terfejsem USB w  wersji 2.0. Ma on sepa-
rację galwaniczną dla wejść sygnałowych,
a  jego napięcie zasilania jest pobierane
z  portu USB (12  V/90  mA i  5  V/50  mA).
Możliwe jest też dołączenie zewnętrznego
źródła zasilania niezbędnego dla czujni-

Rys. 1. Schemat blokowy układu iC-MB3

140 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


ków o  większym napięciu. Adapter nad-
rzędny MB3x jest zasilany ze źródła o  na-
pięciu 5  V (pobór prądu 90  mA). Adapter
MB3U jest także dostępny w wersji MB3U-
I2C z dodatkowym złączem do komunikacji
I2C lub SPI. W  trybie I2C może pracować
z  sygnałem zegarowym o  częstotliwości
do 320 kHz. Nie może on jednak pracować
w trybie multi-master.
Przykładowe podzespoły
Wielu producentów oferuje urządzenia
automatyki wyposażone w  interfejs BiSS.
Można go także zastosować we własnym
urządzeniu. Firma iC-Haus ma bowiem
w  ofercie podzespoły interfejsowe BiSS’a.
Przykładem jest układ master iC-MB3. Jest to
jednokanałowy układ umożliwiający komu-
nikację z  3 układami podrzędnymi (czujni-
kami) w  trybie dwukierunkowym synchro-
nicznym, o  maksymalnej przepływności
10  Mb/s. Na rys. 1 przedstawiono schemat
blokowy układu iC-MB3.
Dane pobierane z  czujników w  jednym
cyklu mogą mieć długość 0...64 bitów (jest
to ustawiane oddzielnie dla każdego układu
podrzędnego) i mogą być zabezpieczone ko-
dami CRC o długości do 8 bitów (w zależno-
ści od układu podrzędnego). Układ iC-MB3
automatycznie dopasowuje się do opóźnie-
niach na liniach sygnałowych, czasu pomia-
ru i konwersji. Dla każdego układu podrzęd-
nego jest przypisana podwójna pamięć RAM
umożliwiająca jednoczesny dostęp przez
mikrokontroler do danych czujnika w czasie
ich odczytywania z sensorów.
Firma iC-Haus oferuje zestaw ewalu-
acyjny interfejsu BiSS oznaczony symbolem
MB3D, w którym zastosowano układ iC-MB3.
Dostępny jest w  dwóch wersjach: MB3D-S
(z  interfejsem szeregowym) oraz MB3D-P
(z interfejsem równoległym). Płytkę MB3D-S
można dołączyć do portu LPT komputera PC
(dostępne są odpowiednie sterowniki) lub
do dowolnego mikrokontrolera poprzez port
SPI. Zestaw MB3D-P można dołączyć magi-
stralą zgodną ze specyfikacją Intel 8080 lub
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Rys. 2. Widok okna programu BiSS Reader
Motorola 6800 do własnego mikrokontrolera.
Protokół komunikacji na płytce MB3D-P jest
wybierany poprzez zwarcie odpowiedniego
wyprowadzenia na płytce do masy lub do
zasilania.
Oprogramowanie
Firma iC-Haus udostępnia oprogramo-
wanie do komunikacji z urządzeniami wypo-
sażonymi w interfejs BiSS. Jest ono dostępne
jako biblioteki dll, dzięki którym aplikacja
użytkownika może uzyskać dostęp do in-
terfejsu poprzez zbiór funkcji. Alternatywą
jest graficzny interfejs użytkownika BiSS
Reader. Jest to oprogramowanie wykonane
w  środowisku programistycznym LabView
dla aplikacji pomiarowych i  analizujących
firmy National Instruments. Ponadto, może
on być używany sterowania układami pod-
rzędnymi z  interfejsem BiSS, umożliwiają-
cy ich komunikację z  układami typu BiSS
master. Na stronie producenta są dostępne
wersje tego programu dla różnych układów
podrzędnych.
K L A M
Interfejs BiSS
Na rys. 2 przedstawiono widok główne-
go okna programu BiSS Reader dla układu iC
-MB3. Umożliwia on odczytywanie danych
pomiarowych z urządzeń podrzędnych dołą-
czonych do układu BiSS master.
Maciej Gołaszewski, EP
maciej.golaszewski@ep.com.pl
Interfejs BiSS
BiSS jest interfejsem synchronicznym,
szeregowym i cyklicznym. W podstawowej
wersji ma dwie jednokierunkowe linie.
Warstwa sprzętowa interfejsu BiSS jest
zgodna ze specyfikacją przemysłowego
interfejsu SSI (Serial Synchronous Inteface),
jednakże oferuje on dodatkowe możliwości:
– komunikacja jest dwukierunkowa,
– większa niż dla podobnych częstotliwość
sygnału zegarowego (do 10 MHz dla
RS422 i do 100 MHz dla LVDS),
– kompensacja opóźnienia linii przez
kontroler,
– zabezpieczenia transmisji (CRC),
sygnalizowanie błędów i ostrzeżeń,
– możliwość pracy w połączeniu szynowym
(wyjścia danych układów podrzędnych).
A
141
AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

Czujniki tensometryczne
Skomputeryzowany pomiar
siły Dodatkowe informacje:
WObit, 61-474 Poznań, ul. Gruszkowa 4,
e-mail: wobit@wobit.com.pl, www.wobit.com.pl

Czujniki tensometryczne (pot. tensometry) są podstawowymi

elementami wag elektronicznych oraz innych urządzeń do pomiaru
sił ściskających, rozciągających, naprężeń, itp. Są szeroko stosowane
w  systemach automatyki, np. do pomiaru ciężaru zbiorników
magazynujących surowce, zbiorników mieszalniczych lub platform
najazdowych. Czujniki tensometryczne są umieszczane najczęściej
pod podporami zbiornika lub platformy, co w  połączeniu
z  urządzeniami pomiarowymi umożliwia pomiar masy lub
wyznaczanie ilości surowca do dozowania. Fot. 2. Czujnik tensometryczny KB52

Zasada działania mocą specjalnej folii izolującej. Pomiar Przykłady czujników

Najczęściej stosuje się tensometry
oporowe, których rezystancja zależy od
jego długości. W  typowych czujnikach
tensometrycznych, pod wpływem przy-
łożonej siły odkształcany jest materiał
korpusu, a  wraz z  nim materiał czynny
tensometru, co powoduje zmianę sygna-
łu proporcjonalną do mechanicznego od-
kształcenia. Tensometry są przyklejone
do metalowego podłoża korpusu za po-
Rys. 1. Typowy mostek tensometryczny
Definicja zakresu pomiarowego
Obciążeniem znamionowym jest wielkość
siły wprowadzonej do czujnika w kierunku
pomiarowym, która określa górną wartość
zakresu pomiarowego.
Obciążenie użytkowe – to największa siła
w kierunku osi pomiarowej czujnika, dla
której występuje jednoznaczny związek
między siłą, a sygnałem wyjściowym.
Obciążenie graniczne – to największa siła
w kierunku osi pomiarowej, którą jest
zdolny przyjąć czujnik bez pozostawienia
mierzalnego śladu w jego właściwościach
w obszarze zakresu pomiarowego.
Obciążenie niszczące oznacza siłę przyłożoną
w osi czujnika, której przekroczenie
może prowadzić do jego mechanicznego
zniszczenia.
rezystancji tensometru jest wykonywany Przykładowy czujnik tensometryczny
w układzie mostka Wheatstone’a (rys. 1). KB52 przedstawiono na fot. 2. Ma on budo-
Pełny układ mostka pomiarowego zawiera wę membranową o kształcie toroidu z rdze-
dodatkowe elementy kompensujące nie- niem w  środku. Pierścień toroidu stabilizu-
korzystny wpływ zmian temperatury na je obudowę. Na kuliście zakończony rdzeń
wartość rezystancji. Na rys. 1 tensometr (eliminacja bocznych nacisków) podawana
o  oporności R1 jest głównym elementem jest mierzona siła nacisku. Z korpusu wypro-
pomiarowym, tensometr o  oporności R2 wadzony jest ekranowany 4-żyłowy przewód
służy do kompensacji wpływu czynników z sygnałem pomiarowym.
ubocznych (szczególnie wilgoci i  tempe- Czujniki takie są wykonywane na zakres
ratury). W praktyce stosowane są również pomiarowy od 0,5, 1, 2, 5 i 10 kN. Obciążenie
inne konstrukcje, o  większej liczbie ten- użytkowe może wynosić maksymalnie 150%
sometrów. zakresu pomiarowego, przy czym 200% tego
W  ramce Definicja zakresu pomiaro- zakresu jest obciążeniem niszczącym. Stała
wego scharakteryzowano zakres pomiaro- tensometru, czyli współczynnik odkształca-
wy czujników tensometrycznych. Podane nia tensometru wynosi 2 mV/V ±10%. Błąd
wartości są określone dla sił statycznych. czujnika określają wielkości: tolerancja linio-
Przy obciążeniach dynamicznych trzeba wości 0,05% zakresu pomiarowego, toleran-
przyjąć mniejsze wartości. Z tego powodu
należy zachować szczególną ostrożność
już przy instalacji czujnika, gdyż wtedy
mogą wystąpić niedozwolone wartości
przeciążające powodujące jego uszkodze-
nie. Również w trakcie użytkowania urzą-
dzenie wskazuje tylko obciążenie statycz-
ne, a  dynamiczne krótkotrwałe zmiany
obciążenia są uśredniane.
Proces przyklejenie folii tensome-
trycznej jest skomplikowany, gdyż należy
dobrać odpowiedni klej w  zależności od
rodzaju podłoża (muszą mieć jednakową
rozszerzalność cieplną). Z  tego względu
uzasadnionym jest stosowanie gotowych
modułów pomiarowych, a  nie produk-
cja własnych (szczególnie niskoseryjna).
Przy wykonywaniu pomiarów trzeba też
pamiętać o  odpowiednim umieszczeniu
czujnika tensometrycznego, gdyż naprę-
żenia są mierzone w określonym kierun- Fot. 3. Modułowe czujniki
ku. tensometryczne: a) KM202 i b) k1600

142 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Skomputeryzowany pomiar siły

tera PC. Umożliwia

on skonfigurowa-
nie czujnika oraz
odczytywanie wy-
ników pomiarów
i  ich wizualizację.
Moduł ma również
wyjście cyfrowe
typu OC, poprzez Rys. 6. Program sterujący pracą
które może być do- programowalnego wskaźnika MD100-T
łączony do sterow-
nika PLC lub lam- RS232, albo bezpośrednio do kontrolki sy-
py sygnalizacyjnej gnalizacyjnej lub do sterownika PLC. Progra-
(np. przekroczenie mowanie wartości granicznych, zmiany na-
dozwolonego cię- staw przeprowadzane jest za pomocą klawia-
Rys. 4. Kierunek mierzonej siły dla czujników: a) KM202 i b) k1600 żaru). Moduł AD- tury znajdującej się na jego płycie czołowej
T4U może współ- (fot. 5). Wyniki pomiarów są pokazywane na
cja zera 2% zakresu pomiarowego, histereza pracować z  różnymi mostkami tensome- 6-cyfrowym wyświetlaczu diodowym. Do
0,05% zakresu pomiarowego i błąd pełzania trycznymi bez potrzeby kalibracji, gdyż ma urządzenia dołączany jest program sterują-
mierzony w  czasie 30 minut 0,1% zakresu on możliwość wprowadzenia stałej czuło- cy MD100t-PC uruchamiany na komputerze
pomiarowego. ści dołączonego mostka. (rys. 6).
Przykładem czujników o innych kształtach Podobnym urządzeniem jest programo- Maciej Gołaszewski, EP
są k1600 oraz KM202. Na fot. 3 przedstawiono walny wskaźnik cyfrowy MD100T. Może być maciej.golaszewski@ep.com.pl
oba czujniki, natomiast na rys. 4 wskazano kie- dołączany do komputera PC poprzez port
runek mierzonej przez nie siły.
R E K L A M A
Akwizycja danych
Zazwyczaj czujniki tensometryczne
pracują w  grupach, a  do zbierania danych
służą specjalne urządzenia pomiarowe.
Przykładem takiego urządzenia jest moduł
ADT4U, który służy do pomiaru sygnałów
z czterech mostków tensometrycznych. Mo-
duł ADT4U przesyła zbierane dane pomia-
rowe do komputera PC za pomocą interfejsu
USB (dostępna jest również wersja z  inter-
fejsem RS232). Jest on wyposażony w 24-bi-
towy przetwornik A/C sigma-delta. Roz-
dzielczość i dokładność pomiaru zależą od
zastosowanego czujnika tensometrycznego.
Możliwe jest więc wykonywanie pomiarów
w  zakresie gramów jak i  ton. Moduł może
być zasilany z portu USB lub z zewnętrzne-
go źródła napięcia stałego 12...24 V.
Do obsługi modułu ADT4U przezna-
czony jest program ADT4U-PC dla kompu-

Fot. 5. Programowalny wskaźnik do

czujników tensometrycznych MD100-T

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 143

AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

Profibus
Model ISO/OSI, architektura
i rodzaje stosowanych
protokołów, ramka, telegramy,
kodowanie
Model ISO/OSI opisuje komunikację pomiędzy
stacjami w  systemie sieciowym oraz definiuje
zasady transmisji i  interfejs używany przez dany
protokół. W  1983 r. Międzynarodowa Organizacja
do celów Standaryzacji (ISO) ustanowiła model
referencyjny OSI („Open Systems Interconnection
Reference Model”), który definiuje elementy,
strukturę i  zadania związane z  komunikacją.
Model OSI został podzielony na siedem warstw (rys.  1). Każda
z  nich pełni specjalne funkcje w  procesie komunikacyjnym. Jeżeli
jednak system komunikacyjny nie wymaga którejś z  funkcji, wtedy
odpowiednia warstwa nie jest wykorzystywana i  jest pomijana. Tak
też jest w sieciach PROFIBUS, które wykorzystują warstwy 1, 2 oraz 7.
Protokoły komunikacyjne stosowane w sieciach
Profibus
Profibus FMS (Fieldbus Message Specification) jest przeznaczony
do wzajemnej komunikacji na poziomie sterowania jednostek cen-
tralnych PLC oraz komputerów PC. Był on poprzednikiem protokołu
PROFIBUS
DP. Wykorzystuje warstwy 1,2 oraz 7.
Profibus DP (Decentralized Periphery) jest prostym, szybkim, cy-
klicznym i  deterministycznym procesem wymiany danych pomię-
dzy stacją master a określoną stacją slave. Pierwotna wersja DP-V0
i  późniejsza rozszerzona wersja DP-V1 pozwalają na cykliczną wy-
mianę danych pomiędzy stacjami master i slave. W wersji DP-V2 do-
datkowo jest możliwa komunikacja slave-to-slave w trybie izochro-
nicznym. Wykorzystuje on warstwę 1 i 2 oraz interfejs użytkownika,
który udostępnia wymagane funkcje użytkowe, systemowe i obsługę
urządzeń dla różnych typów stacji DP. Warstwy 3 do 7 nie są uży-
wane.
Profibus PA jest implementowany głównie w  automatyce proce-
sowej. Typowo wykorzystuje technologię transmisji MBP-IS, protokół
transmisji w  wersji DP-V1 oraz profile aplikacyjne dla urządzeń PA
Devices. Jest on rozszerzeniem protokołu Profibus DP.
Bus Access Protocol. Umieszczony w  warstwie 2 (danych). De-
finiuje procedury master-slave oraz token passing pozwalające na
koordynację dostępu kilku stacji master w  sieci. Warstwa 2 zawiera
również funkcje do zabezpieczenia i obsługi ramki danych. Jest ona
określana mianem fdl.

Tab. 1. Sposób wymiany informacji pomiędzy stacjami DP

oraz używane usługi i  funkcje
Stacja Stacja
Stacja Usługa
Funkcje/ DP-master DP-master Numer
DP-slave warstwy
usługa Klasa 1 Klasa 2 SAP
2
Za Od Za Od Za Od
Data_
Rys. 1. Model ISO/OSI W W O Domyślny SRD
Exchange
RD_Inp W O 56 SRD
RD_Outp W O 57 SRD
Slave_Diag W W O 60 SRD
Set_Prm W W O 61 SRD
Chk_Cfg W W O 62 SRD
Get_Cfg W O 59 SRD
Global_
W W O 58 SRD
Control
Set_Slave_
O O 55 SRD
Add
Komunika-
O O O O 54 SRD/SDN
cja-M-M
Usługi
O O O 51/50 SRD
DP-V1
Opis funkcji: Za – zapytanie, Od – odpowiedź, W  – wymagane,
Rys. 2. Struktura ramki w sieci Profibus O  – opcjonalne

144 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Profibus

Rys. 3. Kodowanie typu NRZ

Rys. 5. Procedura dostępu i wymiany cyklicznej w sieci Profibus

Rys. 4. Kod Manchester II (modulacja prądu)

Ramka, kodowanie, procedura dostępu i telegram

w protokole Profibus
Struktura ramki w protokole Profibus. Ramka w protokole Pro-
fibus (rys. 2) składa się z 11 bitów (1 bit startu, 8 bitów danych, 1 bit
parzystości (even), 1 bit stopu). Jeżeli nic nie jest transmitowane, to
linia przyjmuje stan tzw. idle state potential, czyli stan logiczny „1”.
Linia przestawiana jest w stan „0” przez bit startu. Rys. 6. Format telegramu FDL. SDF: pole nagłówka (Start Delimi-
Kodowanie sygnału. Protokół Profibus DP wymienia dane, wyko- ter Data Link) – długość 1 lub 4 bajty, DA: bajt celu (Destination
rzystując sposób kodowania danych NRZ, tzn. sygnał kodujący stan lo- Address, pole informacji), SA: bajt adresu źródła (Source Ad-
giczny „0” lub „1” nie zmienia się w trakcie trwania danego bitu (rys. 3). dress, pole informacji), FC: bajt kontrolny (Frame Control, pole
Kodowanie typu Manchester – Profibus PA. Protokół Profibus informacji), DATA_UNIT: pole danych, długość (L-3), maksymalnie
PA przesyła dane z  użyciem kodu Manchester w  przypadku wyko- 246 bajtów, CRC: suma kontrolna bloku danych, długość 2 bajty

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 145

AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

rzystania technologii MBP (Manchester Coded Bus Powered), tzn. bit

przesyłany jest jako zbocze narastające lub opadające, zmieniające się
w połowie trwania bitu (rys. 4).
Struktura telegramu (warstwa 2). Wymiana danych w sieci Profi-
bus DP (rys. 5) polega na wysyłaniu telegramów ze stacji nadrzędnej
master do stacji podrzędnej slave oraz odpowiedzi na te zapytania
w odwrotnym kierunku. Dodatkowo, stacje aktywne (master) wymie-
nią pomiędzy sobą znacznik dostępu, tzw. token. Zezwala on na nada-
wanie w sieci.
W  warstwie drugiej opisano ogólny format telegramów danych,
format zabezpieczeń danych oraz serwis transmisji. Jako zasadę przy-
jęto, że każdy telegram ma format opisany jako fdl (rys.  6). Składa Format telegramu ze stałą ilością pola informacji
się on z pola nagłówka, pola informacji i cyklicznej sumy kontrolnej z polem danych
(CRC). Pole informacji podzielono na pole adresów i kontroli. Dodat-
kowo może zawierać ono również pole z  danymi. Przy telegramach
z krótkim potwierdzeniem pole informacji zostaje pominięte.
W protokole Profibus zdefiniowano następujące serwisy transmisji:
– SDA (Send Data with Acknowledge): dane wysyłane są do stacji
master lub slave, a jako odpowiedź wysyłane jest potwierdzenie
(tylko dla protokołu FMS).
– SRD (Send and Request Data with acknowledge): dane są wysyła-
ne i odbierane w jednym cyklu wiadomości.
– SDN (Send Data with No Acknowledge): telegramy typu Broadcast
lub Multicast, tzn. telegramy do wybranej grupy.
Protokół Profibus DP używa jedynie usług SRD oraz SDN.
Za pomocą serwisu SRD stacja master wysyła wartości danych wyj- SD3 = Telegram: telegram danych ze stałą długością danych.
ściowych do stacji slave i otrzymuje zwrotnie odpowiedź jako wartość SDL3: bajt startu 3 (Start Delimiter 3 Data Link), kod: A2H
danych wejściowych. Jeżeli stacja slave nie ma wejść, a jedynie same CRC: cykliczna suma kontrola bloku (CRC) – długość 2 bajty
wyjścia, to wysyła krótką odpowiedź potwierdzenia będącą liczbą E5H. L: długość pola informacji, stała długość L = 11 bajtów
Serwis SDN jest używany do wysyłania danych do zdefiniowanej gru-
py stacji slave. Nie ma telegramu odpowiedzi na telegram SDN. Telegram token
SD4 = Telegram token: telegram pomiędzy dwoma stacjami ak-
Format telegramu ze stałą ilością pola informacji bez tywnymi w  celu przekazania uprawnienia dostępu do sieci (token).
pola danych Składa się on z 5 bajtów:
– SDL4: bajt startu 4 (Start Delimiter 4 Data Link), wartość DCH,
– DA: bajt stacji docelowej (Destination Address),
– SA: bajt stacji źródłowej (Source Address),
– CRC: cykliczna suma kontrola bloku (CRC) – długość 2 bajty

a)

SD1 – Request_FDL_Status: telegram wysyłany przez stację aktyw-

ną w celu wyszukania pojawienia się nowej stacji aktywnej w sieci.
SDL1: bajt startu 1 (Start Delimiter 1 Data Link), kod: 10H b)
SDL5: bajt startu 5 (Start Delimiter 5 Data Link), kod: E5H
CRC: cykliczna suma kontrola bloku (CRC) – długość 2 bajty
L: długość pola informacji, stała długość L = 3 bajty

Format ze zmienną długością pola informacji

SD2 – Telegram: telegram danych ze zmienną długością danych.
Wykorzystywany przez serwis SRD
SDL2: bajt startu 2 (Start Delimiter 2 Data Link), kod: 68H
LE: bajt długości (Length), wartość: 4 do 249
LEr: bajt długości powtórzony (repeated)
CRC: cykliczna suma kontrola bloku (CRC) – długość 2 bajty Rys. 7. Przesyłanie telegramów: a) serwis acykliczny, b) serwis
L: długość pola informacji, zmienna liczba bajtów L = 4 do 249 cykliczny

146 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 Profibus

Rys. 8. Wymiana danych pomiędzy stacjami Profibus DP

Wszystkie telegramy zapytania wysyłane przez stację nadrzędną

master klasy 1 wysyłane są z wysokim priorytetem w warstwie 2. Od-
powiedni telegram odpowiedzi stacji DP slave jest zwykle wysyłany
z niskim priorytetem. Jednak stacja slave ma możliwość (przez zmia-
nę ważności telegramu z niskiego na wysoki) poinformowania stacji
nadrzędnej master o  istnieniu danych diagnostycznych do odczytu
lub wystąpieniu określonego zdarzenia w stacji slave.
Na rys. 7 pokazano przykłady transmisji telegramów wykorzysty-
wanych np. do przekazywania uprawnień do nadawania oraz do wy-
miany danych wejść i wyjść, podczas komunikacja pomiędzy stacjami
master i slave, natomiast w tab. 1 i na rys. 8 używane funkcje oraz
sposób komunikacji pomiędzy stacjami Profibus DP.
Dariusz Germanek
www.profibus.org.pl
poland@profibus.com

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 147

14
47
AUTOMATYKA I MECHATRONIKA

Flowcode Formula
Rysujesz i jedziesz
Robotyka to dziedzina łącząca
wiedzę z  zakresu mechaniki,
elektroniki i  automatyki.
Zaawansowane roboty
przemysłowe mogą wykonywać
skomplikowane czynności bardzo
szybko i  z  dużą dokładnością.
Ich działaniem steruje
algorytm zapisany w  programie
sterowniczym. Przykładem
takich robotów mogą być roboty
zgrzewające lub lakierujące
karoserie w  fabrykach
produkujących samochody.
Istnieje też inna grupa robotów.
W  ich przypadku program
sterujący nie składa się tylko
ze ściśle określonych sekwencji
wykonywanych jedna po drugiej.

Algorytm sterujący dopuszcza różne
warianty zachowania się robota zależnie
od napływających informacji z  wbudowa-
nych sensorów. Są to na przykład wszelkie-
go rodzaju „inteligentne” pojazdy potrafiące
omijać przeszkody, podążać za światłem
lub dźwiękiem. W bardzo zaawansowanych
konstrukcjach na pokładzie umieszczone są
kamery, a  sterownik ma wbudowane proce-
dury potrafiące analizować odbierany obraz
i odpowiednio reagować.
Robotyka jest bardzo fascynującą dzie-
dziną wiedzy. Wyższe stopnie wtajemni-
czenia wymagają przyswojenia sporej wie-
dzy teoretycznej i  praktycznej. Jednak żeby
rozpocząć przygodę z  robotami i  robotyką,
wcale nie trzeba być wysoko kwalifikowa-
nym inżynierem. Potrzebne do opanowania
podstawy są zaskakująco proste i może je sa-
modzielnie opanować z powodzeniem uczeń
szkoły średniej.
Współczesne roboty są w  zasadzie wy-
łącznie sterowane mikrokontrolerami. Nauka
podstaw programowania jest szeroko opisa-
na w wielu książkach i w Internecie. Jednak
każdy potencjalny entuzjasta robotyki musi
się zmierzyć z  połączeniem programowa-
nego sterownika i  sterowanego nim układu
mechanicznego. I  tutaj najczęściej okazuje
się, że mechanika jest o wiele trudniejsza niż
programowanie. Jeżeli chcemy zbudować na crochip. Wyjątkowość zestawu nie polega na
przykład pojazd – robota (chyba najczęściej jakichś specjalnych rozwiązaniach mecha-
spotykany przypadek robota dla począt- nicznych, ale na możliwości łatwego i szyb-
kujących), to musimy wykonać kompletny kiego programowania sterownika za pomocą
układ napędowy z korpusem, na którym jest pakietu Flowcode.
umieszczona płytka sterownika. Na korpusie Na rys.  1 pokazana została płytka ste-
muszą być umieszczone w  odpowiednich rownika z  mikrokontrolerem i  rozmieszcze-
miejscach czujniki (sensory) i  układ zasi- niem najważniejszych układów: sterowania
lania bateryjnego. Konieczność wykonania silnikami, sensorami odległości, sensorem
tych mechanicznych prac zniechęca wielu natężenia światła, układem generowania
potencjalnych entuzjastów robotyki. Jed- dźwięku i  mikrofonem, złączem do dodat-
nym ze sposobów poradzenia sobie z  tym
problemem jest zakup napędzanych silni-
kami elektrycznymi zabawek dla dzieci. Jest
tam rozwiązany problem napędu i zasilania.
Można na bazie zabawki po zamontowaniu
sterownika budować całkiem tanio swoje po-
jazdy – roboty.
Problem zauważyli też producenci zesta-
wów dla elektroników hobbystów. Oferują
specjalnie do tego celu zaprojektowane ze-
stawy do samodzielnego montażu, najczę-
ściej ze sterownikiem. Trochę nietypowym
zestawem „startowym” dla entuzjastów ro-
botyki jest zestaw Formula Flowcode produ-
kowany przez firmę Matrix Multimedia. Pro-
ducent dostarcza gotowy pojazd napędzany
dwoma silnikami elektrycznymi sterowany
kompletnym sterownikiem zbudowanym na
bazie mikrokontrolera PIC18F4455 firmy Mi- Rys. 1. Płytka sterownika

148 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010


Rys. 2. Układ zasilania robota
kowych płytek systemu E-BLOCK, diodami
sygnalizacyjnymi LED i  złączem USB do
programowania mikrokontrolera.
Zastosowany w sterowniku mikrokontro-
ler PIC18F4455 jest umieszczony w  40-wy-
prowadzeniowej obudowie do montażu prze-
wlekanego. Jest to 8-bitowa szybka jednostka
o  architekturze RISC z  24 kilobajtami pa-
mięci programu, 2 kilobajtami pamięci RAM
i  wieloma peryferiami, w  tym z  interfejsem
USB. Interfejs USB jest wykorzystywany do
programowania pamięci programu mikro-
kontrolera z  poziomu programu Flowcode.
Żeby programowanie było możliwe, w  pa-
mięci PIC18F4455 jest zapisany program
bootloadera.
Ważnym elementem pojazdu jest zasi-
lanie. Robot jest standardowo zasilany z  4
akumulatorków o  rozmiarze R4 (paluszek).
Znamionowe napięcie jednego akumulatorka
wynosi 1,2 V, czyli napięcie „pokładowe” jest
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Flowcode Formula
równe 4,8 V. Można też podłączyć zewnętrz-
ne napięcie +5 V z zasilacza stabilizowane-
go (złącze J3). Jest to bardzo przydatna opcja
w trakcie intensywnych prób z programem.
Nie trzeba wtedy często ładować akumula-
torków. Do złącza J4 można podłączyć na-
pięcie z  6 akumulatorków lub napięcie nie-
stabilizowane. Napięcie to jest stabilizowane
w układzie stabilizatora LM2940 5,0.
Żeby sterownik mikroprocesorowy
mógł grać rolę sterownika robota musi, być
wyposażony w  układ sterowania układem
napędowym, czyli silnikami elektrycznymi
prądu stałego. Sterowanie silnika sprowa-
dza się do:
– włączania i wyłączania zasilania silnika Rys. 3. Sterowanie silnikami Flowcode
(start/stop), Formula
– zmiany kierunków obrotu przez zmianę
polaryzacji zasilania, W gałęzi zaznaczonej na niebiesko aktywny
– regulowania prędkości obrotowej silnika. jest stan niski przebiegu PWM, bo wejście
W pojeździe Flowcode Formula do ste- KIERUNEK ma stan wysoki i  na nóżce 14
rowania silnikami zastosowano popularny układu L293 jest plus napięcia zasilania.
scalony mostek L293D produkowany przez W  gałęzi zaznaczonej na czerwono aktyw-
firmę STM. Schemat sterowania jest poka- ny jest stan wysoki przebiegu PWM, bo
zany na rys.  3. Każdy z  silników jest ste- na wejściu KIERUNEK jest stan niski i  na
rowany osobnym mostkiem. Jedno z wejść nóżce 6 układu L293 jest minus napięcia
sterujących jest wejściem zmiany kierun- zasilania.
ku obrotów, a  drugie jest wykorzystywane Zastosowane w sterowniku czujniki od-
do regulacji prędkości obrotowej. Widać ległości pracują w podczerwieni i są zbudo-
tu ważną zależność pomiędzy kierunkiem wane z  diody nadawczej LED na podczer-
obrotów i  współczynnikiem wypełnienia. wień i  czujnika promieniowania podczer-
K L A M A
149
AUTOMATYKA I MECHATRONIKA
Rys. 4. Czujniki odległości
Rys. 5. Schemat podłączenia czujników
drogi
Rys. 6. Czujniki światła i dźwięku
wonego zbudowanego w oparciu o fototran-
zystor – rys. 4.
Pomiar odległości jest wykonywany
przez 3 czujniki umieszczone z przodu z le-
wej i  prawej strony oraz centralnie. Diody
nadawcze są odseparowane od optotranzy-
storów przez umieszczenie ich na obu war-
stwach płytki: diody na górnej warstwie,
a optotranzystory na dolnej warstwie. Dzię-
ki temu bezpośrednio emitowana wiązka
nie jest odbierana przez detektor. Przez
diodę nadawczą zaczyna płynąć prąd, kie-
dy sterujący ją tranzystor wchodzi w  stan
nasycenia po podaniu stanu wysokiego
z portu sterującego jego bazą przez rezystor
ograniczający. Wiązka podczerwieni trafia
na otaczające przedmioty, zostaje od nich
odbita i powraca do czujnika (detektora). Im
przedmiot jest bliżej, tym więcej światła się
od niego odbija i przez to zwiększa się prąd
optotranzystora, powodując zmniejszanie
się napięcia na dzielniku. Im przedmiot jest
dalej, tym napięcie na wyjściu dzielnika bę-
dzie większe, bo optotranzystor mniej prze-
wodzi. Napięcie z  dzielnika jest mierzone
przez przetwornik analogowo-cyfrowy mi-
krokontrolera.
Na takiej samej zasadzie działają czuj-
niki drogi. Dzięki nim pojazd może się sa-
modzielnie poruszać po wyznaczonej trasie.
Warunkiem prawidłowego działania detek-
cji trasy jest jej narysowanie w postaci czar-
nego pasa o określonej szerokości na białym
150
tle. Producent wraz z  pojazdem Flowcode
Formula dostarcza wydrukowaną przykła-
dową trasę. Dwa czujniki drogi są umiesz-
czone na dolnej płytce blisko powierzchni,
po której porusza się pojazd, a schemat ich
podłączenia jest pokazany na rys. 5.
Kiedy oświetlana powierzchnia jest czar-
na, wtedy ilość odbitego światła jest mała
i  na wyjściu czujnika jest stan wysoki. Po
oświetleniu białej powierzchni odbija się
dużo więcej światła i  na wyjściu czujnika
jest stan niski. Mając do dyspozycji informa-
cję z dwu czujników, można tak sterować po-
jazdem, żeby wracał zawsze na czarny pas.
Czujniki natężenia światła i  poziomu
dźwięku pozwalają na implementację algo-
rytmów podążania za źródłem światła lub
dźwięku. Czujnikiem natężenia światła jest
fotorezystor włączony w  układ dzielnika
napięcia od strony masy. Im silniejsze świa-
tło padające na światłoczułą warstwę foto-
rezystora, tym jego rezystancja jest mniejsza
i  napięcie na wyjściu dzielnika jest mniej-
sze. Napięcie dzielnika jest mierzone przez
wejście przetwornika analogowo-cyfrowe-
go mikrokontrolera. Jako czujnik natężenia
dźwięku wykorzystano mikrofon elektre-
towy z  tranzystorowym wzmacniaczem –
rys.  6. Wzmocnienie wzmacniacza można
regulować potencjometrem P1. Napięcia
wyjściowe z  czujników są mierzone prze-
twornikiem analogowo-cyfrowym.
Układ elektryczny robota został uzupeł-
niony o interfejsy sygnalizacyjne w postaci
linijki 8 czerwonych diod LED i miniaturo-
wego głośnika/buzzera. Dodatkowo na płyt-
ce zostały umieszczone 2 przyciski, których
stan można odczytywać, oraz żeńskie złącze
DSUB9 do podłączenia modułów peryfe-
ryjnych zestawu E-Block produkowanych
przez firmę Matrix Multimedia. Można
na przykład w  celach testowych dołączyć
przez to złącze wyświetlacz alfanumerycz-
ny – rys. 7.
Fot. 7. Robot z dołączonym wyświetlaczem z zestawu E-Block
Działanie robota jest sterowanie przez
program zapisany w  pamięci mikrokontro-
lera. Dla wprawnego programisty obsługa
interfejsu PWM, przetwornika analogowo-
cyfrowego czy linii portów nie będzie sta-
nowiła żadnego problemu. Jednak dla tych,
którzy zaczynają przygodę ze sterownikami
mikroprocesorowymi, przebrnięcie przez
prawidłowe skonfigurowanie wszystkich
rejestrów układów peryferyjnych nie jest
zadaniem łatwym, a na pewno czasochłon-
nym. Jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że
producent przewidział użycie zabawki do
nauki robotyki w szkołach średnich, to kla-
syczne programowanie w  asemblerze lub
w  języku C może jednak być problemem
przynajmniej dla części uczniów. I  tutaj
z pomocą przychodzi znany już nam pakiet
Flowcode. Flowcode – narzędzie do szyb-
kiego graficznego tworzenia programów ide-
alnie się do tego celu nadaje. Żeby jeszcze
lepiej wykorzystać jego zalety i ułatwić ży-
cie tym, dla których programowanie to ko-
nieczność, producent przygotował specjal-
ne sprzętowe makro z gotowymi funkcjami
obsługi układu napędu i czujników.
Nie bez znaczenia jest też możliwość
bezpośredniego programowania poziomu
Flowcode mikrokontrolera sterownika przez
interfejs USB. Żeby programowanie było
możliwe trzeba zasilony pojazd połączyć ka-
blem USB z komputerem i zainstalować ste-
rownik w  systemie Windows. Potem w  cza-
sie tworzenia nowego projektu trzeba wybrać
w  oknie Choose Target urządzenie Formula
Flowcode Buggy. W pasku urządzeń peryfe-
ryjnym znajdujemy ikonę Formula Flowcode
i  klikając, na nią dodajemy ten element do
projektu. Na rys.  8 jest pokazany element
symulacji działania sterownika. Można tu,
przesuwając myszką suwaki, symulować
działanie czujników odległości (Left, Right,
Forward), czujników drogi (Line Followers),
poziom sygnału z mikrofonu (MIC) i sygnału
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Rys. 8. Element symulacji sterownika
pojazdu
z czujnika światła (LDR). W ikonach Left Mo-
tor i  Right Motor można obserwować usta-
wiony współczynnik wypełnienia i kierunek
obrotów w  układzie sterowania silnikami
napędu.
Po dodaniu elementu symulacji sterow-
nika mamy do dyspozycji sprzętowe makro
z  funkcjami sterowania. Można je podzielić
na grupę funkcji sterowania napędem, od-
czytywania sensorów i  sterowania wyjścio-
wymi układami peryferyjnymi.
Do sterowania napędem są przeznaczone
funkcje:
– Forward: jazda do przodu z  ustaloną
prędkością,
– Reverse: jazda do tyłu z ustaloną prędko-
ścią,
– Stop: zatrzymaj się,
– SpinLeft: skręcanie w  lewo z  ustaloną
prędkością,
– SpinRight: skręcanie w prawo z ustaloną
prędkością,
– Set Motors: indywidualne sterowanie
każdym z silników.
Do odczytywania sensorów są przezna-
czone funkcje:
– ReadLineSensor: odczytanie czujnika
drogi,
– ReadIRSensor: odczytanie czujnika odleg-
łości,
– ReadLDR: odczytanie czujnika natężenia
światła,
– ReadMic: odczytanie czujnika natężenia
dźwięku.
Do sterowania układami peryferyjnymi
są przeznaczone funkcje:
– WriteLEDs: zapisanie portu sterującego
diodami LED,
– LEDOn; zaświecenie jednej diody,
– LEDOff: zgaszenie jednej diody,
– ReadSwitch: odczytanie stanu przycis-
ków,
– WaitForSwitch: czekanie na przyciśnię-
cie przycisku,
– PlayNote: sterowanie głośniczkiem.
Mając do dyspozycji ten zestaw funkcji,
można budować proste i  bardziej skompli-
kowane algorytmy sterowania pojazdem.
Dla początkujących producent przygotował
kurs programowania robota zapisany w  do-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Flowcode Formula
kumencie „Formula Flowcode – An In-
troductory course.pdf. Dokument jest
umieszczony na płycie CD dołączonej do
pojazdu. Można go też pobrać ze strony
internetowej firmy Matrix Multimedia.
Kurs jest przeznaczony dla młodych lu-
dzi od 14 lat wzwyż. Do przerobienia jest
5 poziomów od najprostszego po bardziej
rozbudowane. Ja, chociaż 14 lat już jakiś
czas temu skończyłem, postanowiłem
również poeksperymentować i przerobić
jedną z końcowych lekcji. Wybór padł na
algorytm jechania pojazdu po wytyczo-
nej czarnej drodze (Follow Line).
Jak już wiemy, do detekcji drogi są
przeznaczone dwa odpowiednio umiesz-
czone czujniki na podczerwień. Ich stan
jest odczytywany funkcją ReadLineSen-
sor. Wykonywany w  nieskończonej pętli
program na początku odczytuje stan obu
czujników, lewego i  prawego. Odczytane
wartości są zapisywane do zmiennych L_
Line i R-Line. Następnie jest sprawdzany
stan lewego czujnika. Jeżeli wartość od-
czytana z  czujnika jest jedynką, oznacza
to, że czujnik nie jest na drodze i  trzeba Rys. 9. Program sterujący jazdą robota po
pojazd skręcić w  lewo. Do skręcenia po- wyznaczonej trasie
jazdu używamy funkcji SpinLeft z  argu-
mentem 200. Po skręceniu program przecho- nie fragmentu toru okazało się, że program
dzi na początek i  ponownie sprawdza stan radzi sobie nawet nieźle. Można poekspery-
czujników. mentować z  parametrami funkcji Forward,
Kiedy jednak stan lewego czujnika jest SpinLeft i SpinRight. W pewnych sytuacjach
zerem (jest na czarnej drodze), to sprawdza- układ lepiej sobie radzi, kiedy jedzie wolniej.
ne jest, czy prawy czujnik jest na drodze, Ten przykład jest jednym z  wielu opra-
Jeżeli tak, to wykonywana jest funkcja For- cowanych na potrzeby edukacyjne. Robot
ward i pojazd jedzie do przodu. Jeżeli nie, to też może poruszać się w  labiryncie (projekt
oznacza, że prawy czujnik nie jest na drodze Maze). Na potrzeby testów algorytmamów
i pojazd musi skręcić w prawo po wykonaniu poruszania się w  labiryncie można kupić
funkcji SpinRight z argumentem 200. w firmie gotowe elementy, z których składa
Cały program dzięki specjalizowanym się labirynt.
funkcjom makra Formula jest w sumie dość Edukacyjne przeznaczenie pojazdu For-
prosty – rys. 9. Po skompilowaniu i załado- mula Flowcode ma odbicie w  ofercie han-
waniu do pamięci robota przyszedł czas na dlowej. Można kupić zestaw w  pakietem
próby działania. Tu warto wspomnieć o pew- Flowcode i  pięcioma pojazdami przezna-
nej praktycznej właściwości makra. Po zała- czony dla jednej (angielskiej) klasy szkolnej.
dowaniu programu do pamięci nie jest auto- W realiach polskiej szkoły 5 sztuk na klasę to
matycznie uruchamiany, ale czeka na przy- trochę mało.
ciśnięcie jednego z  przycisków sterownika. Można też kupić sam moduł elektroniki
Można zabawkę odłączyć od komputera, (2 płytki) bez układu jezdnego i  pojemnika
postawić na torze i po naciśnięciu przycisku na baterie. Ta opcja jest przeznaczona do
rozpocząć próby. Procedura sprawdzania na- sterowania innymi pojazdami, na przykład
ciśnięcia przycisku jest dodawana automa- 4-kołowymi.
tycznie i  nie trzeba jej aplikować w  progra- Po czasie spędzonym na poznawaniu
mie. i  próbach z  pojazdem żałuję, że w  moich
Do pierwszej próby użyłem toru wydru- czasach szkolnych nie było możliwości na-
kowanego na firmowej instrukcji obsługi. uki z wykorzystaniem takich lub podobnych
Ponieważ instrukcja była złożona, tak by się pomocy lekcyjnych. Oczywiście nie można
zmieściła do pudełka, to po rozłożeniu toru zakwalifikować robota Formula Flowcode
wydrukowanego na twardym kredowym pa- tylko jako pomocy szkolnej. Na to ma zbyt
pierze okazało się, że nie jest on zbyt równy. duże możliwości. Na pewno kompletną plat-
Widać było, że procedury działają, pojazd się formę mechaniczno-elektroniczną i  rewe-
stara podążać wytyczoną trasą, ale przeszka- lacyjny sposób programowania docenią też
dzają mu w tym nierówności toru. Sytuację bardziej zaawansowani entuzjaści robotyki.
poprawiła próba prostowania toru. Jednak Tomasz Jabłoński EP
dopiero po narysowaniu na prostym karto- tomasz.jablonski@ep.com.pl
151
NIEZBĘDNIK ELEKTRONIK A
DZIAŁ

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW

AVR Studio SP Kompilator Keil XC800

Zintegrowane środowisko programistyczne dla Bezpłatna wersja kompilatora języka C dla mi-
mikrokontrolerów AVR firmy Atmel. krokontrolerów z rodziny 8051.
Freescale MQS-RTOS True Studio Stellaris PSoC Programmer
System operacyjny typu RTOS dla Środowisko programistyczne Atollic TrueSTU- Programator układów
mikrokontrolerów ColdFire firmy DIO przygotowane dla mikrokontrolerów Stel- PSoC firmy Cypress
Freescale. Może on być uruchomia- laris. Umożliwia tworzenie oprogramowania Semiconductor.
ny na układach z rodzin V1-V4. w języku C/C++ dla urządzeń wbudowanych.

TI HET IDE ST Visual Programmer

Program do konfigurowa- Programator pamięci Flash
nia i symulacji timerów mikrokontrolerów firmy STMi-
PI Expert HET (High End Timer) croelectronics. Umożliwia
Interesujący program narzędziowy do pro- firmy Texas Instruments. programowanie, odczytywanie
jektowania i testowania projektów urządzeń Wyniki symulacji pracy i weryfikowanie zawartości pa-
zasilania z użyciem układów firmy Power timera jest prezentowana mięci.
Integration. Program PI Expert wspomaga w programie WaveFor-
proces projektowania obwodów wejściowych, mer Pro lub WaveViewer
doboru podzespołów czy też pętli sprzężenia firmy SynaptiCAD.
zwrotnego. Dodatkowo program wspomaga
projektowanie obwodów magnetycznych po-
przez dobór rdzenie, liczby uzwojeń czy też
ich przekroju.

Atmel 8051
Środowisko programistyczne AT89LP Develo-
per Studio (LP Studio) jest przeznaczone do
tworzenia oprogramowania dla mikrokontrole-
rów z rdzeniem 8051 o niskim poborze mocy.
Umożliwia ono zarządzanie projektami, pisa-
nie kodu źródłowego w języku C lub w Asem-
blerze, symulację programową i sprzętową
oraz debugowanie.
PSoC Creator
Oprogramowanie projektowe dla programowalnych systemów
cyfrowych PSoC 3 i PSoC 5. Zastosowano w nim nowatorski
sposób definiowania projektu. Zamiast przekopywania się
przez dokumentację mapy rejestrów układu PSoC można „roz-
rysować” projekt podobnie do rysowania mapy połączeń lo-
gicznych na kartce papieru.

152 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

Zapamiętaj – 19.05 musisz być w Poznaniu!
WObit porusza
wyobraźnię!
Zbuduj z nami
najdłuższego robota
na świecie
WObit zachęca młodzież i wszystkich lu-
biących majsterkować do aktywnego wysiłku
przy budowie najdłuższego wieloczłonowe-
go robota mobilnego na świecie. Punktem
kulminacyjnym będzie 19.05.2010 tj. drugi
dzień targów AUTOMA w Poznaniu, gdzie
podczas organizowanego przez WObit Wiel-
kiego Eventu Robotycznego z rozesłanych do
szkół i zakupionych przez osoby prywatne
modułów, zostanie złożony wieloczłonowy
robot mobilny o długości od kilkunastu do
kilkudziesięciu metrów. Wynik próby zosta-
nie zgłoszony do księgi rekordów Guinessa.
WObit dostarcza w zestawie kit pojedyncze-
go modułu robota, który zawiera wszystkie
niezbędne elementy do samodzielnego zło-
żenia członu tego swego rodzaju węża:
– zmontowaną płytkę z elektronika steru-
jąca funkcjami modułu,
– stalową, lakierowaną obudowę,
– łącznik z blachy pozwalający na kiero-
wanie modułem,
– dwa silniki prądu stałego z przekładnia-
mi,
– dwa koła aluminiowe z oponami,
– dwa koszyki na baterie,
– niezbędne kable połączeniowe, płytę CD
z instrukcją, dokumentacją i oprogramo-
waniem.
Najciekawsze w organizowanym przed-
sięwzięciu jest pobudzenie wyobraźni mło-
dych konstruktorów, gdyż pozostawienie
dowolności w wyposażeniu każdego modu-
łu stwarza możliwość wykreowania niemal
dowolnego wystroju lub funkcjonalności
członu. Fani robotyki o zacięciu technicz-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
Tytuł
Dodatkowe informacje:
• na stronie internetowej www.mobot.pl
nym wymyślą pewnie jakiś manipulator lub
specyficzne oświetlenie modułu, miłośnicy
techno zainstalują odpowiednie audio, pun-
kowcy ubiorą moduł w skórę, kolczyki i łań-
cuchy, a plastycy zabarwią nieoczekiwanymi
kolorami ekstrawagancki ubiór swojego pu-
pila.
WObit dostarcza razem z modułem za-
wierającym wszystkie niezbędne kompo-
nenty mechaniczne i elektroniczne również
oprogramowanie ALIBRE Express do projek-
towania 3D wraz z najpopularniejszymi bi-
bliotekami silników i innych komponentów
dostępnych ze sklepu na stronie www.mobot.
pl. Będzie więc frajda z samodzielnego zło-
żenia części robota, emocje przy jego uru-
chamianiu, ale też ma szansę uwolnić się
ogromny potencjał drzemiący w młodych
umysłach poprzez wykorzystanie zaawanso-
wanego narzędzia do projektowania 3D.
Po targach twórcy robowęża wrócą do
szkół nie tylko bogatsi o doświadczenia i
emocje z unikalnego wydarzenia, ale zabiorą
ze sobą swoje moduły, z których będzie moż-
na budować mniejsze robo węże, a niektó-
rzy szczęśliwcy dodatkowo zabiorą ze sobą
atrakcyjne nagrody, takie jak robot mobilny
MAOR12T, profesjonalna wersja programu
Alibre Standard, talon na zakupy w WObit
i inne.
O wrażeniach z budowy robowęża po-
dzielimy się na łamach EP. WObit naprawdę
porusza wyobraźnię!
153
 INFO

Trudniejsze terminy w EP5/2010

API Application Programming Interface - Inter-
fejs Programowania Aplikacji. Zbiór funkcji,
procedur, metod, klas lub protokołów systemu
operacyjnego lub biblioteki programowej, które
służą do komunikacji z  zewnętrznym progra-
mem.
1-Wire - Interfejs jednoprzewodowy. Szerego-
wy interfejs komunikacyjny typu master-sla-
ve, który korzysta tylko z  jednej linii. Układy
podrzędne mają fabrycznie zakodowany numer
seryjny. Mogą być też zasilane z linii danych.
CAD Computer-Aided Design - Projektowanie Diody LED Seul Semiconductor oświetlają prestiżowe miejsca
Wspomagane Komputerowo. Oprogramowanie
komputerowe wspomagające prace projektowe.
Umożliwia projektowanie elementów, układów To, że oświetlenie LED przypuszczalnie w przyszłości zdominuje aplikacje oświetleniowe widać już
i  urządzeń, np. elektronicznych, mechanicz- teraz. Diody LED oprócz małego poboru energii oferują niespotykane dotąd możliwości oświetlania
nych, itd.
CAN Controller Area Network - Asynchronicz- różnych obiektów. Diody LED, począwszy od tych o subminiaturowych wymiarach a skończywszy na
ny interfejs komunikacyjny. Specyfikacja CAN takich o mocy kilku Watt, mogą tworzyć różne fantazyjne, kolorowe kształty. Przykład takich aplikacji
określa warstwę łącza danych i niektóre aspek- pokazała ostatnio firma Seul Semiconductor Co., Ltd. jeden z wiodących producentów diod LED.
ty warstwy fizyczne w modelu odniesienia OSI/
ISO. W  modelu CAN wszystkie urządzenia są Jej produkty zostały użyte do oświetlenia portu lotniczego w  Zurichu oraz uformowania fantazyj-
podłączone do wspólnej magistrali. Dostęp do nych, świecących gwiazd w Swarovski Kristallwelten w Austrii. Diody LED przeznaczone do takich
medium transmisyjnego zapewnia algorytm instalacji mają średnicę 4 mm i charakteryzują się: szerokim kątem świecenia, wysoką odpornością
CSMA/CD.
COM - Nazwa interfejsu szeregowego RS-232 na warunki atmosferyczne (a zwłaszcza duże amplitudy temperatur i wilgotność). Pokazane na foto-
w komputerach klasy PC (coraz rzadziej spoty- grafiach aplikacje są doskonałym przykładem zastosowania diod w miejscach, w których temperatu-
kany w nowych komputerach). ry zimą spadają do bardzo niskich wartości oraz występują obfite opady śniegu.
CPLD Complex Programmable Logic Device
Więcej informacji: www.mk-illumination.com, www.acriche.com
- Złożone Programowalne Układy Logiczne.
Układy zbudowane z  programowalnych przez
użytkownika makrokomórek. Wyświetlacze LCD-CGG 128064
CRC Cyclic Redundancy Check - Cykliczny
Kod Nadmiarowy. Funkcja matematyczna, któ-
ra z  bloku danych o  dowolnej długości zwra- W  EP  4/2010 na str.  74 opisaliśmy sposób stero-
ca liczbę o  ustalonej długości, będącą resztą wania nowoczesnym wyświetlaczem graficznym
z  dzielenia tego bloku przez liczbę dwójkową
FFSTN negative z  kontrolerem UC1601 produ-
o określonej długości (wielomian CRC), np. 17
bitów . W  tym przypadku reszta z  dzielenia kowanym przez firmę Blackline. Czarne tło za-
(kod CRC) jest liczbą 16-bitową oznaczaną jako pewnia doskonałą widoczność wyświetlanych
CRC16.
komunikatów czy grafik w  różnych warunkach
DIN Deutsches Institut für Normung - Szyna
DIN. Standard szyny montażowej o szerokości oświetlenia. Miło nam poinformować, że ten wy-
35 mm. Używana jest m.in. w  automatyce do świetlacz jest dostępny w ofercie firmy Artronic.
montażu sterowników PLC i ich osprzętu. Oprócz wyżej wymienionego w ofercie Artronica
DCT Discrete Cosine Transform - Dyskret-
na Transformacja Kosinusowa. Transformata można znaleźć inne, równie ciekawe wyświetla-
przekształcająca ciąg liczb rzeczywistych lub cze w  tym: matryce graficzne LCD-TFT, matryce
zespolonych na ciąg liczb zespolonych. Trans- LED, wyświetlacze znakowe i wiele, wiele innych.
formata DCT jest stosowana w  algorytmach
kompresji obrazów, gdyż większość współczyn- Więcej informacji: Artronic Sp.J., 81-549 Gdynia, ul. Parkowa 6, tel. 058-668-57-83, 058-668-57-84,
ników ciągu po przekształceniu jest bliska zeru e-mail: biuro@artronic.pl, www.artronic.pl
i po kwantyzacji zerują się.
DMA Direct Memory Access - Bezpośredni Do-
stęp do Pamięci. Sposób przesyłania danych Simatic S7-1200 produktem roku 2009
pomiędzy urządzeniami peryferyjnymi i  pa-
mięciami systemu cyfrowego bez udziału pro- Pierwsze miejsce w  konkursie „Produkt
cesora.
DSP Digital Signal Processor - Procesor Sygna- Roku 2009”, zorganizowanym przez re-
łowy. Rodzaj specjalizowanego procesora słu- dakcję miesięcznika „Control Engineering
żącego do cyfrowego przetwarzania sygnałów. Polska”, zostało przyznane produktowi fir-
ESD Electrostatic Discharge - Wyładowanie
Elektrostatyczne. Chwilowy, zazwyczaj niepo- my Siemens – sterownikowi SIMATIC S7-
żądany, przepływ ładunku elektrycznego po- 1200. Jest to nowy kompaktowy sterownik
między dwoma obiektami o różnym potencjale PLC, charakteryzujący się bardzo dobrymi
elektrycznym.
Ethernet - Jest to technologia (interfejsy i pro- parametrami technicznymi, a  także nie-
tokoły) opisana w normie IEEE 802.3, która jest zwykle korzystnym stosunkiem ceny do
stosowana do budowy lokalnych sieci kompu- możliwości.
terowych.
FIFO First In First Out - Pierwszy na Wejściu, SIMATIC S7-1200 przeznaczony jest do
Pierwszy na Wyjściu. Pamięć szeregowa typu stosowania w małych i średnich systemach sterowania i regulacji. Znakomicie sprawdza się w prze-
kolejkowego, o budowie opartej na zespole reje- myśle spożywczym, współpracując z  maszynami pakującymi, etykietującymi, transporterami itp.
strów przesuwających, w której dane (poszcze-
gólne bity słowa) podawane na wejścia szerego- Może być również stosowany w branży wodno-ściekowej do sterowania przepompowniami, a także
we rejestrów są odczytywane na ich wyjściach w  oczyszczalniach ścieków, ujęciach wody oraz w  systemach telemetrycznych, w  których oprócz
po n taktach zegarowych (n - długość rejestru) lokalnego sterowania procesami należy zebrać dane i przesłać je do systemu sterowania centralnego
- czyli w kolejności wpisania do rejestrów.
FPGA Field-Programmable Gate Array - Progra- poprzez sieć GSM.
mowalne Przez Użytkownika Matryce Bramko- Cechą charakterystyczną nowej rodziny sterowników SIMATIC S7-1200 jest wyjątkowo wydajna,
we. Złożone układy programowalne, w których prosta i intuicyjna współpraca z panelami obsługi operatorskiej SIMATIC HMI Basic Panel.
są matrycowo rozmieszczone konfigurowalne
(w technologii SRAM, Flash lub antifuse) bloki Siemens, wprowadzając do sprzedaży nową rodzinę SIMATIC S7-1200, stworzył nowe środowisko
logiczne. projektowe – TIA Portal. TIA Portal ma za zadanie integrację różnych narzędzi projektowych w ra-

154 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 INFO

FPU Floating Point Unit - Jednostka Zmienno-

mach jednego projektu. Zawiera rozbudowane narzędzia diagnostyki i korekcji błędów projektowych. przecinkowa. Układ logiczny wykonujący ope-
Pierwszym oprogramowaniem zintegrowanym z nowym środowiskiem TIA Portal jest Step7 Basic. racje matematyczne na liczbach zmiennoprze-
Służy ono zarówno do tworzenia programów dla sterowników SIMATIC S7-1200, jak i  dla paneli cinkowych. Występuje najczęściej jako kopro-
cesor dla głównych procesorów systemowych.
operatorskich SIMATIC HMI Basic Panel. FTP File Transfer Protocol - Protokół Transferu
Współdziałanie tych trzech komponentów, czyli wydajnego sprzętu, wizualizacji na panelach SI- Plików. Protokół służący do przesyłania plików
MATIC Basic Panel oraz nowego narzędzia projektowego SIMATIC Step7 Basic tworzy nową jakość z i na serwer poprzez sieć TCP/IP (Internet).
GCC GNU Compiler Collection - zbiór kompi-
projektowania systemów automatyki przemysłowej. latorów GNU. Zbiór kompilatorów różnych
Więcej informacji: www.siemens.pl\s7-1200 języków programowania (m.in. C/C++ i  Java)
opracowany w ramach projektu GNU, udostęp-
nianych zgodnie z licencją GPL.
Farnell dodaje ponad 9 tysięcy nowych GSM Global System for Mobile Communica-
produktów tions - Globalny system komunikacji ruchomej.
Standard telefonii komórkowej drugiej gene-
Farnell poszerzył swoją ofertę w  zakresie popularnych racji (cyfrowej) umożliwiającej komunikację
z terminalami ruchomymi.
podzespołów elektronicznych, dodając 9000 nowych HID High Intensite Discharge - Lampa wyła-
podzespołów pasywnych, półprzewodnikowych oraz dowcza. Lampa, w  której światło powstaje
optoelektronicznych, pochodzących od wiodących do- w  wyniku wyładowania elektrycznego w  pa-
rach metali lub gazów.
stawców, takich jak Tyco, Vishay, Panasonic, Texas In- HSPA High-Speed Packet Access - Połączenie
struments i  Epcos. Rozszerzenie portfolio produktów technologii HSDPA i HSUPA, dzięki której tele-
firmy zapewnia inżynierom lepszy wybór elementów fon komórkowy może bardzo szybko przesyłać
dane zarówno do i z sieci komórkowej.
do realizowanych projektów i wzmacnia ofertę Farnella, HSUPA High Speed Uplink Packet Access - Tech-
która obecnie przekracza pół miliona produktów. Średnio nologia przesyłania danych stosowana w  sie-
codziennie dodawane jest 100 nowych. ciach UMTS przy przesyłaniu danych od ter-
minala do sieci komórkowej. Maksymalna prze-
Więcej informacji: www.farnell.com/pl pływność transmisji danych wynosi 5,76 Mb/s.
HTML HyperText Markup Language - hiper-
Karty komunikacyjne VXC-144U/IU PCI z portami RS485 tekstowy język znaczników. Język używany
do projektowania stron WWW. Służy do opisu
struktury dokumentu za pomocą znaczników
Szeroka gama przemysłowych kart komuni- zamkniętych w nawiasach sześciennych.
kacyjnych firmy ICP DAS ze standardową I2C Inter-Integrated Circuit - Dwukierunkowy,
synchroniczny interfejs szeregowy służący do
magistralą Universal PCI (3,3 V oraz 5 V), zo- przesyłania danych pomiędzy układami sca-
stała rozszerzona o dwa nowe modele z czte- lonymi. Magistrala składa się z  dwóch linii:
rema portami RS422/485, przeznaczone do danych (SDA) oraz sygnału zegarowego (SCL).
I2S Inter-IC Sound - Magistrala szeregowa służą-
współpracy z wszelkimi innymi urządzenia-
ca do łączenia układów audio. Magistrala skła-
mi wykorzystującymi transmisję szeregową da się z  linii sygnału zegarowego, linii word
(np.: czytniki kodów, drukarki, inteligentne select oraz co najmniej jednej linii danych.
czujniki, przyrządy pomiarowe, komputery, IP Internet Protocol - Protokół Internetowy.
Jeden z  najważniejszych protokołów komuni-
rozproszone moduły we/wy itp.). Są to karty kacyjnych używanych w  Internecie. Zawiera
VXC-144U oraz VXC-144iU. Jedyna różnica procedury przesyłania danych między kom-
pomiędzy nimi, to izolacja 2,5  kV portów puterami sieci oraz określa strukturę i  format
przesyłanych pakietów oraz sposób ich adre-
RS422/485 w modelu VXC-144iU. sowania. Do identyfikacji urządzeń sieciowych
4 porty RS422/485 na złączach DB-9M wy- oraz hostów jest stosowany 32-bitowy adres IP
prowadza się z  kart VXC za pomocą kabla składający się z czterech 8-bitowych liczb, od-
dzielonych kropkami np. 255.128.26.10.
podłączanego do złącza DB-37 na karcie. ISP In System Programming - Programowanie
Każdy z  portów może pracować w  trybie W Systemie. Zdolność do programowania ukła-
half-duplex RS485 lub full-duplex RS422 du bezpośrednio w gotowym urządzeniu.
JTAG Joint Test Action Group - Zespół zajmu-
oraz dysponuje 128 bajtami sprzętowego bu- jący się testowaniem układów scalonych,
fora FIFO. Maksymalna prędkość transmisji który opracował interfejs i  jego protokół (nor-
to 115,2  kbps. Ponadto, karty z  serii VXC ma IEEE1149.1) umożliwiający testowanie
funkcjonalne dużych układów scalonych.
mają zabezpieczenie ESD ±4  kV. Użytkow- Rozszerzenie tej normy, oznaczone symbolem
nik może wybrać manualnie numer portu IEEE1532, jest adaptacją interfejsu JTAG rów-
korzystając z  przełącznika DIP na karcie nież do uruchamiania i  programowania ukła-
dów cyfrowych w systemie.
lub pozwolić sterownikowi urządzenia na MAC Media Access Control - Unikatowy, 48-bi-
automatyczne przyporządkowanie wolnego towy numer identyfikacyjny (zapisywany
portu. Pod kontrolą Windows sterownik urządzenia przyporządkowuje każdemu portowi do 128 kB szesnastkowo, np.23-A5-1E-45-6C-BC) karty
sieciowej (Ethernet), nadawany przez produ-
programowego bufora FIFO. Do kart dołączone są sterowniki umożliwiające pracę z systemami ope-
centa podczas produkcji. Trzy początkowe
racyjnymi Linux, Windows NT4.0, Windows 2000/XP/2003/Vista/7. bajty oznaczają producenta, a  trzy kolejne są
Więcej informacji: JM elektronik, 44-100 Gliwice, ul. Karolinki 58, tel.: 032-339-69-01, fax: 032-339- unikatowym numerem karty.
69-09, e-mail: jm@jm.pl, www.jm.pl MEMS Micro Electro-Mechanical Systems -
Elektro-Mechaniczne Mikrosystemy . Miniatu-
rowe urządzenie elektro-mechaniczne. Są one
Kompaktowy port komunikacyjny do sieci CC-link tylko o rząd wielkości większe niż zbudowane
metodami nanotechnologii.
MIPS Million Instructions Per Second - Milion
Anybus Compact-Com to rodzina kompaktowych interfejsów sieciowych do zabudowy w urządze- instrukcji na sekundę. Miara prędkości wyko-
niach. Najnowszy plug-in z serii daje możliwość komunikacji urządzenia host z najnowocześniejszą nywania kodu programu na danym mikrokon-
obecnie siecią przemysłową poziomu sterowania i  urządzeń CC-Link. Sieć ta została opracowana trolerze lub procesorze. Miara ta zależy od
rodzaju aplikacji służącej do wyznaczania tego
przez Mitsubishi Electric i stała się międzynarodowym otwartym systemem komunikacyjnym, uzna- parametru, architektury procesora czy też opty-
wanym i stosowanym przez wielu producentów automatyki. malizacji kompilatora.

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 155


MTBF Mean Time Between Failures - Średni
Czas Między Uszkodzeniami. Jedna z miar nie-
zawodności urządzeń, określana na podstawie
badań statystycznych.
OLED Organic Light-Emitting Diode - Organicz-
na Dioda LED. Dioda świecących, w która świa-
tło wytwarzane jest w  cienkich strukturach
organicznych.
PID Proportional–Integral–Derivative - Regula-
tor Proporcjonalno-Całkująco-Różniczkujący.
Regulator stosowany w automatyce składający
się z członu proporcjonalnego i różniczkujące-
go, którego celem jest utrzymanie sygnału wyj-
ściowego na określonym poziomie.
PWM Pulse-Width Modulation - Modulacja
Szerokości Impulsu. Modulacja polegająca na
zmianie czasu trwania impulsu o stałej ampli-
tudzie i stałym okresie powtarzania (modulacja
współczynnika wypełnienia).
RFID Radio-Frequency Identification - Identyfi-
kacja Radiowa. System identyfikacji obiektów
za pomocą tzw. tagów. Informacje zapisane na
tagach RFID odczytywane są za pomocą fal ra-
diowych.
RS232 Recommended Standard 232 - Specyfi-
kacja szeregowego przesyłu danych opisująca
m.in. format ramki danych, prędkość transmisji
oraz poziomy napięć.
RTC Real-Time Clock - Zegar Czasu Rzeczywi-
stego. Rodzaj układu cyfrowego licznika, który
odmierza aktualny czas, nawet po wyłączeniu/
uśpienia układu nadrzędnego.
RTOS Real-Time Operating System - System
Operacyjny Czasu Rzeczywistego. Rodzaj sys-
temu operacyjnego, którego czas odpowiedzi
na zewnętrzny sygnał (przerwanie) jest okre-
ślony.
S/PDIF SONY/Philips Digital Interface Format
- Specyfikacja opisująca przysyłanie sygnałów
dźwiękowych zapisanych w  postaci cyfrowej
opracowany przez firmy SONY i Philips.
SD Secure Digital - Rodzaj kart pamięci Flash.
Mają funkcję ochrony zapisanej informacji
przed kopiowaniem.
SIMD Single Instruction, Multiple Data - Poje-
dyncza Instrukcja, Wiele Danych. Jedna z pod-
stawowych architektur komputerowych, w któ-
rych pojedyncza instrukcja obsługuje wiele
strumieni danych.
SoC System on Chip - System Jednoukładowy.
System komputerowy, którego wszystkie lub
prawie wszystkie komponenty są umieszczone
w jednym układzie scalonym.
SPI Serial Peripheral Interface - Szeregowy In-
terfejs Urządzeń Peryferyjnych. Lokalny, syn-
chroniczny interfejs szeregowy do przesyłania
danych między mikroprocesorem (mikroste-
rownikiem) a  układami peryferyjnymi. Ko-
munikacja odbywa się za pomocą dwóch linii
danych: MOSI, MISO oraz linii sygnału zegaro-
wego SCK. Do wyboru urządzenia podrzędnego
służy dodatkowa linia CS.
TCP Transmission Control Protocol - Protokół
Kontroli Transmisji. Strumieniowy protokół ko-
munikacji między dwoma urządzeniami w sie-
ci Internet. W modelu OSI TCP odpowiada war-
stwie Transportowej.
UART Universal Asynchronous Receiver and
Transmitter - Uniwersalny Asynchroniczny
Odbiornik i Nadajnik. Układ służący do asyn-
chronicznego przekazywania i  odbierania in-
formacji.
UDP User Datagram Protocol - Datagramowy
Protokół Użytkownika. Protokół warstwy trans-
portowej TCP/IP. Jest to bezpołączeniowy pro-
tokół, w którym, w odróżnieniu od TCP, nie ma
sprawdzania poprawności transmisji danych
czy też kontroli przepływu danych.
UMTS Universal Mobile Telecommunication
System - Uniwersalny system telekkomunikacji
ruchomej. System telekomunikacji komórkowej
trzeciej generacji, scalający wszelkiego rodzaju
usługi telekomunikacyjne i transmisji danych,
w tym multimedialne.
156
INFO
Ponieważ oprogramowanie Interfejsu ko-
munikacyjnego Anybus Compact-Com daje
pełną niezależność działania urządzenia ba-
zowego od protokołu komunikacyjnego, nie
ma potrzeby instalowania żadnych dodat-
kowych driverów do obsługi komunikacji.
Zarówno wszystkie dane procesowe I/O, jak
i  diagnostyka, i  konfiguracja są przesyłane
pomiędzy siecią i  hostem za pomocą stan-
dardowych obiektów. Obsługa urządzenia ze stacji master odbywa się przez profil domyślny, obejmu-
jący też inicjalizację i diagnostykę. Główne cechy interfejsu to: obsługa wszystkich profili urządzenia
zdalnego (domyślny profil w PLC), 128 bitów i 16 słów I/O (CC-Link ver1), szybkość transmisji od
156 kbit/s do 10 Mbit/s, komunikacja z urządzeniem bazowym poprzez złącze CompactFlash, separa-
cja optoelektryczna sieci, zgodność ze specyfikacją BTP-050227-B.
Seria Anybus Compact-Com produkcji HMS Industrial Networks obejmuje kilka innych odmian sie-
ciowych tego interfejsu, takich jak: Profibus DP, Profinet IO, Modbus RTU, EtherNET/IP, EtherCAT,
Sercos 3, DeviceNET, a także Bluetooth i USB.
Więcej informacji: Elmark Automatyka Sp. z o.o., 05-075 Warszawa – Wesoła, ul. Niemcewicza 76,
tel.: 022-773-79-37, e-mail: elmark@elmark.com.pl, www.elmark.com.pl
Multimetr cyfrowy Brymen BM 869 z funkcją VFD
Brymen wprowadza na rynek nowy wielofunkcyjny
multimetr BM 869 TRMS AC&AC+DC, zastępujący
wycofany z produkcji, a cieszący się uznaniem mul-
timetr BM837RS.
Istotną cechą nowego miernika, jest duża liczba funk-
cji i wysoki stopień bezpieczeństwa. Miernik ten speł-
nia wymogi KAT IV 1000V zgodnie z PN-EN61010-1,
zapewnia ochronę przeciwprzepięciową aż  12  kV
(SURGE  1,2/50  mA). Wejścia pomiarowe są zabez-
pieczne przed przeciążeniami 1050  Vrms/1450  Vpk.
BM869 jest wyposażony w  podwójny podświetlany
wyświetlacz LCD z 41-segmentowym bargrafem.
Miernik umożliwia automatyczny i ręczny wybór za-
kresów pomiarowych. Pomiary są z  częstotliwością
próbkowania wynoszącą dla wyświetlacza cyfrowego
5 Hz (1,25 Hz w trybie do 500000) i aż 60 Hz dla bar-
grafu!
Innowacyjna funkcja VFD (Variable Frequency Dri-
vers) umożliwia wiarygodny i  szybki pomiar napę-
dów z  przemiennikami częstotliwości. Zapewnia
ona jednoczesny pomiar i  odczyt na LCD napięcia
AC (5...1000 V) i częstotliwości (5...440 Hz). Podczas
pomiarów wykorzystywany jest specjalny algorytm
filtrowania szumów i filtr dolnoprzepustowy. Pomia-
ry napięcia stałego i  przemiennego realizowane są
od 500,00  mV do 1000,0  V z  wysoką dokładnością
bazową równą 0,02% (DCV). W  przypadku napięcia
AC mierzona jest rzeczywista wartość skuteczna TrueRMS w paśmie 20 Hz...100 kHz. Prądy stałe
i przemienne mierzone są od 500,00 mA do 10,00 A (20 A przez 30s). Pomiar TrueRMS w paśmie
40 Hz...100 kHz, również ze składową stałą. Przyrząd umożliwia pomiar pętli sterowania 4...20 mA
BM869 może mierzyć częstotliwość sygnałów prądowych i napięciowych od 10,000Hz do 3,000kHz,
a w przypadku sygnałów logicznych częstotliwość i współczynnik wypełnienia mierzone są odpo-
wiednio w zakresach 5,000Hz~1,0000MHz oraz 0,10%~99,9%.
Ponadto multimetr umożliwia pomiary: rezystancji 500,00 V...50,000 MV, konduktancji (99,99 nS),
pojemności 50,00 nF...25,00 mF, tłumienia dBm (wybór 20 impedancji 4...1200 V), test ciągłości, test
diod oraz dwukanałowy pomiar temperatury sondami typu K (T1, T2, T1-T2).
Podczas pomiaru mogą być rejestrowane wartości minimalna, maksymalna i średnia oraz wychwy-
tywane piki prądowe i napięciowe o czasie trwania nawet 1 ms. Miernik pozwala też wykonywać
pomiary różnicowe oraz wyposażony jest w inteligentną funkcję auto-wyłączenia.
Multimetr BM869 komunikuje się z komputerem PC w czasie rzeczywistym przez optyczne złącze
USB.
Więcej informacji: Biall Sp. z o.o., 80-174 Gdańsk, Otomin, Słoneczna 43, tel.: 058-322-11-91...93,
www.biall.com.pl
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 N A JP O P U L AR NI EJSZ E K I T Y Z OFER T Y AVT Tytuł
L E G E N D A Cena w zł
Nr Nazwa Publ.
A płytka drukowana z dokumentacją A B C P O
B kit, czyli zestaw elementów z płytką drukowaną i dokumentacją 741 Najprostszy wzmacniacz mocy 22 W EdW11/05 5 24
C moduł (urządzenie) zmontowany i uruchomiony 742 Niskoszumny mikser stereo EdW12/05 5 15
P zaprogramowany układ, dyskietka itp., pozycje ze znakiem „+” zawierają koszt programu 743 Tajemnicze światełko EdW1/06 6 17
744 Najprostszy wzmacniacz mocy 2×22W EdW2/06 5 27
O obudowa, możliwe są dwa warianty:
745 Uniwersalny regulator EdW3/06 7 25
litera K oznacza, że kit jest sprzedawany łącznie z obudową i w cenie kitu uwzględniono 746 Ekonomizer EdW4/06 5 12
koszt obudowy 747 Stroboskop dyskotekowy EdW5/06 5 24
symbol literowo-cyfrowy oznacza typ zalecanej obudowy plastikowej lub metalowej (bez Zestawy startowe AVT700
otworowania) 701 Zestaw startowy: rezystory – 660 szt. 17
Układy opisane w Elektronice dla Wszystkich (ozn. EdWxx/xx) i Elektronice Praktycznej (ozn. 702 Zestaw startowy: kondensatory – 265 szt. 24
EPxx/xx) 703 Zestaw startowy: elektrolity – 100 szt. 26
704 Zestaw startowy: półprzewodniki – 76 szt. 16
UWAGA: podane ceny zawierają podatek VAT 22% 705 Zestaw startowy: elementy mech. – 600 szt. 22
710 Zestaw do wykonywania płytek drukowanych 25
Zasady sprzedaży są umieszczone na stronie 160 719 Zestaw startowy diody LED – 142 szt. 28
RTV
157 Odbiornik nasłuchowy CW/SSB – 80/20 m EP12/96 10 122 KM60
962 Odbiornik nasłuchowy SSB/CW 80 m EP1/07 13 36
Cena w zł 967 Minitransceiver Junior EP2/07 38
Nr Nazwa Publ. 2117/1 Mikrofon bezprzewodowy EdW5/99 4 9 25
A B C P O 2122 Przedwzmacniacz antenowy CB EdW11/96 4,6 13,7 25
RTV/Audio/Video 2148 Odbiornik nasłuchowy CW-SSB/80 m EdW7/97 6,3 50 80 K
594+ Zdalnie sterowany potencjometr do aplikacji audio EP10/04 38 90 30 2310 Transceiver SSB ANTEK EdW11/98 21 147,1 293
1023 Przedwzmacniacz gramofonowy o charakterystyce RIAA EP11/94 5 19 46 2310/2 Transceiver SSB ANTEK v. 2.0 EdW7/04 21 147,1 293
1024 Słuchawkowy wzmacniacz wysokiej jakości EP10/94 5,5 25 65 2318 Cyfrowa skala do transceivera SSB EdW12/98 14,8 58 170
2050 Najprostszy wzmacniacz akustyczny 3 W EdW1/96 4 15 25 2481 Mininadajnik FM EdW4/01 6 20
2132 Przedwzmacniacz z regulacją barwy dźwięku EdW2/97 4 20 2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6 30
2153 Wzmacniacz 100 W EdW8/97 7 57 2788 Wykrywacz pluskiew EdW5/06 5 36
2392 Wzmacniacz mikrofonowy SMD EdW2/00 6 18 30 2807 Miniodbiornik CB-19 EdW1/07 5 32
2449 Filtr do subwoofera EdW9/00 6 18 2810 Minitransceiver ZUCH EdW10/06 28 152
2469 Odbiornik UKF FM EdW1/01 6 48 2818 Odbiornik nasłuchowy „Jędruś” EdW4/07 15
2477 Wzmacniacz mocy 70 W na TDA 1562 EdW3/01 7 70 100 2840 Minitransceiver Antoś EdW9/07 24
2499 Wzmacniacz 4×40 W EdW9/01 10 80 2873 Filtr audio EdW7/08 4 35
2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6 30 5109 Radiokomunikacyjny filtr audio EP8/07 12 75
2728 Wzmacniacz mikrofonowy EdW7/04 4 18 5127 Minitransceiver na pasmo 3,7 MHz TRX2008 EP3/08 24 87
Dla domu, samochodu, wypoczynku, zabawy Układy audio
390+ 8-kanałowy przełącznik RC5/SIRC EP4/05 17 35 50 10 446 Wzmacniacz do walkmana EP7/98 9 98 140
513+ Zegar ze 100-letnim kalendarzem i 2-kan. termometrem EP10/07 30 86 140 20 471 Wzmacniacz słuchawkowy EP10/98 7,4 34,2
522+ Miniaturowy zamek szyfrowy – Immobilizer EP9/03 16 72 100 10 514/CO „Przedłużacz” do cyfrowego toru audio – konwerter EP6/03 4,9 43 70 K
841 Ultradźwiękowy detektor ruchu EP1/00 11,4 37 69 K 514/OC „Przedłużacz” do cyfrowego toru audio – konwerter EP6/03 4,9 45 70 K
924+ Programowany sterownik świateł EP4/06 22 33 55 10 1033 Przedwzmacniacz mikrofonowy EP2/95 5,7 17,1 31
925+ Karta przekaźników na USB EP4/06 22 58 120 15 1227 Stereofoniczny wzmacniacz słuchawkowy EP4/99 6,1 27,4 49
950+ Termostat elektroniczny EP9/06 36 94 140 20 2104/1 Wzmacniacz 2×22 W EdW9/97 5 30 50
969+ Bezstykowy zamek RFID EP2/07 22 59 105 15 2180 Wzmacniacz mocy z układem LM3886 EdW2/98 8 90 130
1007 Regulator obrotów silnika elektrycznego EP8/94 4 29 47 2326 Wzmacniacz mikrofonowy EdW2/99 20 25 32
1012 Strach na komary EP8/94 3 13 2353 Pseudoanalogowy VUmetr EdW4/99 10 32 60
1104 Prosty wykrywacz metali EP10/96 4 34 65 K 2652 Wzmacniacz prądowy do subwoofera EdW11/02 5,7 17,1
1343 Diodowy oświetlacz EdWP6/02 20 40 2671 Uniwersalny moduł TDA7294 EdW7/03 9,1 71
1428 Regulator temperatury EP6/06 6 29 2680 Przedwzmacniacz gramofonowy RIAA EdW10/03 5,7 31,9
1435 Stroboskop dyskotekowy EP8/06 6 38 2690 Bufor lampowy, czyli prosiaczek w domu EdW12/03 6,8
1460 Włącznik zmierzchowy EP12/07 5 18 2710 Prosty dyskotekowy mikser EdW2/04 8 49
2389 Czterokanałowy termometr cyfrowy EdW12/00 10 65 110 2736 Wzmacniacz mostkowy 400 W EdW10/04 15 137
2628/1 Ładowarka akumulatorów ołowiowych EdW1/03 6 30 2762 Wzmacniacz na tranzystorach N-MOSFET EdW8/05 12 35
2632+ Gigantyczny zegar EdW5/02 35 70 150 25 2850 Audiofilski wzmacniacz słuchawkowy EdW12/07 16 42
2720 Policyjny stroboskop EdW4/04 10 55 2864+ Analizator widma EdW5/08 28 48 8
2787+ PC-Termometr, rejestrator temperatury EdW5/06 10 30 58 5 3008+ Przedwzmacniacz cyfrowy z TDA8425 EdW8/01 20 65 110 10
2849+ Tiny Clock EdW1/08 26 46 10 Układy mikrokomputerowe i do PC
5041+ Termometr MIN-MAX EP11/01 25 74 100 15 414+ Uniwersalna karta portów na USB EP9/05 34 75 130 25
5094+ Bezprzewodowy regulator temperatury EP2/03 32 160 190 15 451 Programator z interfejsem USB dla BASCOM AVR EP11/05 32 75 100
5108+ 2-kanałowy termometr z dwukolorowym wyśw. LED EP8/07 29 78 106 15 478 Regulator obrotów wentylatorów w komputerze PC EP3/99 6 24 55
Układy mikroprocesorowe 530 „Klocki” RS485 – konwerter RS232<–>RS485 EP6/03 6,8 32 60
2500 Płytka testowa do kursu BASCOM 8051 EdW3/00 20 98 180 530/USB Konwerter USB<–>RS485 EP5/08 6 33 60
2501 Emulator procesorów 89CX051 EdW3/00 10 52 65 531+ „Klocki” RS485 – karta wejść przekaźnikowych EP7/03 30 98 150 10
2502 Programator procesorów 89CX051 EdW3/00 11 60 85 532+ „Klocki” RS485 – karta wyjść optoizolowanych EP7/03 47,6 100 150 20
2550/P Programator procesorów AVR EdW10/01 6 23 38 K 533+ „Klocki” RS485 – karta wyjść cyfrowych (GND) EP8/03 36,6 68,4 95 20
3500 Płytka testowa do kursu BASCOM AVR EdW12/02 22 120 230 534+ „Klocki” RS485 – karta wyjść cyfrowych (VCC) EP8/03 35,4 52 95 20
5125+ Programator USB AVR (STK500) EP2/08 18 42 89 8 535+ „Klocki” RS485 – karta wejść cyfrowych EP9/03 35,4 47 90 20
Przyrządy warsztatowe 536+ „Klocki” RS485 – karta wejść analogowych EP9/03 51 78 140 40
512+ Cyfrowy miernik pojemności EP5/03 30 80 28 537+ „Klocki” RS485 – moduł terminala z wyśw. LED EP10/03 45 74 92 20
1066 Miniaturowy zasilacz uniwersalny EP8/95 3 16 24 538+ „Klocki” RS485 – alfanumeryczny wyświetlaczem LCD EP10/03 26 66 110 20
1081 Miniaturowy stabilizator impulsowy EP4/96 4 34 553/R232 Konwerter RS232 EP11/03 6 17 30
1459 Uniwersalny układ czasowy EP12/07 5 16 25 553/U232 Konwerter USB232<–>RS232 EP11/03 6 36 40
1461 Uniwersalny zasilacz laboratoryjny 5 i 12 VDC/1 A EP1/08 5 18 553/U245 Konwerter USB245<–>RS245 EP11/03 6 37 45
2126 Najmniejszy moduł miniwoltomierza na LCD MT3/97 6 30 52 573 Uniwersalny programator mikrokontrolerów PIC EP5/04 18 98
2270 Moduł miliwoltomierza do zasilaczy EdW3/98 6 36 58 581+ Interfejs JTAG do procesorów AVR EP6/04 25 15
2857+ Moduł woltomierza/amperomierza z termostatem E3/08 18 54 78 10 927+ Uniwersalny interfejs internetowy EP4/06 60 147 240 35
5086+ Programowany 4-kanałowy komparator/woltomierz EP11/02 30 82 140 20 953+ Karta wejść z interfejsem Ethernet EP10/06 69 98 220 50
Elektronika dla nieelektroników 956+ Ethernetowy sterownik I/O EP11/06 73 20
720 Błękitno-biały mrygacz EdW5/04 6 14 966+ Karta przekaźników sterowana przez Internet EP2/07 86 187 300 50
721 Klaskacz – akustyczne zdalne sterowanie EdW5/04 5 14 992 Zestaw uruchomieniowy dla procesorów AVR i ‘51 EP1/01 28 150 220
722 Rozjaśniacz samochodowy EdW6/04 3 12 1389 EEPROM Programmer EP3/04 7,5 29,6
723 Trójwymiarowy labirynt elektroniczny EdW6/04 3,5 15 1409 Programator JTAG dla układów MSP430 EP3/05 6 17 34
724 Uniwersalny układ czasowy EdW7/04 3,5 11 1430 ATMEGA8 w AVT992 EP7/06 8,5 32
725 Magiczny przełącznik EdW7/04 3,5 12 1443 Uniwersalny interfejs ethernetowy EP1/07 9 46 70
726 Uniwersalna centralka alarmowa EdW8/04 4 20 2250\1+ Mikrokomputer edukacyjny z 8051-pł. główna EdW8/97 43 80 150 25
727 Uniwersalny moduł zasilający EdW8/04 3,5 14 2250\2 Mikrokomputer edukacyjny z 8051-wyśw. i klawiatura EdW8/97 18 84 160
728 „Wypasiony” scalony sensor EdW9/04 5 12 2250\D Dyskietka z oprogramowaniem do AVT 2250 EdW10/97 10
729 Zwariowany kręciołek EdW9/04 6,5 15 2250\Z Zasilacz stabilizowany +5 V/500 mA EdW10/97 6,3 32 50 Z-21
730 Dalekosiężny tor podczerwieni EdW11/04 8 30 2503 Klawiatura szesnastkowa do systemów mP EdW4/00 12,5 44 88
731 Przeraźliwy straszak EdW10/04 6 28 2504 „Uniwersalka” do systemów uP z `X051 EdW7/00 11,4 32 61
732 Whisper – łowca szeptów EdW12/04 6 25 2550+ Mikrokomputer z procesorem AT90S8535 EdW9/01 45 105 15
733 Monitor i konserwator akumulatora EdW1/05 6 30 2683 Ministerownik z AT90S2313 EdW10/03 5,7 40
734 Uniwersalny moduł audio EdW2/05 6 22 2855 Ulepszony programator STK200 EdW2/08 6 25
735 Regulator impulsowy DC EdW3/05 6 22 2875 LogicMaster – płytka prototypowa dla CPLD EdW8/08 18 58 90
736 Ekonomiczny zasilacz warsztatowy EdW5/05 6 22 3501 Uniwersalny moduł dla 90S2313 i 89Cx051 EdW5/03 6,3 40
737 Melodyjka i gong EdW7/05 5 20 3505 Płytka testowa do kursu C EdW1/06 34 120
738 Szoker-masażysta EdW8/05 6,5 22 Przyrządy warsztatowe
739 Irytator – dokuczliwy natręt nocny EdW9/05 6,5 18 389+ Prosty analizator stanów logicznych do PC EP4/05 45 75 25 K
740 Niezwykła “niebieska” dotykowa syrena policyjna EdW10/05 6,5 25

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 157

DZIAŁ N A JP O P U L A RNI EJSZ E K I T Y Z OFER T Y AVT

Cena w zł Cena w zł
Nr Nazwa Publ. Nr Nazwa Publ.
A B C P O A B C P O
520+ Tester samochodowych sond lambda EP7/03 51,3 35 713 Zestaw startowy: rezystory SMD 14
527+ Amatorski oscyloskop cyfrowy EP9/03 37 195 250 12 714 Zestaw startowy: kondensatory SMD 20
823 Tani generator funkcyjny EP9/99 36,6 158,5 278 715 Zestaw startowy: wzmacniacze operacyjne 26
959+ VGA tester EP12/06 23 48 98 10 716 Zestaw startowy: płytki uniwersalne 20
1220 Wysokoprądowy stabilizator warsztatowy EP1/99 6,3 55 122 717 Zestaw startowy: płytki uniwersalne 30
1327 Mini-generator funkcyjny EP10/01 4,9 15 718 Zestaw startowy: płytki uniwersalne 43
1339 Wykrywacz przewodów sieciowych EP5/02 8,4 12,5 Elektronika dla nieelektroników
2004 Woltomierz do modułowego zestawu pomiarowego EdW1/96 13,7 48 94 720 Błękitno – biały mrygacz EdW5/04 6 14
2060 Płytka uniwersalna 15×65 mm 2 721 Klaskacz – akustyczne zdalne sterowanie EdW5/04 5 14
2131 Prosty zasilacz laboratoryjny EdW2/97 10,3 59,3 110 KM85 722 Rozjaśniacz samochodowy EdW6/04 3 12
2340 Sonda logiczna TTL/CMOS EdW4/99 6,3 27,4 48 723 Trójwymiarowy labirynt elektroniczny EdW6/04 3,5 15
2462 Zasilacz 10 A 10...20 V EdW1/01 6,8 67 724 Uniwersalny układ czasowy EdW7/04 3,5 11
2495 Uniwersalny generator EdW7/01 14 90 120 K 725 Magiczny przełącznik EdW7/04 3,5 12
2701 Moduł zasilacza do wzmacniaczy mocy EdW4/04 6,8 42 726 Uniwersalna centralka alarmowa EdW8/04 4 20
2725+ Mikroprocesorowy miernik pojemności EdW6/04 32 79 180 10 K 727 Uniwersalny moduł zasilający EdW8/04 3,5 14
2727+ Cyfrowa stacja lutownicza EdW7/04 36 100 30 728 „Wypasiony” scalony sensor EdW9/04 5 12
2757 Zasilacz warsztatowy 0...25,5 V/0...2,55 A EdW7/05 13 83 729 Zwariowany kręciołek EdW9/04 6,5 15
2764+ Częstościomierz i generator na PC EdW9/05 12 5 730 Dalekosiężny tor podczerwieni EdW11/04 8 30
2767+ Oscyloskop w komputerze PC EdW10/05 12 5 731 Przeraźliwy straszak EdW10/04 6 28
2813 Przystawka do pomiaru indukcyjności EdW2/07 4 11 732 Whisper – łowca szeptów EdW12/04 6 25
2815 Softstart do toroida (ver. Lux) EdW2/07 8 29 733 Monitor i konserwator akumulatora EdW1/05 6 30
2828 Oscyloskop cyfrowy EdW6/07 24 63 734 Uniwersalny moduł audio EdW2/05 6 22
2831+ Mikroproc. miernik częstotliwości 4 MHz...150 MHz EdW7/07 15 48 10 735 Regulator impulsowy DC EdW3/05 6 22
3003+ Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 100 MHz EdW11/00 21 85 10 736 Ekonomiczny zasilacz warsztatowy EdW5/05 6 22
5083+ Mikroprocesorowy zasilacz laboratoryjny EP/02 40 74 15 737 Melodyjka i gong EdW7/05 5 20
Do domu, samochodu, wypoczynki i zabawy 738 Szoker-masażysta EdW8/05 6,5 22
251 Zdalne sterowanie przez telefon EP3/97 23,4 90 170 K 739 Irytator – dokuczliwy natręt nocny EdW9/05 6,5 18
302 Kompresor do gitary i basu EP5/96 7,4 39 54 KM60 740 Niezwykła „niebieska” dotykowa syrena policyjna EdW10/05 6,5 25
303 Przystawka gitarowa „Distortion” EP6/96 6,8 35,3 61 KM60 741 Najprostszy wzmacniacz mocy 22 W EdW11/05 5 24
304 Gitarowa bramka szumów EP7/96 4,6 25,1 49 KM42 742 Niskoszumny mikser stereo EdW12/05 5 15
306 Chorus gitarowy EP10/96 7,4 65 130 KM60 743 Tajemnicze światełko EdW1/06 6 17
313 Gitarowa kaczka EP11/96 5,1 34,2 69 KM42 744 Najprostszy wzmacniacz mocy 2×22 W EdW2/06 5 27
314 Gitarowe tremolo-vibrato EP12/96 5,7 24 KM42 745 Uniwersalny regulator EdW3/06 7 25
434 Komputer samochodowy EP9/05 12 746 Ekonomizer EdW4/06 5 12
447 Stoper na szkolną olimpiadę EP8/98 39 140,2 747 Stroboskop dyskotekowy EdW5/06 5 24
511+ Zegar minimalisty EP5/03 18 45 10 748 Uniwersalna sonda do napięć stałych i zmiennych EdW6/06 7 28
528+ Inteligentny sterownik lampki samochodowej EP10/03 10 25 45 5 749 Kolorowy gadżet RGB EdW7/06 5 12
570+ 8-kanałowy system pomiaru temperatury EP4/04 57 98 40 750 Dioda LED dowolnego koloru EdW8/06 5 12
868+ Programowany zegar z wyświetlaczem LCD EP7/00 15 64 10 751 Płynące światełko RGB EdW10/06 5 19
910+ Zamek kodowy z telefonem komórkowym EP12/05 16 47 10 752 Termometr elektroniczny EdW12/06 - 22
933 Ładowarka akumulatorów NiCdm, NiMH, LiIon i SLA EP6/06 14 88 753 Wielokolorowy gadżet EdW1/07 5 12
957+ Moduł pomiaru temperatury EP11/06 70 25 754 Kolorowa migotka EdW2/07 8 12
980+ Sterownik akwariowy EP3/07 45 140 290 755 Podwajacz mocy audio EdW3/07 5 9
990 Automat do zapalania świateł w samochodzie EP6/07 5 20 35 756 Widmowa makatka LED EdW5/07 6 14
1096 Czarodziejski przełącznik EP8/96 5,1 14 31 757 Zdalne sterowanie „pilotowe” EdW4/07 6 15
1308+ Zdalny włącznik 4 urządzeń EP7/01 20 58 10 758 Inteligntny wskaźnik/symulator alarmu EdW6/07 5 24
1314 Najprostszy sterownik silnika krokowego EP8/01 6,5 36 45 759 Przedwzmacniacz/mikser stereo EdW7/07 7 40
1413 Elektroniczna blokada do samochodu EP6/05 5 15 760 Niebieski „policyjny” kogut EdW9/07 11 34 49
1444+ Dwukierunkowy regulator obrotów silników DC EP12/06 18 35 10 761 Latarka LED EdW10/07 4 18
1446+ Termometr z zasilaniem bateryjnym EP3/07 13 38 8 762 Zdalnie sterowana lampka EdW12/07 - 16
1464+ Stroboskop LED EP4/04 26 70 16 763 Wielobarwny termometr RGB EdW2/08 8 29
1466 Echo cyfrowe EP6/08 15 43 764 Czujnik wilgoci EdW3/08 5 12
1468 Lokalne radiopowiadomienie EP7/08 8 65 765 Tester refleksu EdW4/08 11 19
1469+ Generator PWM – regulator mocy silnika DC EP8/08 15 36 8 766 Magiczna lampka EdW5/08 9 21
1482 Sygnalizator LED EP8/08 4 8 767 Nietypowy zamek elektroniczny EdW6/08 14 23
2134 Transofon-konwerter głosu EdW3/97 8,6 44,5 77 KM60 768 Stroboskop – lampa błyskowa EdW7/08 6 36
2139 Strach na krety EdW5/97 5 12,5 20 769 Lampka i sygnalizator rozmrożenia lodówki EdW8/08 6 12
2177 Przełącznik zmierzchowy EdW1/98 5,1 17 32 770 Miernik refleksu EdW10/08 6 16
2210 Najprostszy regulator mocy 220 V EdW3/97 5,1 19,4 33 Nowości
2216 Układ do odstraszania dokuczliwych owadów EdW7/97 6,8 22,8 38 1558 Samochodowy stabilizator dla logiki 3,3 V EP1/2010 5
2222 Wyświetlacz 7-segmentowy JUMBO bez LED EdW4/97 14,5 17,5 35 5216 + T-logic (8-kanałowy analizator stanów logicznych) EP1/2010 60 300
2298 Pilot radiowy (odbiornik) EdW11/98 11,4 62 86 Uniwersalna karta wyjść z interfejsem RS485 i mikro-
5217+ EP1/2010 48 97 6
2299 Pilot radiowy (nadajnik) EdW11/98 6,3 36,5 47 kontrolerem AVR
2309 Ładowarka akumulatorów żelowych - zasilacz buforowy EdW10/98 6,3 22,8 43 5218 Pojemnościowy panel dotykowy „E-Field” EP1/2010 26
2328/0 Radiowy pilot do sterowania 15 urządzen. (odbiornik) EdW2/99 11 68 5219 + Wizualizator do Winampa EP1/2010 36 47 8
2328/B Moduł wykonawczy na przekaźniku EdW2/99 4,5 1560/1 8-kanałowa karta przekaźników – wersja 5V EP2/2010 1 45
2328/BB Moduł wykonawczy na triaku EdW2/99 4,5 1560/2 8-kanałowa karta przekaźników – wersja 12V EP2/2010 15 50
2328/N Radiowy pilot do sterownik 15 urządzeniami (nadajnik) EdW2/99 9 53,6 K 1561 Stabilizator impulsowy zastępujący 78xx EP2/2010 6
2335 Autoblokada EdW3/99 10,3 21,7 44 1562 MEMS-owy wskaźnik położenia EP2/2010 6
2463 Prosta przetwornica 12 –>220 V EdW12/00 10,3 35,3
5220 + Zestaw startowy dla PsoC Express EP2/2010 29 50
2601 Centralka alarmowa EdW10/02 6,8 29,6
5221 + DSLR shutter EP2/2010 40 87 35
2631/5 Gigantyczne wyświetlacze LED – 5cm EdW5/02 5
5222 + Moduł wejść cyfrowych z RS-485 EP2/2010 31 78 15
2631/7 Gigantyczne wyświetlacze LED – 7cm EdW5/02 6,8
2711+ Obrotomierz EdW2/04 22 37 10 5223 Kieszonkowy akcelerometr EP2/2010 30 15
2715 Ładowarka akumulatorów ołowiowych EdW3/04 5,7 29 1563 Stacjonarna ładowarka akumulatorów Li-Ion EP3/2010 6
2740+ Intrygujący tęczowy kryształ EdW11/04 15 38 10 1564 Sterownik wentylatora 12V EP3/2010 5 12
2743/1 Superefekt dyskotekowy EdW3/05 15 75 K 1565 Elektroniczna syrena EP3/2010 6
2743/2 Matryca LED EdW3/05 4 5224 Elektroniczny termometr z lampą IN9 EP3/2010 9
2748/1 Stroboskop dyskotekowy LED EdW5/05 10 50 5225 + Sterownik rolet okiennych EP3/2010 14 38 6
2748/2 Matryca LED EdW5/05 4 5226 + Graficzny, modułowy wyświetlacz LED EP3/2010 16 39 6
2766+ RPU-Regulator poziomu umysłu EdW10/05 20 42 10 5227 Bezprzewodowy link audio EP3/2010 18 240
2806+ Snake – gra w węża EdW12/06 16 25 10 K 1566 Ekonomiczny, bateryjny zasilacz 5 białych LED EP4/2010 6
2809+ Zdalne sterowanie przez telefon EdW1/07 16 46 82 10 1567 ROWEROWY MIGACZ Z BIAŁYMI LED EP4/2010 6
2874 Impulsowy wykrywacz metali EdW8/08 15 48 1568 Formater impulsów wzorcowych 50Hz EP4/2010 6
3012+ Timer mikroprocesorowy EdW2/02 24 43 10 5228 + Cyfrowa stacja lutownicza z regulatorem PID EP4/2010 21 12
5002+ Zegar cyfrowy z wyświetlaczem analogowym EP3/01 64 100 10 5229 + Miernik lamp elektronowych EP4/2010 26 12
5022+ Programowany zegar z DCF77 EP7/01 40 80 15 KM50 5230 + Rejestrator temperatury z interfejsem USB EP4/2010 16 42 8
5025+ Mikroprocesorowy wykrywacz metali EP7/01 20 59 10
5231 + Samochodowy lokalizator GPS – GSM EP4/2010 23 15
5042+ Zamek szyfrowy do sejfu EP1/02 14 39 45 8
1535 + EQanalyser EP5/2010 34 10
Zestawy startowe AVT 700
700 Zestaw startowy: dla elektroników hobbystów 91 1569 + Generator akustyczny na Attiny25 EP5/2010 14 25 8
706 Zestaw startowy: elementy stykowe 24 1571 + Generator szumu różowego EP5/2010 20 29 12
707 Zestaw startowy: przetworniki dźwięku 19 1570 + Spowalniacz serwomechanizm EP5/2010 18 27 12
708 Zestaw startowy: układy cyfrowe 17 5232 Czujnik tlenku węgla z modułem ZigBee EP5/2010 14
709 Zestaw startowy: układy analogowe 15 5233 + 3-kanałowy woltomierz z USB EP5/2010 17 39 9
710 Zestaw startowy: do wykonywania płytek drukowanych 25 5234 + Centralka sterująca NanoX systemu DCC EP5/2010 46 10
711 Zestaw startowy: optoelektronika 43
712 Zestaw startowy: potencjometry 31

158 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 TTytuł
yttuł

ELEKTRONIKA
ELE
LEKTR
LEKTR
LEKTTR
K TRO
ONI
ONNIIK
N KAA PPRA
PR
PRAKTYCZNA
RAKT
RAKTY
K TYCZ
TY
YCZN
CZ
C ZN
Z NA 5
NA 5/2010
//20
010
10 159
15
159
DZIAŁ
TOWARY OFEROWANE PRZEZ AVT MOŻNA NABYĆ:

W sklepie internetowym: www.sklep.avt.pl

W sklepie firmowym AVT: W sklepach dystrybutorów:
w siedzibie AVT: DYSTRYBUTORZY
ATVA, SKLEP „ELEKTRONIK”, ul. Mickiewicza 33,
• sklep dysponujący pełnym asortymentem central- AUGUSTÓW
tel. 87 643 40 92
nego magazynu AVT, FHU „TELMO”, ul. Wojska Polskiego 23 J,
BEŁCHATÓW
• SHOWROOM, czyli pokaz „na żywo” sprzętu tel. 44 632 35 77 wew. 21
BIAŁYSTOK „MONITOR”, ul.Brukowa 9 lok. 5 U, tel. 85 742 41 88
Sound & Light BIELSKO–BIAŁA NOWY ELEKTRONIK, ul. Komorowicka 36, tel. 33 81 64 663
BYDGOSZCZ ELTRONIX, ul. Śniadeckich 51, tel. 52 321 38 75, 76
DIAX, ul. Moniuszki 9, tel. 32 281 38 64
BYTOM
NOWY ELEKTRONIK, ul. Witczaka 30, tel. 32 387 06 80
CHORZÓW TECHTON, ul. Styczyńskiego 1, tel. 32 247 86 10
CZECHOWICE–
NOWY ELEKTRONIK, ul. Narutowicza 79, tel. 32 215 06 94
DZIEDZICE
ABC ELECTRONICS, al. N.M.P. 3, tel. 34 324 65 05
CZĘSTOCHOWA PPUH „MAXTRONIK”, ul. Garibaldiego 11/13,
tel. 34 365 44 32
GARWOLIN TAS ELEKTRONIKA, ul. Długa 8, tel. 25 682 41 40
GDAŃSK– PPHU „JACKTRONIC”, ul. Wita Stwosza 32A,
WRZESZCZ tel. 58 552 38 88
GIŻYCKO FH „ELMI”, ul. Smętka 6 A, tel. 87 428 47 88
GLIWICE VOLTRONIK, ul. Dworcowa 47/6, tel. 32 230 85 66
KATOWICE VOLTRONIK, ul. Dąbrowskiego 2, tel. 32 251 30 68
AMATOR, ul. Wojewódzka 2/6, tel. 41 342 67 30
KIELCE MZM HANDEL I USŁUGI RTV, ul. Sandomierska 154,
tel. 41 368 28 56
KOSZALIN MIKRO, Dz. Wrzesińskich 29/2, tel. 94 346 04 64
KOŚCIERZYNE RADIOTOM, ul. Mickiewicza 4, tel. 58 686 37 41
KRAKÓW CYFRONIKA, ul. Sąsiedzka 43, tel. 12 266 54 99
ALTRON, ul. Fabryczna 9A/6/3, tel. 81 745 08 33
LUBLIN
ELGA, ul. Fabryczna 1/3A/5, tel. 81 746 30 76
LUXEL, ul. Mała 8, tel. 42 630 75 87
ŁÓDŹ SEMICONDUCTORS BANK LTD., ul. Radwańska 55/2,
Warszawa, ul. Leszczynowa 11, tel. 22 257 84 50 tel. 42 636 94 87
pon.-pt. w godz. 8-17, sob. 10-14 GAL
MIELEC ul. Wolności 23A/39 (Hala Targowa), tel. 17 773 18 44
Wysyłkowo na koszt odbiorcy pocztą OPOLE
ul. J. Kusocińskiego (Trybuna Zachodnia FKS), tel. 17 583 35 99
MULTIELEKTRONIK, ul. Ligonia 10, tel. 77 453 89 60
lub firmą kurierską za pobraniem PIŁA
CZĘŚCI ELEKTRONICZNE, ul. O.M. Kolbe 11A,
tel. 67 212 08 35
„EDA PLUS” ELEKTRONIKA, ul. Kwiatowa 9,
Podstawowe stawki za paczki do tel. 61 852 46 05
2kg wynoszą: POZNAŃ ELSTAT, ul. Chwaliszewo 17/23, tel. 61 852 65 42
TRAFOS VOLUMEN, ul. Grottgera 4A/12, tel. 61 865 96 46 (dealer
poczta pobranie: 15,00 zł prasy)
kurier pobranie: 22,00 zł PRUDNIK
RADOM
DIOKOM, ul. Arki Bożka, tel. 77 406 87 12
ELSEMIK, ul. Mireckiego 3, tel. 48 363 98 75
Zamówienia są realizowane RYBNIK ZHUP, A. BOCHENEK, ul. Hutnicza 15, tel. 32 75 57 699
na bieżąco, tj. w dniu otrzyma- ELEKTRONIKA POLSKA, ul. gen. Grota–Roweckiego 36A
SOSNOWIEC
nia zamówienia lub nazajutrz, tel. 32 291 77 77
o ile nie występują braki maga- STALOWA WOLA ROMAR, ul. Hutnicza 1, tel. 15 842 16 08
zynowe. Zaległe zamówienia PIEKARZ S.J., ul. Wolumen 53 lok. 66, tel. 22 633 28 45
są realizowane zwykle w termi- SEMICONDUCTORS BANK LTD.,
nie 2–3 tygodni. Na oferowane WARSZAWA ul. Hoża 35, tel. 22 621 29 04
W.G.E., pawilon nr 7, tel. 22 825 91 00
przez nas towary udzielamy gwarancji. Zastrzega się możliwość
VEGA–TRONIK, ul. Żelazna 41, tel./fax 22 890 09 97
zmiany cen. Prowadzimy serwis gwarancyjny i pogwarancyjny.
TARNÓW BETATRONIC, ul. Krasińskiego 40, tel. 14 621 53 30
W przypadku zmiany cen większej niż 10% klient będzie o tym up-
TARNOWSKIE KLUB WWW, CENTRUM ELEKTRONIKI, ul. Rynek 9,
rzedzony. GÓRY tel. 32 769 08 88
TYCHY NOWY ELEKTRONIK, ul. Uczniowska 7, tel. 32 217 89 02
Płatnicy podatku VAT PHU „ELEKTRONIC”, ul. Zbiegniewskiej 2 A,
tel. 54 413 38 88
WŁOCŁAWEK WARSZTATT
Płatników podatku VAT prosimy o umieszczanie na zamówieniach:
ul. Okrzei 65 (budynek PKP–PKS, 1 piętro), tel. 602 777 098
Numeru Identyfikacyjnego Podatnika VAT, Czytelnego podpisu osoby ul. Promienna 9, tel. 54 236 92 21
zamawiającej, Pieczątki firmowej. WROCŁAW „ROBOTRONIK”, ul. Wrocławczyka 37, tel. 71 322 53 74
Zamówienia można również składać:
pocztą na adres:
tel.: 22 257 84 50
AVT Korporacja
faks: 22 257 84 55 pocztą elektroniczną:
Dział Handlowy
pon.-pt. w godz. 8–16 handlowy@avt.pl
01–939 Warszawa
(faks czynny całą dobę)
ul. Leszczynowa 11
Zamówienia od firm i instytucji tylko pisemne!
160 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010
 Prenumeruj!!
Prenumeruj za darmo lub półdarmo
Tytuł

Jeśli jeszcze nie prenumerujesz Elektroniki Praktycznej, spróbuj za darmo! My damy Ci bezpłatną prenumeratę próbną od czerwca 2010 do sierpnia 2010, Ty
udokumentuj swoje zainteresowanie wpłatą kwoty 139,50 zł na kolejne 9 numerów EP (wrzesień 2010 – maj 2011). Będzie to coś w rodzaju zwrotnej kaucji. Jeśli nie
uda nam się przekonać Cię do prenumeraty i zrezygnujesz z niej przed 16.08.2010 r. – otrzymasz zwrot całej swojej wpłaty.

BEZPŁATNA PRENUMERATA PRÓBNA PRENUMERATA 9-MIESIĘCZNA

od czerwca 2010 r. do sierpnia 2010 r. od września 2010 r. do maja 2011 r.
3×0,00 zł=0,00 zł 9×15,50 zł=139,50 zł

Jeśli już prenumerujesz EP, nie zapomnij przedłużyć prenumeraty! Rozpoczynając drugi rok nieprzerwanej prenumeraty EP nabywasz prawa do zniżki.
W przypadku prenumeraty rocznej jest to zniżka w wysokości ceny 2 numerów. Rozpoczęcie trzeciego roku prenumeraty oznacza prawo do zniżki o wartości 3
numerów, zaś po 3 latach nieprzerwanej prenumeraty masz możliwość zaprenumerowania EP w cenie obniżonej o wartość 4 numerów. Jeszcze więcej zyskasz, decy-
dując się na prenumeratę 2-letnią – nie musisz mieć żadnego stażu Prenumeratora, by otrzymać ją w cenie obniżonej o wartość aż 8 numerów! Więcej – po 3 latach
nieprzerwanej prenumeraty upust na cenie prenumeraty 2-letniej równy jest wartości 10 numerów, a po 5 latach zniżka osiąga wartość 12 numerów, tj. 50%

CENY PRENUMERATY (cena bez zniżek – 186,00 za rok)

okres dotychczasowej nieprzerwanej prenumeraty
rok 2 lata 3 lata lub 4 lata 5 i więcej lat
rocznej 155,00 zł 139,50 zł 124,00 zł
(2 numery gratis) (3 numery gratis) (4 numery gratis)
2–letniej 248,00 zł 217,00 zł 186,00 zł
(8 numerów gratis) (10 numerów gratis) (12 numerów gratis)

PAMIĘTAJ ! TYLKO PRENUMERATORZY:*

 otrzymują gratis równoległą prenumeratę e-wydań (patrz strony 20-21)
 otrzymują co miesiąc „Niezbędnik Elektronika” na CD
 mają bezpłatny dostęp do specjalnego serwisu EP na stronie www.avt.pl/logowanie (dla pozostałych Czytelników – dostęp za mikropłatnościami SMS-ami
www.ep.com.pl/archiwum)
 mogą otrzymywać co miesiąc bezpłatny numer archiwalny EP! (zamawiając dowolne z dostępnych jeszcze wydań sprzed lipca 2009 r. – otrzymasz je wraz
z prenumeratą; zamówienie możesz złożyć mailem na nasz adres prenumerata@avt.pl)
 zostają członkami Klubu AVT-elektronika i otrzymują wiele przywilejów oraz rabatów (patrz www.avt.pl/klub.php)
 mają prawo do upustów w sklepie www.sklep.avt.pl
*) nie dotyczy prenumerat zamówionych u pośredników (RUCH, Poczta Polska i in.); nie dotyczy bezpłatnych prenumerat próbnych.

CENY PRENUMERATY WERSJI ELEKTRONICZNEJ EP (dla Czytelników nie prenumerujących wersji papierowej; zawierają 22% VAT)
6 wydań: 6×6,20 zł=37,20 zł 12 wydań: 12×5,70 zł=68,40 zł 24 wydania: 24×5,20 zł=124,80 zł

Prenumeratę zamawiamy:

Najprościej dokonując wpłaty

Dane adresowe
naszego wydawnictwa 0 3 - 1 9 7 Wa r s z a w a , L e s z c z y n o w a 11 Numer konta bankowego
naszego wydawnictwa
9 7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0 0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3
1 7 0 , 5 0 Kwota zgodna z warunkami
sto siedemdziesièt ză piôêdziesièt gr prenumeraty podanymi powyżej

Pełny adres
pocztowy wraz
z imieniem, nazwiskiem Określenie czasu prenumeraty
z CD (roczna, półroczna,
(ewentualnie nazwą
firmy lub instytucji) od n r 6 / 2 0 1 0 na okres od...do...);
osoby prywatne chcące otrzymać
fakturę VAT prosimy
o dopisanie „Proszę o FVAT” (firmy
i instytucje prosimy o podanie NIP)

Najłatwiej wypełniając formularz w Internecie

(na stronie www.ep.com.pl)
– tu można zapłacić kartą
Najwygodniej wysyłając na numer 0663 889 884 SMS-a o treści PREN
– oddzwonimy i przyjmiemy zamówienie (koszt SMS-a wg Twojej taryfy)
lub zamawiając za pomocą telefonu, e-maila, faksu lub listu.
Dział Prenumeraty Wydawnictwa AVT, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa,
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNAtel.: 022
1/2009 257 84 22, faks: 022 257 84 00, e-mail: prenumerata@avt.pl 161
EKSPRESOWY INFORMATOR ELEKTRONICZNY

Ekspresowy Informator Elektroniczny ma za zadanie ułatwić naszym Czytelnikom orientację w ofercie firm ogłaszających się w Elektronice
Praktycznej. Co miesiąc znajdziecie w Ekspresowym Informatorze Elektronicznym adresy firm, które ogłaszały się w Elektronice Praktycznej
w przeciągu ostatnich 6 miesięcy.

lutownice i narzędzia do montażu ręcznego

badania, laboratoria akredytowane, EMC

maszyny i urządzenia do montażu aut.

podzespoły aktywne (półprzewodniki)

programy narzędziowe i projektowe

emulatory, programatory, kasowniki
transfor. i cewki, mat. magnetyczne

chemia i materiały dla elektroniki

wzmacniacze, głośniki, kolumny
literatura i czasopisma fachowe
podzesp. elektromechaniczne

nr kierunkowy / telefon / fax

systemy kontroli dostępu
komputery przemysłowe

urządzenia i osprzęt ATE

osprzęt i obudowy EMC
narzędzia warsztatowe
szkolenia i konferencje

przyrządy pomiarowe

moduły wykonawcze
podzespoły pasywne

el. optoelektroniczne

portale internetowe
el. piezoelektryczne

moduły pomiarowe
zasilacze, falowniki
baterie i ogniwa
el. mikrofalowe

sterowniki PLC
projektowanie

miejscowość
nazwa firmy

konsulting
produkcja

obudowy
sensory
montaż

czujniki
handel

serwis

e-mail
złącza
kable

http
AET •             • • • • •     • •                                         Ostrów Wlkp. 62/7355580/7381493 biuro@aet.com.pl www.aet.com.pl

AM TECHNOLOGIES •                                   •             •                     Warszawa 22/5322800/6081444 info@amt.pl www.amt.pl

AMTEK •         • • •             •   • •       • •           •               Warszawa 22/8664140/8664141 amtek@amtek.pl www.amtek.pl

ARTRONIC • • • • • • Gdynia 58/6685784/6685782 biuro@artronic.pl www.artronic.pl

ASTAT •                     •       •                                         Poznań 61/8488871/8488276 info@astat.com.pl www.astat.com.pl

AUTOMATYKA ON-LINE • -/-/- redakcja@automatykaonline.pl www.automatykaonline.pl

BIALL SP. Z O.O. •       • •           • •         • • •                       • •   Gdańsk 58/3221191/3221193 biall@biall.com.pl www.biall.com.pl

BTC KORPORACJA • • • • • • • • • • Legionowo 22/7673620/7673633 biuro@btc.pl www.btc.pl

CONTRANS TI • • • • • • Wrocław 71/3252621/3254439 contrans@contrans.com.pl www.contrans.com.pl

DASTA • • • • • • • • • • Katowice

ELFA •             • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •   • •   • • • Warszawa 22/5705600/5705620 obsluga.klienta@elfa.se www.elfa.se

ELMARK AUTOMATYKA •                                       • • •       •                   Warszawa 22/7737937/7737936 elmark@elmark.com.pl www.elmark.com.pl

ELPLAST Sp. z o.o. • • Świdnica 74/8533472/8523820 info@elplast.pl www.elplast.pl

ELPOD • •             •                                                       Kraków 12/4102550/4102552 biuro@elpod.com.pl www.elpod.com.pl

ELPROMA •               •   • •       •                       •          •       Łomianki 22/7517680/7517681 office@elproma.com.pl www.elproma.com.pl

ELSINCO POLSKA SP. Z O.O. • • • • • • • • Warszawa 22/8324042/8322238 www.elsinco.pl

EVATRONIX •                                                             •         Gliwice 33/8122596/8125438 protel@evatronix.com.pl www.evatronix.com.pl

EPCOS POLSKA SP. Z O.O. • • • • • • • • • • • • • • Warszawa 22/2460450/2460400 www.epcos.com

FARNELL • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Leeds, UK 008001212967 info-pl@farnell.com www.farnell.com/pl

FERYSTER   •   •           •               •                                   Iłowa 68/3600077/3600070 info@feryster.com.pl www.feryster.com.pl

FUTURE ELECTRONICS •             • • • • •   • • •               •                         Warszawa 22/6189202/6188050 www.futureelectronics.com

GAMMA •   •       • •   • • •   • •  • • •     •  •    •     •     •   •         Warszawa 22/8627500/8627501 info@gamma.pl www.gamma.pl

JM ELEKTRONIK • • • • • • • • • • • • • • • • Gliwice 32/3396900/- jm@jm.pl www.jm.pl

LABEM • • • • Warszawa 22/8440157/8540765 office@labem.pl www.labem.pl

LABIMED • • Warszawa 22/6489684/6499452

LC ELEKTRONIK • • •   •                                             •             •   Warszawa 22/5695300/5695310 lcel@lcel.com.pl www.lcel.com.pl

LEMI-BIS • • • • • • • Wrocław 71/3390029/3390501 lemibis@lemi.pl www.lemi.pl

MARTHEL Kobierzyce 71/3110711/- marthelinfo@marthel.pl www.marthel.pl

MERSERWIS • • Warszawa 22/8312521/- merserwis@merserwis.pl www.merserwis.pl

MICRODIS ELECTRONICS • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Wrocław 71/3010400/3010404 microdis.pl@microdis.net www.microdis.net

MICROS •             • • • • • •   • • • •                                 •   Kraków 12/6369566/6369399 biuro@micros.com.pl www.micros.com.pl

NDN-Z.DANILUK •                                                 •                     Warszawa 22/6416196/6411547 ndn@ndn.com.pl www.ndn.com.pl

QUANTUM     • • • • •   •     •                 •             • • •             Wrocław 71/3626356/3626357 info@quantum.com.pl www.quantum.com.pl

QWERTY   •                           •                                         Łódź 42/6324792/6328593 qwerty@lodz.pdi.net

162 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 EKSPRESOWY INFORMATOR ELEKTRONICZNY

lutownice i narzędzia do montażu ręcznego

badania, laboratoria akredytowane, EMC

maszyny i urządzenia do montażu aut.

podzespoły aktywne (półprzewodniki)

programy narzędziowe i projektowe

emulatory, programatory, kasowniki
transfor. i cewki, mat. magnetyczne

chemia i materiały dla elektroniki

wzmacniacze, głośniki, kolumny
literatura i czasopisma fachowe
podzesp. elektromechaniczne

nr kierunkowy / telefon / fax

systemy kontroli dostępu
komputery przemysłowe

urządzenia i osprzęt ATE

osprzęt i obudowy EMC
narzędzia warsztatowe
szkolenia i konferencje

przyrządy pomiarowe

moduły wykonawcze
podzespoły pasywne

el. optoelektroniczne

portale internetowe
el. piezoelektryczne

moduły pomiarowe
zasilacze, falowniki
baterie i ogniwa
el. mikrofalowe

sterowniki PLC
projektowanie

miejscowość
nazwa firmy

konsulting
produkcja

obudowy
sensory
montaż

czujniki
handel

serwis

e-mail
złącza
kable

http
RK-SYSTEM • •         •                       •               •         •         Grodzisk Maz. 22/7920518/7243037 sprzedaz@rk-system.com.pl www.rk-system.com.pl

ROHDE & SCHWARZ • • • • • -/-/-

RUTRONIK • • • • • • • • • • • • Gliwice 32/4612000/4612001 rutronik_pl@rutronik.com www.rutronik.com

SEMICON •             • •     •                           •                 •   Warszawa 22/6157371/6157375 info@semicon.com.pl www.semicon.com.pl

SIEMENS A&D •   • • • • •                       •   • • •                           Warszawa 22/8709163/8709169 www.siemens.pl

SOWAR • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Wrocław 71/3436523/- ems@sowar.pl www.sowar.pl

SOYTER •             • • • • •     •   • •                   •   •             Warszawa 22/7960630/7220550 biuro@soyter.com.pl www.soyter.com.pl

ST MICROELECTRONICS   •           •                                                           -/-/- www.st.com

STEROWNIKI.PL • Warszawa 22/4998839/7737943 sterowniki@sterowniki.pl www.sterowniki.pl

TESPOL •       • •                         •                                   Wrocław 71/7836360/7836361 tespol@tespol.com.pl www.tespol.com.pl

TEXAS INSTRUMENTS • • 00800 27583927 www.ti.com/pl

TME •             • • • • • • • • • • • • •   • • • • • • • • •       • •   Łódź 42/6455555/6455500 tme@tme.pl www.tme.pl

TV SAT ELECTRONICS •             • •             •                                         Warszawa 22/8344427/8647786 tvsat@tvsat.com.pl www.tvsat.com.pl

TWT AUTOMATYKA   •                         •                 •                         Warszawa 22/6444420/6442938 twt@twt.com.pl www.twt.com.pl

UNITRA UNIZET •             • • •   • •   • •           •       •               • •   Warszawa 22/6324671/6322336 unizet@unizet.com.pl www.unizet.com.pl

WG ELECTRONICS • • • •   •   •   •                             •   •         •         Warszawa 22/8479720/6470642 wg@wg.com.pl www.wg.com.pl

WOBIT • • • • • Poznań 61/8350800/8350704 wobit@wobit.com.pl www.wobit.com.pl

XTECH.PL • Warszawa 12/4262090/- biuro@automatyka.pl www.automatyka.pl

WYKAZ FIRM OGŁASZAJĄCYCH SIĘ W TYM NUMERZE ELEKTRONIKI PRAKTYCZNEJ

AKSOTRONIK ................................................ 127
ARMEL ......................................................... 125
ARTRONIC .................................................... 141
ATLANTEC .................................................... 126
AUTOMATYKA ON-LINE................................. 143
BETATRONIC ................................................. 129
BORNICO ...................................................... 141
BPM ............................................................. 129
CONTRANS TI ................................................. 17
DASTA .......................................................... 126
DELTA .......................................................... 128
DELTA OPTICAL ............................................ 149
EGMONT....................................................... 117
ELDAR .................................. 127, 128, 129, 130
ELFA ...........................................4, WKLEJKA CD
ELMARK AUTOMATYKA ................................ 145
ELMAX.......................................................... 128
ELMUZ.......................................................... 126
ELPIN ........................................................... 127
ELPOD .......................................................... 128
Reklamy stron internetowych na str. 124
ELPROMA ......................................................... 9
EVATRONIX ..................................................... 37
FARNELL .......................................................... 1
FIRMA PIEKARZ ............................................ 129
FUTURE ELECTRONICS..................................... 8
GAMMA ........................................................ 103
GOTRONIK PPHU .......................................... 126
GTB SOLARIS ............................................... 129
INFINEON ........................................................ 79
JAWO ........................................................... 130
KONEL .......................................................... 130
LC ELEKTRONIK ........................................... 107
LEMI-BIS ........................................................ 49
MASZCZYK ................................................... 125
MICROS........................................................ 139
MONACOR .................................................... 129
NDN.......................................................... 3, 165
PYFFEL ......................................................... 129
QWERTY ....................................................... 145
RK-SYSTEM .................................................. 121
RUTRONIK ...................................................... 81
SEMICON .................................................. 14, 77
SEOUL SEMICONDUCTOR CO. ........................ 13
SIEMENS A&D ........................................ 11, 132
SIGMA .......................................................... 127
SOS ELECTRONICS......................................... 59
ST MICROELECTRONICS .......... 5, 29, 33, 41, 43
STEROWNIKI.PL ............................................. 49
TELMATIK ..................................................... 130
TESPOL .......................................................... 15
TME .............................................................. 166
TOMSAD....................................................... 128
TRADING GROUP POLAND ........................... 129
TRANSFER ELEKTRONIK ............................... 125
TV SAT............................................................ 77
UNIPROD ...................................................... 130
WOBIT .............................................. 7, 126, 153
XTECH.PL ..................................................... 147

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010 163

DZIAŁ Elektronika Praktyczna 6/2010

Kolejne megabajty narzędzi niezbędnych do pracy

konstruktora, czyli NIEZBĘDNIK ELEKTRONIKA na CD.
Tylko dla prenumeratorów EP.

Dekodery akcesoriów DCC

Zamek szyfrowy
W kolejnym numerze EP opublikujemy dwa urządzenia
przeznaczone do zabezpieczenia wejścia do obiektu.
Jednym z nich będzie zamek szyfrowy zbudowany
z użyciem mikrokontrolera. Jego zastosowanie pozwala
na zaimplementowanie dowolnej funkcjonalności
i zdecydowanie poprawia komfort użytkowania.
W związku z ogromnym zainteresowaniem
kontynuujemy opisy układów dla modelarzy.
W kolejnym numerze EP zaprezentujemy dekodery
DCC akcesoriów do makiet kolejowych. W części
pierwszej pokażemy wielokanałowy sterownik
siłownika zwrotnic oraz układ z wyjść mocy. Oczywiście
wszystko sterowane przez koder DCC, np. opisywany
w EP5/2010 NanoX.

Komputerowy sterownik LED

Nasz sterownik LED jest wyposażony w interfejs USB
służący do podłączenia go do komputera. Dzięki temu
jest on w stanie sterować diodami LED w rytm poleceń
docierających z programu uruchomionego na PC.
Umożliwia to tworzenie niepowtarzalnych efektów
świetlnych, a jednocześnie projekt jest doskonałym
przykładem użycia USB i może być bazą dla innych
konstrukcji.

Zamek RFID Potencjometr z impulsatorem

Potencjometry do regulacji siły głosu we
To drugie ze wspomnianych urządzeń do
wzmacniaczu audio często mają rozrzut parametrów
zabezpieczenia dostępu. Zapewne wielu elektroników
(nierównomierność rezystancji obu ścieżek)
kiedyś próbowało zmierzyć się z tematem
powodującą różnicę poziomów sygnału audio
bezprzewodowej identyfikacji. Niektórzy stosowali
w kanałach wzmacniacza stereofonicznego.
własnoręcznie wykonaną antenę i popularny układ
Doświadczeni audiofile, chcąc uniknąć tych
U2270, a następnie mozolnie dekodowali kod
problemów, stosują w miejscu potencjometru
Manchester z użyciem mikrokontrolera. Do konstrukcji
wielopozycyjny przełącznik obrotowy ze starannie
naszego zamka RFID zastosowano czytnik CTU-D2R
dobranymi rezystancjami. Inną metodą rozwiązania
produkowany przez firmę Netronix. Dzięki temu
tego problemu jest nasz projekt zbudowany
uniknięto opisywanych wyżej problemów.
z zastosowaniem doskonałego układu MAX5440..

164 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 5/2010

 

Przyrządy serii DSA1000A są kompaktowymi analizatorami widma
o doskonałych parametrach, przeznaczonymi do zastosowań prze-
nośnych. • Pasmo: 9 kHz ~ 3 GHz
• Średni poziom szumów (DANL): -148 dBm
• Szumy fazy: -88 dBc/Hz przy 10 kHz, typowo
• Całkowita dokładność amplitudy: <1,0 dB
• Min. szerokość pasma rozdzielczości (RBW): 10 Hz
• Przedwzmacniacz - w standardzie
• Generator śledzenia 3 GHz (opcja)
• Szeroki wybór funkcji pomiarowych i ustawień
automatycznych powiększających wartość przy-
rządu pomiarowego i zapewniających wyjątkową
elastyczność
• Panoramiczny ekran o przekątnej 8,5 cali z
czytelnym, kontrastowym i łatwym w obsłudze
NOWOή interfejsem graficznym
• Różnorodne interfejsy takie jak host LAN/
USB, urządzenie USB, VGA lub GPIB (opcja)
zapewniają elastyczność dołączania
• Kompaktowa i wytrzymała konstrukcja
• Pakiet akumulatorów litowo-jonowych

DS1102E DS1052E
Seria DS1000D i DS1000E Modele
Pasmo
DS1102D z analizatorem DS1052D z analizatorem
100MHz 50MHz
Próbkowanie 1GSa/s, Pamiêæ 1Mpunkt Ilość kanałów 2 kanały + zewnętrzne wyzwalanie, 16 kanałów
logicznych w modelach z analizatorem
Próbkowanie 1 GSa/s (praca jednokanałowa),
500 MSa/s (praca dwukanałowa)
Ekwiwalentne 25 GSa/s 10 GSa/s
Czas narastania 3,5 ns 7 ns

!
Długość 1 Mpunkt (praca jednokanałowa, próbkowanie 500 MSa/s),

A
512 kpunktów (praca dwukanałowa, próbkowanie 500 MSa/s)

J
pamięci 512 kpunktów/kanał (analizator stanów logicznych)

C
Podstawa czasu 2 ns/dz ~ 50 s/dz 5 ns/dz ~ 50 s/dz

OM O Czułość
Maks. nap. wej.
2 mV/dz ~ 10 V/dz
300 V RMS CAT I, (1 MΩ II 15 pF)

R
Wejścia DC, AC, GND

P
Interfejsy USB port, USB host, RS 232, Pict Bridge, P/F Out
Wyświetlacz 5,6 cala TFT (64 k LCD kolor) 320x234 punkty
Cena DS1102E - 2 200 zł +vat DS1052E - 1 500 zł +vat

Przy zakupie DS1102E w

promocji PC5000 za 1z³+vat
Dane: PC5000 - b³¹d 0,03%, odczyt 50000 i 500000 na zakresach DVC i Hz; True RMS (pomiar rzeczywistej wartoœci skutecznej) dla
® AC / AC+DC. Funkcje: DCV,AC(AC+DV)V, DCA,AC+DC)A, Ω, C, Hz, dBm, Logic,

GENERATORY ARBITRALNE serii DG3000, DG2000, DG1000

Generator sygna³ów mieszanych z wyjœciem sygna³u
logicznego(16 kana³ów danych i 2 kana³y zegarowe)
∙ Pasmo 15 do 120 MHz ∙ Zaawansowana technika
syntezy DDS, ∙ Szybkoœæ próbkowania do 300 MSa/s,
∙ Rozdzielczoœæ pionowa 14 bitów, g³êbokoœæ pamiêci
do 1 megapunktów ∙ Wbudowany generator impul-
sowy z regulowan¹ szerokoœci¹ impulsu i zboczem
∙ Wbudowany generator PWM ∙ Ró¿norodna konfigu-
racja interfejsów: port USB, LAN, GPIB, RS-232; host
USB do obs³ugi dysków USB, drukarki USB.

® 02-784 Warszawa, ul. Janowskiego 15 tel./fax (22) 641-15-47, 644-42-50

http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl
 No
we
cen
y!

ELFA Markom 2010. Photo: ELFA/Malin Zamore. Graphics ELFA Markom

Nasza oferta
· elektromechanika
· automatyka
· przewody i kable
· elementy aktywne i pasywne
· złącza
· przyrządy pomiarowe
· narzędzia i wiele innych
Podwoiliśmy nasz asortyment
Nowy katalog ELFA
LFA

W czym możemy pomóc?

ELFA Elektronika Sp. z o.o., Aleje Jerozolimskie 136, 02-305 Warszawa • Internet: www.elfa.se
Centrum Obsługi Klienta • Tel.: 022 570 56 00 • Fax: 022 570 56 20 • E-mail: obsluga.klienta@elfa.se
 Niezbędnik EP5/2010
Niezbędnik elektronika: więcej na str. 152

CDEP5/2010
Kompilator C/C++ Atollic
TrueSTUDIO STM32
Dodatkowe materiały do
artykułów:
• Radiomodemy satelitarne
• Zasilacz Power LED
• Siemens S7-1200
• Host Viniculum II
• Nie Przeocz
• STM32

Dodatkowe materiały do
projektów:
• Projekty pokrewne
• Wzory PCB
• Noty katalogowe
• Programy

S E R W E R F T P,
REDAKCYJNY
A N A N I M M . I N . :
Poprzednie części artykułów: Scalone wzmacniacze audio
3-fazowy falownik wektorowy Pierwsza część projektu: Tester lamp
GSM dla elektroników

Dane wymagane do logowania

na serwerze FTP Elektroniki Praktycznej:
host: ftp://ep.com.pl • user: 15257 • pass: 1ajsf046