L A B O R A T O R I U M U K A D W
Wzmacniacz rezonansowy
wiczenie opracowa Marek Wjcikowski na podstawie pracy dyplomowej Sawomira Cichosza
1. Wstp
wiczenie umoliwia zapoznanie si z podstawowymi
ukadami wzmacniaczy rezonansowych. Dostpne s trzy
wzmacniacze rezonansowe: z pojedynczym, podwjnym oraz
potrjnym obwodem rezonansowym. Dokadn analize
teoretyczna, a potem pomiary, przeprowadza si tylko dla
pierwszego ukadu. Dla pozostaych ukadw wykonuje si
tylko pomiary.
Przed przystpieniem do wiczenia naley zapozna
si z jego przebiegiem (podstawowe informacje
zamieszczono w niniejszym opracowaniu). Prowadzcy
ma obowizek sprawdzi przygotowanie do wiczenia.
2. Pomiary
Uwaga: wszystkie wzmacniacze zestrojone s na czstotliwo
rodkow fo=465kHz.
2.1 Pomiar charakterystyki amplitudowej wzmacniacza z
pojedynczym obwodem rezonansowym
Pomiary naley wykona:
a) bez dodatkowego obcienia obwodu rezonansowego,
wyjcie z kolektora tranzystora (WY1, P1-rozwarty, P2-
rozwarty);
b) z dodatkowym obcieniem obwodu rezonansowego o
wartoci R0=18k, doczonym przez pojemno
sprzgajc do kolektora tranzystora (WY1, P1-zwarty,
P2- rozwarty);
c) bez dodatkowego obcienia obwodu rezonansowego,
wyjcie z dzielnika pojemnociowego (WY2, P1-rozwarty,
P2-rozwarty);
d) z dodatkowym obcieniem obwodu rezonansowego o
wartoci R0=4,3k doczonym poprzez pojemno
sprzgajc do dzielnika pojemnociowego, wyjcie z
dzielnika pojemnociowego (WY2, P1-rozwarty, P2-
zwarty).
Pomiary wykonuje si rcznie ustawiajc czstotliwo i
odczytujc napicie wyjciowe. Dobra napicie wejciowe z
generatora Vwe=20mVrms (ze wzgldu na due wzmocnienie
wzmacniacza). Czstotliwo generatora wejciowego naley
zmienia w taki sposb, aby dokadnie odczyta czstotliwoci
rezonansowe (f0) oraz odpowiadajce im wzmocnienie A0=
Ku(f0) i trzydecybelowe czstotliwoci graniczne (w celu
wyznaczenia pasma trzydecybelowego - f3dB), gdzie Ku=
Vwy/Vwe. Charakterystyk czstotliwociow pomierzy dla
nastpujcych czstotliwoci:
fwe
fL10dB fL6dB fL3dB f0 fH3dB fH6dB fH10dB
[kHz]
Ku
[V/V]
0.316A0 0.5A0 0.707A0 A0 0.707A0 0.5A0 0.316A0
Miliwoltomierz uywany do pomiarw napicia wyjciowego
wzmacniacza musi mie du rezystancj wejciow oraz
ma pojemno wejciow, dlatego jest wyposaony w sond
(uwaga: sonda wprowadza stae tumienie sygnau 1:1700, co
naley uwzgldni w odczytach napi z miliwoltomierza).
2.2 Pomiar charakterystyki amplitudowej wzmacniacza z
podwjnym i potrjnym obwodem rezonansowym
2.2.1. Naley zaobserwowa charakterystyki wzmacniacza z
podwjnym obwodem rezonansowym dla kolejnych wartoci
pojemnoci sprzgajcych:
a) C12a=68pF (pozycja 1 przecznika obrotowego P1);
b) C12b=47pF (pozycja 2 przecznika obrotowego P1);
c) C12c=33pF (pozycja 3 przecznika obrotowego P1);
d) C12d=18pF (pozycja 4 przecznika obrotowego P1).
10-03-09
L I N I O W Y C H
3
Pomiary wykonuje si w sposb pautomatyczny. Naley
przeczy generator w tryb przemiatania SWEEP, a
oscyloskop przeczy w tryb pracy X-Y (rys.1). Po wciniciu
przycisku SWP zacza si pomocniczy generator przebiegu
pioksztatnego o niskiej czstotliwoci, ktrego sygna steruje
czstotliwoci generatora gwnego. W ten sposb
czstotliwo generatora gwnego przemiatana jest w
zakresie ustalonym przez pokrto gwne generatora. Do
wejcia X oscyloskopu podczy naley sygna sterujcy
(przemiatajcy), a do wejcia Y sygna wyjciowy z badanego
ukadu. Na oscyloskopie otrzymamy obraz charakterystyki
amplitudowej (odbitej symetrycznie wzgldem osi X). Aby
odczyta wsprzdne konkretnych punktw charakterystyki,
naley wyczy na chwil przemiatanie (SWP), znale
pokrtem dany punkt i odczyta czstotliwo na
czstociomierzu, a amplitud na mierniku napicia
wyjciowego.
OSCYLOSKOP
Przemiatajcy (SWEEP)
GENERATOR
Gwny X Y
WZM.REZ.
We Wy
Rys.1 Wzmacniacz z pojedynczym obwodem rezonansowym
Napicie wejciowe z generatora dobraz zakresu 10-40
mVRMS.
Wyniki przerysowa z oscyloskopu; wsprzdne
najwaniejszych punktw zanotowa w tabeli.
2.3. Pomiar charakterystyki amplitudowej wzmacniacza z
trzema obwodami rezonansowymi
Pomiary naley wykona dla kolejnych par pojemnosci
sprzgajcych:
a) C12a=C23a=300pF (pozycja 1 przecznika P2);
b) C12B=C23b=270pF (pozycja 2 przecznika P2);
c) C12C=C23c=250pF (pozycja 3 przecznika P2);
Pomiary wykonuje si w sposb pautomatyczny (patrz punkt
2.2). Napicie wejciowe generatora ustawi na Vwe =
100mVrms.
Wyniki przerysowa z oscyloskopu; zaznaczajc wsprzdne
najwaniejszych punktw.
3. Opracowanie wynikw
3.1 Na podstawie wzorw podanych w instrukcji, schematu
ideowego oraz pomiarw f0 obliczy wzmocnienie napiciowe
A0=Ku(f0) i szeroko pasma trzydecybelowego f3dB dla
pomiarw z punktu 2.1 (wzmacniacz z pojedynczym obwodem
rezonansowym). Warto indukcyjnoci cewki L wyznacza si
na podstawie pomiarw f0 i danych wartoci pojemnoci w
obwodzie rezonansowym. Wyniki oblicze pomocniczych
umieci w tabeli znajdujcej si w protokole. Do oblicze
przyj:
gm=50mS (warto odczytana charakterystyki tranzystora
BF215 dla IC=1,5mA)
QL=50; ro=250k; Co0.
Wyniki oblicze i pomiarw I ukadu umieci na wsplnym
wykresie, aby aby mona je byo atwo porwna.
3-2
3.2 Na podstawie wynikw pomiarowych z punktu 2.1 a,b,c,d C + C2 C2
pojemnoci ( p1 = 1
1
na jednym rysunku: wykreli 20log|Ku|=f(f). O rzdnych: = przy podczeniu obcienia
C1 C
liniowa, o odcitych: logarytmiczna.
3.3 Dla pozostaych ukadw narysowa zmierzone do dzielonej pojemnoci oraz p1=1 przy podczeniu
charakterystyki czstotliwociowe 20log|Ku|=f(f). obcienia bezporednio do kolektora tranzystora
(przekadni stosuje si w celu zmniejszenia wpywu
Zamieci wasne wnioski i spostrzeenia. Porwna ukady opornoci obcienia na obwd rezonansowy).
pomidzy sob, a take skomentowa zgodno oblicze Ro, Co - rezystancja i pojemno obcienia.
teoretycznych z pomiarami. Na schemacie zastpczym nie uwzgldniono pojemnoci
wewntrznych tranzystora. W tym wypadku nie maj one
znaczcego wpywu na prac wzmacniacza w pobliu
4. Teoria czstotliwoci rezonansowej. Pojemnoci sprzgajce CS1,
Wzmacniacze rezonansowe LC, nazwane tak ze wzgldu na CS2 i CS3 zwarto, ze wzgldu na ich due wartoci.
zastosowanie obwodw rezonansowych LC jako obcienia Schemat zastpczy z rysunku 3 mona dodatkowo uproci
tranzystora, s wzmacniaczami rodkowo przepustowymi wprowadzajc rezystancj dynamiczn cewki zamiast
wskopasmowymi. Ich charakterystyki moduu wzmocnienia rezystancji wewntrznej strat (rys.4).
s podobne do charakterystyk rodkowo przepustowych
filtrw aktywnych RC, stosuje si je jednak dla wikszych
czstotliwoci ni filtry aktywne RC.
Wzmacniacze rezonansowe LC s stosowane gwnie w
urzdzeniach radiokomunikacyjnych:
jako wzmacniacze wielkiej czstotliwoci o stosunkowo
szerokim pamie, na przykad jako wzmacniacze
antenowe odbiornikw; Rys.4 Zastpienie rezystancji strat cewki
jako wzmacniacze poredniej czstotliwoci, na przykad rezystancj dynamiczn cewki
w odbiornikach z podwjn przemian czstotliwoci - w
tym wypadku s to wzmacniacze decydujce o Porwnujc admitancje obu tych obwodw otrzymuje si:
selektywnoci odbiornika i charakteryzuj si wskim 1
RD = RS (1 + QL ) i L' = L1 +
2
pasmem i szybkim opadaniem zboczy charakterystyki (2)
2
amplitudowej. Q L
Wzmacniacze rezonansowe LC stosuje si wszdzie tam, gdzie:
gdzie konieczna jest filtracja i wzmocnienie sygnaw, a Rs - szeregowa rezystancja strat cewki
niemoliwe jest ze wzgldw technicznych czy Rd - rezystancja dynamiczna cewki
ekonomicznych zastosowanie innych rozwiza. L
QL - dobro cewki, QL =
RS
4.1 Wzmacniacz z tranzystorem bipolarnym i
pojedynczym obwodem rezonansowym LC. W praktyce QL1, mona zatem uproci wzory do postaci:
Najprostszy wzmacniacz rezonansowy mona otrzyma RD RS QL2 , L' L (3)
stosujc jako element wzmacniajcy tranzystor z doczonym Zastosowane sprzenie zwrotne (rezystancja Re doczona
obwodem rezonansowym rwnolegym (rys.2). do emitera tranzystora) powoduje, e w porwnaniu do
Obwd rezonansowy tranzystora z uziemionym emiterem ukad posiada
nastpujce waciwoci:
- rezystancja ro widziana przez obwd rezonansowy jest
wiksza F-krotnie, gdzie F jest rnic zwrotn i wynosi:
F=1+gmRe (4)
- transkonduktancja ulega zmniejszeniu do wartoci gm*,
gdzie:
gm
g*m = (5)
1 + gm Re
Dziki temu parametry pasmowe wzmacniacza oraz jego
wzmocnienie zale w zasadzie tylko od parametrw obwodu
rezonansowego.
Schemat ukadu uwzgldniajcy powysze wnioski
przedstawiony jest na rys.5. Na schemacie przeprowadzono
Rys.2 Wzmacniacz z pojedynczym obwodem rezonansowym dodatkowo transformacj obcienia do obwodu
rezonansowego.
Schemat zastpczy wzmacniacza z rys.2 przedstawiono na
rys.3. g*mvi
C
p1 :1 vi Rin Co p1 vo
WE WY1,2

v r ro L F.ro RD p12Ro L p12

gmv Ro C
C o
vi vo R C
Rys.5 Schemat zastpczy wzmacniacza z pojedynczym
Re Rs obwodem rezonansowym z uwzgldnieniem niektrych
parametrw tranzystora, rezystancji dynamicznej
cewki oraz obcienia
Rys.3 Schemat zastpczy wzmacniacza

Oznaczajc:
gdzie
L - indukcyjno cewki
Rs - rezystancja strat cewki
(
R = ( F ro ) RD p12 Ro ) (6)

C - pojemno rezonansu rwnolegego C

C = C + o (7)
C C
C = 1 2 (1) p12
C1 + C2
p1 - przekadnia wynikajca z zastosowania dzielonej
1
Dzielona pojemno ma waciwoci dzielonej indukcyjnoci tylko dla
duych wartoci obcienia, co ma miejsce dla wartoci elementw
zastosowanych w wiczeniu.
 3-3
mona zapisa dla powyszego obwodu:
g*m vi
p1 vo = (8)
1 1
+ sC +
R sL
Po przeksztaceniach wzmocnienie ukadu wynosi:
s
vo R
*
R C
Kv = = gm (9)
vi p1 2 s 1
s + +
R C LC
Oznaczajc: Rys.6 Rozkad zer i biegunw funkcji Z(s)
Cz rzeczywista biegunw s1 i s1* jest wspczynnikiem
g *m R
K vr = (10)
p1 o = o (20)
2Q
o 1 nazwanym wspczynnikiem tumienia. cz urojona jest
3dB = = (11)
Q C R pulsacj dostrojenia o.
Funkcj Z(s) mona zapisa take jako:
1
o = (12) 1 1 s so
Z ( s) = = (21)
LC
mona napisa:
2
C s + s
1
+ (
1 C ( s s1) s s1* )
R C LC
o
s Przy czym w rozwaanym przypadku so=0.
Q
K v = K vr (13) Czynniki (s-so), (s-s1), (s-s1*) mona traktowa jako wektory.
o
s2 + s + o2 Wektory te dla dowolnie wybranej wartoci s=j
Q przedstawiono na rys.7.
gdzie:
Kvr - wzmocnienie w rezonansie;
o - pulsacja rodkowa;
3dB - pasmo trzydecybelowe;
Q - dobro wzmacniacza.
Dobro wzmacniacza mona przedstawi take w
nastpujcej postaci:
C
Q = o C R = R (14)
L
Mona zauway, e posta wzoru 14 jest analogiczna do
transmitancji rodkowo przepustowego filtru aktywnego RC II-
go rzdu.
Rozwamy teraz rozkad biegunw obwodu obcienia
tranzystora:
1 s Rys.7 Pooenie wektorw: |s-so|, |s-s1|, |s-s1*| w
Z ( s) = = (15)
1 1 2 s 1 funkcji Z(s) dla dowolnie wybranej wartoci s=j
+ sC + s C + +
R sL R L
Funkcja Z(s) ma jedno zero w punkcie so=0 oraz dwa bieguny Dla przypadku wzgldnie wskiego pasma (o) interesuj
zespolone sprzone: nas tylko wartoci s w ssiedztwie s1. Wwczas stosunek
2 s so 1
1 1 1 . (22)
s1 , s1* = j (16) s s1* 2
2 R C LC 2 R C
Jest to widoczne na rys.7. Rwnanie 22 mona zapisa jako:
1 R
Wiadomo, e = o , bowiem Q = R C o = , 1
2 R C 2 Q o L Z ( s) = (23)
2C s s1
1
o = . Uproszczenie to doprowadza do tzw. aproksymacji
LC wskopasmowej. Po przyjciu takiego uproszczenia bierze
si pod uwag tylko dodatni cz osi urojonej. Ponadto
Mona zatem bieguny przedstawi w postaci:
wspczynnik tumienia jest zawsze ujemny, czyli interesuje
nas tylko jedna wiartka ukadu wsprzdnych (,).
s1, s1* = o j o2 o (17)
2Q 2Q Poniewa wana jest dla nas przede wszystkim zmienno
funkcji Z(s) wzdu osi urojonej (zmiana czstotliwoci),
Jeeli dobro Q ukadu jest dua, wwczas wygodnie jest obrci ukad wsprzdnych o 90 w kierunku
o2 wskazwek zegara jak na rys.8.
o2 >> (18)
( 2Q) 2
i w rezultacie otrzymuje si:

s1 , s2* o j o (19)
2Q
Rozkad zer i biegunw przedstawiony jest na rys.6.
Rys.8 Obrcony ukad wsprzdnych

Wektor |s-s1| jest wektorem, ktrego amplituda (dugo)

zmienia si w funkcji czstotliwoci. Mierzc dugo tego
wektora mona okreli zmienno Z(s). Maksymalna
warto |Z(s)| wystpuje wwczas, gdy |s-s1|=r1 osiga
warto minimaln, a wic przy pulsacji rezonansowej o,
czyli Z(jo). Mona okreli wzgldn zmian Z(s) w stosunku
3-4
do wartoci maksymalnej Z(jo). Okrelmy wzgldn zmian Obwd rezonansowy I

Z(s) przy pulsacji s= j1.

1 1
Z ( j1) = (24)
2C j1 s1 Obwd rezonansowy II

1 1
Z ( j o ) = (25)
2C j o s1
Dzielc pierwsze rwnanie przez drugie otrzymujemy:
Z ( j1 ) j o s1
A( j1 ) = = (26)
Z ( j o ) j1 s1
Rozwamy tak pulsacj 1, dla ktrej wektor |s-s1| tworzy Rys.11 Ukad wzmacniacza z par obwodw
kt 45 z prost prostopad do osi czstotliwoci i rezonansowych sprzonych pojemnociowo
przechodzc przez biegun s1 (rys.9).
Analiza takiego wzmacniacza jest bardziej skomplikowana i
wykracza poza zakres tego laboratorium. Wynikiem takiej
analizy (przeprowadzonej metod graficzn) jest
charakterystyka pokazana na rys.12. Wspczynnik
C12
sprzenia okrelony jest wzorem: = gdzie
C11C22
C11=C1+C12, C22=C2+C12.

Rys.9 Wyznaczanie 3-decybelowej szerokoci pasma

wzmacniacza

Z rysunku wyznaczamy:
j o s1 1
A( j1 ) = = = 0.707 (27)
j1 s1 2
Przy pulsacji 2 oddalonej symetrycznie od pulsacji o
wystpuje taki sam stosunek amplitud. W ten sposb
okrelilimy 3-decybelow szeroko pasma: Rys.12 Geometryczne wyznaczenie ksztatu
3dB = 2 1 (28) charakterystyki amplitudowej wzmacniacza z par
W przypadku obwodu rezonansu rwnolegego biegun s1 obwodw sprzonych.
znajduje si na szczycie pokrgu o rednicy 3dB i rodku Rys.12 przedstawia charakterystyk dla konkretnych wartoci
elementw. W zalenoci od stosunkw pojemnoci,
w punkcie o. Z rysunku mona odczyta rwnie, e
charakterystyki te mog wyglda rnie. Na rys.13
rednica pokrgu jest rwna podwjnej wartoci
pokazano rodzin krzywych uniwersalnych.
wspczynnika tumienia, co prowadzi do zalenoci:
o o
3dB = oraz Q = (29)
Q 3dB
Ponadto midzy pulsacjami 1 i 2 wystpuje zaleno:
+ 2
o = 1 (30)
2
Impedancja obwodu w rezonansie wynosi:
1
Z ( j o) = = R (31)
2C o
Postpujc podobnie jak poprzednio rwnie w przypadku
innych wartoci pulsacji otrzymujemy krzyw rezonansow
przedstawion na rys.10. Rys.13 Rodzina krzywych uniwersalnych wzmacniacza z
par obwodw sprzonych
Krzywe te podsumowuj waciwoci obwodw sprzonych
w przypadku, gdy dobroci poszczeglnych obwodw s sobie
rwne Q1=Q2=Q. Na rysunku o odcitych wyskalowana jest
w jednostkach f0/2Q, a o rzdnych w amplitudach
wzgldnych. Analizujc ksztat tych krzywych mona
jo

jo j stwierdzi, e wzrost sprzenia powoduje zwikszenie

odstpu czstotliwoci midzy wierzchokami, przy czym
wzmocnienie odpowiadajce wierzchokom pozostaje stae.
jo

j o j
Rys.10 Geometryczne wyznaczenie krzywej rezonansowej
wzmacniacza z pojedynczym obwodem rezonansowym

4.2 Wzmacniacz z par obwodw rezonansowych

sprzonych pojemnociowo.

Na rys. 11 przedstawiono wzmacniacz z par obwodw

rezonansowych LC.
 3-5
4.3 Wzmacniacz z trzema obwodami rezonansowymi
sprzonymi pojemnociowo
Obwd rezonansowy I

Obwd
rezonansowy III

Obwd
rezonansowy II

Rys.14 Ukad wzmacniacza z trzema obwodami

rezonansowymi sprzonymi pojemnociowo

Na rys. 14 przedstawiony jest wzmacniacz z trzema

sprzonymi pojemnociowo obwodami rezonansowymi LC. Rys.17 Ksztat charakterystyki czstotliwociowej
Podobnie jak w przypadku ukadu z dwoma obwodami wzmacniacza w przypadku Q2<
rezonansowymi, nie bdzie tu przeprowadzona analiza
wzmacniacza. Charakterystyka amplitudowa jest jeszcze
bardziej skomplikowana (rys.15). Krzywe uniwersalne
przedstawiono na rys. 16.

Rys.15 Geometryczne wyznaczenie krzywej rezonansowej

wzmacniacza z trzema obwodami rezonansowymi

Rys.16 Rodzina krzywych uniwersalnych wzmacniacza z

par obwodw sprzonych

Wspczynnik sprzenia okrelony jest wzorem:

C12 C23
= =
C2
(C1 + C12 ) 2 + C12 (C3 + C23 ) 22 + C23
C

Jeeli pojemnoci sprzgajce speniaj warunek C12=C23, to:

C12 C23
= = ,
C11C22 C33C22
2 2
gdzie: C11=C1+C12, C22=C2+C12+C23, C33=C3+C23.
Z rys. 16 wida, e ze wzrostem iloczynu Q nastpuje
znaczne rozszerzenie pasma bez wydatnego zwikszenia
zagbie. Analiz ukadu wykonany przy zaoeniu, e
dobro rodkowego obwodu rezonansowego Q2=. Jednak
wyniki zgodne z teori uzyskuje si ju, gdy
Q2=10Q1=10Q3=10Q. W tym przypadku nastpuje jednak
tumienie bocznych wierzchokw charakterystyki (rys.17).
3-6

5. Schematy badanych ukadw

5.1 Wzmacniacz z pojedynczym obwodem rezonansowym
W ukadzie istnieje moliwo pomiaru sygnau wyjciowego
bd bezporednio z kolektora tranzystora (nie wczajc
obcienia - P1 rozwarty, lub z wczonym obcieniem 18k
- P1 zwarty), bd z dzielnika pojemnociowego (nie wczajc
obcienia - P2 rozwarty, lub z wczonym obcieniem 4.3k
- P2 zwarty).

47

Rys.18 Wzmacniacz z pojedynczym obwodem rezonansowym

5.2 Wzmacniacz z dwoma obwodami rezonansowymi

sprzonymi pojemnociowo
W ukadzie (rys.19) istnieje moliwo zmiany wspczynnika
sprzenia poprzez zmian pojemnoci sprzgajcej
(przecznik obrotowy P1). Dobroci obwodw I i II s sobie
rwne, tzn. Q1=Q2=Q.

Rys.19 Wzmacniacz z par obwodw rezonansowych

5.2 Wzmacniacz z trzema obwodami rezonansowymi

sprzonymi pojemnociowo
W ukadzie (rys.20) istnieje moliwo zmiany wspczynnika
sprzenia poprzez rwnoczesn zmian dwch
pojemnoci sprzgajcych (przecznik obrotowy P2).
Dobroci obwodw I i III s sobie rwne, tzn. Q1=Q3=Q.
Obwody te s obcione rezystancj 2.2k, aby speniony
by warunek: Q2=10Q=10Q1=10Q3.

Rys.20 Wzmacniacz z trzema obwodami rezonansowymi

Literatura:
[1] S. Cichosz "Wzmacniacz wielorezonansowy", Skrypt do
Laboratorium Ukadw Liniowych.
[2] A. Guziski, Linowe elektroniczne ukady analogowe
WNT 1992.
[3] A. Filipkowski, Ukady elektroniczne analogowe i
cyfrowe, WNT 1978.