ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne.

Magnesy

Spis treci

I. 3. POLE MAGNETYCZNE. MAGNESY.........................................................................31

E 3.1 (E 90). Magnes stay..................................................................................................31
E 3.2 (E 91). Nierozdzielno biegunw magnetycznych.................................................32
E 3.3 (E 89). Linie si pola magnetycznego.......................................................................32
E 3.4 (E 97). Obrt prta bizmutowego (diamagnetyk) w polu magnetycznym...........32
E 3.5. Ciao paramagnetyczne w polu magnetycznym....................................................33
E 3.6 (E 135). Zjawisko Barkhausena - magnesowanie skokowe...................................33
E 3.7 (E 136,137). Punkt Curie..........................................................................................34
E 3.8 (E 142). Histereza magnetyczna...............................................................................35

I. 3. POLE MAGNETYCZNE. MAGNESY.

E 3.1 (E 90). Magnes stay

N T

Rys. E 3.1

W statywie umocowujemy kawaek prta P z mikkiego elaza (rys. E 3.1),

rozmagnesowanego przez wyarzenie lub zanikajcym polem magnetycznym. Dolny koniec
prta zanurzamy w maych gwodzikach i pokazujemy, e ich nie przycigaj. Na grnym
kocu prta kadziemy pytk T szklan lub z pleksi i zbliamy magnes M. Po zanurzeniu

31
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

dolnego koca prta elaznego w gwodzikach obserwujemy ich przyciganie przez prt - po
oddaleniu magnesu gwodziki odpadaj. Pytk T umieszczamy aby pokaza, e do
wzbudzenia magnetyzmu w prcie P nie jest konieczne dotknicie prta P magnesem.
Gdy prt P z mikkiego elaza zastpimy prtem z hartowanej stali, to okae si, e po
usuniciu magnesu gwodziki nie odpadaj z powodu istnienia magnetyzmu szcztkowego.
Aby go zlikwidowa oddalamy magnes, obracamy o 1800 (biegun S na dole) i powoli
zbliamy do prta. W pewnej odlegoci, odpowiadajcej zanikowi magnetyzmu
szcztkowego gwodziki odpadaj.

E 3.2 (E 91). Nierozdzielno biegunw magnetycznych.

Brzeszczot piki stalowej (do cicia metalu) lub kawaek hartowanego drutu stalowego
o rednicy 23mm i dugoci ok. 30cm magnesujemy w solenoidzie, lub przez pocieranie
magnesem. Za pomoc igy magnetycznej pokazujemy bieguny magnesu N i S. Mona te
pokaza za pomoc opiek, e na kocach opiki s przycigane, a w rodku, w strefie
neutralnej, nie. Nastpnie przeamujemy pik (dtut) w poowie i za pomoc igy
magnetycznej pokazujemy, e oba kawaki wykazuj na kocach bieguny N i S. Jeszcze raz
amiemy powki piki (drutu) - wiartki te posiadaj bieguny N i S.

E 3.3 (E 89). Linie si pola magnetycznego

Na badanym magnesie lub ukadzie kadziemy szyb szklan. Na pyt nasypujemy

opiki elazne z buteleczki zamknitej u wylotu siatk mosin, moliwie rwnomiernie i
niezbyt gsto. Opiki ustawiaj si wzdu linii pola. Lekkie stukanie w szyb uatwia
przesuwanie si opiek zmniejszajc tarcie.
Obraz magnesw i opiek pokazujemy na ekranie monitora (pod magnesami pooy
biay papier).
Pokaza nastpujce pola:
1) magnesu sztabkowego,
2) dwch magnesw sztabkowych ustawionych naprzeciw siebie biegunami
rnoimiennymi,
3) dwch magnesw sztabkowych ustawionych naprzeciw siebie biegunami
jednoimiennymi,
4) magnesu podkowiastego,
5) osony magnetycznej - w ukadzie 2 umieci piercie elazny.

E 3.4 (E 97). Obrt prta bizmutowego (diamagnetyk) w polu magnetycznym.

32
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

Rys. E 3.2

Pomidzy biegunami elektromagnesu zawieszamy prcik bizmutowy o osi zgodnej z

osi pola elektromagnesu. Po wczeniu elektromagnesu obserwujemy obrt prcika
bizmutowego do pooenia prostopadego do kierunku pola. Po wyczeniu pola
magnetycznego nastpuje powrt do pooenia pierwotnego.
Pokazujemy na ekranie monitora.

E 3.5. Ciao paramagnetyczne w polu magnetycznym.

W ukadzie z pokazu E 3.4. zawieszamy

wyduon bryk CuSO4 prostopadle do
kierunku pola. Po wczeniu elektromagnesu
bryka ustawia si swoj wyduon osi w
kierunku pola. Mona te uy naczyka
szklanego (rys. E 3.3) napenionego
stonym roztworem chlorku elaza (Fe2Cl6)
i zamknitego korkiem z mosinym
haczykiem. Na pocztku zawieszamy puste
naczyko i pokazujemy e si w polu nie
obraca.
Rys. E 3.3

33
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

E 3.6 (E 135). Zjawisko Barkhausena - magnesowanie skokowe.

W miar wzrostu natenia pola magnesujcego wzrost namagnesowania nie odbywa

si w sposb cigy, lecz drobnymi skokami odpowiadajcymi ustawianiu si domen w
kierunku pola.

Rys. E 3.4

Ukad pomiarowy skada si z cewki ze znajdujcym si wewntrz drutem stalowym o

rednicy 1mm. Aby zapewni ekranowanie cewka jest umieszczona w uziemionej puszce z
blachy mosinej. Kocwki poczone s przewodem ekranowanym z wejciem
wzmacniacza, do ktrego wyjcia doczony jest gonik (rys. E 3.4).
Przy powolnym zblianiu do cewki magnesu podkowiastego ronie namagnesowanie
prta stalowego. W goniku sycha szumy i trzaski spowodowane skokowym ustawianiem
si domen ciaa magnesowanego zgodnie z kierunkiem pola magnesujcego. Kady skok
stanowi zmian strumienia magnetycznego, to za wywouje impuls prdu indukowanego w
cewce.

E 3.7 (E 136,137). Punkt Curie.

Ciaa ferromagnetyczne trac swoje charakterystyczne waciwoci w pewnej

okrelonej temperaturze, w tzw. punkcie Curie (powyej punktu Curie ciaa ferromagnetyczne
zachowuj si analogicznie do cia paramagnetycznych). Temperatury te wynosz: dla
czystego elaza 7350C, dla niklu 3650C.

34
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

Rys. E 3.5

Zanik waciwoci ferromagnetycznych w temperaturze Curie zademonstrujemy

nastpujco: na cienkim 60m druciku kantalowym zawieszamy kawaek drutu niklowego o
rednicy 1mm i dugoci 20mm. Obok niego umieszczamy magnes, na ktrym kadziemy
stalowy gwd wystajcy poza magnes o 4cm. W odlegoci 3cm od koca gwodzia wisi
drucik niklowy. Odchylamy drucik niklowy tak, aby zosta przycignity przez koniec
gwodzia. Po ogrzaniu palnikiem drucika niklowego staje si on, powyej punktu Curie,
paramagnetykiem i odpada od gwodzia. Gwodzia uyto po to, aby nie ogrzewa magnesu.

E 3.8 (E 142). Histereza magnetyczna.

Ptl histerezy obserwujemy na ekranie lampy oscyloskopowej, ktrej wizka

elektronw zogniskowana jest na rodku ekranu (rys. E 3.6). Wizka jest odchylana przez
dwie pary cewek wzajemnie prostopadych. Cewki pionowe I wytwarzaj pole H
proporcjonalne do pola magnesujcego badan prbk elaza - powoduj one odchylanie
poziome. Cewki poziome II wytwarzaj pole proporcjonalne do indukcji B wytworzonej
przez badan prbk. Cewki poczone s szeregowo wg. rysunku E 3.7. Zesp cewek
zasilany jest z autotransformatora napiciem zmiennym regulowanym od 0 do 12V. Pokaz
przeprowadzamy nastpujco:

35
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

Rys. E 3.6

a) wyczamy cewki poziome zwierajc punkty A i B i pokazujemy odchylenie wizki

elektronw przez pole cewek pionowych - na ekranie pozioma linia o dugoci rosncej
wraz ze wzrostem napicia zasilajcego. Zmniejszamy napicie do zera.
b) wyczamy cewki pionowe zwierajc punkty B i C. Pokazujemy rosnce odchylenie
pionowe w miar zwikszania napicia zasilajcego cewki. Zmniejszamy odchylenie do
ok. 1/5 rednicy ekranu i wkadamy do cewek poziomych prty elazne - ronie
wychylenie spowodowane przez dodatkowy strumie indukcji prtw. Nastpnie
wycigamy prty.
c) wyczamy zwieracz (jego pooenie pionowe) - pracuj obie pary cewek, a na ekranie
widoczna jest ukona prosta linia, ktrej dugo zaley od napicia zasilajcego cewki. Po
woeniu prtw do cewek poziomych ukazuje si obraz histerezy. Zmieniajc napicie
zasilajce od 0 do 12V pokazujemy obraz histerezy B=f(H) dla rnych wartoci pola
magnesujcego (rys. E 3.8).

36
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

Rys. E 3.7

37
ELEKRYCZNO I MAGNETYZM Pole magnetyczne. Magnesy

Rys. E 3.8

Pokazujemy ptl histerezy dla trzech materiaw:

1) stali mikkiej z tamy opakowaniowej,
2) drutu stalowego zahartowanego,
3) blachy transformatorowej.

38