Alĝeria Animkonflikto - Condon Roger (Cas de Conscience en Algerie)

Cas de conscience en Algrie
Aleria animkonflikto
1961/1962
ROGER CONDON
- ESPERANTO - FRANCAIS -
Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 2

Reeldono de la libro "Tuikero la harkio kaj la cetero" originale verkita en
Esperanto en 2010 kaj eldonita de SAT Kooperativo
Rdition du livre "Tuikero la harkio kaj la cetero" crit en Espranto en
2010 et dit par la cooprative de SAT Esperanto
Laste reviziita : aprilo 2014

Dernire rvision et mise jours : avril 2014

Index
Antaparolo Prambule
Enkonduko Introduction (de Ansofi Markov)
1 : Burgo-en-Breso - Bourg en Bresse
2 : Modano la 15a BCA - 15e BCA de Modane
3 : La peniga maro - La marche force.
4 : La unua forpermeso - La premire permission.
5 : La kampanja vesto - La tenue de campagne.
6 : Stranga forpermeso - Etrange permission.
7 : Reiri estintecon - Retour vers le pass.
8 : Reveno al Burgo - Retour Bourg.
9 : Forpermeso AFN - Permission AFN.
10 : ipveturado - Voyage en bateau.
11 : Jen Alerio - Voil l'Algrie.
12 : La fatala patrolo - La patrouille fatale.
13 : La karkioj - Les harkis.
14 : irka ni Autour de nous.
15 : La blokhaso - Le blockhaus.
16 : Akvoproviza patrolo - La corve d'eau.
17 : Enigmoj - Les nigmes.
18 : Tiaj estas homoj - Ainsi sont les hommes.
19 : La kaptita malamiko - Le prisonnier.
20 : Lunluma promenado - Sortie de nuit.
21 : La malamikoj e ni - Les ennemis parmi nous.
22 : Kaejoj - Les caches.
23 : u farso ?- tait-ce une plaisanterie ?
24 : Restadeo en Beaja - Sjour Bougie.
25 : Kion fari? - Que faire ?
26 : Jen bona anco! - Une bonne opportunit !
27 : Aproasoj - La chasse au sanglier.
28 : La gvatturo - La tour de guet.

29 : La kamparaninoj - Les campagnardes.
30 : Destino de la harkioj - Le sort des harkis.
31 : La vera heroo! - Le vrai hros !
32 : Nova vivo - Nouvelle vie.
33 : La disciplino fiaskas! La discipline manque !
34 : Malfondo de la regimentoj Les dissolutions.
35 : Mila El Milia ? - Mila - El Milia ?
36 : Lasta translokio - Dernier dmnagement.
37 : Tiom da anoj ! - Tant de changements !
38 : Post la nokto ! - Aprs la nuit !
39 : irka Valeriana - Autour de Valriane.
40 : Kiam sonas la reiro - Quand sonne le retour.
41 : La rendevuo - Le rendez-vous.
42 : Venkito! Ne! - Vaincu ! Non !
43 : Rehejmio. Retour sur le Charles Plumier".
44 : Programoano ! Nouveau programme !
Adresses utiles.
Livres du mme auteur
Copyright

Antaparolo Prambule
En tiu historio, mi nenion inventis, sed nur skribis tion, kion mi faris, vidis,
adis kaj, kion mia memoro gardis gravurita en siaj profundaoj pri tiu tempo,
kiam mi servis sub la flago nome, de la 4a de marto 1961 is la 30a de decembro
1962.
Same kiel milionoj da nematuraj homoj, adoleskanto mi estis edukita en la
spirito de la homaj rajtoj, la respekto de la aliaj, la kredo je Dio kaj lia senlima
bonkoreco.
Je la alproksimio de miaj dudekaj jaroj kaj post la soldat-instrua periodo, mi
estis sendita al Alerio kun en mia dorsosako, aspermeso. Nenio stranga en tio,
krom ne, ke la asaoj estis "homaj estaoj". Niaj fratoj !
Dum la dua mondmilito, mia patro militis por malkateni nian landon de la
invadintoj : la soldatoj de la "hitlera reimo". Sed en Alerio, mi estis e la
malbona flanko, tiu de la invadintoj, de la malamikoj de tiu kvieta lando.
Pro diskretecaj motivoj, mi plejparte anis la hom- kaj loknomojn escepte
tiujn de Besemburgo.
Dans cette histoire, je n'ai rien invent, mais seulement crit ce que j'ai fait
ou vu et que ma mmoire a gard grav dans ses neurones, de ce temps que j'ai
pass sous le drapeau, savoir du 4 mars 1961 au 30 dcembre 1962.
De mme que des millions de jeunes hommes, adolescent, j'ai t duqu dans
l'esprit des droits de l'homme, le respect d'autrui, la croyance en Dieu et en son
infinie bont.
l'approche de mes vingt ans et aprs la priode d'instruction militaire, on
m'a envoy en Algrie avec, dans mon havresac, un permis de chasse. Rien
d'trange en cela, sauf que le gibier tait "de race humaine". Nos frres.
Pendant la 2e guerre mondiale, mon pre a combattu pour librer notre pays
des envahisseurs : les troupes du "rgime hitlrien". Mais en Algrie, j'tais du
mauvais ct, celui des envahisseurs, des ennemis de ce pays.
Afin de prserver l'anonymat des personnes, j'ai chang certains des noms de
personnes et de lieux.
Roger Condon
Retour index

Enkonduko Introduction (de Ansofi Markov)
La Aleria milito pri kiu temas en tiu rakonto komeniis kiam mi naskiis, en
1954, kaj finiis en 1962, kiam mi estis preska 8-jara. La eventoj kiuj markis
in akompanis miajn unuajn jarojn: mi ne povas diri ke mi partoprenis tiujn
historiajn momentojn, sed ili donis al mia plej juna infaneco specialan etoson.
Miaj gepatroj lois apud Parizo, kaj de tempo al tempo, ni adis eksplodojn kiuj
okazis pli a malpli proksime de nia hejmo. Mia patro laboris en Parizo, kaj mia
patrino, tremante, rigardis tra la fenestro al la fumoj kiujn oni vidis el la lokoj
kie okazis eksplodoj, kaj revenis e ni, siaj infanoj, pli a malpli streite... Ofte
mi adis: OAS (= sekreta arma organizo) ankora frapis! Mi komprenis
nenion, krom la fakto ke ekster la domo estis danere, ke la atencoj estis oftaj,
kaj povis okazi iam ajn, ie ajn, kaj kontra iu ajn. Mi memoras pri la ojo de
miaj gepartoj kiam la milito finiis, sed la timo pri OAS kaj atencoj restis
ankora dum kelkaj tempoj... Kaj estas io kiom mi memoras pri tio, kun la
sento ke tiam okazis certe gravaj historiaj eventoj.
La guerre en Algrie dont il est question dans ce livre commena ma
naissance, en 1954, et se termina en 1962 alors que javais presque 8 ans. Les
vnements qui lont marqu ont accompagn mes premires annes. Je ne peux
pas dire que jai pris part ces moments historiques, mais ils ont rempli ma
prime enfance dune ambiance spciale. Mes parents habitaient prs de Paris
et, de temps en temps, nous entendions une explosion qui se produisait plus ou
moins prs de chez nous. Mon pre travaillait dans Paris et ma mre,
tremblante, regardait travers la fentre les fumes qui slevaient des lieux o
staient produites les explosions et elle revenait vers nous, ses enfants, plus ou
moins stresse... Souvent, jentendais : LOAS (= Organisation Arme
Secrte) a encore frapp ! Je ne comprenais rien, sinon que hors de la maison
il y avait danger, que les attentats taient frquents et pouvaient arriver
nimporte quant, nimporte o et contre nimporte qui. Je me souviens de la joie
de mes parents quand la guerre sest termine, mais la crainte de lOAS et des
attentats perdura encore quelque temps Et cest tout le souvenir que jen
garde avec le sentiment qualors se sont incontestablement produits de graves
vnements historiques.
Tamen, mi neniam adis paroli pri tiu historio en la lernejo, kvankam mi estis
atentema kaj diligenta lernanto. E en la universitato, kiam mi studis Historion,
ankora ne temis pri tio. Kiam mi komencis instrui Historion kaj Geografion en
mezlernejoj, ankoran ne temis pri tiuj eventoj, kaj mi sciis pri tiu milito nur tion,
kion rakontis miaj gepatroj, kaj tiam mi ankora ne vidis libron kiu science
traktis tiujn eventojn.

Cependant, je nai jamais entendu parler de ces vnements lcole bien
que jaie t une lve attentive et assidue. Mme en universit, quand jai
tudi lhistoire, on nen parlait pas encore. Lorsque jai commenc enseigner
lhistoire et la gographie au collge, le sujet ntait pas au programme et je ne
savais de cette guerre que ce que disaient mes parents et je navais encore
jamais vu de livre qui traite objectivement cette priode.
Cetere, kiam temas pri vortoj, kvankam Francoj kaj historiistoj ofte parolas u
pri milito , u pri aleria revolucio , u pri nacia liberiga milito , u pri
aleria sendependiga milito , tiu kvalifiko estis oficialigita nur en 1999.
Ankora nun, e se temas pri Aleria milito en la lernolibroj, la oficialaj
leaj tekstoj uzas la esprimon Aleriaj eventoj , a eventoj de Alero . Tiu
diskuto pri la vortoj havas signifon: ankora nun ne estas par iuj facile akcepti
la ideon ke Alerio estis jam tato anta la franca koloniio, kaj ke la milito
ebligis sendependion de Alerio por reakiri suverenecon, kiun i jam havis
anta la koloniio. Aliaj konsekvencoj de tiu uzo de la vortoj estas ke unuflanke
tiuj, kiuj batalis por la liberigo de Alerio ne estis lee traktataj kiel militaj
malliberuloj, kaj, aliflanke, la pensioj pagitaj al la francaj soldatoj a al iliaj
vidvinoj, post la milito, restis konsiderinde malpli altaj ol tiuj de soldatoj kiuj
partoprenis en aliaj militoj oficiale konsiderataj.
Dailleurs, concernant les mots, bien que les Franais et historiens parlent
souvent soit de guerre , soit de rvolution algrienne , soit darme de
libration nationale , cette appellation na t officialise quen 1999. Encore
aujourdhui, mme sil est question de guerre dAlgrie dans les livres
scolaires, les textes de loi utilisent lexpression vnements algriens , ou
vnements dAlger . Cette discussion sur les mots a une signification : encore
aujourdhui il nest pas facile, pour tous, daccepter lide que lAlgrie tait
dj un tat avant la colonisation franaise et quen donnant lindpendance
lAlgrie, la guerre lui a permis de retrouver la souverainet quelle avait avant
la colonisation. Une autre consquence de lusage de ces mots est que dun ct
ceux qui avaient combattu pour la libration de lAlgrie nont pas t
lgalement traits comme des prisonniers de guerre, et, dun autre ct, les
pensions payes aux soldats ou leur veuve, aprs la guerre, sont restes trs
infrieures celle des soldats engags dans dautres guerres reconnues
officiellement.
Se Francio akceptas nun konsideri tiun militon kiel tian, kaj anka oficiale
agnoskis krimojn de iuj militistoj, tamen ankora ne estas agnoskita la
sumpremo (torturoj, ktp.) kontra la Alerianoj farita de la militistoj nome de la
franca tato. Anka la hontinda forlasio de la harkioj ankora ne estas
agnoskita. La harkioj estis la membroj de grupoj nomitaj harka kiuj kunigis
muzulmanojn, kaj helpis la francan armeon en Alerio ekde 1956. Post la milito,
ili estis apeciale malbone traktataj, amase mortigitaj e post la 19a de marto en

Alerio, a ne dankitaj kun malestimo en Francio, preska kiel malamikoj,
malgra ilia sindonemo al Francio.
Si la France accepte maintenant de considrer cette guerre comme telle et
aussi a admis les crimes de quelques militaires, pourtant elle na pas encore
reconnu la rpression (torture, etc.) contre les Algriens faits par larme au
nom de ltat. Les harkis taient membres de groupes nomms harka forms
de musulmans qui assistrent larme franaise partir de 1956. Aprs la
guerre, en Algrie, ils furent spcialement mal traits et massacrs mme aprs
le 19 mars. En France, malgr leur dvouement, ils furent remercis par du
mpris, presque considrs comme des ennemis.
Bilance, la historiistoj konsideras, ke tiu milito okazigis entute 200 000 is
300 000 mortintojn. El ili, 24 614, inter kiuj 4500 estis muzulmanoj, batalis en la
franca armeo; 19 166 (2788 eropanoj, 16 378 muzulmanoj) estis civilaj
viktimoj de FLN (= nacia libera fronto); 141 000 estis ribeluloj engaitaj en
FLN-armeo. Krome, civila milito inter FLN kaj MNA (= aleria nacia movado,
kies efo estis Masali Ha, kaj kiu, batalante por la sendependio de Alerio
jam anta FLN, ne akceptis submetii al FLN), mortigis en Alerio 6000
homojn, kaj en Francio 4055.
Au bilan, les historiens considrent que cette guerre aura fait en tout de 200
000 300 000 morts. Dont 24 614, parmi lesquels 4500 taient musulmans se
battant dans larme franaise ; 19 166 (2 788 Europens, 16 378 Arabes)
taient des victimes civiles du FLN (= Front de Libration Nationale) ; 141 000
taient des rebelles engags dans larme du FLN. En outre, la guerre civile
entre le FLN et le MNA (= Mouvement National Algrien, dont le chef tait
Masali Ha, et qui, combattant pour lindpendance de lAlgrie dj avant le
FLN, avait refus de se soumettre ce dernier), avait tu en Algrie 6000
hommes et en France 4055.
La atencoj de OAS, kiuj impresis min en mia infaneco, mortigis, de 1961 is
junio 1962, 2700 homojn inter kiuj 2400 estis Alerianoj. Ankora post la
milito, de la 19a de marto is la 31a de decembro 1962 estis kaptitaj kaj foje
mortigitaj de FLN, 3018 civilaj eropanoj en Alerio, kaj ankora 385 inter kiuj
41 retroviis mortaj dum 1963. Tiuj ciferoj fontas el G. Perville, Le vrai bilan
des victimes (=La vera bilanco de la viktimoj) , L'Histoire, n181, oktobro
1994.
Les attentats de lOAS qui mimpressionnrent dans mon enfance, turent, de
1961 juin 1962, 2700 personnes parmi lesquels 2400 taient des Algriens.
Encore aprs la guerre, du 19 mars au 31 dcembre 1962, le FLN a arrt et
parfois tu 3018 civils europens en Algrie et encore 385, dont 41 ont t
retrouvs morts en 1963. Ces chiffres sont extraits du livre de G. Perville, Le
vrai bilan des victimes , L'Histoire, n 181, octobre 1994.

Por la internacia legentaro de tiu libro Tuikero la harkio kaj la cetero -
ISBN: 978-2-918053-02-6 kiu iis Soldato de la kontingento post kompleta
rebakado, estas eble interese scii, kion oni nun lernas en Francaj lernejoj pri tiu
temo. Kion povas nun scii pri la Aleria milito normale atentema lernanto,
kiu finas sian lastan lernojaron anta la bakalario?
Pour le lecteur international de ce livre Tuikero la harkio kaj la cetero
ISBN : 978-2-918053-02-6, qui est devenu Soldato de la kontingento aprs
une totale refonte, il est certainement utile de savoir ce quaujourdhui on
apprend, ce sujet, dans les coles franaises. Que peut maintenant savoir sur
la guerre en Algrie un lve, normalement attentif, qui termine sa dernire
anne scolaire avant le baccalaurat ?
Unue, oni lernas, ke la Dua Mondmilito malfermas la liberigan vojon de la
koloniitaj popoloj. Oni klarigas ke de 1945 is 1975, la koloniismaj imperioj
falas, ebligante la aperon de pli ol 70 novaj tatoj en la mondo. Tiu Tria-
Mondo malpravigis imperiemon de la granduloj kaj provis unuii por trudi
novan internacian ordon. En tiu konteksto, oni studas kiajn formojn prezentas la
liberio de la aziaj kaj afrikaj popoloj, kaj kial la Tria-Mondo, kiu eliras de tiu
elkoloniio, ne sukcesas adii. La Aleria milito estas do unu el la diversaj
formoj de elkoloniio. Oni substrekas, ke i estis speciale peniga kaj milita.
Dabord, on apprend que la Deuxime Guerre mondiale ouvre la route la
libration des pays coloniss. On explique que de 1945 1975 le colonialisme
imprialiste seffondre permettant la cration de plus de 70 nouveaux tats dans
le monde. Ce Tiers-Monde donna tort limprialisme des puissants et
seffora de sunir pour former un nouvel ordre international. Dans ce contexte,
on tudie quelles formes prsente la libration des peuples asiatiques et
africains et pourquoi le Tiers-Monde qui est n de cette dcolonisation ne
russit pas se faire entendre. La guerre dAlgrie est donc une des formes
de la dcolonisation. On souligne quelle fut particulirement dure et militaire.
Jam en 1943, Ferat Abas postulis atonoman taton, en la Manifesto de la
aleria popolo. Kiel en la alial kolonioj, la Alerianoj postulas rekompencon por
sia helpo dum la Dua Mondmilito. Krom tio, Usono kaj Sovetunio, pro la rajto
de la popoloj decidi pri si mem a pro la kontra-imperiismaj tezoj de
Lenino amba kontra koloniismon. En 1944, dum la Brazavila konferenco,
Francio proponas plibonigi la sorton de la koloniitaj popoloj, sed ne akceptas la
sendependion.
Dj en 1946, Ferhat Abbas avait demand lindpendance dans le
Manifeste du peuple algrien. Comme dans les autres colonies, les Algriens
demandent, rcompense pour son aide pendant la Deuxime Guerre mondiale.
En outre, Les tats-Unis et LUnion sovitique cause du droit des peuples
dcider eux-mmes ou cause des thses anti-imprialistes de Lnine sont
tous deux contre le colonialisme. En 1944, pendant la confrence de Brazzaville,

la France propose damliorer le sort des peuples coloniss, mais refuse
lindpendance.
Maroko kaj Tunizo sendependiis jam en 1956, sed en Alerio, la milito
daris sep jarojn. La situacio estis komplika. Unu miliono da Eropanoj, nomitaj
nigra-pieduloj tie vivis, konvinkitaj ke Alerio estas Francio . Naciistaj
manifestacioj okazis en Setifo, en majo 1945. La tato respondis per subpremo
kaj timemaj reformoj. Tiam la kontrauloj kase radikaliis. En novembro 1954,
serio da atencoj de FLN komencas la militon.
Le Maroc et la Tunisie sont devenus indpendants dj en 1956, mais en
Algrie, la guerre dura sept ans. La situation tait complique. Un million
dEuropens, nomms pieds-noirs y vivaient, convaincus que lAlgrie
tait la France . Des manifestations nationales se produisirent Stif, en mai
1945. Ltat rpondit par la rpression et quelques timides rformes. Alors, les
opposants se radicalisrent en cachette. En novembre 1954, une srie
dattentats du FLN commena la guerre.
Decidante kontra la sendependion kiun postulas FLN, la franca registaro
engaas la militservantojn. e la komenco, la franca armeo tenas la lokan
terenon danke al la engaitaj fortoj (Alera batalo en 1957 kaj konstruo de la
Morica lineo e la aleria-tunizia landlimo). Sed la naciistaj sentoj progresas. En
Francio, la popolo malkvietias pro la daro de tiu konflikto, kiu ajnas sen ebla
fino. Parto el la urnalistoj denuncas la uzon de torturo. Anka progresas la ideo
ke koloniismo estas ofte aro pli ol profito la la vortoj de la urnalisto
R.Cartier.
Se prononant contre lindpendance demande par le FLN, le gouvernement
franais engage les soldats du contingent. Au dbut, larme franaise reste
matre du terrain grce aux forces engages (la bataille dAlger et la
construction de la ligne Morice la frontire). Mais les sentiments nationalistes
progressent. En France, les gens sinquitent de la dure du conflit qui semble
sans fin. Une partie des journalistes dnoncent lusage de la torture. Progresse
aussi lide que le colonialisme est plus souvent une charge quun profit
selon les mots du journaliste R. Cartier.
Ekde 1959, generalo de Gaulle komencas la procezon, kiu kondukos al la
sendipendio de Alerio. La 16an de septembro, li agnoskas la rajton de la
Alerianoj memdecidi. Parto de la nigra-pieduloj kaj el la armeo kontraas
lian decidon, kaj provas pui en aprilo 1961, kaj, ar ili malsukcesis, ili kreis
sekretan armitan organizon (OAS) por perforte kontrai la traktadojn.
Cest en 1959 que le gnral de Gaulle entame la procdure qui conduira
lindpendance de lAlgrie. Le 16 septembre, il reconnat aux Algriens le droit
autodtermination. Une partie des pieds-noirs et de larme sopposent
sa dcision et tentent un putsch en avril 1961 et, comme ils chouent, crent une
arme secrte (OAS) pour sopposer par la violence aux tractations.
Fine, la 18an de marto 1962, per la Evjanaj interkonsentoj, Francio agnoskas
la sendependion de Alerio. La bilanco estas peza, la reveno en Francio de la
nigra-pieduloj drama. FLN reprezaliis kontra la muzulmanoj kiuj batalis kun
la Francio (la Harkioj) kaj iaj membroj ankora batalis inter si por la povo.
Finalement, le 18 mars 1962, par les accords dEvian, la France reconnat
lindpendance de lAlgrie. Le bilan est lourd, le retour en France des pieds-
noirs dramatiques. Le FLN organisa des reprsailles contre les musulmans
qui combattirent avec la France (les harkis) et ses membres se battirent encore
entre eux pour le pouvoir.
Krom mallonga kronologio, oni prezentas al la francaj lernantoj kelkajn
dokumentojn por pripensi pri kelkaj politikaj deklaroj kaj klarigi kiel evoluis la
franca politiko is la konsento pri sendependio de Alerio. Pri la maniero kiel
vivis, dum kaj post la milito, la homoj kiuj tiam militservis vole nevole, sur unu
flanko a alia, oni nenion diras.
En plus dune brve chronologie, on prsente aux lves franais quelques
documents pour rflchir certaines dclarations politiques et expliquer
comment avait volu la politique franaise jusqu laccord sur lindpendance
de lAlgrie. Concernant la faon dont ont vcu, pendant et aprs la guerre, les
appels, consentants ou non, dun ct ou de lautre, on ne dit rien.
Pri tiu milito, oni ankora ne ion scias. La oficialaj arkivoj ankora estas nur
parte disponeblaj kaj atingeblaj. Pro tio, atestoj de individuaj partoprenantoj al
tiu milito estas aparte gravaj por instrui nin pri tio, kio okazis kaj helpi nin en
nia pripensado pri tiuj kaj tiaj dolorigaj momentoj de nia homara historio.
De cette guerre, on ne sait pas encore tout. Les archives nationales ne sont
encore quen partie disponibles et accessibles. cause de cela, les tmoignages
de participants individuels cette guerre sont particulirement importants pour
nous enseigner ce qui cest pass et nous aider rflchir tous ces moments
douloureux de notre histoire dhomme.
Konciza kronologio:
1945 8a de majo: Tumultoj en Setifo. - le 8 mai : Manifestations stif
1954 - 1a de novembro: Komenco de la armita ribelo en Alerio. -1er
novembre : Dbut de la rbellion arme en Algrie.
1955 - agusto: Amasbuado de Eropanoj en la Konstantina regiono. La
francaj militservantoj estas senditaj al Alerio. - Aout : Massacre dEuropens
dans le Constantinois. Les soldats du contingent sont envoys en Algrie.
1956 : La franca armeo kaptas aviadilon kiu transportis 5 efulojn de FLN (el
kiuj Ben Bela) - Larme franaise sempare dun avion qui transportait 5
chefs du FLN (dont Ben Bella)
1957 : Batalo de Alero. - Bataille dAlger.
1958 - 8a de februaro: Bombardo de Sakjet Sidi Jusef (FLNa kampadejo en
Tunizio). - le 28 fvrier : Bombardement de Sakjet Sidi Jusef (camp du FLN en
Tunisie).
1958 -13a de majo: Ribelo de la Francoj en Alerio. - Le 13 mai : Rbellion
des Franais dAlgrie.
1958 - 23a de oktobro: de Gaulle proponas la pacon de la bravuloj. - Le 23
octobre : de Gaulle prononce la paix des braves.
1959 - 16a de septembro: de Gaulle proklamas la rajton pri memdecido por
Alerio. - Le 16 septembre : de Gaulle proclame lautodtermination pour
lAlgrie.
1960 - 24a de januaro : Komenco de la barikada semajno en Alero: la nigra-
pieduloj protestas kontra la situacia evoluo - Le 24 janvier : Dbut de la
semaine des barricades Alger : les pieds-noirs protestent contre la situation.
1961 - 8a de januaro: Referendumo pri la memdecido en Alerio (75.2% jesas
en la metropolo, 69.5% en Alerio malgra la amasa nea vodono de la nigra-
pieduloj). - Le 8 janvier : Rfrendum sur lautodtermination en Algrie (75.2
% de oui en mtropole, 69.5 % en Algrie malgr le non massif des pieds-noirs).
1961 - 21a is 23a de aprilo : Puo da la aleraj generaloj. - Du 21 au 23
avril: Putsch des gnraux algriens.
1961 - 20a de majo : Malfermo de la Evjana konferenco. - Le 20 mai :
Ouverture de la confrence dEvian.
1962 - 18a de marto : Suskribo de la Evjanaj interkonsentoj. - Le 18 mars :
Signature des accords dEvian.
Ansofi Markov
(Lire le mmoire de Mme Markov: Le mouvement international des travailleurs
esprantistes 1918-1939 l'adresse : http://www.esperanto-sat.info/article1747.html)
Retour index

1 : Burgo-en-Breso - Bourg en Bresse
Conseil de rvision 61/1B Tago de la Rekrutekzameno
Post la reveno de mia frato, sonis por mi la tago de la foriro. Ne eblis eskapi,
ar je la rekrut-ekzameno, la efkontrolisto, per rapida stampil-frapo, aperigis
sur la subskrib-folion, kaj je la dekstra flanko de mia nomo: "Taga por la
soldatservo".
Aprs le retour de mon frre, vint pour moi le jour du dpart. Impossible de
m'y soustraire, car, au conseil de rvision, le reprsentant de l'autorit, d'un
rapide coup de tampon, avait imprim sur la feuille de recrutement, droite de
mon nom : "Bon pour le service".
Tamen, kelkajn tagojn antae, mi memoris pri mia onklo "Fernando" kiu, por
ne esti enregimentigota en la dua mondmilito ajnigis sin freneza kaj, tiel, evitis
la militon. Mi diris al mi mem: Kial mi ne povus fari same? Iri Alerion por
militi kontra felagojn, tio nazas min. Tiu popolo deziras akiri sian hejmon kaj
defendas in. Ne ni! Do! Kial? Cerbumante mi kalkulis la por kaj la kontra.
Kiel la gepatroj reagus fronte al tiu delikata situacio? Scii, ke mi estas de la
militservo liberigita, kaj ne partoprenos en la nordafrikaj operacioj pro
mensmalsano, certe kazus al ili gravan enon. Ili estas komercistoj vivantaj kaj
perlaborantaj en vere malgranda urbo, kie la loantoj enuas pro distra-manko.
Tiu afero estus la taga okazo, la ebleco ion fari, se eblas diri, ke klai estas ion
fari. Aparte dirite, ke en nia vilao, en iu familio, almena unu persono laboras
en la malsanulejo. ajnis soni en miaj oreloj: Estas tiom da frenezuloj en
malsanulejo, ke finfine, la loantoj mem estas infektitaj. Tamen, tio utilas por
arani la aferojn de kelkaj Do, mi rezignis mian planon.
Pourtant, quelques jours avant, je m'tais souvenu que mon oncle Fernand,
pour ne pas tre incorpor lors de la 2e guerre mondiale, s'tait fait passer pour
fou et ainsi avait vit la guerre. Je me dis : pourquoi ne pas faire comme lui ?
Aller en Algrie pour me battre contre les fellagas, cela me choque. Ce peuple
veut acqurir sa libert et la dfend. Pas nous ! Alors ! Quoi ? Dans ma tte, je
pesais le pour et le contre. Comment allaient ragir mes parents face cette
dlicate situation ? Savoir que je suis libr du service militaire et ne
participerai pas aux oprations en AFN pour maladie mentale les gnerait
beaucoup. Ce sont des commerants vivant et travaillant dans une toute petite
ville o les gens s'ennuient par manque de distraction. Ce serait l'occasion
unique, la possibilit de faire quelque chose, si l'on considre que mdire est
une occupation. prciser qu'au village, dans toutes les familles, au moins une
personne travaille en psychiatrie. Il me semblait entendre : Il y a tant de fous
l'hpital que finalement les habitants, aussi, sont infects. Pourtant, c'est bien
utile pour arranger les affaires de certains J'ai donc abandonn ce projet.
Kiam venis mia vico, mi brakumis la gepatrojn kaj veturis trajne al la
soldatejo de Burgo-en-Breso, kiu kuas norde de Liono. Tial, kontravole, la
4an de marto 1961, mi eniris en la kazernon de la 2/1a RTM (Regimento de la
Marokaj Tiraljoroj). Je tricent metroj de la stacidomo, iaj ruaj kaj ege
malnovaj teretaaj konstruaoj irkais grandegan korton, meze de kiu stariis
masto kun sia trikolora flago.
Quand vint mon tour, j'ai embras mes parents et pris le train pour mon lieu
d'affectation de Bourg-en-Bresse, situe au nord de Lyon. Ainsi, contre ma
volont, le 4 mars 1961, je suis rentr la caserne du 2/1e RTM (Rgiment des
Tirailleurs Marocains). 300 m de la gare, ses btiments rouges et trs vtustes
construits de plain-pied entouraient une grande cour au milieu de laquelle se
dressait un mt avec son drapeau tricolore.
Jen! Mi pensis. Balda, mi estos 20-jarojn aa kaj, pro politikaj stultaoj, oni
fortranas parton de mia vivo, eble la plej belan. Mi havus tiom da farendaj kaj
fareblaj aferoj, se ne estus okazinta tiu "aleria" afero. Kia malparado!
Informita de mia frato, mi sufie sciis pri tiaj eventoj, kiuj estas okazantaj tie.
Kion mi memor-tenis, tio estis sufie malbona por kompreni, ke por ni iuj nur
malagrablaj perspektivoj okazos al ni en la venontaj semajnoj.
Voil, pensai-je, je vais avoir 20 ans et cause didioties politiques on me
prive dune partie de ma vie, peut-tre la plus belle. Je pourrais faire tant de
choses intressantes si cette affaire algrienne navait pas t engage. Quel
gaspillage ! Par mon frre, je savais assez bien quels genres dvnements sy

droulaient. Jen avais retenu que la situation tait suffisamment dgrade pour
comprendre que, pour nous tous, seuls de graves dsagrments nous attendaient
dans les semaines venir.
La unuan tagon, mi ricevis mian soldatan vestaaron. Tiu granda monteto da
aoj kaj vestaoj devis trovi sian lokon en la kakia sako us aldonita al tiu amaso.
Malfacila laboro! Mi ne povas diri, kiomfoje mi ilin metis kaj demetis, anta ol
plene sukcesi ion loki en in. Evidente mi ne devis forgesi tiujn "US"-
stampitajn kalsonojn, kies ege kompleksa fasono ajnis al mi tute ridinda. Usona
armeo certe trovis, en Francio, aetanton tre komplezan por siaj stokekscesoj.
Le premier jour, j'ai reu mon paquetage. Toute cette masse d'ustensiles et
vtements devait trouver sa place dans le sac kaki qui venait juste d'tre ajout
au tas. Difficile exercice ! Je ne saurais dire combien de fois jai d my
reprendre avant de russir parfaitement tout y faire rentrer. Bien sr, je ne
devais pas oublier ces caleons, estampilles "US", dont le faonnage
exagrment compliqu me paraissait si ridicule. L'arme amricaine avait
assurment trouv, en France, un acheteur trs complaisant pour ses surplus.
Mi novekipita 1e uniforme
Tiun saman posttagmezon, la efserento, la la agnoskita dirmaniero, tuj

ekzorgis nin. Ne estis dubo, e se la sekciestro estis letenanto, li, "la ef-
serento" estos la mastro, la vera kaj sola mastro, kiu dresos nin "la hundaojn",

por ke ni iu soldatoj. Tia speco de programitaj soldatoj, kiuj tagas por
atomate plenumi misiojn sur operacia tereno. Ordonoj estas ordonoj.
Ce mme aprs-midi, le sergent-chef, selon la formule consacre, nous prit en
main. Il n'y avait aucun doute, mme si le chef de section tait lieutenant, lui, le
sergent-chef, serait le chef, le vrai et seul chef qui allait nous dresser, nous "les
chiens galeux", pour que nous devenions des soldats. Cette sorte de soldat
programm pour accomplir, sans tat d'me, des missions sur le terrain des
oprations. Les ordres sont les ordres.
De la sunlevio is la oka vespere kaj e foje nokte, iujn tagojn, sinsekvis
trejnadoj, milit-manovroj, sed anka deoradoj kaj labor-punoj. Tiam, kiam
taskoj interrilatis kun la soldatinstruo, mi komprenis kaj akceptis ties principojn.
Tamen, ofte temis nur pri nepravigitaj ofendoj kaj turmentadoj.
Tous les jours de l'aube jusqu' huit heures du soir et parfois mme la nuit,
s'enchainaient entrainements, manuvres, mais aussi corves et punitions. Tant
que cela tait en relation avec l'instruction militaire, je comprenais et jen
acceptais le principe. Toutefois, souvent cela n'avait pas d'autre but que de nous
rabaisser et de nous tourmenter sans justification.
Jam de la komenco, la efserento ajnis kazi al ni iuj emon al ribelo.
Normale la semajnofinoj estis liberaj, dediitaj al personaj aferoj kiel
vestpurigado, korespondado kaj simile. Timante, ke ni enuos, la unuan sabaton li
organizis por ni agrablaojn, kiel li diris. iu el ni devis kolekti la foliojn, kiujn
la atuna vetero malkrois de la platanoj, kaj permane enigi ilin, unu post la alia,
en bastoneton. Kiam i estis folikovrita is la ekstremoj, ni iris malari in je iu
preciza punkto, tute hazarde elektita de la efserento, iom malanta la masto.
Sed la vento tiom forte blovis, ke kompreneble la folioj, malarataj de ni
ekflugis anta ol atingi la teron. Ordonoj estas ordonoj! u ne? Neniam oni
rajtas kontradiri ilin des pli, kiam temas pri soldatinstruo. Do, ni darigis nian
delikatan laboron, kvaza io estus perfekte normala, glata. Nur je la sun-subiro
li bojis: Atentu! Gardu vin! For! . Tiam ni rajtis eniri en niajn dormejegojn.
Ds le dbut, le sergent-chef sembla vouloir nous inciter la rbellion.
D'habitude, les fins de semaine taient libres et ddies aux tches personnelles
comme la lessive, le courrier, etc. Le premier samedi, craignant que nous nous
ennuyions, il nous organisa, selon ses dires, des joyeusets. Chacun de nous
devait ramasser les feuilles que l'automne faisait tomber des platanes et les
enfiler, une aprs l'autre, dans un bton. Quand ce dernier tait plein jusqu' la
garde, nous allions le vider en un point prcis, fix au hasard par le sergent-
chef, un peu l'arrire du mt. Mais, le vent soufflait si fort que les feuilles
s'envolaient avant de toucher le sol. Les ordres sont les ordres ! N'est-ce pas ?
Jamais on n'a le droit de les discuter surtout quand il est question d'instruction
militaire. Donc, nous continumes notre dlicat travail comme si tout tait

normal. Ce n'est qu'en fin de journe qu'il hurla : Attention ! Garde--vous !
Rompez ! Alors nous avons pu rentrer dans nos chambres.
"Tempus fugit" (Latine: La tempo pasas senrevene). Mi jam de du monatoj
estis soldato post forlaso malanta mi de la civila kaj libera vivo. Tiuj mondoj
estas tute malsamaj. Kaptite de la armeo, kiu englutis kaj digestis nin, mi
preska ion forgesis de la ekstera vivo. ajnis al mi, ke soldato mi naskiis.
"Tempus fugit" (Le temps passe et ne se rattrape pas). Voil dj deux mois
que j'tais soldats depuis que j'avais laiss derrire moi la vie civile et libre. Ce
sont des mondes totalement diffrents. Pris par l'arme qui m'avait aval et
digr, de la vie extrieure j'avais presque tout oubli. Il me semblait que j'tais
n soldat.
Paraduniforme vestitaj, la soldatoj de la na sekcioj de nia kompanio staris
sur la honorkorto, po ok en iu vico, anta la masto je kies supro estis alkroita
la flago. Nia letenanto kaj tuj post li la efserento, dekfoje kontrolis, ke la
vestoj estas en perfekta stato, la faldoj de la pantalonoj ne ifitaj, kaj la alliniigo
sendifekta Nur post du horoj de tiu preparado zorge finfarita en iuj sekcioj,
la kapitano bojis: Gardu vin! kaj eniris la komandanto. Denove, ni iuj estis
bone kaj atente inspektitaj de kapo is piedo. Poste la komandanto per lata
voo diris:
- Ni faros vin soldatoj. Estu fieraj pri via regimento kaj ties flago. Amba ili
kune famiis en multaj landoj kaj militkampanjoj
En grande tenue, les soldats des 9 sections de notre Cie se tenaient dans la
cour d'honneur, en rangs par 8 devant le mt, drapeau hiss. Notre lieutenant et
derrire lui le sergent-chef contrlrent dix fois le parfait tat des uniformes, les
plis des pantalons non froisss et l'alignement impeccable Seulement aprs
deux heures de cette mticuleuse inspection effectue dans toutes les sections, le
capitaine aboya : Garde--vous ! Et arriva le commandant. nouveau, nous
fmes tous inspects de pied en cap. Aprs quoi le commandant dit d'une voix
forte :
- Nous ferons de vous des soldats. Soyez fier de votre rgiment et de son
drapeau. Ils se sont illustrs dans de nombreux pays et combats...
Normale, post la soldat-instrua periodo, la rekrutoj estis rapide senditaj al
Alerio, krom se ili havis ian specialan okupon a oficon praviganta ilian
eeston. Do, ajnis al mi oportune enskribii por trapasi la kaporalo-ekzamenon
"CA1", kiu enerale okazas post stao de du monatoj. Tion kompreneble, mi tuj
faris. Sed, iom poste, mi ekmemoris ke dum la "tri tagoj" tiu deviga periodo,
kiu, iam antaas al la enregimentio kaj permesas taksi la kapablecon de la
junuloj, mi petis trapasi kroman teston por esti akceptota en rezervoficira
lernejo. Bastide, iu infana-amiko kiu dejoris kiel milit-kontrolisto, diris al mi,
ke mi havis sufie da poentoj por esti elektota, sed ke finfine, tio dependos de la
kontingentoj. Poste, mi ne plu ricevis informon pri tio. Por klarigi tiun aferon,

mi skribe petis permeson por esti akceptota de la komandanto. iu soldato rajtis
peti tian permeson, kiu estis atomate transdonota de la hierarkio al la
komandanto. La efserento, pro erare ne antainformita de mi, forte grumblis
kaj sciigis min:
- Se vi maltrafos vian aferon, mi ne maltrafos vin.
En principe, aprs la priode d'instruction, les recrues taient rapidement
envoyes en Algrie, sauf si elles avaient un motif ou une affectation justifiant
leur prsence. Il me parut donc opportun de demander prparer l'examen CA1
de caporal qui ncessite un stage de 2 mois. Ce que je fis sans attendre. Mais,
peu aprs, je me suis souvenu que durant les 3 jours cette priode obligatoire
avant incorporation qui permettait d'valuer le niveau des recrues j'avais
demand passer les tests pour tre admis l'cole d'lves officiers de rserve.
Bastide, un ami denfance alors prpos au contrle des tests, me dit alors que
j'avais assez de points pour tre admis, mais qu'en dfinitive cela dpendrait des
quotas. Ensuite, je nai plus reu d'information ce sujet. Pour claircir cette
affaire, jai fait une demande crite d'entretien avec le commandant. Tout soldat
avait le droit de faire une telle demande qui tait obligatoirement transmise par
voie hirarchique au destinataire. Le sergent-chef que par erreur je n'avais pas
inform accepta mal le fait et me le fit savoir :
- Si vous ratez votre coup, moi, je ne vous raterai pas.
Tri tagojn poste, pere de la kompania adjudanto, mi ricevis ordonon iri e la
komandant-oficejon post la flaghiso. Konforme al la regularo, mi min prezentis
anta li en la "gardu vin" pozicio eldirante mian identecon. Kun rideto, la
komandanto respondis:
- Ripozu kaj diru, kial la rezervoficira lernejo interesas vin?
Trois jours plus tard, par l'adjudant de Cie, j'ai reu l'ordre de me rendre
chez le commandant aprs le lever des couleurs. Suivant le rglement, je me suis
prsent, devant lui, au "garde--vous" en dclinant mon identit. Avec un petit
rire, il me dit :
- Repos ! Et dites-moi pourquoi les EOR vous intressent.
Mi detalis tion, kion mi antapensis sen forgesi la vortojn, kiuj estis ie
legeblaj sur la afioj instigantaj la junulojn varbii:
- Mi tre atas armeon, ar mi scias, ke i estas ne nur utila, sed nepre necesa
por protekti niajn landon kaj familiojn
Je dtaillai ce que j'avais appris l'avance sans oublier les mots qui
apparaissaient partout sur les affiches appelant les jeunes s'engager :
- J'aime beaucoup l'arme, car je sais qu'elle est non seulement utile, mais
tout fait ncessaire pour protger notre pays et notre famille
Mirigita mi estis, kiam malfermante la buon la komandanto sciigis min, ke
mia peto estas akceptita. e la elirejo, mia ojo elfluis el mia vizao kaj tuta
korpo. Mi estis sub alta premo kaj bezonis krii por liberigi min de tiom da pezo.
Unue, pro la vizito al la oficira lernejo, sed anka, ar i tiu lernejo estis en
Modano. Tiu urbo estas irkaita de altaj montaroj kaj de senfinaj nekampoj.
io, kion mi tiom multe revis, sed is hodia vidis nur sur bildoj a afioj. La
revo balda ios realeco.
Je suis rest saisi, lorsque le commandant ouvrit la bouche pour m'informer
que ma demande tait accepte. En sortant, ma joie clatait travers mon
visage et tout mon corps. Je ressentais une forte excitation et avais besoin de
crier pour me librer de cette pression. D'abord, pour mon entre aux EOR et
parce que cette cole tait Modane, ville entoure de hautes montagnes et
dimmenses champs de neige. Tout ce dont je rvais, mais que, jusqu' ce jour,
je n'avais vu que sur des affiches et photos. Le rve allait devenir ralit.
Kia estis mia surprizo kiam, meze de majo, enirante en la stabejon por ricevi
mian misio-ordonon, mi tute neatendite renkontis kamaradon, Kalamel, kiu
anka same kiel mi estis elektita por iri al Modano.
Quelle fut ma surprise quand, vers la mi-mai, entrant dans le bureau de Cie
pour recevoir mon ordre de mission, de manire tout inattendue, je rencontrai
Calamel, un camarade, qui comme moi avait t slectionn pour Modane.
Ludante la rolon de patro de la regimento, la komandanto donis al ni kelkajn
konsilojn por la venontaj tagoj kaj poste aldonis:
- Estos tre malfacile... vere ege malfacile, ar is la ekstremo de viaj fortoj ili
puos vin. Tamen, se tion vi volas, vi sukcesos
La morgaan matenon, amba ni trajne foriris hejmen kun forpermeso en
poo. Ni rendevuis en la 15a BCA de Modano, la 29an de majo 1961.
Jouant le rle de pre du rgiment, le commandant nous donna quelques
conseils pour les jours venir et ajouta ensuite :
- Ce sera difficile... vraiment trs difficile, car, jusqu' l'extrme limite de vos
forces, ils vous pousseront. Pourtant, si vous le voulez, vous russirez
Le lendemain matin, tous les deux, avec une permission en poche, nous
sommes rentrs chez nous en train. Nous avions rendez-vous au 15e BCA de
Modane pour le 29 mai 1961
Retour index
2 : Modano la 15a BCA - 15e BCA de Modane

Je mia alveno, mi donis mian soldatan vestaaron al la furiero. Li kompense
redonis al mi vestaaron de la "alpaj asistoj" kiu, tuj je la unua rigardo, aspektis
pli bele ol tiu de la RTM. La tagoj, kiuj sekvis nian alvenon en Modano foriis
rapide kiel fulmo-tondro. Etaj klanoj formiis en la sekcio. Parte, la la originoj
de la staantoj, kies riaj a malriaj familioj evidente metis ilin sur bonstat-
nivelon ne atingeblan por la plejmulto, a male, sur malaltan nivelon, kie ne
estas multe da monkapablo. Parte, la la interesoj, komunaj sentoj a originaj
regionoj Sekve al tiu pli-malpli natura enklasigado, mi troviis en grupeto, en
kiu estis Johano, la Koreziano. Elokvente, li iam parolis pri sia Korezo, kaj pri
sia avineto. Li travivis la plej grandan parton de sia infanao e la jupoj de tiu
avinjo, kiu tiom tenere amis kaj protektis lin. Li iam ripetis, ke iun tagon li
reiros tien for kaj aetos la malnovan familian domon. Tie kuis lia animo kaj
estonteco. Li aldonis, ke io estis de longe planita kaj, ke en proksima vilaeto,
lois lia fianino.
mon arrive, j'ai remis mes affaires au fourrier. En contrepartie, il me
donna un paquetage de chasseurs alpins qui, au premier coup dil, avaient un
plus bel aspect que celui du RTM. Les jours qui suivirent notre arrive
Modane passrent aussi vite qu'un clair. De petits clans staient forms dans
la section. Partie selon les origines des lves dont les familles, riches ou
pauvres, les plaaient sur un plan inaccessible pour la majorit ou, au
contraire, un niveau infrieur, o l'argent tait plus rare. Partie selon les
intrts, affinits ou origines rgionales Suite ce tri, plus ou moins naturel,
je me suis trouv dans un groupe dont faisait partie Jean, le Corrzien. Il
parlait, tout le temps, avec chaleur de sa Corrze et de sa grand-mre. Il avait
pass une grande partie de son enfance dans les jupes de cette mamie qui, si
tendrement, l'aimait et le protgeait. Il aimait rpter qu'un jour il y
retournerait et achterait la vieille maison familiale. L taient son me et son

avenir. Il ajoutait que tout tait depuis longtemps planifi et que dans un village
voisin vivait sa fiance.
Pli poste mi eksciis, ke liaj gepatroj vivis en Nico. Amba ili laboris kiel
instruistoj en gimnazio. ajnas, ke la patro estis speciale maltolerema kaj, tio
kompreneble estis la vidpunkto de Johano. Tiel, lia infanao estis malfacila.
Certe, ne eblas diri, ke Johano estis ekscesa, ekscitita, sed li estis nur moviema,
vivoplena kiel sana adoleskanto devas esti. Se diri la veron, la patro malfacile
akceptis la fakton, ke lia filo iom semis malordon en lia propra klasambro. La
facile trovita rimedo estis sendi Johanon en la kamparon, kie la avineto sentis sin
iom izolita, delasita kaj bezonis eeston de familiano. Tio mem, pri kio Johano
revis esperis. Ha! Lia Korezo! Estis grava afero por li. Neniam li toleris
ercon pri tio. Tie for etendiis grandaj spacoj, kie, libere kaj laelekte, li rajtis
kuregi, tien kaj reen. Tie for, kun malfermitaj brakoj lin atendis lia avino, kiu
por li havis delikatan kaj bonkoran komplicecon. ion, kion li bezonis por
plenkreski
Plus tard, je sus que ses parents vivaient Nice. Tous deux enseignaient dans
un collge. Il semble que le pre tait peu tolrant, ce qui videmment tait
l'avis de Jean. Ainsi son enfance avait t difficile. On ne peut certainement pas
dire qu'il avait t excessif, excit, mais seulement remuant, plein de vie comme
un adolescent en bonne sant doit tre. Pour dire vrai, le pre acceptait mal le
fait que son fils ne soit pas un modle dans sa propre classe. La solution de
facilit avait t d'envoyer Jean la campagne o la grand-mre se sentait un
peu isole, abandonne et avait besoin de la prsence d'un proche. Cela mme
quoi Jean rvait... aspirait. Ha ! Sa Corrze ! C'tait srieux pour lui. Il ne
tolrait aucune raillerie ce sujet. L-bas stendaient de grands espaces o,
librement et selon son plaisir, il pouvait courir en tous lieux. L-bas, les bras
ouverts, l'attendait sa grand-mre qui, pour lui, avait un cur tendre et
complice. Tout ce dont il avait besoin pour s'panouir.
En Modano, ne estis ripozo a kvieteco. La kursoj, trejnadoj, provoj,
konkursoj ktp. rabis nian tutan tempon kaj, kiam alvenis dimano pro tro granda
postulo de energio mi estis tute lacega, elerpita, malplenigita is la lasta guto.
Krom resti senmove sur mia lito, nenion mi deziris, pensis.
Modane, il ny avait ni repos ni tranquillit. L'entrainement, les cours, tests
et concours consumaient tout notre temps et, quand dimanche arrivait, cause
de la trop grande perte d'nergie, j'tais fatigu, puis, compltement vid.
Sauf rester fig sur mon lit, je ne pensais ni ne dsirais rien.
La plejmulto el la "EOR-anoj" (rezervkadetoj) trapasis multajn jarojn en
universitato kaj sportumado estis por ili kutima afero. Do ili estis fin-preparitaj
por tiu konsumo de energio. La malo estis por mi. En mia Lozero, kiu la la
statistikoj estas la plej malria kaj dezerta departemento de Francio, urboj estas
tro malgrandaj kaj, certe pro tio, ne havas sufiajn monrimedojn por investi en

multekostaj sportaparataroj. Konsekvence en la lernejoj la sporto-programo estis
marena kaj ofte forgesita. Evidente la estraro kaj lern-direktoroj havis
interesajn projektojn, kiuj komforte dormis en tirkestoj is la venonta baloto. Ne
parolante pri pilko-ludo, kiu estis ie kaj iam ludata, mi estus maljuste, se mi
forgesus mencii tion. Sed tiu sporto neniam plais al mi kaj, por havi
sendevigon, bonaj estis iuj pretekstoj.
La plupart des EOR avaient pass plusieurs annes en universit et la
pratique rgulire du sport tait pour eux chose toute normale. Ils taient, ainsi,
bien prpars pour rpondre cette demande d'nergie. Pour moi, c'tait le
contraire. Dans ma Lozre, qui selon les statistiques est le plus pauvre et dsert
dpartement de France, les villes taient trop petites et probablement cause de
cela, n'avaient pas assez d'argent pour investir dans du matriel sportif coteux.
Il s'en suivait que dans les coles le programme sportif tait marginal sinon
inexistant. Sr! Le gouvernement et les directeurs scolaires avaient de bons
projets paisiblement endormis dans des tiroirs en attendant les lections. Je
serais injuste si j'oubliais de mentionner le football qui se jouait partout et
tout moment. Mais ce sport ne m'attira pas et tous les prtextes taient bons
pour m'en dispenser.
Kiam mi estis en la internulejo, nome en la seminario "Nia Damo" mi trapasis
la tuton de mia libertempo, e iom pli, legante librojn kaj, ajnis al mi, ke
neniam mi sukcesos elerpi la bibliotekojn. iuj fak-instruistoj estis pastroj kaj,
iu el ili havis sian propran bibliotekon evidente nur por la lernantoj de sia
klasambro. Tiel, kiam ni pasis en la superan klason, je nia dispono estis nova
biblioteko. Tiu legado, mia preferata sporto, ne havigis al mi sufie da muskoloj
por facile alfronti intensecon dum sport-ekzercadoj.
Quand j'tais en pension au petit sminaire Notre Dame je passais tout mon
temps libre (et mme un peu plus) le nez dans les livres et il me semblait que je
ne pourrais jamais puiser tout le stock. Tous les enseignants taient prtres et
chacun deux avait sa propre bibliothque videmment rserve aux lves de sa
classe. Ainsi, quand nous passions dans la classe suprieure, nous avions une
nouvelle bibliothque. La lecture, mon sport prfr, ne m'avait pas donn assez
de muscles pour tenir facilement la cadence durant les activits sportives.
Mi faris mian eblon, strebis, baraktis kaj finfine mi bone sukcesis plenumi
mian laboron kaj sekvi la sekcio-ritmon. La sport-aktivecoj, teoriaj kaj praktikaj
kursoj sinsekvis kun granda rapideco kaj sen perdita tempo. La tagoj ne estis
sufie longaj, por ke estu tute plenumita nia tasko, i ofte rabis parton de nia
dormo-tempo. Sed, u tio ne estis tute normala? u ili ne havis devon dompti
ilin, superforti tiujn diskutemajn intelektulojn, kiuj grumblis jam la unuan tagon
postulante ii oficiroj sen vito? Tiu afero, pri kiu mi nenion antasciis, havigis
al ni malagrablaojn kiel estis la plej severa el la punoj, la "kampanja-vesto". i
uldas sian nomon al la vestoj, kiujn la soldatoj devige surhavas por plenumi la
punon.
J'ai fait de mon mieux, peinant, luttant pour enfin russir remplir ma part et
suivre le rythme de la section. Les activits sportives, les cours thoriques et
pratiques s'enchanaient rapidement et sans perte de temps. Les jours n'taient
pas assez longs pour terminer notre programme. Il empitait souvent sur notre
temps de sommeil. Mais, cela n'tait-il pas normal ? N'avaient-ils pas la mission
de dompter, mettre au pas ces intellectuels frondeurs qui rlaient dj le 1er
jour et voulaient devenir officiers sans transpirer ? Cette affaire au sujet de
laquelle je n'avais pas t inform nous valut des dsagrments comme la plus
svre des punitions, une "tenue de campagne". Elle doit son nom aux vtements
qui doivent tre ports par les soldats cette occasion.
Se estis malbonaj, anka estis bonaj flankoj. Dum nia eesto en Modano, kun
specialaj vestoj kaj ekipaaroj, ni regule grimpis sur la montaron kies pintoj
ajnis kronitaj per lar-blankaj apeloj. La kvin plej altaj montaroj, sur la supro
de kiuj ni surgrimpis, estis: la Rastilo de Asojo je 3117m, la Granda Financisto
je 3047m, la Kupolo de la Saracenoj je 3021m, la Monto Taboro je 3178m, kaj
la Pinto de Freuso je 2936m. Por tiuj kvin pintoj venkitaj, ni ricevis La
"Alpanan Ateston". Evidente, niaj migradoj kondukis nin en multajn aliajn
lokojn montarmeze.
S'il y avait de mauvais cts, il y en avait aussi de bons. Pendant notre sjour
Modane, munis de vtements et quipements appropris, nous faisions souvent
des randonnes en montagne o les sommets semblaient couronns de larges
chapeaux blancs. Les cinq plus hautes montagnes, sur le sommet desquelles
nous sommes monts, taient : le Rteau dAussois 3117m, le Grand Argentier
3047 m, le Dme des Sarrasins 3021m, le mont Thabor 3178 m et la

Pointe de Frjus 2936m. Pour ces cinq sommets vaincus, nous avons reu le
"Brevet Alpin". Bien sr, nos courses nous ont conduits en de nombreux autres
endroits au cur des montagnes.
iu nova punkto atingota estis pli malfacila, fora, alta ol la antaa. is la
genuoj, la kruroj enprofundiis en la neon kaj, ar preska neniu el ni havis
sperton pri la montaro, niaj eliroj estis longe pripensitaj, enkadrigitaj de serioze
milittrejnitaj alp-asistoj, kaj ni maris anservice. Dum pais miaj piedoj kaj
antaeniris mia korpo, miaj okuloj nutris mian cerbon e la tablo de tiu
nekovrita pejzao, kies beleco ie fontis kaj tiom plezurigis min. Kia plaego
estis donita al mi! La penoj, vitoj ricevis grandegan rekompencon.
Chaque nouveau point atteindre tait plus difficile, plus loin et plus haut
que le prcdent. Nos jambes s'enfonaient dans la neige jusqu'aux genoux et,
parce que presque aucun de nous n'avait une exprience de la montagne, nos
sorties taient longuement prpares, encadres par des chasseurs alpins
srieusement entrains et nous marchions en file indienne. Pendant que mes
pieds marchaient et qu'avanait mon corps, mes yeux nourrissaient mon cerveau
la table de ces paysages couverts de neige, dont la beaut partout clatait et
me ravissait. Quel cadeau m'tait donn ! Mes peines et transpirations
recevaient une grande rcompense.
Sortie sur le Mont Thabor Suprengrimpado al la Monto Tabordo

(Photo aimablement transmise par Francis Estour)
Retour index

3 : La peniga maro - La marche force.
Okazis tiu fama sed nigra tago de la "peniga maro". Temis pri longa kaj
rapida marado, kun dorsosako plenigita de neutilaoj, kiuj krude pezis kaj
malhelpis la marantojn. Tuj, kiam mi alvenis en Modano, mi estis informita pri
tiu aa, sed tamen, kerna punkto de nia stao. La "EOR"-a stao abrupte haltas
por tiu, kiu ne sukcesas e la provo kaj li ricevas misio-ordonon por reiri al sia
regimento. Fia mistrafo!
Ce jour rput, mais noir de la marche force arriva. C'tait une longue et
rapide marche avec un havresac rempli de choses inutiles qui pesaient lourd et
pnalisaient les marcheurs. Ds mon arrive Modane, j'avais t inform de
cet horrible, mais malgr tout moment important de notre sjour. Le stage EOR
s'arrte aussitt pour celui qui ne russit pas l'preuve et il reoit un ordre de
mission pour repartir dans son rgiment. Mauvais coup !
Kun la sako surdorse, ni rapidis sur la vojo, kiu elstaras super la ventotunelo
de Avrojo anta ol grimpi is la supro de ia montpasejo, kies nomon mi forgesis.
Eble estis Asojo, sed mi ne plu certas pri tio. Plu darigante mian kuron mi
memoras, ke jam ni lairis tiun deklivon is montpasejo, sed tiam i tute estis en
la nuboj. Tiun tagon la suno, kvaza prucis fajron. Je la blovatoro mi sentis min
ankora frea kaj kuraa, sed kiam mi ekatakis la suprenirejon, tio rapide
malboniis. Ne eblas imagi kiomrapide tio iis abomena. Miaj streitaj muskoloj
suferegis. La varmeco iis tiel forta sub la suno, ke mia ferkasko agis kiel
inversa kaserolo en kiu mia kapo estis kuiranta.
Avec le sac sur le dos, nous nous pressions sur la route en surplomb au-
dessus de la soufflerie d'Avrieux avant de nous engager sur celle qui monte
jusqu' une sorte de col, dont j'ai oubli le nom. Peut-tre Aussois, mais je n'en
suis pas certain. Poursuivant notre course, je me souvins que, dj, nous avions
suivi cette route jusqu'au col, mais alors, il tait entirement dans les nuages.
Ce jour-l, le soleil crachait du feu. la soufflerie, je me sentais encore frais et
courageux, mais quand nous avons commenc grimper la cte, cela est vite
devenu pnible. Difficile d'imaginer quelle vitesse cest devenu insupportable.
Mes muscles tendus souffraient. La chaleur du soleil tait si forte que mon
casque en fer ressemblait une cocotte renverse sous laquelle ma tte cuisait.
vito defluis de mia vizao kaj de iuj partoj de mia korpo is en miaj skolto-
uoj, kie la trumpoj sorbis in. Mi spiregis kiel evalo kaj kompatindege mi
dare ripetis: Ne eblas! Neniam mi sukcesos iri is la supro. Mi mortos mil-
foje anta tiu punkto. Kiel normala homo povas elteni tion?... Tamen, e se la
aliaj estis lacegaj, ili iam atomate antaeniris. Mi estis fabrikita el la samaj
materialoj do, se ili tion faris, mi povis, devis in fari, antaeniri, pludarigi.
La transpiration coulait de mon visage, de toutes les parties de mon corps
dans mes randgers, o les chaussettes l'absorbaient. Je soufflais comme un

cheval et misrablement rptais : Impossible ! Jamais je n'arriverai jusqu'au
sommet. Je mourrai mille fois avant ce point. Comment un homme normal peut-
il supporter cela ?... . Pourtant, bien que les autres soient puiss, mus comme
des automates, ils avanaient toujours. J'tais fabriqu partir des mmes
matriaux qu'eux donc, s'ils le faisaient, je le pouvais, je devais le faire,
avancer, durer.
Mi ne kredis miajn okulojn, kiam je vojkurbio, la kapo de la ef-kaporalo
Karato ekvidiis. Jes! Mi finfine estis sur la supro de la intermonto. Kia
malpezigo! Kia ojo! Karato ekrigardis sian brakhorloon, skribis sur sian
kajeron kaj diris:
- Estas bone! Vi estas iom frua. Dum la malsupreniro, strebu konservi
egalmezuran ritmon. Bonan kuraon! is malsupre
Je n'en croyais pas mes yeux quand, un virage, la tte du caporal-chef
Carat apparut. Oui ! J'tais enfin arriv au sommet du col. Quelle joie ! Quel
soulagement ! Carat regarda sa montre, crivit sur son bloc et dit :
- C'est bon ! Tu es un peu en avance. Pendant la descente, efforce-toi de
garder le mme rythme. Bon courage ! On se retrouve en bas
Stultulo! Malsuprenirante mi kredis, ke tio estos ripoziga. Kia malfelio! Tio
estis nek facila, nek malfacila, sed infero! Miaj milit-uoj estis iom tro laraj, kaj
la trumpoj komplete saturitaj de vito. Sekve je iu pao, miaj viskozaj piedoj
glitis, kvaza pitoj en kulaso, de antao al malantao kaj de malantao al
antao. Se, je la supreniro, la suno stufis mian kapon sub la kasko, la
malsupreniro bruligis miajn piedojn. Dum tiu infera "peniga maro", penso
forflugis el mia kapo is la homoj kondamnitaj en pun-laborejo pro la plej
teruraj murdoj. u ili devis elporti tiel grandajn kruelaojn? Kaj mi! Kial mi iis
volontulo por tion fari? Plej stranga estis la fakto, ke kandidatiis tiom granda
kvanto da volontuloj por viziti la staon, ke selektado estis organizita por
redukti ilian nombron al la disponeblaj postenoj.
Idiot ! En descendant, je croyais que ce serait de tout repos. Quelle poisse !
Ce n'tait ni facile, ni trs difficile, c'tait l'enfer ! Mes chaussures taient un
peu trop larges et les chaussettes toutes satures de transpiration. Il s'ensuivit
qu' chaque pas, mes pieds visqueux glissaient, comme un piston dans sa
culasse, de l'avant l'arrire et de l'arrire l'avant. Si, la monte, le soleil
avait fait mijoter ma cervelle sous le casque, la descente brulait mes pieds.
Pendant cette marche force infernale, une pense s'chappa de ma tte afin de
rendre visite aux condamns aux travaux forcs pour les crimes les plus
horribles. Devaient-ils supporter de tels tourments ? Et moi ! Pourquoi avais-je
t volontaire pour cela ? Le plus trange tait le fait que les volontaires, pour
suivre le stage, taient si nombreux qu'une slection avait t organise pour en
rduire le nombre aux places disponibles.

Mia kapo ne plu sukcesis havi kontakton kun miaj piedoj, kaj mi ne
komprenis kiel ili sen ia postulo ankora antaeniris. Ili ajnis mekanikaj iloj
memstare funkciantaj, kio ajn estis okazonta. Ne plu estis konekto kun la cerbo.
La kapo suferis; la piedoj pumpis.
Ma tte ne russissait plus tablir de contact avec mes pieds et je ne voyais
pas comment, sans ordre, ils avanaient encore. Ils semblaient tre des outils
mcaniques autonomes fonctionnant en toute situation. Il n'y avait plus de
connexion avec le cerveau. La tte souffrait ; les pieds pompaient.
De malanta alvenis al mia nivelo Francisko, kiu tiam ekiris akorde kun mia
kadenco. Lia vizao estis blankverdeta, kaj tra lia malfacila spiro eblis apena
kompreni la vortojn:
- Iru plu mia amiko. Unu plian paon Iru plu Unu plian paon
De l'arrire arriva ma hauteur Franis qui, alors, se mit au mme pas que
moi. Son visage tait d'un blanc verdtre et, travers sa respiration difficile, il
tait peine possible de comprendre les mots :
- Continuons mon ami Un pas de plus Allons Un pas de plus
Samritme funkciis niaj piedoj. Kvaza ni kune tiregus areton, ni penis,
spiregis, streis niajn fortojn. Dum ni okulumis unu al la alia, en signo de
konsento kaj subteno, niaj pensoj renkontiis, tiam li diris:
- Duope estas pli facile. E, se ni ne atingos la celon, almena ni sukcesos fari
kelkajn pliajn paojn.
Nos pieds allaient de concert. Comme si nous tirions un chariot, nous
peinions, soufflions, tendions nos forces. Alors que nous nous regardions en
signe d'accord et de soutien mutuel, nos penses se rencontrrent et il dit :
- deux, cest plus facile. Mme si nous narrivons pas au but, au moins,
nous aurons russi faire quelques pas de plus.
Tial, paoj post paoj, spiregantaj kiel evaloj e la fino de galopo, ni alvenis
anta la kazernon. Mia korpo estis lace rompita, sed mia koro saltis pro ojo. Mi
diris al Francisko:
- Nekredeble! u vi komprenas tion, kion ni faris, sukcesis? Mi certas, ke e
azeneto ne estus kapabla in fari.
Ainsi, pas aprs pas, haletants comme des chevaux la fin d'un galop, nous
sommes arrivs devant la caserne. Mon corps tait rompu de fatigue, mais mon
cur sautait de joie. Je dis Franis :
- Incroyable ! Comprends-tu ce que nous avons fait, russi ? Je suis certain
que mme un bourricot n'aurait pas t capable de le faire.
La trian a kvaran vendredon, la efserento Ferazio informis nin, ke la la
kutimo, ni normale rajtas peti dimanan forpermeson. La soldatoj, kiuj lois en
la proksimeco, havis sufie da tempo por la irrevena veturado. Por la aliuloj, pro
la mult-nombraj kilometroj kaj trajnanoj, 24 horoj ne sufios por iri hejmen.
Tial, Johano kaj mi ne havis eblon de tio profiti. Ni devis trapasi la dimanan
tagon babilante kaj, sencele, umadirante en la kazerno. Posttagmeze, por forskui
la enuon, ni piediris is la centro de Modano-Urbo por trinki glason en la
tabakdrinkejo, kiu staris vidalvide al la stacidomo. Tie, e la tablo, sur kiun la
kelnero servis niajn glasetojn de "Marie-Brizard" (speco de brando), ni babiladis
kaj reestigis la mondon.
Le 3 au 4e vendredi, le sergent-chef Ferrazie nous informa que, selon l'usage,
nous avions droit un dimanche de permission. Les soldats qui habitaient dans
les environs avaient assez de temps pour faire l'aller-retour. Pour les autres,
compte tenu de la distance et des changements de train, 24 h ne suffisaient pas
pour rentrer chez eux. Ainsi, Jean et moi ne pouvions en profiter. Nous avons d
passer le dimanche bavarder et traner dans la caserne. L'aprs-midi, pour
chasser l'ennui, nous avons march jusqu'au centre de Modane-Ville pour
prendre un verre au bar-tabac situ en face de la gare. L, la table sur
laquelle le garon avait servi nos verres de Marie-Brizard nous avons bavard
et reconstruit le monde.
Ni interanis kaj miksis niajn rememorojn el infanao, parolis pri niaj vivoj,
pri niaj familioj, pri la stultaoj, kiujn ni adoleskante faris. Knabo, mi neniam
preterlasis okazon fiere pliigi mian kolektadon de farsoj. Danke al tiu disdivido
de nia estinteco ni iis bonaj amikoj.
Nous avons chang et ml nos souvenirs d'enfance ; parls de nos vies, de
nos familles et des btises qu'adolescent nous avions faites. Enfant, je ne ratais
jamais l'occasion d'enrichir firement ma collection de farces. Grce ce
partage de notre pass, nous sommes devenus bons amis.
Vespere, la instruisto Brato, kiu fiere portis longajn lipharojn spirale
pintigitajn, kaj parolis per basa voo, eltiris gashejtilon el sia metalranko. Li
estis la plej aa el ni iuj, ar li havis akceptitan motivon por longe prokrasti
sian enregimentigon. En la civila vivo, li kaj lia edzino estis nesatigeblaj montar-
migrantoj. Praktika konsekvenco de tio estis, ke li iam havis ilojn kiel tiun
kampad-hejtilon, kiuj estis ege utilaj por tiutage krei agrablan etoson. Varma
okolado estis lia sekreta trinkao, kiu efike varmigas la korpojn kaj korojn. Li
estis fakulo por in pretigi, kaj havis bonkorecon, ar li iam proponis al la
eestantoj gustumi, kun li, lian varmegan nektaron. Ridetante li diris:
- Dispartigita okolado estas pli bongusta, ar i donas al ni ojon kaj
amikecon.
Le soir, l'instituteur Brat, qui arborait une longue moustache frise en pointe
et parlait d'une voix de basse, sortit un rchaud gaz de son armoire
mtallique. Il tait le plus g du groupe, car il avait eu un motif valable pour
retarder longuement sa conscription. Dans le civil, lui et sa femme taient
d'insatiables randonneurs. Consquence pratique de cela, il avait toujours des
outils, entre autres, un camping-gaz trs utile pour crer, ce jour-l, une

ambiance agrable. Le chocolat chaud tait sa boisson secrte qui rchauffait
les corps et les curs. Il tait un expert pour la prparer et avait bon cur, car
il ne manquait pas de proposer aux prsents de dguster, avec lui, son nectar
brulant. En riant, il disait:
- Un chocolat partag est bien meilleur parce qu'il nous apporte la joie et
l'amiti.
Pli ol dudek jarojn poste, en la civila vivo, mi memoris tiujn neforgeseblajn
momentojn kaj longe klopodis por retrovi tiujn virojn, kiuj faris staon EOR de
Modano. Malmulte da ili, mi finfine sukcesis retrovi, kontakti kaj nenian spuron
de tiu Brato mi malkovris. Mi skribis al la efregiona Militestro por peti
dokumentojn pri mia ekssekcio de la 15a BCA, sed li respondis al miaj leteroj,
ke la arkivoj de tiu disigita regimento ne plu estas troveblaj. Do mi neniam
dankos Braton por lia bonkoreco, nek revidos la aliajn krom Johano kaj eble
Francisko. Kio fariis kun Etier, Job, Roselle, Calamel, Carlier, Coutier, Jacobs,
Bras, Lemoine, Oldoni kaj iuj la aliaj? iu el ili iris la sia vojo. Eble ili ne plu
havis tempon, nek intereson por tiaj malnovaj aferoj
Plus de vingt ans plus tard, dans la vie civile, je me souvins de ces moments
inoubliables et jai longuement cherch retrouver ces hommes qui avaient
particip au stage "EOR" de Modane. J'ai pu, enfin, retrouver et contacter
quelques un d'entre eux. Mais, aucune trace de ce Brat ! J'ai crit au
commandement rgional de l'arme pour demander des documents concernant
mon ancienne section du 15e BCA. Il a rpondu ma lettre que les archives de
ce rgiment dissout avaient disparu. Je ne remercierai jamais Brat pour son bon
cur ni ne reverrai les autres, except Jean et peut-tre Franis. Qutait-il
advenu de : tier, Job, Roselle, Calamel, Carlier, Coutier, Jacobs, Bras,
Lemoine, Oldoni et tous les autres ? Chacun avait suivi son chemin. Peut-tre
qu'ils n'avaient plus de temps ni d'intrt pour ces vieilles affaires
iam, kiam ni revenis el trejnadoj, lacegaj, malpuraj kaj foje malfrue, Johano
plenumis la saman ritaron. Li kuiis sur sian liton, eltiris folion el korespondo-
bloko, kaj kun la kapo klinita super i, li studeme skribis al sia fianino. Mi estis
mirigita, ar li isrande plenigis la foliojn sen preterlasi la plej etan marenon.
La letero estis tiom krajone nigrigita, ke ne plu restis sufie da loko por
subskribi sian nomon... Iun tagon, rigardante lin, dronigita en siaj pensoj kaj
skriblaboro, mi ekercis por lin distri kaj instigis lin delasi sian amromanon. Mi
iom moketis pri lia diligenteco por retrovi, iun vesperon, la amantinon, kiu eble
dancas kun junulo dum li, tie naive skribas. Johano darigis sian longan leteron
al sia belulino, kaj mi ne sukcesis eltiri de li unu solan rideton. Kiam li finis
siajn skribojn, li diris min ridetante:
- Mi dankas vin! Precize hodia mi ne havis ideon, mi timis lasi parton de la
pao blanka. Mi plenigis in skribante tion, kion vi diris kaj mi pensas, ke tio
vere plaos kaj amuzos mian fianinon. Vi pensas, ke mi fanfaronas... ke mi
diras ion ajn? Vidu kaj legu vi mem!
Chaque fois que nous revenions de l'entranement, fatigus, sales et parfois
tard, Jean accomplissait son rituel. Il se couchait sur son lit, sortait une feuille
de son bloc-correspondance et, la tte penche au-dessus, d'un air studieux il
crivait sa fiance. J'tais tonn, car il remplissait la feuille jusqu'au bord,
sans laisser la moindre marge. La lettre tait tellement noire de crayons qu'il
n'avait plus assez de place pour signer de son nom... Un jour, le regardant noy
dans ses penses et critures, je me mis plaisanter pour le distraire et l'inciter
lcher son roman d'amour. Je me moquai de sa ferveur retrouver, chaque
soir, l'amoureuse qui, peut-tre, dansait avec un jeune homme alors que lui
navement crivait. Jean continua sa longue lettre sa belle et je ne pus lui
soutirer un seul sourire. Lorsqu'il posa son stylo, il me dit en me regardant :
- Merci ! Aujourd'hui prcisment, j'tais cout d'ides ; je craignais de
laisser, en partie, la page blanche. Je l'ai remplie en crivant ce que tu disais et
je crois que cela plaira beaucoup et amusera ma fiance. Tu penses que je
bluffe... que je dis n'importe quoi ? Regarde et lis !
Mir-konfuzite mi legis... Kia besto! Estis skribitaj iuj miaj stultaoj. Kian rid-
eksplodon ni havis!
tonn et confus, je lis... Quel ne ! Toutes mes paroles insenses taient
crites. Quel clat de rire nous avons eu !
Johano:
- Kial vi neniam skribas? u eblas, ke nenie estas amikino a amantino
atendanta vin?
Jean :
- Pourquoi n'cris-tu jamais ? Est-il possible que nulle part ne se trouve une
amie ou une amoureuse qui t'attend ?
Mi respondis, ke nenia knabino pensis pri mi
- Du longajn jarojn, mi freneze amis knabinon, kiu us anta mia foriro por la
regimento diris, ke i ne plu amas min. Fakte, tio okazis, kiam mi petis in ii
mia edzino aldonante, ke ni povos geedzii dum mia militserva periodo en
Alerio. Tio havigos al mi forpermeson. Adante tion, i tuj maltenis mian
manon. Subite mia blua ielo estis nubianta. Sen klarigi la kialon, i rompis
nian amrilaton, foriris kaj la saman tagon resendis miajn amleterojn. Mi asertas
al vi, ke tiam en mia koro furiozis veterao kaj fulmotondro. Kia sortobato! Jen
la vivo mia frato!
Je rpondis qu'aucune fille ne pensait moi
- Deux longues annes, j'ai follement aim une fille qui, juste avant mon
dpart pour le service, m'a dit qu'elle ne m'aimait plus. En ralit, c'est arriv
quand je lui ai demand sa main ajoutant que nous pourrions nous marier
durant mon temps en Algrie. Cela me donnerait droit une permission.
Entendant cela, elle a lch ma main. D'un coup, mon ciel bleu s'est couvert de
nuages. Sans motif, elle a rompu notre relation. Le jour mme, elle m'a renvoy
mes lettres d'amour. Je t'assure qu'alors, dans mon cur, la tempte s'est
dchaine. Quel coup du sort ! Voil la vie, mon frre !
Vespere, anta la lumo-estingio, Johano venis apud mia lito por paroli. Li
mienis serioze kiel iu, kiu multe cerbumis kaj diris:
- La soldatservo estas longa kaj malbona. i darigos 20 a 30 monatojn.
Neniu povas a volas tion precize diri. Se vi havas korespondantinon, vi pli
facile eltenos. Pensu pri Alerio! Certe, ni ne povos, iam rakonti, kio okazos,
sed tamen estos bone, se eblas letere paroli kun iu. u ne? Mi havas ideon a
preferinde diri fratinon. i estas dekokjara, bela knabino kaj ne havas amrilaton.
Se vi deziras, je la unua forpermeso de 48 horoj, mi parolos al i, kaj evidente
anka al la patro, ar i ne estas plenaa. i estos kontenta esti la
korespondantino de mia amiko, kaj por i tio estos okupo. Rilate al la sekvo! La
vivo decidos
En soire, avant l'extinction des feux, Jean vint prs de mon lit pour bavarder.
Le visage srieux comme s'il avait beaucoup rflchi, il dit :
- Le service militaire est long et dur. Il durera vingt ou trente mois. Personne
ne peut ou ne veut clairement le dire. Si tu as un contact, tu le supporteras plus
facilement. Pense l'Algrie ! videmment, nous ne pourrons pas toujours
crire ce qui arrivera, mais enfin ce sera bien si nous pouvons correspondre
avec quelqu'un. N'est-ce pas ? J'ai une ide ou il est mieux de dire une sur.
Elle a 18 ans, est une belle fille et n'a pas d'amoureux. Si tu es daccord, la
1re permission de 48 h, je lui parlerai et, bien sr, aussi mon pre, car elle
n'est pas majeure. Elle sera contente de correspondre avec mon ami et, pour
elle, ce sera une occupation. En ce qui concerne la suite ! La vie dcidera
Kun dankemo, mi jesis. Kompreneble, tiu propono donos al mi la eblon skribi
kun nekonata knabino. Tio enhavis ekzotikan kaj misteran flankon, kiu pro tio
estis alloga kaj instigis mian scivolemon. La afero iis pli rapida, ol mi
antavidis in, ar jam la morgaon, Johano skribis al sia familio. La sekvantan
semajnon, li venis al mi kun letero en sia mano, kiun li gaje svingis:
- Mi havas respondon. Evidente kiel mi diris al vi, la gepatroj bonkore
konsentas. Jen la adreso de mia fratineto, kiu vere estas kontenta korespondi kun
mia amiko. Skribu kaj i respondos al vi
Per mano tremanta, mi prenis la paperon, kiun li etendis al mi, kaj mi zorge
metis in en mian rankon. Mia kapo jam cerbumis por trovi la vortojn de la
sendota letero...
J'acceptai avec remerciements. Il est vident que cette proposition me
donnerait l'occasion d'crire avec une fille inconnue. Cela avait quelque chose
de mystrieux et d'exotique qui tait attirant et incitait ma curiosit. Cela se
concrtisa plus vite que prvu, car, ds le lendemain, Jean crivit sa famille.
La semaine d'aprs, il vint me voir avec, dans la main, une lettre qu'il balanait
gaiment.

- J'ai la rponse. videmment, ainsi que je te l'ai dit, mes parents acceptent
de bon cur. Voici l'adresse de ma sur qui est vraiment trs contente de
correspondre avec mon ami. cris et elle te rpondra.
D'une main peu assure, j'ai pris la feuille qu'il me tendait et l'ai rang
soigneusement dans mon armoire. Dj, je me souciais pour trouver les mots de
la lettre envoyer
Retour index
4 : La unua forpermeso - La premire permission.

Komence de julio ni rajtis kandidatii por havi la tiom atendatan kaj deziratan
unuan forpermeson, kiu estis longa je kvardek ok horoj. E se mi ofte estis iom
diskutema pri la patra atoritato, tamen miaj radikoj estis tro fortaj kaj profunde
ankritaj. Mi sentis ne kontrastareblan hejmsopiron, kaj bezonis min iomete
aerumi. Tial, por iri en la familion, same kiel la aliaj mi petis forpermeson.
Dbut juillet, nous avons eu le droit de poser la, si attendue et dsire,
premire permission de 48 heures. Mme si je m'tais souvent heurt l'autorit
paternelle, mes racines taient trop fortes et profondment ancres. Je
ressentais un irrsistible appel de la maison et avait besoin de m'arer un peu.
Ainsi, pour aller dans la famille, comme les autres, j'ai pos une permission.
Se la trajno Modano-Liono estis rapida kaj facila, por veturi de Liono is
Sankta-elio-de-Apero, kie troviis la plej proksima stacidomo al mia vilao,
estis malsama. Pro manko de rekta fervoja linio, mi estis devonta halti en kvar
stacioj, kaj iufoje atendi dum longaj horoj la korespondan trajnon. En la
stacidomo de Modano, mi longe kalkulis pri la hortabeloj kun la gietisto por
trovi solvon. La afero estis riska, ar nediskuteble kvardek ok horoj ne estos
sufie longa tempo, por ke je la reiro, mi ne malfruu al la matena voko de lundo.
Petveturado estis mia sola solvo. Estis dirite ke enerale, por la uniform-vestitaj
soldatoj nenio malhelpas. Petveturado ajnis do ege interesa, ar rapida kaj
senpaga Neniam antae mi bezonis a kurais tion fari. Mi timegis meznokte
trovii sen ia helpo e strato-flanko kaj en tute nekonata loko. Tial, mi longe
hezitis anta ol min eti en tian aventuron.
Si le train Modane-Lyon tait rapide et pratique, pour aller de Lyon Saint-
Chly-dApcher, o tait la gare la plus proche de chez moi, c'tait diffrent.
Par manque de lignes de chemin de fer directes, je devais changer dans quatre
gares et, chaque fois, attendre de longues heures la correspondance. la gare
de Modane, j'ai longtemps tudi les horaires, avec le guichetier, pour trouver

une solution. Le voyage tait risqu, car assurment, 48 heures ne seraient pas
suffisantes pour qu'au retour je ne sois pas en retard l'appel du lundi matin.
L'autostop tait la seule solution. On disait que, gnralement, pour les soldats
en uniformes il n'y avait pas de problme. L'autostop semblait donc intressant,
car rapide et gratuit... Jamais avant je n'avais eu le besoin ni le courage d'en
faire. Je craignais de me trouver, en pleine nuit, sans aide sur le bord de la
route et en un lieu inconnu. Aussi, j'ai longtemps hsit avant de me jeter dans
l'aventure.
Mi veturis trajne is Liono-Perao. Elirante el la stacidomo mi sekvis la
vojmontrajn panelojn Klermonto-Ferando. Post 300m, mi alvenis al ia
krucio, kie la voj-montriloj estis bone videblaj kaj la trafiko ajnis taga por
novica petveturanto. En tiu seninterrompa cirkulado de atoj kaj kamionoj mi
certe trovos stiranton, kiu agos kvaza la bona samariano. iam dubema pri mia
favora stelo, mi tamen staris e la vojrando, tre alte levante la dekstran brakon
kaj dikan fingron. Mia dubo malaperis, ar la miraklo okazis, kiam blanka ato
haltis apud mi. Viro, mallevante la antaan vitron, diris:
- Por soldato, mi iam haltas. Vidu! Foje estas utile porti milit-uniformon
precipe, kiam oni havas forpermeson. u ne? Mi memoras, ke anta nelonge, mi
anka estis pet-veturanta soldato. Kien vi iras?
- Mi iras al Sankta-Albano-e-Limaniolo en Lozero.
J'ai voyag en train jusqu' Lyon-Perrache. En sortant de la gare, j'ai suivi
les panneaux de Clermont-Ferrand. Au bout de 300m, je suis arriv un
croisement o les directions taient bien indiques et le trafic parfait pour un
autostoppeur dbutant. Dans cette file ininterrompue de voitures et camions,
j'allais surement trouver un chauffeur qui agirait comme le bon samaritain.
Toujours doutant de ma bonne toile je restais nanmoins au bord de la route en
levant trs haut le bras droit et le pouce. Mon doute disparu, car le miracle se
produisit quand une voiture blanche s'arrta ct de moi. Un homme, baissant
sa vitre, me dit :
- Pour un soldat, je m'arrte toujours. Voyez ! C'est parfois utile d'avoir un
uniforme surtout quand on a une permission. N'est-ce pas ? Je me souviens qu'il
y a peu de temps, soldat, moi aussi je faisais du stop. O allez-vous ?
- Je vais Saint-Alban-sur-Limagnole, Lozre.
La virino, kiu sidis e la dekstra flanko, rigardante mapon, intervenis:
- ajnas, ke ni transiros tiun departementon. Jes! Jen, sur la karto estas la urbo
Sago kaj Malzio. Ili trovias sur nia vojiro. Tiuokaze vi povas veturi kun ni
Mi respondis :
- Kia felio, ar la patro povos veni akcepti min egale en amba lokoj.
La femme qui tait assise au ct droit, consultant la carte, intervint :
- Il semble que nous traversons ce dpartement. Oui ! Voil, sur la carte, il y
a la ville de Saugues et le Malzieu. Ils se trouvent sur notre route. Dans ce cas,
vous pouvez voyager avec nous
Je rpondis :
- Quelle chance, parce que mon pre pourra venir me chercher, aussi bien,
un endroit qu' l'autre.
La paro prefere vojais nokte. Ili asertis, ke vojai tage estas malfacile kaj
danere, ar la vojoj estas pro la trafiko pli embarasataj. Nokte, enerale la
bravuloj ne veturas, sed dormas. Jen unu, jen la alia ili amba parolis:
- Kondie ke ni havu sufie da benzino, provianton por mani kaj trinki,
bonan mapon sur kiu la itinero estas precize anta-preparita kaj marko-strekita,
io glatas...
- iam ni vojaas tiel. Iri el nordo al sudo, estas por ni kutima afero.
Veturante, foje ni babilas, foje, danke al la radioaparato, ni askultas la muzikon
kaj novaojn.
Le couple prfrait voyager de nuit. Ils disaient que de jour la route est plus
encombre par le trafic, elle est donc plus difficile et dangereuse. La nuit, les
braves gens ne voyagent pas, mais dorment. Ils parlaient tour de rle :
- condition que nous ayons assez de carburant, des provisions pour manger
et boire, une bonne carte sur laquelle l'itinraire a t prpar et trac, tout va
bien...
- Nous voyageons toujours ainsi. Aller du nord au sud est pour nous une
routine. En roulant, parfois nous bavardons, parfois, grce la radio, nous
coutons de la musique et les nouvelles
Ni diskutis pri Alerio kaj la milito, kiu, tagon post tago, plikrueliis. Ili sin
demandis, kion en la kazernoj la junaj soldatoj kiel mi pensas pri tiuj
malagrablaj aferoj. Kion ili diras, kiam la radio tamtamas pri la atencoj,
mortigitoj
Nous avons parl de l'Algrie et de la guerre qui, jour aprs jour, empiraient.
Ils se demandaient ce que, dans les casernes, les jeunes gens comme moi en
pensaient. Ce qu'ils se disaient quand la radio parlait des attentats, des morts
Dum la ato englutis kilometrojn ni, tiom diskutadis, kritikis la estraron,
rekonstruis la mondon, ke mi ne rimarkis nian alvenon en Sago. Kiam la
stiranto diris Jen Sago! Mi havis la impreson, kvaza ni veturus
mallongtempe.
Alors que la voiture avalait les kilomtres, nous avons tant discut, critiqu le
gouvernement, refait le monde que je n'ai pas vu notre arrive Saugues.
Quand le chauffeur a dit Voici Saugues ! Jai eu l'impression de ne pas avoir
voyag longtemps.
Estis la dua matene, kiam mia bona samariano demandis, u mi preferas
darigi mian propran vojon ekde Sago a ekde Malzio. Mi havis la kapon
ankora en la nuboj kaj ne povis sufie pripensi klare la aferon. Mi nur
respondis:

- Tie estas bonege. Mi multe dankas vin por via afableco kaj helpemo. Sen vi,
mi ne havus sufie da tempo por la ir-revena forpermeso.
C'tait deux heures du matin quand mon bon samaritain demanda si je
prfrai continuer, mon propre voyage, depuis Saugues ou le Malzieu. J'avais
encore la tte dans les nuages et ne pus clairement rflchir cela. Je rpondis
seulement :
- Ici, c'est parfait. Je vous remercie beaucoup pour votre gentillesse et aide.
Sans vous, je n'aurais pas eu assez de temps pour l'aller et le retour...
Vidante la ruajn lumojn de la ato malaperantaj en la malproksimeco, mi
ekkomprenis mian eraron. Estus multe pli bone veturi is Malzio, kiu situas je
dek unu kilometroj de mia vilao. El Sago estas tridek unu kilometroj. Tro
malfrue
Voyant les lumires rouges de la voiture disparatre dans le lointain, jai
compris mon erreur. Il aurait t bien mieux de continuer jusqu'au Malzieu qui
n'tait qu' quinze kilomtres de mon village. Depuis Saugues, il y en avait
trente et un. Trop tard
Mi trairis la etan urbon. Neniu ato preterpasis por denove petveturi. Neniu
telefon-budo, kaj neniu lumigita fenestro donis al mi la eblon telefoni al la patro.
La urbo dormis profundan dormon, pli uste diri, ajnis mortinta. Mi nur
ekvidis katon, kiu eletante malkontentan "miiiaouu" forfuis je mia alveno.
Je la elirejo de la urbo, estis vojkrucio. La vojmontrilo sciigis min, ke mia vojo
estas e la maldekstra flanko. En la ielo tute nigra kiel korvo nek luno nek stelo
lumis por gvidi miajn paojn. Por kompletigi la scenon, la novica petveturanto,
kiu mi estis, ne anta-pensis kunporti elektran lampon.
J'ai travers la petite ville. Aucune auto pour nouveau faire du stop. Aucune
cabine de tlphone ou fentre claire ne me permit de tlphoner mon pre.
La ville dormait profondment et mme semblait morte. J'aperus seulement un
chat qui, lanant un mcontent "miiaouuu", s'enfuit mon approche. la
sortie, il y avait un carrefour dont les panneaux m'indiqurent que ma route
allait gauche. Dans le ciel, noir corbeau, il n'y avait aucune lumire, aucune
toile pour guider mes pas. Pour complter la scne, l'autostoppeur dbutant,
que j'tais, n'avait pas emport de lampe lectrique.
Kun la sako surdorse, mi piede enprofundiis en la nokto. Anta mi, tridek
unu kilometroj por atingi la celon. Sed, kial mi ne veturis is "Malzio"? Novico!
Mi estas vera novico! Per vito, oni pagas siajn erarojn... Nenion vidante, mi
antaeniris ege malrapide. Por helpi sin, blinduloj enerale havas blankan
bastonon kaj foje hundon. En tiu nigreco mi nur havis uojn, kiuj grincis sur
makadamo kaj silentiis sur herboj. Tiel, kiel blindulo, mi mallerte paadetis
dum horoj.

Le sac au dos, je me suis enfonc dans la nuit. Devant moi, 31 km me
sparaient du but. Mais pourquoi n'ai-je pas continu en voiture jusqu'au
Malzieu ? Un dbutant ! Jtais un dbutant ! Avec de la sueur, on paye ses
erreurs... Sans rien voir, j'avanais lentement. Pour s'aider, un aveugle a
gnralement un bton blanc et parfois un chien. Dans cette noirceur, j'avais
seulement des souliers qui grinaient sur le goudron et se taisaient sur l'herbe.
Ainsi, comme un aveugle, j'ai march en ttonnant pendant des heures.
Lumeto en la nokto malkais vilaeton kaj kreskis je iuj paoj miaj. Jen estis
vivantaj estaoj! u mi sukcesos veki unu el ili? Tiu lumo filtris tra la fenestro
de farmbieno. Malgra mia hezito kaj la nedeca horo, mi adacis frapi e la
pordo. Post iom da tempo, virino malfermis in kaj vidante miajn militvestojn,
levis la brakojn:
- Soldato i tie kaj je tia horo! Kien vi iras?
- u vi ion bezonas?
Jes kompreneble, mi bezonis telefon-aparaton
Une petite lumire dans la nuit dvoila un village et grandit chacun de mes
pas. Enfin ! Il y avait des tres vivants. Russirais-je en rveiller un ? Cette
lumire filtrait travers la fentre d'une ferme. Malgr mes hsitations et
l'heure indcente, j'ai os frapper la porte. Aprs quelques instants, une femme
l'ouvrit et m'apercevant, elle leva les bras au ciel :
- Un soldat ici et cette heure ! O allez-vous ?
- Avez-vous besoin de quelque chose ?
Oui, videmment. J'avais besoin d'un appareil de tlphone
La sonorilo de la telefono vekis la patron je la kvina matene... Kiam mi
ekvidis la reflektoron de nia familia ato, kiu estis alvenanta al mia renkonto, mi
estis ege kontenta, kaj anka miaj piedoj ojis. Ni atingis la hejmon je la
sunlevio.
La sonnerie du tlphone rveilla mon pre quatre heures du matin...
Lorsque j'aperus les phares de notre voiture familiale, qui venait ma
rencontre, j'tais trs content et mes pieds aussi. Nous sommes arrivs la
maison au lever du jour.

La preejo de Sankta-Albano Lglise de St Alban
Por la reiro, mia patrino estis maltrankvila:

- Roero, petveturado estas danera kaj vi ne scias kun certeco, u vi alvenos
al la kazerno sufie frue. Mi estos pli kvieta, se vi vojaos trajne, e se la daro
estas pli longa. Via patro kondukos vin en Aniciumon (Le puy-en-Velay), tio
paros al vi du trajn-anojn.
Pour le retour, ma mre n'tait pas tranquille :
- Roger, faire du stop est dangereux et tu ne peux avoir la certitude que tu
arriveras la caserne assez tt. Je serais plus tranquille si tu partais en train
mme si le trajet est plus long. Ton pre te conduira au Puy-en-Velay.
Kion virino volas, Dio tion postulas. Ni kalkulis, ke tio min devigos foriri la
saman tagon, tuj je la unua posttagmeze. Uzi forpermeson por min aerumi hejme
sep horojn, estis nek sae nek pareme. Tial mi decidis ne plu reveni hejmen,
krom se mi havos pli longan forpermeson. Evidente, nenio iu tia estis
programita.
Ce que femme veut, Dieu le veut. Nous avons calcul que cela m'obligerait
repartir le mme jour, ds 1 h de l'aprs-midi. Utiliser une permission pour
prendre l'air de la maison seulement pendant 7 h n'tait pas conomique. Ainsi
je pris la dcision de ne plus revenir sauf pour une plus longue permission. Mais
bien sr, rien de cela n'tait prvu.

Retour index
5 : La kampanja vesto - La tenue de campagne.

Iun nokton, longatempe post la "lum-estingo", longa strida fajfilblovo vekis
nin kun eksalto. iuj lampoj estis lumigitaj. La efkaporalo Karato, kamufle
vestita, estis staranta meze de la dormejego. Li bojegis:
- Stariu! Vi gajnis "kampanjan veston". Vi havas dek minutojn por vin
prezenti, batale vestitaj, al la raporto anta la flagostango kunportante vian tutan
"soldatan vestaaron"...
Sed, neniu reagis. Tamen, voo adiis:
- efkaporalo, se vi ercas, trovu temon pli agrablan
Une nuit, longtemps aprs l'extinction des feux, un long coup de sifflet
strident nous rveilla en sursaut. Toutes les lampes sallumrent. Le caporal-
chef Carat en tenue de combat se tenait debout au milieu de la chambre. Il
hurla :
- Debout ! Vous avez gagn une "tenue de campagne". Vous avez dix minutes
pour vous prsenter, en tenue de combat, devant le mt aux couleurs avec tout
votre paquetage
Mais personne ne ragit. Cependant, une voix s'leva :
- Caporal-chef, si vous plaisantez, trouvez un sujet plus agrable.
La reago de Karato iis pli postulema. E skeptikaj, ni devis plenumi la
ordonojn. La afero iis minacoplena. Karato darigis:
- En la armeo! Unue vi devas plenumi ordonojn. Nur poste, se oni vin
permesas, vi donos vian vidpunkton. Due, neniam oni petos vian vidpunkton,
ar vi estas i tie por obei ne por diskutadi. Ne gravas, kion vi pensas. Ni
prifajfas tion! Restas nur na minutoj por esti anta la flagostango.
L'ordre de Carat se fit plus incisif. Mme sceptiques, nous devions excuter
les ordres. L'affaire tait pleine de menaces. Carat poursuivit :
- Dans l'arme ! Un, vous devez excuter les ordres. Seulement aprs, si on
vous le demande, vous donnez votre point de vue. Deux, jamais on ne vous
demandera votre point de vue, car vous tes ici pour obir, non pour discuter.
Peu importe ce que vous pensez. On s'en fou ! Il ne vous reste que 9mn pour tre
devant le mt.
Meznokte ni estis, po kvin en vico en la garduvin-pozicio. Pluvis! La mi,
neniu el ni estis sufie lerta kaj ne havis sufian tempon por esti reglamente
vestita. Pro troa urio, mi metis miajn skoltouojn sen trumpoj, kaj senorde
plen-topis ion, kio estis en mia metalranko, en la vestaar-sakon. Mi
demandis min:

- kiel mi povos prezenti la tuton de tiu fatraso sendifekte kaj la la regula
dispozicio? Tio ios vera katastrofo.
En pleine nuit, nous tions au garde--vous en rang par 5. Il pleuvait ! Selon
moi, aucun n'tait assez adroit ni n'avait eu assez de temps pour enfiler la tenue
impose. Vu l'urgence, j'avais enfil mes rangers sans chaussettes et, dans mon
paquetage, mis en vrac tout le contenu de mon armoire. Je me demandais :
- Comment vais-je prsenter tout ce fatras impeccablement et dans la
disposition rglementaire ? Cela va tre un vrai fiasco.
Ni estis ankora atendantaj en la "gardu vin" pozicio, kiam la letenanto
blekis:
- Mi instruos al vi disciplinon. Vi scios, ke via "EOR"-situacio absolute ne
rajtigas konduti kaj diri tion, kion vi volas. Vi estas aro da elkaj intelektuloj. Mi
suferigos vin, is vi komprenos, ke i tie mi estas la mastro.
Nous tions encore en train d'attendre en position du "garde--vous", quand
le lieutenant hurla :
- Je vous apprendrai la discipline. Vous saurez que votre situation d'EOR ne
vous permet pas de faire ni de dire ce que vous voulez. Vous tes une bande
d'intellectuels bretelles. Je vais vous en faire baver jusqu' ce que vous
compreniez qu'ici, c'est moi qui commande.
iuj trenante sian vestaar-sakon ni rampis irka la korto. Duon-horon poste,
li remetis nin en "gardu vin"-pozicio kaj ni staris tie, kvaza statuoj dum li
promenis dekstre-maldekstre is kiam li laciis. Li revenis anta ni kaj blekis:
- Vi devos resti je mia dispono dudek kvar horojn tage. iuj forpermesoj estas
nuligitaj is plua instrukcio. For!
En tranant notre paquetage, nous avons ramp autour de la cour. Une demi-
heure plus tard, il nous a fait remettre au garde--vous et nous sommes rests
plants l, comme des statues, pendant qu'il faisait les cent pas jusqu' ce qu'il
soit fatigu. Il est revenu face nous et a hurl :
- Vous devrez tester ma disposition 24 h sur 24. Toutes les permissions sont
annules jusqu' nouvelle instruction. Rompez !
Enirante en la dormejegon, ni demandis unu la alian, pro kio estas tiu puno?
Neniu respondis; neniu sciis. Ni estis tro lacaj por longe cerbumadi, do ni rapide
enlitiis, ar ni vere bezonis dormi. Pasis tridek minutoj, dum kiuj Karato certe
atendis malanta la pordo kun la horloo enmane, kaj tuj poste, li eniris, altis la
lampojn, fajfis, kiel por veki la tutan regimenton kaj li ordonis kolektiadon
anta la flagostango:
- Estu iuj vestitaj per usona kalsono kaj najlaj uoj. Vi havas dek minutojn.
- Tuj! Ek! Ek !
En entrant dans la chambre, nous nous demandions quel tait le motif de la
sanction. Personne ne rpondit ! Personne ne savait ! Nous tions trop fatigus

pour nous poser plus de questions et nous nous sommes rapidement remis au lit,
car nous avions plus que besoin de dormir. 30 min se passrent pendant
lesquelles Carat certainement attendait derrire la porte, montre en main. Puis
il entra, alluma les lampes, siffla comme pour rveiller tout le rgiment et
ordonna le rassemblement devant le mt des couleurs :
- Habillez-vous en caleon US et chaussures clous. Vous avez 10 min.
- Tout de suite ! Et que a saute !
Mi povas aserti, ke ni iuj estis ege malkontentaj. La afero graviis kaj ajnis
malfacile regebla. La kamaradoj malforte grumblis
Je peux assurer que nous tions tous trs furieux. L'affaire prenait de
lampleur et semblait difficile contrler. Les camarades, voix basse,
protestaient
Nenion fari kaj atendi, ke la tormo forflugas en aliajn lokojn. Jen la plej saa
solvo precipe, kiam ni ne scias pri kio temas. La mi, tio estis nur artifikao de la
armea komandejo, ekzercado prezentata kiel puno, por pui nin je la ekstrema
pinto, sed anka regi niajn nelacigeblan kaj obeeman kvalitojn. Ili dresas
soldatojn tiel, ke en Alerio ili sklave obeu. Mordi, kiam ili devas mordi, sen
iam sindemandi la kialon. Tute egale, kion a kiun ili mordas, suferegas,
mortigas. u, tio estis la realeco? Ni ne sciis. Mi konstruis, irka mi, mensan
muron por min protekti kontra tion. Iis mi nepenetrebla. Averto pligrandiis
en mi Atentu! Gardu vian menson viglec-atentan.
Ne rien faire et attendre que l'orage passe. Voil la plus sage solution
surtout, quand on ne sait pas d'o il vient. Selon moi, ce n'tait qu'un artifice de
l'arme, un exercice prsent comme une sanction, pour nous pousser jusqu'
l'extrme et contrler nos qualits de rsistance et d'obissance. Ils dressent des
soldats, pour qu'en Algrie, ils obissent au doigt et l'il. Mordre quand on
doit mordre, sans se poser de questions. Peu importe qui ou quoi ils mordent,
font souffrir, tuent. Cela tait-il la ralit ? Nous ne savions pas. Je construisis
autour de moi un mur mental pour m'en protger. Me rendre invulnrable. Un
avertissement slevait en moi : Attention ! Garde ton esprit particulirement
vigilant !
Mia frato militservis proksimume tridek monatojn, kaj li estis liberigita ses
monatojn anta mia propra enkazernio. Li malmulte parolis pri tiu periodo,
kiun la armeo rabis de li. En la familia entrepreno estis multe da laboro, kaj la
frato neniam ajnis laciinta. Li laboregis kiel galerulo. La patro estis kontenta,
ar li finfine havis posteulon adekvatan. Mi pensis, ke la frato en la laboro trovis
rimedon por digesti tion, kion li estis travivinta. Tamen, iun tagon anta mia
foriro, li diris al mi:
- En la armeo, neniu penas por scii, ar nenio estas komprenebla. Se vi tro
metas demandon, vi rapide estos malbona.

Mon frre passa environ 30 mois sous les drapeaux et fut libr 6 mois avant
ma propre incorporation. Il parlait trs peu de cette priode que l'arme lui
avait vole. Dans l'entreprise familiale, il y avait beaucoup de travail et mon
frre ne semblait jamais fatigu. Il travaillait comme un galrien. Le pre tait
content, car il avait enfin trouv le successeur idal. Je pensais que, dans le
travail, mon frre avait trouv le remde pour digrer ce qu'il avait vcu.
Pourtant, un jour avant mon dpart, il me dit :
- l'arme, personne ne cherche savoir, car il n'y a rien comprendre. Si
tu poses trop de questions, tu seras trs vite mal vu.
Li abomenis armeon, kaj armeo repagigis lin por tio. Homoj estas homoj! Mi
iam deziras kompreni kaj nenion fari, kio ne konvenas al mia pensmaniero. La
averto de mia frato ne malutilis kaj, tiam mi komprenis, ke la partio estos
malfacila
Il dtestait l'arme et l'arme le lui avait fait payer. Les hommes sont des
hommes ! J'ai toujours besoin de comprendre et ne rien faire, qui risque d'tre
contraire ma faon de penser. L'avertissement de mon frre ne me fut pas
inutile, car, alors, je savais que la partie n'allait pas tre facile...
La sekvantan tagon, nia preferata sekciestro rezervis al ni frandaon, kiun li,
certe, zorge ellaboris por ni, inter la noktaj ekzercoj kaj la sunlevio. La tagordo
disvolviis kiel kutime, eble iom pli streinta, ar iuj atentis, por ke nenio
fiasku. Neniu intencis eksplodigi malkonkordon. is vespermano, nenio nova
okazis. Poste, nia efo, kiu nin atendis, bojis:
- Vi havas dek minutojn por kolektii sur la korton en batal-vestoj kaj, kun
via fusilo "Garant". Ek!
Le jour suivant, notre chef prfr nous avait rserv une friandise qu'avec
soin il nous avait srement mijote entre les exercices de nuit et le petit jour.
L'ordre du jour se droula comme d'habitude, peut-tre avec un peu plus de
stress, car tous faisaient attention pour que rien ne cloche. Personne ne voulait
mettre de l'huile sur le feu. Jusqu'au repas du soir, rien ne se produisit. Ensuite,
notre chef, qui nous attendait, hurla :
- Vous avez dix minutes pour vous rassembler, dans la cour, en tenue de
combat et avec votre fusil "Garant". Rompez !
Anta la mirigitaj okuloj de la dejorantaj soldatoj de la pordego, per kadencaj
paoj, kiujn la efkaporalo Karato skandis " unu, du unu, du unu, du" kaj
kun la pafilo sur la ultro, ni eliris el la kazerno, po kvar en vico. La letenanto
pais e la maldekstra flanko de la unua vico kaj Karato apud la lasta.
- Direktu vin al Asojo kaj kantu per forta voo. Pli forta voo! Mi diris! Pli
forrrtaaa! Se mi vidas iun, kiu ne kantas, li faros kvindek gimnastikajn pumpojn
tuj post nia reveno. u bone komprenite?
Sous les yeux incrdules des soldats de service au portail d'entre, pas
cadencs, que le caporal-chef Carat rythmait "une, deux une, deux une,
deux", et avec le fusil l'paule, nous sommes sortis de la caserne en rang
par quatre. Le lieutenant marchait gauche du premier rang et Carat ct du
dernier.
- Direction Aussois et chantez forte voix. Plus fort ! J'ai dit, plus foooooort !
Si j'en vois un qui ne chante pas, il fera cinquante pompes ds notre retour.
Compris ?
Tiel, ni pais kantante gurdaon, kies sekreton kaj ekskluzivecon nur armeo
havis kaj havas.
La letenanto :
- Tiuj, kiuj ne estas kontentaj, plendos al tiuj, kiuj havigas al si la rajton fari
rimarkojn dum la ekzercoj, sed ne havas kuraon por sin denunci.
Ainsi, nous marchions en chantant une ritournelle dont seule l'arme avait le
secret et l'exclusivit.
Le lieutenant :
- Les mcontents se plaindront ceux qui se donnent le droit de faire des
remarques, durant les exercices, mais n'ont pas le courage de se dnoncer.
Nenion komprenante, ni okulumis unu la alian, sed vane. Ni ne sciis, kia
muo pikis lin. Li ege koleris kontra ni kaj en lia kapo bolis venemo. Foje mi
ekadis, ke li vere ne ajnis interesii pri nia sorto. Tiun tagon li pruvis la malon
al la skeptikuloj, ar tiam ni kune formis lian kernan punkton. Li e iom troigis.
Ne comprenant pas, nous interrogions les yeux des autres, mais en vain. Nous
ne savions pas quelle mouche l'avait piqu. Il tait trs en colre contre nous et
cherchait vengeance. Parfois, j'avais entendu dire qu'il s'intressait peu notre
sort. Ce jour-l, il prouva le contraire aux sceptiques, car, ensemble, nous
formions son point d'intrt. Il en faisait mme trop.
Uberto sen ani sian kadencon riskis la demandon:
- Mia letenanto? Mi ne komprenas pri kio vi aludas. Se mi kazis
problemon mi bonvolas elporti iujn konsekvencajn malagrablaojn, sed por tio
mi almena devas scii la kialon.
Francisko aldonis:
- Mi petas permeson paroli, mia letenanto?
- Parolu!
Ni iuj interdiskutis pri tio, kio okazas. Mi povas certigi vin, ke ni ne trovis
klarigojn. Neniu komprenas, kial vi nin punas. Bonvolu diri, mi petas, kion ni
fuis?
Hubert, sans changer sa cadence se risqua demander :
- Mon lieutenant ? Je ne comprends pas de quoi vous parlez. Si j'ai caus un
problme, je veux bien en supporter toutes les consquences dsagrables, mais,
pour cela, je dois au moins en savoir la raison.
Franis ajouta :
- Mon lieutenant, je demande la permission de parler ?
- Accord !
Nous avons discut entre nous au sujet de ce qui se passe. Je puis vous
assurer que nous n'avons pas trouv de rponse. Veuillez nous dire, je vous prie,
ce que nous avons fait de mal ?
Ni ne plu kantis, sed la maro per kadenca pao kaj kun la fusilo sur la ultro
darigis dum almena dek kvin minutoj. La ultro min doloris pro la pezo de la
pafilo, kiun malfacile mi gardis en stabila ekvilibro. Mi ne plu eltenos longe.
Francisko flustrante diris:
- Mi ne komprenas pri kio li grumblas.
Nous ne chantions plus, mais la marche, pas cadenc avec le fusil sur
l'paule, se poursuivit pendant au moins 10 min. L'paule me faisait mal
cause du poids du fusil que je gardais difficilement en quilibre. Je n'allais pas
tenir longtemps. Franis chuchota :
- Je ne comprends pas ce qu'il rumine.
La ordono, kiun ni preska ne plu atendis, venis el la buo de la letenanto,
kaj ni haltis, kun la kolbo de la pafilo al tero. Okazis inter la Letenanto,
Francisko kaj Uberto ekspliko por meti finan punkton je tiu afero.
La letenanto: - Mi volas scii, kiu arogis al si la rajton kritiki, fari rimarkojn
pri mia komanda maniero? Mi estas i tie por vin instrui kaj elekti tiujn, kiuj
estos kapablaj darigi la formadon en erelo (Cherchell). Vi estas tiom
senvaloraj! Eblas, ke en via sekcio mi e ne povos gardi unu el vi. Mi atendas,
ke la kulpulo sin denuncu. Se ne, ni darigos tiel longe, kiel tio estos utila!
Francisko: - u vi volas paroli pri la trejnado, kiu disvolviis hiera en la
kamparo?
Letenanto: - Jese!
Uberto: - Vi insulte nomis nin "elkaj intelektuloj" kaj vi tion faris plurfoje.
Tiuj vortoj estas insultoj ne akcepteblaj.
Francisko: - Mi havas elkojn kaj sentas min aludita de tiuj vortoj. Mi opinias,
ke mi plenumas mian devon, kiel la aliaj "kun iu mia bonvolo" se ne, ni ne
estus volontuloj. i tie, ni lernas estri soldatojn, sed tio neniam efektivios sen
reciproka respekto inter iuj, oficiroj, suboficiroj, soldatoj.
Letenanto: - Mi ne intence vundis, a insultis iun ajn. Mi ne aldonis
gravecon al tiuj vortoj. Vi tute miskomprenis; tamen, mi akceptas viajn
pravigojn. Fino de la incidento!
L'ordre, que nous n'osions presque plus attendre, vint de la bouche du
lieutenant et nous nous sommes arrts avec la crosse du fusil terre. Il y eut
entre le lieutenant, Franis et Hubert une explication pour mettre un point final
cette affaire.
Le lieutenant : - Je veux savoir qui s'arroge le droit de critiquer, faire des
remarques sur ma faon de commander. Je suis ici pour vous instruire et choisir
ceux qui pourront continuer le stage Cherchell. Vous tes tellement nul qu'il
est possible que, dans votre section, je ne puisse mme pas garder l'un de vous.
J'attends que le coupable se dnonce. Sinon, nous poursuivrons aussi longtemps
que ncessaire.
Franis : - Parlez-vous de l'entrainement qui a eu lieu hier dans la
campagne?
Le lieutenant : - affirmatif !
Hubert : - Vous nous avez traits d'intellectuels bretelles et vous avez dit
cela plusieurs fois. Ces mots sont des insultes non acceptables.
Franis : - Je porte des bretelles et me sens attaqu par ces mots. J'assure
que je fais mon devoir, comme les autres, avec toute ma bonne volont sinon,
nous ne serions pas volontaires. Ici, nous apprenons commander des soldats,
mais cela ne se ralisera jamais sans un respect rciproque entre tous, officiers,
sous-officiers et soldats.
Le lieutenant : - Je n'ai pas cherch blesser ou insulter quelqu'un. Je n'ai
attach aucune importance ces mots. Vous avez mal compris toutefois,
j'accepte vos explications. Fin de l'incident !
Ni revenis al la kazerno per normalaj paoj kaj kun la fusilo ultrorimene. Ni
iuj silentis dum la tuta vojo, is kiam la vorto "Dis!" liberigis nin anta la
flagostango.
Nous sommes revenus la caserne marche normale et avec le fusil en
bandoulire. Nous avons march en silence tout le long du trajet jusqu' ce que
le mot "Rompez" nous libre devant le mt des couleurs
Retour index
6 : Stranga forpermeso - Etrange permission.

Kun la fino de la kvina semajno alvenis nova forpermeso. Denove, kiel la
unuan fojon por veturi trajne, mi konstruis kastelojn en la nuboj. Mi rapide
rezignis, ar kiel jam antavidite, kvardek ok horoj neniam sufios. Certe sepdek
du horoj permesus al mi fari tiun vojaon, sed mi ne povus resti hejme pli ol tri
horojn. En mia situacio, pensi pri forpermeso estis malsae.
Avec la fin de la 5e semaine arriva une autre permission. nouveau, comme
la 1re fois, pour voyager en train, j'ai chafaud toutes sortes de plans. Jai d
rapidement me rsigner, car, comme prvu, 48 h ne suffiront jamais. Il est
vident que 72 h me permettraient de faire le trajet, mais je ne pourrais rester
chez moi plus de 3 h. Dans ma situation, envisager une permission n'tait pas
raisonnable.

Johano pretiis. Li motorcikle revenis el sia lasta forpermeso, kaj sukcesis
trovi helpon el loanto, kiu bonkore akceptis parki la motorciklon en sia garao.
Kun granda rideto e sia vizao, la anta-vesperon, Johano venis renkonte al mi:
- Miaj gepatroj konsentas! Vi povos pasigi e ni forpermeson. Tiel, vi
konatios kun Maria
Jean se prparait. Il tait revenu de sa dernire permission en moto et avait
russi trouver aide auprs d'un habitant qui, de bon cur, avait accept qu'il
mette sa moto dans son garage. Avec un grand sourire sur le visage, la veille,
Jean vint ma rencontre :
- Mes parents sont d'accord ! Tu pourras passer la permission chez nous.
Ainsi, tu feras la connaissance de Maria
Mi ne povis mistrafi tiun tute neatenditan bonancon, pri kiu la kaema
Johano ne antasciigis min. Vidi, renkonti, eble kisi Maria-n, kies leteron mi
estis us ricevinta! Kia felio okazis al mi! Kompreneble mi tuj akceptis. Mi
nenion diris al Johano, sed ekde kiam li parolis pri sia fratino, mi nokte revis.
Fermante la okulojn, mi imagis in. La zorgoj, problemoj kaj malagrablaoj de
nia soldata vivo, malaperis en la nebulon. Jam mi pripensis, kiel mi devos
konduti anta Maria kaj la gepatroj. u mi aetos florojn a aliaon? Kion fari?
Je ne pouvais pas rater cette aubaine tout inattendue, dont le cachotier Jean
ne m'avait pas averti. Voir, rencontrer, peut-tre embrasser Maria dont je
venais de recevoir une lettre ! Quelle fortune tait-ce ! J'ai videmment accept.
Je ne dis rien Jean, mais depuis qu'il m'avait parl de sa sur, la nuit je
rvais. Fermant les yeux, je l'imaginais. Les soucis, problmes et ennuis de
notre vie de soldat disparaissaient dans le brouillard. Dj, je rflchissais la
faon de me comporter devant Maria et ses parents. Est-ce que j'achterais des
fleurs ou une autre chose ? Que faire ?
La forir-matenon, io ajnis bela, e eble tro bela. u ne okazos malagrablao,
kiu lastmomente povus eni nian foriron. e la gardistejo, foje ili estas ege
postulemaj, almena la onidiroj. Oni devas ion antavidi. Post tiu punkto,
nenio plu malhelpos nin.
Le matin du dpart, tout semblait beau et mme un peu trop. N'allait-il pas,
au dernier instant, arriver quelque chose qui gnerait notre dpart ? Ne dit-on
pas qu'au poste de garde, ils sont parfois sourcilleux ? On doit s'attendre tout
! Aprs ce passage, plus rien ne nous gnera.
Johano foriris pli frue ol mi por repreni sian motorciklon kaj certii, ke i
iam bone funkciis. Tiu mopedo estis jam ia maljuna evalo, kiam li aetis in.
Por in rejunigi, li malmuntis kaj purigis la motoron, anis la tro difektitajn
pecojn, kontra pli novajn, kiujn li bonance malkovris en ato-detruejo.
Hodia, li unue devas kontroli u lia motorciklo konsentas, unu plian fojon,
funkcii. Aliokaze ni devos trovi alian solvon.

Jean sortit avant moi pour reprendre sa moto et s'assurer qu'elle fonctionnait
toujours bien. Cette moto tait dj un vieux cheval quand il l'avait achet. Pour
lui redonner un coup de jeune, il avait dmont puis nettoy le moteur, chang
les pices trop dfectueuses pour des plus neuves qu'il eut la chance de dnicher
dans une casse. Aujourd'hui, il doit d'abord s'assurer que sa moto voudra bien,
une fois de plus, fonctionner. Dans le cas contraire, nous devrons trouver une
autre solution.
La furzadanta maino haltis anta la kazernopordego kaj mi komencis kredi je
mia bona stelo. Ekrajdante sur in, kvaza por mi tio estus kutima afero, mi
timis kaj mia stomako brue rememorigis min, ke miaj nervoj malagrable travivas
tian sperton. Mi ne estis tiom brava!
La ptaradante machine s'arrta devant le portail et je commenais croire
ma bonne toile. En m'installant dessus, comme si c'tait pour moi tout naturel,
je craignais que mon estomac me rappelle bruyamment que mes nerfs vivaient
trs mal cette exprience. Je n'tais pas si brave !
Johano indulge komprenis, ke la motorciklado ne estis mia plej favorata
voja-maniero. Anta la foriro, li rapide sciis, ke li tuj devos doni al mi bazajn
konsilojn.
- u vi jam rajdis sur iu tia maino? Ne! Ne gravas! Vi vidos, ke estas facile.
efe, en la direkto-anoj ne retenu vin, sed afe sekvu la movojn de la
motorciklo. Se vi rigidios, mi malfacile stiros, kaj ni riskos fali
Jean, indulgent, comprit que la moto n'tait pas ma faon de voyager la plus
apprcie. Avant le dpart, il sut rapidement qu'il allait devoir me donner
quelques conseils de base :
- As-tu dj mont ce type de cheval ? Non ! Pas grave ! Tu verras, c'est
facile. Surtout, dans les virages, ne te retiens pas, mais pouse les mouvements
de la moto. Si tu te raidis, je ne pourrais pas bien maitriser la conduite et nous
risquons de nous casser la figure
Tiuj paroloj duone kuraigis min. Tamen, mi sentis, ke certe okazos eventoj,
kiujn mi longtempe memoros. Ni iomete malproksimiis el la kazerno. Johano
malrapidante ekrigardis dekstren kaj maldekstren por konvinkii, ke la
"galonuloj" ne estas videblaj, kaj li haltis e la trotuar-flanko. El selsako li eltiris
veston kaj paron da gantoj el remburita ledo, kiujn li rapide survestis.
- Vi scias Roero! Mi ne povis min vesti tiel, anta la post-gardistejo. Tiuj ne
estas soldatvestaoj vere reglamentaj. La deoranta oficiro eble trovus mankon
kaj malpermesus nian foriron. La singardemo protektas nin kontra la
malagrablaoj. u ne? efe ne forgesu! Malantae, vi devas vin glui je mi tiel,
ke ni estu, kvaza unu sola korpo. Vi ne havas ledajn vestojn, tiel mi protektos
vin kontra la malvarma vento.
Ces paroles me rassurrent demi. Pourtant, je sentais qu'il allait surement
se produire des vnements que je n'oublierai pas de sitt. Nous nous
loignmes un peu de la caserne. Jean en ralentissant regarda de droite
gauche pour s'assurer qu'aucun "galon" n'tait visible dans les parages et il
s'arrta au bord du trottoir. De la sacoche, il sortit une veste et une paire de
gants rembourrs qu'il mit rapidement.
- Tu sais Roger ! Je ne pouvais me vtir ainsi devant le poste de garde. Ce ne
sont pas des vtements trs rglementaires. L'officier de service y aurait peut-
tre trouv redire et se serait oppos notre dpart. La prudence nous
protge des dsagrments. N'est-ce pas ? Surtout, n'oublie pas ! Derrire, tu
dois te coller contre moi pour que nous formions un seul bloc. Tu n'as pas de
vtements de cuir, alors je te protgerai du vent froid.
La vetero ajnis bela. Mi ne bone komprenis pri kio li aludis, kiam li diris, ke
li protektos min kontra la malvarmeco. Kia malvarmeco? Fine ni ekveturis.
Malantae, mi timis kiel knabeto. Mi nek vidis nek sciis kie kaj kiel mi povos
alkroi min. Nenio celis al tio, tamen uris trovi rimedon. Mi metis miajn
brakojn irka la talion de Johano kaj premis in, kiel eble plej bone. Tio estis
por mi voja-bapto, ar neniam antae mi estis spertinta motorciklon.
Le temps semblait beau. Je ne voyais pas quoi il avait fait allusion quand il
disait qu'il me protgerait contre le froid. Quel froid ? Enfin, nous sommes
partis. l'arrire, j'tais effray comme un gamin. Je ne voyais ni ne savais o
et comment m'accrocher. Rien n'tait prvu, pourtant, il tait urgent de trouver
une solution. J'ai mis mes mains autour de la taille de Jean et l'ai serr aussi
fermement que possible. C'tait pour moi un baptme, car je n'avais jamais
encore roul sur une moto.
io, kion mi vidis de la vojo, estis arboj. De tempo al tempo ili ekaperis
flanken kaj jam fulmrapide forfuis malantaen. La atoj, kiuj venis kontra-
direkte al ni, apudpasante tiel forte skuis nin, ke la motorciklo vibris kaj iom
devojiis, sed Johano bone stiris. Bru-krakadante lia maljuna evalo iam
antaeniris.
Tout ce que je voyais de la route, c'tait les arbres. Par intermittence, ils
apparaissaient sur le ct et dj, rapides comme l'clair, ils s'enfuyaient vers
l'arrire. Les autos qui venaient de face, en passant notre hauteur, nous
secouaient si fort que la moto vibrait, se dportaient lgrement, mais Jean
tenait bon la route. Ptaradant fort, son vieux cheval avanait toujours.
Iom-post-iom mi ekkonsciis, ke la malvarmeco pri kiu Johano parolis je nia
starto komencis sian kruelan laboron. Mi sentis sur miaj manoj kaj fingroj
piketadojn pro la malvarmeco, kiu iis pli kaj pli brul-vundanta... ajnis, ke
frostaj pingloj enpikis en mian haton, profunde penetris la karnon kaj enoviis
inter la ostoj. Mi estis alproprigita al tiu glacia malvarmeco, kiu firme
enprizonigis miajn fingrojn, manojn kaj brakojn, kvaza en jugo. Mi ne plu regis
ilin... u miaj manoj dare eltenos e Johano? Mi ne seris respondon. Jam,
miaj pensoj vagis en aliaj lokoj. Tio, kio koncernis mian korpon ne plu havis

lokon en mia kapo. Kia strangeco! Je la iom kruda kurbao a vetur-skuo
venonta, mi eble estos deetita sur la makadamon kaj mia frosta korpo
dissplitios en mil pecojn.
Peu peu, j'ai pris conscience que le froid, dont parlait Jean au dpart, avait
entam son cruel ouvrage. J'ai senti, sur mes mains et doigts, des picotements,
dus au froid, graduellement devenir de mordantes brulures... On aurait dit que
des pines de glaces s'enfonaient dans ma peau, pntraient profondment
dans la chair et se glissaient entre les os. J'tais pris par un froid glacial qui
emprisonnait fermement mes doigts, mains et bras comme dans un carcan. Je ne
les contrlais plus... Mes mains s'accrocheraient-elles longtemps Jean ? Je ne
cherchais pas de rponses. Dj, mes penses erraient en d'autres lieux. Ce qui
se rapportait mon corps ne trouvait plus d'cho dans ma tte. Quelle tranget
! Au virage un peu brutal ou au prochain souffle, je serai projet sur le
macadam et mon corps gel se brisera en petits morceaux.
Des pli lamezure kiel la malvarmeco plenumis sian laboron, la vizao de
Maria malaperis kiel vaporo en nenieco. Tempo estis interrompita. ajnis,
kvaza ni estus veturantaj de tagoj kaj tagoj. Mi nur deziris ke, tiu inkubsono
esu
Au fur et mesure que la froidure faisait son uvre, le visage de Maria
disparaissait, comme derrire un nuage. Le temps tait suspendu. Il semblait
que nous roulions depuis des jours et des jours. Jaurais seulement voulu que le
cauchemar cesse
Mi sentis ion sur la ultro, kiu iis pli forta, premanta, kio enis min. Mia
menso subite reprenis posedon de tiu korpo, kiu estis apartigita disde mi, dum ia
tempo. Roero! Roero! Tiuj vortoj eksonis en miaj oreloj. Estis Johano !
Starante apude, li skuis min dirante:
- Roero! Ni haltis. He! Kion vi faras? Ni estas anta la stacidomo de Perao.
Je sentis quelque chose, sur l'paule, qui devint plus fort, pressant, qui me
gnait. D'un coup, mon esprit reprit possession de ce corps qui m'avait t
enlev pendant un temps. Roger ! Roger ! Ces mots rsonnaient dans mes
oreilles. C'tait Jean ! Debout ct, il me secouait tout en parlant :
- Roger ! Nous nous sommes arrts. Eh ! Qu'est-ce qui t'arrive ? Nous
sommes devant la gare de Perrache.
Pene, mi eltiriis el tia letargio kaj rekonsciiis. Jes, ni estis anta la
stacidomo. Mi estis algluita al la sidilo, kaj miaj rigidaj membroj malfacile
ekmoviis. Longaj minutoj estis bezonataj, por ke mi sukcesu starii sur miaj
piedoj kaj plene rekonsciii. Johano ridegis asertante, ke se mi vidus mian
kapon, tio kazus al mi timon kaj li aldonis:
- Eble, la malantaa seo ne estas sufie komforta por via moto? La
venontan tagon, mi konstruos kajuton sur i, kun hejtilo evidente. Ha! Ha! Vi

estas tiel frosta kiel mi. Ni ne plu veturos tiel, ar la vetero estas tro aa. Ni
darigos nian veturon trajne.
Avec peine, je sortis de cette lthargie et repris connaissance. Oui, nous
tions devant la gare. J'tais soud au sige et, difficilement commenais
bouger mes membres rigides. Plusieurs minutes furent ncessaires pour que je
russisse me mettre debout et reprenne tout fait contact avec la ralit. Jean
riait en affirmant que si je voyais ma tte cela me ferait peur et ajouta :
- Peut-tre que le sige arrire n'est pas assez confortable pour Sa Seigneurie
? La prochaine fois, je construirai une cabine dessus avec, bien sr, le
chauffage. Ah ! Ah ! Tu es aussi gel que moi. Nous ne roulerons plus ainsi, car
le temps est trop mauvais. Nous irons en train.
Certe, mi frostis, tamen kvaza elektro-oko restarigus min, mia cerbo rapide
kalkulis. La monkapablo estis la kazo de tio. Finance eblus por mi iri de
Modano is Nico elspezante nur iom da benzino, kiun mi repagus al Johano, kaj
pagi por la revena bileto de Nico al Modano. Sed mi ne plu havis monon por
kroma elspezo, kiel trajna vojao Liono-Nico. Jen la tiom antatimigita
katastrofo!
J'tais gel, pourtant, comme si un lectro-choc m'avait remis d'aplomb, mon
cerveau se mit rapidement calculer. L'argent en tait la cause. J'en avais assez
pour aller de Modane Nice en dpensant seulement les frais d'essence que je
rembourserais Jean, et le billet de retour de Nice Modane. Mais je n'avais
pas d'argent pour faire face d'autres frais comme le billet de Lyon-Nice. Voil,
la tant redoute catastrophe !
Kompreneble, mi ne riskis paroli pri tio kun Johano! Tion mi ne povis! Ne
eblis! Tro altvalora estis nia akordo. iam por mi, amikeco estas trezoro
protektinda, ar tro malofta por adaci in malpari. Ulo, kiu monsuus vin, u
li dare povus esti via amiko? Ne, certe! Pro tio, mi preferis preteksti, ke mi
malbone fartis kaj mi reveturis trajne al Modano dum Johano reatingis sian
familion en Nico.
Il est vident que je me suis gard d'en parler Jean. Cela je ne le pouvais !
Impossible ! Notre entente tait trop prcieuse. Pour moi, l'amiti avait toujours
t un trsor protger parce que trop rare pour risquer de le perdre.
Quelqu'un qui vous emprunterait continuellement de l'argent pourrait-il tre
longtemps votre ami ? Je crains que non ! cause de cela, j'ai prfr prtexter
un malaise et rentrer en train Modane pendant que Jean rejoignait sa famille
Nice.
Mi eniris la kazernon de la 15a BCA, kun granda bedaro en la koro. u
denove, pli malfrue, la sorto donacos al mi novan ancon? Mi forte dubis pri
tio

Avec un grand regret, je suis revenu la caserne du 15e BCA. Est-ce que,
plus tard, le destin me donnerait une nouvelle chance ? Jen doutais fortement...
Kiel mi povus uzi tiun tutan neutilan tempon? La kazerno, kiu normale
aspektas, kvaza abelujo estis dezerta, preska senhoma. Nenio farenda a
farebla. Dimanon posttagmeze, por pasigi la tempon, mi piediris al la
stacidomo. Mi estis sola kaj la vojo ajnis al mi pli teda ol iam ajn.
Comment pourrais-je user tout ce temps inutile ? La caserne, qui d'ordinaire
ressemble une ruche, tait dserte, presque sans vie. Il ny avait rien faire et
rien pour soccuper ! Le dimanche aprs-midi, par dsuvrement, je suis all
pied jusqu' la gare. J'tais seul et la route me parut plus fade que jamais.
Modano estas irkaita de nia kazerno kaj de malnovaj fortresoj viziteblaj a
ne. En tiu militurbo lois la laboristoj dungitaj en la fabrikoj de kemiaoj, kies
altaj kamentuboj malavare krais densan fumon tegmentanta la valon per nigra
kaj fetora nubo. Ambaflanke de laraj kaj rektaliniaj stratoj, malvolviis vicoj
da domegoj, certe rapide konstruitaj, ar iu estis perfekta klono de sia najbaro.
Sameco en ia senarma arkitekturo kaj la grizaspekta koloro de la muroj, kie
estis alkroitaj balkonoj, faris impreson de malpureco pro manko de prizorgado.
Banaleco kaj malojeco elfluis el tiuj lokoj. agrenite, mi reiris al la kazerno,
min sternis sur la liton, kaj fermis la okulojn. Imagante la vizaon de "tiu"
Maria, kiun mi preska renkontis, mi dormiis
Modane est entour de notre caserne et danciens forts quil tait possible ou
non de visiter. Dans cette ville de garnison, loge des gens employs par les
usines de produits chimiques dont les hautes chemines crachaient une fume
dense recouvrant la valle dun nuage noir et nausabond. De chaque ct, des
rues larges et rectilignes se droulaient des ranges dimmeubles, probablement
construits dans lurgence, car chacune tait un parfait clone de sa voisine. La
similitude dans une architecture sans charme et la teinte gristre des murs o
taient accrochs des balcons donnaient une impression de laisser-aller. Une
grande banalit et profonde tristesse schappaient de ces lieux. Chagrin, je
suis retourn la caserne, je me suis tendu sur le lit et ai ferm les yeux.
Imaginant le visage de cette Marie que javais presque rencontre, je
mendormis.
Kiam Johano revenis, li kun granda ojo diris:
- Nekredeble! En Liono, prefere ol atendi mian trajnon, mi petveturis je la
elirejo de la stacidomo. La unua ato, kiu pasis anta mi, haltis kaj min akceptis.
Mi estis en Nico longe anta la trajno. Kaj, mi ne elspezis unu solan frankon!
u, tio ne estas bela?
Quand revint Jean, avec un visage radieux il me dit :
- Incroyable ! Lyon, au lieu d'attendre mon train, j'ai fait du stop la sortie
de la gare. La premire voiture qui est passe devant moi s'est arrte et m'a

pris. J'tais Nice longtemps avant le train. Et, je n'ai pas dpens un seul
franc! Ce n'est pas beau ?
Retour index
7 : Reiri estintecon - Retour vers le pass.

Mia patro iam diris, ke kiam li soldatiis, de la 20a de oktobro 1934 is la
14a de oktobro 1935 kaj anka, kiam la 26an de agusto 1939, la estraro
dekretis per afiado la eneralan milit-mobilizadon, neniam oni petis de li
trajno-pagon.
-Vi estas en armeo, do estas armeo, kiu devas vin nutri, vesti kaj doni ion,
kio estas bezonata. Vi laboras por i, i devas pagi la elspezojn, kiuj rezultas de
tio se ne, estas tro facile. Estas hontinde, ke vi estu devigata pagi dudek kvin
procentojn de la trajno-biletoj. Vi devus rifuzi kaj, tion diri al viaj oficistoj...
Mon pre ne manquait pas de rappeler qu'tant soldat du 20 octobre 1934 au
14 octobre 1935, et encore, quand le 26 aot 1939, le gouvernement dcrta la
mobilisation gnrale par voie d'affiches, jamais on ne lui avait demand de
payer ses dplacements en train.
- Tu es dans l'arme, c'est donc l'arme qui doit te nourrir, t'habiller et
fournir tout ce qui est ncessaire. Tu travailles pour elle, elle doit payer les
dpenses qui en dcoulent sinon, c'est trop facile C'est honteux que tu sois
oblig de payer 25 % des billets de train. Tu devrais refuser et le dire tes
officiers
Laca de tiuj senutilaj grumbladoj, mi ne plu parolis pri monrimedo kun li. Mi
kalkulis kun mia patrino por tiuj elspezoj, kiujn i donis al mi kaeme. Pli
malfrue, en Alerio, mi komprenis lian agmanieron. La patro havis fortan
personecon kaj obstine plustaris en siaj principoj. Iun tagon, la militista leter-
portisto venigis min en sian oficejon. Post subskribo, kiel kvitanco marene de
la potmandato-libro, li donis al mi la dek frankojn senditajn de la patro. Dek
frankoj! Iu tiel ridinda monsumo! Komence en mia menso mi suspektis la
armean leteriston pri monelpremo. Li vidis mian enon kaj montris al mi, ke tiu
sumo estis nepre skribita sur la kontolibro, kaj ne eblis fari ajnajn eraretojn. Mi
estis malkontenta, kaj sentis min tiel ofendita, ke mi ne plu skribis al la familio
dum iom da tempo.
Fatigu de toutes ces vaines protestations, je ne lui ai plus parl d'argent. Je
prvoyais les dpenses avec ma mre qui me donnait l'argent discrtement. Plus
tard, en Algrie je compris sa faon d'agir. Mon pre avait une forte

personnalit et obstinment restait sur ses positions. Un jour, le vaguemestre me
fit venir dans son bureau. Aprs signature pour quittance, en marge du livre de
mandats, il me remit les dix francs envoys par mon pre. Dix francs ! Une
somme si ridicule ! J'ai d'abord suspect le vaguemestre d'en avoir pris une
partie. Il remarqua ma gne et me montra que c'tait bien la somme porte sur
le livre de compte et qu'il n'tait pas possible de se tromper. Je n'tais pas
content et me sentais si offens que je n'ai plus crit la famille pendant
quelque temps.
Tiu monsumo, kompreneble, estis nepre ridinda. Mia patro vere nenion
komprenis pri la vivo en kazernoj. Certe mi iis serento la unuan de julio mil
nacent sesdek du, sed e serento dum la lalea daro de la soldata servo, kiu
estis dek na monatojn longa, mi ricevis pli-malpli ses frankojn kaj kartonon da
cigaredpaketoj iumonate. Preferinde diri, almozon. Cigaredoj por mi, kiu
neniam fumas! Kia stulteco! Eblus kredi, ke dum tiu milito, la soldatoj ne sufie
rapide mortis tiel ili aldonis kartonon da malbonaj cigaredoj por helpi la
aferon
Cette somme, videmment, tait absolument ridicule. Mon pre ne comprenait
dcidment rien la vie en caserne. videmment, je devins sergent le 1er juillet
1962, mais, mme sergent, pendant la dure lgale du service militaire de 19
mois, je recevais, plus au moins, 6 francs et une cartouche de cigarettes par
mois. Autrement dit, une aumne. Des cigarettes, pour moi alors que je ne fume
jamais ! Quelle btise ! On aurait pu croire que, dans cette guerre, les soldats
ne mourraient pas assez vite alors, ils avaient ajout des cartouches de
mauvaises cigarettes pour aider
Soldatservante ni havas la tutan tempon dezireblan por mediti pri la
turmentetoj de la iutaga vivo. Tiun koleron, kiun mi nutris kontra miaj
gepatroj, u i estis vere justa, prava? Mi permesis al mi esprimi prijuon, ekde
mia sperto, abstraktante ilian propran vivon. Ilia infanao, iliaj komencoj kiel
plenkreskuloj, kaj la tiama vivo en kiu ili klopodis dum mi estis for. io, tio
havis konsekvencon sur ilia maniero percepti la vivon, trakti problemojn kaj
sekve, sur ilia konduto.
Sous les drapeaux, nous avons tout le temps ncessaire pour mditer sur les
petits tracas du quotidien. Cette colre que je nourrissais contre mes parents,
tait-elle juste, fonde ? Je m'tais permis d'exprimer un jugement partir de
mon exprience faisant abstraction de leur propre vie. Leur enfance, leurs
dbuts comme adultes et la vie d'alors o ils se dmenaient pendant que j'tais
absent. Tout cela avait des rpercussions sur leur manire de percevoir la vie,
aborder les problmes et par suite sur leur faon d'agir.
Kiam i estis kvin jarojn aa, mia patrino estis dungigita de sia patro e
farmisto por gardi brutaron. Iun tagon, kiam i jam havis blankajn harojn kaj
estis parolanta kun unu el siaj dek gefratoj, mi kae askultis:

- u vi memoras Mariuso pri tiu epoko kiel, io estis ege malfacila? La
hundoj havis pli belan vivon ol ni. Mia mastro ne sufie nutris min. Mi ricevis,
du fojojn tage, iom da sengrasa supo, tranaon de seka pano, iom da sala lardo
kaj malofte, pecon da fromao, kutime tiel malmola kiel ligno. Mi iam estis
malsata! Kiam mi povis, mi sekrete forprenis unu a du ter-pomojn el la
marmito de la porkoj. Tiam mi estis tiom kontenta, ke estis festo! Foje, gardante
la brutaron en herbejo, malproksime de la bieno, por ke neniu povu vidi min, mi
mamsuis la bovinojn, kiuj bone min konis kaj neniam kontrastaris min. Mi
estis tro malgranda por gardi la bovinojn. Estis la bovinoj kiuj gardis kaj
protektis min...
Quand elle avait 5 ans, ma mre avait t place, par son pre, chez un
fermier pour garder les vaches. Un jour, alors qu'elle avait dj les cheveux
blancs et discutait avec un de ses frres, discrtement j'ai cout :
- Est-ce que tu te souviens Marius, en ce temps-l, combien c'tait dur? Les
chiens avaient une plus belle vie que nous. Mon matre ne me donnait pas assez
manger. Je recevais, deux fois par jour, un peu de soupe maigre, une tranche
de pain sec, un peu de lard sal et rarement un morceau de fromage,
gnralement aussi dur que du bois. J'tais toujours affame ! Lorsque je le
pouvais, trs discrtement, je volais une ou deux pommes de terre dans la
marmite des cochons. Alors, j'tais si contente que c'tait la fte. Parfois,
gardant le troupeau dans un pr loign de la ferme, o personne ne pouvait me
voir, je ttais les vaches qui me connaissaient et ne me repoussaient pas. J'tais
trop petite pour garder les vaches. C'tait les vaches qui me gardaient
Je la komenco mia patro havis agrablan vivon, ar li naskiis en familio de
bonhavaj komercistoj. Mia avo estis vingrocisto kaj arbarekspluatisto, dum la
avino zorgis pri bilardkafejo. La sorto tion detruis, kiam, iun tagon, lia patro,
mia avo, subite mortis. Mia avino, malsae tuj anstataigis lin per juna amanto,
konata kiel drinkemulo, kiu bone profitis de la vivo kaj de aliaj homoj. Neniam
laborante, iam drinkante, tiel li malparis la paraojn de la familio kaj finfine
mortis pro cirozo. Mia patro, kiu havis dek kvin jarojn, ne eltenis tion. Tuj post
la alveno de la amanto, okazis severa disputo kun la patrino, kaj li estis foretita
sen io en la pooj. Por vivteni, li dungiis, kiel tagsalajra laboristo e la
farmbienoj a masonistoj... De tiam, por li, kompreneble, monero de "unu
franko" iam reprezentis la penon, kiu, en tiu pasinta malfelio, kostis al li tiom
da vito.
Au dbut, mon pre avait une vie agrable, car il tait n dans une famille de
commerants aiss : Mon grand-pre tait grossiste en vin et spiritueux alors
que ma grande mre grait un caf-billard. Le sort balaya cela quand mon
grand-pre mourut subitement. Ma grand-mre, volage, le remplaa rapidement
par un jeune amant connu pour tre un ivrogne profitant de la vie et des gens.
Ne travaillant jamais, il buvait plus que de raison. Il dilapida ainsi les
conomies de la famille et mourut d'une cirrhose. Mon pre, qui n'avait que 15
ans, ne le supporta pas. Aussitt aprs l'arrive de l'amant, il eut une svre
dispute avec sa mre qui le jeta dehors sans rien en poche. Pour vivre, il se
loua, la journe, comme garon de ferme ou maons... Depuis, pour lui, une
pice dun franc reprsentait toujours la valeur qui, dans ces temps difficiles, lui
avait demand tant de sueur.
Mia vivo estis milfoje pli agrabla kaj facila ol tiuj, kiujn miaj gepatroj
travivis... Mi forgesis tiun incidenton. Eble la patro, volonte, in faris por
komprenigi min, ke ofte la vivo rezervas al ni malagrablaojn.
Ma vie tait mille fois plus agrable et facile que celle que mes parents
avaient vcue J'oubliais cet incident. Peut-tre mon pre, avait-il fait cela
sciemment pour me montrer que la vie nous rserve parfois des dceptions.
La Lavujo Le lavoir de Modane
La dua parto de nia stao estis jam de pluraj tagoj komencita, kiam okazis
speciala evento. i estis neordinara por mi, ar mi naskiis en pli-malpli ebena
regiono. La Lozero averae atingas la altitudon de okcent metroj, kaj la vilao
de la gepatroj estas je nacent metroj. Evidente mi sciis pri la Monto-Lozero je
1699m, kaj la Monto-Agualo je 1565m, sed mi neniam vizitis ilin.
La 2e partie de notre stage avait dbut depuis plusieurs jours quand se
produisit un vnement particulier. Il n'tait pas ordinaire pour moi qui tais n
dans une rgion plutt assez plate. La Lozre s'lve en moyenne 800m
d'altitude et le bourg de mes parents 900m. videmment, javais entendu dire

que le mont Lozre atteignait 1699m et le mont Aigoual 1565m, mais je ne les
avais jamais vus.
Ni kamione eliris el la kazerno, kun nia tuta mont-ekipaaro, por aliri al la
montara kampo "La lavejo" je proksimume la altitudo de 2000m, kie ni devis
loi plurajn tagojn. La kampo ne estis kampo, sed vera kazerno, kiu aspektis
efe stranga. Temis pri kvaretaa U-forma konstruao, kies nur muroj kaj
tegmentaj kovraoj el talbetono estis finitaj. La tutao en bona stato bele
aspektis. Tamen, la konstruao faris impreson, ke iuj laboristoj konstruantaj in
ekforiris jam delonge. Postrestis dise, pecoj de skafaldo kaj diversaj iloj, kiuj
vane atendis ilian revenon. La decido de la estraro, la konstruo de tiu kazerno
estis komencita anta la 2a Mondmilito. La trofrue alvenanta militproklamo
definitive haltigis in. Neniu plu interesiis pri tiu afero, kiam eksonis la fino de
la milito.
En camion nous avons quitt la caserne, avec tout notre quipement de
montagne, pour rejoindre, le camp de montagne, Le lavoir, environ 2000 m
d'altitude o nous devions passer plusieurs jours. Le camp n'tait pas un camp,
mais une vraie caserne qui avait un air trange. C'tait une construction de 4
tages en forme de U, dont seuls les murs et le toit, en terrasse, taient termins.
L'ensemble, en bon tat, avait un bel aspect. Pourtant la construction donnait
l'impression d'avoir t dlaisse par les ouvriers depuis longtemps. Il restait,
a et l, des morceaux d'chafaudages et divers outils qui attendaient vainement
leur retour. Sur dcision de l'tat, la construction de cette caserne avait dbut
avant la 2e Guerre mondiale. La dclaration de guerre, arrive prmaturment,
l'avait arrte dfinitivement. Plus personne ne s'intressa ce projet, quand
arriva la fin de la guerre.
Forgesita estas la kazerna projekto "La lavujo". i restas tie, tute nuda, je
alteco de pli ol du mil metroj kun, kiel najbaroj vastegaj spacoj nekovritaj. De
tie impetas pintoj, kiuj altias por droni en la nubojn kaj grimpas super ili en la
ielon.
Oubli est le projet de la caserne "Le lavoir". Elle reste l, toute nue, une
altitude de plus de 2000 m avec, comme voisins, de vastes espaces enneigs d'o
s'lancent des sommets qui vont se noyer dans les nuages et s'lvent au-dessus
d'eux dans le ciel.
Kiaj mirindaj, sublimaj lokoj! Tuj, kiam la sunradioj karesas la nekristalojn,
io splendas, brilegas! Mi miris, entuziasmis pro tiom da beleco, kiel eta infano
anta kristnaska abio. Mi plenplenigis miajn okulojn kaj memoron de iuj, tiuj
fabelaj pejzaoj. Mi timis tro rapide vekii kaj ne plu vidi tiujn belaojn. Mi
timis ne plu havi la eblecon reveni por kontempli tiun soran spektaklon.
Quels lieux merveilleux, sublimes ! Ds que les rayons du soleil caressent les
cristaux de neige, tout resplendit, s'enchante ! J'tais bahi, ravi par tant de
beaut, comme un petit enfant devant un arbre de Nol. J'ai rempli, jusqu'au
bord, mes yeux et ma mmoire de tous ces paysages fabuleux. Je craignais de
me rveiller trop vite et ne plus voir cette beaut. Je craignais de ne plus avoir
la possibilit de revenir pour contempler ce spectacle ensorceleur.
Jen nia baza kampo. Tiu kazerna skeleto, sur kies centra korto ni muntis
grandajn tendojn "marabuto" flav-brunajn. De tiu loko ni foriris por ekskursi sur
la montarojn, ataki la kulminojn sen vere venki ilin kaj lerni humilecon anta la
naturfortoj. Unu el tiaj ekspedicioj iis tute neatendita. Matene, kiam ni forlasis
malanta ni "La lavujon", la temperaturo estis pli malalta ol en la antaaj tagoj.
Tio anoncis veteraon kaj anka almena malpli belan montaran spektaklon.
Dum ni suprengrimpadis la la deklivo de la celita pinto, la vetero subite
difektiis, kaj la nebuloj rapidege forgumis la sunon, kiu eskortis nin ekde la
mateno. Ni ricevis ordonon mari unuvice, firme tenante per la mano la veston
de tiu, kiu antairis kaj nepre neniam malteni in.
Voil notre camp de base. Ce squelette de caserne, sur la cour centrale
duquel nous avons dress de grandes tentes marabouts kaki. De cet endroit,
nous partions faire des sorties en montagne, nous attaquer aux sommets, sans
vraiment les vaincre, et apprendre l'humilit devant les forces de la nature. Une
de ces expditions est reste mmorable. Le matin, lorsque nous avons laiss
derrire nous Le lavoir, la temprature tait plus basse que les jours prcdents.
Cela annonait du mauvais temps et aussi un moins beau spectacle. Alors que
nous grimpions sur la pente du sommet atteindre, le temps sest dgrad et les
nuages ont voil le soleil qui nous accompagnait depuis le dpart. Nous avons
reu l'ordre de marcher en file indienne en tenant fermement la veste de celui
qui nous prcdait et de ne la lcher en aucun cas.
En la vico, la homoj moke grumbletis. Kompreneble, ni ne estis infanoj, kaj ni
ne bezonis ordonojn por scii, kion fari. Ni estis soldatoj, u ne? Armeo estas
armeo do, e kontravole, ni tamen plenumis la us ricevitan ordonon. Apena
mi estis ekkaptinta la veston, kiu pendis anta mi, kiam la nebulo densiis. i
iis firma, dika, kompakta. Mi plu nenion vidis, nek la neon nek la kamaradon,
kiu pais anta mi. Ni estis blinduloj. Neniu plu seris la kialon kaj la kielon,
nek grumblis pri la ricevita ordono. iu, firme tenis la baskon, sola ligilo, kiu
kondukis al la lumo.
Dans la file, les hommes raillaient. Nous n'tions pas des enfants et n'avions
pas besoin d'ordres pour savoir que faire. Nous tions des soldats, n'est-ce pas ?
Mais l'arme, c'est l'arme donc, mme contrecur, nous avons excut
l'ordre reu. peine, avions-nous saisi la veste qui pendait devant nous, que le
nuage s'paissit. Il devint ferme, pais, compact. Je ne voyais plus rien, ni la
neige, ni celui qui marchait devant moi. Plus personne ne plaisantait sur le
comment et le pourquoi, ni contestait l'ordre reu. Chacun tenait ferme la veste,
seul lien, qui conduisait la lumire.

Zigzagante, ni dare antaeniris, ar la deklivo estis tro kruta. Nur post du
longaj horoj, ni eliris el tiu malluma nenieco por eniri en ian fluegon de
blindigaj sunradioj. La pinto de la montaro estis tie, fiere staranta anta ni. ie,
irka ni, etendiis la ielo, kies helblueco ravis min. Simple, tio estis mirindao.
Nous avons continu d'avancer en zigzaguant, car la pente tait forte. Ce
n'est qu'aprs deux longues heures que nous sommes sortis de ce tunnel obscur
pour entrer sous un torrent de rayons de soleil aveuglant. Le sommet de la
montagne tait l et se dressait firement devant nous. Tout autour de nous
s'tendait le ciel dont le bleu profond me saisit. C'tait une pure merveille !
Jam du monatoj fluegis ekde nia alveno en Modano. Ni ricevis la faman
"Alpan Breveton", kiu portis sur si la stampilon de la regimento kaj la daton de
la unua de agusto mil nacent sesdek unu. i atestis pri la plenumo de kvin
grimpadoj je proksimume tri mil metroj super la nivelo de la maro.
Dj, deux mois s'taient couls depuis notre arrive Modane. Nous avons
reu le fameux "Brevet alpin" portant le blason du rgiment et la date du 1er
aot 1961. Il certifie que nous avons atteint cinq sommets d'environ 3000 mtres
au-dessus du niveau de la mer.
Kiel antavidite, disdonante la brevetojn, la sekciestro sciigis nin, ke la
rezultoj de la fina ekzameno estos sendataj, kiel eble plej rapide al niaj propraj
regimentoj. Tial, neniu povis plendi pri la malbonaj a ne sufie bonaj ricevitaj
notoj... Sur la kajo de la stacidomo, ni interanis niajn adresojn, promesante
unu al alia, ke ni rapide skribos por diri, kie ni estas kaj, kiel ni fartas.
Comme prvu, en distribuant les brevets, le chef de section nous informa que
les rsultats des examens seraient envoys, aussi vite que possible, nos
rgiments. Ainsi, personne ne pouvait se plaindre des mauvaises ou pas assez
bonnes notes reues... Sur le quai de la gare, nous avons chang nos adresses
en nous promettant que nous cririons rapidement pour donner de nos nouvelles
et dire o nous sommes.
En la trajno, rigardante malatente, ankora unu fojon, tiun pejzaon, kiu
rapidege trapasiis anta la fenestro, mi ne povis min deteni de penso pri tiuj
homoj renkontitaj en Modano. Kune, ni partoprenis en eksterbanalaj travivaoj.
Tamen ni estis tiom malsamaj koncerne niaj originoj, edukoj, instruoj, kondutoj
kaj esperoj en la estonteco. eestis ri- kaj malriuloj, inenieroj kaj simplaj
metiistoj, teistoj kaj ateistoj. Oni rajtas sin demandi, kiel armeo dum la
selektadoj sukcesas krei tian miksadon, kiu tamen finkondukis al ia pozitiva kaj
tre instrua sperto. Evidente, ni reciproke promesis skribi kaj revidi nin! Kiom da
ni havos, iun tagon a alian, la volon a simple la deziron efektivigi tion? Ni
estas kiel nuksoeloj sur la maro. La ventoj puas nin kien ili volas kaj ofte tre
malproksime el nia devena alveno. Rilate al la estonteco, estas malsae aserti el
kia ligno i estos fabrikata

Dans le train, regardant distraitement, une dernire fois, ce paysage qui
dfilait devant la fentre, je ne pouvais m'empcher de penser ces hommes
rencontrs Modane. Ensemble, nous avons vcu des moments uniques.
Pourtant, nous tions si diffrents quant nos origines, ducations, savoirs,
comportements et esprances en l'avenir. Il y avait : des riches et des pauvres,
des ingnieurs et de simples employs, des croyants et athes. On peut se
demander comment l'arme, lors de la slection, avait russi composer cet
amalgame qui, en fin de compte, avait abouti une exprience positive et
formatrice. Bien sr, nous nous sommes promis de nous crire et de nous revoir
! Combien d'entre nous auront-ils, un jour ou l'autre, la volont ou seulement le
dsir de le faire ? Telles des coquilles de noix sur la mer, le vent nous pousse o
il veut et souvent trs loin de notre port d'attache. Concernant l'avenir, il n'est
pas sage de prtendre savoir de quel bois il sera fait...
Retour index

8 : Reveno al Burgo - Retour Bourg
Mia kazerno en Bourgo - Ma caserne Bourg en 1961 (Brouet ?)
Denove mi estis en mia rekruto-regimento, la 2a kompanio de la 1a R.T.M. de

Burgo-en-Breso. Atendante la ricevon de la sta-rezultoj, mi estis instruktoro
por la novaj konskriptoj. Dum mia stao, mi speciale abomenis la lernadon de la
arm-manuzo. Instrui tion al la junaj soldatoj, tute ne plais al mi. io, tio estis
provizora kaj mi bone sciis, ke, iom pli frue a iom pli malfrue, mi devos kiel la
aliaj soldatoj iri en Alerion. Kiel eble plej balda, tio ajnis al mi pli bona ol
resti tie pro la cirkonstancoj.
J'tais de retour dans mon rgiment, la 2e Cie. du 1er R.T.M. de Bourg-en-
Bresse. En attendant le rsultat du stage, je suis devenu instructeur pour les
nouvelles recrues. J'avais, pendant mon stage, spcialement dtest l'instruction
du maniement d'armes. Instruire cela aux jeunes soldats me plaisait encore
moins. Tout cela tait provisoire et je savais bien que, tt ou tard, je devrais
comme les autres partir en Algrie. Compte tenu de la situation, il me semblait
prfrable d'y aller tout de suite plutt que de rester l.
Pretervole, tiun preferon, kiu unuatempe povus aperi tre strange, certe forte
inspiris la malbona etoso, kiu regis en la sekcio same kiel la tro ordinaraj kaj
ebenaj irkaaoj de Burgo-en-Breso. La montara regiono de Modano estas tiel
bela, ke neniam vi enuas. Ju pli vi in konas, des pli vi in amegas. En la EOR-
sekcio (sekcio de lernantoj en rezervoficira lernejo), ni evidente suferis en nia
korpo kaj foje mense sed, finfine, tiuj elprovoj konigis nin al ni mem. Krome la

vortoj amikeco kaj solidareco ne estis vanaj. Kiel mi atis Modanon, tiel mi
malamis Burgo-en-Breson
Spontan, ce choix qui, au premier abord, pourrait paratre trange tait
fortement inspir par la msentente qui rgnait dans la section de mme que par
la rgion de la Bresse, trop plate et banale. La rgion montagneuse de Modane
est si belle qu'on ne s'y ennuie jamais. Plus on la connait, plus on l'aime. Dans
la section des EOR, nous avons souffert physiquement et parfois mentalement,
mais en fin de compte, ces preuves ont permis chacun de dcouvrir ses
limites. En outre, les mots amiti et solidarit n'taient pas vains. Tant j'ai
apprci Modane, tant j'ai dtest Bourg-en-Bresse
Du leterojn mi jam ricevis de Maria. Mi multe esperis de tia ekzotika
korespondado, eble kiel iu soldato restanta tre longtempe for de sia familio.
Estas dirite, ke iu el ili devas havi soldatan "bapto-patrinon". Kompreneble
temas pri junulino, kiu konsentas regule skribi al soldato elektita de i a ne,
dum lia militservo. Foje, tiu simpla korespondado ias amrilato. La soldato
retrovas sian belulinon dum forpermeso kaj, se la flamo ne estingias tro frue, la
tiel kreita paro sin retrovos fine de la militservo por geedzii. Soldatoj rajtas revi
kaj, kiel la aliaj, mi tion faris. E se mi povus sendi leterojn al Maria, tiel
longajn, kiel estis tiuj de Johano al lia fianino, ar mi pensis, ke tio povus lacigi
in, mi ne tion faris. Mi senpacience atendis ian potaon por skribi miavice. La
aferon mi ne volis bruski sed preferis lasi in tute nature evolui.
J'avais dj reu deux lettres de Maria. J'esprais beaucoup de cette relation,
peut-tre comme tous les soldats qui restent trs longtemps loin de leur famille.
On dit que tous doivent avoir une marraine. C'est une jeune fille qui accepte de
correspondre avec un soldat, qu'elle a choisi ou non, pendant son service
militaire. Parfois, cette simple correspondance devient une relation amoureuse.
Le soldat retrouve sa belle en permission et, si la flamme ne s'teint pas trop tt,
le couple, ainsi form, se marie la fin du service militaire. Les soldats ont le
droit de rver et, comme eux, j'ai rv aussi. Mme si j'avais pu envoyer,
Maria, des lettres aussi longues que celles de Jean sa fiance, parce que je
pensais que cela pourrait la lasser, je ne le fis pas. Avec patience, j'attendais sa
lettre pour crire mon tour. Je ne voulais pas brusquer les choses et prfrais
les laisser voluer naturellement.
Mia laboro, kiel helpmonitoro malmulte okupis min. E nenion farante, mi
estis devigata resti en la kazerno. La tagoj ajnis pli longaj. Mi terure enuis pro
longa atendado. Pro tio, mi kontaktis korespondan lernejon. Estis tiom da fakoj,
kiuj interesis min, ke neniam mi povos engluti la tuton ne pro manko de volo a
intereso, sed de tempo. Post cerbumado mi elektis komercan kurson. Sendube
viziti tiun kurson estis de kaj por mi, utila decido, ar la mia estinteco, sin
trovis tie la usta vojo. Miaj gepatroj kaj patraj geavoj vivis kiel komercistoj. Mi
estis diskutema kaj la kontakto kun aliuloj estis ne nur agrabla sed necesa por
trovi mensan ekvilibron. Tie etendiis mia preferata vojo, do mi devis min
prepari kaj akiri pli da kompetenteco. En la kazerno, post la plenumado de miaj
help-instruistaj devoj, apartigita en neokupata soldat-dormejego, mi sidis e
granda ligno-tablo, kiu staris en ia mezo. Tiam, mia cerbo iis absorbita en
lecionoj kaj taskoj. Tiel okupita mia tempo iis pli profito-done, ol langvori en
tiu kazerno a vagi en la kafejoj de Burgo-en-Breso, kie la soldatoj kun la tempo
konstruis al si malbonegan reputacion.
Mon travail d'aide instructeur m'occupait peu. Mme si je n'avais rien faire,
je devais rester la caserne. Les jours semblaient sans fin. L'attente m'tait
intolrable ! cause de cela, j'ai pris contact avec une cole par
correspondance. Il y avait tant de matires qui m'attiraient que jamais je ne
pourrais tout faire, non par manque de volont ou d'intrt, mais de temps.
Aprs rflexion, je me suis inscrit un cours de commerce. Nul doute que la
dcision de suivre ce cours fut, de et pour moi, un utile rflexe, car, vu l'avenir
qui m'attendait, c'tait le bon choix. Mes parents et grands-parents paternels
taient commerants. J'aimais discuter et le contact avec les autres m'tait non
seulement agrable, mais utile pour un bon quilibre mental. L tait ma route
prfre, je devais donc me prparer et acqurir plus de comptences. la
caserne, aprs avoir effectu mon service d'instructeur, isol dans une chambre
non utilise, je prenais place une grande table, au milieu de la pice. Alors,
mes penses taient absorbes par les leons et devoirs. Ainsi occup, mon
temps devint plus utile que pass languir dans la caserne ou traner dans les
bistrots de Bourg, o avec le temps, les soldats s'taient construit une mauvaise
rputation.
La rezultatoj de la EOR-stao en Modano finfine alvenis. Mia kunulo, kiu
partoprenis kun mi en tiu stao, estis bone notita kaj li ricevis sian bileton por la
oficir-lernejo de erelo. Rilatas al mi, almena provizore, mi restis nomumita
en Burgo kaj iis kaporalo.
Les rsultats du stage EOR finirent par arriver. Mon camarade, qui avec moi
avait particip ce stage, avait t bien not et reu son billet pour l'cole
d'officiers de Cherchell. Quant moi, du moins provisoirement, je suis rest
affect Bourg et reu le galon de caporal.
Kiel antavidite, la oficirkomandanto de mia sekcio opiniis, ke mi ne montris
sufie altan intereson pri la laboro je lia flanko. Verdire, li bonege taksis la
kazon. Mi ne estis en mia usta loko. Li diris al mi, ke li tuj petos mian registron
por la venonta foriro al Alerio. Mi nenion respondis, ar iuj soldatoj estis
preparataj tiucele. La kialo estis nur preteksto, kaj pro tio, ne gravis. Spite la
prenindajn riskojn, mi preferis tiun solvon al la pasado de tagoj instruante al la
novuloj, kiel takte mari kaj uzi la armojn. Tiu tedega trejnado neevitebla por ili,
estis terure enuiga por mi, kiu devis tion instrui.
Comme prvu, le chef de ma section pensait que je ne montrais pas un rel
intrt pour les tches qu'il me confiait. Son jugement tait juste. Je n'tais pas

ma place. Il me dit qu'il allait demander mon inscription pour le dpart suivant
en Algrie. Je ne rpondis rien, car tout soldat tait prpar cela. Le motif
invoqu n'tait qu'un prtexte donc, sans importance. En dpit des risques, je
prfrais cette solution celle d'instruire, des jours durant, les recrues
marcher au pas et utiliser des armes. Cette lassante formation, invitable pour
eux, tait abrutissante pour moi qui en tais charg.
Retour index
9 : Forpermeso AFN - Permission AFN.

La granda foriro, normale organizota por la dek-sepa de septembro, donis al
mi la okazon elerpi mian forpermesan tempon de la jaro. En poo, mi havis la
gravan dokumenton, kiu estis titolita "Forpermeso - Anta Forveturo al Nord-
Afriko". Li kunportis la datojn de mia foriro kaj reveno al la kazerno,
inkludantan miajn liberajn tagojn. Danke al i, mi povis trajne veturi hejmen.
Entute, mi havis dek kvar tagojn por forgesi tiujn penegajn kaj us pasintajn
momentojn, por purigi mian cerbon de tiuj ideoj, kiel la kvalitoj de la armeo kaj
ia utileco a anka nia devo defendi la landon kontra la malamikojn. iuj tiuj
ideoj, por kiuj ili tiom strebadis, celante ilin meti en niajn kapojn. Dek kvar
tagojn por isfunde min aerumi, kaj mergii en la civilan vivon riplenan de
tiom da aoj.
Le grand dpart, normalement organis pour le dix-sept septembre, me donna
l'occasion d'puiser mon temps de permission annuel. En poche, j'avais le
prcieux ssame qui tait intitul "Permission de dpart en Afrique du Nord". Il
mentionnait les dates de dpart et de retour la caserne de Bourg, incluant mes
jours de dtentes. Grce lui, je pouvais partir chez moi en train. En tout,
j'avais quatorze jours pour oublier les pnibles moments qui venaient de
s'couler, pour purger ma tte de ces ides telles que les qualits de l'arme et
son utilit ou, encore, notre devoir de dfendre le pays contre les ennemis.
Toutes ces ides pour lesquelles ils avaient tant oeuvr afin de nous remplir la
tte. Douze jours pour changer d'air et m'immerger dans la vie civile riche de
tant de choses.
La vivo de la familia entrepreno estis iam tre postulema, temporaba kaj cedis
malmulte da tempo al la revado. Mia patro planis pri la estonteco. Li deziris
eksii el la komerco por emeritio kaj, pro tio, transdoni siajn komercejojn. La
li, la frato, kiu estis la unuanaskito, estos grocisto pri fruktoj kaj legomoj. Mi, la
duanaskito ekspluatos kiel detalisto la eneralan nutrabutikon. Mi tre bone

komprenis la ideojn de la patro, sed trapasi mian tutan vivon en Sankta-Albano-
e-Ligmanolo, tio ne plais al mi. Enkape mi havis aliajn vojojn.
L'organisation de l'entreprise familiale tait toujours trs exigeante,
demandait beaucoup de temps et laissait peu de place la rverie. Mon pre
faisait des projets. Il dsirait laisser le commerce pour prendre la retraite et
pour cela cder son fonds. Selon lui, mon frre, qui tait l'ain, serait grossiste
en fruits et lgumes, et moi, le cadet, j'exploiterais, comme dtaillant,
l'alimentation gnrale. Je comprenais trs bien l'ide de mon pre, mais,
passer toute ma vie Saint-Alban-sur-Limagnole, cela ne m'enchantait pas. En
tte, j'avais d'autres ides.
Estis tro frue, por ke mi parolu pri mi kaj pri tio, kion mi antavidis. ajnis al
mi pli sae atendi la finon de mia soldatservo por tion fari. Tamen io estis certa,
la gepatroj ne aprobos miajn dezirojn. Oni diras "Kontentigi iujn, e anelo ne
povas". Tial la gepatroj, kaj precipe la patrino, ne estos kontentaj pro tio.
C'tait trop tt pour que je parle de moi et de ce que j'avais prvu. Il me
semblait plus sage d'attendre la fin de mon service militaire pour le faire.
Pourtant, une chose tait certaine, mes parents n'approuveront pas mes choix. Il
est dit : "Qu'on ne peut contenter tout le monde et son pre". Ainsi, mes parents
et principalement ma mre allaient tre trs dus.
Vidi la leterportisto kun pakao je mia nomo, estis tute neatendita. La patrino,
kiu mane prenis in, tuj vidis la nomon de la sendinto a pli uste tiun de la
sendintino. Kun rideto, i skuis la kapon kaj diris:
- Ha! Mi malkovris sekreton! Estas iu Maria, pri kiu li neniam parolis. Nia
Roero preparas sian neston. Ha! Ha! i povos veni i tien, ar estos sufie da
laboro
Tute konfuzite, mi nenion respondis. Mi nur prenis la pakaon por in
malfermi.
Voir arriver le facteur avec un paquet mon nom tait une chose inattendue.
Ma mre, le prenant en main, vit le nom de l'expditeur ou, plus exactement,
celui de l'expditrice. Avec un sourire, elle secoua la tte et dit :
- Ah ! J'ai dcouvert un secret ! C'est une Marie, dont il n'a jamais parl.
Notre Roger prpare son nid. Ah ! Ah ! Elle pourra venir ici, car il y aura assez
de travail.
Tout confus, je n'ai rien rpondu. J'ai simplement pris le paquet pour l'ouvrir.
Du belegaj karton-saketoj, el kiuj mi eltiris klasikajn diskojn de Herbert Von
Karajan, estis zorge enpakitaj. Kiam, adoleskanto, mi estis en la pensiono "Nia
Damo" de Mendo, la pastro elio, korestro, estis vere interesita pri la grandaj
muzikaj klasikaoj. Tuj post la eldono de nova disko, li evidente tuj aetis in,
kaj neniam maltrafis okazon por diskrete venigi nin en sian oficejon, por ke ni
askultu la subliman muzikon. Ni amasiis kaj premiis, is tridek kvin, en tiun
ridinde etetan labor-ambron. Tie, sidantaj surplanke, ni partoprenis kun li en
neforgeseblaj momentoj, kiujn mi intense vivis. En religiema silento, ni trinkis
tiujn muzikojn, kies akordoj kunportis nin tiom longe kaj forte. Mi ne povas
klarigi la kialon de tio, ar pri la muziko mi nenion sciis krom tion, kion mi
lernadis de la pastro kaj plezure kantis kun la lerneja oro. Dum tiuj momentoj,
la pastro elio transdonis al mi parton de sia muzika pasio.
Deux belles pochettes cartonnes, d'o j'ai sorti des disques classiques
d'Herbert Von Karajan, taient emballes avec soin. Quand adolescent, j'tais
pensionnaire Notre Dame de Mende, l'abb Gly, chef de la chorale, tait
grand amateur de musique classique. Ds qu'un nouveau disque tait dit, il
l'achetait et ne manquait jamais l'occasion pour nous faire venir discrtement
dans son bureau afin que nous coutions la sublime musique. Nous nous
groupions et entassions, jusqu' trente, dans cet exigu cabinet de travail. L,
assis par terre, nous partagions avec lui d'inoubliables moments que je vivais
intensment. Dans un silence religieux, nous buvions cette musique dont les
accords nous emportaient si loin et si fort. Je ne saurais dire pourquoi. De la
musique je ne connaissais rien sinon ce que j'en avais appris de M. l'abb et,
qu'avec plaisir, je chantais avec la chorale. Pendant ces moments, le pre
m'avait transmis un peu de sa passion.
Ve al mi! Hejme ni ne havis uzeblan aparaton por askulti la senditajn diskojn
de Maria. Kia malfelio! Evidente, skribante al Maria mi neniam aludis pri tio,
des pli ke nur mi kulpis por tiu maltrafo. En miaj leteroj, mi diris al i, kiom mi
aprezas klasikan muzikon. Mi forgesis precizigi, ke kiam mi estis orano en
"Nia-Damo", mi kantis, lernis legi la muzikajn verkojn kaj povis askulti
klasikaojn, sed hejme, la gepatroj ne vere interesiis pri tio. Ni nur havis tre
malnovan nadlan gramofonon
Hlas ! la maison, nous n'avions pas d'appareil conu pour couter les
disques envoys par Marie. Quelle malchance ! Il est vident que, en crivant
Marie, je n'y ai jamais fait allusion d'autant plus que j'tais seul coupable de ce
malentendu. Dans mes lettres, je lui avais dit combien j'apprciais la musique
classique. J'avais oubli de prciser que lorsque j'tais choriste Notre-Dame,
je chantais, apprenais lire les partitions et pouvais couter les classiques,
mais, la maison, mes parents n'taient pas vraiment intresss par cela. Nous
avions seulement un trs vieux gramophone aiguille...
Kelkfoje mi eltiris la diskojn el la tirkesto, kie ili zorgeme estis vicigitaj. Mi
longe rigardis ilin, kvaza miaj okuloj scipovus adigi la muzikon gravuritan en
tiuj kaneloj. Vane! Kun granda bedaro kaj vespiro, mi denove remetis ilin en la
belegajn karton-saketojn kaj en la tirkeston
Parfois, je sortais les disques du tiroir, o ils taient soigneusement rangs.
Je le regardais longuement comme si mes yeux pouvaient entendre la musique
grave sur leurs sillons. En vain ! Avec grand regret et un profond soupir je les
remettais dans leur beau coffret avant de le glisser dans le tiroir

Anta la soldatservo, mi laboris dum iom da tempo en la familia entrepreno,
kaj la organizado de la tago postulis de iuj labortagaj familianoj longajn
horojn da laboro. Vere multe pli, ol la salajrataj komizoj sin devigis plenumi por
siaj firmestroj, kaj malgra tio, mi ne havis laborpagon. La patro diris:
- Ni gastigas vin kun mano kaj dormo; vi ricevas la necesajn vestojn, kiujn la
patrino zorge lavas kaj glatas por vi. Monrimedon vi ne havos, ar ion, kion vi
bezonas, vi in ricevas
Mi neniam plendis kontra tio, kio finfine ajnis al mi normala, ar ni iuj
estis kune laborantaj inter samfamilianoj.
Avant le service, j'ai travaill pendant un temps dans l'entreprise familiale et
l'organisation du travail imposait tous les membres de la famille, apte
travailler, de longues heures de travail. Beaucoup plus que ce que les salaris
taient obligs de faire dans leur entreprise et malgr cela, je ne recevais pas de
salaire. Mon pre disait :
- Tu as log et nourri ; tu reois les vtements ncessaires que ta mre lave et
repasse avec soins. Tu n'as pas besoin d'argent, car tout ce dont tu as besoin, tu
le reois.
Je n'ai jamais protest contre cela qui, d'une certaine faon, me semblait
normal, vu que nous travaillions tous ensemble dans la mme famille.
La alveno de Maria en mia vivo tuj igos la situacion malsama. Interane de
la diskoj, ajnis al mi oportune sendi al i donaceton. Unue, por danki in. Poste,
per tiu gesto, teksi pli fortan ligitecon kaj prepari la vojon al pli tenera
korespondado kaj eble al amrilato. Kiel kaj kion fari? Mi parolis pri tio al la
patrino, kiu respondis al mi:
- Mi ne komprenas, kial jam vi volas fari al i donacon. Tio ne havas sencon!
Atendu is la fino de via soldatservo! Intertempe, tiom da akvo estos fluinta sub
la pontoj, ke certe vi taksos la vivon pli serioze. Vi estos pli matura kaj kapabla
elekti anta vere engaii
L'arrive de Marie dans ma vie allait changer la donne. En change des
disques, il me semblait opportun de lui envoyer un prsent. D'abord, pour la
remercier. Ensuite, par ce geste, pour tisser un lien plus fort afin de prparer le
passage une correspondance plus chaleureuse et peut-tre une relation
amoureuse. Comment et quoi faire ? J'en ai parl avec ma mre qui me dit :
- Je ne comprends pas pourquoi tu veux lui faire un cadeau. Cela n'a pas de
sens ! Attends la fin de ton service ! Entretemps, il passera tant d'eau sous les
ponts que tu auras une vision de la vie plus raliste. Tu seras plus mr et
capable de choisir avant de t'engager vraiment...
Je mia funebra mieno, i tuj komprenis, ke mi ne estis kontenta pri ia
vidpunkto kaj, ke havante obstinan kapon mi ne facile rezignacios. Tiam,
bonkora, i aldonis:
- Por aeti tion, kion vi volas sendi al "tiu" Maria, prenu la monon en la
tirkeston de la magazeno. Sed, efe, ne parolu pri tio al la patro...
mon visage afflig, elle comprit immdiatement que je n'tais pas d'accord
avec elle et, connaissant mon temprament obstin, elle savait que je ne
changerais pas. Alors, bienveillante, elle ajouta :
- Pour acheter ce que tu veux envoyer cette Marie, prends l'argent dans le
tiroir du magasin. Mais, surtout, n'en parle pas ton pre...
Mi prenis la plej strikte necesan monon por aeti libron kaj, kiel dirite, mi ne
plu parolis pri tio, sed tio ne vere plais al mi. Tiu afero komprenigis min, ke en
la estonteco mi devos trovi aliajn solvojn, vojojn kaj evidente laboron. Tiel, mi
organizos mian propran vivon kaj havos familion.
J'ai pris la plus juste somme ncessaire pour acheter un livre et, comme
promis, je n'en ai plus parl, mais cela ne me convenait pas vraiment.Cette
affaire me fit comprendre qu l'avenir je devrais trouver une autre solution,
une autre route, et videmment un autre travail. Ainsi, je pourrais organiser ma
propre vie et avoir une famille.
Retour index
10 : ipveturado - Voyage en bateau.

La dek-sepan de septembro 1961, mi enipiis sur grandan, sed tre malnovan
ipon. Pri ia nomo mi nur memoras, ke la unuaj literoj estis: S/S. Sur mia
soldatlibro, mi ne trovis alian precizecon, ar la stampilo, kiu estis uzata por in
eterne famigi, lasis nur nelegeblan spuron (Tiun jaron, mi havis la eblecon
kontakti homojn kiuj estis sur la sama boato. Ili diris, ke nia boato estis nomita
"SS Chanzy"). La ipo levis ankron el Marsejlo por ankrii en la haveno de la
aleria urbo Filipevilo.
Le 17 septembre 1961, je suis mont sur un grand, mais trs vieux bateau. De
son nom, je me souviens seulement que les premires lettres taient : S/S... Sur
mon livret militaire, je n'ai pu trouver d'autres prcisions, car le tampon, que
l'on avait utilis pour l'inscrire jamais, n'avait laiss qu'une trace illisible.
(Cette anne, jai pu avoir des contacts avec des anciens qui taient sur le mme
bateau. Ils m'ont dit que le nom du bateau tait " SS Chanzy").Le bateau leva
l'ancre de Marseille pour aller s'ancrer dans le port de la ville algrienne de
Philippeville.
Alerio! Tiu nomo estis en iuj seriozaj a neseriozaj konversacioj, babilaoj.
Delonge, informoj, kiuj supozeble estis senditaj el Alerio, plenplenigis
gazetojn. Ne eblis rigardi televidilon a askulti radiodissendon ar tuj abunde
elfluis is saturpunkto la lastaj Aleriaj novaoj, kiujn ni rajtis koni evidente
post elpurigado de la estraro. Hejme, anka tiu temo estis ofte sur la lipoj. Unue,
ar mia frato us trapasis pli ol dudek monatojn en tiu lando. Due, ar mi estis
unu el la rekrutoj de la deorana tamento. Al la patrino, pli bone estis paroli
pri aliaj aferoj, e se i iam pensis pri tio.
Algrie ! Ce nom tait dans tous les dbats et potins srieux ou non. Depuis
longtemps, ces nouvelles supposes venir d'Algrie emplissaient les journaux. Il
tait vain d'ouvrir la tlvision ou d'couter la radio, car on y distillait jusqu'
la saturation, les dernires nouvelles d'Algrie que nous devions savoir, aprs
filtrage par l'tat. Chez nous, aussi ce sujet tait sur toutes les lvres. D'abord,
car mon frre avait pass 20 mois dans ce pays. Ensuite, parce que j'tais une
recrue du dtachement de relve. ma mre, il valait mieux parler d'autres
choses, mme si elle ne pensait qu' cela.
Por la mar-vojao, mi havis specialan bilan ambron, en kiu iomete mankis
privateco. i tie estis tricent a kvarcent soldatoj, se ne pli. Ne eblis, kalkuli
kiom da ili eestis, ar ili svarmis iusence. Ni estis amasigitaj en la keloj, kiel
brutaro en sia stalo. Mi ne esperis trovi kajutliton, kiu rigardus almare, sed
almena, ian akcepteblan lokon. Mi seris sen ion similan trovi. Mi rezignaciis,
ar mi ne plu vidis alian rimedon, ol sidii sur la tiel malpuran kiel rustan
talplankon. Miaj kunvojaantoj krom tiuj, kiuj donis grandan monsumon al
ipanoj por lupreni ilian kajuton, ne estis pli bonancaj ol mi. Ili iris tien kaj
reen, penante, anka ili, por trovi ion pli tagan, kiu estus forgesita de iuj.
Finfine, ni iuj estis sidantaj sur la grundo, kiu estis tute kovrita per soldatoj.
Pour la traverse, j'ai eu droit une chambre spciale en soute o il
manquait un peu d'intimit. Il y avait 300 ou 400 soldats, peut-tre plus. Pas
facile de les compter, car ils circulaient ne tout sens. Nous tions entasss dans
la cale comme des bestiaux dans une curie. Je n'esprais pas dcouvrir une
cabine avec vue sur la mer, mais, au moins, un endroit acceptable. J'ai cherch
sans rien trouver de semblable. court d'ides, je me suis rsign et simplement
assis sur le sol d'acier aussi sale que rouill. Mes compagnons, sauf ceux qui
avaient grassement pay les marins pour sous-louer leur cabine, n'taient pas
plus chanceux que moi. Ils allaient et revenaient en s'efforant, eux aussi, de
trouver quelque chose de mieux qui aurait pu tre oubli de tous. Finalement,
nous tions tous assis sur le sol couvert de soldats.
La dekoro de tiu teatro estis unika kaj ajnis tiu de iu neebla sonao. La
plankoj, plafonoj kaj vandoj, io estis fabrikita el talaj ladoj kunmetitaj pere de
dikaj boltoj. Nenia utileco sin turni por vidi, kio estis malanta si. ie, io estis
absolute kaj obstine same malbela. Tiun spektaklon mi rigardis kiel ridindaon,
is unuj el la soldatoj demetis siajn skolto-uojn, evidente por pli komforte sin
senti. Haladzis tiel fetora odoro, ke mi intencis protesti, sed neniu ajnis speciale
enata pro tiu malagrablao. Neniu trovis tion kritikebla, kvaza io estus tute
la normoj.

Ce dcor de thtre tait unique et semblait celui d'un impossible cauchemar.
Les sols, plafonds et cts, tout tait en plaques d'acier assembles par de gros
boulons. Inutile de se retourner pour voir ce qui tait derrire soi. Partout, tout
tait absolument et rsolument aussi laid. Je considrais ce spectacle comme
risible jusqu' ce qu'un soldat quitte ses randgers pour se mettre l'aise. Une
odeur si infecte se rpandit que je voulus protester, mais personne ne semblait
spcialement gn par ce dsagrment. Personne ne trouva rien redire comme
si tout tait normal.
Vera deliro! Fari tian ipveturadon, mi ne imagis tion ebla! Mi pensis, ke
certe, neniam plu mi trovos pli aan situacion.
Quel dlire ! Faire un tel voyage, je n'imaginais pas cela possible ! Je pensais
que certainement je ne trouverais plus jamais pire situation.
Stariante por ekkapti elspiraon da frea aero, kiun espereble mi trovos super
tiu dika tavolo da fetoro, mi malbonfartis kaj ekhavis sinkopon, ar la ipo
tangis kun subita movo ascenda, descenda. Ve! Kial diable mi ne restis kviete
sur grundo? Jam, mi estis scianta pri la efektoj de la veterao sur tiuj, kiuj
veturas ipe. Sed, kia skuego! Mi anceliis kaj falis planken. Penege, kun la
stomako grumblanta, mi alpremiis e angulo. Mi havis la senton, kvaza la
movoj, dekstre-maldekstre kaj supre-malsupre, intensius por pli turmenti mian
tutan korpon kaj pli speciale mian stomakon. La matenmano kiel eble plej
rapide suprengrimpis en la trakeon kaj tra la buo abunde priprucis la
najbarecon. Mi sekvis en tio ekzemplon de multaj soldatoj, kiuj estis tiel same
malfavore lokitaj kiel mi. E la porkoj de mia avo havis pli bonan lokon,
odoron kaj purecon. Kia pesta haladzo regis tie!
Me relevant pour prendre une bouffe d'air frais que j'esprais trouver au-
dessus de cette paisse couche puante, je me sentis mal et eus une syncope. Le
bateau tanguait avec un subit mouvement de haut en bas. Zut ! Pourquoi diable
n'tais-je pas rest assis ? Dj, je connaissais les effets du mauvais temps sur
ceux qui sont en bateau. Mais, quel choc ! J'ai chancel et suis tomb sur le sol.
Pniblement, l'estomac grouillant, je me suis rfugi dans un coin. J'avais
l'impression que les mouvements de gauche droite et de haut en bas
s'intensifiaient pour mieux tourmenter tout mon corps et plus encore mon
estomac. Le petit djeuner brusquement remonta la trache et par la bouche
arrosa gnreusement tout ce qui tait autour. Je suivais, ainsi, l'exemple de
nombreux soldats qui taient en aussi mauvais tat que moi. Mme les cochons
de mon grand-pre taient mieux logs, sentaient mieux et taient plus propres.
Quelle odeur pestilentielle !
Mi ne plu povis elteni! Mi forlasis surloke iujn miajn aojn kaj anceliante
kiel drinkulo mi seradis elirejon. Mi atingis servistan tupareton, simila al
muelista eskalo pro la mallareco kaj kruteco, kiun mi malfacile surgrimpis. Je
la supro, estis interplanko el kie simila tupareto suprengrimpis. Tiel, tupareton

post tupareto, el la ventro de la ipo mi suprengrimpis en ia korpo kun la
espero, ke balda mi atingos pordon por min savi el tiu infero. La eksteran
lumon, la frean aeron, nur tion mi absolute deziris. Je la supro de iu tupareto,
preska tiel apike kiel eskalo, mi troviis kun la nazo kontra fera pordo,
fermita per dika levilo. Forta premo liberigis la pordon, kiu malfermiis sur
pasejo apena sufie lara por unu sola persono. Du lairantaj tal-kabloj servis
kiel manapogiloj. Estis neniu alia barilo por sin gardi de falo maren. Tiu atendita
de mi libereco fakte estis kaptilo. Ha! Evidente mi havis frean aeron, naturan
lumon, maron, ion pri kio mi revadis. Sed mi okupis daneran lokon kaj mi
estis ege impresata. La maro, galope, alvenis is la pasejrando, kvaza por leki
miajn manojn kaj gluti min. Jam, i malsupreniris fosante multetaan abismon,
kiu kapturnis min.
Je nen pouvais plus ! J'ai laiss sur place toutes mes affaires et chancelant,
tel un ivrogne, j'ai cherch une sortie. J'ai trouv un petit escalier de service,
semblable une chelle de meunier, tant il tait troit et pentu, que j'aie
escalade avec difficult. En haut, il y avait une plateforme d'o s'levait un
escalier similaire. Ainsi, escalier aprs escalier, du ventre du bateau je me suis
lev dans son corps avec l'espoir que, trs bientt, j'attendrais une porte pour
me sauver de cet enfer. La lumire extrieure, l'air frais ! De cela, j'avais
absolument besoin. Au sommet d'un escalier, presque aussi pic qu'une chelle,
je me suis trouv le nez contre une porte d'acier ferme par un gros levier. Une
forte pression libra la porte qui s'ouvrit sur une passerelle peine assez large
pour une seule personne. Deux cbles d'acier servaient de main courante.
Aucune autre barrire ne prservait d'une chute dans la mer. Cette libert que
j'attendais tait, en fait, un pige. Ah ! Bien sr, j'avais l'air, la lumire
naturelle, la mer, tout le rve. Mais, j'occupais un endroit dangereux. J'tais trs
impressionn. La mer, au galop, arrivait jusqu'au bord de la passerelle comme
pour lcher mes mains et m'engloutir. Dj, elle se retirait en creusant un abime
de plusieurs tages qui me donnait le vertige.
Kun la piedoj je kvin rungoj anta la supro, la torso kuanta sur la pasejo kaj
la kapo pendanta super la maro, mi avide enspiris per grandaj gorplenoj, tiun
maraeron, kiel rimedon por kuraci min. Tamen la ipdanco ne plais al mia
stomako tordianta kiel frottuko. Ne nur mi ne sukcesis in liberigi de tiu fiao,
sed i iis pli kaj pli peza.
Les pieds 5 barreaux du sommet, le torse couch sur la passerelle et la tte
penche au-dessus de la mer, je respirais grandes gorges cet air marin en
guise de remde pour me gurir. Pourtant, la danse du bateau ne plaisait pas
mon estomac en train de se tordre comme un chiffon. Non seulement je n'ai pas
pu le librer de ce mal, mais il devenait plus oppressant encore.
Mankis io por kompletigi mian defalon. Ne eblis zorgi pri tio! Kvaza iu
uldo, tio estis por mi bone rezervita. u mi ne in rajtis? Mi ricevis, el supraj
ferdekoj, veran duon de io, kion la soldatoj kliniante super la rando de la
balustrado, abunde elvomis... Mi reiris en la bilon, kiel batita hundo. Post tio,
por mi, nenio plu havis gravecon...
Il manquait quelque chose pour complter ma dchance. Ce ntait pas la
peine de se faire du souci ! Cela, comme un d, mavait bien t rserv. N'y
avais-je pas droit ? J'ai reu, du pont suprieur, une vraie douche de ce que les
soldats, penchs au-dessus de la balustrade, vomissaient abondamment Je
suis retourn dans la cale comme un chien battu. Aprs cela, pour moi, plus rien
n'avait d'importance...
Retour index
11 : Jen Alerio - Voil l'Algrie.

Post la tumulto de tiu malagrabla ipirado, ni atingis nian celon. Ni elipiis,
la dek-okan de septembro, en la havenon de Filipevilo. La vetero estis agrabla
kaj se ne estus mia malbona stato pro laceco kaj malpureco, mi volonte farontus
etan eskapon en la stratoj de tiu urbo kiu aspektis al mi belega.
Aprs le dsordre de cette traverse difficile, nous avons atteint notre but.
Nous avons dbarqu, le 18 septembre, dans le port de Philippeville. Le temps
tait agrable et, si ce navait t mon tat dplorable caus par la fatigue et la
salet, jaurais, volontiers, fait une petite escapade dans les rues de cette ville
qui me semblait si belle.
Pro sekureco, rapidege ili kondukis nin per kovril-irmitaj kamionoj al fortika
kazerno. i kuis sur iu altao, kiu superis la urbon kaj alrigardis al la irkaaoj
etendiantaj anta ni, is la horizonto.
Par scurit, ils nous conduisirent rapidement, en camions bchs, dans une
caserne fortifie. Elle tait pose sur une hauteur qui surplombait la ville et
regardait les environs s'tendant, devant nous, jusqu l'horizon.
Ni estis multnombraj, kaj certe en tro granda kvanto, por iu tiel eteta kazerno.
Mi adis diri, ke ni eestis tie nur por mallonga tempo. La la ajno, regis tie
entila malorganizo. Neniu petis de ni fari tion a tion i! iu estis faranta, kion
li volis precipe sin purigi, mani, dormi. u nenia armea regularo trovis sian
lokon tie? La soldata rigoreco, reganta Francion, ajnis forgesita, perdita. Por
kiom da tempo?
Nous tions nombreux et mme beaucoup trop pour une si petite caserne. Jai
entendu dire que nous n'tions l que pour peu de temps. Il rgnait une gentille
dsorganisation. Nul ne s'est intress nous. Chacun faisait ce qu'il voulait,
comme se nettoyer, manger, dormir. Aucun rglement militaire n'tait-il prvu ?
La rigueur impose en France semblait oublie, perdue. Pour combien de
temps?
La dek-naan de septembro, kun cento da homoj, mi estis enregimentigita en
la 2/75a RIMA (Regimento de la Flugveturigata Marinfanterio). Tiucele, ni
denove ipveturis. Post la kelo-komaro, estis preska la paradizo. Ni enipiis
sur navetipon, kiu regule plenumis la epason de la marbordaj urbetoj. Sur la
ferdeko, eestis pli da civiluloj ol da soldatoj, kaj la vojirado al Kolo (Collo)
ajnis esti al mi tre rapida. Mi restis e la pruo, ar de tie mi havis mirindan
spektaklon. La dola lazuro de la ielo, pli malhelkolora kaj profunda ol en la
montaroj de Modano, e la horizonto, renkontis la saturitan bluaon de la maro.
La varma kareso de la suno nutris mian korpon, kaj refortigis mian animon. Io
nedifinebla enoviante en la porojn de mia hato, iom-post-iom enprofundiis
kaj anstataigis la vojalacecon per kvieta felio.
Le 19 sept. avec une centaine d'hommes, j'ai t affect au 2/75e RIMA
(Rgiment d'Infanterie de Marine Aroport). Pour cela, nous avons de nouveau
voyag en bateau. Aprs le cauchemar des cales, c'tait presque le paradis.
Nous sommes monts bord d'un bateau qui desservait les villes du bord de
mer. Sur le pont, il y avait plus de civils que de militaires. La dure de la
traverse Collo m'a paru trs courte. Je suis rest la proue, parce que de l
j'avais une vue magnifique. L'azur tendre du ciel, d'une nuance plus sombre et
profonde que dans les montagnes de Modane, rencontrait l'horizon le bleu
satur de la mer. La chaude caresse du soleil nourrissait mon corps et
rconfortait mon esprit. Quelque chose d'indfinissable se glissant dans les
pores de ma peau, peu peu, s'enfonait et remplaait la fatigue du voyage par
une douce quitude.
Maldekstre la bordo de la kontinento siluetis projekciante siajn gamojn de
griza, verda kaj orana koloroj. Simile al la rando de iu fina punto i etendis
siajn dentaojn, kvaza por nin voki. Mirindao de koloroj, blovo de vento plena
de aromoj, pladado de akvo e la elo. Vera dia plezuro!
A gauche, le bord du continent formait une silhouette qui projetait ses
nuances de teinte gris, vert et orange. Semblable la lisire d'une fine dentelle,
il tendait ses dentelures comme pour nous appeler. Prodige de couleurs, souffle
de vent plein d'aromes, clapotis de l'eau sur la coque. Vrai plaisir divin !
En la haveno de Kolo, ni estis akceptitaj de milittamento de la transporta
servo. i veturis is la urbelirejo, kie i atendis iom da tempo, por ke iuj
veturiloj, kiuj celis al Besemburgo, enviciu en la veturilaron. La longa serpento
de atoj kaj kamionoj eskortataj de blenditaj armveturiloj, kies minacantaj
mitraloj de kalibro 12,7 estis pafpretaj por protekti la kolonon, antaeniris. Je la
unua rigardo, Besemburgo aspektis agrabla tiel, ke ni povus kredi, ke i estas
feria vilao. Tie estis starigita la efa centro por la kolekto de la korko. La

entrepreno havis i tie siajn oficejojn kaj loejojn por la submastroj kaj la
personaro de la registaro, efe fremduloj, kiu normale regas kaj organizas la
laboron. iuj, tiuj lokoj estis nun neokupataj, ar pro la milito la loantoj de
longe foriris kaj elmigris transmaren.
Dans le port de Collo, un dtachement du service des transports nous
attendait. Il roula jusqu' la sortie de la ville, o il s'arrta quelque temps pour
que tous les vhicules allant Bessonbourg prennent place dans la file. Le long
serpent de voitures et camions, escort de vhicules blinds dont les
mitrailleuses de 12,7 taient prtes tirer pour protger la colonne, se mit en
mouvement. premire vue, Bessombourg semblait agrable tel que nous
aurions presque pu croire que c'tait un village de vacances. C'tait le centre
principal de collecte du lige. L'entreprise y avait ses bureaux et logements pour
les contrematres et personnels de direction, surtout des trangers, qui
ordinairement dirigent et organisent le travail. Tous ces locaux taient
maintenant dserts. cause de la guerre, les occupants avaient depuis
longtenps fui en mtropole.
Mi estis bonanca ar, anstata esti sendita en antapostenon, kiel Teraso a
Kanuo, mi estis postenigita en Besemburgo. Tie, ne estis fortikao, sed nur la
vakigitaj lokoj de la kork-entrepreno, en kiuj la militistoj de la 2/75a RIMA
instalis sian kvartiron kun la beno de la korkfabrika direktoro. i tiu vivis kun
sia edzino en urbocentra domo. La komandejo kaj transport-servo kun siaj
kirasveturiloj lois en ties oficejoj, dependejoj kaj garaoj situantaj meze de la
urbeto. Mi estis en la subtena sekcio, kiu lois en bela dometo, kies teretao
estis el masonitaj tonoj kaj la supra parto el ligno. i estis konstruita iom post
la limo de Besemburgo. Post i, etendiis kamparo kaj arbaro.

Jai eu de la chance, car, au lieu dtre envoy en avant-poste, comme Terras
au Kanua, jai t affect Bessombourg. L, il ny avait pas de fortification,
mais les locaux vacants de lentreprise de lige dans lesquels le 2/75 RIMA a
install son casernement avec la bndiction du directeur de lentreprise. Ce
dernier vivait, avec sa femme, dans une maison au centre-ville. Le
commandement et le service de transport avec ses blinds occupaient les
bureaux, dpendances et garages situs au milieu du bourg. Jtais la section
dappui, loge dans un beau chalet, dont le rez-de-chausse tait en pierre et le
premier tage en bois. Il tait construit, un peu lextrieur de Bessombourg.
Derrire, ctaient la campagne et la fort.
Dekstre de nia aledo, estis parkejo kaj flanke de i dometo uzata kiel
laborejo. Maldekstre, metala pordo malfermiis al korto irkaita de muroj du
metrojn altaj. Iu kazemato alkroita e la supro de la antaa parto de tiu muro,
ebligis kontroli la trafikon sur la strato kaj antavidi alvenantojn. El ekstere,
neniu povis vidi u iu eestis en la gvatejo. Do ne gravis, ke iu estu a ne en i.
Sekve, neniam iu sentinelo deoris en i. La sekcioestro kutime lois sur la unua
etao kaj ni estis dispartigitaj en la tri ambroj de la teretao.
droite de notre chalet, il y avait un parking et, ct, une maisonnette qui
servait datelier. gauche, une porte en fer souvrait sur la cour protge par
des murs de 2 m de haut. Une casemate accroche au-dessus de la partie avant
du mur permettait de surveiller le passage dans la rue et de voir qui arrivait. De
lextrieur, on ne pouvait voir sil y avait quelquun ou non dans le poste de
guet. Ce ntait donc pas important quil y ait ou non une prsence. Il ny a
donc jamais eu de sentinelle. Le chef de section logeait habituellement au 1er
tage et nous tions rpartis dans les trois pices de rez-de-chausse.
La festo por inaguri la novan hejmon estus bonega, se la fluanta akvo kaj
prisanaj instalaoj ne estus difektitaj. Nenio plu funkciis. Tie troviis niaj efaj
problemoj. Supozeble, la lointoj ne deziris, ke post ilia rapida foriro, la
okupontoj, kiuj eble povos esti tiuj, kiuj provokis ilian foriron, havu komfortan
loejon je sia dispono. Estis dirite, ke ili foriris rapidege, kaj ne havis sufie da
tempo por ion detrui. Tamen, ili difektis ion, kion ili povis. Evidente, ili ne
imagis, ke la alvenontoj estos soldatoj anstata la timindaj felagoj.
La fte pour inaugurer notre installation aurait t parfaite si l'eau courante
et les sanitaires n'avaient pas t hors service. C'tait notre plus grand souci.
Possible que les habitants ne dsiraient pas, qu'aprs leur dpart prcipit, les
futurs occupants, qui, peut-tre, seraient ceux qui taient la cause de leur
dpart, puissent disposer d'un logement confortable. On disait qu'ils taient
partis trs vite et n'avaient pas eu le temps de tout dtruire. Mais ils avaient
bris tout ce qu'ils avaient pu. Bien sr, ils ne pouvaient savoir que les arrivants
seraient des soldats et non les fellagas redouts.

Kiel dirite: "En milito, nek lito nek ambro! Iel ajn estu!" Ni fosis kampanjan
necesejon en la herbejo, je la dekstra flanko de la domo. Por la diskreteco ni
irkae aranis vicon da malnovaj ferladoj ondoformaj. Por nin purigi, dui, tio
estis pli malfacila, kaj ni cerbumis por trovi akcepteblan solvon. Anta nia
aledo, lairis vojeto, kiu malaperis pluen en la kamparo. e la alia flanko de tiu
vojeto, tuj vidalvide al la aledo, publika fontano havante grandegan basenon
ajnis dormeti, ar preska plu neniu venis in viziti. El dika fertubo tro pareme
fluis akvo kiu, malgra sia pigreco, estis por ni granda helpo. Ni povis nin lavi
sed ne pli! Por la duo, i ne estis adekvata.
Nia banejo - Notre salle de bain

Comme on dit : " la guerre comme la guerre !" Nous avons creus des
feuilles dans le pr situ gauche du chalet et par discrtion, avons dispos,
tout autour, de vieilles tles ondules. Pour la toilette et la douche, cela a t
plus compliqu. Il nous a t difficile de trouver une solution convenable.
Devant notre chalet passait une ruelle qui s'vanouissait plus loin dans la
campagne. De l'autre ct de cette ruelle, juste en face du chalet, une fontaine
publique quipe d'un grand bassin semblait dormir, car presque plus personne
ne l'utilisait. D'un gros tuyau coulait une eau trop rare qui, malgr sa
nonchalance, nous fut trs utile. Nous pouvions nous laver, mais il ne fallait pas
en demander plus ! Pour la douche, elle n'tait pas du tout approprie.
La unua-klasa soldato, Miniasano, malplenigante la basenon, trovis solvon,
kiu certe estis ne tre praktika sed saniga. Li purigis la limon kaj diversaojn,
kiuj estis amasigitaj en i. Poste, karante sub la fertubon, ni povis nin lavi. La
mi, tiu fonto estis iom sorita. Certe feoj a elfoj vivis en i kaj regis akvon.
Foje, la akvo tute normale fluis; foje, i iis parema; foje, sen antaaverti nin,
i strikis. Ne plu unu sola guto de tiu bona kaj bela akvo! u vi povas imagi,
kiom tio estis komika, precipe por la rigardantoj, kiam en la baseno iu estis us
tute sapita kaj kovrita per amo? La senakva tempo daris dek minutojn a dek

horojn. Ni estis sklavoj de la fontano, kaj de ia bonvolo, ar ne estis alia fonto
en la proksimeco...
Miniasan, soldat de 1re classe, en vidant le bassin trouva une solution qui
n'tait pas trs pratique, mais salutaire. Il nettoya la boue et les dtritus qui s'y
taient accumuls. Ensuite, accroupis sous le tuyau de fer, nous pouvions nous
doucher. Selon moi, cette fontaine tait un peu ensorcele. Surement que des
fes ou des elfes y avaient lu domicile et contrlaient son dbit. Parfois, l'eau
coulait normalement ; parfois, elle coulait l'conomie ; parfois, sans nous
prvenir, elle faisait la grve. Plus une seule goutte de bonne et belle eau !
Pouvez-vous imaginer combien c'tait amusant, surtout pour ceux qui
regardaient, quand, dans le bassin, quelqu'un tait tout savonn et couvert de
mousse ? La panne pouvait durer dix minutes ou dix heures. Nous tions
esclaves de la fontaine et de son bon vouloir, car il n'y en avait aucune autre
dans le voisinage
Vintre, la akvo fluanta el la krano estis tiel frosta, ke krom iomete sin purigi la
nazon kaj razi, ni ne plu vizitadis la basenon por la duo. La higieno devis atendi
la revenon de la printempo
En hiver, l'eau, qui coulait du tuyau, tait tellement glace qu' part pour se
laver le nez et se raser, nous n'allions plus la fontaine. L'hygine devait
attendre le printemps
Retour index
12 : La fatala patrolo - La patrouille fatale.

Inter la forlasitaj domegoj, en kiuj anta la milito la atelieroj de la kork-
entrepreno dungis dekojn da laboristoj, estis rapide aranita korto. Meze de i,
dumtage ondiadis la franca flago e la pinto de blanka stango. Je nia alveno en
Besemburgo, ni apena metis nian sakon sur la liton, kiam la komandanto, post
la hiso de la flago, signo de nia eesto, faris akceptan paroladon.
Entre les immeubles abandonns, dans lesquels avant la guerre les ateliers de
lige employaient des dizaines de salaris, avait t rapidement emmnage une
cour. Pendant la journe, en son milieu flottait le drapeau franais tout en haut
d'un mt. notre arrive Bessombourg, peine avions-nous mis notre sac
terre que le commandant, aprs le lever des couleurs en signe de notre
prsence, fit un discours de bienvenue.
Ne! Vi malbone antapensis! Neniam li diris:

- Kaj, bonan tagon, Sinjoro Korvo, kiel vi estas linda! Kiel vi ajnas al mi
bele
Ne! Tio estas skribita de "Jean de la Fontaine" en la fablo: La vulpo kaj la
korvo. Tamen! Por ne perfidi la eventon, ni devas skribi ideojn, kaj ne vortojn.
Kaj tiu fablo eble entenas la ustajn ideojn de nia komandanto
Non ! Vous avez fait erreur ! Jamais il n'a dclam :
- Et bonjour, Monsieur du Corbeau, que vous tes joli ! Que vous me semblez
beau !
Non ! Cela a t crit par "Jean de la Fontaine" dans la fable "Le renard et le
corbeau". Mais, pour ne pas trahir l'histoire, nous devons crire les ides et
non les mots. Et cette fable contient, peut-tre, les vraies ides du
commandant
Kion li diris? Li diris certe tion, kion li diris al iu nova kontingento. Mi nur
memoras la jenon:
Via misio estas reprezenti la francan honoron, plenumi la ordigan servon
kaj protekti la homaranojn de tiuj bonance malmultaj, sed tamen ne regataj
elementoj kiuj semas malordon
Qua-t-il dit ? Il a certainement dit ce quil disait tout nouveau contingent.
Je me souviens seulement de cela :
Votre mission est de reprsenter lhonneur de la France, faire le service
dordre et protger les populations de ces heureusement peu nombreux, mais
incontrls lments qui sment le dsordre
Tiam, kontenta pri si, li avizis nin, ke sub la ordonoj de sperta oficiro, por
kompletigi nian trejnadon, li ordigis skoltadan patrolon, kiu por ne perdi tempon
okazos dum la sekvantaj tagoj. io, tio la mi aspektis tute normale kaj vere ne,
kiel estis pensite, dirite kaj skribite en metropolo de la kalumniantoj. Evidente,
lia parolado prezentis anka aliajn punktojn pri la misio kaj la atendantaj laboroj
plenumotaj. Fine li faris resumon pri la situacio videbla surloke.
Alors, content de lui, il nous avisa que, pour complter notre formation, sous
les ordres d'un officier chevronn, il avait prvu une sortie de reconnaissance
qui, pour ne pas perdre du temps, aurait lieu dans les jours suivants. Tout cela
me parut tout fait normal et, pas du tout, comme c'tait pens, dit et crit, en
mtropole, par les mauvaises langues. videmment, son expos prsentait aussi
d'autres points de la mission et des tches accomplir. Pour terminer, il nous a
fait un rsum de la situation visible sur place.
Anta la foriro de nia kompanio, la oficiro, kiu respondecis pri i, longe
klarigis, kiel disvolvios tiu testa operacio. Pro zorgo pri sekureco, ar ni ne
estis sufie spertaj, nia antaeniro ne trairos vere danerajn terenojn. Malgra
tio, malbonaj renkontioj, embuskoj kaj aliaj malagrablaoj povos atendi nin sur
la vojo. Ni estos meze de malamikaj terenoj. Ni devos agi kun la plej granda

singardemo kaj devos rigore apliki la regulojn lernitajn dum nia soldatinstruo.
Post eta pazo, la votono aniis, iis mastrema.
- iu el vi devos, iam kaj ie, precize plenumi la ricevitajn ordonojn. Ne
gravas, se vi ne ilin komprenos. Ne estas utile, ke vi komprenu pri kio temas, ar
la kialo ne koncernas vin, sed viajn efojn. Tial la aferoj estos nek malkaitaj,
nek misinterpretataj. Por via propra sekureco, estas preferinde, ke ili restu
sekretaj. La disciplino havigas al armeo fortecon, forgesi tion, estus grava
kulpo, kiu malhelpus la plenan efektivigon de niaj misioj. Mi bonvolas kredi, ke
vi estas sufie saaj por tion kompreni. Ek!
Avant le dpart de notre compagnie, l'officier responsable, nous donna des
dtails sur le droulement de cette sortie test. Par mesure de scurit, car nous
n'tions pas assez aguerris, notre "avance" ne traverserait aucun terrain
rput dangereux. Malgr cela, de mauvaises rencontres, embuscades et autres
ennuis pouvaient nous attendre sur le trajet. Nous tions en terrain ennemi.
Nous devrions agir avec extrme prudence. Nous devrions strictement appliquer
les rgles apprises pendant l'instruction militaire. Aprs une brve pause, le ton
de voix changea, devint dur. Il cria :
- Chacun d'entre vous devra, toujours et partout, excuter strictement les
ordres reus. Peu importe si vous ne les comprenez pas. Il n'est pas utile que
vous sachiez de quoi il est question, car cela concerne vos chefs et non vous.
Ainsi, les actions ne seront ni dvoiles ni mal interprtes. Pour votre propre
scurit, il est prfrable qu'elles restent secrtes. La discipline fait la force de
l'arme, l'oublier serait une faute grave qui nuirait la bonne excution de nos
missions. J'espre que vous serez assez aviss pour le comprendre. En avant !
Do, nia tasko estis: alpreni la ordonojn kaj ilin plenumi la petoj de la
hierarkio; neniam sin demandi, u tio estas bona a malbona, kaj plenumante
ilin agi sen animstato, ar tio estis la laborplano de iu bona soldato. Mi, pri tio,
havis malsamajn ideojn. Se mia menso diras al mi, ke ordono estas fuao, mi ne
in faras, kiuj ajn estos la konsekvencoj... Ju pli oni puas min dekstren, des pli
mi tiras maldekstren. Dum mi estis infano, tio furiozigis miajn patron kaj
instruistojn.
Donc, notre tche tait : recevoir les ordres et les excuter selon les
demandes de la hirarchie ; ne jamais se demander s'ils sont bons au mauvais
et, en les excutant, agir sans tat d'me, car cela faisait partie des fonctions de
tout bon soldat. J'avais, sur ce point, des ides autres. Si mon esprit me dit que
l'ordre est mauvais, je ne l'excute pas, quelles qu'en soient les consquences...
Plus on me pousse droite, plus je vais gauche. Lorsque j'tais enfant, cela
rendait furieux mes parents et enseignants.
Ni forlasis Besemburgon piede kaj anservice. La pafilo en mano, sed kun la
kulasargo en sekureca pozicio por antaeviti iajn eblajn akcidentojn. Senbrue
ni trairis multajn arbaretojn de korkokverkoj. La efoficiraj ordonoj estis
transdonitaj de unu homo al la alia per signo. Unu brako malsupre, kaj ni kvaza
ondo haltis, kliniis, dispartiis je amba flankoj de la vojo, malanta arbojn a
en fosaon. Iu brako leviis, iu reprenis sian lokon en la vico kaj ni denove
antaeniris kvaza vulpoj. Estante preska je la fino de la kolono, mi nenion
vidis kaj nenion adis pri la klarigoj kaj ordonoj de nia sperta gvidanto. Tamen
mi pensis, ke se estus la malo, tio ne multe anus la aferon ar, tio ne vere estis
mia zorgo. Mi pensis, ke se iun tagon post la milito, mi povos reveni i tien,
estos agrable promeni en tiu arbaro, kie regas tiom da kvieteco.
Nous avons quitt Bessombourg en file indienne. Le fusil la main, mais avec
la culasse en position de scurit pour prvenir un accident toujours possible.
Silencieux, nous avons travers plusieurs bosquets de chnes-liges. Les ordres
du commandant taient transmis, d'un homme l'autre, par signes. Un bras
baiss et, comme une onde, nous nous arrtions, accroupissions, rpartissions
sur les cts, derrire les arbres ou dans les fosss. Un bras se levait, et chacun
reprenait sa place dans la file puis, de nouveau, nous avancions pas de loup.
tant presque la fin de la colonne, je ne voyais ni n'entendais rien des
explications ou ordres de notre guide. Pourtant, je pensais que si cela avait t
le contraire, cela n'aurait rien chang, car je ne me sentais pas trs concern. Je
pensais que si un jour, aprs la guerre je pouvais revenir ici, ce serait agrable
de se promener dans cette fort si paisible.
Post la korkarbaroj, ni malsupreniris en uedon kaj trairis vastegajn ebenaojn.
Multaj spuroj klare indikis, ke iam antalonge ili ankora estis kultivataj.
Malnovtempe, la vivo i tie fluis pace, is kiam la militistaro venis misfunkciigi
in. La soldatoj forpelis la loantaron por finfine amasigi kiel oni faras pri
bestoj, iujn el ili, en regrupigejon. Unu el tiuj kampoj estas videbla en
Besemburgo. Aparte dirite, multajn jarojn post la milito, estante en Francio kaj
meze de mia familio, mi sciis, ke tiu kampo, videbla je la suda flanko de
Besemburgo, estas la kampo de la "Kalitous" De tiam, tiuj truditaj novaloj
estis invaditaj de herbaoj, arbustoj kaj figokaktoj, kies ruflavaj kaj delikataj
koloroj ajnis diri:
- Vidu! E la milito, e la malbono ne malhelpos la kreskon de la vivo, la
florado de la beleco
Aprs les chnes-liges, nous sommes descendus dans un oued et traverss
de vastes tendues plates. De multiples traces montraient nettement qu'il y a peu
de temps, elles taient encore cultives. Autrefois, la vie ici tait paisible jusqu'
ce que l'arme vienne tout drgler. Les soldats chassrent les habitants pour
ensuite les regrouper, comme on fait avec les bestiaux, dans des camps. Lun
deux est visible prs de Bessombourg. Dit part, plusieurs annes aprs la
guerre, tant de nouveau chez moi en France, j'ai appris que ce camp, visible au
sud de Bessombourg, s'appelait le Kalitous Depuis, cette jachre force tait
envahie de mauvaises herbes, arbustes et cactus, dont les dlicates couleurs
jaune-rouge semblaient nous dire :

- Vois ! Mme la guerre, mme le malheur n'empchera pas la croissance de
la vie, l'panouissement de la beaut
Pasante apude, ni havis sufie da tempo por lerni, kiel helpe de bajoneto estis
facile depreni kaj zorge eleligi la kernojn de kakto-fruktoj sen riski konservi,
enprofundigitaj en la fingroj, du a tri el tiuj akraj pintaj dornoj, kiuj efike
protektis ilin, tamen ne sufie de nia avideco.
En passant ct, nous avions assez de temps pour apprendre comment, avec
notre baonnette, plucher les figues de cactus sans risquer de garder,
profondment enfonces dans les doigts, deux ou trois de ces pines acres qui
les protgent efficacement, mais pas assez, de notre avidit.
Jen okazis nova halto, pli longa ol la antaaj. Mi uzis tiun benitan pazon por
havi kelkajn pliajn figojn. Neniu venis eni min dum tiu okupo. Same kiel mi, la
aliaj soldatoj tute plenzorgis pri la delikata senelado de la figoj por havi la
eblecon ilin gustimi. Jam la sekurigaj instrukcioj ajnis ne plu ludi rolon en niaj
nunaj okupoj. Informoj alvenis: La efoficiro malkovris suspektajn spurojn, kaj
pro tio, lokis specialan minon, nomatan "salteganta mino". i estos malbona
surprizo por la felagoj, kiam hazarde ili trairos la vojon.
Nouvel arrt, plus long que les prcdents. J'ai utilis cette pause bnie pour
me procurer quelques autres figues. Nul n'est venu me gner pendant cet
ouvrage. Tout comme moi, les autres soldats mettaient toute leur ardeur
plucher dlicatement des figues pour pouvoir les manger. Dj, les rgles de
scurit semblaient ne plus jouer de rle dans notre nouvelle occupation. Des
informations arrivrent : le commandant avait dcel des traces suspectes et
posait une mine bondissante. Elle sera une mauvaise surprise quand, par
hasard, les fellagas suivront le sentier.
Post longa atendado, la kolono denove antaeniris. Ni eksciis, ke ni estis
farantaj grandan kurbaon por ne uzi la saman vojon al la reiro. Ni eniris en
maldensejon, kie iuj homoj estis pacience atendataj de la komandanta oficiro
por partopreni en ia informa kunveno. Tie, irka tiu efo, ni atente askultis
liajn klarigojn pri la lokita mino kaj ia utileco por efike haltigi la progresojn de
la malamikoj (ALN). Evidente temis pri faka tasko, kiu necesigis grandan
scipovon kaj precizecon. Tiel, tiu laboro estis iam sub la respondeco de
militistoj speciale trenitaj. Post tio, kun lara gesto de sia brako, li, montrante la
vojeton, kriis: ek! Disciplinaj kaj bonfidaj, ni reprenis la saman maran
formacion, kiel antae.
Aprs une longue attente, la colonne reprit sa marche. Nous avons appris que
nous faisions un long dtour pour ne pas suivre le mme chemin au retour. Nous
sommes arrivs dans une clairire o tous les hommes taient patiemment
attendus par le commandant pour participer une runion d'information. L,
autour du chef, nous avons cout ses prcisions sur la position de la mine et
son utilit pour arrter efficacement la marche des ennemis (ALN). videmment,
il s'agissait d'un travail de spcialiste exigeant beaucoup de savoir et de
prcision. Ainsi, ce rle tait toujours confi des militaires spcialement
forms. Aprs cela, d'un large geste du bras, montrant le chemin il cria "en
route ! " Disciplins et confiants, nous avons repris la mme formation qu'avant.
Alterne ni paadis kaj haltis la la ordonoj, kiuj kiel kutime estis transdonitaj
el la kolonkapo al ni per la antaaj soldatoj. Ni trairis longan vojiron en la
arbaroj kaj veproj. Subite, eksplodo eksaltigis nin pro surprizo. Instinkte, ni
etiis teren kaj iu demetis la savilon de sia armo. Ne plu estis tempo por
darigi la gustumadon de figoj. Ni denove estis veraj soldatoj pretaj por fari nian
devon. Tiufoje, la informoj alvenis rapidege el la kapo de la kolono is ni, sen
zorgigi pri la devigaj singardemoj. Iu kriis:
- Salteganta mino eksplodis e la paoj de la du kapmarantoj, tiuj mem, kiuj
zorgis pri la sekureco de la vojo. Ili estas tute disiritaj
Tour tour, nous marchions et nous arrtions selon les ordres qui taient
transmis de la tte par les soldats qui nous prcdaient. Nous avons suivi un
long sentier dans les forts et taillis. Brusquement, une explosion nous a fait
sursauter. Par instinct, nous nous sommes jets terre et chacun a enlev la
scurit de son arme. Ce n'tait plus le moment de dguster des figues. Nous
tions redevenus de vrais soldats prts faire notre devoir. Cette fois-ci,
l'information nous parvint plus rapidement de la tte de la colonne, sans se
proccuper des prcautions d'usages. Quelqu'un a cri :
- Une mine bondissante a explos sous les pas des claireurs de pointe, ceux
mmes qui assuraient la scurit du chemin. Ils sont dchiquets
Iom pli malfrue, ni longe diskutis pri tiu grava tragedio. u la kolono erare
sekvis la vojeton, sur kiu nia salteganta mino estis lokita? u la sciadoj pri
topografikaj aferoj de la kapitano, komandanto de la kolona formacio, estis
sufie bonaj, sur tiu grundo ege malfacile alirebla? u la mapoj estis
isdatigitaj? A pro troa malfelio, u la skoltoj falis en kaptilon de felagoj? Ni
metis multajn demandojn, sed havis nenian respondon. Elbe, tio estis pli bone
Plus tard, nous avons longuement discut de cette terrible tragdie. Par
erreur, la colonne avait-elle suivi le sentier sur lequel notre mine bondissante
avait t pose ? Les connaissances topographiques du capitaine, chef de la
formation, taient-elles suffisantes dans ce terrain difficile d'accs ? Les cartes
taient-elles jour ? Ou bien, par malchance, les claireurs taient-ils tombs
dans un pige des fellagas ? Nous posions beaucoup de questions, mais n'avions
aucune rponse. Peut-tre, ctait mieux ainsi
Mi estis elektita por partopreni en la tamento, kiu reprezentos nian
kompanion, por honori per armiloj la memoron de niaj du kamaradoj, anta ol la
kadavroj estos senditaj al la familioj.

J'ai t dsign pour participer au dtachement qui allait reprsenter notre
compagnie la prise d'armes, en l'honneur de nos deux camarades, avant que
leurs corps soient envoys leur famille.
Meze de grandega honora korto, unu erko, lokita sur apartaj staploj kaj
kovrita per la franca flago, atendis. irka la korto, estis zorgeme vicigitaj
tamento de iu kompanio kaj regimento de la regiono, sed anka multaj
altrangaj oficiroj. Peza silento regis sur la korto. Ni longe atendadis
respektoplene, sed anka meditadis pri tiu fiao, kiu kondukis niajn kamaradojn
al la morto. Mi pensis: "Errare humanum est" (latine: erare estas homo). Sed,
tamen
- Soldatoj! Prezentu arm!
- Al la mortoj!
- Soldato W.M. mortigita dum la batalo. Je nomo de la Prezidento de la
Republiko, mi ordenas vin per la kruo
Au centre dune grande cour dhonneur, un cercueil, pos sur une estrade et
couvert du drapeau franais, attendait. Autour de la cour, taient parfaitement
aligns les dtachements des compagnies et rgiments de la rgion, mais aussi
de nombreux officiers suprieurs. Un lourd silence pesait sur la cour. Nous
avons longuement attendu, pleins dmotion, mais aussi mdit sur ce mauvais
coup qui avait conduit nos camarades la mort. Je pensais : "Errare humanum
est". Lerreur est humaine. Mais, pourtant
- Soldats ! Prsentez arm' !
- Ouvrez le ban !
- Soldat W.M. mort au combat. Au nom du prsident de la Rpublique, je vous
dcore de la croix
Dum la klarionistoj funebre sonorigas je la honoro de la mortinta soldato, ni
rigide staras, kvaza statuoj en la "gardu vin" pozicio. La sonoj forportas min
meze de profunda arbaro, kie la asistoj spronas siajn evalojn incitante la
hundaron per la blekado de la askornoj, kaj lataj krioj: Al! Al! Al! Almena
en tiu kruela ludo ili scias, kiu mortigas, kiu estas a estos mortigata. i tie, la
ludo estas pli incida. Ni ne scias, kiu a kio mortigas, kiu a kio estos mortigata,
nek kial... Du junaj viroj estis forprenitaj pro eraro! u vere? u eble?
Pendant que la fanfare joue une marche funbre lhonneur du soldat mort.
Raides comme des statues, nous nous tenons en position de garde--vous. Les
sons memportent au milieu de forts profondes o les chasseurs peronnent
leurs chevaux en incitant la meute de leurs cornes et en criant voix forte :
taaut ! Taaut ! Au moins, dans ce jeu cruel, ils savent qui tue qui, et quoi sera
tu. Ici, le jeu est plus sournois. Nous ne savons ni qui ni quoi tue, qui ou quoi
sera tu, ni la raison... Deux jeunes hommes ont t fauchs par erreur ! Est-ce
vrai ? Est-ce possible ?

Post la ceremonio, silente kaj vakakape pro tro da streo, tro da farataj
demandoj, kiuj neniam ricevos klarigon, ni surgrimpis en la kamionojn, kaj
reveturis en niajn regimentojn, kompaniojn, sekciojn. Ni ne plu havis vorton
direblan. Ni estis vivantaj sed vunditaj, brulstampitaj funde profunde de niaj
karnoj, de niaj mensoj.
Aprs la crmonie, en silence et la tte vide cause du trop de stress et de
trop de questions poses qui ne recevront jamais de rponse, nous sommes
remonts dans les camions et repartis dans nos rgiments, compagnies, sections.
Nous n'avions rien dire. Nous tions vivants, mais blesss, marqus au fer
rouge au plus profond de nos chairs et de nos esprits.
Note concernant ler chapitre 12 :

Il semble que larme franaise utilisait assez couramment les mines
bondissantes.
Le 1er accident dont jai eu connaissance a eu lieu fin septembre, juste aprs
notre arrive dans la presquile de Collo. Cest celui qui est relat dans ce mme
chapitre.
Le 2e accident sest droul le 18 novembre 1961. Selon Benjamin
Puechegud que jai pu joindre par tlphone, sa section forte denviron 25
hommes tait dirige par un commandant et un sergent-chef sngalais. La
section effectuait une mission de reconnaissance au cours de laquelle le
commandant a pos une mine bondissante. Au moment du dpart, trois
militaires, le sergent Chevreuil, Mogenier William-Paul et Benjamin Puechegud
se sont attards rechercher une cache et ont pris un peu de retard sur le groupe.
Ils se sont activs pour le rejoindre et cest alors quils ont suivi le chemin sur
lequel venait dtre pose la mine bondissante. Mogenier William, bless la
tte, a t tu sur le coup ; Puechegud a t lgrement bless. Le sergent
Chevreuil, un peu en retrait, sen est sorti sans gratignure
Retour index
13 : La karkioj - Les harkis.

iam, vidal-vide nia aledo, malanta la fontano kaj meze de deklivo, estis
longega barakaro teretaa. e la unua rigardo, la muroj en aglomerablokoj
montriis fuhaste konstruitaj. Ili ne havis stukaon, ne estis vere ortaj, ne vere
vertikalaj kaj la aglomerablokoj estis malbone kunmetitaj. Temas pri amatora
laborao, mi pensis. Tia speco de tiel fuita barakaro povas enteni nur aferojn

tute senvalorajn, kiujn oni deziras nur protekti kontra la pluvo, por ke ili ne tute
disfalu pro la rusto, a kiuj devas esti portotaj al la publika rubejo. Tiam oni
atendas, ke la amaso estos sufie granda por pravigi la vojaon.
Toujours, face notre chalet, derrire la fontaine et au milieu d'une pente, se
dressait un long baraquement sans tage. Au 1er coup d'il, les murs en
parpaings se rvlaient construits la va-vite. Ils n'avaient pas de crpi,
n'taient ni vraiment horizontaux ni vraiment verticaux et les agglos taient mal
assembls. C'est du mauvais travail d'amateur, me dis-je. Ce type de baraque, si
quelconque, ne peut contenir que des objets sans valeur que l'on dsire
seulement protger contre la pluie pour qu'ils ne soient pas dtruits par la
rouille ou qui doivent tre ports la dcharge publique. On attend que le tas
soit suffisamment grand pour justifier le dplacement.
Sur la fasado de tiu barakaro malfermiis tri nurlignaj pordoj akvo-paligitaj,
kiuj rigardis al nia lignodomo, kaj sur la malantaa flanko, estis tri fenestroj
same severaj kiel la pordoj. Mi demandis al mi mem.
- Sed, kion oni povas fari, tie? Tiuj lokoj estas terure malagrablaj, kaj ili ne
povas esti uzataj, kiel ateliero. Kiaj aferoj amasias en tiu domao?
Sur le devant de ce baraquement s'ouvraient trois portes en bois, dlaves par
la pluie, qui regardaient notre chalet et sur l'arrire, il y avait trois fentres
aussi svres que les portes avant. Je me suis demand :
- Mais, que peut-on faire ici ? Ces lieux sont faire peur et ne peuvent tre
utiliss comme ateliers. Quelles choses s'entassent dans cette masure ?
Nur tiam, mi ekvidis, ke iu el la pordoj estis rompita. Scivoleme, mi
ekrigardis tra la dismetitaj pecoj de ligno. Mi nur vidis solan ambraon, apena
lumigita dank'al la sunradioj, kiuj transiris la pordon. Kiel ekstere, la
cementobrikoj de la muroj estis krudaj kaj je la mezo, sur la planko el batita
tero, troviis amaso da tonoj, videble uzitaj kiel fajrujo. La nigreco de la
plafono tion konfirmis.
La harkio Tuikero, ekvidante min, alproksimiis.
Seulement alors, j'ai aperu qu'une des portes tait brise. Curieux, j'ai
regard travers les morceaux de planches disjoints. Je n'y ai vu qu'une triste
pice peine claire par les rayons de soleil qui traversaient la porte. Comme
l'extrieur, les murs d'agglos taient bruts et, au milieu, sur le sol en terre
battue se trouvait un tas de pierres qui visiblement avaient servi pour faire du
feu. La noirceur du plafond le confirmait.
M'apercevant, le harki Tuiker s'approcha.
Pri li, is tiu mateno, mi nenion sciis, sed tiam la sekciestro prezentis al ni tri
kromsoldatojn, kiuj estis translokitaj en nian sekcion. Ili estis vestitaj kaj armitaj
tutsame kiel ni. Du el ili, loos kaj manos kun ni. La tria, Tuikero, jam vivis
aparte, ar li havis edzinon kaj infanojn.

De lui, jusqu' ce matin-l, je ne savais rien, mais alors, le chef de section
nous avait prsent trois harkis qui taient affects notre section. Ils taient
vtus et arms parfaitement comme nous. Deux d'entre eux devaient vivre et
manger avec nous. Le troisime, Tuiker, vivait alors part, car il avait femme et
enfants.
Hodia min rememori precize la trajtojn de la vizao de Tuikero estas preska
neebla ago. De tiu tempo, kiam dum la milito la sorto kunigis niajn destinojn,
tiom da jaroj kaj eventoj forflugis, ke, lian vizaon iom viitan, mi penas ekvidi
trans tiuj nebuloj. Foje nokte kiam mi malbone dormas, la fora pasinteco, el mia
koro kie funde profunde iam brulas iu nekuracebla vundo, revenas kaj eligas la
silueton de Tuikero, la sonon de lia voo, liajn gestojn kaj, pli forte ol io, liajn
profundajn kaj nigrajn okulojn. Mia atento dum kelkaj sekundoj restis vebanta
kiam la sekciestro prezentis lin. En tiu rigardo, kiu ekkaptis min pro sia doleco,
estis profunda melankolio, kaj senfina rezignacio. Rigardante ilin atente, mi
vidis tion, sed anka ian nekredeblan vakuon. En ili, ne plu estis la plej eta spuro
da lumo a da vivojo.
Aujourdhui, me rappeler clairement les traits du visage de Tuiker est presque
impossible. Depuis ce temps, quand pendant la guerre le sort avait uni nos
destins, tant d'annes et d'vnements sont passs que, travers ce brouillard,
j'ai de la peine distinguer son visage un peu effac. Parfois, la nuit quand je
ne dors pas, le lointain pass, de mon esprit au fond duquel brule toujours une
douloureuse blessure, revient et alors merge la silhouette de Tuiker, sa voix,
ses gestes et, plus fort que tout, ses yeux profonds et noirs. Mon attention,
pendant quelques secondes, resta en suspens quand le chef de section le
prsenta. Dans ce regard, qui me capta par sa douceur, il y avait une grande
mlancolie et une infinie rsignation. Le regardant attentivement, je vis cela,
mais aussi un vide incroyable. En lui, il ne restait pas la moindre trace de
lumire ou de joie de vivre.
Jen, la okazo konatigi lin pli bone.
- Tuikero? u eble! Vidu! Iu venis tien, kaj faris fajron! Sed, kion li celis?
Kun tre kvieta mieno, rigardante min, li respondis:
- u vi vere deziras scii, pri kio temas? Mi pensas, ke vi estas fidinda, tion mi
sentas. Do, al vi, mi diros la tutan kaj simplan veron. Estas tri pordoj, kiuj
malfermias sur tri lokoj. Kiel vi vidas tiun ambron, tiel estas la du aliaj. Ne
pli, ne malpli. Estis armeaj loejoj por harkioj kaj iliaj familioj.
C'tait l'occasion de mieux le connatre.
- Tuiker ? Est-ce possible ? Quelqu'un est venu ici et a fait du feu ! Mais, que
voulait-il faire ?
Trs calme, en me regardant il rpondit :
- Tu veux vraiment savoir de quoi il s'agit. Je pense qu'on peut se fier toi.
Cela je le sens. Donc, je vais te dire la vrit simple et entire : il y a trois
portes qui s'ouvrent sur trois pices. Tel que tu vois cette pice, telles sont les
deux autres. Ni mieux, ni pire. C'taient des logements de l'arme pour les
harkis et leur famille.
- Kiam ni la harkioj alvenis, kun la regimento, kiu eestis anta la 2/75a
RIMA, pro sekureco armeo decidis, ke ni ne rajtos lupreni loejon meze de
Besemburgo. La komandanto donis al ni cementon kaj kompaktajn brikojn, por
ke ni mem konstruu tiun barakaron. Al ni estis dirite:
- Tio estas provizora! Tion, ni povas certigi al vi. Nur tempo por trovi alian
rimedon...
- Quand nous les harkis sommes arrivs avec le rgiment qui prcdait le
2/75e RIMA, par scurit, l'arme a dcid que nous n'aurions pas le droit de
prendre des logements dans Bessombourg. Le commandant nous a donn du
ciment et des agglos pour construire ce baraquement en nous affirmant :
- Cest provisoire ! Nous pouvons vous le garantir ! Juste le temps de trouver
une autre solution...
- Tie, ni dormis kaj vivis. Jes! Vi bone adis. Ni ne havis alian lokon, kaj ni
dormis surgrunde, sur pajlo-amaso. La fajro, e la meza parto, hejtis nin kaj la
edzino kuiris, sur i, la manaon por la familio. Ni ne havis alian facilaon! Tiu
provizora loko iis nia definitiva loejo. Mi, la edzino kaj la infanoj, ni stagno-
putris tie dum multaj monatoj
- L, nous avons dormi et vcu. Oui ! Tu as bien entendu. Nous n'avions rien
d'autre et nous dormions, par terre, sur un tas de paille. Le feu, au centre, nous
chauffait et ma femme faisait cuire dessus le repas de la famille. Nous n'avions
rien d'autre ! Ce lieu provisoire tait devenu notre logement dfinitif. Moi, ma
femme et nos trois enfants, nous sommes rests, l, pourrir pendant plusieurs
mois...
- En tiu loko, nokte, neniam mi rajtis havi pafilon. Mi ne povus protekti mian
familion kontra la felagoj, se nokte ili decidus ekataki nin. Pro tio, mi ne povis
bone dormi.
- Dans ce local, la nuit, je n'ai jamais eu le droit d'avoir un fusil. Je n'aurais
pas pu dfendre ma famille contre les fellagas si, la nuit, ils avaient dcid de
nous attaquer. Cela m'empchait de dormir.
- Sen informi la estraron, iun dimanon, mi sekrete sukcesis rekonduki la
edzinon, kaj la infanojn al la bopatroj, je proksimume 30 kilometrojn, kie ili
povas digne kaj normale vivi. Por la felagoj, la malamiko estas mi. Nur mi, estas
la perfidulo! Do, mi estas certa, ke nenia malbonao okazos al mia familio.
- Un dimanche, sans informer le commandement, j'ai russi reconduire
secrtement ma femme et les enfants chez les beaux-parents, une trentaine de
kilomtres, o ils peuvent vivre normalement et dignement. Pour les fellagas,
l'ennemi c'est moi. C'est seulement moi, le traitre ! Je suis donc certain qu'il
n'arrivera rien de mal ma famille.
- Iom poste, la aliaj harkioj kiuj lois flanke, kaj iliaj familioj malaperis tiel,
ke mi ne estis avertita pri tiu foriro. Mi ne plu revidis ilin! Mi restis sola loante
tie, kiel porko en porkostalo. Milfoje, oni diris al mi, ke mi estas vera franco.
Kiel stultulo ! Tion mi kredis ! Hodia mi scias, ke tio estas malvero, ar la
francaj soldatoj ne estas traktataj samrange kiel mi. Vere, tute ne! Mi timegas,
ke ne plu estos estonteco por ni, la harkioj.
- Peu aprs, les autres harkis, ceux qui logeaient ct, et leur famille ont
disparu sans que je naie jamais t inform de ce dpart. Je ne les ai plus revus
! Je suis rest seul dormir l, comme un porc dans une porcherie. Mille fois,
on m'a dit que j'tais un vrai Franais. Quel imbcile ! Je l'ai cru ! Aujourd'hui,
je sais que c'est faux, car les soldats franais ne sont pas traits comme moi.
Vraiment, pas du tout. Je crains qu'il n'y ait plus d'avenir pour nous les harkis.
- Anta la alveno de la 2/75a RIMA, mi translokiis en la vilaon, kie mi
loas kun amiko. iu pagas la duonon de la luprezo. Por sendi pli da monrimedo
al la edzino, mi elspezas la plej malmulte. Por mi mem, tio ne gravas
- Avant l'arrive du 2/75e RIMA, j'ai dmnag dans le village, o je loge
chez un ami. Nous partageons le prix de la location. Pour envoyer plus d'argent
ma femme, je dpense le moins possible. Pour moi, ce n'est pas important
Tuikero ajnis iom liberigita de tiu pezo premanta lian koron. Li pli bone
spiris. Dum kelkaj minutoj, lia vizao lumiis kaj li e skizis etetan rideton, tre
rapide viigita. Tio certe ne plu estis okazanta al li delonge. La ojon li perdis
samtempe, ke siajn iluziojn.
Tuiker semblait un peu libr de ce poids qui l'oppressait. Il respirait mieux.
Pendant quelques minutes, son visage s'est clair et il a mme esquiss un petit
sourire trs vite effac. Cela ne lui tait srement pas arriv depuis longtemps.
Il avait perdu la joie en mme temps que ses illusions.
Li fidis min kaj por mi malfermis sian koron el kiu torente fluis iuj tiuj
aferoj, kiuj formis tro grandan amason por unu sola homo. Li ne havis solvon a
rimedon kaj ne sciis kie li trovos konsilon a helpon pri tio. Tiun tagon, li kaj mi
iis amikoj kaj nenio havos sufie grandan forton por detrui tiun nedifineblan
sintenon de bono, kiam ni kune estis.
Il me faisait confiance et pour moi avait ouvert son cur d'o coulaient,
flots, toutes ces choses trop lourdes pour un seul homme. Il n'avait pas de
solutions ou de moyens ni ne savait o trouver un conseil ou de l'aide. Ce jour-
l, lui et moi sommes devenus amis et rien n'avait assez de force pour dtruire
cette sensation de bien-tre, quand nous tions ensemble.
Mi ne povis nek volis akcepti tiujn agmanierojn de la estraroj, kiuj reprezentis
nian landon, tamen, iam tiel lerta por doni konsilojn al aliaj homoj kaj landoj
kun, ofte, iu pika aroganteco. Ne ! Ili ne normale reagis, kiel oni devas fari.

Je ne pouvais ni ne voulais accepter cette faon d'agir de nos dirigeants qui
reprsentaient notre pays, pourtant, toujours si prompt donner des conseils
aux autres hommes et pays avec souvent une pointe d'arrogance. Non ! Ils ne
ragissaient pas normalement comme ils devraient le faire
Retour index
14 : irka ni Autour de nous.

Pro diversaj kialoj, ni regule veturis kamionare al Kolo. Je la suda elirejo de
Besemburgo, ni pasis apud stranga kampo (pri kiu mi jam parolis). Il entenis
dekojn da kvadrataj dometoj zorge vicigitaj. Strange mi pensis, se ni vidus in
de tre malproksime ni povus diri, ke temas pri parceligita konstrutereno, sed la
vojo estis je irka ducent metroj fore de tiu kampo. Ne pli! Eblus pensi, ke tie
estis deponitaj, rezervitaj ardenaj dometoj. Neniam ni rajtis alproksimii por
precize ilin vidi. Mi iris de unu al la alia el la soldatoj por peti informojn pri tio.
Estis senutile temporaba! iuj homoj de la 2/75a RIMA alvenis preska
samtempe kiel mi. Tuikero, kiu eestis anta nia alveno, bonvolis klarigi al mi:
- Por ke la kamparanoj ne havu la kapablon utili al la felagoj, la armeo
forpelis la loantojn de iliaj farmbienoj kaj vilaoj anta ol, kamione evakui ilin,
por ke ili estu arigitaj en kampojn. Tie ili estis amasigitaj po tri familioj en iu
dometo. Ili, "la militistoj" diris, ke tio estis farita por protekti la kamparanojn de
la felagoj. Sed, evidente, tio estis mensogo!... En la kamparo, la pordoj kaj
fenestroj de iuj vakigitaj domoj estis zorge obstrukcitaj per brikoj kaj cemento
kaj, kiam ili ne povis tion facile kaj sufie rapide fari, la domoj estis detruitaj per
eksplodiloj.
Pour des besoins divers, nous allions rgulirement en convoi Collo. la
sortie sud de Bessombourg, nous passions ct d'un camp bizarre (dont j'ai
parl plus haut). Il contenait des dizaines de maisonnettes soigneusement
alignes. trange, me dis-je, si on le regardait de trs loin, on pourrait penser
que c'est un lotissement, mais la route n'est qu' 200 m. Pas plus ! Il semblerait
qu'on ait dpos l des cabanes de jardin. Nous n'avons jamais eu le droit de
nous approcher pour voir ce que c'tait. Je suis all d'un soldat l'autre pour
avoir des informations ce sujet. Inutile perte de temps ! Tous les hommes, du
2/75 RIMA, taient arrivs presque en mme temps que moi. Tuiker, qui tait l
avant nous, a bien voulu m'clairer :
- Pour que les paysans ne puissent aider les fellagas, l'arme a chass les
habitants de leur ferme et village avant de les vacuer par camion pour qu'ils
soient regroups dans des camps. L, ils ont t entasss trois familles par
maisonnette. Les militaires disaient que cela tait fait pour protger les paysans
des fellagas. Mais, videmment, c'tait faux !... Dans la campagne, les portes et
fentres, de toutes les maisons vides de leurs habitants, ont t obstrues par
des briques et du ciment et, quand cela na pas pu tre fait facilement ou assez
vite, les maisons ont t dtruites l'explosif.
- En tiu kampo, kiu estas irkaita per pikdrato, io kaj iu estas kontrolata
tage kaj nokte. Tiuj homoj amasigitaj tie, kvaza temus pri brutaroj, preska
ekskluzive estas virinoj, infanoj kaj maljunuloj. La viroj kompreneble foriris e
la felagoj, jam anta la regrupigo. Kaj kiam la felagoj pafmortigas soldaton la
armeo venas sin sur tiuj homoj, kiuj ne povas sin protekti. iuj tiuj eventoj
estas aaj kaj bedarindaj. Kiel ili anka povas aserti, ke ni estas francoj?
- Dans ce camp, qui est entour de fil de fer barbel, les personnes et ce
quelles font sont contrls jour et nuit. Ces gens, entasss l comme sils
taient des animaux, sont presque exclusivement des femmes, des enfants et des
vieillards. Les hommes, bien sr, staient enfuis chez les fellagas, dj avant le
regroupement. Et, quand les fellagas tuent des soldats, larme se venge sur ces
gens qui ne peuvent se protger. Toutes ces affaires sont cruelles et dplorable !
Comment peuvent-ils encore affirmer que nous sommes Franais ?
Mi respondis la jenon:
- Nia estraro certe ne havas memoron, precipe pri la aferoj, kiuj okazis, kiam
la germanoj okupaciis la francan metropolon. Tiam, mia patro batalis kontra la
malamikoj por liberigi nian landon
Alors, je lui ai rpondu :
- Notre pays a probablement la mmoire courte surtout aprs ce qui sest
produit quand les Allemands ont occup la France. Alors, mon pre se battait
contre l'ennemi pour faire librer notre pays
- Tie, pli kaj pli, mi havas la impreson esti la malamiko. Tamen, kiam ni estis
senditaj, oni diris al ni, "al ni iuj", ke ni aliros Alerion por darigi pacon, helpi
la loantarojn kaj reprezenti ordon! iuj, tiuj vortoj maluste sonas! u mi
estas, jes a ne, e la malbona flanko?
- Ici, de plus en plus, j'ai l'impression d'tre l'ennemi. Pourtant, lorsque nous
avons t envoys ici, on nous a dit, que nous allions en Algrie pour maintenir
la paix, aider les habitants et maintenir l'ordre ! Tous ces mots sonnent faux !
Suis-je oui ou non du mauvais ct ?
Mallonge restis nia unua sekciestro, ar li ricevis mutacion en alian
regimenton. Anta ol foriri li asertis al mi, ke en Besemburgo la vivo kaj etoso
estis agrablaj, sed, ke neniam oni rajtas preterlasi ian tian proponon. Li do estis
kontenta pri tiu postenigo. La subletenanto Salio anstatais lin. Lia alveno
estis, por ni iuj, granda kaj neimagebla surprizo. Kiam ni scias kaj vidas kiel
francoj enerale kondutas pritemante araboj, estas surprizo vidi ke "iu" el tiuj

araboj brile sukcesis trapasi la ekzamenon de la oficira lernejo de erelo. Poste,
li estis akceptita kiel sekciestro! Mi demandis al mi mim:
- u la vento turnias al la bona direkto? u finfine la estraranoj komprenas,
ke la alerianoj estas homoj tutsame kiel ni? u la estraranoj ias saaj?
Notre 1er chef de section resta peu de temps, car il reut une mutation dans
un autre rgiment. Avant de partir, il m'assura qu' Bessombourg la vie et
l'ambiance taient agrables, mais, que jamais on n'a le droit de laisser passer
une pareille proposition. Il tait donc heureux de cette affectation. L'aspirant
Sally le remplaa. Sa venue fut, pour nous tous, une grande et inimaginable
surprise. Quand on sait et voit comment, gnralement, les Franais se
conduisent lorsqu'il est question d'Arabes, c'est une surprise de voir que "un" de
ces Arabes avait brillamment russi l'examen de l'cole militaire de Cherchell et
tait devenu chef de section ! Je me suis demand :
- Est-ce que le vent a tourn vers la bonne direction ? Est-ce qu'enfin le
gouvernement a compris que les Algriens sont des hommes aussi bien que nous
? Se sont-ils assagis ?
Kompreneble, ni bonvenigis nian subletenanton, ar, eble li alportis la
konkretigon de la tiom atendita espero. Tamen, mi iomete dubis pri tiu
renversio.
Nous avons bien accueilli notre sous-lieutenant, car il apportait, peut-tre, la
concrtisation de l'espoir tant attendu. Mais je doutais un peu de ce revirement.
Ni estis perdintaj nian impeteman sekciestron, kiu havis la kapon plenplenan
de ideoj pri venkoj kaj medaloj. Kompense, la novenveninto, tute male, estis
kvieta, sae pacema efo, kiu revis pri ia Alerio sen milito, kie denove eblos
naski kaj naskii, kreski kaj ami en bela lando promesplena por la estonteco.
Nous avions perdu notre chef de section imptueux, qui avait la tte pleine
d'ides et de mdailles. En compensation, le nouveau venu, tout au contraire,
tait un chef calme et pacifique. Il rvait d'une Algrie sans guerre o il serait
de nouveau possible de natre et de faire natre, de grandir dans un pays promis
un avenir heureux.
Salio ne estis altstatura viro, sed iom malpli alta ol la meza. Lia glata vizao
kaj rondeta kapo pliigis lian kvietecon. Liaj okuloj spegulis la fierecon kaj
vivojon de iu nova promociito de erelo, sed anka ian agrablan serenecon.
Sally n'tait pas un homme de grande taille, mais un peu plus petit que la
moyenne. Son visage lisse et sa tte rondelette accentuaient son air paisible. Ses
yeux refltaient la fiert et la joie d'tre de tout nouveau promu de Cherchell,
mais aussi une agrable srnit.
Ni estis en la "subtena sekcio", kies roloj estis precipe protekti la
komandpostenon dum operacioj. Por konservi la surprizan efekton, ni iam estis
helikoptere transportataj sur la operaciajn kampojn. Ni kompreneble revenis
iam piede. Anka, ni estis devigitaj nokte gardostari por protekti tiun parton de
Besemburgo, kie estis nia loejo kaj tute apude, je la norda flanko, blokhaso.
Notre section d'appui avait principalement le rle de protger le poste de
commandement pendant les oprations. Pour conserver l'effet de surprise, nous
tions toujours transports en hlicoptre sur le thtre des oprations. Bien
videmment, nous revenions pied. En plus, la nuit nous devions monter la
garde pour protger cette partie de Bessombourg o taient notre chalet et, tout
ct sur le flanc nord, un blockhaus.
Retour index
15 : La blokhaso - Le blockhaus.
Mi estas maldekstre Je suis gauche
Betona blokhaso estis alkroita al tonoza superaltao, kiu superis la korton

de nia aledo. - Infano, promenante marborde mi jam vidis multajn el tiuj
konstruaoj, tute similaj al tiu, sed konstruitaj de la germanoj dum la Dua
Mondmilito. - i tie en Besemburgo nia armeo, tiu mem kiu batalis kontra la
naziismo, konstruis in por sin protekti kaj por militi kontra aliajn homojn, kies
landon nia estraro, iun tagon, ekprenis sen pli da rajtoj ol la germanoj. Tie,
tamentoj el kvin soldatoj alternis, iujn dudek kvar horojn, por zorge kontroli
vojetojn, kiuj, de post la konstruo de la blokhaso, ne plu estis uzataj. En tiel
sovaa regiono, sufiis, ke la pasantoj uzu novajn vojetojn, je cent metroj pli
norde a sude, por ne plu esti enataj de militkontroloj. Kredeble, la militistoj ne
deziris malfaciligi al si la vivon serante, kial plu neniu prunteprenis tiun vojon.
Un blockhaus en bton tait accroch une surlvation rocheuse qui
dominait la cour de notre chalet. - Enfant, me promenant sur la plage, j'avais
dj vu beaucoup de ces constructions, toutes semblables celle-ci, faites par
les Allemands pendant la 2e guerre mondiale. Mais, ici, Bessombourg, c'est
notre arme, celle mme qui s'tait battue contre le nazisme, qui l'avait
construite pour se protger et se battre contre d'autres hommes, dont notre
gouvernement s'tait, un jour, empar du pays sans plus de droits que les
Allemands. L alternaient des groupes de 5 soldats toutes les 24 h pour
contrler des chemins qui, depuis la construction du blockhaus, n'taient plus
utiliss. Dans une rgion si peu frquente, il suffisait que les passants utilisent
un nouveau sentier, 200 m plus loin, pour chapper aux contrles de l'arme.
Les militaires n'avaient pas envie de se compliquer la vie en cherchant pourquoi
il ne passait plus personne.
Sur la internaj muroj, free farbitaj, videblis multaj kuglospuroj. Kiel iam,
pere de la harkioj, ni eksciis, kio okazis. La kompanio, kiu eestis anta ni, trafis
gravajn problemojn kaj ne nur en tiu blokhaso. La deorantaj kvin soldatoj
estis, dum ili profunde dormis, mortigitaj de la felagoj. Nokte en gardistejo
tempo malrapide pasas kaj la deorantaj soldatoj legas, skribas al siaj amikinoj,
askultas novaojn en la radio kaj foje ili ne plu povas kontrastari dormon. Iun
tagon, okazis tio, kio devis okazi. La la raporto de la gardistejaj efoj, dum tiu
trista nokto, neniu signalis la plej etan anomalion...
Sur les murs intrieurs, tout juste repeints, restaient des impacts de balles.
Comme toujours, grce aux harkis, nous avons pu apprendre ce qui s'tait
pass. La Compagnie qui nous prcdait avait eu de graves ennuis et pas
seulement dans ce blockhaus. Les 5 soldats de gardes avaient t abattus par les
fellagas alors qu'ils dormaient. La nuit, dans les postes de garde, le temps ne
passe pas vite, alors les soldats lisent, font leur courrier, coutent les nouvelles
la radio et parfois se laissent emporter par le sommeil. Un jour, il est arriv ce
qui devait arriver. Selon le rapport de l'officier de service, pendant cette triste
nuit aucune anomalie n'avait t signale.
La matena deorano trovis kvin korpojn sango-makulitajn. Ili estis buitaj
per atomataj pistoloj. La felagoj estis sufie memfidaj, ar ili prenis iujn
vestojn kaj armilojn. Neniu venis eni ilin. Ili certe estis bone organizitaj kaj tre
bone informitaj. Mi povas aserti, ke deorante en tiu blokhaso, kiam mi
gardostaris neniam mi dormetis. La tutan tempon, el la gvatejo, miaj okuloj
priseris, rigardadis tra la arbaroj en la profundaoj de la nokto. Sed neniam mi
ekvidis ion ajn suspektindan.
La relve du matin trouva 5 corps couverts de sang, abattus au pistolet
mitrailleur. Les fellagas avaient t assez srs d'eux pour prendre les armes et

tous les vtements. Personne ne vint les dranger. Ils taient forcment bien
organiss et trs bien informs. Je puis assurer qu'tant de service dans ce
blockhaus, lorsque je montais la garde, je n'ai jamais ferm l'il. Depuis les
miradors, mes yeux sans cesse observaient et fouillaient entre les arbres dans la
profondeur de la nuit. Mais je n'ai jamais rien vu de suspect.
Kiel dum tiu vea nokto nenia bruo estis detektita? u eblas, kiam atomataj
pistoloj estas facile adeblaj is multaj centoj da metroj? Se tio vere okazis kiel
i estis rakontita al mi, tiun nokton la felagoj povintus facile masakri iujn
soldatojn de la kompanio. Eble ili nur intencis doni lecionon, averton
Comment, pendant cette nuit tragique, n'a-t-on entendu aucun bruit ? Est-ce
possible quand un pistolet automatique s'entend aisment plusieurs centaines
de mtres ? Si cela s'est vraiment produit, tel qu'on me l'a dit, cette nuit-l, les
fellagas auraient pu aisment massacrer tous les soldats de la compagnie. Peut-
tre entendaient-ils seulement donner un avertissement.
Retour index
16 : Akvoproviza patrolo - La corve d'eau.

Dum la tuta tempo pasigita en Besemburgo, neniam ni estis trafitaj per gravaj
perdoj. Dum la situacio en la antapostenoj estis tute alia. Mi memoras hororan
eventon, kiu okazis en iu el tiuj antapostenoj, Bounougra. Tiu vilao situis je
kelkaj kilometroj post Teraso, kie ni turnis maldekstren. Tiam la sorto batis la
kvin deorantojn, kiuj iris patrole akvoprovizi la cisternkamionon. iun tagon,
estis la sama afero
Pendant tout le temps pass Bessombourg, nous n'avons jamais subi de
pertes trs graves. Tandis que la situation dans les postes avancs tait tout
autre. Je me souviens d'un vnement horrible qui s'est produit dans un de ces
postes, Bounougra. Ce village se trouvait quelques kilomtres aprs Terras,
sur la route de gauche. Le destin avait, alors, frapp les cinq hommes chargs
de la corve d'eau. Chaque jour, c'tait la mme chose
La deorantoj, kiuj estis je dispono por plenumi la komunajn kaj ofte tedajn
laborojn, normale devis sin zorge prepari por la akvoprovizo, ar por tion fari ili
forlasis malanta si la sekurecon de la fuorto. Estis "maksimuma singardo"! La
savregularoj estis strikte kontrolataj kaj plenumataj. Evidente la teorie! La
fonto el kiu iuj homoj loantaj en la irkaaoj, kiel la arabaj familioj, soldatoj
kaj eble anka felagoj venis erpi sian akvon, troviis nur je du-tri cent metroj el
la fuorto. La loko estis malsupra kaj pro tio nevidebla de la gardistejoj.

Les hommes qui taient chargs des tches quotidiennes et souvent
ennuyeuses devaient, normalement, se prparer trs srieusement pour la
corve d'eau, car pour cela, ils laissaient derrire eux la scurit du fort. C'tait
"scurit maximum" ! Les rgles de scurits faisaient l'objet d'une surveillance
et d'une excution stricte. Thoriquement bien sr ! La source, o tous les
habitants des environs comme les familles arabes, les soldats, et probablement
encore les fellagas venaient puiser leur eau, ne se trouvait qu' deux au trois
cents mtres du fort. L'endroit tait en contrebas et, cause de cela, invisible
des postes de guet.
iun tagon, estis la sama tasko, cent- a milfoje ripetita, kaj la sama fonto nur
je du-tri cent metroj el la sekureco. Neniam io okazis kaj certe neniam io okazos.
iuokaze la soldatoj tion pensis kaj agis la tiu vidpunkto. La regularoj por tiuj
tro junaj soldatoj estis kompreneble ege tedaj kaj ne vere utilaj, krom por tiuj,
kiuj estis pagataj por ilin skribi.
Chaque jour, c'tait la mme scne, cent et mille fois rpte, et la mme
source seulement 2-300 m de la scurit. Jamais rien ne s'tait pass et,
assurment jamais rien ne se passerait. En tout cas, les soldats le pensaient et
agissaient en consquence. Les rgles, pour ces trop jeunes hommes, taient
videmment trop rbarbatives et pas trs utiles sauf pour ceux qui avaient t
pays pour les crire.
La patrolo foriris. Temis nur pri iro kaj reiro, eta promenado en la kamparo,
apena sufie longa por fumi cigaredon kaj spiri eksteran aeron... La veturiloj
malaperis en la deklivon, kie fluis la tiel bona kaj pura akvo. Subite longaj
pafadoj de atomataj pistoloj kraketadis, tak tak ratak tak
Adante tiun longan blekon iuj homoj ekkomprenis la dolorigan signifon.
Sed ! Tro malfrue
La corve est partie. Ce n'tait qu'un aller-retour, une brve promenade dans
la campagne peine assez longue pour fumer une cigarette et respirer l'air
pur... Les vhicules disparurent dans la descente o coulait la si bonne et si
pure eau. Tout d'un coup, de longues rafales de pistolets mitrailleurs
crpitrent, tak tak ratak tak
Entendant cette longue plainte, tous les hommes en comprirent la
douloureuse signification. Mais ! Trop tard
En la fuorto, la soldatoj estis jam retrovintaj siajn fizikajn atomatecojn. Kiel
en fibaleto, tamen zorgeme ordigita, ili havis precizajn gestojn. Dum iuj
surgrimpis en la gardo-turoj malprave neglektitaj, la aliaj ekprenis kaskon,
armilon, argilojn. Saltante en alftrakon, iu en sian lokon, ili sidiis, sin
finvestis a, se tiel estis lia tasko, instalis, metis argo-bendon, armis la 12,7-
kalibran mainpafilon
Au fort, les soldats avaient dj retrouv leurs automatismes. Comme dans un
mauvais ballet, malgr tout parfaitement rgl, ils avaient des gestes prcis.
Pendant que certains grimpaient dans les miradors tort ngligs, d'autres
prenaient casque, arme et chargeurs. Sautant dans leur half-trak, chacun sa
place, ils s'assaillaient, finissaient de se vtir ou, selon leur tche, installaient,
plaaient la bande de cartouches et armait le fusil mitrailleur de calibre 12,7...
Jam, la alftrako portante helpon rapidege celas al la fontano. Sed, kian
helpon? Jen estas la terura realeco, kiun iuj ege timis, sed neniu eldiris. Tro
malfrue! io estas finfinita! Sur la grundo irka la cisternkamiono kaj la ipo,
ripozis por iam la nudigitaj kaj sango-makulitaj restaoj de la junaj kaj
facilanimaj kamaradoj. Ili us estis malkovrantaj la vivon, kiam la morto de ili
in telis. Milito ne devus esti afero de novbakitaj homoj, sed de kompetentoj en
landoj liberigotaj. Dum soldatoj mortis tiuj, kiuj decidis "tiujn aferojn"
komforte sidis en belstila fotelo
Dj, le half-trak roule la source pour apporter de l'aide. Mais quelle aide
? Quand apparat la terrible vrit que tous craignaient, mais n'osaient,
prononcer. Trop tard ! Tout est fini ! Sur le sol, autour de la citerne et de la
jeep, reposaient jamais les dpouilles nues et ensanglantes des trop jeunes et
nafs camarades. Ils venaient peine de dcouvrir la vie quand la mort la leur a
prise. La guerre ne devrait pas tre l'affaire de tout jeunes hommes, mais celle
de professionnels dans des pays librer. Pendant que des soldats mourraient,
ceux qui dcidaient "ces actions" taient confortablement assis dans de beaux
fauteuils
Por subskribi siajn agojn, kiel kutime ili faris, la felagoj detranis la sekson de
la us mortigitaj soldatoj, kaj metis ilin en tiujn buojn, kiuj por iam silentiis.
Pour signer leurs actes, comme chaque fois, les fellagas coupaient le sexe de
ceux qu'ils venaient d'abattre et les mettaient dans ces bouches qui s'taient tues
jamais.
La morgaon a post-morgaon, mi iris al Teraso por meditadi sur la korpoj,
kiuj tie estis eksponitaj. En frea ambreto, ili kuis grunde kaj en
paraduniformo vestitaj. Strange estas, ke tiuj vestoj estas anka nomataj "elir-
uniformo". Kvaza ili bezonus elirvestojn por eliri el nia mondo. Espereble, kien
ajn ili foriris, ili trovis pli saan mondon.
Le lendemain ou le surlendemain, je suis all Terras pour me recueillir sur
les corps qui y taient exposs. Dans une pice fraiche, ils reposaient mme le
sol et taient vtus en tenue de parade qui, trangement, tait aussi nomme
"tenue de sortie". Comme s'ils avaient besoin de tenues de sortie pour quitter
notre monde... Il est esprer que, quelle qu'ait t leur destination, ils ont
trouv un monde plus sage.
En la okuloj de la kamaradoj, kiuj akompanis min, mi vidis malamikajn
briletojn. Ili soifis je veno. La infera spiralo tie trovis novan impeton.

Dans les yeux de ceux qui m'accompagnaient, j'ai vu de terribles lueurs. Ils
criaient vengeance. L'infernale spirale avait trouv l un nouvel lan.
Note concernant les embuscades :

A Du 9 octobre 1961 (corve d'eau). Cinq militaires ont t tus :
Josserand Marc Benoit, caporal-chef de lordinaire
Kaszkowiack Daniel Charles
Goudard Andr
Kanon Seri Paul (dorigine sngalaise)
un harki (dont on a oubli le nom)
Voil ce quen dit Max Assaiante qui tait alors en poste Bounoghra :
Ce jour malheureux a t pour moi mon jour de chance ainsi que celle de
mon camarade Jean Raybaud de Nice. Jallais partir pour cette corve deau
lorsque je vois mon copain Jean qui fait demi-tour et me dit Max, on ny va
pas, leau ce nest pas pour nous, cest pour le commandement . Nous
retournons donc dans notre baraque quelques mtres. Ce sont donc quatre gars
de la section commandement qui partent pour cette corve deau plus un harki.
Lorsque le 4x4 est arriv en haut du chemin, il se trouvait face au talweg o
taient embusqus les fells. La fusillade a commenc et a dur prs dun quart
dheure ou peut tre moins, mais cela paraissait interminable. Nous sommes
intervenus les premiers aprs le cessez-le-feu, car notre baraque de
sectionnement tait la plus proche.
Quel spectacle ! Le passager ct du chauffeur, Josserand, avait une balle en
plein front, les yeux ouverts. Derrire, moiti dvtu, il y avait Goudard et le
harki, dans des mares de sang. Le chauffeur, Kaszkowiack a russi sauter du
4x4 avec Kanon (qui navait pas darme). Ils ont t achevs sur le bas ct o
ils staient rfugis. Je me demande encore aujourdhui si nous aussi nous ne
leur avons pas tir dessus. Cela tirait de tous les cts ! Je peux par contre
taffirmer que les corps ntaient pas mutils, peut-tre les fells nen avaient pas
eu le temps.
Aprs lembuscade, les hommes du village ont t amens la compagnie.
Pendant plusieurs heures, ils sont rests les mains en lair et recevaient des
coups de btons par certains dentre nous. Nous avions beaucoup dengags
Bounoghra. Dautres ont t interrogs plus svrement... Ce ntait pas beau et
je napprciais pas ces mthodes.
Encore quelque chose dinoubliable et de choquant. larrive du colonel
dHecto (je ne suis pas sr du nom exact), sa premire parole a t devant les
corps Combien darmes rcupres ?

B Du 27 dcembre 1961. Il y a eu 7 voire 12 morts et 5 blesss selon les
sources. On peut seulement tre peu prs certain des noms de deux soldats
morts : le caporal Hory Denis et Chapert Pierre...
Une consultation des archives de larme serait grandement utile pour prciser
tous ces vnements et les replacer comme il se doit.
Retour index
17 : Enigmoj - Les nigmes.

El la norda elirejo de Besemburgo, vojo serpentumis flanke de la montaro, is
Teraso kaj de tie, i direktis al la antaaj postenoj. Tiu elirejo lokiis pli
malsupre ol la preejo kaj anta araba kafejo. Je tiu punkto, la armeo metis
kontrolpostenon kaj, por ke la pasantoj kaj veturiloj ekhaltu, rulao de pikildrato
estis lalare de la strato. Nokte la vojo estis fermita kaj tage tri soldatoj deoris
je tiu posteno. La pasantoj, kiuj transiris estis virinoj, infanoj kaj maljunuloj.
Preska neniam mi ekvidis maturajn virojn.
De la sortie nord de Bessombourg, une route serpentait sur le flanc de la
montagne jusqu' Terras et, de l, partait vers les postes avancs. Cette sortie
tait en contrebas de l'glise et devant un caf arabe. L, l'arme avait plac un
poste de contrle et, pour que les passants et voitures s'arrtent, un rouleau de
fil de fer barbel barrait la route. La nuit, le passage restait ferm et le jour,
trois soldats montaient la garde. Les passants taient, des femmes, enfants et
vieillards. Presque jamais je n'ai aperu d'hommes mrs.
Mi estis scivola. Kial plejofte la samaj gardo-starantoj estis deorantaj kaj,
kial neniam viroj trapasis la kontrolpostenon? Mi multfoje venis observi, por
kompreni kiamaniere la eventoj disvolviis. Por vidi sen esti vidita, iam mi
restis sufie malproksime, malanta la preejo. Rapidege, mi havis la unuan
solvon. La gardostarantaj soldatoj profitis de sia pozicio Mitraleto estas bona
argumento. u ne? por ovi siajn manojn sur la plej intimajn partojn de inaj
korpoj Ekvidinte tion, mi intervenis por esigi tian agon, sed la soldatoj estis
malkontentaj kaj forte grumblis. Mi enis ilin! Ili devis pensi, ke mi estas
simplulo, ar ili uris al mi, ke ili estas serantaj armilojn. Mi do montris alian
aspekton de la afero:
- u vi jam trovis multajn mitraletojn sur la brusto a en la kalsonetoj de la
junaj knabinoj? u vi ne pensas, ke tiuj knabinoj povas plendi al la patroj a
amikoj, kaj eble morga ili sin venos mortpafante iujn viajn kamaradojn? Kion

vi farus, se tio okazus en Francio al viaj fratinoj? u tio ne enus vin? Pripensu
tion, ar tuj post via deortempo vi devos klarigi tion al la letenanto.
J'tais curieux. Pourquoi, presque toujours, ce sont les mmes soldats qui
taient de services ? Pourquoi les hommes ne traversaient-ils pas le poste ?
Plusieurs fois, je suis venu observer comment les choses se passaient. Pour voir
sans tre vu, je restais alors assez loin, derrire l'glise. J'ai rapidement eu la
premire rponse. Les gardes profitaient de leur position une mitraillette est
un bon argument. N'est-ce pas ? pour glisser leurs mains sur les plus intimes
parties des corps fminins... Voyant cela, je suis intervenu pour que cela cesse,
mais ils ntaient pas contents et protestrent. Je les drangeais ! Ils devaient
croire que j'tais un bent, pour me jurer qu'ils cherchaient des armes. J'ai donc
prsent l'affaire autrement :
- Avez-vous dj trouv des mitraillettes dans les soutiens-gorge ou les
culottes des filles ? N'avez-vous pas pens qu'elles peuvent se plaindre leur
pre ou ami et que peut-tre demain ils se vengeront en tuant certains de nous ?
Que feriez-vous si, en France, cela arrivait vos surs ? Cela ne vous gnerait-
il pas ? Pensez cela, car, aussitt aprs votre garde, vous devrez vous
expliquer avec le lieutenant.
La dua enigmo donis al mi interesajn informojn pri la funkciado de tiu milito
kaj de la rilatoj inter ni kaj araboj. Ili ne estis tiel sovaaj kaj ne havis tiel
limigitan cerbon, kiel francoj kredis. Ventkapuloj, mi pensis, estas ofte e nia
flanko kaj iun tagon a alian araboj sciigos tion al ni, sed estos tro malfrue por
ripari iujn niajn fuaojn.
La 2e nigme me donna d'intressantes indications sur la marche de cette
guerre et les relations entre nous et les Arabes. Ils n'taient pas si sauvages ni
n'avaient un cerveau aussi limit que les Franais croyaient. Je pensais que les
cervels taient souvent de notre ct et, quun jour ou l'autre, les Arabes nous
le prouveraient, mais ce serait alors trop tard pour rparer toutes nos gaffes.
La kafejon ajnis multege vizitadi araboj, e se neniam ili transiris la barieron
de la kontrolposteno. Oni vidis malmulte el ili eniri en in. Tamen, ar mi iris
kelkfoje por trinki kafon, mi vidis ilin, kaj la trinkejo estis ofte plenplena. Do,
estis alia pordo por eniri kaj eliri. Rigardante pli atente mi vidis ne unu, sed du
etaojn en la kafejo. La dua estis sub la nivelo de la strato kaj havis sian propran
pordon, kiu rigardis al la malantao de la domo. iujn domojn oni konstruis unu
kontra la alian, kaj ili kune formis unu solan linion e tiu flanko. Estante lokitaj
inter du vojoj de malsamaj niveloj, ili komunikis ambaflanke. Tial la pordo kiu
malfermiis al la gudrita strato, anta nia posteno, estis je la unua etao
kompare kun tiu de la malantaa parto, kiu malfermiis al vojo el batita tero.
Les Arabes semblaient beaucoup frquenter le caf mme si jamais aucun ne
traversait le poste de contrle. On voyait trs peu d'hommes y entrer. J'y suis
all quelques fois pour boire un caf, je les voyais et la salle tait souvent

comble. Il y avait donc une autre porte pour entrer et sortir. Regardant plus
attentivement, je vis que le caf avait non pas un, mais deux tages. La 2e tait
sous le niveau de la route et avait sa propre entre qui s'ouvrait sur l'arrire.
Toutes les maisons avaient t construites l'une contre l'autre en formant une
ligne continue de ce ct. tant situes entre deux routes de niveau diffrent,
elles s'ouvraient des deux cts. Ainsi, la porte qui s'ouvrait sur la route
asphalte, devant notre gurite, tait au 1er tage par rapport celle de
derrire qui s'ouvrait sur une voie en terre battue.
Ni pasigis nian tempon por kontroli straton, kie trapasis nur kelkaj personoj
loantaj tute apude, kiam la plej granda parto de ili cirkuladis sur alia vojo pli
diskreta kaj kvieta tuj malsupre. Mi ne povas tion certigi, tamen, ankora
hodia, post tiom longaj jaroj, mi dare pensas, ke la komandanto estis, ion
scianta pri la situacio. iuokaze, tio estis meritoplena, ar i kontribuis al la
kvieteco, kiu regis en Besemburgo.
Nous passions notre temps contrler une route o passaient seulement
quelques personnes qui habitaient dans les environs, alors que la majorit
circulait sur un autre itinraire plus discret et tranquille juste en contrebas.
Encore aujourd'hui, aprs de si longues annes, je ne puis l'affirmer, mais je
continue penser que le commandant connaissait bien la situation. En tous les
cas, c'tait astucieux, car cela a contribu la tranquillit qui rgnait
Bessombourg.
Retour index
18 : Tiaj estas homoj - Ainsi sont les hommes.

Mi estis en Alerio nur de areto da monatoj kaj jam pro teruraj eventoj mi
defalis de ia serena vivo en ian nigran mondon. Anta mi kredis je la beleco de
la vivo, je ia konstanta plibonio komencita en la tempo de niaj unuaj prauloj,
je la homaj rajtoj Tiuj samaj rajtoj tiom atencitaj iam kaj ie, sed i tie de la
franca estraro, kiu sendis nin.
Je n'tais en Algrie que depuis quelques mois et dj, cause de terribles
vnements, j'avais bascul d'une vie sereine dans un monde glauque. Je croyais
la beaut de la vie, sa constante amlioration commence au temps de nos
premiers anctres, aux droits de l'homme Ces mmes droits si bafous,
toujours et partout, mais ici, par la France, qui nous avait envoys.
Ni estis defalantaj en senfundan truon. Vojirante ni perdis honoron kaj
dispremis homajn rajtojn. La vivo mem havis nur tute relativan signifon kaj tio
kondukis nin al seninteresio. La danero ne plu estis danero kaj la singardemo
tro ofte estis forgesita. Mi bone antasentis, ke ankora mi ne ion vidis. Estis
nur la komenco
Nous tions en train de tomber dans un trou sans fin. Dans cette chute, nous
avons pitin les droits de l'homme et perdu l'honneur. La vie mme n'avait plus
qu'une valeur toute relative et cela entrainait l'indiffrence. Le danger n'tait
plus un danger et les prcautions trop souvent oublies. Je prsentais qu'encore
je n'avais pas tout vu. Ce n'tait que le dbut...
La malkovrado de tiu kaita flanko havis efikojn diversajn kaj ruinigajn sur
armeanoj. Partoj de ili estis bonaj soldatoj kiuj faras sian devon. u, ar ili estis
sufie preparitaj al tio; u, ar ili akceptis tion, al kio ili ne povis eskapi; u
ankora, ar ili havis ferajn nervojn.
Kelkaj trovis novajn perspektivojn kaj la okazaon por ion fari kaj ion preni,
kio ajn sin prezentos. Tiel ili sin montris, kiel ili vere estis en la vivo, kaitaj
malanta masko de Sileno.
Aliaj sin demandis, kion ili estas farantaj i tie. u ili rajtas, povas, devas
tiajn agojn fari tiujn ricevitajn ordonojn plenumi? Foje, ili ridis, freneze
ridegis Ofte ili rezignaciis Vere, ili ne plu estis si mem, ne plu ion regis kaj
en iliaj okuloj speguliis necerteco, strangeco.
Fine estis tiuj, kiuj rekte rifuzis la tuton. Ili blokiis, enfermiis en si mem kaj
faris impreson, ke ili estas veraj idiotaj ventkapuloj, nekapablaj kompreni, kio
estis okazanta. Foje, tio estis tiel forta, ke neniu sin riskis peti de ili gravan
aferon.
La rvlation de cette face cache eut des rpercussions diverses et ruineuses
sur les soldats :
Plusieurs d'entre eux taient de bons soldats qui faisaient leurs devoirs. Soit
parce qu'ils taient bien prpars cela ; soit parce qu'ils acceptaient ce quoi
ils ne pouvaient chapper ; soit encore, car ils avaient des nerfs d'acier.
Quelques-uns avaient trouv de nouvelles possibilits et l'occasion de profiter
de tout ce qui se prsenterait. Ainsi, ils se montrrent tels qu'ils taient
rellement dans la vie, cache derrire un masque de Silne.
D'autres se demandaient ce qu'ils pouvaient bien faire l. Avaient-ils le droit,
pouvaient-ils, devaient-ils faire ces choses excuter ces ordres reus ?
Parfois, ils riaient, ils s'esclaffaient frntiquement Souvent, ils se
rsignaient Ils n'taient plus vraiment eux-mmes, ne contrlaient plus rien et
dans leurs yeux se lisaient de l'incertitude, de l'tranget.
Il y avait enfin ceux qui refusaient tout. Ils se bloquaient, s'enfermaient sur
eux-mmes et semblaient totalement simples d'esprit, incapables de comprendre
ce qui se passait. Quelquefois, cela tait si fort que personne ne prenait le risque
de leur demander de faire quelque chose d'important.
Ne estus sae aserti, ke mi povus precize detali, kiaj estis tiuj homoj. iu el ni
havis sian propran agmanieron anta la eventoj. Aparte, mi ekadis diskrete, ke
pli ol unu el la homoj malaperis. Se multaj el ili estis kaptitaj kaj buitaj de la
felagoj dum operacioj, kelkaj profitis de oportuna cirkonstanco por libervole
transfui.
Il ne serait pas sage d'affirmer que je pourrais dcrire ce qu'taient ces
hommes. Chacun d'entre nous avait un comportement diffrent face aux
vnements. part, j'ai entendu discrtement que plus d'un homme avait
disparu. Si beaucoup de ceux-l avaient t capturs et tus par les fellagas
pendant les oprations, plusieurs avaient profit de situations favorables pour
volontairement passer de l'autre ct.
Retour index
19 : La kaptita malamiko - Le prisonnier.
Ofte okazis bataletoj en la izolitaj kaj sovaaj regionoj de la enlando. De ili,

mi preska malmulte vidis, ar, tiam estante kaporalo postenigita en la subtena
sekcio, mi staris irka la "centra komandejo", kiu plejparte estis nur tendo haste
muntita. La misio de nia sekcio estis in protekti kaj, tiel eviti malbonajn
surprizojn. La sonoj alportitaj de la vento diris al ni, kiuj armoj estas pafantaj.
Des accrochages se produisaient souvent dans les rgions sauvages et
retires de l'intrieur. Je n'en ai presque jamais rien vu, car tant alors caporal
affect la section dappui, je restais autour du centre de commandement qui,
la plupart du temps, ntait quune tente monte la hte. La mission de notre
section tait de le protger et ainsi viter de mauvaises surprises. Les bruits,
apports par le vent, nous disaient quelles sortes d'armes tiraient.
Dum bataletoj kun la felagoj, kiuj estis niaj malamikoj, ar ili ne akceptis la
francian eeston nek kiel Franco estris Alerion. Ili opiniis, ke ili povus plej
bone in administri ili mem. la soldatoj arestis viron, kiu sub bona eskorto
estis direktita al la stabejo. La komandanto metis lin sub mian gardon, is la fino
de la bataleto.
Pendant les accrochages avec les fellagas qui taient nos ennemis puisqu'ils
n'acceptaient pas la prsence franaise ni la manire dont la France
administrait l'Algrie. Ils pensaient quils ladministreraient mieux eux-mmes
Les soldats arrtrent un homme qui sous bonne escorte fut conduit au centre de
commandement. Le commandant le plaa sous ma garde en attendant la fin de
l'opration.

Tiu kaptito estis civile vestita. Nenio en li indikis, ke li estas danera felago,
sed nenio indikis la malon. Kiel oni diras Kapuo monaon ne faras. Ni devis
nur atente gardi lin, por ke li ne eskapu. Liaj manoj dorse ligitaj, li staris rekte
kun la piedoj iom disigitaj. Tra lia vizao, ornamita per densaj kaj malhelaj
lipharoj zorge tonditaj, eblis supozi, ke li jam kvardekis. Liaj okuloj, duone
fermitaj, fikse rigardadis anta li, sed nenion aparte. Nenio sur liaj trajtoj
manifestis la plej etan esprimon de kolero, malkontenteco a defio. Estis en li iu
kvieta, sed granda fiereco. Detale rigardante liajn manojn, vestojn, vizaon kaj,
e lia vizao, la okulojn mi facile komprenis, ke li ne povis esti kamparano, sed
instruita kaj inteligenta homo.
Ce prisonnier tait vtu en civil. Rien en lui n'indiquait qu'il tait dangereux,
mais rien n'indiquait le contraire. Mais l'habit ne fait pas le moine. Nous
devions seulement le garder pour qu'il ne s'chappe pas. Ses mains attaches
derrire le dos, il se tenait raide avec les pieds un peu carts. Son visage, orn
d'une moustache finement taille un peu grisonnante, laissait supposer qu'il
avait pass la quarantaine. Ses yeux, demi ferms, restaient fixs devant lui,
dans le vague. Rien dans ses traits ne laissait voir la moindre trace de colre, de
tristesse ou de mpris. Il y avait en lui une tranquille, mais grande fiert. En
dtaillant ses vtements, ses mains, son visage et, dans son visage, les yeux, on
voyait facilement qu'il ne pouvait pas tre paysan, mais un homme intelligent et
cultiv.
Juna franca soldato, kies eeston mi pli frue ne estis rimarkinta, frenezule
alkuris blekante: Aulo! Vi parolos! Tion, mi uras al vi!.... Pli rapide ol mi
povus tion diri, li ekatakis la kaptiton. En la dekstra mano, alte levita, li minace
svingis tranilon. prenante plenmane liajn harojn, li klinis lian kapon, kiel por
trani orelon.
Un jeune soldat franais, dont je n'avais pas remarqu la prsence jusque-l,
courut en hurlant frntiquement : Sale type ! Tu vas parler ! Je te le jure...
Plus vite que je ne pourrais le dire, il tait sur le prisonnier. Dans sa main
droite, haute leve, il brandissait un couteau. Tenant pleine main ses cheveux,
il lui penchait la tte comme pour lui trancher l'oreille.
Mi baraktis kiel eble plej forte por repui tiun frenezulon, kaj malebligi lin
plenumi sian stultan kaj kriman geston. Samtempe, per lata voo, mi ordonis al
li malantaeniri. La okuloj plenaj de ia sovaa furiozo, li disdegne rigardis min
dum kelkaj sekundoj. Li ne ajnis kompreni kaj, kvaza mi estus nenion dirante,
li denove strebis por fini sian laboron. Per forta puo, mi sukcesis ruligi lin
teren. Li restariis kaj sin turnis al mi. Heziteme li staris je kelkaj paoj de mi,
ne sciante kion li devis fari ne kial mi tiel agis. Tute stulta, li fikse rigardis min,
kiam mi demandis al li, u li jam konis la ekziston de la eneva Konvencio kaj
la rajtojn de la militkaptitoj.

Je fis tout mon possible pour repousser ce fou et l'empcher d'accomplir son
geste criminel et stupide. En mme temps, je criais en lui ordonnant de se
retirer. Les yeux pleins d'une fureur sauvage, il me toisa pendant quelques
secondes. Il ne semblait pas comprendre et, comme si je n'avais rien dit, de
nouveau s'lana pour finir son travail. D'un coup violent, je russis le faire
rouler terre. Il se redressa et se tourna vers moi. Hsitant, il se tenait
quelques pas ne sachant plus que faire et ne comprenant pas pourquoi j'avais
agi ainsi. L'air hagard, il me regardait fixement quand je lui ai demand s'il
connaissait l'existence de la Convention de Genve et des droits des prisonniers.
Montrante la viron, kiun li deziris perforte konfesigi, mi akcentante iujn
silabojn malrapide diris:
- Vidu! Rigardu! Li havas la manojn dorse ligitajn. Li ne povas sin defendi.
Kiel iuj militkaptitoj, li rajtas respekton. Do! isfunde stultulo, iru al la diablo!
Ek!
En dsignant l'homme qu'il voulait faire parler, accentuant toutes les
syllabes, je lui dis lentement :
- Vois ! Regarde ! Il a les mains attaches dans le dos. Il ne peut se dfendre.
Comme tous les prisonniers de guerre, il a droit au respect. Donc ! Espce de
demeur, va au diable ! Dgage !
Silente li foriris... Mi neniam plu vidis lin, kaj certe, tiel estas pli bone. u li
iun tagon komprenis, kion mi diris parolante pri la eneva Konvencio? Sed, kiu
en Alerio zorgis pri tio?
Sans rien dire, il est parti... Je ne l'ai plus jamais revu et c'est surement
prfrable. A-t-il su, un jour, ce que j'ai dit en parlant de la convention de
Genve ? Mais, qui en Algrie se proccupait de cela ?
Dum la tuta tempo, kiam tiu malagrabla afero estis okazanta, la kaptito
neniam ribelis, grumblis a per iu ajn maniero evidentiis. Li estis seninteresa
pri tio, kio ajnis ne tui lin. Tio disvolviis, kvaza li nenion vidus, adus,
sentus.
Pendant tout le temps que dura ce dplaisant diffrend, le prisonnier jamais
ne se rebella, protesta, ni ne manifesta d'aucune faon. Il ne montrait aucun
intrt par ce qui semblait ne pas le concerner. Tout se passait comme s'il ne
voyait, nentendait, ne ressentait rien.
La Korano diras: "Tio, kio estas skribita, estas skribita, kaj nenio a neniu
povas ion ani". Insisti utilos al nenio. La tiuj preceptoj nenio, kion ni estas
farantaj, havos konsekvencojn krom tiuj deciditaj de Alaho, ar nur Alaho havas
la povon. Li estis kredanto kaj atendis nur la plenumon de sia destino. Li restis
senpasia kaj digna. Tiu konduto, je miaj okuloj, esprimis ion, kio estis ege forta,
kaj inda je respekto.

Le coran dit : "Ce qui est crit est crit et rien ni personne ne peut le changer.
S'obstiner ne sert rien..." Selon ces prceptes, rien de ce que nous dcidons
n'aura de consquences si ce n'est pas dcid par Allah, car seul Allah a le
pouvoir. Ce prisonnier tait croyant et attendait seulement que s'accomplisse
son destin. Il restait impassible, digne. Ce comportement, mes yeux, exprimait
quelque chose de trs fort, digne de respect.
Post tiu operacio, la kaptito estis kondukita al Besemburgo kaj tie, iu speciala
fako de la armeo, nome la 2a buroo ekzorgis pri li. Tiu buroo estis diskreta
organismo. Tamen, iuj homoj sciis, ke ia misio estis eltiri informojn pri la aroj
de felagoj. Tio estas: la nomoj, projektoj, kunvenoj, kaejoj ktp. Neniam mi
mem vidis, kiel tiu buroo estis organizata kaj funkciis, ar tion mi ne deziris.
Malgra tio, multaj aferoj, veraj a malveraj, estis rakontataj. Mi renkontis kaj
babilis kun efkaporalo, kiu estis ano de i. Li de tio ne faris misteron kaj
aldonis, ke lia efo estis katolika pastro...
L'opration termine, le prisonnier a t conduit Bessombourg et confi un
service spcial de l'arme, nomm 2e bureau. Ce bureau tait un service discret.
Mais, tous les hommes savaient que sa mission tait de soutirer des indications
sur les groupes de fellagas savoir : les noms, projets, rencontres, cachettes,
etc. Pour ma part, jamais je n'ai vu comment ce service tait organis et
fonctionnait parce que je ne le souhaitais pas. Malgr cela, beaucoup
d'histoires, vraies ou fausses, circulaient. J'ai eu l'occasion de discuter avec un
caporal-chef qui y tait affect. Il n'en faisait pas un secret et me dit que son
chef tait un prtre catholique...
enerale, ni neniam parolis pri tiaj fakaj laboroj, sed pro maldiskreteco, oni
sciis, kiel ili agis por eltiri la deziratajn informojn. Ve! Mi komprenis, ke niaj
homoj bone lernis la metodojn de la germana gestapo, kaj senskrupule uzis ilin
por paroligi tiujn, kiuj ne bonvole konfesiis.
En principe, nous ne parlions jamais de ce travail particulier, mais par les
fuites, on savait comment ils obtenaient les informations dsires. Diable ! J'ai
compris que nos hommes avaient parfaitement appris les mthodes de la
Gestapo et en usaient sans scrupule pour faire parler ceux qui n'taient pas
coopratifs.
La gestapanoj estus fieraj pri ni! Sed, kie estis la misio donita al ni, kiam ni
elvenis el Francio? Nome: reprezenti la francan honoron; plenumi la ordigan
servon kaj protekti la homaranojn! i tie, estis milito, kaj la leo de tiu, kiu estas
la plej forta, dispremis la internaciajn konvenciojn.
La Gestapo serait fire de nous ! Mais, o tait la mission qui nous avait t
assigne, lors de notre arrive de France ? Soit : reprsenter l'honneur de la
France, assurer le service d'ordre et dfendre les populations. Ici, c'est la
guerre et la loi du plus fort a cras les conventions internationales.

Retour index
20 : Lunluma promenado - Sortie de nuit.

Ekster la operacioj, en kiuj ni devis partopreni kaj la deoro, kiel gardostaro
en la blokhaso, ni rajtis fari tion, kion ni deziris. Mi konfesas, ke kompare kun
la aliaj sekcioj de nia kompanio, ni bone vivis. Por ni, ne temis agi tro fervore a
preni riskon kaj esti mortigita por nenio. Neniam nia sekcio estis organizanta
kroman eliron en la pli-malpli sovaaj montoj de la regiono. Kiam oni tiklas,
incitas la felagojn sur iliaj propraj terenoj, iam finfine oni ilin trafas, se ne,
estas la malo. Estas ili, kiuj nin trovas. Poste, ni povas nombri la vunditojn kaj la
mortigitojn. La kompanio, kiu al ni antais, tion spertis kaj pro tio forte pagis.
Sed, tio senreserve utilis al nenio, ar post bataletoj kaj elatakoj, amba
kontraantaroj proksimume okupis la saman teritorion.
Hors des oprations, auxquelles nous devions participer, et des gardes dans
le blockhaus, nous avions quartier libre. Je dois dire que, compars aux autres
sections de la compagnie, nous vivions bien. Pour nous, il n'tait pas question
de faire du zle, prendre des risques et tre tu pour rien. Notre section n'avait,
pour sa part, fait aucune sortie dans les montagnes plus au moins sauvages de
la rgion. Quand on titille, incite les fellagas sur leurs terrains, on finit toujours
par les trouver sinon, c'est le contraire. C'est eux qui nous trouvent. Ensuite, on
peut compter les blesss et les morts. La compagnie qui nous avait prcds en
avait fait l'exprience et, pour cela, pay le prix fort. Mais, cela ne servait
absolument rien. Aprs attaques et embuscades, les deux belligrants
occupaient toujours le mme terrain.
De unu flanko, escepte de la defendaj fortikaoj de niaj antapostenoj, la
felagoj estis preska ie hejme. Krom, ke ili devis strei la orelojn, ar la
zumado de helikopteroj, iam antaanoncis baldaan atakon. De la alia, por la
francaj soldatoj, kiuj estis en la fortikaoj, ne eblis meti sian nazon eksteren sen
forta protektado. Meze, kuis la venkitoj, francaj kaj arabaj soldatoj, kiuj por
iam falis grunden.
D'un ct, l'exception des forts de protection de nos postes avancs, les
fellagas taient presque partout chez eux. Sauf qu'ils devaient garder l'oreille
attentive, car un bruit d'hlicoptre annonait toujours une attaque minente.
De l'autre, les soldats franais, bien l'abri dans les forts, ne pouvaient pas
mettre le nez dehors sans une solide protection. Au milieu gisaient les vaincus.
Les soldats franais et arabes tombs pour toujours.

Iun tagon tio aniis, almena ni devis doni la ajnon, por ke iuj, tion kredu.
La subletenanto Salio ricevis ordonon regule organizi rekognoskajn misiojn. Ni
devis montri nian eeston tiel, ke la felagoj komprenu, ke ni estas batalemaj kaj,
ke ili devos kalkuli kun ni. Sed anka ni devis kontroli, u ne estas homaj movoj
a suspektindaj manovroj, precipe dumnokte. Por Salio, oni aluzis por nia
laajna kvieteco, kaj la komandanto devis pruvi, ke tio malveris. Kompreneble,
ne eblis kaj partopreni en la operacioj, kiuj okazis tage, kaj nokte promeni sub la
lunlumo. Unue ni estis volontulo por pli bone esti forgesotaj en la estonteco.
Un jour, cela a chang, du moins nous devions faire en sorte que tous le
croient. L'aspirent Sally avait reu l'ordre de faire rgulirement des missions
de reconnaissance. Nous devions montrer notre prsence pour que les fellagas
voient que nous tions combatifs et qu'ils devraient compter avec nous. En
outre, nous devions voir s'il y avait des dplacements d'hommes ou des
manuvres suspectes, videmment de nuit. Pour Sally, on jalousait notre
apparente tranquillit et le commandant devait montrer que ce n'tait pas vrai.
Il est vident qu'on ne pouvait participer toutes les oprations de jour et, la
nuit, se promener au clair de lune. D'abord, nous nous sommes montrs
volontaires pour mieux nous faire oublier ensuite.
La saman tagon, ni eliris el nia lignodomo, je proksimume la naa vespere. La
ielo estis minace kovrita de nuboj. Ni iris e la furiero por pruntepreni tendojn.
iu el ni ricevis saketon entenantan parton de tendotolo kaj du palicetojn. Du
saketoj estis bezonataj por munti duoblan tendon, ar en unu el ili estis granda
ortangulo de tolo kaj en la alia du trianguloj. La homoj havis la necesaojn por
duope dormi sen timi la pluvon.
Le mme soir, nous avons quitt le chalet vers 9 h. Le ciel, couvert de nuages,
tait menaant. Nous sommes passs chez le fourrier pour prendre des tentes.
Chacun de nous reut un sac contenant une partie de la toile et deux piquets. Il
fallait deux sacs pour monter une tente double, car dans l'un il y avait un grand
rectangle de toile et dans l'autre deux triangles. Les hommes avaient le
ncessaire pour dormir deux et se protger de la pluie.
En defensiva arano, ni longe paadis, is malfrue en la nokto. La du skoltoj,
kiuj estis je la kapo de la kolono, zorge kontrolis, u la vojo estas senriska kaj
avertis nin per iu espereble sufie diskreta krikobruo, por ke ni haltu a darigu
nian antaeniron. Tio iis malfacila, ar varmeta pluveto ekfalis kaj gluis la
drelikajn vestojn al la hato. Kiam ni finfine haltis en loko bone protektita
kontra surpriza elatako per ondio de la tereno, tiam la ielo malfermis siajn
kluzojn kaj la pluvo torente defalis. Uris havi irmejon. Duope, kiel antavidite
ni rapidegis por trovi tagan lokon kaj munti nian tendon. Kia malagrabla
surprizo! iuj homoj havis saketon kun du triangulaj pecoj da tendotolo. Ne
eblis munti niajn tendojn ar, se ni havis la antaajn kaj malantaajn
ekstremaojn, mankis la mezaj partoj, kiuj ne estis anstataeblaj.

En disposition de dfense, nous avons longtemps march, jusque tard dans la
nuit. Les deux claireurs, la tte de la colonne, vrifiaient si la voie tait libre
et nous avertissaient par un bruit de criquet, le plus discret possible, pour que
nous arrtions ou poursuivions notre avance. Cela devint difficile cause
d'une bruine tide qui collait le treillis la peau. Lorsquenfin nous avons fait
halte dans un lieu bien protg des attaques-surprises par un repli du terrain, le
ciel a ouvert ses cluses et la pluie s'est mise tomber verse. Il tait urgent de
s'abriter. Par deux, comme prvu, nous avons rapidement cherch un endroit
pour monter notre tente. Quelle funeste surprise ! Tous les hommes avaient un
sac avec 2 triangles de toile. Impossible de monter nos tentes. En effet, si nous
avions les extrmits, il nous manquait les parties centrales qui taient plus
quindispensables.
Post mia gardovico, mi estis malseka is la ostoj, kaj plie tiom laca, ke mi ne
povis plu stari. Pro manko de ao pli bona, mi kuiis sur la grundo en tiu
fluetanta, sed tamen agrable varmeta akvo. Miaj pensoj ne trovis sufie klaran
vojon por image vidi la vizaon de Maria a ian ajn aferon. Mi endormiis kiel
bebo. Armeo, milito, felagoj, pluvo, io svenis.
Aprs mon tour de garde, j'tais mouill jusqu'aux os, mais tellement fatigu
que je ne pouvais plus rester debout. Faute de mieux, je me suis couch sur le
sol dans cette eau ruisselante, mais agrablement tide. Mes penses n'taient
pas assez claires pour retrouver le visage de Marie ni quoi que ce soit d'autre.
Je me suis endormi comme un bb. L'arme, la guerre, la pluie, tout s'tait
vanoui.
Je tagio, enirante en Besemburgon ni estis tute malsekaj kaj kompatinde
malpuraj. Tio impresis tiujn, kiuj vidis nin, kaj mutigis la klaintojn. Dum tiu
misio, ni nenion adis, neniun vidis, nur perdis nokton serante felagojn, kiuj
pro kazo de meteorologiaj kondioj pace dormis kun siaj edzinoj. Sekve de tio,
la furiero admonita de la komandanto devis reorganizi sian magazenon.
l'aube, en rentrant Bessombourg nous tions compltement tremps et
pitoyablement sales. Cela impressionna ceux qui nous virent et fit taire les
mauvaises langues. Pendant cette sortie, nous n'avions rien entendu, rien vu,
mais seulement perdu une nuit chercher des fellagas qui, pour cause de
mauvaises conditions mtorologiques, dormirent en paix avec leur femme. Et le
fourrier, sermonn par le commandant, dut rorganiser son magasin.
Retour index
21 : La malamikoj e ni - Les ennemis parmi nous.

La subletenanto Salio, la serento Brano, du kaporaloj kaj la soldatoj entute
pli-malpli dudek kvin homoj, ni formis ordinaran sekcion a preska. Efektive
krom Tuikero kaj la tri aliaj harkioj, kiuj estis iuj fidindaj kaj tre amikemaj
homoj, estis anka tri nigra-hataj soldatoj tiel nigraj, kiel ebona ligno.
Ekvidante la dikecon de unu el ili, rapidege ni komprenis, ke preferinde ni ne
devis malfrui e tablo por la mano.
L'aspirant Salio, le sergent Braun, deux caporaux et les soldats, soit en tout
environ 25 hommes, nous formions une section classique ou presque. En effet,
en plus de Tuiker et des trois autres harkis, qui taient tous fidles et trs
sympathiques, il y avait trois soldats la peau aussi noire que l'bne. En
apercevant l'excs de poids de l'un d'entre eux, nous savions qu'il ne fallait pas
arriver en retard table pour le repas.
Mi ne estas rasisto, kaj neniam sentis malbonan ideon je la vido a sole je la
penso de nigruloj. Tamen okazis situacioj kaj eventoj, kiuj aparte enis min, kaj
igis min dubema. Kiel mi devis kompreni tiujn soldatojn? u niaj vivmanieroj
vere estis tiel malsimilaj, a, u estis aparta kazo?
Je ne suis pas raciste et n'ai jamais ressenti la moindre ide de rejet la vue
ou juste la pense de noirs. Alors, il se produisit des situations et vnements
qui me choqurent et me firent douter. Comment devais-je comprendre ces
hommes ? Est-ce que nos faons de vivres taient si diffrentes, au bien tait-ce
un cas part ?
Se la plej juna de tiuj homoj estis proksimume tridek jarojn aa, la du aliaj
kvardekis jam delonge. Tamen, estis malfacile precize evalui tion, kiom ili ais
pro manko de komparaj modeloj. La realeco estis, ke la plej alta grado de tiu
triopo estis soldato de la unua klaso. Ne pli! Mi estis diskrete informita, ke la
dikulo en la pasinteco estis serento, sed li tiel malbone kondutis, ke li estis
malplirangigita dufoje. Do, li denove iis simpla soldato. Nun, la unuaklasa
galono, kiu estis alkroita al lia brako, ajnis diri, ke de iom da tempo, li starias
kviete kaj ne kazis novajn malagrablaojn. Mi estis ege interesata de tiu afero
kaj deziris scii, dum kiom da tempo li bone kondutos? Kiam li denove paroligos
pri si kaj, is kia punkto li estos kapabla kazi domaon?
Si le plus jeune avait environ 30 ans, les deux autres avaient pass les 40
depuis longtemps. C'tait trs difficile de leur donner un ge prcis par manque
de modle de rfrence. La ralit tait que le plus haut grade du trio tait
soldat de 1re classe. Pas plus ! Discrtement, j'ai pu savoir que le gros avait t
sergent dans le pass. Il s'tait comport si mal qu'il avait t cass deux fois.
Ainsi, il tait redevenu simple soldat. Maintenant, le galon de 1re Classe, qu'il
portait au bras, semblait indiquer que depuis quelque temps il n'avait plus pos
de problmes et se tenait tranquille. J'tais particulirement trs intress par
cette affaire et dsirais savoir pendant combien de temps il continuerait bien

se conduire. Quand allait-il de nouveau faire parler de lui et jusqu' quel point
pouvait-il tre dangereux ?
Plej strange estis, ke ili soldatiis jam de dek jaroj por la plej juna, kaj dudek
a dudek kvin por la du aliaj. Tiuepoke homo ne speciale instruita, kiu aliis al
la armeo, povis minimume altii sen grava malfacilao, is la nivelo de
efadjudanto. Post periodo de multaj jaroj, nenio estis dirinda kontra tio. Poste,
se li estis interesata, bone laboris kaj estis bone notita, li povis altii is la rango
de kapitano. Sed esti nur unuaklasa soldato post dudek jaroj en la armeo! Kia
rekordo! Bedarinde, tiu rekordo estis je la malbona flanko de la hierarkia skalo.
Kiajn rolojn, tiuj stranguloj ludis? Kion ili estis farantaj en la pasinteco? Kial ili
ricevis kondamnon?
Le plus trange tait que le plus jeune tait engag dj depuis 10 ans et les
deux autres depuis 20 ou 25 ans. cette poque, un homme, sans instruction
spciale qui s'engageait dans l'arme, pouvait au moins arriver, sans trop de
peine, au rang d'adjudant-chef. Aprs une priode de plusieurs annes, c'tait
tout fait normal. Ensuite, s'il tait intress, travaillait bien et tait bien not,
il pouvait arriver jusqu'au rang de capitaine. Mais tre seulement soldat de 1re
classe aprs vingt ans d'arme ! Quel record ! Fcheusement, ce record tait du
mauvais ct de l'chelle hirarchique. Quel rle, ces tranges individus
avaient-ils jou ? Qu'avaient-ils fait dans le pass ? Pourquoi avaient-ils t
condamns ?
Kiel katoj enoviantaj en la nokton, ni silente antaeniris en la arbaro. Estis
la momento kalkuli kun tiu formulo, ofte ripetitaj de la instruistoj dum la
lecionoj de la staoj, kiuj en tia situacio devis doni al ni la eblecon vidi sen esti
vidataj. Tio estas: formo, ombro, movo, lumigo kaj koloro. Dum ni atente
malifris la spiradon de la nokto, iu el tiuj vortoj pro la senco, kiun i
reprezentis, celis efike helpi nin kaj eble nin savi. Tion, kompreneble, asertis la
instruistoj. Ni dare antaeniris analisante ombrojn, movojn kaj nuancojn de
lumo, kiuj estis apena percepteblaj en tiu nigra nokto. Krom la vento, nenio
estis adebla kaj e birdoj ne plu pepis. Evidente, pro tio, ke jam delonge ili
sentis nian eeston, ili mutis kaj ne plu moviis. Streite, ni direktis nian
atenton al iu brueto. Temis travivi, tiaj iam eblaj malagrablaoj.
Tels des chats se faufilant dans la nuit, sans bruit nous avancions dans la
fort. Le moment tait venu de se servir de la formule, si souvent rpte par les
instructeurs durant les cours, qui, dans la situation, devait nous permettre de
voir sans tre vus "formes, ombres, mouvements, clairage, couleurs". Pendant
que nous dcryptions attentivement les respirations de la nuit, chacun, de ces
mots, contenait une information destine nous aider efficacement et mme
nous sauver. C'tait du moins ce qu'assuraient les instructeurs. Nous avons
continu avancer en dchiffrant les ombres, mouvements et nuances de
lumires qui taient peine perceptibles dans cette nuit noire. Sauf le vent, nous
n'entendions rien et mme les oiseaux se taisaient. Bien sr, par le fait qu'ils
avaient, depuis longtemps, dtect notre prsence, ils se tenaient cois. Tendus,
nous rservions notre attention au moindre bruit. Il fallait faire face toutes les
circonstances possibles.
Dum la avancado, mi pensis, ke estis, kvaza ni estus katoj kaj musoj, kaj iu
nervoza rideto kontravole desegniis sur mia vizao. Tamen, male al tio, kion
la infanoj enerale diras, "tio ne estis ludo por erci". Tiun nokton! u mi estis
kun la katoj? u mi estis kun la musoj? Eble amba! Tiu manko de precizeco
rilate al la reguloj de la ludo kazis malagrablaon. Vole nevole, ni estis
englutitaj de la milito kaj devigitaj senrestrikte partopreni en tiu freneza
mainaro. Povis esti, ke anta la sunlevio, ni estos manitaj a, se la bonanco
estis kun ni, kiel kutime nenio okazos. Preferinda estis tiu situacio, ar i ebligos
la rehejmion de iuj homoj, el amba flankoj, sanaj kaj savitaj.
Pendant lavance, je pensais que c'tait comme si nous tions chats et souris
et, malgr moi, un lger sourire nerveux se dessina sur mon visage. Mais,
l'inverse de ce que les enfants disent, "ce n'tait pas un jeu pour rire". Cette
nuit, tais-je chats ? tais-je souris ? Peut-tre les deux ! Le manque de
prcisions concernant les rgles provoquait un malaise. Bon gr mal gr, nous
tions engloutis dans la guerre et obligs, sans retenue, de participer cette
infernale machination. Il tait possible qu'avant le lever du jour, nous soyons
mangs ou bien, si la chance tait avec nous, comme le plus souvent, il ne se
produirait rien. Cette solution tait prfrable, car elle permettait le retour de
tous les hommes, des deux cts, sains et saufs.
Nia tamento elektita por meti embuskon en uedon, konsistis el dek-kvino da
homoj. io ajnis disvolvii tute normale, krom ne, ke foje adeblis flustradoj
alvenantaj el la fino de la kolono, precize tie, kie estis la stranga triopo, ar
malfacile estis vicigi ilin. Ili neniam konsentis esti apartigitaj unu el la alia.
Anta la deiro mi proponis, ke du el ili viciu, je la kapo de la kolono, kiel
skoltoj kaj la tria je la fino. Precipe estante fortaj kaj spertaj, ili estis la plej
kompetentuloj por efike teni tiujn postenojn. La letenanto Salio vizae
manifestis sian malaprobon kaj, aparte, diris al mi, ke estu pli bone ne tiom fidi
ilin. La centra parto de la kolono ne tagis por ili, ar ili devus porti kaj zorgi la
"MF"-on (mitral-fusilon), iajn kartobendojn kaj la transsendilon. Tio estus tro
peza por ili! Fine, Miliasano a Miniasano, mi ne bone memoras la nomon,
prenis la F.M. kaj du harkioj prenis la transsendilon kaj la kartobendojn.
Notre dtachement, dsign pour monter une embuscade dans un oued, se
composait de 25 hommes. Tout semblait parfaitement normal sauf que parfois,
on entendait des murmures provenant de la fin de la colonne, prcisment l o
tait l'trange trio, car c'tait difficile de les placer. Ils n'acceptaient jamais
d'tre spars. Avant le dpart, j'avais propos que deux ouvrent la marche
tandis que le dernier la fermerait. En principe, tant forts et expriments, ils
taient les plus comptents pour remplir efficacement ces fonctions. L'aspirant
Sally fit une grimace et, en apart, me dit qu'il tait prfrable de ne pas trop
leur faire confiance. La partie centrale ne leur convenait pas, car ils devraient
porter et s'occuper du "F.M." (fusil mitrailleur), les bandes de cartouches et le
poste de radio. Ctait trop lourd pour eux ! Finalement, Miniasan, je ne me
souviens plus exactement de son nom, prit le FM et deux harkis se chargrent
des cartouches et de la radio.
Mi malrapidiis, por ke iom post iom homoj preterpasu min, is kiam la tri
auloj alvenis je mia nivelo. Ne zorgante pri mi, ili kviete babiladis pri siaj
aferoj. Oni povus pensi, ke ili estis irantaj fikapti. Ne gravis al ili, se pro iliaj
neresponsaj kondutoj la tamento estis facile lokalizebla kaj riskis pro tio ricevi
pafojn. u ili konsciis pri la situacio kaj la riskoj? ajnas, ke ne! Mi ordonis:
- Silentu! Fermu viajn fakojn, se ne, vi tuj malkovros nin.
Je ralentis le pas pour que petit petit les hommes me dpassent jusqu' ce
que les 3 compres arrivent mon niveau. Sans se soucier de moi, ils
bavardaient calmement. On aurait pu penser qu'ils allaient la pche. Ce
n'tait pas important pour eux qu' cause de leur conduite irresponsable la
patrouille puisse tre aisment repre et soit prise pour cible. taient-ils
conscients de la situation et du risque ? Il semblait que non ! Je leur dis
imprativement :
- Silence ! Fermez vos gueules sinon, vous allez nous faire reprer.
Mia interveno estis por ili tute neatendita surprizo. Ili rikanis, ridais kaj iu el
ili, kiun mi malbone vidis pro la malheleco, respondis:
- Vi, flavbekulo! Zorgu pri viaj aferoj kaj tio estos pli bone por vi. Se ne, vi
havos malagrablaon.
Mi insiste ordonis, ke ili silentu, e se ili ne estis kontentaj kaj tuj mi rapidis
por repreni mian vicon. Malproksimiante, malanta mi mi distingeble adis:
- Kaporalo a kapitano! Estas la sama afero kaj la sama solvo. Vi neniam
timigos nin. Kuglo! E se oni ne scias, kiu pafis in, tamen, ni povas precize
scii, kiu in regalos. Zorgu pri vi kaporalo!
Mon intervention les surprit totalement. Ils se mirent ricaner et rire et l'un
d'eux, que je ne pouvais apercevoir cause de la nuit, rtorqua :
- Toi, jeune blanc bec ! Occupe-toi de tes affaires et ce sera mieux pour toi.
Sinon, tu auras des ennuis.
Plus fermement, je leur ai ordonn de se taire mme si cela ne leur plaisait
pas et j'acclrais aussitt le pas pour reprendre ma place dans la colonne. En
m'loignant, derrire moi, j'ai clairement entendu:
- Caporal ou capitaine ! Mme problme, mme solution. Tu ne nous feras
jamais peur. Une balle, mme si on ne sait pas d'o elle part, on sait qui elle
profite. Fais attention toi, caporal !
Ni atentis pri la daneroj venantaj el la felagoj, kiam inter ni estis aliaj
malamikoj agantaj kaj intrigantaj sen leoj, krom la siaj. Ili senhezite estis
kapablaj ekpafi kontra homoj, kiuj malplaas al ili. Dum bataletoj kaj elatakoj,

kiom da homoj estis mortpafitaj per kugloj venantaj el malanta? Kiu povas
aserti, ke iuj niaj kamaradoj kuantaj grunde ricevis morton de la felagoj kaj ne
de "perdita" kuglo? Tion ni ne povas kontroli, nek aserti sed nur konjekti. Dum
la felagoj sin kais en la arbaro, meze de la montaro, la vermo estis meze de ni
Nous prenions garde aux dangers venant des fellagas quand, parmi nous, se
trouvaient d'autres ennemis agissants et intrigants sans loi que les leurs. Sans
hsiter, ils taient capables de tirer sur ceux qui ne leur plaisaient pas. Au cours
d'accrochages et de sorties, combien d'hommes ont t tus par des balles
venant de l'arrire ? Qui peut assurer que tous nos camarades tombs doivent la
mort aux fellagas et non une balle perdue ? On ne peut l'assurer ni le
contrler, seulement le craindre. Pendant que les fellagas se cachaient dans la
fort, en pleine montagne, le ver tait parmi nous
Retour index
22 : Kaejoj - Les caches.

Du tagojn post tiu nokta ekspedicio, ni ricevis ordonon plenumi la sekurecon
de la komando-centro (P.C.) dum misio okazonta en izolita parto de la
duoninsulo. La informoj komunikitaj de la "Dua buroo", multnombra grupo da
felagoj plenarmitaj us prenis tie sian kantonmenton. iuj zorgoj estis pripensitaj
kaj prenitaj, por ke tiu ekspedicio havu plenan sukceson. La surprizo estis
garantiita danke al nia rapida alveno surloke per helikopteroj "bananoj". Ili estis
tiel nomataj pro la du rotoroj kaj iliaj formoj elvokantaj tiun frukton. Surloke
soldatoj rapidege irkabaris la zonon, kie felagoj ladire sin fordonis al siaj
kutimaj aferoj. Post funda esplorado dum horoj kaj horoj, tra la tuta regiono, ni
nenion trovis! Nenia felago! E ne la plej eta spuro de ilia trairo. Eble
ustatempe avertitaj, ili malaperis en makiso, kiun ili parkere konis. Mi tiam
pensis, ke iom pli alte sur roka pinto a iom pli malsupre en kaejo a, nur je
kelkaj paoj de ni, ili estis tie, ie, observante nin.
Deux jours aprs cette sortie nocturne, nous avons reu l'ordre d'assurer la
scurit du poste de commandement (PC) pendant une mission dans une partie
isole de la presqu'ile. Selon une information du 2e bureau, un important
groupe de fellagas arms venait de s'y installer. Toutes les prcautions avaient
t prises pour que cette expdition soit un succs. La surprise tait assure
grce notre arrive sur place en hlicoptres banane, ainsi nomms cause
des deux rotors et de la forme qui rappelait celle du fruit du mme nom. Sur
place, les soldats encerclrent la zone o, selon les dires, les fellagas taient
cantonns. Malgr une fouille en rgle pendant des heures de toute la rgion,
nous n'avons rien trouv ! Aucun fellaga ! Mme pas la plus petite trace de leur
passage. Peut-tre prvenus temps, avaient-ils disparu dans le maquis qu'ils
connaissaient si bien ? J'ai alors pens que, un peu plus haut sur les rochers ou
un peu plus bas dans des cachettes ou seulement quelques pas de nous, ils
taient l, quelque part, nous observer.
Piede, ni reprenis la vojon por returni al Besemburgo. Irante la la vojo, ni
hazarde malkovris kaejon boritan en la grundo. i estis apena maskita per
brano-faskoj. Kiel etaj infanoj, kiuj trovas lunon brileganta je la fundo de kuvo,
ni oje kaj sen plu pripensi pri la sekvo tuj malobstrukcis la kaejon por vidi,
kiun sekreton oni metis tien. i estis plenplena de siteloj da mielo sur kies
etiketoj esti skribita Mielo el Francio iuj floroj Neta pezo: kvin
kilogramoj Kia neatendita trezoro! Post la surprizo, mi rekviziciis kelkajn
soldatojn irkaantajn la truon. Tiuj, kiuj jam ne estis tro aritaj, por ke ili
kunportu parton el la siteloj, kiel trofeoj. Salio informita de mi, iam kun tiu
kvieta rideto sur lia vizao, amuze diris:
- Kion vi faros de tiuj aferoj? u vi scias, ke piede la vojo estas longa is
Besemburgo? Anta nia alveno al nia ligno-domo, la kvin kilogramoj ios
pezegaj. Mi vetas, ke vi ne sukcesos porti ilin is la fino.
pied, nous avons repris la route pour Bessombourg. Sur le trajet, nous
sommes par hasard tombs sur une cache creuse dans le sol. Elle tait peine
masque par des branchages. Comme des bambins, trouvant une lune brillante
au fond d'un sceau, joyeusement et sans plus rflchir, nous avons dcouvert la
cache pour voir quel secret on y avait mis. Elle tait pleine de sceaux de miel
portant sur l'tiquette "Miel de France Toutes fleurs Poids net : 5 kg". Quel
trsor inattendu ! Pass la surprise, j'ai rquisitionn quelques soldats, prsents
autour du trou. Ceux qui n'taient pas dj trop chargs, pour qu'ils emportent
une partie des sceaux comme trophes. Inform par moi, Sally, toujours avec ce
calme sourire sur son visage, dit l'air amus :
- Qu'allez-vous en faire ? Savez-vous qu' pied, la route est longue jusqu'
Bessombourg ? Avant que nous arrivions au chalet, les cinq kilogrammes
deviendront trs lourds. Je parie que vous ne russirez pas les porter jusqu'
la fin.
Tiun tagon, mi kondutis vere kiel sencerba knabao, ar ne askultante la
voon de la saeco, mi darigis mian vojon kun du siteloj enmane. Aldonu al
tiuj dek kilogramoj la pezon de mia mitrala pistolo kaj la kartooargiloj,
evidente mi penis por antaeniri. Tamen, mi ne rezignis. Iu vera tipokapo!
Ce jour-l, je me suis vraiment conduit comme un jeune gamin cervel.
N'coutant pas la voix de la sagesse, j'ai poursuivi ma route avec deux sceaux
en main. En ajoutant ces 10 kg le poids de mon PM et de la cartouchire, il est
vident que j'avanais pniblement. Pourtant, je n'ai pas abandonn. Une vraie
tte de bois !

Soldato de nia sekcio venis diri al la letenanto, ke iom pli malproksime, estas
aliaj nenormalaj amasoj da branoj, sub kiuj kaejoj povas esti lokitaj. Surloke,
homoj atendis ordonojn anta ol esplori la lokojn. Kion ni faros? Jen
proksimume tio, kio tiam estis dirita:
Mi: u denove estos mielo a, eble por ani, armiloj? Kion ni devas fari?
Salio: Vi havis grandan ancon, kiam vi malfermis la unuan kaejon, ar i ne
entenis kaptilon. Se estus la malo, nun iuj el vi estus mortintaj a plej grave, vi
havus la korpon tute frakasitan, tiel, ke neniu scius, kiel kunporti vin. Kaj, u la
homoj povos brake transporti ion, kio estos en la nova kaejo? Mi dubas! Do,
mi proponas, ke ni darigu nian vojon kaj forgesu kaejojn...
Un soldat de notre section vint dire au lieutenant quun peu plus loin, il y
avait d'autres amas de branchages sous lesquels pouvaient se trouver d'autres
caches. Sur place, les hommes attendaient les ordres avant d'explorer les lieux.
Que faire ? Voil, peu prs, ce qui s'est dit :
Moi : Trouverons-nous encore du miel ou pour changer des armes ? Que
devons-nous faire ?
Sally : Vous avez eu beaucoup de chance en ouvrant la 1re cache, car il n'y
avait pas de piges. Dans le cas contraire, vous seriez tous morts ou, plus
graves, tellement disloqus que personne n'aurait su comment vous porter. Et
puis, les hommes pourront-ils porter tout ce qui sera dans la nouvelle cache ?
J'en doute ! Je propose donc que nous continuions notre route et oubliions les
caches
Tiel ni faris kaj neniu plu interesiis pri kaejoj kaj iliaj trezoroj. Dum la
piedirado, multaj soldatoj diskrete perdis siajn sitelojn tie, tie i. Krom mi, nur
du homoj revenis en la sekciejon kun siteloj da mielo. La varma somera sezono
estis balda je la fino kaj, jam malvarmiis en niaj dormoambroj sen hejtilo. La
provizao de mielo iis utila. Por kontrai malvarmecon kaj enuon, ni kutimis
trinki varman vinon. La mielo aldonis agrablan varianton, sed anka, i estis por
ni vere pli sana ol vino. Ni metis niajn aluminiajn gamelojn, kiuj estis plenaj de
ia miksado de akvo kaj mielo sur etan gashejtilon. Kiam la likvao estis sufie
varma, la mielo solviis kaj, tiam estis vera plezuro gustumi in.
Ainsi, il fut fait et plus personne ne s'intressa aux caches et leurs trsors.
En marchant, plusieurs soldats garrent discrtement leurs sceaux, ici o l.
part moi, seuls deux hommes revinrent avec leur miel. La saison chaude estivale
touchait sa fin et dj le froid se faisait sentir dans nos chambres sans
chauffage. La provision de miel se rvla utile. Pour lutter contre le froid et
l'ennui, nous avions pris l'habitude de boire du vin chaud. Le miel apporta une
variante agrable qui tait plus saine que le vin. Nous mettions nos gamelles en
aluminium, pleines d'un mlange d'eau et de miel, sur nos camping-gaz. Quand
le contenu tait assez chaud, le miel se dissolvait et alors, c'tait un vrai plaisir
dguster.

Retour index
23 : u farso ?- tait-ce une plaisanterie ?
La kamiono en la ravino - Le camion dans le ravin
Mi ne scias, u min vekis babilado de la homoj kiuj revenis de la kuirejo, kun

nia matenmano a odoroj de varma kafo. Unue, vortoj orelfrapis min per ondoj
malklaraj tiel, ke mi ne bone komprenis la kialon de tiu nekutima kunveno e la
tagio. Poste, ili iis pli kompreneblaj kaj la diroj ekinteresis min:
- La felagoj supozeble ekatakis nokte. La sentineloj nenion vidis kaj neniu
sonorigis alarmon. Estas strange, u ne? La kamionoj, parkitaj flanke de la
oficejoj, eble estas subminitaj La deoranta oficiro rapide iras de gardo-
posteno al la aliaj por kontroli, u io estas en ordo. Mi timas, ke li malkovros
aliajn malagrablajn surprizojn
Je ne sais si j'ai t rveill par le bavardage des hommes, portant le petit
djeuner, qui revenaient de la cuisine ou par l'odeur du caf chaud. D'abord,
des mots arrivrent mes oreilles de manire confuse, tel que, je ne pouvais
comprendre la raison de cette inhabituelle runion matinale. Ensuite, ils
devinrent plus comprhensibles et commencrent m'intresser :
- On pense que les fellagas ont attaqu de nuit Les gardes n'ont rien vu et
nul n'a dclench l'alarme. trange n'est-ce pas ? Les camions stationns ct
des bureaux sont peut-tre pigs L'officier de service va d'un poste de garde
l'autre pour contrler si tout est en ordre. Je crains qu'il ne trouve d'autres
surprises
Ne plu atendante mi leviis el la lito kaj aliris surloken por havi pli frean kaj
koherajn informojn. Je mia alveno sur la parkejo, estis armitaj homoj, kiuj
diligentis, parte irka la veturiloj starantaj tie, parte en la deklivo malanta la
parkejo, funde de kiu mi vidis kamionon flanke kuanta.
Sans plus attendre, je me suis lev et me suis rendu sur place pour avoir de
plus fraiches et cohrentes informations. mon arrive, ils y avaient des
hommes arms qui s'activaient en partie autour des vhicules et en partie dans
la pente situe l'arrire du parc-autos, au fond duquel j'ai pu apercevoir un
camion couch sur le ct.
Post longa esplorado, ni finfine tute certis, ke krom la falo de la kamiono en la
ravino, nenio alia malbone okazis. La sentineloj asertis, ke ili ne dormetis kaj
tamen nenion adis, sed tio estis malfacile kredebla...
Jam homoj estis alkrointaj la renversitan kamionon per talaj kabloj al rapo-
veturiloj por in remeti sur iaj radoj kaj in hisi sur la parkejon, kie i estis
antae.
Aprs de srieux contrles, il tait sr qu part la chute du camion dans le
ravin rien dautre ntait dplorer. Les gardes affirmrent ne pas stre
assoupis et pourtant navoir rien entendu, mais ctait difficilement croyable...
Dj, des hommes avaient accroch le camion, par des cbles dacier, un
vhicule chenilles pour le redresser et le hisser sur le parc-auto, o il tait
avant.
Postrestis demando. Kial kamiono sekure parkita sur loko, tage aranita je
tia celo, sukcesis delasi sian lokon, transiri la taluson anta ol malsupreniri la
ravinon? Tion i ne povis fari sen helpo! La komandanto decidis:
- Neniu vidis nenormalan aferon! Do, ne estas sufie da sentineloj. Ekde
hodia vespere, iuj sentineloj estos duobligataj.
Une question restait en suspens. Comment un camion, stationn sur un
emplacement spcialement prvu cet effet, avait-il russi quitter son
emplacement et sauter le talus avant de descendre dans le ravin ? Il ne
pouvait le faire sans aide ! Le commandant dcida :
- Personne n'a rien vu d'anormal ! Il n'y a donc pas assez de gardes.
compter de ce soir, toutes les sentinelles seront doubles
Retour index

24 : Restadeo en Beaja - Sjour Bougie.
En tiu mondo komplete ekstertempa, mi ne trovis mian lokon. u mi vekios
iun tagon? Kiel foriri el tiu premsono? Mi iris paroli kun la kompania
adjudanto, por eksplori la eblajn staojn.
Mi: - u ne estos stao en erelo a en alian lokon por almena ii serento,
ar tie kiel kaporalo tio ne estas vere interesa.
La adjutanto: - Mi jam pensis pri vi. Por erelo estas iom malfrue tamen, la
mi, vi estos bona serento, sed por tio vi estas devigota fari staon de du
monatoj. Se tio ne tro timigas vin i estas farebla.
Mi: - Mi estas disponebla. Mi kiomeble plej baraktos por sukcese trapasi la
ekzamenon, CA2, kiu okazos je la fino de tiu stao.
La adjutanto: - Mi estas persvadita pri tio. Do mi tuj pretigos la dosieron por
vi.
Dans ce monde totalement part, je ne trouvais pas mes marques. Allais-je
me rveiller un jour ? Comment chapper ce cauchemar ? Je suis all parler
avec l'adjudant de Cie pour faire le point des stages possibles.
Moi N'y aurait pas un stage Cherchell ou ailleurs pour devenir au moins
sergent ? Caporal, ce n'est pas trs intressant.
L'adjudant J'ai dj pens vous. Pour Cherchell, c'est un peu tard, mais,
selon moi, vous ferez un bon sergent. Pour cela, vous devrez faire un stage de
deux mois. Si cela ne vous effraie pas, c'est possible.
Moi Je suis disponible. Je ferai de mon mieux pour passer l'examen CA2
qui aura lieu la fin du stage.
L'adjudant J'en suis persuad. Je vais donc prparer le dossier pour vous.
Kelkajn tagojn poste, la adjudanto de kompanio enmane donis al mi la
atenditan misio-ordonon. Tio okazis irka la 20a de decembro 1961, kiam la
vintra malvarmeco komencis sian instaladon sur la tuta regiono kaj repuis nin
en niajn dormoambrojn. Tie ni restis enfermitaj, kiam nenia decidita operacio
postulis nian partoprenon.
Quelques jours aprs, l'adjudant de Cie me remit, en main propre, le, si
dsir, ordre de mission. C'tait vers le 20 dcembre 1961, quand le froid de
l'hiver commenait s'installer sur toute la rgion et nous obligeait rester
dans nos chambres. L, nous restions cloitrs quand aucune opration
programme ne ncessitait notre prsence.
Mi estis plenoja lasi malanta mi Besemburgon kun en la koro la espero ne
plu reveni tien. En unu sola tago, mi eliris el la kruda vintro, kiu regis la centran
parton de la duoninsulo al sunigita marbordo. Beaja "la bela" estis varme
dorlotita de suno sub ia lazura ielo iam pura, kiu kontrais al la profunda
blueco de la maro.

J'tais tout heureux de laisser Bessombourg derrire moi avec, dans le cur,
l'espoir de ne plus y revenir. En un seul jour, je suis pass d'un hiver vif, qui
svissait sur la partie centrale de la presqu'ile, une cte ensoleille. Bougie
"la belle" tait chaudement dorlote par un soleil dans un ciel d'azur toujours
pur qui s'opposait au bleu profond de la mer.
La kontrasto ne haltis e la eksteraj kondioj. La vivo mem diferenciis, ar
en la (CFSOI n2) "Instruo-Centro" de Beaja mi retrovis la disciplinon, kiu
regis en Francio dum la soldatinstrua periodo en Modano. Tio, kio koncernis la
militon, estis eksmoda kaj nenio i tie referenciis al i. Pensante, ke estis
pordo por foriri el tiu milita mondo frenezianta, kie la homaj rajtoj estis
plenoje tretataj, al alia mondo, mi pravis. Tie en la kazerno de Beaja regis
agrabla kaj varma etoso malfacile imagebla. Se la simplaj soldatoj respektis
oficirojn, i tiuj mem respektis soldatojn.
Le constat ne s'arrtait pas aux conditions extrieures. La vie mme tait
diffrente, car au (CFSOI n2) Centre d'instruction de Bougie j'ai retrouv la
discipline qui rgnait en France pendant les classes Modane. Tout ce qui
concernait la guerre tait effac et rien n'y faisait rfrence. En pensant qu'il y
avait une porte pour sortir de ce monde arm frntique o les droits de
l'homme taient allgrement fouls aux pieds, j'avais eu raison. L, dans la
caserne de Bougie, rgnait une chaude et agrable ambiance difficile
imaginer. Si les simples soldats respectaient les officiers, eux-mmes
respectaient les soldats.
La Kamandanto Kokenelo estis plena je eksterordinara dinamismo
komunikema. Konkurado inter la sekcioj kaj soldatoj rezultiis de iu stadio de
la klerigado. Nenia puno, sed nur rekompencoj por festi tiujn, kiuj plej bone
prosperis, estis atribuitaj. La premioj estis aferetoj, kiel biletujoj, tualetujoj,
sportaj vestoj ktp. Ne estis la valoro de tiuj aoj, sed la agmaniero, kiu gravis.
Unu fojon semajne, meze de honora korto kaj anta la malhiso de la flago, la
komandanto anoncis latvoe la lareatojn. Mi kredas, ke li mem estis la plej
kontenta homo de iuj el ni. Li ojis, kvaza li donus rekompencojn al siaj
propraj infanoj kaj li fieris pro tio. Li estis viro sveltega kaj iom pli malaltstatura
ol la averao, sed por la soldatoj li estis granda komandanto. Li sciis kiel stimuli
siajn homojn kaj krei pozitivan atmosferon kiu influis sur ni. Se ili estus
vizitantaj nian kazernon, tiuj efoj, kiuj estras armeon kaj firmaojn, ili estus
eltrovantaj efikajn metodojn por konduki siajn subulojn.
Le Commandant Coquenelle tait plein d'un dynamisme prodigieux et
expansif. Des comptitions entre sections et soldats avaient lieu chaque stade
de la formation. Pas de punition, mais des primes, pour fter ceux qui avaient le
mieux progress, taient attribues, comme des portefeuilles, trousses de
toilette, vtements de sport, etc. Ce n'tait pas la valeur de ces objets, mais la
manire qui comptait. Une fois par semaine, au milieu de la cour d'honneur et
avant la descente des couleurs, il annonait haute voix les laurats et je crois
bien qu'il tait l'homme le plus satisfait de tous. Il se rjouissait comme s'il
donnait des cadeaux ses propres enfants et il en tait fier. C'tait un homme
svelte, d'une taille plus petite que la normale, mais, pour les soldats, c'tait un
grand commandant. Il savait comment stimuler les hommes et crer une
ambiance forte qui dteignait sur nous. S'ils avaient frquent notre caserne, ces
chefs qui dirigeaient l'arme ou les entreprises prives, ils auraient dcouvert
des moyens efficaces pour mener leurs subordonns.
Dum la stao, mi amikiis kun kvar soldatoj. iu el ni venis kun siaj propraj
spertoj de la vivo kaj esperoj en la estonteco. Dimane ni kune iris meson kaj
poste ni longe staris anta la preejo parolante pri la situacio en Alerio, la
renkontitaj problemoj kaj la plej bonaj manieroj por alfronti, plibonigi ilin.
Pendant le stage, je me suis li d'amiti avec quatre soldats. Chacun tait
venu avec sa propre exprience de la vie et espoir dans l'avenir. Dimanche,
nous allions ensemble la messe et ensuite nous restions longuement devant
l'glise parler de la situation en Algrie, des problmes rencontrs et de la
meilleure faon de les affronter, les amliorer.
Apud la preejo (Mi estas maldekstre) - Prs de la chapelle (Je suis gauche)
Mi tenis du fotojn de nia grupeto amasigita anta la preejo, kiu apudis e la

ekstera muro de la kazerno. Malanta ni kaj iom malsupre, ni ekvidis, tra la
arboj, la tegmentojn de Beaja. Ve! Kion mi bedaras! Mi "anka" kredis, ke
iam mi memoros la nomojn de miaj kunuloj. Tio ajnis, tiel evidenta, ke mi ne
skribis iliajn nomojn kaj adresojn. Hodia esplorante mian maljuniantan
memoron mi trovas nenion pri ili. Tiam mi estis dudek jarojn aa, kaj malfacile
imagis la forkuron de la tempo. Hodia en mia spegulo mi nur vidas maljunan
viron. La ria trezoro pene amasigita en lia cerbo aperas vualita kaj jam parte
perdita...

J'ai pu avoir deux photos de notre groupe devant la chapelle qui prenait
appui sur le mur extrieur de la caserne. Derrire nous et un peu en contrebas,
nous apercevions travers les arbres les toits de Bougie. Ce que je regrette !
J'tais "encore" persuad que je me souviendrais toujours des noms de mes
amis. Cela semblait si vident que je n'ai not ni noms ni adresse. Aujourd'hui,
explorant ma mmoire vieillissante, je ne trouve rien d'eux. J'avais alors 20 ans
et n'imaginais pas la fuite du temps. Aujourdhui, dans mon miroir, je ne vois
plus quun vieil homme. Le riche trsor de souvenirs, pniblement accumul
dans sa tte, apparait voil et dj en partie perdu...
Retour index
25 : Kion fari? - Que faire ?

io, kion ni lernis, infanoj kaj adoleskantoj, de niaj gepatroj kaj instruistoj,
iis neutila, ar i tie, tiuj regularoj ne plu aplikiis. ajne, ke ni retroiris en ia
mezepoka civilizacio Estis dirite, ke la Araboj ne sufie valoris por malpari
kuglon. La hundoj estis pli estimindaj
Tout ce que nous avions appris, enfants et adolescents, de nos parents et
enseignants tait devenu inutile, car ici, ces rgles taient caduques. Il semblait
que nous soyons revenus dans une civilisation du moyen ge... On disait que les
Arabes avaient trop peu de valeur pour gaspiller une balle. Les chiens taient
mieux considrs
Pafi kontra arabon, tiu, kiu estis renkontata dum operacio a aliloke, estis
banala afero, ar tio estis pli simpla kaj rapida ago ol sin demandi, u li estis
bona a malbona ulo. Sed, kio estis bona Arabo ? Kaj malbona ? u tiuj vortoj
ankora havis signifon? Neniu plu estis kapabla klarigi tion, sed tio ne estis
problemo, ar iuj estis felagoj
Tirer sur un Arabe, celui que lon rencontrait en oprations o ailleurs, tait
une chose banale, car c'tait plus simple et rapide que de se demander s'il tait
bon ou mauvais. Mais, ctait quoi un bon arabe ? Et un mauvais ? Est-ce que
ces mots avaient encore un sens ? Plus personne n'tait capable de le dire, mais
ce n'tait pas un problme, car ils taient tous des fellagas
ajnis, ke io kio rilatis al la iutaga vivo estis regata la similaj principoj:
premi, profiti kaj fari kiom eble malplej multan laboron. La supereco de la
franca raso anstatais larjanan, kaj araboj, tiuj subuloj, estis dispremitaj same
kiel estis judoj dum la Dua Mondmilito

Il semblait que tout ce qui concernait le quotidien tait gr de la mme faon
: oppresser, profiter et en faire le moins possible. La supriorit de la race
franaise remplaait la race arienne et les Arabes, ces tres infrieurs, taient
opprims de la mme faon que les juifs pendant la guerre de 39/45.
La araboj vunditaj de la konduto de tiuj tro multnombraj francoj, kiuj altrudis
siajn proprajn regulojn, venis sin dum embuskoj kaj aliaj okazoj, kiuj sin
prezentis. Sinsekvis reprezalio de la francaj soldatoj. Ili priseris vilaojn por
kapti felagojn. Sed, ar rare ili trovis ilin, ili sin revenis kontra io, kion ili
trafis. Ho ve! Ofte! Tro ofte perfortitaj virinoj kaj junaj knabinoj suferegis pro
tio. Neniu sciis, kiu komencis tiujn abomenaojn, perfortojn kaj masakrojn.
Tamen la infera pumpilo bone funkciis kaj ajnis, ke nenio estis sufie forta por
in haltigi. Kiom da abomenaoj! Nur homoj estas kapablaj tiel malbone agi.
Homo homine lupus (Homo estas lupo por homo). Tamen, mi kredas, ke tio ne
estas entila por lupoj kiuj pli bone kundutas ol ni.
Les Arabes, blesss par la conduite de ces trop nombreux Franais qui
imposaient leurs propres rgles, se vengeaient lors d'embuscades et autres
occasions qui se prsentaient. Il s'ensuivait des reprsailles. Les Franais
fouillaient les villages pour attraper des fellagas et, parce qu'ils en trouvaient
peu, se vengeaient sur tout ce qu'ils rencontraient. Malheur ! Souvent, trop
souvent, le prix a t pay par des femmes et jeunes filles violes. On ne savait
pas comment ces horreurs, viols et massacres avaient commenc. Pourtant, la
pompe infernale fonctionnait bien et il semblait que rien n'tait assez fort pour
l'arrter. Que d'horreurs ! Seuls les hommes sont capables d'un si mauvais
comportement. Homo homine lupus (lhomme est un loup pour l'homme). Mais,
je crois que ce n'est pas gentil pour les loups qui se conduisent bien mieux.
Rigardante mian vizaon en la spegulo, mi devas konfesi, ke ofte mi dubis pri
mi mem. Mi dubis, kaj en mia menso, senese revenis la demandoj: Kion fari?
u mi devis iri dekstren a maldekstren? io, kio estis okazanta, ajnis esti tiel
normale al la plejmulto de homoj, kaj sen la plej eta demando, ili profitis de iu
ajn ebla oportuneco. Kial mi ne faru tiel same, kiel ili? Pro troa hezito, mi
suspekte aspektis al mi mem. Poste mi pensis: Tiu mondo malbone plenumas
sian laboron. i nazas min. Estas tro da malbonaoj, por ke tio daru sen ia
kolapso. Estas iluzio kaj espereble, balda mi vekios Tamen, ar io estis
fakto, mi revenis al la sama punkto. Mi estis konvenkita, ke la bono superas la
malbonon, do mi decidis darige fari mian eblon por ne devojii.
En voyant mon visage dans le miroir, je dois avouer que souvent j'ai dout de
moi-mme. Je doutais et dans ma tte, sans cesse, revenaient ces questions. Que
faire ? Dois-je aller droite ou gauche ? Tout ce qui arrivait semblait tre
tellement normal pour la majorit d'entre nous qui, sans la moindre question,
profitait de toutes les opportunits. Pourquoi ne ferais-je pas comme eux ?
force d'hsiter, je finissais par me paratre suspect moi-mme. Ensuite, je me
disais : ce monde ne tourne pas rond ! Il me donne la nause. Il se passe trop de
choses rvoltantes pour que cela dure sans clater. C'est impensable et je vais
surement bientt me rveiller. Comme tout cela tait bien rel, je revenais ma
premire ide. J'tais certain que le bien tait plus fort que le mal et je dcidais
de continuer faire de mon mieux pour ne pas dvier.
Mi ne estis militaristo kaj neniam mi konsentis pri milito. Kial mi ne havis
sufie da kurao por iri al la alia flanko, asisti felagojn por forpeli invadantojn
maren, kaj redoni al tiu lando ian honoron kaj liberecon? Popolo, kiu militas
kontra aliajn homojn por liberigi sian landon, pravas tion fari, kiam li ne plu
havas aliajn rimedojn. Nur tiucele la milito estas akceptebla.
Je n'tais pas militariste et n'avais jamais prn la guerre. Pourquoi n'avais-
je pas assez de courage pour passer de l'autre ct, pour aider les fellagas
jeter les envahisseurs dans la mer et redonner ce pays son honneur et sa
libert ? Un peuple, qui se bat contre d'autres hommes pour librer son pays, a
raison d'agir ainsi, s'il a puis tous les autres moyens disponibles. Seulement
dans ce cas, la guerre trouve sa justification.
La politikistoj konstruis murojn el belaj paroladoj, sed malanta tiuj falsaj
muroj staris la vera kaj kruda realeco, kiu estis malpura, sordida kaj celis
kontentigi nur egoistajn interesojn. Mi abomenis armeon kaj militon
Les politiques construisent des murs de belles paroles, mais derrire ces
constructions de pailles se cache la dure ralit qui est noire, sordide et ne vise
qu' satisfaire des intrts gostes. Je dteste l'arme et la guerre
Retour index
26 : Jen bona anco! - Une bonne opportunit !

Tempo rapide fluis malanta mi! Mi vivis en Besemburgo de apena plenan
manon da semajnoj, tamen mi havis impreson eesti tie jam de multaj jaroj. En
mia interno, mi estis ianta maljuna, acidhumora, kolerema, kaj plena de
rankoroj. Timante alkutimii al tiu fatalismo, kaj preni la riskon ii definitive
senkompata al io, kion miaj okuloj ekkaptis je iu pao, kaj enovis en la
profundaojn de mia memoro. Uris malfermi la pordon por eskapi el tie. Tio ne
estis diktata al mi pro kazo de malbraveco, sed de singardeco kaj racio, pro la
sano kaj ekvilibro de mia menso. u malkuraulo estas tiu, kiu rifuzas fari sian
devon? Sed tiam kion tiu vorto signifis? Mi ne trovis la plej etetan aon taksebla
de mia koro kiel estanta parto de mia devo inter iuj tiaj agoj, kiujn mi estus
devinta plenumi.

Les jours s'coulaient si vite ! Je ne vivais Bessombourg que depuis
quelques semaines et pourtant, j'avais l'impression d'y tre depuis plusieurs
annes. Je sentais que j'tais devenu vieux, acide, colreux et plein de rancurs.
Craignant de m'habituer cette fatalit et de prendre le risque de devenir
dfinitivement ferm tout ce que mes yeux pouvaient voir et rejeter dans les
recoins oublis de ma mmoire. Il tait urgent d'ouvrir la porte pour
m'chapper. Cela ne m'tait pas dict par un manque de courage, mais par la
prudence et la raison, pour ma sant physique et mentale. Est-il un lche, celui
qui refuse de faire son devoir ? Mais alors, que signifiait ce mot ? Parmi toutes
les choses que j'aurais d faire, je n'ai pas trouv le moindre lment, que mon
intime conviction puisse classer dans mes devoirs.
Kun la kompania hundo - Avec la mascotte de la Cie
Mi estis informita, ke la kaporalo, kiu respondecis pri la trupo-kuirejo, iam

plej komune nomata kantino, estis je la fino de sia soldatservo. Konsekvence, lia
ofico ios rapide vaka. Anta ol ricevi konfirmon pri tio, mi plenespere faris
viziton al la komandanto, kaj kandidatis por postveni tiun kaporalon. Mi
rimarkigis al li, ke estis forta korelacio inter tiu laboro kaj mia profesio en la
civila vivo. Por doni pli da emfazo al miaj ideoj, mi aldonis:
- Mia patro estas pograndisto faka pri la fruktoj kaj legomoj. Post la
soldatservo, mi normale anstataos lin, ar li tiam emeritios. Mi sentas min tute
kapabla por administri la kuirejon kaj la stokon de la bezonataj varoj kun la
kompetento kaj efikeco, kiujn tiu funkcio postulas.
J'ai appris que le caporal qui tait responsable de l'ordinaire, plus
communment nomm la cantine, arrivait la fin de son service obligatoire.
videmment, son poste allait tre rapidement libre. Sans attendre d'en avoir
confirmation, je me suis rendu, le coeur plein d'espoir, au bureau du
commandant pour poser ma candidature. Jai mis en vidence le fait que ce

poste correspondait parfaitement mes comptences professionnelles dans le
civil. Pour donner plus de force mes ides, j'ai insist sur les points suivants :
- Mon pre est grossiste en fruits et lgumes. Aprs mon service militaire, je
dois normalement le remplacer, car il prendra alors la retraite. Je me sens tout
fait capable de diriger la cuisine et grer le stock alimentaire avec la
comptence et l'efficacit que cette fonction demande.
Li eltiris dosieron el iu ranko kaj rapide in legis, anta ol relevi la kapon. Li
rigardis min, kvaza li povus vidi en mi, pesi min.
- Tio, kion vi diris, estas efektive skribita en via dosiero... Jes! Estas vi
pravas. La nuna respondeculo de la kuirejo estos liberigebla anta la fino de la
semajno. Morga matene, vi deiros de via sekcio kaj translokios je la teretao,
ekzakte sub mia ofico, kie trovias la lokoj de la soldata kuirejo. Mi parolos pri
tio kun via subletenanto, tamen jam vi mem informu lin. Profitu de tiuj kelkaj
lastaj tagoj por ricevi instrukciojn de la forironto.
D'une armoire, il a sorti un dossier qu'il parcourut rapidement avant de
relever la tte. Il ma alors regard comme s'il pouvait voir en moi, me
soupeser.
- Ce que vous avez dit figure effectivement dans votre dossier Oui ! C'est
exact L'actuel responsable de l'ordinaire est librable avant la fin de la
semaine. Demain matin, vous quitterez votre section et dmnagerez au rez-de-
chausse, prcisment sous mon bureau, o se trouvent les locaux de la cantine.
Je verrai cela avec votre sous-lieutenant, mais informez-le dj vous-mme.
Profitez de ces quelques jours de battement pour prendre les consignes de votre
prdcesseur.
La instrukcioj, kiujn tiu i bonvolis diri al mi, estis:
- Nun, tio estas via problemo. Kiel mi vi faros tion, kion vi povos. Mi asertas
al vi, ke i tie ne estas Golgoto, sed vere agrabla posteno. Ne altiru al vi la
atenton kaj i daros
Les consignes que ce dernier voulut bien me donner taient :
- Maintenant, c'est ton problme. Comme moi, tu feras ce que tu pourras. Je
peux t'assurer que ce n'est pas le bagne, mais un poste trs tranquille. Ne te fais
pas remarquer et cela durera
Tiu ano fariis por mi vera beno. Ne havante la elekteblecon trovii, kie mi
deziris esti, almena mi povis mastri la uzon de mia tempo, kiel tio plais al mi.
Decidi per si mem tion, kion mi devas fari kaj kiel mi in plenumos, estas
felio! Mi mirigis ekkompreni je kia punkto, en la armeo liberii de la servutoj
foje povas esti facila afero. Estas dirite kiam la provianto sekvas, soldatoj
antaeniras. Por ke tiu servo plenefike plenumu sian mision, la homoj, kiuj agis
en i, estis enerale liberigitaj de iuj servutoj e, se plejparte, tio ne plibonigis
la manojn de la soldatoj.

Ce changement a t pour moi une vraie bndiction. dfaut de pouvoir tre
o je dsirais tre, au moins, je pouvais organiser mon emploi de temps selon
mon bon plaisir. Dcider par soi-mme ce que l'on doit faire et comment le
faire, c'est merveilleux ! J'ai t surpris de voir quel point, dans l'arme, il
pouvait parfois tre facile de se dispenser des corves. Il est dit que quand
l'apptit va, tout va ! Pour que ce service remplisse sa mission, les hommes, qui
sen chargent, taient gnralement exempts de toute autre chose mme si, le
plus souvent, cela n'amliorait pas les repas de la troupe.
Al mi estis la tasko, pruvi mian kapablon por tiu nova laboro. La tiama
komandanto direktis sian atenton al io, kio estis okazanta en la servo. Eblas, ke
en la pasinta tempo, iu el miaj antauloj ne estis tiom kompetenta kaj serioza,
kiom la laboro postulis. Tion mi estis spertinta, kiam mi estis en sekcio. De la
kuirejo ni foje ricevis pladojn kiuj estis tiel fue preparitaj, ke niaj stomakoj
rifuzis kredi tian miksaon manebla.
moi de prouver que j'tais comptent pour ce nouveau travail. Le
commandant d'alors, suivait tout ce qui se passait dans le service. Peut-tre que,
dans le pass, un de mes prdcesseurs n'avait pas t aussi efficace et srieux
que le travail le demandait. Cela, je m'en tais rendu compte lorsque j'tais en
section. De la cuisine, il nous arrivait de recevoir des plats si mal prpars que
nos estomacs refusaient de croire que c'tait de la nourriture.
Retour index
27 : Aproasoj - La chasse au sanglier.

Mi serento Me voici sergent (le 01/07/1962)
Kelkajn tagojn pli frue, estante ankora en la sekcio de la subletenanto Salio,

mi vidis aron da homoj "nigrapieduloj", kiel oni ilin nomas, dungitoj de la
societo, kiu ekspluatis la korkon. Ne iuj estis forkurintaj, kiel mi tion erare
supozis antae. Restis malmulte da ili, tamen postrestis kelkaj, kiuj, spitante la
eblan personan riskon, nenion anis en sia kutima vivo. Ili estis revenantaj el
aproaso. iam scivolema, mi alproksimiis kaj ekvidis malanta ilia
kamioneto, tri aprojn. Vere temis pri belegaj kaj dikegaj bestoj, kiuj almena
pezis po cent kvindek kilogramoj.
Quelques jours auparavant, alors que j'tais encore dans la section de
l'aspirant Sally, j'ai vu un groupe d'hommes, des pieds noirs comme on les
nomme, employs de la St des liges. Tous ne s'taient pas enfuis comme je
l'avais cru par erreur. Il en restait peu, mais il en restait quelques-uns qui,
malgr les risques, n'avaient rien chang dans leur vie. Ils revenaient d'une
chasse au sanglier. Toujours curieux, je me suis approch et j'ai vu, l'arrire
de leur camionnette, trois sangliers. Vraiment, c'taient de trs belles et grosses
btes qui pesaient au moins 150 kg.
Tiu bildo gravuriis en mia kapo kaj, tiam memorante in mi pensis, ke tio
povos helpi. Estos bona kaj malmultekosta rimedo por plibonigi la manojn de
la trupo. Kial ne, por tiun celon atingi foje organizi asadon al aproj? io estis

favora por tion fari. Dimano estis la ripoztago kun escepto pro speciala evento.
Tiun tagon, enerale nenia ekspedicio estis planita. Tio signifis, ke pro manko
de laboro farebla, homoj staris tute sen okupo kaj rondiris. Ili terure enuis!
asado estos bona solvo por ilin agrable okupi. La plej granda parto de la
agrokulturaj bienoj restis senigita je ia ajn zorgo de tiom da tempo, ke la
sovaaj bestoj fariis dommastroj kaj multobliis, kiel formikoj, des pli, ke ili
estis protektataj de la abundaj arbustaoj, veproj kaj dornarboj.
Cette image se grava dans ma tte et, en y rflchissant, je pensais que cela
pourrait nous servir. Ce serait un bon moyen pour amliorer l'ordinaire trs
bas prix. Pourquoi, pour y parvenir, ne pas organiser quelquefois des chasses
au sanglier ? Tout se prsentait bien. Dimanche tait jour de relche except s'il
y avait un vnement particulier. Gnralement, ce jour-l aucune expdition
n'tait prvue. Cela signifiait que par manque d'activit, les hommes restaient
oisifs. Ils s'ennuyaient terriblement ! La chasse serait un moyen de les occuper
agrablement. La plus grande partie des terres agricoles taient en friches
depuis si longtemps que les animaux sauvages s'taient multiplis comme des
fourmis. Labondance des pineux, taillis et broussailles leur offraient une
protection efficace.
Tio ne enos la pacemajn arabojn, kaj ne pli la felagojn, ar ili ne manas
porkaojn, "malpuran viandon" la la reguloj de la Korano. La tereno, sude de
Besemburgo, situanta en regiono, kie neniam io aparta a malagrabla okazis,
estos, se ni kompreneble ricevos aprobon de la armea estraro, agrabla kaj ideala
asejo.
Cela ne porterait prjudice ni aux Arabes ni aux fellagas, car ils ne mangent
jamais de porc, viande impure, selon les rgles du Coran. Au-dessous de
Bessombourg, le terrain situ dans une zone o rien de particulier ni de
dsagrable ne s'tait jamais produit, serait, si bien sr nous recevions
l'autorisation, un idal terrain de chasse.
Akceptigi mian ideon al la kompania komandanto ne estis facila entrepreno.
Mi klarigis la planon al li, dirante, ke sin prezentis unika eventualeco plibonigi
la manaon de la kantino sen eksplodigi la bueton. ar la plej grava elspezo
estis la aeto de bovao, kiu estis ekskluzive produktita en la franca metropolo,
ne restis sufie da monrimedo por aeti aliajn varojn en sufie granda kvanto kaj
bona kvalito. asado estus por ni iu vera fonto, kiu provizus nin per bela kaj
bona viando. Ni ne bezonos fari grandajn proviantojn kaj plenigi niajn
kongelujojn, ar aproj tiel abunde svarmas. Sufios al ni, de tempo al tempo,
arani asad-partion por renovigi nian stokon.
En faire accepter l'ide par le commandant de Cie n'tait pas une entreprise
facile. Je lui ai expliqu mon ide en lui disant que se prsentait l'unique
possibilit d'amliorer la nourriture de la cantine sans faire exploser le budget.
Car le poste de dpense le plus important tait l'achat de viande, exclusivement

produite en mtropole, il ne restait plus assez d'argent pour se procurer d'autres
produits en quantit et qualit suffisante. La chasse serait pour nous une
vritable source qui nous fournirait en bonne et belle viande. Nous n'aurions
pas besoin de faire de grosses provisions et remplir les conglateurs. Les
sangliers taient si abondants qu'il suffirait, de temps en temps, d'organiser une
partie de chasse pour renouveler notre stock.
Kun interesa mieno, li atentege askultis is la fino kaj tiam per iom skeptika
voo li sciigis min:
- Vi ne povos disponi pri homoj, krom se kompreneble ili estas volontuloj. Mi
dubas, u vi trovos multajn homojn, kiuj konsentos tion fari. La soldatoj estas
sur la tereno iutage kaj, krome, ili foje partoprenas en noktaj operacioj. Kaj,
kion vi opinias pri la sekureco? Kio okazus, se iu estus pafmortigita a simple
vundita dum ia tia ekspedicio? Kiel ni pravigos, klarigos al la familio, ke soldato
estis mortigita dum asado, kiam li estis i tie sub la respondeco de la armeo?
Tio estas afero, kiu kazos al ni tro da nesolveblaj problemoj
Le regard intress, il couta attentivement jusqu' la fin. Alors, d'une voix
sceptique il me dit :
- Vous ne pourrez pas disposer d'hommes sauf si, bien sr, ils sont
volontaires. Je doute que vous en trouviez qui acceptent de vous suivre. Les
hommes sont tous les jours sur le terrain et, aussi parfois, participent des
oprations nocturnes. Et la scurit ? Qu'arrivera-t-il si quelqu'un est tu ou
seulement bless pendant une telle sortie ? Comment nous expliquerons,
justifierons la famille qu'un soldat est mort la chasse alors qu'il tait ici sous
la responsabilit de l'arme ? C'est un projet qui nous apportera trop de
problmes sans solution.
Ni longe diskutadis pri la pozitivaj kaj negativaj punktoj de tiu afero. Li
parolis anka pri tio en la manoklubo kun aliaj oficiroj. Fine, kelkajn tagojn
poste, havinte diskutadi kaj pripensi pri tio, li konsentis, kondie ke la asadoj
estu organizotaj kiel militaj ekspedicioj en malsekura tereno.
Nous avons beaucoup discut des points ngatifs et positifs du projet. Il en
parla encore au mess avec dautres officiers. Finalement, quelques jours plus
tard, aprs de longues discussions et rflexions, il accepta condition que la
chasse soit organise comme une sortie en terrain ennemi.
Elirante el la oficejo, mi renkontis du soldatojn kaj sciigis al ili, ke ni seras
volontulojn por asadi, de tempo al tempo, dimane. Ne estis utile fari pli da
reklamo pri i, ar anta la fino de la tago, iuj homoj de la kompanio estis
informitaj. Multaj venis por havi novaojn kaj certii, ke tio ne estis simpla
klao, kiel iam kaj ie oni faras.
En sortant du bureau, j'ai rencontr deux soldats auxquels j'ai dit que nous
cherchions des volontaires pour aller la chasse, de temps en temps, le
dimanche. Je n'ai pas eu besoin de faire plus de publicit, car avant la fin du
jour, tous les hommes de la Cie taient informs. Nombreux sont ceux qui
vinrent pour avoir des nouvelles, pour s'assurer que ce n'tait pas seulement un
bruit sans fondement comme il en court tout le temps.
La problemo ne estis, kiel antapensite, trovi sufie da volontuloj sed, tute
male, limigi la kvanton da ili sen malamikii kun iuj. Ili diris, ke evidente ili
partoprenos, ar tio havigos al ili pli bonajn ideojn. Mi havis alian kaj plej
gravan zorgon, kiu preska fiaskigis la projekton. Graduloj aliris delegite al la
komandanto por montri malkontentecon. Kiel simpla kaporalo povis havi tiel
daneran ideon? u vere li ricevis permeson organizi asadojn? Post tia
ribelado, la komandanto venigis min. Tiuj viglaj protestoj ajnis esti eno kaj
enuo por li. Li ne volis nuligi sian decidon, tamen pro sekureco li diris:
- Por kvietigi la mensojn, oficiale ni tuj faros provon, kiu evidente sukcesos.
Poste, tio ios ne plu evento sed nur normala okupo dum libertempo. asaoj
estos sub la komando de la efo de la transportservo.
Le problme ne fut pas, comme on l'avait cru, de trouver assez de candidats,
mais d'en limiter le nombre sans se fcher avec tous. Ils disaient qu'videmment
ils participeraient, car cela leur changera les ides. J'avais un autre souci,
beaucoup plus grave, qui fit presque rater le projet. Des grads taient alls
voir le commandant pour manifester leur surprise. Comment un simple caporal
pouvait-il avoir eu une ide si dangereuse ? Avait-il vraiment obtenu la
permission d'organiser des chasses ? Aprs cette raction, le commandant ma
fait venir. Ces fortes critiques semblaient le gner et l'ennuyer. Il ne voulait pas
annuler sa promesse, mais renforcer la scurit :
- Pour calmer les esprits, officiellement on va faire un essai qui sera,
videmment, un succs. Ensuite, ce ne sera plus un vnement, mais seulement
un loisir pendant le temps libre. Les chasses seront sous le commandement du
chef des blinds.
Tiu efo estis anka adjudanto de kompanio. Li estis agrabla viro, kaj mi tre
bone aprezis lin. Mi senerare povas diri, ke tiu sento estis reciproka. La afero
estis enordigita kaj plu neniu enos nin pri tio.
Ce chef faisait aussi office d'adjudant de Cie. C'tait un homme agrable que
j'apprciais. Je puis dire, sans risque d'erreur, que cela tait rciproque.
L'affaire tait lance et plus personne ne viendrait s'y opposer.
Malgra iuj singardemoj delikate prenitaj por malkreskigi la kvanton da
aspiranto-asontoj, uste kiam ni estis forirontaj por nia unua asado, eestis ege
tro da homoj. Kontravole, ni estis devigitaj fari rigoran selektadon, por ke en la
ceteruloj restu nur la dezirataj kaj bezonataj volontuloj. Klarigi al ili, ke malgra
nia bonvolo, ili ne povos veni kun ni, ar por plej bona efikeco nur dek
volontuloj estos bezonataj, iis malfacila afero, se ne malebla tasko. Tuikero
venis kun ni, sed mi sen reteno forpuis la malfidindajn nigrulojn de la subtena
sekcio.

Malgr toutes nos savantes manuvres pour rduire la quantit des
aspirants-chasseurs, au dpart de la premire sortie, il y avait beaucoup trop
d'hommes. contrecur, nous devions faire une slection rigoureuse pour qu'il
ne reste que le nombre de volontaires dsirs. Leur expliquer que, malgr notre
bonne volont, ils ne pourraient pas venir avec nous, car, pour tre efficaces,
nous n'avions besoin que de dix volontaires, devint difficile sinon impossible.
Tuiker se joignit au groupe, mais sans retenue, j'ai repouss les noirs peu
recommandables de la section d'appui.
Se ni estus rigore apartigintaj ian parton de la soldatoj, la malkontentuloj estus
farontaj tiom da bruo, ke nia projekto estus senprokraste nuligita, entombigita
anta naskio. Kompreneble tion ni devis absolute eviti. Anstata dek asistoj,
ni akceptis tridekon da ili, kiuj, ar ni ne havis aspafilon, kunportis "MAS 36"
a "Garant" milit-armilojn. Ni formis la plej strangan asistaron de la tuta
Kabilio.
Si nous avions rigoureusement rejet une partie des soldats, les mcontents
auraient fait tant de bruits que le projet aurait t immdiatement suspendu,
enterr avant de natre. videmment, nous devions absolument viter cela. Au
lieu de dix chasseurs, nous en avons accept trente qui, faute d'arme de chasse,
emportrent des fusils de guerre MAS 36 ou Garant. Nous formions le plus
trange groupe de chasseurs de toute la Kabylie.
Dum operacio, je deko da kilometroj el Besemburgo, ni ekvidis montetan
flankon riegan je rubusejoj, veproj kaj arbedotufoj. La vegetao estis densa kaj
kompakta kvaza fortreso. De malproksime ni pensis, ke nenio, neniam
sukcesos transiri similan makison krom evidente etaj sovaaj bestoj. e angulo
de tiu nepenetreblao, ternivele malfermiis tuneletoj. La spuroj de piedoj kaj
ekskrementoj konfirmis niajn ideojn. Multegaj aproj starigis tie interne
efkvartiron, kiu estis tre bone protektata dank'al la naturo kontra la homa
scivolemo.
Pendant l'expdition, 10 km de Bessombourg, nous avons aperu une
colline couverte de ronceraies, fourrs et taillis. La vgtation tait dense et
compacte comme une forteresse. Vus de loin, nous pensions que jamais rien ne
russirait traverser un pareil maquis sauf, videmment, de petits animaux
sauvages. un coin de cet espace protg, au niveau du sol, s'ouvraient des
passages. Les traces de pattes et les crottes confirmrent nos doutes. De
nombreux sangliers avaient tabli, l l'intrieur, leurs quartiers trs bien
protgs par la nature contre la curiosit des hommes.
Por nia unua ekspedicio kontra la mondo de la sovaaj bestoj, ni embuskis je
tiu trairejo... Rilate la disciplinon dum la asado, kia fuao! Homoj agis, kvaza
ili estus feriantaj. La duoblaj sekurecaj reguloj - tiun, kiun iu asisto devigas
apliki dum asado; tiun, kiun la soldatoj observas en malamika tereno ne plu
estis parto de la tagordo. Ili ion forgesis! Estis tro malfrue, kaj tro da bruego,

por pli bone organizi. Kion mi povis fari? Nur prei kaj esperi, ke nenio
senhelpa okazos. Sed, kial mi metis mian nazon en tiun aferon? u mi intencis
reformi armeon? Tiam, mi bedaris mian ideon.
Pour notre 1ere sortie contre le monde animal, nous nous sommes embusqus
un de ces passages... Au sujet de la discipline durant la chasse, quel massacre
! Les hommes agissaient comme s'ils taient la fte. Les deux rgles de
scurit celle que tout chasseur applique pendant la chasse, celle que les
soldats observent en terrain ennemi n'taient plus l'ordre du jour. Tout tait
oubli ! Il tait trop tard et il y avait trop de bruit pour mieux s'organiser. Que
pouvais-je faire ? Prier et esprer qu'il n'arrivera rien de mal. Mais, pourquoi
avais-je mis mon nez dans cette histoire ? Avais-je l'intention de rformer
l'arme ? Je commenais regretter mon ide.
Tri a kvar aproj sendube iom tro nesingardemaj, kiuj neniam antae iel estis
perturbitaj de la "homa gento", metis siajn rostrojn je la pordo sin demandante:
Kia bruo estas i tie? Iun dimanan ripoztagon! La tago de Nia Sinjoro! Ili ne
havis sufie da tempo por vidi, ar abunda pafado ekkraketadis
Trois ou quatre sangliers, un peu imprudents et qui jusque-l n'avaient jamais
t drang par des humains, mirent leur groin la porte en se demandant :
Quel est ce bruit ? Pendant le repos du dimanche ! Le jour du Seigneur ! Ils
n'eurent pas assez de temps pour juger de la situation, car un tir nourri clata
Miaj haroj ekstaris sur mia kapo. Estis pafantoj ambaflanke! Teruraj ideoj
trairis mian cerbon. Ha! Absolute ni volis reporti asaojn! Ni reportos asaojn!
Sed, estas forta risko, por ke ne estu la asaoj konjektitaj. Mi. Ni kune
kriegis. Haltigu pafadon! Haltigu pafadon! Dio, Alaho a mi ne scias kiu, certe
patrine kovris nin, ar neniu el niaj asistoj estis trafita. Sendube, estas tio, kion
oni nomas miraklo. Mi devas diri, ke la eesto de la adjudanto multe helpis en
tio En la aro de la aproj, oni nombris tri viktimojn.
Mes cheveux se dressrent. Il y avait des tireurs des deux cts ! Des ides
terribles me vinrent la tte. Ah ! Nous voulions absolument rapporter du gibier
! Nous rapporterons du gibier ! Mais, il y avait une forte chance pour que nous
ne rapportions pas le gibier prvu. J'ainous avons tous hurl. Halte au feu !
Dieu, Allah ou, je ne sais qui, devait nous protger comme une mre, car aucun
des participants n'avait t touch. C'est sans doute ce qu'on appelle un miracle.
Je dois reconnatre que la prsence de ladjudant avait t dune grande
utilit Du ct des sangliers, on a dnombr trois victimes.
Bonance, la partoprenantoj mutis pri tiu incidento, kaj neniu fanfaronis anta
la superuloj. Mi ne plu partoprenis en la asadoj, ar mi ne estis vere kompetenta
en tiu sporto. Nur eta grupo da homoj, bone elektitaj de la adjudanto de la
kompanio, darigis tiun aktivecon kaj reportis la tiel deziratajn asbestojn por
provizi niajn iam malsatajn stomakojn.

Heureusement que les participants se turent et que personne ne se vanta
devant les suprieurs. N'tant pas trs comptent dans ce sport, je n'ai plus
particip aux sorties de chasses. Seulement un petit groupe d'hommes,
soigneusement slectionn par l'adjudant de Cie, continua cette activit et
rapporta le gibier si apprci pour remplir nos estomacs insatiables.
Retour index
28 : La gvatturo - La tour de guet.
Inter Kolo kaj Besemburgo, tona gvatturo staris sur eta montopinto
superstaranta longan parton de la sinua vojo, kiu rilatis al la du urbetoj. Dum la
milito, i teorie sekurigis la multnombrajn konvojojn, kiuj elirante de Kolo
provizadis Besemburgon kaj la antaajn postenojn. i tiuj estis dissemitaj en la
duoninsulo, is pli malproksime en la pli-malpli sovaaj regionoj. i do estis
strategia vojo. Por felagoj, la 410a gvatturo estus facila celao, tamen,
konsciante pri ia neutileco kaj neefikeco, ili lasis al la franca armeo ties kvietan
uzon. Tia strategio kredigis, ke la sektoro estis tute sekurigata kaj, ke neniu
felagoj okupaciis la regionon. Fakte tiu vojo estis tiel utila al felagoj kiel al
francaj militistoj. Amba regule uzis in por transirigi varojn kaj homojn. io
ajnis organizita, kvaza la regiono inter Kolo kaj Besemburgo estus oficiale
deklarita netrala zono. Neniam ni organizis militan operacion kaj, kompense, la
felagoj forgesigis in. Post la trairo de Besemburgo, estis iu por si kaj la milito
denove regajnis superecon. Malgra tio, malagrabla surprizo ne estis tute
ekskluzivenda.

Entre Collo et Bessombourg, une tour de guet en pierre se dressait sur un
troit piton dominant en partie la route sinueuse qui reliait les deux villes. En
thorie pendant la guerre, elle assurait la scurit des nombreux convois qui
partaient de Collo pour desservir Bessembourg et les postes avancs dissmins
dans la presqu'ile, jusque dans les coins les plus sauvages. C'tait donc une
route stratgique. Pour les fellagas, la tour 410 aurait pu tre une cible facile
pourtant, conscients de son inutilit et inefficacit, ils y laissaient les soldats
franais en paix. Cette stratgie laissait penser que le secteur tait scuris et
qu'il n'y avait plus de fellagas. En fait, cette route tait aussi utile aux fellagas
qu' l'arme franaise. Tous deux l'utilisaient frquemment pour transporter
hommes et produits. C'tait comme si la rgion entre Collo et Bessombourg tait
une zone neutre. Jamais nous n'y avons organis d'opration militaire et en
contrepartie les fellagas nous laissaient en paix. Aprs la traverse de
Bessombourg, c'tait chacun pour soi et la guerre reprenait ses droits. Et
malgr cela, une mauvaise surprise n'tait pas exclure.
Por protekti la turon, nenio serioze estis loke farita. irka la montopinto
estis kombinitaj tri pikdrataj rulaoj kunligitaj. Unu el i estis metita super la du
aliajn por fari pli ampleksan ensemblon. Sub tiu pikdrata rubando, tie i, stariis
el la grundo talaj akraj pintoj. Al mi estis garantite, ke la protektado estis
plifortigita danke al minoj zorge lokitaj sub la pikdratoj. Neniam mi havis la plej
etan pruvon pri iliaj ekzistadoj. La vojeto kondukanta de la oseo al la enirporto
de la turo estis fermita nur per simpla pikdrata rulao, kiun ni puis a tiris por
en- a eliri. Krom kelkaj malplenaj ladskatoloj alkroitaj al plikdratoj, estis
nenia alarmsistemo tiel, ke dum nigraj noktoj, homoj povis sufie facile enovii
en nian kampon.
Pour la protection de la tour, rien de srieux navait t prvu. Autour du
promontoire, trois rouleaux de fil de fer barbels, fixs entre eux, avaient t
dploys. L'un tait pos sur les deux autres, pour donner plus de volumes
l'ensemble. Dessous, ici et l, surgissaient du sol des piques en acier acres.
On m'avait assur que la scurit avait t renforce par des mines
soigneusement disposes dans les barbels. Jamais je n'ai eu la moindre preuve
de leurs existences. Le chemin qui conduisait de la route l'entre de la tour
tait simplement obstru par une simple barrire en barbels que nous tirions
ou poussions pour entrer ou sortir. Sauf quelques boites de conserve vides
accroches aux barbels, il n'y avait aucun systme d'alarme tel que, pendant
les nuits noires, des hommes pouvaient facilement se faufiler dans le camp.
La unika akvorezervo estis cisternoremorko danere parkita borde de la
oseo, apud la pikdrata rulao de la enirejo, sed ekster la protektita zono.
irkais la turon tala drateto, kies supra parto estis alkroita sub la
observejoj. Malsuprenirante is la grundo, i iom post iom plilariis. Tiel estis
aranita mallara rundovojo lokita inter la drateto kaj la turo. De malproksime,
la turo ajnis vestita de jupo el tala mao.
L'unique rserve d'eau tait une remorque-citerne qui tait dangereusement
place au bord de la route, prs de la barrire d'entre, mais hors de la zone
protge
Un grillage d'acier, accroch au-dessous des miradors, entourait la tour et
descendait jusqu'au sol en s'largissant progressivement. Ainsi il avait t
possible d'amnager un chemin de ronde entre la tour et le grillage. De loin, la
tour semblait vtue d'une jupe en cotte de mailles.
Tiu gvatturo estis speciale abomena. E se i estis utila al nenio, i devis esti
gardata tage kaj nokte, iujn tagojn. Pro tio, skipo de ses soldatoj deoris po du
a tri semajnojn. Dum julio, kaj ne longe post ricevo de mia nomumio al
serenta grado, la kompanio-adjudanto sciigis al mi malagrablan decidon:
- Serento! Preparu vian sakon, ar posttagmeze mi veturigos vin al la 410a
turo. Kiel subofico, vi estos postenestro. Ne zorgu pri la soldatokantino. Dum
via maleesto, mi tion faros.
Cette tour de guet tait particulirement excrable. Mme si elle n'tait utile
rien, elle devait tre garde nuit et jour, 24 heures sur 24. Pour cela, des
quipes de six soldats s'y relayaient toutes les 2 3 sem. Au cours du mois de
juillet et peu de temps aprs que j'ai t promu au grade de sergent, l'adjudant
de compagnie vint m'annoncer une dsagrable dcision :
- Sergent ! Prparez vos affaires parce que cet aprs-midi je vous conduirai
la tour 410. En tant que sergent, vous serez chef de poste. Ne vous proccupez
pas de la cantine. En votre absence, j'y veillerais.
Vole nevole, mi pretigis miajn aferojon por aliri al la turo kun la deorontaj
soldatoj. Dum tiu periodo, nur unu solan fojon ni ricevis viziton. i estis
militara konvojo, kiu haltis por transdoni niajn potaojn kaj anstataigi la
preska malplenan akvocisternon.
Bon gr mal gr, j'ai prpar mon sac et suis parti la tour avec la garde
montante. Pendant ce sjour, nous n'avons reu qu'une visite. C'tait un convoi
militaire qui s'arrta pour nous donner le courrier et remplacer la citerne d'eau
qui tait presque vide.
Kiel antapensite, la gvatturo "410" rapide iis vera komaro. Nenio estis
farebla por okupi sin dum tiaj tiom longaj horoj, krom dormi, mani, feki, gvati
kaj redormi, mani, feki Ni deore viglis tage kaj nokte tra la observejoj a
piedirante je la piedoj de la turo en la eta spaco malanta la dratreto. Nenia
belega vetero faris la taskon pli agrabla. Tiu senokupo finfine kazis fortajn
premojn inter homoj. Sufiis eta bagatelo, por ke soldatoj kverelu inter si. Mi
estis devigita iam atenti pri tio. Felie, unu el la homoj havis la bonan ideon
kunporti radiaparaton. i tre malbone funkciis kaj kraketadist. Tamen ni ricevis
novaojn de Metropolo kaj iom da muziko, preska ekskluzive araba. Neniam ni
maltrafis la informbultenojn sed tio ne estis sufie temporaba por plenigi nian
tempon.

Comme je l'avais imagin, la tour 410 devint rapidement un cauchemar. Il n'y
avait rien faire pour s'occuper durant de si longues heures sauf dormir,
manger, dfquer, guetter et redormir, manger, dfquer Nous faisions le guet
nuit et jour depuis les miradors ou les cent pas, derrire le grillage, aux pieds
de la tour. Aucune belle journe ne rendait la corve plus agrable. Cette
oisivet finit par causer des tensions. La moindre peccadille et les hommes se
querellaient entre eux. Je devais toujours rester attentif cela. Par chance, l'un
d'eux avait apport un appareil de radio. Il fonctionnait trs mal et grsillait.
Cependant, nous avions des nouvelles de la mtropole et un peu de musique,
presque exclusivement arabe. Nous ne fermions jamais la radio, mais cela ne
suffisait pas pour remplir tout notre espace.
Kiel eble plej serioze mi zorgeme organizis la gardodeoran planon, por ke
iam estu fidinda sentinelo gvatanta, dum la aliaj ripozas a enuas. Por montri la
ekzemplon mi lavice gardostaris kiel la aliaj. Mi pensis, ke tiel miaj soldatoj
komprenos la gravecon de tiu deorado kaj noktogardante ili viglece atentos.
Niaj vivoj kuis en iliaj manoj precipe dum nokte kaj tion ili ne devis forgesi.
Le plus srieusement possible, j'ai organis les tours de garde pour qu'il y ait
toujours une sentinelle laquelle on pouvait se fier pendant que les autres
dormaient ou s'ennuyaient. Pour montrer l'exemple, j'ai pris mon tour de garde
comme les autres. Je pensais qu'ainsi, les soldats comprendraient la gravit de
leur tche et, en montant la garde, redoubleraient d'attention. Surtout la nuit,
nos vies taient dans leurs mains et ils ne devaient pas l'oublier.
Tiun nokton, mi ekdeoris je la dek unua. Jam delonge, la nokto kovris la
arbarojn de nigrianta veluro stompante la arbo-siluetojn. La rigardo mergita en
tiu mallumo, mi atenteme vojiris la la zigzagoj de la strato, kies blankeco fore
kais sin malanta kurbao. Nek bruo nek movo estis perceptebla. enerale kiam
mi nokte gardostaris mi ekadis la kriojn de birdoj, kiuj traboras la silenton de la
nokto kaj la blekadon de bestoj kaptitaj de predantoj. Kvieta nokto estas nokto
plenplena da susuroj, kraketoj, ululoj, tiom da signoj, kiuj montras, ke la vivo
normale daras seninterrompe. Sed, foje io silentis. Morta nokto ne estas kvieta
nokto, ar la bestoj silentas nur, kiam ili antasentas malagrablaon. Miaj okuloj
tiam priseris en la nokto, sed ili preska nenion ekvidis. Tio ajnis al mi
suspektinda kaj mi estis streita is kiam gruntoj de sovaaj porkoj alvenis al
miaj oreloj
Un soir, j'ai pris la garde 11 h. Depuis longtemps dj, la nuit avait
recouvert la fort d'un voile noir argent estompant la silhouette des arbres. Le
regard plong dans cette obscurit, j'ai suivi attentivement les zigzags de la
route dont la blancheur disparaissait au loin derrire un virage. Aucun bruit,
aucun mouvement n'taient perceptibles. Normalement, quand la nuit je montais
la garde, j'entendais le cri des oiseaux percer le silence de la nuit et la plainte
des animaux capturs par un prdateur. Une nuit tranquille, c'est une nuit
pleine de bruissements, craquements, ululements, autant de signes qui montrent
que la vie suit son cours. Parfois, tout se taisait. Une nuit sans bruit n'est pas
une nuit paisible, car les animaux ne se taisent que quand ils prsentent un
danger. Mes yeux fouillaient alors dans la nuit o je n'apercevais presque rien.
Cela me semblait suspect et je restais tendu, jusqu' ce quun grognement de
cochons sauvages parvienne mes oreilles
Noktogardante, mi iam provizis min per kafo, sed tamen estis malfacile resti
vigla sen ion fari. Mi do iam pais en tiu malgranda spaco irante de embrazuro
al la alia. Pensi, ke mi povus dormeti e nur kelkajn minutojn timigis min.
Felagoj ne bezonus pli longan tempon por mortigi nin. Tiam, por fari iom da
bruo, montri, ke la posteno estis sub bona protekto, mi hazarde pafis en la nokto.
Pli volonte mi pafis sur la ondformajn ferdekojn de la necesejoj, kiuj estis
fositaj, e rando de la roka platformo. Tio kazis inferan bruegon, kiu longe
eiis en la nokto.
Lorsque je montais la garde, j'avais toujours une rserve de caf et malgr
cela, il m'tait difficile de rester attentif sans bouger. Je marchais donc sans
rpit, allant d'une embrasure l'autre. Penser que je pourrais sommeiller, ne
serait-ce que quelques minutes, m'effrayait. Les fellagas n'auraient pas besoin
de plus de temps pour nous tuer. Alors, pour faire du bruit, montrer que le poste
tait sous bonne garde, au hasard, je tirais dans la nuit. Je prfrais tirer sur les
tles ondules des feuilles creuses, au bord de la plateforme rocheuse. Cela
faisait un bruit considrable qui se rpercutait longuement dans la nuit.
Progresive, la dubo kaj maltrankvileco revenis, iujn noktojn. Kvaza, tio ne
sufius, tiuj malsanaj ideoj afable invitis sin tage por festeni e mia cerbo kaj
oje bati min. Tia vivo ne estis por mi! Mi ne estis bona soldato. Soldato vivas
sen pensi pri aferoj, kiuj okazis hiera a eble okazos morga. La biero por tiel
vivi helpis, sed mi, malbona soldato, ne amis bieron. Pli grava ol tio estis la
fakto, ke mi ne intencis varbii post mia devigita tempo. Anstata tio mi kun
granda plezuro reiros al la civila kaj civilizita vivo. Tiu vivo kie la vortoj "homaj
rajtoj" enerale havas signifon. Mi memoris pri tio, kio okazis anta nia alveno
en Besemburgo, kiam la soldatoj deorantaj en la blokhaso apudanta nian ligno-
domon, estis mitralete ekzekutitaj. Se felagoj decidus ataki nian turon, ili povus
tion facile fari pro nia iluzia protektosistemo. La pikildrata rulao irkaanta
nian pozicion ajnis esti vera kribrilo. Por kvietigi min, plurfoje mi traseris per
atentaj okuloj spuron de la minoj kiuj devis nin protekti, sed mi nenion ekvidis.
De la supra parto de la turo, tra embrazuroj, mi pafis per mia pistolo en in. Tio
ne elklikigis eksplodon. Tiaj gvataj aperturoj ne protektis nin. E kliniante je
rando de la aperturoj ni malbone vidis. Estis tro da "blindaj anguloj", kiuj enis
kaj malefikis la kontrolgardadon.
Chaque nuit, le doute et l'inquitude s'emparaient un peu plus de moi. Comme
si cela ne suffisait pas, en plein jour, ces ides noires venaient aussi me torturer
l'esprit. Cette vie n'tait pas faite pour moi ! Je n'tais pas un bon soldat ! Un
soldat ne pense pas ce qui s'est pass hier ou risque de se produire demain. La
bire aidait cela, mais moi, mauvais soldat, je n'aimais pas la bire. Le plus
grave tait que je n'avais pas l'intention de m'engager la fin de mon service.
Au lieu de cela, avec plaisir je retournerai la vie civile et civilise o en
principe les mots droits de l'homme ont un sens. Je me souvenais de ce qui
s'tait produit, avant notre arrive Bessombourg, quand les soldats de garde
dans le blockhaus, prs du chalet, avaient t abattus la mitraillette. Si les
fellagas dcidaient d'attaquer notre tour, ils pourraient aisment le faire,
compte tenu de notre couverture illusoire. Les rouleaux de fil de fer barbels qui
entouraient notre position semblaient n'tre qu'une passoire. Pour me
tranquilliser, plusieurs fois j'ai attentivement cherch du regard une trace des
mines qui devaient garantir notre scurit, mais je nai rien aperu. Du haut de
la tour, par l'ouverture, j'y ai tir dedans. Cela n'a provoqu aucune explosion.
Ce poste de guet n'tait pas efficace. Mme en se penchant sur le bord des
ouvertures, la vue tait mauvaise. Il y avait trop d'angles morts qui rendaient la
surveillance inefficace.
La akvocisterno estis nia plia vundebla punkto. En i estis akvo por nin
purigi, sed anka por trinki. i estis parkita apud la strato, en loko facile
atingebla de eksteraj homoj, kiuj povus meti en in drogojn, venenon a
kaptilon. Ni longe diskutis pri tia situacio kaj decidis pro singardemo iri plenigi
iujn disponeblajn ujojn por havi sufie da trinkebla akvo. Poste ni ne plu iris
erpi akvon, krom por nin purigi. Ni pacience atendis la revenon de la konvojo,
kiu trairante anstataigis nian cisternon, por denove plenigi iujn niajn uzeblajn
ujojn per frea akvo. Se ni absolute bezonis akvon por trinki, la purigado, i, ne
plu estis ia prioritata zorgo. i atendos
La citerne d'eau tait le point le plus expos. Elle contenait l'eau pour nous
laver et pour boire. Elle tait stationne au bord de la route, en un lieu des plus
accessibles par des civils qui pourraient y mettre de la drogue, du poison ou un
pige. Nous avons longuement discut de cette situation et, par prcaution,
dcid de remplir tous les ustensiles disponibles afin d'avoir assez d'eau
disposition. Ensuite, nous n'allions plus chercher de l'eau que pour nous laver.
Nous attendions patiemment le convoi, qui en passant remplacerait notre
citerne, pour refaire le plein d'eau fraiche. Si nous avions absolument besoin de
boire, la toilette, elle, n'tait pas une priorit. Elle attendrait
Premo iis forta en mi. Mi alvenis al tia punkto, ke mi malpermesis dumnokte
la uzadon de la radioaparato, por ke i ne masku la suspektajn bruojn el ekstero.
Mi ne plu dormis, ne plu manis a malmulte Tio estis malfacile eltenebla. Ni
estis iintaj sovaaj barbuloj, malpuraj kaj iam kun la fingro sur la pafrisorto.
Veraj paranojuloj! Tamen, ni ridis, ercis. iu pensis, ke la aliaj ne reakciis
tiammaniere kaj ne povis diveni liajn proprajn angorojn. Sed ni iuj same estis.
J'tais devenu oppress. J'en tais arriv au point de ne plus permettre
l'usage de l'appareil de radio pendant la nuit pour qu'il ne masque pas les bruits
suspects venant de l'extrieur. Je ne dormais plus, ne mangeais plus ou trs
peu C'tait difficilement supportable. Nous tions devenus des sauvages
barbus, sales avec toujours le doigt sur la gchette. De vrais paranos ! Pourtant
nous riions et plaisantions. Chacun pensait que les autres ne ragissaient pas
comme lui et ne pouvaient deviner ses propres angoisses. Mais, nous tions bien
tous pareils...
Neniam mi parolis pri tio, kio okazis, al mia familio. Por ili mi diris : i tie,
io glatas! Mi havas bonan loejon kaj la regiono estas impone bela u vere
ili kredis nin? Mi iam demandis tion al mi.
Je nai jamais parl de ce qui se passait avec ma famille. Pour eux, jcrivais
: Tout va pour le mieux ! Je suis bien log et la rgion est extraordinairement
belle Me croyaient-ils vraiment ? Je me suis toujours pos la question.
ajnas al mi, ke ni estis la lastaj gardistoj de la gvatturo "410". Je nia foriro i
estis fermita kaj restis definitive neokupata. Post tiom da jaroj, pro manko de
referenca dokumento, mi malfacile memoras kiam precize tio okazis.
Je pense que nous avons t les derniers gardiens de la tour "410". notre
dpart, elle fut ferme et resta dfinitivement inoccupe. Aprs tant d'annes,
par manque de documents de rfrence, je ne sais pas exactement quelle date
cela s'est produit.
Retour index
29 : La kamparaninoj - Les campagnardes.

Mi estis tro scivolema por ne ricevi la deziratajn respondojn al demando, kiu
turmentis min. Kien iras tiuj virinoj, kiuj transiras la barieron de la
gardoposteno, iun matenon je tagio kaj revenas nur je sunsubiro? Kion ili
estas farantaj la tutan tagon? iam inklina al esploroj, mi bezonis vidi per mi
mem, kompreni.
J'tais trop curieux pour ne pas recevoir la rponse dsire une question
qui me taraudait. O vont toutes ces femmes qui, chaque matin ds l'aube,
traversent la barrire du poste de garde et ne reviennent qu'au coucher du soleil
? Que font-elles tout le jour ? Naturellement enclin explorer, j'avais besoin de
voir par moi-mme, de comprendre.
Iun matenon, anta ilia alveno je la gardistejo kiu kuis norde de Besemburgo,
mi iris iom pli malproksimen por stari apud ilia vojo, kvaza mi estus i tie tute
hazarde. Mi vidis ilin alveni de malproksime. Ili darigis sian vojon kaj
silenteme preterpasis min kun la vizao kaita malanta vualo. Forirantaj
malrapide, sed per egalaj paoj, ili turniis je la dekstra flanko kaj uzis vojeton
malsuprenirante en uedon. Funde, etendiis vicoj da olivarboj kaj fluis rivero
reflektante blindigantajn sunradiojn. Tute apude staris domoj kaj kelkaj tonaj
muretoj.
Un matin, avant leur arrive au poste de garde, situ nord de
Bessombourg, je suis all me poster un peu plus loin, feignant d'tre l par
hasard, pour me trouver sur leur passage. Je les vis arriver de loin. Elles
continurent d'avancer et, silencieuses, passrent ct de moi le visage cach
sous un voile. D'un pas rgulier, elles s'loignrent lentement et tournrent
droite sur un petit chemin qui descendait dans l'oued. Au fond s'tendaient des
ranges d'oliviers et coulait une rivire rflchissant les rayons aveuglants du
soleil. Tout ct, se dressaient des maisons et quelques murs de pierres.
Mi malsupreniris por vidi de pli proksime. La bariloj, kiuj irkais la
dometojn, estis plejparte difektitaj. La tonoj mankantaj dise estis sen ia dubo
demetitaj kaj haste utiligitaj kun iom da cemento a argilo por obstrukci pordojn
kaj fenestrojn tiel, ke neniu plu vivu kaj oju i tie. Sur iu sojlo kreskis
dornarbeto, kiu nun sorgrimpis is la tegmento de la domo. En la korto mi
ekvidis pecojn de rusta fero tra la vepro, kiu abunde iis mastro de tiu fantoma
loko... Kie estas la krioj de tiuj infanoj, kiuj ludante tie plenigis la domon de
ojo kaj de estonteco ? Estonteco forrabita la ordono de fremdaj potenculoj.
De tiuj esperoj postrestis nur pupa gambeto, kiu kuis je miaj piedoj. Ve al iuj
tiuj popoloj, kiuj arogas al si la rajton difekti, detrui, mortigi
Je leur ai emboit le pas pour voir de plus prs. Les barrires qui entouraient
les maisons taient pour la plupart dtriores. Les pierres qui manquaient ici
o l avaient t, sans aucun doute, utilises avec un peu de ciment ou d'argile
pour boucher portes et fentres, tel que plus personne n'y vivait. Sur un seuil
avait pouss un rosier sauvage qui maintenant s'levait jusqu'au toit. Dans la
cour, j'ai aperu, travers la broussaille qui s'tait appropri cet endroit
fantme, des morceaux de fer rouill... O taient les cris de ces enfants qui,
jouant l, remplissaient la maison de joie et d'esprances ? Un avenir vol sur
ordre de puissances trangres. De ces espoirs, il ne restait qu'une jambe de
poupe qui gisait mes pieds. Honte ces gens qui s'arrogent le droit d'abimer,
de dtruire, de tuer
Je iu flanko de la domo, stranga senakva baseno estis kavigita. i estis
rondforma kaj la interna irkaao, senmanke vertikala, estis tegita per argilo
zorge glatigita. Fingrospuroj subskribis la laboron de la homoj, kiuj longe kaj
fervorege knedis argilon per siaj manoj.
Sur un ct de la maison avait t creus un trange bassin sans eau. Il tait
rond et les cts intrieurs, parfaitement verticaux, taient crpis d'argiles
soigneusement lisses. Des traces de doigts signaient le travail d'hommes qui,
longuement et avec passion, avaient ptri l'argile de leurs mains.

Je la naa, mi estis devigita reveni en mian oficejon por disdoni la bezonatajn
manovarojn al la kuiristoj, kaj pretigi la liston por reprovianti la stokon de la
kuirejo. Nur je la dua posttagmeze mi revenis sur la vojon, kiu kondukis al la
masonfermitaj domoj. Du virinoj staris meze de la argila baseno. Sin tenante per
la manoj, por gardi ekvilibron, ili testude pais rondirante kaj premante ion ne
bone videbla por mi, ar mi ne adacis alproksimii. Je iu paoj, sub kaj inter
iliaj piedoj glitis ia viskoza maso tute nigra. Monteto da olivoj je du-tri metroj
el la baseno komprenigis al mi la kialon de tiu penega laboro. Dum la mateno, la
virinoj rikoltis olivojn kaj nun ili premas ilin por fari oleon. Tio, kion ili
transportos, tiun saman vesperon, estos oleo, olivoj kaj eble kelkaj beroj trovitaj
surloke.
9 h, j'ai t oblig de revenir mon bureau pour distribuer les produits
ncessaires aux cuisiniers et dresser la liste pour reconstituer le stock. Ce n'est
qu' 14 h que je suis revenu sur le chemin conduisant aux maisons mures.
Deux femmes taient debout dans le bassin d'argile. Se tenant par les mains,
pour garder l'quilibre, elles marchaient lentement en tournant et pressant
quelque chose que je voyais mal, car je n'avais pas os m'approcher. chacun
de leurs pas, sous et entre leurs pieds, glissait une masse visqueuse toute noire.
Un petit tas d'olives, deux mtres du bassin, me rvla la raison de ce travail
pnible. Dans la matine, les femmes avaient rcolt des olives et maintenant les
pressaient pour en extraire l'huile. Ce qu'elles transporteront, le soir mme, ce
sera de l'huile, des olives et peut-tre quelques baies trouves sur place.
Se la tekniko estis rudimenta, i plene efikis. Tiaj aferoj, preska sen valoraj
por ni, estis por ili riaoj, kiuj helpos la familiaranoj vivteni dum iom da tempo.
La taskon fininte ili eksidis sur la randon de la baseno, sekigis siajn piedojn per
tuko kaj remetis la uojn. Uris, ke mi reiru al mia propra laboro. Pro
singardemo mi tiufoje eestis kun amiko, sed ni ne povis pli longe malfruii. Ni
ne estis feriantaj kaj iam estis danero vebanta super niaj kapoj, kiun mi
iomete estis forgesinta. Trairante ni avertis la sentinelojn de la kontrolposteno,
por ke la virinoj trapasu la barieron sen ia ajn eno e se ni ne eestis.
La technique tait rudimentaire, mais efficace. Ces produits, presque sans
valeur pour nous, taient pour elles une richesse qui permettrait leur famille
de tenir quelque temps. Le travail fini, elles sassirent sur le bord du bassin,
sessuyrent les pieds avec un torchon et se rechaussrent. Il tait urgent que je
retourne mon travail. Par prudence, cette fois-ci, jtais venu avec un ami,
mais je ne pouvais plus mattarder. Nous ntions pas en vacances et il y avait
toujours un danger qui planait dans lair et que nous ne pouvions ignorer. En
passant, nous avons prvenu les hommes de garde pour quils laissent passer les
deux femmes sans aucune gne mme si nous ntions pas prsents.
Bonance mi povis liberii sufie frue.
Kiel atendite, je la sepa vespere alvenis la du virinoj. Surkape, amba portis
specon de kalabaso el kuirita argilo, kiu estis plenplena. La unua entenis oleon,
kaj la dua olivokaon. iam same silentemaj kaj kun la vizao vualita, ili
trapasis anta la gardostarantoj, kiu raportis al ni la faritaojn.
Heureusement que jai pu me librer assez tt.
Comme prvu, 19 h arrivrent les deux femmes. Chacune delle portait sur
la tte une sorte de calebasse dargile cuite dont lune tait pleine dhuile et
lautre de pure dolive. Toujours en silence et avec le visage voil, elles
passrent devant les sentinelles qui nous rapportrent les faits.
us, anta ol la nokto maskas la pejzaon, belecon kaj malbelecon, mi reiris,
kie la virinoj penegis la tutan tagon sen zorgi pro la tro varmega suno. Plu neniu
eestis kaj la silento denove regis sur tiuj tro kvietaj dometoj. La baseno estis
malplena, postrestis nur oleaj spuroj videblaj is la duono de ia alteco. Tio,
kion mi unue prenis por infanludilo estis vera kaj grava ilo por plenkreskuloj.
Juste avant que la nuit ne cache le paysage, la beaut et la laideur, je suis
retourn l'endroit o les deux femmes avaient durement travaill sans se
proccuper du soleil brulant. Il n'y avait plus personne et le silence rgnait,
nouveau, sur ces maisonnettes bien trop calmes. Le bassin tait vide. Il restait
simplement quelques traces d'huile jusqu' la moiti de la hauteur. Ce que
j'avais d'abord pris pour un jeu d'enfant tait quelque chose de trs important
pour les adultes.
Retour index
30 : Destino de la harkioj - Le sort des harkis.

Anta 1962, la la leoj kaj la la paroladoj de niaj estraranoj, Alerio estis
franca teritorio. Paroladoj milfoje aditaj de mi pere de la radiaparato, kiu hejme
tronis meze de la kuirejo. i estis lokita sur lara breto tute speciale aranita je
la alteco de la kapo de plenkreskuloj. De tie, la radio lare inundis la tutan
ambron per siaj sonoj kiel la lamodaj kanzonoj, la ludo de "la mil frankoj" de
Lucien Jeunesse. it...! iiittt...! Silentu...! Ripetis la patro, kiam telefone
geaskultantoj metis malfacilan demandon al la fama profesoro ampano Je
la unua posttagmeze precize, la patro stariis anta la breto por pli bone askulti
la informojn. La afero iis pli grava! Mi kaj miaj fratinoj, tiam ni vere silentis,
ar ni preferis ne kazi la kriaojn de la patro. Denove la gurdaoj pri la franca
Alerio plenigis niajn orelojn: la devoj de niaj bonaj soldatoj batalantaj kontra
malbonulojn La homoj kiuj embuskas sur la vojo de la paco, por ke neniam
paco vivu La egaleco inter iuj francoj loantaj je amba flankoj de la maro

Avant 1962, selon les lois et les discours de nos dirigeants, l'Algrie tait
territoire franais. Discours que j'avais aussi mille fois entendu au poste de
radio qui, chez mes parents, trnait au milieu de la cuisine sur une tagre
spcialement amnage hauteur d'homme. De l, la radio inondait les lieux de
vie de ses sons comme les chansons la mode, le jeu "des mille francs" de
Lucien Jeunesse. Chut... ! Chuuuut... ! Taisez-vous ! Rptait mon pre
quand, par tlphone, les auditeurs posaient des questions difficiles au fameux
professeur Champagne 13 h prcise, il se plaait debout devant l'tagre
pour mieux couter les informations. L'affaire devenait plus grave ! Moi et mes
surs, nous faisions vraiment silence, car nous prfrions ne pas provoquer les
cris du pre. nouveau, les mmes gourderies sur l'Algrie franaise
remplissaient nos oreilles : les devoirs de nos bons soldats qui se battent contre
les ennemis Les gens qui mettent des embuches sur la voie de la paix pour
qu'elle n'arrive jamais L'galit entre tous les Franais vivants des deux cts
de la Mditerrane
Dum mi mem estis en Alerio, eblis por mi vidi, je kia punkto niaj estroj
dare mensogis. La bonaj paroloj de niaj politikistoj havis nenian valoron. La
alerianoj plejofte lois en domaoj, kiuj estis tiel mallaraj, malpuraj kaj
krudaj, ke e la homoj loantaj en Galujo anta la tempo de Jesuo-Kristo pli
komforte vivis. Por taksi, ke estis egaleco inter la homoj loantaj je amba
flankoj de la maro, ili certe uzis pesilon terure fuitan. La arabaj soldatoj varbitaj
en nia armeo, tiuj mem, kiuj je nia flanko batalis jam en la mondmilitoj kaj poste
en Vjetnamio, neniam havis estimon. Ili estis malbone pagataj, malbone
loigataj kaj iam lokitaj je la unua linio dum bataletoj, ekatakoj. Ili nur estis
aoj uzeblaj kaj eteblaj la situacio kaj bonvolo. Antae mi pensis, ke por
infano naskii en Francio estis granda felio, tiam mi havis alian opinion. Mi
hontis
Durant mon sjour en Algrie, j'ai pu voir combien nos dirigeants mentaient.
Les bonnes paroles de nos politiques taient sans valeur. La plupart du temps,
les Algriens vivaient dans des taudis qui taient si exigus, sales et
rudimentaires que mme les habitants des Gaules, avant Jsus-Christ, vivaient
mieux. Pour valuer l'galit entre les hommes vivants des deux cts de la mer,
ils avaient d utiliser une balance totalement fausse. Les soldats arabes
engags par notre arme, ceux mmes qui se battaient nos cts dj pendant
les guerres mondiales et au Vietnam, taient trs mal considrs. Ils taient mal
pays, mal logs et, pendant les accrochages, toujours placs en premire ligne.
Avant, je pensais que pour un enfant, naitre en France tait une grande chance,
alors, j'avais une autre opinion. J'avais honte
Operacioj, ekatakoj disvolviis iam tiel: Aviadiloj bombis la supozitajn
poziciojn de la felagoj. Tuj poste, harkisekcioj kaj aliaj soldatoj purigis la
terenon de la operacioj. Alerianoj, kiuj pafas, pafadas aliajn alerianojn, nenio
pli normala afero ol tio! u ne? ajnas, ke jam en la antaaj militoj, oni uzis tiun
teknikon. Mi renkontis maljunan belginon, de iuj nomata "onklino Pigo", kiu
gardis en kesteto la leterojn ricevitajn dum la Dua Mondmilito el la fronto. Sur
unu el tiuj leteroj ia kuzo skribis, ke li ekvidis siajn fratojn verdigre vestitaj e
la alia flanko de la limo... Tio estis la sorto de la soldatoj nomitaj "La malgra-
ni" (alzacanoj vole nevole enkorpigitaj en la germana armeo), kiuj estis en
malbona loko, kiam la milito elklikiis.
Les oprations et accrochages se droulaient toujours ainsi : laviation
bombardait les positions supposes des ennemis. Tout de suite aprs, des
sections de harkis et autres soldats nettoyaient le terrain. Des Algriens qui
tirent sur d'autres Algriens ! Rien de plus normal que cela ! N'est-ce pas ? Il
semble que dans d'autres guerres dj, on avait fait la mme chose. J'ai connu
une vieille dame belge, appele par tous "tante pie". Elle gardait dans un tiroir
des lettres reues du front pendant la 2e Guerre mondiale. Sur l'une d'elles, son
cousin crivait qu'il avait aperu ses frres, en uniforme vert-de-gris, de l'autre
ct de la ligne de dmarcation... C'tait le sort des soldats nomms "les
Malgr-nous" (des Alsaciens qui bon gr mal gr ont t incorpors dans
l'arme allemande) qui taient au mauvais endroit quand l'arme s'est dclare.
En Alerio, estis pli malakceptebla kaj hontema tekniko. Persvadi alerianojn
"la harkioj", ke aliaj alerianoj "la felagoj" estis daneraj malamikoj de Alerio
kaj devis esti eliminataj. Estis devo! Tiu elokvente psikologia infektado havis
gravajn efikojn precipe en la kapo de homoj, apena a tute ne instruitaj, tro
simplaj a tro sinceraj por imagi, ke ili estis trompitaj. Ili estis puataj kontra
samlandanojn, kiuj, ne nur, ne estis iliaj malamikoj, sed anka batalegis por
liberigi sian komunan gepatran landon. Tamen, la ALN/FLN mem uzis dubajn
kaj krimajn metodojn sen zorgi pri la homaj rajtoj. La harkioj estis la viktimoj
de sistemo tro kompleksa, por ke ili ekkomprenu la kaptilon.
En Algrie, la technique tait plus inique et abjecte. Persuader des Algriens,
les "harkis", que d'autres Algriens les "fellagas" taient des ennemis dangereux
de l'Algrie et devaient tre limins. C'tait un devoir ! Cette habile
intoxication psychologique a eu des effets dsastreux sur des hommes, peu ou
pas instruit, trop simples ou trop sincres, pour imaginer qu'ils taient tromps.
Ils ont t pousss contre leurs compatriotes qui, non seulement, n'taient pas
la base leurs ennemis, mais se battaient pour librer leur pays commun. Mais le
FLN/ALN a fait, lui aussi, usage de douteuses et criminelles mthodes loin des
droits de l'homme. Les harkis ont t victimes d'un systme bien trop compliqu
pour qu'ils y voient un pige.
Kiel iuj militistoj kiuj, tiam, eestis en Besembourg mi, jam ekde la 1a de
majo, kudris sur miajn vestojn la insignon de la 51a RI (Infanteria regimento)
anstata tiu de la 75a RIMA. Ni pareme ricevis eksterajn informojn, tamen ni
sciis, ke tio okazis sekve al diskutadoj kaj traktadoj inter la franca estraro kaj la
FLN "Fronto por la Liberigo de la Nacio" de Alerio. La sekura valvo, kiu dum
tiom da tempo stride siblis super ni minacante splitii, progresive silentiis.
Tiu glavo de Damoklo (Damocls) pendanta super nia vivo, tute malaperis
irka la fino de julio. Tiu nekutima kvieteco aspektis stranga al ni. Estis kiel
pazo, kiu aguras torentan pluvegon kaj e tormon. Do, ni restis pli atentemaj
ol antae, kvaza malbona evento sin preparus. u tio vere estis la fino de tiu
milito a ne?
Comme tous les militaires en poste Bessombourg, javais dj, depuis le 1er
mai, cousu sur mes vtements l'insigne du 51e rgiment d'infanterie la place
de celui du 75e RIMA. Nous recevions peu d'informations extrieures pourtant,
nous savions que c'tait une consquence des tractations entre le gouvernement
franais et le FLN. La valve de scurit qui, menaant d'exploser, depuis si
longtemps sifflait au-dessus de nous s'tait progressivement tue.
Cette pe de Damocls, pendue au-dessus de notre tte, disparut vers la fin
de juillet. Cette inhabituelle tranquillit avait quelque chose d'trange. Cela
ressemblait une pause avant une tempte. Nous tions donc plus attentifs que
jamais comme sil allait se produire quelque catastrophe ? Est-ce vraiment la
fin de cette guerre ou non ?
Tuj poste, mi ne plu ekvidis soldaton en la kontrolpunktoj je la en- kaj elirejo
de Besemburgo. Ekde tiam la loantoj iris kaj reiris libere, ar la bariloj el
dorndrato restis malfermitaj. Post tiom da noktoj sen dormo, la blokhaso
konstruita malanta la ligna domo de la subtena sekcio, kaj la "410" gvatturo ne
plu havis deoranan tamenton. Je la sunlevio, mi ne plu adis helikopterojn
zumantajn, kiuj postulis siajn arojn da soldatoj. La komandantaro ne plu metis
militan operacion sur la tagordon, kaj la soldatoj restis nenion farante. Kelkaj el
ili sin renkontis anta la bazaro, kie ili aetis bieron. Por paroli pri la situacio ili
susuris, kiel anta mortinto dum noktogardo. Unu sola demando aliris de lipoj al
lipoj! Kio preparias? Ordono eltiris nin el tiu torporo :
- Ni estas forirontaj!
Ensuite, on ne vit plus de soldats aux postes d'entre et de sortie de
Bessombourg. Ds lors, les habitants pouvaient circuler librement puisque les
barrires restaient ouvertes. Aprs tant de nuits sans sommeil, le blockhaus
situ derrire le chalet de la section d'appui et la tour 410 n'avaient plus de
gardiens. Au lever du jour, nous n'entendions plus le ronronnement des
hlicoptres qui venaient rclamer leurs chargements de soldats. Le
commandant ne mettait plus d'oprations l'ordre du jour et les soldats
restaient inutiles. Certains d'entre eux se runissaient devant le bazar o ils
allaient acheter de la bire. Pour parler de la situation, ils chuchotaient comme
pendant une veille mortuaire. Une seule question circulait ! Que se prpare-t-
il? Un ordre est venu nous sortir de cette torpeur :
- On lve le camp !
La foriro de la lastaj elementoj de la 51e RI kaj de la 75a RIMA al Alero a
aliaj lokoj, kie estos organizataj iliaj malfondoj, eksonorigis la finon de la
aleria milito. La kunvokitaj soldatoj ne plu estis bezonataj en tiel granda
kvanto. La darigo de la soldatservo post la lalea periodo de dek na monatoj
estis reduktita. La soldatoj estis pli rapide liberigitaj kaj resenditaj al la civila
vivo. Tiel iom post iom la regimentoj malpleniis, estis malfonditaj kaj la
restantaj soldatoj regrupigataj en aliajn regimentojn. Sen eliri el Besemburgo ni
jam pasis sub la flago de iu regimento de infanterio, kaj ni estis sendotaj en
aliajn regimentojn kaj regionojn. Tio veris, kiam la koncernaj soldatoj estis el la
metropola Francio, sed por la harkioj la afero estis malsama kaj tute simpla. Ili
restis surloke! Kiam la 75a RIMA estis malfondita nenio malbona okazis por la
harkioj, ar kiel ni, ili iis anoj de la infanteria regimento, kiu anstatais lin.
Tamen, kiam nia foriro estis anoncita, kiu signifis la definitivan retroiron de la
francaj trupoj, defalis sur ilin granda katastrofo.
Le dpart des lments restants du 51e RI et du 75e RIMA Alger ou autres
lieux, o seraient organises leurs dissolutions, tait l'annonce de la fin de la
guerre d'Algrie. Les soldats du contingent n'taient plus ncessaires en si
grande quantit. La prolongation du service, au-del de la dure lgale de 19
mois, fut rduite et les soldats plus rapidement renvoys la vie civile. Ainsi,
peu peu, les rgiments se vidrent et furent dissouts tandis que les soldats
restants taient regroups dans d'autres rgiments. Sans quitter Bessombourg,
nous tions dj passs sous l'emblme d'un rgiment d'infanterie et allions tre
envoys vers d'autres rgiments et rgions. C'tait vrai quand les soldats
concerns taient franais de mtropole, mais pour les harkis, la solution tait
diffrente et radicale. Ils restaient sur place ! la dissolution du 75e RIMA, les
harkis ne subirent aucun tracas, car comme nous, ils taient devenus membres
du RI qui prenait sa place. Quand vint l'annonce de notre dpart qui signifiait le
retrait dfinitif de l'arme franaise, une grande catastrophe s'abattit sur eux.
Retour index
31 : La vera heroo! - Le vrai hros !

Nur dudek kvar horojn! Ni disponis ne pli longe ol dudek kvar horojn por
ion prepari kaj zorge meti en lignokestojn. La matenon de la foriro, por la
vojao, homoj havos individuan skatolon de nutrao. Por la sekvanta tago, ni
devis antaprepari la manojn, por ke ni havu ilin tuj disponebla enirante en
nian novan militkampon. Revado ne trovis sian lokon kaj ni laboregis is
meznokto anta ol najli la fermoplatojn krom tiu, kiu povos esti najlata nur post
matenmano.
Seulement vingt-quatre heures ! Nous ne disposions que de 24 h pour tout
prparer et tout ranger en caisse de bois. Le matin du dpart, pour le voyage,
les hommes disposeront d'une ration individuelle. Pour les jours suivants, nous
devions prvoir les repas pour quils soient rapidement prts tre servis en
entrant dans notre nouveau camp. Nous n'avions pas le temps de rver et nous
avons travaill jusqu' minuit avant de clouer les caisses, sauf une, que nous ne
pourrions fermer qu'aprs le petit djeuner.
La foriro estis je la sunlevio. Kiam la ipoj, kamionoj kaj kirasitaj veturiloj
estis vicigitaj sur la strato, tiam mi eksciis, ke ni estis devigataj atendi la alvenon
de la konvojoj el la antapostenoj, kiuj lokios malanta ni. Ni havis iom da
tempo! Mi ne scias, kia forta premo instigis min al piedirado la la strateto
kondukanta al la lignodomo. Eble la memoroj de la pasintaj tagoj vokis min i
tien, por ke mi kaptu iom de tiu amikeco, kiu tiel forte ligis min al iuj homoj de
la subtena sekcio. Mi bezonis revidi la lignodomon ankora unufoje anta nia
foriro por iam.
Le dpart tait fix au lever du jour. Quand les jeeps, camions et blinds
furent aligns sur la route, on nous dit que nous devions attendre l'arrive des
convois des avant-postes qui allaient venir se placer derrire nous. Nous avions
un peu de temps ! Je ne sais pas quelle force m'a pouss marcher sur la route
conduisant au chalet. Peut-tre, les souvenirs des jours passs m'y appelaient
pour respirer un peu de cette amiti qui m'avait fortement uni tous les hommes
de la section d'appui. J'avais besoin de revoir encore une fois le chalet avant
notre dpart pour toujours.
Kia surprizo estis por mi ekvidi Tuikeron sidantan sur mureto, tute sola, je
kelkaj metroj el la lignodomo! Li estis civile vestita kun la manoj en la pooj de
la pantalono kaj lia kapo kliniis, kiel por rigardi grundon. Alproksimiante mi
rimarkis, ke fakte liaj okuloj estis senmovaj, lia vizao senigita je volesprimo
kaj plenigita de ia senlima malojo. Li ajnis perdita en profunda meditado. Tio
ne bone aguris! Miaj paoj haltis je lia nivelo; nenion dirante, sed kun la koro
streita, mi observis lin dum kelkaj minutoj. Finfine, mi amike metis mian
manon sur lian ultron, anta ol demandi:
- u vi malbone fartas Tuikero? Kial vi ne pretas por la foriro? La kamionoj
estas jam zumantaj kaj vi staras i tie kun la okuloj en la nenieco!
Quelle surprise ce fut pour moi d'apercevoir Tuiker assis sur un muret, tout
seul, quelques pas du chalet ! Il tait en civil, avait les mains dans les poches
du pantalon et la tte penche comme s'il scrutait le sol. En arrivant prs de lui,
j'ai vu qu'en fait, ses yeux taient fixes et que son visage, vid de toute volont,
tait plein d'une infinie tristesse. Il semblait perdu dans une profonde
mditation. Cela n'annonait rien de bon ! Mes pas me conduisirent lui. Le
cur serr, je l'ai observ pendant quelques minutes sans rien dire. Enfin,
amicalement j'ai pos ma main sur son paule avant de lui demander :
- Est-ce que tu vas bien, Tuiker ? Pourquoi n'es-tu pas prt pour le dpart ?
Les moteurs des camions tournent dj alors que tu restes l, les yeux dans le
brouillard !
Lia vizao apena moviis, kiam li respondis al mi, post longaj minutoj: Mi
ne estos en la konvojo . Malrapide, lia rigardo surflugis sur min. Plu nenion
esprimante liaj okuloj restis tute estingitaj, vakaj. Mi insiste demandis:
- Kio okazis? Kial vi restas tie akompanata nur de tia rezignacio?
Son visage bougea peine quand il me rpondit aprs de longues minutes :
Je ne serai pas du voyage . Lentement, son regard se posa sur moi. Ses yeux
n'exprimaient plus rien, ils taient teints, absents. Avec insistance, je lui ai
demand :
- Qu'est-il arriv ? Pourquoi restes-tu l totalement rsign ?
Tuikero ekparolis per ia atonia voo. Li malplenigis sian koron de tiaj aoj,
iom tro pezaj:
- Jam de kelkaj monatoj mi timas, ke la eventoj tiel finios... La radio parolas
pri la hasta foriro de la "nigrapieduloj" kaj la rehejmio de la soldatoj. Kiam mi
varbiis, mi kredis, ke iam mi estos ligita kun mia registroregimento. Okazintaj
aferoj montriis al mi, ke la promesoj donitaj kaj ricevitaj ne multe valoras.
Tamen, mi esperis, sen vere kredi je tio, ke tute normale, mi havos permeson
resti kun mia regimento, se iun tagon i estos rehejmigata. Kia azeno mi estis!
Kiom mi malpravis! Felie, ke mi pensis sendi la edzinon kaj la infanojn al la
bopatroj. Almena, tie ili estas en sekureco. Tio estas tion, kion mi esperas sed,
mi ne povas esti certa pri tio...
D'une voix peine audible, Tuiker se mit parler. Il vida son cur de toutes
ces choses trop lourdes :
- Depuis quelques mois, je craignais que les choses ne tournent ainsi... La
radio parle du dpart prcipit des pieds-noirs et du retour des soldats. Quand
je me suis engag, je croyais que je resterais toujours li mon rgiment. Des
vnements m'ont montr que les promesses donnes et reues n'ont que peu de
valeur. Pourtant, j'esprais, sans vraiment y croire, que tout naturellement je
pourrais suivre mon rgiment si, un jour, il devait rentrer en mtropole.
Combien stupide j'tais ! Quelle erreur ! Heureusement que j'ai pens envoyer
ma femme et les enfants chez mes beaux-parents. L, au moins, ils sont en
scurit ! C'est ce que jespre, mais je n'en suis pas totalement certain
- Anta tri tagoj, ili petis de mi porti mian pafilon "Garant" al la furiero por
kontrolo kaj tial mi ne plu havas armilon Hiera, mi estis kunvokita al la
komandejo kaj la komandanto sciigis min, ke mia varbio estas rompita, kaj, ke
mi povos trankvile rehejmii, ar la "akordoj de Evian" protektas kaj protektos
min. La li, mi neniam havos problemon kun la felagoj kaj hejme, mi ricevos pli
detalajn informojn. Mi iru e miajn bopatrojn! Por kion fari ? Kial mi
endanerigu mian familion? Vere! Mi ne rajtas Mi ne povas Mi ne tion
faros
- Il y a trois jours, ils m'ont dit de porter mon fusil "Garant" chez le fourrier
pour une vrification et, depuis, je n'ai plus d'arme Hier, j'ai t appel au

bureau de la Cie et le commandant m'a fait savoir que mon contrat tait rompu
et que je pouvais sans danger rentrer chez moi, car les accords d'Evian
garantissent ma protection. Selon lui, je n'aurai pas d'ennui avec les fellagas et,
chez moi, je recevrai plus d'informations... Que j'aille chez mes beaux-parents !
Pour quoi faire ? Pourquoi mettre ma famille en danger ? Vraiment ! Je n'en ai
pas le droit Je ne peux pas Je ne ferai pas cela
- Mi estis sciigita, ke post la foriro de la franca armeo, la felagoj venos, kaj
tiam mi devos pagi, ar mi estas malfidela. Ili torturos min, detranos miajn
kojonojn kaj etos min en kavon, kie mi estos vivante entombigita... Mi stulte
eraris, elektis la malbonan vojon pro manko de instruo kaj informoj. Por ili, mi
estas la malfidelulo! Foriri! Kien? Kial? Ne, mi ne rajtas foriri... Mi devas pagi
mian uldon. Post tio, eble miaj familianoj povos pace vivi. Por ili, mi ne rajtas
eskapi, sed atendi kaj suferi la punon...
- On m'a dit qu'aprs le dpart de l'arme franaise les fellagas viendront et
qu'alors je devrais payer, car je suis un traitre. Ils me tortureront, me couperont
les couilles et m'enterreront vivant... Je me suis tromp btement, j'ai pris la
mauvaise route par manque d'instruction et d'information. Pour eux, je suis le
traitre ! Partir ! O ? Pourquoi ? Non, je n'ai pas le droit de partir... Je dois
payer ma dette. Aprs cela peut-tre que ma famille aura le droit de vivre en
paix. Pour eux, je ne dois pas partir, mais attendre et subir la punition...
Mi sentis min malbone. Se eventoj disvolvios tiel, mi anka estas grave
nekuraceble naiva. Neniam mi havis informojn similajn al i tiu! Mi dubis, ar
tio ajnis al mi tro kruela, perfida kaj ne akceptebla murdo. En la radio, neniam
ili diris, ke nia estraro estis organizanta tielan malnoblaon. Mi staris e lia
flanko vane provante kvietigi lin. Tuikero ne plu askultis min ! Li forgesis min
kaj denove liaj okuloj aspektis perditaj plejprofunde de lia menso. Li senese
ripetis :
- Nenio estas farebla! Tio okazos tiel. Ili detranos miajn kojonojn
Je me sentis mal l'aise. Si les choses se droulaient ainsi, j'tais aussi un
naf ingurissable. Jamais je n'avais rien entendu de pareil ! Je doutais, car cela
me semblait tre un meurtre trop cruel, perfide et inhumain. la radio, ils
n'avaient jamais dit que notre pays se prparait une semblable infamie. Je me
tenais ses cts essayant vainement de le tranquilliser. Tuiker ne m'coutait
plus ! Il m'oublia et nouveau ses yeux semblrent perdus au plus profond de
ses penses. Il rptait :
- On ne peut rien faire ! Cela sera ainsi. Ils me couperont les couilles
Estis granda katastrofo por li certe, sed, je pli malalta nivelo, anka por mi,
ar, is tiam mi kredis a almena sekrete esperis, ke en nia estraro restis iom da
digneco por superi la malbonon.

C'tait une grande catastrophe pour lui videmment, mais un moindre
niveau, aussi pour moi, car jusqu'alors, je croyais ou, du moins j'esprais que
dans notre gouvernement il restait un peu de dignit pour surpasser le mal.
Kia vana espero! Ne plu restis unu sola guto de tia ao en la tiel nomata
patrolando de la homaj rajtoj. La harkioj kiuj, e la flanko de nia armeo, brave
batalis por liberigi nian landon en la Dua Mondmilito. Tiuj mem, kiuj estis
anka sur iuj aliaj batalkampoj, kie nia estraro ne sin enis por sendi junajn
soldatojn al la morto, estis delasitaj. Longtempe post tio mi sciis, ke ili estis
venditaj interane de kelkaj avantaoj, kiel la libra dispono de lokoj nome:
- B2 Namous. Kie Francio darigis sekretajn eksperimentojn pri kemiaj
armoj is 1978 (La atesto de Pierre Messmer la 23an de oktobro 1997 al
Vincent Joubert de la urnalo "Le Nouvel Observateur"). Tiu eksperimenta
centro estis kaita malanta la societo SODETEK.
- Mers-el-Kebir: Armea bazo ludonita al Francio por dek kvin jaroj kaj tiu
kontrakto estis renovigebla.
- Colom-Bchar-Hamaguir. Inter-armea Centro por spacaj aparatoj, kie
Francio realigis 17 nukleajn provojn, inter 1960 kaj 1966
Tio ne estas fermita listo. En la reto, eblas trovi multajn informojn, kiuj rilatas
al tiu temo
Espoir vain ! Il n'en restait plus une seule goutte dans le pays dit des droits de
l'homme. Les harkis qui ct de notre arme s'taient vaillamment battus pour
librer notre pays pendant la 2e Guerre mondiale. Ceux-l mmes, qui taient
encore sur tous les autres camps de bataille o nos dirigeants avaient si
facilement envoy de jeunes soldats la mort, taient abandonns. Longtemps
aprs cela, j'ai su qu'ils avaient t vendus en change de quelques avantages
comme la libre disposition des lieux tels :
- B2- Namous. O la France a continu ses exprimentations secrtes sur les
armes chimiques jusqu'en 1978 (selon les affirmations de Pierre Messmer, le
23/10/79, Vincent Joubert du Nouvel Observateur). Ce centre exprimental
tait cach derrire la socit SODETEK.
- Mers-el-Kebir : Base arme loue la France pour 15 ans et dont le contrat
a t renouvell.
- Colom-Bchar-Hamaguir. Centre interarmes pour appareils spatiaux o les
Franais ont ralis 17 essais nuclaires entre 1960 et 1966.
Ce n'est pas une liste ferme. Sur internet, il est facile de trouver de
nombreuses informations concernant ce sujet
Estis granda katastrofo por la harkioj. Se Francio ne plu bezonis tiujn
soldatojn, la felagoj ne deziris trovi ilin sur ilia vojo kaj tereno, ar tiuj armitaj
kaj bone trejnitaj soldatoj povus terure ilin eni, ilin kontesti kaj eble ilin
anstatai. u, dum la "akordoj de Evian", estis sekretaj traktadoj, por ke la
problemo estu solvita anta la proklamado de la sendependeco? Ni rajtas nin
demandi, ar tiam okazis poste nekredeble teruraj eventoj. La militestro
malarmis la 200 000 kromsoldatojn, el kiuj la harkioj estis anoj, eksigis kaj
resendis ilin hejmen asertante:
- Vi povas libere rehejmii En via vilao, vi estos bone akceptata Estas
nenia danero por vi, nek por viaj familioj. Tamen, se hazarde vere okazus por
vi malagrablaoj, ni protektus vin
Pour les harkis, cela a t une grande catastrophe. Si la France n'avait plus
besoin de ces soldats, les fellagas ne voulaient pas les trouver sur leur chemin.
Ces soldats arms et bien entrains pourraient gravement le gner, le contester
et mme prendre sa place. Est-ce que, pendant les accords d'Evian, il y a eu des
ngociations secrtes pour rgler ce problme avant l'indpendance ? On peut
se le demander au vu des horribles vnements qui se sont alors produits.
L'arme a dsarm ses 200 000 suppltifs, incluant les harkis, a rsili leur
contrat et les a renvoys chez eux affirmant :
- Vous pouvez librement rentrer chez vous Dans vos villages, vous serez
bien accueillis Il n'y a aucun danger ni pour vous ni pour vos familles. Si par
hasard vous aviez des ennuis, nous vous protgerions...
Same kiel iuj soldatoj, estante mem en aktiva servo, mi ne vidis, nek sciis,
kio estis okazanta. Post nia foriro de Besemburgo, ni estis translokitaj en vakan
farmbienon je marbordo, sed malproksime de io. Nur longtempe post mia
rehejmio mi sciis kaj komprenis, kia sorto estis rezervita al karkioj, niaj eksaj
samlandanoj Kiaj perfiduloj estis niaj estraranoj! Tiam Francio kaj la
naskianta libera Alerio, amba perdis por iam honoron kaj respekton.
Comme tous les soldats qui faisaient leur service, nous n'avons ni vu ni su ce
qui se passait. Aprs notre dpart de Bessombourg, nous avons t transfrs
dans une exploitation agricole abandonne situe au bord de la mer et loin de
tout. C'est seulement longtemps aprs notre libration que nous avons appris
quel sort avait t rserv aux harkis, nos ex-compatriotes Quelle perfidie !
ce moment-l, la France et la naissante Algrie libre ont, ensemble et pour
toujours, perdu l'honneur et le respect.
En la libro de Boussad Azni Harkioj, tata krimo Genealogio de iu forlaso
- Eldono "J'ai lu". Mi legis, ke proksimume 150 000 kromsoldatoj estis
mortigitaj kaj, kial ili estis mortigitaj
- Pao 71, mi legas: harkioj estis krucumitaj sur pordoj, la okuloj estis
krevigitaj, la nazo kaj oreloj detranitaj, la lango eltirita, sisteme kastritaj u
utilas ion aldoni?
Dans le livre de Boussad Azni "Harkis, crime d'tat Gnalogie d'un
abandon" dition "J'ai lu". Il est crit: qu'environ 150 000 suppltifs de
l'arme ont t excuts et de quelle manire cela a t fait

- Page 71, on peut lire : ...des harkis furent crucifis sur des portes, les yeux
crevs, le nez et les oreilles coups, la langue arrache, systmatiquement
masculs Est-il utile d'ajouter quelque chose ?
Retour index
32 : Nova vivo - Nouvelle vie.

Post longa atendo, la konvojo malrapide antaeniris. Tiam, juna kapitano,
neniam antavidita de mi, saltis sur la tupareton demandante:
- u io estas en ordo? u vi ne havas problemon?
- Ne! io estas en ordo mia kapitano! Mi atomate respondis
Aprs une longue attente, le convoi commena lentement avancer. Alors, un
jeune capitaine, que je n'avais jamais vu, sauta sur le marchepied en demandan:
- Tout est-il en ordre ? Pas de problme ?
- Non ! Tout va bien, mon capitaine ! Ai-je automatiquement rpondu.
Mi ne komprenis tian subitan intereson por ni, ar tio ne estis la stilo de la
"domo". Tamen, tion dirante, li etis rapidan rigardon e la planko anta niaj
piedoj. Li ne askultis mian respondon, kiu ajne ne interesis lin. Jam, en la
respegulo, mi vidis lin salti sur la tupareton de la sekvanta veturilo. Kiel fulmo,
ideo trairis mian cerbon kaj mi senprudente diris al mia oforo:
- Kia fiulo! Li timas, ke ni kunportu harkion! Li estas diskrete kontrolanta
iujn veturilojn por certigi sin, ke sekrete neniu kaas harkion e siaj piedoj.
Je ne comprenais pas ce subit intrt pour nous, car ce n'tait pas le style de
la maison. Mais en disant cela, il avait jet un rapide coup d'il au sol devant
mes pieds. Il n'avait pas cout ma rponse qui semblait ne pas l'intresser.
Dj, dans le rtroviseur, je le voyais sauter sur le marchepied du vhicule
suivant. Comme la foudre, une ide me traversa l'esprit et imprudemment je dis
mon chauffeur :
- Quel sale con ! Il craint que nous ayons avec mous un harki ! Il contrle
discrtement tous les vhicules pour s'assurer que secrtement personne ne
cache de harkis ses pieds.
Neniu parolis pri tio anta nia foriro, sed ni rapide komprenis, ke la harkioj
estis nek registrataj nek dezirataj kunvojaantoj. Dum la arato iris la sia
vojo, mi cerbumis "Kio okazas al Tuikero kaj Salio? u ili sukcesis a sukcesos
eskapi?" Kiel iam, mi havis demandon, sed ne respondon. Despli lamezure,
kiel nia longega konvojo malproksimiis el Besemburgo, malanta ni postrestis
libera tereno. Tuj i estis ekokupita de la ALN a FLN "Armeoj, kiuj batalis

inter si por ekposedi la terenon". Tiel rapide komenciis la purigado. Mi frostis
pensante pri tio. Mi estis hontigita. Kviete, kiel turistoj ni veturis lalonge de la
maro, dum malanta ni niajn ekskamaradojn la felagoj malregalis
Nul n'en avait parl avant notre dpart, mais nous avons vite compris que les
harkis n'taient pas des compagnons de voyage enregistrs ni dsirs. Pendant
que le convoi allait son chemin, je me posais des questions. "Qu'en est-il pour
Tuiker et Sally ? Avaient-ils russi ou russiraient-ils s'chapper ?" Comme
toujours, j'avais des questions, mais pas de rponses. mesure que nos
vhicules s'loignaient de Bessombourg, derrire nous, le terrain restait libre. Il
tait aussitt occup par le FLN ou ALN, qui se battaient, entre eux, pour s'en
emparer. Aussi vite commenait la purge. Je frissonnais en pensant cela.
J'tais saisi par la honte ! Tranquillement, comme des touristes nous roulions au
bord de la mer alors que, derrire nous, les fellagas martyrisaient nos anciens
compagnons
Male al tio, kio al ni estis dirita, la konvojo ne longe veturis, sed nur centon
da kilometroj. Ne temis pri haltejo hazarde trovita. Anka i tie oni mensogis al
ni! Kial?
Contrairement ce qui nous avait t dit, le convoi ne roula pas longtemps,
mais seulement une centaine de kilomtres. Ce n'tait pas un endroit trouv par
hasard ! Encore l, on nous avait menti ! Mais dans quel but ?
Kiel mi povas tion aserti? Estas simpla afero. Kiam mi ekvidis, ke estis sufie
da militaj tendegoj "marabu" por iuj homoj plus barako el ligno por la kuirejo,
mi komprenis, ke io tio estis zorge anta-preparita por la okazao. Serento de
la transporta servo pruvis tion al mi dirante, kiom ili laboregis por finpretigi ion
la antaajn tagojn. Niaj efoj agis, kvaza ni ne estus fidindaj homoj kaj timis
esti perfiditaj. Ne sen kialo mi pensis! Perfiduloj, iam timas esti perfidotaj...
Comment puis-je tre sr de cela ? C'est tout simple. Quand j'ai vu qu'il y
avait assez de tentes marabouts pour tous les soldats ainsi qu'une baraque en
bois pour la cuisine, j'ai compris que tout avait t soigneusement prpar pour
l'occasion. Un sergent des blinds me le confirma en disant combien ils avaient
travaill, pour tout monter les jours prcdents. Vraiment, nos chefs avaient agi
comme si nous n'tions pas fiables et craignaient d'tre trahis. Pas sans raison,
pensais-je ! Un perfide craint toujours d'tre trahi...
Mi vane priseris en la tuta tendumejo, sed ne trovis spuron de la harkioj a
de Salio. Iu soldato diris al mi, ke li ekvidis Salion, civile vestita, apud la domo,
kie i tiu lois. Aliulo aldonis:
- Mi hazarde adis la efserenton de la transporta servo paroli pri tio. Li
diris, ke la letenanto forlasis Besemburgon sekrete kaita en veturilon, kiam ili
aliris por instali la tendaron.
Pri Tuikero, mi neniam sukcesis havigi al mi la plej etan informon!

J'ai vainement cherch dans tout le campement, mais n'ai pas trouv la
moindre trace des harkis ou de Sally. Un soldat ma assur qu'il avait aperu
Sally, en civil, ct du chalet o ce dernier avait sa chambre. Un autre ajouta:
- De faon inattendue, j'ai pu entendre le sergent-chef du service des blinds
dire que le sous-lieutenant avait quitt Bessombourg cach dans un vhicule
lorsqu'ils taient alls installer le campement.
Concernant Tuiker, je n'ai pas pu obtenir la moindre information.
Ren Angelvin de St Alban et moi ( gauche) devant les cuisines.

Amiko kaj mi (maldekstre) anta la kampara kuirejo
La tendaro, irkaita de volvitaj pikildratoj, estis lokita maldekstre de la efa
oseo kaj apudis gravan farmbienon. Inter i kaj la maro etendiis vastega
ebenao kovrita de belegaj kaj parfumitaj citrusarboj, riaj je miloj kaj miloj da
fruktoj, kiuj pacience atendis nian viziton. Je la plej fora parto de la kampo,
precize kontra la vojeto, kiu komunikigis la efan oseon kaj la enirejon de la
farmbieno, staris la kuirejo. i estis haste konstruita el tabuloj kaj ondoladoj
reakiritaj el diversaj lokoj. La supra parto de la antaa flanko konsistis el du
paneloj alkroitaj je la rando de la tegmento per arniroj. Tiel eblis relevi in
danke al nuroj, kiuj glitis en glitpecoj rabitaj meze de la tegmento. Kiam ni
malfermis tiuj panelojn, anta manoj, la nuroj estis firme ligitaj al dikaj najloj
enbatitaj en fostoj subtenantaj la tegmenton. La malsupra parto de tiu sama
flanko estis superelstaranta per iu kruda panelo uzata kiel vertablo por meti la
pladojn dum manoservoj.
Le camp, entour de rouleaux de fil barbel, se situait gauche de la route
principale et jouxtait une grande ferme agricole. Entre lui et la mer, s'tendait
une vaste plaine couverte de superbes arbres d'agrumes parfums riches de
milliers de fruits qui attendaient patiemment notre visite. Au point le plus
loign du camp, tout contre le chemin qui faisait la liaison entre la ferme et la
route, s'levait la cuisine. Elle avait t construite la hte en planches et tles
ondules rcupres ici et l. La partie haute tait compose de deux panneaux
accrochs par des charnires au bord du toit. Il tait possible de les relever
grce des cordes qui glissaient dans une poulie vise au milieu du plafond.
Quand, avant les repas, nous ouvrions ces panneaux, les cordes taient
fermement attaches des clous fichs dans les poteaux qui soutenaient le toit.
Du mme ct, mi-hauteur tait pose, horizontalement, une planche de bois
brut utilise comme repose plat lors du service.
En tiu provizita kuirejo ni organizis nian laboron, kiel eble plej bone kaj
finfine, iu kuirilo kaj kuiristo trovis sian lokon. Siaflanke staris du marabuaj
tendegoj, kie ni deponis nian rezervan provianton kaj ni lois, mi mem kaj la
kvar kuiristoj. El la kvar kuiristoj du, Ren kaj Bernard, devenis el mia propra
regiono en Lozero. Estas strange kiel foje la sorto kunigas homojn, kiujn pli frue
i dispelis en tute malsamaj vojoj. Estas pli strange, kiam ni scias, ke du el ni
eluzis siajn pantalonojn sur la samaj lernejbenkoj. La du aliaj kuiristoj devenis el
Elzaco.
Dans cette cuisine improvise, nous avons organis le travail du mieux
possible et finalement chaque ustensile et cuisinier put trouver sa place. ct
se dressaient deux tentes marabout o nous avons stock les provisions et o je
logeais avec les quatre cuisiniers. Deux d'entre eux, Ren et Bernard, venaient,
comme moi, de Lozre. trange est de voir comment, parfois, le destin runi des
hommes qu'il avait auparavant disperss un peu partout. Plus encore, si l'on sait
que deux dentre nous avaient us leurs pantalons sur les mmes bancs d'cole.
Les deux autres venaient d'Alsace.
Foje, la efserento en siaj blenditaj armveturiloj reiris, por plenumi sekretajn
misiojn, en la vilaojn kaj eksantapostenojn. Tutcerte, li haltis en Besemburgo,
kie, la onidiroj, lois aliaj soldatoj. Pri tiuj misioj mi neniam ion sciis e, se
foje mi tiklis ilin por havi informojn. iam estis vanaj provoj! Unu el la homoj
diris nur, ke la luphundo, nia eksfetio, kiu post nia foriro restis vaganta, estis
trovita mortpafita.
Kiam li revenis el siaj ekspedicioj, la efserento kaj liaj homoj estis iam
tute elerpitaj.
De temps autre, le sergent-chef avec ses blinds allait effectuer des missions
secrtes dans les villages et anciens postes avancs. Il s'arrtait srement
Bessombourg o, parait-il, vivaient d'autres soldats. De ces sorties, je n'ai
jamais rien su mme si j'ai quelquefois essay d'obtenir des indices. C'tait
toujours en vain ! Un, des hommes, ma seulement dit que le chien-loup, notre
ex-mascotte qui avait t laisse sur place, avait t trouv tu d'un coup de feu.
Quand ils revenaient de ces expditions, le sergent-chef et ses hommes taient
toujours compltement puiss.
Estis pli malfacile ricevi apraon, ar la aproj restis en la montaro kaj ni tiam
staris e rando de la maro. Malofte la sekcio de la efserento revenis kun kelkaj

kaptaoj, kiujn ili sukcesis ekhavi dum siaj ekspedicioj meze de la duoninsulo de
Kolo. Iun tagon, ili revenis kun azeneto hazarde trovita vagante tien kaj reen en
dezerta loko. Tiu besto, nenion suspektante, kreskigis la porciojn de viando
disdonitajn al la soldatoj. Tie ni estis tute izolitaj de io kaj tial ni ne plu povis
elekti nutraojn. Ni nur disponis pri tio, kion ni ricevis de la armea centra
magazeno. i plejparte konsistis el sekaj fazeoloj, ladaj nutraoj kaj ege
malbongusta vino.
Iuj diris, ke en la vino estis iam aldonita bromido por mildigi la seksajn
inklinojn de la soldatoj, sed mi neniam ion vidis pri tio.
Il tait plus difficile de recevoir du sanglier, car ce gibier tait rest dans la
montagne et nous tions en bord de mer. Trs rarement, la section du sergent-
chef revenait avec quelques captures quils avaient pu avoir au cours de leurs
sorties au cur de la presquile de Collo. Un jour, ils rapportrent un bourricot
quils avaient trouv vagabondant dans un endroit isol. Cet animal, sans sen
douter, fit augmenter les portions de viandes distribues aux soldats. L, nous
tions loigns de tout et ne pouvions plus choisir la nourriture. Nous
disposions seulement de ce que nous recevions du magasin central qui se
composait surtout de haricots secs, de conserves et dun mauvais vin.
Certains prtendaient quon ajoutait toujours du bromure dans le vin pour
calmer les ardeurs sexuelles des soldats, mais je nai jamais rien vu ce sujet.
Retour index
33 : La disciplino fiaskas! La discipline manque !

Post longa cerbumado, mi deduktis de la eventoj la kazon, kial la efserento
obstine rifuzis paroli kun mi pri la okazintaoj. Estis certe por sin veni pro la
terpomaj servutoj.
Aprs longue rflexion, je dduisis des vnements la raison pour laquelle le
sergent-chef refusait de m'informer de ce qui se passait. C'tait certainement
pour se venger des corves de pommes de terre.
Jes, ja! En nia tendaro izolita de io, iutage ni manis terpomojn. Evidente ni
havis aliajn legomojn, kiel pizojn, fazeolojn, legommiksaon, sed iam tiuj
legomoj estis enladigitaj kaj ofte delonge. Krome la metalaj konservaoj estis
stokitaj sub niaj tendegoj, kie dumtage ni sufokis pro tre granda varmeco.
Konsekvence legomoj havis aan feran guston, kaj la soldatoj grumblis dirante,
ke ili preferis frititajn terpomojn. La problemo estis, ke ni ne disponis fakan
aparaton por meanike seneligi ilin. Do, ni bezonis brakojn por tion fari.

Kuirstokejo - Partie des rserves de la cuisine
Oui ! Dans notre coin perdu, nous mangions des patates tous les jours.
videmment, nous avions d'autres lgumes comme des petits pois, haricots,
macdoine, mais ces lgumes taient en boites et souvent depuis longtemps.
Enfin, ces boites en mtal taient stockes sous nos tentes, o le jour nous
suffoquions tant il faisait chaud. Rsultat, les lgumes avaient un affreux gout de
fer et les soldats se plaignaient, disant qu'ils prfraient des frittes. Le problme
tait que nous ne disposions d'aucun appareil mcanique pour plucher les
pommes de terre. Il nous fallait donc des bras pour cela.
En la tendaro minimume vivis tricent absolute nenion farantaj soldatoj kaj
kiuj, krom tio, ne rajtis eliri el la armea kampo. Tiuj, kiuj ankora havis, la mi,
la privilegion labori estis la komandanto kun sia kontisto kiu havis sian oficon
en aparta tendego, kien mi regule aliris porti miajn kontajn dokumentojn; la
sekcio de la efserento "efo" de la transporta servo, kaj fine la manoservo de
la trupo, kie mi kun miaj kvar kuiristoj estis postenigitaj. Estis aliaj oficiroj, kiuj
ajne agrable vivis en la manoklubo, meze de la farmbieno. Mi neniam ekvidis
unu el ili, kaj e ne la kapitanon, kiu tiel avide kontrolis iujn niajn veturilojn,
kiam ni forlasis Besemburgon.
Dans le bivouac, il y avait au moins 300 soldats totalement dsuvrs et qui,
en plus, n'avaient pas le droit de sortir du camp. Ceux qui avaient encore le
privilge de travailler taient : le commandant et son comptable qui disposaient
dun bureau dans une tente qui leur tait rserve et o rgulirement je me
rendais pour porter mes justificatifs comptables ; la section des blinds et son
sergent-chef et enfin la cantine o j'tais de service avec mes quatre cuisiniers.
Il y avait d'autres officiers qui, semble-t-il, vivaient confortablement au mess,

dans les locaux de l'exploitation agricole. Je n'en ai jamais aperu un seul et
pas mme le capitaine qui avait si diligemment contrl tous nos vhicules au
dpart de Bessombourg.
Pli frue, mi neniam komprenis, ke homoj, kiuj havas normalan kompleksion,
povu resti tagojn kaj tagojn sen ion fari. ajnis al mi, ke mi frenezius, se mi
devus tiel stari. Tamen, hodia mi devas tion koncedi, ar mi propraokule vidis
soldatojn tiel sin teni.
Avant je ne comprenais pas que des hommes qui ont une constitution physique
normale puissent rester, des jours durant, sans rien faire. Il me semblait que je
deviendrais fou si je devais rester ainsi. Pourtant, aujourd'hui je dois l'admettre,
car, de mes yeux, j'ai vu des soldats se comporter ainsi.
Komence, por trovi terpomajn servutulojn, mi aliris en la tendegojn por peti
volontulojn. iuj evidente rifuzis! La soldatoj duone kuantaj sur siaj tendolitoj,
kun mirego en la okuloj nur respondis al mi:
- Kial mi? Estas tiom da soldatoj! Se la aliaj partoprenos, mi venos! Se ne,
kompreneble, mi preferas resti i tie. Ne estas kialo, por ke mi laboru por ili,
precipe kiam ili dormetas
Au dbut, afin d'avoir des hommes la corve de pommes de terre, je faisais
le tour des tentes pour demander des volontaires. Evidemment, tous refusaient !
Les soldats, vautrs sur leur lit de camp, me disaient d'un air ahuri :
- Pourquoi moi ? Il y a tant de soldats ! Si les autres viennent, je viendrais !
Sinon, je ne bougerais pas. Il n'y a pas de raison pour que je travaille pour les
autres, surtout quand ils ne font rien
Mi do aliris al la komandanto, por ke estu oficiale kaj rapide organizota
deorado por seneligi terpomojn. iutage, mi bezonis grupon da almena dek
soldatoj. Ju pli multaj homoj partoprenos, des malpli longe daros la servutoj.
Unue, la deorado bone funkciis, sed post kelkaj tagoj eestis malpli da soldatoj,
kaj fine plu neniu venis... La kvar kuiristoj kaj mi ne havis sufie da tempo por
fari tiun laboron. Ni absolute bezonis helpantojn. Mi ne havis atoritaton sur la
soldatoj, kies efoj estis iam deorantan en la manoklubo de la oficiroj. Pro
tio mi neniam sukcesis renkonti ilin en la tendaro. Sola rimedo por mi estis reiri
al la oficejo de la komandanto. Denove me petis, por ke li bonvolu interveni.
Je suis donc all chez le commandant pour que soient officiellement et
rapidement organises des corves de pommes de terre. Tous les jours, j'avais
besoin d'au moins dix soldats. Plus il y aurait d'hommes, moins longtemps
duraient les corves. D'abord, cela fonctionna bien, mais aprs quelques jours,
il y eut moins de soldats et enfin, plus personne ne vint... Les quatre cuisiniers et
moi n'avions pas assez de temps pour faire ce travail. Nous avions absolument
besoin d'aides. Je n'avais pas d'autorit sur les soldats dont les chefs faisaient
du gras au mess. Cela expliquait pourquoi ils taient introuvables dans le camp.

Seul remde, je suis retourn chez le commandant. De nouveau, je lui ai
demand de bien vouloir intervenir.
Surprizo! Sin prezentis la efserento kun iuj siaj homoj por la terpoma
servuto. La tutan tempon li restis meze de siaj homoj, kaj laboris same efike kiel
ili. Pli oportune estis por mi resti en mia tendego pretigante miajn kontojn ol
stulte fanfaroni.
Surprise ! Le sergent-chef se prsenta avec tous ses hommes pour plucher
les pommes de terre. Il resta tout le temps au milieu de ses hommes et travailla
aussi bien qu'eux. Il me sembla plus opportun de rester dans ma tente
prparer mes comptes plutt que de plastronner.
La sekvantajn tagojn, la afero ne pliboniis. Se foje tuta sekcio venis por helpi
nin kaj tiam la trupo sin regalis per bonegaj fritoj, tre ofte mi havis nur kvar a
kvin soldatojn, kiuj penegis por seneligi sufie da terpomoj kaj la porcioj je
tagmano estis malgrandaj. Iun tagon, mi nepre devis foresti lasante la soldatojn
labori, sen ke iu eestu por instigi ilin al la servuto. Iom poste, kiam mi revenis,
ne plu estis helpantoj! iuj diskrete estis forfuintaj. Surgrunde restis du grandaj
kaseroloj, je kies fundo sin banis malmulte da seneligitaj terpomoj. Tie kaj i
tie surgrunde, la potraniloj normale uzataj por plenumi tiun laboron estis
delasitaj. La sakoj de terpomoj preska plenplenaj ne plu atendis laborantojn.
Kaj la soldatoj manis ladpizojn...
Par la suite, les choses ne s'arrangrent pas. Si parfois, toute une section
venait et, alors, la troupe se rgalait de bonnes frittes, trs souvent, je n'avais
que 4 ou 5 soldats qui peinaient pour plucher assez de pommes de terre et les
portions servies taient rduites. Un jour, j'ai d m'absenter en laissant les
soldats sans que quelqu'un reste pour les inciter la tche. Quand je suis
revenu, ils avaient disparu ! Tous s'taient clipss discrtement ! Sur le sol
restaient deux grandes bassines au fond desquelles baignaient de rares pommes
de terre pluches. Ici et l, taient poss, mme le sol, les couteaux qui en
principe devaient tre utiliss pour lpluchage. Les sacs de pommes de terre,
presque pleins, n'attendaient plus personne. Et les soldats mangrent des petits
pois...
La efserento revenis kun sia sekcio por la deorado. Tiam, mi vidis lin kaj
ni parolis pri tiu malfacila problemo:
- La adjudanto: Kial vi ne partoprenas?
- Mi: Se mi tiom baraktis por ii serento, tio ne estis kun la celo seneligi
terpomojn is noktomezo por nutri soldatojn. Tiuj samaj, kiuj preferas dormeti
sub tiom varmega tendego, kie ili sufokas, ol akcepti helpi nin kaj tiel plibonigi
sian propran manaon. u ni estas sklavoj? Ne! Do, ili manos tion, kion ili
meritos.
- La adjudanto: Ili ne venos, ar la sekciestroj ne plu havas la volon, nek la
necesan atoritaton por ilin peli. Tamen tio ne estas sufia, por ke mi rezignu

fari mian devon. Tiam, kiam mi ion faras, miaj soldatoj sekvos min ie kaj
iam. Sed vi, vi ne partoprenas!
Li obstine ne volis adi miajn argumentojn kiuj, je iliaj vidpunktoj, estis
senvaloraj.
Le sergent-chef revint avec sa section pour la corve. Alors, je lai vu et nous
avons parl de ce dlicat problme :
Ladjudant : Pourquoi ne participez-vous pas ?
Moi : Si je me suis tant dmen pour tre sergent, ce nest pas pour
plucher des pommes de terre jusqu minuit pour des soldats qui prfrent se
vautrer sous des tentes o lon suffoque plutt que daccepter de nous aider et
ainsi amliorer leurs repas. Sommes-nous esclaves ? Non ! Alors, ils mangeront
ce quils mriteront.
Ladjudant : Ils ne viendront pas, car leurs chefs nont plus lautorit ni la
volont pour les pousser. Pourtant, ce nest pas suffisant pour que je ne fasse
pas mon devoir. Quand je fais quelque chose, mes hommes me suivent
toujours et partout. Mais vous, vous ne participez pas !
Il refusait dentendre mes arguments qui ses yeux taient sans valeur.
Li pravis, mi ne partoprenis, nek partoprenos al tiu servuto, ar tion fari estus
stulta ago kontra simpla logiko mem. Dum ni estis tie diskutantaj kaj
disputantaj, tiam almena tricent soldatoj duone kuantaj sur tendolito nenion
faris krom oscedi tiagrade, ke preska ili al si malkrois la makzelojn. Se ekstere
ili aspektis tute normalaj, interne la risortoj estis difektitaj, rompitaj tiel, ke plu
nenio funkciis.
Il avait raison, je n'ai pas particip et n'avais pas l'intention de le faire, car
cela aurait t contraire la simple logique. Pendant que nous discutions et
nous opposions, au moins 300 soldats, avachis sur des lits de camp, ne faisaient
rien d'autre que de bailler jusqu' s'en dcrocher la mchoire. Si extrieurement
ils paraissaient tout fait normaux, intrieurement les ressorts taient
dtriors, rompus tel que plus rien ne fonctionnait.
Retour index
34 : Malfondo de la regimentoj Les dissolutions.

Malantaa parto de la kuirejoj - Vu arrire des cuisines
Regule, novaj soldatkompanioj venis al nia tendaro kaj preska, same rapide
soldatoj estis translokitaj en aliajn regimentojn kaj regionojn a senditaj hejmen
kun liberigebla forpermeso en poo.
Rgulirement, de nouvelles Cies arrivaient notre camp et, presque aussi
rapidement, des soldats taient transfrs dans d'autres rgiments et rgions ou
renvoys chez eux avec une permission librable en poche.
La alvenantaj kompanioj, e ni, transportis sian tutan materialon zorge stokita
en kestoj. Evidente pro la malfundoj iuj, tiuj aoj ne tute plu estis utilaj. Sekve
amasiis, je iu flanko de nia kampadejo, tabloj, benkoj, glaciigiloj, marmitoj,
kaseroloj kaj tre multaj aliaj aferetoj. La militestroj ne deziris, ke tio restu en la
manoj de la felagoj. Tiel, kiam tiu neutila stoko iis tro granda, ni kamione
veturigis in al marbordo kaj de tie per elipia boato ni darigis nian veturadon
is du kilometroj en maro kie akvo estas tre profunda. Tie precize, sekve al
nediskuteblaj ordonoj, la tutan materialon ni elipe foretis maren. Neniu plu
uzos in e neniu ajn estonta lerneja kantino konstruota post nia foriro por la
infanoj de la aleriaj familioj! Jen bela maniero por pari multekostan
materialon! Sed armeo estas armeo! u ne?
Les Compagnies qui arrivaient transportaient, chez nous, tout leur matriel
bien rang en caisses. Bien sr, cause des dissolutions, ce matriel n'tait
absolument plus utile. Par suite, s'entassaient, sur un ct de notre camp, des
tables, bancs, conglateurs, casseroles ainsi qu'une multitude d'ustensiles.
L'arme ne voulait pas que cela reste dans les mains des fellagas. Ainsi, quand
ce stock inutile devenait trop gnant, nous le transportions par camion sur la
plage et par canot de dbarquement, jusqu' 2 km en mer, o leau est trs
profonde. L, selon les ordres reus, nous jetions par-dessus bord tout le

matriel. Plus personne ne l'utiliserait et mme pas dans les cantines scolaires
qui aprs notre dpart seront construites pour les enfants des familles
algriennes. Voil une bonne faon d'utiliser un matriel couteux ! Mais
l'arme, c'est l'arme ! N'est-ce pas ?
Posttagmeze, kiam la suno tro varmiis, la kuiristoj siestis is la kvara.
Piedirante trans la citrus-plantejoj, mi preferis aliri is la marbordo. La branoj
de la arboj prezentis al mi tiel belkolorajn kaj bonodorajn fruktojn, ke mi ne
dece povis rifuzi tiel delikatan donacon. iufoje, mi gustumis oranojn,
grapfruktojn, mandarinojn kaj ree oranojn Kiel rezisti anta tiu tenta
paradizo? Kaj... mi ne rezistis.
L'aprs-midi, quand le soleil tait trop chaud, les cuisiniers faisaient la sieste
jusqu' 4 h. Je prfrais aller pied jusqu' la plage en traversant les
plantations d'agrumes. Les branches des arbres m'offraient des fruits si beaux et
parfums que je ne pouvais pas dcemment refuser un don si dlicat. Chaque
fois, je me dlectais d'oranges, pomelos, mandarines et de nouveau d'oranges
Comment rsister devant un tel paradis ? Et... je me laissais aller la tentation.
Tie, meze de tiom da beleco, mi haltis kaj sidis sur grundo en la malvarmeta
ombro de la fruktarboj. Estante tute sola kaj parolante al mi mem, mi demandis:
- Kial la vivo estas tia? Samtempe sur nia mondo kunvivas beleco kaj
malbeleco, bono kaj malbono, doleco kaj la plej ekstrema krudeco, kiun homoj
povas imagi kaj lavole uzi. Mi ne komprenas, kial mi rajtas ui tian paradizon,
dum mia amiko, "Tuikero", havis nur inferon.
En mi io estis rompita kaj Dio ne plu estis kredinda
El iuj militistoj de la tendaro, nur mi kaj kelkfoje du el la kuiristoj aliris al la
maro. iuj aliaj restis sub siaj tendegoj tiel varmegaj kiel forno.
Kun unu el la kuiristoj - Avec un des cuisiniers

L, au milieu de tant de beaut, je me suis arrt et assis par terre dans
l'ombre tide des arbres fruitiers. L, loin de tout, me parlant moi-mme, jai
demand :

Pourquoi la vie est-elle ainsi ? Dans notre monde, se mlent la beaut et la
laideur, le bien et le mal, la douceur et l'extrme cruaut que les hommes
peuvent imaginer et user selon leur bon vouloir. Je ne comprends pas pourquoi
j'ai le droit de jouir de ce paradis alors que mon ami Tuiker n'a eu droit qu'
l'enfer...
En moi, quelque chose s'tait rompu et je ne pouvais plus croire en Dieu
De tous les militaires du camp, seuls un ou deux des cuisiniers venaient
parfois avec moi la mer. Tous les autres restaient sous leur tente brulante
comme un four.
Estis mia vico! io disvolviis rapidege! Tio, kio estis okazanta aspektis al
mi, kiel en filmo, kvaza mi ne estus koncernata. Tamen mi sidis sur la
malantaao de armea kamiono, meze de konvojo kaj mia soldata sako kuis je
miaj piedoj. u la regimento estis tute malfondita a nur parto? Kiel iam temis
pri sekreta afero. Mi sciis nur, ke multaj soldatoj estis en la sekvantaj veturiloj.
De tempo al tempo, la konvojo haltis dekon da minutoj por liveri sian solan
varon, soldatojn. Ili rapide saltis grunden, ar la konvojo ne havis tempon. i
estis devigita revojiri por darigi siajn liveradon en aliajn lokojn.
C'tait mon tour ! Tout est all trs vite ! Ce qui sest pass alors me semblait
tre dans un film, un peu comme si cela ne me concernait pas. J'tais pourtant
assis l'arrire d'un camion militaire, au milieu d'un convoi, et mon sac
reposait mes pieds. Est-ce que le rgiment avait t compltement dissout ou
seulement une partie ? Comme toujours, aucune information navait filtr. Je
savais seulement qu'il y avait de nombreux soldats dans les autres vhicules. De
temps en temps, le convoi s'arrtait une dizaine de minutes pour livrer la seule
marchandise quil transportait, des soldats. Ils sautaient rapidement sur le sol,
car le convoi n'avait pas le temps. Il devait repartir pour continuer ses
livraisons ailleurs.
Nova halto, kaj tiufoje, serento alvenis malanta la kamiono dirante:
- Saluton al vi! Vi atingis vian celitan lokon. Mi pensas, ke la majoro jam
havas vian dosieron de postenigo. Li estas en tiu ofico. Iru vin prezenti kaj poste
mi gvidos vin al nia loejo, ar iuj serentoj loas en la sama tendego.
Nouvel arrt. Cette fois-ci, un sergent se prsenta derrire le camion :
- Salut ! Te voil destination. Je pense que le major a dj ton dossier
d'affectation. Il est dans ce bureau. Va te prsenter et ensuite je te conduirais
notre campement, car tous les sergents sont regroups dans la mme tente.
Pri la loko, kie mi tiam estis, mi pensas, ke i situis en la irkaao de Mila a
El Milia. Tio ne tre gravas! Se tiu periodo dare estas iom nebula en mia
memoro, tio certe estas, ar mi estis translokigita plurfoje. La vivo ne estis pro
tio anita. En la tendaro la soldatoj ne plu estis la samaj, sed irka ni io same
estis. Homoj kondutis iam, tiel strange kiel atomatoj, kvaza io a iu estus
suanta ilian cerbon. u ili pensis a meditis? Ekstere nenio estis videbla! De

tiuj viglaj kaj ojplenaj junuloj, kiuj estis, iun tagon, forrabitaj de siaj familioj,
armeo fabrikis zombiojn, kies vizaoj plu nenion esprimis.
Au sujet de l'endroit o j'tais, je pense qu'il se situait dans les environs de
Mila ou El Milia. Ce n'est pas important ! Si cette priode reste un peu floue
dans ma mmoire, c'est surement parce que j'ai t raffect plusieurs fois. La
vie ne changeait pas pour autant. Dans le camp, les soldats n'taient plus les
mmes, mais autour de nous tout tait pareil. Les hommes agissaient toujours
aussi bizarrement que des automates comme s'ils avaient t lobotomiss.
Pensaient-ils ou mditaient-ils ? De l'extrieur, on ne voyait rien ! De ces
jeunes, vifs et pleins de vie, qui un jour avaient t enlevs leur famille,
l'arme avait fabriqu des zombis dont les visages taient vides dexpression.
La sola kaj agrabla afero por mi estis, ke mi ne plu estis tiel izolita kiel
antae, ar mi lois kun ses a sep aliaj serentoj. Tie, ni sentis nin pli en
sekureco. Tiu vorto "sekureco" ne estas la plej taga, tamen mi ne povas paroli
pri amikeco. Eble frateco ajnas pli oportuna, ar ni iuj devenis de malsamaj
lokoj. Samtempe, ni estis samaj kaj malsamaj. iu el ni havis sian propran
historion, kiun li sekrete gardis en sia memoro. Neniam ni parolis pri tio, kion
ni faris a vidis, anta ol la sorto, hazarde, regrupigis nin tien.
Le seul avantage pour moi tait que je n'tais plus aussi isol qu'avant, car je
logeais avec six ou sept autres sergents. L, je me sentais plus en scurit. Ce
mot scurit n'est pas le plus appropri, mais je ne peux parler d'amiti. Peut-
tre que le mot fraternit conviendrait mieux. Nous tions la fois semblables et
diffrents. Chacun de nous avait sa propre histoire quil gardait secrtement
dans sa mmoire. Personne ne parlait de ce quil avait vu ou fait avant que le
sort ne le regroupe ici avec les autres.
Jam en mia menso la memoro pri Salio kaj Tuikero iomete solviis kaj mi
pene seris rekrei la trajtojn de iliaj vizaoj. Kial mi ne havis fotojn? Demando
senese revenis:
- Kio okazis? Kie ili estas? u li vivas?
Dans mes penses, le souvenir de Sally et de Tuiker s'estompait dj un peu et
j'avais du mal reconstituer les traits de leur visage. Pourquoi n'avais-je pas de
photos ? Une question revenait toujours :
- Que s'est-il pass ? O sont-ils ? Sont-ils vivants ?
Retour index
35 : Mila El Milia ? - Mila - El Milia ?

Mi pensas, ke post tiom da jaroj, mia memoro pri tio estas grandparte vualita,
des pli, ar nenia informo estis registrita en mia soldatlibro. La administraj
servoj funkciis tiel malbone, ol la aliaj. Tiel mi ne plu sukcesas retrovi la nomon
de tiu regimento, kiu staciis tie. Kaj, kiu ne estis vera regimento, ar tie vivis nur
proksimume ducent homoj.
Je me rends compte qu'aprs tant d'annes, mes souvenirs se sont gravement
mousss d'autant plus qu'aucune indication n'a t porte sur mon livret
militaire. Le service administratif fonctionnait aussi mal que le reste. Ainsi, je
ne retrouve plus du nom de ce rgiment qui stationnait l et qui n'tait pas un
vrai rgiment puisqu'il n'y avait qu'environ deux cents hommes.
Ni lois parte en farmbieno, parte en tendaro. La farmbieno estis agrabla kaj
bele konstruita, kiel antikva romana vilao kun iaj internaj kortoj. Alvenante ni
eniris en la vilaon per granda enirejo, sole videbla aperturo malfermita al la
ekstero. De tie, tra pasejo, ni atingis la unuan centran korton sur kies irkaao
malfermiis la pordoj kaj fenestroj de la kvar efaj ambroj de teretaa domo.
Tiu parto estis okupata de nia eta efkvartiro, tio estis: la oficejo de la kapitano,
kiu oficis kiel komandanto; la oficejo de la majoro, kies funkcion plenumis
efserento; la manosalono kaj ia kuirejeto. Fine la kvara ambro ne estis pli
granda sed pli alta, ol la aliaj kaj duone enterigita, por kapti pli da freeco. i
estis uzata por stoki la proviantojn de la soldataro kaj e anguleto la
soldatkantina respondeculo disponis skribotablon.
Une partie dentre nous logeait dans une ferme et les autres sous la tente. La
ferme tait agrable et construite comme une antique villa romaine avec ses
cours intrieures. Nous accdions la ferme par une grande entre, seule
ouverture visible de l'extrieur. De l, un passage conduisait la premire cour
centrale autour de laquelle s'ouvraient les portes et fentres des quatre pices
principales d'une maison de plain-pied. Cette partie tenait lieu de quartier
gnral avec : le bureau du capitaine, commandant du camp ; le bureau du
major dont la fonction tait assure par un sergent-chef, le mess et sa minuscule
cuisine. Enfin, la 4e pice qui n'tait pas plus grande, mais plus haute que les
autres et demi enterre pour capter plus de fraicheur. Elle tait utilise pour
stocker les provisions de la troupe. Dans un petit coin, le responsable de la
cantine y avait un bureau sa disposition.
El tiu korto, tra pasejoj, ni aliris en la duan korton, kaj pli malproksime en
vastan parkejon, irka kiu estis konstruitaj remizoj por la terkulturmainoj. Tiu
parkejo rekte malfermis sur la kampoj. La kortoj estis tre bele aranitaj. Nur
kelkaj el la ambroj malfermiantaj sur la duan korton servis kiel dormo-
ambroj por la soldatoj regule laborantaj en la efkvartiro. La aliaj homoj lois
en tendaroj starigitaj sur altebenao je cent metroj el la vilao. Tendarmeze kuis
la tendego de la serentoj, kie mi lois.

De cette cour, par des couloirs, on accdait une 2e cour et plus loin sur un
vaste parc de stationnement autour duquel taient disposes les remises pour le
matriel agricole. Ce parc donnait directement sur les champs. Les cours
taient agrablement amnages. Dans la 2e, seules quelques chambres taient
utilises par les hommes qui assuraient le service du quartier gnral. Les
autres militaires logeaient sous les tentes rparties sur un plateau une
centaine de mtres de l. Au milieu se dressait la tente des sergents dans
laquelle je logeais.
Tuj mi rimarkis, ke pro aferoj okazintaj longe anta mia alveno la kapitano ne
estis estimata de siaj subuloj. Sufie rapide mi mem devis malkontesti, kiom
malagrabla li estis: iam grumblema, malkontenta kaj seranta iujn eblajn
motivojn por tikli, turmenti tiujn, kiuj pasis en la proksimeco. Eviti lin ie kaj
iam iis ludo tial, pro kazo de tio, li ermite vivis. Je mia alveno, la majoro
diris al mi, senvuale, ke estus pli bone por mi eviti trairi la vojon de la kapitano.
Alian tagon, li konfidence aldonis:
- Li kaj mi estas kiel hundo kaj kato. Li iam kritikas mian laboron kaj enas
mian avancon. Tamen, li scias, ke se li troigas, li ricevos baton, ar mia patro
estas kolonelo. En la pasinteco ili amba sin renkontis kaj la kapitano gardas
malagrablan memoron, ar li ricevis admonon de mia patro. Hodia, li sin
venas kontra mi. De mia flanko atendante la finon de mia varbio, mi
organizas lantecan strikon. Tiel mi minimumigas mian laboron anstata efike
labori
J'ai tout de suite vu que, pour des raisons antrieures mon arrive, le
capitaine n'tait pas estim de ses subordonns. Trs vite, jai pu, comme les
autres, me rendre compte quel point il tait dsagrable. Il tait toujours
grincheux, mcontent, cherchant tous les motifs possibles pour agacer, harceler
ceux qui passaient par l. L'viter toujours et partout tait devenu un jeu et
cause de cela il vivait en ermite. Le major me dit clairement qu'il serait mieux,
pour moi, de ne pas tre sur son passage. Un autre jour, il me confia :
- Lui et moi, c'est comme chien et chat. Il critique toujours mon travail et
bloque mon avancement. Mais, s'il va trop loin, il sait qu'il aura des problmes,
car mon pre est colonel. Dans le pass, ils se sont croiss et le capitaine, qui a
reu une svre mise en garde de mon pre, en garde un mauvais souvenir.
Aujourd'hui, il se venge contre moi. De mon ct, en attendant la fin de mon
engagement je fais la grve du zle. Ainsi, au lieu d'tre efficace, j'en fais le
moins possible...
Flanke de la parkejo estis speciala ambro rezervita por iu adjudanto
kondamnita al enloeja mallibero. Li partoprenis en multaj militoj en Afriko kaj
Hindoino, kaj havis multajn ordonojn. Li estis olda batalemulo, kiu la sia
aspekto estis maljuna viro. Li faris a vidis tiom kaj tiom da aferoj, ke plu nenio
okis lin. Kun rideto oni diris al mi, ke li estis la vera problemo de la kapitano.
Certe pro tio, multaj estis tiuj, kiuj malgra la malpermeso diskrete vizitis lin
havante en la pooj bierojn kiel donacon. Li ne povis vivi sen biero dankal kiu
li ajnis normale funkcii...
ct du parking, il y avait une pice occupe par un adjudant aux arrts de
rigueur. Il avait pris part plusieurs guerres en Indochine et Afrique et portait
de multiples dcorations. C'tait un vieux baroudeur qui, en juger par son
aspect, n'tait pas tout jeune. Il avait fait ou vu tant et tant de choses que plus
rien ne le choquait. Avec un sourire, on m'a dit qu'il tait le vrai problme du
capitaine. C'est srement pour cela que nombreux taient ceux qui, malgr
l'interdiction, venaient discrtement lui rendre visite en apportant des bires
dans la poche. Il ne pouvait pas vivre sans bire grce laquelle il semblait
fonctionner normalement.
Kion pensi pri tiu maljuna militisto, kiu nenion timis kaj faris nur tion, kion li
volis a povis? Multfoje li foriris, sen forpermeso, por sin promeni, festi kaj
drinki en iu ajn maniero kaj loko. enerale li iam revenis, kiam lia mono estis
tute elerpita. Tie ne estis multaj distraoj a okupoj, tial kompreneble, sekvante
la aliajn mi anka vizitis lin. Tamen, anta ol eniri, plejaula suboficiro avertis
min:
- Atentu bone! Kiam li estas ebria, li facile rakontas pli-malpli sekretajn
historiojn. Preferinde, elirante vi devos ilin forgesi.
Que penser de ce vieux militaire qui ne craignait personne et ne faisait que ce
qu'il voulait et pouvait ? Plusieurs fois, il tait parti, sans permission, pour aller
se promener, faire la fte et boire partout o cela se prsentait. Gnralement, il
revenait toujours lorsqu'il n'avait plus le sou. Dans ce bled, il n'y avait aucun
loisir et, comme les autres, je suis all lui faire une visite. En rentrant, un sous-
officier, plus ancien que moi, me prvint :
- Attention ! Quand il est ivre, il raconte facilement des histoires plus ou
moins confidentielles. Il est prfrable de les oublier en sortant.
Kiel dirite, li multe babiladis asertante, ke la kapitano estas malrespektoplena
virao. Kvankam i-lasta estas pli juna, li ne lin respektas pretekste, ke li iomete
drinkas. Li rakontis multajn okazintajn aferojn malfacile kredeblajn, sed certe,
kiam ni konis la eventojn, ili ne estis tiel neverajnajn. La biero efike emigis lin
vagadi en liaj senordaj memoroj. Ni iam askultis lin dariganta sian
monologon:
- Kiam la regimento estis operaca, ni havis sekretan kason, en kiu estis
granda monsumo. Je la malfondo, estis konsentite en la manoklubo, ke tiu
sumo estos egale dividita inter ni, "la efoj". iam, la kapitano malfruigis la
disdonadon kaj finfine li ankora havas la kason en sian oficon.
Comme dit, il bavarda beaucoup affirmant que le capitaine tait un sale type
irrespectueux. Bien que ce dernier soit plus jeune, il ne le respectait pas sous
prtexte qu'il buvait un peu. Il raconta toutes sortes d'histoires difficilement
crdibles, mais aprs tout, quand on connaissait la situation, elles ntaient pas

si invraisemblables que cela. La bire l'emportait efficacement dans ses
souvenirs emmls. Nous restions l, couter son monologue :
- Quand le rgiment tait en opration, nous avions une caisse noire qui
contenait une forte somme d'argent. Lors de la dissolution, au mess il a t
dcid que cette somme serait galement rpartie entre nous "les chefs". Le
capitaine a toujours retard la rpartition et il a toujours l'argent dans son
bureau
- Kiel vi vidas, li kondamnis min al enloeja mallibero. Tio ne enas min, ar
mi ne plu havas monon por min pafi for kaj, i tie, mi ricevas nutraon kaj
komforte dormas. Ha! Se tio estus okazinta kelkaj tempoj anta la fino de la
milito, mi de longe estus mortinta! En tiu tempo, kiam libere varbiinta oficiro
a suboficiro dibois, stulte petolis, kiel mi hodia, ili ne ercis pri tio! La ulo
estis, kiel mi kondamnita al enloeja mallibero kaj tamen, poste okazis al li pli
granda malagrablao. Vespere post lasta bona manao oni donis al li
revolveron, por ke dum nokte li faru li mem tion, kion honora homo devas fari
- Por la stato kaj por la familio, li estis mortinta dum embusko. Jes ja! Foje
oni devis helpi la malkuraulojn. Sed tio ne povas trafi min, ar vi iuj estas
informitaj pri tio. u ne?
- Comme vous voyez, il m'a mis aux arrts. Ce n'est pas un problme, car je
n'ai plus d'argent pour me tirer et puis, l, je suis nourri et bien log. Ah ! Si
cela s'tait produit quelque temps avant le cesser le feu, je serais dj mort
depuis longtemps ! Alors, lorsqu'un officier ou un sous-officier engag se
dbauchait ou faisait fi des rglements, comme moi aujourd'hui, ils ne
plaisantaient pas ! L'homme tait comme moi mis aux arrts et ensuite, il avait
un trs mauvais moment passer. Le soir, aprs un dernier bon repas, on lui
remettait un pistolet pour que, pendant la nuit, il se fasse lui-mme ce qu'un
homme d'honneur doit faire
- Officiellement et pour la famille, il tait mort en embuscade. Oui, bien sr !
Parfois, il fallait aider un peu ceux qui manquaient de courage. Mais, cela ne
peut m'arriver, car vous tes tous tmoins. N'est-ce pas ?
Mi eestis en la suboficira tendego de apena dek tagoj, kiam la kapitano
kunvokis min. Jen, kio estis dirita post mia reglamenta prezentado:
- En via antaa regimento, vi estis serento de la kantino, tial vi anstataos la
serenton B., kies ofico esios fine de la semajno. Iru tuj labori kun li tiel, ke
kiam li translokios, vi jam estos surloke por efike organizi vian laboron. u vi
ne havas demandon?
- Ne, mia kapitano!
- Do! Iru!
J'tais dans la tente des sergents depuis peine dix jours quand, le capitaine
m'a fait appeler. Aprs m'tre prsent lui, il me dit :
- Dans votre prcdente affectation, vous tiez sergent d'ordinaire. Vous
remplacerez donc le sergent B. dont les fonctions cessent la fin de la semaine.
Allez tout de suite travailler avec lui pour que, lorsqu'il partira, vous soyez dj
sur place pour organiser votre travail. Avez-vous une question ?
- Non, mon capitaine !
- Alors! Rompez !
Mi estis surprizata pro tiu tute ne atendita situacio. La ordonoj mi aliris al la
kantina tenejo, kiu situis kontrarigarde al la ofico de la kapitano. Mi ne bezonis
frapi e la pordo, ar i estis malfermita. Tra kvin altaj tupoj malsupren
grimpantaj grunden, mi alvenis al la tablo, sur kiu skribis la serento B. kaj lia
helpanto. Sen peti de mi la kialon de mia eesto, la serento diris:
- Ni finkontrolis la inventaron. i estas preta tiel, ke ni kune tuj povos
inventari la stokon de la varoj.
J'ai t surpris par cette situation tout inattendue. Suivant les ordres, je me
suis rendu l'entrept de la cantine situ en face du bureau du capitaine. Je n'ai
pas eu besoin de frapper la porte puisquelle tait ouverte. Descendant les
cinq grandes marches je suis arriv la table sur laquelle travaillaient le
sergent B. et son aide. Sans mme me demander la raison de ma venue, le
sergent a dit :
- Nous avons fini de contrler l'inventaire. Il est prt. Nous pouvons tout de
suite vrifier ensemble l'tat des marchandises.
Kaj ni tion faris. Du horojn pli malfrue, ni amba subskribis la dokumenton.
Ekde tiam, mi estis la serento de la kantino kaj mia antaulo tuj foriris. La
morgaon mi petis de li, ke li bonvolu veni kun mi por aeti la bezonatajn
nutraojn, por ke samtempe li prezentu min al siaj provizistoj. Sed li ne venis
asertante, ke tio estis pro kazo de malsaneco. Por pli da vereco li enskribiis
kiel malsana
Et c'est ce que nous avons fait. Deux heures, plus tard, nous avons
contresign les documents. Ds lors, j'tais sous-officier de la cantine et sans
plus attendre mon prdcesseur s'clipsa. Le lendemain, je lui ai demand de
bien vouloir m'accompagner pour aller acheter les produits ncessaires pour
qu'en mme temps il me prsente ses fournisseurs. Mais il refusa en disant qu'il
n'tait pas bien. Pour plus de vraisemblance, il s'tait fait porter malade.
Mi vetis, ke li estis ricevinta procentaon sur la aetitaj varoj, kaj ne deziris
tion montri al mi. Tamen kai tian riproindan agadon ne estis facila afero. La
mi la lastaj legomoj aetitaj de li ajnis tro multekostaj, sed evidente mi ne estis
tie por procesi kontra li. En mondo, kie multaj homoj profitis de tio, kiu sin
prezentis, ne estis utile kondamni la plej malgrandan fiulon el ili. Senpene mi
pensis, eblos plibonigi la kvaliton kaj kvanton de la manao en la kantino...
Je pariais qu'il avait reu un pourcentage sur ses achats et ne voulait pas que
je le sache. Mais, cacher ces pratiques fautives n'tait pas chose facile. Ainsi
que j'ai pu le constater, le prix des derniers lgumes achets tait trop lev,
mais, bien sr, je n'tais pas l pour lui faire un procs. Dans un monde o
beaucoup d'hommes profitaient de tout ce qui se prsentait, il n'tait pas utile de
condamner le moindre d'entre eux. J'en dduis qu'il ne serait pas difficile
d'amliorer qualitativement et quantitativement la nourriture de la cantine.
Mi plenumis mian funkcion, kiel eble plej bone kun la helpo de la kaporalo,
tiu mem, kiu jam eestis en la tempo de mia antaulo. Denove en la sekvantaj
tagoj, mi readis pri la "sekreta kaso" plej ofte, nomata "nigra kaso". Tiufoje ne
estis drinkulo kiu donis al mi informojn. Fakte mi hazarde alvenis, kiam aro da
homoj, inter kiuj estis iu adjudanto kaj la majoro, parolis pri pasintaj eventoj kaj
la fama nigra kaso. Sen hezito ili kune konfirmis la ekzistadon de tiu kaso. Poste
mi longe cerbumis pri tiu mono kiu estus ege utila, se mi havus in, por
plibonigi la manojn, anta ol nova malfondo denove disetos nin dekstren kaj
maldekstren. Duone naiva, duone provoka, mi iris proponi tion al la kapitano,
kiu askultante min iis verda pro kolero kaj blekis:
- Iu kaso! Kia kaso? Mi nenion ekadis pri tio kaj, se estus kaso, tio ne estus
via afero. Forrrrrr
Je la fino de la semajno, estis nova serento e la kantino
J'ai rempli mes obligations du mieux possible avec l'aide du caporal, celui-l
mme qui tait dj en fonction avant mon arrive. Plusieurs jours aprs, j'ai de
nouveau entendu parler de la caisse secrte, le plus souvent appele "caisse
noire". Cette fois, je n'ai pas eu l'information par un ivrogne. Par hasard, je
mtais approch d'un groupe d'hommes, au milieu duquel taient un adjudant
et le major, alors qu'ils discutaient du pass et de la fameuse caisse noire. Sans
hsitation, ils me confirmrent l'existence de cette caisse. Ensuite, j'ai beaucoup
pens cet argent qui, si j'en disposais, serait trs utile pour amliorer
l'ordinaire avant que de nouvelles dissolutions ne nous dispersent aux quatre
vents. Mi-naf, mi-provocateur, je suis all proposer mon ide au capitaine qui
m'entendant devint vert de colre et se mit beugler :
- Une caisse ! Quelle caisse ! Je ne sais rien de cela et s'il y avait une caisse,
ce ne serait pas votre affaire. Dgagez !
la fin de la semaine, il y avait un nouveau sergent la cantine
Kiam mi revenis en la marabu-tendegon, ar intertempe, kiel serento de la
kantino, mi lois sola en dormoambro kiu rigardis al la dua centra korto, eestis
nova okupanto. Temis pri aprido, kiu tuj venis ekflari min. Certe li ne
samopiniis, kiel la kapitano, ar li tute nature adoptis min. Vespere, kiam ni
enlitiis, li same faris kariante sub niaj tendolitoj. Matene li ne moviis, is
kiam ni metis piedon grunden.
mon retour la tente "marabout", car entre-temps, comme sergent de la
cantine, je logeais seul dans une chambre s'ouvrant sur la 2e cour, il y avait un
nouvel occupant. C'tait un marcassin, qui vint aussitt me flairer. Il ne
partageait surement pas les opinions du capitaine, car il m'adopta sans faon.
Quand nous nous couchions, il faisait de mme en se glissant sous nos lits de
camp. Le matin, il ne bougeait pas tant que personne ne mettait un pied terre.
Hodia mi devas konfesi, ke estis milfoje pli agrable vivi tie meze de la
serentoj, ol en aparta ambro e malfermita al centra korto de la vilao. Reveni
i tien ne estis puno, sed liberio! Mi pasis mian tempon babilante kun tiuj miaj
samgraduloj, kiuj volonte akceptis min despli, ke mi nature estis ercema kaj
trovis losilon por iom forgesigi la malagrablajn tagojn kaj rigardi antaen.
Infanece ni ludis kun la aprido "Gustou", kiu aliris de unu el ni al la alia por
kapti kareson a ian ajn maneblan aon. Pro tio, Gustou rapide kreskis.
Aujourd'hui, je dois avouer que c'tait mille fois mieux de vivre avec les
autres sergents que, tout seul, dans une chambre mme si elle souvrait sur la
cour principale de la villa. Y revenir n'tait pas une punition, mais une
libration ! Je passais mon temps discuter avec mes semblables qui
m'acceptrent volontiers d'autant plus que j'tais d'un naturel blagueur. Je
cherchais toujours quelque chose pour faire oublier les moments difficiles et
regarder devant. Comme des enfants, nous jouions avec le marcassin "Gustou"
qui allait de l'un l'autre pour recevoir une caresse, ou de la nourriture.
cause de cela, Gustou grossissait trs vite.
Se ni ne estus tiel izolitaj ni povus kredi, ke ni vivus en ripoza klubo. Iom
speciale mi devas diri! io kion ni povis fari estis dormi, mani, babiladi kaj
promeni, pro sekureco nur en la limoj de la tendaro, kiu felie estis forte
ombroplena. Tamen io aliris tiel rapide, ke neniam ni restis longe en tia
situacio. Sekve al ia plej rapida ekssoldatio, kvaza kaskade okazis malfundoj
kaj grupioj de la regimentoj tiel, ke la eestantoj, kiuj venis el malsamaj
regimentoj, sin preparis por foriri al aliaj lokoj.
Si nous n'avions pas t aussi isols, nous aurions pu croire que nous tions
dans un centre de repos. Un peu spcial, il faut dire ! Tout ce que nous pouvions
faire, s'tait : dormir, manger, discuter et nous promener, mais, par scurit,
seulement dans les limites du camp qui par chance tait fortement ombrag. Par
suite une acclration des dparts de librables, les dissolutions et
regroupements se faisaient en cascade. Ainsi, les hommes prsents qui venaient
d'arriver de rgiments diffrents se prparaient pour aller ailleurs.
Tio estis tre rapida! ajnis, ke ni estis en karuselo. Ni havis la impreson,
kvaza niaj kapoj estus senigitaj je la sentokapablo. u tio, kio okazintis estis
reale okazinta a estis nur imago de komaro de la pasintaj noktoj? Tiam ni
dubis pri ni mem, pri la aliaj, pri io kaj iuj. Foje tio, kion ni profunde sentis,
estis tro forta kaj okazis, ke sen kialo ni stulte ridegis pro tiu troa streo. Kiel
iam, ni ridegis por ne plori
C'tait trs rapide ! Cela ressemblait un carrousel. Nous avions
l'impression que nos ttes taient prives de ressentiments. Ce qui tait arriv,
s'tait-il vraiment produit ou n'tait-ce que limage d'un cauchemar des nuits
passes ? Nous doutions de nous, des autres, de chaque chose et de tout.
Parfois, ce que nous prouvions tait si fort que, sans raison, nous clations de

rire pour vacuer le trop de stress. Comme toujours, nous riions pour ne pas
pleurer...
Iun matenon, la kamarado Petro T., kiu havis liton je mia dekstra flanko,
konscience alkrois dentobroson al la ekstremao de nureto. Li sin vestis kaj
skoltouis kiel por maradi en la kamparo. Li anka prenis siajn sunokulvitrojn
kaj foriris tirante malanta si la nureton je la fino de kiu estis la dentobroso.
Surprizite, kun tri eestantaj kamaradoj, mi sekvis lin. Mi diris al Petro:
- u vi intencas iri promeni tiel?
Li rigardante la dentobroson fajfis kaj antaeniris asertante:
- Kiam ni havas hundon, ni devas okupii pri i! Mi nur faras mian devon.
Un matin, le sergent Pierre T., qui couchait ma droite, accrocha
soigneusement une brosse dents au bout d'une ficelle. Il s'habilla et mit ses
rangers comme pour une longue marche dans la campagne. Il emporta aussi ses
lunettes de soleil et sortit en tirant derrire lui la ficelle au bout de laquelle tait
attache la brosse dents. Trs tonn, avec trois autres camarades qui taient
prsents, je l'ai suivi. J'ai demand Pierre :
- As-tu l'intention d'aller te promener ainsi ?
En regardant la brosse, il siffla et se mit en marche en affirmant :
- Quand on a un chien, on doit s'en occuper ! Je ne fais que mon travail.
Tra la kampo, li plu persistis en sia promenado. Komence ni pensis, ke li
ercis, sed la afero daris tiel longe, ke ni kune restis en tiu tendaro. Ni dubis,
sed li agis kun plenserioza mieno! u, en lia menso, li pensis promenigi sian
hundon?
Anta la tendo de unu el la oficiroj li haltis! Tiam la dentobroso estis kontra
tendopaliseto kaj Petro fumante cigaredon atendis kelkajn minutojn. Je la fino de
la cigaredo li turnis sian kapon al la "hundo", fajfis kaj darigis sian vojon. Ni ne
plu ion diris; ni rigardis foje Petron, foje la dentbroson.
Il a fait sa promenade travers le camp. Nous avons d'abord cru qu'il
plaisantait, mais le mange a continu aussi longtemps que nous sommes rests
ensemble dans ce campement. Nous doutions, mais il agissait toujours avec le
plus grand srieux ! Croyait-il vraiment promener un chien ?
Devant la tente d'un officier, il fit halte. La brosse dents tait prs d'un
piquet de la tente et Pierre, fumant une cigarette, attendit un moment. La
cigarette finie, il tourna sa tte en direction du "chien", siffla et continua son
chemin. Nous ne disions plus rien; nous regardions tantt Pierre, tantt la
brosse dents.
Kiam Petro malaperis je la angulo, malanta la vico de tendegoj, ni eniris en
nian tendon. Mi pli libere spiris, ar neniu el ni faris erarojn, kiam, uste anta li
kaj je kelkaj metroj el ni, eestis du altranguloj, kiuj atenteme rigardadis la
scenon. Vidante la agojn de Petro ili aspektis mirigitaj kaj tamen neniam
intervenis.

iun sekvantan tagon, Petro aliris matene kaj vespere promeni kun sia
dentbroso.
Quand Pierre tourna au coin, derrire la range de tentes, nous sommes
rentrs dans la ntre. Je respirais plus librement, car aucun d'entre nous n'avait
commis d'erreur lorsque, juste devant lui et quelques pas de nous, se
trouvaient deux hauts grads qui attentivement observaient la scne. Voyant
Pierre, ils taient abasourdis, mais n'intervinrent pas.
Tous les jours suivants, Pierre, matin et soir, alla promener sa brosse
dents
Retour index
36 : Lasta translokio - Dernier dmnagement.
Kiel jam dirite, la "Akordoj de Evian" kondukis al gravaj, sed tamen rapidaj
malkreskoj de la militserva longeco. Por mi estis bonega afero, ar, kompare
kun mia frato, mia tempo sub la flago estis reduktita de ses monatoj. Mi ne
plendis pri tio. Tiuj lagradaj malpliigoj hemoragie malplenigis la regimentojn.
Tio provokis novajn malfondojn. iufoje la restantaj armeanoj prenis sian
soldatan vestaaron por foriri en la malfondotajn regimentojn. Apena mi havis
sufie da tempo por kutimii, ke denove ni estis forirantaj. Tial, dum malgranda
tempo ni translokiis kvar fojojn sed neniam mi revidis tiujn, kun kiuj mi estis
amikiinta la antaan tagon. iam ni estis disigitaj je malsamaj anguloj. u tio
estis kalkulita organizao a ne? Sed, pro kaj por kio?
Comme je l'avais dj remarqu, les Acords d'Evian apportaient une radicale
et rapide rduction de la dure du service militaire. Pour moi, c'tait bien, car,
par rapport mon frre, mon temps allait tre rduit de six mois. Je ne m'en
plaignais pas. Cette rduction progressive, comme une hmorragie, vidait les
rgiments. Il s'en suivait de nouvelles dissolutions. Chaque fois, les soldats
restants faisaient leur paquetage pour aller rejoindre des rgiments qui seraient
dissous leur tour. J'avais peine le temps de m'habituer que je devais repartir.
Ainsi, dans un temps trs court, j'ai t raffect 4 fois, mais je ne revoyais
jamais ceux avec lesquels je m'tais fait ami la veille. Nous tions chaque fois
disperss aux quatre vents. Cela tait-il fait sciemment ? Mais, dans quels buts ?
Estas tiel, ke iun vesperon, mi alvenis en "transitan centron" de Alero.
Probable, temis pri la Orleano-kazerno, sed mi ne plu scias. Kutime ni facile
memoras la malagrablaojn renkontatajn la vojo e en la plej fora estinteco. En
mia cerbo, mi konservas de la unika tranoktado en la transitocentro fotografaon

malbelan. Jen la bildo: Imagu grandegan ambron, kie estis lokitaj kelkcent
kvindek duetaaj litoj vicigitaj en paralelaj linioj neinterrompitaj. Tra eta spaco,
kiel traneo kuranta inter iu vico, mi enoviis is neokupata fera lito. Tie estis
matraco kaj du brunaj kovriloj krudteksitaj. Nenio pli! Jam malfruiis do, mi ne
diskutis la aferon, kaj kuiis tute vestita. Je la plafono estis alkroitaj neniam
malaltitaj neonlampoj, tiom malaltaj, ke levante la brakon, kiam mi kuis, mi
permane tuetis ilin. Mi ne havis tempon por plu detali, ar pro laceco la dormo
rapide venkis min.
C'est ainsi qu'un soir je suis arriv dans un centre de transit de Alger. C'tait
probablement la caserne d'Orlans, mais sans certitudes. D'ordinaire, on se
souvient toujours des ennuis rencontrs mme dans un lointain pass. Dans ma
tte, je ne garde de l'unique nuit passe dans ce centre qu'une bien mauvaise
image. Voil le dcor : imaginez un trs grand dortoir avec ses quelque cent
cinquante lits, deux niveaux, rangs en lignes parallles ininterrompues. Par
un troit espace semblable une tranche, qui courait entre chaque range, je
me suis faufil jusqu' un lit mtallique libre. Il y avait un matelas et deux
couvertures grossires poses dessus. Rien de plus ! Dj, il tait tard ! Je n'ai
donc pas discut et me suis couch tout habill. Du plafond pendaient des
rampes de non, jamais teintes, qui taient si basses qu'une fois couch, je
pouvais les effleurer de la main. Je n'ai pas eu le temps de tout dtailler, car la
fatigue eut vite raison de moi.
Kiam mi soriris el la fundo de tiu dormo, mi ekvidis la taglumon tra la
fenestroj kaj samtempe, mi saltis de sur la lito teren pro veaj doloroj, kiuj
trapikis mian haton dekape ispiede. Dum mi veis kaj beis kiel frenezulo,
maldekstre de mi, soldato ekkriis:
- ajnas, ke la serentoj dormas en pli komfortaj kaj sanaj litoj ol la soldatoj,
ar i tiu ne kutimiis al la cimoj.
Anka tio pikis min, kaj mi respondis tak al tik:
- Estas cimoj nur en lokoj, kie la kutimaj loantaroj estas tro pigraj por purigi
kaj seninsektigi ilin.
Quand j'ai merg de ce profond sommeil, j'ai aperu le jour travers les
fentres et en mme temps, cause de dsagrables morsures que je sentais de
la tte jusqu'aux pieds, j'ai saut du lit. Pendant que je pestais et temptais
frntiquement, ma droite un soldat s'cria :
- Il semble que les sergents dorment dans des lits plus confortables et sains
que les soldats, car celui-ci n'est pas habitu aux punaises.
Cela aussi me piqua ! Aussi, je lui ai rpondu du tac au tac :
- Il n'y a des punaises que dans les lieux, o les habituels occupants sont trop
fainants pour nettoyer et dsinsectiser.
La saman tagon, mi estis translokigita al la kazerno Jusufo kaj tie la nomo de
la regimento, post iom da tempo, iis la 52 "Bataliono de Servoj" plej ofte
nomata La trajno. La kutimo en la regimento, de serento mi iis "marchal
des logis". Mia grado, nome, la unua nivelo de la suboficiroj, ne aniis, sed
nur la franclingva nomo. Tamen la vorto "serento" estis pli facila kaj malpli
pompa. Por irkairi tiun obstaklon onis simple diris MDL anta la familia
nomo.
Le jour mme, j'ai t transfr la caserne Yusuf dont le rgiment, peu de
temps aprs, est devenu le 52e Bataillon des services plus simplement nomm
"Le train". Selon les rgles de ce rgiment, de sergent je suis devenu marchal
des logis. Mon grade de 1er chelon de sous-officier n'a pas chang, mais c'est
seulement son appellation. Pourtant le mot sergent tait plus facile prononcer
et moins pompeux. Pour contourner l'obstacle, tout le monde disait simplement
MDL devant le nom.
Ni ne plu vivis kiel bohemianoj rondirante de tendaroj al tendaroj, sed kiel
soldatoj en militara kvartalo. La kazerno Jusufo konsistis el multaj tonaj
domegoj irkaintaj grandegan honorkorton, kies centra parto estis apartigita
disde la cetero per vicoj de platanoj. Evidente estis gardistejo e la eniro de la
kazerno.
Nous n'tions plus des vagabonds allant d'un campement l'autre, mais des
soldats dans une vraie caserne. La caserne Yusuf se composait de plusieurs
btiments en pierre qui entouraient une grande cour d'honneur dont la partie
centrale tait spare du reste par des ranges de platanes. Et bien sr, il y
avait un poste de garde comme dans toutes les casernes.
La unuan semajnon, la kutime, mi lois en komuna dormoambro kun ses a
sep aliaj serentoj, us alvenintaj kiel mi post multaj transloioj pli-malpli
rapidaj kaj strangegaj. Anka i tie la multegaj jaroj pasintaj grizigis la vizaojn
de tiuj, kiuj vivis kun mi, kaj e iliaj nomoj estis zorge viitaj de mia memoro.
Malgra tio, unu el ili eskapis al tiu troa purigado. Li estis kontramilitista
prokrasto-favorato, kiu ekspluatis iujn imageblajn aferojn por resendi la
momenton de sia enrigimentio is la lasta pinto. Tiel, malgra ke li estis simple
rekrutita de la kontigento, li estis almana dek jarojn pli aa ol mi. El lia vizao
disradiis kvieteco kaj doleco, tiom maloftaj en tiuj tempoj kaj lokoj, ke tio
vekis mian scivolon, alkrois mian atenton. Li mem sin prezentis kiel teozofo
kaj pensis, ke mi devus sekvi lin sur tiun vojon, ar li asertis, ke mi havis la
tipan nimbon
La premire semaine, selon lhabitude, j'ai partag une chambre avec six ou
sept autres sergents. Eux aussi avaient atterri l aprs plusieurs transferts plus
ou moins rapides et tranges. Encore l, aprs tant d'annes, les visages de ceux
que j'ai rencontrs se sont estomps et mme leurs noms ont t
irrmdiablement rays de mes souvenirs. Pourtant, l'un d'eux a chapp ce
trop grand nettoyage. C'tait un antimilitariste sursitaire qui avait exploit
toutes les ficelles pour repousser son incorporation jusqu' la dernire limite.
Bien que, simple appel du contingent, il avait au moins dix ans de plus que moi.

De son regard irradiaient une grande douceur et de la tranquillit, chose si rare
dans ces temps et lieux que cela rveilla ma curiosit et attira mon attention. Il
se disait thosophe et pensait que je devrais le suivre dans cette voie, car il
assurait que j'avais le nimbe caractristique...
Tio okazis al mi! u mi povus imagi alian solvon? Mi timis, ke ne! Unu el la
plej granda krueleco, kiun la armeo povus kazi al mi, estus devigi min al
nenifarado. Nenio ajn estas iam preferinde por mi, ol resti neokupata. Mi ne plu
scias per kia maniero a kia pado, mi lairis por trafi la celon, sed in mi
sukcese atingis.
Cela mest arriv ! Pourrais-je trouver une autre solution ? Je craignais que
non ! Un des plus grands torts que larme pouvait me faire aurait t de me
contraindre linaction. Nimporte quoi est prfrable pour moi que de rester
sans rien faire. Je ne me souviens plus quels moyens ou chemins jai suivis pour
trouver une solution, mais jy suis parvenu.
Denove, mi estis nomumita, kiel suboficiro respondeculo de la soldata
kantino. Tio estis interesa kaj grava funkcio, ar plejofte la kuirejoj pretigis la
manon por pli ol kvin cent homoj. ikaze, mi translokiis en dulitan
dormoambron. Mi povas diri, ke mi estis bonanca pro tio, ke la MDL
(serento), kiu alvenis kun mi, estis vere simpatia dormoambra kamarado.
J'ai t de nouveau affect comme sous-officier de la cantine pour la troupe.
C'tait une fonction intressante et importante du fait que les cuisines
prparaient souvent des repas pour plus de cinq cents hommes. Cette fois-ci, j'ai
emmnag dans une chambre deux lits. J'ai eu de la chance puisque le MDL
(sergent ou margis) qui partageait ma chambre tait sympathique.
Nia loejo estis en teretaa dometo, konstruita malanta la honora korto, en
loko apartigita kaj protektata de la arda suno danke al la oferemaj platanfolioj.
iuj internaj partoj de la ambro estis stukitaj el mortero sternita per
ebentirbreto. e angulo de la ambro ni havis lavotablon. Por la duo kaj
necesejo ni devis iri vidalvide en remizon. La du litoj kaj rankoj estis kiel ie en
armeo el grizverda metalo. La aspekto ni sciis, kiom da generacioj de militistoj
eluzis ilin.
Nous logions dans une maisonnette de plain-pied, situe l'arrire de la cour
d'honneur, dans un espace isol et protg des ardeurs du soleil par les feuilles
des platanes. Tout l'intrieur de la chambre tait crpi de mortier tal la
taloche. Dans un coin, nous disposions d'un lavabo. Pour la douche et les
toilettes, il fallait aller dans une remise en face. Les deux lits et armoires
taient, comme partout dans l'arme, en mtal gris-vert. leur aspect, nous
savions combien de gnrations de soldats les avaient utiliss.
Tiu monaa sobreco ne malplais al ni. Ni kune sentis, ke tiu loko emanigis
grandegan kvietecon, kiu tuj havos sur ni profitdonan efikon dum la venontaj

noktoj. Krome regis tie dola freeco, kiun nenio laajne povus perturbi en ia
ajn maniero
Cette sobrit monacale ne nous dplaisait pas. Tous deux, nous sentions que
de cet endroit manait une grande quitude qui allait tre, pour nous, trs
profitable pendant les nuits suivantes. Il y rgnait aussi une douce fracheur
que, semble-t-il, rien ne pourrait altrer de quelque manire que ce soit
Kiam mi endormiis "aliaj" nevideblaj loantoj vigle vekiis. Mi sentis la
unuan pikon kaj duan trian. Mi kolere diris:
- Estas strange! Mi ne adas flugi kulojn, tamen io voras min.
Mi altis la elektran lampon por vidi kio kulpis pri tio, sed nenion vidis, kiu
povus nin perturbi. Mia kunulo sidis sur sia matraco, gratis al si la kapon kaj
konfirmis, kion mi sentis:
- Anka mi estis pikita. ajnas, ke la nokto ne estos bela kiel oni povis in
deziri.
Alors que je m'endormais, d'autres invisibles occupants s'veillaient
lestement. J'ai senti une piqure puis une 2e une 3e. En colre, j'ai dit :
- trange ! Je n'entends pas de moustiques et pourtant, quelque chose me
dvore.
J'ai allum la lampe pour en avoir le cur net, mais je n'ai rien vu de ce qui
aurait pu m'agacer. Mon voisin s'est assis sur son matelas, il s'est gratt la tte
et a confirm ce que j'avais senti :
- Moi aussi j'ai t piqu. Il semble que la nuit ne sera pas aussi agrable
quon aurait pu le souhaiter.
Post iom da tempo, ar nenio estis videbla, ni malaltis la lampon, kaj kuiis
en niajn litojn. Kompreneble la tago estis peniga kaj ni bezonis ripozon por
restarigi niajn fortojn. Ni sole esperis trankvile dormi, sed kia stulta eraro!
Malpli ol duonan horon poste, la nevideblaj malamikoj tormatakis nin.
- Merdo! Merdo! Fek! Fiaoj! Ili voras min tute kruda! (Sincere, tiuj vortoj
estis forprucigitaj kontra mia volo kaj ne eblis reteni ilin.).
Aprs quelques instants, comme nous ne voyions rien, nous avons ferm la
lumire et nous sommes recouchs. La journe avait t pnible et nous avions
besoin de reprendre des forces. Nous esprions seulement pouvoir dormir
tranquilles, mais quelle erreur ! Moins d'une demi-heure plus tard, les invisibles
ennemis lanaient une attaque d'envergure.
- Merde et merde ! Quelle saloperie ! Ils me dvorent tout cru ! (Sincrement,
ces mots taient sortis contre ma volont et je n'avais pu les retenir)
Tio ne estis eltenebla! Ni freneze kuregis eksteren por trovi rifuon kaj, tie ni
disetis la veston kaj pantalonon de niaj piamoj en kiuj ajnis, ke tuta regimento
de insektoj liveris kontra ni finofaran batalon. Ni pravis, ar en la faldoj estis
dekoj da tiuj fetoraj bestetoj. Evidente, neniu lois en tiu dormo-ambro de tre

longe. Pro tiu kruela malabundeco, la cimoj estis mortontaj pro malsato, kaj ni
venis oferi la nemalhaveblan nutraon, por ke ili pluvivu.
Ce n'tait pas supportable ! Nous avons couru dehors et nous nous sommes
dbarrasss de la veste et du pantalon de pyjama o il semblait que tout un
rgiment d'insectes se livrait contre nous une attaque dcisive. Nous avions
raison, car, dans les plis, il y avait des dizaines de ces insectes puants. Il tait
vident que personne n'avait log dans cette chambre depuis longtemps. cause
de cela, les punaises taient affames et nous sommes venus, juste point, leur
offrir la nourriture indispensable pour survivre.
ar ni estis suboficiroj, ni ne intencis kapitulaci anta tia regimento, e se ili
estis nombre superaj al ni. Do ni reiris sur la batalkampon por spioni la
malamikojn, anta ol ekataki ilin. La lampo, kiu lumigis nian dormo-ambron,
estis tro alta a tro malforta, por ke ni vidu kun sufie da precizeco. Tamen kun
granda atento ni malkovris la poziciojn de la malamikoj. Cimoj atake sorgrimpis
sur niajn litojn. Danke al la informoj de siaj skoltoj ili sciis, ke tie atendis
grandega kvanto da rezerva provianto sufie por transvivi multajn monatojn...
Kun la helpo de niaj polampoj ni resupreniris is la kapo de la kolumnoj de tiu
armeo de kirasitaj soldatoj. Tiuj senfinaj kolonoj venis el la muroj stukitaj de
mortero, kiuj estis per ebenigilo krude glatigitaj. Tiamaniere postrestis centoj da
truetoj en kiuj estis amasigitaj la sekcioj de la cima armeo.
En tant que sous-officiers, nous ne pouvions pas capituler devant un tel
rgiment mme suprieur en nombre. Nous sommes donc retourns sur le
terrain pour espionner l'ennemi avant de contre-attaquer. La lampe qui clairait
la chambre tait trop haute et pas assez forte pour que nous puissions voir avec
assez de prcision. Malgr tout, en redoublant d'attention nous avons dcouvert
les positions de l'ennemi. Les punaises montaient l'assaut de nos lits. Grce
aux informations de leurs claireurs, elles savaient que se trouvait l un
important stock de vivres, suffisant pour les nourrir pendant plusieurs mois...
Grce nos lampes de poche, nous sommes remonts jusqu' la tte des ranges
de cette arme cuirasse. Ces colonnes sans fin venaient des murs crpis au
mortier grossirement galis la taloche. Ainsi, il y restait des centaines de
petits trous o s'entassaient les sections de l'arme des punaises.
Ni estis tro lacaj por tuj organizi veran kontraatakon. Ni decidis retreti por
nin bone prepari kaj nin organizi je tia celo. Anta la dometo, la oseo estis
lumigita per lumstango. La cimoj forfuas anta forta lumo kaj pro tio ni metis
tien niajn litaarojn, kiujn unue ni energie skuis por elpeli la restantajn
malamikojn. Finfine ni trovis la tiom deziratan dormon.
Nous tions trop fatigus pour lancer immdiatement une contre-attaque
efficace. Nous nous sommes retirs pour nous y prparer. Devant la maison, la
route tait claire par un rverbre. Vu que les punaises fuient la lumire forte,

nous y avons mis nos literies aprs les avoir nergiquement secoues afin d'en
dloger les resquilleurs. Enfin, nous avons pu trouver le sommeil tant dsir.
Je la sunlevio malfermante la okulojn mi ekvidis altrangan oficiron, kiu pais
la la oseo verajne por aliri ekpreni sian deoradon. Mi ne scias, kiu el mi a li
estis la plej mirigita. Mi vekiante tie sen tuj memori la antavesperajn eventojn.
Li ekvidante la matracojn, kies eesto en tiuj lokoj estis tute eksterkutima. Ili
estis metitaj flanke de la oseo kaj rekte surgrunde kaj ni, zorge buligitaj en la
littukoj, ni ankora ripozis. Iom hezitema li ultrumis kaj silente darigis sian
vojon.
Ouvrant les yeux, au lever du jour, j'ai entrevu un haut grad qui passait par
l certainement pour aller prendre son service. Je ne sais qui de nous deux a t
le plus tonn. Moi, en me rveillant cet endroit sans me souvenir, tout de
suite, des vnements de la veille. Lui, en apercevant les matelas, dont la
prsence en ces lieux tait tout fait insolite. Ils taient poss, au bord de la
chausse, mme le sol et nous, soigneusement enrouls dans des draps, y
tions encore couchs. Un peu hsitant, il haussa les paules et en silence
continua son chemin.
Post rapida duo, ni aliris al la atelieroj de la regimento por pruntepreni du
almojn. Tiel armitaj de tiaj pafiloj, ni konscience bruligis iujn internajn partojn
de nia dormo-ambro. La plafono, la muroj kaj la planko estis tute el cemento
kaj, pro tio, ni antatimis nenian incendion. iufoje kiam la fako de la almoj
trafis neston de cimoj la varmeco de la flamo veligis la cimojn, kiuj tuj
eksplodis en etetaj sekaj klakadoj eletante multajn fajretojn. Timante, ke la
malamikoj tiru profiton el pazoj por reokupi la jam perditajn terenojn, ni
laboregis la tutan tagon sen spirmomento. La metalaj litoj, somieroj kaj rankoj
suferis la saman komplezan traktadon. Vespere, je la deka, ni deklaris la finon
de la batalo pro la ekstermado de la kontraarmeanoj. Tiam ni solene reokupis la
lokojn kaj festis nian venkon kun frea biero.
Aprs une douche rapide, nous sommes alls l'atelier emprunter deux
chalumeaux. Ainsi arms de lances flammes, nous avons minutieusement brul
toutes les parties intrieures de la chambre. Le plafond, les murs et le sol taient
tout en ciment, donc aucun risque d'incendie n'tait craindre. Chaque fois que
la gueule du chalumeau passait sur un nid de punaises, la flamme les cuisait et
elles explosaient en petits claquements secs tout en projetant de multiples petites
tincelles. Craignant que l'ennemi ne tire profit de pauses pour reprendre le
terrain perdu, nous avons travaill toute la journe sans le moindre rpit. Les
lits, sommiers et armoires mtalliques subirent le mme traitement. dix heures
du soir, nous avons dclar la fin des combats par extermination de lennemi.
Nous avons solennellement repris possession des lieux et ft notre victoire avec
une bire bien fraiche.

Retour index
37 : Tiom da anoj ! - Tant de changements !

Tiun vesperon, mi malfacile trovis la dormon kaj la memoro de Maria revenis
en mian kapon, tamen de multaj semajnoj mi ne plu pensis pri i. Jam en
Besomburgo iaj leteroj alvenis pli kaj pli malofte, mallonge, malvarme. ia
lasta letero parolis pri ekzameno, kiun i trapasis, bone sukcesis kaj pri la
cetero... Tiel i skribis:
- Mi ricevis mian nomumon, kiel kontistino en Marsejlo. Mi timas, ar
unue estos prova periodo kaj balda mi devos forlasi la gepatrojn Tamen mi
estas kontenta ii sendependa kaj ne plu esti sub la jugo de la patro Fari kion
mi volas! Jen nova vivo! Mi rakontos al vi
Ce soir-l, je me suis facilement endormi et le souvenir de Marie revint dans
ma tte pourtant, pendant plusieurs semaines je n'y avais plus pens. Dj
Bessombourg, ses lettres qui me parvenaient taient plus rares, courtes et
distantes. Dans la dernire, elle parlait d'un examen qu'elle venait de passer et
de russi et des suites... Voil ce qu'elle crivait :
J'ai reu ma nomination comme comptable Marseille. J'prouve
quelques craintes, car il y a d'abord une priode d'essai et ensuite je devrai
quitter le cocon familial Je suis tout de mme contente de ne plus tre sous
l'autorit de mon pre Faire ce que je veux ! Une nouvelle vie ! Je te
raconterai
Kio okazis poste? u i trovis novan vivon, aliajn amrilatojn? Fakte i ne plu
respondis al mia lasta letero. "For de la okuloj, for de la koro" diras la saulo kaj
la fonto sekias. Kio i estis, tiu junulino, kiun mi neniam, e unu solan fojon,
renkontis? Rilate al i mi konis nur la vizaon de la eteta knabino, kies foto
estis gluita malanta la pordo de mia fera ranko. Kiam ni komencis la
korespondadon, i sendis al mi, tiun foton asertante kun granda bedaro, ke i ne
havas aliajn. Tiel neatendita surprizo estus devinta meti al mi demandon. Sed
ne! Mi estis tro simplanima knabo por malbone pensi pri tiaj aferoj.
Que stait-il pass ensuite ? Avait-elle trouv une autre vie, d'autres amours
? En fait, elle na jamais rpondu ma dernire lettre. "Loin des yeux, loin du
cur" dit le sage et l'amour s'tiole. Qui tait-elle, cette jeune fille que je n'avais
mme pas rencontre une seule fois ? D'elle ! Je ne connaissais que le visage de
la petite fille dont la photo tait colle derrire la porte de mon armoire
mtallique. Lorsque nous avons commenc correspondre, elle m'avait envoy
cette photo m'assurant, avec grand regret, qu'elle n'en avait pas d'autres. Cette

rponse inattendue aurait d me mettre la puce l'oreille. Mais, non ! J'tais
trop naf pour voir l'anomalie.
Sur tiu foto estis knabineto dekunujara sidanta e tablo en klasambro. iaj
brakoj etenditaj kaj manoj kunigitaj kuis sur la labortablo. Du harvostetoj
agrable fiksis supren iajn mallongajn harojn de helkatana koloro. La brilaj
kristalklaraj okuloj mirige reliefigis la vizaon de knabino tro saa kaj obeema.
Je iu el la antaa angulo de la tablo eta bukedo el violoj kompletigis la bildon
certe la bona pripenso de la fotisto okaze de la klasfotografado. Do nenio
koncernanta la tiam nunan Marian, kiu eble ne deziris sin montri al mi. Mi iris
tiun foton, spuron de la estinteco. Tial i aliris pli malproksime en la nebulon
malanta kiu i volonte restis kaita de miaj okuloj.
C'tait la photo d'une fillette de onze ans assise devant sa table de classe. Ses
bras tendus et ses mains jointes taient poss sur la table. Deux couettes
retenaient agrablement ses cheveux courts, chtain clair, sur le dessus. Les
jeux brillants, profonds comme du cristal, donnaient du relief au visage d'une
enfant trop sage et obissante. Sur un coin avant de la table, un petit bouquet
compltait le tableau habilement prsent par le photographe l'occasion de la
photo de classe. Donc, rien concernant la Marie dalors qui, probablement, ne
dsirait pas se montrer moi. Jai dchir cette photo, vestige du pass. Ainsi,
elle sest plus profondment enfonce dans le brouillard derrire lequel elle
tait volontairement reste cache de mes yeux.
Mi povis libere cirkuladi ie en la urbo je iu ajn horo. Nokte, pro singardo mi
nur malofte transpasis la gardistejon. Mi iam havis je mia dispono ipon,
kamionon kaj oforon. Tiun privilegion mi uldis al mia funkcio de responsa
suboficiro en la kantino (soldata restoracio). Kiel kutime, mia laboro konsistis
en pretigado de la menuoj per anticipo tiel, ke mi povu aeti la necesajn variojn
sufie frue kaj organizi la taskon de la kuiristoj. Tiu funkcio estis senrilata kun
tiu, kiun mi faris antae en la kompanioj, kie la soldatoj malmulte nombris kaj la
fakaj aparatoj en la kuirejoj mankis. i tie ni havis profesian kuirejon provizitan
per iu dezirinda ilaro.
Je pouvais librement circuler dans toute la ville, n'importe quelle heure. La
nuit, par prudence, j'ai rarement franchi le poste de garde. J'avais toujours
ma disposition une jeep, un camion et un chauffeur. Ce privilge je le devais
ma fonction de sous-officier responsable de l'ordinaire (restauration de la
troupe). Comme d'habitude, cela consistait : tablir les menus suffisamment
l'avance, acheter les produits alimentaires correspondants et organiser le
travail des cuisiniers. Ce travail tait trs diffrent de ce que je faisais avant
dans les compagnies o les soldats taient peu nombreux et le matriel
professionnel inexistant. L, je disposais d'une cuisine professionnelle quipe
de tout le matriel souhaitable.

Mia laboro tre plais al mi, sed i estis tempo raba kaj tial mi devis bone
organizi mian horplanon. La plenumado de la malfacila ofico, same kiel de la
aliaj, estis utila al mi mem, ar i plibonigis mian scipovon pri la komercaj
aferoj. Pli grava por mi, tiam mi neniam havis tempon por enui kaj tro
cerbumi
Mon travail tait intressant, mais exigeait beaucoup de temps disponible tel
que j'aie d rigoureusement organiser mon emploi du temps. Les tches
difficiles, aussi bien que les autres, m'taient utiles, car elles me permettaient
d'amliorer mes comptences commerciales. Plus important ! Je n'avais pas le
temps de m'ennuyer ni de trop revenir sur le pass...
Mia antaulo, kiun mi nomos serento Paldo konscience farigis al mi la
rondiron de la pograndistoj kaj de la aliaj komercistoj al kiuj ni aliris por
pogrande aeti la nutraojn interalie: la panisto, la Centra Viandejo, la grocisto
pri fruktoj kaj legomoj kaj la "Ekonomejo" de la armeo, kiu havis de armeo nur
la nomon, ar i ne estis tata sed civila entrepreno.
Mon prdcesseur, que je nommerai sergent Paldo, me fit faire le tour des
fournisseurs en gros et autres magasins o nous nous approvisionnions en
produits alimentaires soit : le boulanger, la boucherie centrale, le grossiste en
fruits et lgumes et l'conomat de l'arme. Ce dernier n'avait de l'arme que le
nom, car c'tait une entreprise prive et non publique.
En la Centra Viandejo la serento Paldo pli longe prezentis min al la
direktoro, ia altstatura fortulo el almena cent dudek kilogramoj, kies voo estis
tiel klarionanta, ke estante aliflanke de la bulvardo i povus esti bone adebla.
La vastega laborejo ricevis eksteran lumon tra lara vitrotegmento, tiel longa,
kiel la laborejo. La la arano de la laborejo ajnis al mi, ke estis sufie da
labortabloj por dek du viandistaj komizoj, sed ili estis nur tri. La direktoro per
larega movo de la mano kaj bedara vespiro deklaris, kvaza li parolus al si
mem:
- Preska iuj francoj jam estas foririntaj. La klientaro ias rarao! Pli ol
kvindek procentoj de la armeanoj, kiuj anta regule venis aeti tien, jam foriris.
Mi ne scias, kiom da tempo mi povos darigi mian laboron
la Boucherie Centrale, Paldo me prsenta plus amplement au patron, une
espce de gant d'au moins 120 kg, dont la voix tait si puissante que, mme en
tant de l'autre ct du boulevard, elle pouvait tre aisment audible. La vaste
salle de dcoupe recevait la lumire extrieure travers de larges baies
s'ouvrant sur le toit et couvrant toute la longueur. Vu la disposition de la salle,
il me semblait qu'il y avait assez de place pour une dizaine de commis-bouchers,
mais ils n'taient que trois. Le patron, d'un large mouvement de la main et un
soupir de dception dit, comme s'il se parlait lui-mme :
- Presque tous les Franais sont dj partis. La clientle devient rare ! Plus
de cinquante pour cent des armes qui venaient rgulirement s'approvisionner

ici sont aussi partis. Je ne sais pas combien de temps je pourrais continuer mon
travail
Anta nia foriro de la "Centra Viandejo" por darigi nian rondiron, la
serento Paldo, en la eesto de la direktoro, flustris al mi:
- Se vi regule venas aeti tien, tiam iun monaton la kontisto diskrete donos al
vi koverton.
La direktoro aldonis:
- Ni repagos al vi de la mano al la mano unu centonon de la elspezoj. Tio
estas la ristorno, kiun ni iam konsentas! Ne timu! Ni estas seriozaj homoj kaj
pri tio nenio estas skribita en niaj libroj. Nenia spuro postrestas.
Avant notre dpart de la "Boucherie Centrale" pour continuer notre circuit,
Paldo, en prsence du patron me dit mi-voix :
- Si tu viens rgulirement acheter ici, chaque mois, le comptable te remettra
discrtement une enveloppe.
Le patron renchrit :
- Nous vous reverserons, de la main la main, un pour cent des achats. C'est
la ristourne habituelle que nous consentons. N'ayez crainte ! Nous sommes des
gens srieux et ce sujet, rien n'est enregistr dans nos livres. Il ne reste aucune
trace.
Tiam, sin turnante al la serento Paldo:
- Mi deziras al vi bonan ancon por via reiro en la civilan vivon. Mi estis
kontenta labori kun vi. Ne forgesu tuj iri al la kontisto. Li preparis vian
koverton, tial vi ricevos tion, kion via laboro meritas.
La serento Paldo eniris en la apudan oficejon. Signante al mi la direktoro
flustris:
- Venu kaj rigardu! Estas serioza ! Mi ne ercis pri tio.
Alors, se tournant vers le sergent Paldo :
- Je vous souhaite bonne chance pour votre retour la vie civile. J'ai t
content de travailler avec vous. N'oubliez pas de passer chez le comptable. Il a
prpar votre enveloppe. Ainsi vous recevrez ce que votre travail mrite.
Le sergent Paldo entra dans le bureau voisin. En me faisant signe, le patron
chuchota :
- Venez et regardez ! Cest srieux ! Je ne plaisantais pas.
Tiam mi spektanto kaj spektakle vidis la kontiston, kiu donis malfermitan
koverton al la serento Paldo. Tiel la monbiletoj, kiujn la serento Paldo
malavare ricevis, estis bone videblaj. La direktoro de tiu magazeno estis us
perdanta bonan klienton pri kiu li longe postsopiros.
J'ai vu, en tant que spectateur, le comptable remettre une enveloppe ouverte
au sergent Baldo. Les billets de banque que ce dernier gnreusement recevait
taient parfaitement visibles. Le patron de ce magasin venait juste de perdre un
bon client qu'il regretterait longtemps.
Retour index
38 : Post la nokto ! - Aprs la nuit !

En situacio, kie la korespondado (sola ligilo kun la ekstera mondo) estas
grava afero por soldato, mi ne plu ricevis leteron. Kamarado, regule renkontata
de mi en la komuna manosalono por oficiroj kaj sub-oficiroj, rimarkis tion.
Evidente iam ni babiladis dum manoj pri nia vivo ekster armeo kaj
kompreneble pri virinaj aoj.
Dans une situation o la correspondance (seul lien avec le monde extrieur)
est importante pour un soldat, je ne recevais plus aucune lettre. Un collgue,
que je rencontrais souvent au mess des officiers et sous-officiers, le remarqua.
videmment, nous bavardions toujours, pendant les repas, de notre vie hors de
l'arme et, bien sr, d'histoires fminines
Li rediris al mi la iam rediritan rekantaon pri amrilatoj. "La plej efika
rimedo por forpui kordolorojn estas havi novan amon". Babilante kaj ridetante
li iis pli preciza:
- Anstata iri en la arabajn magazenojn kaj grocistojn por aeti viajn
bezonatajn varojn por la soldata restoracio iru unufoje al la Armea Ekonomejo,
kiu, spite sian nomon, havas nenion de militestro. i tie estas belega knabino,
vera ekzotika floro en tiu angalo. Se vi ekvidus la rideton, kiu lumigas ian
vizaon, tiam vi estus kaptota kaj por iam vi ne plu pensos pri tiu Maria a iu
alia ino, ar ili sinkos en la neniecon. Vi ne povas in eviti. En la akceptejo i
pretigas la mendo- kaj elirkuponojn. Mi ne konas ian nomon, sed la baptonomo
estas " Valeriana"
Il me rpta l'ternelle ritournelle concernant les relations amoureuses. "Le
moyen le plus efficace d'oublier une peine de coeur, c'est de trouver un autre
amour". En bavardant et riant, il devint plus prcis :
- Au lieu d'aller dans les magasins arabes et chez les grossistes pour acheter
les produits pour la cantine, va une fois l'conomat des armes, qui malgr
son nom n'a rien de militaire. Il y a l une superbe crature, vritable fleur
exotique dans cette jungle. Si tu apercevais le sourire, qui illumine son visage,
alors, tu serais captiv et ne penserais plus cette Marie ou une autre fille,
car elles disparaitraient dans le nant. Tu ne peux pas la rater ! l'accueil, elle
prpare les commandes et bons de livraison. Je ne connais pas son nom, mais
son prnom est "Valriane".

- Malgra tio, atentu bone! i estas ege alloga knabino. Se la soldatoj dirus
"La afero ne estas en la sako". Al mi la vortoj "la celatingo ne estas sekurigita"
aspektas pli tagaj, des pli, kiam temas pri tiaj aferoj. Vere multaj militistoj
amindumis kaj amindumos in, kaj evidente is hodia iuj malsukcesis. i iam
estas ridetanta, sed de malproksime, ar i serioze vicias je brakdistanco
- Fais tout de mme attention ! C'est une jeune fille trs attirante. Les soldats
diraient : "L'affaire n'est pas dans le sac". Pour moi, "la victoire n'est pas
garantie" semble mieux convenir, surtout dans ce type d'affaires. De trs
nombreux militaires sont tombs et tomberont amoureux d'elle et, jusqu' ce
jour, tous ont chou. Elle est toujours souriante, mais inapprochable, car elle
sait garder ses distances
Mia funkcio de suboficiro en la soldata restoracio postulis de mi multe da
laboro despli, ke mia superulo neniam eliris el sia oficejo. Tamen mi ne plendis
pri tio, ar tiu relativa libereco en miaj movoj donis al mi plezuron kaj fierecon.
Ma fonction de sous-officier de lordinaire exigeait beaucoup de travail
dautant plus que mon suprieur ne sortait jamais de son bureau. Je ne men
suis jamais plaint, puisque cette relative libert de mouvement me plaisait et me
donnait une certaine fiert.
Malgra tiu plenumo de laboro, mi sentis grandan vakuecon en mia vivo kaj
tio estis malfacile klarigebla. Dum longa tempo estis okazinta tiom da eventoj
ofte malagrablaj, ke mia kapo ne havis tempon por pripensi mian propran
situacion. En Alero, tiu eksternormala situacio kaj frenezeco malaperis. La
vivo denove normaliis. Tre certe tio okazis pro la pafesigo kaj, ar tiam ni
vivis en kazerno. La muroj, reguloj kaj ia pli klasika administrado kreis
atmosferon de sekureco, kvieteco kaj normaleco, kiuj tiom mankis al mi dum tia
longa periodo. Tiam mia menso denove normale funkciis kaj mi povis pensi pri
miaj propraj zorgoj.
Malgr cette charge de travail, je sentais, dans ma vie, un grand vide
difficilement explicable. Pendant une longue priode, ils s'taient produit tant
d'vnements, souvent mauvais, que je n'avais pas le temps de rflchir ma
propre situation. Alger, cet tat anormal et frntique avait disparu. La vie
redevenait normale. Certainement, c'tait le rsultat du cessez-le-feu et de notre
retour en caserne. Les murs, les rglements, et une administration plus classique
craient une atmosphre de scurit, de tranquillit et de normalit qui mavait
tant manqu pendant cette longue priode. Mon esprit refonctionnait
normalement et je pouvais penser moi-mme.
Por restarigi ekvilibron en mia kapo, eble la leteroj de Maria estus bonaj
rimedoj, sed kial paroli pri io, kio ne plu ekzistis? La okazintaj eventoj en
Alerio produktis en mia kapo veran kataklismon kaj mi iam seris orientajn
punktojn malfacile haveblajn. Pro tio mi alkroiis al io, kion mi trovis, e se
foje mi tute fiaskis pro la malbone elektitaj gvidosignoj.
Pour rtablir l'quilibre dans ma tte, les lettres de Marie auraient peut-tre
t utiles, mais pourquoi parler de ce qui n'existait plus ? Les vnements
d'Algrie avaient produit dans ma tte un vrai cataclysme et j'avais toujours
besoin de points de repre difficiles trouver. cause de cela, je m'accrochais
tout ce que je pouvais, mme si parfois j'chouais parce que j'avais mal choisi
les signes d'orientations.
Post du a tri semajnoj, kaj bona organizado, mi sukcesis pari tempon.
Subite la tagoj iis pli longaj. Tial, mi inventis kaj multobligis iujn fareblajn
agojn por plenigi tiun liberigitan spacon. Prefere, ol resti cerbumante, kiel iam
mi konsentis fari iun ajn laboron por liberigi mian menson.
Aprs 2 ou 3 Sem., et une srieuse organisation, jai russi gagner du
temps. Soudain, les jours taient plus longs. C'est pourquoi j'ai cherch et
multipli tout ce qui tait faisable pour remplir ce temps. Plutt que de rester
ne rien faire, comme toujours, je prfrais me trouver n'importe quelle
occupation.
Tiun tagon sen antapenso ni alvenis anta la kradportalo de la Armea
Ekonomejo. Estis tro frue, ar i ankora estis fermita. Multaj oficiroj kaj
suboficiroj reprezentantaj la proviantajn servojn de la armeaj kompanioj, kiuj
estis lokitaj en la regiono, jam atendis la malfermon. Tute normale mia oforo
viciis malanta la lasta eestanta kamiono. u estis scivola inklino, enuo a
alia motivo, kiu puis min tien? Eble multaj aoj konkuris al tiu celo kaj anka
tiu mistera Valeriana
Ce jour-l, sans prmditation, nous sommes arrivs devant le portail de
l'Ecomomat des armes. C'tait trop tt, car il tait encore ferm. Dj, de
nombreux officiers et sous-officiers responsables de l'approvisionnement des
Cies qui taient dans la rgion attendaient l'ouverture. Tout normalement, mon
chauffeur prit place dans la file des camions. tait-ce la curiosit, l'ennui ou
une autre raison qui nous avait conduits l ? Probablement, plusieurs choses y
contriburent, dont la mystrieuse Valriane
Atendante en la vico, kiu nun iom post iom komencis antaeniri dum la
elirantaj aritaj kamionoj reveturis al siaj kazernoj a tendaroj, mi demandis al
mi mem :
- kion vi faras tie? u ne estas stultao kuri post nekonata knabino, kiu eble ne
ekzistas? u tiu bona kamarado parolanta pri belega knabino por orienti min
tien, ne mokis min? Eble Valeriana neniam ekzistis kaj anstata belulino, tra la
gieto mi vidos la kapon de virao a de malbela virino, tiel malagrabla, kiel
mallibereja gardistino!
En attendant dans la file qui, peu peu, s'tait mise avancer alors que des
camions chargs repartaient leur caserne ou leur campement, je me
demandais:

- Qu'est-ce que je fais l ? N'est-ce pas stupide de courir aprs une jeune
inconnue qui peut-tre n'existe pas ? Est-ce que cet ami qui m'a parl de cette
fille ne s'est pas moqu de moi ? Peut-tre qu'elle n'existe pas et qu'au lieu d'une
beaut, travers le guichet, je verrai la tte d'un type ou d'une mochet aussi
dsagrable qu'une gardienne de prison !
De longa tempo, mi estis absorbita en miaj pensoj, kiam voo eksaltigis min :
- MDL? Estas via vico! Ho! Mi maloportunis vin! u vere vi volas mendi
ion?
Ho ve! La diablo pikis min. Tia knabino sidanta malanta la gieto estis vera
anelo de la ielo! Je tia vidao spiro subite mankis al mi. i vidis mian enon
kaj por rompi la silenton diris:
- u vi preparis vian mendon?
Depuis un bon moment, j'tais absorb dans mes penses quand une voix me
fit sursauter :
- MDL ? C'est votre tour ! Oh ! Je vous ai drang ! Dsirez-vous commander
quelque chose ?
Quelle surprise ! J'tais ensorcel. Cette fille, assise derrire le guichet, tait
belle comme un soleil ! cette vue, je suis rest dconcert. Elle vit mon gne et
pour rompre le silence dit :
- Avez-vous prpar la commande ?
Kia voo! Kia vizao!...
i pacience atendis dum mi, tiel mallerta kiel adoleskanto kiu amindumas por
la unua fojo, ne plu memoris la kialon de mia alveno. Ne retrovante miajn
vortojn kaj strebante por doni iun ajn respondon, mi balbutis:
- Certe, jes!
Felie, spiritvigleco reekregis mian kapon. Dokumenton mi elprenis el mia
aktujo kaj metis, anta mi, sur la gietobreton, atente rigardante la junulinon :
- Do! Vi esta Valeriana?
- Jes! Vi pravas kaj vi estas la MDL?
- MDL Roero Kondono.
Quelle voix ! Quel visage !... Elle attendait patiemment et moi, aussi
maladroit qu'un adolescent qui tombe amoureux pour la premire fois, je ne me
souvenais plus de la raison de ma visite. Ne retrouvant pas mes mots et peinant
pour donner une quelconque rponse, j'ai balbuti :
- Oui, bien sr !
Heureusement que j'ai pu rapidement reprendre le dessus. Sortant un
document de ma serviette je l'ai pos devant moi sur la tablette du guichet tout
en regardant attentivement la jeune fille.
- Donc ! Vous tes Valriane ?
- Oui ! Vous avez raison et vous tes le MDL ?
- MDL Roger Condon.

Jam i skribis mian nomon kaj tiun de mia regimento videble danke al la
insignotuko kudrita sur mia emizbrako. Tiel dola kaj delikata rideto heligis
ian vizaon, ke mi ne sukcesis, a ne volis malligi mian rigardon de i por
nenion perdi, a maltrafi e la plej etan eron. Subite plena je adaco mi flustris
al i:
- Oni ne mensogis al mi! Vi estas vere belega knabino kaj e multe pli ol tio.
Mi supozas, ke tion oni jam diris al vi mil kaj milfoje. Miaj vortoj ne estas
originalaj, sed tio ne estas grava, ar neniu inventis aliajn por tion diri. Vi estas
arma
Dj, elle crivait mon nom et celui de mon rgiment visible sur les insignes
cousus sur les bras de ma chemise. Un sourire doux et dlicat illuminait son
visage, duquel je n'ai pas russi ou n'ai pas voulu dtacher mon regard pour ne
rien en perdre ni risquer d'en rater quelque chose. Subitement plein d'audace, je
lui ai chuchot :
- On ne m'a pas menti ! Vous tes vraiment une ravissante jeune fille et mme
plus. Je suppose qu'on a d vous le dire mille fois. Mes paroles ne sont pas
originales, mais ce n'est pas important, car personne n'a jamais invent d'autres
mots pour le dire. Vous tes charmante...
i malrapide relevis la kapon, kaj de siaj magiaj okuloj i fikse rigardis min.
Inter ni, nur kvindek centimetroj, sed vidalvide, du apartaj mondoj sin observis,
preska kontrais.
Elle releva lentement la tte et, de ses yeux magiques, elle me regarda
fixement. Entre nous, seulement cinquante centimtres, mais, de part et d'autre,
deux mondes diffrents s'observaient, s'opposant presque.
Mi strebis eniri pli profunde, kvaza iaj okuloj estus du fenestroj malfermataj
al la sekretoj de ia spirito. i ne mallevis siajn okulojn; mi ne deturnis mian
rigardon. Mi renkontis helenan belecon, sed anka dolan pinoprenon de
ironio. En granda silento, miaj okuloj kriis, tiel fortaj, kiel ili povis tion fari:
- Mi ne volas vundi vin! Permesu, ke mi ios via amiko
Je m'efforais de pntrer plus profondment, comme si ses yeux taient des
fentres ouvertes sur les secrets de son esprit. Elle ne baissa pas les yeux ; je
n'ai pas dtourn les miens. J'ai vu la beaut d'Hlne, mais aussi une douce
pointe d'ironie. En silence, mes yeux ont cri, aussi intensment qu'ils pouvaient
le faire :
- Je ne te veux pas de mal ! Permets-moi d'tre ton ami
u i askultis min? u i perceptis miajn kriojn? Post kelkaj senfinaj
sekundoj, i, iam fikse rigardante min, malrapide diris:
- u vi scias MDL Roero Kondono, ke malanta vi staras dudek personoj,
kiuj malpaciencias?

M'avait-elle cout ? Avait-elle entendu mes cris ? Aprs quelques longues
secondes, toujours en me regardant fixement, lentement elle dit :
- Savez-vous MDL Roger Condon, que derrire vous attendent une vingtaine
de personnes qui s'impatientent ?
Tamen, kvaza mi nenion komprenus, mi darigis:
- Valeriana, mi tre atas tiun bapto-nomon. Vi estas Valeriana, kaj mi Roero.
Estas pli simple kaj nature diri Valeriana kaj Roero ol Sinjorino kaj MDL. Tio
ne malhelpos la laboron...
Mais, feignant de ne rien avoir compris, j'ai poursuivi :
- Valriane ! J'aime beaucoup ce prnom. Vous tes Valriane et moi, Roger.
C'est plus simple et naturel de dire Valriane et Roger que mademoiselle et
MDL. Cela ne gnera en rien le travail...
Havante mienon tre enata i ekrigardis flanken, kie sidis ia mastrino anta
skribtablo. i susuris:
-Mi forte timas, ke mia mastrino ne atus tion
Le visage trs gn, elle regarda ct o, devant un bureau, se tenait assise
une femme l'aspect rigide et pourtant trs belle. Elle murmura :
- Je crains fortement que ma patronne n'apprcie pas cela
Mi sentis, ke la ridindeco kaptis min, sed tio ne povis min deteni de mia
decido, ke mi aliru is la decidita celo. Nenion mi perdos, ar mi havis nenion
perdotan. Vere mi tute ne rekonis min! Kelkajn monatojn pli frue, precize anta
mia eniro en la soldatservo, mi estis tro timema. Hodia nenio ajnis obstakli al
mi.
Je sentais le ridicule, mais cela ne pouvait m'empcher de poursuivre ma
dcision d'aller jusqu'au bout. Je ne perdrai rien, car je n'avais rien perdre. Je
ne me reconnaissais absolument plus ! Quelques mois auparavant, prcisment
avant mon incorporation, j'tais affreusement timide. Aujourd'hui, rien ne
semblait pouvoir me faire obstacle.
La onidiroj, Valeriana ne havis fianon, do nenio krom mia antaa timemo
povis eni min. Mi tiam tuj decidis konkeri la koron de la belulino. Iu fama
militisto diris: "iu soldato havas bastonon de maralo en sia tornistro". Mi ne
havis tiel gravan ilon, sed mi intencis uzi tiujn, kiujn donis al mi la vivo. Tiu
knabino estis tro belega, por ke mi ne provu, "ion riski por ion gajni" kaj, tial
trafi ian koron. Kion la forto ne povos fari, la pacienco tion faros.
J'appris que Valriane n'tait pas fiance donc rien si ce n'est ma timidit
passe ne pouvait faire obstacle. J'ai donc dcid de gagner le cur de la belle.
Un fameux militaire a dit : "Chaque soldat a un bton de marchal dans sa
giberne." Je n'avais pas d'outil aussi puissant, mais ceux que m'avait donns la
vie allaient me servir. Elle tait trop belle pour que je ne risque pas le tout pour

tout et ainsi toucher son cur. Ce que la force ne pourrait faire, la patience le
fera.
Plilatigante la voon por esti bone adebla de la proksimuloj, mi eldiris mian
nomon kaj tiun de mia regimento, kvaza mi nur respondus al la peto de
Valeriana. Mi anka aldonis, por doni pli da fortoj al miaj paroloj, ke ni havis je
mano plurajn centojn da homoj, kvanto, kiu foje kreskis por superi la milon.
Pro tio, mi estos devigita veni regule kaj eble iun tagon por akiri proviantojn.
levant la voix, pour tre parfaitement entendu de ceux qui taient ct, j'ai
nonc mon nom et celui de mon rgiment comme si je rpondais seulement la
demande de Valriane. J'ai encore ajout, pour marquer le coup, que nous
avions plusieurs centaines d'hommes nourrir, nombre qui parfois dpassait le
mille. Et, cela m'obligera venir souvent pour m'approvisionner, peut-tre
mme tous les jours.
La videble interesata mastrino levis la kapon. Balda i alproksimiis por sin
prezenti kaj proponi sian helpon. Kelke da vortoj sufiis, por ke i diru al mi kiel
funkcias la magazeno kaj kiujn varojn ili vendas en i. Mi seriozmiene askultis
in anta ol diri, ke precize mi jam ricevis tiujn informojn de Valeriana, kaj, ke
tio perfekte estis, kion mi bezonis
La patronne visiblement intresse leva la tte et, peu aprs, vint se prsenter
et proposer son aide. Quelques mots suffirent pour qu'elle me dise comment
fonctionnait le magasin et quels types de produits y taient vendus. Je l'ai
coute attentivement avant de lui dire que Valriane venait justement de me
l'expliquer et que cela me convenait parfaitement...
Tio estis la unua fojo, kiam mi venis tien por aeti proviantojn, ar en ia
nomo " La Armea Ekonomejo" estis la vorto "armeo", kiu ege enis min. Mi
iam preferis negoci kun civilaj komercistoj, ol magazenoj, kiuj havis
kontrakton kun la administracio. Mi uste tiam anis opinion.
C'tait la premire fois que je venais ici acheter des fournitures, car dans le
nom "conomat des armes" il y avait le nom "arme" qui me gnait un peu. Je
prfrais ngocier avec les commerants civils plutt que ceux qui dpendaient
de l'administration. J'ai alors chang de point de vue.
La mastrino, digna kaj eleganta virino kvindekjara, staris iom da tempo apud
ni, dum la stokistoj amasigis la varojn sur la arokajon, malanta nia kamiono.
Fine kontentigita pro la bona plenumo de la mendo, i aliris por zorgi pri aliaj
aferoj, anta ol residii e sia skribotablo. Se la mastrino estis kontenta, anka
mi evidente, ar la vojo al Valeriana estis pli malfermita kaj libera, ol iam.
La directrice, digne et lgante femme de cinquante ans, resta un moment
prs de nous pendant que des stockistes groupaient les produits derrire le
camion. Enfin, rassure par le bon droulement des oprations, elle alla
s'occuper d'autres affaires avant de retourner son bureau. Si la patronne tait
contente, je l'tais moi aussi, car la route Valriane tait plus ouverte et libre
que jamais.
Memkritiko puis min al tiu dedukto: Kiu? Jes, kiu estus kapabla stari kiel
marmoro anta tiel bela, dola, milda vizao? El i fontis mielo. Denove kaj
senhezite, mi klare aperigis al Valeriana, ke mi ne estas indiferenta kaj deziras
gajni sian amindecon.
De la situation je dduisis : Qui ? Qui serait capable de rester de marbre
devant un si beau, doux et apaisant visage ? D'elle coulait le miel. De nouveau
et, sans aucune hsitation, j'ai clairement montr Valriane que je n'tais pas
indiffrent et souhaitais gagner son amiti.
Anta foriro, ar evidente mi ne povis stari iam tie, mi sciigis, per sufie alta
voo por esti bone adebla de la mastrino kaj de ia edzo, kiuj kune estris la
entreprenon:
- Bonege por la servo kaj agrabla efikeco. Jam tiam mi revenos regule kiel
antadirite por aeti ion, kion ni bezonos. Mi dankas vin por via akcepto anka
al vi, Valeriana.
Avant de partir, puisqu'videmment je ne pouvais pas rester l tout le temps,
voix suffisamment forte pour tre entendu de la patronne et de son mari, qui
ensemble dirigeaient l'entreprise, jai fait savoir :
- Le service est trs bien et l'efficacit apprciable. Je viendrais donc
rgulirement, comme je l'ai dit, pour acheter tout ce qu'il faudra. Je vous
remercie pour votre accueil et aussi celui de Valriane.
Tion dirante, mi diskrete palpebrumis al Valeriana, kiu reciprokis agacitan
rideton sindemandante kion, tio alportos al i.
En disant cela, j'ai fait un discret clin d'il Valriane qui me retourna un
petit rire agac en se demandant ce que cela allait apporter.
Retour index
39 : irka Valeriana - Autour de Valriane.

Pli malfrue, pripensante pri mia renkonto kun Valeriana, mi agnoskis, ke mi
estis adacege aganta. Neniam mi imagis min kapabla ii tia, kaj tamen tio
okazis. Ne plu estis restaoj de mia denaska deteniemo. Evidente la pasintaj
eventoj subkonsilis min, tial mi ne plu akceptis iujn alvenantajn fariojn kiel
neeviteblan fatalecon.

Plus tard, rflchissant ma rencontre avec Valriane, je me suis dit que
j'avais t particulirement hardi. Jamais je ne me serais imagin tre ainsi et
pourtant, c'tait arriv. Il ne restait rien de ma timide retenue d'autrefois. Il est
sr que les faits passs m'avaient influenc tel que je n'acceptais plus, tout ce
qui se produisait, comme une invitable fatalit.
La faka vidpunkto mi devas malkontesti, ke tio estis vera sukceso. En malpli
ol du horoj mi akiris iujn komercaojn necesajn por la semajno. Normale fari
tion temporabus al mi almena la tutan tagon kaj e pli. En aliaj pograndistaj
magazenoj, ni nepre devigis detale esplori la kvaliton kaj kvanton tiel, ke ni ne
reportu al la kazerno malkonformajn varojn. Krom tio, la neeviteblaj palavroj,
kiuj neniam esis, tro perdigis mian tempon. En la "Armea Ekonomejo" tiuj
problemoj ne havis sian lokon. La nutraj varoj alvenis el metropolo; la kvalito
kaj freeco estis inspektitaj de la prisanaj oficistoj. Rilate al la prezoj ili estis
fiksaj kaj ne negoceblaj
Ct professionnel, je dois dire que cela avait t une vraie russite. En
moins de deux heures, j'avais achet tous les produits ncessaires pour la
semaine. Cela m'aurait facilement pris toute la journe, si ce n'est plus. Chez les
autres grossistes, je devais contrler en dtail la qualit et la quantit des
produits pour ne pas revenir la caserne avec des denres non conformes. En
plus, les invitables palabres qui n'en finissaient pas me faisaient perdre un
temps prcieux. l'conomat, ces problmes n'existaient pas. Les produits
venaient de mtropole ; la qualit et la fraicheur taient inspectes par le
service sanitaire. Concernant les prix, ils taient fixes et non ngociables.
Ekde tiam, mia vivo disvolviis irka Valeriana. Mi vivis nur por i; mi
pensis nur pri i. Mi benis la momenton, kiam mi decidis ii serento kaj pli,
tiun, kiam mi kandidatis pri la ofico de suboficiro respondeca pri la proviantadoj
kaj la soldata kantino. Tiel mi povis organizi mian laboron, por ke nenio meti
baron sur la vojon, kiu kondukis min al iu celo, kies nomo estis Valeriana.
De ce jour, ma vie s'est droule autour de Valriane. Je ne vivais que pour
elle ; je ne pensais qu' elle. Je bnissais le moment, quand j'avais dcid de
devenir sergent et aussi, quand j'avais postul comme sous-officier responsable
du ravitaillement et de la cantine. Ainsi je pouvais organiser mon travail pour
que rien ne fasse obstacle ma course au but, qui portait le nom de Valriane.
Mi fajladis rimedon por resti kiel eble plej longe kun i. La ofteco kaj longeco
de la mendoj iis gravaj aferoj. Tamen mi ne devis forgesi ian mastrinon, kiu
iam ekrigardadis, kiel la laboro estis plenumata en la staplo. Anstata viziti la
proviantistojn kiel ekzemple la "Armean Ekonomejon" kaj la bakiston, du a
trifoje semajne, mi regule aliris provizii iutage. iufoje por veturi tien mi
zorgeme elektis malsaman horon. Tial eblis por mi renkonti Valerianan pli ofte,
samtempe notante diskrete la pintajn kaj malpintajn horojn.

J'ai mis au point un moyen pour passer le plus de temps possible avec elle. La
frquence et la dure des visites taient primordiales. Je ne devais pas pour
autant oublier sa patronne qui surveillait comment le travail avanait sur les
quais de chargement. Au lieu d'aller chez les fournisseurs par exemple,
l'conomat et la boulangerie, deux ou trois fois par semaine, j'y allais tous les
jours. Chaque fois, je prenais soin de m'y rendre des heures diffrentes. Ainsi,
il m'tait possible de rencontrer Valriane plus souvent, mais aussi de noter les
moments de pointes et les moments creux.
Rapide mi vidis, ke por la temo, kiu interesis min, estis preferinde veni en la
"Armean Ekonomejon" matene inter la deka kaj la dek-dua horo a posttagmeze
inter la dua kaj la kvara. Matene, tiu momento respondis al la plej forta
laborperiodo en la kuirejoj tiel, ke tiam neniu intencis aliri por aeti terpomojn.
Posttagmeze enerale homoj dormetis pro troa varmeco a okupiis pri personaj
aferoj. Sekve, ekstere, e katoj ne vagadis.
Rapidement, je me suis rendu compte que, pour ce qui m'intressait, il tait
prfrable d'aller l'conomat des armes, le matin, entre 10 et 12 h, et l'aprs-
midi, de 14 et 16 h. Le matin, cette priode correspondait au coup de feu dans
les cuisines pendant lequel, videmment, personne n'allait acheter des pommes
de terre. L'aprs-midi, les hommes faisaient la sieste cause de la trop forte
chaleur. D'ailleurs, dehors les rues taient presque vides.
En la kazerno Jusufo, mi organizis la laboron kun mia kaporalo kaj la
kuiristoj, por ke mi povu tute ne rimarkite foriri matenon je la deka kaj alveni
ustatempe en la Armea Ekonomejo, kiam la laboro pli kviete funkciis. Se ne
estis multnombraj aetantoj, precipe tiam, la kamionoj rondiris por reprovizi la
stokon de la staplo. Kompreneble, se ili vendis tiom da varoj, ili bezonis in
reprovianti. Sed, tio ne enis min, ar estis efe la laboro de la direktoro kun la
braklaboristoj malari la kamionojn kaj kontroli la liveraojn.
la caserne Yusuf, j'ai organis le travail avec mon caporal et les cuisiniers,
pour que je puisse discrtement m'chapper le matin 10 h pour arriver
l'conomat des armes quand le travail commenait fonctionner au ralenti.
S'il n'y avait plus beaucoup d'acheteurs ce moment, principalement, des
camions venaient pour livrer l'entrept. Si d'un ct ils dbitaient de grandes
quantits, de l'autre il fallait rapprovisionner le stock. Cela ne me drangeait
pas, car c'tait principalement le travail du directeur avec ses ouvriers de
dcharger les camions et de contrler les livraisons.
Dum tiu tempo, neniu trovis mankon a malaprobis, se mi babiladis iom kun
iuj skribistoj laborantaj en la oficejo. Tion evidente mi faris por ne meti
Valerianan en delikatan situacion. E la mastrino de Valeriana aprezis tiujn
kvietajn momentojn por iomete elspiri kaj, tiam anka volonte babilis kelkajn
minutojn kun mi. En tia situacio, poste neniu kritikis, se mi trapasis kun
Valeriana pli da tempo, ol necese por pretigi la mendojn. Tiam, iom aparte, sed

tamen por la ajno kun la nazo en niaj dokumentoj, mi dare amindumis
Valerianan.
Pendant ce temps, personne ne s'impatientait ni ne dsapprouvait que je
bavarde un peu avec tous les employs du bureau. Je faisais videmment cela
pour ne pas mettre Valriane en mauvaise situation. Mme la patronne
apprciait ces moments tranquilles pour respirer un peu et alors, volontiers, elle
aussi bavardait avec moi quelques instants. Dans ces conditions, personne ne
critiquait lorsque je restais avec Valriane plus de temps qu'il tait ncessaire
pour passer commande. Alors, un peu part, mais pour la forme, avec le nez
dans nos documents, je continuais faire la cour Valriane.
Iufoje i demandis min:
- Rogero! Kio vi estas? Kion vi atendas de mi? Kial mi povus kredi je vi?
Multaj militistoj jam erce faris al mi dubeman proponon a lanis adacintajn
vortojn, al kiuj mi neniam respondis. Tamen vi ajnas vere malsimila al tiuj
militistoj. Kun iuj vi estas agrabla. Vi amindumas min de pluraj semajnoj, kaj
iujn tagojn vi senmanke venas vidi min. E mia mastrino tion rimarkis. Hodia,
kiam vi eniris, i diris al mi kun rideto je la angulo de la buo: Jen via
koramanto! Estu seriozaj!.
- Kompreneble, mi asertis al i, ke estas nenio inter ni, sed i tiam ridetante
respondis: Jes! u vere? Tamen, "Kie fumo levias, tie fajro trovias".
Une fois, elle m'a demand :
- Roger ! Qui es-tu ? Qu'attends-tu de moi ? Comment pourrais-je te croire ?
Plusieurs militaires, en plaisantant, m'ont dj fait des propositions douteuses
ou m'ont dit des mots dplacs auxquels je n'ai pas rpondu. Mais tu sembles si
diffrent. Tu es agrable avec tout le monde. Tu me fais la cour depuis plusieurs
semaines et tous les jours tu viens me voir. Mme ma patronne l'a remarqu.
Aujourd'hui, quand tu es arriv, elle m'a dit avec un petit sourire : Voil votre
amoureux ! Soyez srieux !
- videmment, je lui ai assur qu'il n'y avait rien entre nous, mais elle a alors
rpondu en riant : Oui ! Vraiment ? Pourtant, "Il n'y a pas de fume sans
feu".
Valeriana estis tre scivolema pri mia agmaniero. En iaj brilantaj okuloj mi
legis, ke i silente sin demandis "u li estas amintriganto a sincera
koramanto?" Kaj mi, kion mi devis fari por trovi la losilon, kiu malfermos al mi
lian koron? iam, kiam mi demandis al i informojn pri ia vivo kaj familio, i
estis hezitema. Malfacile mi sukcesis havi areton da informoj. iam i etis
ekrigardon al sia mastrino, kvaza i estus savzono. ar i tiu ne ajnis interesii
al ni, i flustris:
- Atentu! i pririgardas. Mi riskas esti readmonita al la ordo. Estu singarda,
mi vin petas!

Valriane tait trs curieuse propos de mon attitude. Dans ses yeux
brillants, je voyais qu'elle se demandait : "Est-il un intrigant ou m'aime-t-il
sincrement ?" Et moi, que devais-je faire pour trouver la clef qui m'ouvrirait
son cur ? Lorsque je lui parlais de sa famille, elle hsitait. Trs rarement,
j'obtenais quelques menues bribes d'information. Chaque fois, elle jetait un coup
d'il sa patronne, comme une boue de sauvetage. Mais celle-ci ne semblait
pas s'intresser nous, alors elle chuchotait :
- Fais attention ! Elle surveille. Je risque d'tre rappel l'ordre. Soit
prudent, je t'en pris !
Malgra tio, samgrade kiel antae, mi okupiis pri miaj funkcioj en armeo.
iam mi baraktis por ekhavi la plej favorajn vendoklazojn, iufoje kiam mi
povis tion fari. Ekzemple: La buoviando estis enpakigita en kestoj de 25
kilogramoj ne vendotaj detale. Sur iu kesto kuis lara marko de kruda farbado
blua a rua kaj en i estis sortimento de pecoj da bovao.
Malgr cela, je m'efforais, aussi bien qu'avant, de remplir efficacement mes
fonctions. Je bataillais pour toujours avoir des conditions favorables chaque
fois que c'tait possible. Exemple : la viande de boucherie tait vendue par
caisse de 25 kg. Chaque caisse portait une large et grossire marque bleu ou
rouge et contenait un assortiment de pices de boucheries.
Scivole, mi demandis al Valeriana la kialon de tiuj strangaj dekoracioj kaj mi
sciis, ke la rua marko indikis la kestojn, kiuj entenis pecojn de la unua rango, el
kiuj la kuiristoj detranas bongustajn bifstekojn kaj rostaojn. En la blue
dekoraciitaj kestoj, la sortimento estis de la dua rango uzebla por raguoj a pli
malmolaj rostaoj ol en tiu de la unua rango.
Valeriana darigis tiel:
- Se vi aetas unu solan keston, iam vi havos in kun blua marko. Se vi
prenas du kestojn, ofte, vi havos du bluajn. Tamen, se vi estas bonanca, foje, vi
rajtos amba bluan kaj ruan kestojn. Finfine, se vi prenas tri kestojn, iam vi
ricevos unu ruan el tri. Estas facile kompreni, ke, kiam vi buas oksojn, iam vi
havas pli da buoviando de duaranga kvalito...
Intrigu, jai demand Valriane la raison de ces tranges dcorations. Elle
me rpondit que les marques rouges indiquaient les caisses contenant de la
viande de 1er choix, utilise par les cuisiniers pour faire de bons biftecks et
rtis. Les caisses bleues contenaient les autres pices de viande utilisables pour
les ragouts ou des rtis moins gouteux qu'avec la viande de 1er choix.
Valriane poursuivie :
- Si tu prends une seule caisse, elle aura toujours une marque bleue. Si tu en
prends deux, tu auras souvent deux bleues. Pourtant, si tu as de la chance, tu en
auras une de chaque couleur. Enfin, si tu prends trois caisses, tu en recevras
toujours une portant la marque rouge. Il est facile de comprendre que, quand on
tue un buf, il y a toujours plus de viande de 2e catgorie

Mi komprenis, ke por la direktoro de la "Armea Ekonomejo" tiu sistemo
faciligis la laboron kaj reduktis la kostojn, tamen tio ne multe helpis min. La
bifsteka viando estis nur en ruaj kestoj, tiom malmulte disdonataj, ke estis
malfacila afero sukcesi havi sufie de tia bovao por kontentigi iujn homojn.
Dum tagmano, disdoni stekojn al duono de la homoj kaj raguon al la alia
duono, ne estis imagebla sen riski provoki levion de protestoj. Preferinde en tia
situacio ni metis ion en sacon. Por ekhavi sufie da unuaranga bovao kaj
prezenti stekojn al iuj, mi devis longe pripensi la aferon per anticipo.
J'en ai conclu que, pour le responsable de l'conomat, ce systme facilitait le
travail et rduisait les cots, mais cela ne m'aidait pas beaucoup. La viande
pour biftecks n'tait que dans les caisses rouges distribues si chichement qu'il
tait trs difficile d'avoir assez de cette viande pour en servir tous les hommes.
Au repas, donner des biftecks la moiti des soldats et du ragout l'autre
moiti n'tait pas imaginable sans provoquer des mcontentements. Dans une
telle situation, il tait prfrable de tout mettre en sauce. Pour avoir assez de
viande de 1re catgorie et servir des biftecks tous, je devais m'organiser
longtemps l'avance.
Mi certe iam povis mendi la necesan kvanton da stekoj al la "Centra
Viandejo", sed tiam la elspezoj rapide kreskis. Mia bueto ne estis elasta kaj
nepre devis ekvilibri je iu periodo. Do mi devis kompense redukti elspezojn de
la sekvanta mano. Tiam la solvo estis simpla, ni aliris en la rezervujon, kie estis
deponitaj miloj da ne plu uzataj kartonaj skatoletoj. iu el ili entenis
nutrokvanton por soldato dum unu tago kaj, speciale unu ladbovaon - La
soldatoj nomis tion "simio" - Por prepari la manon, ni kolektis tiom da
ladskatoloj, kiom ni havis da homoj e tablo. Tuj, kiam la tuto estis malplenigita
en aluminiajn kaldronojn kaj varmigita i estis disdonita por la mano. Evidente
tio estis parema, ar tiuj "porcioj" ne plu estis en la kontolibroj. Se, kiam mi
iis respondeculo de la kantino, mi iufoje provis tion pro manko de tempo,
tamen mi ne plu rekomencis in, ar la soldatoj malkontentiis kaj preferis havi
malplenan ventron, ol mani varmigitan "simion".
Je pouvais videmment demander la quantit ncessaire de steaks la
Boucheris Centrale, mais alors, le prix montait en flche. Mon budget n'tait
pas lastique et devait tre quilibr en fin de priode. Il fallait alors compenser
en rduisant le prix du repas suivant. Et la solution tait simple, nous allions
dans les rserves o taient stockes des milliers de vieilles boites de ration.
Chacune contenait la ration ncessaire d'un soldat pour un jour, dont une boite
de conserve de buf que les soldats nommaient "singe". Pour prparer le repas,
nous prenions autant de boites qu'il y avait de soldats nourrir. Ds que le tout
avait t vers dans des bassines en aluminium et rchauff, on le servait
table. C'tait trs conomique puisque ces rations n'taient plus dans les
comptes. Si lorsque je suis devenu responsable de la cantine, j'avais fait cela
une fois, par manque de temps, je n'ai cependant plus recommenc, car les
soldats taient mcontents et prfraient avoir le ventre vide plutt que de
manger du singe rchauff.
Nun, estis Valeriana kaj, pro tio, mi havis pli interesan pograndiston ol la
"Centran Viandiston". Malgra tio, por havi pli favoran kvoton, mi diskutadis
kaj traktadis unue kun la mastrino, sed ajnas, ke la i mi estis tro severa en
negocoj. Do i fine preferis sendi al mi Valerianan, ar kun i mi estis pli
akordiema. Kiun mi povis pli bone esperi, ol Valerianan? Mia strategio estis
efika kaj havis bonan rezulton. Kiu diris, ke amo kreskigas flugilojn? Tiuokaze
mi havis flugilojn
Kaj, mi sukcesis havi kroman ruan kestoviandon.
Maintenant, il y avait Valriane et bien sr, un grossiste plus intressant que
la Boucherie Centrale. Malgr cela, pour avoir un quota plus favorable, je
discutais et ngociais longuement avec la patronne, mais il semble qu'elle me
trouvait trop dur en affaire parce qu'elle finissait par m'envoyer Valriane avec
laquelle j'tais plus conciliant. Qui pouvais-je mieux esprer que Valriane ?
Ma stratgie tait efficace et avait de bons rsultats. Qui a dit que l'amour fait
pousser des ailes ? Dans ce cas-l, j'avais des ailes
Et je russissaisi avoir des caisses de viandes de 1er choix en plus.
Iun tagon, kiam mi kun Valeriana estis kontrolantaj la aradon de la mendo
sur la kajo de la staplo, i diris al mi:
- u vi scias, ke estas kompanioj, kiuj venas el la fundo de la "djebelo"
(nordafrika montaro enerale tre izolita) kaj, ke por kvar kestoj ili ricevas nur
unu ruan? Vi ne povas plendi, ar por vi estas preska la malo. Mi petas de vi!
Estu diskreta pri tio, tion la mastrino rediris al mi...
Un jour, alors que Valriane et moi contrlions la prparation de la
commande sur le quai de chargement, elle me dit :
- Est-ce que tu sais qu'il y a des compagnies qui viennent du fond du djbel et
que, pour quatre caisses, ils reoivent une seule rouge ? Tu ne peux te plaindre
parce que pour toi, c'est presque le contraire ! Je t'en prie, soit discret. La
patronne m'a dit de te le rappeler...
Tro rapide la mi, la tagoj kaj semajnoj forfuis en la estinteco kaj mi timegis,
ke mi ne havos sufie da tempo por ekkapti kaj gravuri por iam en mia memoro
ion da ili. Valeriana estis pli bela ol iam kaj mi tiom enamiinta, kiom antae.
Tamen, i restis fiera kaj e kun sia alloga rideto, kiu scipovus kondamni al
infero iujn sanktulojn, i sciis konservi sian serenecon kaj teni singardan
distancon. La sorto de la vira gento ne estas tiel facila kaj oni devas meriti sian
paradizon e sur la tero. Mi sopiremis pensante:
- u, iun tagon, finfine mi neniigos tiun nevideblan muron, kiu apartigas nin?
Eble mi kredis min pli forte, ol mi vere estas, kaj mi elektis stelon tro alte en la
ielo?

Trop vite selon moi, les jours et semaines svanouissaient dans le pass et je
craignais de ne pas avoir assez de temps pour graver, jamais dans ma
mmoire, tout d'elle. Valriane tait plus belle que jamais et moi, aussi
amoureux que le premier jour. Pourtant, elle restait fire et mme, avec son
sourire ravageur qui pourrait faire condamner tous les saints l'enfer, elle
savait garder sa srnit et ses distances. Le destin de la gent masculine n'est
pas si ais, car elle doit mriter son paradis mme sur terre. Je soupirais en
pensant :
- Est-ce qu'un jour, je pourrais finalement briser ce mur invisible qui nous
spare ? Je me croyais, peut-tre, plus fort que je n'tais et je regardais une
toile trop haute pour moi
Kontra mia volo, miaj nemilitistaj manovroj ne longe restis sekretaj aferoj
por la aliaj militistoj, kiuj regule vizitis kiel mi la ekonomejon. ajnas, ke tio
estis iinta diskutebla temo kun vetoj. Neimagebla! Mi tion ne pensis is kiam,
alirante al la renkonto de mia belulino, elirantaj ranguloj serioze diris rekte al
mi:
- Do, male al iuj prognozoj, vi brile elturniis. Brave! Valeriana estas bela
ekpreno. La batalo ne estis facila afero, u ne? Sed ne gravas la peno se estas la
venko.
Malgr mon dsir, mes manuvres non militaires ne restrent pas longtemps
secrtes pour les autres qui, ainsi que moi, visitaient l'conomat rgulirement.
Il semble que c'tait devenu un sujet de discussion et de paris. Incroyable ! Je
n'imaginais pas cela jusqu' ce que, allant la rencontre de ma belle, des
grads en train de sortir me dirent trs srieusement :
- Donc, contre tous les pronostics, vous avez russi. Bravo ! Valriane est une
belle prise. La bataille n'a pas t facile, n'est-ce pas ? Mais peu importe la
peine si on sort vainqueur.
En mia maleesto io tute neatendite certe estis okazinta. Sed! Kio? En la
staplo mi alvenis anta la vandon, kiu maldekstre apartigis la oficejon kaj, kies
supra parto estis heligita danke al tre lara vitraperturo. Mi scivoleme rigardis
tra i kaj ekvidis la gemastrojn sidantajn e la skribotabloj kiel kutime.
Malanta la unua gieto tronis Valeriana, kiu atendante la klientaron trikis. Tute
absorbite per la movoj de siaj trikiloj, i ne rimarkis mian alvenon. Silente kiel
kato mi alproksimiis kaj metis miajn brakojn sur la randon de la apogilo, dum
mia rigardo vidtenis ian penseman vizaon. Tiu kara vizao tiel dola, ke i
ekkaptis min je la unua rigardo. Tiam i sentis mian eeston kaj levis la okulojn,
kies profunda rigardo eniris en min vekiante varman emocion.
En mon absence, un vnement d'imprvu s'tait pass. Mais, lequel ? Dans
le dpt, je suis all vers la cloison qui, gauche, sparait les bureaux du public
et dont la large baie vitre de la partie haute permettait de voir. Intress, j'ai
regard travers et vu le directeur et sa femme assis leur bureau comme
l'ordinaire. Trnant derrire le 1er guichet, Valriane tricotait en attendant les
clients. Tout absorbe par le jeu de ses aiguilles, elle ne s'tait pas aperue de
mon arrive. Silencieux comme un chat, je me suis approch et j'ai pos mes
bras au bord de l'accoudoir alors que mes yeux embrassaient son visage pensif.
Ce cher visage, si doux qu'il m'avait captur au premier regard. Elle a alors
senti ma prsence et lev ses yeux, dont le regard intense me pntra en
veillant en moi une profonde motion.
Flustre mi diris:
- u vere vi amas min? La foririntoj asertis al mi, ke nun via koro estas mia.
Diru mia karulino! u tio estas vera? u mi bone adis la bonan novaon?
i ruiis pro mia surpriza demando, kiel infano ekvidata kun la mano en
konfitaoj. i kolere aldonis:
- Vi scios, kiam estos la momento. Por la nuno, mi nenion aldonos pri tio.
Silentu ! Mia mastrino povas askulti tion, kion vi diras ! Nun ni zorgos pri via
mendo
Je lui dis en chuchotant :
- Est-ce vrai que tu m'aimes ? Ceux qui viennent de sortir m'ont assur que
maintenant ton cur tait moi. Dis-moi mon aime. Est-ce vrai ? Ai-je bien
entendu la bonne nouvelle ?
Elle rougit cause de ma demande inattendue comme un enfant que l'on
prendrait avec la main dans un pot de confiture. Elle dit en colre :
- Tu le sauras quand il le faudra. Pour le moment, je ne dirai rien de plus.
Tais-toi ! Ma patronne peut entendre ce que tu dis ! Maintenant, occupons-nous
de ta commande
Multfoje mi vespere atendadis anta la domego, ke i eliru el sia laboro, sed
iam iu "4L" veturilo venis preni in. e la stirilo sidis viro, kiu eble tridekjaris
kaj je lia dekstra flanko estis samaa virino. Amba ili iam atendadis! Je sia
eliro Valeriana tuj enoviis malanta ili kaj la "4L Renault" malproksimiis.
Tiu oforo metis al mi demandon! Kion li faris tie kaj, kiu li estis? Por eltiri
informojn, mi ercante diris al Valeriana:
- Kian ancon vi havas! Iu persona oforo nur por vi! Mi estas impresata.
Plus d'une fois, le soir, j'ai attendu devant l'immeuble qu'elle sorte de son
travail, mais, chaque fois, une 4L venait la chercher. Au volant se tenait un
homme d'une trentaine d'annes et, sa droite, une femme de mme ge. Tous
deux taient toujours l ! En sortant, Valriane montait rapidement derrire eux
et la 4L partait. Ce chauffeur suscitait en moi des interrogations ! Que faisait-il
l et que voulait-il ? Pour le savoir, en plaisantant je dis Valriane :
- Quelle chance tu as ! Un chauffeur personnel, rien que pour toi ! Je suis
impressionn.
i, levante la ultrojn:
- Li estas la fiano de mia fratino. Kune ili venas akcepti min e la elirejo, ar
ili timas por mia sekureco. Enkalkulante la eventojn ili ne volas, ke mi revenu

hejmen sen protektado kaj sola. Mi loas en la kvartalo "Belrestadejo". Tio estas
tro malproksime de mia laborejo...
Tiam, mi respondis:
- Anka mi pensis akompani vin hejmen.
Elle fit, en levant les paules :
- C'est le fianc de ma sur. Ils viennent ensemble me chercher la sortie,
car ils ont peur pour ma scurit. Compte tenu des vnements, ils ne veulent
pas que je rentre seule et sans protection. J'habite au quartier Beausjour. C'est
trop loin de mon lieu de travail...
Alors, je lui ai rpondu :
- Moi aussi, j'ai pens t'accompagner chez toi.
Tiun tagon, mi ne sukcesis havi plian informon pri i kaj iaj familianaroj.
Tamen mi jam sciis, ke i lois en la kvartalo "Belrestadejo" kie estis dekoj kaj
dekoj da domegoj. Tio ne sufiis, por ke mi iru promeni tien. Estus same kiel
seri kudrilon en fojnamaso.
Ce jour-l, je n'ai pu avoir plus d'information sur elle et sa famille.
Nanmoins, j'avais appris qu'elle habitait Beausjour o il y avait des dizaines
d'immeubles. Cela ne suffisait pas pour que je puisse y aller en visite. Ce serait
comme chercher une aiguille dans une meule de foin.
Retour index
40 : Kiam sonas la reiro - Quand sonne le retour.
Malprecizaj onidiroj tamtamis la antatempan liberion de mia soldata

samjaranaro, jam de kelka tempo. En la armeo, tiom da neatentaj informoj
rondiradis, ke mi neniam atentis pri ili.
Depuis quelque temps circulaient des annonces imprcises concernant la
libration anticipe des soldats de mon contingent. Dans l'arme, tant de
fausses informations circulaient que je n'y ai prt aucune attention.
Aferoj, kiujn ni atendas enerale malrapide alvenas. Tamen, je la komenco de
decembro, la peto de la komandejo, ordono-portisto venis enmane transdoni al
mi dokumenton. Mia reago, kiam mi legis in, estis grumbli pro malkontento:
- Ho, fek! Mi ne povas rehejmii nun, ar estas Valeriana tie. Terure is kia
punkto eventoj povas metamorfozi la homan pensmanieron! Kiu povus imagi, je
mia soldatio, ke anta la fino de mia tempo mi povus intenci varbii? Neniu!
Kaj certe ne mi!

Des choses que nous attendons d'habitude arrivent lentement. Pourtant, au
dbut de dcembre, un planton vint me remettre en main propre un pli du
commandement. Ma raction, lorsque j'en ai pris connaissance, avait t un
grognement de mcontentement :
- Et, zut ! Je ne peux pas partir maintenant, car, ici, il y a Valriane. C'est
terrible de voir comment des alas peuvent modifier notre faon de penser ! Qui
aurait cru, mon incorporation, qu'avant la fin de mon temps je pourrais
penser m'engager ? Personne et srement pas moi.
Jam mi estis malmobilizebla. Tio estis forpermeso kun reiro al la civila vivo,
kiu havis amaran guston en mia buo. Rapidege mi iris al la "Armea
Ekonomejo" por vidi Valerianan, ar mia enipio estis por la dektria de
decembro. Nur malmulte da tempo mi havis por vere scii, u ni kune tuj vojiros
sur la stratoj de la vivo.
Jtais maintenant librable. Ctait une permission avec retour la vie civile
qui me mit en bouche un gout amer. Rapidement, je me suis rendu lconomat
des armes pour voir Valriane, car mon embarquement tait prvu pour le
treize dcembre. Je navais que peu de temps pour vraiment savoir si nous
allions nous engager ensemble sur les chemins de la vie.
Tra la gieto, mi montris al Valeriana mian forpermeson kaj samtempe mi
glitigis paperon sur kiu mi antaskribis mian adreson en la civila vivo.
- Valeriana! Mi petas de vi! Kion ni tuj faros? Mi absolute bezonas aparte
renkonti vin, tuj tuj. Mi normale estos foriranta la dektrian de decembro.
travers le guichet, je montrais ma permission librable Valriane en lui
glissant une feuille sur laquelle j'avais crit mon adresse dans le civil.
- Valriane ! Je t'en prie ! Qu'allons-nous faire ? J'ai absolument besoin de te
voir, en apart, trs vite ! Je dois normalement embarquer le treize dcembre.
is tiam i iam rifuzis interkonsenti pri rendevuo kun mi kaj mi timis, ke i
plu restos en siaj principoj. Tiuokaze tio estos la fino de mia amorevo. Sed i
skribis sian propran adreson sur paperon, donis in al mi kaj sen tiufoje
preteksti, ke la eesto de ia mastrino obstaklis, diris:
- Tio estas provizora adreso. Konsidere, ke mi mem aliros metropolon post
malpli ol ses monatoj. Se vi konsentas ni rendevuos la antavesperon de via
enipio. Mi atendos vin post mia labortago, je la interkrucio, uste e la
angulo de mia strateto. Evidente iam pro sekura kialo mi eestos nur se mia
fratino konsentos veni kun mi.
Jusqu'alors, elle avait toujours refus que nous convenions d'un rendez-vous
et je craignais qu'elle n'en reste l. Dans ce cas, ce serait la fin de mon rve
amoureux. Mais elle crivit son adresse sur une feuille, me la donna et, cette
fois-ci, sans prtexter que la prsence de sa patronne gnait, dit :
- C'est une adresse provisoire. Il faut considrer que, moi-mme, je serai
rapatri dans les six mois. Si tu es d'accord, nous nous rencontrerons la veille
de ton dpart. Aprs mon travail, je t'attendrais au croisement, juste l'angle de
ma rue. videmment, toujours pour raison de scurit, j'y serais seulement si ma
soeur consent m'accompagner.
"Novao iam estas akompanata", aguris mia avino. Tiam, i estis preska
nadek jarojn aa kaj mi sciis, ke dum sia vivo i travivis tiom da agrablaj same
kiel malagrablaj eventoj el kiuj i multe lernis kaj memoris. Mi povis pri tio fidi
al i.
"Une nouvelle en accompagne toujours une autre", disait ma grand-mre.
Elle avait alors presque 90 ans et je savais qu'au cours de sa vie, elle avait vcu
de multiples vnements heureux et malheureux, dont elle avait beaucoup appris
et retenu. Je pouvais me fier ses dires.
Mi ne multe atendis la akompananton. Estis letero de Maria, kiu subite
memoris sian ekziston. Post longaj monatoj, kvaza fantomo de la pasinteco tiu
letero, de longe ne plu atendita de mi, alvenis tien sur mia skribotablo. Mi
pensis:
- Jen papero, kiu plej bone pravus resti, kie i estis. i alvenas je la preciza
momento por impliki miajn aferojn. u la vivo ne estas sufie malfacila, por ke
Maria venu meti tien sian nazon? ajnas ke ne!
Je ne m'attendais pas laccompagnatrice. C'tait une lettre de Marie qui
brusquement se souvenait de mon existence. Aprs de longs mois, tel un fantme
du pass, cette lettre que depuis longtemps je n'attendais plus arriva l, sur mon
bureau. Je me dis moi-mme :
- Voici une feuille, qui aurait mieux fait de rester o elle tait. Elle arrive
point nomm pour compliquer mes affaires. La vie n'est-elle pas assez difficile
sans que Marie y mette son nez ? Il semble que non !
Kun la letero enmane, ekrigardante la rubejon mi hezitis. Ba! Mi pensis. Legi
in nenion kostas! Mi in malfermis, kaj jen i:
- Kara Rogero! u vi povos pardoni min, ar mi tro longe vin forgesis.
Rememoru! En mia lasta letero mi anoncis al vi, ke mi estis dungita en Marsejlo
kiel kontistino. Dum la unuaj tagoj estis tro da laboro: Trovi loejon, translokii,
organizi mian vivon kaj laboron. Vere mi ne havis liberan tempon por mi tiel, ke
mi e ne tuj pensis skribi al vi.
La lettre en main, jetant un coup d'il la poubelle, j'ai hsit. Bah ! La lire
ne coute rien ! Je l'ai ouverte et en voici le contenu :
- Cher Roger ! Pourras-tu me pardonner de t'avoir si longtemps oubli ?
Souviens-toi ! Dans ma dernire lettre, je t'ai dit que j'tais engag Marseille
comme comptable. Les premiers temps, j'avais trop faire : trouver un
logement, dmnager, organiser ma vie et mon travail. Je t'assure, je n'avais
pas une minute pour moi et je n'ai pas pens t'crire tout de suite.
- La tagoj tiel rapide fluas...

- Mi ne rajtas mensogi al vi. Tie mi renkontis arman kaj agrablan junulon.
Mi ne povas klarigi kiel tio okazis, sed mi enamiis al li. Vi komprenas, kial mi
ne plu povis skribi al vi. Mi finfine vidis, ke li ne estis tiel bona, kiel mi in
kredis. Kia eraro! Mi asertas al vi, ke tio estas finita.
- Mi longe hezitis anta ol reskribi al vi. u vi povas pardoni min? Mi amas
vin kaj ni povas forgesi tiun malbonan momenton pri kiu mi ne plu volas
pensi....
Tiufoje, senhezite, mi in iris kaj etis en la rubujon. La afero estis finklasita.
- Les jours passent si vite
- Je n'ai pas le droit de te mentir. J'y ai rencontr un jeune homme charmant
et agrable Je ne peux expliquer comment cela s'est pass, mais j'en suis
tombe amoureuse. Tu comprends pourquoi je ne pouvais plus t'crire. Je me
suis finalement rendu compte qu'il n'tait pas aussi bien que cela. Quelle erreur
! Je t'assure que c'est bien fini.
- J'ai longuement hsit avant de t'crire. Pourras-tu me pardonner ? Je
t'aime et nous pouvons oublier ce mauvais passage auquel je ne veux plus
penser
Cette fois-ci, sans hsiter je l'ai dchire et jete dans la poubelle. L'affaire
tait dfinitivement classe.
Iom poste, la komandanto prezentis al mi mian posteulon. Li estis
subletenanto us novbakita de erelo kaj facile alirebla. Pro tio la fluo inter ni
bone pasis kaj ni simpatiis. Kiam mi parolis pri la inventaro de la varoj en la
stokejo, li ridetante levis la ultrojn kaj diris kun amuza mieno:
- Mi pensas, ke hodia ni povas flankenlasi tiun administran temporabaon
des pli, ke i estas utila al nenio...
Ni iris en la kuirejojn, por ke li faru la domestran rondiran viziton kaj la
ekkonon de la kuiristoj. Postrestis nur kelkaj tagoj, do ni ne vane perdis nian
tempon en troa babilado. Tamen ni kune vizitis la pograndistojn, iujn
pograndistojn, e tiujn el kiuj mi ne plu havis proviantojn, kiel la "Centra
Viandejo".
Peu aprs, le commandant me prsenta le remplaant. Il tait sous-lieutenant
tout frais sorti de Cherchell et d'un abord facile. Grce cela, le courant est
pass aisment et nous avons sympathis. Lorsque jai parl de l'inventaire des
stocks, il a lev les paules en riant et dit dun air amus :
- Je pense quaujourdhui nous pouvons laisser de ct cette occupation
administrative qui prend beaucoup de temps et nest utile rien...
Nous sommes alls dans les cuisines pour qu'il visite les lieux et fasse la
connaissance des cuisiniers. Il ne restait que quelques jours, nous n'avons donc
pas perdu de temps dans de longues conversations. Cependant, nous avons fait
le tour des grossistes, de tous les grossistes et mme ceux chez qui je ne
m'approvisionnais plus comme la "Boucherie-Centrale".

Mi diris al mia posteulo, ke mi tien venis aeti, nur kiam mi ne havis alian
eblecon, nur por senpaneii, tio estas preska neniam. Mi malatis la intrigadojn
de la mastro kaj la malfreecon de liaj varoj. La viandisto, malserena, kae
observis nin. Certe li komprenis, ke, se li ne faris bonajn aferojn kun mi, estos
same kun mia posteulo.
En la "Armea Ekonomejo", mi intencis fari, kion mi povis por resti diskreta,
sed jam je la enirejo la letenanto ekvidis min interananta etan signon kaj
rideton kun Valeriana. Tiam li diris:
- u vere vi intencas rehejmii? Mi, sur via loko, ekpensus pri tio!
Surprizita pro la respondo, mi malkais la situacion...
Jai dit mon successeur que je ne venais la "Boucherie-Centrale" que
lorsque je n'avais pas d'autres solutions, pour me dpanner, c'est--dire presque
jamais. Je dtestais les combines du patron et le manque de fraicheur de ses
produits. Le boucher, inquiet, nous observait la drobe. Il avait surement
compris que, s'il n'avait pas fait de bonnes affaires avec moi, ce serait pareil
avec mon successeur.
l'conomat des armes, j'avais l'intention de faire de mon mieux pour
rester discret, mais ds notre entre, le lieutenant me vit changer un petit signe
et un sourire avec Valriane. Alors il me dit :
- Souhaitez-vous vraiment partir ? votre place, j'y rflchirais !
Surpris par sa rponse, je lui ai dvoil la situation
Retour index
41 : La rendevuo - Le rendez-vous.
Kiel planite kun Valeriana mi aliris al nia rendevuo, sed mi jam alvenis
surloke pli ol du horojn antae. Mi pais dekstren kaj maldekstren, ion
askultis, ien rigardadis kaj is en la plej etajn anguletojn. Mi deziris enkapigi
la bildon de tiu kvartalo, lerni parkere iujn detalojn e la plej malgravajn de la
strateto, kie Valeriana vivis, spiri la etoson kiu regis tie, kvaza por kunporti kun
mi, krom ia imago, memoro de la lokoj kien i vivis.
Comme prvu avec Valriane, je suis all notre rendez-vous, mais je suis
arriv sur place avec plus de 2 h d'avance. Je fis les cent pas en coutant et
regardant tout jusqu'au plus petit coin. Je voulais tout mmoriser de ce quartier,
apprendre par cur tous les dtails mmes les plus insignifiants de la ruelle
dans laquelle elle vivait, respirer l'ambiance qui y rgnait comme pour emporter
avec moi, en plus de son image, un souvenir des lieux o elle vivait.

Escepte de ia fratino kiun mi, de malproksime, estis ekvidinta, mi nenion
sciis pri iaj familianoj. Kiuj estis la gepatroj? Kion ili faris? Kial Valeriana estis
tiel sekretema? Estis vakuo kiun mi kompense plenigis per la bildoj, sentoj kaj
bruoj de tiuj iaj lokoj. Mi volontus scii pri iaj amikoj kaj familianoj; mi
volontus ion koni kaj engluti la tutaon de tio, kio i estas en unu sola fojo, se
tempo ne mankus, reduktius je iu minuto. Mi timis, ke ili tute eskapos al mi...
part sa sur que, de loin, j'avais aperue, je ne savais rien de sa famille.
Comment taient les parents ? Que faisaient-ils ? Pourquoi Valriane tait-elle
si discrte ? Il y avait un vide que je compensais par les images, parfums et
bruits de ces lieux qui taient siens. J'aurais voulu connatre ses amis et sa
famille, tout savoir et tout apprendre des choses qui taient siennes en une seule
fois, car le temps manquait et s'amenuisait chaque minute. Je craignais que tout
ne m'chappe...
La strateto, kie Valeriana lois, naskiis meze de granda vojkrucio plej supre
de la bulvardo kiu venis el la kazerno Jusufo. Mi atendis tie Valerianan kiam mi
pensis, ke tre certe venante el la "Armea Ekonomejo" i piediros sur la kontraa
trotuaro. Do mi transiris por pli bone gvati ian alvenon kaj, por ke i ne
preterpasu sen vidi min. Grava situacio ! Estis nia unua rendevuo kaj mi ne
devos maltrafi in, ar mi ne rajtos havi duonan provaon por private renkonti
in i tie. Fek! Mi diris kiam mi ekvidis in vidalvide je la preciza loko kiun mi
okupis, anta ol transiri la vojkrucion. Kun ia fratino i rapidpae antaeniris.
La ruelle, o habitait Valriane, commenait au milieu d'un grand carrefour
tout en haut du boulevard qui venait de la caserne Yusuf. L, j'attendais
Valriane quand je me dis que, venant de l'conomat des armes, elle
emprunterait certainement le trottoir d'en face. J'ai donc travers pour mieux la
voir arriver et pour qu'elle ne passe pas sans me voir. Le moment tait grave.
C'tait notre premier rendez-vous et je ne devais pas le rater, car je n'aurais pas
droit un deuxime essai, pour la voir, ici, en priv. Zut ! Me dis-je, lorsque je
l'aperus, en face, l'endroit prcis o j'tais avant de traverser le carrefour.
Avec sa sur, elle allait d'un pas rapide.
Mia koro tamburis en mia brusto. Mi timis ne havi tempon por retransiri pro
la forta trafiko. Mi kriis tiom forte, kiom mi povis. Mi blekis kiel vundita besto
kaj, je la momento malaperi post la stratangulo, Valeriana turnis la kapon kaj
vidis min skuantan la brakojn, kvaza diablo sur braoj. Fine ili haltis kaj
interanis kelkajn vortojn. Valeriane firme signis al mi, por ke mi ne transiru.
Sed, anstatae profitante de breo en la trafikfluo i venis al mi.
Miraklo! Mi diris. Tuj Valeriana estos en miajn brakojn! u mi ne revas? Ne!
Jen i estas anta mi. i diris per unu spiro:
- Mi ne povas resti. Ne eblas! Mi skribos al vi.
Mon cur battait la chamade. Je craignais de ne pas avoir le temps de
retraverser cause du trafic intense. J'ai cri, aussi fort que j'ai pu. J'ai hurl

comme une bte blesse et, au moment de disparatre au coin de la rue,
Valriane a tourn la tte et elle me vit agitant les bras comme un diable sur du
feu. Enfin, elles sarrtrent et changrent quelques mots. Par signe, Valriane
me dit que je ne devais pas traverser, mais alors, profitant d'une brche dans la
circulation, elle sest engage vers moi.
Un miracle ! Me dis-je. Valeriane va tre dans mes bras ! Est-ce que je ne
rve pas ? Non ! La voil devant moi. Elle me dit d'un seul trait :
- Je ne peux pas rester. Impossible ! Je t'crirai.
Apena miaj lipoj suprae tuetis ian dekstran vangon, ke jam i enoviis
inter la veturiloj por rekunii kun sia fratino. Amba, ili pais post la
stratangulo, sen e unufoje returni la kapon. Miaj okuloj longe restis alkroitaj je
tiu punkto, kie ili malaperis. Tio estis nekredebla afero! Mi nenion komprenis
pri kio estis okazinta. Vane mia kapo fulme zumis. Mi nur sukcesis elprucigi la
vortojn:
- Ha! Virinoj! u, iun tagon, mi povos kompreni kion ili havas en la kapo?
peine mes lvres avaient-elles effleur sa joue gauche que, dj, elle se
faufilait entre les voitures pour rejoindre sa sur. Ensemble, elles tournrent au
coin sans mme retourner la tte une seule fois. Mes yeux restrent longuement
accrochs cet endroit o elles avaient disparu. C'tait incroyable ! C'tait ne
rien comprendre de ce qui venait de se passer. Je me creusais la tte, mais en
vain. J'ai seulement pu dire :
- Ah ! Les femmes ! Est-ce qu'un jour, je pourrais comprendre ce quelles ont
dans la tte ?
Malkontente kiel batita hundo, mi reprenis la vojon de la kazerno. Transirante
la gardistejon mi eksciis novaon. iuj forpermesoj por la malsoldatio estis
prokrastitaj is iu nepreciza dato. La la rakontoj, ar evidente neniam ni ricevis
oficialajn a simple fidindajn informojn, estis okazinta grava embusko, kaj la
estraro timis enajn reagojn. Pro tio, iuj homoj estis rekviziciiataj por
eventualaj militaj operacioj. Do mi estis devigata redoni mian forpermeson kaj
repreni mian kutiman vivon, krom tio, ke mi havis posteulon kaj restis sen
okupo.
Triste comme un chien battu, je suis rentr la caserne. En passant le poste
de garde, j'ai appris la nouvelle. Toutes les permissions librables avaient t
suspendues jusqu' nouvel ordre. Selon la rumeur, car videmment nous
n'avions jamais d'informations officielles ou simplement fiables, il y avait eu un
grave accrochage et l'tat-major craignait une raction en chaine. Ainsi, tous
les hommes taient rquisitionns pour d'ventuelles oprations militaires. J'ai
d alors rendre ma permission et reprendre mes activits normales, sauf que
j'avais un remplaant et restais donc inactif.

Preska iuj homoj grumblis pro tiu prokrasto. Mi skribas preska, ar por
mi, tio ne estis malagrablao, sed tute male agrabla okazao, por ke mi revidu
Valerianan. Kia surprizo tio estos por i!
Presque tous les hommes protestaient cause de ce report. Je dis bien
presque, car pour moi ce n'tait pas un dsagrment, mais bien au contraire une
agrable occasion de revoir Valriane. Quelle surprise ce serait pour elle !
La morgaon, anstata esti vojiranta al la franca metropolo, mi ankora
eestis en Alerio. Destino foje aliras la strangaj vojoj! La okazao estis tute
neesperita. Mi estis tuj alironta por fari bonan surprizon al mia belulino, kiu
evidente estos kontenta tiel rapide revidi min. La subletenanto, kiu postsekvis
al mi en la soldata kantino, je tiu preciza momento sin pretigis por vojiri al la
"Armea Ekonomejo" por aeti varojn. Li proponis al mi akompani lin dirante
kun komplica rideto:
- Al iu sia devo kaj laboro: Mi okupios pri la mendo de varoj, kaj vi
okupios pri la sekretariino.
Tuj tuj, mi aprobis sian proponon...
Le lendemain, au lieu de naviguer vers la mtropole, j'tais encore en
Algrie. Le destin parfois emprunte d'tranges chemins ! C'tait totalement
inespr. J'allais faire une surprise ma belle qui videmment serait contente
de me revoir si rapidement. Le sous-lieutenant qui avait pris ma succession
l'ordinaire se prparait, justement, pour aller "l'conomat des armes" pour
chercher des provisions. Il me proposa de l'accompagner en disant avec un petit
sourire complice :
- A chacun son travail. Je m'occupe de la commande et toi, tu t'occupes de la
secrtaire.
J'ai tout de suite accept sa proposition
Estis la mateno de la dektria de decembro 1962. Kiel antapensite ekvidante
min Valeriana ekhavis okon, sed ne kiel mi in supozis. i videble estis ege
malkontenta! i certe kredis, ke tiu afero de forpermeso estis entute inventita de
mi por eltiri rendevuon. La brovoj kunovitaj, i etis al mi rigardojn plenajn de
riprooj. i ajnis konsideri min kiel ne fidinda virao kiu trompis in. Mi strebis
pravigi min, sed estis vana peno. i obstine rifuzis askulti min kaj
malproksimiis, kvaza mi subite estus iinta pestulo.
C'tait le matin du 13 dcembre 1962. Comme prvu, en me voyant Valriane
prouva un choc, mais pas comme je le supposais. Elle tait visiblement trs
contrarie. Elle croyait peut-tre que j'avais invent toute cette histoire de
permission pour lui soutirer un rendez-vous. Les sourcils froncs, elle me jetait
des regards pleins de reproches. Elle semblait me voir comme un individu peu
fiable qui l'aurait trompe. Je me suis efforc de tout expliquer, mais c'tait en
pure perte. Avec enttement, elle refusa de m'couter et s'loigna comme si
j'tais brusquement devenu pestifr.

Sur la reirvojo al la kazerno Jusufo mi aspektis kiel maljunulo, kiu havus tro
pezan aron sur siaj ultroj. Tamen mi ankora ne volis min deklari venkita.
Sur le trajet de retour la caserne Yusuf, je ressemblais un vieil homme
charg d'un poids trop lourd sur ses paules. Pourtant je ne voulais pas encore
me dclarer vaincu.
Retour index
42 : Venkito! Ne! - Vaincu ! Non !

Posttagmeze mi piediris al la kvartalo "Belarestadejo" por vidi, kie precize
loas Valeriana. Kiam ni rendevuis, la antaan tagon, mi ne kurais antaeniri
is la numero de ia loejo, kiu estis sur la adreso, kiun i mane donis al mi.
L'aprs-midi, je suis all pied au quartier "Beausjour" pour voir plus
prcisment o habitait Valriane. Lors de notre rendez-vous de la veille, je
n'avais pas os aller jusqu'au numro de son habitation qui figurait sur
l'adresse qu'elle avait crite et m'avait donne de sa main.
La neasfaltita strateto sorgrimpis e la flanko de monteto. i estis mallara
kaj, post kelkaj metroj, subite kurbiis maldekstren. Je la komenco, la domegoj
estis multnombraj, sen intervalo kvaza algluitaj inter si. Sed rapide la domegoj
cedis siajn lokojn al domoj kaj ardenoj abunde protektitaj kaj kaitaj per
florarboj.
La ruelle, non asphalte, grimpait sur le ct d'une petite colline. Elle tait
troite et, aprs quelques mtres, tournait brusquement gauche. Tout au dbut,
les immeubles taient nombreux, sans intervalle et comme agglutins entre eux.
Mais trs vite, les immeubles cdaient leur place des maisons et jardins
protgs et cachs par des arbres trs touffus.
Mi iris de leterskatoloj al leterskatoloj, sed mi vidis nek nomon nek numeron.
Tiuokaze, kiu povos helpi min en mia serado de iu ajn informo? En tiu i
strateto la leterportistoj bezonis grandan memoron por scii kien meti leterojn, ar
nenia precizeco estis trovebla. Kaite vivis homoj, ar nenie ili sin sentis vere
sekurecaj.
Je suis all d'une boite lettres l'autre, mais il n'y avait ni nom ni numro.
Alors, qui pourrait m'aider dans ma recherche d'informations ? Dans ce
quartier, le facteur avait besoin d'une grande mmoire pour savoir o mettre les
lettres puisqu'aucune indication n'tait visible. Les hommes vivent cachs, car,
nulle part, ils ne se sentent vraiment en scurit.
Fenestro malfermiis ! Mi intencis alproksimii por peti helpon, sed de
malproksime aperis la kapo de aleria mezaa virino, kiu tuj etis al mi per
neatakema sed defenda voo:
- Kion vi volas? Kion vi faras i tie?
- Mi seras, kie loas la familio T...
- Neniu estas tie nun. Vi ne rajtas esti tie! Foriru, ar via eesto enas nin.
Jam brue fermiis la fenestro. Tiam mi revenis al la kazerno tute seniluziigita
pro tiom da malfacileco.
Une fentre s'est ouverte ! J'allais m'approcher pour demander des
prcisions, mais, de loin, apparut la tte d'une femme algrienne, d'ge moyen.
Elle me cria d'une voix non agressive, mais sur la dfense :
- Que voulez-vous ? Que faites-vous l ?
- Je cherche o habite la famille T
- Il n'y a personne maintenant. Vous n'avez pas le droit d'tre l! Partez, car
votre prsence drange
Dj, la fentre se refermait bruyamment. Alors, je suis rentr la caserne,
totalement dsillusionn par tant de dboires.
Vendredon matene, mi reakompanis la subletenanton dum li rondvizitadis la
pograndistojn. Ni aliris al la bakejo por ari la panon menditan por la manoj
de la tago. Poste evidente ni veturis al la "Armea Ekonomejo". Kiam Valeriana
ekvidis nin, i etis al mi mortigan rigardon, kiu estus fulmobatinta min, se i
povus tion fari. Mi sekvis in en la malantaa parto de la stokejo kaj tie krudaj
paroloj torme pluvegis sur mian kapon:
- Neniam plu mi volas vidi vin! Mi e ne volas askulti ian ajn klarigon pri
tio. Vi mensogis! Vi ne estas fidinda kaj ne rajtas eniri en mian vivon sen mia
permeso. Ne! Ne! Neeeeee.! Neniam! Nenie! Mi ne plu volas vidi vin!
Le vendredi matin, j'ai nouveau accompagn le sous-lieutenant dans sa
tourne des fournisseurs. Nous sommes passs chez le boulanger pour charger
le pain command pour la journe. Ensuite, bien sr, nous sommes alls
l'conomat des armes. Quand Valriane m'aperut, elle me jeta un regard
assassin qui m'aurait foudroy, si elle avait pu. Je l'ai suivi l'arrire de la
rserve et l, des paroles violentes s'abattirent sur ma tte :
- Plus jamais je ne veux te voir ! Je ne veux couter aucune de tes
explications. Tu as menti ! Tu es un tricheur et tu n'as pas le droit de rentrer
dans ma vie sans ma permission. Non ! Non ! Nooooo ! Jamais ! Nulle part ! Je
ne veux plus te voir !
Anta ol mi havu la tempon malfermi la buon, jam i estis malaperinta.
Forirante mi diris al mia anstataanto:
- Mi bezonas mari! Mi returne iros al la kazerno piede. La bela revo estas
rompita! i pensas, ke mi ion inventis por rendevui kun i. Ha! Virinoj!

Avant que je n'aie pu ouvrir la bouche, dj, elle avait disparu. Lorsque nous
sommes partis, j'ai dit mon remplaant :
- J'ai besoin de marcher ! Je rentrerai la caserne pied. Le beau rve est
bris ! Elle pense que j'ai tout invent pour avoir un rendez-vous avec elle. Ha !
Les femmes !
Mi kuiis sur mian liton. La okuloj al la plafono, mi ne plu estis kapabla
klare pensi. Estis nebulo en mia kapo pro tiom da miskomprenemo. Mi
abomenis armeon! Mi abomenis Alerion! Amba ili estis blovintaj sur min
brulvarmon kaj frostan malvarmon kaj mia menso ne plu sciis, u mi devis turni
min dekstren a maldekstren. Mi erare kredis, ke mi estis bonanca. Kia sorto
batis min, por ke mi ne plu estu kapabla rekoni min? u mi vekios de tiu tro
forta komaro? u mia kapo eltenos?
Je me suis tendu sur mon lit. Les yeux au plafond, je n'tais plus capable de
raisonner clairement. Pour tant d'incomprhension, tout tait noir dans ma tte.
Je dtestais l'arme ! Je dtestais l'Algrie ! Ensemble, ils avaient souffl sur
moi du chaud brlant et du froid glac et mon esprit ne savait plus vers o se
tourner. J'avais cru, par erreur, tre n sous une bonne toile. Quel sort m'avait
frapp pour que je ne me reconnaisse plus ? Allais-je me rveiller de ce
cauchemar ? Ma tte allait-elle supporter le choc ?
Mi decidis plu neniam meti la nazon eksteren kaj atendi en mia dormoambro
la enipion por la metropolo. En mia menso, iam disvolviis la imagbildoj de
io, kio estis okazanta en Alerio. Estis io stranga! Kvaza mi estus loanta tie
de post mia naskio, mi ne trovis alian bildon en mia memoro. De mia propra
familio, vilao, infanao kaj simile, restis nur malklaraj spuroj. Kia ruinio!
J'ai dcid de ne plus mettre le nez hors de ma chambre et d'attendre
l'embarquement pour la mtropole. Dans ma tte, je revoyais le film des
vnements qui s'taient drouls en Algrie. Il y avait quelque chose d'trange !
Comme si j'avais vcu ici depuis ma naissance, je ne trouvais aucune autre
image dans ma mmoire. De ma famille, de mon village et de mon enfance, il ne
restait plus que des brides floues. Quel gaspillage !
Mi restis en mia dormoambro, elirante nur por plenigi mian stomakon en la
rangula manosalono. Tio okazis, kvaza atomateco puus min plenumi tian
nepre necesan funkcion, por ke mi transvivu. La sekvantan merkredon, mi
rehavis mian forpermeson. La dato de la dektria decembro estis krude skrapita
kaj anstataigita per tiu de la dudeka, tiel la enipio estis prokrastota is ado
matene.
Je suis donc rest cloitr dans ma chambre ne sortant que pour aller au mess
me remplir l'estomac. C'tait comme si un automatisme me poussait satisfaire
ce besoin indispensable ma survie. Le mercredi suivant, on me redonna ma
permission. La date du 13 dcembre avait t grossirement gratte et
remplace par celle du 20. Ainsi, l'embarquement tait report au jeudi matin.
Kiam mi trairis la korton alirante al la vespermano, la letenanto venis al mi
kun lara rideto sur la vizao.
- Vidu! Kiel mi intervenis por defendi la reputacion de la armeo kaj precipe
vian anta Valeriana. Mi diris al i, ke vi ne kulpis pri tio! Tio ne estis
fimanovro via, sed konsekvenco de plia kaprico de la armeo, kiu prokrastis iujn
forpermesojn de la regimento. i akordis kun tio, des pli, ke en la televidilo la
prezentisto sciigis tiun decidon de la estraro. En ia familio, neniu supozis tion
ebla, anta la anonco dum la televidigita urnalo.
Alors que je traversais la cour pour aller au mess, le lieutenant vint ma
rencontre avec un large sourire.
- coute ! Comment je suis intervenu pour dfendre la rputation de l'arme
et surtout la tienne devant Valriane. Je lui ai dit que tu navais commis aucune
faute. Ce n'tait pas une manuvre calcule, mais un caprice de plus de l'arme
qui avait suspendu toutes les permissions. Elle tait d'accord, d'autant plus
qu'aux informations tlvises, le prsentateur avait parl de cette dcision du
gouvernement. Dans sa famille, personne ne pensait cela possible avant cette
annonce la tlvision.
- Hiera, ni estis vicigitaj anta la pordego de la Ekonomejo, kiam i alvenis.
Mi proponis foti in, por ke vi havu memoraon de i. i iom hezitis kaj tamen
finfine konsentis pozi por la foto anta la pordego de la enirejo. Jen la portreto!
Kion vi pensas pri tio?
- Hier, nous attendions notre tour devant le portail de l'conomat lorsqu'elle
est arrive. J'ai propos de la photographier pour que tu aies un souvenir d'elle.
Elle a hsit un peu, mais a finalement accept de poser devant le portail. Voil
la photo ! Qu'en penses-tu !
Li permane transdonis al mi la foton de Valeriana. Jes, estis i, mia kara
amata! i estis kiel mi iam vidis in, kiam i estis rehejmianta post la
labortago, vestita per rua kapo kaj nigra bereto. i anka portis vernisajn botojn
kun mezalte larajn kalkanumojn. Vere, i ne estis granda knabino mia
Valeriana! Mi diris al mia savinto:
- Ho! Kiel mi povus danki vin? Mi neniam povintus imagi tiom agrablan
elnodion
Et il m'a remis en main la photo de Valriane. Oui, c'tait bien elle, mon cher
amour ! Elle tait comme je l'avais toujours vu quand elle sortait le soir pour
rentrer chez elle. Elle portait une cape noire et un bret rouge. Elle avait aussi
des bottes vernies avec des talons plutt hauts, mais larges. Vraiment, elle
n'tait pas trs grande ma Valriane. Je dis mon sauveur :
- Oh ! Comment pourrais-je te remercier ? Je n'aurais jamais pu imaginer un
si merveilleux dnouement !
Jam, la letenanto ridetante kaj tute kontente pro sia efekto, aliris al siaj
aferoj. Dum en mia koro, denove, la suno varme brilis.
Post reveno en la dormoambro kaj anta ol enlitii, mi montris la foton al
mia amiko kaj kunulo. Li demandis al mi:
- u vi scias, ke Valeriana estas la filino de miksaj geedzoj? La patrino estas
de Algera deveno.
Surprizita, pri tia demando, mi senhezite tuj respondis:
- Ne, mi ne havas informon pri tio. Sed mi deziras edzii kun la filino ne kun
la gepatroj...
Dj, le lieutenant, en souriant et trs content de son effet, repartait pour
s'occuper de ses affaires. Pendant ce temps, dans mon cur le soleil, nouveau,
me rchauffait de ses rayons.
mon retour dans la chambre et avant de me coucher, j'ai montr la photo
mon ami, compagnon de chambre. Il me demanda :
- Sais-tu que Valriane est la fille d'un couple mixte ? La mre est
algrienne
Surpris par sa question, je lui ai rpondu :
- Non ! Je ne sais rien ce sujet. Mais, je veux me marier avec la fille, non
avec la mre
Retour index
43 : Rehejmio. - Retour sur le Charles Plumier".
Matene de la dudeka de decembro, post matenmano kaj la kontrolo per

alvoko de la nomaro por certii, ke iuj liberiontaj homoj eestis, ni surgrimpis

malanta kamionoj vicigitaj sur la korto. Lastafoje ni trapasis la pordegon de la
Jusufo-kazerno kaj, nur dek minutojn poste, ni staris sur la elira kajo de la
haveno.
Le matin du 20 dcembre, aprs le petit djeuner et l'appel des noms pour
s'assurer que tous les hommes librables taient bien prsents, nous sommes
monts l'arrire de camions aligns dans la cour. Pour la dernire fois, nous
avons travers le portail de la caserne Yusuf et seulement dix minutes plus tard
nous tions sur le quai d'embarquement du port.
ipo e flanko de kiu estis grandlitere skribite: "CHARLES PLUMIER" (arl
plimje) superstaris nin de sia impona maso. ia elo us malplenigita estis jam
preta por ricevi novan aron de homoj. En la bruego, lavango da insultoj
kontra la armeo el multaj lokoj ekflugis aeren:
- Vivu la soldato-liberio!
- Mi fekas armeon!
- Mi merdas kaj vomas in...
Un cargo, sur le flanc duquel tait crit en grandes lettres "CHARLES
PLUMIER", nous dominait de son importante masse. Sa cale, peine vide,
attendait dj son chargement d'hommes. Dans ce brouhaha, des voles
d'insultes contre l'arme partaient de tous cts :
- Vive la quille !
- Merde l'arme !
- Je l'em... et lui vomis dessus
Tiuj homoj pli singardemaj, ol malkuraaj kiuj tiel blekis kontra armeo,
restis kaitaj en la granda homamaso kreskanta de minuto al minuto. Starigitaj
meze de tiu kompakta svarmo en kiu premiis soldatoj kaj civiluloj celante
piediri al siaj propraj ipoj, ni restadis dum longa tempo. Kaj jen, kvaza i
estus kuntirita de magia pinistino, soldata fadeno eliris el tiu amaso, etendiis
kaj plialtiis la la transpasejo. De la grundo ni vidis, ke je la supro sur la
ferdeko homoj unuope antaeniris. Venis mia vico esti forprenita de tiu forto.
Ces hommes, plus prudents que lches, qui aboyaient ainsi aprs l'arme,
restaient cachs dans la foule qui grossissait de minute en minute. Debout, au
milieu de cette paisse fourmilire, dans laquelle se pressaient militaires et
civils se dmenant tous pour accder chacun son bateau, nous avons
longtemps patient. Et voil que, comme s'il tait tir par une magicienne-
fileuse, une chane de soldat sortit de cette foule, s'tira et s'leva sur la
passerelle. Du sol, on voyait qu'en haut, sur le pont, les hommes avanaient un
par un. Puis vint mon tour d'tre emport par cette force.
Je la supro de la transpasejo, oficiro etis rapidan rigardon sur la forpermesajn
atestojn kaj permane indikis unu el la du vicoj, kiuj formiis. Mi estis direktita
dekstren dum la plejmulto antaen iris je maldekstre. Tiel la senranguloj estis
englutitaj en la profundaojn de la ipkeloj. Dum paro da sekundoj, mi memoris
la malagrablajn momentojn de la unua vojao, sed tio rapide malaperis kiam
miaj piedoj tretis sur delikatan tapion.
En haut de la passerelle, un officier jetait un rapide regard sur les titres de
permission et d'un geste de la main dsignait une des deux files qui se formaient.
J'ai t orient droite alors que la plus grande partie allait gauche. Ainsi,
les hommes de troupe disparaissaient dans les profondeurs des cales. Pendant
quelques secondes, je me suis souvenu des dsagrments du premier voyage,
mais cela disparut rapidement quand mes pieds foulrent une dlicate moquette.
Mi estis eniranta en la oficiran kaj suboficiran kvartalon. Kia kontrasto inter
la sorto de la simplaj soldatoj amasigitaj en keloj kiel bestoj en staloj kaj la sorto
rezervita al la ranguloj. Partopreni en staoj kaj trapasis ekzamenojn por ii
almena suboficiroj, tio estis ege valora peno. Tiu grado de serento estis iinta
mia savo. i liberigis min de iuj servutoj, deoradoj kaj tedaj laboroj. Krome
mi libere organizis horplanon kiel tio ajnis al mi la plej taga.
J'tais dans le quartier des officiers et sous-officiers. Quel contraste, entre le
sort rserv aux simples soldats entasss dans les cales comme des animaux et
celui rserv aux grads ! Faire des stages et passer des examens pour devenir
au moins sous-officier tait payant. Ce galon de sergent tait devenu mon
sauveur. Il m'avait libr de toutes les corves, permanences et travaux
ennuyeux. En outre, javais pu librement organiser mon emploi du temps comme
cela me semblait le plus efficace.
Enirante mi estis kiel infano mirigita pro iuj videblaj aferoj. Mi vizitis
multajn kajutojn, kiuj ne havis okupantojn. Fine mi enloiis en la kvina kajuto,
kiu kiel la antaajn enhavis dulitojn kaj du lukojn prezentantan belan vidaon al
la maro. Ne estis popolamaso pro tio la dua lito restis vaka. Kiam
alproksimianta tintilo adiis en la koridoro, mi us estis komforte kuanta sur
lito. Scivoleme mi malfermis la pordon por scii la kialon de tiu stranga tintilo. El
la alia flanko de la koridoro elvenis efkelnero vestita per livreo rua kaj blua.
La kelnero iam svingante sian sonorileton pasante apude diris:
- Ekde nun, vi povas iri al la salono kaj manoambro. Sekvu la lumetantajn
indikilojn! Ili kondukos vin is la salonoj.
En entrant, j'tais, comme un enfant qui sextasie devant tout. J'ai visit
plusieurs cabines qui n'taient pas occupes. Je me suis finalement install dans
la 5e, qui, comme les prcdentes, avait deux lits et deux hublots offrant une
belle vue sur la mer. Il n'y avait pas bousculade et l'autre lit est donc rest vide.
Alors que j'tais confortablement tendu sur le lit, une clochette s'est fait
entendre dans le couloir. Attir, j'ai ouvert la porte pour connaitre la raison de
cet trange appel. Du bout du couloir arriva un maitre d'htel vtu d'un
uniforme rouge et bleu. Agitant toujours sa clochette, il dit en arrivant ma
hauteur :

- Vous pouvez, ds prsent, vous rendre au salon et la salle manger.
Suivez les flches lumineuses. Elles vous y conduiront.
Mi ne estis malsata, kaj la senesaj rulado kaj tangado timegis min pri la
konsekvenco sur mia stomako, kiu enerale ne eltenas tiajn dancadojn. Tamen
oni rapide forgesas malagrablaon kaj tiu timo ne sukcesis longtempe reteni min.
Sen pripensi kiel atomato mi sekvis la indikilojn kaj bonodorojn, kiuj altiris
min en veran paradizon.
Je n'avais pas faim et l'incessant roulis et tangage me laissaient craindre le
pire pour mon estomac qui gnralement ne supporte pas ces sortes de danses.
Mais on oublie vite les dsagrments et cette crainte ne russit pas me retenir
longtemps. Sans rflchir, comme un automate, j'ai suivi les flches et bonnes
odeurs qui m'entrainrent dans un vrai paradis.
Mirindao! io estis belega! Mi ajnis esti eniranta en fabelolandon, tiom la
vidao estis eksterordinara. Kiam poste mi ekadis, ke dum la dua mondmilito,
sub la nomo de "HMS Largs" kaj kiel admiralipo de la "Royal Navy", tiu ipo
partoprenis en multaj elipiaj operacioj, mi komprenis kial la interno estis tiom
speciale bela.
Un enchantement ! Tout resplendissait ! Il me semblait tre rentr au pays
des merveilles tant le spectacle tait fabuleux. Lorsque plus tard, j'ai lu que,
pendant la 2e guerre mondiale, ce bateau, sous le nom de "HMS Largs", prit
part de nombreuses oprations de dbarquement en tant que navire amiral de
la Royal Navy, je compris pourquoi l'intrieur tait si particulierement beau.
La meblaro el multvalora ligno ellasis agrablan odoron de enkastiko. Meze
de la manoambro, multaj tabloj pompe aranitaj atendis la venon de la
kunmanantoj. Dum iom da tempo, mi hezite restis senmova. io estis tro bela
kaj mi eble erare estis eniranta en lokon, kiu estis nur rezervita por la
altranguloj kaj ministroj...
Le mobilier en bois prcieux rpandait une agrable odeur de cire. Au milieu
de la salle manger, de nombreuses tables, pompeusement dresses, attendaient
la venue des convives. Hsitant, je suis rest un moment immobile. C'tait trop
beau ! Probablement, j'avais d, par erreur, rentrer dans un lieu rserv pour
les grads de haut rang et ministres...
La viro kun la sonorileto alproksimiis malanta mi kaj ekvidante mian enon
trankviligis min:
- Eniru mi petas!
- Elektu vian lokon, ar kiel vi vidas ie estas liberaj seoj. Vi povos mani
ion, kion vi deziras kaj reveni tiomfoje, kiom tio plaos al vi. La meteologio
anoncas, ke la vento estos forta, la maro malkvieta is forta. Pro la rulio neniu
venos tagmani. Ha! Kia eraro! Kiam la stomako estas plenplena, la rulio
malbone efikas sur in. Tamen post du a tri horoj eblas, ke la nazo ios tro

forta kaj vole nevole i devigos vin vomi. Ne retenu vin! Tuj iru en la necesejon
kiu apudas vian kajuton kaj ellasu tion, kion via stomako ne plu tenas. Tuj poste
revenu por denove mani issate. Tiel via ipveturado ne estos tute agrabla, sed
almena, vi suferos malpli de nazo. Mi deziras al vi bonan apetiton kaj bonan
transipion!
L'homme la sonnette s'approchait derrire moi et apercevant mon gne me
tranquillisa :
- Rentrez ! Je vous en prie !
- Choisissais votre place. Comme vous le voyez, il y a beaucoup de place vide.
Vous pouvez manger tout ce qui vous plait et revenir aussi souvent que vous le
voudrez. La mto annonce que le vent sera fort, la mer agite devenant forte.
cause du roulis, personne ne viendra manger. Ah ! Quelle erreur ! Quand
l'estomac est bien cal, le mal de mer se fait moins ressentir. Pourtant il est
possible que, aprs 2 ou 3 h, la nause vous oblige tout renvoyer. Ne vous
retenez pas ! Allez tout de suite aux toilettes qui donnent sur votre cabine et
laissez sortir tout ce que votre ventre ne peut plus garder. Tout aussi vite,
revenez ici et mangez nouveau jusqu' satit. Ainsi, votre voyage ne sera pas
tout fait agrable, mais au moins, vous souffrirez moins de nause. Je vous
souhaite bon apptit et bonne traverse !
Rilate al la manantoj li pravis! Gastoj estis malmultaj! Nur kelkaj dekoj da
personoj sidiis irka la tabloj, kiam estis pli ol cent seoj neokupataj. "Ne
gravas!" Mi diris al mi mem. La viro kun la tintilo estas sufie maljuna por
sperti pri tiaj aferoj. Mi faru kiel li konsilis al mi. Mi sidiis e tablo anta tiu
festeno, kiu ajnis esti por mi sola kaj mi manis, manis...
Concernant les occupants, il avait raison ! Ils taient peu nombreux ! Seules
quelques dizaines de personnes taient assises autour des tables alors qu'il y
avait plus de cent siges libres. "Pas grave !" Me dis-je. L'homme la sonnette
est assez ancien pour avoir l'exprience voulue. Je ferai ainsi qu'il m'a dit. Je
me suis assis devant ce festin qui semblait tre pour moi seul et j'ai mang,
mang...
Kiel dirite mi revenis plurfoje satmani e tiuj tabloj, iam fastege aritaj per
tiom da bongustaj nutraoj. La marvojao plejparte estis, en mia kazo, inda de
intereso despli, ke mi ne tute bezonis atenti por resti maldika.
Comme prvu, je suis revenu plusieurs fois me restaurer ces tables toujours
fastueusement charges de succulents mets. Dans mon cas, la traverse fut, pour
la plupart, intressante d'autant plus que je n'avais pas besoin de me proccuper
de ma ligne.
La maro tiel malkvietis kiel dum mia unua vojao al Alerio. Mi ne multe
profitis de la mara spektaklo, ar mi havis uran okupon, kiu en iu ajn maniero
ne povus esti prokrastita. Tio rabis mian tutan tempon de la enipio is la
elipio. Fakte iujn tri a kvar horojn, mi estis devigata refari precizan itineron.
Elirante el mia lito mi devis rapidege kuri al la necesejo anta ol aliri, sed pli
malrapide pro la forta tangado de la ipo, al la manoambro. Nur poste mi rajtis
reveni en mian kajuton por reokupi mian liton. Malgra tio iufoje anta enlitio,
ar mi estis nature kurioza, mia esplor- kaj scivolemo gvidis miajn paojn sur
nian rezervitan ferdekon.
La mer tait aussi agite qu'au cours de mon 1er voyage en Algrie. Je n'ai
pas beaucoup profit du spectacle vu que j'avais une occupation plus urgente
qui ne voulait supporter aucun retard. Cela a pris tout mon temps de
l'embarquement au dbarquement. En fait, toutes les 3 ou 4 heures, j'tais oblig
de parcourir un itinraire prcis. Partant de mon lit, je devais rapidement
courir aux toilettes puis, mais plus lentement en raison du fort tangage, la
salle manger. Seulement aprs je retournais la cabine pour m'allonger sur le
lit. Malgr cela, une fois avant de me recoucher, parce que jtais naturellement
curieux, le besoin de voir et de savoir a guid mes pas jusque sur le pont qui
nous tait rserv.
La ventego surprucigis mian vizaon per glacia amo, kiun i forrabis, iom
antae, el la pinto de la frenezaj ondoj sin frakasantaj kontra la ipelo. Tiuj
subitaj malsekaj vangofrapoj revigligis min. Nur tiam, je la malsupra ferdeko mi
ekvidis, ke soldatoj estis forte alkroitaj al la ferdeka balustrado. iu el ili penis
por liberigi sian stomakon, kiu tamen estis malplena de iu pezo farianta iam
pli doloriga. Verda galo ama elfluis el iliaj buoj. Mi revidis min kelkajn
monatojn pli frue.
La tempte claboussa mon visage d'une cume glace qu'elle venait juste
d'araser la cime de vagues folles avant qu'elles ne s'crasent contre la coque
du bateau. Ces gifles brusques et mouilles me revivifirent. Seulement alors,
j'ai remarqu, sur le pont infrieur, des soldats solidement accrochs au bord du
bastingage. Ils s'efforaient de soulager leur estomac, pourtant vide, d'un poids
de plus en plus douloureux. Une mousse de bile verte s'chappait de leur
bouche. Je me revoyais quelques mois plus tt.
Tio ekestigis malbonan reagon, kiu kazis al mi grandan nazon kaj mi
forkuris por rifui en mia lito. Tie mi restis sen movo kun la okuloj fiksitaj e
punkto meze de la plafono atendanta la sekvantan atakon. Mi ne estis
kompatinda, ar kompare kun la soldatoj la afero ne estis diskutebla. Mi estis en
plej bona situacio....
Cela eut des effets ngatifs qui dclenchrent en moi une forte nause et j'ai
couru me rfugier dans mon lit. L, je suis rest, sans bouger, les yeux fixs sur
un point au milieu du plafond en attendant la prochaine attaque. Je n'tais pas
plaindre, car par rapport aux soldats, c'tait indiscutable. Ma situation tait
meilleure...
La ripetitaj muadoj de la fajfilego sciigis al mi la alproksimion al la haveno
de Marsejlo. Ni alvenis al la elnodio de tiu historio, al la fino de tiu mia
nekredebla vivoparto, kiu estis kontravole detranita kaj apartigita de mi. Dum
mia stomako grumblis pro la malfacila albordio, mia kapo zumis, ar i
reustiis por denove funkcii post la eliro de tiu tunelo. Tie mi renkontis akvon
kaj fajron, abismojn kaj pintojn, sed ankora haton kaj amon. Mi pacience
atendis, ke la ipo estu tute sen movo lalonge de la kajo je sia enfiksado por
eliri el mia kajuto kaj suprengrimpi sur la ferdekon.
Les coups de sirne rpts annoncrent que nous approchions du port de
Marseille. Nous arrivions au dnouement de cette histoire, la fin de cette
incroyable partie de ma vie qui, contre ma volont, a t coupe et m'a t
enleve par l'arme. Alors que mon estomac grognait cause du difficile
accostage, ma tte bourdonnait, car elle se rajustait pour refonctionner aprs
ce long tunnel. J'y ai ctoy l'eau et le feu, des abimes et des sommets, mais
encore la haine et l'amour. J'ai attendu patiemment que le cargo soit amarr
immobile le long du quai pour sortir de ma cabine et monter sur le pont.
Estis homa svarmado. ie la uniforme vestitaj soldatoj interpuiis unuj la
aliajn. Malsupre sur la kajo eestis, tiom da efervesko, kiom je la enipio.
Soldataj kamionoj estis viciantaj en siaj lokoj. La kajo estis dividita en multaj
areoj apartigitaj per kordonoj de soldatoj. La estraro timis senbridecon kaj
akceptis nin, kvaza ni estus daneraj revoluciuloj. Kion ili pensis pri tiuj
homoj, kiuj je la nomo de la estraro mem ricevis ordonojn, rajton kaj devon
mortigi aliajn homojn? u ni ne estis kapablaj ribeli, postuli kontojn kaj
klarigojn pri tio, kio estis okazinta?
Une mare humaine ! Partout se bousculaient des soldats en tenue. En bas
sur le quai, il y avait autant d'effervescence que lors du dpart. Des camions
militaires s'alignaient leur emplacement. Le quai tait divis en plusieurs
zones spares par des cordons de soldats. Le gouvernement, craignant des
dbordements, nous encadrait comme si nous tions de dangereux
rvolutionnaires. Que pensait-il de ces hommes qui, en leur nom, avaient reu
l'ordre, le droit et le devoir de tuer leurs semblables ? N'tions-nous pas
capables de nous rvolter, de demander des comptes et des explications sur ce
qui s'tait pass ?
Nur kiam io estis zorge pretigita, la ipo Charles Plumier, tra du mallaraj
pontetoj provizoraj, delasis la homojn kiujn i portis en sia ventro sur la kajon.
Finfine mi metis la piedojn grunden...
Seulement quand tout fut prt, le bateau Charles Plumier, par deux troites
passerelles, dversa les hommes qu'il portait dans son ventre sur le quai. Enfin,
j'ai pu mettre pied terre...
Iri dekstren a maldekstren mi ne povis elekti, ar oficiro kaptis min je la
malsupro de la ponteto kaj petis de mi:
- Montru vian forpermeson!
Li etis rapidan rigardon sur i kaj diris:
- Por Liono sekvu tiun vicon. Je la fino soldatoj montros al vi en kiu kamiono
vi lokios.
Je ne pus choisir daller droite ou gauche, car un officier m'arrta au bas
de la passerelle et me demanda :
- Prsentez-moi votre permission !
Il y jeta un rapide regard et dit :
- Pour Lyon, suivez cette file. Au bout, des soldats vous diront sur quel
camion monter.
Kiel fio en naso, mi havis unu solan vojon, e kies dekstra flanko staris
soldata kordono kaj e la maldekstra, vico de kamionoj. Mi alvenis anta
suboficiro kaj du soldatoj, kiuj komencante de la plej malproksime zorge
plenigis la kamionojn per la elipigitaj homoj. Ili ne estis tre parolemaj. E ne
unu sola vorto estis malparata por mi. Permane ili montris al mi en kiu kamiono
mi devis sorgrimpi kaj sidii sur ligna benko. Kiam iuj seoj estis okupitaj, la
malantaa tukirmilo estis disvolvita kaj komplete fermita. Escepte de du a tri
lumaj sunradioj, kiujn la malnova tukirmilego lasis pasi tra truoj, ni nenion
vidis el la ekstero. Voo diris:
- Ja, multe ili fidas al ni! Eble ili timas, ke ni ree vojiru Alerion! tipkapaj
stultulaoj...
Comme un poisson dans une nasse, je n'avais qu'un seul passage avec,
droite, un cordon de militaires et, gauche, une range de camions. Je suis
arriv devant un sous-officier et deux soldats qui, en commenant par le plus
loign, remplissaient soigneusement les camions de soldats dbarqus. Ils
n'taient pas bavards. Ils ne gaspillrent mme pas un mot pour moi. De la
main, ils me dsignrent le camion dans lequel je devais monter et m'asseoir.
Quand tous les siges furent occups, ils droulrent et fermrent en totalit la
capote arrire. part les 2-3 rayons de lumires que la bche use laissait
passer, nous ne pouvions rien voir de l'extrieur. Une voix s'leva :
- On peut dire qu'ils nous font vraiment confiance ! Peut-tre ont-ils peur que
nous retournions en Algrie ! Bande d'abrutis...
La oforo ne estis fakulo en sia metio. Dum la tuta veturado senretene alternis
abruptaj bremsadoj kaj akceladoj. Ni estis skuitaj kiel pajlaj faskoj kaj ni penis
por resti sur niaj seoj. Nenia rimedo por scii kie ni estas kaj kio okazas.
Tutcerte la preterpasantoj ne havis ideojn pri tio, kion la kamionoj transportis.
Le conducteur n'tait pas trs dou. Pendant tout le trajet, il alternait
brusques acclrations et coups de frein. Nous tions secous comme des bottes
de paille et nous peinions pour rester sur nos siges. Aucun moyen pour savoir
o nous tions et ce qui se passait. Trs certainement, les passants n'avaient
aucune ide de ce que les camions transportaient.
Post la lasta haltejo ni restis longan tempon, proksimume duonhoron, sen io
okazanta kaj fine ni sentis la kamionon malantaeniri. Lamezure kiel du
soldatoj volvis la malantaan irmotukon ni estis tute blindumigitaj de la suna
lumo, kiu inundis nin. Tiam progresive aperis al miaj okuloj iom da asfalto, reloj
kaj trajnoj sur kies vagonoj la vortoj "Soldata trajno" estis skribitaj.
Au dernier arrt, nous sommes rests un long moment, environ une demi-
heure, sans que rien ne se passe puis, enfin, nous avons senti les camions
reculer. Au fur et mesure que deux soldats enroulaient la bche arrire, nous
tions blouis par la lumire du soleil qui nous inondait. Alors, progressivement
apparurent mes yeux un peu d'asphalte, des rails et des trains sur les wagons
desquels tait crit "Train militaire".
Malsuprenirante de la kamiono mi jam adis la ordonojn. La eksmilitintoj,
post nova kontrolo de la forpermesoj, devis esti enveturigitaj en fakajn
vagonojn. Sur mia forpermeso mi legis "Sankta-Etieno tra Liono" kaj tri vagonoj
estis dekoraciitaj per tiu sama bildo. entile sed firmege ili diris al mi
suprengrimpi en iun el ili. Estante en la trajno, de mia vagono mi transiris en la
aliajn is kiam la pordoj apartigantaj tiujn, kiuj havis malsamajn adresojn estis
lositaj. Tiel ni estis enkarcerigitaj en niaj propraj vagonoj is la celo de la
vojao. Armeo estas armeo! u ne? Ne utilas kompreni, ar la komandantaro
pensas por ni...
Descendant du camion, j'entendais dj les ordres. Les "anciens d'Algrie",
aprs un nouveau contrle des permissions, devaient tre rpartis dans les
wagons. Sur ma permission tait crit "Lyon via St tienne" et trois wagons
taient marqus de ces noms. Ils m'ont poliment, mais trs fermement dit de
monter dans un de ceux-l. Une fois l'intrieur, j'ai voulu circuler dans le
train, mais les portes qui nous sparaient des wagons ayant une destination
diffrente taient fermes clef. Ainsi, nous tions emprisonns dans nos
wagons jusqu' la destination. L'arme c'est l'arme ! N'est-ce pas ? Inutile de
vouloir comprendre, car le commandement pense pour nous...
Mi sidiis sur ligna benko, same kiel iuj liberigeblaj soldatoj. Nenio alia estis
farebla! Dum la veturado neniu parolis. Mi profitis de tio por kae observi la
vizaojn de miaj kunvojaantoj. Ili ajnis duone dormantaj. Granda fizika kaj
efe morala laceco estis videbla e iliaj mornaj vizaoj. Certe ili ankora ne tute
komprenis, ke tiu malbona periodo estis fermianta kiel libro post legado de la
lasta pao. Ili bezonis pli da tempo por ion digesti. Ni veturis hejmen, sed iu
parto de iu el ni restis en Alerio por longa tempo. La menso de miaj kunuloj
dare vagis en la nordafrika montaro "djebel"...
Comme tous les librables, je me suis assis sur un banc. Il n'y avait rien
d'autre faire. Pendant le voyage, personne n'a dit mot. J'en ai profit pour
furtivement observer le visage de mes compagnons. Ils semblaient sommeiller.
Sur leur visage se lisait une grande fatigue physique et surtout morale. Ils
n'avaient, sans doute, pas encore pleinement assimil le fait que cette mauvaise
priode s'tait referme comme un livre sur la dernire page. Il leur fallait plus

de temps pour tout digrer. Nous rentrions chez nous, mais une part de chacun
de nous tait reste en Algrie pour longtemps. L'esprit de mes camarades errait
dans les montagnes du djebel...
Retour index
44 : Programoano ! Nouveau programme !

La 23an de decembro 1962, mi alvenis en la familia domo de Sankta-Albano-
e-Limagnolo post proksimume dudek du monatoj da militservo. Mi estis
konvinkita, ke tiu periodo estis por nenio malparita, se ne por la malhonoro de
la Francio. Nia lando en tiu Aleria afero skandale kondutis.
Le 23 dcembre 1962, jtais de retour dans la maison familiale de Saint-
Alban-sur-Limagnole aprs environ 22 mois passs sous les drapeaux. Je restais
convaincu que cette priode avait t gaspille pour rien, sinon dshonorer la
France. Notre pays dans cette Affaire algrienne stait scandaleusement
conduit...
Miaj unuaj agoj estis deeti la soldatan uniformon, vesti min per civilaj
vestaoj kaj porti la tuton de mia soldata vestaaro al la endarmejo. La la
milita regularo, la liberio de la soldataj devigoj efektiviis nur post la plenumo
de tiu lasta ago. Post la prezentado de mia forpermeso al la endarmoj, redono
de la soldata vestaaro kaj subskribo de la kvitatestolibro, ajnis al mi, ke tiu
galera globo, kiu tiel pezis je miaj piedoj, subite defalis. Mi sentis min kiel birdo
de kies kao oni malfermas la pordon; kiel kosmonato kiu revenas sur sian
terglobon post longa vojao en la spaco.
Mes premiers soucis ont t d'enlever ma tenue militaire, mettre des
vtements civils et dposer mon paquetage la gendarmerie. Selon le rglement
de l'arme, la libration des obligations militaires n'tait effective qu'aprs
avoir rempli cette dernire obligation. Aprs avoir prsent ma permission la
gendarmerie, rendu mon paquetage et sign le registre, il m'a sembl que ce
boulet de galrien, si lourd mes pieds, venait de tomber. Je me suis senti
comme un oiseau dont on ouvre la cage, comme un cosmonaute qui reprend
pied sur terre aprs un long voyage dans l'espace.
Tamen, dum iom da tempo mi restis pendanta inter amba flankoj, ar
endarmo diris:
- Ha! Vi estas serento! u vi ne dezirus varbii en la endarmaro? Vi ricevos
bonan salajron kaj loejon...
Mi tute ne atendis tian proponon kaj respondis sen pli longe pripensi :
- Ne eblas! La patro atendas min por labori en la familia entrepreno de tiel
longe kaj post Alerio mi bezonas remeti la piedojn teren.
Cependant, pendant un certain temps je me suis senti balancer entre les deux
cts, lorsque le gendarme dit :
- Ah ! Vous tes sergent ! Cela vous intresserait-il de vous engager dans la
gendarmerie ? Vous recevrez un bon salaire et un logement...
Surpris par une telle proposition, j'ai rpondu sans rflchir :
- Impossible ! Mon pre m'attend pour travailler avec lui depuis si longtemps
et puis, aprs l'Algrie, j'ai besoin de reprendre pied.
Nun mi deziris hermetike fermi la pordon sur tiu periodo por in kai kiel ion
malbonan, malsanan, hontindan. Kiam iu ajn ulo parolis pri la milita servico, mi
nur respondis:
- Estas finita! Estas preferinde paroli pri aferoj pli interesaj, ol pri tio.
Sur le moment, je dsirais fermer hermtiquement la porte sur cette priode
pour la cacher, parce quelle tait mauvaise, malsaine, honteuse. Lorsque
quelqu'un parlait du service militaire, je rpondais seulement :
- C'est fini ! Il est prfrable de parler de choses plus intressantes.
Mia reveno en la civila vivo estis okazinta tiel rapide, ke mi foje restis sen
movo kaj kun la okuloj en vakuo demandante min. u eblas, ke ekzistas du facoj
al nia mondo kiel por la moneroj nome : averso kaj reverso, la bona kaj malbona
flanko? Ia averso, kie ni lernas ian etikon bazitan sur homaj rajtoj, demokratio,
respekto de la aliaj kaj, kiu estas reprezentata per la gravuritaj vortoj "Libereco
Egaleco Frateco" ; la reverso, kie iuj malbonaoj trovas sian lokon. Tie
suferigi kaj mortigi estas ludoj, plezuroj a necesaoj la la bonvolo de tiuj, kiuj
tenas la pafilojn kaj de la estroj. Tiuj potenculoj per la dekstra mano helpas kaj
per la maldekstra suferigas.
Mon retour la vie civile tait intervenu si vite que parfois je restais fig avec
les yeux dans le vague me demandant. Est-il possible qu'il existe un monde
deux faces comme pour les pices soit : un envers et un endroit, le bien et le mal
? Un endroit, reprsent par ces mots gravs "Libert galit Fraternit" o
l'on apprend une certaine thique base sur les droits de l'homme, la
dmocratie, le respect de l'autre. Un envers, o toutes les mauvaises choses
trouvent leur place. L, faire souffrir et tuer sont des jeux, des plaisirs ou des
ncessits selon le bon vouloir de ceux qui tiennent les fusils et de ceux qui
donnent les ordres. Ces puissants de la main droite sment le bien et de la
gauche sment le mal.
Kiamaniere mi povus dece a science trovi pravigon al tio? Mi ne plu vidis
limon inter bono kaj malbono! Mi naskiis en tre polurita kaj entila mondo, sed
io por mi estis aniinta. Nun mi sciis, ke tiu mondo estis nur fasado por kai la
nigran flankon.

Comment pourrais-je dcemment ou rationnellement trouver une explication
cela ? Je ne voyais plus la limite entre le bien et le mal ! J'tais n dans un
monde o tout tait bien et beau, mais quelque chose pour moi avait chang.
Maintenant, je savais que ce monde n'tait qu'une faade pour cacher la face
noire.
Mi ofte restis duone nekonscia en tia situacio de kelkaj minutoj al pli longa
tempo, tia, ke mia patrino tion rimarkis. i prenis min per la mano asertante, ke
la patro bezonis mian helpon a, ke mi bonvolu veni por helpi in fari tion a
tion i. Tiam mi pene eltiris min de tiu abstrakta mondo kaj aspektis kvaza mi
estus iom ebria...
Je restais souvent dans cet tat de demi-conscience de quelques minutes de
longs moments tel point que ma mre le remarqua. Elle me prenait par la
main en me disant que mon pre avait besoin de moi et que je devais venir
l'aider faire ceci ou cela. J'avais alors des difficults pour merger de ce
monde abstrait et semblais comme enivr.
Mia patrino jam observis tion en la agmanieroj de tiuj, kiuj revenis el Alerio.
i iam atentis pri mi kaj neniam lasis min senokupe. Kiam hazarde ni renkontis
alerian ekssoldaton, i profitis de tiu okazo por rimarkigi al mi:
- Vidu lin! Ekde sia reveno, li nenion faras! Kia virao! Li devus kaj povus
repreni sian laboron en la uzino de Sankta-elio-de-Apero, sed li ne in faris.
Li iras de la patrodomo al la kafejo kaj de la kafejo al la patrodomo. Tio estas
granda malfelio por la familianoj.
- Sciu mia filo! Neniam viro devas resti sen labori. Kiam junulo aas "tri foje
sep jarojn" li estas plenkreskulo kaj tiam li devas preni edzinon, havi infanojn
kaj tiel li postsekvas siajn gepatrojn. Tia estas la vivo mia filo! Tiu, kiu
devojias, krom por esti pastro, enerale malbone finias. Virino povas fralece
vivi ne viro! Hodia via frato havas filineton kaj pro tio ne plu pensas pri la
nordafrika milito...
Ma mre avait dj aperu ce comportement chez ceux qui revenaient
d'Algrie. Elle faisait toujours attention moi et ne me laissait jamais sans
occupation. Quand, par hasard, nous rencontrions d'autres, anciens d'Algrie,
elle en profitait pour me faire remarquer :
- Regarde-le ! Depuis son retour, il ne fait rien ! Un clodo ! Il aurait d et pu
reprendre son travail l'usine de St Chly-d'Apcher, mais il ne l'a pas fait. Il va
de chez ses parents au bistro et du bistro chez ses parents. C'est un grand
malheur pour la famille !
- Sache mon fils, qu'un homme ne doit jamais rester sans travailler. Quand un
jeune homme a "trois fois sept ans", c'est un adulte et alors, il doit prendre
femme, avoir des enfants et ainsi prend la relve de ses parents. C'est la vie mon
fils ! Ceux qui dvient de cette ligne, sauf pour tre prtre, gnralement
finissent mal. Une femme peut rester seule, mais pas un homme. Aujourd'hui,
ton frre a une petite fille et, grce cela, ne pense plus l'Algrie...
Nokte, estas nenio kiel fabela revo por veki vin je la malbona momento. Poste
sidante sur via lito vi vitas pro la tro rapida persekutkurado, kiun vi en dormo
faris tra la arbaro. Unufoje jam, vi preska sukcesis meti vian manon sur ian
ultron, sed kiel fulmo i eskapis de vi. Kiu i estis? Kien i tiel rapide flugis? Vi
ne scias! Sed vi kuris, kuris.... Vi tiam pensas, ke plu neniam vi revidos vian
feinon apena ekviditan je rando de la arbaro. Tamen nekredebla evento estias.
Tie, je vojkurbio, anta vi, i staras! La oko estas tro forta por via koro kaj
precize, tiam kiel iam tio okazas en sonoj, vi vekias.
La nuit, seul un rve fabuleux peut vous rveiller au mauvais moment.
Ensuite, assis sur votre lit, vous transpirez cause de la folle poursuite qu'en
rvant vous avez faite travers la fort. Une fois dj, vous avez presque russi
mettre votre main sur son paule, mais elle a disparu comme un clair. Qui
tait-elle ? Pourquoi courrait-elle si vite ? Vous ne savez pas ! Mais vous avez
couru, couru Et vous pensez que plus jamais vous ne reverrez votre fe
peine entrevue la lisire de la fort. Pourtant, un incroyable vnement se
produit. L, un croisement devant vous, elle est debout. Le choc est trop fort
pour votre cur et prcisment, ce moment-l, comme cela arrive toujours
dans les rves, vous vous veillez.
Tia sono anka foje envolvas min en siajn profundaojn kaj vekas min. Sed
tiun tagon la sono efektiviis. Grava forto eltiris min el tiaj miaj revadoj pri
Alerio al la realeco. La leterportisto donis al mi leteron de Valeriana, mia diino.
Mia mano tremetis kaj evidente, tion ekvidis la patrino kiu kun kontenta mieno
atendis por vidi la sekvon.
Parfois, ce type de rve m'emporte aussi dans ses abmes et me rveille. Mais,
cette fois-ci, le rve est devenu ralit. Une puissante force m'a tir de mes rves
algriens la ralit. Le facteur me remit une lettre de Valriane, ma desse.
Ma main tremblait et videmment ma mre le vit. Avec un sourire satisfait, elle
attendait pour voir la suite.
Kunprenante la leteron de Valeriana kiel trezoron, mi trovis rifuon en mia
dormoambro. Anta ol malfermi la koverton, mi longe atendis. Dum la letero
kuis sur la tablo anta mi, mi mense revidis la pasintajn monatojn. De tie al
Burgo-en-Breso, Modano, Besemburgo kaj reveno al la deirpunkto. En la tuto
de tiu mia vojao postrestis du kernaj punktoj.
Emportant la lettre de Valriane comme un trsor, j'ai trouv refuge dans ma
chambre. Avant d'ouvrir l'enveloppe, j'ai longuement attendu. La lettre pose
sur le bureau, devant moi, j'ai vu dfiler dans ma tte ces mois passs. D'ici
Bourg-en-Bresse, Modane, Bessombourg et retour au point de dpart. De tout
mon voyage, il restait deux points importants.
A- La rezignacia vizao de mia amiko "Tuikero", kiam la armeo, kiel oni
etas pecon de karno al hundaoj, etis lin al tiuj, kiuj atendis por dispecigi lin,
dum li vivis. -- Same, kiel en la arenoj de Romo estis farite al la Kristanoj per la
leonoj. Dum e unu flanko la amaso hurlis : "Ili kulpas ! Mortopuno!", e la alia
Nerono deklamis siajn versojn. -- Krom tio, ke kiam Tuikero estis kruele
mortigita, la franca estraro ludis violonon kaj fajfis pri la sango de la
pentoferatoj...
B- La belegan vizaon de Valeriana, ian dolecon, sed anka ian
determinitan volon, kiam i forpelis min. i reprezentis tiun novan generacion,
kiu naskis sur la cindroj de la "Tuikeroj", en kiu la virinoj, minoritatoj kaj e
harkioj ribelos dirante: "Tion, mi rifuzas! Tion mi postulas!" i estis simbolo de
libereco kaj, pro tio, ni rajtis esperi...
A Le visage rsign de mon ami Tuiker quand l'arme, comme on jette un
morceau de viande un chien errant, l'avait jet ceux qui attendaient pour le
dpecer vivant. De mme que, dans l'arne de Rome, il avait t fait aux
crtins par les lions. Pendant que d'un ct la foule hurlait : Ils sont coupables
! mort ! De l'autre ct, Nron dclamait ses vers. Sauf que, quand Tuiker
a t assassin, le gouvernement franais jouait du violon et se moquait du sang
des sacrifis
B Le beau visage de Valriane, sa douceur, mais aussi sa ferme volont
quand elle m'a rejete. Elle reprsentait une nouvelle gnration ne sur les
cendres des "Tuikers" dans laquelle les femmes, les minorits et mme les harkis
se rebelleront disant : Cela, je le refuse ! Cela, je l'exige ! Elle tait un
symbole de libert et, pour cela, nous avions le droit d'esprer
Ankora kun la mano tremanta, mi malfermis la leteron de Valeriana. Ho!
Anka en ia skribmaniero i estas diino. ia letero estis bonege skribita kaj iuj
vortoj zorge desegnitaj. Mia karulo Jen komenciis ia letero! Tio aldonis
plian surprizon al mi tiel, ke mia koro batis, kvaza tamburo dum paradmaro.
Legante ian leteron, nedifinebla plezuro plenigis mian korpon kiel mi jam
spertis en Alero, kiam niaj okuloj interkruciantaj restis kareseme alkroitaj
unu al la alia.
La main toujours tremblante, j'ai ouvert la lettre de Valriane. Oh ! Aussi,
dans sa faon d'crire, elle tait incroyable. Sa lettre tait trs bien crite et
chaque mot finement trac. Mon chri ! Ainsi commenait-elle ! Cela fut une
surprise de plus pour moi tel point, que mon cur battait comme un tambour
lors de la parade. En la lisant, un plaisir indescriptible me remplit tout entier
comme je l'avais dj ressenti en Algrie, lorsque nos yeux, venant se croiser,
restaient tendrement accrochs.
En sia letero, i tute ne parolis pri niaj lastaj renkontioj, do mi ne havis
respondojn al miaj multegaj demandoj. i diris, ke i preparis iujn siajn
valizojn por la translokio en la parizan regionon kaj, ke tempo ajnis al i sen
fino pro mia foriro. i atendis senpacience la momenton de nia renkontio, sed
tiufoje en plena lumo. Je la fino de la pao, i aldonis: Mi amas vin! Via
Valeriana .

Dans sa lettre, elle ne fit aucune allusion notre dernire rencontre donc, je
n'avais pas de rponses mes nombreuses questions. Elle disait qu'elle faisait
les valises pour dmnager dans la rgion parisienne et que le temps lui
semblait trs long cause de mon dpart. Elle attendait avec impatience le
moment de notre rencontre, mais cette fois-ci en pleine lumire. la fin de la
page, elle avait crit : Je t'aime ! Ta Valriane .
Mi prenis belan paperan folion de helverda gamo el tiu bloko, kiun mi aetis
jam delonge, sed kiun is tiam mi malmulte uzis, ar la okazo ne plu sin
prezentis. Post longa pripensado mi komencis skribi mian respondon al
Valeriana. Mi kompreneble intencis fari belegan leteron por impresi a almena
ne senrevigi in. Tia oni in devas fari kun knabinoj, u ne? Tio estis, mi
bedaras tion, kion mi stulte pensis.
J'ai pris une belle feuille de papier, au ton vert clair, d'un bloc que, depuis
longtemps dj, j'avais achet, mais trs peu utilis parce que l'occasion ne
s'tait pas prsente. Aprs mures rflexions, j'ai commenc faire ma rponse
Valriane. Bien sr, je voulais lui envoyer une belle lettre pour
l'impressionner ou, au moins, ne pas la dcevoir. Ainsi, ne doit-on pas se
comporter avec les femmes ? C'tait ce que navement je croyais.
Kio okazis? Samtempe simpla kaj malsimpla afero! iam, kiam mi relegis
miajn kelkajn jam skribitajn frazojn, mi devis agnoski, ke mia efverko estis
vera fuao! Tuj je la unua rigardo mia letero malbone aspektis! Literoj estis
malbelaj, linioj neregulaj, frazoj malstrukturitaj kaj tro da forstrekaoj ornamis la
tuton. Du horojn post la komenco, e miaj piedoj estis monteto de ifitaj folioj.
Por letere impresi Valerianan, mi devis rezigni kaj trovi alian taktikon.
Que s'est-il pass ? Une chose simple et complique en mme temps ! Lorsque
je relisais les quelques phrases, dj crites, je devais m'avouer que mon chef-
d'uvre tait un vrai fiasco. Au premier regard, cela n'avait pas un bel aspect !
Les lettres taient piteuses, les lignes irrgulires, les phrases mal structures et
trop de ratures ornaient le tout. Deux heures aprs, mes pieds, s'tait
accumul un petit tas de feuilles froisses. Je devais me rsigner blouir
Valriane par mes crits et trouver une autre tactique.
Kompare kun la letero de Valeriana, mi hontis pri mia nekapableco. Mi
pensis, ke se mi sendus al i tiel fiaskan leteron, i ekhavos ege malnoblan
opinion pri mi. Pro tio mi decidis prokrasti tiun gravan laboron is la venonta
semajno. Certe tiam mi estos pli kvieta por in skribi. Do mi ion metis en la
tirkeston de mia skribotablo.
Une comparaison avec la lettre de Valriane me rendait honteux. Je me disais
que je ne pourrais lui envoyer une lettre si mdiocre, elle aurait une mauvaise
opinion de moi. cause de cela, j'ai dcid de reporter la rdaction de cette
lettre la semaine suivante, car je serai alors plus calme pour l'crire. J'ai donc
tout rang dans le tiroir du bureau.
En la familia rondo la ielo nigriis. La patro volis emeritii, sed li plu
eestis, ar li kaj mia frato ne sukcesis trovi akordon pri la vendoklazoj de la
grocista komercobieno. Ili iam kverelis ! io estis preteksto. Dum tiu tempo, la
frato dare laboris kun la patro kaj estis malkontenta pro tro malalta salajro, kiun
li ricevis. Tio despli, ke ne estis ripoztago, horoj ne estis kalkulitaj kaj tagoj ne
havis finon. Tiuokaze, evidente mi povis kompreni la malkontenton de mia
frato. Por mi estis alia afero. Mi ne ricevis unu solan centimon kaj la patro e ne
supozis, ke iun tagon li devos pagi min! Restante tie, kian estonton mi havos?
Chez moi, le ciel s'obscurcissait. Mon pre voulait prendre sa retraite, mais il
tait toujours l, car il n'arrivait pas se mettre d'accord avec mon frre sur les
clauses de cession du commerce de gros. Tout leur tait prtexte pour se
quereller. Pendant ce temps, mon frre continuait y travailler, mais tait
insatisfait du faible salaire qu'il recevait. Cela, d'autant plus quil n'y avait pas
de jours de repos; les heures n'taient pas comptes et les journes sans fin.
Bien sr, je pouvais admettre la frustration de mon frre. Mais pour moi, c'tait
plus dlicat. Je ne recevais rien et mon pre n'imaginait mme pas qu'un jour il
devrait me payer. Si je restais l, quel avenir aurais-je ?
Fakte, tiuj disputadoj ne multe interesis min kaj mi pensis, ke tie neniam estos
iu loko por mi. Mi havis aliajn zorgojn, kiuj koncernis min kaj Valeriana-n. Mi
turnis kaj returnis la problemon en mia kapo por trovi akcepteblan rimedon. La
situacio sin prezentis al mi tia: Valeriana estis translokionta en Parizon, kie
patro jam luprenis loejon por sia familio kaj trovis por i dungadon. Tiam
senerare mi sciis, ke i estis saa knabino, multe pli saa ol mi. i ne delasis la
lernejon anta la abiturienta ekzameno kiel mi erare faris. Pli grava ol tio, mi
lois en departemento Lozero je kvincent kilometroj de Parizo. Sed fakte, kiu
kaj kio estis Valeriana? Kion mi sciis pri i? Mi estis devigita konfesi, ke en mia
informosako mi kolektis nur magrajn informojn. Jes ja! i estis malgranda, havis
superban korpon, portis botojn, jupon kaj trikitajn puloverojn kun volvita
kolumo. Kiam vespere i forlasis la Ekonomejon, nigra pelerino kaj rua plato-
apo survestis in. Ne! Eble mi eraras! La pelerino estis rua kaj la bereto nigra.
Ha! La memoro! i estas tre elektema kaj registras nur, kion i volas. Sed,
tamen por mi tio iam gravas...
Pour tout dire, ces disputes ne me touchaient pas, et je voyais que, l, il n'y
aurait jamais de place pour moi. J'avais d'autres soucis qui concernaient mes
rapports avec Valriane. Je tournais et retournais le problme dans ma tte
pour trouver une solution propice. La situation se prsentait moi ainsi :
Valriane allait dmnager Paris o son pre avait dj lou un appartement
pour sa famille et trouv un travail pour elle. J'tais alors tout fait certain que
c'tait une fille srieuse, beaucoup plus que moi. Comme moi, elle n'avait pas
abandonn ses tudes avant de passer le bac. Le plus grave c'est que j'habitais
en Lozre 500 km de Paris. Mais au fait, qui tait Valriane ? Que savais-je
d'elle ? J'tais bien oblig de convenir que tout ce que j'avais rassembl sur elle
tait maigre. Oui ! Elle n'tait pas grande, avait un corps splendide, portait des
bottes, une jupe et des pull-overs tricots col roul. Le soir, en quittant sont
travail, elle avait une cape noire et un bret rouge. Non ! Il est possible que je
me trompe : la cape tait rouge et le bret noir. Ah ! La mmoire ! Elle est
lective et ne garde que ce qu'elle veut. Et pourtant, pour moi cela est
important...
Mi pensis : La karaktero de Valeriana estas forta kiel talo. La mia
vidpunkto, i estas la plej bela knabino el la tuta mondo kaj la suno mem ne
intencas batali kontra in, kiam temas pri beleco. u tio sufias por kune
konstrui vivon kaj estontecon? Kio mi estas por tiom timi? Kial i estas tiel
sekreta knabino? Enpenetrante funde en iajn mirindajn okulojn mi tre
malfacile sukcesis trabori la blendon, kiu protektas in. Kiam i skribe diras "Mi
amas vin", u i ludas kun mi, kiel kato kun muso a, u i diras la veron? Kial
en Alerio i rifuzis mian kontakton kun sia familio kaj tiel abrupte etis min?
La dubo, kiu en Alerio ermis en mi, velis kaj torturis min. Mi ne havas ian
orientigan punkton por diri al mi, kiu estas Valeriana kaj kion i volas. Kaj mi!
u mi timegas in a mi mem?
Je me disais : Le caractre de Valriane tait tremp comme l'acier. Pour
moi, elle tait la plus belle fille du monde et le soleil mme ne pouvait rivaliser
avec elle quant la beaut. tait-ce assez pour construire ensemble une vie et
un avenir ? Qui tais-je pour avoir tellement peur ? Pourquoi tait-elle si
secrte ? En la regardant, tout au fond de ses yeux captivants, j'avais du mal
traverser le blindage qui la protgeait. Quand elle crit "Je t'aime", joue-t-elle
avec moi comme un chat avec une souris ou bien dit-elle la vrit ? Pourquoi,
en Algrie, avait-elle refus mon contact avec sa famille et m'avait-elle rejet si
abruptement ? Le doute qui, en Algrie, avait germ en moi avait grandi et me
torturait. Je n'avais aucun point de repre pour savoir qui tait Valriane et ce
qu'elle voulait. Et moi, avais-je peur de moi ou d'elle ?
Same kiel bele diris Jean Gabin, kiam li estis 85 jarojn aa, Pri la amaferoj,
neniam ni sukcesos fari la tutan rondiron . Kun miaj 22 jaroj, mi nur estas je la
komenco... Se mi havus respondojn al miaj demandoj, mi tre certe komprenus
tion, kio puis Valeriana-n al tia agmaniero. Sed, ne estante pli avertita ol Jean
Gabin, mi estis devigata atendi la alvenon de Valeriana en Parizo kaj min
prepari al tiu renkontio.
Ainsi que le disait si bien Jean Gabin 85 ans, De l'amour on n'en
jamais fait tout le tour . Avec mes 22 ans, je n'en tais qu'au dbut... Si j'avais
eu des rponses mes questions, trs certainement j'aurais compris ce qui avait
pouss Valriane agir de cette faon. Mais n'tant pas plus averti que Jean
Gabin, j'tais oblig d'attendre l'arrive de Valriane Paris et devais me
prparer cette rencontre.

Aldone al tio, ajnis al mi, ke mi ekvekiis post ege tre longa dormo, dum kiu
mi havis strangajn sonojn, plejparte terurajn kaj tamen kelkfoje plaegajn.
Nokte, la scenoj de tiuj eventoj, kiuj tamen reale estis okazantaj, interpuiis en
mia kapo kaj dubo enloiis en mi. Mi diris al mi mem:
- Ne, vi neniam travivis tion! Roero vi estas ridinda! Vi prenas revon por
realeco!
En plus, j'avais l'impression de me rveiller aprs un trs long sommeil dans
lequel j'aurais eu d'tranges rves souvent effrayants, et quelquefois agrables.
Dans la nuit, le souvenir de ces vnements, qui avaient pourtant bien eu lieu, se
bousculait dans ma tte et le doute s'installait en moi. Je me disais :
- Non ! Tu n'as jamais vcu cela ! Roger, tu es vraiment ridicule ! Tu prends
tes rves pour de la ralit !
iuj miaj certaoj ne multe pezis! io, kion mi iam kredis rapidege akviis,
kiel glacio sub la agusta suno. Mi bezonis iom pli da tempo por purigi mian
cerbon, retrovi miajn orientajn punktojn kaj ekvilibron. La venontaj semajnoj
estos decidigaj por mi. u mi frenezios a fine trovos elirpordon por foriri el
tiu mara mondo, en kiu mi zigzagante baraktis?
Toutes mes certitudes ne pesaient pas lourd ! Tout ce, en quoi je croyais la
veille, fondait comme glace au soleil. J'avais besoin de plus de temps pour arer
mon cerveau, retrouver mes repres et un quilibre. Les semaines venir
seraient dcisives pour moi. Allais-je devenir fou o bien trouver la porte pour
m'chapper de ce marcage dans lequel je me dbattais ?
Afero, kiu envenis en mian menson kiel antakondio, estis la neceso foriri
plej malproksimen el mia familio por eskapi al ia influo kaj tiel doni plenan
liberecon al mia propra volo kaj movo.
Une ide s'imposa comme une condition formelle. C'tait la ncessit de
partir le plus loin possible pour chapper l'influence de ma famille et, ainsi,
d'avoir une totale libert de dcision et de mouvement.
La komerca lernejo per korespondado, kiu akompanis min dum preska mia
tuta soldatservo kaj, kies lecionojn mi fervore lernadis, etendis al mi la manon.
Mi ricevis hejmen, pli ol dudek laborproponojn de entreprenoj, kiuj havis
partnerajn akordojn kun la lernejo. Mi elektis la BATA S.A., ar i estis la plej
malproksima entrepreno el la gepatra domo, nome je kvindek kilometroj e la
germana limo. Krome la personara efo proponis la repagon de iuj miaj
elspezoj por la trajna veturado kaj gastado. Mi akceptis la proponon kaj kelkajn
tagojn poste, mi ricevis leteron por mia unua rendevuo. Tiel mi pretigis mian
valizon por trajne veturi al mia estonteco...
L'cole de commerce par correspondance qui m'avait accompagn pendant
presque tout mon service militaire et dont j'avais appris assidument les leons
me tendait la main. J'ai reu plus de vingt propositions d'emploi d'entreprises

qui avaient pass des accords de partenariat avec l'cole. J'ai choisi la BATA
S.A., car elle tait la plus loigne de la maison paternelle, soit 50 km de la
frontire allemande. En plus, le chef du personnel offrait de rembourser tous
mes frais de transport et de logements. J'ai accept la proposition et quelques
jours plus tard, j'ai reu une lettre fixant un premier rendez-vous. J'ai prpar
ma valise pour, par le train, partir vers mon avenir...
Retour index
FIN

Copyright
ISBN : 978-2-9545601-5-1
Original dpos auprs de la St des gens de lettres

Le 23 fvrier 2012
Sous le N 2012-02-0244 (Soldat du contingent)
Droits dauteur CONDON Roger

Tous droits rservs
Le code de la proprit intellectuelle interdit les copies ou reproductions

destines une utilisation collective. Toute reprsentation ou reproduction
intgrale ou partielle faite par quelque procd que ce soit, sans le consentement
de lauteur ou de ses ayants cause, est illicite et constitue une contrefaon
sanctionne par larticle L 335-2 et suivants du Code de la proprit
intellectuelle.
Une autorisation spciale est donne par lauteur :

A) Dans les milieux esprantophones, pour une diffusion et reproduction
numrique non commerciale libre.
B) Dans les milieux non esprantophones, pour un usage numrique
strictement priv de lexemplaire tlcharg.
Retour index

Utilaj adresoj - Adresses utiles.
Esperanto France : 4 bis rue de la Cerisaie 75004 Paris
Tl. : 09 51 77 18 33 WWW.esperanto-france.org
SAT : 132/134 Boul. Vincent-Auriol 75013 Paris

Tl. : 01 44 24 50 48 01 44 24 50 02
WWW.sat-amikaro.org
Info Internet : http://esperanto.net, http://esperanto-panorama.net,

http://esperanto-jeunes.org
Pour apprendre : http://ikurso.esperanto-jeunes.org

http://fr.lernu.net/index.php
Lectures : http://esperanto.net/veb
http://www.steloj.de/esperanto/verboj.html
http://eo.hades-presse.com
Musique : http://vinilkonmo.com
Stages pratiques en France :

Kvinpetalo: rue du Lavoir 86410 BOURESSE
Tl.: 05 49 42 80 74 & 05 16 95 13 30
Information : informoj@kvinpetalo.org
Internet : http://kvinpetalo.org
Kulturdomo de Esperanto: Chteau de Grsillon 49150
BAUGE - Tl.: 09 51 64 10 34
Information : kastelo@gresilion.org
Internet : http://gresillon.org
Retour index

Livres du mme auteur
Tuikero la karkio kaj la cetrero

Langue Espranto - Edition papier 2010 par lEdition SAT Cooprative -
Disponible dans les associations esprantophones
Prsentation : http://satesperanto.org/Tuikero-la-harkio-kaj-la-cetero.html
LElprovado - LEpreuve
Langues Espranto/Franais Edition papier et numrique 2012
Disponible en tlchargement chez Amazon.
Ouragano
Langue franaise Edition au format numrique
Juin 2013
Disponible en tlchargement chez Amazon
Cas de conscience -Animkonflikto

Langues Espranto/Franais (mis jour mars 2014)
Version numrique
Disponible en tlchargement chez Amazon
Retour index

Alĝeria Animkonflikto - Condon Roger (Cas de Conscience en Algerie)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alĝeria Animkonflikto - Condon Roger (Cas de Conscience en Algerie)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cas de conscience en Algrie

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 2

Laste reviziita : aprilo 2014

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 3

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 4

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 5

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 6

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 7

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 8

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 9

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 10

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 13

Conseil de rvision 61/1B Tago de la Rekrutekzameno

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 15

Tiun saman posttagmezon, la efserento, la la agnoskita dirmaniero, tuj

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 16

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 17

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 18

2 : Modano la 15a BCA - 15e BCA de Modane

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 20

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 21

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 22

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 24

Sortie sur le Mont Thabor Suprengrimpado al la Monto Tabordo

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 25

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 26

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 27

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 29

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 32

4 : La unua forpermeso - La premire permission.

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 33

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 35

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 36

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 37

Por la reiro, mia patrino estis maltrankvila:

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 38

5 : La kampanja vesto - La tenue de campagne.

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 39

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 40

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 41

6 : Stranga forpermeso - Etrange permission.

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 45

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 46

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 48

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 49

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 50

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 51

7 : Reiri estintecon - Retour vers le pass.

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 52

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 53

La Lavujo Le lavoir de Modane

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 55

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 57

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 58

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 59

Mia kazerno en Bourgo - Ma caserne Bourg en 1961 (Brouet ?)

Denove mi estis en mia rekruto-regimento, la 2a kompanio de la 1a R.T.M. de

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 60

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 62

9 : Forpermeso AFN - Permission AFN.

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 63

Roger Condon - Cas de conscience en Algrie 65

10 : ipveturado - Voyage en bateau.