HYMN POLSKI

SPIS TRECI:

HYMN POLSKI PIEWAJMY Z SERCA I Z SZACUNKIEM ... 3

POZNAJ TEKST I NUTY............... 4

ZAPAMITAJ ZASADY.. 6

UNIKAJ BDW .. 8

JZEF WYBICKI - CZOWIEK Z MISJ ... 9

JAK PIE WOJSKOWA STAA SI HYMNEM .. 13

SIA SW - TEKST HYMNU WARTO ROZUMIE..... 18

MOC MELODII - WERSJE W KRAJU I ZA GRANIC .. 24

ZDAJ EGZAMIN PIEWAJCO ....... 38

OPRACOWANIE: Przemysaw Rey i Magorzata Gaska

Muzeum Hymnu Narodowego w Bdominie
Oddzia Muzeum Narodowego w Gdasku

ILUSTRACJE: Zbiory Muzeum Hymnu Narodowego w Bdominie

REDAKCJA I SKAD: Departament Komunikacji Spoecznej MSWiA

FOTOGRAFIE: Departament Komunikacji Spoecznej MSWiA

Wydanie pierwsze
Wszelkie prawa zastrzeone - MSWiA Warszawa 2017 r.

ISBN: 978-83-947720-1-7
 3

HYMN POLSKI PIEWAJMY Z SERCA I Z SZACUNKIEM

20 lipca 1797 roku pierwszy raz

publicznie zabrzmiaa Pie Legionw Polskich
we Woszech, ktra wbrew narzucanym
zakazom pomoga Polakom przetrwa czasy
rozbiorw i podtrzymywaa ducha walki
o Niepodlego. 130 lat pniej 26 lutego
1927 roku Minister Spraw Wewntrznych
Felicjan Sawoj Skadkowski wyda oklnik,
w ktrym ogoszono t pie, nazywan
rwnie Mazurkiem Dbrowskiego, naszym
Hymnem Narodowym. Tak jak nasza Ojczyzna
ma on histori pen dramatycznych zwrotw.

piewajc sowa Jeszcze Polska nie zgina mamy powody do dumy.

Pamitamy o naszych bohaterskich przodkach, manifestujemy jedno
i przywizanie do tradycji, wierzymy w przyszo nastpnych pokole
Polakw, wyraamy nasze uczucia. W chwilach wzruszenia, tu przed
sportow walk, albo gdy Polacy zdobywaj najwysze miejsca na podium,
piewamy tak, by Hymn Polski usysza cay wiat.

Melodia i sowa Mazurka Dbrowskiego maj niezwyk si. Dlatego

warto pozna ich kontekst, wiedzie, kim by autor Pieni Legionw Polskich
we Woszech i jak misj wypenia. Wskazwki jak wykonywa nasz Hymn
Narodowy bez bdw znajduj si na kolejnych stronach tej publikacji.
Zachcam wszystkich do piewania Mazurka Dbrowskiego z caego serca
i z szacunkiem.

Mariusz Baszczak
Minister Spraw Wewntrznych i Administracji

Warszawa, czerwiec 2017 r.

4

POZNAJ TEKST I NUTY

Mazurek Dbrowskiego jest oficjalnym hymnem Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi
o tym Rozdzia I, art. 28, pkt 3. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia
1997 roku Z kolei Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 roku o godle, barwach i hymnie
Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczciach pastwowych (Dz.U. 1980 Nr 7 poz. 18),
podaje jedyny obowizujcy tekst oraz zapis nutowy.

Jeszcze Polska nie zgina,

Kiedy my yjemy.
Co nam obca przemoc wzia,
Szabl odbierzemy.

Marsz, marsz Dbrowski,

Z ziemi woskiej do Polski.
Za twoim przewodem
Zczym si z narodem.

Przejdziem Wis, przejdziem Wart,

Bdziem Polakami.
Da nam przykad Bonaparte,
Jak zwycia mamy.

Marsz, marsz ...

Jak Czarniecki do Poznania

Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania
Wrcim si przez morze.

Marsz, marsz ...

Ju tam ojciec do swej Basi

Mwi zapakany -
Suchaj jeno, pono nasi
Bij w tarabany.

Marsz, marsz
 5

GOS

FORTEPIAN
6

ZAPAMITAJ ZASADY

Mazurek Dbrowskiego jest jednym z symboli pastwowych, peni wyjtkow rol

w yciu narodu. Polski hymn jest chroniony przez przepisy Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, Ustaw o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o pieczciach pastwowych jak rwnie rozporzdzenia resortowe.

Ustawa z dnia 31.01.1980 roku o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej

oraz o pieczciach pastwowych, w artykule 14 jasno precyzuje zasady zachowania
w czasie wykonywania lub odtwarzania Mazurka Dbrowskiego.

Podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu pastwowego obowizuje

zachowanie powagi i spokoju.

Osoby obecne podczas publicznego wykonywania lub odtwarzania

hymnu stoj w postawie wyraajcej szacunek.

Mczyni w ubraniach cywilnych zdejmuj nakrycia gowy.

Osoby w umundurowaniu obejmujcym nakrycie gowy, niebdce

w zorganizowanej grupie oddaj honory przez salutowanie.

Poczty sztandarowe podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu

oddaj honory przez pochylenie sztandaru.
 7

Suby podlege Ministerstwu Spraw Wewntrznych i Administracji: Policja,

Pastwowa Stra Poarna, Stra Graniczna, Biuro Ochrony Rzdu, jak rwnie
Siy Zbrojne RP, w regulaminach lub ceremoniaach maj okrelone zasady
dotyczce miejsca, okolicznoci i zasad zachowania si podczas wykonywania
hymnu pastwowego.

Hymn RP odgrywany jest w czasie obchodw wit narodowych, uroczystych apeli

i zbirek, z okazji rocznic patriotycznych, upamitniajcych wydarzenia historyczne,
podczas odsonicia pomnikw, a take w czasie innych uroczystoci resortowych.

Hymn RP towarzyszy podnoszeniu flagi pastwowej na maszt. W czasie mocowania

flagi werblici graj tremolo. Po zapiciu flagi trbacze graj sygna Suchajcie
Wszyscy. Dowdca uroczystoci wydaje komend: Flag pastwow PODNIE!.
Wraz z pierwszymi taktami hymnu poczet flagowy rozpoczyna podnoszenie flagi na
maszt. W tym czasie hymn jest wykonywany przez orkiestr lub odtwarzany.

Czas podnoszenia flagi pastwowej powinien by zsynchronizowany z czasem trwania

hymnu pastwowego. Od momentu rozpoczcia grania hymnu, a do czasu
zakoczenia podnoszenia flagi pastwowej dowdca pocztu flagowego i asystujcy
salutuj.

Po zakoczeniu podnoszenia flagi dowdca uroczystoci podaje komendy:

Pododdziay - BACZNO, Pododdziay - SPOCZNIJ. Poczet flagowy pozostaje
przy maszcie, frontem do pododdziaw, do czasu zakoczenia uroczystoci.
8

UNIKAJ BDW

Ju w XIX wieku w tekst pierwszej zwrotki

wkrad si bd w wersie kiedy my
yjemy, sowo kiedy zaczto zastpowa
sowem pki, ktre okrela granice czasu
i dotyczy tylko tych osb, ktre w tym
momencie je wypowiadaj. Jzef Wybicki
uy sowa kiedy, ktre oznacza: jeli,
skoro, poniewa, przedstawiajc
zaleno istnienia Polski od istnienia
Polakw. Bd ten zosta usunity przez
specjaln komisj w 1926 roku, jednak do
dzi jest powielany.
W kolejnej zwrotce Pieni Legionw,
Jzef Wybicki bdnie zapisa nazwisko
Czarnecki, poprawnie brzmi ono
Czarniecki. Bd wystpuje w rkopisie
Pieni Legionw Polskich we Woszech.

Bdem jest te piewanie w zwrotce

powiconej hetmanowi Stefanowi
Czarnieckiemu wrci si/ rzuci si/ rzucim
si przez morze. W treci naszego hymnu
ten wers brzmi: wrcim si przez morze.
Podobnie jak hetman Polacy maj wraca
si do Ojczyzny, gdy nastanie taka
potrzeba.

W ostatniej zwrotce bardzo czsto

bdnie piewane s dwa pierwsze
wersy naszego hymnu. Zamiast: Ju
tam ojciec do swej Basi mwi
zapakany wiele osb piewa: Mwi
ojciec do swej Basi cay zapakany.
Trudno wytumaczy dlaczego, bowiem
tekst ten jest niezmieniony od czasw
Jzefa Wybickiego.
 9

Wskazane jest wykonywanie penej wersji hymnu, zawsze gdy okolicznoci na to

pozwalaj (np. nie krpuj nas ograniczenia wynikajce z protokou
dyplomatycznego).

Problemem jest kwestia refrenu, ktry wedug literackiej wersji powinien by piewany
bez powtrze, a wedug zapisu nutowego z powtrzeniem.

Na ten moment obie wersje wykonania, z powtrzonym refrenem i ze piewanym tylko

raz, winny by traktowane jako prawidowe.

JZEF WYBICKI CZOWIEK Z MISJ

Jzef Wybicki - publicysta, dziaacz spoeczny, konfederat i uczestnik insurekcji,
polityk. Przeszed do historii przede wszystkim za spraw swego najwaniejszego
dziea Pieni Legionw Polskich we Woszech, znanego dzisiaj pod nazw Mazurek
Dbrowskiego.

Drzeworyt Jzef Wybicki,

Tygodnik Beletrystyczny
Ilustrowany Sobtka,
Pozna 10 czerwca 1871 r.
10

Urodzi si 29 wrzenia 1747 roku w Bdominie, w rodzinie redniozamonej szlachty

pomorskiej. W wieku szeciu lat rozpocz nauk u stryja Franciszka, proboszcza
skarszewskiego. W latach 1755-1763 kontynuowa nauk w Kolegium Jezuickim
w Starych Szkotach pod Gdaskiem. Nastpnie praktykowa w kancelarii sdu
grodzkiego w Skarszewach. W 1764 roku wzi udzia w elekcji Stanisawa Augusta
Poniatowskiego.

Kolejne praktyki prawnicze odby w trybunaach w Poznaniu i Bydgoszczy. W wieku 20

lat zosta posem na sejm powiatu mirachowskiego (z okrgu kocierskiego).

Dwr w Bdominie, siedziba Muzeum Hymnu Narodowego - Oddzia Muzeum Narodowego w Gdasku

Dzie 27 lutego 1768 roku przeszed za spraw Jzefa Wybickiego do historii. Mody
pose z Pomorza, jako jedyny mia odwag zaprotestowa w obecnoci krla
i wszechwadnego ambasadora Rosji Repnina, przeciwko przemocy rosyjskiej,
aresztowaniu i wywiezieniu do Kaugi czterech opozycyjnych senatorw. Wydarzenie
to w pniejszym czasie zostao uznane za jedno z dziaa, ktre doprowadzio do
zawizania Konfederacji Barskiej.

W 1768 roku Jzef Wybicki doczy do Konfederacji Barskiej i zosta jednym

z Konsyliarzy Generalnych. Wraz ze stanowiskiem otrzyma nominacj na tytularny
stopie pukownika, ktry mia mu pomc w staraniach o poparcie obcych dworw dla
sprawy konfederackiej. Po przegranej bitwie pod Kcyni musia ukrywa si
i emigrowa. Wyjecha do Holandii gdzie podj studia polityczne i prawnicze
w Lejdzie. Po upadku konfederacji zaj si prowadzeniem folwarku w Bdominie.
Wybudowa m. in. myn wodny i papierni, meliorowa grunty.
 11

17 padziernika 1773 roku oeni si z Kunegund Drwsk, ubog krewn

generaowej Skrzewskiej. Maestwo trwao niecae dwa lata i zakoczyo si
tragedi. Ukochana ona zmara podczas poogu. Wkrtce zmara rwnie matka
Wybickiego - Konstancja. Jzef za namow przyjaci przenis si do Wielkopolski,
gdzie od lipca 1775 roku peni funkcj podwojewodziego poznaskiego.

W latach 1776-1780 wsppracowa z Andrzejem Zamoyskim przy opracowywaniu

kodeksu praw cywilnych. Powstao wwczas jedno z najwaniejszych dzie Wybickiego
- Listy patryotyczne do Janie Wielmonego eks-kanclerza Zamoyskiego prawa
ukadajcego pisane. Wybrane listy odczytywa podczas synnych obiadw
czwartkowych krla Stanisawa Augusta Poniatowskiego. W tym okresie
wsppracowa rwnie z Towarzystwem Ksig Elementarnych i Komisj Edukacji
Narodowej.

W 1780 roku ponownie si oeni. Jego on zostaa Estera Wierusz-Kowalska.

Pastwo Wybiccy kupili majtek w Manieczkach w Wielkopolsce. Tam te urodzia si
trjka ich dzieci. Jzef Wybicki mocno przey odrzucenie przez sejm reformy sdowej.
Pomimo nominacji na szambelana krlewskiego, wycofa si z ycia politycznego
i zaj si pisaniem wierszy, dramatw i oper. W 1784 roku zosta posem na sejm
z wojewdztwa kaliskiego. Jako plenipotent miast wielkopolskich uczestniczy
w pracach Sejmu Wielkiego, wsppracujc ze Stronnictwem Patriotycznym.

Wielkie nadzieje zwizane z uchwaleniem Konstytucji 3 maja, zostay rozwiane przez

zawizanie Konfederacji Targowickiej. Po przystpieniu krla do Targowicy, Jzef
Wybicki jako lojalny poddany uczyni to samo. Szybko jednak przeszed do obozu
zwolennikw dalszej walki z Rosj.

Gdy Insurekcja Kociuszkowska dotara do Warszawy, zosta czonkiem departamentu

wojskowego Rady Zastpczej Tymczasowej - naczelnego organu wadzy
wykonawczej w Warszawie. Tam te pozna, omykowo oskaronego o zdrad, Jana
Henryka Dbrowskiego, ktrego wybroni od szubienicy. Od tego czasu genera Jan
Henryk Dbrowski i Jzef Wybicki stali si najbliszymi przyjacimi. W tym okresie
Wybicki otrzyma od Tadeusza Kociuszki nominacj na stopie generaa majora
milicji pomorskiej.

Po upadku Insurekcji Kociuszkowskiej wadze pruskie uznay Wybickiego za

szczeglnie gronego wroga. Skonfiskowano mu ukochane Manieczki. Zaocznie
zosta skazany na kar mierci. By poszukiwany przez tajne suby wszystkich pastw
zaborczych. Udao mu si uciec do Parya pod faszywym nazwiskiem Sokal.

We Francji, wraz innymi emigrantami, podj dziaania zmierzajce do utworzenia

polskich oddziaw, ktre pod protektoratem Francji mogyby wywalczy dla Polski
niepodlego. Konstytucja francuska nie pozwalaa jednak na tworzenie obcych
12

oddziaw we Francji. Byo to moliwe w republikach woskich kontrolowanych przez

Francuzw.

W styczniu 1797 roku powoano do ycia Legiony Polskie we Woszech, majce status
armii pomocniczej wojsk republiki Cispadaskiej. Dowdztwo powierzono generaowi
Janowi Henrykowi Dbrowskiemu. W poowie lipca 1797 roku, na prob generaa,
Jzef Wybicki napisa Pie Legionw Polskich we Woszech. Jej pierwsze wykonanie
odbyo si 20 lipca na rynku w Reggio nellEmillia, gdzie stacjonoway polskie oddziay.

W 1801 roku Wybicki po uzyskaniu amnestii od wadz pruskich zamieszka najpierw

we Wrocawiu, potem w Drenie. Jako osoba niepewna nie otrzyma jednak
pozwolenia na powrt do Manieczek. Po raz pierwszy z ca rodzin spotka si po 12
latach, w 1806 roku na lubie crki Teresy z Florianem Ronowskim.

Wybuch wojny francusko-pruskiej przywrci nadziej na zmartwychwstanie Polski.

Napoleon mia wiadomo potencjau militarnego, ktry mogli mu zaoferowa Polacy.
By przekona ich do siebie, zwrci si do powszechnie szanowanych autorytetw -
generaa Jana Henryka Dbrowskiego i Jzefa Wybickiego. Stworzyli oni odezw
Napoleona do Polakw z apelem mglicie obiecujcym utworzenie pastwa polskiego.

Dziaania Wybickiego i Dbrowskiego doprowadziy do wybuchu Powstania

Wielkopolskiego w 1806 roku, i utworzenia w 1807 roku Ksistwa Warszawskiego -
pierwszej namiastki niepodlegoci od 1795 roku.

W pniejszych latach Jzef Wybicki zajmowa si organizacj administracji Ksistwa

Warszawskiego. By czonkiem Komisji Rzdzcej Ksistwa Warszawskiego. Za
zasugi dla Polski zosta odznaczony najwyszym polskim odznaczeniem Orderem -
Ora Biaego. Od Cesarza Napoleona otrzyma najwysze francuskie odznaczenie -
Zoty Krzy Legii Honorowej. Zaangaowany w ycie publiczne zosta senatorem-
wojewod, Prezesem Komisji do Uregulowania Sum Bajoskich oraz czonkiem
Konfederacji Generalnej. Po upadku Ksistwa Warszawskiego tworzy siatk
wywiadowcz dziaajc na terenach opanowanych przez Rosjan.

Klska Napoleona i pocztkowy liberalizm cara Aleksandra I przekona Wybickiego do

przyjcia funkcji Prezesa Sdu Najwyszego Krlestwa Polskiego. Zrezygnowa z niej
w 1821, nie mogc zaakceptowa polityki namiestnika carskiego generaa Jzefa
Zajczka. Wycofa si z ycia publicznego i 10 marca 1822 roku zmar w Manieczkach.

Zosta pochowany w pobliskiej Brodnicy remskiej. W 1923 roku prochy Jzefa

Wybickiego zostay przeniesione do krypty zasuonych Wielkopolan w Kociele
p.w. w. Wojciecha w Poznaniu.
 13

JAK PIE WOJSKOWA STAA SI HYMNEM

Pie Legionw Polskich we Woszech miaa nietypow melodi jak na pie
wojskow. Nie bya marszem, a opieraa si na atwo wpadajcej w ucho melodii taca
nazywanego mazurem. Dziki temu ju pod koniec sierpnia 1797 roku gen. Jan Henryk
Dbrowski pisa w licie do przyjaciela Jzefa Wybickiego:

onierze do Twojej pieni nabieraj coraz wicej gustu, my j sobie czsto nucimy
z winnym szacunkiem dla autora, ktrego kocha i by przyjacielem nigdy nie
przestan.

Autograf Pieni Legionw

Polskich we Woszech,
1720 lipca 1797, Reggio
nell'Emilia, Wochy
14

Jeszcze Polska nie umara zyskaa gorcych zwolennikw wrd legionowej kadry
oficerskiej, a w krtkim czasie pieway j cae legiony, od prostego onierza
po generalicj.

Pierwszy pie zostaa wykonana w Reggio nellEmilia 20 lipca 1797 roku przez
samego autora. Tekst po raz pierwszy zosta opublikowany rwnie we Woszech
w 1799 roku w gazecie legionowej wychodzcej pod tytuem Dekada Legionowa.

Nie jest pewne, kto pierwszy przywiz tre pieni do kraju znajdujcego si pod
zaborami. Najprawdopodobniej bya to Elbieta z Branickich Sapieyna lub Anna
z Zamoyskich rwnie Sapieyna.

Pierwsza z nich bya siostr jednego z przywdcw Targowicy Franciszka Ksawerego

Branickiego i gorc zwolenniczk Rosji. Jednak po III rozbiorze staa si patriotk
wrogo nastawion do zaborcw, szczeglnie Prus. Druga z Sapieyn Anna, bya
crk eks-kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, z ktrym Jzef Wybicki wsppracowa
przy projekcie nowego kodeksu gruntownie reformujcego polskie prawo.

Przez cay okres istnienia legionw, dowdztwo kontaktowao si z orodkami

politycznymi w kraju poprzez licznych emisariuszy, ktrzy w znacznym stopniu
przyczynili si do rozpropagowania tekstu na terenach zaborw.

W raporcie C.K. starosty w Radzyniu (zabr austriacki) Friedricha von Hehe z dnia 15
czerwca 1798 roku jest mowa o piewaniu przez kobiety pieni bardzo podejrzanych,
a najmilszych ich sercu, przypuszczalnie przemyconych z Warszawy. W dalszej czci
raportu znalazo si pierwsze tumaczenie na jzyk niemiecki.

Gdy Dbrowski wraz z Wybickim wjedali uroczycie do Poznania 6 listopada 1806

roku zostali przywitani przez zgromadzone tumy znan ju powszechnie pieni
Jeszcze Polska.

Wydawa by si mogo, e w czasach krtkiej niepodlegoci Ksistwa Warszawskiego

popularna Pie Legionw powinna sta si hymnem. Pomimo powszechnego
szacunku jakim darzono Dbrowskiego, Napoleon zdecydowa, gwnodowodzcym
zostanie ksi Jzef Poniatowski. Std te nagle pie sawica konkurenta do
stanowiska naczelnego dowdcy staa si szkodliwa. Mimo to pie nie stracia na
popularnoci zarwno w wojsku jak i wrd obywateli ksistwa czy ziem zaborw.

Po upadku Napoleona i Ksistwa Warszawskiego szybko okazao si, e nowym

wadcom Krlestwa Polskiego nie odpowiadaa wymowa pieni. Zamiast niej
promowano nowy utwr Alojzego Feliskiego Hymn na rocznic ogoszenia Krlestwa
Polskiego czyli dobrze znan take dzi pie Boe, co Polsk
 15

Staloryt Jan Henryk Dbrowski; Michel

Stachowicz, James Hopwood, wyd. L. Chodko,
Pary 1835-1837

Mazurek Dbrowskiego powrci w chwale w okresie Powstania Listopadowego.

Powszechnie piewany, czsto zmienia tre. Zamiast gen. Dbrowskiego pojawiali
si aktualni przywdcy jak np. Skrzynecki, Chopicki czy Dwernicki. Jednake
z pamitnikw uczestnikw walk wynika, e we wszystkich wanych bitwach (pod
Stoczkiem, pod Olszynk Grochowsk czy pod Iganiami) onierze szli do walki
z pieni Jeszcze Polska nie zgina na ustach. Jednak ju w sze tygodni po bitwie
grochowskiej, pojawia si nowa pie, ktrej sowa bardzo dobrze oddaway nastrj
chwili:

Oto dzi dzie krwi i chway,

Oby dniem wskrzeszenia by!
W tcz Frankw orze biay
Patrzc lot swj w niebo wzbi

Warszawianka szybko doczya do grona pieni aspirujcych do miana hymnu

narodowego. W okresie Wiosny Ludw, po strasznych przeyciach rabacji powsta
przejmujcy utwr Kornela Ujejskiego pt. Chora zaczynajcy si od sw:

Z dymem poarw, z kurzem krwi bratniej

Do Ciebie Panie bije ten gos
Skarga to straszna, jk to ostatni,
Od takich modw bieleje wos.
16

Kolejnym utworem, ktry sw wymow zdoby serca Polakw bya napisana

w 1908 roku i po raz pierwszy wykonana w Krakowie w 1910 roku Pie
Grunwaldzka Marii Konopnickiej znana dzi jako Rota.

W okresie pierwszej wojny wiatowej coraz wiksz popularno zdobywaa Pie

Pierwszej Brygady zaczynajca si od sw:

Legiony to ebracza nuta

Legiony to stracecw los

Karta pocztowa Legiony Polskie. - Brygadyer Pisudski ze sztabem, NN, Wiede 1914-1918

26 lutego 1927 roku Ministerstwo Spraw Wewntrznych wydao oklnik,

w ktrym pie Jeszcze Polska zostaa formalnie uznana hymnem.
Jednake trzy miesice wczeniej 15 padziernika 1926 roku, analogiczny
dokument wydao Ministerstwo Wyzna Religijnych i Owiecenia
Publicznego, w ktrym podana jest oficjalna tre hymnu narodowego. eby
dodatkowo skomplikowa spraw mona doda, e ju w 1921 roku
rozkazem nr 221 z dnia 22 marca Minister Spraw Wojskowych gen.
Kazimierz Sosnkowski poleca oddawanie honorw przy odgrywaniu Mazurka
Dbrowskiego i hymnw pastw sprzymierzonych.
 17

W konstytucji zapis o hymnie pojawi si dopiero w 1976 roku przy okazji nowelizacji
konstytucji z roku 1952.

Oklnik Ministerstwa Spraw Wewntrznych nr 49 z 26 lutego 1927 r. Nr. OL. 9722 do Pana Wojewody (wszystkich),
Sawoj Skadkowski, Jzef Wybicki, Warszawa, 26.02.1927 r.
18

SIA SW TEKST HYMNU WARTO ROZUMIE

Pie Legionw Polskich Mazurek Dbrowskiego

we Woszech (Hymn Polski)

Jeszcze Polska nie umara Jeszcze Polska nie zgina

Kiedy my yjemy Kiedy my yjemy
Co nam obca moc wydara Co nam obca przemoc wzia
Szabl odbijemy. Szabl odbierzemy

Marsz, marsz Dbrowski Marsz, marsz Dbrowski

Do Polski z ziemi woski Z ziemi woskiej do Polski
Za twoim przewodem Za twoim przewodem
zczem si z narodem. Zczym si z narodem.

Jak Czarnecki do Poznania Przejdziem Wis, przejdziem Wart

Wraca si przez morze Bdziem Polakami
Dla Ojczyzny ratowania Da nam przykad Bonaparte
Po szwedzkim rozbiorze. Jak zwycia mamy.

Przejdziem Wis przejdziem Wart Jak Czarniecki do Poznania

Bdziem Polakami Po szwedzkim zaborze
Da nam przykad Bonaparte Dla Ojczyzny ratowania
Jak zwycia mamy. Wrcim si przez morze.

Niemiec Moskal nie osidzie Ju tam ojciec do swej Basi

Gdy jwszy paasza Mwi zapakany -
Hasem wszystkich zgoda bdzie Suchaj jeno pono nasi
I ojczyzna nasza. Bij w tarabany.

Ju tam ociec do swej Basi

Mwi zapakany
Suchaj jeno pono nasi
Bij w tarabany.

Na to wszystkich jedne gosy

Dosy tej niewoli
Mamy racawickie kosy
Kociuszk Bg pozwoli.
 19

PIERWSZA ZWROTKA Pieni Legionw nawizuje do ostatniego rozbioru Polski.

3 stycznia 1795 roku, po klsce Insurekcji Kociuszkowskiej, terytorium
Rzeczypospolitej zostao rozdzielone pomidzy Rosj, Prusy i Austri. Tekst wyraa
wiar w odzyskanie niepodlegoci oraz myl o trwaniu narodu mimo utraty pastwa.
Jest rwnie deklaracj walki zbrojnej polskich onierzy.

W licie do Wybickiego z 12 padziernika 1799 roku gen. Karol Kniaziewicz, pisa, e

w wersji krajowej Pieni Legionw w pierwszej zwrotce wprowadzono zmiany:

Jeszcze Polska nie zgina, zamiast nie umara oraz co nam obca przemoc wzia,
szabl odbierzemy, zamiast co nam obca moc wydara, szabl odbijemy.

Zmiany, o ktrych napisa Kniaziewicz nie pojawiy si przypadkowo, umieranie jest

procesem naturalnym, umiera si ze staroci, z powodu choroby itd., ginie si
natomiast w walce, w wyniku wypadku, agresji.

Sowo przemoc podkrela okolicznoci odebrania Polsce wolnoci. Pozostae zmiany

zostay niejako wymuszone, aby utrzyma rytmiczno utworu.

Fotograwiura ilustracji do
Pieni Legionw Polskich we
Woszech, Marsz, marsz
Dbrowski, Juliusz Kossak,
R. Paulussen, Austria,
Wiede, nakad H. Altenberga
we Lwowie, pocz. XX w.
20

REFREN jest wezwaniem skierowanym do dowdcy Legionw Polskich generaa

Jana Henryka Dbrowskiego, aby z polskimi onierzami wyruszy z Woch do Polski,
by walczy o jej niepodlego. Rwnie w refrenie nastpiy niewielkie zmiany,
zamiast: Do Polski z ziemi woski - wprowadzono: Z ziemi woskiej do Polski, czyli
zgodnie z kierunkiem planowanego przemarszu wojsk.

DRUGA ZWROTKA Pieni Legionw zawiera najwicej zmian. W hymnie jest to

zwrotka trzecia. Jzef Wybicki powici j hetmanowi Czarnieckiemu. Bdnie zapisa
jego nazwisko Czarnecki, ale w hymnie jest to poprawione. 14 grudnia 1658 roku
doszo do historycznego wracania si przez morze - Czarniecki, wypeniajc
zobowizania sojusznicze, walczc w Krlestwie Duskim ze Szwedami zdoby
Snderborg na wyspie Als. Podobnie jak podczas potopu wojska Czarnieckiego
walczyy o wyzwolenie Danii i niosy zwycistwo innym, tak Legiony Polskie
we Woszech walczyy o woln Polsk poza granicami kraju.

W tekcie zmieniono kolejno wersw - drugiego i czwartego oraz zmieniono sowo

wrci na wrcim. Uzyskano efekt porwnania odbiorcy hymnu do Czarnieckiego, ktry
dla Ojczyzny wszystko powici.

Fotograwiura ilustracji do
Pieni Legionw Polskich we
Woszech, Marsz, marsz
Dbrowski, Juliusz Kossak,
R. Paulussen, Austria,
Wiede, nakad H. Altenberga
we Lwowie, pocz. XX w.
 21

TRZECIA ZWROTKA przedstawia wstpne, niezrealizowane zaoenia szlaku

bojowego Legionw Polskich. Wyzwolenie Polski miao si odby z poudniowego
wschodu na zachd. Po przepyniciu Morza Adriatyckiego i wyldowaniu na
Bakanach Legiony Dbrowskiego przekroczyyby najpierw Wis, a dopiero potem
Wart, po przejciu obu rzek, caa Polska bdzie wolna, dlatego te bdziem Polakami.

W tekcie Wybicki wspomina posta Napoleona, sojusznika, przywdcy

republikaskiego. W momencie powstawania pieni Napoleon Bonaparte by
francuskim generaem odnoszcym liczne sukcesy militarne. W tym czasie peni
funkcj gwnodowodzcego w Kampanii Woskiej i z tego tytuu Legiony Polskie
podlegay pod jego rozkazy.

Wybicki uzna Bonapartego - wietnego stratega i byskotliwego dowdc za wzr do

naladowania przez polskich legionistw.

Zwrotka ta nie zostaa zmodyfikowana, zmieniono tylko jej kolejno, w oryginale bya
trzecia, obecnie jest drug zwrotk.

Fotograwiura ilustracji do
Pieni Legionw Polskich
we Woszech, Da nam
przykad Bonaparte...,
Juliusz Kossak, R.
Paulussen, Austria,
Wiede, nakad H.
Altenberga we Lwowie,
pocz. XX w.
22

CZWARTA ZWROTKA podaje prosty sposb na odzyskanie niepodlegoci:

zgoda narodowa i dobro Ojczyzny ponad wszystko.

Wedug Jzefa Wybickiego zjednoczonym Polakom zaborcy Niemcy czy Rosjanie

nie bd w stanie zagrozi, a Polska na powrt bdzie niepodlega.

Po pokonaniu Prus przez Francj i po zawarciu pokoju w Tyly zwrotka ta zostaa

usunita z pieni jako nieaktualna i niezgodna z polityk prowadzon przez
Napoleona. Nigdy ju nie wrcia do oficjalnego tekstu pieni.

Fotograwiura ilustracji do
Pieni Legionw Polskich
we Woszech, Da nam
przykad Bonaparte...,
Juliusz Kossak, R.
Paulussen, Austria,
Wiede, nakad H.
Altenberga we Lwowie,
pocz. XX w.

PITA ZWROTKA opowiada o dziewczynie o imieniu Basia i jej paczcym ojcu,

ktrzy oczekuj na powrt polskiego wojska.

Wielu badaczy uwaao, e Wybicki napisa o paczcej Basi i tekst powinien brzmie:
ju tam ociec do swej Basi mwi zapakanej. Jednak to wersja Wybickiego wydaje
si bardziej realistyczna - wzruszony ojciec i cieszca si na widok polskiego wojska
moda dziewczyna.
 23

Bardzo szybko zrodzi si mit dotyczcy Basi - wiele osb utosamiao j z postaci
autentyczn - Barbar Chapowsk, drug on gen. Dbrowskiego. Jednak
Dbrowski swoj przysz on pozna dopiero w 1806 roku, a Wybicki napisa pie
w roku 1797. Basia i jej ojciec to wycznie postacie symboliczne.

W zwrotce tej jedyn zmian jest uwspczenienie sowa ociec zamienionego na

ojciec. Pita zwrotka pieni Jeszcze Polska, jest zarazem czwart i ostatni zwrotk
hymnu.

Fotograwiura ilustracji do
Pieni Legionw Polskich we
Woszech, Mwi ojciec do
swej Basi..., Juliusz Kossak,
R. Paulussen, Austria,
Wiede, nakad H. Altenberga
we Lwowie, pocz. XX w

SZSTA ZWROTKA podkrela jednomylno Polakw. Legionici od pierwszych

chwil uwaali si za kontynuatorw Insurekcji Kociuszkowskiej. Tadeuszowi
Kociuszce, ktry mia stan na czele legionw, przypado miejsce znaczce jako
wyzwolicielowi Polski. Dlatego te po ostatniej zwrotce nie piewano refrenu. Jednak
Kociuszko, zwolniony w 1796 roku z wizienia, nigdy nie obj dowdztwa nad
legionami. Prawdopodobnie dlatego zwrotk t zaczto pomija i nie wesza do
hymnu.
24

MOC MELODII WERSJE W KRAJU I ZA GRANIC

Po 1797 roku powstaway rne odmiany Pieni Legionw, do zawarcia pokoju

w Campo Formio piewano Jak si broni mamy zamiast jak zwycia mamy. Po
utworzeniu II legii naddunajskiej pod dowdztwem gen. Karola Kniaziewicza sowa Da
nam przykad Bonaparte zmieniono na Bo nas uczy Bonaparte.

Okoo 1798 roku powstaa warszawska wersja Pieni Legionw, do piciu zwrotek
oryginalnej wersji dopisano cztery nowe. Jedna ze zwrotek z refrenem brzmiay:

Pospieszajcie do nas ywo

Sarmaty, Rycerze.
Wsplne naszych rk ogniwo
Ojczyzn odbierze.

Marsz, marsz Dbrowski

Z ziemi woski do Polski,
Twoje przybycie
Wskrzesi jej ycie.

W 1809 roku do melodii Mazurka uoono sze zwrotek Pieni rycerskiej z r. 1809,
zaczynajcych si od sw:

Ju miny smutne doby,

Skruszyy si pta.
Otworzya Niemcom groby
Waleczno zacita.

Ju, ju Polacy,
zamiar trudw pracy
Wawrzyn Ory kryje,
niechaj Polska yje!

Po roku 1820 du popularno zdobya Pie modziey autorstwa Antoniego

Boruckiego:

Jeszcze Polska nie zgina

Kiedy modzie yje...
Nasza modo nie mina,
Gdy w niej serce bije.
 25

Marsz, marsz modziey

Przodem jak naley;
Za twoim przewodem
Bdziem znw narodem.

Warszawscy studenci napisali Pie Burszw Warszawskich, nazywan te

piewem Burszw:

Dotd los nasz by piekielny,

Mog przyj askawsze,
Stracilimy byt udzielny,
Ale nie na zawsze

Matk straciwszy,
Pacz nam waciwszy,
Ale my piewamy,
Bo nadziej mamy.

W 1823 roku w Krakowie rozbrzmiewaa Pie Burszw Krakowskich:

Jeszcze Polska nie zgina,

I dotd nie zginie,
A wytocz t krew wrogi,
Co w jej synach pynie

Bo pki jej kropla maa

W yach naszych pynie
Polska zawsze bdzie trwaa,
Jej imi nie zginie.

Kiedy w latach 20 i 30 XIX wieku do walki o wolno stanli Grecy, Hiszpanie

i Belgowie, Stanisaw Wodzicki pisarz i polityk, w swoich pamitnikach zapisa,
e modzie w Wolnym Miecie Krakowie uoya sowa:

Jeszcze Polska nie zgina,

Kiedy my yjemy,
Za przykadem Woch i Hiszpan
Wnet si wybijemy.

Jeszcze Polska nie zgina

Kiedy my yjemy,
I drugiego w jej potrzebie
Kociuszk wskrzesimy.
26

W wersji ogoszonej w 1830 roku przez Kazimierza Wadysawa Wycickiego pt. piew
legionistw polskich z 1798 r. w Pieniach ojczystych, wprowadzono dwie poprawki
w oryginalnym tekcie Wybickiego: nie umara zmieniono na nie zgina, a wers
Do Polski z ziemi woski na Z ziemi woskiej do Polski, do piciu zwrotek dodano
nowe z odmiennymi refrenami:

Ju tu ziomek pilnie sucha,

Czy armata ryczy?
Walecznego peen ducha,
Moment kady liczy.

Marsz, marsz Dbrowski,

Z ziemi woskiej do Polski,
Przyczy si rada
Tysiczna gromada.

W okresie Powstania Listopadowego, podczas wszystkich oficjalnych uroczystoci,

piewano oryginaln wersj Pieni Legionw z nazwiskiem Dbrowskiego
w refrenie, w caej Warszawie pojawiay si na murach napisy Jeszcze Polska nie
zgina.

Do melodii Mazurka Dbrowskiego napisano ponad dwadziecia pieni. Uoono nowe

teksty na cze przywdcw powstania. Jednym z nich by Jzefa Chopicki:

Przy Chopickim niebezpieczestw

adnych si nie straszym,
Ufno w wodza, jedno, zgoda
Bdzie hasem naszym.

Co wszcza rozpacz,
To dokona mstwo,
Marsz, marsz Chopicki,
Bg nam da zwycistwo.

Karta pocztowa Chopicki, S. Sk, Nakad

S. W. Niemojowski we Lwowie, 1910 r.
 27

Kolejn pie powicono Jzefowi Dwernickiemu:

To Dwernicki z jazd dzieln

I szyki pieszemi
Spieszy zyska niemierteln
Saw polskiej ziemi.

Marsz, marsz, idmy miao

Na walecznych czele
Wyjdziem cali, wyjdziem z chwa
W witem walczc dziele.

Karta pocztowa Genera Jzef Dwernicki, S.

Sk, Nakad S. W. Niemojowski we Lwowie,
1910 r.

Stefan Witwicki napisa Pie na dawn nut Mazurka Dbrowskiego opublikowan

4 grudnia 1830 roku w prasie warszawskiej:

Jeszcze Polska nie zgina

Kiedy my yjemy,
Co nam obca moc wydara,
Moc odbierzemy.

Co wszcza rozpacz,
To dokona mstwo,
Marsz, marsz Polacy!
Bg nam da zwycistwo.

O do specyficznym poczuciu humoru wiadczy napisana w trakcie Powstania

Listopadowego anonimowa wersja Mazurka ofiarowanego tchrzom, prniakom,
darmozjadom, pasibrzuchom i wczgom miasta stoecznego Warszawy:

Jeszcze Polska nie zgina,

Gdy s traktyjernie,
Kto je, pije, wes yje,
Ten j kocha wiernie.
28

Marsz, marsz do yki,

A od yki do miski,
Potem si napijmy,
A na koniec pijmy.

Po upadku powstania Mazurek Dbrowskiego zdobywa popularno rwnie za

granic. Polskich powstacw witano sowami Noch ist Polen nicht verloren.

Ryszard Wagner wczy melodi Mazurka do napisanej na cze powstacw

uwertury symfonicznej Polonia. W latach 1831-33 powstay trzy wersje Pieni
Legionw przeoonej na jzyk niemiecki z nazwiskami: Dbrowskiego, Kociuszki
oraz Skrzyneckiego.

Nuty Noch ist Polen nicht verloren! Brilante Fantasie, Ferdynand Beyer, Lipsk, Carl Rhles Musik
- Verlag, ok. 1904 r.
 29

O popularnoci Mazurka Dbrowskiego wiadczy rwnie jego obecno w literaturze.

W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza tytuowy bohater po powrocie do domu

rodzinnego widzc stojcy zegar kurantowy z dziecinn radoci pocign
za sznurek, By stary Dbrowskiego usysze Mazurek. Nastpny fragment to
synny koncert Jankiela: I z trb znana piosenka ku niebu wiona, Marsz
tryumfalny: Jeszcze Polska nie zgina!... Marsz Dbrowski do Polski!
I wszyscy klasnli, I wszyscy: Marsz Dbrowski! chrem okrzyknli!.

W 1833 roku poeta niemiecki Ludwig

Uhland zacytowa sowa Noch ist Polen
nicht verloren w wierszu Do Mickiewicza.

Szczeglnie wielk popularno sowa

Mazurka zdobyy w pastwach
sowiaskich. W 1833 roku Ljudevit Gaj na
wzr Jeszcze Polska napisa pie
zaczynajc si sowami: Jo Hrvatska nij'
propala, dok mi ivimo (Jeszcze Chorwacja
nie zgina, kiedy my yjemy).

W 1834 roku Samuel Tomik, sowacki

poeta i dziaacz narodowy, napisa
i opublikowa w jzyku czeskim
(obowizujcym wwczas w Sowacji)
pie Hej, Slovan, nad nutami podano
Zegar gabinetowy z pozytywk wygrywajc
spiwa se jako Jet Polska. Mazurka Dbrowskiego, Junghans od 1891 r.

Na Zjedzie Wszechsowiaskim w Pradze w 1848 roku uznano j za oficjalny Hymn

Wszechsowiaski. Z czasem tekst przetumaczono na wszystkie jzyki sowiaskie,
w latach 1939-1945 pie bya hymnem Sowacji. Polskie tumaczenie brzmiao:

Hej Sowianie, jeszcze nasza

Sowian mowa yje,
Pki nasze wierne serce
Za nasz nard bije.

yje, yje duch sowiaski,

I y bdzie wiecznie,
Gromy, pieko zoci waszej
Ujdziem my bezpiecznie!
30

W latach 1860-63 powstaa Pie Legionw Leopolda Kronenberga:

Ojcw swoich krwawym szlakiem

Idzie kto Polakiem;
Jak oni za Polsk ginie,
A niewola minie.

Wic id na boje,
Trud krwawy i znoje;
Id Ojcw ladami,
A Bg bdzie z nami!

W 1862 roku doszo do trzech zamachw na wielkiego ksicia Konstantego i dwch

zamachw na Aleksandra Wielopolskiego, zamachowcy Ludwik Jaroszyski, Ludwik
Ryll i Jan Rzoca zostali schwytani i skazani na kar mierci przez powieszenie. Ca
Warszaw obieg anonimowy wiersz pt. Cze wisielcom:

Jeszcze Polska nie zmarniaa

Kiedy w jednym dniu wydaa
Tak obfity plon.
Trzech modziecw dzieci gminu

Wybujaych kwieciem czynu,

Gotowych na skon.
Ich kolebk bya chata,
Niemym wiadkiem kazamata

Ich ostatnich chwil.

A na krwawej tarczy soca
Trzy imiona byszcz: Rzoca,
Jaroszyski, Ryll.

W styczniu 1863 roku, kiedy wadze carskie zarzdziy brank modziey polskiej do
wojska na okres kilkunastu lat - wybucho Powstanie Styczniowe, a modzie, ktrej
udao si uciec do Puszczy Kampinoskiej uoya pie Do Kampinosu:

Jeszcze Polska nie zgina

Gdymy wyszli cali,
Gdy do rki bro dostaniem,
Bdziem wroga prali.

Marsz, marsz, do lasu,

Bg nam da zwycistwo!
Co wszcza rozpacz,
To dokona mstwo
 31

W tym czasie popularno zdobyway kolejne wersje Mazurka Dbrowskiego,

np. Nasza pie Jana Pawa Lama:

Jeszcze Polska nie zgina,

Bo Warszawa yje.
I mier czego nie pocza
Grobem nie pokryje.

Naprzd rodacy, przyszed dzie rozprawy!

A hasem do pracy: Bg i krew Warszawy!

Powstaway rwnie pieni sawice wspczesnych wodzw, m.in. Mariana

Langiewicza:

Witaj, dzielny Maryanie.

Z tob Polska caa,
Nam twe imi w boju stanie,
Za twierdz i dziaa.

Co wszcza rozpacz,
To dokona mstwo
Marsz, marsz za tob,
Bg nam da zwycistwo!

Karta pocztowa Marjan Langiewicz., NN,

Wydawnictwo Polonia w Krakowie, po 1904 r.

W 1895 roku ukaza si piewnik Pieni narodowe z muzyk w setn rocznic

trzeciego rozbioru Polski wydane opracowany przez M. wierzyskiego. W zeszycie
II zamieszczono tekst Mazurka Dbrowskiego (5 zwrotek) z przeksztaconym tekstem
zwrotki czwartej:

Moskal Polski nie posidzie,

Dobywszy paasza,
Hasem wszystkich wolno bdzie
I Ojczyzna nasza!
32

Zamieszczono tam rwnie pie Stefana Buszczyskiego powicon Tadeuszowi

Kociuszce Polska nigdy nie zaginie:

Polska nigdy nie zaginie,

Gdy ma takie dzieci,
Naszych wodzw duch w niej pynie,
Kociuszko jej wieci.

Cho pi w pokoju,
Duch jego na przedzie
W ostatnim boju
Do zwycistw powiedzie.

Karta pocztowa Apoteoza Kociuszki, Adam

Setkowicz, Wydawnictwo Pocztwki w Krakowie,
po 1904 r.

Powstaway rwnie regionalne wersje Mazurka Dbrowskiego. W 1880 roku powsta

Marsz Kaszubski napisany przez poet Hieronima Derdowskiego, pie ta zdobya
du popularno. Obecnie jest piewana do innej melodii. Przez wielu Kaszubw jest
uznawana za Hymn Kaszubski:

Tam, gdze Wisa d Krakwa

W plscz mrze pnie
Plsk wiara, plsk mwa
Nigd nie zadzinie.

Nigd do zgb
Ni przid Kaszb,
Marsz, marsz za wrodm!
M trzimm z Bdm.
 33

Kiedy w 1880 roku zaoono Towarzystwo Grnolskie, jeden z jego twrcw, ks.
Jzef Gregor napisa dla niego hymn: Dugo lsk nasz ukochany piewany do melodii
Mazurka Dbrowskiego:

Dugo lsk nasz ukochany

Bez wszelkiej obrony
Zosta od swych zapomniany
Od obcych wzgardzony.

Dzisiaj sen przerywa,

Do wolnoci wzywa
Ze swojej niedoli,
Braci dobrej woli.
Karta pocztowa lsk, Pomorze Wschodnie, Pomorze
Zachodnie (skadanka), NN, Drukarnia Narodowa
w Krakowie, 1926-1939

Wersja warmiska Jeszcze Polska nie zgina:

Jeszcze Polska nie zgina,

Booczerwno kokarda,
Mnijwa ufnoszcz w Bogu,
Nom zostaa tylo wzgarda.

Bo Bg dobry, spraedliwy,
Nie dopuszczy tgo,
eby Polok nieszczeszliwy
Ni mnio kraju swgo.

Wersja Mazurka Dbrowskiego z Wielkopolski:

Jeszcze Polska nie zgina

I zginn nie myli.
Bo w Poznaniu na rotuszu
Polski orz zisi.

W kocu XIX wieku na kontynencie amerykaskim powsta Marsz Polonii nazywany

Pieni Polakw. Do Polski z Brazylii przywioza go przed II wojn wiatow Jadwiga
Jahokowska dziaaczka ludowego ruchu kobiet:

Jeszcze Polska nie zgina,

Cho my za morzami,
Chocia z oczw nam znikna,
Lecz j w sercu mamy.
34

Wraz, wraz, tylko wraz!

Gdy wolnoci przyjdzie czas,
Ameryk rzucim
I do Polski wrcim!

W pierwszym roku wojny pod Marszem Legionw podpisa si Zygmunt Gr.

z I Brygady:

Przejdziem Dunaj, przejdziem Wis,

Karpackie wyyny,
Da nam przykad nasz Pisudski
I oddzia Beliny.

Marsz, marsz Legiony,

Bg wam da zwycistwo!
Co nam wzia rozpacz,
To dokona mstwo!

5 listopada 1916 roku ogoszono akt cesarzy Wilhelma II i Franciszka Jzefa I

w sprawie Polski, dokument by bardzo oglnikowy, nie okrela granic pastwa, ktre
miao si skada z czci ziem zaboru rosyjskiego. Polacy bardzo szybko zareagowali
odpowiadajc tekstem do melodii Mazurka Dbrowskiego:

Jeszcze Polska nie zgina

Tak gosi ordzie,
Okroimy kawa kraju
I Krlestwo bdzie.

Marsz, marsz Polacy,

W alians Trjprzymierza!
Tylko dajcie jak najwicej Znaczek upamitniajcy proklamacj
aktu 5 listopada 1916 r., Antoni
Polskiego onierza Procajowicz, Krakw 1916 r.

W czerwcu 1918 roku do powyszego utworu dodano zwrotk z refrenem:

Jeszcze Polska nie zgina

Pki my z Niemcami,
Bo nas jeszcze nie wywieli
Z mk, z ziemniakami.

Marsz, marsz Polacy,

Do Niemiec, do pracy,
Pod przewodem Beselera
Zmiata nas cholera.
 35

W tym okresie powstao wiele tekstw powiconych Jzefowi Pisudskiemu. Dziaacz

spoeczny i filolog Bolesaw Pochmarski na wiosn 1915 roku w Sawkowie napisa
Pie legionistw polskich:

Jeszcze Polska nie zgina

Pki my yjemy,
Co nam obca przemoc wzia
Szabl odbierzemy.

Marsz, marsz Pisudski,

Prowad na bj krwawy,
pod twoim przewodem
Wejdziem do Warszawy.

Po zajciu Warszawy przez Niemcw zmieniono fragment refrenu: Pod twoim

przewodem Tryumf naszej sprawy.

W 1918 roku, w punkcie koncentracji ochotnikw polskich w obozie Niagara on the

Lake powsta Marsz strzelcw amerykaskich, ktry by przerbk Marszu
Czachowskiego z 1863 roku:

Rozprszeni po wszem wiecie -

Bez Ojczyzny ludzie,
Zeszlimy si wreszcie przecie
Przy wojennym trudzie.

Marsz, marsz Polacy!

Marsz dzielny narodzie!
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

Anonimowa pie Marsz, marsz Haller powstaa prawdopodobnie po 1918 roku:

Jeszcze Polska nie zgina,

Pki Haller yje,
Co Ojczynie przemoc wzia,
Szabl on odbije.

Marsz, marsz, marsz Haller,

Prowad nas w bj krwawy,
Pod twoim przewodem
Jedziem do Warszawy.
Odznaka Hallerowska, NN,
Polska, 1919 r.
36

Powstacy lscy piewali:

Jeszcze Polska nie zgina

I zgin nie musi,
Ju se Polak na Prusaka
Ostr szabl brusi.

W czasie II wojny wiatowej Mazurek Dbrowskiego znw sta si pieni zakazan,

mimo to by piewany przez partyzantw, Powstacw Warszawskich, onierzy
walczcych na wszystkich frontach tej strasznej wojny.

Tak jak dawniej powstaway nowe wersje sw do ukochanej melodii. Po opanowaniu

lska przez hitlerowcw powsta tekst dostarczony przez harcerza z Lublica
do Komendy AK:

Jeszcze Polska nie zgina

I zgin nie moe,
Jeszcze Niemiec przed Polakiem
Zegnie si w pokorze.

piewana bya rwnie wersja:

Jeszcze Polska nie zgina

Pki Bg nad nami,
Jeszcze Hitler bdzie wisie
Do gry nogami

W 1939 roku w czasopimie Polak we Francji ukaza si Mazurek Sikorskiego:

Marsz, marsz Sikorski,

Z ziemi Frankw do Polski
Za twoim przewodem
Zczym si z narodem.

Po upadku Francji zaktualizowano tekst:

Zapalniczka benzynowa z wizerunkiem
Marsz, marsz Sikorski ora w koronie i napisem: Jeszcze
Polska nie zgina, NN, Polska?, 1939-
Z ziemi szkockiej do Polski 1945 r.
 37

Pod koniec II wojny wiatowej Niemcy prbujc zachci Polakw do walki

z Sowietami wykorzystywali w ulotkach tekst polskiego hymnu.

Ulotka Jeszcze Polska nie

zgina ale grozi jej zagada
ze strony bolszewizmu., z
niemieckiego granatu
propagandowego, NN,
Propaganda niemiecka w
okupowanej Polsce, ok. 1944 r.

Po zakoczeniu II wojny wiatowej Mazurek Dbrowskiego pozosta polskim hymnem

pastwowym, ale Polacy wci ukadali nowe sowa do znanej melodii. wiadczy
to o ogromnej sile jej popularnoci. Kolejnym dowodem jest wersja powicona
okresowi rzdw Edwarda Gierka (pisownia oryginalna):

Hymn polski

Jeszcze Polska nie zgina

Pki my yjemy
Ale w takim dobrobycie
Niedugo zginiemy.

Marsz, marsz Polacy

Bez arcia do pracy
Pod Partii przewodem
Rzd moy nas godem.

Nie ma misa, jajek

Zmarnita sonina
Trzeba bdzie chyba z godu
Zje dzieo Lenina.

Chocia sami ledwie

Ju dyszymy z godu
Naszym misem doywiamy
Przyjaci ze wschodu.
38

ZDAJ EGZAMIN PIEWAJCO

1. Gdzie urodzi si Jzef Wybicki?

a) w Manieczkach
b) w Wiedniu
c) w Bdominie
d) w Warszawie

2. Jaki tytu nosi pie onierska napisana przez Jzefa Wybickiego w 1797
roku?
a) Idzie onierz
b) Mazurek Dbrowskiego
c) Pie Legionw Polskich we Woszech
d) Marsylianka

3. Do kogo mwi ojciec w ostatniej zwrotce hymnu?

a) Kasi
b) Basi
c) Zosi
d) Tosi

4. Dokocz wers hymnu Jeszcze Polska nie zgina, ...

a) pki my yjemy
b) kiedy my yjemy
c) bo my yjemy
d) i nigdy nie zginie

5. Ile zwrotek ma hymn Polski?

a) 5
b) 4
c) 2
d) 1

6. W ktrym roku Mazurek Dbrowskiego zosta oficjalnie uznany hymnem

narodowym?
a) w 1797
b) w 1815
c) w 1945
d) w 1927
 39

7. Ktra posta historyczna wystpuje w tekcie Pieni Legionw Polskich

we Woszech?
a) Kociuszko
b) Dwernicki
c) Sobieski
d) Sikorski

8. Komu Jzef Wybicki uratowa ycie podczas Insurekcji

Kociuszkowskiej?
a) Kociuszce
b) Niemcewiczowi
c) Czarnieckiemu
d) Dbrowskiemu

9. Gdzie i kiedy powstaa Pie Legionw Polskich we Woszech?

a) w 1797 roku w Reggio nellEmilia
b) w 1747 roku w Bdominie
c) w 1817 w Warszawie
d) w 1798 w Rzymie

10. Dokocz wers dla ojczyzny ratowania

a) wrcim si przez morze
b) wrci si przez morze
c) rzuci si przez morze
d) rzucim si przez morze
ODPOWIEDZI:

1. c) W Bdominie.
2. c) Pie Legionw Polskich we Woszech.
3. b) Basi.
4. b) Jeszcze Polska nie zgina, kiedy my yjemy.
5. b) Mazurek Dbrowskiego ma 4 zwrotki.
6. d) W 1927 roku.
7. a) Kociuszko.
8. d) Dbrowskiemu.
9. a) 1797 roku w Reggio nellEmilia we Woszech.
10. a) Dla ojczyzny ratowania wrcim si przez morze

ISBN 978-83-947720-1-7

9 788394 772017