Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transformacji politycznych [Poland in Europe from 1989 to 2014. 25 Years After the Changes - Selected Aspects of Political transformation]

Jacek Knopek, Magorzata Sikora-Gaca, Dariusz Magierek
REDAKCJA
Polska w Europie 1989-2014

25 lat po przemianach
Wybrane aspekty transformacji politycznych
Demokracj trzeba tak jak wolno umiejscawia w czasie i przestrzeni

/Lech Wasa/
rdo: Kaddafi nie yje. Powstacy schwytali dyktatora
[relacja minuta po minucie, gazeta.pl z 20 X 2011 r.]
Politechnika Koszaliska
1
MONOGRAFIA NR 274
INSTYTUT POLITYKI SPOECZNEJ I STOSUNKW MIDZYNARODOWYCH
ISSN 0239-7129
ISBN 978-83-7365-350-4
Przewodniczcy Uczelnianej Rady Wydawniczej

Mirosaw Maliski
Recenzja
Andrzej Chodubski
Redakcja
Jacek Knopek
Magorzata Sikora-Gaca
Dariusz Magierek
Projekt okadki
Tomasz Cielik
Skad, amanie
Tomasz Cielik
Copyright by Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszaliskiej

Koszalin 2014
WYDAWNICTWO UCZELNIANE POLITECHNIKI KOSZALISKIEJ

75-620 Koszalin, ul. Racawicka 15-17
Koszalin 2014, wyd. I, ark. wyd. 9,29, format B-5, nakad 250 egz.
Druk: EXPOL, Wocawek
2
SPIS TRECI
WPROWADZENIE 5
MAGIEREK Dariusz 7
Ukad z Schengen w systemie bezpieczestwa europejskiego
BAJOR Piotr 17
Powrt do Europy - uwarunkowania midzynarodowe i zmiany priory-
tetw polskiej polityki zagranicznej w okresie przeomu
CIMEK Gracjan 31
Wyzwania dla Polski jako uczestnika integracji europejskiej
REWIZORSKI Marek 47
Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony aspek-
ty polityczne i prawne
POLAK Micha 67
Ocena czonkostwa Polski w Sojuszu Pnocnoatlantyckim jako determi-
nanty jej bezpieczestwa midzynarodowego
DOMAGAA Katarzyna 79
Polska polityka zagraniczna wobec stara Chorwacji i Serbii o czonko-
stwo w Unii Europejskiej
ZAKRZEWSKA Sylwia 97
Stosunki polsko-biaoruskie wybrane problemy
PARTACZ Czesaw 107

Rozpad Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich a pierwsze lata
niepodlegoci Ukrainy
3
KNOPEK Jacek 121
Misje specjalne jako szczeglny rodzaj stosunkw Polski z pastwami
Afryki Zachodniej
STANKIEWICZ Wojciech 133

Rola Kocioa katolickiego w ksztatowaniu si Unii Europejskiej
BIOGRAMY 157
BIBLIOGRAFIA 161
4
WPROWADZENIE
Polityka jest tak sfer ycia czowieka, ktra od setek i tysicy lat wywiera istotny
wpyw na ycie pastw i poszczeglnych spoecznoci. Historia nowoytnej i najnow-
szej Europy pena jest rnego typu dziaa politycznych, ktre inspiroway dzieje po-
szczeglnych krajw i regionw tego kontynentu. Sytuacj tak zaobserwowa mona
we wspczesnej geopolityce, w ktrej poszczeglne fakty i zdarzenia prowadz do
procesw integracyjnych bd dezintegracyjnych, zmian terytorialnych czy wrcz
otwartych konfliktw o charakterze zbrojnym.
W kluczowych momentach zwizanych z dziejami pastwa i narodu polskiego
dziaania polityczne miay rwnie istotne znaczenie. Okres 2. poowy XVIII w. nie-
uchronnie pcha pastwo polskie ku przepaci bd prowadzi w objcia trzech zabor-
czych mocarstw. Czas z pocztku XX w. spowodowa odrodzenie si pastwowoci
i zainicjowa II RP. Rok 1939 oraz lata 1944-1945 okazay si wybitnie niesprzyjajce.
Polska ostatecznie zostaa podporzdkowana wpywom jednego z wczesnych super-
mocarstw. Przeom lat 80. i 90. XX w. zdecydowa o przywrceniu jej samodzielnoci
politycznej na arenie midzynarodowej.
Ostatniego wierwiecza polskich przemian politycznych dotyka i niniejsza publi-
kacja, ktra jest zbiorem artykuw przygotowanych przez pracownikw naukowych
i doktorantw z rnych orodkw w kraju. Prace dotykaj zarwno polityki wewntrz-
nej, jak i zagranicznej pastwa, co oznacza, e odnosz si do stosunkowo duego ob-
szaru poznawczego. Zdecydowan przewag uzyskay w tej tematyce problemy ze-
wntrzpastwowe odnoszce si do Unii Europejskiej, polityki zagranicznej, kilku
aspektw bezpieczestwa europejskiego i midzynarodowego, migracji wewntrzeuro-
pejskich czy Kocioa katolickiego. Wszystkie te kwestie mieszcz si w oglnych
zarysach wybranych problemw politycznych pastwa polskiego w latach 1989-2014.
Zadaniem niniejszej publikacji stao si przyblienie Czytelnikom takich proble-
mw politycznych Polski z ostatniego wierwiecza, ktre wymagaj dodatkowego
komentarza, pogbionych analiz podmiotowych i przedmiotowych oraz cigle aktual-
nego spojrzenia metodologicznego i merytorycznego.
Jacek Knopek
Magorzata Sikora-Gaca
Dariusz Magierek
5
6
Dariusz MAGIEREK
Dariusz MAGIEREK
Ukad z Schengen w systemie

bezpieczestwa europejskiego
Moliwo swobodnego przekraczania granic przez obywateli Unii Europej-

skiej stanowi jeden z najbardziej wymiernych efektw procesw integracyjnych
w Europie zapocztkowanych Traktatami Rzymskimi 1. Cztery podstawowe
swobody, czyli: przepywu towarw, usug, kapitau i osb to gwne filary
projektu jakim jest zjednoczona Europa, a stworzenie na jej terytorium obszaru
wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci jest jednym z jej gwnych ce-
lw2.
Poczenie w jednym postulacie takich zagadnie jak wolno i bezpie-
czestwo, i jednoczesna ich realizacja stanowi znaczce wyzwanie dla polityki
europejskiej. Jest to szczeglne trudne w epoce z jednej strony globalnych za-
groe, takich jak terroryzm, cyberterroryzm czy przestpczo zorganizowana,
z drugiej rosncej wiadomoci wrd spoeczestw wasnych praw i wolnoci
obywatelskich oraz coraz doskonalszych mechanizmw kontroli ich przestrze-
gania i egzekwowania3.
Ukad z Schengen, podpisany 14 czerwca 1985 r.4 i wczony do dorobku
prawnego Unii Europejskiej na mocy Traktatu Amsterdamskiego w roku 1997 5,
1
Na mocy Traktatw Rzymskich podpisanych w 1957 r. powoane zostay Europejska Wsplnota
Gospodarcza (EWG) i Europejska Wsplnota Energii Atomowej (EUROATOM).
2
Art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej z dnia 2.02.1992 r., Dziennik Urzdowy Wsplnoty Euro-
pejskiej 1992 C 191.
3
M. Pogonowski, Praca jako element bezpieczestwa socjalnego ludzi modych, [w:] Modzi
i polityka, M. Grka, J. Prokopiuk (red.), Koszalin 2013, s. 133-143.
4
Ukad midzy Rzdami Pastw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec
oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wsplnych granicach
podpisany w Schengen dnia 14 czerwca 1985 roku, Dz. U, WE 2000, L 239/13.
5
Traktat z Amsterdamu zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiajce Wspl-
noty Europejskie oraz niektre zwizane z nimi akty z dnia 2.10.1997 r., Dz.U. WE 1997 C 340.
7
znoszc kontrol na granicach wewntrznych sygnatariuszy ukadu i wprowa-

dzajc wsplne mechanizmy ich kontroli, mona uzna za jedn z najbardziej
udanych prb realizacji celu, jakim jest zapewnienie swobodnego przepywu
osb z zachowaniem maksymalnego poziomu bezpieczestwa wewntrznego
i zewntrznego Unii Europejskiej.
Celem niniejszego opracowania jest syntetyczna prezentacja istoty Ukadu
z Schengen jako znaczcego elementu systemu bezpieczestwa Unii Europej-
skiej oraz jego znaczenia dla wyzwa, jakie stoj przed pastwami czonkow-
skimi w procesie budowy i realizacji obszaru wolnoci, sprawiedliwoci i bez-
pieczestwa.
Europejski wymiar bezpieczestwa
Pojcie bezpieczestwa rozpatrywa mona w kilku wymiarach. Po pierw-

sze jako pewien stan, w tym przypadku braku zagroenia (stan spokoju, czy
pewnoci)6, ktry ma statyczny charakter. Po drugie jako pewne subiektywne
odczucie, jednostkowe lub spoeczne, zwizane z przekonaniem znajdowania
si poza zasigiem jakiegokolwiek zagroenia7. To podejcie zwizane jest
cile z pojciem potrzeby bezpieczestwa, ktra w hierarchii potrzeb Masowa
znajduje si niemal u samej podstawy piramidy, czyli wrd potrzeb elementar-
nych (biologicznych)8. Po trzecie w kocu, bezpieczestwo traktowane jest jako
proces, czyli zjawisko dynamiczne, wci zmieniajce si w czasie. W tym
kontekcie, co naley zaznaczy dominujcym w teorii politologii i stosunkw
midzynarodowych, bezpieczestwo to domena pewnej aktywnoci, ktrej ce-
lem jest zapewnienie moliwoci przetrwania oraz realizacji wasnych intere-
sw jednostkom i grupom spoecznym poprzez wykorzystywanie sprzyjajcych
okolicznoci, minimalizowanie ryzyka oraz przeciwdziaanie wszelkim zagro-
eniom9.
Podmiotem bezpieczestwa mog by wszystkie jednostki posiadajce wa-
sne interesy. Std wyrnia si bezpieczestwo personalne (odnoszce si do
pojedynczych jednostek), grupowe (czyli rodowe czy plemienne), pastwowe
(narodowe10) oraz midzynarodowe (regionalne, globalne)11. Dwa ostatnie ro-
6
M. Cielarczyk, Wspczesne rozumienie bezpieczestwa, [w:] Bezpieczestwo w teorii i bada-
niach naukowych, B. Winiewski (red.), Szczytno 2011, s. 12.
7
R. Ziba, Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego, Warszawa 1999, s. 28.
8
A. Sekciski, Bezpieczestwo wewntrzne w ujciu teoretycznym. Geneza i wspczesne rozu-
mienie w naukach politycznych, e-politykon 2013, nr 11, s. 44.
9
S. Koziej, Bezpieczestwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Bezpiecze-
stwo Narodowe 2011, nr 2, s. 20.
10
Kategorie bezpieczestwa pastwowego i narodowego w cisym znaczeniu nie s sobie to-
same. Jednake w dobie dominacji w porzdku wiatowym pastw narodowych, na gruncie nauk
spoecznych oraz w praktyce dziaa politycznych oba pojcia traktowane s jako synonimy. J.
8
Dariusz MAGIEREK
dzaje bezpieczestwa odnosi si bd do europejskiego wymiaru tego zagad-

nienia.
Bezpieczestwo pastwowe mona zdefiniowa jako wolno od zagroe
stwarzajcych ryzyko dla przetrwania pastwa12. Zapewnienie bezpieczestwa
wewntrznego i zewntrznego jest jedn z gwnych funkcji pastwa, a w celu
jego realizacji wyposaone jest ono w szereg instrumentw, ktrymi nie dyspo-
nuj inne podmioty. Zwizane jest to z istot pastwa jako specyficznego orga-
nizmu politycznego, ktra zasadza si na kilku podstawowych i jedynie mu
przypisywanych cechach. A zatem pastwo13:
przypisuje sobie suwerenn zwierzchno nad instytucjami spoecz-
nymi oraz monopolizuje uzasadnione uycie siy na swoim teryto-
rium;
definiuje czonkw spoeczestwa oraz obcych kontrolujc napyw
i odpyw ludzi ze swojego obszaru;
tworzy i promuje tezy ideologiczne (etyczne) dotyczce wsplnych
interesw i woli czonkw spoeczestwa;
cieszy si uznaniem liczcych si grup i elementw spoeczestwa;
posiada i kontroluje biurokratyczne zasoby w celu poboru podatkw
oraz kierowania sprawami rzdowymi;
reguluje aktywno spoeczn za pomoc aparatu prawnego, a ak-
tywno instytucji rzdowym za pomoc konstytucji;
jest uznane za pastwo przez inne pastwo.
Unia Europejska jako jedyny, tak specyficzny midzynarodowy projekt in-
tegracyjny, zrzeszajc suwerenne pastwa i bdc organizacj midzynarodo-
w, jednoczenie wyposaony zosta w atrybuty wczeniej zarezerwowane tylko
dla aparatu pastwowego. Naley do nich m.in. tworzenie prawa obowizujce-
go jednolicie na caym terytorium Unii, prawa, ktre ponadto ma prymat nad
prawem pastwowym.
Mechanizmy regulujce stosunki i relacje wewntrz Wsplnot, a take
obrane przez nie cele wymagaj od pastw narodowych zrzeczenia si czci
swojej suwerennoci i przeniesienia jej na poziom wsplnotowy. Zwiksza to
wzajemn wspzaleno pastw czonkowskich w obszarach14:
politycznym,
Proko, Bezpieczestwo pastwa. Zarys teorii problemu i zada administracji publicznej, Biel-
sko-Biaa 2007, s. 20.
11
S. Koziej, wyd. cyt. s, 20.
12
D. Bobrow, E. Haliak, R. Ziba, Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe u schyku XX
wieku, Warszawa 1997, s. 3.
13
P. Dunleavy, Pastwo, [w:] Przewodnik po wspczesnej filozofii politycznej, R.E. Goodin, F.
Pettit (red.), prze. C. Cieliski, M. Porba, Warszawa 2002, s. 777-778.
14
P. Wawrzyk, Bezpieczestwo wewntrzne Unii Europejskiej, Warszawa 2009, s. 20-21.
9
bezpieczestwa,
gospodarczym i ekonomicznym,
ekologicznym.
Wsplnoty Europejskie w swoim pierwotnym zaoeniu miay by przede

wszystkim projektem o charakterze ekonomicznym, ktrego gwnym celem
miao by zwikszenie konkurencyjnoci Europy Zachodniej na wiatowych
rynkach15. Jednak utworzenie Wsplnego Rynku, na ktrym istnieje swoboda
przepywu towarw, kapitau, usug i osb, ktry mia t konkurencyjno za-
pewni wymagao rwnie pogbionej wsppracy w innych, ni ekonomiczne
dziedzinach. Ponadnarodowy charakter podejmowanych decyzji sign z cza-
sem rwnie takich wymiarw jak wymiar sprawiedliwoci czy bezpiecze-
stwo.
Naley jednak zaznaczy, i wanie kwestia bezpieczestwa, bardzo moc-
no identyfikowana z suwerennoci podejmowanych przez poszczeglne pa-
stwa dziaa i decyzji, bya tym obszarem, ktry w najmniejszym stopniu objty
zosta mechanizmami integracyjnymi. Ilustruj to chociaby filary Unii Euro-
pejskiej obrazujce struktur wewntrzn tej organizacji.
Struktura filarw UE zaprezentowana na rys. 1, wskazuje, i kwestie zwi-
zane z szeroko rozumianym bezpieczestwem, zarwno w wymiarze europej-
skim, jak i dotyczcym poszczeglnych pastw czonkowskich, zostay umiej-
scowione we wszystkich trzech filarach. Jednoczenie gro spraw z t kwesti
zwizanych znajdowao si w filarach drugim i trzecim, w ramach ktrych, co
naley podkreli, wsppraca midzy pastwami miaa gwnie charakter mi-
dzyrzdowy, a wic nie bya objta cis integracj. Nie dotyczyo to jedynie
czci spraw z filaru trzeciego, w ktrym mechanizmy wsplnotowe zostay
wzmocnione16. Natomiast w filarze pierwszym, w ktrym poziom integracji by
najwyszy, a decyzje podejmowane na poziomie ponadnarodowym (a nie mi-
dzyrzdowym)17 znalazy si sprawy zwizane z polityk migracyjn, azylow
i ochron granic zewntrznych Wsplnoty, a wic sprawy, po pierwsze cile
zwizane z bezpieczestwem, po drugie dotyczce gwnie swobody prze-
mieszczenia si osb.
15
M. Wojtan, Proces akcesji Polski do Unii Europejskiej w zakresie przepywu osb a dowiad-
czenia Niemiec, Wrocaw 2004, s. 25.
16
M. Zajczkowska, Geneza i historia trzeciego filaru Unii Europejskiej, [w:] Ewolucja i ocena
funkcjonowania trzeciego filaru Unii Europejskiej, H. Tendera-Waszczuk (red.), Krakw 2009,
s. 15.
17
Podejmowanie ich jest rwnie znacznie atwiejsze, poniewa w pierwszym filarze nie obowi-
zuje wymg jednomylnoci. A. Gruszczak, Historia wsppracy w dziedzinie wymiaru sprawie-
dliwoci i spraw wewntrznych od TREVI do Tampere, [w:] Obszar wolnoci, bezpieczestwa
i sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Geneza, stan i perspektywy rozwoju, F. Jasiski, K. Smoter
(red.), Warszawa 2005, s. 32.
10
Dariusz MAGIEREK
Rys. 1. Filary Unii Europejskiej
UNIA EUROPEJSKA
Polityka ekonomiczna Polityka zagraniczna Wsppraca policyjna
(Wsplnota Europejska) i bezpieczestwa i sdowa ws. karnych
Wsplny rynek Zapewnienie obywate-

Unia gospodarcza Konsultacje i ustale- lom ochrony wolnoci,
i walutowa nia wsplnych sta- sprawiedliwoci i
Wsplna polityka: nowisk w sprawach: bezpieczestwa
rolna, handlowa, pokoju, praw czo- Walka z rasizmem i
transportowa wieka, demokracji, ksenofobi
Polityka solidarnoci: pomocy krajom trze- Walka z przestpczo-
socjalna, regionalna cim ci zorganizowan
Polityka azylowa Wsplne dziaania (terroryzm, handel
Ochrona granic ze- w sprawach: rozbro- narkotykami i broni,
wntrznych jenia, Organizacji korupcja)
Polityka migracyjna Bezpieczestwa i Wsppraca midzy
Owiata Wsppracy w Euro- wadzami sdowymi
Kultura pie, pastw UE
Ochrona konsumenta Obrona Ujednolicenie przepi-
Ochrona zdrowia Wysoki Przedstawi- sw prawa karnego
rodowisko naturalne ciel UE ds. Wsplnej
Polityki Zagranicznej i
Bezpieczestwa
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: J. Adamiec, Polityka zagraniczna i bezpieczestwa

Unii Europejskiej, www.orka.sejm.gov.pl [10.08.2014].
Wczenie do filaru pierwszego z zagadnie zwizanych ze swobod prze-

mieszczenia si osb nastpio na mocy traktatu amsterdamskiego, z chwil,
gdy zapisy Ukadu z Schengen, decyzj traktatow, wczone zostay w dorobek
prawny Unii Europejskiej. Od tego momentu wymiar europejski (wsplnotowy)
uzyskay niezwykle istotne kwestie zwizane z bezpieczestwem kadego
z pastw czonkowskich, jednoczenie wic je cile z realizacj gwnego
celu, jaki przed sob postawiy sobie Wsplnoty, czyli utworzeniem na swoim
terytorium obszaru wolnoci, sprawiedliwoci i bezpieczestwa.
Dalsze uwsplnotowienie zagadnie zwizanych z bezpieczestwem nast-
pio po podpisaniu w roku 2007 Traktatu Lizboskiego. Znis on filarow kon-
strukcj Unii, a Wsplnota uzyskaa status organizacji midzynarodowej o jed-
11
nolitym reimie prawnym18. I cho pastwa czonkowskie zachoway suweren-

no decyzyjn w kwestiach obronnoci, polityki zagranicznej i bezpiecze-
stwa, to zrwnanie tych kwestii w wewntrznej strukturze Unii wyznacza przy-
sze kierunki rozwoju polityki wsplnotowej w tym obszarze.
Kwestia zniesienia kontroli granicznych z rwnoczesnym pogbianiem

wsppracy w takich dziedzinach, jak walka z przestpczoci, nielegaln imi-
gracj, polityka wizowa i azylowa, poruszane byy przez pastwa Europy Za-
chodniej wielokrotnie od momentu stopniowego urzeczywistniania koncepcji
integracyjnych.
Problem swobodnego przepywu osb, cho stanowi gwny element trak-
tatw ustanawiajcych kolejno: Europejsk Wsplnot Gospodarcz (1057),
Jednolity Akt Europejski (1986), Uni Europejsk (1992), poniewa by cile
zwizany z kwesti bezpieczestwa wewntrznego i zewntrznego pastw
czonkowskich, nie mg znale penego rozwizania, ani zosta poddany
wsplnotowym mechanizmom podejmowania decyzji.
Std kwestia ta, tak wana z punktu widzenia wizerunku procesw inte-
gracyjnych wrd obywateli pastw czonkowskich (swoboda podrowania
stanowi bowiem najbardziej namacalny, pozytywny efekt integracji), znalaza
swoje rozwizanie w oddolnej inicjatywie grupy kilku pastw (Francji, Niemiec
i krajw Beneluksu), ktre w roku 1985 podpisay w Schengen ukad znoszcy
(od 1 stycznia 1990 r.) kontrol na wsplnych granicach19. Jednoczenie pa-
stwa-sygnatariusze, dla realizacji tej gwnej idei, zobowizay si do ujednoli-
cenia polityki majcej na celu zapewnienie bezpieczestwa wewntrznego stron
Ukadu, prawa o cudzoziemcach, prawa azylowego i prawa celnego. Uzgodnio-
no rwnie zacienienie wsppracy policyjnej w dziedzinie zwalczania prze-
stpczoci midzynarodowej (przemyt, handel narkotykami i broni, nielegalna
imigracja, przestpstwa celne i podatkowe) oraz stworzenie wsplnego, mi-
dzynarodowego systemu wymiany informacji policyjnej20. Co warte podkrele-
18
J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowice Uni Europejsk. Stan obec-
ny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008, s. 44-46.
19
K. Rokicka, Wcznie acquis Schengen w ramy prawne Unii Europejskiej, Studia Europejskie
2000, nr 2, s. 78.
20
S. odziski, Porozumienia z Schengen. Postanowienia Ukadu z Schengen i Konwencji Wyko-
nawczej, problemy wprowadzenia ich w ycie, znaczenie dla Polski, Raport Biura Studiw
i Ekspertyz Sejmu RP, 1995, nr 77, s. 3-4. Ukad z Schengen praktycznie obejmuje dwa doku-
menty. Integraln czci konwencji przyjtej w 1985 r. jest Porozumienie wykonawcze podpisa-
ne w roku 1990, w ktrym znalaz si m.in. katalog rodkw, ktre pastwa-sygnatariusze zobo-
12
Dariusz MAGIEREK
nia, uatwienia zwizane z przekraczaniem granic miay obj nie tylko obywa-
teli pastw podpisujcych Ukad, ale wszystkich mieszkacw Wspl-
not Europejskich. By to jasny sygna, i pastwa-sygnatariusze, oczekuj, i
w przyszoci przestrze bez granic wewntrznych obejmie wszystkie pastwa
Wsplnot21.
Stopniowe przystpowanie do Ukadu nowych pastw22 (w rezultacie poza
Ukadem znalazy si jedynie Wielka Brytania i Irlandia), z jednej strony roz-
szerzay obszar bez granic wewntrznych, z drugiej, zwikszay liczb pastw
cile ze sob wsppracujcych w dziedzinie bezpieczestwa.
Z punktu widzenia tego ostatniego, najistotniejszym dorobkiem Ukadu
z Schengen wydaj si w szczeglnoci23:
jednolite zasady przekraczania granic zewntrznych;
ujednolicenie polityki wobec cudzoziemcw w zakresie wiz;
wsplne procedury azylowe okrelajce pastwo rozpatrujce wnio-
sek o udzielenie azylu,
zasady wsppracy policyjnej (wymiana informacji, oficerw cz-
nikowych, obserwacja transgraniczna, pocig transgraniczny);
wsppraca sdownicza w sprawach karnych i ekstradycyjnych
(uproszczenie procedur, przekazywanie dokumentw, rozszerzenie
pomocy prawnej na przestpstwa podatkowe i wykonywanie orze-
cze sdowych);
powoanie staej grupy roboczej w celu usprawnienia wspdziaania
w zwalczaniu handlu narkotykami;
opracowanie wsplnych zasad dotyczcych posiadania broni i obro-
tu ni;
stworzenie systemu informacyjnego (System Informacyjny Schen-
gen - SIS) wymiany danych oraz zasad ochrony danych osobowych.
Ostatni z wymienionych elementw, czyli System Informacyjny Schengen,
sta si w praktyce jednym z najistotniejszych instrumentw zwikszajcym
poziom bezpieczestwa na obszarze Wsplnot. Jako elektroniczna platforma
gromadzca informacje, w Systemie znajduje si niezbdny dla zachowania
wizay si podj w celu zwikszenia bezpieczestwa wewntrznego kompensujce realizacj

liberalizacji ruchu osb przez granice. Zob. M. Wojtan, dz.cyt., s. 32-33.
21
W. Czapliski, Acquis communautaire w zakresie III filaru Unii Europejskiej z perspektywy
polskiego prawa wewntrznego, [w:] Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych
porzdkach prawnych, C. Mik (red.), Toru 1998, s. 76.
22
W roku 1990 do strefy Schengen przystpiy Wochy, rok pniej Hiszpania i Portugalia, w
roku 1992 Grecja, w 1996 r. Austria, Dania, Finlandia i Szwecja, w roku 2007 Czechy, Estonia,
otwa, Litwa, Malta, Wgry, Polska, Sowenia i Sowacja, A. Witalec, Polska w strefie Schengen
po 6 latach czonkowstwa, www.stosunki-midzynarodowe.pl [10.08.2014].
23
Tame; S. odziski, Porozumienia z Schengen a polska polityka bezpieczestwa, Informacja
Biura Studiw i Ekspertyz Sejmu RP 2000, nr 761, s. 3.
13
porzdku publicznego zbir danych dostpnych dla okrelonych sub w pa-

stwach czonkach strefy Schengen. Informacje te obejmuj24:
dane osb, ktre powinny by zatrzymane (aresztowane) w celu eks-
tradycji;
dane cudzoziemcw, ktrym odmwiono prawa wjazdu;
dane wiadkw przestpstw lub osb wezwanych do sdu na prze-
suchanie;
dane osb lub pojazdw objtych inwigilacj lub szczegln kontro-
l;
dane dotyczce przedmiotw poszukiwanych w celu konfiskaty lub
ewidencji w sprawach karnych.
Funkcjonowanie systemu w sposb istotny uatwia wspprac sub poli-
cyjnych, sdowych i granicznych, ktrych wspdziaanie stanowi niezbdny
element systemu europejskiego bezpieczestwa.
Dorobek prawny Ukadu z Schengen oraz praktyka funkcjonowania strefy
bez granic wewntrznych staa si impulsem dla pastw Wsplnoty do poszu-
kiwania nowych pl aktywnoci w obszarze bezpieczestwa. W Traktacie
z Maastricht (powoujcym Uni Europejsk), znalazy si zapisy okrelajce
zagadnienia istotne dla zapewnienia bezpieczestwa caej Wsplnoty co istot-
ne, nie terytoriw poszczeglnych pastw czonkowskich, ale terytorium Unii,
traktowanego jako cao. W zapisach traktatowych za istotne dla europejskiego
bezpieczestwa wewntrznego uznane zostay kwestie25:
polityki wizowej;
przekraczania granic zewntrznych pastw czonkowskich;
polityki imigracyjnej i wobec obywateli pastw trzecich;
walki z oszustwami na skal midzynarodow;
wsppracy sdowej w sprawach cywilnych i karnych;
wsppracy celnej;
wsppracy policyjnej w zwalczaniu terroryzmu, handlu narkotyka-
mi i handlu ludmi.
Jak mona zauway, powysze zagadnienia stanowi rwnie podstaw
skutecznego funkcjonowania strefy Schengen. Wczenie zatem dorobku praw-
nego Konwencji do prawa wsplnotowego okazao si, po pierwsze, naturaln
konsekwencj realizacji swobody przemieszczenia si osb jako jednego z fila-
ru Wsplnego Rynku, po drugie, uczynio dowiadczenia pastw czonkow-
24
A. Rogala-Lewicki, Struktura systemw informacyjnych strefy Schengen, Forum Studiw i
Analiz Politycznych 2010, s. 6.
25
P. Bryksa, M. Adamczuk, Zarys historii dziaa integracyjnych Unii Europejskiej w obszarze
bezpieczestwa wewntrznego, [w:] Wybrane zagadnienia polityki bezpieczestwa Unii Europej-
skiej. Szanse i zagroenia dla Polski, P. Bryksa (red.), Warszawa 2008, s. 10.
14
Dariusz MAGIEREK
skich strefy trwaym elementem budowy europejskiego systemu bezpiecze-

stwa.
Wnioski kocowe
Kwestia bezpieczestwa, polityki zagranicznej czy obronnoci, to te zagad-

nienia, w ktrych suwerenno podejmowania decyzji jest dla pastw narodo-
wych spraw najwaniejsz. Nie moe zatem dziwi fakt, i w Unii Europej-
skiej to wanie w tych obszarach mechanizmy wspdziaania i podejmowania
decyzji w wikszoci przypadkw wci pozostaj na poziomie midzyrzdo-
wym, czyli de facto, w gestii pastw czonkowskich.
Jednoczenie w obliczu wspczesnych zagroe, takich jak terroryzm, nie-
legalna imigracja czy handel broni i narkotykami, dla czonkw Unii Europej-
skiej staje si jasne, i budowa wsplnotowego systemu bezpieczestwa jest
koniecznoci. Wymaga tego rwnie rola, jak Wsplnota chce odgrywa na
arenie midzynarodowej (rwnoprawnego partnera wiatowych mocarstw) oraz
funkcjonowanie Wsplnego Rynku, dla ktrego rozwoju niezbdne jest zapew-
nienie bezpieczestwa wewntrznego26.
W tym kontekcie ogromne znaczenie miay dowiadczenia pastw czon-
kw strefy Schengen. Okazao si bowiem, i moliwe jest utworzenie obszaru
bez granic wewntrznych, i dziki wzmocnionej wsppracy oraz przyjciu
jednolitych dla wszystkich rozwiza dla instytucji takich jak policja czy stra
graniczna, bez zmniejszenia poziomu bezpieczestwa spoeczestw zamieszku-
jcych stref.
Z chwil wczenia acquis Schengen do dorobku prawnego Wsplnot,
rozwizania zawarte w konwencji stay si trwaym elementem (i wzorcem)
tworzcego si dopiero systemu bezpieczestwa europejskiego.
26
J. Karwat, Problemy bezpieczestwa Unii Europejskiej, Przegld Strategiczny 2011, nr 1, s.
76.
15
STRESZCZENIE
Celem niniejszego opracowania jest syntetyczna prezentacja istoty Ukadu

z Schengen jako znaczcego elementu systemu bezpieczestwa Unii Europej-
skiej oraz jego znaczenia dla wyzwa, jakie stoj przed pastwami czonkow-
skimi w procesie budowy i realizacji obszaru wolnoci, sprawiedliwoci i bez-
pieczestwa.
SOWA KLUCZOWE
Bezpieczestwo europejskie, Ukad z Schengen, obszar wolnoci, bezpiecze-

stwa i sprawiedliwoci.
SUMMARY
The aim of this study is a synthetic presentation of the essence of the Schengen
Agreement as a significant element of the security system of the European Un-
ion and its relevance to the challenges faced by Member States in the process of
building and creating an area of freedom, security and justice.
KEYWORDS
European security, Schengen, an area of freedom, security and justice.
16
Piotr BAJOR
Piotr BAJOR
P
owrt do Europy
uwarunkowania midzynarodowe i zmiany
priorytetw polskiej polityki zagranicznej
w okresie przeomu
Zmiany demokratyczne majce miejsce w Polsce w 1989 r. doprowadziy do

rozpoczcia procesu transformacji systemowej i budowy podstaw suwerennego
i niepodlegego pastwa. Istotnym elementem tego procesu byy midzynaro-
dowe uwarunkowania oraz przeformuowanie i wyznaczenie nowych prioryte-
tw w polityce zagranicznej odradzajcej si Polski. W niniejszym artykule
przedstawiona zostanie zatem analiza najwaniejszych decyzji w tym zakresie,
podjtych przez nowe wadze w pierwszym roku sprawowania rzdw.
Proces zmian demokratycznych rozpoczty w trakcie rozmw okrgego
stou doprowadzi do przeprowadzenia 4 czerwca 1989 r. czciowo wolnych
wyborw parlamentarnych. W ich wyniku powoany zosta pierwszy niekomu-
nistyczny rzd, na czele ktrego stan dotychczasowy opozycjonista Tadeusz
Mazowiecki. W zwizku z zaistniaymi zmianami wewntrznymi oraz dyna-
miczn sytuacj midzynarodow, niezwykle istotnym zagadnieniem bya kwe-
stia kierunkw i priorytetw polityki zagranicznej realizowana przez nowy pol-
ski rzd. Miao to szczeglnie istotne znaczenie, poniewa przejmujca
w Polsce wadz opozycja nie miaa przygotowanego spjnego, kompleksowe-
go planu i koncepcji polityki zagranicznej oraz strategii w odniesieniu do zmie-
niajcej si dynamicznie pod koniec lat 80. XX w. sytuacji midzynarodowej1.
1
Por. R. Kuniar, Droga do wolnoci. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008,
s. 28-29.
17
Powrt do Europy uwarunkowaniamidzynarodowe izmianypriorytetw
Kwestie polityki zagranicznej w expos premiera Mazowieckiego
Pierwszym bardzo istotnym publicznym wystpieniem, w ktrym nowe

wadze odniosy si do zagadnie sytuacji midzynarodowej i polityki zagra-
nicznej, byo expos premiera Tadeusza Mazowieckiego przedstawione w Sej-
mie w dniu 12 wrzenia 1989 r. Szef rzdu podkreli w nim, e odbywajce si
w Polsce zmiany nie stanowi podwaenia dla stabilnoci midzynarodowej
i nie s zagroeniem dla adnego z pastw. Doda rwnie, e sytuacja jest
wrcz przeciwna, gdy stosunki midzynarodowe oparte na suwerennoci
i partnerstwie s bardziej stabilne ni porzdek opierajcy si na dominacji
i sile2.
Zaznaczy rwnie, e ostatnie 45 lat historii Polski warunkowane byo
konfliktami w polityce wiatowej, dlatego te koniec zimnej wojny tworzy
szans na urzeczywistnienie polskich aspiracji narodowych. Pre-
mier zadeklarowa, e Polska jest zainteresowana wsptworzeniem nowej Eu-
ropy i dziaaniami skierowanymi na likwidacj istniejcych w dalszym cigu,
anachronicznych powojennych podziaw. Mazowiecki zaznaczy jednoczenie,
e potwierdzenie zasady istniejcych granic jest niezbdnym warunkiem ewolu-
cyjnych zmian3.
Kwestia ta w bezporedni sposb odnosia si do kontrowersji zwizanych
z wypowiedziami niektrych politykw niemieckich na temat zachodniej grani-
cy Polski, np. ministra finansw RFN i jednoczenie szefa Unii Chrzecijasko-
Spoecznej (CSU) Theo Waigela. Polityk ten ju po rozpoczciu procesu zmian
demokratycznych w Polsce, w dniu 2 lipca 1989 r. stwierdzi, e kwestia nie-
miecka nie obejmuje wycznie dwch pastw RFN i NRD, ale dotyczy rw-
nie terenw lecych na wschodzie, po drugiej stronie Odry i Nysy. W jego
opinii aden dokument prawnomidzynarodowy skutecznie nie odczy bo-
wiem tych wschodnich czci Rzeszy Niemieckiej4.
Dlatego te premier kategorycznie potwierdzi polskie stanowisko w tej
kwestii i doda, e niezbdny jest przeom we wzajemnych stosunkach. Wyrazi
rwnie nadziej na szybki rozwj relacji gospodarczych z tym pastwem oraz
pojednanie pomidzy narodami5.
Mazowiecki zapowiedzia take pene otwarcie si Polski na wspprac
z Europ i wiatem oraz wol wykorzystania wszelkich moliwoci aktywizacji
2
Expos premiera Tadeusza Mazowieckiego fragment dotyczcy polityki zagranicznej 12
wrzenia 1989 r., www.stosunki-miedzynarodowe.pl [27.06.2014]; R. Kuniar, Droga do wolno-
cidz.cyt., s. 43.
3
Expos premiera Tadeusza Mazowieckiegodz.cyt.
4
K. Skubiszewski, Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodlegoci. Przemwienia, owiadcze-
nia, wywiady 1989-1993, Warszawa 1997, s. 16.
5
18
Piotr BAJOR
praktycznie w kadym aspekcie wsppracy. Doda, e dotychczasowa wsp-

praca nie moga si rozwija, poniewa bya hamowana wskutek irracjonalnych
przyczyn. Podkreli rwnie, e naley obecnie nadrobi zalegoci we wsp-
pracy, zwaszcza z pastwami EWG oraz Stanami Zjednoczonymi oraz innymi
krajami bdcymi potg w wiatowej gospodarce6.
Uwzgldniajc dotychczasowe uzalenienie Polski od Zwizku Radziec-
kiego oraz wczesne uwarunkowania midzynarodowe, istotne byo podejcie
wadz Polski do wsppracy z ZSRR oraz czonkostwa w Ukadzie Warszaw-
skim i Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Odnoszc si do tych kwestii,
Mazowiecki powiedzia, e otwarcie si Polski na Europ nie oznacza, e nowy
rzd nie bdzie respektowa i odrzuci dotychczasowe zobowizania sojusznicze.
Zapowiedzia jednak, e stosunki ze Zwizkiem Radzieckim bd realizowane
na zasadzie rwnoprawnoci i wzajemnego poszanowania suwerennoci7.
Premier wyrazi rwnie zainteresowanie rozwojem wszechstronnych kon-
taktw z ssiadami Polski oraz pastwami regionu, wznowieniem stosunkw
dyplomatycznych z krajami, z ktrymi zostay one zerwane w okresie PRL,
a take rozszerzeniem wsppracy z nowo uprzemysowionymi pastwami le-
cymi na rnych kontynentach. Odnonie kwestii gospodarczych, szef rzdu
omwi take plany reform w tym zakresie i wyrazi nadziej, e midzynaro-
dowe instytucje finansowe, przyjazne Polsce rzdy oraz zagraniczne banki pry-
watne udziel pomocy i przyznaj uatwienia kredytowe w trakcie realizacji
trudnych spoecznie i niepopularnych reform8.
Przemwienie ministra Skubiszewskiego na forum ONZ
Przedstawione przez premiera Mazowieckiego idee i koncepcje odnoszce

si do polityki zagranicznej i sytuacji midzynarodowej, zostay kilkanacie dni
pniej niejako uzupenione przez ministra spraw zagranicznych Krzysztofa
Skubiszewskiego, w trakcie wystpienia na forum 44. Sesji Zgromadzenia
Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych w dniu 25 wrzenia 1989 r.9
W przemwieniu wygoszonym w trakcie debaty generalnej Skubiszewski
omwi wyzwania stojce przed polsk dyplomacj i podejcie nowych wadz
Polski wobec wielu problemw midzynarodowych. Minister cz wystpienia
6
Tame.
7
Tame; R. Kuniar, Droga do wolnocidz.cyt., s. 43; R. Ziba, Gwne kierunki polityki
zagranicznej Polski po zimnej wojnie, Warszawa 2010, s. 20.
8
9
Polityka polska na progu niepodlegoci. Przemwienie wygoszone podczas debaty generalnej
na 44. Sesji Zgromadzenia Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych, Nowy Jork, 25 wrze-
nia 1989 r., [w:] K. Skubiszewski, Polityka zagraniczna idz.cyt., s. 15-22; Minister Skubi-
szewski w ONZ, Gazeta Wyborcza, nr 100, s. 7.
19
powici rwnie istotnym z polskiego punktu widzenia konsekwencjom dru-

giej wojny wiatowej i podobnie jak premier Mazowiecki, odnis si do poja-
wiajcych si w RFN gosw na temat granicy polsko-niemieckiej. Przypo-
mnia, e wojna rozpocza si od ataku na Polsk hitlerowskich Niemiec, b-
dcych w sojuszu ze Zwizkiem Radzieckim, ktre to pastwa zawary szereg
porozumie zakadajcych rozbir i de facto likwidacj pastwa polskiego.
Podkreli, e zawarte wwczas ukady byy sprzeczne z traktatami i podsta-
wowymi zasadami prawa midzynarodowego, wskutek czego nie byy one
wane od samego pocztku. Dlatego te polski minister zaapelowa, by wcze-
nie pooy nacisk na wszystkie pastwa w sprawie uznania przebiegu i niena-
ruszalnoci istniejcych granic10.
Naley podkreli, e do poruszonych przez Skubiszewskiego kwestii,
w swoim wystpieniu 27 wrzenia 1989 r. odnis si minister spraw zagranicz-
nych Niemiec Hans Dietrich Genscher. Podkreli on, e nard polski sta si
pierwsz ofiar rozptanej przez hitlerowcw wojny i obecnie prawo Polakw
do istnienia w bezpiecznych granicach nie bdzie kwestionowane. Zapewni
rwnie, e Niemcy chc wsppracowa z Polsk w celu lepszej przyszoci
Europy i podkreli, e nienaruszalno istniejcych granic jest wanie podsta-
wow zasad pokojowych stosunkw na kontynencie europejskim11. Z punktu
widzenia interesw Polski powysza deklaracja Hansa Dietricha Genschera
miaa bardzo istotne znaczenie i jak wspomniano bya ona bezporedni odpo-
wiedzi na wczeniejsze aluzje ministra Skubiszewskiego dotyczce niejedno-
znacznych wypowiedzi czci zachodnioniemieckich politykw.
W dalszej czci wystpienia Skubiszewski powiedzia natomiast, e
w ostatnim okresie doszo do pozytywnych zmian na arenie midzynarodowej,
w tym do rozwoju relacji pomidzy Stanami Zjednoczonymi i Zwizkiem Ra-
dzieckim oraz szeroko rozumianym Wschodem i Zachodem. Zadeklarowa, e
Polska bdzie odgrywa aktywn rol w rozszerzaniu tej wsppracy i dziaa-
niach skierowanych na wsparcie Organizacji Narodw Zjednoczonych w roz-
wizywaniu regionalnych konfliktw. Minister doda, e potwierdzeniem tych
deklaracji jest wysanie przez Polsk obserwatorw i jednostek wojskowych do
udziau w misjach pokojowych i obserwacyjnych funkcjonujcych pod egid
ONZ12.
Kolejn poruszon przez Skubiszewskiego kwesti by problem ogranicze-
nia zbroje. Minister podkreli, e Polska jednoznacznie opowiada si za stop-
10
Polityka polska na progu niepodlegocidz.cyt., s. 15-16; J. Kranz, Temu, ktry omieli si
by mdrym, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomata i m stanu, R. Kuniar (red.), Warszawa
2011, s. 91.
11
U.N. Document A/44/PV.8, Provisional, s. 17-18, cyt. za: K. Skubiszewski, Polityka zagranicz-
na idz.cyt., s. 16.
12
Polityka polska na progu niepodlegocidz.cyt., s. 16-17.
20
Piotr BAJOR
niowym wyeliminowaniem broni jdrowej i wypracowaniem skutecznego sys-

temu jej kontroli. Doda, e na obecnym etapie niezbdne jest wypracowanie
nowych umw rozbrojeniowych, sygnatariuszami ktrych powinny by wszyst-
kie pastwa, gdy kade z nich ponosi odpowiedzialno za kwesti rozbroje-
nia. Zaznaczy jednak, e w tej sprawie wiodc rol odgrywa musz wiatowe
mocarstwa13.
Skubiszewski podkreli rwnie, e mimo trwajcego w Europie odpre-
nia, region ten jest w dalszym cigu obszarem, na ktrym istnieje najwiksza
koncentracja si dwch blokw wojskowych. Dlatego te Polska zaproponowaa
przeformuowanie ich doktryn wojennych, w kierunku treci o charakterze
obronnym. Zaznaczy take, e w omawianym zakresie Polska zrobia konkret-
ny wkad i w ostatnim czasie zdecydowano o przeprowadzeniu do koca 1990 r.
redukcji Si Zbrojnych RP o 40 tys. onierzy, 850 czogw, 900 jednostek arty-
lerii, 700 transporterw opancerzonych, 80 samolotw bojowych oraz wyelimi-
nowaniu wielu innych typw uzbrojenia i wyposaenia technicznego. Skubi-
szewski przypomnia rwnie, e Polska podejmuje aktywne dziaania na rzecz
wypracowania nowego podejcia do problematyki rozbrojenia w Europie, czego
potwierdzeniem jest tzw. Plan Jaruzelskiego, ktry zakada redukcj zbroje
i tworzenie rodkw zaufania w regionie Europy rodkowej14.
Kolejnym zagadnieniem poruszonym przez ministra Skubiszewskiego byy
kwestie gospodarcze, gwnie dotyczce dysproporcji w rozwoju ekonomicz-
nym w rnych regionach wiata, globalnego zaduenia, problemw krajw
rozwijajcych si oraz przepyww kapitaowych do pastw zaduonych
w otwartym systemie handlu midzynarodowego. W odniesieniu do problemw
gospodarczych Polski Skubiszewski stwierdzi, e polskie wadze zdaj sobie
spraw, e pomc musimy sobie sami. Podzikowa jednoczenie niektrym
pastwom za dotychczasowe wsparcie gospodarcze, ktre w opinii ministra
pomagao rwnie przezwyciy podzia Europy15.
W dalszej czci wystpienia minister odnis si rwnie do zagadnie
prawa midzynarodowego i praw czowieka. Zaznaczy, e w ostatnim czasie
doszo do spadku znaczenia rezolucji Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz
efektywnoci Komisji Prawa Midzynarodowego. Zaapelowa o przeprowadze-
nie zmian w tym zakresie, by ta struktura moga realizowa i dobrze wypenia
zadania naoone na ni przez Kart Narodw Zjednoczonych16.
13
Tame, s. 17.
14
Tame, s. 17-18.
15
Tame, s. 18-19; R. Ziba, Gwne kierunki politykidz. cyt., s. 16-17.
16
Polityka polska na progu niepodlegocidz.cyt., s. 20. Zob. take: Z. Kdzia, Prawa czowie-
ka pord wartoci polityki zagranicznej, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomatadz.cyt., s.
67-82.
21
Naley rwnie podkreli, e minister Skubiszewski zapowiedzia ww-

czas przyjcie przez Polsk obowizkowej jurysdykcji Midzynarodowego
Trybunau Sprawiedliwoci. Potwierdzi take, e Polska zamierza przystpi
w najbliszym czasie do midzynarodowych dokumentw i konwencji z zakre-
su przestrzegania praw czowieka i obywatela, ktrych nie bya sygnatariuszem
do tej pory. Wyrazi rwnie nadziej na uzyskanie przez Polsk czonkostwa
w Radzie Europy i doczenie do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka17.
W ostatniej czci wystpienia na forum Zgromadzenia Oglnego minister
Skubiszewski omwi kwestie sytuacji geopolitycznej Polski oraz najbliszych
krokw w zakresie polityki zagranicznej nowych wadz. Zadeklarowa, e b-
dzie ona oparta na podstawach zewntrznej suwerennoci i wewntrznej nie-
podlegoci, a Polska podejmie wszelkie dziaania skierowane na zachowanie
w Europie pokoju, wolnoci i dobrossiedzkiej wsppracy. Podkreli, e trwa-
jcy w Polsce proces reform jest dobrym znakiem zarwno dla Europy, jak
i wiata, a zmiany zachodzce w Polsce nie doprowadz do destabilizacji obec-
nego porzdku midzynarodowego18.
Skubiszewski podkreli rwnie, e kluczowe z punktu widzenia strategii
politycznej s relacje ze Zwizkiem Radzieckim. Podobnie jak w omwionym
wczeniej expos Mazowieckiego, rwnie Skubiszewski potwierdzi przestrze-
ganie istniejcych ukadw, zastrzeg jednak konieczno wzajemne-
go poszanowania narodowych interesw. Zaznaczy, e nie moe by mowy
o narzucaniu jakichkolwiek ogranicze w zakresie wyboru lub zmiany systemu
ustrojowego oraz jeszcze raz podkreli, e podejmowane obecnie dziaania
polskich wadz w adnej mierze nie koliduj z interesami innych pastw.
Zadeklarowa, e Polska zainteresowana jest wniesieniem swojego wkadu
w odrodzenie zjednoczonego kontynentu europejskiego, czego najlepszym po-
twierdzeniem w jego opinii byo podpisanie 19 wrzenia 1989 r. Umowy o han-
dlu oraz wsppracy handlowej i gospodarczej z EWG, ktra bya pierwszym
dokumentem midzynarodowym zawartym przez gabinet premiera Mazowiec-
kiego19.
17
Tame; R. Kuniar, Droga do wolnocidz.cyt., s. 43.
18
Polityka polska na progu niepodlegocidz.cyt., s. 21; R. Kuniar, Droga do wolno-
cidz.cyt., s. 43. Zob. take: R. Kuniar, Suweren, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyploma-
tadz.cyt., s. 107.
19
Polityka polska na progu niepodlegocidz.cyt., s. 21-22; Polska-EWG, Gazeta Wyborcza,
nr 96, s. 1. Zob. take: R. Ziba, Gwne kierunki politykidz.cyt., s. 20.
22
Piotr BAJOR
Informacja ministra Skubiszewskiego o polityce zagranicznej RP

w 1990 r.
Analizujc kwesti kierunkw polityki zagranicznej pastwa polskiego

w pierwszym roku transformacji, naley rwnie omwi expos ministra Sku-
biszewskiego, wygoszone w Sejmie 26 kwietnia 1990 r. Odbyo si ono nie-
wiele ponad p roku od powoania gabinetu Mazowieckiego i przedstawionych
powyej priorytetw nowego rzdu. Dlatego te warto zwrci uwag na poja-
wiajce si nowe kwestie w polityce zagranicznej pastwa polskiego oraz sto-
sunek do problemw i sytuacji midzynarodowej.
Od tej kwestii wanie minister Skubiszewski rozpocz wystpienie i pod-
kreli, e polityka zagraniczna pastwa jest realizowana w niezwykle zmienia-
jcej si i dynamicznej sytuacji midzynarodowej. Zaznaczy, e umocniona
w ostatnim czasie polska demokracja gwarantuje stabilne oparcie i sprawia, e
polityka zagraniczna jest zgodna z interesem narodowym, a Polska w ostatnim
czasie uzyskaa dobr pozycj nie tylko w regionie, ale rwnie w Europie20.
Skubiszewski stwierdzi take, e Polska stoi przed wielkimi szansami
i obecnie pojawia si moliwo, by dotychczasowe trudne pooenie geostrate-
giczne i geopolityczne w kocu byo dla Polski rdem siy i korzyci, a nie
zalenoci i zastoju. Podkreli, e zmieniajca si sytuacja midzynarodowa
i przemiany nios wiele wyzwa oraz zagroe, ktre wymagaj od Polski pro-
wadzenia aktywnej polityki zagranicznej21.
Nastpnie minister omwi priorytety polskiego rzdu w tym zakresie
znalazy si w nich zarwno kwestie przedstawione przez rzd ju wczeniej,
jak rwnie nowe elementy. Skubiszewski zapowiedzia wzmocnienie i dalsze
rozszerzenie wsppracy z organizacjami midzynarodowymi, strukturami eu-
ropejskimi (podpisanie umowy stowarzyszeniowej ze Wsplnot Europejsk
okreli jako pilne zadanie), Stanami Zjednoczonymi, pastwami zachodnimi
i pozostaymi krajami lecymi na innych kontynentach, z ktrymi wsppraca
ley w interesie Polski. Po raz kolejny podkreli rwnie aktywno skierowa-
n na otrzymanie przez Polsk pomocy gospodarczej i uzyskanie redukcji za-
duenia oraz zapowiedzia dziaania zmierzajce do poprawy ochrony rodowi-
ska w skali globalnej i regionalnej, jak rwnie uatwienia i znoszenie barier
w ruchu osobowym umoliwiajce lepszy kontakt Polakw ze wiatem i pol-
skiej Polonii z krajem ojczystym22.
20
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej
w 1990 roku, Sejm RP, kadencja X, Sprawozdanie stenograficzne z 28. posiedzenia, 26-28 kwiet-
nia 1990 r., [w:] K. Skubiszewski, Polityka zagraniczna idz.cyt., s. 41.
21
Tame, s. 42. Zob. take: R. Ziba, Gwne kierunki politykidz.cyt., s. 18.
22
Tame, s. 42-45.
23
Skubiszewski podkreli, e Polska bdzie prowadzi aktywne dziaania

w zakresie tworzenia systemu europejskiego bezpieczestwa, w ktrym istotn
rol odgrywa Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (KBWE)23.
Stojce przed ni zadania wymagay wedug ministra instytucjonalizacji struk-
tury, ktrej suy miaa zoona przez premiera Mazowieckiego w styczniu
1990 r. propozycja stworzenia Rady Wsppracy Europejskiej. W zaoeniu
polskich wadz mia to by organ polityczny KBWE posiadajcy funkcje koor-
dynacyjne i zajmujcy si analiz pojawiajcych si problemw politycznych,
militarnych, humanitarnych oraz dotyczcych ochrony rodowiska. Do zada
Rady nalee rwnie miao koordynowanie dziaalnoci poszczeglnych insty-
tucji tworzonych w ramach KBWE oraz jej wczanie i cilejsz wspprac
z regionalnymi i subregionalnymi organizacjami europejskimi24.
Warto podkreli, e cho propozycja ta nie zostaa zrealizowana, to
wiadczya ona o zaangaowaniu Polski w debat dotyczc systemu bezpie-
czestwa europejskiego i roli KBWE w tym procesie. Problematyka bezpie-
czestwa w zmieniajcej si sytuacji midzynarodowej i wewntrznej bya bo-
wiem jednym z priorytetw Polski, na ktry duy wpyw miay w dalszym ci-
gu relacje z pastwami niemieckimi i Zwizkiem Radzieckim oraz czonkostwo
w Ukadzie Warszawskim.
Odnoszc si do relacji z istniejc wwczas RFN Skubiszewski podkreli,
e po wielu latach zastoju doszo do oywienia wzajemnych stosunkw, czemu
sprzyja podpisanie 10 listopada 1989 r. dwustronnych traktatw, jak rwnie
wsplna deklaracja polityczna szefw rzdw obu pastw Mazowieckiego
i Kohla z 14 listopada tego roku. Minister wspomnia rwnie o potrzebie po-
jednania polsko-niemieckiego, ktre w jego opinii zaczo si dokonywa po
okresie przeomu i zmiana w tej kwestii moga mie miejsce dziki wczeniej-
szym inicjatywom kocielnym, gwnie licie skierowanym do biskupw nie-
mieckich z 1965 r. Skubiszewski podkreli jednoznacznie, e spodziewanemu
zjednoczeniu Niemiec musi towarzyszy wyeliminowanie niedomwie i wt-
pliwoci zwizanych z przebiegiem granicy polsko-niemieckiej. Wyrazi rw-
nie nadziej, e dyskusje na ten szkodzcy stosunkom temat powinno zako-
czy podpisanie dwustronnego traktatu po zjednoczeniu Niemiec, ktry jednak
w jego opinii mgby zosta przygotowany i parafowany wraz z RFN i NRD
ju na obecnym etapie25.
23
Zob.: R. Ziba, Gwne kierunki politykidz.cyt., s. 18.
24
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznejdz.cyt., 44-45. Zob. take:
R. Kuniar, Droga do wolnocidz.cyt., s. 37-38.
25
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznejdz.cyt., s. 47-48; R. Ziba,
Gwne kierunki politykidz.cyt., s. 22-24. Zob. take: J. Barcz, czenie realizmu z wizj przy-
szoci. Rola Krzysztofa Skubiszewskiego w ustanowieniu podstaw prawnych stosunkw Polski ze
zjednoczonymi Niemcami, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomatadz.cyt., s. 33-50.
24
Piotr BAJOR
Omawiajc kwesti stosunkw ze Zwizkiem Radzieckim, Skubiszewski

podkreli, e obecnie oparte s one na partnerstwie, poszanowaniu niepodle-
goci i respektowaniu wzajemnych umw. Zaznaczy jednoczenie, e
oczyszczone zostay z ich wielkiego balastu ideologicznego, zalenoci oraz
satelityzmu. Skubiszewski zapowiedzia rwnie, e dziaania polskiego rzdu
we wsppracy z ZSRR w najbliszym czasie skupi si na zagwarantowaniu
importu surowcw, uregulowaniu relacji gospodarczych i problemw zadue-
nia, wsppracy politycznej i uzyskaniu poparcia w zakresie przebiegu zachod-
niej granicy Polski, uregulowaniu kwestii obciajcych wzajemne stosunki,
a take wsparciu i pomocy dla mieszkajcych w ZSRR Polakw26.
Skubiszewski zapowiedzia take rozpoczcie negocjacji na temat wycofa-
nia stacjonujcych w dalszym cigu w Polsce onierzy radzieckiej armii, po-
twierdzi toczce si ju rozmowy o ich redukcji oraz rewizji umowy z 17 grud-
nia 1956 r. dotyczcej ich pooenia prawnego w Polsce27.
Odnoszc si natomiast do kwestii czonkostwa Polski w Ukadzie War-
szawskim, Skubiszewski podkreli, e organizacj t zgodnie z Kart Narodw
Zjednoczonych Polska traktuje jako sojusz obronny, odrzuca natomiast jego
funkcjonowanie jako narzdzia wpywu na sytuacj wewntrzn i ustrj poli-
tyczny poszczeglnych pastw. Minister zaznaczy konieczno przebudowy tej
organizacji z wojskowo-politycznej w konsultacyjno-wojskowy charakter
i zapowiedzia, e polskie wojsko bdzie mogo zosta uyte wycznie na tery-
torium kraju w celu obrony przed ewentualn napaci. Stwierdzi rwnie, e
naley zmieni zasad czenia funkcji Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych
Ukadu Warszawskiego ze stanowiskiem wiceministra obrony narodowej
ZSRR, wprowadzi rotacj na najwyszych stanowiskach ukadu zgodnie
z rwnymi uprawnieniami pastw czonkowskich, a take ograniczy liczb
organw i spotka, ktre nie dotycz wycznie problematyki bezpieczestwa
tej czci kontynentu europejskiego28.
Analizujc kwesti Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej podkreli, e
trwaj rozmowy w sprawie jej zasadniczej przebudowy. Zaznaczy, e organi-
zacja ta w obecnym ksztacie jest reliktem minionej epoki i jej przystosowanie
do nowych zada bdzie bardzo trudne, a co wicej obecne regionalne powi-
zania gospodarcze nie potrzebuj tego typu struktury29.
26
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznej, s. 46-47; S. Ciosek,
Krzysztof Skubiszewski ZSRR i Rosja. Z perspektywy ambasadora w Moskwie, [w:] Krzysztof
Skubiszewski dyplomatadz.cyt., s. 54-55.
27
Tame, s. 47. Zob. take: R. Kuniar, Droga do wolnocidz.cyt., s. 50-52; J. Suek, By dla
mnie jak wzorzec z Svres, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomatadz.cyt., s. 175-176.
28
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznejdz.cyt., s. 50-51.
29
Tame, s. 51. Zob. take: R. Ziba, Gwne kierunki politykidz.cyt., s. 25.
25
Minister Skubiszewski stwierdzi rwnie, e przedstawionym planom

w zakresie polityki zagranicznej sprzyja zainteresowanie wielu pastw na wie-
cie sukcesem zachodzcych w Polsce przemian politycznych i gospodarczych,
zmiany demokratyczne majce miejsce w poszczeglnych pastwach regionu,
proces reform realizowany w ZSRR przez Michaia Gorbaczowa oraz zdecy-
dowane zmniejszenie si zagroenia wybuchem wojny w Europie. Doda jed-
nak, e naley pamita o bardzo istotnych zagroeniach zwizanych z brakiem
kompleksowego systemu bezpieczestwa w Europie. Podkreli, e na obecnym
etapie brak jest efektywnych narzdzi wsppracy zapobiegajcych pojawiaj-
cym si w Europie sporom oraz mechanizmw efektywnego rozwizywania
zaistniaych konfliktw. Dlatego te w opinii Skubiszewskiego, mimo ostatnich
pozytywnych zmian, Polska nie moe czu si cakowicie wolna od zagroe
politycznych i gospodarczych. W zwizku z tym szef polskiej dyplomacji za-
powiedzia dziaania w kierunku wsptworzenia szerszego systemu bezpie-
czestwa europejskiego i struktur wsppracy wielostronnej, w ramach ktrych
Polska bdzie staraa si uzyska gwarancje wasnej niepodlegoci30.
Wnioski kocowe
Na podstawie przedstawionej analizy naley stwierdzi, e nowy polski

rzd deklarowa prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej. Jej realizacja
warunkowana bya skomplikowanym procesem przemian demokratycznych, jak
rwnie dynamicznie zmieniajc si sytuacj midzynarodow. Naley jednak
podkreli, e Polska deklarowaa aktywny udzia w rozwizywania najwa-
niejszych problemw midzynarodowych, zarwno w ujciu regionalnym, jak i
globalnym.
W nowych okolicznociach zmienione zostay rwnie priorytety pastwa
polskiego, warunkowane dotychczas cakowit zalenoci od Zwizku Ra-
dzieckiego. Dlatego te wadze Polski zapowiedziay pen otwarto i rozsze-
rzenie wsppracy z pastwami zachodnimi, Stanami Zjednoczonymi i wany-
mi krajami lecymi na innych kontynentach, a take przystpienie do organi-
zacji midzynarodowych i struktur integracyjnych o charakterze gospodarczym,
spoecznym i kulturowym. Polska wysza rwnie z kilkoma propozycjami
nowych form wsppracy zarwno w odniesieniu do pastw regionu Europy
rodkowej i Wschodniej, jak rwnie o szerszym wymiarze midzynarodowym,
co byo potwierdzeniem woli nowych wadz odgrywania istotnej roli w polityce
midzynarodowej.
30
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznejdz.cyt., s. 54. Zob. take:
A. Towpik, Budowanie bezpieczestwa Polski, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomatadz.cyt.,
s. 179.
26
Piotr BAJOR
Jak wspomniano, jednym z najwaniejszych zada stojcych wczenie

przed Polsk byo zagwarantowanie wasnego bezpieczestwa i ksztatowanie
relacji ze Zwizkiem Radzieckim oraz istniejcym wwczas Ukadem War-
szawskim. W pniejszym okresie podejcie nowego rzdu w tych kwestiach
byo czsto krytykowane za zbytni lojalno i ulego wobec tych podmiotw.
Zarwno Mazowiecki, jak i Skubiszewski wspominali bowiem, e otwarcie na
Zachd nie oznacza odrzucenia dotychczasowych sojuszy i zobowiza. Trudno
z dzisiejszej perspektywy ocenia jednoznacznie zoon problematyk bezpie-
czestwa pastwa i pierwszych krokw nowego rzdu w tym zakresie. Wydaje
si jednak, e uwzgldniajc wczesne uwarunkowania wewntrzne
i midzynarodowe, zachowawcza polityka dotyczca problematyki bezpiecze-
stwa i funkcjonowania Ukadu Warszawskiego bya racjonalnym i uzasadnio-
nym podejciem. Wsppracownicy ministra Skubiszewskiego wskazuj wrcz,
e ju w padzierniku 1989 r. sformuowana zostaa polityka moliwie szyb-
kiego rozwizania Ukadu Warszawskiego za zgod wszystkich stron31,
w kontekcie czego deklaracje polskich wadz mona uzna za dziaanie tak-
tyczne. Naley bowiem pamita o roli jak w dalszym cigu w ZSRR i Uka-
dzie Warszawskim odgrywali tzw. twardogowi politycy, ktrych rewizjoni-
styczne podejcie polskich wadz mogo sprowokowa do prowokacyjnych
dziaa, czego dobitnym potwierdzeniem by pucz sierpniowy w 1991 r. Dlate-
go te pierwsze kroki nowych wadz Polski w tej kwestii mona oceni jako
wywaone i przemylane32.
Warto jednak doda, e w odniesieniu do relacji z samym ZSRR polskie
wadze wyranie podkrelay pene uniezalenienie si spod dyktatu wadz ra-
dzieckich, prowadzenie polityki zagranicznej wycznie w oparciu o narodowe
interesy oraz ksztatowanie relacji z tym pastwem na podstawie wzajemnej
rwnoprawnoci i penego poszanowania suwerennoci.
Pniejsza zmiana uwarunkowa midzynarodowych spowodowaa, e
moliwe byo odcicie si od dotychczasowego systemu sojuszy i poszukiwania
gwarancji bezpieczestwa w oparciu o integracj i czonkostwo w NATO33. Ten
wany cel uzupeni ogoszone w 1989 r. priorytety, ktre mona okreli jako
prowadzenie aktywnej polityki w ujciu regionalnym i wiatowym oraz zaanga-
owanie w rozwizywanie problemw midzynarodowych. Dziki takiemu
31
J.M. Nowak, Krzysztof Skubiszewski i demonta Ukadu Warszawskiego, [w:] Krzysztof Skubi-
szewski dyplomatadz.cyt., s. 129.
32
Por. R. Kuniar, Droga do wolnocidz.cyt., s. 36; 46-47.
33
Ogoszone przez ministra Skubiszewskiego jako cel perspektywiczny 8 maja 1992 r. w Sej-
mie RP oraz potwierdzone przez premier Hann Suchock w trakcie wizyty w Brukseli. Zob.:
Argumenty i cierpliwo. Ministrowie spraw zagranicznych RP mwi o trudnych chwilach pod-
czas zabiegw o czonkostwo Polski w Sojuszu Atlantyckim, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplo-
matadz.cyt., s. 557.
27
podejciu udao si ugruntowa pozycj midzynarodow Polski i stworzy

wizerunek pastwa polskiego jako przewidywalnego i stabilnego partnera, ktry
z sukcesem zrealizowa postawione na pocztku procesu transformacji ambitne
cele w polityce zagranicznej.
28
Piotr BAJOR
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiona zostaa kwestia wyznaczenia nowych priorytetw w

polityce zagranicznej Polski, bdca wanym elementem zmian demokratycz-
nych rozpocztych w 1989 r. Analizie poddane zostay kluczowe wystpienia
przedstawicieli nowych wadz z zakresu polityki midzynarodowej, na podsta-
wie ktrych omwione zostao stanowisko Polski wobec kluczowych proble-
mw midzynarodowych oraz priorytetowe kierunki polityki zagranicznej pa-
stwa polskiego.
SOWA KLUCZOWE
Polityka zagraniczna Polski, zmiany systemowe, proces transformacji, koniec

zimnej wojny, priorytety polskiej polityki zagranicznej.
SUMMARY
The studies presented in this paper concern the development of new priorities of
Polish foreign policy, which were an important element of the democratic
changes that started in Poland in 1989. The author has examined some key
statements given by the new Polish authorities in the field of international poli-
tics and on the basis of them the new priorities in foreign policy of independent
Poland together with its position towards the most significant international
problems have been presented.
KEYWORDS
Poland, Polish foreign policy, the democratic changes, transformation process,

end of cold war, priorities in foreign policy of independent Poland.
29
30
Gracjan CIMEK
Gracjan CIMEK
Wyzwania dla Polski jako uczestnika

integracji europejskiej
W badaniach aktywnoci spoeczno-politycznej trzeba odrnia tre i form.

Kategorie s ze sob cile powizane i wzajemnie si warunkuj, tzn. w proce-
sach spoeczno-politycznych nie ma treci bez formy i formy bez treci. Mog
by one oddzielnie badane, ale o danym pojciu przesdzaj atrybuty dotyczce
treci1. Forma czy wic rewolucj, reform, restauracj i transformacj, gdy
wszystkie dotycz zmiany spoecznej. Oznacza przejcie rzeczywistoci od
punktu A do punktu B na osi czasu. Specyfik tych poj oddaje ich tre, ktra
wi si ze spoecznym charakterem tych zmian, a wic jest uwikana w war-
toci, interesy, normy. W refleksji dotyczcej zmian spoecznych dominuje
badanie z perspektywy danego pastwa i spoeczestwa. Tymczasem kontekst
midzynarodowy, szczeglnie w warunkach globalizacji, naley traktowa jako
wspczynnik, a nie czynnik drugorzdny, to, czy margines dla procesw rewo-
lucyjnych, reformistycznych, czy transformacji. Celem artykuu jest dokonanie
analizy wybranych elementw charakteryzujcych polsk transformacj wobec
przemian adu midzynarodowego oraz prba ich syntezy, ktra zawiera jedno-
czenie wyzwania stojce przed Polsk po 25 latach transformacji2.
1
J. Sztumski, Wstp do metod i technik bada spoecznych, Katowice 1995, s. 24.
2
O wyborze takiego podejcia zdecydoway: a) potrzeba dyskusji o diagnozie zwizanej z roczni-
c przeomu systemowego w Polsce; b) wzorowanie si na standardach obowizujcych w wia-
towej metodologii nauk spoecznych i humanistycznych, ktre ujawniaj tendencje odwrotu od
bada faktograficznych na rzecz syntez teoretycznych. Zob. A. Chodubski, Wstp do bada poli-
tologicznych, Gdask 2013, s. 10l; c) uznanie za J. Sztumskim, e moliwo i rzeczywisto s
przydatnymi kategoriami we wszystkich badaniach spoecznych, ktre trzeba ujmowa cznie.
Bowiem wszystko, co jest rzeczywicie moliwe jest po prostu zdolnoci obiektywnie istniejcej
materii do staego rozwijania i przeobraania si z jednego stanu - w drugi, a wic zdolnoci do
okrelonych transformacji () Moliwo jest oczywicie bogatsza ni rzeczywisto. Obejmuje
bowiem szereg potencjalnych alternatyw, z ktrych kada moe sta si rzeczywistoci w odpo-
31
Nowa sytuacja geopolityczna i cywilizacyjna Polski
W sensie geopolitycznym rok 1989 jest symbolicznym elementem porzu-

cenia realnego socjalizmu i sojuszu z ZSRR, chocia wojska radzieckie wyszy
w 1993 r. Nastpia zmiana nazwy pastwa, przy jednoczesnym zachowaniu
terytorium oraz wikszoci struktur i organizacji pastwowej z poprzedniej
formy ustrojowej. W 1989 r. granica polska obejmowaa trzy pastwa: Zwizek
Radziecki, Czechosowacj i Niemieck Republik Demokratyczn. W cigu
czterech lat zmienili si wszyscy ssiedzi. Polska ma siedmiu nowych ssia-
dw, z ktrych jedynie RFN istniaa w formie pastwa przed rokiem 1990.
Oznacza to istotne novum w sytuacji geopolitycznej Polski; sytuacj wyjtkow
w skali europejskiej. Polska dokonaa przeorientowania swojej polityki zagra-
nicznej wybierajc kurs na integracj ze strukturami europejskimi i euroatlan-
tyckimi. W jej ramach przystpiono do NATO w 1999 r. i Unii Europejskiej
w 2004 r.
W wymiarze cywilizacyjnym Polska staa si wic uczestnikiem procesw
integracyjnych w ramach cywilizacji zachodniej. Podkrelenie mozaiki cywili-
zacji jako budulca adu globalnego wynika z samookrelenia Zachodu jako
podmiotu globalnych dziaa geopolitycznych i odrbnej cywilizacji. Zgodnie
z definicj Romana Kuniara Zachd"' to blok geopolityczny zbudowany na
fundamencie cywilizacyjnym. Geopolityczny Zachd jest zbiorowym uczestni-
kiem stosunkw midzynarodowych i skada si z pastw Europy Zachodniej
i rodkowej oraz Ameryki Pnocnej. Naley do niego take Australia i Nowa
Zelandia. W sensie cywilizacyjnym czci, a wrcz pocztkiem Zachodu jest
Izrael, ktry jednak pod wzgldem geopolitycznym nie stanowi jego integralnej
czci. Geopolityczne granice Zachodu mog podlega pewnym zmianom (Ja-
ponia, Turcja), lecz jego podstaw i esencj pozostaj pastwa zachodniej cywi-
lizacji3.
Pod wzgldem historycznym cywilizacja zachodnia jest cywilizacj euro-
pejsk, wspczenie za euroamerykask lub pnocnoatlantyck. Jej znacze-
nie w wiecie jest due i mona j okreli jako dominujc, gdy charaktery-
styczne dla niej wzory ycia spoecznego s przyjmowane w wielu aspektach
jako uniwersalne. Wartoci ycia spoecznego np. indywidualizm, dyferencja-
cja, racjonalno, ekonomizm i ekspansywno, wywodzi si z pnocnoza-
chodniej Europy i ogarna dzisiaj wikszo wiata. Ze wzgldu na dominacj
wzorw zachodnioeuropejskich we wspczesnym wiecie procesy globalizacji
wiednich warunkach. Rzeczywisto jest z kolei konkretna, poniewa jest wanie zrealizowan
moliwoci, a wic tym, co stao si faktem. J. Sztumski, Wstp do metoddz.cyt., s. 25.
3
Zob. R. Kuniar, Zmierzch dominacji Zachodu, [w:] Kryzys 2008 a pozycja midzynarodowa
Zachodu, R. Kuniar (red.), Warszawa 2011.
32
Gracjan CIMEK
wraz z wystpujcym synkretyzmem cywilizacji okrela si niekiedy mianem

westernizacji" lub te modernizacji"4. W istocie jest to kolejna forma systemu
kapitalistycznego, ktra dy do objcia wiata jednym systemem ideologicz-
nym i ekonomicznym. Przejawia si on w postaci dominacji korporacji ponad-
narodowych w gospodarce, promowaniu demokracji uniwersalistycznej w poli-
tyce, uzasadnianej panowaniem idei wolnoci. Badania przeprowadzone na 43
tys. korporacjach transnarodowych przez Katedr Projektowania Systemw
Politechniki Federalnej w Zurychu ustaliy istnienie tzw. nadrzdnej jednostki
kontroli sieciowej, ktrymi s 737 korporacje sprawujce 80% kontroli nad
wszystkimi, a 40% kontroli jest w rkach 147 korporacji z czego to korpora-
cje finansowe. 1% korporacji kontroluje 40%; s to gwnie amerykaskie kor-
poracje finansowe, np. JP Morgan, Chase, Goldman Sachs. Empiryczne badania
negatywnie zweryfikoway zaoenie, e ten proces wie si z apolitycznym
deniem do zysku, a nie do kontroli, ktra zapewnia monopol wadzy i ideolo-
gii. Jej przejawem jest walka o wsplne interesy np. obnik podatkw dla naj-
bogatszych, brak opodatkowania transakcji finansowych, brak kontroli nad ra-
jami podatkowymi, moliwo transferw zyskw za granic5.
Tak rozwijana globalizacja jest wynikiem zwycistwa Stanw Zjednoczo-
nych w zimnej wojnie oraz dezintegracji wiata komunistycznego, ktrej naj-
waniejszym aktem byo przycignicie Chiskiej Republiki Ludowej w swoj
orbit oddziaywania w latach 70. XX w. Cztery wielkie reformy Deng Xiao
Pinga z 1978 r. pozwoliy Chinom pj swoj drog, zostawiy obz socjali-
styczny wok ZSRR osamotniony, a USA mogy rozpocz rozwj globaliza-
cji neoliberalnej. Oprcz prywatyzacji, deregulacji i liberalizacji w gospodarce
globalnej pojawia si po raz pierwszy finansjeryzacja, tj. proces tworzenia wa-
runkw do akumulacji kapitau w przestrzeni oderwanej od potrzeb material-
nych, opartej na mylnych konstrukcjach permanentnego tworzenia czego
z niczego (inynieria finansowa). Finansjeryzacja promowana przez anglosa-
skich segment cywilizacji zachodniej bya now form kapitalistycznego bytu
spoecznego, a nie jego aberracj zwizan z chciwoci, brakiem etyki, domi-
nacj lobby bankowego. wiadcz o tym dwie funkcje, ktre wypeniaa: we-
wntrzna i zewntrzna.
Pierwsza dotyczya sytuacji spoeczestw zachodnich, ktre wkroczyy
w cywilizacj sytoci i dobrobytu dziki postpowi technologicznemu, organi-
zacyjnemu i ideologicznemu. Dalszy rozwj tych zasad stan w sprzecznoci
z fundamentem kapitalistycznym, tj. podziaem spoeczestwa na klasy, w kt-
rych rnice posiadania generuj rnice majtkowe, spoeczne i symboliczne
4
J. Potulski, Spoeczno-kulturowy kontekst aktywnoci midzynarodowej Federacji Rosyjskiej,
Gdask 2008, s. 372.
5
L. Dowbor, Wielkie korporacje koncentruj wadz, Le Monde Diplomatrique 2012, nr 7(77),
s. 14-17.
33
(statusy). Gdyby dobrobyt, solidaryzm spoeczny si rozwija ten system by

zanika, zwaszcza przy zwikszajcej si mocy produkcyjnej i automatyzacji,
ktre biblijny znj pracy przenosz do historii. Reorganizacja oznaczaa wic
zachowania istoty kapitalizmu. David Harvey wykaza zarwno dynamik geo-
graficznej ekspansji neoliberalizmu, jak i jej wpyw na stosunki ekonomiczne
oraz polityczne. Uzna, e mona interpretowa neoliberalizacj albo jako
utopijne przedsiwzicie nastawione na realizacj pewnej teoretycznej koncep-
cji reorganizacji wiatowego kapitalizmu, albo jako przedsiwzicie polityczne,
obliczone na odbudow warunkw sprzyjajcych akumulacji kapitau i restau-
racji wadzy elit ekonomicznych6.
Druga funkcja finansjeryzacji zwizana bya z przestrzeni midzynarodo-
w, w ktrej chodzio o zachowanie podziau na pastwa centrum, pperyferii
i peryferii7. W pierwszej grupie znalazyby si posiadajce instytucje finansowe
lub kontrolujce gwne organizacje midzynarodowe temu suce. Globaliza-
cja uzasadnia wic rozpatrywanie danego podmiotu stosunkw midzynarodo-
wych w ujciu systemowym8. Po pierwsze analiza jednego pastwa musi
uwzgldnia aktywno innych. Po drugie w sferze celw strategicznych trudno
oddzieli wewntrzne od zewntrznych. Odbudowa wewntrzna umoliwia
bowiem realizacj zewntrznych9. Ksztatowanie roli i znaczenia pastwa
w warunkach globalizacji, oznacza uprzywilejowanie pastw wysoko rozwini-
tych. S one decydentami w rozwizywaniu globalnych zagroe, ale nierzadko
take ich generatorami10. Globalizacja wytwarza now form wadzy, ktra
staje si immanentn waciwoci caego systemu, czyli zespou instytucji,
idei, warunkw, ktry potrafi kontrolowa sam siebie poprzez przyczynowo
strukturaln, formowanie kontekstu, ustalanie regu gry, czy sterowanie roz-
myte. Kontrolujc warunki brzegowe, globalizacja wpywa na kierunki dziaa-
nia pastw. Pastwo hierarchiczne epoki powojennej przeksztacio si w pa-
stwo sieciowe. Jego istot stanowi sie pajczyn oplatajcych cay glob. Tworz
j krzyujce si racjonalnoci: sfery administracyjnej i komercyjnej; pozio-
mw makro i mikro; kapitau finansowego i produkcyjnego; kapitau globalne-
go i postkomunistycznego.
6
D. Harvey, Neoliberalizm: historia katastrofy, prze. J.P. Listwan, Warszawa 2008, s. 29.
7
Zob. I. Wallerstein, Analiza systemw wiatw. Wprowadzenie, prze. K. Gawlicz, M. Sta-
wiarski, Warszawa 2007.
8
A. Wodkowska-Bagan, Rywalizacja mocarstw na obszarze poradzieckim, Warszawa 2013, s.
351-357.
9
T. Klementowicz, Rozumienie polityki. Zarys metodologii nauki o polityce, Warszawa 2011, s.
278-307.
10
A. Modrzejewski, Bezpieczestwo a problem suwerennoci pastw we wspczesnym wiecie,
[w:] Suwerenno pastwa we wspczesnych stosunkach midzynarodowych, Z. Leszczyski, S.
Sadowski (red.), Warszawa 2005, s. 63-73.
34
Gracjan CIMEK
W procesie znoszenia przez wiat zachodni wskazanych sprzecznoci istot-

nym elementem by upadek ZSRR, a nastpnie zmiany ustrojowe pastw socja-
listycznych. W takim kontekcie spoeczno-historycznym rozwija si transfor-
macja Polski.
W wymiarze ideologicznym Polska przyja zasady tzw. konsensusu wa-
szyngtoskiego11 przejawu ideologii neoliberalnej, ktra nabraa wiatowego
znaczenia za spraw tzw. reagonommics. Od koca lat 70. XX w., prezydent
Stanw Zjednoczonych, Ronald Reagan i premier Wielkiej Brytanii, Margaret
Thatcher realizowali postulaty neoliberalne. Ich doradcami byli znani gosiciele
neoliberalizmu Milton Friedman przy Reaganie, a Friedrich von Hayek przy
premier Thatcher12. Wkrtce kierunek przyjty przez oba pastwa sta si wy-
znacznikiem procesw globalnych. Z punktu widzenia istnienia systemu kapita-
listycznego ten zwrot mona okreli raczej mianem kontrrewolucji. Uspoecz-
nienie gospodarki zostaje odwrcone w wyniku powrotu atomizacji jako celu
funkcjonowania pastwa i spoeczestwa. W miejsce pastwa dobrobytu, owo-
cu myli reformizmu urzeczywistnionego w reakcji na kryzys wywoany dzia-
aniem wolnego rynku przed drug wojn wiatow, ale take jako przeciw-
wagi dla ideologii socjalistycznej w walce z blokiem wschodnim, nastpuje
powrt do przeszoci. Zwolennicy idei neoliberalnych stanowi Now Prawi-
c13, ktrej credo wyraa okrelenie There is no alternative (TINA) ukute
przez Margaret Thatcher. Polska funkcjonujca w ramach neoliberalizmu
wchodzi w procesy integracji zachodnioeuropejskiej i zostaje czci Unii Eu-
ropejskiej od 2004 r.
Gospodarcza i polityczna pozycja Polski
Wedug niektrych interpretacji Polska jest w ramach Unii Europejskiej

krajem podobnym do wyaniajcych si rednich potg, gdy gospodarka Pol-
ski mierzona parytetem siy nabywczej przekracza 810 mld dolarw (2013 r.),
co daje jej 20 miejsce na wiecie (bez Tajwanu). Populacja naszego pastwa (38
mln mieszkacw) zajmuje 33 miejsce na wiecie. Jeeli chodzi o nakady na
obronno, jestemy na 21 miejscu, a pod wzgldem PKB PPP na gow na 49
miejscu (dane IMF za 2013 r.)14. Faktycznie, strukturalne dopasowanie do
globalizacji pozwolio uzyska Polsce 41 miejsce wrd 42 pastw wysoko
11
E. Haliak, Ideowe problemy globalnego adu liberalnego w gospodarce wiatowej rola
i znaczenie Washington Consensus, [w:] Globalizacja a stosunki midzynarodowe, E. Haliak, R.
Kuniar, J. Simonides (red.), Bydgoszcz 2003, s. 12-30.
12
H.P. Martin, H. Schumann, Puapka globalizacji atak na demokracj i dobrobyt, prze. M.
Zybura, Wrocaw 2000, s. 133.
13
Tame, s. 286.
14
A. Balcer, K. Wjcicki, Polska na globalnej szachownicy, Warszawa 2014, s. 79.
35
rozwinitych w Raporcie o rozwoju ludzkoci (The Human Development Re-

port) Programu Rozwoju ONZ, opartym o wskanik HDI (Human Develom-
pment Index)15. Znajdujemy si na poziomie Portugalii, ale wyprzedzaj nas
Czechy (28. miejsce), Sowacja (31.) i Wgry (36.). Wedug danych z 2008 r. za
Polsk znalazy si: Litwa, otwa, Rumunia i Bugaria. Jednoczenie poziom
nierwnoci dochodowych w Polsce jest wyszy ni u naszych ssiadw z Eu-
ropy rodkowej, take w Niemczech16. Raport nie wskazuje jednak na kszta-
towanie jakociowych rnic pomidzy pastwami. Tymczasem pastwa ppe-
ryferyjne posiadaj ograniczone zasoby, aby uchroni si przed wyzwaniami
pyncymi z uwolnionych mechanizmw przepyww finansowych. Wskanik
Produktu Krajowego Brutto nie oddaje bowiem rzeczywistej sytuacji pastwa
i jego gospodarki17.
Polska otworzya swoj gospodark odziedziczon po komunizmie na nie-
rwne wspzawodnictwo z globalnym kapitaem. Rozwj utrudniony by rw-
nie wstrzeleniem w ad instytucjonalny oparty na rozwizaniach z innej fazy
kapitalizmu. Std zasoby (i popyt niezaspakajany wczeniej) zaczy pracowa
efektywnie na rzecz orodkw akumulacji, z ktrych owe rozwizania pocho-
dziy. Ta przemoc strukturalna spowodowaa, e wedug Jadwigi Staniszkis
Polska staa si zasobem we wspzawodnictwie midzy krajami rozwini-
tymi18, chocia gorszym od bycia wyzyskiwanym jest jakoby nie bycie
wyzyskiwanym i marginalizacja19.
Nastpio ponowne przyjcie przez Polsk statusu z pocztkw ksztatowa-
nia si wiatowego systemu kapitalistycznego w XVI w. Wraz z innymi pa-
stwami regionu Europy rodkowo-Wschodniej dokonaa przejcia od pozycji
>prowincji komunistycznego imperium< do pozycji peryferii (czy pperyferii)
wiatowego systemu gospodarczego i kulturowego. Z jednej strony uzasadnia-
no now rol koniecznoci imitacji wzorcw ekonomicznych i kulturowych
pyncych z centrum jako norm zgodn z rol <pperyferie> systemu wiato-
wego20. Powrt caego regionu byych pastw socjalistycznych do poziomu
15
Wskanik HDI bierze pod uwag trzy elementy: poziom PKB per capita, oczekiwan dugo
ycia, dugo nauki w szkole.
16
Zob. The Human Development Report 2010, s. 139, www.undp.org [12.02.2014].
17
PKB moe wzrasta przy jednoczesnym zuboeniu spoeczestwa, kurczeniu majtku narodo-
wego, malejcych wpywach podatkowych. Zob. E. Polak, Globalizacja a zrnicowanie spoecz-
no-ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 129-130.
18
J. Staniszkis, Wadza globalizacji, Warszawa 2003, s. 118.
19
Tame, s. 67.
20
Zob. E. Wnuk-Lipiski, M. Zikowski, Zaoenia teoretyczne, [w:] Pierwsza dekada niepod-
legoci. Prba socjologicznej syntezy, E. Wnuk- Lipiski, M. Zikowski (red.), Warszawa 2001,
s. 34. Por. I.T. Berend, Central and eastern Europe, 1944-1993. Detour from the Periphery to the
Periphery, Cambridge 1996; K. Jasiecki, Kapitalizm po polsku. Midzy modernizacj a
peryferiami Unii Europejskie, Warszawa 2013.
36
Gracjan CIMEK
produkcji z koca lat 80. nastpi okoo 2006 r. Jednoczenie pogorszya si

relacja redniego dochodu na gow w regionie za rednim dochodem w unijnej
pitnastce w latach 1989-200921. W 2011 r. na 500 najwikszych korporacji
ponadnarodowych z listy Global 500 jest tylko jedna z Polski, PKN Orlen na
347 miejscu. Odzwierciedla to status pastwa polskiego we wspczesnej glo-
balizacji przekadajcy si na jego moliwoci geopolityczne22. Jak zauway
Jarosaw Tomasiewicz: powszechnej opinii od momentu wstpienia do NATO
i Unii Europejskiej przestalimy by krajem peryferyjnym, stalimy si inte-
graln czci skadow Centrum. () Taka optyka oznacza jednak niezrozu-
mienie faktu, e w wiecie mamy do czynienia z niekoczc si hierarchi
systemw, a w kadym z nich wyznaczy moemy centrum i peryferie. Geopo-
lityczny Zachd stanowi centrum systemu wiatowego, ale w jego obrbie Eu-
ropie przypada rola peryferii; ponownie peryferi wewntrzn Unii Europejskiej
jest Europa Wschodnia23. Procesowi wzrostu podziaw gospodarczo-
politycznych towarzyszy dyskurs solidaryzmu, w ktrym bogaty pomaga bied-
nemu, gdy bez niego popadby w jeszcze wiksz bied nie potrafic poradzi
sobie z osigniciami cywilizacji24.
W Unii Europejskiej powraca idea Europy dwch prdkoci oddajca
wskazany podzia25. Podpisanie w grudniu 2007 r. w Lizbonie traktatu refor-
mujcego Uni Europejsk, nazwanego Traktatem Lizboskim i jego wejcie w
ycie po ratyfikacji przez wszystkie kraje czonkowskie w grudniu 2009 r., mia-
o wzmocni demokracj wewntrzunijn oraz uczyni j bardziej skuteczn
i przejrzyst w swych dziaaniach. Kryzys struktur politycznych Unii Europej-
skiej po wybuchu wiatowego kryzysu finansowego, doprowadzi do kryzysu
zadueniowego oraz kryzysu spjnoci strefy euro. Std sytuacja umoliwiaj-
ca ograniczenie demokracji wewntrzunijnej kosztem pastw narodowych,
przede wszystkim pperyferyjnych26.
Pojawia si nowa sytuacja geopolityczna wynikajca z rosncej dominacji
gospodarczo-finansowej Niemiec jako najsilniejszej gospodarki, ktra osiga
korzyci z waluty euro oraz potencjau produkcyjnego i eksportu w warunkach
21
Zob. L. Kekie, Twenty years of capitalism: was it worth it?, The Economist. The Word in
2009, s. 50, za: J. Staniszkis, Antropologia wadzy. Midzy Traktatem Lizboskim a kryzysem,
Warszawa 2009, s. 20.
22
Zob. www.money.cnn.com [10.10.2011].
23
J. Tomasiewicz, P jak Polska, P jak peryferie, [w:] Czy Polska to peryferie? Pierwsza ankieta
Nowych Peryferii, www.nowe-peryferie.pl [01.05.2014].
24
F.M. Gawrycki, wiat po kryzysie 2008 roku w poszukiwaniu nowych peryferii, [w:] Kryzys
2008 a pozycja midzynarodowa Zachodudz.cyt., s. 215-216.
25
W. Lorenz, Europa dwch prdkoci, Rzeczpospolita 2012, nr 132, s. A10.
26
W. Basiak, Pomidzy centrum a peryferiami na progu XXI wieku. Geopolityka i ekonomika
Polski i Europy rodkowo-Wschodniej w warunkach integracji europejskiej i wiatowej depresji
gospodarczej, Katowice 2013, s. 88-95.
37
wzgldnego osabienia gospodarczo-finansowego wikszoci krajw UE, w tym

Francji i Woch27. Niemiecki Trybuna Konstytucyjny 30 czerwca 2009 r. zaak-
ceptowa postanowienia unijnego Traktatu Lizboskiego, pod warunkiem
wprowadzenia dodatkowych ustaw, ktre su zapewnieniu skutecznoci
prawa gosu i zachowaniu demokratycznego samostanowienia28. Z kolei pa-
stwa pperfyferyjne, w tym Polska, maj zmniejszajce si moliwoci samo-
dzielnych polityk gospodarczych bdcego przede wszystkim konsekwencj
przeprowadzonej w latach 90. XX w. transformacji gospodarczej. Marginaliza-
cj Polski obrazuje niska reprezentacja wrd dyplomacji unijnej. W wyniku
implementacji Traktatu Lizboskiego wrd 1700 pracownikw w Komisji
Europejskiej zajmujcych si sub dyplomatyczn jest tylko 36 Polakw.
Wikszo stanowisk obsadzili Francuzi, Wosi, Belgowie i Niemcy. Ostatecz-
nie wrd 115 szefw placwek UE Polacy uzyskali objcie ambasad w Jorda-
nii i Korei Poudniowej. Mona zaobserwowa marginalizacj pastw Europy
rodkowo-Wschodniej, gdy jeszcze tylko 2 ambasadorw pochodzi z nowych
krajw Wsplnoty (z Litwy i Wgier)29.
Przejawem omawianej tendencji jest take podzia wrd zachodnich
pastw UE na pastwa pnocy oraz tzw. grup PIIGS (Portugalia, Wochy,
Irlandia, Grecja, Hiszpania), ktre odnotowuj saby wzrost gospodarczy, wy-
sokie bezrobocie strukturalne oraz potne zaduenie. Przykad Grecji pogr-
onej w dugach jest tu wielce wymowny. Wyjazdy Portugalczykw do swojej
byej zamorskiej kolonii w Brazylii w poszukiwaniu pracy take pokazuj
wskazan tendencj.
Wyzwania dla Polski w warunkach kryzysu globalnego
Wyzwaniem dla Polski jest praktyczna weryfikacja b-

dw neoliberalizmu30, ktry umoliwi rozwj kryzysu finansowego od 2008 r.
O jego ideologicznoci wiadczy interwencjonizm Stanw Zjednoczonych
i Wielkiej Brytanii, a nastpnie innych pastw zachodnich, ktre dofinansowu-
j prywatne korporacje z budetw w ramach walki z jego efektami. Mona
wic zaobserwowa, e polityka pozostaje wanym elementem podtrzymywania
adu spoeczno-ekonomicznego. Pastwo zachowuje moliwoci oddziaywania
na stosunki spoeczne, ale w ramach hegemonii globalizacji31.
27
Tame, s. 98-100.
28
A. Bellon, W centrum przewrotu na wiatow skal, Le Monde Diplomatque 2009, nr 5/51,
s. 6.
29
Zob. D. Rosiak, Dyplomacja nie dla nas? Rzeczpospolita 2010, nr 196, s. A 9.
30
Zob. J. Gray, Faszywy wit. Urojenia globalnego kapitalizmu, Kobierzyce 2014.
31
Zob. Ch. Mouffe, Polityczno, prze. J. Erbel, Warszawa 2008. Autorka wskazuje, e poli-
tyczno jest atrybutem ycia spoecznego, w ktrym antagonizm jednostek i grup spoecznych
38
Gracjan CIMEK
Trwajcy od 2008 r. kryzys globalizacji przyspieszy proces interregnum

(Zygmunt Bauman) w stosunkach midzynarodowych zwizany ze zmierzchem
adu jednobiegunowego. Stosujc metod dialektyczn mona wskaza, e jeli
tez by Zachd i kapitalizm, antytez Wschd i komunizm, to w wyniku walki
przeciwiestw wyonia si synteza; jednobiegunowa globalizacja. Przekszta-
ciwszy si w tez ujawnia ona swoj antytez, w formie sojuszu pastw cy-
wilizacji. Zgodnie z heglowskim prawem kontynuacji i negacji prowadzi on do
wykreowania nowej syntezy, gdzie powrt adu wielobiegunowego (jak w XIX
w.) nie oznacza teraz dominacji Zachodu32, ze wzgldu na globalne przebudze-
nie polityczne33, i wzrost roli mocarstw niezachodnich. Wedug prognoz na
2025 r., opracowanych przez US Intelligence Community, obserwowany obec-
nie przepyw bogactwa i potencjau gospodarczego ze wiata zachodniego na
Wschd nie ma precedensu we wspczesnej historii pod wzgldem rozmiaru,
tempa i kierunku, w ktrym si odbywa34.
Istotnym przejawem tej tendencji jest zblienie pomidzy Chinami a Rosj.
Tak, jak dezintegracja pastw, funkcjonujcych wtedy pod flag komunizmu,
prowadzia do globalizacji, tak ponowny sojusz rosyjsko-chiski prowadzi do
ponownej jakociowej zmiany ukadu si. Zasadniczym czynnikiem zblienia
byo dla nich przeciwstawienie si roszczeniom Stanw Zjednoczonych do uzy-
skania wiatowej hegemonii. W 1996 r. ogoszono wspln deklaracj wyraa-
jc potrzeb strategicznego partnerstwa nakierowanego na XXI w. Faktycznie
Pekin i Moskwa nie byy w stanie wyj poza deklaracje i przemowy, a ich
retoryka kontrastowaa z deniem do poprawnych stosunkw z USA. W latach
1997-1999 USA nie potrafiy powstrzyma negatywnych nastpstw midzyna-
rodowej liberalizacji finansw, ktr popieray od upadku ZSRR. Trudnoci
zwizane z kryzysem finansowym w 1998 r. doprowadziy do remilitaryzacji
amerykaskiej polityki zapocztkowanej w 1999 r., co spowodowao zblienie
chisko-rosyjskie35. Jacques Sapir wskaza, e bez zwrotu w polityce amery-
kaskiej bardzo mao prawdopodobne byoby powstanie zwizkw midzy
Rosj, Chinami, a krajami Azji rodkowej w ramach Szanghajskiej Organizacji
Wsppracy (pierwszej organizacji bezpieczestwa midzynarodowego zaoo-
prowadzi do narzucenia okrelonej wizji adu spoecznego i tym samym uzyskania hegemonii.
Jest to przestrze walki politycznej, ktrej aktem zwycistwa jest ustanowienie okrelonych
metod funkcjonowania ycia spoecznego.
32
Zob. R. Kuniar, Zmierzch dz. cyt.
33
Zob. Z. Brzeziski, D. Ignatius, B. Scowcroft, Ameryka i wiat. Rozmowy o globalnym przebu-
dzeniu politycznym, prze. D. Rossowski, Warszawa 2009.
34
Zob. wiat w 2025. Scenariusze Narodowej Rady Wywiadu Stany Zjednoczonych, Krakw
2009.
35
Zob. J. Sapir, Nowy XXI wiek. Od wieku Ameryki do powrotu narodw, prze. M. Wilk,
Warszawa 2009, s. 11-15.
39
nej po zakoczeniu zimnej wojny)36. Sojusz rosyjsko-chiski nie jest wic

wynikiem nagego amerykaskiego zwrotu w stron Azji (tzw. Pivot to Asia)
okrelonego jako doktryna Obamy, ale reakcj na hegemoni amerykask,
ktra w XXI w. rozwija metod militaryzacji stosunkw midzynarodowych i
sekurytyzacji wszelkich problemw. Warto podkreli, e w 2012 r. pierwsz
wizyt prezydenta Putina za granic byy Chiny, a wybrany rok pniej na
przewodniczcego tego pastwa Xi Jinping pierwsz wizyt zoy w Mo-
skwie37. Dlatego wykluczenie Rosji z grupy G-8 powoduje wzrost znaczenia
klubu BRICS z czoow rol Chin i Rosji, ktry koordynuje swoje dziaania
w grupie G-20. W sprawie konfliktu syryjskiego38 oraz ukraiskiego (2014)39
sojusz tych pastw ujawnia swoje rosnce znaczenie. Pod koniec maja 2014 r.
uzgodniono 30-letni kontrakt na dostawy gazu z Rosji do Chin, ktry oznacza
bezprecedensowy wzrost zaufania pomidzy Pekinem a Moskw.
Na obszarze Unii Europejskiej kryzys globalny rozwin dwie sprzeczne
tendencje: kwestie dalszego rozszerzania, szczeglnie na wschd oraz narasta-
nie nacjonalizmw i partykularyzmw wewntrz (kryzys rzdowy w Belgii,
kwestia Szkocji, separatyzmy w Hiszpanii). Istotnym elementem wzrostu zna-
czenia UE na arenie midzynarodowej miao by stworzenie waluty euro. D-
ono do wzmocnienia podstaw pod funkcjonowanie realnej gospodarki, ale
kryzys w Grecji i rozwj pastw PIIGS spowodowa przeksztacenie instytucji
unijnych ponadnarodowych w kierunku cezaryzmu40, a jednoczenie powrt
pastw centrum do polityki realizacji interesu narodowego.
36
Tame, s. 15.
37
www.thebricspost.com [10.01.2014].
38
Moskwa wraz z Pekinem wsplnie trzy razy wetowaa w Radzie Bezpieczestwa ONZ rezolu-
cje w sprawie Syrii. Prezydent Syrii Baszar al-Asad zaapelowa do uczestnikw pitego szczytu
BRICS [Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA] w Durbanie pod koniec marca 2012 o pomoc
w zakoczeniu trwajcego ju dwa lata konfliktu w jego kraju. Przed zduszeniem przez sankcje,
Syryjsk Republik Arabsk ratuj specjalne relacje z Iranem, i krajami BRICS stwierdzi
w wywiadzie premier Syrii, W. al-Halki, www.geopolitics.pl [10.07.2013].
39
Ministrowie spraw zagranicznych pastw BRICS spotkali si 24 marca 2014 r. w kuluarach
szczytu dotyczcego bezpieczestwa jdrowego w Hadze i wydali owiadczenie podkrelajce, e
sankcje, retoryka odwetu, polityka siy nie sprzyja zrwnowaonemu i pokojowemu rozwizaniu
kryzysu. Potpili take moliwo wykluczenia uczestnictwa Rosji w szczycie G-20 w listopadzie
2014 w Australii. Zob. Putins BRICS allies reject sanctions, condemn West's hostile language,
The Globe and Mail, www.theglobeandmail.com [10.04.2014].
40
Antonio Gramsci nazywa cezaryzmem tendencj ustrojw demokratycznych do manifesto-
wania skonnoci autorytarnych w czasie kryzysu. Nazwa pochodzi od Juliusza Cezara, chary-
zmatycznego rzymskiego generaa, ktry po przekroczeniu Rubikonu zatar granic midzy
wojskiem a polityk. Wedug Gramsiego w czasie wielkich kryzysw kapitalizmu wybieralne
instytucje, jak parlamenty, schodz na drugi plan. Okolicznoci konsoliduj natomiast pozycj
wadzy biurokratycznej (cywilnej i wojskowej), finansjery, Kocioa i innych organizmw
wzgldnie niezalenych od opinii publicznej. W czasach stabilizacji wszystkie te instytucje go-
dz si na pozostawienie instytucji demokratycznych u wadzy. Inaczej jest w czasie kryzysu: z
40
Gracjan CIMEK
Pozostawienie poza geopolityczn stref euro nie tylko Wielkiej Brytanii

i Czech, lecz rwnie pozostaych krajw UE, z pperyferyjnymi i peryferyj-
nymi krajami Europy rodkowo-Wschodniej (z wyjtkiem Sowacji i Estonii),
umoliwia Niemcom przy wsparciu Francji o wiele atwiejsze forsowanie
swych projektw politycznych i gospodarczych. Wyrnia si w tym wzgldzie
strategi polityki zagranicznej Niemiec z lutego 2012 r., Ksztatowa globali-
zacj rozbudowywa partnerstwa dzieli odpowiedzialno. Dokument
uznaje wag wschodzcych mocarstw (Gestaltungsmaechte) oraz zapowiada
wciganie ich do politycznej wsppracy i budowania wiatowego porzdku.
Wschodzce mocarstwa wedug definicji zawartej w dokumencie to kraje,
z ktrymi Berlin nie wsppracuje w ramach UE, G8, czy NATO i ktre wy-
rniaj si w swoich regionach znaczc si lub potencjaem gospodarczym,
maj ambicje, eby ksztatowa polityk regionaln i wreszcie takie, ktre
(z rnych wzgldw) s predestynowane do odgrywania kluczowych rl
w regionach41. S to przede wszystkim pastwa skupione w grupie BRICS (Ro-
sja, Chiny, Brazylia, Indie, RPA) 42.
Biorc pod uwag ujawnione z pocztkiem XXI w. globalne aspiracje po-
lityczne Niemiec, europejski krg geopolityczny ma posuy jako instrument
wiatowego statusu mocarstwowego w wielobiegunowym wiecie XXI w.
Zblia to Niemcy do stanowiska pastw BRICS, a przeciwko USA dcej do
obrony hegemonii43.
W rywalizacji o ksztat adu midzynarodowego istotne znaczenie dla Pol-
ski maj projekty transatlantyckiej integracji gospodarczej promowane przez
Waszyngton, ktrych celem jest przeciwstawienie si projektom niezachodnim.
Chiny znajduj si w trakcie zmiany modelu rozwojowego. Docelowo gospo-
darka chiska ma opiera si w wikszym stopniu na rynku wewntrznym, mie
jednej strony pogbiaj si wewntrzne sprzecznoci instytucji wybieralnych, zmniejszajc ich

zdolno do podejmowania decyzji wymagajcych przyspieszenia rytmu politycznego; z drugiej
opinia publiczna podlega wtedy znacznym fluktuacjom, groc signiciem do bardziej radykal-
nych rozwiza. A. Gramsci, Guerre de mouvement et guerre de position, teksty Cahiers de prison
wybrane przez Razmiga Keucheyana, Pary 2012, za: C. Durand, R. Keucheyan, Cezaryzm czyli
rozkad unijnej demokracji, [w:] Koniec Europy jak znamy, P. Wielgosz (red.), Warszawa 2013,
s. 154-155.
41
A. Ciechanowicz, K. Popawski, Niemiecka koncepcja zwikszenia korzyci gospodarczych
z globalizacji, www.osw.waw.pl [01.10.2013].
42
Zob. G. Cimek, Globalne aspiracje grupy BRICS, Przestrze spoeczna. Social space scientific
journal 2013, nr 1, s. 128-158.
43
8 lutego 2012 r. niemiecki rzd przyj strategi polityki zagranicznej pt. Ksztatowa globali-
zacj rozbudowywa partnerstwa dzieli odpowiedzialno, ktra uznaje wag wschodz-
cych mocarstw, a wic gwnie BRICS (Gestaltungsmaechte) oraz zapowiada wciganie ich do
politycznej wsppracy i budowania wiatowego porzdku. A. Ciechanowicz, K. Popawski,
Niemiecka koncepcja zwikszenia korzyci gospodarczych z globalizacji, www.osw.waw.pl
[01.10.2013].
41
bardziej innowacyjny charakter oraz mniej zanieczyszcza rodowisko. Ozna-

cza to w istocie zerwania z modelem nie tyle proeksportowym, ale zalenym od
rynkw zachodnich, gwnie USA. Std take dla potnej gospodarki chiskiej
przedueniem sojuszu Pekin-Moskwa w sferze gospodarczej bdzie wzmoc-
nienie grupy BRICS, ktra stanie si konkurentem dla dwch amerykocentrycz-
nych projektw integracji: Transatlantyckiego Partnerstwa Handlowego i Inwe-
stycyjnego z Uni Europejsk oraz Partnerstwa Transpacyficznego (Trans-
Pacific Partnership, TPP), ktrego stronami maj zosta pastwa Azji Pou-
dniowo-Wschodniej, gdy aktualnie w negocjacje z USA dotyczce TPP zaan-
gaowanych jest ju 12 pastw: Australia, Brunei, Kanada, Chile, Japonia, Ma-
lezja, Meksyk, Nowa Zelandia, Peru, Singapur oraz Wietnam. 24 kwietnia br.
pad postulat wczenia do tego procesu take Japonii).
Koncentracja kapitau finansowego jako podstawowego atrybutu neolibe-
ralnej globalizacji jest funkcj: malejcego znaczenia nieodnawialnych paliw
kopalnych i wzrastajcej roli si mentalnych czowieka, ktre z kolei, zale od
panujcej kultury w miejscu dyslokacji si kapitau oraz od kultury, ktra mniej
czy wicej poddaje si kapitaowi w jej przeksztacaniu w jednowymiarowy,
suebny wobec kapitau rozwj. Istniejce podoe kulturowe moe by
mniej lub bardziej podatne na dziaania profilujce. Prba wyrwania si
z zacofania nie moe powie si bez jednoczesnej koncentracji kapitau. Obec-
nie poszczeglne kraje maj dwa wyjcia: albo utrwala wielowymiarowo
wasnej kultury i hamowa proces koncentracji kapitau, czyli pozostawa na
niszym poziomie cywilizacyjnym, albo otwiera si na jego ywioowy rozwj
godzc si na podporzdkowywanie kultury kapitaowi, a wic przeksztacania
jej w kultur jednowymiarow. Trzecia droga, poza przedstawionymi alterna-
tywami wskazuje, e treci wspczesnego kapitau szerokie zastosowanie si
intelektualnych pozwalaj na koncentracj kapitau z jednoczesnym zachowa-
niem wielowymiarowoci kultury i tosamoci jednostek j tworzcych44. Dla-
tego kwestia systemu wartoci kulturowych odgrywa zasadnicz rol w kszta-
towaniu nowego adu midzynarodowego.
Na ten aspekt zwraca uwag Terry Eagelton podkrelajc. e o wspcze-
snych konfliktw geopolitycznych stanowi wojna kultur pomidzy jej liberal-
nymi i wsplnotowymi wersjami. Okrelanie tego konfliktu mianem walki
regionw rozwinitych" z nierozwinitymi" jest mylce. Wiele form korpora-
cyjnych stanowi reakcj na szerszy korporacjonizm, znany pod nazw ponadna-
rodowego kapitalizmu, ktrego kultura potrafi tworzy tak klaustrofobiczn
atmosfer jak spotkanie kka racowego w klubie strzeleckim. Jeli rywali-
zacja wartoci liberalnych z kultur jako solidarnoci to walka pnocy z pou-
dniem, trudno znale dobr interpretacj dla islamskiego liberalizmu odrzuca-
44
A.J. Karpiski, Wstp do socjologii krytycznej, Gdask 2006, s. 35-36.
42
Gracjan CIMEK
jcego amerykaski fundamentalizm chrzecijaski czy dla hinduskiego socjali-

zmu stojcego w opozycji do europejskiego rasizmu. Pnoc globu nie ma mo-
nopolu na wartoci owieceniowe, cokolwiek by myleli na ten temat jej miesz-
kacy w chwilach prnego samozadowolenia. Tak czy owak, nieustanna bitwa
midzy tymi dwoma rozumieniami kultury przybraa dzi wymiar globalny45.
Polska dostrzega dokonujce si zmiany jedynie na poziomie politycznym
i ekonomicznym opowiadajc si za przynalenoci do kultury waloryzujcej
indywidualizm. W dokumencie Priorytety polskiej polityki zagranicznej
(2012) wskazano na tendencj przeksztacania si adu globalnego w kierunku
wielobiegunowoci, podkrelajc rol wschodzcych mocarstw w tym procesie.
Chiny, Rosja, a take Indie i Brazylia s wymieniane jako istotne elementy
ksztatowania bezpieczestwa regionalnego i globalnego46. W dokumencie
Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci. Dugookresowa Strategia Rozwoju
Kraju wydany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, wskazuje na
ekonomiczny aspekt rozwoju nowych mocarstw ekonomicznych. W tym wy-
miarze te kraje stanowi rywala w osiganiu parametrw tzw. konkurencyjno-
ci, co przejawia si w grze o napyw inwestycji, miejsca produkcji i rozwj
usug prostych, czy wreszcie w wykorzystywaniu dopiero co odkrywanych,
nowych zasobw47. Takie rozumowanie zawiera w sobie zaoenie, e ponad
pastwami istnieje trzecia sia, ktrymi s inwestorzy globalni decydujcy
w istocie o wadze danych gospodarek. Przesank tego wnioskowania jest wic
paradygmat neoliberalny.
Na aspekt bezpieczestwa zwraca uwag Strategia rozwoju systemu bez-
pieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022. Od strony uwarun-
kowa zewntrznych w kontekcie strategicznym wskazuje si, e przeniesie-
nie centrum globalnego ukadu si z rejonu euroatlantyckiego w rejon Azji
i Pacyfiku towarzyszy bdzie stopniowa ewolucja znaczenia i moliwoci glo-
balnego oddziaywania Chin, Indii, Brazylii i innych wschodzcych potg. Pa-
stwa Zachodu wci przewodz w wielu dziedzinach, jednak model autorytarny
staje si w oczach niektrych pastw i ich przywdcw realn alternatyw dla
zachodniego uniwersalizmu48. Podkrela si priorytetowe znaczenie dla reali-
zacji interesw struktur, ktrych czonkiem jest Polska (UE i NATO), ale wska-
zuje jednoczenie na konieczno rozwoju wsppracy z tymi pastwami49.
45
T. Eagleton, Po co nam kultura, prze. A. Grny, Warszawa 2012, s. 93-94.
46
Priorytety polskiej polityki zagranicznej 2012-2016, www.msz.gov.pl [05.11.2013].
47
Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci. Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Warszawa
2013, s. 14-15.
48
Strategia rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, przyj-
ta uchwa Rady Ministrw z dnia 9 kwietnia 2013 r., s. 10.
49
Tame, s. 47.
43
Podsumowanie
Na pocztku transformacji Polska dokonaa wyboru opowiadajc si za kul-

tur opart o indywidualizm bdcy fundamentem wspczesnej cywilizacji
zachodniej, Za tym poday procesy integracji w sferze gospodarki (UE) i
obronnoci (NATO). Globalizacja ujawniajc daleko idc wspzaleno
generuje jednoczenie dyferencjacje i dystanse w ramach zachowania i prze-
ksztacania ukadu centra pperyferie peryferie. Analiza wybranych zjawisk
okresu polskiej transformacji wskazuje, e to marginalizacja ekonomiczna i
polityczna jako czonka integracji zachodnioeuropejskiej, tendencje przemian
adu midzynarodowego w kierunku wielobiegunowoci, kryzys neoliberali-
zmu, a take rozwijane wojny kulturowe ksztatujce osie podziaw geopoli-
tycznych, stanowi gwne wyzwania stojce przed Polsk. Skuteczna odpo-
wied na te wyzwania zaley od jakoci elit, efektywnoci strategii politycz-
nych opartych o stan gospodarki oraz, przede wszystkim, od zasigu i moliwo-
ci ich suwerennej realizacji.
44
Gracjan CIMEK
STRESZCZENIE
Artyku ma celu wskazanie wybranych, uznanych za najistotniejsze, ideologicz-

nych, cywilizacyjnych, geopolitycznych i geoekonomicznych cech charaktery-
zujcych Polsk podczas procesu transformacji oraz wskazanie wyzwa, ktre
przed ni stoj. Przyjto, e w refleksji dotyczcej zmian spoecznych badanie z
perspektywy danego pastwa i spoeczestwa powinno uwzgldnia kontekst
midzynarodowy traktowany jako wspczynnik, a nie czynnik drugorzdny dla
procesu transformacji.
SOWA KLUCZOWE
Polska, transformacja, wyzwania, ad midzynarodowy, pperyferie, neolibera-

lizm.
SUMMARY
The main aim of this article is to identify selected, recognized as the most im-
portant, ideological, civilizational, geo-political and geo-economic characteris-
tic of Poland during the transformation process and an indication of the chal-
lenges that it faces. It was assumed that in discussions of social change research,
the perspective of the state and society should take into account the international
context considered as a factor, not a secondary factor in the interpretation of
transformation process.
KEYWORDS
Poland, transformation, challenges, international order, semi-periphery, neolib-

eralism.
45
46
Marek REWIZORSKI
Marek REWIZORSKI
Prezydencja w Radzie Unii Europej-

skiej po Traktacie z Lizbony
aspekty polityczne i prawne
Jedn z najistotniejszych zmian wprowadzonych przez Traktat Lizboski bya

zmiana formuy prezydencji w Radzie. Mona postawi tez, i prezydencja
wci jest zasadniczym urzdzeniem wpywajcym na system sprawowania
wadzy w UE, a zmodyfikowanie jej formuy byo jedn z najistotniejszych
zmian wprowadzonych przez traktat reformujcy. W rzeczy samej prezydencja
to interesujcy, a nawet ekscytujcy przedmiot bada politologicznych, oferuj-
cy moliwoci przeprowadzenia interdyscyplinarnych bada lub przyjcia zr-
nicowanych perspektyw badawczych. Celuj w nich gwnie politolodzy
i prawnicy. Cho stosuj oni niejednokrotnie te same metody badawcze, docho-
dz do odmiennych wnioskw. Zwracaj przy tym uwag na rozmaite aspekty
tego samego zjawiska czy procesu, uwypuklajc przy tym odmienne cechy
i waciwoci nadajce mu specyficzny charakter.
Niniejsze opracowanie bdzie prb synergicznej, politologiczno-
prawniczej analizy fenomenu jakim jest prezydencja w Radzie Unii Europej-
skiej. Uwaga zostanie skupiona na odpowiedzi na podstawowe pytania: (1) co
naley rozumie przez prezydencj w Radzie; (2) jakie s jej podstawowe mo-
dele i funkcje; (3) na czym polega jej hybrydowo. Pytania te postawiono
nieprzypadkowo. Mona bowiem zauway, e dla prawnikw podstawowe
znaczenie odgrywa jzykowe okrelenie tego czym co jest a take czy dane
wyraenie naley rozumie zawajco lub rozszerzajco. Poszukujc rozr-
nienia midzy prezydencj, przewodnictwem, przewodniczeniem, wnika-
j one w istot kierowania czy sterowania Uni Europejsk w obecnym stanie
prawnym. Nie bez znaczenia jest te wspomniana hybrydowo prezydencji.
Wszak chodzi tutaj o ustalenie zakresu kompetencji poszczeglnych jej czo-
47
Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej po traktacie z Lizbony
nw, a zatem jest to zagadnienie przynalene do sfery prawa Unii Europejskiej.

Z kolei dla politologw zasadnicze znaczenie odgrywaj funkcje, ktre peni
prezydencja. Wie si z tym zagadnieniem efektywno kierowania Uni jako
skomplikowanym mechanizmem opartym wci na dwch prakseologiach
midzyrzdowoci i ponadnarodowoci. Ich przeplatanie si stanowi czasem
si napdowa Unii, czasem za jest jej gwnym hamulcem. Politolodzy, tak
jak prawnicy, pytaj o natur hybrydowoci, przy czym interesuje ich nie tyle
sztywny podzia kompetencji midzy czonami tworzcymi triumwirat decy-
zyjny, co cechy charakteryzujce kadego z nich, w tym takie jak: charyzma
przewodniczcego, zdolnoci przywdcze, dowiadczenie czy potencja kadro-
wy.
Ten krtki tekst bdzie zatem prb analitycznej mikrosyntezy dwch spoj-
rze urzdzania systemowego Unii Europejskiej, ktre ma ju pewn histori.
Jak wspomniano, bdzie to mikrosynteza nie obejmujca in extenso problema-
tyki systemu politycznego UE. W ogromnym uproszczeniu przyj mona, e
stanowi on zbir elementw, ktre oddziaywaj wzajemnie na siebie i ktre
indywidualnie i zespoowo wywieraj wpyw na jednostki i zespoy stanowice
elementy czy czci systemu1. Mona przyj, e jednym z takich elementw
jest prezydencja w Radzie Unii Europejskiej.
Prezydencja i przewodnictwo w Radzie

prba racjonalizacji pojciowej
W celu odpowiedzi na pytanie co naley rozumie przez prezydencj

w Radzie, naley w pierwszej kolejnoci dokona sprecyzowania terminologii,
zwaszcza rozgraniczenia terminw prezydencja, przewodniczcy oraz
przewodniczenie i przewodnictwo, ktrych uywanie mogo nastrcza
pewnych trudnoci uwarunkowanych historycznie a wynikajcych z braku au-
tentycznych tekstw traktatw zaoycielskich w jzyku polskim przed 2004 r. 2
1
R.A. Dahl, B. Stinebrickner, Wspczesna analiza polityczna, prze. W Derczyski, Warszawa
2007, s. 54.
2
Jan Barcz zauwaa, e u progu wchodzenia Polski do UE uywano w polskim pimiennictwie
naukowym zarwno terminu prezydencja jak terminu urzd przewodniczcego i przewod-
nictwo. Wynikao to z odmiennych tumacze tekstw autentycznych. I tak np. w jzyku nie-
mieckim okrelenie Vorsatz um Rat skaniao do posugiwania si konstrukcj sown prze-
wodnictwo w Radzie. W przypadku tumaczenia z jzyka angielskiego wyraenie Presidency of
the Council wskazywao na posugiwanie si terminem prezydencja w Radzie. Co wicej,
zamiennie stosowano wyraenie przewodniczcy i prezydent na okrelenie organu stojcego
na czele Rady, co wynikao z dosownego tumaczenia z jzykw roboczych UE (Prsident des
Rates, President of the Council, President du Conseil), w zwizku z czym przewodniczcego
Rady bdnie utosamiano z obcobrzmicym w jzyku polskim zwrotem prezydent Rady,
wicej na ten temat: J. Barcz, Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej. Podstawy prawne i ramy
instytucjonalne wraz z podstawowymi dokumentami, Warszawa 2010, s. 10 i n.
48
Marek REWIZORSKI
W obecnie obowizujcych traktatach, tj. TUE i TFUE, mowa jest przede

wszystkim o prezydencji i przewodniczcym. Jak bowiem wskazuje art. 16
ust. 9 TUE, Prezydencj skadw Rady, z wyjtkiem Rady do spraw Zagra-
nicznych, sprawuj na zasadzie rwniej rotacji przedstawiciele Pastw Czon-
kowskich w Radzie. Z kolei z art. 237 TFUE dowiadujemy si, i Posie-
dzenia Rady zwouje jej przewodniczcy. Identyczna terminologia zastoso-
wana zostaa w Deklaracji odnoszcej si do artykuu 16 ustp 9 Traktatu o Unii
Europejskiej dotyczcej decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania
prezydencji Rady, gdzie mwi si take o przewodniczcym w odniesieniu do
Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa oraz organw przygotowawczych
rnych skadw Rady, z wyjtkiem Rady do Spraw Zagranicznych3.
Prezydencj mona okrela jako sprawowanie okrelonych funkcji
w Radzie UE, ktre s wyranie zapisane w traktatach, natomiast przewodni-
czcy to przedstawiciel pastwa sprawujcego prezydencj, penicego okre-
lone funkcje w Radzie. Prezydencja przy tym przewodniczy, sprawuje
przewodnictwo. W literaturze mona si spotka z definiowaniem prezyden-
cji jako rodzaju instytucji, natomiast przewodnictwa czy te przewodniczenia
jako jej strony wykonawczej i technicznej. W tym sensie prezydencja jest pod-
miotem bardziej oglnym, przypisywanym danemu pastwu czonkowskiemu,
natomiast przewodnictwo czy te przewodniczenie odnoszone jest do Rady,
ktrej przez okrelony czas przewodniczy konkretna osoba4. Ten dychotomicz-
ny podzia na prezydencj i przewodniczenie zosta zakoczony po trakta-
cie lizboskim. We wspomnianej ju decyzji Rady Europejskiej z 2009 r. za
prezydencj Rady uznano grup trzech pastw czonkowskich (tzw. trio pre-
sidency), ktre przez okres 18 miesicy kieruj pracami Rady z wyjtkiem Rady
do Spraw Zagranicznych (art. 1 ust 1 decyzji). Z kolei przewodnictwo odnie-
siono do kadego czonka danej grupy, ktry kolejno, przez okres szeciu mie-
sicy sprawuje prezydencj wszystkich skadw Rady z wyjtkiem Rady do
Spraw Zagranicznych (art. 1 ust. 2 decyzji).
Zauwaymy, e po traktacie z Lizbony nastpio dookrelenie terminu
prezydencja przez uycie rzeczownika wskazujcego na nazw instytucji,
3
Przewodniczcym Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa jest przedstawiciel Wysokiego
Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa. Przewodniczcym
w organach przygotowawczych rnych skadw Rady, z wyjtkiem Rady do Spraw Zagranicz-
nych, jest czonek grupy, ktra przewodniczy danemu skadowi, chyba e postanowiono inaczej
zgodnie z artykuem 4., Por. Deklaracja odnoszca si do artykuu 16 ustp 9 Traktatu o Unii
Europejskiej dotyczca decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania prezydencji Rady, Dz.
U. UE C 83 z 30.03.2010, s. 341.
4
W tym kierunku wypowiada si, A. Jaskulski, okrelajc prezydencj mianem swego rodzaju
instytucji. A. Jaskulski, Struktura i funkcje prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, [w:] Prze-
wodnictwo pastwa w Radzie Unii Europejskiej dowiadczenia partnerw, propozycje dla
Polski, Z. Czachr, M.J. Tomaszyk (red.), Pozna 2009, s. 48.
49
w odniesieniu do ktrej mamy do czynienia z przewodnictwem. Zarwno

w traktatach jak rwnie aktach pozatraktatowych mowa jest o prezydencji
Rady Naley o tym pamita zwaszcza w sytuacji rozgraniczenia zamiennie
stosowanych w literaturze terminw prezydencja Rady (w Radzie) oraz pre-
zydencja w Radzie Unii Europejskiej. Pierwszy z terminw (prezydencja Ra-
dy) jest uywany w dokumentach UE. We wspomnianej Deklaracji z 2009 r.
mwi si, e: Prezydencj Rady, z wyjtkiem Rady do Spraw Zagranicznych,
sprawuj uprzednio ustalone grupy trzech Pastw Czonkowskich przez okres
18 miesicy (art. 1 ust. 1). Przyjcie okrelenia prezydencja Rady lub pre-
zydencja w Radzie wskazuje jednoczenie na charakterystyczne dla analizy
prawnej postrzeganie prezydencji jako co najwyej specyficznej kreacji praw-
nej czy te urzdzenia ustrojowego zespolonego z konkretn instytucj Unii
Europejskiej. Podkrelmy raz jeszcze, e w ujciu prawnym prezydencji nie
mona w adnym razie kwalifikowa ani jako instytucji UE, ani te jako organu
lub jednostki organizacyjnej Unii.
W pimiennictwie, zwaszcza w opracowaniach rzdowych i w mediach,
pojawia si te okrelenie prezydencja (np. Polski) w Radzie Unii Europej-
skiej. Pomimo e wyraenie to nie jest do koca zgodne z zapisami traktatw,
to jednak moe by uywane na okrelenie procesu rzdzenia ca Uni Euro-
pejsk, w ktrej centrum decyzyjne stanowi Rada. W unijnym jzyku urzdo-
wym termin Rada Unii Europejskiej jest stosowany, poczwszy od decyzji
Rady z 8 listopada 1993 r. podjtej ju po wejciu z ycie traktatu z Maastricht5.
Wydaje si te, e wyraenie prezydencja w Radzie Unii Europejskiej stano-
wi prb odejcia od stricte prawnego podchodzenia do kwestii przewodnicze-
nia Radzie. Jest to zatem rodzaj politologicznej kontrpropozycji, punkt wyj-
cia w debacie o politycznych aspektach integracji europejskiej, w ktrej prezy-
dencj traktuje si m.in. jako swego rodzaju instytucj, urzd przewodniczcego
lub zesp rnorodnych funkcji. Za bdne natomiast naley uzna publicy-
styczne okrelenie prezydencja w Unii Europejskiej, jako niemajce uzasad-
nienia ani w prawie unijnym ani w systemie instytucjonalnym Unii ze wzgldu
na usunicie odwoania do Rady. To ostatnie okrelenie nie znajduje te popar-
cia w analizie politologicznej, stanowic w istocie pustosowie, swego rodzaju
prezydencj bez jej podmiotu.
Instytucjonalizacja prezydencji
Jak ju wspomniano, prezydencja w Radzie Unii Europejskiej stanowi

przede wszystkim przedmiot docieka prawnikw i politologw. Jak zauwaa
Zbigniew Czachr, w badaniach politologicznych istota sprawowania prezy-
5
Zob. Dz. U. WE 1993 L 281/41.
50
Marek REWIZORSKI
dencji rozpatrywana jest z punktu widzenia wielu czynnikw i uwarunkowa6.

Mona j rozpatrywa w kontekcie procesu instytucjonalizacji integracji
w ramach zarzdzania Uni Europejsk lub z punktu widzenia realizmu i prag-
matyzmu decyzyjnego.
Instytucjonalizacja prezydencji odbywa si przez odgrywanie przez ni
konkretnych rl integracyjnych i midzynarodowych. Z. Czachr przez role
rozumie oczekiwane i przewidywane zachowania podmiotw prezydencji, do
ktrych mona si dostosowa () okrelane () przez statyczne i strukturalne
elementy rodowiska, w ktrym wystpuj, takie chociaby, jak zbir kompe-
tencji, praktyka polityczna, mechanizmy zmiany7. Zgodnie z tym ujciem pre-
zydencj mona postrzega jako zinstytucjonalizowany system oparty na kon-
sensusie politycznym, w ktrym nastpuje zarzdzanie (ang. management) pra-
cami Rady oraz jej podmiotw podlegych, mediowanie (ang. honest-brokering)
midzy interesem UE a interesem pastw czonkowskich, reprezentowanie Ra-
dy w kontaktach z instytucjami i organami UE, a take przygotowywanie te-
atru dziaa dla politykw europejskich. Jednoczenie prezydencja jako zinsty-
tucjonalizowany projekt polityczny jest zarzdzana przez pastwo penice rol
strukturalnego moderatora, stymulujcego debat i tworzcego tylko dla siebie
charakterystyczn narracj, specyficzn dla danej prezydencji8.
Prezydencja z punktu widzenia pragmatyzmu decyzyjnego jest natomiast
postrzegana jako proces poszukiwania wsplnego europejskiego interesu,
wsplnego mianownika (z ang. common denominator) czcego nie tylko
pastwa czonkowskie midzy sob, ale take pastwa z instytucjami i innymi
aktorami Unii Europejskiej9. wiadczy o tym rola, jak odgrywa wobec nawet
tak wraliwego obszaru funkcjonowania Unii Europejskiej, jakim jest wsplna
polityka zagraniczna i bezpieczestwa. Zauwamy, e pomimo przejcia
wszystkich kwestii zwizanych z europejsk polityk bezpieczestwa i obrony
przez Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpie-
czestwa (WPZiPB) zgodnie z zacznikiem II do decyzji 2009/908 Rady Unii
Europejskiej z 1 grudnia 2009 r., wprowadzono obowizek cisej wsppracy
WPZiPB z szeciomiesiczn prezydencj rotacyjn w celu zapewnienia spj-
noci dziaa wszystkich organw przygotowawczych Rady do Spraw Zagra-
6
Por. Z. Czachr, Prezydencja pastwa czonkowskiego a system polityczny Unii Europejskiej.
Podstawowe uwarunkowania, [w:] Prezydencja w Unii Europejskiej. Instytucje, prawo, i organi-
zacja, A. Nowak-Far (red.), Warszawa 2010, s. 211-238; Z. Czachr, Proces kreowania i upo-
wszechniania priorytetw prezydencji na przykadzie Polski, [w:] Prezydencja w Radzie Unii
Europejskiej, K.A. Wojtaszczyk (red.), Warszawa 2010, s. 77-107.
7
Z. Czachr, Prezydencja w Unii Europejskiej i jej priorytety. Analiza politologiczna, [w:] Prio-
rytety prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej, Z. Czachr, T.D. Szymczyski (red.), War-
szawa 2011, s. 26.
8
Tame.
9
Tame, s. 27.
51
nicznych. W gestii prezydencji rotacyjnej pozostao przewodnictwo w grupach

roboczych Rady Unii Europejskiej: RELEX, COTER, COCON, COJUR i CO-
MAR. Prezydencja rotacyjna przewodniczy take grupom z zakresu handlu
i polityki rozwojowej. cisa wsppraca midzy prezydencj a Wysokim
Przedstawicielem znajduje uzasadnienie, bowiem pomimo uzyskania przez
WPZiPB sporych kompetencji w zakresie polityki zagranicznej i wspomagania
go przez utworzon w 2010 r. Europejsk Sub Dziaa Zewntrznych, nie
bdzie on w stanie prowadzi polityki niezalenie od pastw czonkowskich.
Stwarza to szczegln sytuacj dla przedstawicieli prezydencji rotacyjnej, kt-
rzy bd zapewnia rol cznika midzy pastwem czonkowskim a WPZiPB
oraz ESDZ, podejmujc si de facto tej samej roli, co niegdy midzy pastwem
czonkowskim a wasnym ministerstwem spraw zagranicznych10. Bdc spo-
iwem pomidzy pastwami czonkowskimi, instytucjami i organami UE, pre-
zydencja bdzie take odpowiadaa za zapewnienie zgodnoci debaty w danej
grupie roboczej z jej priorytetami i dziaaniami podejmowanymi na innych
szczeblach, gdzie przewodniczy. Nade wszystko jednak bdzie musiaa skupi
si na aktywnym wczaniu w poszukiwanie kompromisu midzy pastwami
czonkowskimi, co stanie si moliwe tylko w przypadku zapewnienia jak rw-
nie utrzymania staej nieformalnej wymiany informacji i propozycji midzy
przewodniczcymi grup roboczych Rady Unii Europejskiej a przedstawicielem
prezydencji11.
Modele i funkcje prezydencji
W analizie politologicznej prezydencj mona te uwaa za specyficzny

projekt polityczny, bdcy bardziej funkcj ni instytucj, w ktry zaangaowa-
ny zostaje na sze miesicy rzd pastwa czonkowskiego i cz je-
go administracji12. Administruje ona i koordynuje prace Rady polegajce na
przewodniczeniu spotkaniom skadw Rady i jej organw pomocniczych
Komitetu Staych Przedstawicieli, komitetw i grup roboczych oraz
na wsppracy z Sekretariatem Generalnym Rady. Funkcjonuje take jako zbir
umiejtnoci, kompetencji, rodkw i procedur, kanaw komunikacji i orod-
kw decyzyjnych sucych weryfikacji wpywu pastwa j sprawujcego13.
W odniesieniu do prezydencji w Radzie UE, politolodzy zwracaj uwag
na modele jej sprawowania, ktrych jest kilka w zalenoci od zastosowanego
kryterium podziau. Na podstawie kryterium geograficznego wyrnia si pre-
10
T. Husak, Rola Prezydencji rotacyjnej w dobie Traktatu z Lizbony, [w:] Prezydencja w Radzie
Unii Europejskiej. Perspektywa praktyczna, T. Husak, F. Jasiski (red.), Warszawa 2010, s. 19.
11
Tame, s. 20.
12
K. Smyk, Prezydencja w Traktacie z Lizbony: gwne postanowienia i wnioski dla Polski,
Biuletyn Analiz UKIE 2009, nr 22, s. 23.
13
A. Jaskulski, Co tworzy dobr prezydencj, [w:] Przewodnictwo pastwadz.cyt., s. 48.
52
Marek REWIZORSKI
zydencj brukselsk i prezydencj ze stolicy, czyli krajow14. Mona te m-

wi o prezydencji scentralizowanej i zdecentralizowanej, przy czym owe propo-
zycje naley traktowa z pewnym dystansem jako weberowskie typy idealne.
W rzeczywistoci prezydencje s amalgamatem rnych skadnikw wymiesza-
nych ze sob nierwnomiernie.
Oglnie rzecz ujmujc, prezydencja brukselska charakteryzuje si tym, e
odpowiedzialno za zarzdzanie ni (ang. presidency management) spoczywa
na staym przedstawicielstwie danego pastwa w Brukseli, ktre na okres spra-
wowania przewodnictwa zostaje znacznie wzmocnione kadrowo i materialnie.
Ten model prezydencji wybierany jest najczciej przez mae pastwa o ograni-
czonych zasobach osobowych i finansowych. Do jej niezaprzeczalnych zalet
naley zaliczy zmniejszenie kosztw podejmowanych decyzji. Dziaania stae-
go przedstawicielstwa nie s bowiem dublowane w pastwie sprawujcym
przewodnictwo w Radzie UE. Decyzje zapadaj te znacznie szybciej i na miej-
scu, w Brukseli. Zminimalizowane zostaj te zjawiska szumu informacyjne-
go i wskich garde, dziki ograniczeniu kontraktw z krajem. Nie jest to
jednak model pozbawiony wad. Jego sab stron jest to, i nie precyzuje,
w jaki sposb okreli zakres kompetencji Staych Przedstawicielstw do dziaa-
nia w imieniu pastwa czonkowskiego sprawujcego przedstawicielstwo.
Z kolei w modelu prezydencji krajowej rola staego przedstawicielstwa zo-
staje ograniczona do roli wykonawcy decyzji podjtych w stolicy pastwa
sprawujcego prezydencj. Nieprzypadkowo wybieraj go due pastwa UE.
Pozwala on na zachowanie wikszej, ni w przypadku modelu brukselskiego,
kontroli politycznej nad przebiegiem prezydencji15.
Wrd modeli prezydencji wymienia si take model scentralizowany
i zdecentralizowany. Pierwszy stanowi typ idealny, w ktrym wystpuje jeden
orodek decyzyjno-koordynacyjny prowadzcy jednolit polityk informacyjn
i zobowizujcy przedstawicieli pastw czonkowskich w poszczeglnych ska-
dach Rady (ministrw) do nieustannej konsultacji z nim swoich stanowisk. Mo-
del zdecentralizowany daje z kolei ministerstwom znaczny zakres swobody
w ksztatowaniu swojego programu dziaa.
Analiza politologiczna pozwala take spojrze na prezydencj z punktu wi-
dzenia funkcjonalnych aspektw jej sprawowania, rzecz jasna przy uwzgldnie-
niu bogatego dorobku zaczerpnitego z prawa i socjologii. Jak utrzymuje
Krzysztof Szczerski, analiza politologiczna prezydencji moe by dokonywana
przy uwzgldnieniu czterech grup zmiennych wspzalenych: 1) rl funkcjo-
nalnych prezydencji, 2) formalnych kompetencji, wynikajcych ze wsplnoto-
wego (unijnego) prawa pierwotnego, prawa wtrnego oraz ugruntowanej prak-
14
Tame, s. 49.
15
Tame.
53
tyki dziaania16, 3) nieformalnych zdolnoci oddziaywania prezydencji17 oraz

4) wyznacznikw efektywnoci prezydencji, czyli kategorii ocennych, wedle
ktrych dokonywana jest ewaluacja skutecznoci kadego procznego okresu
przewodnictwa18.
Szczeglne znaczenie ma pierwsza z wyej wymienionych grup zmiennych
analitycznych. Nale do nich funkcje czy te role funkcjonalne penione przez
prezydencj. Mona je rozumie jako zakresy aktywnoci kraju przewodnicz-
cego w ramach dziaania systemu politycznego Unii Europejskiej majce
wpyw na prac systemu poprzez wspomaganie efektywnoci osiga-
nia zaoonych przeze celw19. Wrd nich mona wyrni rol zarzdzaj-
c, mediacyjn, przywdcz i reprezentacyjn20. K.A. Wojtaszczyk utosamia
role funkcjonalne prezydencji z jej zadaniami, ktrych katalog, w porwnaniu
z propozycjami K. Szczerskiego, rozbudowuje. Jego zdaniem prezydencja
w Radzie Unii Europejskiej wypenia zadania: organizatorsko-zarzdzajce,
16
K. Szczerski do formalnych kompetencji prezydencji zalicza prowadzenie bilateralnych kon-
sultacji z poszczeglnymi pastwami czonkowskimi i instytucjami wsplnotowymi, sporzdza-
nie kalendarza posiedze Rady, proponowanie wstpnego porzdku obrad Rady we wsppracy
z Sekretariatem Generalnym Rady, przygotowywanie i realizacj porzdku obrad Rady, CORE-
PER I, COREPER II oraz ok. 250 komitetw i grup roboczych na podstawie 18-miesicznego
programu dziaania prezydencji, przewodniczenie tyme obradom w okresie 6 miesicy, plano-
wanie operacyjne, opierajce si na dugofalowej strategii dziaania Rady Europejskiej (planowa-
nie strategiczne przynaley Radzie Europejskiej), przygotowanie i opracowanie trzech progra-
mw dziaania: trzyletniego programu strategicznego dwch grupowych prezydencji z udziaem
szeciu pastw, rocznego programu prezydencji z udziaem dwch pastw, a take 18-
miesicznego programu prezydencji grupowej z udziaem trzech pastw czonkowskich, koordy-
nacj wsppracy pomidzy rnymi skadami Rady i przyporzdkowanymi jej gremia-
mi midzyrzdowymi (tzw. koordynacja wsppracy wewntrz Rady), koordynacj wsppracy
wewntrz Rady ze wspprac midzyinstytucjonaln, wspprac z rzdami pozostaych pastw
czonkowskich, z instytucjami midzyrzdowymi i ponadnarodowymi Unii, w szczeglnoci
z Rad Europejsk, Komisj Europejsk i Parlamentem Europejskim. Por. K. Szczerski, Instytu-
cja prezydencji w Unii Europejskiej uwagi do analiz politologicznych, [w:] Prezydencja
w Radzie Unii Europejskiej, K.A. Wojtaszczyk (red.), Warszawa 2010, s. 32-33.
17
Nieformalne zdolnoci oddziaywania prezydencji obejmuj zarwno polityczne moliwoci
nieformalnego wpywu, ktre mog wywiera zarwno due jak i rednie oraz mae pastwa
czonkowskie (np. poprzez wpywanie na korzystny dla pastwa sprawujcego przewodnictwo
wynik procesu decyzyjnego warunkowany jego autorytetem i sprawnoci w prowadzeniu nego-
cjacji), jak i nieformaln wadz dostpn tylko pastwom duym (g. Niemcy, Francja), wyko-
rzystujcym pozaprawne argumenty dla przeforsowania swoich interesw i objcie kontroli nad
procesem decyzyjnym w UE. Dla budowania nieformalnej wadzy szczeglnie istotne s zdolno-
ci do zawizywania koalicji z innymi pastwami czonkowskimi Unii a take status pastwa
(jego wielko i sia, potencja ekonomiczny i demograficzny, znaczenie w stosunkach midzyna-
rodowych, dowiadczenia i tradycje w procesie integracji europejskiej). Tame, s. 33-34.
18
Wicej na ten temat: T.G. Grosse, Czy polska prezydencja moe by sukcesem?, Polski Prze-
gld Dyplomatyczny 2007, nr 4 (38), s. 29-52.
19
K. Szczerski, Instytucja prezydencji...dz.cyt., s. 28.
20
Tame, s. 30-31.
54
Marek REWIZORSKI
inicjujco-programowe, koordynacyjne, mediacyjne i reprezentacyjne21. Z zasa-

dy jednak powysze podziay, poza zastosowaniem odmiennej terminologii oraz
podejciem do funkcji (zada) koordynacyjnych, nie rni si znaczco. Wy-
peniaj spektrum aktywnoci prezydencji i obrazuj j jako oparty na deniu
do uzyskania konsensusu urzd a jednoczenie zesp funkcji nakierowanych na
maksymalnie efektywne prowadzenie procesu decyzyjnego w Unii Europej-
skiej.
Do istotnych funkcji prezydencji zalicza si funkcj zarzdzajc, zwan
te administracyjno-koordynujc lub organizatorsko-zarzdzajc. Polega ona
na zarzdzaniu pracami Rady UE i podlegych jej podmiotw. Sprawujc t
funkcj, prezydencja jest odpowiedzialna za szereg zada polegajcych m.in.
na: opracowaniu kalendarza posiedze Rady oraz we wsppracy z Sekretaria-
tem Generalnym Rady projektu porzdku jej obrad, przygotowaniu, przewodni-
czeniu i realizowaniu porzdku obrad Rady, a take jej struktur wewntrznych
(COPEPER, komitety i grupy robocze)22.
Funkcja mediacyjna prezydencji wyraa si w penieniu przez ni roli
uczciwego brokera (ang. honest broker). Pastwo sprawujce przewodnictwo
w Radzie, kierujc si interesem Unii Europejskiej, dy do uzyskania konsen-
susu midzy pastwami czonkowskimi. W tym celu zmuszone jest dopuci
konieczno powicenia czci swoich interesw dla dobra negocjacji i przyj
postaw niewidzialnego obiektu o neutralnej postawie wzgldem czsto
skrajnych i wykluczajcych si propozycji przedstawianych przez poszczeglne
delegacje. Nie jest to zadanie atwe, zwaywszy de facto na wystpowanie pa-
stwa sprawujcego prezydencj w podwjnej roli jako sternika UE oraz
jako korsarza dcego do zaspokojenia interesw narodowych. Odpowiada
temu wystawienie przeze dwch delegacji reprezentujcej interesy prezy-
dencji oraz narodowej. Trudno wynika z niechci delegacji narodowej do
popierania interesu prezydencji oraz niebezpieczestwa przekroczenia granic
promowania interesw narodowych wzgldem pozostaych delegacji. Poszuki-
wanie konsensusu przez uczciwego brokera nie powinno jednak wyklucza
narzucenia pastwom czonkowskim rozwiza w przypadku przeduania si
negocjacji. Takie dziaanie jest w interesie prezydencji majcej relatywnie mao
czasu (6 miesicy) na odniesienie sukcesw na poziomie unijnym i przekonanie
krajowej opinii publicznej o zasadnoci i skutecznoci prowadzonej przez siebie
polityki.
21
K.A. Wojtaszczyk, Prezydencja w Unii Europejskiej z perspektywy Traktatu Lizboskiego, [w:]
tame, s. 11; J.J. Wc, Formalne i nieformalne moliwoci oddziaywania prezydencji na funkcjo-
nowanie Unii Europejskiej po zmianach przewidywanych w Traktacie Lizboskim, [w:] Prezyden-
cja w Unii Europejskiej. Analizy i dowiadczenia, K. Szczerski (red.), Krakw 2009, s. 31-56.
22
K.A. Wojtaszczyk, Prezydencjadz.cyt., s. 12.
55
Funkcja przywdcza prezydencji polega na moliwoci wprowadzenia no-

wych wtkw do aktualnie toczcej si dyskusji zmierzajcych do pogbienia
procesu integracji europejskiej. W jej ramach realizowane s zadania, ktre
mona nazwa okrelaniem agendy (ang. agenda shaping)23. Zwizane s one
z wprowadzaniem nowych inicjatyw (np. w zakresie propozycji legislacyjnych),
dziki czemu prezydencja wywiera niebagatelny wpyw na proces decyzyjny
w UE. Ustalanie agendy to wprowadzanie nowych spraw (fr. dossier) niepod-
noszonych przez wczeniejsze prezydencje (ang. agenda setting), ale te tzw.
agenda structuring, oznaczajca zdolno do kierowania dossier, a przede
wszystkim ich aktywnego usuwania z agendy, jeli si na niej ju znajduj24.
Prezydencja peni take funkcj reprezentacyjn. W jej ramach mona wy-
rni podfunkcj wewntrzn, zwizan z reprezentowaniem Rady w kontak-
tach z instytucjami i organami UE, oraz zewntrzn polegajc na utrzymy-
waniu stosunkw z pastwami i organizacjami midzynarodowymi. Trzeba
jednak pamita, e po wejciu w ycie traktatu lizboskiego zewntrzne kom-
petencje reprezentacyjne prezydencji ulegy ograniczeniu, na co wskazuje tre
art. 15 ust. 6 TUE i 18 ust.2 i 3 TUE. Z przywoanych przepisw wynika jedno-
znacznie, e zewntrze uprawnienia reprezentacyjne wykonuje przewodniczcy
Rady Europejskiej, jednake bez uszczerbku dla uprawnie Wysokiego Przed-
stawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa (WPZiPB). WP-
ZiPB prowadzi wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa, a take prze-
wodniczy Radzie ds. Zagranicznych, co osabia prezydencj w stosunku do
stanu sprzed wejcia w ycie traktatu lizboskiego. Dziaa on z upowanienia
Rady, co dotyczy nie tylko polityki zagranicznej i bezpieczestwa Unii, ale
take polityki bezpieczestwa i obrony.
Pomimo prawnych ogranicze prezydencja ma kompetencje w zakresie re-
prezentacji wewntrznej i zewntrznej. Reprezentacja wewntrzna sprowadza
si przede wszystkim do jej kontaktw z Komisj, Parlamentem Europejskim
i Trybunaem Sprawiedliwoci UE. Bierze ona udzia w plenarnych posiedze-
niach PE, gdzie zapoznaje z programem i bilansem swojej dziaalnoci, odpo-
wiada na pytania parlamentarzystw oraz wydaje deklaracje w imieniu Rady,
uczestniczy w posiedzeniach komisji Parlamentu Europejskiego, a take
w okrelonych posiedzeniach komitetw pojednawczych25. Moe take poro-
zumiewa si z Komisj w zakresie jej rocznego programu legislacyjnego. Po-
nadto Rada, dziaajc za porednictwem prezydencji, moe na podstawie art.
262 i 265 TFUE zoy do TSUE skarg na niewano aktu prawnego wyda-
23
Por. J. Tallberg, The Agenda Shaping powers of the EU Council Presidency, Journal of Euro-
pean Public Policy 2003, vol. 10, no. 1.
24
Szerzej na temat agenda shaping w: A. Jaskulski, Struktura i funkcje prezydencji w Radzie Unii
Europejskiej, [w:] Przewodnictwodz.cyt., s. 50-52.
25
K.A. Wojtaszczyk, Prezydencjadz.cyt., s. 14.
56
Marek REWIZORSKI
nego przez Komisj, EBC, Parlament Europejski i Rad Europejsk, a take

skargi na bezczynno niniejszych instytucji. Z kolei reprezentacja zewntrzna
wobec pastw trzecich i organizacji midzynarodowych obejmuje m.in. udzia
w konferencjach midzynarodowych i rozwizywanie kryzysw midzynaro-
dowych. W ramach funkcji reprezentacyjnej zewntrznej prezydencja jest take
odpowiedzialna za przewodniczenie spotkaniom odbywanym w ramach nego-
cjacji z pastwami ubiegajcymi si o akcesje do UE, z wyjtkiem sytuacji,
w ktrej na podstawie decyzji Rady zostanie do tego upowaniona Komisja.
W literaturze wyrnia si niekiedy funkcj symboliczn prezydencji. Wy-
raa si ona w ukazywaniu politykw europejskich, zwaszcza szefw rzdw
i gw pastw sprawujcych przewodnictwo w Radzie jako przywdcw Unii
Europejskiej. Towarzyszy temu skrupulatnie wyreyserowana oprawa, ktra
niczym widowisko medialne kierowana jest do opinii publicznej w kraju. Dzi-
ki aktywnej promocji swojego wizerunku politycy zyskuj popularno
w sondaach, uczestniczc w nieustannym karnawale wyborczym.
Hybrydowy model prezydencji
O ile analiza politologiczna prezydencji skupia si gwnie na charaktery-

zowaniu jej najwaniejszych cech, o tyle jej analiza prawna koncentruje si na
uregulowaniu prezydencji w prawie pierwotnym i wtrnym Unii Europejskiej.
Po wejciu w ycie Traktatu Lizboskiego wypracowany zosta model pre-
zydencji hybrydowej obejmujcej trzy elementy: rotacyjn prezydencj grupo-
w sprawowan przez pastwa czonkowskie, przewodniczcego Rady Europej-
skiej oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki
Bezpieczestwa26. Ma ona charakter hybrydowy ze wzgldu na poczenie sys-
temu rotacyjnego obowizujcego w traktacie z Nicei (opartego na pastwach
czonkowskich) i nowych rozwiza instytucjonalnych (przewodniczcy RE,
WPZiPB). Wikszo postanowie dotyczcych zmodyfikowanego systemu
przewodnictwa w Radzie UE nie zostao bezporednio zawarte w traktatach, ale
w aktach prawa wtrnego. Nale do nich:
decyzja Rady Europejskiej 2009/881/UE z dnia 1 grudnia 2009 r.
w sprawie sprawowania prezydencji Rady27,
decyzja Rady Europejskiej 2009/882/UE z dnia 1 grudnia 2009 r.
w sprawie przyjcia regulaminu wewntrznego28,
26
W niniejszym tekcie analiza obejmuje gwnie tzw. prezydencj rotacyjn.
27
Decyzja Rady Europejskiej 2009/881/UE z dnia 1 grudnia 1009 r. w sprawie sprawowania
prezydencji Rady, Dz. U. UE 2009 L 315, s. 50.
28
Decyzja Rady Europejskiej 2009/882/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. w sprawie przyjcia regula-
minu wewntrznego, Dz. U. UE 2009 L 315, s. 51.
57
decyzja Rady 2009/908/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. ustanawiajca

rodki wykonawcze do decyzji Rady Europejskiej w sprawie spra-
wowania prezydencji Rady oraz dotyczca przewodnictwa w orga-
nach doradczych Rady29,
decyzja Rady 2009/937/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. dotyczca przy-
jcia regulaminu wewntrznego Rady30, zwaszcza zacznika I
(wykaz skadw Rady) i Zacznika V (Metody Pracy Rady).
Due znaczenie miay te deklaracje doczone do Aktu Kocowego

Konferencji Midzyrzdowej, ktra przyja traktat lizboski. Spo-
rd nich do zagadnienia prezydencji odnosiy si:
Deklaracja (nr 8) odnoszca si do praktycznych rodkw, jakie na-
ley podj w momencie wejcia w ycie traktatu z Lizbony, w od-
niesieniu do prezydencji Rady Europejskiej i Rady do Spraw Zagra-
nicznych w przypadku, gdyby traktat z Lizbony wszed w ycie po 1
stycznia 2009 r.,
Deklaracja (nr 9) odnoszca si do artykuu 16 ustp 9 Traktatu
o Unii Europejskiej dotyczca decyzji Rady Europejskiej w sprawie
sprawowania prezydencji Rady31.
Zamieszczenie szczegowych postanowie dotyczcych prezydencji w ak-

tach prawa wtrnego byo spowodowane stosunkowo nieskomplikowanym
trybem ich zmiany w stosunku do zoonej i dugotrwaej procedury zmiany
prawa pierwotnego. W traktatach regulacja prezydencji w Radzie UE ma cha-
rakter bardzo oglny. Stanowi si jedynie, e prezydencj skadw Rady, z wy-
jtkiem Rady do Spraw Zewntrznych, sprawuj przedstawiciele pastw czon-
kowskich w Radzie na zasadzie rwnej rotacji (art. 16 ust. 9 TUE).
Wyczona z systemu rotacji Rada w skadzie ministrw spraw zagranicz-
nych, ktrej przed wejciem w ycie traktatu z Lizbony przewodniczy minister
spraw zagranicznych pastwa sprawujcego prezydencj, zostaa powierzona
WPZiPB. W celu poprawy spjnoci i cigoci przewodnictwa postanowiono
o wprowadzeniu w UE instytucji prezydencji grupowej. Jej koncepcja, warunki
29
Decyzja Rady 2009/908/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. ustanawiajca rodki wykonawcze do
decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania prezydencji Rady oraz dotyczca przewodnic-
twa w organach doradczych Rady, Dz. U. UE L 322, s. 28.
30
Decyzja Rady 2009/937/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. dotyczca przyjcia regulaminu we-
wntrznego Rady, Dz. U. UE 2009 L 325/35.
31
Deklaracja ta odegraa znaczn rol, poniewa zawieraa projekt decyzji Rady Europejskiej
w sprawowaniu Prezydencji Rady. Projektowanym w deklaracji aktem prawnym bya decyzja
Rady Europejskiej 2009/881/UE z dnia 1 grudnia 1009 r. w sprawie sprawowania prezydencji
Rady.
58
Marek REWIZORSKI
rwnej rotacji, jak te szczegowe rozwizania dotyczce skadu zawarte zo-

stay nie w samym traktacie, lecz w decyzji Rady Europejskiej 2009/881/UE
z dnia 1 grudnia 2009 r. W akcie tym powtrzono i uszczegowiono tre art.
16 ust. 9 TUE. Z art. 1 ust. 1 wspomnianej decyzji wynika, e Prezydencj
Rady, z wyjtkiem Rady do Spraw Zagranicznych, sprawuj uprzednio ustalone
grupy trzech pastw czonkowskich przez okres 18 miesicy. Grupy te tworzo-
ne s na zasadzie rwnej rotacji midzy pastwami czonkowskimi, przy
uwzgldnieniu ich rnorodnoci i rwnowagi geograficznej w ramach Unii.
W kwestii porzdku, w jakim pastwa czonkowskie sprawuj prezydencj Ra-
dy, wypowiada si decyzja Rady 2009/908/UE. Nawizuje ona przy tym do
decyzji Rady z dnia 1 stycznia 2007 r. w sprawie porzdku sprawowania Prezy-
dencji w Radzie32. Szczeglnie wany jest zacznik II do decyzji 2009/908/UE,
w ktrym zawarto podzia porzdku prezydencji na grupy trzech pastw czon-
kowskich w okresie 2007-2020. Jednoczenie w art. 3 wspomnianej ju decyzji
2009/908/UE ustalono, e porzdek, w jakim pastwa czonkowskie bd spra-
wowa przewodnictwo poczwszy od dnia 1 lipca 2020 r., ustalony zostanie
przez Rad przed dniem 1 lipca 2017 r. Poniej w tabeli 1. przedstawiono po-
rzdek Prezydencji w Radzie UE na lata 2007-2020.
Tabela 1. Porzdek prezydencji w Radzie UE na lata 2007-2020.

Prezydencja zespoowa
Pastwo Okres sprawowania prezydencji Rady
(Trio)
Niemcy* styczeczerwiec 2007 Trio I
Portugalia lipiecgrudzie 2007 Trio I
Sowenia styczeczerwiec 2008 Trio I
Francja* lipiecgrudzie 2008 Trio II
Republika Czeska styczeczerwiec 2009 Trio II
Szwecja lipiecgrudzie 2009 Trio II
32
Zob. Dz.U. L 1 z 4.1.2007, s. 11.
59
Hiszpania* styczeczerwiec 2010 Trio III
Belgia lipiecgrudzie 2010 Trio III
Wgry styczeczerwiec 2011 Trio III
Polska* lipiecgrudzie 2011 Trio IV
Dania styczeczerwiec 2012 Trio IV
lipiecgrudzie 2012
Cypr Trio IV
Irlandia styczeczerwiec 2013 Trio V
Litwa lipiecgrudzie 2013 Trio V
Grecja styczeczerwiec 2014 Trio V
Wochy* lipiecgrudzie 2014 Trio VI
otwa styczeczerwiec 2015 Trio VI
Luksemburg lipiecgrudzie 2015 Trio VI
Niderlandy styczeczerwiec 2016 Trio VII
Sowacja lipiecgrudzie 2016 Trio VII
Malta styczeczerwiec 2017 Trio VII
Zjednoczone Krle-
lipiecgrudzie 2017 Trio VIII
stwo*
60
Marek REWIZORSKI
Estonia styczeczerwiec 2018 Trio VIII
Bugaria lipiecgrudzie 2018 Trio VIII
Austria styczeczerwiec 2019 Trio IX
Rumunia lipiecgrudzie 2019 Trio IX
Finlandia styczeczerwiec 2020 Trio IX
Objanienia: * odnosi si to pastw duych, z ktrych zazwyczaj jedno jest zaliczane do danej
grupy. rdo: Decyzja Rady 2009/908/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. ustanawiajca rodki wyko-
nawcze do decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania prezydencji Rady oraz dotyczca
przewodnictwa w organach doradczych Rady, Dz. U. UE L 322, s. 28.
Z porzdku prezydencji w Radzie UE wynikaj dwie prawidowoci.

Pierwsza z tych oznacza, e okres oczekiwania na prezydencj w UE-27 wyno-
si bdzie 13 i p roku. Zgodnie z drug w grupie powinno znajdowa si nie
wicej ni jedno due pastwo czonkowskie, powinni by te reprezentowani
zarwno starzy jak i nowi czonkowie oraz nie moe dominowa adna
z tzw. koalicji geograficznych33. Od tych regu dopuszcza si jednak wyjtki.
Zauwamy, e pastwa due nie pojawiaj si w Trio V, VII i IX. Co wicej,
Trio V skada si z Irlandii, Litwy i Grecji a zatem wycznie z pastw maych,
pod wzgldem liczby ludnoci i terytorium, a ponadto relatywnie sabo rozwi-
nitych gospodarczo (Litwa, Grecja) i zmagajcych si z ostrym kryzysem go-
spodarczym i finansowym (Litwa, Grecja, Irlandia). Jak mona sdzi, bd one
w bardzo duym stopniu musiay wsppracowa z Sekretariatem Generalnym
Rady (zwaszcza Litwa), a take korzysta z pomocy pozostaych czonw pre-
zydencji hybrydowej przewodniczcego RE i Wysokiego Przedstawiciela
Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa. Duo wszake zalee b-
dzie od charyzmy osb, ktre zajm te stanowiska po Hermanie van Rompuyu
oraz Catherine Ashton.
Z decyzji Rady Europejskiej 2009/881/UE wynika, e prezydencj w Ra-
dzie UE sprawuj grupy trzech pastw czonkowskich przez okres 18 miesicy.
Okrela si je mianem prezydencji zespoowej okrelanej mianem trio lub terce-
tu34. W jej ramach wystpuje za prezydencja solowa (ang. solo presidency),
33
K. Smyk, Prezydencja...dz.cyt.., s. 30.
34
Z. Czachr, Prezydencja w Unii Europejskiej...dz.cyt., s. 20.
61
pojedynczego pastwa czonkowskiego, ktre przez okres szeciu miesicy,

sprawuje prezydencj wszystkich skadw Rady, z wyjtkiem Rady do Spraw
Zagranicznych. Pozostali czonkowie grupy zobowizani s do wspierania pre-
zydencji we wszystkich jej obowizkach na podstawie wsplnego programu
(art. 1 ust 2 decyzji). Przedstawiciel pastwa czonkowskiego, ktre sprawuje
prezydencj Rady do Spraw Oglnych przewodniczy Komitetowi Staych
Przedstawicieli Rzdw Pastw Czonkowskich (COREPER) oraz rnym or-
ganom przygotowawczym poszczeglnych skadw Rady, z wyjtkiem Rady do
Spraw Zagranicznych35. Natomiast przewodniczcym Komitetu Politycznego
i Bezpieczestwa jest przedstawiciel Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw
Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa36.
Jak mona sdzi, nowa formua prezydencji grupowej nie jest tylko prost
sum trzech oddzielnych prezydencji poszczeglnych pastw trio, ale stanowi
now odson tzw. trojki formuy pocztkowo skadajcej si z trzech dy-
plomatw reprezentujcych prezydencj sprawowan, minion i przysz, osta-
tecznie potwierdzonej w tzw. raporcie londyskim z 13 padziernika 1981 r.37.
Obecny skad prezydencji grupowej w duej mierze odzwierciedla postulaty
zmian, ktre zgaszano w pierwszych latach po ustanowieniu Unii Europejskiej.
Jedn z nich bya propozycja Komisji z poowy lat 90. XX w. dotyczca za-
pewnienia obecnoci przynajmniej jednego pastwa duego w skadzie trojki 38.
Prezydencja grupowa (ang. team presidency) stanowi jej modyfikacj, ktr
z punktu widzenia liczby propozycji jej uregulowania naley uzna za bardzo
umiarkowan39.
35
Przewodnictwo w organach przygotowawczych Rady do spraw zagranicznych sprawuje Wyso-
ki Przedstawiciel z wyjtkiem nastpujcych organw przygotowawczych, ktrym przewodniczy
szeciomiesiczna prezydencja: Grupa Robocza Radcw ds. Stosunkw Zewntrznych (RELEX),
Grupa Robocza ds. Terroryzmu (aspekty midzynarodowe) (COTER), Grupa Robocza ds. Zasto-
sowania Szczeglnych rodkw w celu Zwalczania Terroryzmu (COCOP), Grupa Robocza ds.
Konsularnych (COCON), Grupa Robocza ds. Midzynarodowego Prawa Publicznego (COJUR)
oraz Grupa Robocza ds. Prawa Morza (COMAR).
36
Por. Zacznik II decyzji Rady 2009/908/UE.
37
J. Barcz, Prezydencja...dz.cyt., s. 17.
38
Por. Europa `96 Reformprogramm fr die Europische Union Strategien und Optionen fr
Europa, W. Weidenfeld (red.), Gtersloh 1994.
39
J. Barcz wskazuje na propozycj francusk nastawion na zapewnienie duym pastwom
Prezydencji w Radzie Europejskiej i skadach Rady UE odpowiadajcych za stosunki zewntrzne
UE, propozycje Prezydencji grupowej sprawowanej przez regionalne grupy pastw np. skandy-
nawsk, brytyjsk, iberyjsk, Beneluksu oraz propozycje podziau Unii na grupy, gdzie kryterium
podziau byby potencja demograficzny lub uksztatowanie geograficzne (grupa pnocna,
wschodnia, poudniowa i zachodnia). W tym ostatnim przypadku kada z grup sprawowaaby
Prezydencj nie krcej ni 1 rok, przy zagwarantowanej co kilka lat rotacji. Wicej na ten temat:
J. Barcz, Przewodnictwo...dz.cyt., s. 35 i n.
62
Marek REWIZORSKI
Z punktu widzenia pastw czonkowskich sprawujcych przewodnictwo

w Radzie istotne jest, e jej obowizujcy model, tzw. prezydencja hybrydowa,
ogranicza ich wpyw na proces decyzyjny w Radzie na rzecz staych organw
lub staych przewodniczcych. Podobnie jak w przypadku przeksztacenia trojki
w prezydencj grupow, daje si tutaj zauway uwzgldnienie postulatw
zmiany formuy prezydencji rotacyjnej poprzez ustanowienie stanowiska prze-
wodniczcego Rady Europejskiej, ktre wysunito ju w 1979 r. w tzw. Ra-
porcie Trzech Mdrcw40. Do czasu wejcia w ycie traktatu lizboskiego
przewodnictwo w Radzie powizane byo z przewodnictwem w Radzie Euro-
pejskiej. Powoanie przewodniczcego Rady Europejskiej i powierzenie mu
zada zwizanych z reprezentacj Unii na zewntrz sytuacj t zmienio. Jak
mona sdzi, ustanowienie staego przewodniczcego RE w oczywisty sposb
ogranicza bdzie zaangaowanie prezydencji do poziomu Rady UE, a utwo-
rzenie stanowiska Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki
Bezpieczestwa i powierzenie mu przewodnictwa w Radzie ds. Zagranicznych
ogranicza bdzie zaangaowanie pastwa sprawujcego prezydencj w tych
dziedzinach. W zwizku z tym, kompetencje prezydencji zostan w sposb
wyrany ograniczone a status rotacyjnego przewodnictwa ulegnie osabieniu41.
Znaczenie Prezydencji grupowej bdzie zalee gwnie od tego, czy przez
okres 18 miesicy pastwa trojki bd prowadziy spjn polityk, w ramach
ktrej realizowany bdzie okrelony program. Wane bdzie te, czy na pozio-
mie Rady, pastwo sprawujce przewodnictwo bdzie efektywnie zarzdza jej
pracami oraz czy uoy sobie wspprac zarwno z organami przygotowaw-
czymi i doradczymi Rady jak rwnie z instytucjami UE, zwaszcza z Komisj.
Wnioski kocowe
Reasumujc dotychczasowe rozwaania mona stwierdzi, e traktat z Li-

zbony w zasadniczym stopniu w znaczcym stopniu rozbudowuje prezydencj
w Radzie Unii Europejskiej jednoczenie przy tym zmieniajc jej charakter.
Wci stanowi ona zasadnicze urzdzenie wpywajce na system sprawowania
wadzy w UE, jednake mona zaobserwowa dyfuzj owej wadzy w kierunku
instytucji ponadnarodowych (Wysoki Przedstawiciel UE ds. Polityki Zagra-
nicznej i Bezpieczestwa jest zastpc przewodniczcego Komisji) a take no-
wych rozwiza instytucjonalnych, do ktrych naley zaliczy stanowisko
przewodniczcego Rady Europejskiej. Rola pastw w tym tercecie ulega
zmniejszeniu, bowiem trac one kontrol nad dziaalnoci Rady ds. Zagranicz-
40
Byli to: B. Biesheuvel, E. Dell, R. Marjolin. Por. Report on the European Institutions, present-
ed by the Committee of Three to the European Council (October 1979), www.aei.pitt.edu
[15.04.2014].
41
K. Smyk, dz.cyt. s. 36.
63
nych. W sprawach politycznych gubernatorem Unii staje si przewodniczcy

RE, ktrego charyzma i efektywno dziaania powoduje, e sprawowanie
funkcji prezydencjalnych przez poszczeglne pastwa jest de facto ograniczone.
Wydaje si, e intencj ustawodawcy europejskiego byo zbudowanie modelu
hybrydowego, ktry prowadziby do jasnego podziau obowizkw i znaczcej
specjalizacji dziaa, a przez to zwikszenia ich efektywnoci. Podobne rozwi-
zanie zastosowano w przypadku 18-miesicznej rotacyjnej prezydencji grupo-
wej, gdzie kade pastwo przewodniczy UE przez 6 miesicy indywidualnie
przy tym uzgadniajc agend z pozostaymi pastwami trjki. Jednake po
upywie niemal piciu lat od wejcia w ycie traktatu lizboskiego rozwizania
te naley oceni krytycznie. Pastwo sprawujce przewodnictwo w ramach
prezydencji grupowej peni rol marionetkow, majc w istocie bardzo ograni-
czony wpyw na funkcjonowanie Unii. Widoczne jest to w przypadku zwik-
szania si w UE roli duych pastw, zwaszcza Niemiec, ktre w odrnieniu
od wikszoci pastw strefy euro przeywaj okres prosperity gospodarczej.
Z kolei dwa pozostae czony prezydencji hybrydowej czsto nie mwi jednym
gosem, co osabia skuteczno i wiarygodno Unii jako partnera w rozmo-
wach z USA, Chinami czy Rosj na forum G8 czy G20. Przykadem saboci
przywdztwa politycznego UE jest nieskuteczno unijnych sankcji kierowa-
nych wobec reimu Wadimira Putina. Opieszao w ich wprowadzaniu nie jest
przypadkowa. Wynika ona w znacznej mierze z deficytu przywdztwa, ktry
coraz silniej daje o sobie zna. Unia Europejska najczciej jedynie imituje
dziaania podejmowane przez USA i to w ograniczonym zakresie. Wpyw na
taki obrt spraw maj coraz wiksze podziay istniejce wrd pastw europej-
skich, z ktrych niektre, takie jak: Wielka Brytania czy Wgry, czciej konte-
stuj ni buduj obraz silnej politycznie Unii Europejskiej. Wydaje si, e nie-
dawny kryzys finansowy, ktry w UE objawi si w postaci tzw. eurokryzysu,
zmniejszenie poczucia bezpieczestwa powodowane odrodzeniem imperialnych
tendencji w Rosji, a take rosnca dywergencja ekonomiczna i polityczna w UE
nakazuj raz jeszcze zastanowi si nad modelem przywdztwa w Unii, nie
czekajc przy tym do kolejnego traktatu reformujcego.
64
Marek REWIZORSKI
STRESZCZENIE
Niniejsza analiza powicona jest prezydencji po traktacie z Lizbony, ktra

wci jest zasadniczym urzdzeniem systemowym wpywajcym na system
sprawowania wadzy w UE, a zmiana jej formuy bya jedn z najistotniejszych
zmian wprowadzonych przez traktat lizboski. Autor skupi uwag na politolo-
gicznym i prawnym aspekcie funkcjonowania prezydencji. Skoncentrowano si
na odpowiedzi na pytania: (1) co naley rozumie przez prezydencj w Radzie;
(2) jakie s jej podstawowe modele i funkcje; (3) na czym polega jej hybrydo-
wo.
SOWA KLUCZE
Prezydencja, Rada Unii Europejskiej, przewodniczcy Rady Europejskiej, troj-

ka, traktat z Lizbony.
SUMMARY
This analysis is devoted to the presidency after the Lisbon Treaty which is still
an essential device influencing the system of governance in the EU. Changes in
the formula of Presidency of the Council was one of the most significant chang-
es introduced by the Lisbon Treaty. The author focused on political and legal
aspects with the functioning of the Presidency. The attention was drawn to an-
swering the questions: (1) what is meant by the Presidency of the Council; (2)
what are the basic models and functions; (3) what is its hybridity.
KEYWORDS
The Presidency, The Council of the European Union, The President of the Eu-
ropean Council, Troika, the Treaty of Lisbon.
65
66
Micha POLAK
Micha POLAK
Ocena czonkostwa Polski

w Sojuszu Pnocnoatlantyckim
jako determinanty jej bezpieczestwa
midzynarodowego
Po pitnastu latach czonkostwa Polski w Sojuszu Pnocnoatlantyckim1 wik-

szo Polakw ocenia przystpienie do niego, jako wane wydarzenie w historii
naszego kraju. Przynaleno do NATO cieszy si niesabncym poparciem
zdecydowanej wikszoci Polakw. Poowa badanych postrzega fakt udziau
w Sojuszu Pnocnoatlantyckim, jako gwarancj niepodlegoci, tyle samo
uwaa, e przynaleno do tej organizacji zapewnia Polsce pokj i bezpiecze-
stwo. Pozytywny stosunek do czonkostwa Polski w Sojuszu wie si z czst-
szym dostrzeganiem jego pozytywnych skutkw dla naszego kraju oraz uzna-
waniem przystpienia do NATO za wydarzenie przeomowe, o znaczeniu histo-
rycznym2. Tak w skrcie mona przedstawi postrzeganie wstpienia do Soju-
szu Pnocnoatlantyckiego przez polskie spoeczestwo.
1
Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego powstaa na bazie podpisanego 4 kwietnia 1949 r.
w Waszyngtonie Traktatu Pnocnoatlantyckiego przez Belgi Kanad, Portugali, Dani, Holan-
di, Luksemburg, Islandi, Wochy, Norwegi, Wielk Brytani, Francj i Stany Zjednoczone.
W 1952 r. doczyy do Sojuszu Turcja i Grecja, w 1955 r. RFN, a w 1982 r. Hiszpania. W wyni-
ku zjednoczenia Niemiec w 1990 r. poszerzyo si jego terytorium, a 12 marca 1999 r. doczyy
Wgry, Czechy i Polska. Pierwsza dekada XXI w. to kolejne rozszerzenia o Estoni, Litw,
otw, Bugari, Rumuni, Sowacj i Soweni w 2004 r. i o Albani i Chorwacj w 2009 r, co
cznie daje 28 pastw.
2
B. Badora, 15 lat czonkowstwa w NATO, Komunikat z bada CBOS 2014, nr 32, s. 15. Pre-
zentowane dane pochodz z badania Aktualne problemy i wydarzenia zrealizowanego w dniach
6-12 lutego 2014 r. (badanie zostao przeprowadzone przed zaostrzeniem si sytuacji na Ukra-
inie).
67
Ocena czonkostwa Polski w Sojuszu Pnocnoatlantyckim....
W niniejszym opracowaniu przeanalizowane zostan wybrane aspekty

funkcjonowania Polski w NATO po 15 latach czonkostwa. Po pierwsze zbada-
ne zostan gwne okolicznoci przystpienia Polski do NATO, po drugie
wskazane zostan korzyci i koszty funkcjonowania Polski w tym systemie
bezpieczestwa midzynarodowego; po trzecie podjta zostanie prba odpo-
wiedzi na pytanie, w jaki sposb udzia Polski w strukturach i dziaaniach Soju-
szu wpyn w cigu ostatnich 15 lat na jej bezpieczestwo midzynarodowe3;
po czwarte natomiast wskazane zostan propozycje wytycznych dla wzmocnie-
nia bezpieczestwa Polski w obliczu zaostrzenia stosunkw midzynarodowych
na wschodzie Europy4.
Geneza wstpienia do NATO
Wejcie do NATO zwieczone 12 marca 1999 r. przekazaniem tzw. in-

strumentw ratyfikacyjnych przez premierw Polski, Czech i Wgier, byo
efektem zjednoczenia caej wczesnej sceny politycznej na rzecz projektu do-
czenia Polski do organizacji wojskowej, ktra jeszcze 10 lat wczeniej bya
przez rzd PRL kreowana na gwnego wroga naszego kraju. Proces odzyski-
wania niepodlegoci przez Polsk i okoliczne pastwa Europy rodkowej
i Wschodniej na przeomie lat 1989/1990 i w pierwszych latach 90. XX w.,
moliwy by dziki rozpadowi Zwizku Sowieckiego i bloku pastw satelic-
kich, ktrego Polska bya elementem. Jednak argumentem sprzyjajcym wyty-
czeniu kierunku na Sojusz Pnocnoatlantycki byy zaburzenia stabilnoci poli-
tycznej bezporedniego otoczenia midzynarodowego Polski5.
Warto zauway, jak wielki skok wykonaa Rzeczpospolita, aby w cigu
dekady od 1989 do 1999 r. wystpi z rozpadajcego si Ukadu Warszawskie-
go6 i sta si czonkiem konkurencyjnej struktury. Tym bardziej, e porozumie-
3
Autor dla badania funkcjonowania Polski w Sojuszu Pnocnoatlantyckim stosuje pojcie bez-
pieczestwa midzynarodowego dla podkrelenia cisego zwizku midzy bezpieczestwem
pojedynczych i zbiorowych podmiotw stosunkw midzynarodowych, ktry jest wynikiem
uczestnictwa Polski w systemie midzynarodowym, przy zaoeniu, e to gwnie z otoczenia
zewntrznego wychodz zagroenia dla bezpieczestwa pastwa, jak rwnie w nim mog by
tworzone warunki stanowice gwarancje dla niezakconego istnienia i rozwoju kadego
z pastw. Zob. R. Ziba, Pozimnowojenny paradygmat bezpieczestwa midzynarodowego, [w:]
Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, R. Ziba (red.), Warszawa 2008, s. 17.
4
Mwic o zaostrzeniu sytuacji politycznej autor rozumie przez to destabilizacj wewntrzn
Ukrainy w obliczu aneksji Krymu przez Rosj oraz separatystyczne dziaania oddolne we
wschodnich obwodach ukraiskich, przy prawdopodobnej inspiracji i wsparciu Rosji.
5
Warto wymieni tu takie wane zdarzenia jak: tzw. Pucz Janajewa, zjednoczenie Niemiec,
rozpad Czechosowacji, czy pocztek rozpadu Jugosawii. Zwraca na te wydarzenia uwag m.in.
Andrzej Karkoszka (Kierunek NATO, Polska Zbrojna 2014, nr 3, s. 18).
6
Szczegowo na ten temat zob.: J.M. Nowak, Ukad Warszawski od Hegemonii do Agonii, War-
szawa 2011; W. Gizicki, Od Ukadu do Paktu. (R)Ewolucyjna zmiana w polityce bezpieczestwa
68
Micha POLAK
nie to nie byo tak oczywiste, jak mona by po 15 latach zaoy 7. Przypomnij-
my rozwaan koncepcj strefy neutralnych pastw od Skandynawii, przez
Polsk, kraje Europy Wschodniej (pastwa batyckie, Biaoru, Ukrain, Mo-
dawi) po Rumuni i Bugari8. Inne koncepcje przewidyway budow Rzecz-
pospolitej, ktra miaaby samodzielnie da odpr ewentualnym niebezpiecze-
stwom przy pomocy silnej armii, realizujcej polityk rwnych odlegoci
Jzefa Pisudskiego.
Pomimo tych dylematw, w tym silnych naciskw politykw zwizanych
z rzdami PRL, jak rwnie sceptycznym podejciem czci krgw wojsko-
wych, wikszo decydentw rozumiaa, e rozwj Polski w oparciu o demo-
kratyczny, liberalny gospodarczo system zachodni, implikuje konieczno inte-
growania rwnie z NATO.
Jednym z argumentw za rozszerzeniem NATO, najlepiej o kilka pastw
byego bloku pastw socjalistycznych, bya teza, e przyczynioby si to do
osignicia stanu stabilnoci i bezpieczestwa w przechodzcym metamorfoz
regionie. Tzw. prnia bezpieczestwa w Europie rodkowej mogaby ina-
czej negatywnie wpyn na regionalny system bezpieczestwa i narazi
w przyszoci grup dawnych satelitw ZSRR na rewizjonistyczne tendencje
Rosji9. Nie dziwi zatem fakt, e obranie kierunku na Zachd przez pastwa
Europy rodkowej i Wschodniej wywoao opr Rosji jako nadal silnego
cho przechodzcego kryzys wewntrzny mocarstwa. Rosyjscy politycy dawali
do zrozumienia, e poszerzenie NATO na wschd odczytane bdzie, jako za-
groenie bezpieczestwa Rosji10.
Nie tylko ze strony rosyjskiej spodziewano si przeszkd. Niech czci
krgw zachodnich do rozszerzenia NATO na Wschd bya silna. Niektrzy
politycy zachodni nawoywali do ostronoci w deklarowaniu wsparcia woj-
skowego dla pastw Ukadu Warszawskiego, aby np. nie drani Rosji11. Ar-
gumentowano, e rozszerzenie NATO zaostrzyoby w Rosji dylemat bezpie-
czestwa i pooyoby zbyt duy nacisk na jego aspekty militarne. Mwiono
Polski, Lublin 2011; R. Kauny, Ukad Warszawski 1955-1991, Zeszyty Naukowe Wysza
Szkoa Oficerska Wojsk Ldowych im Tadeusza Kociuszki 2008, nr 1, s. 190-198.
7
A. Karkoszka, Kierunek NATOdz.cyt.; J. Onyszkiewicz, Na drodze do NATO, [w:] Politycz-
no-wojskowe implikacje czonkowstwa Polski w NATO z perspektywy 15-lecia obecnoci w struk-
turach Sojuszu, T. Komider (red.), Warszawa 2014, s. 35 i n.
8
Czciowo nawizujcej do idei Midzymorza Jzefa Pisudskiego.
9
P. urawski vel Grajewski, Bezpieczestwo midzynarodowe. Wymiar militarny, Warszawa
2012, s. 217-218.
10
Tame, s. 218 i n.
11
A. Karkoszka, dz. cyt., s. 20. Wskazuje on m.in. takich politykw jak: Henry Kissinger, Hans
Dietrich Genscher, publicysta i dyplomata Jim Hoagland, Michai Gorbaczow, czy 40 senatorw
Kongresu USA, ktrzy napisali list do prezydenta Billa Clintona, w ktrym argumentowali prze-
ciwko rozszerzeniu.
69
take o wprowadzeniu nowych linii podziau i wykluczeniu Rosji ze spoecz-

noci europejskiej. Innym popularnym argumentem przeciwko rozszerzaniu
Sojuszu byo wskazanie duego prawdopodobiestwa osabienia efektywnoci
i spoistoci NATO12. Te i inne twierdzenia zwikszay sceptycyzm zachodnich
krgw politycznych. Polityka ustpstw i niedranienia Rosji w zamian za jej
yczliw neutralno miaa si jednak okaza fiaskiem.
rodkiem zblienia do NATO stao si powoanie w 1991 r. NACC P-
nocnoatlantyckiej Rady Wsppracy jednak strona polska zawioda si na tej
strukturze13. Przeomowym momentem byo ogoszenie nowej formy wsppra-
cy z NATO uruchomienie w 1994 r. programu Partnerstwo dla pokoju,
w ktrym Polska wykazywaa najwiksz aktywno i zaangaowanie14. Rzecz-
pospolita wczya si niezwykle aktywnie we wsplne wiczenia wojskowe
i wymian personelu, jak rwnie szkolenia, seminaria i ksztatowanie nowych
doktryn. W 1995 r. opublikowano Studium NATO o rozszerzeniu Sojuszu
pod naciskiem grupy zainteresowanych pastw Europy rodkowej i Wschod-
niej. Dokument zawiera kryteria czonkostwa oraz polityczne i wojskowe wa-
runki niezbdne do spenienia przez kandydatw15:
wsplnota wartoci w ramach polityki wewntrznej (demokracja, li-
beralny system rzdw, przestrzeganie praw jednostki i mniejszoci,
swoboda gospodarcza oparta na wolnym rynku, skuteczna cywilna
kontrola nad wojskiem),
wsplnota wartoci w zakresie polityki zagranicznej (dobrossiedz-
kie stosunki z otaczajcymi pastwami oraz denie do umacniania
stabilnoci i bezpieczestwa w skali regionu, kontynentu i wiata),
W sferze wojskowej kryteria te wynikay z litery traktatu waszyng-
toskiego z 1949 r. i caego pakietu porozumie, stanowicych pod-
staw istnienia i dziaania organizacji wojskowej tego sojuszu16.
12
P. urawski vel Grajewski, dz.cyt., s. 218-219; K. Zielke, NATO wraca do gry, Gazeta Pol-
ska z 16.04.2014 r., s. 26-27; J. Czaputowicz, System czy niead. Bezpieczestwo europejskie u
progu XXI w., Warszawa 1998, s. 196.
13
Na temat NACC i programu Partnerstwo dla Pokoju zob.: R. Ziba, Bezpieczestwo pastw
zrzeszonych w NATO i Unii Europejskiej, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie,
R. Ziba (red.), Warszawa 2008, s. 269; The North Atlantic Cooperation Council, www.nato.int
[30.05.2014]; Chairman's Summary of the Meetings of the NACC and the EAPC in Sintra,
www.nato.int [30.05.2014].
14
Zob. M. Wgrowska, Partnerstwo dla pokoju, Warszawa 1994.
15
Podaj za: A. Karkoszka, dz.cyt., s. 21.
16
W artykule 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego czytamy: Strony zgadzaj si, e zbrojna napa
na jedn lub wicej z nich w Europie lub Ameryce Pnocnej bdzie uznana za napa przeciwko
nim wszystkim i dlatego zgadzaj si, e jeeli taka zbrojna napa nastpi, to kada z nich, w
ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy
artykuu 51 Karty Narodw Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadnitym,
podejmujc niezwocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, dziaania, jakie
70
Micha POLAK
Jak podkrela Andrzej Karkoszka17, dokument by kluczowy dla pastw na-

stawionych na integracj w ramach NATO, lecz mimo to jeszcze w 1996 r. na
konferencji Instytutu Aspen w Berlinie polscy politycy byli zmuszeni odnie
si do nieprzychylnych wystpie politykw zachodnich. W polskich komenta-
rzach pady m.in. sowa o zapachu Jaty, wyczuwanym w niektrych wypo-
wiedziach.
Na czele wewntrznych trudnoci integracji z NATO stana szczeglnie
kwestia zarzdzania cywilnego nad struktur wojskow. W latach 90. XX w.
w Polsce czsto zdarzay si naciski Sztabu Generalnego WP na politykw
i stworzona bya swoista grupa wzajemnego wspierania wrd wyszych ofice-
rw WP. Ta sytuacja zacza si zmienia w wyniku wprowadzenia w 1996 r.
nowej ustawy o urzdzie MON. Ograniczono kompetencje i wpywy Sztabu
Generalnego, a szereg stanowisk administracyjnych, planistycznych i personal-
nych przeniesiono do departamentw cywilnych. Od tego czasu sektor obronno-
ci przeszed szereg mniej lub bardziej udanych reform18.
W cigu omawianych 15 lat funkcjonowania Polski w ramach NATO mo-
na jednak wskaza szereg przykadw braku profesjonalizmu cywilnych urzd-
nikw w zarzdzaniu armi. Nie udao si wypracowa optymalnego mechani-
zmu dialogu midzy zwierzchnikami cywilnymi i wojskowymi. Pomimo to
decyzja o podporzdkowaniu kompetencji sztabu cywilnemu nadzorowi przy-
bliya Polsk do standardu demokracji zachodnich.
Cienie i blaski funkcjonowania Polski w NATO
12 marca 1999 r. w Independence (Missouri) oficjalnie przyjto Polsk,

Czechy i Wgry do NATO. Polska w wyniku procesu negocjacji wyrazia go-
towo wypenienia zobowiza traktatowych. Ju jednak w tym samym mie-
sicu siy Sojuszu po raz kolejny (po interwencji w Boni) zostay skierowane
do interwencji poza obszarem mandatowym tym razem w Kosowie co zdy-
namizowao dyskusj wok roli NATO w przyszoci19. Ju w niecae 3 lata
pniej terroryci Al-Kaidy obrcili w py poczucie bezpieczestwa wiata
zachodniego. Odtd NATO miao niejednokrotnie angaowa si w misje poza
uzna za konieczne, cznie z uyciem siy zbrojnej, w celu przywrcenia i utrzymania bezpiecze-
stwa obszaru pnocnoatlantyckiego. Peny tekst Traktatu Pnocnoatlantyckiego z 4 kwietnia
1949 r. zob.: Dz. U., 2000.87.970, www.abc.com.pl [02.06.2014]. Tekst Traktatu Pnocnoatlan-
tyckiego w oryginale: www.nato.int [02.06.2014].
17
Byy wiceprzewodniczcy zespou negocjacyjnego RP ds. czonkostwa w NATO i jako wice-
minister obrony odpowiedzialny za reform MON w 2007 r.
18
Szczegowo na ten temat A. ebrowski, Kontrola cywilna nad siami zbrojnymi Rzeczypospo-
litej Polskiej, Warszawa 1998. Zob. E. ema, M. Chilczuk, Genera Gocu: mamy siln pozycj
w NATO, Polska Zbrojna 2014, www.polska-zbrojna.pl [29.05.2014].
19
Zob. The Alliance's Strategic Concept, www.nato.int [27.05.2014].
71
jego obszarem mandatowym, co stanowio zasadnicz zmian wzgldem pod-

krelanego w Koncepcji Strategicznej NATO z 1991 r. odniesienia do rozpo-
czcia nowej, bardziej obiecujcej, pokojowej ery rozwoju Europy20. Z drugiej
strony rzd polski, akceptujc Traktat Pnocnoatlantycki i dotychczasowy do-
robek prawno-organizacyjny Sojuszu, zgodzi si tym samym na tzw. non-
article 5 operations, a wic zadania z zakresu wsplnego bezpieczestwa21.
Polska wczya si zatem aktywnie w misje wojskowe NATO. Wzia
udzia w operacji w Kosowie, a take w 2003 r. w organizacji midzynaro-
dowej dywizji dla pierwszej operacji irackiej22. Od 1996 r. najpierw jako part-
ner, a od 1999 r. penoprawny czonek Sojuszu do 2013 r. wzia udzia w 13
operacjach sojuszniczych. Jak uwaa A. Karkoszka, dziaania te na przestrzeni
badanego okresu przyczyniy si do zwikszenia dowiadczenia Wojska Pol-
skiego, a Polska zyskaa due uznanie w oczach sojusznikw. Jednake ju od
pierwszych misji podnosiy si gosy o tym, e dbalimy o cudze interesy,
zostalimy wykorzystani, a nie zyskalimy nic w zamian23. Gosy takie nasiliy
si w kolejnych latach (m.in. druga operacja iracka, operacja w Afganistanie)
szczeglnie, e operacje dotyczyy dziaa Sojuszu poza zasigiem jego teryto-
rialnego obowizywania.
Nasuwa si w zwizku z powyszym pytanie o ekonomiczne podstawy pol-
skiego zaangaowania w ramach Sojuszu. Trudnym do wypenienia zobowiza-
niem, a czsto zapominanym przez politykw, jest zadeklarowanie funkcjono-
20
The Aliances New Strategic Conept, NATO, 1991, www.nato.int [30.05.2014] (podaj za: M.
Cieniuch, 15 lat w NATO, Bezpieczestwo Narodowe 2014, nr 1, s. 101). M. Cieniuch zwraca
uwag na niezachwian wiarygodno Polski, jako pastwa czonkowskiego NATO, mimo, e
charakterystyczna jeszcze w pierwszej poowie lat 90. XX w. doktryna dialogu, wsppracy
i kolektywnej obrony, a take defensywnego charakteru Sojuszu, zacza zmienia si od 1995 r.
21
Udzia w tych zadaniach ustalany jest na podstawie wsplnych politycznych decyzji pastw
czonkowskich Sojuszu, a nie wynika z zobowiza traktatowych. Taka forma dziaa ma charak-
ter misji interwencyjnych realizowanych poza obszarem mandatowym (tzw. out of area opera-
tions) i wynika ze zgody na poszerzenie wsppracy w ramach NATO w realiach nowych wy-
zwa pozimnowojennych. Szerzej na ten temat zob.: JP 3-07 Military Operations Other Than
War, 16 June 1995; The Alliance's Strategic Concept, www.nato.int [27.05.2014]; Allied Joint
Doctrine for Non-Article 5 Crisis Response Operations, AJP-3.4(A) [w:] www.kam.lt
[27.05.2014]; P. urawski vel Grajewski, dz.cyt., s. 223-224; S. Zarychta, Rola NATO w kszta-
towaniu bezpieczestwa transatlantyckiego i wiatowego w wietle opracowanych doktryn i kon-
cepcji strategicznych w latach 1949-2012, [w:] NATO wobec wyzwa wspczesnego wiata
2013, R. Czulda, R. o, J. Reginia-Zacharski (red.), Warszawa 2013, s. 74-78.
22
W 2002 r. rozpocza si misja polska w Afganistanie, ktra bya odpowiedzi na prob Sta-
nw Zjednoczonych. Jej koniec przewidywany jest dopiero na biecy 2014 r. Polski kontyngent
wzi rwnie udzia w wojnie w Iraku, pomimo dyskusji i gosw krytycznych czci rodowi-
ska midzynarodowego wobec USA za brak wyranej zgody ONZ na t operacj. 3 wrzenia
2003 r. Polska obja dowdztwo jednej ze stref stabilizacyjnych, a nasz kontyngent wynosi
wtedy 2500 onierzy.
23
A. Karkoszka, dz. cyt., s. 23.
72
Micha POLAK
wania przez Polsk jako pastwo czonkowskie NATO w roli producenta

bezpieczestwa, a nie jego konsumenta. Pomimo wyranego zaangaowania
w misje natowskie i modelow wrcz wieloaspektow wspprac z czynnikami
Sojuszu, toczya si w 15-leciu polskiej obecnoci w tych strukturach dyskusja,
czy Rzeczpospolita ma wystarczajcy potencja ekonomiczny, aby rol takiego
producenta peni24.
Paradoks wedug krytykw takiej polityki polega na tym, e Pol-
ska angauje si wojskowo poza granicami kraju, lecz w ocenie wielu anality-
kw i publicystw nie dba wystarczajco o wasne bezpieczestwo. Mowa tu
np. o problemie wzrostu zagroenia terroryzmem w ramach odwetu wywoane-
go wkroczeniem do obcych pastw, czy o niewystarczajcych dziaaniach na
rzecz unowoczeniania i usprawniania armii na wypadek bezporedniego zagro-
enia. Wydatki na misje wojskowe w naturalny sposb zmniejszaj moliwoci
finansowe modernizacji wojska25.
Wydaje si, e w tym wypadku naley szuka kompromisowego rozwiza-
nia nieangaowania si bezkrytycznie we wszystkie inicjatywy ale rwno-
czenie uwzgldniania susznych prb o wsparcie pastw, zwizanych z Polsk
sojuszem wojskowym26. Polska chciaaby natomiast czerpa jak najwicej
z potencjau NATO i poprzez wyran obecno struktur i jednostek Sojuszu na
polskim terytorium budowa bezpieczestwo narodowe. Ostatnie lata realizacji
polityki ustpstw wobec powracajcej do polityki imperialnej Rosji, uwiado-
miy wyran asymetri aktywnoci w budowie strefy bezpieczestwa przez
Sojusz w rnych regionach mandatowych. Aktywno w zakresie wsplnych
wicze i budowy infrastruktury NATO w regionie Europy rodkowej jest nie-
wystarczajca, cho w ostatnich latach sytuacja zacza si nieznacznie popra-
wia. Oczywicie wydarzenia pierwszej poowy 2014 r. na Ukrainie drastycznie
zrewidoway poziom aktywnoci Sojuszu w regionie Europy Wschodniej27.
Cieniem na funkcjonowanie Polski w strukturze NATO pooyo si rw-
nie zachwianie zaufania do tej organizacji po 2001 r., kiedy to USA prbowao
24
Wedug szacunkw Biura Bezpieczestwa Narodowego Polska pomimo uiszczania skadki
czonkowskiej czerpie wicej z programw natowskich m.in. infrastrukturalnych. Zob.: Polska
w Sojuszu Pnocnoatlantyckim. Korzyci i inicjatywy, p. 3 Inwestycje infrastrukturalne,
www.bbn.gov.pl [01.06.2014].
25
M. Cieniuch, dz. cyt. s. 104-105; M. Kuliczkowski, Przygotowania obronne pastwa polskiego
w kontekcie powinnoci konstytucyjnych oraz zobowiza sojuszniczych, [w:] Polityczno-
wojskowe implikacje czonkostwa Polski w NATOdz.cyt, s. 243-270; A. Talaga, Warto wyda-
wa na wojsko, Rzeczpospolita 2014, nr 78, s. A13.
26
A. Karkoszka, dz.cyt., s. 24.
27
Zob. m.in.: A.D. Rotfeld, Relacje NATO-Rosja. Geneza stan obecny perspektywy, [w:]
Polityczno-wojskowe implikacje czonkostwa Polski w NATO, s. 86-105; A. Vershbow, Boost-
ing NATO EU cooperation has gained new urgency with Ukraine crisis, www.nato.int
[04.06.2014]; NATOs relations with Russia, www.nato.int [01.06.2014]; Enhanced collective
defence measures in wake of Ukraine crisis, www.nato.int [02.06.2014].
73
omija struktury Sojuszu w deniu do jak najszybszej odpowiedzi na atak ter-

rorystyczny z 11 wrzenia 2001 r. Koalicja chtnych pastw zastpia w tym
przypadku mechanizm dziaania NATO.
W Polsce, jak i innych krajach Europy rodkowo-Wschodniej wzrastay
obawy odnonie przewidywanej reakcji NATO na ich ewentualne bezporednie
zagroenie wobec dbaoci Sojuszu o dobre relacje z Rosj. Przeomowym
momentem dla Polski byo przyjcie na szczycie NATO w Lizbonie w 2010 r.
jego nowej koncepcji strategicznej, w ktrej ujto postulaty rodkowoeuropej-
skie m.in. konieczno intensyfikacji wicze si NATO na terytoriach no-
wych i zagroonych pastw czonkowskich, lokowanie w tych pastwach no-
woczesnych instalacji militarnych, lotnisk, portw wojennych itp.28
Wytyczne dla wzmocnienia bezpieczestwa Polski
W obliczu narastajcej destabilizacji w bezporednim otoczeniu midzyna-

rodowym kluczowe dla Polski powinno by:
potwierdzanie penej wiarygodnoci gwarancji wynikajcych z arty-
kuu 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego.
Budowa bezpieczestwa kraju poprzez wspdziaanie w na rzecz
wzmacniania wszystkich aspektw istnienia Sojuszu (jego spjnoci,
wiarygodnoci, sprawnoci mechanizmw konsultacyjnych i zarz-
dzania) wcznie z udziaem w misjach stabilizacyjnych w uza-
sadnionych przypadkach take poza granic terytoriw sojuszni-
czych.
Korzystanie z dowiadcze wynoszonych przez polskie jednostki
wojskowe w misjach poza granicami kraju do jak najbardziej efek-
tywnego modernizowania i zwikszania realnej siy Wojska Pol-
skiego.
Rozwijanie wojskowej wsppracy regionalnej nakierowanej na
doskonalenie sojuszniczej gotowoci do wypenienia zapisu artykuu
5 szczeglnie w obliczu narastajcego konfliktu i zagroenia na-
szego bezpieczestwa.
Dziaanie na rzecz unowoczeniania i wzmacniania wojskowej in-
frastruktury NATO w obszarze Polski w ramach sojuszniczych pro-
gramw infrastrukturalnych zarwno w zakresie wojskowym, jak
i cywilnym.
28
Zob. Active Engagement, Modern Defence. Strategic Concept for the Defence and Security of
the Members of the North Atlantic Treaty Organisation adopted by Heads of State and Govern-
ment in Lisbon, 2010, www.nato.int [06.06.2014].
74
Micha POLAK
W obliczu narastajcych zagroe warto rwnie przemyle doce-

low liczebno armii polskiej take w aspekcie usprawnienia sys-
temu mobilizacyjnego.
Za podsumowanie zaangaowania Polski w wojskow dziaalno Sojuszu

niech posu liczby obrazujce danin krwi onierzy polskich: ponad stu zabi-
tych i ponad tysic rannych i okaleczonych29. Pokazuj one, e za susznymi
politycznymi decyzjami sprzed 15 lat poszo zaangaowanie, oddanie i powi-
cenie polskich onierzy, wpisujce si w najlepsze tradycje polskiej walki
o pokj i bezpieczestwo narodw.
W ostatnich latach mona byo zaobserwowa spadek zaangaowania
pastw europejskich w dziaanie na rzecz wzmacniania, czy nawet podtrzymy-
wania bezpieczestwa midzynarodowego w ramach NATO. Wpisuje si to w
ogln tendencj zmniejszania znaczenia czynnika militarnego, jako determi-
nanty bezpieczestwa pastw. Tymczasem sytuacja na wschodniej granicy UE,
chaos polityczny i decyzyjna niemoc pastw Europy s dowodem poraki poli-
tyki Niemiec i innych pastw Europy Zachodniej wobec Rosji. Przed Stanami
Zjednoczonymi otwiera to szereg moliwoci odegrania bardziej aktywnej roli
w tym regionie, np. powrotu do doktryny gwaranta bezpieczestwa Europy
i zarazem powstrzymywania Rosji30. George Friedman odnosi si tu do koncep-
cji Midzymorza Jzefa Pisudskiego, podkrelajc istotn rol Polski, jako
wanego pastwa Europy rodkowej w sojuszu z USA. Wydaje si, e jest to
godna rozwaenia opcja w obliczu stara o zwikszenie bezpieczestwa Polski,
idca w parze z nasz aktywn rol w NATO.
A zatem 28 pastw nalecych do NATO w tym gros pastw europej-
skich powinno poszukiwa moliwoci zacienienia i oywienia wsppracy
w ramach Sojuszu. Wydarzenia ostatnich miesicy na Ukrainie pokazuj, e
idea solidarnoci dla bezpieczestwa nie przedawnia si. Pastwa czonkow-
skie mog tu skorzysta z towarzyszcej integrowaniu zasady synergii potencja-
w, a co za tym idzie dziki lepszej wsppracy polityczno-wojskowej i zaan-
gaowaniu, mog niszym kosztem osign wicej, niby osign mogy
osobno.
Doczenie Polski i krajw Europy rodkowej do NATO nie tylko nadao
tej organizacji nowego sensu istnienia i oywio ide transatlantyckiego sys-
temu bezpieczestwa. Przyczynio si take do przyspieszenia integracji Europy
rodkowej i Wschodniej z Zachodni w ramach Unii Europejskiej. Jak zauwaa
Przemysaw urawski vel Grajewski, czonkostwo w NATO pastw rodkowo-
europejskich przyspieszyo ich wewntrzn transformacj i uatwio reformy,
29
A. Karkoszka, dz.cyt., s. 24.
30
Szczegowo na ten temat zob.: G. Friedman, Stratfors second quarter forecast 2014,
www.stratfor.com [05.06.2014].
75
jak rwnie zmniejszyo ich poziom rywalizacji i poprawio ich stosunki dy-
plomatyczne31. To, obserwowane ostatnio nabieranie rozpdu przez struktury
Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, powinno przeoy si na wzmocnienie bezpie-
czestwa midzynarodowego Polski.
Jak twierdz: szef Biura Bezpieczestwa Narodowego minister Stanisaw
Koziej oraz ekspert w Departamencie Zwierzchnictwa nas Siami Zbrojnymi
pk Mariusz Fryc32: naley wierzy, e Sojusz Pnocnoatlantycki roztropnie
stawi czoo obecnemu wyzwaniu na Ukrainie, udowadniajc tym samym, e jest
wci gwnym, niekwestionowanym filarem midzynarodowego bezpiecze-
stwa, w tym i naszego (polskiego, M.P.) zewntrznego bezpieczestwa.
31
P. urawski vel Grajewski, dz.cyt., s. 218.
32
S. Koziej, M. Fryc, NATO po zakoczeniu operacji w Afganistanie, [w:] Polityczno-wojskowe
implikacje czonkostwa Polski w NATOdz.cyt., s. 54.
76
Micha POLAK
STRESZCZENIE
W niniejszym opracowaniu przeanalizowane zostay wybrane aspekty funkcjo-

nowania Polski w NATO po 15 latach czonkostwa.
Po pierwsze zbadane zostay gwne okolicznoci przystpienia Polski do NA-
TO; po drugie wskazano korzyci i koszty funkcjonowania Polski w tym syste-
mie bezpieczestwa; po trzecie podjto prb odpowiedzi na pytanie, w jaki
sposb udzia Polski w strukturach i dziaaniach Sojuszu wpyn w cigu ostat-
nich 15 lat na jej bezpieczestwo; po czwarte natomiast wskazane zostay pro-
pozycje wytycznych dla wzmocnienia bezpieczestwa Polski w obliczu za-
ostrzenia stosunkw midzynarodowych na wschodzie Europy.
Doczenie Polski i krajw Europy rodkowej do NATO nie tylko nadao tej
organizacji nowego sensu istnienia i oywio ide transatlantyckiego systemu
bezpieczestwa. Przyczynio si take do przyspieszenia integracji Europy
rodkowej i Wschodniej z Zachodni w ramach Unii Europejskiej.
SOWA KLUCZOWE
Bezpieczestwo midzynarodowe, NATO, Polska, bezpieczestwo Polski.
SUMMARY
The main goal of the study was to analyze chosen aspects of Polands member-
ship in NATO after 15 the years from the accession.
The main circumstances of Polands accession to NATO structures were exam-
ined for first; than secondly there were shown advantages and costs of our func-
tioning in transatlantic safety system; Thirdly the question was raised about the
way in which Polish membership in the NATO structures and different activi-
ties, influenced on our safety in the last 15 years; and finally there were pointed
proposals for strengthening the safety of Poland in the face of escalation the
international relations in the East Europe.
Accession of Poland and Central Europe countries to NATO not only gave new
purpose of the existence and enlivened the idea of the safety transatlantic
system. It also contributed to the acceleration of the integration of Central and
Eastern Europe with Western within the European Union.
KEYWORDS
International safety, NATO, Poland, Polish security.
77
78
Katarzyna DOMAGAA
Katarzyna DOMAGAA
Polska polityka zagraniczna

wobec stara Chorwacji i Serbii
o czonkostwo w Unii Europejskiej
Polityka zagraniczna jest rodzajem celowej dziaalnoci pastwa na arenie mi-

dzynarodowej1. Wedug Ryszarda Ziby w cel jest oczekiwanym stanem, do
ktrego spenienia dany podmiot dy. Urzeczywistnienie go zwykle wie si
z podejmowaniem konkretnych przedsiwzi, ktrych zadaniem jest wywiera-
nie wpywu poza granicami pastwa oraz zmiana lub podtrzymanie zachowania
innych podmiotw2.
Wedug Georgea Modelskiego, twrcy klasycznej teorii polityki zagra-
nicznej cele s pochodn interesw pastwa, przy czym te pierwsze s ich uci-
leniem, gdy s one jasno okrelone i przystosowane do podjcia faktycznych
dziaa3. Pniejsza obiektywna ocena przedsiwzitych krokw sprowadza si
do oceny efektywnoci i skutecznoci polityki zagranicznej, cho istotnym jest
rozrnienie definicyjne tych dwch przymiotw4.
1
Por. Teoretyczne problemy polityki zagranicznej, E.J. Payga, J. Symonides (red.), Warszawa
1978.
2
K.J. Holsti, International Politics: A Framework for Analysis, New York 1967, s. 126.
3
Zob. G. Modelski, A Theory of Foreign Policy, London 1962.
4
Pojcia te dywersyfikuje Agnieszka Bryc, powoujc si na innego badacza stosunkw midzy-
narodowych Teres o-Nowak. A. Bryc sygnalizuje, e rnica midzy skutecznoci a efek-
tywnoci polega na tym, i skuteczno pojawia si podczas rozpatrywania osignitego rezulta-
tu, podczas gdy efektywno powinna by rozpatrywana jako relacja midzy wartoci, jak
przedstawia cel, a kosztami jego osignicia. Zob. A. Bryc, Efektywno polityki zagranicznej
pastwa, [w:] Wstp do teorii polityki zagranicznej pastwa, R. Ziba (red.), Toru 2004, s. 193-
196; T. o-Nowak, Stosunki midzynarodowe. Teorie systemy uczestnicy, Wrocaw 2000, s.
192.
79
Polska polityka zagraniczna wobec stara Chorwacji i Serbii .
Kiedy w maju 2004 r. Polska staa si czonkiem Unii Europejskiej, oczy-

wistym byo, i polska polityka zagraniczna zostanie w pewnym stopniu prze-
niesiona na grunt unijny. Niemniej nie mona pokusi si o stwierdzenie, jako-
by instytucje unijne w racy sposb ograniczay suwerenno pastwa w za-
kresie jego dziaa zewntrznych, bowiem czonkostwo wyraa si poniekd
w dobrowolnym wspdziaaniu z innymi pastwami czonkowskimi oraz insty-
tucjami UE w celu realizacji wsplnych priorytetw, ktre ukierunkowane s
poza unijne granice. Kwestie, ktre mieszcz si w obrbie priorytetowych
dziaa zewntrznych Unii Europejskiej nierzadko maj charakter globalny
bd te ich skutki odczuwalne s dla wikszej iloci pastw ni jedynie zainte-
resowanych stron.
Jak susznie zauwaa Jerzy M. Nowak, opanowanie takiej iloci procesw
i uczestnikw wie si z koniecznoci silnego przywdztwa oraz silnej woli
politycznej, co rodzi potrzeb dobrze zorganizowanej dyplomacji wielostronnej.
Wydaje si, i obecnie jest to jedyny przepis na sprostanie globalnym i regio-
nalnym wyzwaniom, gdy biorc pod uwag cigy wzrost znaczenia silnych
powiza pomidzy aktorami stosunkw midzynarodowych, dyplomacja dwu-
stronna nie jest w stanie udwign ciaru problemw multilateralnych5.
W odniesieniu do problematyki pracy jest to aspekt wart podkrelenia. Ni-
niejszy artyku stanowi bowiem analiz polskiej polityki zagranicznej wobec
Chorwacji i Serbii, ze szczeglnym uwzgldnieniem stara tych podmiotw o
czonkostwo w Unii Europejskiej. Ma ona na celu zaprezentowanie roli Polski
w europeizacji Bakanw Zachodnich. Rozwaania podzielone zostay chrono-
logicznie, gdy ma to kluczowe znaczenie dla zobrazowania intensywnoci
dziaa polskiej suby zagranicznej na tyme terenie. Cz pierwsza odnosi
si do relacji na linii Warszawa Belgrad oraz Warszawa Zagrzeb od chwili
akcesji Polski do Unii Europejskiej do momentu rozpoczcia sprawowania
przez to pastwo czonkowskie prezydencji w Radzie UE. Nastpnie analizie
poddana zostaa polska aktywno w okresie sprawowania prezydencji w Ra-
dzie UE, ktrej te powicono najwicej uwagi przez wzgld na kluczowe
znaczenie tego szczeciomiesicznego okresu dla stosunkw Unii Europejskiej
z pastwami Bakanw Zachodnich, co naturalnie przeoyo si na stosunki
bilateralne Polski z Serbi i Chorwacj.
Republika Serbska jest najwikszym pastwem jakie powstao po rozpa-
dzie byej Jugosawii. Kraj o powierzchni cakowitej wynoszcej 88 361 km,
graniczy a z omioma pastwami6. Jednym z nich jest Republika Chorwacji,
ktra ssiaduje z Serbi od wschodu, a jej powierzchnia wynosi 56 542 km.
5
Jerzy M. Nowak, Rozwj dyplomacji wielostronnej w dobie niepewnoci i globalizacji (z pol-
skiej perspektywy), [w:] Nowe oblicza dyplomacji, B. Surmacz (red.), Lublin 2013, s. 78-79.
6
Podana powierzchnia cakowita ujmuje Kosowo jako cz Republiki Serbii.
80
Katarzyna DOMAGAA
Chorwacja proklamowaa niepodlego 25 czerwca 1991 r., co spotkao si

ze sprzeciwem mniejszoci serbskiej, zamieszkujcej Slawoni i Krajin. Z
powodu wojny z chorwackimi Serbami goszcymi hasa nacjonalistyczne7,
Chorwacja powrcia do granic jakie miaa wchodzc w skad byej Jugosawii
dopiero w 1995 r. O ile secesja Chorwacji bya jedn z gwnych przyczyn roz-
padu byej Jugosawii, Republika Serbska przetrwaa w strukturach federacyj-
nych do samego koca. W jej miejsce powoano Zwizkow Republik Jugo-
sawii, ktra zakoczya swj ywot w lutym 2003 r., ustpujc miejsca Wspl-
nocie Pastwowej Serbii i Czarnogry8. Pastwo efemeryda przetrwao do 2006
r., kiedy to w wyniku jego rozpadu na mapie politycznej wiata pojawia si
Republika Serbii.
Dezintegracja Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii wymusia
na Unii Europejskiej opracowanie wyznacznikw polityki zagranicznej wobec
tej czci kontynentu. Proces europeizacji mia obj poszczeglne pastwa
powstae po rozpadzie byej Jugosawii. Oczy Europy zwrcone byy wwczas
na region Bakanw Zachodnich, w ktrego skad wchodz m.in. Republika
Chorwacji, Republika Serbii oraz Republika Kosowa9.
Bakany Zachodnie od wiekw postrzegane byy jako obszar niestabilny
pod wzgldem gospodarczym, spoecznym i politycznym. Powstanie nowych
podmiotw prawa midzynarodowego na pocztku lat 90. XX w. sprowokowa-
o spoeczno midzynarodow do dziaa w tyme regionie na rzecz dugofa-
lowej stabilizacji Europy. Obecnie owa stabilizacja nie oznacza jedynie nieza-
kconego konfliktami regionalnymi pokoju, ale rwnie rozwj gospodarczy,
konieczne przemiany ustrojowe oraz przestrzeganie podstawowych wolnoci na
danym terytorium. Wielowymiarowe podejcie do kwestii stabilizacji Bakanw
Zachodnich zostao przyjte zarwno przez pastwa czonkowskie Unii Euro-
7
W 1991 r., tu po ogoszeniu niepodlegoci przez chorwacki parlament, doszo do buntu mniej-
szoci serbskiej. W odpowiedzi Serbowie chorwaccy jednostronnie proklamowali Republik
Serbskiej Krajiny ze stolic w Kninie. W 1992 r., po walkach o Vukovar i Dubrownik, na tereny
sporne wkroczyy midzynarodowe jednostki pokojowe ONZ (UNPROFOR). Wzgldny pokj
pomidzy zwanionymi stronami utrzyma si do 1995 r. Wtedy to w ramach operacji Bljesak i
Oluja Chorwatom udao si odzyska utracone tereny zachodniej Slawonii i Krajiny. Por.: D.
Gibas-Krzak, A. Krzak, Poudniowosowiaska mozaika. Charakterystyka geograficzno-
polityczna pastw postjugosowiaskich, Szczecin 2010.
8
Wsplnota Pastwowa: Serbia i Czarnogra (SCG) powstaa wskutek reform ustrojowych
Zwizkowej Republiki Jugosawii, jednak gwnym powodem byy zacieniajce si stosunki
serbsko-czarnogrskie; I. Czamaska, W. Szczepaski, Serbia, [w:] Vademecum Bakanisty, I.
Czamaska, Z. Pentek (red.), Pozna 2009, s. 213.
9
17 lutego 2008 r. serbska prowincja Kosowo ogosia secesj od Belgradu. Stany Zjednoczone
oraz wikszo ich zachodnich sojusznikw (w tym Polska) uznali kosowsk deklaracj niepod-
legoci. Za niezgodn z prawem midzynarodowym uznay j przede wszystkim Serbia, Federa-
cja Rosyjska oraz niektre pastwa czonkowskie Unii Europejskiej (Hiszpania, Sowacja, Ru-
munia, Grecja i Cypr).
81
pejskiej, jak i jej instytucje. Uznano, i perspektywa czonkostwa w tej organi-

zacji ponadnarodowej bdzie silnym bodcem stymulujcym dla Republiki
Serbii i Republiki Chorwacji.
Polska polityka zagraniczna wobec Bakanw Zachodnich

w okresie od 2004 do pierwszej poowy 2011 r.
W maju 2004 r. w szeregi Unii Europejskiej wstpio dziesi nowych

pastw, a jednym z nich bya Polska. Oczywistym byo, i proces jednoczenia
Starego Kontynentu nie dobieg koca. Oficjalnymi kandydatami byy wwczas
Rumunia i Bugaria10. Rozpocza si ywioowa dyskusja na temat kolejnego
rozszerzenia struktur unijnych o pozostae kraje Pwyspu Bakaskiego. Zda-
wano sobie spraw, i pokojowe wspistnienie narodw bakaskich bdzie
wymagao od pastw czonkowskich wikszego zaangaowania si w tym re-
gionie, jednake dotychczasowy brak konsekwentnych dziaa krajw europej-
skich na rzecz zacieniania wsppracy z omawianym obszarem doprowadzia
do wzmoonej aktywnoci na tyme terytorium Federacji Rosyjskiej11. Wydaje
si, i zarwno pastwa czonkowskie, jak i instytucje UE potrzeboway silnego
bodca w celu podjcia odpowiednich inicjatyw. Mocarna influencja rosyjska
na Pwyspie Bakaskim staa si takim wanie stymulantem. O ile rosyjskie
zainteresowanie nie budzio wzmoonej obawy europejskich elit politycznych,
sfrustrowana bakaska scena polityczna zacza dostrzega, e poza drog do
zjednoczonej Europy istniej te inne perspektywy rozwoju. Znamiennym jest
fakt, i nie wszystkie wczesne pastwa czonkowskie Unii Europejskiej miay
tak silne powizania historyczne z Federacj Rosyjsk jak Polska. Odmienna
postawa polska i rosyjska, choby wobec prawa narodw do samostanowienia,
co przecie bezporednio zwizane jest z regionem Bakanw Zachodnich, mo-
10
P. Szelg, Bakany a Unia Europejska. Perspektywy integracyjne pastw bakaskich, [w:]
Bakany u progu zjednoczonej Europy, P. Czubika (red.), Krakw 2008, s. 27.
11
Wpyw Federacji Rosyjskiej na sytuacj gospodarcz, polityczn i spoeczn na Pwyspie
Bakaskim, a w szczeglnoci w krajach Bakanw Zachodnich, mona odnotowa ju w XVIII
w. Nasili si natomiast w wieku XIX. Ekspansywno ta miaa swoje odzwierciedlenie w idei
rosyjskiego panslawizmu, ktra miaa rwnie oblicze geopolityczne. Jej celem byo utworzenie
pod zwierzchnictwem Rosji potnego Imperium Sowiaskiego. Z perspektywy historycznej
moe wydawa si, e doktryna panslawizmu powstaa stosunkowo pno, bo dopiero po wojnie
krymskiej (1853-1856), a jej okres wietnoci datuje si na okres po kryzysie bakaskim (1875-
1878). Obok Austrii i Turcji, Rosja bya trzeci si na Bakanach. Ostatecznie opanowanie P-
wyspu Bakaskiego okazao si utopi. Niemniej jednak od tego czasu Rosja nieprzerwanie
odgrywa wan rol w ksztatowaniu si sytuacji politycznej i gospodarczej w tym regionie. Zob.:
P. Eberhardt, Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna, www.geopolityka.net [11.03.2014].
82
Katarzyna DOMAGAA
ga sta si skutkiem ubocznym wsplnego kreowania bezpieczestwa euro-

pejskiego12.
Paradoksalnie, kolejnym motywem dla priorytetowego postrzegania Chor-
wacji i Serbii s inicjatywy przedsiwzite w ramach Partnerstwa Wschodniego.
Wsppraca z pastwami Europy Poudniowej moe okaza si szczeglnie
opacalna dla Polski, bowiem nasza polityka zagraniczna, przez dugi okres
ukierunkowana na integracj Europy Wschodniej z Uni Europejsk, nie pod-
dawana byaby krytycznym opiniom, jakoby ignorowaa ona kwesti bakask,
skupiajc si jedynie na wymiarze wschodnim13. Zagraniczne ambicje polskie-
go rzdu w tym przypadku nie powinny ze sob konkurowa. Co wicej, uza-
sadnionym jest twierdzenie, i s one kompatybilne. Artykuowanie, e domena
wschodnia nie jest rwnoznaczna z pomijaniem problematyki poudniowej
przyniesie wymierne korzyci w postaci postrzegania Polski jako silnego gracza
wrd pastw czonkowskich UE, ktrego charakteryzuje wielotorowa opera-
tywno na arenie midzynarodowej.
Jak zauwaa Wojciech Stanisawski polska polityka wschodnia rni si
od polskiej polityki bakaskiej tym, e w ramach tej pierwszej istnieje szereg
projektw, ktre wyznaczaj cile okrelone cele, przy jednoczesnym odwoy-
waniu si do miejscowych realiw. Natomiast polska polityka bakaska za-
wa si do popierania stara integracyjnych pastw regionu14. Wschd
i Poudnie kontrastuj ze sob w ten sposb, e nasze zainteresowanie Europ
Wschodni ma swoje umocowanie w podejmowanych inicjatywach, podczas
gdy pastwa Europy Poudniowej-Wschodniej mog liczy z naszej strony na
ciepe sowa aprobaty de tych podmiotw do konsolidacji ze zjednoczon
Europ. Wieloaspektowe poczynania polskiego aparatu pastwowego powinny
sta si bardziej uniwersalne, poprzez ich konsolidowanie, czego przykadem
12
Stosunki polsko-rosyjskie od wiekw s skomplikowane i tak te pocztek XXI w. nie przy-
nis w tej kwestii znaczcych zmian. Po II wojnie wiatowej Polska nie bya w stanie prowadzi
niezalenej polityki zagranicznej, tote objcie funkcji premiera przez Tadeusza Mazowieckiego
w 1989 r. oraz powoanie na ministra spraw zagranicznych profesora Krzysztofa Skubiszewskie-
go przewartociowao jej wyznaczniki. Pniejsza obecno T. Mazowieckiego na Bakanach,
jako specjalnego wysannika OBWE zostaa skrytykowana przez Federacj Rosyjsk za bezuy-
teczno i sprzeczno z interesami midzynarodowymi (cho pastwa zachodnie rwnie nie
wyraay si pozytywnie o bakaskiej dziaalnoci Mazowieckiego). Pwysep Bakaski sta si
kolejnym regionem, na ktrym spotkay si dwie sprzecznoci: Rosja za wszelk cen bronica
integralnoci terytorialnej pastw byej Jugosawii i Polska opowiadajca si za prawem kade-
go narodu do samostanowienia. G. Cimek, M. Franz, K. Szydywar-Grabowska, Wspczesne
stosunki polsko-rosyjskie: wybrane problemy, Toru 2012, s. 184-195.
13
M. Gniazdowski, Bakany Zachodnie: sprawa rodkowoeuropejskiej solidarnoci, Polski
Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 2, s. 10.
14
W. Stanisawski, Polska na Bakanach Zachodnich yczliwy, roztargniony kibic, Polski
Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 2, s. 18.
83
jest wsppraca polskich i ukraiskich onierzy w Kosowie15. Mimo i onie-

rze KFOR16 realizowali zadania mandatowe skupiajce si na zapewnieniu bez-
pieczestwa lokalnej spoecznoci, nie mona pomin ich roli w osigniciu
niepodlegoci przez Kosowo w 2008 r. Podany przykad dowodzi zatem, e
otwieranie si Polski na kooperacje z innymi podmiotami ma pozytywne skutki
dla naszej pozycji na Pwyspie Bakaskim.
Jednakowo nie mona zapomina, i uczestnictwo w misjach pokojowych
NATO i Unii Europejskiej byo jednym z wielu wyznacznikw polskiej polityki
zagranicznej, jednake ich celem bya realizacja wasnych aspiracji czonkow-
skich w tych organizacjach. Same w sobie, Bakany Zachodnie nigdy nie byy
istot dziaa zewntrznych rzdu. Wwczas nie wynikao to z obawy przed
zuchwaym wywieraniem presji na czonkach UE w celu zwrcenia wikszej
uwagi na omawiany region, gdy jest on ju od wielu lat jednym z priorytetw
unijnych znajdujcym si poza jej granicami, ale raczej z niewiadomoci pol-
skich politykw o strategicznym znaczeniu tego obszaru.
Polska aktywno zwyka by oceniana przez pryzmat kooperacji z pa-
stwami Bakanw Zachodnich jej najbliszych partnerw. Dobitnie kwestia ta
prezentuje si w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Silne powizania historyczne
i gospodarcze pozostaych czonkw zrzeszenia z Serbi i Chorwacj uniemo-
liwiaj Polsce zaistnienie na tle graczy, ktrych choby pooenie geopolityczne
warunkuje silniejsze oddziaywanie na te terytoria. Uwag zwraca dobra pozy-
cja Budapesztu. Pierwszorzdne miejsce poudnia Europy na licie priorytetw
wgierskiej dyplomacji wynika zarwno z ich bliskiego ssiedztwa, wizw
historycznych17, jak i tradycyjnego ju ukierunkowania dziaalnoci zagranicz-
nej na Bakany Zachodnie. Wgry wycigny pomocn do w stron wadz
serbskich i chorwackich, bowiem pragny sta si ich mentorem w procesie
integracji z UE.
Niezaprzeczalnie Wgry odgrywaj istotn rol w kreowaniu nowej rze-
czywistoci w krajach bakaskich, jednake nie wiadczy to o niemonoci
wykorzystania polskiego potencjau. Bdc czonkiem istniejcego od 2000 r.
15
Zob. P. Sokoowska, Pogldy zachowujemy dla siebie, Przegld 2008, nr 10.
16
Kosovo Force (KFOR) siy pokojowe NATO, dziaajce na terenie Republiki Kosowa od 12
czerwca 1999 r. Misja pokojowa ma swoj podstaw prawnomidzynarodow w Rezolucji nr
1244, przyjt przez Rad Bezpieczestwa ONZ. Zob.: www.aco.nato.int [01.10.2014].
17
Najsilniejsze wizy historyczne wystpuj pomidzy Wgrami i Chorwacj. Pastwa te przez
wiele stuleci byy bezporednimi ssiadami. Przez czterysta lat wchodzi w skad monarchii habs-
burskiej. Chorwaci bronic si przed ekspansj Cesarstwa Bizantyjskiego zwizali si z Wgrami
uni personaln w 1102 r., ktra przetrwaa osiemset lat. Ze wzgldw historycznych, bliskie
relacje cz Budapeszt rwnie z Belgradem. W IX w. w skad Krlestwa Wgierskiego wesza
Wojwodina, obecnie prowincja Serbii, a od poowy XIX w. znalaza si pod bezporednim zarz-
dem wgierskim. Zob. D. Kaan, Polityka Wgier wobec Bakanw Zachodnich, Polski Przegld
Dyplomatyczny 2011, nr 4, s. 56.
84
Katarzyna DOMAGAA
Funduszu Wyszehradzkiego, polska dyplomacja oferuje stypendia dla studen-

tw uczcych si na uniwersytetach w Chorwacji i Serbii. Najwikszy nacisk
zosta wwczas pooony na projekty stypendialne w ramach wsppracy pol-
sko-serbskiej na szczeblu akademickim. Mimo i Serbia, obok Biaorusi i Gru-
zji, jest dla Funduszu priorytetem, oferta wykorzystywana jest w maym stop-
niu18.
Spjrzmy chociaby na wietne wyniki Polski w pozyskiwaniu i wykorzy-
stywaniu funduszy unijnych. Znajdujemy si w czowce krajw, ktre feno-
menalnie radz sobie z rozporzdzaniem unijnych dotacji. Dziki wspar-
ciu finansowemu, korzyci czerpie nie tylko gospodarka krajowa, ale rwnie
kultura, edukacja, turystyka i transport19. Zwaywszy na wczesn sytuacj
gospodarcz w Chorwacji i Serbii, Polska miaa szans zaistnie jako przykad
wykorzystywania funduszy z UE, a w szczeglnoci tych przedakcesyjnych. Ju
w pierwszych latach naszego czonkowstwa winnimy byli uy tego niewt-
pliwego atutu w celu poprawienia swojej pozycji midzynarodowej. Dziki
akcesji uzyskalimy moliwo wspuczestnictwa w procesach zachodzcych
w ramach organizacji. Co wicej, bylimy czci skadow transferu wiedzy,
idei i standardw europejskich poza granice zintegrowanej Europy. Niestety dla
dziaaczy polskiej sceny politycznej perspektywa tego typu inwestycji okazaa
si zbyt odlega. Krtkofalowe dziaania, ktre charakteryzuj taktyk ich rz-
dzenia uniemoliwiy waciwe spoytkowanie posiadanego kapitau ludzkiego.
Zauwaono wyej, i proeuropejscy politycy nie potrafi w odpowiedni
sposb przekaza know how z zakresu wykorzystywania unijnych pienidzy.
Powysza ocena o nieco negatywnych konotacjach nie powinna przysoni Czy-
telnikom polskiego wkadu w unijne projekty na rzecz Bakanw Zachodnich.
Chocia nie podejmowalimy jednostronnych dziaa, aby zaistnie jako wzr
do naladowania dla Chorwacji i Serbii, Polska wpisuje si w strategi dziaa
przygotowanych na szczeblu ponadnarodowym, a ten typ zaangaowania jest
ju zauwaalny. Przykadem jest czynny udzia w tzw. projektach twinningo-
wych20, finansowanych z funduszy przedakcesyjnych. Ochoczo wspieralimy
przygotowywaniu chorwackiej i serbskiej administracji pastwowej w celu
spenienia warunkw niezbdnych do akcesji do UE oraz ich pniejszego
18
Zob. T. ornaczuk, Polityka Polski wobec Bakanw Zachodnich, Rocznik Polskiej Polityki
Zagranicznej 2011, s. 239.
19
Jak Polska wykorzystuje fundusze unijne?, www.uniaeuropejska.info.pl [18.03.2014].
20
Projekty twinningowe (bliniacze) polegaj na wysyaniu grup ekspertw przez kraje czon-
kowskie do krajw korzystajcych z pomocy przedakcesyjnej w celu usprawnienia funkcjonowa-
nia administracji i instytucji publicznych. W latach 2003-2005 zrealizowano 40 projektw twin-
ningowych na rzecz Bakanw Zachodnich (w tym przede wszystkim w Chorwacji i Serbii).
Komisja Europejska ju na pocztku 2006 r. rozwaaa objcie tak pomoc rwnie Kosowa.
Zob.: Bakany Zachodnie na drodze do UE: umacnianie stabilnoci i dobrobytu, Komunikat
Komisji Wsplnot Europejskich KOM (2006) 27, Bruksela 2006, s. 13.
85
funkcjonowania w europejskich realiach21. Pozytywnym aspektem polskiej

pomocy jest fakt, i obecnie Chorwacja (dzi ju jako pastwo czonkowskie
UE) cile wsppracuje z Polsk na rzecz wdraania pomocy bliniaczej
w pozostaych krajach kandydujcych22, podczas gdy jeszcze niedawno bya
ona ich beneficjentem.
Stosunki bilateralne z Serbi nie byy w tym okresie na tak dobrym pozio-
mie jak wsppraca w ramach integracji europejskiej z oboma podmiotami.
Momentem przeomowym by 2008 r., kiedy to prowincja serbska, Kosowo,
ogosia niepodlego. Polski rzd niezwykle szybko odpowiedzia na kosow-
sk deklaracj niepodlegoci, uznajc to pastwo ju 26 lutego 2008 r.23. Wa-
dze w Warszawie dbajc o relacje ze Stanami Zjednoczonymi, udowodniy tym
gestem swoj lojalno. Istotnym jest jednak, i po raz kolejny popeniono bd.
Niewaciwe pojmowanie moliwoci wykorzystania naszego potencjau spra-
wio, e nie skupiono si na poszerzeniu strefy polskich wpyww na Pwyspie
Bakaskim, a jedynie uznaniu w oczach amerykaskiego mocarstwa24. Nieza-
21
W padzierniku 2005 r. w Budapeszcie odbyo si spotkanie Ministrw Spraw Zagranicznych
pastw Partnerstwa Regionalnego oraz Bakanw Zachodnich. Polska, jako jedno z pastw zasila-
jcych szeregi Partnerstwa, zostaa koordynatorem obszaru czwartego spord szeciu dziedzin
rozdzielonych midzy pastwa czonkowskie. Naszym zadaniem byo przekazywanie dowiad-
cze w wykorzystywaniu rodkw pomocowych z budetu UE. Dwa lata po zainicjowaniu owych
dziaa w Warszawie odbyo si spotkanie z udziaem przedstawicieli ambasad krajw Partner-
stwa Regionalnego i pastw Bakanw Zachodnich. Seminarium zatytuowane zostao Przeka-
zywanie dowiadcze Polski i innych krajw czonkowskich UE sygnatariuszy Partnerstwa
Regionalnego w wykorzystaniu unijnych rodkw pomocowych dla krajw Bakanw Zachod-
nich przez Urzd Komitetu Integracji Europejskiej. Zob.: Dziaania Polski w zwizku z inicjaty-
w Partnerstwa Regionalnego na rzecz wspierania procesu integracji pastw regionu Bakanw
Zachodnich z Uni Europejsk, Urzd Komitetu Integracji Europejskiej, www.archiwum-
ukie.polskawue.gov.pl [20.02.2014].
22
W kwietniu 2013 r. Komisja Europejska wydaa dokument, na podstawie ktrego Chorwacja
staa si partnerem w programach twinningowych dla krajw, ktre s beneficjentami funduszu
przedakcesyjnego IPA. Zob.: European Commissions Note to National Contact Points for Institu-
tion Building (Twinning) in The Member States about Croatians Participation in Twinning,
Bruksela 2013, www.zalaczniki.polskawue.gov.pl [20.03.2014].
23
Naley pamita, e Republika Kosowa proklamowaa sw niepodlego 17 lutego 2008 r.
Zatem polski rzd przyj uchwa uznajce kosowsk niepodlego zaledwie 9 dni po jej ogo-
szeniu.
24
W czasach PRL-u Stany Zjednoczone Ameryki postrzegane byy przez polsk opozycj jako
mocarstwo majce realny wpyw na bieg wydarze zachodzcych na Starym Kontynencie. Ry-
szard Ziba wyrnia trzy etapy rozwoju stosunkw Polska-USA w mijajcym dwudziestoleciu.
Pierwszy etap, obejmujcy lata 1989-1999, opiera si na staraniach Polski o wspprac z NA-
TO. Lata 1999-2007 charakteryzoway si klientelizmem wobec USA i cho od 2007 r. podjto
prb rwnowaenia partnerstwa z w mocarstwem, do dzi Polska nie uwolnia si od uzale-
nienia od polityki europejskiej prowadzonej przez Stany Zjednoczone Ameryki. Szerzej proces
ten opisuje R. Ziba, Aktualny stan stosunkw Polska-USA, [w:] 400 lat stosunkw polsko-
amerykaskich (1608-2008), M. Wieteska-Rostek (red.), Warszawa 2009.
86
Katarzyna DOMAGAA
przeczalnie polska scena polityczna uwierzya w powszechne ju od pocztku

lat 90. kreowanie wizerunku Serbw jako sprawcw wojny, a wczesnego serb-
skiego prezydenta, Slobodana Milosewicza, jako odpowiedzialnego za roznie-
canie nacjonalizmu wrd rodakw25. Wytworzenie obrazu serbskiego agresora
okazao si solidnym fundamentem, na podstawie ktrego, i dziki ktremu,
w Kosowie powoli tworzyy si struktury pastwowe. Faszywy wizerunek
naszych sowiaskich braci Serbw uzyska swj ksztat dziki Stanom Zjed-
noczonym, podczas gdy w opozycji staa Federacja Rosyjska o diametralnie
innych pogldach. By moe, to wanie dlatego polscy politycy tak chtnie
poparli kosowsk deklaracj niepodlegoci.
Mona by stwierdzi, i Polska uznaa Republik Kosowa w ramach tzw.
europejskiej perspektywy. Oznacza to, e podajc za wikszoci czonkw
Unii Europejskiej, polska wadza wymarzya sobie Stary Kontynent,
na obszarze ktrego pastwa nieustannie rozwijaj si, s stabilne wewntrznie,
a niebezpieczestwo nie istnieje. Wydaje si, i uznanie nowego pastwa na
Pwyspie Bakaskim miao by krokiem milowym w celu zrealizowania tej
idyllicznej wizji. Jednake w powd jest niedorzeczny w perspektywie krtko
i dugofalowej. Z jednej strony przyj mona, i integracja Serbii z Uni Euro-
pejsk to proces, ktry wymaga jeszcze wielu lat reform w drodze przeprowa-
dzenia efektywnej transformacji oraz dorwnania zachodnim standardom. Na-
tomiast wizja Kosowa, zasilajcego szeregi unijne to raczej wishful thinking,
anieli realne plany. Konkludujc, istotnym jest podkrelenie, i prognozujc
przysz akcesj Serbii do Unii Europejskiej, nie sposb wyobrazi sobie zgod
tej republiki na rozpoczcie negocjacji z jej dawn prowincj, gdy istnieje
obawa, e ewentualne dyskusje i sprzeciwy odrodz dawny konflikt.
Jak wczeniej wspomniano, problemem polskiej polityki zagranicznej jest
brak skutecznoci, ktry wynika z krtkofalowego planowania dziaa. Zaka-
dajc prawdopodobn wersj czonkostwa pastw Bakanw Zachodnich
w Unii Europejskiej winnimy przeanalizowa pozyskanie nowych sojusznikw
w Europie, bowiem na forum unijnym nie posiadamy wystarczajcego poparcia,
aby bez trudnoci przeforsowa polskie inicjatywy. Kreujc rzeczywisto mi-
dzynarodow koniecznym jest mylenie egoistyczne, ktre paradoksalnie,
z czasem staje si korzystne dla innych aktorw stosunkw midzynarodowych.
Mianowicie, dbajc o wewntrzn stabilizacj polityczn, gospodarcz i spo-
eczn, przyczyniamy si do przenoszenia jej na szczebel regionalny, a nastp-
nie globalny.
Od 2004 r., kiedy to Polska staa si penoprawnym czonkiem Unii Euro-
pejskiej, a do momentu objcia przez ten kraj Prezydencji w Radzie Unii Eu-
ropejskiej, polska polityka zagraniczna wobec Chorwacji i Serbii nie charakte-
25
Por. . Szurmiski, Mechanizmy propagandy, Warszawa 2008, s. 87-99.
87
ryzowaa si dynamizmem. wczesne rzdy koncentroway si bowiem na

wsppracy z najbliszymi ssiadami wschodnimi, a region Bakanw Zachod-
nich traktowany by jako dalsza zagranica. Dopiero realna wizja przyszego
czonkostwa tych pastw w UE wywoaa nieznaczne przebudzenie polskiej
dyplomacji. wiadomo, i w kolejnych latach bdziemy zmuszeni do poszu-
kiwania potencjalnych sojusznikw na Starym Kontynencie poskutkowaa
wspieraniem procesw rozszerzeniowych UE o Europ Poudniowo-
Wschodni. Kreowanie wizerunku Polski jako jednego z gwaran-
tw bezpieczestwa europejskiego stao si przesank do zrezygnowania
z biernej postawy wzgldem poszerzania si terytorium UE. Rozszerzenie orga-
nizacji o Chorwacj i Serbi oznaczaoby znaczne przesunicie zewntrznych
granic unijnych, w konsekwencji czego w regionie przez lata ogarni-
tym konfliktami zapanowaby dugotrway pokj. Z kolei w ad pozwoliby na
stopniowe wprowadzanie reform politycznych i gospodarczych. Pamitajc
o transformacji ustrojowej jaka miaa miejsce w Polsce pod koniec lat 80. XX
w., wydaje si ona idealnym krajem do wiecenia przykadem jak powinna
przebiega wewntrzpastwowa reorganizacja. Mona pokusi si o tez, i
Chorwacja i Serbia s wyjtkowymi podmiotami na bakaskiej mapie, ktre
wpierw mogyby doczy do licznego ju grona UE, a nastpnie podj si
dogbnych przemian w celu dorwnania potencjaem pozostaym pastwom
czonkowskim.
Polska polityka zagraniczna wobec Bakanw Zachodnich

podczas sprawowania prezydencji w Radzie Unii Europejskiej
Szans na zdynamizowanie polskiej polityki zagranicznej by okres pol-

skiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (Radzie UE)26, ktra trwaa od 11
lipca do 31 grudnia 2011 r. Spord wielu funkcji jakie peni prezydencja,
przede wszystkim reprezentuje UE w stosunkach zewntrznych. Prezydencja
jest specyficzn form aktywnoci, w ktrej wykorzystuje si kompetencje,
kanay komunikacyjne i orodki decyzyjne pastwa j sprawujcego. Weryfi-
kowa efektywno prezydencji mona na podstawie sposobnoci godzenia
26
Instytucja prezydencji towarzyszy procesowi integracji europejskiej od 1952 r. Swoje umoco-
wanie prawne znalaza ju w Traktatach Rzymskich. Przez lata poddawana bya zmianom organi-
zacyjnym i instytucjonalnym. Podstawow funkcj prezydencji jest zarzdzanie pracami Rady
Unii Europejskiej, reprezentowanie jej w relacjach z innymi instytucjami oraz reprezentowanie
Unii Europejskiej w stosunkach z pastwami spoza Unii oraz organizacjami midzynarodowymi.
Dodatkow funkcj prezydencji, w bardziej praktycznym wymiarze, jest podejmowanie waci-
wych dziaa w celu doprowadzenia do kompromisu podczas procesu decyzyjnego. Zob.: J.
Barcz, Traktat z Lizbony. Wybrane aspekty prawne dziaa implementacyjnych, Warszawa 2013,
s. 98.
88
Katarzyna DOMAGAA
interesu narodowego z interesem pozostaych pastw czonkowskich lub intere-

sem prezentowanym przez UE poprzez jej instytucje27.
Prezydencja moe zosta poddana ocenie zarwno przez pryzmat realizo-
wania interesw pastwa, ktre j aktualnie sprawuje, jak i poprzez efektyw-
no urzeczywistniania celw unijnych. Oczywicie w praktyce oba aspekty
cz si ze sob, gdy kady czonek UE usiuje realizowa priorytety swojej
polityki zagranicznej w ramach unijnych dziaa zewntrznych. Kwesti sporn
jest, na ile dyskretnie i subtelnie odpowiedni politycy s w stanie przenie w
interes narodowy na grunt europejski. Jest to niezwykle wana umiejtno,
ktr mona posi odpowiednio przygotowujc si do sprawowania przez
dane pastwo prezydencji w Radzie UE. Eksperci stoj na stanowisku, i nieko-
rzystne jest epatowanie retoryk narodow przy jednoczesnym braku inicjowa-
nia dziaa priorytetowych dla caej Unii Europejskiej, bowiem przewodnicze-
nie wszystkim pastwom czonkowskim wymaga bezstronnoci. Preferowane
jest zatem sprawowanie prezydencji przez mniejsze pastwa. Uznaje si, i jest
ona skuteczniejsza, albowiem nie forsuj one w tak drastyczny sposb swoich
preferencji obawiajc si reakcji silniejszych czonkw (Francji, Niemiec,
Wielkiej Brytanii)28.
Istnieje rwnie wiele innych kwestii wakich z punktu widzenia efektyw-
noci przewodnictwa w Radzie UE, jednake Autorka postanowia przybliy
jedynie proces wyboru priorytetw, co miao szczeglne znaczenie dla niniej-
szej pracy. Odpowiednio dobrane priorytety powinny mie oglnoeuropejski
charakter oraz cechowa si neutralnoci, zwaywszy na fakt, e pastwo
sprawujce obowizki w ramach omawianego mechanizmu peni rol negocja-
tora (w odniesieniu do tematu pracy) pomidzy Uni Europejsk a Bakanami
Zachodnimi29.
Ponadto, miernikiem optymalnie obranych celw jest prawdopodobiestwo
ich osignicia. Jest to o tyle problematyczne, e korpus prezydencji jest zobo-
wizany do uwzgldniania spraw podjtych przez poprzednie prezydencje oraz
aktualnych i przyszych planw pracy Rady i Komisji Europejskiej. Zwayw-
szy, i podanym jest wybieranie na priorytety takich zagadnie, w ktrych
posiada si niezbdne know how, wymaga to solidnego przygotowania meryto-
rycznego, poprzedzajcego ich wykonanie. Zaledwie proczny okres sprawo-
27
Z. Czachr, Proces kreowania i upowszechniania priorytetw prezydencji na przykadzie Pol-
ski, [w:] Polska prezydencja w Unii Europejskiej, J. Nadolska, K.A. Wojtaszczyk (red.), Warsza-
wa 2010, s. 95-96.
28
T.G. Grosse, Czy polska prezydencja moe by sukcesem?, Polski Przegld Dyplomatyczny
2007, nr 4, s. 29-31.
29
M.K. Berent [i inni], Wybr priorytetw polskiej prezydencji, [w:] Prezydencja Unii Europej-
skiej przygotowania Polski do sprawowania przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, J.
Czaputowicz (red.), Warszawa 2010, s. 145-147.
89
wania funkcji przewodniczcego Rady UE30 jest niewaciwym czasem do eks-

perymentowania z kwestiami, o ktrych eksperci z danego pastwa nie posiada-
j wystarczajcej wiedzy31.
Polska zwrcia uwag na obszar Bakanw Zachodnich przede wszystkim
ze wzgldu na wczeniej sformuowane cele unijne, ktre ju pod koniec lat 90.
XX w. przerodziy si w dugoterminow strategi. 20 czerwca 2000 r., podczas
szczytu Rady Europejskiej w Feira, pi byych pastw Jugosawii, uczestni-
czcych z procesie stabilizacji i stowarzyszenia32, stao si potencjalnymi kan-
dydatami do czonkostwa w Unii Europejskiej. Stanowisko to potwierdzono
w 2003 r., na posiedzeniu Rady Europejskiej w Salonikach. Jak wida, Europa
Poudniowo-Zachodnia od lat jest w centrum zainteresowania politykw proeu-
ropejskich, nie tylko ze wzgldw bezpieczestwa, ale rwnie przez wzgld na
rozszerzenie Unii Europejskiej o kolejnych czonkw. Wtpliwym jest nato-
miast, czy Polska zaangaowaaby si w dziaania zewntrzne w tej czci Eu-
ropy w obliczu innych realiw na szczeblu midzynarodowym. Ukazany przy-
kad ustalania optymalnych priorytetw prezydencji dziaa na korzy naszego
kraju, poszerzajc horyzonty prowadzonej polityki zagranicznej. Korzystnym
byo bowiem, niejako wymuszone przez trwajce ju inicjatywy unijne, wiee
spojrzenie polskiej dyplomacji na mono pogbionej wsppracy z pastwa-
mi takimi jak Chorwacja, Serbia i Kosowo, cho to ostatnie wie si raczej
z pomoc anieli kooperacj.
W nawizaniu do powyszej myli, wartym podkrelenia jest, e wikszo
pastw czonkowskich wyraa potrzeb podtrzymywania zdolnoci Unii do
przyjmowania kolejnych krajw. Jednake skoncentrowana na walce z kryzy-
sem gospodarczym i finansowym Unia Europejska coraz ostroniej podchodzi
do kwestii poszerzania swych granic. W konsekwencji przeszkod mog okaza
si jej wewntrzne problemy gospodarcze, a nie kandydatw starajcych si
30
Sprawowanie przewodnictwa w Radzie teoretycznie trwa sze miesicy. Jednake pastwa,
ktre obejmuj t funkcj w drugiej poowie roku s w znacznie gorszej pozycji, gdy czas ich
aktywnoci ograniczony jest przez przerw wakacyjn oraz okres boonarodzeniowy. W konse-
kwencji swoje priorytety realizowa mog jedynie przez 4-4,5 miesica.
31
M. Jatczak, B. Somiska, Dobr priorytetw przez pastwa czonkowskie sprawujce prze-
wodnictwo w Radzie Unii Europejskiej w latach 2002-2008 wnioski dla Polski, Biuletyn Ana-
liz UKIE 2009, nr 22, s. 53.
32
Proces stabilizacji i stowarzyszenia (SAP) zosta zainicjowany przez Uni Europejsk w 1999
r. Stanowi on strategiczne ramy celem stopniowego zblienia pastw Bakanw Zachodnich do
Unii Europejskiej. Strategia obejmowaa przede wszystkim pomoc gospodarcz i polityczn dla
stabilnoci regionu bakaskiego. Ponadto istniaa moliwo utworzenia stref wolnego handlu z
pastwami zainteresowanymi. SAP nie gwarantowa przyznania statusu pastwa kandydujcego i
rozpoczcia negocjacji akcesyjnych, jednak umoliwia integracj ze strukturami UE na specjal-
nych warunkach. Zob.: B. Ray, Bakany Zachodnie, www.europarl.europa.eu [01.10.2014]. J.
Olchowski, K. Pawowski, Region Europy Poudniowo-Wschodniej, [w:] Regiony w stosunkach
midzynarodowych, I. Topolski, H. Dumaa, A. Dumaa (red.), Lublin 2009, s. 87.
90
Katarzyna DOMAGAA
o czonkostwo. Komplikacje cile zwizane z tym procesem podkrelaa ju

kanclerz Niemiec, Angela Merkel, nawoujc do spowalniania procesu integra-
cji z potencjalnymi kandydatami. O ile stanowiska co do polityki rozszerzenio-
wej s odmienne, w jednej kwestii dziaacze polityczni s zgodni jakiekolwiek
dziaania, ograniczajce lub rozwijajce, powinny rozpocz si dopiero po
akcesji Chorwacji do struktur unijnych33.
Prezydencja Polski w Radzie UE obejmowaa okres od 1 lipca do 31 grud-
nia 2011 r. By to niezwykle dogodny czas dla pniejszej pozytywnej oceny
efektywnoci reprezentacji Unii na arenie midzynarodowej przez polskich
przedstawicieli. Mielimy niepowtarzaln okazj sfinalizowania wczeniej roz-
pocztych inicjatyw, dziki czemu przypisano nam wiele zasug. Jedn z nich
byo podpisanie Traktatu Akcesyjnego przez Chorwacj i pozostaych czonkw
UE. Bez wtpienia potraktowano to wydarzenie jako zwieczenie wieloletniej
wsppracy oraz stara tego bakaskiego kraju o zasilenie szeregw Unii Eu-
ropejskiej. Jednake istotnym jest poddanie analizie rzeczywistego wkadu Pol-
ski w chorwackie negocjacje akcesyjne oraz merytorycznego zaangaowania
w ostateczny tekst wspomnianego dokumentu.
Postpy procesu akcesyjnego spord wczesnych kandydatw byy naj-
bardziej widoczne w przypadku Chorwacji. Znamiennym jest chwilowy powrt
do roku 2004, kiedy to Polska przystpia do Unii Europejskiej, a w czerwcu
tego samego roku, Chorwacja uzyskaa status pastwa kandydata34. Autorka
podkrelaa ju wczeniej, i polska scena polityczna nie bya obojtna wobec
stara chorwackiego rzdu o szybk akcesj, ale te nie bya to aktywno po-
rwnywalna z naszym zaangaowaniem wobec Partnerstwa Wschodniego. Poza
pomoc eksperck w ramach wykorzystywania finansowej pomocy przedakce-
syjnej nie doszo do wzmoonej intensyfikacji wspdziaania na linii Warsza-
wa-Zagrzeb. Niemniej, Polska nauczya si przez lata czonkostwa, i jako naj-
wikszy kraj w Europie rodkowej musi dba o swj wizerunek jako silnego
gracza, potraficego wpywa na sytuacj poza jego granicami.
W stosunkach bilateralnych zdolno do oddziaywania na decyzje podej-
mowane przez rzd drugiego kraju przejawia si w czstotliwoci wzajemnych
wizyt. Nie jest to oczywicie jedyny sposb, aby wpywa na bieg wydarze,
jednak zwaajc na niewielk ilo wsplnych interesw omawianych pastw
jest to metoda zasadnicza. Szef polskiego rzdu uda si z wizyt robocz do
Chorwacji w maju 2011 r.35, zaledwie dwa miesice przed rozpoczciem prezy-
33
T. ornaczuk, Rozszerzenie Unii Europejskiej a prezydencja Polski w Radzie UE, Przegld
Dyplomatyczny 2011, nr 1, s. 56.
34
J. Mu, M. Szpala, Chorwacja w Unii Europejskiej, d 2011, s. 24.
35
Wizyta premiera w Chorwacji, www.premier.gov.pl [02.04.2014].
91
dencji w Radzie UE36. Podczas rozmowy z premier Chorwacji, Jadrank Kosor,

poruszone zostay takie kwestie, jak wspieranie chorwackich negocjacji z Uni
oraz fundamenty wzajemnego zrozumienia pomidzy narodami. Premier Do-
nald Tusk do ryzykowanie podkreli, e Chorwacja, tak jak Polska, jest rod-
kiem Europy, a jej miejsce jest w najpikniejszej politycznej rodzinie jak
udao si zbudowa we wspczesnym wiecie37. Sowa wypowiedziane przez
szefa polskiego rzdu zabrzmiay niezwykle patetycznie. Odnosi si wraenie,
e polski premier za wszelk cen chcia przekona europejsk opini pu-
bliczn, i szecioletni okres negocjacji akcesyjnych sfinalizuje si jeszcze
w trakcie trwania naszej prezydencji. Paradoksalnie, gdyby na miejscu Republi-
ki Chorwacji znalazo si jakiekolwiek inne pastwo38, prawdopodobnie aktyw-
na postawa przedstawicieli polskiego rzdu pozostaaby niezmienna, co po
gbszym zastanowieniu nie czyni z Chorwacji partnera o szczeglnych znacze-
niu.
Premier Donald Tusk nie omin te w swojej bakaskiej podry Re-
publiki Serbii, w ktrej pojawi si dzie wczeniej, tj. 6 maja 2011 r.39. Pod-
czas wizyty roboczej w Belgradzie szef polskiego rzdu wyrazi nadziej na
nadejcie momentu, w ktrym Serbowie wraz z innymi narodami Europy znajd
si w jednej wsplnocie. Ponadto, premier zaoferowa Serbii pomoc polityczn
oraz eksperck w zakresie pozyskiwania i wykorzystywania funduszy europej-
skich. Sprawa serbska w polskiej prezydencji w Radzie UE rwnie nie zostaa
pominita podczas rozmw. Zasygnalizowana zostaa waga uzyskania przez
Serbi oficjalnego statusu kandydata jeszcze w 2011 r.40.
W czci operacyjnej programu polskiej prezydencji znalazo si 46 celw
szczegowych. Na miejscu 17 uplasowao si podpisanie traktatu akcesyjnego
z Chorwacj oraz wspieranie de pastw Bakanw Zachodnich do przyjcia
36
20 lipca 2011 r. rwnie premier Chorwacji zoya wizyt w Warszawie. Tematem rozmw
byo zbliajce si wejcie Chorwacji do Unii Europejskiej. Premierzy obu pastw dyskutowali
rwnie nad zacienianiem wsppracy gospodarczej, a w szczeglnoci zwikszeniem liczby
wzajemnych inwestycji oraz rozwijaniu potencjau polskich przedsibiorcw w Chorwacji. Pre-
mier Jadranka Kosor zaanonsowaa, i we wrzeniu odbdzie si kolejne spotkanie celem om-
wienia szczegw Traktatu Akcesyjnego. Zob. Wizyta premier Chorwacji w Warszawie,
www.premier.gov.pl [03.04.2014].
37
Tame.
38
Np. kraje objte Partnerstwem Wschodnim, cho wymaga to pewnego rozrnienia. wczesne
miejsce Chorwacji w polskiej polityce zagranicznej mona co najwyej porwna do krajw
Kaukazu Poudniowego (Armenia, Azerbejdan, Gruzja), co i tak jest do ryzykowanym zabie-
giem. Pozycja Ukrainy w ramach polskiej aktywnoci zewntrznej jest natomiast priorytetowa.
Niewaciwym byoby zatem zestawienie tego kraju z Chorwacj, ktrej znaczenie byoby drugo-
rzdne.
39
Premier w Serbii, www.premier.gov.pl [03.04.2014].
40
Tame.
92
Katarzyna DOMAGAA
do Unii Europejskiej41. Takie sprecyzowanie przedstawionego celu szczego-

wego ukazuje gradacj poszczeglnych podmiotw znajdujcych si na Pwy-
spie Bakaskim. Wyszczeglnienie chorwackiego traktatu akcesyjnego wiad-
czy o polskiej ambicji pogbionej kooperacji z tym krajem. Bezsprzecznym
jest fakt, i powodem intensyfikacji inicjatywy chorwackiej s egoistyczne aspi-
racje polskiej dyplomacji. W sytuacji, kiedy negocjacje akcesyjne pomidzy
Chorwacj i Uni Europejsk zbliay si ku kocowi, korpus polskiej prezy-
dencji nie mg odmwi przypisania sobie tej zasugi.
9 grudnia 2011 r. miao miejsce podpisanie traktatu o przystpieniu Chor-
wacji do Unii Europejskiej. W imieniu Chorwacji traktat podpisali prezydent
Ivo Josipovi i premier Jodranka Kosor. Polsk reprezentowa premier Donald
Tusk. Byo to najwaniejsze wydarzenie w szeciomiesicznym okresie pol-
skiego przewodnictwa42. Unijna polityka rozszerzeniowa okazaa si mocnym
punktem naszej prezydencji, cho poza wymiarem wschodnim, nie bya ona
zagadnieniem priorytetowym.
Nie wszystko jednak poszo zgodnie z planem ustalonym na pocztku 2011
r. Mianowicie, nie powiodo si uzyskanie przez Serbi oficjalnego statusu kan-
dydata. Pomimo pozytywnych opinii Komisji Europejskiej, ktra docenia serb-
skie reformy gospodarcze i polityczne oraz wdraanie unijnego dorobku praw-
nego, okazay si niewystarczajco satysfakcjonujce. Brak jednomylnoci
wrd pastw czonkowskich wymusi przesunicie kwestii serbskiej na p-
niejszy termin43.
Dla Polski powodzenie akcesji kolejnego kraju jest duym, cho przypisa-
nym sobie sukcesem44. By to impuls do zintensyfikowania dziaa polskiej
dyplomacji. Niezwykle wanym jest wykorzystanie niepowodzenia uzyskania
przez Serbi statusu kandydata jako moliwoci odniesienia sukcesu w przy-
szoci. Brzmi to kuriozalnie, jednake poraka w trakcie sprawowania prezy-
dencji w Radzie UE nie wypyna na pierwszy plan, gdy opinia publiczna
skupia si na sukcesie sfinalizowania tekstu Traktatu Akcesyjnego Chorwacji.
Daje to moliwo zatarcia ladw niepodanej poraki politycznej. Ponadto
dokadanie stara, aby Serbia jak najszybciej uzyskaa oficjalny status kandyda-
41
J.J. Wc, Bilans polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, Przegld Zachodni 2012, nr
2, s. 5.
42
Podpisanie traktatu akcesyjnego Chorwacji poprzedzio jego uroczyste wrczenie premier
Jodrance Kosor, z rk szefa polskiego rzdu. Dokument zosta dorczony 17 wrzenia 2011 r.
Podpisanie traktatu byo zaplanowane na grudzie tego samego roku, jednak wydarzenie to nie
byo pewnikiem, przez wzgld na co nie pozwolono sobie na sprecyzowanie konkretnej daty.
43
R. Podgrzaska, Polska wobec procesu europeizacji Bakanw Zachodnich, Biuletyn Instytu-
tu Zachodniego 2012, nr 80, s. 8.
44
Naley mie na uwadze, i pastwa takie jak Wochy, Czechy, Wgry, Sowacja, Sowenia,
Rumunia, Bugaria, Austria, Niemcy i Francja woyy znaczny wysiek w proces integracji
pastw Bakanw Zachodnich z Uni Europejsk.
93
ta, wykreowaoby wizerunek Polski jako kraju nierozerwalnie zwizanego

z dziaaniami na rzecz integracji Bakanw Zachodnich z Uni Europejsk.
Wnioski kocowe
Konkludujc, rola Polski w procesie europeizacji Serbii i Chorwacji bya

i nadal jest ograniczona. Od 2004 r. do momentu rozpoczcia sprawowania
przez Polsk prezydencji w Radzie UE podejmowane przez stron polsk dzia-
ania ukierunkowane byy na jej wschodnich ssiadw. Naley jednak pamita
o pierwszorzdnej wwczas koniecznoci odnalezienia si w unijnych re-
aliach, gdy dziesi lat temu doczajc do grona rozwinitych pastw Starego
Kontynentu, Polska przechodzia proces zmian i wydaje si, i transformacja ta
nie dobiega koca45.
Zwikszon aktywno na rzecz integracji Bakanw Zachodnich z Uni
Europejsk mona byo dostrzec podczas procznego sprawowania przez Pol-
sk prezydencji w Radzie UE, jednake bya ona konsekwencj ustalonych
wczeniej przedsiwzi w ramach trojki. Przewodnictwo w Radzie UE niewt-
pliwie byo okazj zdynamizowania dziaa na rzecz kwestii bakaskiej, co
zaowocowao podpisaniem Traktatu Akcesyjnego Chorwacji. Niemniej, pod-
kreli naley, i mimo wszystko Serbia i Chorwacja nie znalazy si w centrum
zainteresowa polskiej sceny politycznej, a osignicie wspomnianego celu
byo raczej pochodn wczeniej podjtych przez pastwa czonkowskie inicja-
tyw. Deklaracje polityczne o woli wsppracy oraz wymiana dowiadcze z
zakresu aktywizacji administracji publicznej oraz pozyskiwania i wykorzysty-
wania funduszy europejskich nie powinny stanowi uzasadnienia dla tezy o
aktywnej roli Polski w tym regionie.
45
Tez t rozszerza prof. Roman Sobiecki w pracy powiconej analizie przemian gospodarczych
jakie zaszy w Polsce od 1989 r. Zob. tene, Budowanie nowego adu spoeczno-ekonomicznego w
Polsce, Warszawa 2009.
94
Katarzyna DOMAGAA
STRESZCZENIE
Polska polityka zagraniczna od momentu akcesji do Unii Europejskiej realizo-

wana jest rwnie na arenie unijnej. Nasza rola w procesie europeizacji Baka-
nw Zachodnich w duej mierze zaley wic od dziaa zewntrznych, podej-
mowanych przez Uni Europejsk. Od 2004 r. wkad polskiej dyplomacji
w integracj pastw byej Jugosawii ze strukturami unijnymi sprowadza si do
politycznych deklaracji poparcia dla ich stara o czonkostwo w UE. Okresem
wzmoonej dziaalnoci na tym polu bya polska prezydencja w Radzie UE.
Wizao si to z moliwoci podejmowania skuteczniejszych dziaa celem
zblienia Bakanw Zachodnich z Uni Europejsk. W niniejszej pracy szcze-
glna uwaga zwrcona zostaa na Republik Chorwacji, zwaywszy na finali-
zowane wwczas negocjacje akcesyjne oraz Republik Serbii przez wzgld na
jej denia do uzyskania oficjalnego statusu pastwa kandydujcego.
SOWA KLUCZOWE
Republika Serbii, Republika Chorwacji, akcesja, polityka zagraniczna, dyplo-

macja.
SUMMARY
Polish foreign policy since European Union accession is also executed on Union
area. Its role in the process of Europeanizing of the Western Balkans is largely
dependent on external operations appointed by the European Union. Since 2004,
Polish diplomacy stake in the integration of countries of the former Yugoslavia
with Union structures was reduced to political declarations of support for Yugo-
slavian ministration for the European Union membership. Period of intensified
actions on this matter occured during Polish presidency of Council of the Euro-
pean Union. Therefore, it was associated with a possibility of taking more effi-
cient operations which aim was to warm the relations between the Western Bal-
kans and the European Union. This article emphasizes the role of Republic of
Croatia, taking into consideration the fact of finalization of access negotiations
process and the role of Republic of Serbia by reason of its pursuit of obtaining
a official status of candidate country.
KEYWORDS
Republic of Serbia, Republic of Croatia, accession, foreign policy, diplomacy.
95
96
Sylwia Maria ZAKRZEWSKA
Stosunki polsko-biaoruskie
wybrane problemy
Rozpad porzdku jatasko-poczdamskiego spowodowa wielkie zmiany na

mapie Europy. Wok polskiej granicy wschodniej powstay niepodlege pa-
stwa, z ktrymi naleao nawiza relacje oraz okreli ich kierunek. Wrd
pastw powstaych na gruzach Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich
(ZSRR) bya rwnie Republika Biaoru pastwo, ktrego obywatele nie-
chtnie opuszczali ono ZSRR1. Skutkiem uzyskania przez Biaoru niepodle-
goci bya, m.in. konieczno uregulowania kwestii granicznych z ssiadami
czy te wyznaczenia gwnych priorytetw polityki wewntrznej i zagranicznej.
Nieistnienie w przeszoci powaniejszych polsko-biaoruskich konfliktw na
tle etnicznym dawao nadziej na szybkie nawizanie dobrossiedzkich relacji.
Istotn wydaje si analiza pocztkowego okresu stosunkw polsko-biaoruskich
i porwnania ich do wspczesnych bilateralnych relacji, a tym samym odpo-
wied na pytanie czy i w jakim stopniu udao si rozwiza problemy w rela-
cjach dwustronnych.
Polska Biaoru problematyczny ssiad?
Zmiany zachodzce w Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich

oraz tworzenie suwerennych pastw spowodowa konieczno zdefiniowania
nowej polityki w stosunku do nowopowstajcych pastw. Odpowiedzi strony
1
Referendum na temat pozostania BSR w ZSRR odbyo si 17 marca 1991 r., a wyniki referen-
dum stanowiy odzwierciedlenie panujcych w spoeczestwie biaoruskim nastrojw. W goso-
waniu wzio udzia ponad 83,3% uprawnionych z czego ponad 82% opowiedziao si za zacho-
waniem ZSRR, 16% byo przeciw. Zob. .. , -
. , 2007, s. 6.
97
polskiej na zaistnia sytuacj, bya koncepcja polityki dwutorowoci2. Jej

gwna idea zostaa m.in. wyraona przez wczesnego premiera Jana Krzyszto-
fa Bieleckiego, ktry w swoim owiadczeniu z 5 stycznia 1991 r. stwierdzi:
Dobre ssiedztwo bdzie nas czy zarwno ze Zwizkiem Socjalistycznych
Republik Radzieckich, jak republikami zwaszcza ssiadujcymi z nami Fede-
racj Rosyjsk, Ukrain i Biaorusi. Pielgnowa bdziemy stosunki w tych
dwch kierunkach Zwizek jako caoci i republiki nie ingerujc w prze-
miany wewntrzne za nasz wschodni granic3.
Biaoru wkraczajc na drog suwerennoci musiaa wyznaczy cele
polityki zagranicznej. Jedn z pierwszych koncepcji bya zaproponowana przez
biaorusk opozycj koncepcja utworzenia Zwizku Batycko-Czarnomorskiego
w skad ktrego wchodziaby Biaoru, Ukraina, Litwa oraz otwa, jako suwe-
renne pastwa. Opozycyjni deputowani z wyej wymienionych krajw uznali
bezprzedmiotowo dalszego istnienia Zwizku Socjalistycznych Republik
Radzieckich. Zaproponowana przez biaorusk opozycj koncepcja nie spotkaa
si jednak z poparciem innych rodowisk politycznych oraz spoeczestwa4.
W 1990 r. pojawia si koncepcja neutralnoci5 Biaorusi oraz utworzenia strefy
bezatomowej obejmujcej kraje Europy rodkowo-Wschodniej, ktra bya wie-
lokrotnie modyfikowana6.
Po ogoszeniu pierwszych deklaracji o suwerennoci pastwowej Biaorusi7
doszo do nawizania stosunkw polsko-biaoruskich. Oficjalnym wydarze-
niem, ktre je zapocztkowao byo spotkanie ministra spraw zagranicznych
Rzeczypospolitej Polskiej Krzysztofa Skubiszewskiego z ministrem spraw za-
granicznych Biaoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Piotrem
2
Pierwszym, ktry uoy jej program (pod nazw polityka dwukondygnacyjna) by Grzegorz
Kostrzewa-Zorbas, w obszernym memoriale, datowanym na 22 marca 1990 r. Zob. szerzej
Z. Najder, Z Polski do Polski przez PRL, Warszawa 1995, s. 82.
3
Owiadczenie prezesa Rady Ministrw Jana Krzysztofa Bieleckiego w sprawie proponowanego
skadu i programu rzdu, w Sejmie w dniu 5 stycznia 1991 r., [w:] Wprowadzenie do analizy
polityki zagranicznej RP, R. Stemplowski (red.), Warszawa 2007, t. 2, s. 205.
4
.. , dz.cyt., s. 9-10.
5
Jednym z elementw pierwszych koncepcji biaoruskiej polityki zagranicznej byo przekszta-
cenie Biaorusi w neutralny kraj bezatomowy. Przedstawienie koncepcji uwzgldniajcej ten
postulat rodowisku midzynarodowemu miao miao miejsce podczas wystpienia biaoruskiego
ministra spraw zagranicznych P. Krauczenki na 46 sesji Zgromadzenia Oglnego ONZ w roku
1991. Zob. szerzej
.. 46 , -, 26 . 1991 , Misk
1991.
6
K. Fedorowicz, Polska w polityce zagranicznej Biaorusi w latach 1990-1996, [w:] Konflikty na
obszarze byego ZSRR, P. Adamczewski (red.), Pozna 2009, s. 59.
7
27 lipca 1990 r. Rada Najwysza BSRR ogosia Deklaracj o suwerennoci pastwowej. Zob.
. , .
, [w:] ( 2006 .), . (.),
- 2011, s. 73.
98
Krauczenk 5 padziernika 1990 r. w Misku8. Celem teje wizyty byo podpi-

sanie deklaracji o wzajemnych stosunkach standardowego dokumentu, ktry
zosta ju wczeniej podpisany z Rosyjsk Federacyjn Socjalistyczn Republi-
k Radzieck i Ukraisk Socjalistyczn Republik Radzieck. Spotkanie mini-
strw zakoczyo si fiaskiem, ktrego powodem byo stanowisko strony biao-
ruskiej. Biaoruska delegacja uznaa, i Biaoruska Socjalistyczna Republika
Radziecka (BSRR) nie bya stron podpisanej w sierpniu 1945 r. polsko-
radzieckiej umowy granicznej i tym samym istnieje potrzeba podpisania nowej
polsko-biaoruskiej umowy granicznej9. Argumentacja strony biaoruskiej bya
logicznie uzasadniona, za stanowisko polskiego ministra mwice o tym, i
Biaoru moga w 1945 r. protestowa przeciwko zawieraniu polsko-radzieckiej
umowy byo niestosowne i mao dyplomatyczne10. Stanowisko strony biaoru-
skiej mogo by rwnie, wynikiem prowadzonej na pocztku lat 90. XX w.
polityki dotyczcej biaoruskich granic. Badacze oraz przedstawiciele rodo-
wisk narodowych (w szczeglnoci Biaoruskiego Frontu Narodowego (BFN)
przedstawiciele BFN domagali si zwrotu czci ziem od Rosji) uwaali, i
Biaoru bya jedn z najbardziej poszkodowanych republik radzieckich, jeeli
chodzi o wchodzenie w jej skad ziem etnicznie biaoruskich11. Inn przyczyn
niepodpisania deklaracji moga by niech do polskiego rzdu, biaoruskiej
nomenklatury wiernej Moskwie12.
Latem 1991 r. na linii Polska Biaoru mia miejsce kolejny incydent, kt-
ry przez stron biaorusk zosta uznany za ingerencj w jej wewntrzne spra-
wy. Strona polska zostaa zmuszona do odwoania konsula generalnego RP
w Misku (T. Mylika), ktry bez uzgodnienia z biaoruskim ministerstwem
spraw zagranicznych, uda si do sdu, gdzie wwczas rozpatrywano pozew
przewodniczcego Zwizku Polakw Biaorusi, wobec tygodnika Literatura
i mastactwa o podsycanie wani narodowociowych13. Kwestia obecnoci licz-
nej polskiej mniejszoci narodowej na terytorium Biaorusi bya i nadal jest
kwesti problematyczn we wzajemnych relacjach.
Wystpowanie na obszarze dzisiejszej Biaorusi polskiej mniejszoci naro-
dowej w gwnej mierze spowodowane jest wystpowaniem w poprzednich
wiekach dwch procesw. Pierwszym z nich byo osiedlanie si na biaoruskich
8
A. Chodubski, Stosunki polsko-biaoruskie w latach dziewidziesitych, [w:] Polska polityka
zagraniczna w procesie przemian po 1989 roku, A ukowski (red.), Olsztyn 1999, s. 152.
9
R. Czachor, Polityka zagraniczna Republiki Biaoru w latach 1991-2011. Studium politologicz-
ne, Polkowice 2011, s. 72-73.
10
Z. Najder, dz.cyt., s. 86.
11
.. , dz.cyt., s. 13.
12
J.M. Nowakowski, Polska polityka wschodnia w 1991 roku, Rocznik Polskiej Polityki Zagra-
nicznej 1991, Warszawa 1993, s. 77-78.
13
P. Seydak, S. Helnarski (red.), Bezpieczestwo Polski w zmieniajcej si Europie. Miejsce
Polski w polityce bezpieczestwa jej ssiadw, Warszawa-Toru 1997, s. 96.
99
ziemiach wchodzcych w skad Wielkiego Ksistwa Litewskiego etnicznej lud-

noci polskiej. Podobna sytuacja zachodzia w okresie porozbiorowym oraz
podczas istnienia II Rzeczpospolitej. Drug przyczyn bya polonizacja miej-
scowej ludnoci, w szczeglnoci szlachty, duchowiestwa, a w pniejszym
okresie rwnie i chopstwa14.
Zmiana sytuacji midzynarodowej w Europie rodkowo-Wschodniej na
przeomie lat 80. i 90. XX w. sprzyjaa odrodzeniu narodowej wiadomoci
ludnoci zamieszkujcej te tereny. Rwnie mniejszo polska zamieszkujca
terytorium Biaorusi zacza tworzy wasne instytucje. Proces ich powstawania
rozpocz si ju w czasach pierestrojki. Zgodnie z danymi uzyskanymi w wy-
niku przeprowadzenia na Biaorusi w roku 1989 spisu powszechnego liczba
Polakw wynosia 417,7 tys., co stanowio 4,1% ogu mieszkacw15.
Pierwsz polsk organizacj na Biaorusi by zaoony 17 maja 1987 r.
w Lidzie Klub Mionikw Kultury Polskiej im. Adama Mickiewicza, ktry
zosta zarejestrowany 13 grudnia 1987 r.16. Najwiksza organizacja Zwizek
Polakw na Biaorusi (dalej Zwizek) powsta w 1990 r., a wywodzi si
z funkcjonujcego od 1988 r. na Grodzieszczynie Polskiego Stowarzyszenia
Kulturalno-Owiatowego im. Adama Mickiewicz17. Zwizek zarejestrowano 25
lutego 1991 r. i jego dziaalno od pocztku bya nakierowana na rozwj pol-
skiej wiadomoci narodowej, rozwj polskiej kultury oraz szkolnictwa na ob-
szarach zamieszkanych przez Polakw, rozwj wsppracy oraz przyjani po-
midzy Polakami i Biaorusinami, szerzenie wrd nich wiedzy o wsplnym
losie historycznym18. Jednym z jego zaoycieli oraz wieloletnim prezesem by
Tadeusz Gawin.
Przyczyn negatywnego ustosunkowania do polskiej mniejszoci narodowej
na pocztku lat 90. XX w. mona doszukiwa si w obawie zbyt szybkiego w
porwnaniu do biaoruskiego tempa odrodzenia narodowego. Na pocztku lat
90. XX w. powstao wiele organizacji skupiajcych mniejszo polsk na Biao-
rusi, odrodzeniu polskoci sprzyjaa rwnie obecno polskich ksiy katolic-
kich. To ich dziaalno budzia wielokrotnie sprzeciw biaoruskich politykw,
14
A. Gil, Kwestia polska w biaoruskim dyskursie politycznym geneza i teraniejszo, Prace
Instytutu Europy rodkowo-Wschodniej, Lublin 2009, s. 20. Zob. te R. Radzik, Midzy zbioro-
woci etniczn a wsplnot narodow. Biaorusini na tle przemian narodowych w Europie
rodkowo-Wschodniej XIX stulecia, Lublin 2000, R. Radzik, Kim s Biaorusini?, Toru 2004.
15
E. Toczek, Polacy na Biaorusi i Ukrainie, Informacja Kancelarii Sejmu Biuro Ekspertyz i
Analiz 1998, nr 599, s. 2.
16
H. Giebie, Organizacje Polakw przed zjednoczeniem w strukturze Zwizku Polakw na
Biaorusi, [w] Polska mniejszo narodowa na Biaorusi 1988-2009. Ocena minionego dwudzie-
stolecia, Z.J. Winnicki, T. Gawin (red.), Biaystok 2009, s. 60-61.
17
Historia ZPB, www.zpb.org.pl [22.03.2009].
18
T. Gawin, Zwizek Polakw na Biaorusi. Rozwj strukturalny i organizacyjny, kierunki dzia-
alnoci w latach 1991-2005, [w] Polska mniejszo narodowa na Biaorusidz.cyt., s. 74.
100
m.in. Zenona Paniaka czy Stanisawa Szuszkiewicza. Ju w listopadzie 1991 r.

Z. Paniak wystosowa list do Jana Pawa II, w ktrym apelowa o przysyanie
ksiy rzymskokatolickich ze wszystkich pastw, oprcz Polski, gdy wg niego
polscy ksia zamiast zajmowa si dziaalnoci duszpastersk zajmowali si
niszczeniem biaoruskiej niepodlegoci19. W celu zapobieenia polonizacji
biaoruskiej ludnoci powoana zostaa Biaoruska Katolicka Hromada. Jej za-
daniem bya biaorutenizacja Kocioa katolickiego20.
Wspczeni biaoruscy historycy upatruj pocztki biaoruskiej pastwo-
woci w rzdzonym przez Eufrozyn Poock Ksistwie Poockim, a nastpnie
w Wielkim Ksistwie Litewskim, ktrego wadcy przedstawiani s jako biao-
ruscy. Takie zapatrywanie na biaorusk histori zostao rozpowszechnione
wrd biaoruskich dziaaczy politycznych na pocztku XX w. Przyczyn tego
stanu byo wydanie w roku 1910 Krtkiej historii Biaoruski Wacawa asto-
uskiego. Zawarty w niej opis biaoruskiej historii jest w gwnej mierze efektem
przemyle autora, a nie rzetelnie przeprowadzonych bada rdowych21. Wi-
docznym jest, i budowanie wiadomoci narodowej odbywa si kosztem kry-
tyki polskich dziaa. W Krtkiej historii Polska przedstawiona jest jako
wrg, ktrego dziaania maj na celu zniszczenie biaoruskiej wiadomoci
narodowej (nawet wwczas, gdy o takiej wiadomoci nie mona mwi, np. za
panowania Kazimierza Jagielloczyka)22, Biaorusini za s ciemionym naro-
dem walczcym o swoj niezaleno, narodem, ktry nieustannie musi zmaga
si z Polakami w celu ratowania swej tosamoci23. Podjta przez astouskiego
prba napisania biaoruskiej historii miaa na celu zbudowanie biaoruskiej to-
samoci w opozycji do polskiej. Stworzona przez niego historia do dzi ma
znaczcy wpyw na postrzeganie Polakw i polskoci przez Biaorusinw24.
Dokumentem regulujcym kwesti mniejszoci narodowych w Polsce i na
Biaorusi jest Traktat midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Biaoru
o dobrym ssiedztwie, przyjaznych stosunkach i wsppracy z dn. 23 czerwca
1992 r.25 (dalej Traktat). Zgodnie z art. 13 Traktatu strony zobowizay si do
przestrzegania midzynarodowych zasad i standardw w zakresie ochrony
mniejszoci narodowych. Polska i Biaoru zobowizyway si do konstruktyw-
19
Zob. Z.J. Winnicki, Wspczesna doktryna i historiografia biaoruska (po roku 1989) wobec
Polski i polskoci, Wrocaw 2003.
20
K. Frckiewicz, Biaoruska opozycja narodowa a problematyka odrodzenia polskoci
w BSRR-RB, [w] Polska mniejszo narodowa na Biaorusidz.cyt., s. 164.
21
Zob. . , XV-XVIII ., 1998.
22
.. , , 1993, s. 33.
23
Tame, s. 33-125.
24
W roku 1993 miao miejsce wznowienie wydawania owej pozycji ksikowej. Ksika uwaa-
na jest przez cz biaoruskiego rodowiska naukowego za godn przytaczania pozycj rdo-
w.
25
Dz. U. 1993, Nr 118, poz. 527.
101
nej wsppracy w zakresie ochrony praw mniejszoci narodowych (art. 16).

Zgodnie z art. 14 Traktatu osoby nalece do mniejszoci narodowych maj
prawo indywidualnie lub wesp z innymi czonkami swojej grupy do swobod-
nego zachowania, rozwijania i wyraania swojej tosamoci etnicznej, kulturo-
wej, jzykowej i religijnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach
penej rwnoci wobec prawa.
Stanisaw Szuszkiewicz, ktry mimo, i podpisa polsko-biaoruski Traktat
zaznaczy, i biaoruskie wadze nie dopuszcz do odrodzenia na Biaorusi ta-
kich poj jak polsko i katolicyzm. W podobnym tonie bya utrzyma-
na rwnie wypowied przedstawiciela biaoruskiego Komitetu Bezpieczestwa
Pastwowego (KGB) Eduarda Szyrkowskiego, ktry podczas zamknitego po-
siedzenia biaoruskiego parlamentu gosi tezy o realnym zagroeniu procesami
polonizacyjnymi na terytorium zachodniej Biaorusi. Wedug niego strona pol-
ska prowadzia na tym obszarze polityk polonizacji w duchu katolicyzmu, co
w przyszoci moe stanowi zagroenie dla biaoruskiej suwerennoci26. Wy-
nikiem takiej postawy biaoruskich wadz byo utrudnianie przez nie rozwoju
polskich placwek szkolnych, m. in. w Nowogrdku, powiecie woronowskim27.
Biaoruskie wadze w celu podsycenia relacji na linii Misk-Warszawa wyko-
rzystuj nadal kwesti dziaania polskich ksiy na Biaorusi. W polskich me-
diach co jaki czas pojawiaj si informacj o wydaleniach polskich ksiy
z terytorium Biaorusi, co moe na przestrzeni najbliszych lat doprowadzi do
sytuacji w ktrej polska mniejszo pozbawiona bdzie polskich ksiy28.
Na przestrzeni lat kwestia funkcjonowania polskiej mniejszoci narodowej
na Biaorusi pojawiaa si w polsko-biaoruskim dyskursie politycznym w
mniejszym lub wikszym stopniu. Eskalacja sporu wok polskiej mniejszoci
narodowej na Biaorusi miaa miejsce w roku 2005, jednak ju w roku 2000
widoczne byy usilne dziaania biaoruskich wadz majce na celu zwikszenie
wpywu na wadze Zwizku. W 2000 r. na to stanowisko zosta wybrany Tade-
usz Kruczkowski lojalny wobec biaoruskich wadz o czym m.in. wiadczy fakt,
26
K. Federowicz, Polityka Polski wobec Rosji, Ukrainy i Biaorusi w latach 1989-2010, Pozna
2011, s. 239. T. Gawin tymi sowami opisuje postaw S. Szuszkiewicza wobec kwestii polskiej:
() Szuszkiewicz znajduje si pod mocnym wpywem deputowanych parlamentu o nastawieniu
antypolskim. Niektre jego wypowiedzi nawizuj do przemwie wygaszanych ju wczeniej
przez niektrych parlamentarzystw. Niezwykle ostra dyskusja towarzyszya omwieniu zagad-
nie podwjnego obywatelstwa. Owiadczy, e nigdy nie podpisze umowy o podwjnym obywa-
telstwie ani z Rosja, ani z Polsk. Negatywnie jest take nastawiony do ksiy przyjedajcych z
Polski. () Mwi, ze bdzie zgoda na przyjazd duchownych katolickich z caego wiata, byle
tylko nie z Polski cyt. za T. Gawin, Zwycistwa i poraki. Odrodzenie polskoci na Biaorusi w
latach 1987-2000, Biaystok 2003, s. 213.
27
J. Waszkiewicz, Mniejszo polska w stosunkach polsko-biaoruskich, [w:] Polska-Biaoru:
problemy ssiedztwa, H. Chaupczak, E. Michalik (red.), Lublin 2005, s. 81-82.
28
Zob. A. Poczobut, Biaoru wyrzuca polskich ksiy, www.wiadomosci.gazeta.pl [22.03.2013].
102
i w okresie penienia przez niego funkcji na terytorium Biaorusi nie powstaa

adna nowa polska szkoa. Jego dziaalno spotkaa si ze sprzeciwem przed-
stawicieli inteligencji (profesorowie z Brzecia i Miska), ktrzy wystosowali
Apel do spoecznoci polskiej, w ktrym zwracali uwag na pogarszajcy si
stan odrodzenia polskoci na Biaorusi29. Kolejne wybory wadz Zwizku odby-
y si w dniach 12-13 marca 2005 r. w Grodnie. Dotychczasowy prezes,
T. Kruczkowski przegra walk, a stanowisko to obja moda nauczycielka
Anelika Borys. Wikszo delegatw na zjazd zostaa przesuchiwana przez
organa wadz lokalnych. W czasie owych przesucha sugerowano oddanie
gosu na dotychczasowego przewodniczcego, albo nieobecno na zjedzie.
Prawdopodobnie, gdyby ponownie zosta wybrany posuszny wobec biaoru-
skiej wadzy T. Kruczkowski, nie kwestionowaaby ona wyborw. Strona biao-
ruska nie spodziewaa si jednak tak silnego oporu oraz zdecydowania delega-
tw, ktrzy omielili si gosowa wbrew sugestiom wadz30.
Biaoruski Prezydent oraz jego administracja nie zaakceptowali wynikw
marcowych wyborw do wadz Zwizku. Od razu po przegranych przez
T. Kruczkowskiego wyborach, wadze i czonkowie KGB w oparciu o dziaaczy
Zwizku, ktrzy stracili swoje stanowiska zorganizowali napisanie skargi do
ministerstwa sprawiedliwoci o uniewanienie wyborw i caego zjazdu31.
W maju biaoruskie ministerstwo sprawiedliwoci uniewanio wyniki marco-
wego zjazdu Zwizku i tym samym przywrcio T. Kruczkowskiego oraz stary
zarzd32.
28 lipca 2005 r. polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych wydao
owiadczenie, w ktrym zawarto krytyk postpowania biaoruskich wadz:
Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP stanowczo potpia dziaania wadz
Republiki Biaoru wobec Zwizku Polakw na Biaorusi oraz jego kierownic-
twa, wybranego w sposb demokratyczny. Z oburzeniem odbieramy bezprawne
akty podejmowane przez biaoruskie siy bezpieczestwa i zastrasza-
nie przeciwnikw popieranego przez wadze RB poprzedniego prezesa Zwiz-
ku Tadeusza Kruczkowskiego. Od duszego czasu wadze w Mi-
sku rozmaitymi sposobami ograniczaj prawa mniejszoci polskiej na Biaorusi.
Oskaraj w sposb bezzasadny i bezpodstawny stron polsk o podejmowanie
dziaa wymierzonych w suwerenno pastwa biaoruskiego. W biaoruskich
29
Konflikt wok ZPB. Geneza konfliktu. Historia Zwizku Polakw na Biaorusi,
www.zpb.org.pl [20.02.2009].
30
A. Stelmachowski, Przeladowanie Polakw na Biaorusi, www.wspolnota-polska.org.pl
[20.03.2009].
31
Konflikt wok ZPBdz.cyt.
32
M. Kacewicz, Miota na Lachy, Newsweek 2005, nr 20, s. 42.
103
mediach pastwowych prowadzona jest na wielk skal kampania szkalujca

Polsk i polskich dyplomatw akredytowanych w Misku33.
Konflikt wok Zwizku jest nierozwizany do chwili obecnej. Funkcjonu-
j niezalenie od siebie dwa Zwizki jeden bdcy w opozycji do biaoruskich
wadz oraz drugi proukaszenkowski. Sytuacja ta jest bardzo niekorzystna dla
funkcjonowania polskiej mniejszoci na Biaorusi, gdy powoduje rozam
wrd jej czonkw. Stanowi rwnie aktualny problem w relacjach polsko-
biaoruskich.
Podsumowanie
Wspczesne relacje polsko biaoruskie s cigle determinowane przez ta-

kie kwestie jak sytuacja polskiej mniejszoci na Biaorusi, dziaalno polskich
ksiy, czy te rnice w definiowaniu priorytetowych kierunkw polityki za-
granicznej. Kwestia polskiej mniejszoci, czy te dziaalnoci polskich ksiy
na Biaorusi bya wielokrotnie wykorzystywana przez biaoruskie wadze jako
straszak, ktry mia pomc w konsolidacji spoeczestwa przeciwko wsplne-
mu wrogowi. Kwestie te byy rwnie wielokrotnie uywane przez stron biao-
rusk jako karta przetargowa we wzajemnych relacjach. Widoczny jest rwnie
brak pomysu strony polskiej na rozwizanie tych problemw, co w dalszej
perspektywie bdzie wykorzystywane przez Biaoru do prowadzenia jej polity-
ki wobec Polski.
33
Owiadczenie Ministra Spraw Zagranicznych RP z 28 lipca 2005, Warszawa, tekst owiadcze-
nia dostpny na stronie internetowej Ministerstw Spraw Zagranicznych RP: www.msz.gov.pl
[20.01.2009].
104
STRESZCZENIE
Celem, ktry postawi sobie autor artykuu jest analiza pocztkowego okresu
polsko-biaoruskich relacji i ich porwnanie z wspczesnymi bilateralnymi
relacjami oraz odpowied na pytanie dotyczce stopnia rozwizania proble-
mw, ktre wystpoway w tych relacjach.
SOWA KLUCZOWE
Polska, Biaoru, polityka zagraniczna, relacje dwustronne, mniejszo polska,

polscy ksia.
SUMMARY
The aim of this article is to analyze initial period of Poland-Belarus relations

and compare them with contemporary bilateral relations and answer for the
question about degree of solving problems in this relations.
KEYWORDS
Poland, Belarus, foreign policy, bilateral relations, Polish minority, Polish

priests.
105
106
Czesaw PARTACZ
Czesaw PARTACZ
Rozpad Zwizku Socjalistycznych

Republik Sowieckich
a pierwsze lata niepodlegej Ukrainy
W latach 80. XX w. w wyniku wielu procesw politycznych, militarnych i go-

spodarczych, zacz pogbia si dystans rozwojowy Zwizku Sowieckiego
w stosunku do najwyej rozwinitych krajw wiata. Po latach rzdw nieudol-
nych, ortodoksyjnych komunistw jak Leonid Breniew czy Konstantin Czer-
nienko, do wadzy doszed 11 III 1985 r. byy sekretarz komitetu krajowego w
Stawropolu Michai Gorbaczow. Trzy lata pniej zosta przewodniczcym
Rady Najwyszej ZSRS a na III Zjedzie Delegatw Ludowych, a w marcu
1990 r. zosta pierwszym prezydentem ZSRS. Gorbaczow prowadzi polityk
ograniczenia wadzy aparatu partii komunistycznej, ktry by gwnym prze-
ciwnikiem reform. Podczas wprowadzania wielu reform, usiowano usankcjo-
nowa prezydencki system rzdw. Nowy prezydent jako gowa pastwa
i naczelny dowdca si zbrojnych, mia mie w praktyce mniejsz wadz ni
dawny Sekretarz Generalny KPZS. Zwizek Sowiecki powoli si demokraty-
zowa, ku przeraeniu stranikw starego reimu. W wyniku trwajcych wiele
lat procesw politycznych, ktre miay usprawni pastwo, a w zasadzie pro-
wadziy do jego decentralizacji, rosy siy reformatorw w Rosji i republikach
nadbatyckich. Przez lata narastaa dominacja imperialnych priorytetw Rosji
nad potrzebami obywatelskimi i narodowymi. Idea Wielkiej, Imperialnej Rosji
wypara z polityki rosyjskiej interesy narodowe i doprowadzia do uszczerbku
rosyjsk tosamo narodow na rzecz tzw. tosamoci sowieckiej. W epoce
Gorbaczowa Rosjanie yjcy poza granicami republiki rosyjskiej, zacz-
li demonstrowa swoj wiadomo narodow. W yciu politycznym Rosji
oznaczao to konieczno odwoywania si do tych uczu. Gorbaczow zdawa
sobie z tego spraw, ale nigdy tego nie wykorzysta, co go drogo kosztowao
107
Rozpad Zwizku Socjalistycznych Republik Sowieckich a pierwsze lata
w przyszoci. Prowadzona polityka gasnosti, pokazaa swoje prawdziwe

oblicze podczas katastrofy w Czarnobylu1. Tendencje zapocztkowane przez
Gorbaczowa w 2. poowie lat 80. XX w. doprowadziy do wzrostu si spychanej
dotychczas na margines inteligencji i orodkw niepodlegociowych w wielu
republikach zwizkowych, szczeglnie na terenach, ktre zawaszczy Zwizek
Sowiecki po 1 IX 1939 r. pod wpywem gasnosti, w niektrych czciach
wielu republik zwizkowych zaczo ksztatowa si spoeczestwo obywatel-
skie. Ale z drugiej strony rosa rwnie przestpczo i wyalienowanie pasoyt-
niczej, yjcej coraz bardziej wystawnie elity partyjnej.
Gasnost i wynikajce z niej nowe zjawiska polityczne tworzyy proces,
ktry wyranie wyrnia czasy administracji Gorbaczowa od wczeniejszych
grup kierowniczych. Coraz wiksze grono politykw sowieckich zaczo oba-
wia si skutkw prowadzonej przez Gorbaczowa polityki2, nie umiejc upla-
sowa si w nowych czasach.
Wraz z upywem czasu, liczba problemw rosa. Na plan pierwszy wysu-
no si zagadnienie granic midzy poszczeglnymi republikami. Coraz jaskra-
wiej zaznaczao si zagadnienie Rosjan yjcych poza granicami Rosji. Zaczli
oni by traktowani przez miejscowych jako ,,ludno napywowa, ,,nosiciele
wiadomoci imperialnej czy ,,okupanci. Rzecznik prasowy Borysa Jelcyna
Pawe Igoriewicz Woszczanow 26 kwietnia wyda owiadczenie, e Rosja nie
neguje prawa do samostanowienia narodw. Jest natomiast wiadoma, e pro-
blemu granic, gdzie brak regulacji jest moliwy i dopuszczalny jedynie pod
warunkiem istnienia potwierdzonych odpowiedni umow stosunkw sojuszni-
czych. Woszczanow owiadczy, e Rosja nie moe uzna susznoci takiego
stanowiska, poniewa czsto granice byy wyznaczane w sposb arbitralny pod
wpywem chwili3. Stanowisko to wywoao oburzenie na Ukrainie i w Kazach-
stanie, ktre odmwiy dyskusji nad tymi zagadnieniami. Ruszya fala oskare
o rosyjski imperializm.
Po dziesicioleciach intensywnej rusyfikacji narodw zamieszkujcych
Zwizek Sowiecki oraz prowadzonej odgrnie ateizacji, w ramach prowadzonej
przez ekip Gorbaczowa z duym oporem przebudowy pastwa, wadze
w pierwszej kolejnoci zalegalizoway na ziemiach tzw. zachodniej Ukrainy
Cerkiew Greckokatolick oraz demokratyczny front narodowy Ruch. Rada
Najwysza Ukraiskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej (USRS) 28 X
1989 r. podja uchwa o nadaniu jzykowi ukraiskiemu statusu jzyka pa-
stwowego4. By to pierwszy krok do przekrelenia szedziesiciu lat dyskry-
1
M.Mc Cauley, Narodziny i upadek Zwizku Radzieckiego, prze. Z. Lewandowski, Warszawa
2010, s. 444.
2
R. Pipes, Rosja, komunizm i wiat: wybr esejw, prze. A. Nowak, Krakw 2002, s. 167.
3
R. Pichoja, Historia wadzy w Zwizku Radzieckim 1945-1991, Warszawa 2011, s. 688.
4
J. Hrycak, Historia Ukrainy 1772-1999. Narodziny nowoczesnego narodu, Lublin 2000, s. 316.
108
Czesaw PARTACZ
minacji jzyka ukraiskiego na rzecz rosyjskiego i dominacji we wszystkich

dziedzinach ycia imperializmu sowiecko-rosyjskiego.
Wybory do Rady Najwyszej USRS z marca 1990 r. doprowadziy cz-
ciowo do wadzy ustawodawczej opozycj narodowo-demokratyczn, gwnie
z zachodnich obwodw Ukrainy. Wybory te ujawniy z ca jaskrawoci g-
boko historycznego podziau tego kraju, na narodow: zachodni i sowieck:
centraln i wschodnio-poudniow Ukrain. W wyborach tych demokratyczny
we wasnym mniemaniu i w konfrontacji z sowieckim otoczeniem Ruch, zdoby
zaledwie mandatw do Rady Najwyszej Ukrainy. By to bardzo skromny
sukces, ukazujcy gbok sowietyzacj mieszkacw tej republiki. W innych
republikach zwizkowych, opozycja demokratyczna zdobya nawet 80% man-
datw. Tak si stao w Modawii i republikach nadbatyckich. W wyborach na
Ukrainie tzw. demokraci zdobyli zaledwie 108 mandatw a komunici 239.
Najbardziej wysunite na zachd Zakarpacie wybrao wasn drog i nie popar-
o ani komunistw ani demokratycznego Ruchu. Do nowej Rady Najwyszej na
lata 1990-1994 wybrano przedstawicieli 7 narodowoci, w tym 337 (75,1%)
Ukraicw,100 (22,3%) Rosjan i 5 (1,1%) Biaorusinw5.
Nowo wybrany parlament uchwali 16 VII 1990 r. Deklaracj o pastwo-
wej suwerennoci Ukrainy. Jednoczenie ustanowiono dzie 16 lipca Dniem
Niezalenoci Ukrainy. Deklaracja ta nie bya wewntrznie spjna, poniewa
prbowaa pogodzi denie do niepodlegoci kraju z utrzymaniem istniej-
cych zalenoci w ramach Zwizku Sowieckiego. Zapowiadano w niej kierunki
niezbdnych zmian, jak na przykad utworzenie armii narodowej, ustanowienie
wasnego pienidza czy wprowadzenie odrbnego obywatelstwa, oczywicie
zachowujc jednoczenie sowieckie. Deklaracja ta zastrzegaa sobie rwnie
prawo do podejmowania suwerennych decyzji w sprawach narodowociowych.
Ukraiska SRS jako suwerenne pastwo, prawnie gwarantowaa peni praw
narodowych i kulturowych wszystkim swoim obywatelom, czyli rwnie
mniejszociom narodowym6. Dokument ten sta si wyznacznikiem spraw, kt-
rymi miaa zaj si Komisja Rady Najwyszej USRS ds. Suwerennoci oraz
Stosunkw Midzyrepublikaskich i Midzynarodowociowych7. Komisja ta
liczya 24 czonkw, wwczas w wikszoci czonkw partii komunistycznej.
Jej gwne zadanie polegao na regulacji spraw zwizanych ze spraw granic,
ukraiskiego obywatelstwa, stosunkw narodowociowych, migracji jak i ukra-
iskiej diaspory. W celu usprawnienia pracy, powoano trzy podkomisje: ds.
5
Ukraina druha poowyna XX st. Narysy istorji, P. Panczenki (red.), Kijw 1997, s. 237.
6
Peny tekst Deklaracji: Deklaracja pro derawnyj suwerenitet Ukrajiny, [w:] Nacjonalni procesy
w Ukrajani. Istorija i suczasnost. Materiay i dokumenty, W. Panibutasky (red.), t. 2, Kijw
1997.
7
W. Baluk, Koncepcje polityki narodowociowej Ukrainy. Tradycja i wspczesno, Wrocaw
2002, s. 178 i n.
109
stosunkw midzyrepublikaskich, midzynarodowociowych oraz ukraiskiej

diaspory8.
Terytorium wspczesnej Ukrainy nie ma wielowiekowej tradycji wsplne-
go ycia w jednym organizmie pastwowym. W zasadzie wikszo terytorium
wspczesnej Ukrainy zdobya Rosja w wojnach z Polsk i Turcj, dzi-
ki naiwnoci kozakw, czy te zabiegw dyplomatycznych i innych form naci-
sku. Ale najwicej kontrowersji wywoywa status Krymu, przyczonego do
Ukrainy przez Nikit Chruszczowa i zwizane z tym regionem autonomicznym
problemy, gwnie jego mieszkacw. Pisali oni listy do Rady Najwyszej
USRS, w ktrych domagali si:
1. odnowienia Krymskiej Autonomicznej Republiki Sowieckiej, jako
jednostki terytorialnej narodu tatarskiego,
2. odnowienia Krymskiej Rosyjskiej Republiki Autonomicznej w ra-
mach federacji rosyjskiej,
3. trzecia grupa obywateli wyraaa oburzenie postulatami dwch
pierwszych grup.
Biorc pod uwag wielorakie argumenty, Komisja popara denie do
utworzenia autonomii Krymu w ramach Ukrainy. Tak decyzj podjto w for-
mie ustawy z 12 II 1991 r. o przywrceniu Krymskiej Autonomicznej Socjali-
stycznej Republiki Sowieckiej9.
Mimo wielu decyzji wadz w Kijowie, zmierzajcych w kierunku zwik-
szenia niezalenoci w stosunku do moskiewskiego centrum, Ukraina w dal-
szym cigu pozostawaa republik sowieck, ale miaa coraz wiksz swobod
podejmowania decyzji. W listopadzie 1990 r., delegacja Federacji Rosyjskiej
z Borysem Jelcynem na czele podpisaa w Kijowie obszerny traktat pomidzy
obiema republikami. Ze strony ukraiskiej podpisa go przewodniczcy Rady
Najwyszej Ukraiskiej SRS Leonid Krawczuk. Ale dla wszystkich byo jasne,
e Ukraina nie ma szans na samodzielne wyjcie ze Zwizku Sowieckiego.
O suwerennoci i niezalenoci Ukrainy mylao wwczas niewielu. W miar
postpujcego rozkadu Zwizku Sowieckiego, rosy w si orodki narodowe
na Ukrainie, szczeglnie w jej czci zachodniej. Destabilizoway one rozpada-
jcy si reim sowiecki. Latem 1991 r. siy opozycyjne praktycznie przejy
wadz w zachodnich obwodach USRS. Kryzys w Zwizku Sowieckim w 1991
r. zacz narasta w takim tempie, e grozi rozpadem pastwa. Dla wszystkich
stron konfliktu najwaniejsz spraw bya kwestia narodowa, poniewa to ona
miaa okreli przyszy ksztat pastwa. Mimo wielu przeciwnoci i szybko
nastpujcych wydarze w poszczeglnych republikach zwizkowych, prezy-
dent Zwizku Sowieckiego M. Gorbaczow nie rezygnowa z prb ratowania
8
Tame.
9
M. Hoboho, S. Czerwonnaja, Krymskotatarskoje nacjonalnoje dwienje. Dokumenty, materiay,
chronika, Moskwa 1992, t. 2, s. 103.
110
Czesaw PARTACZ
pastwa. W poowie marca 1991 r. udao mu si zorganizowa oglnozwizko-

we referendum w sprawie utrzymania spoistoci ZSRS. A 70% gosujcych
byo za utrzymaniem Zwizku, ale a 80% poparo kijowskie stwierdzenie, e
Ukraiska SRS mogaby przystpi do nowego, przyszego zwizku jedynie na
zasadach zgodnych z Deklaracj Suwerennoci Pastwowej Ukrainy. Wyniki
referendum wskazyway, i og ludnoci Ukrainy nie bardzo wie, co to jest
suwerenno. Niewyrobiona politycznie ludno moga w chwili kryzysu poli-
tycznego poprze utrzymanie Zwizku Sowieckiego lub wyjcie z niego. Zale-
ao to od rozwoju przyszych wydarze. Wzorujc si na przemianach zacho-
dzcych w Rosji, Rada Najwysza Ukrainy ustanowia 21 VI 1991 r. urzd pre-
zydenta republiki. Wybory zostay rozpisane na dzie 1 grudnia. Jednoczenie
Rada ta odroczya debat nad projektem umowy zwizkowej do wrzenia. W
tym czasie specjalna komisja parlamentu miaa wyda opini na temat zgodno-
ci traktatu z Deklaracj Suwerennoci Pastwowej, mimo, e niezgodno tych
dokumentw bya oczywista. Nawet zwolennicy niepodlegoci, a nie byo ich
tak wielu na Ukrainie, zdawali sobie spraw, e reakcja Moskwy moe by
nieobliczalna, Zachodu obojtna, a konsekwencje gospodarcze, co najmniej
fatalne.
Mimo wielu przeciwnoci, Gorbaczow dalej dziaa na rzecz podpisania
nowego traktatu zwizkowego. A system imperialnego podporzdkowania roz-
pada si w byskawicznym tempie. 1 VII 1991 r. zosta rozwizany Ukad War-
szawski. 2 VIII 1991 r. Gorbaczow ogosi w telewizji projekt nowej umowy
zwizkowej. Po jej ogoszeniu wyjecha na urlop do Foros na Krymie10. Do
negocjacji nie przystpio sze republik, ktre zdecydowanie pary do niepod-
legoci. Pozostae dziewi, w tym i Ukraina kontynuoway rozmowy z wa-
dzami moskiewskimi. Na pocztku lipca 1991 r. ogoszono deklaracj progra-
mow Ruchu Reform Demokratycznych. Jego najwaniejszym celem, byo
stwierdzenie o suwerennoci politycznej republik, ale w ramach wsplnej prze-
strzeni ekonomicznej. Bya to ostatnia prba utrzymania w nowej formie
Zwizku Sowieckiego. Po dugiej serii rozmw Gorbaczowa z Jelcynem, usta-
lono dat podpisania nowej ustawy sankcjonujcej reform ustrojow na 20
VIII 1991 r. Republiki zwizkowe miay otrzyma du niezaleno, ale w
ramach Zwizku Suwerennych Pastw. Nowy Zwizek tworzyby wsplne
struktury obronne oraz reprezentacj na arenie midzynarodowej. Organami
wadzy Zwizku mia by dwuizbowy parlament i prezydent. Zwizek Sowiec-
ki, ktry, tak jak Rosja carska, sta si wbrew wielu deklaracjom i przepisom
prawa wizieniem narodw, mia przesta istnie. Zaniepokojeni twardogowi
zwolennicy imperium postanowili wstrzyma bieg historii. 19 VIII 1991 r. w
Moskwie powsta omioosobowy Gosudarstwiennyj Komitet po Czerezwyczj-
10
J. Muszyski, Sierpniowy zamach stanu w Zwizku Radzieckim, Warszawa 1991, s. 34.
111
nomu Pooenniju Komitet Stanu Wyjtkowego, ktry przej wadz

w Moskwie i internowa w areszcie domowym prezydenta M. Gorbaczowa,
przebywajcego na wczasach na Krymie11. W wydanej odezwie do spoecze-
stwa, anonimowi, a wrcz pochodzcy z czwartego szeregu puczyci tego Ko-
mitetu stwierdzali, e kraj zosta ogarnity bezprawiem, chaosem i anarchi, co
grozi rozpadem pastwa. Wobec tego, e prezydent Gorbaczow jest chory,
postanowiono zatrzyma postpujce zmiany, poprzez wprowadzenie stanu
wyjtkowego12. Do spisku usiowano wcign Gorbaczowa, ale on nie zdecy-
dowa si na otwarty konflikt z puczystami. Nie podj te zdecydowanych
dziaa w celu zdawienia spisku. Dziki odwanej i stanowczej postawie pre-
zydenta rosyjskiej SRS Borysa Jelcyna, pucz z 19-21 VIII 1991 r. zosta zda-
wiony po trzech dniach. Jelcyn wyda ordzie Do obywateli Rosji, w ktrym
potpi dokonany wbrew konstytucji reakcyjny przewrt i wezwa ludno do
strajku13. Moskiewski pucz potpi nie tylko Jelcyn jako prezydent Rosji, ale
i przywdcy Modawii, otwy, Litwy i Estonii. Przywdcy Ukrainy zajli po-
staw wyczekujc. Krawczuk w kijowskiej telewizji wezwa obywateli do
zachowania spokoju oraz nie przerywania pracy. Jedynie siy opozycyjne
i Ruch potpiy moskiewski zamach i nawoyway do strajku generalnego. Od
20 sierpnia na kijowskim bulwarze Chreszczatiku rozpoczy si masowe
demonstracje. Gorbaczow powrci do Moskwy i sytuacja si wyklarowaa.
Usiowa on namwi przewodniczcego Rady Najwyszej USRS L. Krawczu-
ka do przystpienia do nowego traktatu zwizkowego. Gorbaczow nie chcia
przyj do wiadomoci, e moskiewskie centrum wadzy zwizkowej ju si
rozpado, a on sam nie ma ju realnej wadzy. Jego cige wahania i nie zajmo-
wanie stanowczego stanowiska, powanie komplikoway sytuacj. Nie docenia
on i nie rozumia roli Ukrainy w Zwizku, mimo e mia do niej bardzo osobi-
sty stosunek.
Po powrocie z Moskwy, Krawczuk obudnie zapewni ukraiski parlament,
e od samego pocztku puczu by jemu przeciwny, tak jak i wprowadzeniu sta-
nu wyjtkowego w Kijowie i na ziemiach byej austriackiej Galicji, gdzie siy
narodowe miay najwiksze poparcie. Wobec utraty siy przez wadze centralne
Zwizku Sowieckiego, deputowani ukraiscy po stumieniu puczu w Moskwie
podjli 23 sierpnia historyczn decyzj. Rada Najwysza Ukraiskiej SRS
uchwalia dwie przeomowe ustawy. Pierwsz by Akt Niepodlegoci, prokla-
mujcy pen suwerenno i niepodlego Ukrainy. W Akcie tym czytamy:
w obliczu miertelnego niebezpieczeststwowoci, ktre zawiso nad Ukrain
w zwizku z zamachem stanu w ZSRS, kontynuujc tysicletni tradycj pa-
11
S. Yekelchyk, Ukraina. Narodziny nowoczesnego narodu, prze. M. Urbaski, Krakw 2010, s.
274.
12
T. Szul, Siy zbrojne ZSRR w puczu moskiewskim 1991 roku, Warszawa 1994, s. 147 i n.
13
R. Pichoja, Historia wadzy w Zwizku Radzieckim 1945-1991, Warszawa 1998, s. 650 i n.
112
Czesaw PARTACZ
stwowoci ukraiskiej, majc na uwadze prawo narodu do samostanowienia,

() realizujc Deklaracj o suwerennoci pastwowej Ukrainy, Rada Najwy-
sza USRS uroczycie proklamuje niezaleno Ukrainy. Terytorium Ukrainy
jest nietykalne i niepodzielne. Od dzisiaj na terytorium Ukrainy obowizuj
wycznie konstytucja i prawa Ukrainy14.
Deklaracja ta zawieraa do niejasne owiadczenie, e republika ogasza
si pastwem niepodlegym. Odwoywaa si rwnie eufemistycznie do dugiej
(jakiej C.P.) tradycji pastwowoci Ukrainy, praw narodw do samostano-
wienia i wczeniejszej deklaracji suwerennoci. Akt niepodlegoci mia by
potwierdzony w referendum, ktrego termin wyznaczono jeszcze przed mo-
skiewskim puczem na 1 XII 1991 r., razem z wyborami prezydenckimi.
Spenio si marzenie i denia wielu pokole Ukraicw, dcych do bu-
dowy pastwa, jak i podjtych w sprawie niepodlegoci dziaa i czynw, nie
zawsze zgodnych z prawem boskim i ludzkim15. Powstaa Ukrajinka Samo-
stijna, Soborna16 Derawa (USSD) o nazwie Ukraina17. W tym miej-
scu musimy stwierdzi, e niepodlego to nie tylko akt prawny, ale wielopo-
koleniowy mudny proces budowy i przeksztacania spoeczestwa i pastwa.
Mieszkacy Ukrainy przepojeni entuzjazmem, jeszcze nie zdawali sobie spra-
wy, jak trudna droga przed nimi. Druga ustawa wprowadzaa zakaz dziaalnoci
Komunistycznej Partii Ukrainy z dniem 25 VIII 1991 r.
Po upadku puczu i ogoszeniu aktu niepodlegoci, na Ukrainie oyy na-
dzieje na lepsze jutro bez komunizmu i wojen imperialnych. Ludzie uwierzyli
w kuszc wizj radykalnej poprawy sytuacji gospodarczej po odczeniu od
imperium moskiewskiego. Liczyli nawet na najwyszy dobrobyt spord
wszystkich republik sowieckich.
Jesie 1991 r. bya okresem przygotowa i kampanii propagandowej przed
grudniowym referendum i nie mniej istotnym aktem wyboru prezydenta pa-
stwa. L. Krawczuk nie mia powaniejszego kontrkandydata. Ale referendum
byo zdecydowanie waniejsze. O ile kandydaci do prezydentury mogli prowa-
dzi woln agitacj wyborcz, to do propagandy na rzecz odrzucenia Aktu Nie-
podlegoci wadze ukraiskie nie dopuciy. Propagand za niepodlegoci
prowadzia ta sama komunistyczna nomenklatura, ktra w referendum marco-
wym wzywaa do utrzymania Zwizku Sowieckiego. W obu przypadkach wzy-
14
W.A. Serczyk, Historia Ukrainy, Wrocaw-Warszawa-Krakw 2001, s. 21.
15
Autor pisze o zbrodni ludobjstwa, popenionych przez OUN-UPA na ludnoci polskiej, y-
dowskiej i ukraiskiej w latach 1939-1947.
16
W miar upywu lat, coraz wicej nacjonalistycznie nastawionych dziaaczy ukraiskich
stwierdza, e Ukraina jest nie do koca soborna, czyli zjednoczona. Wysuwaj oni roszczenia
terytorialne w stosunku do 19 powiatw wspczesnej Polski, czci Biaorusi, Rosji, Rumunii i
Sowacji.
17
B. Rychowski, Niepodlego Ukrainy, Polityka Wschodnia 1993, nr 1, s. 58.
113
waa do gosowania na tak chocia grudniowe tak oznaczaoby w marcu

nie18.
Wobec takiego stanu rzeczy ,nasuwa si pytanie? Co byo przyczyn tak
wielkiej zmiany postpowania wszechpotnego aparatu partyjno-
pastwowego. Strach przed powrotem stalinizmu, czy obawy przed szybko
postpujcymi przemianami demokratycznymi w Rosji. Nomenklatura pragna
za wszelk cen utrzyma wadz, co byo wedug nich atwiejsze w samodziel-
nym pastwie. Taka sytuacja wrcz wymuszaa na nich poparcie idei niepodle-
goci. Ale nie oznaczao to ich poparcia dla obozu narodowo-
niepodlegociowego. Wobec takiego stanu rzeczy, narodowcy uzyskali
nieograniczone moliwoci dziaania. Ale jak na ponad pidziesiciomiliono-
wy kraj, byo ich niewielu. Na caej Ukrainie zapanowaa euforia niepodlego-
ciowa, podlewana sosem nadziei, na lepsze, bogatsze ycie. Ukraicy wiedzie-
li, e w tym czasie w Rosji poziom ycia szybko spada. By to wany argument
propagandowy, poniewa wiadomych swej tosamoci narodowej Ukraicw,
czyli identyfikujcych si z tradycj narodow i pastwem byo zaledwie kilka-
nacie procent, gwnie w zachodniej i czciowo centralnej czci kraju.
Przygotowania do referendum trway. Jednoczenie prowadzono rozmowy
nad nowym traktatem zwizkowym, ktrego przysze podpisanie w zasadzie
byo dla Ukraicw bezprzedmiotowe. W poowie listopada 1991 r., przywdcy
Rosji, Ukrainy i Biaorusi poufnie uzgodnili zastpienie Zwizku now, lun
struktur. Miaa ona zapewni utrzymanie powiza gospodarczych i kontrol
nad broni jdrow. Kijw coraz bardziej skania si do zastpienia gorbaczo-
wowskiej formuy 9+1 (dziewi republik + silne centrum) na 9+0, nie okrela-
jc z gry liczby przyszych pastw zwizkowych, ale bez silnego centrum.
Miao to pokaza Moskwie, e nie powinna uwaa przynalenoci Ukrainy do
nowego Zwizku za spraw przesdzon.
Podczas najwaniejszych dla Ukraicw wyborw, czyli 1 XII 1991 r., a
76% ukraiskich wyborcw opowiedziao si za niepodlegoci. Przeciw niej
byo zaledwie, czy a 9,15% gosujcych. Niepodlego popara wikszo
mieszkajcych na Ukrainie Rosjan, liczcych na wyszy standard ycia w no-
wym pastwie. Wyniki marcowego referendum zostay przekrelone. Wybory
te byy swego rodzaju przeomem. Narody zamieszkujce Ukrain zdecydowa-
nie popary ide niepodlegego bytu pastwowego, rozumianego jako utrzymy-
wanie odlegoci jak najdalszej od Moskwy. Wielu nie rozumiao pojcia nie-
podlego, suwerenno czy demokracja. Nowomowa sowiecka zmienia
18
Na karcie do gosowania zosta podany cay tekst Aktu Niepodlegoci Ukrainy. Poniej byo
zamieszczone pytanie: Czy popierasz Akt Ogoszenia Niepodlegoci Ukrainy. Poniej byy
zamieszczone dwie odpowiedzi: Tak, popieram oraz Nie, nie popieram. Sformuowane pyta-
nie sugerowao wyborcy, e gosowanie na tak, jest zgodne z oczekiwaniem wadz. Wzr karty
do gosowania zamieci np.Hoos Ukrajiny z 1 grudnia 1991 r.
114
Czesaw PARTACZ
znaczenie wielu sw i okrele, uywanych na wiecie. Byo to tym istotniej-

sze, e od traktatu ryskiego Polska Rosja Sowiecka i Ukraina miaa status
pastwowy, ale jak wiele spraw w Zwizku Sowieckim, by to tylko pozr zapi-
sany na papierze.
W tym samym dniu co referendum, odbyy si rwnie wybory prezydenc-
kie. O ten wysoki urzd ubiegao si a szeciu kandydatw. L. Krawczuk
pochodzcy z Zachodniego Woynia, przewodniczcy Rady Najwyszej USRS,
byy sekretarz ideologiczny KC, uzyska 61,59% gosw i zwyciy w I turze
wyborw. Drugie miejsce zaj kandydat opcji narodowo-nacjonalistycznej
z zachodu Ukrainy Wiaczesaw Czornowi. Stao si oczywiste, e rzdy
obejmie teraz liberalne skrzydo postkomunistw19. W tym samym dniu odbyy
si wybory prezydenckie w Kazachstanie. Byy I sekretarz KC partii komuni-
stycznej, Nursutan Nazarbajew uzyska 98,8% gosw. W klubie prezydentw
jedynie Gorbaczow nie mia mandatu pochodzcego z wyborw powszechnych.
Wyniki ukraiskiego, grudniowego referendum przekreliy denia Gor-
baczowa do uratowania imperium sowieckiego. Powoanie nowego Zwizku
bez Ukrainy nie miao adnego sensu. Kiedy przywdcy europejskich republik
zwizkowych ten fakt sobie uwiadomili, zwoali na 7-8 grudnia tajne spotka-
nie w gospodarstwie lenym w Wiskuach, biaoruskiej czci starego rezerwatu
Puszczy Biaowieskiej. Po wielogodzinnej dyskusji przywdcw trzech euro-
pejskich, sowiaskich republik: Rosji Borys Jelcyn, Ukrainy Leonid Kraw-
czuk i Biaorusi Stanisaw Suszkiewicz, wydali dwa wane owiadczenia
i podpisali deklaracje:
1. o rozwizaniu Zwizku Sowieckiego,
2. o utworzeniu Wsplnoty Niepodlegych Pastw (Sotruestwo Nie-
zawisimych Gosudarstw).
Zwizek Sowiecki jako podmiot prawa midzynarodowego i byt geopoli-
tyczny przesta istnie. Parlamenty Ukrainy i Biaorusi ratyfikoway Porozu-
mienie Biaowieskie 10 grudnia, a Rosji 12 grudnia, absolutn wikszoci go-
sw, przy gonych oklaskach20.
Po raz drugi akty te powtrzono 21 grudnia w stolicy Kazachstanu Ama-
Acie, w gronie prawie wszystkich republik zwizkowych (oprcz Gruzji, Litwy,
otwy i Estonii). Ostatni prezydent Zwizku Sowieckiego, M. Gorbaczow 25
grudnia podpisa dekret, w ktrym zrzek si penomocnictw prezydenta ZSRS,
o czym poinformowa w wystpieniu telewizyjnym oraz przekaza walizk
z kodami do broni jdrowej prezydentowi Rosji Borysowi Jelcynowi i poda si
19
W. Baluk, dz.cyt., s.185.
20
L. Bazylow, P. Wieczorkiewicz, Historia Rosji, Wrocaw 2006, s. 136.
115
do dymisji21.Tego dnia o godzinie 19.38 znad dachw Kremla zdjto czerwon

flag ZSRS i powieszono trjkolorow flag Rosji22. Znienawidzone imperium
za i kamstwa, wizienie wielu narodw, odeszo do historii.
Wyniki referendum i powstanie nowego pastwa we wschodniej Europie
o nazwie Ukraina, kompletnie zaskoczyo a nawet poirytowao wielu politykw
i analitykw politycznych. Z postsowieckiego zamtu wyonia si niepodlega
Ukraina. Ju nazajutrz po referendum, jako pierwsza uznaa niepodlego
Ukrainy Polska, pniej Wgry i Kanada. Po wizycie w Kijowie Sekretarza
Stanu G. Bakera w dniach 18-19 grudnia, Stany Zjednoczone uznay Ukrain
25 grudnia. Dopiero po tym fakcie, nowe pastwo uznane zostao przez wik-
szo pastw Zachodu.
Nowe pastwo miao wszelkie dane: terytorium, ludno, poziom wy-
ksztacenia, nowoczesny przemys, bogactwa naturalne i najyniejsze gleby
wiata oraz pooenie strategiczne, aby sta si wanym i samodzielnym pod-
miotem, a nie przedmiotem polityki europejskiej. Teraz ju od Ukraicw zale-
ao, czy bd w niedalekiej przyszoci wanym graczem w polityce europej-
skiej, czy te pastwem marginesu politycznego, trzeciorzdn prowincj.
Wbrew propagandzie rosyjskiej, na perspektyw ukraiskiego derawotworen-
nija patrzono na Ukrainie z duym optymizmem. Inaczej to wygldao
z perspektywy zachodu Europy. Zbigniew Brzeziski uzna proklamowa-
nie niezalenoci Ukrainy w 1991 r., za jedno z trzech najwaniejszych
wydarze geopolitycznych XX w.23. Zaliczy do nich rozpad imperium austro-
wgierskiego i podzia Europy na rzece abie na dwa bloki w 1945 r. Po pro-
klamowaniu niepodlegoci Ukraina staa si jednym z szeciu (Rosja, Niemcy,
Wielka Brytania, Wochy i Francja) najwikszych krajw Europy. Ukraicy
poczuli si wybracami bogw. Wzili udzia w burzeniu imperium sowieckie-
go, w dodatku bez przelewu krwi i zbyt duego wysiku.
Po proklamowaniu niepodlegoci sytuacja na Ukrainie wygldaa duo le-
piej ni w innych, byych republikach sowieckich. W przededniu rozwizania
Zwizku Sowieckiego, eksperci Deutsche Bank oceniali, e Ukraina ma naj-
wiksze szanse na szybkie i w miar komfortowe przejcie do politycznego
systemu demokratycznego jak i wolnego rynku. Prognoza ta spopularyzowana
przez media w okresie przed referendum niepodlegociowym, bya istotnym
czynnikiem jego sukcesu24. W nastpnych latach Ukraicy starali si wypeni
21
Aleksander Geliewicz Dugin, bliski Putinowi politolog, uwaa, e Gorbaczow odmwi konty-
nuowania walki o przetrwanie Zwizku Sowieckiego. Podejcie to uwaa za pewien rodzaj zdra-
dy. T. witochowicz, Imperium za. Reaktywacja. Fronda, Warszawa 2014, s. 356.
22
R. Dobraczyski, Rosja we Wsplnocie Niepodlegych Pastw, Polityka Wschodnia 1997, nr
1, s. 63.
23
Zob. Z. Brzeziski, Ukrajina na szlachu Jewropy, Ukrajinke Sowo 1992, nr 2633.
24
J. Hrycak, dz.cyt., s. 323.
116
Czesaw PARTACZ
treci otrzyman niepodlego. Wprowadzono namiastk wasnej waluty,

czyli kupony, przystpiono do formowania narodowej armii i Gwardii Narodo-
wej. Mimo wielu decyzji utrwalajcych suwerenno pastwa, przez nastpne
dwadziecia lat Ukraina bya postrzegana jako twr nieobliczalny, a moe na-
wet sezonowy, siedzcy okrakiem na granicy Wschodu i Zachodu. Wizerunek
ten, kreowany w duej mierze przez propagand rosyjsk, by rwnie wyni-
kiem niekonsekwentnej polityki wadz ukraiskich w kwestii denuklearyzacji.
Po rozpadzie Zwizku Sowieckiego, na terytorium Ukrainy pozostay znaczne
zasoby broni atomowej. Zgodnie z ustaleniami szczytu w Ama-Acie z grudnia
1991 r., bro ta w caoci miaa by przekazana Rosji, jako spadkobierczyni
ZSRS. Jednake wiosn 1992 r. prezydent Krawczuk wstrzyma demonta go-
wic i ich wywz do Rosji. Ukraicy t decyzj byli zachwyceni, a pastwa Za-
chodu oburzone. Ukraina znalaza si w izolacji midzynarodowej. Dopiero po
podpisaniu w 1994 r. ukadu ukraisko-rosyjsko-amerykaskiego, nastpia
dezatomizacja Ukrainy.
Ukraina jak kade pastwo po uzyskaniu niepodlegoci usilnie zabiegaa o
uznanie swojej suwerennoci i granic pastwowych, co oznaczao potwierdze-
nie jej odrbnoci od Rosji. Dobrze ukaday si jej relacje z Wgrami, iskrzyo
jednak na linii Kijw-Praga, spowodowane roszczeniami czeskich populistw
wobec Rusi Zakarpackiej. Odyy stare animozje graniczne z Rumuni. Nast-
pi rwnie impas w relacjach z Polsk. Wzajemne stosunki byy bardzo dobre,
ale deklaratywne. Cierpiay na brak treci. Co prawda ju 18 V 1992 r.
w Warszawie Lech Wasa i Leonid Krawczuk podpisali Traktat o dobrym s-
siedztwie, przyjaznych stosunkach i wsppracy. Traktat ten potwierdza niena-
ruszalno istniejcej granicy polsko-ukraiskiej i potwierdza brak roszcze
terytorialnych. Oba pastwa m.in. wyrzekay si stosowania siy w stosunkach
wzajemnych i potwierdziy wol wsppracy na rzecz bezpieczestwa i stabil-
noci w Europie. Jednake ju jesieni 1992 r. wadze polskie uznay za ko-
nieczne prowadzenie polityki rwnego dystansu w kwestiach ukraisko-
rosyjskich. Polski minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski
w wywiadzie dla tygodnika Polityka stwierdzi: Polska nie staje po jednej
lub drugiej stronie w konfliktach midzy Ukrain a Rosj25. Jednak w prak-
tycznej polityce Warszawa i tak udzielaa Ukrainie silniejszego poparcia w jej
problemach z Moskw ni inne pastwa, ktre w imi partykularnego interesu
ekonomicznego bray stron Rosji.
Aby uprawomocni swoj wadz, elity postsowieckie rzdzce Ukrain
przyjy ideologi nacjonalistyczn. Prezydent Krawczuk wielokrotnie zapew-
nia spoeczestwo o zerwaniu wizi pastwowych z Rosj, propagujc napy-
25
Zob. Dodawanie uamkw. Z profesorem Krzysztofem Skubiszewskim, ministrem spraw zagra-
nicznych rozmawiaj Krzysztof Mroziewicz i Wiesaw Wadyka, Polityka 1992, nr 42.
117
wajce z ukraiskiej diaspory nacjonalistyczne wersje ukraiskiej, czsto wy-

dumanej, czy nawet legendarnej historii pastwa, jako walki z rosyjskim znie-
woleniem26.Odegnujc si od przyszych zwizkw z Moskw, dy do
wzmocnienia tosamoci i odrbnoci narodowej Ukraicw. Polityka narodo-
wa zjednywaa mu zwolennikw prawej strony sceny politycznej, ale budzia
coraz wikszy sprzeciw w regionach Ukrainy poudniowo-wschodniej, za-
mieszkaej przez ludno rosyjskojzyczn. Nowe elity zdaway sobie spraw,
e budowa pastwa i narodu wymaga zwikszenia udziau jzyka ukraiskiego
w pracy urzdw, szk i uczelni wyszych. Jak na razie przewaa jzyk rosyj-
ski, nawet w Kijowie. Administracja Krawczuka dystansowaa si od nacjonali-
stycznych pomysw przymusowej, odgrnie prowadzonej ukrainizacji. Jego
umiarkowane decyzje doprowadziy do powszechnego wprowadzenia jzyka
ukraiskiego jako pastwowego.
Pierwsze cztery lata nowopowstaego pastwa ukraiskiego naley uzna
za wielki sukces w dziedzinie budowy pastwa. Dyo do tego wiele pokole
ukraiskich niepodlegociowcw, poczwszy od hetmana Mazepy, Semena
Perlury i rzdw emigracyjnych. Do grupy tej nie moemy wczy bojwka-
rzy, czyli terrorystw z Organizacji Ukraiskich Nacjonalistw. Ci Ukraicy,
obywatele II Rzeczypospolitej na skrajnej, wydumanej przez siebie drodze do
niepodlegoci, popenili na ogromn skal zbrodnie ludobjstwa na ludnoci
polskiej, ydowskiej i ukraiskiej. Mimo, e powinni odej na mietnik histo-
rii, przy pomocy rodkw finansowych i krzykliwej propagandy zdobywaj
coraz wikszy rzd dusz nie tylko w regionach zachodniej Ukrainy. Ich wpywy
rosn po kolejnych ukraiskich rewolucjach, poniewa stali si oni w zasadzie
jedyn zapor w pastwie ukraiskim przed moskiewskim imperializmem.
26
C. Partacz, Przemilczane w ukraiskiej historiografii przyczyny ludobjstwa popenionego
przez OUN-UPA na ludnoci polskiej, [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach
naukowych. Ludobjstwo na Kresach poudniowo-wschodniej Polski w latach 1939-1946, W.
Listowski (red.), Wrocaw 2011, s. 156 i n.
118
Czesaw PARTACZ
STRESZCZENIE
Artyku ukazuje proces rozpadu Zwizku Sowieckiego i wyanianie si nowych

pastw narodowych, szczeglnie Ukrainy. Proces ten nasili si po puczu Jana-
jewa w sierpniu 1991 r., kiedy to 23 VIII 1991 r. Rada Najwysza USRS
uchwalia Akt Niepodlegoci potwierdzony przez mieszkacw Ukrainy w
referendum 1 XII 1991 r. W wyniku umowy biaowieskiej z 7-8 XII 1991 r.
Zwizek Sowiecki zosta rozwizany. Akt ten powtrzono 21 XII 1991 r.
w Ama-Acie. W wyniku rozpadu ZSRS powstao szereg nowych pastw w tym
Ukraina. Miaa ona szanse sta si jednym z najwikszych pastw w Europie,
ale w wyniku szeregu bdw popenionych przez politykw ukraiskich, staa
si miejscem marginalnym i biednym.
SOWA KLUCZOWE
Przebudowa Zwizku Sowieckiego, Janajew, niepodlego, Ukraina.
SUMMARY
The article presents the demise of the Soviet Union and the emerging of new
national states Ukraine in particular. The process escalated after Janajev's
putsch in August 1991; then on August the 23rd 1991 The Supreme Council of
USRS passed an Act of Independence confirmed by the citizens of Ukraine in a
referendum on 1st December 1991. As a result of the Biaowie agreement the
Soviet Union was dissolved. The act was repeated on 21 December 1991 in
Ama-Ata. As a result of the demise of the Soviet Union many new states
emerged-Ukraine, among others.It had a potential to become one of the biggest
countries in Europe but instead, because of numerous errrors committed by the
Ukrainian politicians, it became marginal and poor.
KEYWORDS
The reconstructing of the Soviet Union, Janajev, the Independence, Ukraine.
119
120
Jacek KNOPEK
Jacek KNOPEK
Misje specjalne jako szczeglny rodzaj

stosunkw Polski
z pastwami Afryki Zachodniej
Istotne miejsce w relacjach midzypastwowych zajmoway i stanowi misje

specjalne. Misje takie wysyane byy w zwizku z realizacj potrzeb i interesw
pastwa, umoliwiay omwienie spraw zwizanych z zabezpieczeniem relacji
bilateralnych i multilateralnych bd podkrelay zaangaowanie i rol podmio-
tu w konkretnej czci wiata. Misje takie uznawano nierzadko za elastyczn,
merytoryczn i praktyczn form suc do zaatwiania rnorodnych zada
polityki zagranicznej pastwa. Inicjatyw takich nie zabrako take na gruncie
stosunkw polsko-zachodnioafrykaskich1.
Misje specjalne naleay do najstarszej formy komunikacji i oddziaywa
midzy podmiotami funkcjonujcymi w rodowisku midzynarodowym. Wy-
ksztaciy si jako rodzaj dyplomacji prowadzonej ad hoc, czyli sporadycznej,
jeszcze przed powstaniem tradycyjnych placwek dyplomatycznych. Ich wyst-
powanie powiadczay najstarsze dzieje pastw i spoecznoci2. Widoczne byy
1
Do regionu zachodnioafrykaskiego zalicza si wspczenie 16 pastw, ktre zlokalizowane s
w zachodniej czci Czarnego Ldu, na poudnie od najwikszej pustyni wiata do Zatoki Gwi-
nejskiej, stanowicej cz Oceanu atlantyckiego. W geografii politycznej wyrnia si w ten
sposb obszar Sahary, Sahelu i Wybrzea atlantyckiego. Zob. Z. Dobosiewicz, Geografia ekono-
miczna Afryki, wyd. 3, Warszawa 1991.
2
O spotkaniach na szczycie informoway ju przekazy zawarte na egipskich papirusach i gli-
nianych tabliczkach Mezopotamii. Rozpropagowano je w okresie Grecji klasycznej, skadajcej
si z miast-pastw zwanych polis. Niewielkie znaczenie miay one w czasach cesarstwa rzym-
skiego, kiedy uznawano imperium za najwyej rozwinity podmiot, nie majcy sobie rwnych.
Ponowne ich rozpropagowanie przyniosy epoki redniowiecza i czasw nowoytnych. Najpeniej
zostay rozwinite w czasach najnowszych.
121
te w historii narodu i pastwa polskiego3. Swj renesans przeyway w XX

stuleciu, a szczeglne ich miejsce przypado po II wojnie wiatowej, kiedy pod-
jto si ich midzynarodowej kodyfikacji4. Jak susznie konkludowa Ziemowit
J. Pietra proces ten zosta wywoany przez nastpujce przyczyny: (a) szybki
rozwj techniki cznoci pozwalajcy na ustalenie potrzeby przeprowadzenia
rokowa oraz rozwj komunikacji uatwiajcy przemieszczanie si i uprawianie
przez osoby <<wysokiej rangi>> <<dyplomacji samolotowej>>; (b) oglna
intensyfikacja stosunkw midzynarodowych przejawiajca si we wsppracy
i rywalizacji pastw na coraz to nowych paszczyznach i polach stosunkw
midzynarodowych; (c) centralizacja systemw politycznych pastw przejawia-
jca si midzy innymi w aktywnym uczestnictwie politykw w realizacji poli-
tyki zagranicznej: (d) biurokratyzacja systemw staych placwek dyploma-
tycznych, co wywouje dno do nawizywania mniej sformalizowanych
kontaktw bezporednich na wyszym szczeblu5.
Przedmiotem poniszej analizy stay si misje specjalne formowane przez
polski i zachodnioafrykaski system organw pastwowych oraz system
partyjny od pocztku kontaktw midzypastwowych a do chwili obecnej,
przypadajcej na pocztek 2014 r. W kolejnoci uwzgldniono wizyty wadzy
wykonawczej, uznajc, e to do niej naleao kreowanie bezporednich rela-
cji politycznych, gospodarczych i kulturalnych. Spord egzekutywy na uwag
zasugiway misje kierowane przez polskich i zachodnioafrykaskich urzdni-
3
Za pierwsze tego typu spotkanie w dziejach pastwa polskiego uznaje si zjazd gnienieski
z 1000 r., kiedy do grobu w. Wojciecha pielgrzymowa niemiecki cesarz Otton III, wyznaczajc
Bolesawa Chrobrego na jednego z kluczowych wadcw chrzecijaskiej Europy. W okresie
rozbicia dzielnicowego charakter taki miay spotkania ksit piastowskich rywalizujcych
o zwierzchnie wpywy w pastwie, jak np. zakoczony mierci ksicia Leszka Biaego, zjazd
w Gsawie z 1227 r. Od ponownego zjednoczenia pastwa przez Wadysawa okietka stosun-
kowo czsto dochodzio do spotka na szczycie midzy przedstawicielami dworu polskiego
i pastw ssiadujcych. T form komunikacji przerway dopiero rozbiory Rzeczypospolitej.
W nowej rzeczywistoci odrodziy si po 1918 r.
4
W zwizku z rozwojem misji specjalnych rodowisko midzynarodowe postanowio skodyfi-
kowa podstawy ich funkcjonowania. Zgromadzenie Oglne ONZ, dziaajc na podstawie odpo-
wiedniej rezolucji, uchwalio 8 XII 1969 r. Konwencj o misjach specjalnych. Opieraa si ona
w duej mierze na ustaleniach przedsiwzitych w Konwencji wiedeskiej o stosunkach dyploma-
tycznych z 1961 r. Opieraa si ona na zaoeniach, e misja specjalna rnia si od staej misji
dyplomatycznej, a w zwizku z tym normy i zasady do niej si tyczce nie mogy mie zastoso-
wania. Konwencja za misj specjaln uznaa misj czasow reprezentujc pastwo, wysan za
jego zgod i w celu rozpatrzenia okrelonych spraw bd wypenienia wzgldem drugiego okre-
lonych zada. Misja tego typu miaa by instytucj midzynarodow objt prawem publicznym
i suc realizacji okrelonych stosunkw midzy pastwami. Zob. Konwencja w sprawie misji
specjalnych, [w:] Wspczesne stosunki midzynarodowe. Wybr tekstw rdowych z komenta-
rzem, T. o-Nowak (red.), Wrocaw 1997, s. 21-23.
5
Z.J. Pietra, Misje specjalne w polskiej polityce zagranicznej, Stosunki Midzynarodowe
1985, nr 3, s. 151.
122
Jacek KNOPEK
kw pastwowych od szczebla ministerialnego wzwy. Na pierwszym miejscu

uwzgldniono wizyty gowy pastwa oraz jej odpowiednikw, w zalenoci od
aktualnie dominujcego systemu rzdw. Na drugim misje prowadzone przez
szefw rzdw i ich odpowiednikw, gdy poza sfer realnych dziaa gospo-
darczych i kulturalnych mogy one przybiera take posta typowych relacji
politycznych. Na trzecim uwzgldniono te, ktre prowadzone byy przez wice-
premierw, gdy na takim szczeblu najczciej realizowano w wiecie rokowa-
nia gospodarcze. Na czwartym miejscu zweryfikowano misje szczebla midzy-
ministerialnego, ktrymi kierowali szefowie poszczeglnych resortw oraz ich
zastpcy. Spord misji reprezentowanych przez legislatyw na uwag zasugi-
way oficjalne podre reprezentantw narodu, wchodzcych w skad komisji
i grup parlamentarnych oraz midzyparlamentarnych. Ostatnim przedmiotem
analizy stay si spotkania midzypartyjne oficjalnych grup politykw reprezen-
tujcych legalnie dziaajce partie i grupy partyjne6.
Misje specjalne prowadzone do regionu zachodnioafrykaskiego przez pol-
skich politykw i urzdnikw w caym minionym okresie przedstawiay si, jak
w poniej przygotowanym zestawieniu.
6
Nie uwzgldniono w poniszym zestawieniu oddzielnych misji kierowanych przez pierwszych
sekretarzy partii komunistycznych i robotniczych, mimo ich szczeglnej roli penionej w okresie
Polski Ludowej, gdy zaklasyfikowane je jako typowe wizyty partyjne. Poza tym nie uwzgld-
niono wielopodmiotowych spotka odbywanych w gronie midzynarodowych konferencji i orga-
nizacji, uznajc, e miay one jedynie poredni wpyw na nawizywanie bliszej wsppracy.
123
Tabela 1: Misje specjalne kierowane z Polski do regionu zachodnioafry-

kaskiego w ukadzie chronologicznym.
Kraj Misje Misje Misje Misje Misje Misje
Afryki kierowane kierowane kierowane kierowane parla- par-
Zachodniej przez przez przez przez resorty men- tyj-
gow szefa wicepre- ministerialne10 tarne11 ne12
pastwa7 rzdu8 mierw9
Benin - - - 18-19 IV 1978 - -
Burkina - - - - - 9-14
Faso IX
2001
Gambia - - - - - -
Ghana - - - 11-21 I 1959 - -
18-20 XII 1976
17 IV 1978
Gwinea 3-20 VI 1963
20-22 XI 1973
Gwinea - - - - - -
Bissau
Liberia - - - 21-26 V 1961 - -
7
W przypadku PRL gow pastwa by pocztkowo Bolesaw Bierut, wystpujcy jako prezydent
Krajowej Rady Narodowej (31 XII 1944 4 II 1947) i prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (5 II
1947 20 XI 1952). W nastpstwie podjtych zmian systemowych powoano instytucj Rady
Pastwa, czyli kolegialny organ naczelnej wadzy pastwowej Rzeczypospolitej Polskiej i Pol-
skiej Rzeczypospolitej Ludowej, funkcjonujcy w latach 1947-1989. Podstawowym jej zaoe-
niem byo zapewnienie cigoci najwyszego kierownictwa pastwowego, w zwizku z sesyj-
nym trybem pracy wadzy ustawodawczej. Przewodniczcy tego gremium peni nieformalne
obowizki, gdy formalnie gow pastwa pozostawaa sama Rada Pastwa. Na jej czele stali
kolejno: Bolesaw Bierut (z urzdu), Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Marian Spychalski,
Jzef Cyrankiewicz, Henryk Jaboski i Wojciech Jaruzelski. W wyniku obrad okrgego stou na
prezydenta PRL wybrany zosta przez Zgromadzenie Narodowe gen. W. Jaruzelski (19 VII 1989
30 XII 1989). Po 31 XII 1989 r., kiedy wesza w ycie ustawa konstytucyjna o zmianie nazwy
pastwa na Rzeczpospolita Polska, godno gowy pastwa sprawowali kolejno: Wojciech Jaru-
zelski, Lech Wasa, Aleksander Kwaniewski, Lech Kaczyski i Bronisaw Komorowski. Po
tragicznej mierci L. Kaczyskiego obowizki prezydenta RP tymczasowo wypeniali B. Komo-
rowski, Bogdan Borusewicz i Grzegorz Schetyna.
8
W zalenoci od okresu historycznego osoba wystpujca w randze premiera bd prezesa Rady
Ministrw.
9
Niezalenie od liczby zastpcw premiera oraz niezalenie od zajmowanego stanowiska mini-
sterialnego.
10
W zestawieniu za misje ministerialne uznano te, na ktrych czele stali ministrowie i wicemini-
strowie bd sekretarze i podsekretarze wystpujcy w randze ministra i wiceministra.
11
Za misje tego typu uznano przedstawicieli Sejmu PRL oraz Sejmu i Senatu RP reprezentuj-
cych okrelone komisje i grupy parlamentarne. Nie zaliczono indywidualnych podry parlamen-
tarzystw, ktrzy przy okazji swego pobytu mogli spotyka si ze swoimi odpowiednikami sku-
pionymi we wadzy ustawodawczej krajw zachodnioafrykaskich.
12
Dla okresu PRL przyjto delegacje reprezentowane przez PZPR, ZSL i SD. Dla III RP z kolei
oficjalne delegacje partyjne zaliczono do istniejcego systemu partyjnego.
124
Jacek KNOPEK
Mali - - - 31 X-2 XI 1961 - -

Mauretania - - - - - -
Niger - - - 4-10 XI 1961 - -
Nigeria 20-25 X 10-13 IV 21-26 XI 8-15 V 1961 - -
1977 2013 1974 13-14 XI 1961
4-11 V 1970
20-24 X 1971
3-6 X 1976
14-18 XII 1976
17-24 IX 1977
13-17 III 1979
26-29 VI 1979
8-10 IV 1983
16-18 V 1984
14-17 IV 1996
8 III 2004
10-13 IV 2013
Senegal - - - 10-14 XI 1961 - -
16-18 III 1976
13-18 I 1978
Sierra Leone - - - 10-15 X 1970 - -
Togo - - - V 1961 - -
1-6 VI 1962
Wybrzee - - - 14-18 XI 1964 - -
Koci So-
niowej
Zielony - - - - - -
Przyldek
Ogem 1 0 1 29 0 1
rdo: opracowanie wasne na podstawie materiaw zdeponowanych w archiwum Ministerstwa

Spraw Zagranicznych w Warszawie, archiwum Dokumentacji Prasowej i Kroniki, kronik
zawartych w czasopismach Przegld Orientalistyczny i Polski Przegld Dyplomatyczny oraz
publikacji: Stosunki Polski z Afryk 1945-1970. Chronologia waniejszych wydarze politycz-
nych, gospodarczych i kulturalnych, oprac. T. tocha i in., Warszawa 1972; Stosunki dyploma-
tyczne Polski 1944-1979 r. Informator, oprac. J. Patryas i in., Warszawa 1982, t. 5: Afryka i Bliski
Wschd; Stosunki dyplomatyczne Polski. Informator, red. K. Szczepanik, A. Herman-ukasik
i B. Janicka, Warszawa 2010, t. 4: Afryka i Bliski Wschd 1918-2009.
Z powyszego zestawienia wynika, i zdecydowana wikszo wrd pol-

skich misji specjalnych kierowanych do Afryki Zachodniej odnosia si do cza-
su sprzed 1989 r. W okresie PRL-u przedsiwzito 29 takich wizyt midzypa-
stwowych, a w latach III RP jedynie cztery. Jeeli dostrzeemy, e polska misja
parlamentarna do Burkina Faso miaa charakter bardziej midzynarodowy13,
anieli jednostkowy, to zauway mona, e zainteresowanie wadz polskich
13
Do Wagadugu dotara w 2001 r. delegacja Polskiej Grupy Midzyparlamentarnej, ktra wzia
udzia w 106 konferencji statutowej Unii Midzyparlamentarnej.
125
tym obszarem w okresie poprzedzajcym zmiany wywoane okrgym stoem

byo duo wiksze. Podstawy tych wizyt zostay zaanonsowane w kocu lat 50.
i dekadzie lat 60. XX w. (33%) oraz rozwijay si w kolejnym dziesicioleciu
(44%). Przypaday one zatem na okres ksztatowania niezalenych podmiotw
w tej czci Czarnego Ldu oraz w czasie, kiedy na czele wadz partyjnych
i pastwowych w warunkach polskich sta Edward Gierek. Pniej zaangao-
wanie w przygotowanie takich wizyt sabo, a w cigu ostatnich dwudziestu lat
stao si wrcz marginalne. Tylko do czterech pastw (25%) nie udao si do-
tychczas wysa takich misji, co miao zwizek z niewielkim zainteresowaniem
nimi przez stron polsk.
Biorc pod uwag wano tego typu spotka dostrzec mona, e priorytet
wrd nich stanowiy misje o charakterze ministerialnym. Wynikay one
w przewaajcej mierze z ich pragmatycznego charakteru, gdy na poziomie
resortowym prowadzono wikszo rozmw handlowych i gospodarczych, kt-
re koczyy si podpisaniem okrelonych umw bd konkretn wymian towa-
row. Misje te miay zatem niszy status anieli powszechnie stosowany w od-
niesieniu do krajw rozwinitych14. Przybieray jednak podobny charakter, jak
w stosunku do innych krajw rozwijajcych nie majcych priorytetowego zna-
czenia dla polskiej polityki zagranicznej. Jedynym odstpstwem od spotka
tego szczebla bya Nigeria, ktra w latach 70. XX w. staa si jednym z wa-
niejszych polskich partnerw gospodarczych na Czarnym Ldzie, m.in. ze
wzgldu na podjty wwczas bogaty program inwestycyjny. Najpierw kontakty
polsko-nigeryjskie z tego okresu zostay zaakcentowane wizyt w Lagos dele-
gacji rzdowej z wicepremierem Kazimierzem Olszewskim na czele, a nieco
pniej z oficjaln wizyt do tego kraju uda si przewodniczcy Rady Pastwa
Henryk Jaboski15. W ostatnim czasie do zainteresowania tego powrci rzd
reprezentowany przez wikszo parlamentarn Platformy Obywatelskiej i Pol-
skiego Stronnictwa Ludowego, czego owocem bya wizyta premiera Donalda
Tuska, ktremu towarzyszyy czynniki rzdowe i biznesowe16. Uwypuklao to i
nadal podkrela strategiczne i priorytetowe znaczenie tego kraju wrd innych
podmiotw zachodnioafrykaskich.
14
Departament V odpowiadajcy w polskim MSZ za sprawy afrykaskie ju w 1960 r. analizo-
wa kwestie wizyt i rewizyt midzy krajami na najwyszym szczeblu. Jako przykad podawano
Gwine, ktrej prezydent Sekou Toure zapraszany by do kilku znaczcych pastw, m.in. do Chin
Ludowych. AMSZ w Warszawie, z. 12, w. 33, t. 805, k. 1: Sprawa zaproszenia Sekou Toure do
zoenia wizyty w Polsce z 10 IV 1960.
15
J. Walasek, Afrykaska wizyta, Pespektywy 1977, nr 44, s. 4.
16
Na wyniki tej wizyty, mimo e upyno od tego czasu kilkanacie miesicy, nadal trzeba po-
czeka. Co prawda widoczne s pewne dziaania gospodarcze, ale maj one dotychczas bardziej
charakter jednostkowy anieli zinstytucjonalizowany.
126
Jacek KNOPEK
Podjta charakterystyka misji specjalnych reprezentowanych przez kraje

Afryki Zachodniej w stosunku do partnera polskiego przedstawiaa si z kolei,
jak w poniszym zestawieniu.
Tabela 2: Misje specjalne z krajw Afryki Zachodniej kierowane do Polski

w ukadzie chronologicznym.
Kraj Misje Misje Misje Misje Misje Misje
Afryki kierowane kierowane kierowane kierowane parla- par-
Zachodniej przez przez przez przez resorty men- tyj-
gow szefa wicepre- ministerialne20 tarne21 ne22
pastwa17 rzdu18 mierw19
Benin 11-14 VI - - 20-23 IX 1978 - 19-20
1962 19-20 VIII 1987 VIII
198723
Burkina - - - 10-15 VI 1968 - -
Faso 14-16 IX 2004
Gambia - - - - - -
Ghana 25-28 VII 25-28 VII 24-27 X 1961
1961 196124 14-16 III 1970
31 VIII-5 IX
1972
12 IX 1973
13-17 VI 1974
26-29 IV 1978
12-13 IX 1979
Gwinea - - - 15-18 II 1959 - 13-15
16-20 VI 1960 X
14-20 XII 1961 196925
4-6 IX 1965 11-16
20-23 VII 1968 XII
17
Za gow pastwa uznano osoby penice najwysze godnoci w pastwie i bdce rzeczywi-
stym skadnikiem egzekutywy oraz ich zastpcw.
18
Za szefa rzdu uznano premiera bd osoby stojce na czele rzdu.
19
Za osoby wystpujce w charakterze wicepremierw uznano zastpujce realnego szefa rzdu
bd posiadajce listy uwierzytelniajce do zajmowania okrelonego stanowiska.
20
W zestawieniu za misje ministerialne uznano te, na ktrych czele stali ministrowie i wicemini-
strowie bd urzdnicy odpowiadajcy za prowadzenie konkretnych resortw oraz ich zastpcy.
21
Za misje tego typu uznano przedstawicieli delegacji parlamentw zachodnioafrykaskich re-
prezentujcych okrelone komisje i grupy parlamentarne. Nie zaliczono indywidualnych podry
parlamentarzystw, ktrzy przy okazji swego pobytu mogli odbywa spotkania o charakterze
politycznym.
22
Do delegacji tego typu zaliczono oficjalne przedstawicielstwa legalnie uczestniczce w syste-
mie partyjnym konkretnego pastwa.
23
Misja miaa charakter partyjno-ministerialny.
24
W zwizku z prezydenckim systemem rzdw gowa pastwa wypeniaa jednoczenie obo-
wizki szefa rzdu.
25
127
13-15 X 1969 197226

19-23 IX 1972
11-16 XII 1972
21-28 XI 1975
Gwinea - - - - - -
Bissau
Liberia - - - - - -
Mali 25-30 IX - - 1-6 III 1961 - 19-23
1999 27-31 I 1962 VII
10-13 X 1966 1962
2-4 VI 1974
28 I-1 II 1977
11 IX 1979
27-29 III 2003
Mauretania - - - - - -
Niger - - - 5-8 IX 1961 - -
5-11 V 1973
Nigeria 13-16 XII - - 10-13 VI 1961 29 V-2 -
199427 19-23 IX 1961 VI
17-21 IX 23-26 VI 1963 1983
199728 20-23 VIII 1963
7-9 III 21-26 IX 1964
2001 6-8 XII 1965
20-24 VII 1968
27-31 VII 1968
30 VII-2 VIII
1968
16-18 VI 1969
23-30 IX 1969
14-18 VI 1971
27 VII-3 VIII
1972
14-18 VI 1973
22-28 XI 1977
7-9 VI 1978
23-27 IX 1978
22-25 IV 1979
23-27 IX 1980
28-30 IV 1981
2-4 VII 1981
4-6 VIII 1986
8 IV 1992
11-12 X 1995
1-8 IX 1996
15 IX 1997
Senegal - 15-18 VI - 15-18 VI 196229 1-3 IX -
26
27
Wizyta oficjalna ony prezydenta republiki.
28
Wizyta oficjalna ony prezydenta republiki.
128
Jacek KNOPEK
1962 18-20 XII 1967 1964

8-11 VIII 1978 X 1992
14-16 X 1979
17 IV 1996
26-29 IX 2004
Sierra Leone - - - - - -
Togo - - - - - -
Wybrzee - - - 17-18 X 1999 - -
Koci So-
niowej
Zielony - 9-11 II - - - -
Przyldek 1976
Ogem 6 3 0 62 3 4
rdo: opracowanie wasne na podstawie materiaw zdeponowanych w archiwum Ministerstwa

Spraw Zagranicznych w Warszawie, archiwum Dokumentacji Prasowej i Kroniki, kronik
zawartych w czasopismach Przegld Orientalistyczny i Polski Przegld Dyplomatyczny oraz
publikacji: Stosunki Polski z Afryk 1945-1970. Chronologia waniejszych wydarze politycz-
nych, gospodarczych i kulturalnych, oprac. T. tocha i in., Warszawa 1972; Stosunki dyploma-
tyczne Polski 1944-1979 r. Informator, oprac. J. Patryas i in., Warszawa 1982, t. 5: Afryka i Bliski
Wschd; Stosunki dyplomatyczne Polski. Informator, red. K. Szczepanik, A. Herman-ukasik i B.
Janicka, Warszawa 2010, t. 4: Afryka i Bliski Wschd 1918-2009.
W analizowanym okresie udao si z Afryki Zachodniej do Warszawy 78

misji specjalnych. Pod wzgldem ilociowym o 243% stanowiy one wyszy
wspczynnik od podjtych akcji przez stron polsk. Tylko w pewnym stopniu
byy one odpowiedzi na wizyty i spotkania inicjowane przez czynnik polski.
Po dokadnej weryfikacji tabeli mona dostrzec, e niejednokrotnie delegacje
zachodnioafrykaskie same inicjoway takie wizyty i udaway si do Warszawy
nie czekajc nawet na rewizyt. Podtrzymaniem tego typu relacji bezporednich
byo 10 pastw regionu (62%), gdy pozostae dotychczas nie anonsoway
swych wizyt nad Wis. Take i w tym zestawieniu dostrzec mona, w stosunku
65 do 13, przewag misji specjalnych kierowanych przed 1989 r. anieli po
demontau Ukadu Warszawskiego i RWPG. wiadczy to take o duo wik-
szej dynamice w zakresie podejmowanych dziaa politycznych w pierwszych
latach od uzyskania niepodlegoci i poszukiwaniu alternatywnych drg rozwo-
ju w rodowisku midzynarodowym. Do koca lat 70. XX w. przedsiwzito
73%, czyli niemal 3/4, wszystkich misji kierowanych z regionu zachodnioafry-
kaskiego na grunt polski. W przypadku niektrych pastw misje takie propa-
gowano jedynie do ogoszenia stanu wojennego w warunkach polskich. Miao
to jednak zwizek nie tyle z kryzysem polskiego systemu politycznego, co
z czstymi zmianami politycznymi wystpujcymi w poszczeglnych krajach
regionu, a to wizao si czsto z reorientacj ich polityki zagranicznej. Naley
29
Delegacja z premierem stojcym rwnoczenie na czele ministerstwa.
129
take zwrci uwag, i misje zachodnioafrykaskie miay duo bardziej zr-

nicowany charakter, gdy poza wizytami wicepremierw30, mona wyrni
wrd nich wszystkie pozostae poddane analizie. Podstaw jednak stanowiy
misje ministerialne, co take potwierdza tez o roboczym ich charakterze.
W odniesieniu do misji ksztatowanych na najwyszym szczeblu, czyli gowy
pastwa, wyrni te mona wizyty, ktre miay typowo charakter sentymen-
talny31. Niemniej jednak i w takim przypadku mona byo wykorzysta je do
zblienia politycznego.
Zarwno w dyplomacji midzynarodowej, jak i w zakresie stosun-
kw polsko-zachodnioafrykaskich, misje wyszej i najwyszej rangi stay si
moliwoci do wzajemnego poznania, prowadziy do nawizania okrelonych
relacji, czy umoliwiay podsumowanie okrelonego etapu konwersacji.
W sprawach okrelanych jako trudne bd newralgiczne daway moliwo
nowego spojrzenia na problemy i tym samym nadaway nowy impuls do do-
tychczasowych dziaa, bd umoliwiay ich ponowne podjcie w przypadku
pojawienia si impasu w rokowaniach. Misje takie kierowane przez organy
pastwowe i towarzyszcy im aparat daway nadto moliwo do podejmowa-
nia decyzji na wyszym szczeblu. To z kolei powodowao, e mogy one mie
charakter taktyczny bd operacyjny, a w konsekwencji doprowadzi mogy do
wspdziaania i oddziaywania na relacje dwustronne i wielostronne. Polska,
podobnie jak i inne powojenne podmioty midzynarodowe, chtnie odnosia si
do tego typu dyplomacji32. Spord setek i tysicy takich wizyt jedynie kilka-
dziesit udao si do krajw Afryki Zachodniej, co stanowio niewielki, raczej
marginalny, ich odsetek. Niemal poow z nich (47%) kierowano do Federalnej
Republiki Nigerii, co podkrelao rang tego pastwa wrd innych podmiotw
regionu. Pod wzgldem iloci kontaktw ze rodowiskiem midzynarodowym
pastwo to i tak nie byo zaliczane do grupy krajw, z ktrymi Polska utrzy-
mywaaby najblisze stosunki.
30
Niektre z pastw zachodnioafrykaskich przyjmoway system rzdw prezydenckich i pseu-
doprezydenckich, jako podstaw organizacyjn wadzy wykonawczej, co wizao si z brakiem
instytucji zarwno premiera, jak i wicepremierw.
31
Kiedy w Polsce wizyt zoy prezydent Republiki Mali Alpha Oumar Konar, podkrela on
w wywiadach, e w kraju tym uzyska akademickie wyksztacenie oraz stopie naukowy doktora,
ponadto nad Wis urodzia si jego crka. Spotkanie z prezydentem Mali, Alph Omarem Kona-
re, Afryka 1999, nr 10, s. 99-101.
32
Tylko w dekadzie lat 70. XX w. z Polski wyjechao 1125 misji specjalnych, a takich samych
przybyo nad Wis 1063. Wskazujc na terytorialny zakres kontaktw naley zaznaczy, e 50%
wizyt skierowanych zostao do krajw socjalistycznych, 35% do kapitalistycznych, a 15% do
rozwijajcych si. W przypadku tej ostatniej grupy pastw udzia tych stosunkw politycznych
w caoci stosunkw politycznych Polski z innymi pastwami jest i tak dwukrotnie wyszy od
udziau stosunkw gospodarczych Polski z tymi pastwami w stosunku do caoci stosunkw
gospodarczych Polski z innymi pastwami. Z.J. Pietra, Misje specjalne w polskiejdz.cyt., s.
154.
130
Jacek KNOPEK
STRESZCZENIE
W artykule wskazuje si na szczeglny rodzaj stosunkw midzypastwowych,

jakimi stay si misje specjalne, realizowane przez gow pastwa, premiera,
ministrw oraz ich odpowiednikw. Analizie poddano misje realizowane przez
polskie czynniki rzdowe wzgldem pastw Afryki Zachodniej oraz misje kra-
jw zachodnioafrykaskich odbywajcych podre polityczne do Polski. W
toku podjtych analiz okazao si, e ta forma kontaktw midzypastwowych
bya bardziej atrakcyjna midzy pastwami przed 1989 r. Niemal nieobecna
staa si ona w ostatnim wierwieczu. Zdecydowan przewag w organizowa-
niu takich misji miay pastwa zachodnioafrykaskie, ktre czciej odwiedzay
Warszaw. W stosunkach midzypastwowych najsilniejsze zwizki czyy
Polsk z Federacyjn Republik Nigerii.
SOWA KLUCZOWE
Polska, Afryka Zachodnia, misje specjalne.
SUMMARY
The article presents special kind of international relations, namely - special mis-
sions realised by the head of state, prime minister, ministers and their counter-
parts. The article analyzes Polish missions to West Africa and west African
missions coming to Poland on political journeys. It turns out that this form of
international relations was more attractive before 1989. In the last 25 years it is
almost non-existant. It was the western African countries organising such mis-
sions that visited Warsaw more often. As far as the international relations go,
Poland has the closest ties with the Federation Republic of Nigeria.
KEYWORDS
Poland, West Africa, special missions.
131
132
Wojciech STANKIEWICZ
Rola Kocioa katolickiego

w ksztatowaniu si Unii Europejskiej
Przymiotnik katolicki wywodzi si od greckiego kathholou odnoszcy si

do caoci. Pocztkowo okrelano nim Koci rozumiany jako cay lub
uniwersalny tak rozumia to Ignacy z Antiochii okoo roku 115. Pierwszy
Sobr w Konstantynopolu (381 r.) wprowadzi to okrelenie do swojego
wyznania wiary, opisujc Koci jako jeden, wity, katolicki i apostolski. Po
podziale chrzecijastwa na wschodnie i zachodnie w 1054 r., Kocioy
wschodnie zaczy okrela si mianem prawosawnych, za Koci
zachodni pozosta przy okreleniu Koci katolicki. Od czasu reformacji
w XVI w. coraz czciej do nazwy katolicki zaczto dodawa rzymski.
Koci dla katolikw jest nie tylko widzialn instytucj, ale przede wszystkim
posiada gboki, mistyczny i sakramentalny wymiar; dziki jego posannictwu
czonkowie Kocioa uczestnicz w boskim yciu.
Unia Europejska jest oryginalnym zwizkiem pastw uksztatowanych
w procesie integracji w oparciu o wielostronne traktaty midzynarodowe w celu
zapewnienia pokoju i dobrobytu narodom europejskim. Czonkami Unii
Europejskiej mog by tylko i wycznie pastwa. Kocioy, jak rwnie inne
wsplnoty religijne nie mog by jej uczestnikami, jednake peni swoist
misj wzgldem obywateli znajdujcych si na terytorium tego pastwa.
Koci katolicki, do ktrego naley znaczna cz obywateli Unii
Europejskiej, od samego pocztku uwanie obserwowa i wspiera proces
integracji europejskiej. W swoich wystpieniach papie Pius XII postulowa
silniejsz wspprac midzynarodow i tworzenie wsplnych instytucji
ponadnarodowych, zdolnych podnie z upadku zniszczon wojn Europ
i stworzy warunki, w ktrych mona bdzie zapobiec nowym zagroeniom
pokoju. Do procesw integracyjnych odnosi si w nauczaniu rwnie papie
Pawe VI. Czsto wspomina te o nich Jan Pawe II.
133
Idee pokoju, sprawiedliwoci i wolnoci, wyrose z chrzecijaskich

korzeni, byy inspiracj dla dziaa ojcw" wsplnej Europy: Konrada
Adenauera, Alcide de Gasperiego i Roberta Schumana, otwarcie deklarujcych
przywizanie do katolicyzmu. Wkad Kocioa, a zwaszcza dyplomacji
watykaskiej, w tworzenie Wsplnot Europejskich by tak duy, e w krgach
nieprzychylnych Kocioowi mwiono nawet o Europie Watykaskiej" jako
instytucji bdcej wyrazem imperialnych de papiey.
Celem niniejszej pracy jest nie tylko ukazanie wpywu Kocioa
katolickiego na ksztatowanie si Unii Europejskiej, ale rwnie przyblienie
pozycji Kocioa z prawnego i politycznego punktu widzenia.
Hipotez badawcz niniejszej pracy jest przypuszczenie, i pomimo
niewielkiego oddziaywania czynnikw religijnych czy etycznych na przebieg
procesu integracji europejskiej to inicjatorzy integracji dyli do zbudowana
zjednoczonej Europy, opartej na chrzecijaskich wartociach, tj.: idei
sprawiedliwoci, wolnoci, moralnoci. Koci nie proponuje konkretnych
politycznych czy ekonomicznych modeli Unii Europejskiej. Jednak
wyposaony w bogat kanw znacze i czynn pami gbszych kulturalnych,
religijnych i etycznych korzeni kultury europejskiej Koci katolicki we
wsppracy z innymi Kocioami dysponuje potencjaem, ktry moe oywi
projekt europejski, dziki swym etycznym inspiracjom i praktyce, kierujc ten
projekt na drog staej i pewnej humanizacji, do ksztatowania prawdziwie
sprawiedliwego spoeczestwa.
W celu rozwinicia problemu badawczego, postawiono nastpujce pytania:
1. Jakimi wartociami kierowali si ojcowie zaoyciele Unii
Europejskiej?
2. Jak wielki wpyw na ksztat Unii Europejskiej wywary Kocioy
i inne zwizki wyznaniowe?
3. W jakim celu powstaway katolickie instytucje kocielne?
4. Jak w prawie Unii Europejskiej postrzegana jest religia i Koci?
5. Jak rol w ksztatowaniu si UE odegraa Stolica Apostolska?
6. Jak rol odgrywa Koci w Polsce wobec procesw
integracyjnych?
7. Jaki stosunek do integracji europejskiej mia Jan Pawe II?
8. Jak postaw powinni przyj chrzecijanie w sytuacjach
kryzysowych Unii Europejskiej?
W analizie posuono si czynnikow metod badawcz a pomocniczo
odwoano si do metody historycznej w celu zachowania cisego porzdku
chronologicznego w opisywaniu poszczeglnych wydarze.
134
Koci katolicki a zaoenia Unii Europejskiej
W pocztkowych etapach, proces integracji europejskiej mia charakter

zarwno polityczny jak i ekonomiczny. Jak wynika z Deklaracji Schumana czy
preambuy Traktatu ustanawiajcego Europejsk Wsplnot Wgla i Stali,
proces ten zosta potraktowany jako sposb na zapewnienie trwaego pokoju
w podzielonej ideologicznie, wojskowo i gospodarczo Europie. Sposobem
osignicia trwaego pokoju staa si integracja gospodarcza suwerennych
pastw, ktra dopiero w niedokadnie okrelonej przyszoci miaa obj
rwnie integracj polityczn. Aspekt religijny nie odegra bezporednio
znaczcej roli w powstaniu Wsplnot Europejskich. Jednake naley pamita,
i wartoci, ktre w procesie historycznym uksztatoway Europ, a take idee
gwnych pomysodawcw powstania Wsplnot Europejskich (De Gasperi,
Robert Schuman, Konrad Adenauer) czerpay wyranie z inspiracji
chrzecijaskich1. W tym miejscu warto doda, e wszystkie pastwa (Francja,
RFN, Wochy, Belgia, Holandia i Luksemburg), ktre najpierw wsptworzyy
Europejsk Wsplnot Wgla i Stali, a wkrtce potem Europejsk Wsplnot
Gospodarcz i Europejsk Wsplnot Energii Atomowej, byy pastwami
z silnymi korzeniami chrzecijaskimi.
Jednym z przykadw poredniego wpywu na regulacje integracyjne
aspektu religijnego jest zasada pomocniczoci. Zasada ta jest najpeniejszym
wyrazem filozofii pomocniczoci, rozwijanej m.in. w katolickiej nauce
spoecznej, zwaszcza od czasw encykliki Piusa XI Quadragesimo anno. Od
Traktatu z Maastricht subsydiarno jest uznana oficjalnie za zasad polityki
Unii Europejskiej. Wykorzystywana jest do tego, by okreli odpowiedni rol
politycznych instytucji Unii w celu ochrony szczeglnych politycznych zada
pastw czonkowskich.
Jeli proces jednoczenia si Europy ma by trway, to nie moe by on
pojmowany tylko i wycznie w kategoriach gospodarczych i politycznych.
Szczegln uwag zwrci na to Jan Pawe II, ktry przestrzega, przed
redukowaniem wizji zjednoczonej Europy wycznie do aspektw
ekonomicznych i politycznych oraz przed bezkrytycznym stosunkiem do
konsumpcyjnego stylu ycia. Now jedno Europy, jeeli chcemy, by bya ona
trwaa, powinno si budowa na duchowych wartociach, ktre j kiedy
uksztatoway, z uwzgldnieniem bogactwa i rnorodnoci kultur i tradycji
poszczeglnych narodw. Ma to by bowiem wielka Europejska Wsplnota
Ducha2.
1
H.J. Muszyski, Europa ducha. Chrzecijaska wizja fundamentw jednoci europejskiej,
Gniezno 2002, s. 153.
2
Jan Pawe II, Przemwienie w Parlamencie, Warszawa, 11.06.1999.
135
Inicjatorzy, tzw., ojcowie zaoyciele, dyli do zbudowana zjednoczonej

Europy, opartej na chrzecijaskich wartociach. Jedynym z nich by Robert
Schuman, by on osob gboko religijn. Zarwno w yciu, jak i w wieloletniej
dziaalnoci kierowa si zasadami chrzecijaskimi i naukami Kocioa
katolickiego. Wiara, ktrej nigdy si nie wstydzi, zawsze umacniaa i dodawaa
mu si we wszystkim co czyni. By niezomnym ordownikiem pojednania
midzy narodami i zjednoczenia Starego Kontynentu w oparciu o tradycje
i zasady chrzecijaskie3. Wedug niego chrzecijaskie zasady powinny by
podstaw polityki europejskiej4. Jak napisa Schuman: Chrzecijastwo uczy
rwnoci z natury wszystkich ludzi, bez wzgldu na ras, kolor skry, klas
i zawd. Przyczynio si do przyznania pierwszestwa wartociom
wewntrznym, jedynym wartociom uszlachetniajcym czowieka. Uniwersalne
prawo mioci i miosierdzia uczynio kadego czowieka naszym blinim.
Wanie na tym prawie powinny opiera si stosunki spoeczne w Europie
i w wiecie. Gorzkie dowiadczenia brutalnej wadzy Hitlera i Stalina musz
nas skoni do refleksji nad chrzecijaskimi podstawami Europy, tak abymy
mogli zbudowa demokratyczny model wadzy osadzony na tych wartociach.
Tylko z pojednania wyoni si wsplnota ludw solidarnych i wolnych5.
Polityk ten sta na stanowisku, e wiara chrzecijaska musi mie odbicie
w podejmowaniu decyzji w sprawach publicznych, take w sprawach integracji
europejskiej. Naley jednak oddzieli wadz wieck od wadzy kocielnej,
poniewa maj one zupenie inne zakresy odpowiedzialnoci. Zdaniem
francuskiego ministra Koci katolicki powinien by podmiotem na wzr
autorytetu moralnego, ktry bdzie uznawany przez wikszo obywateli
Europy i bdzie propagowa solidarno wierzcych wszystkich pastw6. Mimo
tak zdecydowanej postawy twrcw europejskiej integracji, Kocioy nie byy
wczone w procesy zjednoczeniowe.
Gospodarcza natura zasadniczego nurtu integracji, wyraonego
w postanowieniach Traktatw Zaoycielskich WE, powoduje, e
oddziaywania czynnika religijnego czy etycznego na przebieg procesu
integracji europejskiej i poszczeglne instytucje prawne jest niewielkie.
Ograniczenie roli, jak odgrywa miay Kocioy, spowodowane intensywnie
postpujc laicyzacj spoeczestw pastw czonkowskich (Francja), a take
coraz wikszym pluralizmem religijnym UE zwizanym z przyjmowaniem do
unijnych struktur nowych pastw z rnymi dominujcymi religiami
(prawosawna Grecja, anglikaskie jednoczone Krlestwo czy luteraskie
pastwa skandynawskie).
3
Robert Schuman, Suga Boy, www.wiking.edu.pl [11.11.2013].
4
J. Wahl, Rober Schuman. Ojciec Europy, Gliwice 1999, s. 32.
5
R. Schuman, Dla Europy, Krakw 2009, s. 34-35.
6
Tame, s. 36, 40.
136
Jednak Kocioy, zwaszcza Koci katolicki, nie chciay by tylko

i wycznie obserwatorami procesu integracyjnego. Gdy zjednoczenie
kontynentu nabrao tempa, zaczy powstawa katolickie instytucje kocielne,
ktrych celem byo monitorowanie kierunkw rozwoju polityki unijnej.
W marcu 1971 r. powstaa Rada Konferencji Episkopatw Europy, a w marcu
1980 r. zostaa stworzona Komisja Episkopatw Wsplnoty Europejskiej7. Obie
te instytucje s form komunikowania si Kocioa ze strukturami Unii
Europejskiej8. Rada Konferencji Episkopatw Europy jest organem czcym
Episkopaty krajw europejskich. Cele CCEE zostay okrelone przez statut9
w jego pierwszym artykule. Rada jest powoana, aby promowa i ochrania
dobra Kocioa. Przed rokiem 1989 gwn rol Rady byo upowszechnianie
przestrzegania praw czowieka i wolnoci religijnej w Europie, podzielonej
wtedy na dwa bloki polityczne. Po upadku muru berliskiego zadania CCEE s
zwizane z ewangelizacj narodw kontynentu i wynikaj z nowej sytuacji
Kocioa w Europie. Rada Konferencji Episkopatw Europy jest konkretn
form zaangaowania Kocioa na rzecz procesw integracji. Dziaalno Rady
pozwala bowiem Kocioowi katolickiemu obserwowa procesy integracyjne
i ocenia je przez pryzmat nauczania spoecznego. CCEE poddaje rwnie
ocenie opracowywane przez UE akty prawne10.
Jeli chodzi o Komisj Episkopatw Wsplnoty Europejskiej, to wydaje ona
gwnie opinie dotyczce kwestii ekonomicznych, politycznych i kulturowych
integrujcej si Europy. Jest to stanowisko lub ocena dziaa UE z punktu
widzenia katolickiej nauki spoecznej czy chrzecijaskiej antropologii.
COMECE jest informowane o wszystkich projektach prawnych, ktre maj
powsta w Unii Europejskiej. W skad COMECE wchodz wydelegowani przez
poszczeglne Episkopaty biskupi. Komisja nie jest poczona formalnymi
wizami z Uni, aczkolwiek istniej midzy nimi liczne zwizki, przede
wszystkim z Komrk Perspektyw i Rozwoju Komisji Europejskiej. Bardzo
istotnym polem dziaania dla COMECE jest ksztatowanie wiadomoci
europejskiej w Kocioach lokalnych. Jak pisze Stefan Ewertowski, Koci,
przy wsparciu Komisji, towarzyszy budowie zjednoczonej Europy, domagajc
si w niej miejsca dla wartoci duchowych i moralnych, poniewa w pastwach
7
Por: S. Kaniewski, Instytucja Kocioa katolickiego przy Unii Europejskiej. Dziaalno, rola
i wizja zjednoczonej Europy, [w:] Wizje Unii Europejskiej, Przyszo wsplnej Europy, M. urek
(red.), Szczecin 2003, s. 147-157.
8
N. Treanor, Kocioy i proces konsultacyjny w Unii Europejskiej, [w:] Jedna czy dwie Europy?
Rola Kocioa Katolickiego w procesie integracji europejskiej. Materiay pokonferencyjne, R.
Budnik, M. Gra (red.), Gliwice 2003, s. 119.
9
Pierwszy statut CCEE podpisa Pawe VI w 1977 r.. Obecny zosta zatwierdzony przez Jana
Pawa II 2 grudnia 1995 r.
10
M. Stpniak, Europa osb i narodw. Problemy integracji europejskiej w nauczaniu spoecznym
Kocioa( od Leona XIII do Jana Pawa II), d 2002, s.161, 165.
137
demokratycznych powinien by moliwy i uznawany dyskurs religijno-

polityczny jako integralne zjawisko spoeczne11. Po wielu latach aktywnych
dziaa instytucji kocielnych na rzecz procesw zjednoczeniowych zacza
ksztatowa si wola polityczna zarwno ze strony UE, jak i Kociow, aby
wsplne sprawy rozwizywa na gruncie jasno okrelonego stanu prawnego.
Pierwsze propozycje wysuna Stolica Apostolska. Wnioskowaa ona, aby do
Traktatu z Maastricht doda artyku F ustp 3 o brzmieniu Unia Europejska
uznaje znaczenie kociow i innych wsplnot religijnych dla tosamoci
i kultur pastw czonkowskich i dla wsplnego dziedzictwa kulturowego
narodw Europy12; a z kolei w Traktacie o Wsplnocie Europejskiej chciano
umieci jako artyku 236 nastpujcy przepis Wsplnota Europejska
przestrzega waciwej kocioom i innym wsplnotom religijnym pozycji
prawnej w pastwach czonkowskich oraz odrbno ich wewntrznych
struktur13.
W prace nad przygotowywaniem artykuu kocielnego zaangaowa si
nie tylko Koci katolicki, ale i COMECE, chrzecijaskie organizacje
ekumeniczne, w szczeglnoci Europejska Komisja Ekumeniczna do spraw
Kocioa i Spoeczestwa, a take Kocioy w Niemczech Niemiecka
Konferencja Biskupw oraz Koci Ewangelicki w Niemczech14. Jednak
w Traktatacie z Maastricht nie okrelono prawnego statusu Kociow
i wsplnot religijnych. Uzasadniano to faktem, e kwestia indywidualnej
wolnoci religijnej zostaa zawarta w artykule 9 Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci oraz e na ten temat
wypowiada si te Europejski Trybuna Praw Czowieka i Europejska Komisja
Praw Czowieka. By to jednak chybiony argument, poniewa instytucje te nie
zajmoway si prawami Kociow i wsplnot religijnych, powstrzymujc si
od nadania podmiotom religijnym zbiorowego prawa wolnoci religijnej
i uznania ich osobowoci prawnej. W praktyce oznaczao to, e istniay pewne
gwarancje wolnoci religii dla obywateli, przy braku regulacji dotyczcych
Kociow i zwizkw wyznaniowych w aspekcie swobody prowadzenia
posugi duszpasterskiej. Zdaniem Jana Jackowskiego Unia nie do koca
rozumiaa wic specyfik Kociow, ich potrzeby i znaczenie15.
11
S. Ewertowski, Jan Pawe II o integracji europejskiej, Olsztyn 2002, s. 141-150.
12
J. Czaja, Stolica Apostolska wobec procesw integracyjnych w Europie, Studia Europejskie
2000, nr 1, s. 81-100.
13
G. Robbers, W sprawie artykuu kocielnego w Traktacie Amsterdamskim, [w:] Europa,
Fundamenty jednoci, A. Dylus (red.), Warszawa 1999, s. 158.
14
M. Rynkowski, Status prawny Kociow i zwizkw wyznaniowych w Unii Europejskiej,
Warszawa 2004, s. 64.
15
J.M. Jackowski, Religia w Unii Europejskiej, [w:] Prawo naturalne. W poszukiwaniu
fundamentu jednoci europejskiej, J. Nadgrny, J. Gocko (red.), Lublin 2002, s. 174.
138
Ostatecznie po wieloletnich rozmowach Kociow z przedstawicielami UE,

18 czerwca 1997 r. w Amsterdamie Rada Europejska uchwalia klauzul
o Kocioach i wsplnotach religijnych. Wesza ona do Traktatu z Maastricht
jako cz skadowa aktu Kocowego Ukadu Amsterdamskiego, cho
stanowia tylko jego dodatkowe owiadczenie. Klauzula uznawaa osobowo
prawn Kociow oraz wsplnotowy wymiar religii, rozcigaa te ochron
prawn na Kocioy i wsplnoty religijne. Zapis ten mia rwnie gwarantowa
Kocioom pen autonomi wzgldem pastwa. Nie wykluczao to jednak
wsppracy z instytucjami kocielnymi w pewnych dziedzinach na rzecz dobra
wsplnego oraz szczeglnego traktowania Kocioa przez pastwo ze wzgldu
na krajowe uwarunkowania historyczne i kulturowe. Po uchwaleniu klauzuli
wsplnoty wyznaniowe mogy wystpowa wobec UE na gruncie prawa
europejskiego16. Poprzez klauzul Unia zaakceptowaa fakt, e
w poszczeglnych pastwach czonkowskich uksztatoway si rne modele
stosunkw midzy Kocioem a pastwem. Tekst klauzuli by do oglny, ale
dziki takiemu sformuowaniu zostaa ona zaakceptowana przez wszystkich
sygnatariuszy Ukadu. Zdaniem Helmuta Jurosa oglno klauzuli
zabezpieczaa take jej obszern pojemno treciow. Znaczeniowo
obejmowaa ona wszystkie istniejce ju regulacje prawne okrelajce pozycj
Kociow i wsplnot religijnych w spoeczestwie cywilnym w stosunku do
pastwa. Uwzgldniaa te zrnicowania historyczne i kulturowe pastw
prawa, jakie tworz pastwa czonkowskie17. Przedstawiciele instytucji
unijnych, interpretujc klauzule, podkrelali, e stanowia ona wyraz
kompromisu. Wyraaa stanowisko pastw czonkowskich i wskazywaa, e UE
jest wsplnot wiatopogldowo i religijnie neutraln18. Co nie znaczy, e Unia
jest struktur neutraln aksjologicznie, jej porzdek prawny opiera si bowiem
na takich wartociach, jak wolno i godno czowieka, szacunek dla
tosamoci poszczeglnych narodw i przestrzeganie regu demokratycznego
pastwa prawa19. Cho klauzula ta nie wesza do tekstu podstawowego Traktatu
Amsterdamskiego, co spotkao si z krytyk przedstawicieli Kocioa
katolickiego i ewangelickiego, to i tak bya przeomem w stosunkach Unia
Koci.
W nastpnych latach kwesti relacji midzy Kocioami a UE zajto si,
tworzc Kart Praw Podstawowych. Komisja Episkopatw Wsplnot
16
H. Juros, Klauzula o Kocioach w Traktacie Amsterdamskim, [w:] Europa.
Fundamentydz.cyt., s. 162, 165, 172.
17
H. Juros, W sprawie artykuu kocielnego'' w Ukadzie Europejskim Maastricht II, [w:]
Europa i Koci, H. Juros (red.), Warszawa 1997, s. 123.
18
J. yciski, Europejska wsplnota ducha, Warszawa 1998, s. 156.
19
P. Deskur, Koci w ustawodawstwie Unii Europejskiej, [w:] Europa consecranda, K.
Wjtowicz (red.), Krakw 2004, s. 100.
139
Europejskich zgosia propozycj projektu KPP, w ktrym w tytule o wolnoci

myli, sumienia i wyznania zapisano: Kada osoba ma prawo do wolnoci
myli, sumienia i wyznania, prawo to implikuje wolno zmiany wyznania czy
przekona, a take wolno do manifestowania swego wyznania czy przekona
indywidualnie bd kolektywnie, publicznie bd prywatnie, przez kult,
nauczanie, praktykowanie, spenianie rytw. Wolno wyznania zawiera
rwnie prawo Kociow i stowarzysze lub wsplnot religijnych w krajach
czonkowskich do speniania wszystkich czynnoci praktycznych lub prawnych
o charakterze religijnym20.
Uzasadniajc tre tego artykuu, COMECE podkrelao, e cho prawo
wolnoci myli, sumienia i wyznania zostao uwzgldnione w Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, to jest ono
postrzegane pod ktem prawa indywidualnego, a wolnoci te nie bd
kompletne, jeli nie uwzgldni si ich wymiaru kolektywnego. Naley
oczekiwa, e Kocioy, stowarzyszenia czy wsplnoty religijne bd mogy
wykonywa czynnoci, ktre s konkretnym wyrazem tej wolnoci, i e
czynnoci te otrzymaj uznanie prawne21. Zupenie inn kwesti byo zawarcie
w tekcie preambuy KPP nawizania do dziedzictwa chrzecijaskiego Europy.
W ostatniej fazie prac nad projektem Karty toczya si burzliwa dyskusja na
temat wyraenia dziedzictwo religijne, majcego si znale w preambule
dokumentu. Zaprotestowaa przeciwko temu Francja, ktra odwoywaa si do
konstytucyjnych zaoe laicyzmu. Kompromis, ktry wypracowano, polega na
tym, e powstay dwie wersje tekstu Karty francuska i angielska oraz
niemiecka. W pierwszej stwierdza si, e Unia jest wiadoma swego
duchowego i moralnego dziedzictwa, a w drugiej, e dziedzictwo to jest
duchowo-religijne i moralne. KPP miaa by w zamyle europejskim
fundamentem aksjologicznym, wida jednak, e czonkowie Unii s nadal
podzieleni w tej kwestii, a kompromis mg zosta osignity tylko dziki
wybiegom formalnym22. Wedug Helmuta Jurosa ideologia nowego laicyzmu
zawarta w Karcie () nie dopuszcza religii do sfery publicznej, milczco
zakadajc istnienie starowieckiego klerykalizmu. Zdaniem duchownego
tosamo kulturowa zawarta w preambule jest pozbawiona religii i Boga.
Sama Karta natomiast promuje gwarancje wolnoci od religii23. Jacek
20
Zob. www.ekai.pl [12.11.2013].
21
K. Orzeszyna, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej a wartoci religijne, Prawo
Administracja Koci 2002, nr 2-3, s.184; zob. te: Tekst projektu Karty Praw Podstawowych
Unii Europejskiej z komentarzem zgoszonym przez COMECE, Wok Wspczesnoci'' 2000, nr
8, s. 6-10.
22
M. Cichocki, Ile Boga w Unii?, Wi'' 2002, nr 8-9, s. 72.
23
H. Juros, Unia Europejska a religia: gra toczy si fundamenty, Prawo Kanoniczne'' 2000, nr 3-
4, s. 406.
140
Dziedzina stwierdzi natomiast, e umieszczenie w KPP sformuowania

o religijnym, duchowym i moralnym dziedzictwie Europy jest wiadectwem
miotania si kontynentu, pozbawionego krgosupa i braku jasnego, moralnego
punktu odniesienia24. W ostatecznym tekcie KPP nie znajdziemy adnej
deklaracji opowiadajcej si na rzecz konkretnej religii lub grupy wyznaniowej,
nie zawiera te odwoania do Boga. Aspekty religijne praw jednostek (wolno
religijna, poszanowania praw rodzicw w zakresie wychowania i nauczania
religijnego dzieci, zakaz dyskryminacji ze wzgldu na religi lub przekonania)
zostay zawarte w innych artykuach. Najwaniejszy artyku 10 Karty stanowi,
e Kady ma prawo do wolnoci myli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje
wolnoci zmiany religii lub przekona oraz wolno uzewntrzniania
indywidualnie lub wsplnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub
przekona poprzez uprawianie kultu, nauczania, praktykowania i uczestniczenie
w obrzdach25.
Nie do koca precyzyjne jest jednak, czy w aspekcie podmiotowym ochron
wolnoci religijnej w KPP objto tylko osoby fizyczne, czy take wsplnoty
religijne, czyli Kocioy i inne zwizki wyznaniowe. Interpretatorzy KPP
twierdz, e w sformuowaniu wsplnie z innymi mona dopatrze si
ochrony prawnej Kociow. Na takim stanowisku stan rwnie Trybuna
Praw Czowieka w Strasburgu, uznajc zdolno prawn Kociow do
wystpowania wobec organw europejskich w imieniu swoich czonkw.
Przedstawiciele Zgromadzenia Oglnego Rady Konferencji Episkopatw
Europy oraz Komisji Episkopatw Wsplnoty Europejskiej podczas debaty nad
projektem Karty stwierdzili, e Karta nie chroni Kociow, poniewa
brakuje uznania prawa Kociow do realizowania celw religijnych
i poszanowaniu ich autonomii w zakresie regulacji spraw zgodnie z prawem
krajowym pastw czonkowskich26. Jeli chodzi o sam wolno religijn, to
traktowana jest ona w Unii Europejskiej nie tylko w sposb negatywny, jako
prawo do skrywania swych przekona i wiatopogldu przed pastwem
i innymi obywatelami, ale take w takiej samej mierze na sposb pozytywny,
jako prawo do indywidualnego i zbiorowego, jak rwnie instytucjonalnego
uzewntrzniania swych przekona, zarwno w wymiarze prywatnym,
sakralnym, jak i publicznym. Tak rozumiana wolno dotyczy wszystkich
obywateli bez wyjtku, niezalenie od tego, do jakiego Kocioa, religii bd
wiatopogldu si przyznaj27.
24
J. Dziedzina, Skadanie Europy, Go Niedzielny'' 2007, nr 49, s. 23.
25
S. Hambura, M. Muszyski, Karta Praw Podstawowych z komentarzem, Bielsko-Biaa 2001, s.
17.
26
Tene, Religia i wolno religijna w prawie Unii Europejskiej. Dowiadczenia i perspektywy,
[w:] Religia i wolno religijnadz.cyt., s. 228.
27
S. Sowiski, Kocielna wiea w nowoczesnym miecie. Spr o Koci, czyli o przestrze
141
Kolejny raz zagadnienie stosunku UE do Kociow znalazo odbicie

w ogoszonej w 2001 r. przez Komisj Europejsk Biaej Ksidze na temat
rzdzenia Europ. W dokumencie uznano, e Kocioy i inne zwizki
wyznaniowe, odgrywaj istotn rol w budowaniu spoeczestwa
obywatelskiego w sferze wyraania pogldw obywateli oraz zaspokajania
potrzeb ludzi i maj prawo do wniesienia wkadu w proces rzdzenia UE. Mog
dostarcza usug w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich w zakresie pomocy
spoecznej, ochrony zdrowia, ycia, pomocy ofiarom przestpstw, edukacji czy
pomocy osobom dyskryminowanym28.
Problematyka statusu Kociow w prawie pierwotnym Unii Europejskiej
podniesiona zostaa rwnie podczas prac nad Traktatem Konstytucyjnym. We
wrzeniu 2002 r. Komisja Episkopatw Wsplnoty Europejskiej i Konferencja
Kociow Europejskich zaprezentoway Konwentowi Europy ekumenicznie
uzgodnion wspln propozycj legislacyjn, ktra stanowia o poszanowaniu
dla przewidzianego prawem krajowym statusu Kociow, uznaniu specyficznej
tosamoci Kociow i wsplnot religijnych oraz zagwarantowanie
poszanowania wolnoci religijnej we wszystkich jej wymiarach. Prawne
gwarancje statusu zwizkw wyznaniowych w UE powinny by oparte na
zasadzie przyjaznej separacji, nie dopuszczajc zarwno do powrotu pastwa
wyznaniowego, jak rwnie promowania ideologicznego laicyzmu. Status
prawny Kociow winien respektowa prawodawstwo pastw czonkowskich
Unii, same za instytucje europejskie oprcz poszanowania autonomii wsplnot
religijnych powinny zobowiza si do prowadzenia z nimi strukturalnego
dialogu29.
28 lutego 2003 r. Konwent wczy gwarancje prawnego statusu Kociow
do projektu przyszego Traktatu. Przedstawiciele Europejskiej Partii
Obywatelskiej zaproponowali te rozszerzenie art. 1 ust. 2, ktry miaby
brzmie: Unia powinna respektowa tosamoci narodowe pastw
czonkowskich, o nastpujcy zapis: jak rwnie ich polityczn
i konstytucyjn struktur, wczajc regionalne i lokalne samorzdy, ich wybr
dotyczcy jzyka oraz statusu prawnego Kociow i wsplnot religijnych30.
Sformuowanie to zostao przyjte bez oporw i tym samym wprowadzono do
projektu jeden z gwnym postulatw zgaszanych zarwno przez Koci
katolicki, jak i Kocioy protestanckie. Ostateczny projekt Traktatu zawiera
publiczn, Wi'' 2010, nr 11-12, s. 14-15.

28
A. Bielawska, J. Winiewski, Wartoci i stosunek do religii i Kociow Wsplnot Europejskich,
Unii Europejskiej oraz jej pastw czonkowskich, Pozna 2009, s. 294.
29
P. Stachowiak, Ku deprywatyzacji religijnoci europejskiej. Koci katolicki w debacie o
aksjologicznych zaoeniach projektu Konstytucji Europejskiej, [w:] 50 lat i co dalej? Europa i
Unia Europejska midzy integracj a atomizacj, Z. Czachr (red.), Pozna 2007, s. 131.
30
Zob. www.tygodnik.com.pl [11.11.2013].
142
przepis bdcy efektem licznych debat i kompromisw pomidzy czonkami

Konwentu i odpowiada on w pewnym sensie na sugestie Kociow. Artyku
52, zoony z 3 ustpw i dotyczcy statusu Kociow i zwizkw
wyznaniowych, zosta wczony do Czci I i stanowi: 1. Unia szanuje status
przyznany na mocy prawa krajowego kocioom i stowarzyszeniom lub
wsplnotom religijnym w pastwach czonkowskich i nie narusza tego statusu.
2. Unia szanuje na rwni status organizacji filozoficznych i niewyznaniowych
przyznany na mocy prawa krajowego. 3. Uznajc tosamo i szczeglny wkad
tych kociow i organizacji, Unia utrzymuje z nimi otwarty, przejrzysty
i regularny dialog. Oczywicie, dwa pierwsze paragrafy byy tosame
z deklaracj amsterdamsk, cho ich znaczenie polityczne zostao wzmocnione,
poniewa nie bya to ju klauzula doczona do traktatu, a autonomiczny artyku
usytuowany w gwnej czci konstytucji31.
Najwicej kontrowersji wzbudzia jednak Preambua dokumentu. Ze
wzgldu na swj oglny charakter nie zawiera ona adnych szczegowych
sformuowa, a wic nie byo w niej take zapisw dotyczcych podstaw
prawnych funkcjonowania Kociow i zwizkw wyznaniowych. Najwicej
emocji wzbudziy okrelenia zawarte w drugim akapicie, gdzie w ostatecznej
wersji dokumentu zosta zawarty zapis, e Europa czerpie inspiracj
z kulturowego, religijnego i humanistycznego dziedzictwa. Sformuowanie to
wywoao wiele dyskusji przede wszystkim dlatego, e zabrako precyzyjnego
okrelenia, o jakie religijne dziedzictwo chodzi. Obrocy Traktatu twierdzili, e
chocia nie ma w nim wyranego nawizania do wartoci chrzecijaskich, to
odniesienie takie jest wyraone implicite przez odwoanie do uniwersalnych
wartoci oglnoludzkich, jakimi s przyrodzona godno osoby ludzkiej
i wynikajce z niej prawa i wolnoci czowieka. wiadomo tych wartoci jest
istotnym elementem kultury chrzecijaskiej, a jednoczenie elementem
decydujcym o tosamoci kultury europejskiej32.
W Polsce brak odniesienia do Boga w Konstytucji Europejskiej wywoao
wiele kontrowersji. Swoje niezadowolenie wyrazili polscy biskupi, ktrzy
w dokumencie na temat wejcia Polski do Unii Europejskiej napisali, e:
Jestemy wiadkami postpujcej laicyzacji. Brak miejsca dla Boga
i chrzecijastwa w przyszym Traktacie Konstytucyjnym budzi obawy, e
tego miejsca zabraknie take w yciu publicznym. W spoeczestwach
ulegajcych procesowi sekularyzmu, religi traktuje si, jako spraw czysto
prywatn, bez jakiegokolwiek odniesienia do ycia publicznego. Takie
potraktowanie religii chrzecijaskiej wiadczy o niezrozumieniu jej najgbszej
31
K. Orzeszyna, Podstawy relacji midzy pastwem a kocioami w konstytucjach pastw
czonkowskich i Traktatach Unii Europejskiej studium prawnoporwnawcze, Lublin 2007, s.
261-262.
32
K. Orzeszyna, dz.cyt., s. 261.
143
istoty33.
Po odrzuceniu Traktatu Konstytucyjnego we Francji i Holandii, Rada
Europejska w 2005 r. podja decyzj o rozpoczciu okresu refleksji
i oglnoeuropejskiej dyskusji o przyszoci Europy. Wynikiem rozmw i debat
przywdcw europejskich by kolejny Traktat, ktry zosta podpisany 13
grudnia 2007 r. w Lizbonie34. W dokumencie znalaz si take tzw. artyku
kocielny, w ktrym potwierdzono status Kociow oraz ich tosamo. Unia
zobowizaa si take do regularnego dialogu ze wsplnotami wyznaniowymi.
W stosunku do traktatu konstytucyjnego zapis artykuu nie zosta w adem
sposb zmieniony. Wedug Agnieszki Bielawskiej i Janusza Winiewskiego:
Traktat z Lizbony traktuje czowieka jako najwysz warto i gwarantuje mu
zgodne wspistnienie w wymiarze indywidualnym i kolektywnym 35.
Zagwarantowanie takich praw, dziki ktrym realizowane s zarwno prawa
jednostki, jak i spoeczestwa w obszarze wyznania i religii, ma t najwysz
warto czowieka podkreli. W wymiarach aksjologicznym i teoretycznym
Traktat ma neutralny charakter wobec religii i wiatopogldu, co ma by
podstaw do rwnego traktowania Kociow i organizacji niewyznaniowych36.
W zapisie o statusie Kociow, ktry znalaz si w Traktacie Lizboskim,
wskazujcy, e Unia nie bdzie dy do ujednolicenia relacji pastwo Koci
w krajach czonkowskich. Jest to zapewne spowodowane tym, e
w europejskich pastwach uksztatoway si historycznie rne systemy tych
stosunkw. Wedug sekretarza COMECE, ksidza Piotra Mazurkiewicza artyku
ten daje rwnie moliwo dialogu midzy Kocioami a instytucjami
unijnymi, w ktrym Koci bdzie traktowany partnersko i poszanowana
zostanie jego specyfika. Jednak zdaniem duchownego artyku kocielny ma
rwnie pewn sabo. Z jednej strony Unia uznaje bowiem, e rozmawia
z Kocioami jako z Kocioami, a zatem instytucjami o charakterze religijnym,
a w nastpnym akapicie uznaje, e dokadnie tak samo bdzie traktowa
organizacje humanistyczne, ktre nie maj charakteru religijnego37.
Oczywicie, Unia ma prawo do regularnego dialogu take z tymi organizacjami,
ale powinno to by zamieszczone w odrbnym artykule38. Podobny zarzut
wysun rwnie ksidz Jzef Krukowski, ktry stwierdzi, e dodanie zapisu
33
Sowo Biskupw Polskich w sprawie wejcia Polski do Unii Europejskiej, Akta Konferencji
Episkopatu Polski'' 2003, nr 8, s. 17-18.
34
Z. Gniatkowski, Komunikacja spoeczna w Unii Europejskiej- refleksja po odrzuceniu Traktatu
Konstytucyjnego, Studia Europejskie'' 2007, nr 2, s. 58.
35
A. Bielawska, J. Winiewski, Wartoci i stosunek do religii i Kociow Wsplnot Europejskich,
Unia Europejska oraz jej pastw czonkowskich, Pozna 2009, s. 294.
36
A. Bielawska, J. Winiewski, Wartoci i stosunek do religii...dz.cyt., s. 296.
37
Zob. www.ekai.pl [ 12.11.2013].
38
M. Przeciszewski, Traktat budzi nadzieje i wtpliwoci. Rozmowa z ks. prof. Piotrem
Mazurkiewiczem, Wiadomoci KAI 2007, nr 51, s. 8-9.
144
o poszanowaniu statusu organizacji wiatopogldowych i niewyznaniowych

jest zrwnywaniem do jednego poziomu Kociow majcych wielowiekow
tradycj, zakorzenionych w tosamoci europejskiej ze zwizkami
wyznaniowymi oraz innymi organizacjami, do ktrych nale choby grupy
masoskie. Jak podkrela duchowny, potrzeba tu czujnoci ze strony
Kociow i zwizkw wyznaniowych. Oceniajc ten artyku Traktatu
Lizboskiego, ks. Krukowski zwraca uwag na fakt, e mimo pozytywnych
treci w nim zawartych wiele kwestii jest niejasnych i nie zabezpiecza
w praktyce praw Kociow i zwizkw wyznaniowych39.
Takich obaw nie mieli jednak przedstawiciele innych europejskich pastw.
Joseph Maila, szef sekcji ds. wyznaniowych Biura Planowania Politycznego
francuskiego MSZ, stwierdzi, e dziki zapisom Traktatu kraje, w ktrych
istnieje cisy rozdzia Kocioa i pastwa (jak wanie Francja), bd bardziej
otwarte na religie. Z kolei moliwo instytucjonalnego dialogu Unii ze
wsplnotami religijnymi zmobilizuje te ostatnie do wikszego zaangaowania
w sferze publicznej i do wsppracy midzy sob. Trzeba doda, e Traktat
z Lizbony stworzy podstaw prawn dla przystpienia UE do Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci40. Dziki
temu obywatele pastw czonkowskich zyskuj wiksz ochron swych praw,
w tym w sferze religijnej. Artyku 9 EKPC gwarantuje kademu prawo do
wolnoci myli, sumienia i wyznania, a take wolno uzewntrzniania
indywidualnie lub wsplnie z innymi swojej religii lub przekona. Konwencja
swym zakresem ochrony obejmuje tylko osoby fizyczne, wystpujce
pojedynczo lub zbiorowo, ale w orzecznictwie interpretacja formuy
indywidualnie lub wsplnie z innymi ulega rozszerzeniu na Kocioy.
Oznacza to, e ofiar naruszania Konwencji moe by take wsplnota
religijna41. Uzasadniajc zmian linii interpretacyjnej, rwnie rozrnienie
midzy Kocioem a jego czonkiem za sztuczne, Koci bowiem, wnoszc
powdztwo, czyni to w imieniu swoich czonkw. Dlatego wsplnoty religijne
s w stanie samodzielnie posiada prawa i korzysta z praw gwarantowanych
przez artyku 9 i traktowa uprawnienia z niego wypywajce jako swoje
wasne42.
39
M. Popielewicz, Jest dialog, nie ma wsppracy, Nasz Dziennik z 08.12.2009.
40
J. Maliszewska-Nienartowicz, System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej, Toru 2010,
s. 41-43.
41
S. Hambura, M. Muszyski, dz.cyt., s. 77.
42
K. Warchaowski, Prawo do wolnoci myli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw
Czowieka i podstawowych Wolnoci, Lublin 2004, s. 69.
145
Aktywno Stolicy Apostolskiej
W aktywnoci midzynarodowej Stolicy Apostolskiej szczeglne miejsce

zajmuje polityka europejska. Swoisto tej polityki znajduje uwarunkowania
zarwno historyczne, jak i doktrynalne, wpisane w misje Kocioa na starym
kontynencie. adna inna cz wiata nie odczua bowiem tak silnego wpywu
Kocioa na rozwj, kultur i histori jak Europa.
Stolica Apostolska od dawna zaangaowana jest w projekt politycznej
jednoci Europy. Od czasw papiea Piusa XII, a wic od pierwszych krokw
ku wsplnej Europie, Stolica Apostolska jest aktywnie obecna w procesach
unifikacyjnych. Formalnie Stolica Apostolska nie jest czonkiem Unii
Europejskiej, jest jednak wanym aktorem przemian europejskich. Ludwig
Ring-Eifel wskazuje na cztery elementy tego zaangaowania: aktywne poparcie
poszerzania Unii o pastwa Europy rodkowej i Wschodniej; propagowanie
wartoci i tradycji chrzecijaskiej w kontekcie tosamoci Europy;
umocnienie pozycji Kocioa jako partnera spoecznego; kreowanie
pokojowego oblicza Europy jako konstruktywnej siy w budowaniu pokoju na
wiecie43.
Dziaania Stolicy Apostolskiej przebiegaj dwupaszczyznowo:
bezporednia dyplomacja Stolicy Apostolskiej oraz porednie oddziaywanie
poprzez instytucje kocielne dziaajce przy strukturach Unii Europejskiej.
Gwnymi motywami jakimi kieruje si Stolica Apostolska s: propagowanie
wartoci i tradycji chrzecijaskiej w kontekcie tosamoci Europy,
umocnienie pozycji Kocioa jako partnera spoecznego, kreowanie pokojowego
oblicza Europy jako konstruktywnej siy w budowaniu pokoju na wiecie,
aktywne poparcie poszerzania Unii o pastwa Europy rodkowej i Wschodniej.
Stolica Apostolska koncentruje si na aspektach etycznych i prawnych. Wynika
to z szeroko pojtej nauki spoecznej Kocioa katolickiego, w ktrej
uniwersalny zrb prawdy i kryterium oceny tworz zasady spoeczne:
personalistyczn, dobra wsplnego, solidarnoci, sprawiedliwoci,
pomocniczoci (subsydiarnoci) i uczestnictwa. Kompendium nauki spoecznej
Kocioa stwierdza, e:, (...) wartoci spoeczne s nieodcznie zwizane
z godnoci osoby ludzkiej, sprzyjajc jej autentycznemu rozwojowi, a s to
przede wszystkim: prawda, wolno, sprawiedliwo, mio. Ich
praktykowanie jest pewn i konieczn drog do osobistego udoskonalenia
i bardziej ludzkiego spoecznego wspistnienia (...)44.
Obecno Stolicy Apostolskiej jest staa i aktywna, aczkolwiek dyskretna
jak powiedzia to jeden z dyplomatw watykaskich, dodajc: Staa poniewa
43
L.R. Eifel, wiatowa potga Watykanu. Polityka wspczesnych papiey, Warszawa 2006, s.
240.
44
Zob. Kompendium nauki spoecznej Kocioa 2005, nr 197, s. 132.
146
staramy si uczestniczy we wszystkich pracach licznych instytucji (...).

Aktywna, bo nie ograniczamy naszej roli do uwanego obserwowania, ale
korzystamy ze wszystkich moliwych okazji do nawizania kontaktw
osobistych oraz do podkrelenia naszego stanowiska. Staramy si zawsze
ukazywa nasz pogld na nauk spoeczn i moraln Kocioa w takich
sprawach, jak: obrona praw czowieka, rozbrojenie, rozwj nowego adu
ekonomicznego itp. Dyskretna, poniewa nie szukamy korzyci materialnych
i nie naleymy do adnej z grup nacisku ekonomicznego czy politycznego45.
Gwnym elementem polityki europejskiej Stolicy Apostolskiej jest
promowanie wartoci chrzecijaskich. Nic w tym dziwnego, gdy humanizm
chrzecijaski jest wkomponowany w humanizm oglnoludzki, powszechny.
Dla Stolicy Apostolskiej Europa bez chrzecijastwa nie jest prawdziw
Europ. Tymczasem, jak stwierdza Leonard Juros, organy Unii Europejskiej
zachowuj si czsto tak, jak gdyby proces europejskiej integracji przebiega
na jakiej czci kuli ziemskiej religijnie nie zamieszkaej46. Std stwierdzenie
Benedykta XVI, e cywilizacja zachodnia zdradzia chrzecijastwo47. Stolica
Apostolska opowiada si za wizj pluralistycznej Europy, w nawizaniu do
chrzecijaskiego dziedzictwa, a wic do europejskiej wieloci, wskazujc na
historyczno-kulturow drog do zjednoczenia i na rol, jak w tym procesie
odgryway i odgrywaj nadal podstawowe wartoci.
1. Wspczesna, bezporednia i porednia obecno Stolicy Apostolskiej
w strukturach Unii Europejskiej wedug oficjalnego informatora
o Kocioach przedstawia si nastpujco48:
a. Nuncjatura Apostolska. Delegat Stolicy Apostolskiej przy
strukturach UE jest obecny od grudnia 1970 r.; od stycznia 1999
r. ma rang Nuncjusza Apostolskiego. Jego zadaniem jest
reprezentowanie Stolicy Apostolskiej, utrzymanie
bezporedniego kontaktu z Komisj Europejsk reprezentujc
Uni, prezentowanie stanowiska Kocioa katolickiego wobec
podejmowanych przez ni problemw i informowanie Stolicy
Apostolskiej o dziaalnoci Unii Europejskiej. Nuncjusz jest
najwyszym rang dyplomat Stolicy Apostolskiej przy Unii
Europejskiej.
2. COMECE jest oficjalnym przedstawicielstwem konferencji
episkopatw Kocioa katolickiego z pastw czonkowskich Unii
45
Cyt. za T. Pieronek, Stolica Apostolska a Unia Europejska, [w:] Europa i Koci, H. Juros
(red.), Warszawa 199, s. 110.
46
H. Juros, Koci, Kultura, Europa, Lublin-Warszawa 1997, s. 127.
47
Zob. www.info.wiara.pl [16.11.2013].
48
Komitet Integracji Europejskiej, Unia Europejska. Informator o Kocioach, oprac. Studium
Generale Europa UKSW w Warszawie, Warszawa 1999, s. 30-39.
147
Europejskiej.
3. CCEE skupia przedstawicieli konferencji episkopatw Kocioa
katolickiego z pastw europejskich, take spoza Unii Europejskiej.
Gwnym zadaniem Rady jest rozwijanie kolegialnej wsppracy
biskupw katolickich w Europie.
4. Katolickie Biuro Informacji i Inicjatyw Europejskich (OCIPE)
katolicka organizacja zaoona w 1956 r. z inicjatywy wieckich
katolikw. W Polsce dziaa od 1 wrzenia 1992 r. w Warszawie.
Pozostae biura znajduj si w Budapeszcie i Strasburgu. Organizuje
konferencje, kolokwia i seminaria we wsppracy z europejskimi
instytucjami do spraw spoecznych i kultury. Publikuje miesicznik
Koci w Europie, ksiki oraz opracowania. Stanowi forum
dyskusyjne dla ludzi kultury i nauki, zaangaowanych w procesy
integracyjne.
5. ESPACES orodek duszpasterski i kulturalny, wspierajcy duchowe
i kulturowe impulsy jednoci europejskiej poprzez publikacje
i organizowanie spotka. Jego biura znajduj si w Brukseli, Berlinie,
Valladolid i Krakowie.
6. Foyer Catholique Europeen centrum duszpasterskie dla
pracownikw instytucji europejskich, placwek dyplomatycznych
i przedstawicielstw gospodarczych w Brukseli oraz ich rodzin.
Istnieje tam rwnie sekcja polska.
Stosunek Jana Pawa II do integracji europejskiej
Jan Pawe II twierdzi, i do prawdziwego zjednoczenia kontynentu

europejskiego droga jest jeszcze daleka. Nie bdzie jednoci Europy, dopki nie
bdzie ona wsplnot ducha49. Bynajmniej nie chodzi tu Stolicy Apostolskiej
o chrzecijaskie oflagowanie procesw unijnych, ale o wiadomo
chrzecijaskich fundamentw starego kontynentu. Gdyby religijne
i chrzecijaskie podoe kultury tego kontynentu zostao pozbawione wpywu
na etyk i ksztat spoeczestw, oznaczaoby to nie tylko zaprzeczenie caego
dziedzictwa europejskiej przeszoci, ale i powane zagroenie dla godnej
przeszoci mieszkacw Europy. I to wszystkich wierzcych
i niewierzcych mwi Papie w Parlamencie Europejskim w Strasburgu50.
W polityce liczy si przede wszystkim skuteczno. Std umocnienie
pozycji Kocioa jako partnera spoecznego. Mwic do dyplomatw,
akredytowanych przy Stolicy Apostolskiej, Jan Pawe II powiedzia naley
49
Zob. www.orrk.pl [16.11.2013].
50
Zob. www.opoka.org.pl [16.11.2013].
148
sobie bowiem yczy, aby przy penym poszanowaniu wieckoci, uznane

zostay trzy elementy komplementarne: wolno religijna nie tylko w wymiarze
indywidualnym i kultowym, lecz take spoecznym i wsplnotowym;
moliwo dialogu i strukturalnych konsultacji midzy rzdami i wsplnotami
wierzcych; poszanowanie statusu prawnego, jaki Kocioy i instytucje religijne
maj w krajach czonkowskich Unii51. Wspczesna Europa jest
wielokulturowa i wieloreligijna. Obok zdecydowanej wikszoci chrzecijan,
yj w niej take muzumanie, buddyci, hinduici.
Jan Pawe II niejednokrotnie wypowiada si na temat zjednoczenia Polski
z Uni Europejsk. Wypowiedzi jego zawsze wyraay trosk o duchowe
i kulturowe dziedzictwo narodu polskiego, ktry od ponad tysica lat trwa
nieustannie w wierze Chrystusowej.
Ojciec wity przypomina, aby budujc nowy porzdek ustrojowy nie
mona zapomnie o duchowym i kulturowym dorobku narodu polskiego.
Przypomina o wartoci odkupienia, ktre okreli jako przywrcenie wartoci
czowiekowi52.
Papie zauwaa, ze Polska nie musi wchodzi do Europy, gdy w niej jest
i zawsze bya. Polska rozwijajc wasne obyczaje miaa wpyw na rozwj
kultury europejskiej. Tworzya j w wielkim trudzie, ktry wyrazi si
w cierpieniach i mczestwie za wiar wielu Polakw.
W 1999 r. papie Jan Pawe II, w czasie kolejnej pielgrzymki do Polski,
przemawiajc do parlamentarzystw Rzeczpospolitej Polskiej da wyraz trosce
o przyszo polskiego narodu. Wskaza na trudnoci zwizane z okresem
transformacji ustrojowej, z jakimi styka si polskie spoeczestwo: Zdaje sobie
spraw, e po dugich latach braku penej suwerennoci pastwa
i autentycznego ycia publicznego, nie jest rzecz atw tworzenie nowego,
demokratycznego adu i porzdku instytucjonalnego53. Przestrzega jednak
przed niebezpieczestwem, jakie istnieje, gdy w dziaalnoci politycznej pomija
si wartoci ostatecznej i jedynej prawdy. Mwi, e atwo o instrumentalizacj
idei i przekona dla celw, jakie stawia sobie wadza, jeli nie istnieje adna
ostateczna prawda, bdca przewodnikiem dla dziaalnoci politycznej
i nadajca jej kierunek. Historia uczy, e demokracja bez wartoci atwo
przemienia si w jawny totalitaryzm54.
51
Przemwienie do korpusu dyplomatycznego Watykan w dniu 13.01.2003, Europa przykadem
pokojowej wsppracy, Wiadomoci KAI 2003, nr 3, s. 26.
52
Jan Pawe II papie, Jaka wolno? Taka Europa?, homilia wygoszona podczas Mszy witej
odprawionej na lotnisku w Masowie, Kielce 1991, s. 191.
53
Jan Pawe II, papie, Przemwienie w Parlamencie polskim, Warszawa, 11 czerwca 1999, [w:]
Bg jest mioci, tekst homilii i przemwie papieskich wygoszonych w czasie szstej
pielgrzymki Ojca witego do Ojczyzny (5-17.06.99). Tekst na podst. mat. KAI, s. 81.
54
Tame, s. 84.
149
Wydarzenia lat 1988-1989 stworzyy historyczn szans, aby kontynent

europejski mg ostatecznie porzuci ideologiczne podziay i odnale drog do
jednoci. Ojciec wity mwi o tym niejednokrotnie, rozwijajc metafor,
dwch puc, ktrymi winna oddycha Europa, czca w sobie tradycje
Wschodu i Zachodu. Pitnowa w wypowiedziach tworzce si podziay
i konflikty, ktre winny stanowi dla politykw, ludzi nauki i kultury oraz dla
wszystkich chrzecijan piln potrzeb dziaa sucych integracji Europy.
Now jedno Europy, mwi Jan Pawe II w parlamencie polskim, jeeli
chcemy, by bya ona trwaa, winnimy budowa na tych duchowych
wartociach, ktre j kiedy uksztatoway, z uwzgldnieniem bogactwa
rnorodnoci kultur i tradycji poszczeglnych narodw55.
Papie Jan Pawe II przypomina o podstawach chrzecijaskich, na ktrych
wyrosa i rozwina si Europa. Europa, jak pragniemy zbudowa, nie speni
oczekiwa zamieszkaych j ludw, jeli jej fundamentem nie bdzie owa
ewangeliczna, <skaa>, na ktrej niegdy wznieli j nasi przodkowie56.
Wskaza na konieczno zaistnienia wymiaru etyczno-moralnego w tworzeniu
wsplnego dobra, jakim jest Europa. Nowa Europa musi y w prawdzie
i wolnoci, a czowiek ma by podmiotem kadego dziaania ze wzgldu na
wywyszajc go warto Odkupienia, ktrego dokona Jezus Chrystus: Do
Europy nie mona <wej> z programem wymierzonym przeciw
czowiekowi57.
Ojciec wity podejmujc kwesti integracji kontynentu europejskiego
wskaza na uniwersalizm koncepcji chrzecijaskiej jednoci Europy, gdzie
przedsiwzicia integracyjne w ostatecznym rozrachunku bd miay na uwadze
poszanowanie godnoci osoby ludzkiej i jej praw.
Koci w Polsce wobec procesw integracyjnych
Koci w Polsce stan w obliczu wielkich dylematw w zwizku z coraz

bardziej urzeczywistniajc si perspektyw wczania Polski w struktury
europejskie. Koci stanowi cz lokalnej wsplnoty narodowej. Zosta
zanurzony w histori narodu polskiego na rwni z innymi instytucjami
spoecznymi czy te pojedynczymi osobami, rwnie ze wzgldu na sw misj
uniwersaln58.
55
Tame, s. 85.
56
Jan Pawe II, papie, List Ojca witego do biskupw Europy, Watykan, 9 padziernika 1991,
L'Osservatore Romano 1991, nr 9-10, s. 67.
57
Jan Pawe II, papie, Nowa Europa musi y w prawdzie i wolnoci, czwarta podr Jana
Pawa II do Polski, L'Osservatore Romano 1991, nr 6, s. 49.
58
E. Wnuk-Lipiski, Transformacja i integracja Europy a wyzwania dla Kocioa, [w:] H. Juros,
Europa i Koci, Warszawa 1997, s. 68.
150
Wskazuj na to fakty i wydarzenia zaistniae na przestrzeni wiekw. Nie

mona zapomnie roli, jak odegra Koci katolicki w ponadtysicletniej
historii Polski i jak odegra po czasy wspczesne. Dziki Kocioowi
katolickiemu Polska poprzez chrzest w 966 r. staa si znaczcym
i nowoczesnym narodem. Wanie Koci w okresie rozbicia dzielnicowego
uchroni przed zaprzepaszczeniem dziea Piastw, by wtedy gwn si dc
do ponownego zjednoczenia pastwa. Stanowi oparcie dla narodu polskiego w
chwilach klski. W czasie rozbiorw przyczyni si podtrzymania wiadomoci
i ochrony tosamoci narodowej. W latach okupacji hitlerowskiej, a pniej
dominacji radzieckiej pomaga przetrwa w tym trudnym dla narodu polskiego
okresie59.
Dokadnie tysic lat temu zaistniaa tak korzystna koniunktura w stosunkach
polsko-niemieckich, ktra sprawia, e tworzca si pastwowo polska zostaa
uznana przez Niemcy i ca chrzecijask Europ. W konsekwencji pastwo
polskie mogo zaistnie na europejskiej arenie midzynarodowej jako
penoprawne pastwo chrzecijaskie.
Rola Kocioa katolickiego bya niezwykle wana tysic lat temu i jest nie
mniej wana dzisiaj. Tysic lat wstecz Koci by czynnikiem sprzyjajcym
pojednaniu i integracji. Dzisiaj rwnie spenia podobn rol, a nawet wicej,
wskazuje waciw drog, na ktrej ma odby si zjednoczenie Europy, goszc
od pocztku t sam i niezmienn prawd, ktra jednoczy i wyzwala.
Integrujca si Europa stawia przed kocioem w Polsce nowe i wymagajce
wyzwania. Koci w Polsce po II wojnie wiatowej niemal bez przerwy stawa
wobec ogromnych wyzwa narzuconych przez umow w Jacie. Do roku 1980
kiedy wadze komunistyczne zalegalizoway zwizki zawodowe Solidarno,
jednym wielkim wyzwaniem dla Kocioa by monocentryczny system
komunistyczny, ktry by systemem wrogim religii, a w szczeglnoci
Kocioowi katolickiemu60.
Przeom 1980 r. i zaistnienie Solidarnoci skutkowao obecnoci Kocioa
w robotniczym rodowisku pracy. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13
grudnia 1981 r. Koci stan w obronie praw czowieka, kategorycznie
sprzeciwiajc si ich amaniu oraz szerzeniu przemocy przez wczesne wadze.
W 1989 r. Koci uczestniczy w zwieraniu umw Okrgego Stou.
Sytuacja ta ukadajcym si stanom: partyjno-rzdowej i opozycyjno-
solidarnociowej, wydawaa si wwczas nie tylko naturalna, ale i podana.
Obecno Kocioa w yciu naszego narodu wskazywaa na istnienie oraz
poczucie jego autorytetu w Polsce. Pocztkowo Episkopat Polski nie zabiera
59
N. Tomczyk, Wstp, [w:] R. Dmowski, Koci, Nard, Pastwo, Wrocaw 1993, s. 3.
60
E. Wnuk-Lipiski, dz.cyt., s. 63.
151
gosu w tej sprawie, od lat jednak wiadomo, e nie byo adnych owiadcze,
ktre wskazywayby na niech Kocioa w Polsce w stosunku do zjednoczenia
Polski ze strukturami europejskimi. Koci w Polsce pragnie w ramach
integracji wsppracowa z Kocioami zachodniej Europy, korzystajc z ich
dowiadcze i rozwiza.
Koci, majc historyczne dowiadczenie i si wynikajc z mocnego
zakorzenienia w spoeczestwie, moe odegra w procesie integracji
Europejskiej wan rol, wskazujc na potrzeb zachowania w zjednoczonej
Europie tego, co jest jego bezkonkurencyjnym dorobkiem. Moe si odwoa do
ywej wiary i tradycji, do cisego zwizku wiernych z Kocioem, do
masowego duszpasterstwa, do zwizkw narodw z chrzecijastwem, bez
niebezpieczestwa nacjonalizmu. Mimo, i te cechy Kocioa w Polsce s
przedmiotem krytyki na Zachodzie, nie zmienia to jednak faktu, e stanowi
one du warto i zasuguj na to, by podj w stosunku do nich refleksj61.
Wanym wydarzeniem dla Kocioa katolickiego w Polsce bya wizyta
delegacji Episkopatu Polskiego w Brukseli, w dniach od 4 do 7 listopada 1997
r.. Celem wizyty byo zapoznanie si z funkcjonowaniem podstawowych
struktur Unii Europejskiej oraz zacienienie kontaktw z COMECE62.
W czasie wizyty delegacji Episkopatu Polski doszo do spotkania z Jerome
Vignonem, ktry wypowiedzia si na temat roli Kocioa w jednoczcej si
Europie: jego zadaniem jest nie tylko przypomnienie o chrzecijaskich
korzeniach Europy, ale przede wszystkim praktyczna, codzienna ocena zjawisk
spoecznych w wietle kryteriw etycznych. Wskaza te na bardzo istotn dla
integracji kontynentu europejskiego rol, jak odegraa Polska po 1989 r.
Przyzna, e zasady, o ktrych przypomina nieustannie Polska oraz silna
obecno Kocioa, s jednym z elementw budowy przyszego projektu
europejskiego63.
Koci katolicki w Polsce mylc o Europie chce by w tej Europie obecny
w sposb twrczy. Chce spenia swoje zadanie, czyli gosi Ewangeli,
wskazywa transcendentalny wymiar ludzkiego ycia.
Chrzecijanie, bdc obywatelami Unii Europejskiej, nie mog by
biernymi obserwatorami lekcewaenia podstawowych zasad etycznych
i uniwersalnych wartoci chrzecijaskich w yciu spoecznym, ale powinni
domaga si od politykw odpowiedniej rewizji prawa unijnego, a przede
wszystkim, aby w rozwizywaniu problemw dotyczcych kryzysu
finansowego zaprzestali kierowa si tylko zasad swobodnej konkurencji grup
interesw, ale respektowali elementarne wymogi zasady dobra wsplnego.
61
T. Pieronek, Koci katolicki w Polsce a integracja europejska dz.cyt., s. 174.
62
Koci a Unia Europejska. Wizyta Episkopatu Polski w Brukseli, Wiadomoci KAI 1997, nr
45, s. 2.
63
Tame, s. 3.
152
Zaoenia katolickiej nauki spoecznej
Wkad katolickiej nauki w Europ nie ogranicza si do rozbudzenia

oglnego duchowego i etycznego powoania starego kontynentu. Oferuje ona
pewne zasady etyczne, ktre maj bezporednie znaczenie dla etycznej
koncepcji polityki. Najbardziej istotne zoenie katolickiej nauki spoecznej
sprowadza si do tego, e unia polityczna nie moe opiera si jedynie na
procedurach formalnych ale zasadniczych fundamentw moralnych. Wedug
katolickiej nauki spoecznej prawdziwe ludzkie spoeczestwo musi by oparte
na autentycznej trosce o wsplne dobro. Ten moralny cel nie jest ani niejasnym
interesem oglnym, ani wynikiem nacisku negocjacji i kompromisw pomidzy
poszczeglnymi grupami interesw.
Na podstawie analizy roli Kocioa katolickiego w ksztatowaniu si Unii
Europejskiej mona wycign nastpujce wnioski:
1. Koci katolicki, nie chcia by tylko i wycznie obserwatorem
procesu integracyjnego. Gdy zjednoczenie kontynentu nabrao
tempa, zaczy powstawa katolickie instytucje kocielne, ktrych
celem byo monitorowanie kierunkw rozwoju polityki unijnej.
2. Z racji, i relacje midzy pastwem a Kocioem w krajach
czonkowskich s zrnicowane, Unia Europejska powinna pozosta
w tej kwestii neutralna. Brak wyranego uznania w traktatach
unijnych obecnoci religii jako elementu kultury narodowej,
podmiotowoci Kociow oraz ich tosamoci budzi lk
przedstawicieli wsplnot religijnych. Obawiano si, e UE dy do
zredukowania religii do sfery ycia prywatnego jednostki i zmierza
do zepchnicia Kociow na margines ycia spoecznego. Dobrze
si wic stao, e doszo do kompromisu i stworzono klauzul
o Kocioach, ktra nie ingeruje w status grup wyznaniowych
w pastwach unijnych i pozwala zachowa rnorodno
istniejcych rozwiza w stosunkach pastwo Koci, ktre
odzwierciedlaj historyczne uwarunkowania i poszczeglne tradycje
narodowe.
3. Stolica Apostolska wykazuje ywe zainteresowanie procesami
integracyjnymi w Europie. Zainteresowanie to sprawia, e o Stolicy
Apostolskiej mona mwi jako o aktywnym aktorze sceny
europejskiej w kwestiach etycznych i prawnych.
4. Podstaw zjednoczenia Europy jest chrzecijastwo.
Chrzecijastwo, jeli chodzi o jego korzenie i treci, jest
ponadnarodowe i ywe we wszystkich pastwach europejskich.
Religie bardziej przyczyniaj si do jednoci. Nie tylko wsplne
153
interesy s tym, co czy ludzi, ale bowiem czy ich rwnie

wsplna religia. Punktem wyjcia integracji powinna by duchowa
jedno, gdy stawia ona czowieka w obliczu refleksji nad sensem
i celem wszelkich dziaa.
5. Ojciec wity Jan Pawe II w swej koncepcji upatruje jedno
kontynentu w Europie Ojczyzn, z zachowaniem szacunku dla innych
religii, kultur, a przede wszystkim poszanowania godnoci osoby
ludzkiej, z ktrej nauka spoeczna Kocioa wprowadza niezbywalne
prawa czowieka.
6. Koci katolicki w Polsce peni powan rol opiniotwrcz.
Swoim gosem wpywa na ksztatowanie si procesu integracji
Polski ze strukturami zjednoczonej Europy.
154
STRESZCZENIE
W artykule podkrela si, e relacje midzy pastwem a Kocioem w pa-

stwach czonkowskich s zrnicowane, Unia Europejska powinna pozosta
w tej kwestii neutralna. Brak wyranego uznania w traktatach unijnych obecno-
ci religii jako elementu kultury narodowej, podmiotowoci Kociow oraz ich
tosamoci budzi lk przedstawicieli wsplnot religijnych. Obawiano si, e
UE dy do zredukowania religii do sfery ycia prywatnego jednostki i zmierza
do zepchnicia Kociow na margines ycia spoecznego. Dobrze si wic
stao, e doszo do kompromisu i stworzono klauzul o Kocioach, ktra nie
ingeruje w status grup wyznaniowych w pastwach unijnych i pozwala zacho-
wa rnorodno istniejcych rozwiza w stosunkach pastwo Koci,
ktre odzwierciedlaj historyczne uwarunkowania i poszczeglne tradycje na-
rodowe. Stolica Apostolska wykazuje ywe zainteresowanie procesami integra-
cyjnymi w Europie. Zainteresowanie to sprawia, e o Stolicy Apostolskiej mo-
na mwi jako o aktywnym aktorze sceny europejskiej w kwestiach etycznych i
prawnych.
SOWA KLUCZOWE
Koci katolicki, Unia Europejska, Stolica Apostolska, Jan Pawe II a Unia

Europejska.
SUMMARY
It shall be stated in the article that because the relations between a country and
the Church, in member countries, are varied European Union should stay neu-
tral in this matter. In the absence of the clear recognition in union treaty the
presence of religion as an element of national culture, subjectivity of Churches
and their identity frightens representatives of religious communities. There was
a concern that UE tend to reduction of religion to private life sphere of a unit
and aims to push Churches into margine of social life. It is good that there was
an compromise and clause about Churches was made which doesn't interfere in
status of religious groups in union countries and lets keep the variety of existing
solutions in relations country-Church, which shows historical conditions and
particular national traditions. Holy See shows vivid interest in integration pro-
cesses in Europe. This interest makes Holy See an active actor of European
stage in legal and ethic issues.
155
KEY WORDS
Catholic Church, European Union, Holy See, John Paul II and the European
Union.
156
BIOGRAMY
BAJOR PIOTR pracownik naukowo-dydaktyczny w Katedrze Sto-

sunkw Midzynarodowych i Polityki Zagranicznej Uniwersytetu Jagiello-
skiego. W 2012 r. z wyrnieniem obroni rozpraw doktorsk. Wykada oraz
odby stae naukowe w wielu prestiowych orodkach naukowych. Laureat
licznych konkursw i nagrd, m.in. stypendiw Rzdu RP, Funduszu Stypen-
dialnego im. Ryoichi Sasakawa dla Modych Liderw (SYLFF), Wasnych
Funduszy Stypendialnych UJ oraz stypendium miasta Krakowa dla szczeglnie
uzdolnionych studentw oraz uczestnikw studiw doktoranckich. W latach
2012-2013 peni funkcj Przewodniczcego Rady Modych Naukowcw
organu doradczego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego RP. Wczeniej
sprawowa rwnie funkcj czonka Zarzdu i Wiceprzewodniczcego Krajo-
wej Reprezentacji Doktorantw oraz Prezesa Towarzystwa Doktorantw Uni-
wersytetu Jagielloskiego w Krakowie. Zainteresowania badawcze: problema-
tyka polityki zagranicznej i bezpieczestwa Polski, bezpieczestwo midzyna-
rodowe ze szczeglnym uwzgldnieniem obszaru poradzieckiego; transformacja
spoeczno-polityczna obszaru poradzieckiego; proces transformacji w Rosji i
poszczeglnych pastwach poradzieckich.
CIMEK GRACJAN doktor nauk o polityce, peni funkcj wicedyrek-

tora Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Wydziau Nauk Humanistycz-
nych i Spoecznych Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni. W badaniach
koncentruje si na miejscu polityki w funkcjonowaniu cywilizacji wspcze-
snych spoeczestw. Preferuje podejcie holistyczne, dlatego podejmuje badania
zwizku polityki z przemianami cywilizacyjnymi, roli idei w ksztatowaniu
praktyki spoeczno-politycznej oraz uwarunkowa geopolitycznych i ekono-
micznych. Szczeglnym przedmiotem jego zainteresowania s procesy globali-
zacyjne, wspczesna Federacja Rosyjska oraz grupa BRICS. Jest autorem
trzech ksiek i kilkudziesiciu artykuw naukowych opublikowanych w Pol-
sce i zagranic.
157
DOMAGAA KATARZYNA studentka pierwszego roku studiw
magisterskich na kierunku stosunki midzynarodowe na Wydziale Politologii
i Studiw Midzynarodowych Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu.
Zainteresowania badawcze: systemy polityczne pastw Bakanw Zachodnich
oraz ich relacje z Uni Europejsk, dyplomacja wielostronna. Dodatkowe osi-
gnicia: laureatka I miejsca V edycji konkursu na najlepsz prac licencjack
z zakresu wspczesnych stosunkw midzynarodowych Unii Europejskiej.
KNOPEK JACEK doktor habilitowany; politolog; profesor nadzwy-

czajny na Wydziale Politologii i Studiw Midzynarodowych Uniwersytetu
Mikoaja Kopernika w Toruniu oraz w Instytucie Polityki Spoecznej i Stosun-
kw Midzynarodowych Politechniki Koszaliskiej; jego zainteresowania ba-
dawcze koncentruj si wok systemw politycznych, stosunkw midzynaro-
dowych, przemian spoecznych i cywilizacyjnych, kwestii narodowociowych
i polonijnych, polityki regionalnej; jego dorobek naukowy obejmuje 12 mono-
grafii, 45 redakcji ksikowych, 180 rozpraw i artykuw, 300 biogramw
i hase encyklopedycznych, 60 recenzji i sprawozda naukowych, 300 artyku-
w prasowych.
MAGIEREK DARIUSZ adiunkt w Instytucie Polityki Spoecznej

i Stosunkw Midzynarodowych Politechniki Koszaliskiej. Absolwent polito-
logii na Uniwersytecie Szczeciskim, prac doktorsk pt. Miejsce Stray Gra-
nicznej w systemie ochrony bezpieczestwa zewntrznego Polski w aspekcie
Ukadu z Schengen obroni na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Po-
znaniu. Zastpca Dyrektora ds. ksztacenia i studenckich IPSiSM oraz kierow-
nik Zakadu Polityki Spoecznej i Gospodarczej. Jego zainteresowania naukowe
koncentruj si na zagadnieniach zwizanych z polityk spoeczn oraz bezpie-
czestwem publicznym i midzynarodowym w kontekcie integracji europej-
skiej. Autor publikacji naukowych, zarwno jako redaktor naukowy,
publikacji zwartych oraz w pracach zbiorowych. Aktywny uczestnik ycia spo-
ecznego i naukowego regionu koszaliskiego.
PARTACZ CZESAW dr hab. nauk humanistycznych. Historyk

i politolog, autor jedenastu monografii i ponad stu artykuw powiconych
stosunkom polsko-ukrainskim XIX i XX w., m.in.: Wojna polsko-ukraiska
1918-1919,Warszawa 1994 (wspaut. z B. Polakiem i G. ukomskim); Od
Badeniego do Potockiego. Stosunki polsko-ukraiskie w Galicji 1888-1908,
Toru 1996; Kwestia ukraiska w polityce polskiego rzdu na uchodstwie i
jego ekspozytur w kraju 1939-1945, Koszalin 2001; Polska wobec ukraiskich
158
de niepodlegociowych w czasie II wojny wiatowej, Toru 2004 (wsp-
autor z K. ad) Razem czy przeciw sobie. Studia z przeszoci Polakw
i Ukraicw (Rusinw i Haliczan), Wydawnictwo Politechniki Koszaliskiej,
Koszalin 2013.
POLAK MICHA ukoczy studia w Politechnice Koszaliskiej

(2002 r.). Rozpraw doktorsk obroni w Instytucie Historii UAM w Poznaniu.
Stopie doktora habilitowanego uzyska 4 marca 2013 r. w Uniwersytecie Kar-
dynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie. Autor lub wspautor ponad 110
publikacji, w tym 14 prac zwartych. Zainteresowania naukowe: gospodarczo-
polityczne aspekty integracji pastw po II wojnie wiatowej; Polacy w procesie
integracji europejskiej w XX wieku; myl polityczna i gospodarcza uchodstwa
polskiego w Wielkiej Brytanii 1940-1990; dzieje PSZ na Zachodzie 1940-1946.
REWIZORSKI MAREK doktor nauk humanistycznych w zakresie

nauk o polityce, adiunkt w Instytucie Polityki Spoecznej i Stosunkw Midzy-
narodowych Politechniki Koszaliskiej. Autor szeciu ksiek, w tym dwch w
j. angielskim, oraz licznych studiw z zakresu polityki i bezpieczestwa mi-
dzynarodowego. Obecnie realizuje projekt badawczy pt.: G20 i triada instytu-
cjonalna w systemie global governance finansowany ze rodkw Narodowego
Centrum Nauki w ramach programu SONATA oraz monografie i prace zbioro-
we dla wydawnictw Springer, Logos Verlag Berlin, Difin i Elipsa.
STANKIEWICZ WOJCIECH prawnik i skandynawista, pracow-

nik naukowo-dydaktyczny w Instytucie Historii i Stosunkw Midzynarodo-
wych Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego w Olsztynie. Stopie naukowy
doktora uzyska w 1999 r., bronic rozpraw pod tytuem: Problem przeciw-
dziaania terroryzmowi midzynarodowemu jako zjawisku cywilizacji wspcze-
snej (w komunikacji powietrznej i morskiej) na Wydziale Nauk Spoecznych
Uniwersytetu Gdaskiego. Jest autorem ponad 170 publikacji, w tym 2 mono-
grafii, 144 studiw i artykuw, 27 recenzji, 2 ekspertyz. Wykada prawo
midzynarodowe publiczne, prawo wsplnotowe i integracj europejsk, orga-
nizacje midzynarodowe. Zajmuje si midzynarodowymi stosunkami politycz-
nymi i prawnymi. Szczeglnie wiele miejsca w swoich badaniach naukowych,
powica zagadnieniom konfliktw i patologii midzynarodowych ze szczegl-
nym uwzgldnieniem terroryzmu midzynarodowego.
159
ZAKRZEWSKA SYLWIA MARIA doktorantka na Uniwersyte-
cie Mikoaja Kopernika w Toruniu. Zainteresowania badawcze skupione wok
polskiej polityki zagranicznej wobec wschodnich ssiadw ze szczeglnym
uwzgldnieniem Republiki Biaoru, a take polityki wschodniej Unii Europej-
skiej.
160
BIBLIOGRAFIA
Active Engagement, Modern Defence. Strategic Concept for the Defence and
Security of the Members of the North Atlantic Treaty Organisation
adopted by Heads of State and Government in Lisbon, 2010,
www.nato.int [06.06.2014].
AJP-3.4(A) Allied Joint Doctrine for Non-Article 5 Crisis Response Operations,
www.kam.lt [27.05.2014].
Argumenty i cierpliwo. Ministrowie spraw zagranicznych RP mwi o trud-
nych chwilach podczas zabiegw o czonkostwo Polski w Sojuszu Atlan-
tyckim, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomata i m stanu, R. Ku-
niar (red.), Warszawa 2011.
Badora B., 15 lat czonkowstwa w NATO. Komunikat z bada CBOS nr
32/2014, Warszawa 2014.
Balcer A., Wjcicki K., Polska na globalnej szachownicy, Warszawa 2014.
Baluk W., Koncepcje polityki narodowociowej Ukrainy. Tradycja i wspcze-
sno, Wrocaw 2002.
Barcz J., czenie realizmu z wizj przyszoci. Rola Krzysztofa Skubiszewskie-
go w ustanowieniu podstaw prawnych stosunkw Polski ze zjednoczo-
nymi Niemcami, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomata i m stanu,
R. Kuniar (red.), Warszawa 2011.
Barcz J., Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej. Podstawy prawne i ramy
instytucjonalne wraz z podstawowymi dokumentami, Warszawa 2010.
Barcz J., Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowice Uni Euro-
pejsk. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu
z Lizbony, Warszawa 2008.
Barcz J., Traktat z Lizbony. Wybrane aspekty prawne dziaa implementacyj-
nych, Warszawa 2013.
Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Wrocaw 2006.
Bellon A., W centrum przewrotu na wiatow skal, Le Monde Diplomatque,
nr 5 (51), maj 2010.
Berend I.T., Central and eastern Europe, 1944-1993. Detour from the Periph-
ery to the Periphery, Cambridge 1996.
161
Berent M.K. [i inni], Wybr priorytetw polskiej prezydencji, [w:] Prezydencja
Unii Europejskiej przygotowania Polski do sprawowania przewodnic-
twa w Radzie Unii Europejskiej, J. Czaputowicz (red.), Warszawa 2010.
Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, R. Ziba (red.), Warszawa
2008.
Bezpieczestwo Polski w zmieniajcej si Europie. Miejsce Polski w polityce
bezpieczestwa jej ssiadw, Seydak P., Helnarski S. (red.), Warszawa-
Toru 1997.
Bielawska A., Winiewski J., Wartoci i stosunek do religii i Kociow
Wsplnot Europejskich, Unii Europejskiej oraz jej pastw
czonkowskich, Pozna 2009.
Basiak W., Pomidzy centrum a peryferiami na progu XXI wieku. Geopolityka
i ekonomika Polski i Europy rodkowo-Wschodniej w warunkach inte-
gracji europejskiej i wiatowej depresji gospodarczej, Katowice 2013.
Bobrow D., Haliak E., Ziba R., Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe
u schyku XX wieku, Warszawa 1997.
Bryc A., Efektywno polityki zagranicznej pastwa, [w:] Wstp do teorii poli-
tyki zagranicznej pastwa, Ziba R. (red.), Toru 2004.
Bryksa P., Adamczuk M., Zarys historii dziaa integracyjnych Unii Europej-
skiej w obszarze bezpieczestwa wewntrznego, [w:] Wybrane zagad-
nienia polityki bezpieczestwa Unii Europejskiej. Szanse i zagroenia
dla Polski, P. Bryksa (red.), Warszawa 2008.
Brzeziski Z., Ignatius D., Scowcroft B., Ameryka i wiat. Rozmowy
o globalnym przebudzeniu politycznym, Warszawa 2009.
Brzeziski Z., Ukrajina na szlachu Jewropy, Ukrajinke Sowo 1992, nr
2633.
Cauley M.Mc, Narodziny i upadek Zwizku Radzieckiego, prze. Z. Lewan-
dowski, Warszawa 2010.
Chairman's Summary of the Meetings of the NACC and the EAPC in Sintra,
www.nato.int [30.05.2014].
Chilczuk M., ema E., Genera Gocu: mamy siln pozycj w NATO, Polska
Zbrojna, 17.03.2014 r., www.polska-zbrojna.pl [29.05.2014].
Chodubski A., Stosunki polsko-biaoruskie w latach dziewidziesitych, [w:]
Polska polityka zagraniczna w procesie przemian po 1989 roku, u-
kowski A. (red.), Olsztyn 1999.
Chodubski A., Wstp do bada politologicznych, Gdask 2013.
Cichocki M., Ile Boga w Unii?, Wi'' 2002, nr 8-9.
Ciechanowicz A., Popawski K., Niemiecka koncepcja zwikszenia korzyci
gospodarczych z globalizacji, www.osw.waw.pl [01.10.2013].
Cieniuch M., 15 lat w NATO, Bezpieczestwo Narodowe 2014, nr 1.
162
Cielarczyk M., Wspczesne rozumienie bezpieczestwa, [w:] Bezpieczestwo
w teorii i badaniach naukowych, B. Winiewski (red.), Szczytno 2011.
Cimek G., Franz M., Szydywar-Grabowska K., Wspczesne stosunki polsko-
rosyjskie: wybrane problemy, Toru 2012.
Cimek G., Globalne aspiracje grupy BRICS, Przestrze spoeczna. Social spa-
ce scientific journal 2013, nr 1 (5).
Ciosek S., Krzysztof Skubiszewski ZSRR i Rosja. Z perspektywy ambasadora
w Moskwie, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomata i m stanu, R.
Kuniar (red.), Warszawa 2011.
Commissions Note to National Contact Points for Institution Building (Twin-
ning) in The Member States about Croatians Participation in Twin-
ning, www.zalaczniki.polskawue.gov.pl [11.04.2013]
Czachor R., Polityka zagraniczna Republiki Biaoru w latach 1991-2011. Stu-
dium politologiczne, Polkowice 2011.
Czachr Z., Prezydencja pastwa czonkowskiego a system polityczny Unii Eu-
ropejskiej. Podstawowe uwarunkowania, [w:] Prezydencja w Unii Eu-
ropejskiej. Instytucje, prawo i organizacja, A. Nowak-Far (red.), War-
szawa 2010.
Czachr Z., Prezydencja w Unii Europejskiej i jej priorytety. Analiza politolo-
giczna, [w:] Priorytety prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej,
Z. Czachr, T.D. Szymczyski (red.), Warszawa 2011.
Czachr Z., Proces kreowania i upowszechniania priorytetw prezydencji na
przykadzie Polski, [w:] Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, K.A.
Wojtaszczyk (red.), Warszawa 2010.
Czachr Z., Proces kreowania i upowszechniania priorytetw prezydencji na
przykadzie Polski, [w:] Polska prezydencja w Unii Europejskiej, Na-
dolska J., Wojtaszczyk K.A. (red.), Warszawa 2010.
Czaja J., Stolica Apostolska wobec procesw integracyjnych w Europie, Studia
Europejskie 2000, nr 1.
Czamaska I., Szczepaski W., Serbia, [w:] Vademecum Bakanisty, Czama-
ska I., Pentek Z. (red.), Pozna 2009.
Czapliski W., Acquis communautaire w zakresie III filaru Unii Europejskiej
z perspektywy polskiego prawa wewntrznego, [w:] Implementacja
prawa integracji europejskiej w krajowych porzdkach prawnych, C.
Mik (red.), Toru 1998.
Czaputowicz J., System czy niead. Bezpieczestwo europejskie u progu XXI
wieku, Warszawa 1998.
Dahl R.A., Stinebrickner B., Wspczesna analiza polityczna, prze. W Der-
czyski, Warszawa 2007.
Decyzja Rady 2009/908/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. ustanawiajca rodki wy-
konawcze do decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania prezy-
163
dencji Rady oraz dotyczca przewodnictwa w organach doradczych
Rady, Dz. U. UE L 322.
Decyzja Rady 2009/937/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. dotyczca przyjcia regu-
laminu wewntrznego Rady, Dz. U. UE 2009 L 325/35.
Decyzja Rady Europejskiej 2009/881/UE z dnia 1 grudnia 1009 r. w sprawie
sprawowania prezydencji Rady, Dz. U. UE 2009 L 315.
Deklaracja odnoszca si do artykuu 16 ustp 9 Traktatu o Unii Europejskiej
dotyczca decyzji Rady Europejskiej w sprawie sprawowania prezyden-
cji Rady, Dz. U. UE C 83 z 30.03.2010.
Deklaracja pro derawnyj suwerenitet Ukrajiny, [w:] Nacjonalni procesy w
Ukrajani. Istorija i suczasnost. Materiay i dokumenty, W. Panibutasky
(red.), t. 2, Kijw 1997.
Deskur P., Koci w ustawodawstwie Unii Europejskiej, [w:] Europa
consecranda, Wjtowicz K. (red.), Krakw 2004, s.100.
Dobosiewicz Z., Geografia ekonomiczna Afryki, wyd. 3, Warszawa 1991.
Dobraczyski R., Rosja we Wsplnocie Niepodlegych Pastw, Polityka
Wschodnia 1997, nr 1.
Dodawanie uamkw. Z profesorem Krzysztofem Skubiszewskim, ministrem
spraw zagranicznych rozmawiaj Krzysztof Mroziewicz i Wiesaw
Wadyka, Polityka 1992, nr 42.
Dowbor L., Wielkie korporacje koncentruj wadz, Le Monde Diplomatrique
2012, nr 7 (77).
Dunleavy P., Pastwo, [w:] Przewodnik po wspczesnej filozofii politycznej,
R.E. Goodin, F. Pettit (red.), prze. C. Cieliski, M. Porba, Warszawa
2002.
Durand C., Keucheyan R., Cezaryzm czyli rozkad unijnej demokracji, [w:]
Koniec Europy jak znamy, Warszawa 2013.
Dziaania Polski w zwizku z inicjatyw Partnerstwa Regionalnego na rzecz
wspierania procesu integracji pastw regionu Bakanw Zachodnich
z Uni Europejsk, www.archiwum-ukie.polskawue.gov.pl
[30.03.2010].
Dziedzina J., Skadanie Europy, Go Niedzielny'' 2007, nr 49.
Eagleton T., Po co nam kultura, Warszawa 2012.
Eberhardt P., Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna,
www.geopolityka.net [05.05.2015]
Eifel L.R., wiatowa potga Watykanu. Polityka wspczesnych papiey,
Warszawa 2006.
Enhanced collective defence measures in wake of Ukraine crisis, 01.06.2014,
www.nato.int [02.06.2014].
Europa `96 Reformprogramm fr die Europische Union Strategien und
Optionen fr Europa, Weidenfeld W. (red.), Gtersloh 1994.
164
Ewertowski S., Jan Pawe II o integracji europejskiej, Olsztyn 2002.
Expos premiera Tadeusza Mazowieckiego fragment dotyczcy polityki za-
granicznej 12 wrzenia 1989 r., www.stosunki-miedzynarodowe.pl
[27.06.2014].
Federowicz K., Polityka Polski wobec Rosji, Ukrainy i Biaorusi w latach 1989-
2010, Pozna 2011.
Fedorowicz K., Biaoru, Modawia i Ukraina w poszukiwaniu nowych koncep-
cji bezpieczestwa, [w:] Biaoru, Modawia i Ukraina wobec wyzwa
wspczesnego wiata, Kapuniak T., Fedorowicz K., Goo M. (red.),
Lublin 2009.
Fedorowicz K., Polska w polityce zagranicznej Biaorusi w latach 1990-1996,
[w:] Konflikty na obszarze byego ZSRR, Adamczewski P. (red.), Po-
zna 2009.
Frckiewicz K., Biaoruska opozycja narodowa a problematyka odrodzenia
polskoci w BSRR-RB, [w] Polska mniejszo narodowa na Biaorusi
1988-2009. Ocena minionego dwudziestolecia, Winnicki Z.J., Gawin T.
(red.), Biaystok 2009.
Friedman G., Stratfors second quarter forecast 2014, www.stratfor.com
[05.06.2014].
Fryc M., Koziej S., NATO po zakoczeniu operacji w Afganistanie, [w:] Poli-
tyczno-wojskowe implikacje czonkowstwa Polski w NATO z perspekty-
wy 15-lecia obecnoci w strukturach Sojuszu, T. Komider (red.), War-
szawa 2014.
Gawin T., Zwizek Polakw na Biaorusi. Rozwj strukturalny i organizacyjny,
kierunki dziaalnoci w latach 1991-2005, [w] Polska mniejszo naro-
dowa na Biaorusi 1988-2009. Ocena minionego dwudziestolecia, Win-
nicki Z.J., Gawin T. (red.), Biaystok 2009.
Gawin T., Zwycistwa i poraki. Odrodzenie polskoci na Biaorusi w latach
1987-2000, Biaystok 2003.
Gibas-Krzak D., Krzak A., Poudniowosowiaska mozaika. Charakterystyka
geograficzno-polityczna pastw postjugosowiaskich, Szczecin 2010.
Giebie H., Organizacje Polakw przed zjednoczeniem w strukturze Zwizku
Polakw na Biaorusi, [w] Polska mniejszo narodowa na Biaorusi
1988-2009. Ocena minionego dwudziestolecia, Winnicki Z.J., Gawin T.
(red.), Biaystok 2009.
Gil A., Kwestia polska w biaoruskim dyskursie politycznym geneza i tera-
niejszo, Lublin 2009.
Gizicki W., Od Ukadu do Paktu. (R)Ewolucyjna zmiana w polityce bezpiecze-
stwa Polski, Lublin 2011.
Gniatkowski Z., Komunikacja spoeczna w Unii Europejskiej refleksja po
odrzuceniu Traktatu Konstytucyjnego, Studia Europejskie 2007, nr 2.
165
Gniazdowski M., Bakany Zachodnie: sprawa rodkowoeuropejskiej solidarno-
ci, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 2
Gray J., Faszywy wit. Urojenia globalnego kapitalizmu, Kobierzyce 2014.
Grosse T.G., Czy polska prezydencja moe by sukcesem?, Polski Przegld
Dyplomatyczny 2007, nr 4 (38).
Gruszczak A., Historia wsppracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoci
i spraw wewntrznych od TREVI do Tampere, [w:] Obszar wolnoci,
bezpieczestwa i sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Geneza, stan i per-
spektywy rozwoju, Warszawa 2005.
Haliak E., Ideowe problemy globalnego adu liberalnego w gospodarce wia-
towej rola i znaczenie Washington Consensus, [w:] Globalizacja
a stosunki midzynarodowe, E. Haliak, R. Kuniar, J. Simonides (red.),
Bydgoszcz 2003.
Hambura S., Muszyski M., Karta Praw Podstawowych z komentarzem,
Bielsko-Biaa 2001.
Harvey D., Neoliberalizm: historia katastrofy, Warszawa 2008.
Historia ZPB, www.zpb.org.pl [22.03.2009].
Hoboho M., Czerwonnaja S., Krymskotatarskoje nacjonalnoje dwienje.
Dokumenty, materiay, chronika, t. 2, Moskwa 1992.
Holsti K.J., International Politics: A Framework for Analysis, Prentice-Hall
1967.
Hrycak J., Historia Ukrainy 1772-1999. Narodziny nowoczesnego narodu, Lu-
blin 2000.
Husak T., Rola Prezydencji rotacyjnej w dobie Traktatu z Lizbony, [w:] Prezy-
dencja w Radzie Unii Europejskiej. Perspektywa praktyczna, T. Husak,
F. Jasiski (red.), Warszawa 2010.
Informacja ministra spraw zagranicznych o polityce zagranicznej Rzeczypospo-
litej Polskiej w 1990 roku, Sejm RP, kadencja X, Sprawozdanie steno-
graficzne z 28. posiedzenia, 26-28 kwietnia 1990 r., [w:] K. Skubiszew-
ski, Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodlegoci. Przemwienia,
owiadczenia, wywiady 1989-1993, Warszawa 1997.
Jackowski J.M., Religia w Unii Europejskiej, [w:] Prawo naturalne.
W poszukiwaniu fundamentu jednoci europejskiej, Nadgrny J., Gocko
J. (red.), Lublin 2002.
Jak Polska wykorzystuje fundusze unijne?, www.uniaeuropejska.info.pl
[16.04.2014].
Jan Pawe II papie, Jaka wolno? Taka Europa?, homilia wygoszona
podczas Mszy witej odprawionej na lotnisku w Masowie, Kielce
1991.
Jan Pawe II, papie, List Ojca witego do biskupw Europy, Watykan, 9
padziernika 1991, L'Osservatore Romano 1991, nr 9-10.
166
Jan Pawe II, papie, Nowa Europa musi y w prawdzie i wolnoci, czwarta
podr Jana Pawa II do Polski, L'Osservatore Romano 1991, nr 6.
Jan Pawe II, papie, Przemwienie w Parlamencie polskim, Warszawa, 11
czerwca 1999, [w:] Bg jest mioci, tekst homilii i przemwie
papieskich wygoszonych w czasie szstej pielgrzymki Ojca witego do
Ojczyzny [5-17.06.99]. tekst na podst. mat. KAI.
Jan Pawe II, Przemwienie w Parlamencie, Warszawa 11.06.1999.
Jasiecki K., Kapitalizm po polsku. Midzy modernizacj a peryferiami Unii
Europejskie, Warszawa 2013.
Jaskulski A., Co tworzy dobr prezydencj, [w:] Przewodnictwo pastwa
w Radzie Unii Europejskiej dowiadczenia partnerw, propozycje dla
Polski, Z. Czachr, M.J. Tomaszyk (red.), Pozna 2009.
Jaskulski A., Struktura i funkcje prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, [w:]
Przewodnictwo pastwa w Radzie Unii Europejskiej dowiadczenia
partnerw, propozycje dla Polski, Z. Czachr, M.J. Tomaszyk (red.),
Pozna 2009.
Jatczak M., Somiska B., Dobr priorytetw przez pastwa czonkowskie
sprawujce przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej w latach 2002-
2008 wnioski dla Polski, Biuletyn Analiz UKIE 2009.
JP 3-07 Military Operations Other Than War, 16 June 1995.
Juros H., Koci, Kultura, Europa, Lublin-Warszawa 1997.
Juros H., Unia Europejska a religia: gra toczy si fundamenty, Prawo
Kanoniczne'' 2000, nr 3-4.
Juros H., W sprawie artykuu kocielnego'' w Ukadzie Europejskim
Maastricht II, [w:] Europa i Koci, Juros H. (red.), Warszawa 1997.
Kacewicz M., Miota na Lachy, Newsweek 2005, nr 20, s. 42.
Kaan D., Polityka Wgier wobec Bakanw Zachodnich, Polski Przegld Dy-
plomatyczny 2011, nr 4.
Kauny R., Ukad Warszawski 1955-1991, Zeszyty Naukowe Wysza Szkoa
Oficerska Wojsk Ldowych im Tadeusza Kociuszki 2008, nr 1.
Kaniewski S., Instytucja Kocioa katolickiego przy Unii Europejskiej.
Dziaalno, rola i wizja zjednoczonej Europy, [w:] Wizje Unii
Europejskiej, Przyszo wsplnej Europy, urek M. (red.), Szczecin
2003.
Karkoszka A., Kierunek NATO, Polska Zbrojna 2014, nr 3.
Karpiski A.J., Wstp do socjologii krytycznej, Gdask 2006.
Karwat J., Problemy bezpieczestwa Unii Europejskiej, Przegld Strategiczny
2011, nr 1.
Kdzia Z., Prawa czowieka pord wartoci polityki zagranicznej, [w:] Krzysz-
tof Skubiszewski dyplomata i m stanu, R. Kuniara (red.), Warszawa
2011.
167
Klementowicz T., Rozumienie polityki. Zarys metodologii nauki o polityce,
Warszawa 2011.
Komitet Integracji Europejskiej, Unia Europejska. Informator o Kocioach,
Warszawa 1999.
Komunikat Komisji Wsplnot Europejskich, Bakany Zachodnie na drodze do
UE: umacnianie stabilnoci i dobrobytu, www.eur-lex.europa.eu
[13.04.2014].
Konflikt wok ZPB. Geneza konfliktu. Historia Zwizku Polakw na Biaorusi,
www.zpb.org.pl [20.02.2009].
Konwencja w sprawie misji specjalnych, [w:] Wspczesne stosunki midzyna-
rodowe. Wybr tekstw rdowych z komentarzem, o-Nowak T.
(red.), Wrocaw 1997.
Koci a Unia Europejska. Wizyta Episkopatu Polski w Brukseli, Wiadomoci
KAI 1997, nr 45.
Koziej S., Bezpieczestwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolu-
cja, Bezpieczestwo Narodowe 2011, nr 2.
Kranz J., Temu, ktry omieli si by mdrym, [w:] Krzysztof Skubiszewski
dyplomata i m stanu, R. Kuniar (red.),Warszawa 2011.
Kryzys 2008 a pozycja midzynarodowa Zachodu, R. Kuniar (red.), Warszawa
2011.
Kuliczkowski M., Przygotowania obronne pastwa polskiego w kontekcie
powinnoci konstytucyjnych oraz zobowiza sojuszniczych, [w:] Poli-
tyczno-wojskowe implikacje czonkowstwa Polski w NATO z perspekty-
wy 15-lecia obecnoci w strukturach Sojuszu, T. Komider (red.), War-
szawa 2014.
Kuniar R., Droga do wolnoci. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej,
Warszawa 2008.
Kuniar R., Suweren, [w:] Krzysztof Skubiszewski dyplomata i m stanu, R.
Kuniar (red.), Warszawa 2011.
Lorenz W., Europa dwch prdkoci, Rzeczpospolita", 8.06.2012.
odziski S., Porozumienia z Schengen a polska polityka bezpieczestwa, In-
formacja Biura Studiw i Ekspertyz Sejmu RP 2000, nr 761.
odziski S., Porozumienia z Schengen. Postanowienia Ukadu z Schengen i
Konwencji Wykonawczej, problemy wprowadzenia ich w ycie, znacze-
nie dla Polski, Raport Biura Studiw i Ekspertyz Sejmu RP 1995, nr
77.
o-Nowak T., Stosunki midzynarodowe. Teorie systemy uczestnicy, Wro-
caw 2000.
Maliszewska-Nienartowicz J., System instytucjonalny i prawny Unii
Europejskiej, Toru 2010.
168
Martin H.P., Schumann H., Puapka globalizacji atak na demokracj i dobro-
byt, Wrocaw 2000.
Minister Skubiszewski w ONZ, Gazeta Wyborcza 1989, nr 100.
Modelski G., A Theory of Foreign Policy, London 1692.
Modrzejewski A., Bezpieczestwo a problem suwerennoci pastw we wsp-
czesnym wiecie, [w:] Suwerenno pastwa we wspczesnych stosun-
kach midzynarodowych, Warszawa 2005.
Mouffe Ch., Polityczno, Warszawa 2008.
Muszyski H.J., Europa ducha. Chrzecijaska wizja fundamentw jednoci
europejskiej, Gniezno 2002.
Muszyski J., Sierpniowy zamach stanu w Zwizku Radzieckim, Warszawa
1991.
Mu J., Szpala M., Chorwacja w Unii Europejskiej, d 2011.
Najder Z., Z Polski do Polski przez PRL, Warszawa 1995, s. 82.
NATO wobec wyzwa wspczesnego wiata 2013, Czulda R., o R., Reginia-
Zacharski J. (red.), Warszawa 2013
NATOs relations with Russia, www.nato.int [01.06.2014].
Nowak J.M., Krzysztof Skubiszewski i demonta Ukadu Warszawskiego, [w:]
Krzysztof Skubiszewski dyplomata i m stanu, R. Kuniar (red.),
Warszawa 2011.
Nowak J.M., Rozwj dyplomacji wielostronnej w dobie niepewnoci i globali-
zacji (z polskiej perspektywy), [w:] Nowe oblicza dyplomacji, Surmacz
B. (red.), Lublin 2013.
Nowak Jerzy M., Ukad Warszawski od Hegemonii do Agonii, Warszawa 2011.
Nowakowski J.M., Polska polityka wschodnia w 1991 roku, Rocznik Polskiej
Polityki Zagranicznej 1991.
Olchowski J., Pawowski K., Region Europy Poudniowo-Wschodniej, [w:]
Regiony w stosunkach midzynarodowych, Topolski I., Dumaa H.,
Dumaa A. (red.), Lublin 2009.
Onyszkiewicz Janusz, Na drodze do NATO, [w:] Polityczno-wojskowe implika-
cje czonkowstwa Polski w NATO z perspektywy 15-lecia obecnoci
w strukturach Sojuszu, T. Komider (red.), Warszawa 2014, s. 26-44
Orzeszyna K., Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej a wartoci
religijne, Prawo Administracja Koci 2002, nr 2-3.
Orzeszyna K., Podstawy relacji midzy pastwem a kocioami w konstytucjach
pastw czonkowskich i Traktatach Unii Europejskiej studium
prawnoporwnawcze, Lublin 2007.
Owiadczenie Ministra Spraw Zagranicznych RP z 28 lipca 2005, Warszawa,
www.msz.gov.pl [20.01.2009].
Owiadczenie prezesa Rady Ministrw Jana Krzysztofa Bieleckiego w sprawie
proponowanego skadu i programu rzdu w Sejmie w dniu 5 stycznia
169
1991 r., [w:] Wprowadzenie do analizy polityki zagranicznej RP, Tom
II, Stemplowski R. (red.), Warszawa 2007.
Partacz C., Przemilczane w ukraiskiej historiografii przyczyny ludobjstwa
popenionego przez OUN-UPA na ludnoci polskiej, [w:] Prawda histo-
ryczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobjstwo na
Kresach poudniowo-wschodniej Polski w latach 1939-1946, Wrocaw
2011.
Pichoja R., Historia wadzy w Zwizku Radzieckim 1945-1991, Warszawa 2011.
Pichoja R., Historia wadzy w Zwizku Radzieckim 1945-1991,Warszawa 1998.
Pieronek T., Stolica Apostolska a Unia Europejska, [w:] Europa i Koci, Juros
H. (red.), Warszawa 199.
Pierwszy statut CCEE podpisa Pawe VI w 1977 r.. Obecny zosta
zatwierdzony przez Jana Pawa II 2 grudnia 1995 r.
Pietra Z.J., Misje specjalne w polskiej polityce zagranicznej, Stosunki Mi-
dzynarodowe 1985, nr 3.
Pipes R., Rosja, komunizm i wiat: wybr esejw, prze. A. Nowak, Krakw
2002.
Poczobut A., Biaoru wyrzuca polskich ksiy, www.wiadomosci.gazeta.pl
[22.03.2013].
Podgrzaska R., Polska wobec procesu europeizacji Bakanw Zachodnich,
Biuletyn Instytutu Zachodniego 2012, nr 80.
Pogonowski M., Praca jako element bezpieczestwa socjalnego ludzi modych,
[w:] Modzi i Polityka, M. Grka, J. Prokopiuk (red.), Koszalin 2013.
Polak E., Globalizacja a zrnicowanie spoeczno ekonomiczne, Warszawa
2009.
Polityczno-wojskowe implikacje czonkowstwa Polski w NATO z perspektywy
15-lecia obecnoci w strukturach Sojuszu, T. Komider (red.), Warsza-
wa 2014.
Polityka polska na progu niepodlegoci. Przemwienie wygoszone podczas
debaty generalnej na 44. Sesji Zgromadzenia Oglnego Organizacji
Narodw Zjednoczonych, Nowy Jork, 25 wrzenia 1989 r., [w:] K. Sku-
biszewski, Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodlegoci. Przem-
wienia, owiadczenia, wywiady 1989-1993, Warszawa 1997.
Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci. Dugookresowa Strategia Rozwoju
Kraju, Warszawa 2013.
Polska w Sojuszu Pnocnoatlantyckim. Korzyci i inicjatywy, p. 3 Inwestycje
infrastrukturalne, www.bbn.gov.pl [01.06.2014].
Polska-EWG, Gazeta Wyborcza 1989, nr 96.
Popielewicz M., Jest dialog, nie ma wsppracy, Nasz Dziennik
z 08.12.2009.
170
Potulski J., Spoeczno-kulturowy kontekst aktywnoci midzynarodowej Federa-
cji Rosyjskiej, Gdask 2008.
Premier w Serbii, www.premier.gov.pl [01.06.2014].
Priorytety polskiej polityki zagranicznej 2012-2016, www.msz.gov.pl
[05.11.2013].
Proko J., Bezpieczestwo pastwa. Zarys teorii problemu i zada administracji
publicznej, Bielsko-Biaa 2007.
Przeciszewski M., Traktat budzi nadzieje i wtpliwoci. Rozmowa z ks. prof.
Piotrem Mazurkiewiczem, Wiadomoci KAI 2007, nr 51.
Przemwienie do korpusu dyplomatycznego Watykan w dniu 13.01.2003,
Europa przykadem pokojowej wsppracy, Wiadomoci KAI 2003,
nr 3.
Putins BRICS allies reject sanctions, condemn West's hostile language, ,,The
Globe and Mail 2014, www.theglobeandmail.com [10.04.2014].
Radzik R., Kim s Biaorusini?, Toru 2004.
Radzik R., Midzy zbiorowoci etniczn a wsplnot narodow. Biaorusini
na tle przemian narodowych w Europie rodkowo-Wschodniej XIX stu-
lecia, Lublin 2000.
Ray B., Bakany Zachodnie, www.europarl.europa.eu [13.04.2014].
Report on the European Institutions, presented by the Committee of Three to the
European Council (October 1979), www.aei.pitt.edu [15.04.2014].
Robbers G., W sprawie artykuu kocielnego w Traktacie Amsterdamskim,
[w:] Europa, Fundamenty jednoci, A. Dylus (red.), Warszawa 1999.
Robert Schuman, Suga Boy, www.wiking.edu.pl [11.11.2013].
Rogala-Lewicki A., Struktura systemw informacyjnych strefy Schengen, Fo-
rum Studiw i Analiz Politycznych 2010.
Rokicka K., Wcznie acquis Schengen w ramy prawne Unii Europejskiej,
Studia Europejskie 2000, nr 2.
Rosiak D., Dyplomacja nie dla nas? Rzeczpospolita, 23.08.2010.
Rotfeld A.D., Relacje NATO-Rosja. Geneza stan obecny perspektywy, [w:]
Polityczno-wojskowe implikacje czonkowstwa Polski w NATO z per-
spektywy 15-lecia obecnoci w strukturach Sojuszu, T. Komider (red.),
Warszawa 2014.
Rychowski B., Niepodlego Ukrainy, Polityka Wschodnia 1993, nr 1.
Rychowski B., Stosunki Chiny Rosja w okresie transformacji, [w:] Rosja
Chiny. Dwa modele transformacji, Toru 2000.
Rynkowski M., Status prawny Kociow i zwizkw wyznaniowych w Unii
Europejskiej, Warszawa 2004.
Sapir J., Nowy XXI wiek. Od wieku Ameryki do powrotu narodw, prze. M.
Wilk, Warszawa 2009.
Schuman R., Dla Europy, Krakw 2009.
171
Sekciski A., Bezpieczestwo wewntrzne w ujciu teoretycznym. Geneza i
wspczesne rozumienie w naukach politycznych, e-politykon 2013, nr
11.
Serczyk W.A., Historia Ukrainy, Wrocaw-Warszawa-Krakw 2001.
Skubiszewski K., Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodlegoci. Przem-
Skubiszewski K., Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodlegoci. Przem-
Sowo Biskupw Polskich w sprawie wejcia Polski do Unii Europejskiej,
Akta Konferencji Episkopatu Polski'' 2003, nr 8.
Smyk K., Prezydencja w Traktacie z Lizbony: gwne postanowienia i wnioski
dla Polski, Biuletyn Analiz UKIE 2009, nr 22.
Sobiecki R., Budowanie nowego adu spoeczno-ekonomicznego w Polsce, War-
szawa 2009.
Sokoowska P., Pogldy zachowujemy dla siebie, Przegld 2008, nr 10.
Sowiski S., Kocielna wiea w nowoczesnym miecie. Spr o Koci, czyli
o przestrze publiczn, Wi'' 2010, nr 11-12.
Spotkanie z prezydentem Mali, Alph Omarem Konare, Afryka 1999, nr 10.
Stachowiak P., Ku deprywatyzacji religijnoci europejskiej. Koci katolicki
w debacie o aksjologicznych zaoeniach projektu Konstytucji
Europejskiej, [w:] 50 lat i co dalej? Europa i Unia Europejska midzy
integracj a atomizacj, Czachr Z. (red.), Pozna 2007.
Stanisawski W., Polska na Bakanach Zachodnich yczliwy, roztargniony
kibic, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 2.
Staniszkis J., Antropologia wadzy. Midzy Traktatem Lizboskim a kryzysem,
Warszawa 2009.
Staniszkis J., Wadza globalizacji, Warszawa 2003.
Stelmachowski A., Przeladowanie Polakw na Biaorusi, www.wspolnota-
polska.org.pl [20.03.2009].
Stpniak M., Europa osb i narodw. Problemy integracji europejskiej
w nauczaniu spoecznym Kocioa (od Leona XIII do Jana Pawa II),
d 2002.
Strategia rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Pol-
skiej 2022, przyjta uchwa Rady Ministrw z dnia 9 kwietnia 2013 r.
Suek J., By dla mnie jak wzorzec z Svres, [w:] Krzysztof Skubiszewski dy-
plomata i m stanu, R. Kuniar (red.), Warszawa 2011.
Szczerski K., Instytucja prezydencji w Unii Europejskiej uwagi do analiz poli-
tologicznych, [w:] Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, K.A. Woj-
taszczyk (red.), Warszawa 2010.
172
Szelg P., Bakany a Unia Europejska. Perspektywy integracyjne pastw ba-
kaskich, [w:] Bakany u progu zjednoczonej Europy, Czubik P. (red.),
Krakw 2008.
Sztumski J., Wstp do metod i technik bada spoecznych, Katowice 1995.
Szul T., Siy zbrojne ZSRR w puczu moskiewskim 1991 roku, Warszawa 1994.
Szurmiski ., Mechanizmy Propagandy, Warszawa 2008.
wiat w 2025. Scenariusze Narodowej Rady Wywiadu Stany Zjednoczonych,
Krakw 2009.
witochowicz T., Imperium za. Reaktywacja. Fronda, Warszawa 2014.
Talaga A., Warto wydawa na wojsko, Rzeczpospolita z 3.04.2014 r., s. A13.
Tallberg J., The Agenda Shaping powers of the EU Council Presidency, Jour-
nal of European Public Policy 2003, vol. 10, no. 1.
Tekst projektu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z komentarzem
zgoszonym przez COMECE, Wok Wspczesnoci'' 2000, nr 8.
The Aliances New Strategic Conept, NATO, 1991, www.nato.int [30.05.2014].
The Alliance's Strategic Concept, 24.04.1999 r., www.nato.int [27.05.2014].
The Human Development Report 2010, www.hdr.undp.org [01.12.2013].
The North Atlantic Cooperation Council, www.nato.int [30.05.2014].
Toczek E., Polacy na Biaorusi i Ukrainie, Kancelaria Sejmu Biuro Ekspertyz i
Analiz, Informacja nr 599, luty 1998, s. 2.
Tomasiewicz J., P jak Polska, P jak peryferie, [w:] Czy Polska to peryferie?
Pierwsza ankieta Nowych Peryferii, www. nowe peryferie.pl
[30.05.2014].
Tomczyk N., Wstp, [w:] Dmowski R., Koci, Nard, Pastwo, Wrocaw
1993.
Towpik A., Budowanie bezpieczestwa Polski, [w:] Krzysztof Skubiszewski
dyplomata i m stanu, R. Kuniar (red.), Warszawa 2011.
Traktat midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Biaoru o dobrym ssiedz-
twie, przyjaznych stosunkach i wsppracy z dn. 23 czerwca 1992 roku,
Dz. U. 1993 nr 118 poz. 527.
Traktat o Unii Europejskiej z dnia 2.02.1992 r., Dz. Urz. WE 1992 C 191.
Traktat Pnocnoatlantycki z 4 kwietnia 1949 r., Dz. U., 2000.87.970,
www.abc.com.pl [2.06.2014]; www.nato.int [02.06.2014].
Traktat z Amsterdamu zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej, traktaty usta-
nawiajce Wsplnoty Europejskie oraz niektre zwizane z nimi akty
z dnia 2.10.1997 r., Dz.U. WE 1997 C 340.
Treanor N., Kocioy i proces konsultacyjny w Unii Europejskiej, [w:] Jedna czy
dwie Europy? Rola Kocioa Katolickiego w procesie integracji
europejskiej. Materiay pokonferencyjne, Budnik R., Gra M. (red.),
Gliwice 2003.
173
Ukad midzy Rzdami Pastw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Fede-
ralnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego zno-
szenia kontroli na wsplnych granicach podpisany w Schengen dnia 14
czerwca 1985 roku, Dz. U, WE 2000, L 239/13.
Ukraina druha poowyna XX st. Narysy istorji, P. Panczenki (red.), Kijw 1997.
Vershbow Al., Boosting NATO EU cooperation has gained new urgency with
Ukraine crisis, 4.06.2014, www.nato.int [04.06.2014].
Wahl J., Rober Schuman. Ojciec Europy, Gliwice 1999.
Walasek J., Afrykaska wizyta, Pespektywy 1977, nr 44.
Wallerstein I., Analiza systemw wiatw. Wprowadzenie, Warszawa 2007.
Warchaowski K., Prawo do wolnoci myli, sumienia i religii w Europejskiej
Konwencji Praw Czowieka i podstawowych Wolnoci, Lublin 2004.
Waszkiewicz J., Mniejszo polska w stosunkach polsko-biaoruskich, [w:] Pol-
ska-Biaoru: problemy ssiedztwa, Chaupczak H., Michalik E. (red.),
Lublin 2005.
Wawrzyk P., Bezpieczestwo wewntrzne Unii Europejskiej, Warszawa 2009.
Wgrowska M., Partnerstwo dla pokoju, Warszawa 1994.
Wc J.J., Bilans polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, Przegld
Zachodni 2012, nr 2.
Wc J.J., Formalne i nieformalne moliwoci oddziaywania prezydencji na
funkcjonowanie Unii Europejskiej po zmianach przewidywanych
w Traktacie Lizboskim, [w:] Prezydencja w Unii Europejskiej. Analizy
i dowiadczenia, K. Szczerski (red.), Krakw 2009.
Winnicki Z.J., Wspczesna doktryna i historiografia biaoruska (po roku 1989)
wobec Polski i polskoci, Wrocaw 2003.
Witalec A., Polska w strefie Schengen po 6 latach czonkowstwa,
www.stosunki-midzynarodowe.pl [10.08.2014].
Wizyta premier Chorwacji w Warszawie, www.premier.gov.pl [10.08.2014].
Wizyta premiera w Chorwacji, www.premier.gov.pl [10.08.2014].
Wodkowska-Bagan A., Rywalizacja mocarstw na obszarze poradzieckim, War-
szawa 2013.
Wnuk-Lipiski E., Transformacja i integracja Europy a wyzwania dla Kocioa,
[w:] Europa i Koci, H. Juros (red.),Warszawa 1997.
Wnuk-Lipiski E., Zikowski M., Zaoenia teoretyczne, [w:] Pierwsza dekada
niepodlegoci. Prba socjologicznej syntezy, E. Wnuk-Lipiski, M.
Zikowski (red.), Warszawa 2001.
Wojtan M., Proces akcesji Polski do Unii Europejskiej w zakresie przepywu
osb a dowiadczenia Niemiec, Wrocaw 2004.
www.ekai.pl [ 12.11.2013].
www.ekai.pl [12.11.2013].
www.info.wiara.pl [16.11.2013].
174
www.opoka.org.pl [16.11.2013].
www.orrk.pl [16.11.2013].
www.tygodnik.com.pl [11.11.2013].
Yekelchyk S., Ukraina. Narodziny nowoczesnego narodu, prze. M. Urbaski,
Krakw 2010.
Za duo polskich ksiy na Biaorusi?, www.tvn24.pl [22.03.2013].
Zajczkowska M., Geneza i historia trzeciego filaru Unii Europejskiej, [w:]
Ewolucja i ocena funkcjonowania trzeciego filaru Unii Europejskiej, H.
Tendera-Waszczuk (red.), Krakw 2009.
Zarychta S., Rola NATO w ksztatowaniu bezpieczestwa transatlantyckiego
i wiatowego w wietle opracowanych doktryn i koncepcji strategicz-
nych w latach 1949-2012, [w:] NATO wobec wyzwa wspczesnego
wiata 2013, Czulda R., o R., Reginia-Zacharski J., Warszawa 2013.
Zielke K., NATO wraca do gry, Gazeta Polska z 16.04.2014.
Ziba R., Aktualny stan stosunkw Polska-USA, [w:] 400 lat stosunkw polsko-
amerykaskich (1608-2008), Wieteska-Rostek M. (red.), Warszawa
2009.
Ziba R., Bezpieczestwo pastw zrzeszonych w NATO i Unii Europejskiej, [w:]
Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, R. Ziba (red.),
Warszawa 2008.
Ziba R., Gwne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie, War-
szawa 2010.
Ziba R., Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego, Warszawa 1999.
Ziba R., Pozimnowojenny paradygmat bezpieczestwa midzynarodowego,
[w:] Bezpieczetwo midzynarodowe po zimnej wojnie, R. Ziba (red.),
Warszawa 2008.
ebrowski A., Kontrola cywilna nad siami zbrojnymi Rzeczypospolitej Pol-
skiej, Warszawa 1998.
ornaczuk T., Polityka Polski wobec Bakanw Zachodnich, Rocznik Polskiej
Polityki Zagranicznej 2011.
ornaczuk T., Rozszerzenie Unii Europejskiej a prezydencja Polski w Radzie
UE, Przegld Dyplomatyczny 2011, nr 1.
urawski vel Grajewski P., Bezpieczestwo midzynarodowe. Wymiar militar-
ny, Warszawa 2012.
yciski J., Europejska wsplnota ducha, Warszawa 1998.
.. -
46 , -, 26 .
1991 ., Misk 1991.
.., [Krtka historia Biaorusi],
1993.
., XV-XVIII ., 1998.
175
.., . ,
2007, s. 6.
., . -
, [w:] -
( 2006 .), (.) ., - 2011.
176

Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transformacji politycznych [Poland in Europe from 1989 to 2014. 25 Years After the Changes - Selected Aspects of Political transformation]

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transformacji politycznych [Poland in Europe from 1989 to 2014. 25 Years After the Changes - Selected Aspects of Political transformation]

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jacek Knopek, Magorzata Sikora-Gaca, Dariusz Magierek

Polska w Europie 1989-2014

Demokracj trzeba tak jak wolno umiejscawia w czasie i przestrzeni

Przewodniczcy Uczelnianej Rady Wydawniczej

Copyright by Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszaliskiej

WYDAWNICTWO UCZELNIANE POLITECHNIKI KOSZALISKIEJ

PARTACZ Czesaw 107

STANKIEWICZ Wojciech 133

Ukad z Schengen w systemie

Moliwo swobodnego przekraczania granic przez obywateli Unii Europej-

znoszc kontrol na granicach wewntrznych sygnatariuszy ukadu i wprowa-

Europejski wymiar bezpieczestwa

Pojcie bezpieczestwa rozpatrywa mona w kilku wymiarach. Po pierw-

dzaje bezpieczestwa odnosi si bd do europejskiego wymiaru tego zagad-

Wsplnoty Europejskie w swoim pierwotnym zaoeniu miay by przede

Rys. 1. Filary Unii Europejskiej

Wsplny rynek Zapewnienie obywate-

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: J. Adamiec, Polityka zagraniczna i bezpieczestwa

Wczenie do filaru pierwszego z zagadnie zwizanych ze swobod prze-

nolitym reimie prawnym18. I cho pastwa czonkowskie zachoway suweren-

Ukad z Schengen w systemie bezpieczestwa europejskiego

Kwestia zniesienia kontroli granicznych z rwnoczesnym pogbianiem

wizay si podj w celu zwikszenia bezpieczestwa wewntrznego kompensujce realizacj

porzdku publicznego zbir danych dostpnych dla okrelonych sub w pa-

skich strefy trwaym elementem budowy europejskiego systemu bezpiecze-

Kwestia bezpieczestwa, polityki zagranicznej czy obronnoci, to te zagad-

Celem niniejszego opracowania jest syntetyczna prezentacja istoty Ukadu

Bezpieczestwo europejskie, Ukad z Schengen, obszar wolnoci, bezpiecze-

European security, Schengen, an area of freedom, security and justice.

Zmiany demokratyczne majce miejsce w Polsce w 1989 r. doprowadziy do

Kwestie polityki zagranicznej w expos premiera Mazowieckiego

Pierwszym bardzo istotnym publicznym wystpieniem, w ktrym nowe

praktycznie w kadym aspekcie wsppracy. Doda, e dotychczasowa wsp-

Przemwienie ministra Skubiszewskiego na forum ONZ

Przedstawione przez premiera Mazowieckiego idee i koncepcje odnoszce

powici rwnie istotnym z polskiego punktu widzenia konsekwencjom dru-

niowym wyeliminowaniem broni jdrowej i wypracowaniem skutecznego sys-

Naley rwnie podkreli, e minister Skubiszewski zapowiedzia ww-

Informacja ministra Skubiszewskiego o polityce zagranicznej RP

Analizujc kwesti kierunkw polityki zagranicznej pastwa polskiego

Skubiszewski podkreli, e Polska bdzie prowadzi aktywne dziaania

Omawiajc kwesti stosunkw ze Zwizkiem Radzieckim, Skubiszewski

Minister Skubiszewski stwierdzi rwnie, e przedstawionym planom

Na podstawie przedstawionej analizy naley stwierdzi, e nowy polski

Jak wspomniano, jednym z najwaniejszych zada stojcych wczenie

podejciu udao si ugruntowa pozycj midzynarodow Polski i stworzy

W artykule przedstawiona zostaa kwestia wyznaczenia nowych priorytetw w

Polityka zagraniczna Polski, zmiany systemowe, proces transformacji, koniec

Poland, Polish foreign policy, the democratic changes, transformation process,

Wyzwania dla Polski jako uczestnika

W badaniach aktywnoci spoeczno-politycznej trzeba odrnia tre i form.

Nowa sytuacja geopolityczna i cywilizacyjna Polski

W sensie geopolitycznym rok 1989 jest symbolicznym elementem porzu-

wraz z wystpujcym synkretyzmem cywilizacji okrela si niekiedy mianem

(statusy). Gdyby dobrobyt, solidaryzm spoeczny si rozwija ten system by

W procesie znoszenia przez wiat zachodni wskazanych sprzecznoci istot-

Gospodarcza i polityczna pozycja Polski

Wedug niektrych interpretacji Polska jest w ramach Unii Europejskiej

rozwinitych w Raporcie o rozwoju ludzkoci (The Human Development Re-

produkcji z koca lat 80. nastpi okoo 2006 r. Jednoczenie pogorszya si

wzgldnego osabienia gospodarczo-finansowego wikszoci krajw UE, w tym

Wyzwania dla Polski w warunkach kryzysu globalnego

Wyzwaniem dla Polski jest praktyczna weryfikacja b-

Trwajcy od 2008 r. kryzys globalizacji przyspieszy proces interregnum