Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych [Poland in Europe from 1989 to 2014. 25 Years After the Changes - Examples of Economic Transformation Areas]

Jacek Knopek, Magorzata Sikora-Gaca, Renata Gabryszak
REDAKCJA
Polska w Europie 1989-2014

25 lat po przemianach
Przykadowe obszary
przeksztace gospodarczych
Trzeba zakoczy z faszyw gr, w ktrej ludzie udaj, e pracuj,

a pastwo udaje, e paci
/Leszek Balcerowicz/
rdo: Przemwienie sejmowe z 17 XII 1989 r
Politechnika Koszaliska
1
MONOGRAFIA NR 275
INSTYTUT POLITYKI SPOECZNEJ I STOSUNKW MIDZYNARODOWYCH
ISSN 0239-7129
ISBN 978-83-7365-351-1
Przewodniczcy Uczelnianej Rady Wydawniczej

Mirosaw Maliski
Recenzja
Ewa Szatlach
Redakcja
Jacek Knopek
Magorzata Sikora-Gaca
Renata Gabryszak
Projekt okadki
Tomasz Cielik
Skad, amanie
Tomasz Cielik
Copyright by Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszaliskiej

Koszalin 2014
WYDAWNICTWO UCZELNIANE POLITECHNIKI KOSZALISKIEJ

75-620 Koszalin, ul. Racawicka 15-17
Koszalin 2014, wyd. I, ark. wyd. 8,01, format B-5, nakad 250 egz.
Druk: EXPOL, Wocawek
2
SPIS TRECI
WPROWADZENIE 5
KUSAK Miron Kryzys jako zagroenie dla porzdku libe- 7

ralnego i demokratycznych wartoci
SROKA Jacek Transformacyjny krajobraz stosunkw przemy- 19

sowych i dialogu spoecznego w Polsce
SIKORA-GACA Magorzata Perspektywa finansowa 2014- 27

2020. Charakterystyka Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwj
PANKOWSKA Anna Finansowa stabilno systemu emery- 43

talnego jako cz zabezpieczenia spoecznego
BEDNORZ Jarosaw 25 lat transformacji polskiego grnic- 61

twa wgla kamiennego
HEJDUK Mariusz Finansowanie inwestycji komunalnych po 81

przystpieniu Polski do Unii Europejskiej
CZOP Barbara Zmiany we wzorcach konsumpcji polskich go- 103

spodarstw domowych (od prawa Engela do paradoksu Veblena)
KASTRAU Ewa Analiza wsparcia udzielonego na rozwj 117

energetyki odnawialnej przez Regionalny Program Operacyjny
Wojewdztwa Dolnolskiego w okresie programowania 2007-2013
WONIAK Ewa Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna 127

na tle pozostaych stref w Polsce analiza efektw funkcjonowania w
latach 2000-2013
3
DOTSIAK gor - 151
:
BIOGRAMY 161
BIBLIOGRAFIA 165
4
WPROWADZENIE
Rozwj gospodarczy, wolny rynek i liberalne wartoci stay si w dobie kszta-

towania demokracji skonsolidowanych nieodcznym atrybutem dokonujcych
si przemian. Niektrzy z badaczy wrcz formuuj tez mwic o tym, i bez
silnych i ugruntowanych podstaw gospodarki wolnorynkowej nie moliwe jest
budowanie dojrzaych systemw demokratycznych. Trudno si z tak lansowan
tez nie zgodzi, gdy od osiganego produktu krajowego brutto uzaleniona
jest stabilna gospodarka, napyw inwestycji zagranicznych, zabezpieczenie
rwnowagi midzy poda a popytem, zwikszenie zatrudnienia, a w konse-
kwencji wiksze moliwoci konsumpcyjne spoeczestwa, czyli klasyczne
powikszanie dbr kadego potencjalnego wyborcy i obywatela. Budowa sta-
bilnego otoczenia gospodarczego jest zatem podstawowym elementem ksztatu-
jcym kad transformacj systemow, jeeli poda ona w stron demokra-
tycznego porzdku polityczno-ustrojowego. Im wicej osb identyfikuje si
z dokonywanymi przeobraeniami tym wiksza istnieje szansa na ich ugrunto-
wanie w spoeczestwie.
Niniejsze opracowanie otwieraj dwa teksty o charakterze oglnym, kt-
rych cechami s oglnowiatowy kryzys gospodarczy zainicjowany zaamaniem
rynku nieruchomoci w USA oraz przeksztacenia gospodarcze w Polsce uka-
zane za porednictwem dialogu spoecznego. Dalej wskazano na moliwoci
rozwoju polskiej gospodarki, jakie przynis fakt pozyskiwania funduszy unij-
nych na zrwnowaenie dysproporcji midzy poszczeglnymi pastwami i re-
gionami europejskimi oraz ich praktyczne wykorzystanie w gospodarce komu-
nalnej. W nastpnym materiale ukazano zmiany konsumpcyjne, jakie dokonay
si w ostatnim wierwieczu wrd polskich gospodarstw domowych, co wy-
waro wpyw na zmian popytu wewntrznego i tym samym znaczce powik-
szenie budetu narodowego. Kolejne trzy teksty odnosz si do Grnego i Dol-
nego lska, a ich podstawowym zaoeniem s zmiany w polskim grnictwie
wgla kamiennego oraz procesw restrukturyzacyjnych podjtych na rzecz
zmiany oblicza ekonomicznego tego regionu. Cz niniejsz koczy tekst
w jzyku ukraiskim, ktry widzi polsk transformacj oczyma wschodniego
ssiada, ktry analizujc j chciaby wycign jak najlepsze wnioski dla wa-
5
snego podmiotu, ktry stoi przed zasadnicz transformacj systemow, jeeli
bdzie chcia podtrzyma kurs proeuropejski w swej polityce zagranicznej.
Zadaniem niniejszej czci byo przedstawienie przykadowych przekszta-
ce gospodarczych, jakie dokonay si w Polsce w ostatnim wierwieczu, gdy
to one jak zaznaczono w pierwszym akapicie wpywaj na lepsze zrozumie-
nie przez spoeczestwo dokonywanych przemian systemowych.
Jacek Knopek
Magorzata Sikora-Gaca
Renata Gabryszak
6
Miron KUSAK
Miron KUSAK
Kryzys jako zagroenie dla porzdku

liberalnego i demokratycznych wartoci
Kryzys jest testem na jako i wydolno gospodarki i systemu politycznego.

Leszek Balcerowicz susznie zauwaa, e zawsze przyczyn zego stanu gospo-
darki jest niewaciwa polityka1. To pastwo, stanowic i egzekwujc porzdek
i decydujc o warunkach brzegowych dla aktywnoci ludzi, przedsibiorstw
i instytucji ma odpowiednie instrumenty regulacyjne, eby w warunkach kry-
zysu zapobiega chaosowi i konfliktom. Silne pastwo nie tylko stabilizuje
warunki dla aktywnoci gospodarczej i politycznej, ale jest szans na stabilno
i suwerenno. W warunkach narastajcej dynamiki rozwoju i nierwnowagi
narasta zagroenie destabilizacj i konfliktem. Stabilno i przewidywalno
systemu jest niezbdna dla rozwoju i jest walorem wspczesnego spoecze-
stwa obywatelskiego i pastwa prawa i jest warunkiem jego zdolnoci do re-
agowania na zagroenia. Mamy w tym wzgldzie do czynienia cigle z nowymi
jakociowo zagroeniami, ktre nie poddaj si rozwizaniom przy pomocy
tradycyjnych strategii i wymagaj nowych sposobw diagnozowania oraz re-
agowania przy pomocy zrnicowanych systemw strategii, ktre przyjo si
nazywa strategiami hybrydowymi. To wszystko oznacza rosnce wymo-
gi testujce kompetencje i wydolno klasy politycznej. Ronie znaczenie
przywdztwa zarwno w gospodarce, jak i w polityce. Coraz wyraniej wida
konsekwencje fundamentalnej zalenoci midzy wolnoci i odpowiedzialno-
ci. Niezbdna jest adekwatno midzy narastajca dynamik rozwoju,
a poziomem kompetencji przywdztwa. Wolno, jako warto jest w dal-
szym cigu wartoci fundamentaln i nie wida dla niej alternatywy, co za-
uwaa Fukuyama, piszc Koniec historii i Koniec czowieka. Poziom zagroe
stale ronie, co powoduje, e coraz wyraniej wida, e prawdopodobnym mo-
delem spoeczestwa wyrastajcym z dotyczcej nas rzeczywistoci jest spoe-
1
Zob. L. Balcerowicz, Wywiad dla tygodnika Newsweek, Newsweek 2013, nr 4, s. 75.
7
Kryzys jako zagroenie dla porzdku liberalnego i demokratycznych wartoci
czestwo konfliktu. Pogld ten szeroko uzasadnia Ulrich Beck2. Projektem dla
U. Becka optymalnym na przyszo dla Europy jest jej integracja i budowanie
silnego, regionalnego podmiotu, ktry bdzie szans na sukces w globalnej
gospodarce, polityce oraz geopolityce i geostrategii. Europa musi by silnym
podmiotem w globalnej konkurencji poniewa krach gospodarki wiatowej jest
nie tylko teoretycznym zagroeniem, ale jeli si zdarzy, to Europa musi by na
to gotowa. Zarwno pastwa narodowe, jak i struktury, w ktre si organizuj,
musz by gotowe na zagroenia, ktrych nie da si przewidzie, nie bdzie
wiadomo jak je diagnozowa i jak rozpoznawa ich nowe jakocio-
wo waciwoci. Oswajanie konfliktu na etapie pojawiajcych si sprzecznoci,
diagnozowanie, zdolno do posuenia si predykcj i prognoz to kompeten-
cje niezbdne w warunkach spoeczestwa i pastwa zagroonego konfliktem
i kryzysem. Wolno jest kompromisem, a porzdek liberalny funkcjonuje
w oparciu o strategi kompromisu, ale szanse w warunkach konkurencji, to
przymus wyboru i poniesienia konsekwencji tego wyboru; zaniechanie jest b-
dem spoecznie nagannym.
Obok wolnoci pojawia si problem sprawiedliwoci, ktry cigle powodu-
je niekoczce si dyskusje czemu sprzyjaj spoeczne naciski rwnociowe
czy godnociowe, czsto mijajce si z zasad udziau zasuonego. Ulegajc
tego rodzaju naciskom, zwykle uzasadnianym wznios frazeologi, torujemy
drog roszczeniom i prawu do ycia na cudzy koszt, co skutkuje narastajcymi
sprzecznociami i spoecznym konfliktem. Tego rodzaju spoeczna zgoda jest
demoralizujca i pozwala politykom spycha problemy, ktrymi winni si zaj
na obywateli, powodujc zamieszanie i chaos. Im wicej problemw, sprzecz-
noci i chaosu tym wicej trzeba politykw, urzdnikw, prawnikw, policjan-
tw itp., czyli coraz wicej kosztownego i coraz bardziej immobilnego pastwa.
Leszek Balcerowicz: Nasze pastwo jest pseudoopiekucze i ze zym
wymiarem sprawiedliwoci. Rdzeniem pastwa jest ochrona przed agresj in-
nych ludzi. Pastwo musi zapewni ochron i sprawiedliwo w wymiarze
kryminalnym. Ale musi te chroni wasno i rozstrzyga spory. W tym pierw-
szym zakresie trudno pastwo wyrczy, wic jeli tu ono zawodzi, musi si to
spotka z reakcj opinii publicznej. Nic nie zastpi tu spoeczestwa obywatel-
skiego3. Mona si zgodzi z Profesorem, e tylko opinia publiczna i kontrola
spoeczna jest w stanie wymusi konieczne zmiany4. Respektujc tego rodzaju
opinie zauwaamy, e jest to element strategii spoeczestwa obywatelskiego.
Sprawiedliwo wymaga nieustajcej kontroli spoecznej, poniewa zbyt czsto
2
U. Beck, E. Grande, Polityka kosmopolityczna. Spoeczestwo i polityka w drugiej nowoczesno-
ci, Warszawa 2009, s. 17.
3
L. Balcerowicz, Wywiad dla Dziennika Gazeta prawna, Dziennik Gazeta Prawna 2014, nr
104, s. A15.
4
Tame.
8
Miron KUSAK
wymiar sprawiedliwoci staje si przedueniem polityki partii dominujcej na

scenie politycznej, co nie koniecznie musi si zdarza, ale si zdarza. Zbyt cz-
sto okazuje si, e decyzje i dziaania funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwoci
wpisuj si w oczekiwania politykw. Polska ma np. wyszy wskanik iloci
prokuratorw i sdziw w stosunku do liczby ludnoci ni np. Niemcy czy
Francja, ale za to bije rekordy w przewlekoci procedur. Zwraca rwnie uwa-
g bezkarno prokuratorw, ktrzy, bez wystarczajcych dowodw, zbyt cz-
sto doprowadzaj ludzi zasuonych dla gospodarki do ruiny, nie ponoszc za to
adnych konsekwencji. Przewleko procedur z kolei powoduje co, co mona
okreli jako zamulanie systemu sprawiedliwoci, bdce powodem chaosu
i konfliktw. Ekonomici nazywaj tego rodzaju sytuacj nieefektywnoci
alokacji zasobw. Amerykanie osdzili Bernarda Madoffa w cigu p roku
i skazali go na 150 lat wizienia. Bernie Madoff przekrci swoich klientw
na 65 mld dolarw, co jest sum niewyobraaln w odniesieniu do moliwoci
jednego czowieka, nawet tak wpywowego, ale ten, ju po osdzeniu, w pu-
blicznych wywiadach nie odegnywa si od winy, natomiast zwraca uwag, e
to, co on zrobi, to w skali przewinie jest niczym wobec tego, co dzieje si na
giedzie. To, co dawniej nazywao si lichw obecnie nazywa si elegancko
inynieri finansow i nie jest si atwo temu przeciwstawia, poniewa np. do
budetu Wielkiej Brytanii przychody z giedy to ok. 10% PKB. Obecnie naj-
wicej zarabiaj nie ci, ktrzy inwestuj i tworz miejsca pracy, lecz ci, ktrzy
obracaj cudzymi zasobami. Mimo, e gospodarka realna potrzebuje realnego
pienidza z realnej gospodarki, a nie wirtualnej tandety z efektownych baniek
wirtualnych, to jednak atwy pienidz wirtualny wypiera pienidz realny do
momentu kryzysu, kiedy przesadnie nadmuchane wirtualne baki pryskaj
i okazuje si, e nagle wyparoway miliardy dolarw. I jak zwykle nie ma win-
nych. W tym miejscu wydaje si nieunikniona konieczno zaostrzenia regu i
wyznaczenia granic swobody dla wirtualnych transakcji na wiatowych rynkach
finansowych.
Dynamiczne zmiany i narastajce konflikty pokazuj, e cigle na nowo
trzeba diagnozowa nowe jakociowo sytuacje i podejmowa adekwatne decy-
zje i dziaania. Dawniej wydawao si, e coraz trudniej bdzie si pokonywao
bariery technologiczne i organizacyjne podczas, gdy dowiadczenie pokazuje,
e wyzwaniem s nowe pomysy i nowe idee. Wszystko si zmienia coraz bar-
dziej gwatownie. Rwnoczenie naley mobilizowa ludzi do aktywnoci zo-
rientowanej na rozwj, poniewa aktywno wymusza organizowanie porzdku
sprzyjajcego rozwojowi. W chaosie rozwj nie jest moliwy. Spoeczestwo
aktywne nie ma problemw z wartociami, poniewa organizacja zorientowana
na rozwj i dziaania poyteczne eliminuj roszczeniowo oraz dziaania spo-
ecznie naganne i patologie. Jeli ludzie rozumiej system i wiedz, e im sprzy-
ja, to w rezultacie daje to zaufanie do wadzy i porzdku przez ni stanowione-
9
go. I to jest sytuacja najbardziej podana. Zaufanie jako rezultat zgody i kom-
promisu midzy wadz i spoeczestwem. Najbardziej sprzyja temu model
spoeczestw obywatelskiego w jego klasycznej kantowskiej formule, ktra
oznacza spoeczestwo, w ktrym rezultatem wolnoci jest sprawiedliwo.
Zmiany przyspieszaj i naley si oswoi ze wiadomoci, e nieustannie trze-
ba bdzie pokonywa barier nowych pomysw i nowych idei oraz doskonali
zdolno diagnozowania nowych jakociowo sytuacji oraz zauwaania symp-
tomw zagroe.
Przykad sytuacji na Ukrainie (maj 2014) pokazuje, jak wielkim zagroe-
niem dla suwerennoci spoeczestwa jest brak silnie osadzonych w tradycji
instytucji oraz silnego pastwa, ktre jest warsztatem, przy pomocy ktrego
ludzie stanowi i egzekwuj potrzebny im, dla rozwoju i przetrwania, porzdek.
Wydawao si, e mamy do czynienia ze zmierzchem roli pastwa narodowego,
tymczasem cay czas wida, e terytorialno i obywatelsko cz si nieroze-
rwalnie i nard musi pilnowa swoich interesw i moliwie wyranie definio-
wa to, co stanowi priorytety w jego racji stanu. Mwi o tym wyranie Georg
Friedman w wywiadzie dla polskiej telewizji w programie Horyzont 31 V 2014
r. Zwraca uwag, e nie mona pielgnowa romantycznej, martyrologicznej
czy megalomaskiej wizji polityki zagranicznej. Nie mona nikomu bra za ze,
e pilnuje wasnych interesw. Europa jest w szczeglnej sytuacji, kiedy nara-
staj nastroje eurosceptyczne. Kiedy Unia dawaa rodki i swobody byo do-
brze, kiedy zaczyna ponosi tego konsekwencje zaczyna by le. Rozchodz si
interesy Francji i Niemiec, a Anglicy pod rzdami Camerona zaczynaj myle
o wyjciu z Unii. Dla Stanw Zjednoczonych najwaniejszym partnerem w
Europie s, obok Anglikw, Niemcy i Rosja. Dla Niemiec najwaniejszym
partnerem jest Rosja, poniewa cz j z ni interesy strategiczne. Dla Stanw
Zjednoczonych podana byaby sytuacja, eby od Morza Batyckiego i Polski
po Morze Adriatyckie i Turcj powstaa silna strefa buforowa stabilizujca sy-
tuacj midzy Europ i Rosj oraz oddzielajca Europ od zagroe konfliktem
z Bliskiego Wschodu. Mwi o tym wyranie w swoim wywiadzie dla polskiej
telewizji G. Friedman 31 V 2014 r. Dla Polski najwaniejsza jest Unia i sojusz
ze Stanami Zjednoczonymi. Cay ten ukad jest trwale dynamiczny i cigle si
tasuje, co od Polski wymaga budowania silnej gospodarki i silnego pastwa,
eby si liczy w tej grze. Stawk w tej grze jest suwerenno w miejscu geopo-
litycznie niezwykle wraliwym. Saba Polska, niezdolna do partnerstwa, bdzie
zalena od tego jak porozumiewa si bdzie ponad gowami Polakw Rosja
z Niemcami. Konsekwencje takich sytuacji i porozumie mielimy okazje po-
zna w historii. Czekista Putin opiera swoj geostrategiczn gr na najlepiej
zorganizowanych w Rosji subach specjalnych. Jak jest skuteczny wida na
Ukrainie, gdzie, stawiajc na chaos, konflikty i destabilizacj osiga sukcesy
krytykowane przez opini midzynarodow, jednak na uytek wewntrzny poli-
10
Miron KUSAK
tyka ta umacnia jego pozycj skutecznego wodarza dbajcego o imperialne

interesy Rosji. Przykad dziaa Rosji na Ukrainie pokazuje rwnie na sku-
teczno nowych jakociowo metod diagnozowania sytuacji konfliktowych
i podejmowania dziaa zorientowanych na destabilizacj i zaleno przy po-
mocy strategii rnych od tradycyjnych, bardziej zrnicowanych, elastycznych
i hybrydowych. Metody z pogranicza partyzantki i terroryzmu okazuj si bar-
dzo skuteczne w generowaniu chaosu w warunkach, kiedy strony konfliktu
usiuj si porozumie w oparciu o jakie zasady umoliwiajce kompromis.
Chaos i destabilizacja generuj zapotrzebowanie na porzdek nawet, jeli mia-
by by stanowiony si. Sytuacja ta pokazuje rwnie na nieskuteczno NATO
jako sojuszu wojskowego bez wojska, zalenego od militarnych inicjatyw Sta-
nw Zjednoczonych. Cigle wida bardzo wyranie, e nard, ktry zaprze-
paszcza szanse na wolno, ryzykuje utrat suwerennoci. Ludziom, do ycia
i do przetrwania, niezbdna jest zarwno wolno jak i bezpieczestwo.
atwo jest zwala win za zaistnia sytuacj na rynki finansowe, co po-
woduje, e atwo narasta poczucie krzywdy z tego powodu, jednak to nie rynki
finansowe spowodoway kryzys zaduenia tylko politycy i urzdnicy. I nie
ponieli z tego tytuu adnych konsekwencji. Pac jak zwykle obywatele i naj-
sabsi. I to jest obszar, w ktry musi wkracza pastwo poniewa destrukcyjny
charakter tej sytuacji oznacza wzrost zagroe dla stabilnoci i rozwoju. Na
tego rodzaju sytuacje ludzie reaguj emocjonalnie. W Grecji, ktra otrzymaa
240 mld euro funduszy pomocowych, ludzie si buntuj przeciw dyscyplinowa-
niu finansw publicznych i oszczdzaniu. atwiej to zrozumie, kiedy mwimy
o kraju, ktry ma ok. 70 mld euro nie cignitych podatkw. Ludzie w swojej
desperacji wychodz na ulic z transparentami, na ktrych pisz: damy,
Precz ze zodziejami, a jak przyjeda Angela Merkel, to na plakatach maluj
jej wsiki l Adolf Hitler, a przecie to Niemcy najwicej wyoyli na pomoc
dla Grecji. Czy Grekom wolno uwaa, e to im si naley i e nie moe by
mowy o domaganiu si zwrotu poyczek? Czy mona si zgodzi, e jeli prze-
pdz tych, ktrzy porobili dugi, to dugi zostan przepdzone razem z nimi
i bdzie mona zaczyna od nowa? Czy mona si zgodzi, eby Grecy mogli
struga Greka?
Bogaci Szwajcarzy w majowym referendum w 2014 r. odrzucili projekt
podniesienia pensji minimalnej do 4 tys. frankw i nie s zainteresowani wej-
ciem do Unii Europejskiej. 4 tys. frankw, czyli ok. 13 tys. z, to byaby naj-
wysza na wiecie pensja minimalna. Dwa lata temu odrzucili rwnie projekt
przeduenia urlopw o dwa tygodnie. Demokracja bezporednia w Szwajcarii
oznacza, e kady obywatel, majc prawo do gosowania, ma prawo decydowa
o sprawach wagi pastwowej. Musi wic rwnie mie wiadomo konieczno-
ci poniesienia konsekwencji podejmowanych decyzji. W sprawie pacy mini-
malnej ludzie wiedz, e to pracodawca najlepiej wie, jak wynagrodzi pracow-
11
nika, a nie pastwo. I to proste przekonanie, wynike z dowiadczenia, okazao

si decydujce. W wielu zakadach pensja minimum jest zarwno wysza i ni-
sza od proponowanej w plebiscycie. Sabsi nie bd w stanie wypracowa po-
ziomu tego minimum, co przeoy si na efekt bezrobocia i braku miejsca na
rynku pracy dla sabych firm. Firmy silne zostayby zachcone do obnienia
pacy minimalnej. Co do urlopw, to znowu ludzie zdawali sobie spraw, e
cudw nie ma i pracodawcy musieliby zatrudni dodatkowych pracownikw,
eby osign podane efekty zredukowane dodatkowym dwutygodniowym
patnym urlopem. W tym bogatym spoeczestwie jest na tyle wysoki poziom
wiadomoci, e ludzie wiedz, e wszelki przywilej jest grony i demoralizuj-
cy. Wiedz, e udzia w zasobach i uprawnieniach musi by zasuony. Szwaj-
caria ma zasuon opini kraju nudnego i mao rozrywkowego, nie ma zabyt-
kw ani interesujcych memoriaw wartych zwiedzania, za to jest krajem do-
brze zorganizowanym i przewidywalnym. ycie jest wygodne, aczkolwiek
kosztowne, ale za to szpital wyglda jak piciogwiazdkowy hotel. Mieszkania
czy samochodu nie trzeba zamyka na noc. W lutym 2014 r. Szwajcarzy wypo-
wiedzieli si za limitami na zatrudnienie dla obcokrajowcw, majc wiado-
mo, e ludzie kulturowo rni, w ilociach niekontrolowanych, to gwarancja
chaosu i konfliktw. Naley pamita, e jedna pita Szwajcarw, to cudzo-
ziemcy, wic tym bardziej wiarygodny jest ich stosunek do obcych, poniewa
dokadnie wiedz czym grozi niekontrolowana imigracja. Utrzymanie wyso-
kiego standardu ycia wymaga przestrzegania regu i dyscypliny. W tym przy-
jemnym do ycia kraju kobiety zyskay prawo wyborcze dopiero w roku 19715.
By to jeden z ostatnich krajw w Europie, ktry wprowadzi prawo wyborcze
dla kobiet. Rwnie zarobki kobiet i mczyzn na podobnych stanowiskach
rni si z korzyci dla mczyzn o ok. 20% rednio. 77% Szwajcarw opo-
wiedziao si za wasn walut i wasn suwerennoci, nie wbrew Europie, ale
we wsppracy i kompromisie, dla wsplnego dobra6. Nie ma w tych sprawach
istotnych kontrowersji. Szwajcaria, to nie kraj dla zadymiarzy i ekstremistw,
wic np. w Polsce nie moe liczy na popularno. Co najwyej mog si od
nas uczy fantazji i tradycji. Mimo, e maja 4 jzyki urzdowe i s podzieleni
na 26 autonomicznych kantonw to maj wspln histori i wsplne ideay,
wic s trudnym wzorcem do naladowania.
Na pierwszym miejscu listy bestsellerw New York Timesa w roku 2014
znalaza si ksika pt Kapita XXI wieku, dzieo 43-letniego ekonomisty
wykadajcego w paryskiej Szkole Ekonomii Thomasa Pikettyego. Francuz jest
za wprowadzeniem podatkw progresywnych ograniczajcych gromadzenie
bogactw przez coraz bardziej malejce grono wiatowych bogaczy. Jego dysku-
5
Zob. Gazeta Wyborcza Trjmiasto 2014, s. 11.
6
Tame.
12
Miron KUSAK
sje w gremiach celebrytw w Ameryce, spotkania z noblistami Josephem Sti-

glitzem i Paulem Krugmanem, wywiady dla biblii wiatowej finansjery
Harvard Business Review czy dla skrajnie lewicowego The Nation7. Nie
uwaa si za ekonomist, natomiast kae si tytuowa badaczem nauk spo-
ecznych. Paul Krugman na amach The New York Review of Books obja-
wia konieczno reagowania na patologie kapitalizmu, postulujc definiowanie
nowego globalnego porzdku, jednak wielokrotnie, odnoszc si do Marksa
i Tocquevillea, wierzy we wasno prywatn, ale kapitalizm widziaby na
usugach demokracji8. Piketty jest kolejnym celebryt po Roubinim, ktry
w swoich ponurych przepowiedniach przewidzia kryzys 2008. Staje w jednym
szeregu z wielkociami takimi, jak noblici Joseph Stiglitz, Paul Krugman, czy
celebryci tacy, jak Michael Porter, Thomas Friedman czy Muhammad Yunus.
W cie nie pozwala si rwnie usun John Maynard Keynes. W kocu i tak
wiadomo, e bogaci bd jeszcze bardziej bogaci, a biedni zbiedniej. Od zaw-
sze wiadomo, e ten kto ma, temu bdzie dane. A, e kapitalizm niszczy de-
mokracj? Takich i jeszcze wiele innych rwnie brawurowych pogldw
powoduje ferment w mediach i prowokuje do ostrych reakcji oraz daje popular-
no, bo zabieranie bogatym, eby dawa biednym, zawsze bdzie popularne,
tylko, e zwykle nie ma w takich sprawach odpowiedzi na to co potem?
T. Piketty: Niebezpieczn iluzj jest wiara, e demokracja pody za roz-
wojem gospodarczym. Albowiem wolna konkurencja nie prowadzi bynajmniej
do sprawiedliwego spoeczestwa, w ktrym wszyscy maj rwne szanse y-
ciowe. Niestrudzenie dziaaj siy ekonomiczne sprzyjajce koncentracji kapita-
u9. Nie widzi granic dla koncentracji kapitau. Spoeczestwa staj si coraz
bogatsze, ale problemem staje podzia dbr. Sto lat temu grne 10% spoecze-
stwa posiadao 90% caego majtku narodowego. Obecnie 10% najbogatszych
gromadzi 60% caego majtku. 50% ludzi nic nie posiada, albo bardzo mao, ale
powstaa silna i wpywowa klasa rednia. Powojenna faza wzrostu gospo-
darczego dobiega koca w latach 70. XX w. Okoo roku 1980 wydajno pracy
w jednostce czasu osigna praktycznie jednakowy poziom w Niemczech, we
Francji i w USA. Wzrost ustabilizowa si na poziomie ok. 1,5%, czyli wynosi
7
Zob. Wprost 2014, s. 79.
8
Tame.
9
T. Piketty, Wywiad dla Der Spiegel, Przedruk w Forum, Forum 2014, nr 11, s. 67. Thomas
Piketty [ur. w 1971] francuski ekonomista i autor bestsellerowej ksiki Capital in the Twenty
First Century (Kapita w XXI w.). Wzbudzia ona znaczne zainteresowanie zwaszcza w krajach
anglosaskich, e pierwszy nakad rozszed si byskawicznie. Piketty jest uwaany za cudowne
dziecko francuskiej ekonomii. Majc zaledwie dwadziecia dwa lata, obroni doktorat na presti-
owej brytyjskiej uczelni London School of Economics. Przez kilka lat wykada na Masachusetts
Institute of Technology. Po powrocie do Francji jest wspzaoycielem Paryskiej Szkoy Eko-
nomii, ktrej zosta pierwszym dyrektorem. Nie udao mu si przebrn przez Kapita Marksa,
jako dzieo przede wszystkim teoretyczne, jednak jest wielbicielem jego esejw.
13
tyle samo, co w latach poprzedzajcych wybuch I wojny wiatowej. eby uzy-

ska rwnowag midzy wiatem kapitau i wiatem pracy wzrost musiaby by
wyszy. Jednak dugotrway wzrost na poziomie 1,5% jest dobrym wynikiem.
Gdyby by moliwy wzrost na poziomie 4-5%, to moliwa byaby rwnowaga
midzy kapitaem, a wiatem pracy najemnej. Wzrost 1,5% w skali jednego
pokolenia (30 lat) daje szanse na zwikszenie potencjau gospodarczego o jedn
trzeci, a nawet o poow10. Wymaga to jednak od spoeczestwa nieustajcej
aktywnoci i mobilnoci oraz dostosowywania si do zmieniajcych si warun-
kw. Na pojawiajcy si w tym miejscu problem spoecznej sprawiedliwoci
Piketty widzi w progresywnym opodatkowaniu wielkiego kapitau, ktry to
podatek obowizywaby w wymiarze globalnym. W przypadku Stanw Zjedno-
czonych i UE procedury byyby proste, a obie te potgi to poowa wiatowego
PKB. Decyzje i szczegy, co do skali podatkowej, naleayby do politykw.
Mimo caego radykalizmu pogldw Piketty wierzy w przetrwanie Europy so-
cjalnej, dla ktrej wyzwaniem bdzie skoordynowanie polityki budetowej
i harmonijnej polityki podatkowej. W procesie tym bardziej wierzy Niemcom
ni cigle obstajcej przy suwerennoci Francji.
Dominique Moisi: Naley w wikszym stopniu zajmowa si odczuciami
ludzi, gdy chce si zrozumie wiat i targajce nim konflikty. Emocje maj
wpyw na zachowanie poszczeglnych ludzi. Istniej te nastroje grupowe,
ktre oddziauj na konflikty polityczne i spoeczne. S zawsze obecne, a mog
czyni dobro, albo zo. Mog doprowadzi do tego, e grupa modych m-
czyzn porwie samolot, ale take sprawi, e jaki kraj po raz pierwszy w swojej
historii wybierze czarnoskrego prezydenta. Oczywicie najwaniejsze emocje
strach, upokorzenie i nadzieja s obecne w kadym kraju. Wystpuj tylko
w rnym nasileniu11. Moisi przywizuje wielk wag do emocji i mona si
z nim zgadza kiedy mamy do czynienia ze zbiorow wiar w lepsz przy-
szo. Indywidualizm i silna wola, ktre z Ameryki czyniy globaln potg
wedug Moisiego, zanikaj, co sprzyja dekompozycji spoecznego porzdku.
10
Tame, s. 68.
11
D. Moisi, Wywiad dla Suddeutsche Zeitung 7.IX.2011, przedruk w Forum, Forum 2011, s.
18-20. D. Moisi [ur. w 1948 r.] francuski politolog. Jego ojciec ocala z Auschwitz. Moisi by
asystentem Raymonda Arona, a take redaktorem naczelnym pisma Politique etrangere,
wspzaoycielem Francuskiego Instytutu Stosunkw Midzynarodowych [IFRI]. Wykada m.in.
na Harvardzie i w Kolegium Europejskim w Natolinie. W latach 90. XX w. publikowa, razem z
Anglikiem Timothym Gartonem Ashem i Niemcem Michaelem Mertesem artykuy na rzecz
odrodzenia Europy i poszerzenia Unii Europejskiej na Wschd. W 2008 r. ukazaa si jego
ksika (w nastpnym roku przetumaczona na angielski i niemiecki) La geopolitique de
lemotion. Comment les cultures de peur, dhumilation et despoir faconnent le
monde (Geopolityka emocji. Jak kultury lku, upokorzenia i nadziei ksztatuj polityk wiato-
w). Publikuje czsto w takich czasopismach, jak Financial Times, European Observer, Die
Welt?, Der Standard.
14
Miron KUSAK
Ciekawe pogldy Moisiego s intelektualnie inspirujce, jednak rwnoczenie

s przykadem pogrania si w imponderabiliach, co sytuuje wybitnego inte-
lektualist na peryferiach istotnych wydarze z obszaru politologii, geopolityki
czy geostrategii. Moe s przydatne z powodu coraz bardziej zrnicowanych
form dziaa w zakresie strategii agresji zorientowanej na emocje i ukierunko-
wanej na manipulowanie informacj, emocjami oraz strachem dla osignicia
celw strategicznych z czym aktualnie mamy do czynienia na Ukrainie.
Znany finansista i propagator globalnego spoeczestwa otwartego George
Soros nazywany najskuteczniejszym inwestorem wiata i wielkim filantropem:
Potrzebujemy takiego spoeczestwa, aby sformowa koalicj krajw o zbli-
onych do siebie sposobach mylenia, zaangaowan w tworzenie globalnego
spoeczestwa otwartego12. Sorosa uwiera waciwa kapitalizmowi dominujca
sytuacja, kiedy w tym konkurencyjnym wycigu najwicej szans maj ludzie
pozbawieni skrupuw. Kapitalizm ma jednak tak, e jest gr o reguach nie
podatnych na wznios frazeologi. Suy osiganiu efektw do czego zdolni s
tylko najlepsi. Ta gra nie wyklucza dobroczynnoci i tworzy optymaln sytu-
acj, kiedy ci zdolni do gry, w warunkach konkurencji osigaj efekty, ktre
potem mona poddawa sprawiedliwym podziaom. Najpierw musz by zaso-
by, na ktre trzeba zasuy i potem wedug zasug z uwzgldnieniem potrzeb
ludzi dotknitych przez los.
Kryzys pokazuje, e konieczne jest zwikszenie poziomu odpowiedzialno-
ci klasy politycznej, ktra zbytnio dba tylko o swoje interesy, nie starajc si
mobilizowa swojego elektoratu do aktywnoci w tworzeniu zasobw, eby
tworzy warunki do poszerzania dostpu do uprawnie.
2008 r. pokaza, e nic nie jest pewne i nikt nie moe by pewny. Zachodz
zmiany jakociowe w takim tempie, e tylko najwytrawniejsi gracze bd mieli
szanse ocali albo powikszy swoje zasoby. Naley wic cigle dba o zdol-
no do gry i unika przesadnej pewnoci. W ostrych stanach zagroe ludzie
trac rozum. Nie bez powodu B.Madoff skazany na 150 lat odsiadki objania,
e te 65 mld dolarw, na ktre oszuka swoich klientw, to jest nic wobec tego,
co dzieje si na giedach.
Sytuacja osigna poziom, w ktrym to pastwa, instrumentami politycz-
nymi, musz przywraca porzdek, usiujc aktywnie reagowa na cigle zmie-
niajca si sytuacj13. Nicole Gnesotto profesor na Wydziale Unii Europejskiej
w CNAM, znany ekspert ds. zagadnie europejskich i strategicznych susznie
zauwaa: Europejczycy podzieleni si nie licz. Zjednoczeni cigle maj szan-
12
G. Soros, Kryzys wiatowego kapitalizmu. Zagroenia dla spoeczestwa otwartego, prze. L.
Niedzielski, Warszawa 1999, s. 294.
13
T.T. Kaczmarek, Globalna gospodarka i globalny kryzys, Warszawa 2009, s. 193-194.
15
s, ze swoj kultur, swoj wizj i swoimi priorytetami wsptworzy bd

przemiany wiata14.
Potrzebna jest silna, mobilna i wydajna Europa w sytuacji, kiedy przyszo
jest coraz mniej przewidywalna i coraz bardziej zagroona nierwnowag
i konfliktem.
14
N. Gnessotto, Przyszo Europy strategicznej, Warszawa 2012, s. 176.
16
Miron KUSAK
STRESZCZENIE
Kryzys jest testem wymuszajcym reagowanie na zagroenie nierwnowag

i konfliktem w sytuacji kiedy gospodarka wymaga reform, polegajcych na
oszczdzaniu i rezygnacji z zarwno z niepotrzebnych wydatkw, jak i ze zbd-
nych, a kosztownych instytucji.
SOWA KLUCZOWE
Kryzys, porzdek liberalny, wartoci demokratyczne.
SUMMARY
Crisis is a test which forces to react to a lack of balance and conflict in the situa-
tion that economy needs reforms dealing with savings and avoiding both the
unnecessary expenses and redundant, expensive institutions.
KEYWORDS
The Crisis, The Order of Liberal, Democratic Values.
17
18
Jacek SROKA
Jacek SROKA
Transformacyjny krajobraz stosunkw

przemysowych i dialogu spoecznego
w Polsce
Najwaniejszym elementem polskiej wersji trjstronnoci jest Trjstronna Ko-

misja ds. Spoeczno-Gospodarczych (TK), ktra powstaa na mocy porozumie-
nia zawartego w ramach Paktu o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie
przeksztacania, podpisanym 22 II 1993 r. Jak wiadomo istot Paktu bya zgoda
co do zainicjowania procesw prywatyzacyjnych w pokomunistycznej gospo-
darce, ktra bya ze swej wczesnej natury gospodark niemal w peni upa-
stwowion z niewielkim udziaem sektora prywatnego, gwnie w postaci
rzemiosa (jak pamitamy wyjtek stanowio rozdrobnione, z przewag maych
gospodarstw, indywidualne rolnictwo, bdce wwczas trzonem pierwszego
sektora polskiej gospodarki). Pakt nie tylko uruchomi procesy prywatyzacji
i urynkowienia, ale i da asumpt dla rozwoju, nieznanego dotd w Polsce, zin-
stytucjonalizowanego dialogu spoecznego, czego wyrazem bya uchwaa Rady
Ministrw z 15 II 1994 r. powoujca Trjstronn Komisj ds. Spoeczno-
Gospodarczych. W pierwszym okresie rozwoju trjstronnoci w Polsce przyjto
tzw. historyczne kryterium reprezentacji na forum TK, co oznaczao, e oprcz
przedstawicieli rzdu, dostp do niej mieli liderzy organizacji, ktre sygnoway
tekst Paktu o przedsibiorstwie pastwowym. W praktyce oznaczao to, e
stron spoeczn w Komisji reprezentoway przede wszystkim dwie due,
wzgldem siebie opozycyjne, oglnokrajowe centrale zwizkw zawodowych,
tj. Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno, bdcy ww-
czas autentycznie yw legend oporu wobec komunistycznych wadz oraz
Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych (OPZZ), uznawane
w tym czasie za central do niedawna reimow, bo stworzon, w latach 80.
XX w., z inspiracji komunistycznego reimu a nastpnie z reimem tym, a do
jego upadku, kooperujc. Z tego te gwnego powodu obie centrale zwizko-
19
Transformacyjny krajobraz stosunkw przemysowych i dialogu
we stanowiy naturalne zaplecze mobilizacyjne w ramach krystalizujcego si

wtedy podziau politycznego NSZZ Solidarno staa si filarem obozu
wywodzcego si z oporu wobec komunizmu, za OPZZ stanowia oparcie dla
si uznawanych za postkomunistyczne. Oprcz NSZZ S i OPZZ, ze strony
pracowniczej, w skad pierwszej Komisji Trjstronnej weszli przedstawiciele
siedmiu zwizkw branowych1. Pracodawcw reprezentowaa jedna tylko
organizacja, zdominowana przez kadr kierownicz, przewaajcych wwczas
w gospodarce, przedsibiorstw pastwowych Konfederacja Pracodawcw
Polskich (KPP), noszca dzi nazw Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej
(Pracodawcy RP). Rzd natomiast reprezentowali przedstawiciele wczesnych
ministerstw: Pracy i Polityki Socjalnej, Przemysu i Handlu, Przeksztace Wa-
snociowych, Finansw oraz Centralnego Urzdu Planowania. Dodatkowo ob-
serwatorami prac komisji byli przedstawiciele: Gwnego Urzdu Statystyczne-
go oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W tamtych latach do zada
Komisji Trjstronnej naleao: monitorowanie procesw gospodarczych oraz
proporcji makroekonomicznych, ocena mechanizmw i instrumentw stosowa-
nych w polityce spoeczno-gospodarczej, formuowanie opinii i wnioskw do-
tyczcych priorytetw polityki spoecznej i gospodarczej przede wszystkim
w zakresie polityki pac, polityki zatrudnienia oraz polityki wiadcze socjal-
nych.
Uksztatowana w pokrtce opisany sposb pierwsza Komisja Trjstronna
dziaaa do przesilenia politycznego, ktre miao miejsce w 2001 r. Przyczyny
wczesnego zablokowania moliwoci dziaania TK miay wyrane podoe
polityczne i byy zwizane z aktywnoci wczesnego rzdu premiera Jerzego
Buzka, ktrego wspieraa NSZZ S. W odczuciu wczesnych liderw OPZZ,
a wic centrali opozycyjnej, rzd J. Buzka realizowa majce dugofalowe skut-
ki spoeczne reformy bez dostatecznego komunikowania si z ca stron spo-
eczn, na forum TK. W efekcie OPZZ rozpoczo bojkot procedur Komisji
Trjstronnej doprowadzajc do cakowitego zablokowania jej dziaa. W tym
samym okresie pojawiay si take coraz silniejsze gosy krytyki pod adresem
wczesnego ksztatu TK ze strony powstajcego rodowiska pracodawcw
prywatnych. Ich wyrazicielem bya odezwa Manifest Kapitalistyczny ogo-
szona przez liderw Polskiej Konfederacji Pracodawcw Prywatnych (PKPP),
wspczenie znanej pod nazw PKPP Lewiatan. Domagano si w niej m.in.
rzeczywistej reprezentacji dla pracodawcw prywatnych na forum TK, uznajc,
i naznaczona nadmiernym etatyzmem KPP nie jest w stanie dobrze reprezen-
1
Byli to przedstawiciele: Federacji Zwizkw Zawodowych Pracownikw Polskich Kolei Pa-
stwowych; Konfederacji Zwizkw Zawodowych Energetykw; Porozumienia Zwizkw Zawo-
dowych Kadra; Zwizku Zawodowego Inynierw i Technikw; Zwizku Zawodowego Ma-
szynistw Kolejowych w Polsce; Zwizku Zawodowego Pracownikw Komunikacji Miejskiej;
Zwizku Zawodowego Przemysu Elektromaszynowego.
20
Jacek SROKA
towa interesw sektora prywatnego. Gos ten wspbrzmia z dokumentem

ogoszonym przez OPZZ, zatytuowanym Czarna ksiga dialogu spoecznego
w Polsce, w ktrym, obok zarzutw pod adresem rzdu J. Buzka, znalazo si
wezwanie do ustawowego uregulowania statusu Komisji Trjstronnej.
Wskazane okolicznoci doprowadziy do uchwalenia ustawy o Trjstronnej
Komisji do spraw Spoeczno-Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialo-
gu spoecznego z 6 VII 2001 r. (Dz. U. z 2001, nr 100, poz. 1080). Wprowadze-
nie w ycie teje ustawy otworzyo drugi, trwajcy do dzi, etap rozwoju dialo-
gu spoecznego w Polsce. Zasadnicz nowoci byo zniesienie wspomnianego
wczeniej historycznego kryterium uczestnictwa w TK i zastpienie go formal-
nymi progami reprezentatywnoci. W przypadku oglnokrajowych central
zwizkw zawodowych barier ustanowiono na poziomie co najmniej 300 tys.
czonkw, ktrych posiadanie jest zobowizany zwizek dowie przed odpo-
wiednim sdem rejestrowym. Podobne rozwizanie zastosowano w przypadku
oglnokrajowych federacji pracodawcw, ktre zobowizane s do wykazania,
i zrzeszaj pracodawcw zatrudniajcych w sumie wicej ni 300 tys. pracow-
nikw. Dodatkowo regulacja zawiera kryterium majce zapobiega dominacji
zwartych organizacji sektorowych, zarwno zwizkw zawodowych, jak i or-
ganizacji pracodawcw, reprezentujcych partykularne interesy okrelonych
rodowisk zawodowych, biznesowych, czy profesjonalnych. Stron rzdow w
Komisji reprezentuj przedstawiciele gabinetu wskazani przez premiera. Jesie-
ni 2011 r. status reprezentatywnych posiaday trzy centrale zwizkowe 2 oraz
cztery organizacje pracodawcw3. Do najwaniejszych zada TK nale:
udzia w pracach nad projektem ustawy budetowej,
uzgadnianie wysokoci redniorocznych wskanikw wzrostu wy-
nagrodze w pastwowej sferze budetowej,
uzgadnianie wysokoci minimalnego wynagrodzenia za prac,
uzgadnianie zwikszenia wskanika waloryzacji emerytur i rent,
uzgadnianie wysokoci kwot zasikw rodzinnych oraz wysokoci
wiadcze rodzinnych.
Obowizujca ustawa przewiduje rwnie moliwo tworzenia woje-
wdzkich komisji dialogu spoecznego (WKDS), jako instytucji dialogu regio-
nalnego, ktre nie podlegaj TK, ale potencjalnie mog z ni wsppracowa.
Nie sposb nie zauway, e zapis traktujcy o potencjalnej wsppracy TK
i WKDS do pocztku 2012 r., gdy powstawa niniejszy tekst pozostawa
2
Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno, Oglnopolskie Porozumienie
Zwizkw Zawodowych, Forum Zwizkw Zawodowych.
3
Pracodawcy RP, Polska Konfederacja Pracodawcw Prywatnych Lewiatan, Business Centre
Club, Zwizek Rzemiosa Polskiego.
21
faktycznie martwy, utrwalajc jedynie coraz bardziej widoczn nieadekwatno

tego rozwizania w Polsce, ktr dokumentuj kolejne badania empiryczne4.
WKDS to w istocie ciaa czterostronne oprcz przedstawicieli rzdu cen-
tralnego, ktrymi s wojewodowie oraz regionalnych struktur oglnokrajowych
zwizkw zawodowych i organizacji pracodawcw afiliowanych w TK, zasia-
daj w nich take przedstawiciele poszczeglnych marszakw wojewdztw.
Potencjalnie WKDS mogyby sta si instytucjami podobnymi do dziaajcych
w wariancie terytorialnym rad znanych z rozwiza francuskich stosowanych
w tamtejszych stosunkach przemysowych. Dodatkowo, za ewentualny-
mi poszukiwaniami moliwoci upowszechniania tego rodzaju praktyk mgby
przemawia fakt, e polski wariant dualizmu administracyjnego, a wic wza-
jemnego usytuowania instytucji dwch rodzajw administracji publicznej
w regionach, tj. centralnej (pastwowej) i regionalnej (samorzdowej), wzoro-
wany by wanie na rozwizaniach francuskich. Argument ten wyda si nawet
mocniejszy, gdy uwzgldnimy, e wrd uprawnie WKDS znajduje si rw-
nie opiniowanie jednego kluczowych dokumentw samorzdu regionalnego,
jakim jest strategia rozwoju wojewdztwa. Niestety, uprawnienie to jest wyko-
rzystywane w sposb ladowy.
Oprcz TK i WKDS istnieje wiele innych, lepiej lub gorzej zakorzenio-
nych, instytucji dialogowych. W pierwszym planie scentralizowanego i trj-
stronnego (co jest w Europie nietypowe) dialogu sektorowego, przybierajcego
w Polsce posta interakcji branowych, odnajdziemy Trjstronne Zespoy
Branowe (TZB). Nie s one jednak osamotnione razem z nimi nich na po-
ziomie pastwa dziaa bowiem 58 innych centralnych instytucji dialogu spo-
ecznego (tabela 1).
Tabela 1. Trjstronne instytucje dialogu spoecznego (oprcz TK) dziaaj-

ce w ministerstwach i centralnych urzdach pastwowych.
Nazwa urzdu centralnego Liczba instytucji trjstronnych
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej 14 (w tym 10 TZB)
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 17 (gwnie Komitety Monitorujce i Sterujce
(nie liczc podkomitetw) powoywane w
kontekcie wykorzystywania funduszy UE)
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 9 (jw.)
Ministerstwo Infrastruktury 5 (4 z nich struktur i dziaaniem s de facto
tosame z TZB ulokowanymi w Ministerstwie
Pracy, lecz nie dubluj si)
4
Zob. J. Sroka, R. Herbut, P. Sula, Dialog spoeczny na poziomie regionalnym. Raport z bada,
Warszawa 2004; Dialog spoeczny na poziomie regionalnym. Ocena szans rozwoju, D. Zalewski
(red.), Warszawa 2005; Sieci czy struktury? Dialog spoeczny na poziomie regionalnym, M.
Baszczyk, J. Sroka (red.), Warszawa 2006; J. Sroka, Wybrane instytucje...; tene, Analiza funk-
cjonowania instytucji dialogu spoecznego na poziomie wojewdztw. Raport z bada wojewdz-
kich komisji dialogu spoecznego, Warszawa 2009.
22
Jacek SROKA
Ministerstwo Zdrowia 4 (w tym 1 budow i dziaaniem tosamy z

TZB)
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodo- 1
wego
Ministerstwo Edukacji Narodowej 2 (ich aktywno zwizana jest z wykorzysty-
waniem funduszy UE)
Ministerstwo Obrony Narodowej 1
Gwny Inspektorat Transportu Drogowego 1
Urzd Zamwie Publicznych 1
Wyszy Urzd Grniczy 1
Gwny Urzd Statystyczny 1
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego 1
Razem: 58 centralnych instytucji dialogu spoecznego (wraz z 14 TZB)
rdo: opracowanie wasne.
Oprcz wymienionych 58 (nie liczc TK) instytucji trjstronnych na poziomie

centralnym dziaa jeszcze rednio okoo 80 (ich liczba zmienia si nieco w cza-
sie) instytucji dialogu wielostronnego, obywatelskiego i korporacyjnego (tabela
2).
Tabela 2. Centralne instytucje dialogu wielostronnego, obywatelskiego i korpora-
cyjnego.
Waciwo merytoryczna urzdu central- Obszary dziaania instytucji dialogowych
nego
Rolnictwo gospodarka ywnociowa, biokomponenty, wete-
rynaria, rybowstwo
Kultura i edukacja stypendia, minima programowe, stopnie naukowe
Sport imprezy masowe, sport niepenosprawnych,
ksztacenie w sporcie
Sprawy zagraniczne wsppraca z organizacjami pozarzdowymi,
gospodarka zagraniczna
rodowisko ochrona przyrody, geologia, lenictwo, gospodar-
ka wodna, GMO
Finanse rachunkowo, ca i akcyza, ubezpieczenia spo-
eczne, rynek finansw
Sprawy wewntrzne i administracja mniejszoci narodowe, samorzd terytorialny
Sprawiedliwo readaptacja i pomoc skazanym
Policja bezpieczestwo w obszarach kolejowych
Archiwa pastwowe dziedzictwo archiwalne
Kombatanci i represjonowani opieka socjalna i zdrowotna
Statystyka pastwowa spisy ludnoci
Ochrona Konkurencji i Konsumentw dobre praktyki gospodarcze
Atomistyka energia atomowa
Razem: ok. 80 instytucji dialogu wielostronnego, obywatelskiego i korporacyjnego na szczeblu
centralnym
rdo: opracowanie wasne.
23
Przedstawiony obraz byby zdecydowanie niekompletny gdybymy nie

uwzgldnili istnienia organw opiniodawczo-doradczych aktywnych w obsza-
rze polityki rynku pracy. Na podstawie ustawy z 20 IV 2004 r. o promocji za-
trudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004, nr 99, poz. 1001), dziaaj:
na poziomie centralnym, przy ministrze waciwym ds. pracy, Na-
czelna Rada Zatrudnienia,
na poziomie samorzdu regionalnego, przy marszakach woje-
wdztw, 16 wojewdzkich rad zatrudnienia,
na poziomie samorzdu powiatowego, przy starostach powiatowych,
379 powiatowych rad zatrudnienia (przy stanie liczby powiatw no-
towanym jesieni 2011 r.).
W wietle przywoanych informacji warto postawi pytanie zasadnicze,
o to, czy mwic najkrcej ilo przechodzi w jako, tzn. czy mnogo cia
dialogowych rzeczywicie uatwia procesy przygotowywania, podejmowania
oraz wdraania decyzji publicznych?
Zwarzywszy delikatno materii, z ktrej utkane s relacje publicznych in-
stytucji decyzyjnych z grupami interesu (uywajc nonych dzi okrele po-
wiemy o partnerach spoecznych i obywatelskich), formuujc odpowied na
postawione w ten sposb pytanie warto odwoa si do sdu generalnego, wyra-
ajcego wsparcie dla samej idei prowadzenia dialogu spoecznego i obywatel-
skiego. Istotnie, sam fakt powstania i dziaalnoci tego rodzaju cia stanowi
krok na przd w rozwoju kultury politycznej, obywatelskiej i administracyjnej
w Polsce, droga to jednak wci daleka. Mnogoci przywoanych instytucji
dialogu spoecznego towarzysz bowiem gwnie zachowawcze strategie
wszystkich zaangaowanych stron. Zachowawcze, tzn. zorientowane gwnie
na zachowanie status quo, czy ujmujc rzecz bardziej wprost zachowanie
parytetw wpywu oraz utrzymanie dostpu do koalicji dystrybucyjnych.
W takiej sytuacji chodzi w zasadzie jedynie o biece rozadowywanie najwa-
niejszych i najbardziej widocznych konfliktw spoecznych, bez dziaa na
rzecz potrzebnych zmian systemowych i przeobrae instytucjonalnych. Z tego
wanie gwnego powodu w Polsce nie pojawia si dotd adna kontynuacja
dla Paktu o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania, cho
o potrzebie zawarcia nowego paktu spoecznego mwiono wiele i przy rnych
okazjach. Z tego te powodu do tej pory (tzn. do pocztku 2012) nie doszo
w Polsce do skonsolidowania oraz skoordynowania dziaa istniejcych insty-
tucji dialogowych, ktre nie tylko nie wymieniaj si dowiadczeniami i infor-
macjami, ale i nierzadko dubluj swoje dziaania. Wobec brakw kultury poli-
tycznej, obywatelskiej i administracyjnej, wspomniana zachowawczo dziaa
stron zaangaowanych w dialog jest take jedn z najwaniejszych przyczyn
nieistnienia w Polsce dialogu autonomicznego (dwustronnego, bez bezpored-
niego zaangaowania wadz publicznych), rekomendowanego zarwno przez
24
Jacek SROKA
Midzynarodow Organizacj Pracy, jak i instytucje Unii Europejskiej. W tym

te kontekcie wypada rwnie lokowa, utrzymujcy si od lat, wrcz drama-
tyczny niedorozwj zbiorowych stosunkw pracy. Ta forma ukadania relacji
w stosunkach pracy obejmuje w Polsce jedynie okoo 15% pracownikw.
25
STRESZCZENIE
Od 1993 r., tj. od podpisania Paktu o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie

przeksztacania, datuje si pocztek przeksztace stosunkw przemysowych
w Polsce a zarazem pocztek otwartego dialogu spoecznego, ktry uznawany
jest za jeden z filarw tzw. europejskiego modelu spoecznego. Od podpisania
Paktu mino 21 lat i powsta cay szereg instytucji, na czele z Trjstronn Ko-
misj ds. Spoeczno-Gospodarczych. Pojawia si pytanie o aktualno podj-
tych rozwiza, na ktre stara si udzieli wstpnej odpowiedzi autor niniejsze-
go tekstu.
SOWA KLUCZOWE
Stosunki przemysowe, dialog spoeczny, trjstronno.
SUMMARY
Since 1993, ie. since the signing of the Pact of State Enterprise in the time of
reconstruc-tion, we date the beginning of an open social dialogue, which is con-
sidered one of the pillars of the so- called European social model. It's been 21
years since the signing of the Pact and many new institutions have emerged
with the Tripartite Commission on the So-cio-Ecconomic Matters at the fore-
front .A question arises whether the solutions that the author proposes at the
beginning of the article are still valid.
KEYWORDS
Industrial relations, social dialogue, Tripartism.
26
Magorzata SIKORA-GACA
Perspektywa finansowa 2014-2020.

Charakterystyka Programu
Operacyjnego Inteligentny Rozwj
Tematyka funduszy europejskich czy w sobie wiele dziedzin. Owa interdy-

scyplinarno posiada wymiar teoretyczny, z uwagi na liczne procesy przygo-
towawcze i praktyczny1 majcy na celu wdroenie przyznanych rodkw
w rnych dziedzinach, w poszczeglnych pastwach czonkowskich. Przeka-
da si to na liczne projekty i konkretne dziaania w sposb istotny podnoszce
jako ycia obywateli Europy.
Polscy beneficjenci mog korzysta ze wsparcia Wsplnoty od 2004 r. Ra-
my teoretyczne, ktre okrelaj ten, a nie inny zakres wsparcia, to nic innego
jak kolejne perspektywy finansowe, bdce narzdziem polityki spjnoci.
Najwaniejsz ide przyjtych zaoe byo zmniejszenie dystansu rozwojowe-
go wobec pozostaych pastw UE2 i dorwnanie do tzw. redniej unijnej
w rnych aspektach rozwoju.
W poprzednim okresie programowania przypadajcym na lata 2007-2013
Polska otrzymaa 67,9 mld euro, ktre zostay wydatkowane za porednic-
twem nastpujcych programw operacyjnych: Infrastruktura i rodowisko,
Innowacyjna Gospodarka, Kapita Ludzki, Rozwj Polski Wschodniej, Pomoc
Techniczna, Regionalne Programy Operacyjne, Europejska Pomoc Terytorialna.
rodki finansowe pochodziy w gwnej mierze z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego i byy uzupeniane przez Fundusz Spjnoci3 i Europej-
1
Zob. Fundusze europejskie w teorii i praktyce. Edukacja, Gospodarka, Kultura, Spoeczestwo,
M. Sikora-Gaca, U. Kosowska (red.), Warszawa 2014, s. 9 i n.
2
Zob. rwnie: M. Sikora-Gaca, Fundusze europejskie w teorii i praktyce. Znaczenie perspektywy
finansowej 2007-2013 i 2014-2020 dla Polski, [w:] Fundusze europejskie w teorii i praktyce.
Edukacja, Gospodarka, Kultura, Spoeczestwodz.cyt., s. 14-30.
3
Fundusz Spjnoci uzupenia budet Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko; ten
PO mia dwa rda finansowania EFRR i FS
27
Perspektywa finansowa 2014-2020. Charakterystyka Programu
ski fundusz Spoeczny4. Szczegowy podzia rodkw finansowych, o ktrych

mowa przedstawia wykres 1.
Program Operacyjny to nic innego jak tematyczny zakres interwencji, in-
dywidualny dla kadego z pastw czonkowskich. S to narzdzia dziaalno-
ci funduszy europejskich, z jednej strony pomocne w realizacji Narodowego
Planu Rozwoju, z drugiej suce absorpcji unijnych rodkw pomocowych5.
W ramach programw operacyjnych wyrniamy poszczeglne priorytety, a te
z kolei dziel si na dziaania, okrelajce szczegowe cele, na ktre powinny
zosta przeznaczone dotacje. Podzia tych rodkw nie jest przypadkowy i wy-
nika z Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia6.
Wykres 1. Podzia rodkw midzy poszczeglne PO w latach 2007-2013

w mld euro.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowe Strategiczne

Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spjnoci,
Warszawa 2007.
Programy operacyjne mog mie charakter oglnokrajowy bd regionalny.

W pierwszym przypadku obejmuj zasigiem wszystkich wnioskodawcw
prowadzcych swoj dziaalno na terytorium Polski, w drugim za skierowane
s do tych z poszczeglnych wojewdztw. Dla kadej perspektywy finansowej
poszczeglne pastwa czonkowskie tworz indywidualne programy operacyj-
ne, ktre nastpnie musi zatwierdzi Komisja Europejska. Kady z nich zawiera
4
Rwnie podwjne finansowanie EFRR i EFS
5
Zob. Ustawa z dnia 20 kwietna 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz.U. z 2004 r., Nr 116,
poz. 1206 ze zm., art. 2 pkt 12 i 13, art. 8 ust. 2.
6
M. Sikora-Gaca, Fundusze europejskie wdz.cyt., s. 14.
28
tematyczny zakres przedsiwzi7, pozwalajcy uporzdkowa proces przy-

znawania dotacji unijnych.
Dziki zaangaowaniu tak licznych rodkw finansowych Programy Ope-
racyjne s gwnymi mechanizmami pobudzania koniunktury gospodarczej8
i konwergencji9 w pastwach czonkowskich. Perspektywa finansowa, ktra
rozpocza si 1 I 2014 r., daje Polsce szereg moliwoci w zakresie kolejnych
inwestycji. Na realizacj poszczeglnych programw operacyjnych, w ramach
polityki spjnoci przeznaczono 76,9 mld euro. Strategi inwestowania rod-
kw, o ktrych mowa przedstawiono w Umowie Partnerskiej10, ktra zostaa
zatwierdzona 23 V 2014 r. cznie w latach 2014-2020 transfer rodkw finan-
sowych z budetu UE do Polski wyniesie 82,5 mld euro11. Poziom dofinanso-
wania12 wyniesie 85% dla regionw mniej rozwinitych oraz 80% dla Mazow-
sza13.
Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 Umowa partnerstwa
Realizacja przez pastwa czonkowskie perspektywy finansowej wymaga

okrelonej strategii interwencji funduszy europejskich. Umowa partnerstwa
w tym zakresie jest dokumentem niezbdnym (strategicznym), okrela bowiem
zakres dziaa w obrbie polityki spjnoci, wsplnej polityki rolnej i wsplnej
polityki rybowstwa. Po raz kolejny narzdziem dziaa stan si programy
operacyjne: krajowe i regionalne.
Umowa Partnerstwa okrela nie tylko zakres terytorialny wsparcia, ktre
planuje si udzieli pastwu czonkowskiemu. Bardzo istotny pozostaje rwnie
kontekst tematyczny, finansowy i wdroeniowy (cznie z rezultatami planowa-
7
Tame.
8
. Hardt, Czy Fundusze Europejskie mog sta si czynnikiem przeciwdziaajcym spowolnieniu
gospodarczemu?, [w:] Gospodarka Polski. Prognozy i opinie, K. Bartosik (red.), Warszawa 2009,
s. 55.
9
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013
wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spjnoci, Warszawa 2007, s. 4
10
Zob. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Programowanie perspektywy finansowej 2014-
2020. Umowa Partnerstwa, Warszawa 2014, s. 1-246.
11
PO 76,9 mld euro; EWT 700 mln euro; czc Europ 4,1 mld euro; FEAD (Europej-
ski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebujcym) 473 mln euro; PT (pomoc techniczna) 287
mln euro; innowacja w obszarze miast i metropolii 71 mln euro.
12
Poprzez poziom dofinansowania naley rozumie zakres procentowy, w ktrym UE wspfi-
nansuje okrelone przedsiwzicie. Jeli wynosi on 85%, oznacza to, e pozostae 15% rodkw
pochodzi z budetu pastwa polskiego. Zatem kady, kto otrzyma dotacj powinien mie wia-
domo, e jest ona finansowana z dwch rde i tym samym bdzie wypacana w dwch tran-
szach.
13
Zob. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Fundusze europejskie 2014-2020 informacje
oglne, www.mir.gov.pl [05.09.2014].
29
nymi do osignicia w skali kraju). Tym samym stanowi ona punkt odniesienia
do planowania dalszych, szczegowych dziaa programw operacyjnych
i osi priorytetowych.
Umowa partnerstwa czy w sobie cele Strategii na rzecz inteligentnego
i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcemu wczeniu spoecznemu Europa
2020 oraz Strategii rozwoju Kraju 2020 Aktywne spoeczestwo, konkuren-
cyjna gospodarka, sprawne pastwo14. Ta interdyscyplinarno pozwala spoj-
rze globalnie na potrzeby rozwojowe pastw czonkowskich, uj ich indywi-
dualne problemy, a tym samym przeznaczy rodki w te obszary wsparcia, ktre
wymagaj niezwocznej interwencji.
W Umowie partnerstwa na lata 2014-2020 wyrniono 4. najwaniejsze
priorytety, ktre bd finansowane za porednictwem dotacji. S to: otoczenie
sprzyjajce przedsibiorczoci i innowacjom, spjno spoeczn i aktywno
zawodow, infrastruktura sieciowa na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz rodo-
wisko i efektywne gospodarowanie zasobami15. W Polsce zadania, o ktrych
mowa, bd realizowane za pomoc 11. celw tematycznych, podzielnych na
szczegowe, a te z kolei na rezultaty pierwszego i niszych rzdw. Ich bezpo-
rednim wdraaniem zajm si krajowe i regionalne programy operacyjne. Tu
rwnie naley podkreli aspekt terytorialny i fakt decentralizacji poziomw
finansowania. Oznacza to, e w nowej perspektywie finansowej znaczna cz
rodkw trafi w regiony (Polska wojewdztwa), ktre za porednictwem re-
gionalnych programw operacyjnych bd przekazywa je poszczeglnym be-
neficjentom. W latach 2007-2013 jednostki terytorialne dysponoway cznie
budetem w wysokoci 17,3 mld euro. W latach 2014-2020 do dyspozycji re-
gionw (RPO) przekazano 28,2 mld euro, co zdecydowanie zwiksza wachlarz
moliwoci w zakresie inwestycji i interwencji. Oznacza to, przyjcie tzw. pro-
gramw dwufunduszowych16, czyli takich, ktre posiadaj dwa rda finanso-
wania. W latach 2007-2013 regionalne programy operacyjne finansowane byy
przede wszystkim z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach
2014-2020 zwikszono zakres wsparcia z Europejskiego Funduszu Spoeczne-
go, ktrego rodki po raz pierwszy zasil RPO. Zmiana, o ktrej mowa jest
jedn z waniejszych, w porwnaniu do lat poprzednich. Jest to kolejny krok do
osignicia podstawowych wskanikw rozwoju. Ich warto bazow i docelo-
w (dla przykadowych parametrw) przedstawia wykres 2.
14
Zob. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Programowanie perspektywy finansowejdz.cyt.,
s. 5.
15
Tame.
16
Tame.
30
Wykres 2. Poziom bazowy, poredni i docelowy podstawowych wskanikw

rozwoju w %.
rdo: Zob. Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Programowanie

perspektywy finansowej 2014-2020. Umowa Partnerstwa, Warszawa 2014, s. 9.
Wykres 2 prezentuje kolejno wartoci: bazow (dane za rok 2013), pored-

ni (dane za rok 2020) i docelow (dane za rok 2023), zawierajc jednoczenie
najistotniejsze wartoci rezultatw planowane do osignicia dziki realizacji
perspektywy finansowej 2014-2020. Rezultaty docelowe planowane do osi-
gnicia w roku 2023 wydaj si by zamierzeniem ambitnym, co nie oznacza,
e nie realnym. Odpowiednio przyjty zakres programw operacyjnych, osi-
gnity dziki przyjtej Umowie Partnerstwa, bdzie podstawowym narzdziem
sucym ich realizacji. Naley rwnie pamita, i rezultaty perspektywy
finansowej 2014-2020 zostay okrelone jako porednie. Oznacza to, e
do penej realizacji wartoci docelowych niezbdna bdzie kolejna perspektywa
finansowa 2020-2027. Zatem nie wykluczone, i Polska zostanie beneficjentem
pomocy unijnej w perspektywie szerszej, ni byo to planowane na etapie akce-
syjnym17.
Celem realizacji wymienionych wyej wskanikw rezultatu, w Umowie
Partnerstwa dokonano licznych analiz, w aspekcie diagnozy najwaniejszych
problemw. S one istotne, poniewa, to wanie symulacja wystpujcych
17
W Polsce najbardziej rozpowszechnion form przyznawania pienidzy unijnych s tzw. dota-
cje bezzwrotne. W przyszoci istotne stan si przede wszystkim fundusze porczeniowo-
poyczkowe, ktre maj zapewni cyrkulacj rodkw finansowych w obrbie Wsplnoty.
31
obecnie zagroe miaa bezporedni wpyw na okrelenie zakresu poszczegl-

nych programw operacyjnych na lata 2014-2020.
W Umowie Partnerstwa wskazano 3 zasadnicze problemy gwne oraz sze-
reg szczegowych18. S to:
1) Niska konkurencyjno gospodarki, w tym:
Niski poziom nakadw badawczo-rozwojowych oraz niska aplika-
cyjno prowadzonych bada,
Niewystarczajce wykorzystanie moliwoci wynikajcych z zasto-
sowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarce,
Niska konkurencyjno polskich przedsibiorstw,
Wysoka zasobochonno i emisyjno polskiej gospodarki,
Wysoka wraliwo na zmiany klimatu i brak skutecznych syste-
mw zarzdzania ryzykami,
Niezadowalajcy poziom ochrony rodowiska oraz niepene lub nie-
efektywne wykorzystanie potencjaw zwizanych z zasobami ro-
dowiskowymi i kulturowymi,
Niska dostpno transportowa kraju w ukadzie europejskim,
Niewystarczajcy poziom bezpieczestwa energetycznego kraju,
Niepene wykorzystanie zasobw rynku pracy,
Niedostosowany do potrzeb rynku pracy system ksztacenia oraz
kompetencje kadr.
2) Niewystarczajca spjno spoeczna i terytorialna, w tym:
Wysoki poziom ubstwa i wykluczenia spoecznego, powizany
z niskim dostpem do usug,
Niewystarczajca dostpno transportowa w ukadzie krajowym
i regionalnym,
Niewystarczajce kompetencje cyfrowe, w szczeglnoci w grupach
zagroonych wykluczeniem spoecznym.
3) Niewystarczajca sprawno i efektywno pastwa w obszarach
kluczowych dla konkurencyjnoci gospodarki, w tym:
Nieoptymalne warunki administracyjno-prawne dla rozwoju przed-
sibiorczoci,
Niski stopie wykorzystania technologii informacyjno-
komunikacyjnych w usugach publicznych.
Na uwag zasuguje rwnie wyrnienie obszarw strategicznej interwen-
cji na lata 2014-2020, w ktrych zauwaalny jest dystans w rnych kategoriach
rozwoju. Po raz kolejny podkrelono niezbdn intensywno wsparcia dla pi-
18
Tame, s. 19-45.
32
ciu wojewdztw Polski Wschodniej19 wojewdztwa lubelskiego, podkarpac-

kiego, podlaskiego, witokrzyskiego i warmisko-mazurskiego (z czego ostat-
nie z wymienionych okrelane jest jako najmniej konkurencyjne). W Polsce
Wschodniej nadal zauwaalna jest do silna koncentracja negatywnych zjawisk
gospodarczo-ekonomicznych i spoecznych, powodujca niewystarczajcy sto-
pie zintegrowania tego obszaru z reszt kraju. Kolejny, to miasta wojewdzkie
i ich obszary funkcjonalne20, ktre stanowi centra rozwoju gospodarczego,
metropolitalnego21, spoecznego i materialnego. Rozwj wzw sieci miej-
skiej to jeden z priorytetw dziaa planowanych do realizacji. Jako osobne
obszary wsparcia potraktowano: miasta i dzielnice wymagajce rewitalizacji22,
obszary wiejskie, szczeglnie te o najniszym poziomie dostpu do dbr i usug
warunkujcych moliwoci rozwojowe23, obszary przygraniczne i nadmorskie24.
W latach 2014-2020 osobn kategori objto Mazowsze, ktre zostao zakwali-
fikowane jako region lepiej rozwinity (more developed region)25, w przeci-
wiestwie do pozostaych 15 wojewdztw (less developer region). Oznacza to,
e w porwnaniu do poprzedniej perspektywy finansowej, w latach 2014-2020
wystpuj dwie kategorie regionw26.
19
Tame, s. 46.
20
Tame, s. 46-47.
21
Z uwagi na liczne procesy globalizacyjne pojawio si pojcie MEGA czyli Europejskich
Metropolitalnych Obszarw Wzrostu, ktre podzielono na MEGA 1 (europejskie metropolie),
MEGA 2 (silne metropolie), MEGA 3 (potencjalne metropolie), MEGA 4 (sabo wyksztacone
metropolie). Zob. Ministerstwo rozwoju Regionalnego, Rozwj miast w Polsce. Raport wprowa-
dzajcy Ministerstwa Rozwoju Regionalnego opracowany na potrzeby przygotowania przegldu
OECD krajowej polityki miejskiej w Polsce, Warszawa 2010, s. 15. Cho w raporcie czytamy, i
spord miast Polski, w skali europejskiej dostrzegane s Gdask-Gdynia, Pozna, Katowice,
d, Szczecin (2010 r.), Umowa Partnerstwa (2014 r.) jasno definiuje, i wedug klasyfikacji
ESPON (Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spjnoci Terytorialnej),
adne z polskich miast nie zasuyo na miano lokomotywy Europy czy te silnego MEGA
a jedynie Warszawa zostaa sklasyfikowana jako potencjalne MEGA a siedem innych miast
jako sabe MEGA. Zob. Umowa Partnerstwadz.cyt., s. 46.
22
Tame, s. 47.
23
Tame, s. 48.
24
Tame.
25
Statystyki zawya Warszawa, dlatego te Rzd Rzeczypospolitej Polskiej zdecydowa, na
podstawie art. 93 rozporzdzenia ramowego, o zminimalizowaniu negatywnych skut-
kw zakwalifikowania tego regionu do regionw lepiej rozwinitych poprzez zwikszenie aloka-
cji dla Mazowsza o pene 3%, poniewa poza Warszaw wojewdztwo mazowieckie odznacza si
przecitnym lub niskim poziomem rozwoju i boryka si z podobnymi problemami jak pozosta-
e wojewdztwa. Tame, s. 50-51.
26
W zalenoci od poziomu PKB na mieszkaca w relacji do redniej unijnej.
33
Znaczenie perspektywy finansowej 2014-2020 dla Polski27
Perspektywa finansowa 2014-2020 niesie ze sob wiele zmian w porwna-

niu do lat 2007-2013. Zmianie ulegn nie tylko programy operacyjne, ale te
rda ich finansowania. Zwikszy si te poziom alokacji ogem, co oznacza,
e w latach 2014-2020 do Polski napynie jeszcze wicej rodkw finansowych
82,5 mld euro.
W latach 2014-202028 podzia rodkw finansowych nastpi w oparciu
o krajowe i regionalne programy operacyjne, przy czym te ostatnie zyskaj na
znaczeniu. PO Infrastruktura i rodowisko zostanie powielony. Na priorytety
realizowane w tym zakresie zostanie przeznaczone 27,41 mld euro. PO Ii
nadal bdzie finansowany z dwch rde: Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego i Funduszu Spjnoci.
27
M. Sikora-Gaca, Fundusze europejskie w teorii i praktycedz.cyt., s. 28-29. Naley doda, i
dane finansowe zawarte w cytowanym materiale zostay uaktualnione w niniejszym artykule.
Wynika to z faktu, i Rada Ministrw dopiero 8 stycznia 2014 przyja ksztat programw opera-
cyjnych dla Polski, a ksika zostaa zoona do druku w listopadzie 2013 r.
28
Reguluje je nastpujce prawodawstwo unijne: 1) Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) nr 1299/2013 z dnia 17 grudnia 2013 w sprawie przepisw szczegowych dotycz-
cych wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu "Europejska
wsppraca terytorialna; 2) Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1300/2013
z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Funduszu Spjnoci i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr
1084/2006; 3) Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1301/2013 z dnia 17
grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przepisw szcze-
glnych dotyczcych celu "Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia" oraz w sprawie uchylenia
rozporzdzenia (WE) nr 1080/2006, 4) Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr
1302/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. zmieniajce rozporzdzenie (WE) nr 1082/2006 w sprawie
europejskiego ugrupowania wsppracy terytorialnej (EUWT) w celu doprecyzowania, uprosz-
czenia i usprawnienia procesu tworzenia takich ugrupowa oraz ich funkcjonowania; 5) Rozpo-
rzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustana-
wiajce wsplne przepisy dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europej-
skiego Funduszu Spoecznego, Funduszu Spjnoci, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz
Rozwoju Obszarw Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz usta-
nawiajce przepisy oglne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europej-
skiego Funduszu Spoecznego, Funduszu Spjnoci i Europejskiego Funduszu Morskiego i Ry-
backiego oraz uchylajce rozporzdzenie Rady (WE) nr 1083/2006; 6) Rozporzdzenie Parlamen-
tu Europejskiego i Rady (UE) nr 1304/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego
Funduszu Spoecznego i uchylajce rozporzdzenie Rady (WE) nr 1081/2006; 7) Rozporzdzenie
delegowane Komisji (UE) nr 240/2014 z dnia 7 stycznia 2014 r. w sprawie europejskiego kodek-
su postpowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwe-
stycyjnych.
34
Wykres 3. Podzia rodkw finansowych midzy poszczeglne programy

operacyjne na lata 2014-2020 w mld euro.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Fundusze europejskie 2014-2020 informacje oglne,

www.mir.gov.pl [16.09.2014].
PO Innowacyjna Gospodarka zostanie zastpiony przez PO Inteligentny

Rozwj, PO Polska Cyfrowa i Regionalne Programy Operacyjne. Na PO Inteli-
gentny Rozwj zostan przeznaczone zasoby finansowe w wysokoci 8,61 mld
euro, a na PO Polska Cyfrowa 2,17 mld euro. Kady z nich bdzie finansowa-
ny z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Ogromna zmiana jest
zauwaalna w zakresie Regionalnych Programw Operacyjnych, na ktre
w nowej perspektywie finansowej przeznaczono a 31,27 mld euro. To o ok.
30% wicej ni w latach 2007-2013. Istotny jest rwnie fakt, i RPO bd
finansowane z dwch rde Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
i Europejskiego Funduszu Spoecznego29, co oznacza, e intensywno wspar-
cia zostanie skierowana przede wszystkim w wojewdztwa.
PO Kapita Ludzki zostanie zastpiony przez PO Wiedza, Edukacja, Rozwj
i Regionalne Programy Operacyjne. rodki finansowe przeznaczone na PO
Wiedza, Edukacja, Rozwj wynios 4,69 mld euro, a gwnym instrumentem
finansowania w tym zakresie bdzie Europejski Fundusz Spoeczny.
29
Patrz: programy dwufunduszowe.
35
Wykres 4. Podstawowe dane finansowe w zakresie funduszy europejskich

za rok 2013 i 2014.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Sikora-Gaca, Fundusze europejskie w teorii i praktyce. Zna-
czenie perspektywy finansowej 2007-2013 i 2014-2020 dla Polski, [w:] Fundusze europejskie w teorii i prak-
tyce. Edukacja, gospodarka, kultura, spoeczestwo, M. Sikora-Gaca, U. Kosowska (red.), Warszawa 2014, s.
28-29.
Pozostae programy operacyjne pozostan bez zmian. S to: Europejska

Wsppraca Terytorialna, Polska Wschodnia i Pomoc Techniczna. Zmianie ulegnie
jedynie poziom alokacji ogem, a wic kolejno: 0,5 mld euro, 2 mld euro i 0,7
mld euro. W przypadku PO Rozwj Polski Wschodniej zmieni si nazwa PO
Polska. Praktycznie bez zmian pozostanie PO Pomoc Techniczna. Prezentacj
graficzn programw operacyjnych na lata 2014-2020 stanowi wykres 3.
Dla Polski rok 2013 to otrzymanie z UE kwoty 84 mld zotych, przy czym
skadka do wsplnego budetu jest ustanowiona na 18,1 mld zotych. Bilans
pozostaje zatem dodatni 65,4 mld zotych. W roku 2014 Unia Europejska
wypaci Polsce 80 mld zotych, skadka czonkowska wyniesie 17,7 mld zo-
tych, co w efekcie daje 62,3 mld zotych, ktre zostanie rozdzielone w formie
dotacji. Te dane statystyczne zostay przedstawione celowo (wykres 4), s one
bowiem wanym argumentem dla eurosceptykw wtpicych w zasadno pol-
skiej obecnoci w strukturach unijnych.
W dalszej czci artykuu przedstawiona zostanie charakterystyka Progra-
mu Operacyjnego Inteligentny Rozwj na lata 2014-2020.
36
Program Operacyjny Inteligentny Rozwj
W wynikach bada obrazujcych innowacyjno krajw Unii Europejskiej,

Polska wci zajmuje nisk pozycj30. Poziom Sumarycznego Wskanika In-
nowacyjnoci 2014 dla Polski wynosi 0,27931, co pozwala zaliczy nasz kraj do
grona umiarkowanych innowatorw.
Wykres 5. Poziomu Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci 2014 w ob-

rbie pastw Grupy Wyszechrackiej.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Portal Innowacji, www.pi.gov.pl [14.09.2014].
Naley rwnie podkreli, i wskanik ten dla UE 28 wynosi 0,554,

a najwysze miejsce w rankingach osiga Szwecja z wynikiem 0,750. Celem
porwnania, na potrzeby niniejszego artykuu dokonano analizy Poziomu Su-
marycznego Wskanika Innowacyjnoci 2014 w obrbie pastw Grupy Wy-
szechrackiej (wykres 5). Ta saba ocena wynika m.in. z bardzo niskich wartoci
wskanikw dotyczcych poziomu zaangaowania przedsibiorstw (zwaszcza
MSP) w dziaalno innowacyjn oraz wsppracy w zakresie dziaalnoci in-
nowacyjnej. W rankingu Global Innovation Index, Wrd 142 pastw znajduj-
cych si w rankingu Polska w 2013 r. zaja 49. miejsce, notujc spadek z miej-
30
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny Inteligentny Rozwj 2014-2020,
Warszawa 2014, s. 1-135.
31
Oczywicie wynikw tych nie naley traktowa w kategoriach poraki, poniewa w porwna-
niu do lat poprzednich Polska awansowaa od sabych innowatorw do umiarkowanych
innowatorw. Zob. Portal Innowacji, www.pi.gov.pl [14.09.2014].
37
sca 45., za m.in. Czechami, Sowacj i Litw. W edycji rankingu Doing Busi-
ness 2014 Polska zajmuje 45 miejsce wrd 189 sklasyfikowanych pastw32.
Prezentowane dane statystyczne wskazuj na ogromny deficyt w zakresie
inwestycji w inteligentny rozwj. Priorytetem na lata 2014-2020 s zatem
inwestycje w wszelkiego rodzaju prace badawczo-rozwojowe, szczeglnie te,
ktre pozwalaj wyksztaci kooperacj midzy sektorem nauki a gospodark.
Obecny wskanik, jaki Polska prezentuje w tym zakresie, to zaledwie 25%
redniej UE33.
Wykres 6. Poziom inwestycji w polsk gospodark z PO IR w latach 2014-

2020 w mln euro.
rdo: Opracowanie wasne.
Dowiadczenie zdobyte w realizacji PO Innowacyjna Gospodarka w latach

2007-2013 pozwolio wycign liczne wnioski, co do potrzeby zmian. Std te
tak mocno podkrelana w PO Inteligentny Rozwj potrzeba zaangaowania
rodowisk naukowych w rozwj przemysu. Preferowane bd tzw. projekty
B+R, charakteryzujce si wysokim wskanikiem w zakresie komercjalizacji,
zarwno w kontekcie samodzielnych przedsibiorstw, jak i ich wsppracy
z jednostkami badawczo-rozwojowymi rnych szczebli. Naley rwnie pod-
kreli, i bezzwrotna czstotliwo wsparcia bdzie wystpowaa zdecydowa-
nie rzadziej, a preferowane bd instrumenty finansowe zwrotne34. Innowacyj-
32
Program Operacyjny Inteligentnydz.cyt., s. 4-5.
33
Tame, s. 6.
34
Tame, s. 18-19.
38
no i konkurencyjno polskiej gospodarki to gwny cel PO Inteligentny

Rozwj35.
Realizacja PO IR zostaa oparta na celach szczegowych przyjtych
w Umowie Partnerstwa. Szczeglnie istotne wydaje si podniesienie jakoci
i umidzynarodowienie bada naukowych oraz wzrost wykorzystania ich wyni-
kw w gospodarce. To przede wszystkim realizacja zaoe zwizanych z bu-
dowaniem gospodarki opartej na wiedzy, konkurencyjnym sektorem nauki
i aktywnym zapleczem instytucji otoczenia biznesu36.
Wykres 7. Podzia alokacji programu midzy osie priorytetowe w mln eu-

ro.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny

Inteligentny Rozwj 2014-2020, Warszawa 2014, s. 89.
35
Tame.
36
Tame, s. 25.
39
Wykres 8. Podzia alokacji programu midzy regiony 15. wojewdztw

i Mazowsze w mln euro.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny

Inteligentny Rozwj 2014-2020, Warszawa 2014, s. 89.
PO Inteligentny Rozwj jest programem krajowym, jednofunduszowym.

Podstawowym rdem wsparcia jest tu europejski Fundusz rozwoju Regional-
nego37. W ramach PO IR moemy wyrni nastpujce osie priorytetowe38:
I Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsibiorstwa oraz
konsorcja naukowo-przemysowe,
II Wsparcie innowacji w przedsibiorstwach,
III Wsparcie otoczenia i potencjau innowacyjnych przedsi-
biorstw,
IV Zwikszenie potencjau naukowo-badawczego,
V Pomoc techniczna.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego zapewnia finansowanie PO IR

w kwocie 8 614,1 mln EUR. Naley doda, i minimalne zaangaowanie rod-
kw krajowych zakadajce maksymalny poziom dofinansowania kadej osi
priorytetowej w 15. wojewdztwach na poziomie 85% i 80% dla Mazowsza
wynosi 1 573,5 mln euro39. Oznacza to, e czna interwencja EFRR i budetu
37
Tame, s. 30, 33.
38
Tame, s. 33, 42, 54, 68.
39
Tame, s. 84.
40
pastwa polskiego w PO IR to ponad 10 mld euro. Uwzgldniajc redni wkad

wasny beneficjenta do kadego projektu, na poziomie ok. 30%, kwota ta
zwiksza si o kolejne 3 mld euro. Dane szacunkowe prezentuje wykres 6.
Oczywicie s to hipotetyczne zaoenia, bowiem ostateczne, caociowe zaan-
gaowanie rodkw w PO IR moe ulec zmianie, co bdzie wynikao z zakresu
realizacji poszczeglnych budetw rocznych. Podzia alokacji programu mi-
dzy poszczeglne osie priorytetowe przedstawia wykres 7. Wykaz rodkw
z uwzgldnieniem Mazowsza i 15. Wojewdztw prezentuje wykres 8.
Uwagi kocowe
Program Operacyjny Inteligentny Rozwj jest niezwykle wanym narz-

dziem w realizacji perspektywy finansowej 2014-2020. Dla polskich podmio-
tw gospodarczych to kolejna szansa na podniesienie zakresu inwestycji, in-
nowacji czy modernizacji, a wic na zmniejszenie dystansu rozwojowego
w stosunku do zagranicznych partnerw.
Wszelkie dane finansowe wskazuj, i realizacja PO IR niesie za sob
ogromn pul rodkw finansowych, z ktrych bd mogy skorzysta rone
kategorie beneficjentw. Naley jednak pamita, i myl przewodni w reali-
zacji poszczeglnych przedsiwzi powinna by strategia inteligentnej spe-
cjalizacji40, suca intensyfikacji wartoci dodanej dla rozwoju regionw.
40
Tame, s. 117.
41
STRESZCZENIE
Polscy beneficjenci mog korzysta ze wsparcia Unii Europejskiej od 2004 r.

Ramy teoretyczne, okrelaj t wspprac, to nic innego jak kolejne perspek-
tywy finansowe, bdce narzdziem polityki spjnoci. W latach 2014-2020 do
Polski napynie jeszcze wicej rodkw finansowych 82,5 mld euro, a to dla
polskich beneficjentw kolejna szansa na podniesienie zakresu inwestycji, in-
nowacji czy modernizacji, a wic na zmniejszenie dystansu rozwojowego w
stosunku do zagranicznych partnerw. Program Operacyjny Inteligentny Roz-
wj jest niezwykle wanym instrumentem w realizacji perspektywy finansowej
2014-2020, szczeglnie w zakresie strategii inteligentnej specjalizacji.
SOWA KLUCZOWE
Perspektywa finansowa, Program Operacyjny Inteligentny Rozwj, Unia Euro-

pejska, Polska.
SUMMARY
The Polish beneficiaries have been able to use The Union's support since 2004.
The theoretical framework of the cooperation is just another financial perspec-
tive, which is the tool of cohesion policy. In the years 2014-2020 there will be
still more financial resources 82,5 billion EURO, which is another chance for
the Polish beneficiaries to increase the range of investments or modernization,
which means reducing the development gap in relation to foreign partners. The
Intelligent Development Operational Programme is a very important instrument
in the implementation of the 2014-2020 financial perspective,especially in the
field of "smart specialization strategies".
KEYWORDS
Financial perspective, the Intelligent Development Operational Programme, the

European Union, Poland.
42
Anna PANKOWSKA
Anna PANKOWSKA
Finansowa stabilno systemu

emerytalnego
jako cz zabezpieczenia spoecznego
Trudnoci w finansowaniu wiadcze emerytalnych to zagadnienie obecnie

poruszane we wszystkich pastwach Unii Europejskiej, ktre pomimo rno-
rodnoci systemw napotykaj podobne problemy. Efektem wikszoci z nich
s procesy demograficzne i kryzys ekonomiczny, w tym:
starzenie spoeczestw,
wyduanie redniej dugoci trwania ycia,
przechodzenie na emerytur pokolenia wyu demograficznego po II
wojnie wiatowej,
kryzys finansowy i spowolniony wzrost gospodarczy,
oraz wysoki poziom bezrobocia w systemach emerytalnych
finansowanych ze skadek osb aktywnych zawodowo.
Trudnoci, o ktrych mowa zmuszaj rzdy do podejmowania reform sys-
temw emerytalnych, budzcych spoeczny opr. Najczciej stosowanym roz-
wizaniem jest wyduanie okresu aktywnoci zawodowej, poprzez podnosze-
nie ustawowego wieku emerytalnego.
Wprowadzenie. Funkcja spoeczna systemu emerytalnego
Pastwo ksztatuje system emerytalny, bdcy czci zabezpieczenia spo-

ecznego, stosownie do wasnych uwarunkowa. Zapotrzebowanie na konkretne
rozwizania zmienia si w czasie, wymaga zatem osadzenia w kontekcie kon-
kretnych warunkw ekonomicznych, politycznych, spoecznych i kulturowych.
Celem zabezpieczenia spoecznego jest udzielenie przez pastwo ochrony so-
cjalnej obywatelom, w przypadku zaistnienia rnego rodzaju sytuacji ycio-
wych. W Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka z 1948 w artykule 22 czyta-
43
Finansowa stabilno systemu emerytalnego jako cz zabezpieczenia
my: Kada osoba jako czonek spoeczestwa ma prawo do zabezpieczenia

spoecznego, jak rwnie jest uprawniona do urzeczywistnienia, dziki wysi-
kowi krajowemu i wsppracy midzynarodowej, jej praw gospodarczych, so-
cjalnych i kulturalnych, niezbdnych dla jej godnoci oraz dla swobodnego
rozwoju jej osobowoci1. Pod pojciem zabezpieczenie spoeczne rozumiemy
caoksztat urzdze publicznych zapewniajcych ochron przed niedostat-
kiem2, caoksztat rodkw i dziaa (instytucji) publicznych, przy ktrych
pomocy spoeczestwo stara si zabezpieczy swoich obywateli przed grob
niezaspokojenia podstawowych potrzeb, spoecznie uznanych za wane3. Za-
bezpieczenie spoeczne realizowane jest za pomoc trzech metod: ubezpiecze-
niowej, zaopatrzeniowej i filantropijnej. Uwzgldniajc aspekt administracyjno-
finansowy mona wskaza na metod ubezpieczeniow, zaopatrzeniow i po-
moc spoeczn4.
Pastwo zabezpiecza swoich obywateli na wypadek okrelonych zdarze
losowych pozbawiajcych ich rodkw do ycia, dajc im gwarancj
w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. I tak w art. 67 ust.1 czytamy: Obywa-
tel ma prawo do zabezpieczenia spoecznego w razie niezdolnoci do pracy ze
wzgldu na chorob lub inwalidztwo oraz po osigniciu wieku emerytalnego.
Zakres i formy zabezpieczenia spoecznego okrela ustawa. () Obywatel po-
zostajcy bez pracy nie z wasnej woli i nie majcy innych rodkw utrzymania
ma prawo do zabezpieczenia spoecznego, ktrego zakres i formy okrela usta-
wa5. Ubezpieczenia spoeczne w Polsce bdce najwiksz czci zabezpie-
czenia spoecznego obejmuj ubezpieczenia na wypadek staroci, choroby,
macierzystwa, niezdolnoci do pracy, utraty ywiciela, wypadkw przy pracy
oraz chorb zawodowych.
Na system emerytalny naley patrze z perspektywy kryteriw, ktre po-
winien spenia. S to: cel spoeczny, stabilno finansowa zapewniajca bez-
pieczestwo uczestnikw systemu, zmniejszenie ryzyka demograficznego, mi-
nimalizacja waha zwizanych z wykorzystaniem rynku pracy i finansowego.
Stabilno finansowa systemu emerytalnego
Zabezpieczenie emerytalne obywateli to konstytucyjny obowizek pastwa.

Bezpieczestwo systemu emerytalnego oraz ochrona interesu emerytw stano-
wi jedne z najwaniejszych zada rzdu. Wydatki na ten cel znaczco obcia-
1
Zob. Peen tekst deklaracji: www. libr.sejm.gov.pl [13.09.2014].
2
Zob. J. Piotrowski, Zabezpieczenie spoeczne. Problematyka i metody, Warszawa 1996.
3
Tame, s. 29.
4
D. Walczak, Uwarunkowania funkcjonowania systemu zabezpieczenia spoecznego rolnikw w
Polsce, Toru 2011, s. 31.
5
Zob. www.sejm.gov.pl [13.08.2014].
44
Anna PANKOWSKA
j sektor publiczny, a niekorzystne zmiany demograficzne prowadz do dalsze-

go wzrostu obcie gospodarki. Rozwj gospodarczy oraz stan finansw pu-
blicznych znaczco wpywaj na bezpieczestwo systemu emerytalnego i ja-
ko ycia jego petentw.
W Polsce wiadczenia emerytalne i rentowe wypacane s z dwch syste-
mw ubezpieczeniowych: powszechnego oraz rolniczego. Odrbnie rozwiza-
nia prezentuj systemy zaopatrzeniowe sub mundurowych, sdziw i prokura-
torw. Kady z nich funkcjonuje wedug odrbnych zasad.
Narastajcy dug publiczny oraz deficyt sektora finansw publicznych
spowodowany jest m.in. dotacjami do Funduszu Ubezpiecze Spoecznych
i funduszu emerytalno-rentowego KRUS. Konsekwencj jest brak stabilnoci
finansowej systemu ubezpiecze spoecznych. Szczeglnie istotne dla zwik-
szenia stabilnoci finansowej systemu ubezpiecze pracowniczych jest wzrost
zatrudnienia, tj. zwikszenie iloci skadek. Zauwaalna jest potrzeba poprawy
wskanika zatrudnienia wrd wszystkich grup wiekowych.
Wykres 1. Dotacje z budetu pastwa do FUS (w mld z).
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych ZUS6.
Od 1999 r. istnieje moliwo zacigania przez FUS kredytw bankowych,

co stao si jedn z metod finansowania wypaty emerytur i rent. Rzeczywisto
wyglda tak, e utrzymywany jest wysoki poziom zaduenia FUS w bankach
komercyjnych, a koszty funkcjonowania systemu s powikszone o koszty ob-
sugi tych kredytw. Naley dy do istotnego ograniczenia potrzeby zaciga-
6
Zob. www.zus.pl [18.10.2014].
45
nia przez FUS kredytw bankowych, gdy ich cena dla finansw publicznych
jest wysza ni cena obligacji7.
Wydolno systemu emerytalnego w zapewnieniu adekwatnych wiadcze
jest bardzo istotn kwesti z punktu widzenia finansw publicznych, bowiem
im wicej osb nie wypracuje sobie minimalnej emerytury pomimo spenienia
warunku minimalnego stau ubezpieczeniowego, tym wysze bd dopaty z
budetu pastwa do wiadcze emerytalnych. Ubezpieczonym, ktrzy nie nab-
d prawa do emerytury minimalnej, rodki do ycia bdzie musia zapewni
system pomocy spoecznej, ktry jak wiadomo rwnie jest finansowany z po-
datkw8.
Obecny powszechny system emerytalny oparty jest na zasadzie zdefinio-
wanej skadki. Wysoko przyszych wiadcze zalena jest od skadek wpaca-
nych przez cay okres aktywnoci zawodowej oraz redniej dugoci trwania
ycia w wieku przejcia na emerytur. Przysza emerytura zalee zatem bdzie
od iloci i wysokoci odprowadzonych skadek i ma zachca do wyduenia
okresu pracy zawodowej. Wprowadzenie do zreformowanego systemu filara
kapitaowego, uzalenia wysoko emerytur od efektywnoci inwestowania
skadek wpacanych do OFE. W I filarze finansowanym repartycyjnie skadki
nie s inwestowane, ale waloryzowane wskanikiem wzrostu cen towarw
i usug konsumpcyjnych, powikszonym o wzrost realnego przypisu skadek na
ubezpieczenie emerytalne. Wysoko emerytury zaley od sumy skadek zewi-
dencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego oraz od hipote-
tycznego okresu pobierania wiadczenia, czyli redniego dalszego oczekiwane-
go trwania ycia. Oparte jest to na zasadzie penej ekwiwalentnoci skadek
i wiadcze. W I filarze emerytura obliczana jest przez zsumowanie kwo-
ty zwaloryzowanych skadek oraz zwaloryzowanego kapitau pocztkowego
i podzielenie jej przez liczb obrazujc rednie dalsze trwanie ycia wyraone
w miesicach dla osb w wieku rwnym wiekowi przejcia na emerytur. Ta
sama zasada obowizuje w II filarze9.
Dla wielkoci emerytury istotne znaczenie ma to, jak duo skadek odpro-
wadzimy do obu filarw. Wystpuje zatem zaleno midzy wysoko-
ci indywidualnych wynagrodze, poborw otrzymywanych przez cay okres
zatrudnienia, a dugoci aktywnoci zawodowej. Wysze wynagrodzenie po-
7
Ocen realizacji przez polski system emerytalny trzech gwnych celw, tj.: stabilno finanso-
wa, adekwatno wiadcze, modernizacja systemu i dostosowanie go do zmian, zawiera Krajo-
wa Strategia Emerytalna Adekwatny i Stabilny System Emerytalny przygotowana w 2005 r.
przez Ministerstwo Polityki Spoecznej. Zob. Ministerstwo Polityki Spoecznej, Adekwatny
i Stabilny System Emerytalny, www.ec.europa.eu [12.09.2014].
8
B. Kos, System emerytalny 9 lat po reformie, Studia Biura Analiz Sejmowych Kancelarii
Sejmu 2008, nr 11, s. 103.
9
Tame, s. 88-89.
46
Anna PANKOWSKA
woduje wyszy poziom emerytury, ale nie powoduje zwikszenia stopy zast-
pienia, tj. relacji emerytury do ostatniego wynagrodzenia. Wiksza liczba lat
skadkowych powoduje wzrost poziomu emerytury, ale rwnie wzrost stopy
zastpienia. Przecitna dugo ycia w Polsce wydua si. Ronie zatem rw-
nie okres przebywania na emeryturze, w stosunku do trwania aktywnoci za-
wodowej, co w systemie zdefiniowanej skadki oznacza spadek wysokoci
przecitnego wiadczenia emerytalnego. Wprowadzone w 2012 r. stopniowe
wyduanie ustawowo okrelonego wieku emerytalnego ma temu przeciwdzia-
a. Dziki tej reformie, emerytury bd wysze rednio o 45%, poniewa wy-
duenie czasu pracy skutkuje odoeniem wikszego kapitau skadek emery-
talnych10.
W zreformowanym systemie emerytalnym solidarno midzypokoleniowa
i adekwatno wiadcze przejawia si m.in. w zapewnieniu przez Pastwo
gwarancji emerytury minimalnej, ktra jest finansowana z budetu pastwa
i wypacana, gdy czna emerytura z systemu obowizkowego bdzie nisza ni
minimum. Uwidacznia si w tym funkcja systemu emerytalnego, jako:
obowizkowego systemu oszczdzania na staro (w ramach
dwch kont),
oraz funkcja pastwa w zakresie redystrybucji dochodowej, ktrej
finansowanie odbywa si poprzez budet, a wic uczestnicz w nim
wszyscy podatnicy.
Istotnym elementem gwarancji systemu emerytalnego jest minimalny po-
ziom dochodw, okrelony w systemie pomocy spoecznej, poniej ktrego
kady obywatel ma prawo dostpu do wiadcze z pomocy spoecznej. Funk-
cjonowanie nowego systemu emerytalnego wraz z opisanymi gwarancjami po-
zwala na realizacj jednego z zasadniczych zaoe systemw emerytalnych
zmniejszanie ryzyka ubstwa11 wrd osb bdcych ju na emeryturze. rodki
te powinny stanowi rdo dodatkowych, dobrowolnych oszczdnoci emery-
talnych tak, aby osoby te w przyszoci mogy uzyska wysze dochody bdc
ju na emeryturze12.
System emerytalny okrela zasady solidarnoci midzypokoleniowej i po-
dzia ryzyka pomidzy poszczeglne pokolenia. Przykadem na to jest jednako-
wa dla wszystkich przyszych pokole stopa procentowa skadki na ubezpiecze-
nia emerytalne. Wysoko emerytury zaley od sumy wpaconych przez cay
10
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Ministerstwo Finansw, Przegld funkcjonowania
systemu emerytalnego. Bezpieczestwo dziki zrwnowaeniu, Warszawa 2013, s. 54.
11
M. Pogonowski, Praca jako element bezpieczestwa socjalnego ludzi modych [w:] Modzi i
Polityka, M. Grka, J. Prokopiuk (red.), Koszalin 2013, s. 133-143; Wstp do polityki spoecznej,
R. Gabryszak, D. Magierek (red.), Warszawa 2011; Europejska polityka spoeczna, R. Gabryszak,
D. Magierek (red.), Warszawa 2011.
12
Krajowa Strategia Emerytalnadz.cyt., s. 9-10.
47
okres skadek ubezpieczeniowych i oczekiwanego dalszego trwania ycia

w wieku przejcia na emerytur, zatem relacja pomidzy wartoci obecn
skadek i wiadcze jest staa dla wszystkich rocznikw. Ryzyko wyduenia
trwania ycia ponoszone jest przez to pokolenie, ktrego to ryzyko dotyczy.
Nastpuje podzia ryzyka demograficznego pomidzy pokolenie pracujce
i pokolenie emerytw13.
Zreformowany system emerytalny osignie pen dojrzao, gdy na
emerytur przejd osoby, ktre przez cay okres swojej kariery zawodowej pod-
legay ju nowym zasadom, czyli rozpoczy swoj karier zawodow w 1999
r., tj. wraz z wprowadzeniem nowego systemu14. W obecnym systemie emery-
talnym kady ubezpieczony odbierze to, co do niego wnis. Elementem o cha-
rakterze redystrybucyjnym jest stosowanie w I filarze tablic dalszego trwania
ycia jednakowych dla obu pci. Mczyzna i kobieta z takim samym kapitaem
emerytalnym, ktrzy przejd na emerytur w tym samym wieku, otrzymaj
emerytury o tej samej wysokoci, pomimo e mczyni statystycznie yj kr-
cej. Obserwujemy zatem redystrybucj praw15 do wiadcze emerytalnych
w tym zakresie.
Adekwatno systemu emerytalnego
Pastwo powinno dba, aby system emerytalny by zdolny do osigania

swoich celw spoecznych. Starsi ludzie nie powinni by naraeni na ubstwo
i powinni cieszy si przyzwoitym standardem ycia, aktywnie uczestniczy
w yciu publicznym, spoecznym i kulturalnym. Pastwo powinno zapewnia,
aby system emerytalny by zdolny spenia swoj podstawow rol, czyli naby-
cie uprawnie pozwalajcych na utrzymanie odpowiedniego standardu ycia po
zakoczeniu okresu aktywnoci zawodowej.
Duy wpyw na ksztatowanie przyszych wiadcze maj indywidualne
decyzje samych ubezpieczonych. W systemie o zdefiniowanej skadce wydu-
enie okresu aktywnoci zawodowej powoduje, e warto oszczdnoci na
przysz emerytur ronie o wpacone skadki oraz spada warto dalszego
oczekiwanego trwania ycia, co wpywa na zwikszenie wysokoci wiadcze-
nia. Oceniajc adekwatno systemu emerytalnego mona si oprze o tzw.
stop zastpienia, czyli relacj pomidzy przysz emerytur i ostatnim wyna-
grodzeniem.
Skadk na ubezpieczenie spoeczne paci si od wynagrodzenia, ktre nie
przekracza okrelonej kwoty, co prowadzi zdaniem prof. Inetty Jdrasik-
Jankowskiej do efektu spaszczania wiadcze, a co za tym idzie do zmniej-
13
Tame, s. 12.
14
B. Kos, System emerytalny 9 latdz.cyt., s. 85.
15
Tame, s. 103.
48
Anna PANKOWSKA
szania si tzw. stopy zastpienia wraz ze wzrostem zarobku. Wynika z tego, e

wycznie ubezpieczeni zarabiajcy mniej ni maksymalna kwota, od ktrej jest
wymierzana skadka, otrzymuj emerytur na zaoonym w formule wymiaru
poziomie w stosunku do zarobkw jakie osigali w okresie swojej aktywnoci
zawodowej. Podczas gdy ubezpieczeni, ktrzy zarabiaj wicej ni wskazany
limit zarobkw przyjmowanych do podstawy, otrzymuj emerytur w maksy-
malnej kwocie wynikajcej z formuy. Oznacza to, e im wysze byy zarobki
tym kwota ta w mniejszym stopniu zastpuje poprzednie zarobki ubezpieczone-
go16. Emerytury, ktre s liczone od wyszych wynagrodze s kwotowo wy-
sze, pomimo e wielkoci stopy zastpienia jest nisza.
W wielu krajach obok systemw ubezpieczenia spoecznego dziaaj do-
datkowe systemy zapewniajce na przyszo emerytur o charakterze uzupe-
niajcym przy emeryturze zapewnianej przez system ubezpieczenia obowiz-
kowego (powszechnie nazywanym emerytur z pierwszego filaru). Emerytury
dodatkowe (powszechnie nazywane emeryturami z drugiego filaru) pochodz z
dodatkowej skadki, a ich zadaniem jest zmniejszenie rozpitoci midzy
wiadczeniem pochodzcym z obowizkowej skadki, a poprzednimi dochoda-
mi z pracy (tzw. stopa zastpienia). Zatem celem wprowadzenia dwufilarowego
systemu w polskim systemie emerytalnym nie byo powikszenie wiadczenia
pochodzcego z obowizkowej skadki o dodatkow emerytur (pochodzc z
dodatkowej skadki), ale podzia skadki na dwie czci. Skutkiem inwestowa-
nia czci skadki do innego funduszu ni Fundusz Ubezpieczenia Spoecznego
mia by wzrost wiadczenia. Wprowadzenie emerytury z drugiego filaru do
polskiego systemu emerytalnego spowodowao, e skadka obowizkowa nie
jest ju w caoci odprowadzana do ZUS, ale dzielona midzy ZUS i otwarty
fundusz emerytalny. Zdaniem Inetty Jdrasik-Jankowskiej emerytura z drugiego
filara nie zmniejszy luki, jaka powstaje midzy wysokoci emerytury a wyso-
koci poprzednich zarobkw, bo nie jest wiadczeniem dodatkowym do wiad-
czenia pochodzcego z obowizkowej skadki, ale jego czci. W obecnym
dwufilarowym systemie luka ta bdzie nawet wiksza. Repartycyjna cz
nowej emerytury wyliczona w systemie zdefiniowanej skadki bdzie nisza od
emerytury, jak zapewnia wczeniej obowizujcy system zdefiniowanego
wiadczenia. W opinii Inetty Jdrasik-Jankowskiej to zmniejszenie nie zostanie
raczej zrwnowaone wzrostem kapitaowej czci emerytury otrzymywanej za
skadk odprowadzon do otwartego funduszu emerytalnego17.
16
I. Jdrasik-Jankowska, System emerytalny 9 lat po reformie, Studia Biura Analiz Sejmowych
Kancelarii Sejmu 2008, nr 11, s. 9.
17
Tame, s. 9-10.
49
Dobrowolne oszczdzanie na staro
Priorytetem jest promowanie dodatkowych, dobrowolnych form zabezpie-

czenia emerytalnego. III filar systemu emerytalnego daje moli-
wo dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i ma uwiadomi ubezpieczo-
nym, e zmniejszya si rola pastwa w regulacji systemu emerytalnego, a na
wysoko przyszej emerytury bd miay wpyw take ich prywatne oszczd-
noci odprowadzane dobrowolnie jest to grupowa forma oszczdzania w Pra-
cowniczych Programach Emerytalnych (PPE)18. Nastpnie wprowadzono kolej-
ne dwie nowe formy indywidualnego dobrowolnego oszczdzania kapitau,
ktre zostay wsparte zachtami podatkowymi, od 2002 r. istnieje Indywidualne
Konto Emerytalne (IKE), a od 2011 r. take Indywidualne Konto Zabezpiecze-
nia Emerytalnego (IKZE)19. W rzeczywistoci skadka emerytalna winna by
traktowana jako inwestycja na przysze ycie ju na emeryturze.
Stopa oszczdnoci w polskich gospodarstwach domowych naley niestety
do najniszych w Europie, tylko niewielki procent Polakw oszczdza na okres
emerytalny. Jednake niska stopa oszczdnoci nie wynika wycznie z ich
niskich dochodw, bowiem w krajach o porwnywalnym PKB jak na przykad
Wgry, czy Sowacja poziom oszczdnoci obywateli jest kilkakrotnie wyszy
ni w Polsce. Jednym z celw reformy z 1999 r. byo zwikszenie odpowie-
dzialnoci ubezpieczonych za ich dochody po przejciu na emerytur. Koniecz-
ne jest podjcie dziaa edukacyjnych zwikszajcych wiadomo obywateli
w zakresie potrzeby dobrowolnego oszczdzania na przysz emerytur20.
Starzenie si ludnoci wspczynnik obcienia demograficznego
Stanisaw Kluza w materiale Inwestycja pastwa w kapita ludzki

z grudnia 2012 r. podaje, i brak zastpowalnoci pokole w poczeniu z pro-
cesem starzenia si spoeczestwa w istotny sposb wpynie na sytuacj makro-
ekonomiczn Polski ju w perspektywie najbliszych kilku i kilkunastu lat.
Dowiadujemy si, e na przestrzeni najbliszych 25 lat liczba osb w wieku
produkcyjnym przypadajca na osob w wieku emerytalnym spadnie o prawie
50%, liczba dzieci i modziey przypadajca na osob w wieku emerytalnym
spadnie o prawie 50%. Starzenie si spoeczestwa prowadzi do wzrostu wy-
datkw pastwa na rzecz wiadcze emerytalnych oraz opiek zdrowotn. Ana-
liza bilansu ludnociowego wskazuje, i przy obecnie istniejcym systemie
polityki rodzinnej i zabezpieczenia spoecznego w Polsce nie uzyskuje si
18
Wprowadzonych i uregulowanych ustaw z dnia 22 sierpnia 1997 r. o pracowniczych progra-
mach emerytalnych (Dz.U. z 2001 r. Nr 60, poz.623 ze zm.) obecnie nieobowizujca.
19
Przegld funkcjonowania systemu emerytalnegodz.cyt., s.10-11, 73.
20
Tame, s. 83.
50
Anna PANKOWSKA
rwnowagi dla stabilnoci finansw publicznych w dugim okresie. Obecnie

mniej rodkw przeznacza si na inwestycje i rozwj, a wicej na utrzymanie
starszych pokole21.
Obserwujemy niepokojcy spadek liczby osb ubezpieczonych, ktre sta-
nowi grup odprowadzajc skadki do funduszu emerytalnego.
W ostatnich latach nastpuje wzrost liczby osb w wieku emerytalnym.
Udzia tej grupy w oglnej populacji wynosi w 1990 r. niespena 13%, w 2000
r. prawie 15%, w 2010 ju 16,5%. W 1990 r. ludno w wieku poproduk-
cyjnym liczya 4,9 mln, w 2000 r. 5,7 mln, w 2010 6,3 mln22.
Zakad Ubezpiecze Spoecznych w 2013 r. sporzdzi Prognoz Wpy-
ww i Wydatkw Funduszu Ubezpiecze Spoecznych na lata 2015-2019 oraz
Prognoz Wpyww i Wydatkw Funduszu Emerytalnego do 2060 roku wy-
korzystujc prognoz demograficzn Eurostatu z wariantu bazowego oblicze
wykonywanych dla Grupy Roboczej do Spraw Starzenia si Spoeczestwa
przy Komisji Europejskiej. Zgodnie z prognoz demograficzn Eurostatu li-
czebno caej populacji Polski spada z 38,4 mln w 2013 r. do poziomu 36,6
mln w 2035 r. i do okoo 32,4 mln w 2060 r.23.
Przy zachowaniu definicji ekonomicznych grup wieku sprzed podwysze-
nia wieku emerytalnego, populacja w wieku produkcyjnym cay czas maleje,
a populacja osb w wieku poprodukcyjnym cay czas ronie. Przy zmienionych
definicjach wieku produkcyjnego i poprodukcyjnego po podwyszeniu wieku
emerytalnego z 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mczyzn do 67 lat dla obu pci
populacja w wieku produkcyjnym rwnie maleje, ale w wolniejszym tempie.
Podwyszenie wieku emerytalnego nie zapobiega wzrostowi populacji w wieku
poprodukcyjnym, ale tempo tego wzrostu jest mniejsze ni w przypadku do-
tychczasowego wieku emerytalnego. Podwyszenie wieku emerytalnego powo-
duje (w porwnaniu do warunkw bez podwyszenia wieku emerytalnego)
wzrost liczby osb w wieku produkcyjnym i jednoczenie taki sam spadek licz-
by osb w wieku poprodukcyjnym. Niezalenie od tego jakich definicji wieku
produkcyjnego i poprodukcyjnego uyjemy (sprzed czy po podwyszeniu wieku
emerytalnego) udzia populacji w wieku produkcyjnym cay czas maleje,
a udzia populacji w wieku poprodukcyjnym cay czas ronie24.
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktu-
arialnych w Prognozie Wpyww i Wydatkw Funduszu Ubezpiecze Spo-
21
S. Kluza, Inwestycja pastwa w kapita ludzki referat wprowadzajcy do pozostaych eksper-
tyz, www.senat.gov.pl [11.09.2014].
22
GUS, Rocznik demograficzny 2010, www.stat.gov.pl [14.09.2014].
23
Zakad Ubezpiecze Spoecznych, Prognoza Wpyww i Wydatkw Funduszu Ubezpiecze
Spoecznych do 2060 r., Warszawa 2013, s. 10.
24
Zakad Ubezpiecze Spoecznych, Prognoza Wpyww i Wydatkw Funduszu Ubezpiecze
Spoecznych na lata 2015-2019, Warszawa 2013, s. 10-11.
51
ecznych do 2060 r. na podstawie prognozy demograficznej Eurostatu przed-

stawi nastpujce dane dotyczce udziau poszczeglnych grup ekonomicznych
w caej populacji25.
Tabela 1. Udzia poszczeglnych grup ekonomicznych w caej populacji.

Lata 2013 2020 2030 2040 2050 2060
Populacja w wieku 18,2% 18,4% 16,6% 14,7% 15,0% 14,6%

przedprodukcyjnym

produkcyjnym

poprodukcyjnym
rdo: Prognoza Wpyww i Wydatkw Funduszu Ubezpiecze Spoecznych do 2060 r., dz.cyt.
W warunkach po podwyszeniu wieku emerytalnego w 2013 r. na 1000

osb w wieku produkcyjnym przypada 291 osb w wieku poprodukcyjnym,
natomiast w 2060 r. liczba ta wynosi ju 607 osb. Podwyszenie wieku emery-
talnego powoduje w porwnaniu do warunkw, w ktrych wiek emerytalny
nie byby zmieniany zmniejszenie obcienia osb w wieku produkcyjnym,
osobami w wieku poprodukcyjnym oraz osobami w wieku nieprodukcyjnym.
Zgodnie z prognoz demograficzn Eurostatu Polacy bd rednio coraz star-
si. We wszystkich prezentowanych wariantach Prognozy Wpyww i Wydat-
kw Funduszu Ubezpiecze Spoecznych do 2060 r. przez wszystkie lata, fun-
dusz emerytalny osiga ujemne saldo roczne. Oznacza to, e biece wpywy
skadkowe do funduszu emerytalnego nie pokrywaj wydatkw na emerytury
finansowane z tego funduszu oraz czci odpisu na ZUS26.
Wzrasta liczba osb pobierajcych wiadczenia emerytalne, a jednoczenie
obserwujemy spadek liczby osb w wieku produkcyjnym. Rozwizaniem maj-
cym zmniejszy ryzyko finansowe systemu, jest przyjcie inflacyjnej waloryza-
cji wiadcze27.
25
Jest to stan na koniec roku (definicje ekonomicznych grup wieku po podwyszeniu wieku
emerytalnego). Zakad Ubezpiecze Spoecznych, Prognoza Wpyww i Wydatkw Funduszu
Ubezpiecze Spoecznych do 2060 r.dz.cyt., s. 12.
26
Tame, s. 14-15, 18.
27
Krajowa Strategia Emerytalnadz.cyt., s. 23.
52
Anna PANKOWSKA
Zwikszenie wpyww do systemu emerytalnego, ktre mogyby doprowa-

dzi do zmniejszenia jego negatywnego wpywu na finanse publiczne wymaga
zwikszenia liczby osb odprowadzajcych skadki do systemu lub zwikszenia
podstaw, ktre moe zosta dokonane w wyniku wzrostu wynagrodze bd
podniesienia skadek, co miaoby fatalny wpyw na gospodark. Podniesienie
kosztw pracy prowadzioby do ograniczenia zatrudnienia, wzrostu szarej stre-
fy, czy te emigracji. Jednake przy fatalnej polityce prorodzinnej prowadzonej
przez kolejne polskie rzdy trudno zakada wzrost liczby ubezpieczonych,
czyli osb mogcych odprowadza skadki28.
Wyduajce si trwanie ycia oznacza, e wiadczenie bdzie pobierane
duej i nastpi spadek wysokoci miesicznej emerytury. Aby temu zapobiec
naley zachowa t sam proporcj pomidzy czasem aktywnoci zawodowej
a czasem przebywania na emeryturze. Fundusz Rezerwy Demograficznej jest
jednym z elementw zabezpieczajcych finansowan repartycyjnie cz sys-
temu emerytalnego przed niekorzystnymi procesami demograficznymi. Utwo-
rzono go w ramach reformy emerytalnej w celu gromadzenia i pomnaania
rodkw finansowych, ktre mog zosta wykorzystane na uzupenie-
nie niedoborw funduszu emerytalnego, wynikajcych wycznie z przyczyn
demograficznych. Fundusz Rezerwy Demograficznej pozwala w systemie niefi-
nansowym na akumulowanie kapitau w okrelonych okresach, a nastpnie wy-
korzystanie zgromadzonych rodkw kapitaowych w momencie, kiedy na
wiadczenia emerytalne pobierane bd przez osoby z wyu demograficznego29.
Fundusz Rezerwy Demograficznej zarzdza aktywami finansowymi, ktre
bd wykorzystane na sfinansowanie przyszych emerytur. Na co warto zwrci
uwag to fakt, e FRD w okresie kryzysu w 2008 r. na rynkach finansowych
zapewni lepsz ochron rodkw finansowych znajdujcych si w systemie
emerytalnym, w porwnaniu z podmiotami dziaajcymi w tym segmencie ryn-
ku finansowego30.
Od 2010 r. rzd co roku wykorzystuje rodki zgromadzone w Funduszu
Rezerwy Demograficznej na biece wypaty wiadcze, a zgodnie z obowizu-
jcymi przepisami rodki zgromadzone w FRD mog by wykorzystane na
uzupenienie niedoboru funduszu emerytalnego tylko wwczas, gdy niedobr
wynika z przyczyn demograficznych31.
28
Zwizek Przedsibiorcw i Pracodawcw, Polski System Ubezpiecze Spoecznych. Diagnoza
Sytuacji, www.cafr.pl [12.10.2014].
29
30
Przegld funkcjonowania systemu emerytalnegodz.cyt., s. 66-67.
31
Polski System Ubezpiecze Spoecznych. Diagnoza Sytuacjidz.cyt.
53
Przyjte rozwizania prawne
W roku 2012 przyjto rozwizania prawne podwyszajce i zrwnujce

wiek emerytalny dla kobiet i mczyzn. Proces podwyszania wieku ruszy od
2013 r. Przyjta systematyczno podnoszenia wieku emerytalnego dotyczy
w latach 2013-2020 mczyzn, a w latach 2013-2040 kobiet. W 2040 r. nastpi
osignicie wieku emerytalnego 67 lat dla obu pci. Zmiany w zakresie wieku
emerytalnego wprowadzono take w systemie ubezpieczenia spoecznego rolni-
kw32.
W 2009 r. wprowadzono emerytury pomostowe33, finansowane gwnie
z budetu pastwa. Cz kosztw pokrywaj pracodawcy ze skad-
ki odprowadzanej na Fundusz Emerytur Pomostowych. Ze rodkw finanso-
wych zgromadzonych w Funduszu Emerytur Pomostowych realizowane s
emerytury pomostowe dla osb urodzonych po dniu 31 XII 1948 r., ktre wy-
konuj prace w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze. Eme-
rytury pomostowe zastpiy wczeniejsze emerytury i maj one charakter okre-
sowy, tj. s wypacane do osignicia ustawowego wieku emerytalnego34.
W odniesieniu do poprzednich uregulowa ograniczony zosta dostp do
emerytury wczeniejszej dla niektrych grup pracownikw. Z biegiem lat licz-
ba osb speniajcych warunki do jego otrzymania bdzie si stopniowo
zmniejszaa. Jest to zatem rozwizanie tymczasowe dla pracownikw, ktrzy
podjli prac w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze przed
1999 r.
Ustaw z 11 V 2012 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym o-
nierzy zawodowych oraz ich rodzin, ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu,
Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Suby Wywiadu Wojskowego, Central-
nego Biura Antykorupcyjnego, Stray Granicznej, Biura Ochrony Rzdu, Pa-
stwowej Stray Poarnej i Suby Wiziennej oraz ich rodzin oraz niektrych
innych ustaw35 zostao zreformowane zaopatrzenie emerytalne sub munduro-
wych.
Dokonano zmian w systemie emerytalnym onierzy zawodowych i funk-
cjonariuszy tzw. sub mundurowych, ktrzy dotychczas mieli prawo do emery-
tury bez wzgldu na wiek. Nowe zasady objy onierzy powoanych do suby
32
B. Langner, Opinia z dnia 16 maja 2012 r. o ustawie o zmianie ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych oraz niektrych innych ustaw, www.senat.gov.pl
[11.09.2014].
33
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, Dz.U. z 2008 r., nr 237, poz.
1656.
34
B. Kos, Komentarz, www.sejm.gov.pl [18.09.2014].
35
Zob. Dz.U. z 2012 r. poz. 664.
54
Anna PANKOWSKA
i funkcjonariuszy przyjtych do suby po 31 XII 2012 r. Prawo do emerytury

na dotychczasowych zasadach przysuguj tym wszystkim, ktrzy wstpili (lub
wstpi) do suby przed t dat36. Zmienione przepisy obowizuj od 1 I 2013
r., cho niektre regulacje wejd w ycie 1 I 2025 roku.
Osignicie stabilnoci finansowej systemu emerytalnego poprzez zwik-
szenie zatrudnienia, tak aby wicej osb wpacao do systemu skadki na ubez-
pieczenia spoeczne jest niezbdne. Naley ogranicza przeduanie i rozsze-
rzanie moliwoci korzystania z wczeniejszych emerytur, promowa wzrost
zatrudnienia oraz rozszerza programy aktywizacji zawodowej. Wzrost stopy
skadek przy i tak ju wysokim obcieniu pac kosztami skadek i podatkw
nie wydaje si by dobrym rozwizaniem, szczeglnie w wietle niskiego
wskanika zatrudnienia oraz wysokiego bezrobocia. Zatem zwikszy przycho-
dy z FUS moemy jedynie poprzez popraw sytuacji na rynku pracy37.
Modernizacja systemu. Ocena i wnioski
Zaoeniem obecnego systemu emerytalnego jest pooenie nacisku na in-

dywidualn odpowiedzialno kadego ubezpieczonego za wyszy poziom jego
bezpieczestwa na emeryturze. Przyjto zasad penej ekwiwalentnoci ubez-
pieczeniowej w znaczeniu kompensacyjnym, czyli proporcjonalnej zalenoci
midzy skadk a wiadczeniem, opartej na regule zdefiniowanej skadki, i to
nie tylko w czci systemu finansowanej kapitaowo, ale take w czci finan-
sowanej repartycyjnie38.
Przyszli emeryci odczuj spadek dochodu po przejciu na emerytur. Obo-
wizkowe opacanie skadek do I i II filara nie zapewni na emeryturze standardu
ycia z okresu aktywnoci zawodowej. Utrzymanie poziomu ycia zostao uza-
lenione od przeduenia aktywnoci zawodowej powyej wieku emerytalnego
lub wykazania si indywidualn zapobiegliwoci w okresie zatrudnienia (m.in.
III filar, inne formy oszczdzania, zgromadzony majtek). Osoby w wieku pro-
dukcyjnym powinny ju na pocztku swojej kariery zawodowej zacz odka-
da pienidze na staro, dugi okres oszczdzania ma bowiem obok czynnikw
makroekonomicznych decydujce znaczenie dla wysokoci przyszych wiad-
cze emerytalnych. Nowy system wymaga od ubezpieczonych aktywnoci
i umiejtnoci podejmowania decyzji co do uczestnictwa w OFE oraz dodatko-
wego oszczdzania. System emerytalny jest korzystniejszy dla osb o wysokich
dochodach, ktrych emerytury bd co prawda nisze ni osigane wynagro-
dzenia, ale stosunkowo wysokie w relacji do przecitnego wynagrodzenia. Po-
36
B. Langner, Opinia z dnia 16 maja 2012 r. o ustawie z dnia 11 maja 2012 o zmianie ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym onierzy zawodowych, www.senat.gov.pl [07.09.2014].
37
38
T. Szumlicz, Ubezpieczenie Spoeczne. Teoria dla praktyki, Bydgoszcz-Warszawa 2005, s. 171.
55
nadto osoby osigajce wysokie wynagrodzenia zyskuj rodki do dodatkowego

oszczdzania. Jednake wikszo zatrudnionych zarabia poniej przecitnego
wynagrodzenia, wanym zatem zadaniem jest stworzenie zacht do dodatkowe-
go oszczdzania take dla osb o rednich dochodach. W obecnym systemie
wysoko emerytury odzwierciedla zrnicowania wynagrodze, zatem zagro-
enie ubstwem wyranie wzrasta wrd szerszej grupy ludzi, ktrzy zakoczy-
li aktywno zawodow. Osobom z niskimi wynagrodzeniami budet pastwa
bdzie musia dopaca do minimalnych emerytur. Mog si te uwypukli
rnice w wysokoci wynagrodze midzy mczyznami i kobietami, z uwagi
na krtsze okresy aktywnoci zawodowej kobiet spowodowane na przykad
przerwami w zatrudnieniu takimi jak macierzystwo, co znaczco wpywa na
zakumulowany kapita emerytalny39.
Wystpowanie wielu problemw w polskim systemie emerytalnym mona
by ograniczy dziki zwikszonej wiadomoci spoeczestwa, np. poprzez
kierunki transferw czonkw midzy otwartymi funduszami emerytalnymi.
Istotnym zagadnieniem jest obnienie wiadcze i dostosowanie ich do pozio-
mu systemu emerytalnego. Ponadto wane jest stworzenie systemowych zacht
i rozwiza skracajcych okres niezdolnoci do pracy oraz zwikszajcych zna-
czenie i skuteczno rehabilitacji. Problemem jest bardzo maa wielko
oszczdnoci w ramach III filara oraz przyzwolenie spoeczne na wczeniejsze
emerytury40.
System emerytalny w Polsce naley przede wszystkim upowszechni, a co
za tym idzie ograniczy uprawnienia niektrych grup zawodowych oraz suby
mundurowe, dotyczy to take zmian w systemie ubezpieczenia spoecznego
rolnikw, prowadzcych do spjnoci tych rozwiza z systemem powszech-
nym.
Z bada Centrum Badania Opinii Spoecznej wynika, e w spoeczestwie
wzrasta niepokj o wysoko przyszych emerytur, bowiem wikszo osb
spodziewa si, e w przyszoci wiadczenia emerytalne bd nisze ni obec-
nie. Obserwujemy silny spoeczny opr przed podwyszaniem wieku emerytal-
nego, a argumenty demografw i ekonomistw wskazujcych na starzenie si
spoeczestwa i rosnc dysproporcj midzy liczb osb pracujcych i emery-
tw nie przemawiaj do Polakw, nadal nie widz oni koniecznoci podwy-
szania wieku emerytalnego. Przekonuj ich jedynie argumenty odwoujce si
do ich interesw ekonomicznych na przyszej emeryturze. Natomiast jeeli ju
bd skonni duej pracowa, to z koniecznoci, a nie z wyboru. Polacy do-
strzegaj konieczno wikszego ujednolicenia zasad emerytalnych, bowiem
w opinii wikszoci Polakw naley wprowadzi zmiany zarwno w systemie
39
B. Kos, dz.cyt., s. 103-104.
40
Zob. M. Kawiski, Polski system emerytalny prba oceny w wietle dowiadcze chilijskich
i zagroe wspczesnego rynku finansowego, Rozprawy Ubezpieczeniowe 2008, nr 5.
56
Anna PANKOWSKA
ubezpiecze sub mundurowych, sdziw i prokuratorw, jak i zreformowa

KRUS. Istnieje spoeczne przyzwolenie na ograniczanie rnego rodzaju przy-
wilejw emerytalnych, jak moliwo przechodzenia na wczeniejsz emerytu-
r, ktra powinna by ograniczona w stosunku do obecnie obowizujcych
przepisw. Jednake deklarowana akceptacja zmniejszania przywilejw emery-
talnych zazwyczaj nie oznacza gotowoci do rezygnacji z uprzywilejowania we
wasnej grupie zawodowej41.
Zwolennicy systemu kapitaowego przewaaj nad obrocami zasady re-
partycyjnej. Spoeczestwo polskie opowiada si za moliwoci czenia eme-
rytury z kontynuowaniem pracy zawodowej, a take za obnieniem wieku eme-
rytalnego oraz za rozwizaniem umoliwiajcym wczeniejsze przechodzenie
na emerytur, co wyranie odbiega od kierunkw reform w Polsce i na wiecie.
Obserwujemy przy tym sabe starania o odkadanie na staro dodatkowych
oszczdnoci. Mona pokusi si tu o opini, e uwidoczniaj si w ten sposb
roszczeniowe skonnoci Polakw42.
Podwyszenie wysokoci skadek nie jest rozwizaniem, bowiem prawdo-
podobnie prowadzioby to do spadku wysokoci wpyww do systemu emery-
talnego oraz wizaoby si z powikszeniem tzw. szarej strefy, z zawieraniem
umw cywilnoprawnych zamiast umowy o prac, ze zwikszeniem emigracji
zarobkowej, bd z rejestracj dziaalnoci gospodarczej w innym pastwie
Unii Europejskiej.
Istotne jest przedstawianie spoeczestwu wiarygodnych ocen tego, w jaki
sposb zachodzce zmiany demograficzne, zwizane gwnie z procesem sta-
rzenia si ludnoci, wpywaj na sytuacj systemu emerytalnego.
Ubezpieczeni przyszli emeryci, jak i pastwo, ktre jest odpowiedzialne
za prowadzenie polityki spoecznej, powinno zna przyblion wysoko eme-
rytur. Osoby aktywne zawodowo powinny mie wiedz, jaki poziom zabezpie-
czenia na staro zapewni im system emerytalnyi w jaki sposb mog
i powinny same zadba o wysoko przyszej emerytury43.
System emerytalny powinien by przejrzysty i zrozumiay. Uczestnik sys-
temu powinien otrzymywa czyteln informacj dotyczc stanu jego konta
emerytalnego oraz kosztw, ktre w nim ponosi. Uwiarygodni to system
i wzbudzi zaufanie obywateli, zachci ich to do przystpienia do systemu, a nie
jego obejcia. Naley dy do osigania wysokiego poziomu zatrudnienia.
System emerytalny powinien efektywnie zachca do uczestnictwa, poprzez
osoby starsze funkcjonujce na rynku pracy i w gospodarce. Koniecznoci jest
rwnie uwiadamianie obywatelom, e jedyn drog zwikszenia zabezpiecze-
nia na staro jest oszczdzanie w okresie zarobkowania.
41
Zob. B. Roguska, System Emerytalny oceny i postulaty, Warszawa 2008.
42
E. Karpowicz, System emerytalny 9 latdz.cyt., s. 172.
43
B. Kos, dz.cyt., s. 86.
57
Istotna jest wiadomo spoeczestwa, e przepisy emerytalne i reformy

utrzymuj rwnowag pomidzy aktywnymi zawodowo obywatelami a wiad-
czeniobiorcami, e system nie obcia zanadto osb w wieku produkcyjnym,
jednoczenie utrzymujc odpowiedni poziom wiadcze osb bdcych ju na
emeryturze.
Zadaniem Pastwa jest przekonanie spoeczestwa do niezbdnych reform
systemu ubezpiecze spoecznych i ograniczenie wydatkw publicznych na cele
zabezpieczenia emerytalnego. Niezbdne s dziaania edukacyjne i uwiadamia-
jce obywateli, denie do uzyskania ich przyzwolenia na zmiany systemu za-
bezpieczenia spoecznego.
58
Anna PANKOWSKA
STRESZCZENIE
Celem niniejszego opracowania jest prezentacja istoty problemu stabilnoci

systemu emerytalnego. Przedstawienia, e jest on niezbdny dla zapewnienia
pracownikom okrelonych minimalnych perspektyw, jako znaczcego elementu
zabezpieczenia spoecznego oraz jego znaczenia dla wyzwa, jakie stoj przed
pastwem w procesie reformy systemu emerytalnego.
Artyku ma na celu pokazanie, e system emerytalny powinien uwzgldnia
istniejce uwarunkowania, przede wszystkim du liczb wiadczeniobiorcw
oraz niski kapita przez nich zgromadzony oraz odpowiada okrelonym wyma-
ganiom spoecznym, kulturowym i ekonomicznym. Nowy system emerytalny
powinien przyczynia si do zmniejszania wpywu starzenia si spoeczestwa
na budet pastwa. Proces reformy emerytur okrela wspieranie aktywnego
starzenia si i wyduanie okresu ycia zawodowego jako priorytety dziaa.
pastwo bdzie musiao znale rozwizania gospodarcze i socjalne umoliwia-
jce sprostanie wyzwaniu, jakim jest starzenie si spoeczestwa.
SOWA KLUCZOWE
Zabezpieczenie spoeczne, wiek emerytalny, starzenie si spoeczestwa, proce-

sy demograficzne, system emerytalny, system zdefiniowanej skadki.
SUMMARY
The aim of this study is presentation of the essence of problem, that sustainable
pension system is necessary to offer certain minimum prospects to workers, as
a significant element of the social security and its relevance to the challenges
faced by the State of the pensions process.
The Article shows that the pension system should take into account the existing
conditions, above all the a large number of the recipients of benefits and a low
capital gathered by them and correspond to definite requirements of social, cul-
tural and economic. The reformed new pension system should contributes to
reducing the budgetary impact of ageing populations.The pensions process iden-
tify the promotion of active ageing and prolongation of working life as priorities
for action. The State will have to find the main economic and social solutions to
combat the ageing of their population.
KEYWORDS
Social security, the retirement age, ageing populations, demographic processes,

the pension system, the system of definedcontribution.
59
60
Jarosaw BEDNORZ
Jarosaw BEDNORZ
25 lat transformacji polskiego

grnictwa wglowego
Procesy transformacji systemowej w Polsce odbyway si na kilku paszczy-

znach. Obok reform finansowych, ekonomicznych, technologicznych dotyczyy
one rwnie sfery mentalnej. Dotkny wszystkie brane polskiego systemu
gospodarczego, w tym grnictwo wgla kamiennego. Znacjonalizowane kopal-
nie w okresie przedtransformacyjnym byy pod szczegln opiek
wadz poprzedniego systemu. Wgiel kamienny sta si podstawowym dobrem
narodowym i niezbdnym surowcem w wysoce energochonnej gospodarce. By
jedynym towarem eksportowym dostarczajcym niezbdnych dewiz potrzeb-
nych na pastwowe zakupy zagraniczne1. Upadek PRL postawi przed grnic-
twem wiele nowych wyzwa. Dotyczyy one przejcia z gospodarki rcznie
sterowanej do zasad wolnego rynku. Niestety grnictwo nie do koca byo
podporzdkowane tym procesom. Nie wprowadzano zasad wolnorynkowych,
a tworzono ich kompilacje poprzednio stosowanymi metodami zarzdzania
bran. Stworzenie z grnictwa kotwicy inflacyjnej, czyli uwolnienie wszystkich
cen za wyjtkiem cen wgla byo pocztkiem jego zapaci finansowej. Ekspe-
rymenty ze struktur brany nie pozwalay na stworzenie modelu firmy dosto-
sowanej do wizji nowoczesnego przedsibiorstwa. Wysokie upolitycznienie
grnictwa wgla kamiennego, czste zmiany zarzdw i brak ich odpowiedzial-
noci karno-finansowej nie pomagay reformie. Dodatkowo popiech w realiza-
cji zaoonych zada spowodowa nieprzewidziane skutki w postaci starzenia
si zaogi czy luki pokoleniowej. Dziaania te doprowadziy do tego, e w wielu
dziedzinach grnictwo wykazuje wielkie opnienie. Dlatego konieczna jest
kontynuacja rozpocztych przemian we wszystkich sferach.
1
A. Jackiewicz, Grnictwo, Katowice 1959, cz. 1, s. 14.
61
25 lat transformacji polskiego grnictwa wglowego
Plany naprawcze grnictwa wgla kamiennego w Polsce
Na przeomie lat 1988/1989 ostatni komunistyczny rzd PRL przygotowa

plan konsolidacji Gospodarki Narodowej na lata 1989-1990. Zakada on
wprowadzenie tych samych warunkw dla wszystkich podmiotw gospodar-
czych, nieograniczon konkurencj, likwidacj koncesji, dobrowolne zrzesze-
nia, wspierania maych i rednich przedsibiorstw, przeksztacenia przedsi-
biorstw w spki, zniesienie monopoli, swobodny obrt i emisje akcji. Na dal-
sz sytuacje polityczn wpyw miay wydarzenia tzw. Okrgego Stou i pierw-
sze czciowo wolne wybory2. Zwycistwo tzw. obozu solidarnociowego
byo impulsem do przeprowadzenia reformy gospodarki. Transformacji uleg
rwnie sektor grnictwa wgla kamiennego, a procesy jego reformy trwaj do
chwili obecnej.
25-letni okres transformacji i dostosowania grnictwa wgla kamiennego
do zasad gospodarki rynkowej mona podzieli na sze etapw:
I okres lata 1989-1992;
II okres lata 1993-1995;
III okres lata 1996-1997;
IV okres lata 1998-2002;
V okres lata 2003-2006;
VI okres po roku 2006 do dzi.
W okresach tych przygotowano szereg programw naprawczych dla sekto-
ra3. Wszystkie one w swoich zaoeniach miay doprowadzi do rentownoci
sektora, ograniczenie wydobycia wgla kamiennego, a wic i likwidacj kopal
przy jednoczesnym wzrocie wydajnoci pracy. W programach tych zaoono
zmniejszenie poziomu zatrudnienia przy zastosowaniu w latach 1993-2004
rodkw osonowych w postaci midzy innymi urlopw grniczych, wiadcze
aktywizujcych czy odpraw bezwarunkowych. Miay one na celu gwnie za-
pobieenie niepokojom spoecznym. Dziaania, przed ktrymi stany kopalnie
miay rwnie na celu postpowania ugodowe, ukadowe oraz oddueniowe.
Ju w trakcie ich realizacji okazao si, e s one niemoliwe do wykonania,
przez co wymagay korekty. Wprowadzane ustawy daway im podstawy prawne
oraz umoliwiay zmiany strukturalno-organizacyjne sektora, a w pniejszym
czasie ich prywatyzacj.
2
A. Fruyski, Kopalnie wgla kamiennego w Polsce, d 2012, s. 52-53.
3
H. Paszcza, Procesy restrukturyzacyjne w polskim grnictwie wgla kamiennego w aspekcie
zrealizowanych przemian i zmiany bazy zasobowej, Grnictwo i Geoinynieria 2010, z. 3, s. 64-
65.
62
Jarosaw BEDNORZ
W okresie 1989-2014 wdroono nastpujce plany restrukturyzacyjne oraz

ich korekty:
Program reform i harmonogramy restrukturyzacji w sektorze ener-
getycznym przyjty 17 IX 1991 r.;
Propozycje w sprawie programw restrukturyzacji grnictwa wgla
kamiennego i brunatnego, gazownictwa i przemysu paliw ciekych
przyjte w maju 1992 r.;
Program restrukturyzacji grnictwa wgla kamiennego w Polsce
realizacja I etapu w ramach moliwoci finansowych pastwa przy-
jty 15 III 1993 r.;
Program powstrzymania upadoci grnictwa wgla kamiennego
w Polsce w okresie od 17 VII 1993 do 31 XII 1993 r. z lipca 1993
r.;
Restrukturyzacja grnictwa wgla kamiennego program dla reali-
zacji drugiego etapu w okresie 1994-1995 przyjty w lutym 1994
r.;
Grnictwo wgla kamiennego, polityka pastwa i sektora na lata
1996-2000. Program dostosowania grnictwa wgla kamiennego do
warunkw gospodarki rynkowej i midzynarodowej konkurencyjno-
ci przyjty 30 IV 1996 r.;
Korekta Programu dostosowania grnictwa wgla kamiennego do
warunkw gospodarki rynkowej i midzynarodowej konkurencyjno-
ci z kwietnia 1996 r. przyjta w maju 1997 r.;
Reforma grnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach 1998-
2002. Zosta przyjty przez Rad Ministrw RP w dniu 30 VI 1998
r.;
Korekt programu rzdowego. Reforma grnictwa wgla kamien-
nego w Polsce w latach 1998-2002 przyjta 21 XII 1999 r.;
w latach 2003-2006 z wykorzystaniem ustaw antykryzysowych i za-
inicjowaniem prywatyzacji niektrych kopal. Przyjty przez Rad
Ministrw w dniu 20 XI 2002 r.;
w latach 2003-2006 z wykorzystaniem ustaw antykryzysowych i za-
inicjowaniem prywatyzacji niektrych kopal. Przyjty przez Rad
Ministrw w dniu 20 XI 2002 r. (z korektami wynikajcymi z Poro-
zumienia strony rzdowej ze stron zwizkow z dnia 11 XII 2002 r.
oraz korektami wynikajcymi ze stanu prawnego sektora na dzie 10
I 2003 r. Korekta przyjta przez Rad Ministrw w dniu 28 I 2003
r.;
63

Restrukturyzacja grnictwa wgla kamiennego w latach 2004-2006
oraz strategia na lata 2007-2010. Dokument przyjty przez Rad
Ministrw w dniu 27.04.2004 r.;
Plan dostpu do zasobw wgla kamiennego w latach 2004-2006
oraz plan zamknicia kopal w latach 2004-2007. Dokument przyj-
ty przez Rad Ministrw w dniu 07 IX 2004 r.;
Strategia dziaalnoci grnictwa wgla kamiennego w Polsce w la-
tach 2007-2015. Dokument przyjty przez Rad Ministrw w dniu
31 VII 2007 r.
Podstawami prawnymi dla powyszych programw oraz regulujcymi
funkcjonowanie kopal w przestrzeni spoeczno gospodarczej byy nastpujce
ustawy:
Ustawa z dnia 5 II 1993 r. o przeksztaceniach wasnociowych nie-
ktrych przedsibiorstw pastwowych o szczeglnym znaczeniu dla
gospodarki pastwa (Dz. U. 1993 Nr 16, poz. 69);
Ustawa z dnia 26 XI 1998 r. o dostosowaniu grnictwa wgla ka-
miennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczeglnych uprawnieniach i zadaniach gmin grniczych (Dz.
U. 1998 Nr 162 poz. 1112 z pn. zmianami);
Ustawa z dnia 15 XII 2000 r. o zmianie ustawy o dostosowaniu gr-
nictwa wgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospo-
darki rynkowej oraz szczeglnych uprawnieniach i zadaniach gmin
grniczych (Dz. U. 2001 Nr 5 poz. 41);
Ustawa z dnia 5 XII 2002 r. o zmianie ustawy o dostosowaniu gr-
nictwa wgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospo-
darki rynkowej oraz szczeglnych uprawnieniach i zadaniach gmin
grniczych (Dz. U. 2002 Nr 238, poz. 2020);
Ustawa z dnia 28 XI 2003 r. o restrukturyzacji grnictwa wgla ka-
miennego w latach 2003-2006 (Dz. U. 2003 Nr 210, poz. 2037
z p. zmianami);
Ustawa z dnia 7 IX 2007 r. o funkcjonowaniu grnictwa wgla ka-
miennego w latach 2008-2015 (Dz. U. 2007 Nr 192 poz. 1379).
Powysze programy oraz akty prawne stworzyy podstawy do tego, co na-
zywamy reform grnictwa wgla kamiennego.
Reforma administracyjna polskiego grnictwa wgla kamiennego
W roku 1989 funkcjonowao w Polsce 70 kopal czynnych oraz 3 w budo-

wie4. W Grnolskim Zagbiu Wglowym dziaao 65 kopal wgla kamien-
4
H. Paszcza, Procesydz.cyt., s. 64-65.
64
Jarosaw BEDNORZ
nego (oraz kopalnia Budryk w budowie), w Dolnolskim Zagbiu Wglo-

wym funkcjonoway 4 kopalnie, a w najmodszym Lubelsko-Chemskim Zag-
biu wydobycie prowadzia 1 kopalnia.
Produkoway one wgiel w ilociach, ktre nie mogy by wchonite przez
pograjc si w kryzysie gospodark. Rozpoczto procesy likwidacji, jak
wwczas to okrelano, trwale nierentownych kopal. W 1989 r. transformacj
rozpoczto od likwidacji piciu Przedsibiorstw Eksploatacji Wgla, a w kilka
miesicy pniej Wsplnoty Wgla Kamiennego. Od kwietnia 1990 r. kopal-
nie przeksztacono w samodzielne, samowystarczalne w zaoeniach przedsi-
biorstwa. Liczono, e samodzielne kopalnie podnios efektywno ekono-
miczn grnictwa wgla kamiennego i ich dostosowanie do funkcjonowania
w warunkach tworzcego si wolnego rynku. Rzeczywisto okazaa si jednak
cakowicie inna. Pojedyncze, usamodzielnione kopalnie byy nieprzygotowane
do dziaalnoci w warunkach wolnorynkowych, a ich efektywno ekonomiczna
bya bardzo niska. Samodzielno dziaania przypada na okres wysokiego
spadku zapotrzebowania na wgiel5.
W roku 1993 utworzono sze jednoosobowych spek Skarbu Pastwa
oraz Katowicki Holding Wglowy6. W dniu 3 V 1993 r. powstay:
Bytomska Spka Wglowa 12 kopal;
Gliwicka Spka Wglowa 8 kopal;
Jastrzbska Spka Wglowa 7 kopal;
Nadwilaska Spka Wglowa 8 kopal;
Rudzka Spka Wglowa 8 kopal;
Rybnicka Spka Wglowa 7 kopal7.
W czerwcu 1993 r. powsta Katowicki Holding Wglowy grupujcy 11 ko-
pal. W listopadzie 1996 r. nastpio wyczenie KWK Kazimierz-Juliusz ze
struktur KHW S.A. Poza strukturami spek pozostay kopalnie: KWK Porb-
ka-Klimontw S.A., KWK Jan Kanty S.A., KWK Bogdanka S.A. w ra-
mach tych Spek kontynuowano likwidacje zbdnych mocy wytwrczych.
3 II 2003 r., w miejsce zlikwidowanych Spek Wglowych: bytomskiej,
rudzkiej, rybnickiej, gliwickiej i nadwilaskiej powstaa najwiksza firma wy-
dobywcza w Europie Kompania Wglowa S.A. skupiajca wwczas 23 ko-
palnie. W celu usprawnienia dziaania firmy Kompania Wglowa zostaa po-
dzielona 1 II 2007 r. na cztery Centra Wydobywcze: Wschd, Zachd, Pnoc,
Poudnie. Negatywna opinia o funkcjonowaniu takiej struktury skutkowaa ich
5
A. Karbownik, J. Bijaska, Restrukturyzacja polskiego grnictwa wgla kamiennego w latach
1990-1999, Gliwice 2000, s. 7.
6
Strategia restrukturyzacji grnictwa wgla kamiennego. Dowiadczenia i prognozy, R. Ney
(red.), Krakw 2006, s. 8.
7
M. Karbownik, M. Turek, Zmiany w grnictwie wgla kamiennego geneza, przebieg, Prze-
gld Grniczy 2011, nr 7-8 (1064-65), t. 66 (CVII), s. 14.
65
likwidacj z dniem 31 XII 2011 r., co spowodowao podporzdkowanie bezpo-

rednie 15 kopal Zarzdowi Spki8.
Poudniowy Koncern Wglowy S.A. zosta utworzony 25 I 2005 r., a dzia-
alno wydobywcz rozpocz 1 lipca tego samego roku. Akcjonariuszami
firmy byli Poudniowy Koncern Energetyczny S.A. i Kompania Wglowa S.A.
W 2007 r. Poudniowy Koncern Wglowy S.A. wszed w skad Grupy TAU-
RON. W skad spki wchodz dwa zakady grnicze: Zakad Grniczy Janina
w Libiu oraz Zakad Grniczy Sobieski w Jaworznie. W dniu 10 XII 2013 r.
TAURON Polska Energia odkupi nalece do Kompanii Wglowej akcje Po-
udniowego Koncernu Wglowego S.A. i sta si jedynym wacicielem spki.
Od 23 II 2014 r. Poudniowy Koncern Wglowy S.A. nosi nazw TAURON
Wydobycie S.A.9.
Podejmowane dziaania prywatyzacyjne pozwoliy zaistnie na rynku gie-
dowym dwm spkom wglowym. Pierwsz kopalni w Polsce, w ktrej do
koca przeprowadzono proces prywatyzacji jest Lubelski Wgiel Bogdanka
S.A. Pierwszym dniem notowania na GPW by 25 VI 2009 r.
Drug spk wglow, w ktrej procesy prywatyzacyjne, pomimo znacz-
nego oporu ze strony zwizkw zawodowych, udao si doprowadzi do koca
jest Jastrzbska Spka Wglowa S.A. Spka zadebiutowaa na GPW 6 VII
2011 r. W przeciwiestwie do LW Bogdanka rodki pozyskane w wyniku
sprzeday akcji nie zostay przeznaczone na potrzeby spki, a w caoci zostay
przekazane do budetu pastwa.
Kopalni sprywatyzowan niejako przez przypadek jest bya kopalnia w-
gla kamiennego Silesia. Pogarszajce si warunki ekonomiczne tej kopalni
funkcjonujcej wczeniej w strukturze Kompanii Wglowej skutkoway podj-
ciem decyzji przez jej Zarzd o tzw. upieniu, czyli zamkniciu, tak, aby
moliwy by powrt do z wgla. Dziaajce w kopalni zwizki zawodowe
rozpoczy starania o uratowanie kopalni i miejsc pracy. Po prbach jej sprze-
dania pocztkowo firmie Gibson Group10, a nastpnie koncernowi Enea, kopal-
nia ta trafia ostatecznie w rce przedsibiorcy czeskiego. Zawizana spka
pracownicza PG Silesia naleca do grupy Energetick a Prmyslov Hol-
ding w peni przeja wszystkie operacje KWK Silesia11.
Na rynku wglowym w Polsce istniej dziaajce od 2002 r. Przedsi-
biorstwo Grnicze Siltech oraz Zakad Grniczy Eko-Plus wydobywajce
wgiel od roku 2010.
8
M. Uszko, Zarzdzanie produkcj w kompanii wglowej S.A., Grnictwo i Geologia 2012, t.
7, z. 3, s. 147.
9
Tauron Wydobycie S.A., www.tauron-wydobycie.pl [01.04.2014].
10
Co dalej z Silesi?, Kompania Wglowa, Gazeta Firmowa 2008, nr 1 (1), s. 15-16.
11
Kopalnia Silesia sprzedana, Kompania Wglowa, Gazeta Firmowa 2010, nr 10 (22), s. 28.
66
Jarosaw BEDNORZ
W marcu 2014 r. w Polsce w ramach grnictwa wgla kamiennego funk-

cjonoway:
Kompania Wglowa S.A. (KW S.A.) grupujca 15 kopal;
Katowicki Holding Wglowy S.A. (KHW S.A) grupujca 4 kopal-
nie;
Jastrzbska Spka Wglowa S.A (JSW S.A.) grupujca 4 kopal-
nie;
KWK Kazimierz-Juliusz sp. z o.o. kopalnia zalena od KHW
S.A.;
TAURON Wydobycie S.A grupujcy 2 kopalnie;
Lubelski Wgiel Bogdanka sp. z o.o.;
Zakad Grniczy Siltech sp. zo.o.;
Zakad Grniczy EkoPlus sp. z o.o.;
Przedsibiorstwo Grnicze "Silesia" sp. z o.o.
Efekty 25 lat transformacji grnictwa wgla kamiennego
Okres 1989-2014 to czas likwidacji kopal, ich czenia oraz ograniczania

zdolnoci produkcyjnych. Rys. 1 ukazuje dynamik spadku liczby czynnych
kopal w latach 1989-2012.
Rysunek 1. Liczba kopal czynnych w latach 1989-2013 (szt.).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Kaliski, Polskie grnictwo wgla kamiennego wobec prze-
obrae grnictwa wiatowego i globalnych trendw na rynku wgla oraz konkurencyjnych nonikw energii,
Konferencja "Globalny rynek grniczy wizja przyszoci" materiay niepublikowane w posiadaniu
Autora. H. Paszcza, Techniczne aspekty zmian polskiego grnictwa wgla kamiennego, Energetyka i Prze-
mys. Power Industry 2013, nr 3, s. 17.
Efektem likwidacji kopal oraz koncentracji wydobycia by spadek czyn-

nych redniorocznie cian wydobywczych z ok. 861 do ok. 110 (Rys. 2).
67
Rysunek 2. Zmiana liczby cian wydobywczych (szt.).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: J. Olszowski, Obligatoryjne obcienia grnictwa wgla kamien-
nego w Polsce, Grnictwo i Geologia 2010, t. 5, z. 3, s. 96; J. Dubiski, M. Turek, Szanse i zagroenia
rozwoju grnictwa wgla kamiennego w Polsce, Wiadomoci Grnicze 2012, nr 11, s. 628. H. Paszcza,
Techniczne, s. 17.
Mniejsza ilo kopal to jednoczenie zmniejszone moce wytwrcze. Lata

1989-2013 to okres gigantycznego spadku wydobycia wgla kamiennego. Brak
moliwoci wchonicia przez restrukturyzowany rynek wewntrzny oraz nie-
male permanentny kryzys ekonomiczny przy jednoczenie spadajcych cenach
tego surowca skutkowa zmniejszeniem wydobycia z 177,4 do 74,9 mln ton
(Rys. 3).
Rysunek 3. Redukcja mocy wytwrczych grnictwa wgla kamiennego

w latach 1989-2013 (w mln ton).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Kaliski, Polskie w posiadaniu Autora; H. Paszcza, Tech-
niczne, s. 17.
Spadek produkcji pocign za sob zawirowania w strukturze eksportu-

importu tego surowca (Rys. 4). Pochodn tych dwch czynnikw jest zwiksza-
jcy si import zwaszcza z kierunkw wschodnich.
68
Jarosaw BEDNORZ
Rysunek 4. Poziom eksportu i importu wgla kamiennego w latach 1988-

2012 (w mln ton).
rdo: Strona internetowa12.
W 2013 r. import wgla do Polski wynis 10,8 mln ton, natomiast eksport
ok. 10,6 mln ton.
Restrukturyzacja zatrudnienia w polskim grnictwie wgla kamiennego
spowodowaa odchodzenie z kopal pracownikw. Oprcz odej naturalnych
na emerytury i renty pojawiy si instrumenty (urlopy grnicze, zasiki oraz
stypendia) suce zmniejszaniu liczby zatrudnionych w kopalniach. Jednocze-
nie wstrzymano niemale cakowicie przyjcia pracownikw do pracy w ko-
palniach. Grnictwo byo t szczliw bran, ktra unikna dramatw, zwi-
zanych ze zwolnieniami grupowymi. Grnikw jednej likwidowanej kopalni
przesuwano do innej, majcej jeszcze perspektywy prowadzenia wydobycia.
Rys. 5 ukazuje poziom zatrudnienia w grnictwie wgla kamiennego od po-
cztku jego restrukturyzacji do 2013 r.: w latach 1989-2007 odnotowywano
sta tendencj spadkow. W roku 1989 zatrudnienie w polskich kopalniach
wgla kamiennego wynosio okoo 407,9 tys. osb. W trakcie procesw dosto-
sowawczych do gospodarki rynkowej spado ono do 106,7 tys. w roku 2013.
Jest to spadek zatrudnienia wynoszcy niemale 74%.
12
A. Szczniak, Wgiel: sowa i fakty, www.szczesniak.pl [01.04.2014].
69
Rysunek 5. Fluktuacja zatrudnienia w grnictwie (w tys. osb).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Kaliski, Polskie w posiadaniu Autora. A. Karbownik, K.

Wodarski, Dostosowanie grnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach 1990-2003 do warunkw gospo-
darki rynkowej, [w:] Zarzdzanie procesem dostosowawczym w grnictwie wgla kamiennego w wietle
dotychczasowych dowiadcze, A. Karbownik (red.), Gliwice 2005, s. 10-14.
Brak wykwalifikowanej kadry grniczej i proces okrelany mianem sta-

rzenia si zaogi jest jedn z przyczyn spadku wydajnoci w sektorze. Proces
ksztacenia dobrego grnika-fachowca to proces dugotrway. Dowiadczenie
nabywane jest przez lata pracy w zawodzie. Tylko dowiadczeni w wykonywa-
niu swoich zada grnicy, mog rozpoznawa zagroenia wystpujce na dole
kopalni oraz sposoby zabezpieczania si przed nimi. Osiemnastoletni zakaz
zatrudniania nowych pracownikw spowodowa, e umiejtnoci, ktre obecnie
pracujcy grnicy posiedli w trakcie dugoletniej pracy pod okiem swoich do-
wiadczonych poprzednikw mogli przekaza swoim nastpcom ze wzgldu na
ich brak.
Rys. 6 przedstawia wydajnoci osigane w polskich kopalniach w okresie
reformy.
Rysunek 6. Wydajnoci polskich kopal w okresie reformy (kg/pdn13).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Karbownik, M. Turek, dz.cyt., s. 14. H. Paszcza, Techniczne
dz.cyt., s. 18.
13
Jest to rednia wydobyta ilo wgla handlowego, przypadajca dziennie na jednego zatrudnio-
nego w kopalniach.
70
Jarosaw BEDNORZ
W latach, gdy prace w grnictwie wykonywali tylko wykwalifikowani gr-

nicy postp technologiczny i dziaania aktywizujce wydajno powodoway jej
wzrost. Po pojawieniu si nowych grnikw nigdy niezwizanych z prac
w grnictwie wydajno ta zdecydowanie spada. Oczywicie nie jest to jedyna
przyczyna. Innymi s zapewne coraz wiksza gboko eksploatacji, pogarsza-
jce si warunki geologiczne czy zdekapitalizowane maszyny i urzdzenia.
Jednym z zasadniczych celw prowadzonej reformy brany byo dostoso-
wanie jej do zasad wolnego rynku. Jak zakadali twrcy programw maj one
doprowadzi do stabilnej sytuacji finansowej, do osigania opacalnoci pro-
dukcji i odpornoci na wahnicia koniunkturalne. Rys. 7 przestawia wynik fi-
nansowy netto w latach 1990-2013. Jak mona zauway sytuacja polskiego
grnictwa nie jest stabilna. Odczuwalne jest to zwaszcza w sytuacjach kryzy-
sowych. Rok 2009, czyli pierwszy kryzys ekonomiczny oraz obecna sytuacja w
wikszoci spek wglowych wskazuj na brak stabilnoci oraz odpornoci na
wahnicia koniunktury, niestabilne ceny oraz spadki zapotrzebowania na ten
surowiec.
Rysunek 7. Wynik finansowy netto grnictwa wgla kamiennego w latach

1990-2013.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Karbownik, M. Turek, dz. cyt., s. 17; Ministerstwo Gospodar-
ki, Informacja za lata 2010-2013.
Grnictwo wgla kamiennego w swoich reformach byo wspierane przez

budet pastwa. Dotacje przekazywane byy na likwidacj kopal, wiadczenia
socjalne dla zwalnianych grnikw oraz dla gmin, w ktrych zlikwidowano
kopalnie. Nie stosowano dotacji, ktre mogyby by przeznaczone na dziaania
prorozwojowe. Jednoczenie grnictwo jest znaczcym patnikiem cznie oko-
o 30 rnego rodzaju podatkw, danin, skadek, opat czy nalenoci do bude-
71
tw pastwa, gmin oraz instytucji pastwowych i lokalnych. W Tabeli 1 poka-

zano struktur wpyww z budetu pastwa oraz zapaconych nalenoci pu-
bliczno-prawnych w latach 2000-2013. Jak wida bilans ten w tym okresie wy-
ranie wskazuje na przewag patnoci.
Tabela 1. Zapacone nalenoci publiczno-prawne i dotacje budetowe

w latach 2000-2013 (tys. z).
Razem
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1010
2011
2012
2013
828354543,7
4 665 729,5
3 622 567,8
5 247 613,2
4 945 160,6
7 188 686,9
7 127 318,0
6 256 941,7
6 169 308,4
7 073 785,2
6 443 492,5
7 208 184,7
8 948 745,8
7 825 314,7
7 125 694,7
Z
*
1 575 053,0
1 366 694,5
9693518,5
421 585,0
936 203,4
947 298,3
861 114,7
703 237,8
565 182,1
365 831,6
361 622,9
372 019,1
410 472,0
407 019,1
400 185,0
D
**
* Z - zapacone nalenoci publicznoprawne; ** D - dotacje budetowe,

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: J. Olszowski, dz. cyt., s. 96; Ministerstwo gospodarki, Informacja
za lata 2010-2013.
W roku 2010 polskiemu grnictwu wgla kamiennego przyznano po raz

pierwszy i ostatni dotacj na inwestycje pocztkowe w ramach Rozporzdzenia
Rady 1407/2002. Pomimo moliwoci, jakie dawao prawodawstwo wsplno-
towe Polska nie skorzystaa z tego typu dotacji dla sektora. Jest to tym bardziej
zastanawiajce w sytuacji, gdy inne pastwa unijne produkujce nieporwny-
walnie mniejsze iloci wgla kamiennego wykorzystyway to Rozporzdzenie.
W ramach polskich dotacji przyznano kwot 400 mln z dla piciu spek w-
glowych.
72
Jarosaw BEDNORZ
Spoeczny wymiar procesw reformy grnictwa wgla kamiennego
Brak napywu nowych, modych pracownikw widoczny jest w chwili

obecnej w kopalniach. Odpyw znacznej iloci grnikw na proponowane urlo-
py grnicze, zasiki socjalne, odprawy jednorazowe, jak i odejcia na emerytury
oraz brak napywu nowej kadry spowodowa powstanie luki pokoleniowej.
Towarzyszy temu zjawisku proces starzenia si zag grniczych.
Proces starzenia si zag grniczych jest zjawiskiem szczeglnie nieko-
rzystnym dla funkcjonowania sektora. Zakaz zatrudniania nowych pracowni-
kw oraz uzupenianie niedoborw kadrowych w kopalniach poprzez alokacje
pracownikw ze zlikwidowanych zakadw grniczych skutkuje brakiem pra-
cownikw o rednim stau pracy. Stwarza to sytuacje bardzo niekorzystn dla
kopal, gdy w niedugim okresie czasu pracownicy z bogatym dowiadcze-
niem zakocz swoj karier zawodow. Przewiduje si, e przepisy emerytalne
obowizujce w brany grniczej spowoduj, e do 2015 r. wszyscy pracowni-
cy zatrudnieni pod ziemi o stau 16-20 lat pracy nabd uprawnienia emery-
talne.
Z przytoczonych na Rys. 8 danych wynika, e najliczniejsz grup zatrud-
nionych stanowi pracownicy o stau pracy 21-25 lat, najmniej liczna jest grupa
staowa 11-15 lat, a wanie ci pracownicy bd musieli zastpi swoich do-
wiadczonych poprzednikw. W chwili obecnej ich dowiadczenie zawodowe
nie pozwala na bezpieczne wykonywanie powierzonych zada. Pozytywnym
zjawiskiem jest stosunkowo dua ilo pracownikw o stau pracy 1-10 lat.
Rysunek 8. Struktura staowa w grnictwie wgla kamiennego w roku

2012 (os.).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Agencji Restrukturyzacji Przemysu w Katowicach.
Pochodn ogranicze przyjmowania do pracy w grnictwie wgla kamien-

nego pracownikw bya likwidacja specjalistycznego szkolnictwa zawodowego.
73
W latach prosperity kada kopalnia miaa wasn szko przyzakadow. Po-

zwalao to na uzupenienie, a nawet czsto na zwikszenie, stanu zaogi w ko-
palniach. Ksztacca si w tych szkoach modzie, przystpujc do pracy pod
ziemi, miaa ju teoretyczn wiedz niezbdn do wykonywania zada.
Wedug stanu na 1 I 1989 r. szkoy grnicze ksztaciy dla grnictwa wgla
kamiennego ok. 40,9 tys. uczniw i suchaczy w 171 szkoach, w tym, w 72
zasadniczych szkoach grniczych 24 091 uczniw, 22 zasadniczych szkoach
zawodowych, przyzakadowych 2708 uczniw. Technicy ksztaceni byli w 43
rednich szkoach modzieowych 6 442 uczniw i w 36 rednich szkoach dla
pracujcych 6 178 uczniw14.
Grnicza polityka edukacyjna zakoczya si wraz ze spadkiem wydoby-
cia wgla i restrukturyzacj zatrudnienia. Zaduona brana grnicza rezygno-
waa z finansowania szk grniczych, przekazujc szkolne nieruchomoci pod
wadanie samorzdom. Pojawi si problem, czy zlikwidowa mocno rozwinite
szkolnictwo zawodowe, czy je utrzyma, a jeeli tak, to, na jakich zasadach.
Od marca 1994 r. grnicze szkolnictwo zawodowe i rednie przeszo pod zarzd
Kuratorium Szkolnictwa. Aby dostosowa liczb absolwentw do rzeczywi-
stych potrzeb kopal podjto dziaania, ktrych efektem byo radykalne zmniej-
szenie infrastruktury edukacyjnej, a co za tym idzie i liczby jej uczniw. Tote
liczba szk grniczych zmniejszya si z 62 w 1991 r. do 23 w 1995 r., do 15
w 1996 r. i 7 w 1998 r. W efekcie wstrzymania naboru uczniw i likwidacji
jednostek szkolnych liczba absolwentw obniya si z 6 300 do 671 osb. Dla
wielu modych realizowanie si w brany grniczej, stao si niemoliwe. Ze
wzgldu na kurczcy si rynek pracy i specyfik zawodu mae szanse rysoway
si take w kwestii przekwalifikowania byych absolwentw szk grniczych15.
Drastyczny spadek szk grniczych spowodowa niemono zatrudnienia,
samodzielne utrzymywanie si, a co za tym idzie znaczne zuboenie budetw
domowych rodzin grniczych. Dla wielu modych ludzi realizowanie si
w brany grniczej stao si niemoliwe. Ze wzgldu na kurczcy si rynek
pracy i specyfik zawodu, mae szanse rysoway si take w kwestii przekwali-
fikowania byych absolwentw grnictwa, co spowodowao znaczny wzrost
bezrobocia wrd modych ludzi16.
Reaktywacja tego typu szkolnictwa rozpocza si dopiero w roku 2002,
gdy zdano sobie spraw z niebezpieczestwa utrzymywania takiego stanu rze-
czy w grnictwie. W chwili obecnej wszyscy absolwenci szk grniczych maj
14
M. Mitrga, Marginalizacja etosu pracy grnika i jej konsekwencje dla realizacji programu
restrukturyzacji przemysu wgla kamiennego, [w:] Polityka spoeczna wobec reform, L. Frc-
kiewicz, A. Frckiewicz-Wronka (red.), Katowice 1999, s. 275.
15
M. Mitrga, Restrukturyzacja umiejscowiona. Socjalne i regionalne aspekty przemian w gr-
nictwie wgla kamiennego, Katowice 2001, s. 140.
16
Tame, s. 145.
74
Jarosaw BEDNORZ
zagwarantowan prac w kopalniach, a pracodawca gwarantuje podnoszenie

kwalifikacji zawodowych, biorc pod uwag denia i aspiracje edukacyjne.
Tabela 2 przedstawia struktur absolwentw uczcych si w szkoach grni-
czych i zatrudnianych w spkach wglowych.
Tabela 2. Liczba absolwentw uczcych si w szkoach grniczych i za-

trudnianych w spkach wglowych.
Absolwenci przyjci do pracy w spkach
Absolwenci szk grniczych
wglowych.
Grnik eksplo- Technik grnic- Rok kalenda- Zasadnicza Technikum
Rok szkolny atacji pod- twa podziem- rzowy Szkoa Grni- Grnicze
ziemnej nego cza
2002/2003 0 22 2002 2 25
2003/2004 29 45 2003 2 29
2004/2005 0 129 2004 1 16
2005/2006 0 119 2005 0 9
2006/2007 42 6 2006 0 93
2007/2008 42 7 2007 41 147
2008/2009 133 823 2008 119 356
2009/2010 129 1213 2009 146 428
2010/2011 363 1249 2010 89 613
2011/2012 354 1304 2011 117 419
2012/2013* 413 1998 2012 391** 618***
2013/2014* 389 1791 2013 94** 550***
* od 2012 r. nie wystpuje podzia na absolwentw szk grniczych i pozostaych szk.
** zawodowe i poniej
*** maturalne i poniej
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Agencji Rozwoju Przemysu w Katowicach oraz Kurato-
rium Owiaty w Katowicach.
Naley przy tym zauway, e likwidacja szkolnictwa zawodowego swj

negatywny skutek uwidacznia dopiero w chwili obecnej. Ze wzgldu na cako-
wity niemale zakaz przyjmowania do pracy nowych pracownikw absolwenci
tych szk i tak nie znaleliby wczeniej pracy w grnictwie, a wic ksztaciy-
by dla bezrobocia. Dopiero w chwili umoliwienia spkom wglowym za-
trudniania nowych pracownikw da si odczu brak tego szkolnictwa. Spki
zmuszone byy do zatrudniania pracownikw legitymujcych si kwalifikacjami
cakowicie odmiennymi ni te, ktre byyby przydatne w pracy grniczej i szko-
lenia swoich pracownikw tak, aby bezpiecznie mogli wykonywa powierzone
im zadania.
Efektem jest wysoka wypadkowo wrd grnikw wdraajcych si do-
piero w arkana pracy zawodowej. Ju w roku 2002 stwierdzono, e niekorzyst-
ny wpyw na stan bezpieczestwa ma odchodzenie od pracy dowiadczonych
pracownikw, wysokokwalifikowanych przy rwnoczesnym zaniku ksztacenia
75
na poziomie zawodowym dla potrzeb grnictwa17. W latach 2008-2013 naj-

wikszy procentowy udzia w wypadkach cikich i miertelnych mieli pra-
cownicy o stau pracy do 5 lat. Wynis on okoo 31,3% wszystkich tego typu
wypadkw w stosunku do 21% w 2011 r.18. Sytuacja w poszczeglnych latach
jest oczywicie zrnicowana, ale przykadowo w 2012 r. nastpi wzrost udzia-
u liczby wypadkw miertelnych, w ktrych uczestniczyli ci pracownicy z 21%
w 2011 r. do okoo 29%. Natomiast w wypadkach cikich udzia tej grupy
pracownikw wynis w 2012 r. okoo 39%, a w 2011 r. okoo 32%19.
Likwidacja kilkudziesiciu kopal skutkowaa zuboeniem spoeczestwa
i gmin grniczych. Gminy, w ktry kopalnia bya czsto jedynym znaczcym
zakadem borykaj si z wieloma problemami spoecznymi. Przykadem moe
by gmina Czerwionki Leszczyny. Proces wykluczania grnikw i ich rodzin
rozpocz si, zdaniem ekspertw, od momentu zamknicia kopalni Dbie-
sko, a na skal zjawiska wpyw mia m.in. model rodziny grniczej, brak
wsparcia psychologicznego, brak informacji. Jest wiele przyczyn i przejaww
tego zjawiska. Bezrobocie, w tym dugotrwae i pokoleniowe, ubstwo (w tym
spowodowane zadueniem), uzalenienia, gwnie od alkoholu (od narkotykw
i hazardu pojedyncze przypadki), przestpczo (wchodzenie w konflikt
z prawem), w tym przemoc w rodzinie to najistotniejsze z nich.
Wykluczenie spoeczne w rozumieniu bezrobocia, ubstwa, uzalenie,
przestpczoci, jest powanym problemem innej gminy, a mianowicie Wodzi-
sawia lskiego. Przejawy tego zjawiska s takie same jak w przypadku Czer-
wionki Leszczyn, ponadto substandardowe warunki mieszkaniowe, bezradno
w sprawach opiekuczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domo-
wego, dugotrwaa lub cika choroba, braki edukacyjne, samotno, brak ro-
dziny, osobowo, w tym niska samoocena oraz dziedziczenie wykluczenia.
Proces wykluczania grnikw i ich rodzin rozpocz si, zdaniem ekspertw, od
momentu zamknicia kopalni 1 Maja, a na skal zjawiska wpyw miaa poli-
tyka spoeczno-gospodarcza pastwa20.
Zaproponowane rodki osonowe nie do koca zapobiegy tym zjawiskom.
Brak alternatywnych miejsc pracy przyczynia si do zuboenia spoeczestwa
oraz do wzrostu bezrobocia w regionie, i tu przykadem jest Nowa Ruda. Li-
17
Wyszy Urzd Grniczy, Stan bezpieczestwa i higieny pracy, w grnictwie w 2002 roku,
Katowice 2003, s. 99.
18
Wyszy Urzd Grniczy, Ocena stanu bezpieczestwa i higieny pracy, ratownictwa grniczego
oraz bezpieczestwa powszechnego w zwizku z dziaalnoci grniczo-geologiczn w 2013 roku
(na tle porwnawczym od 2008 r.), Katowice 2014, s. 11.
19
Wyszy Urzd Grniczy, Stan bezpieczestwa i higieny pracy w grnictwie w 2012 roku, Ka-
towice 2013, s. 33.
20
J. Martyka, M. Majer, Skala i przejawy wykluczenia spoecznego byych grnikw w wybranych
gminach grniczych podejcie podmiotowe, [w:] Grnicy wykluczeni, ale niezapomniani. Pro-
gram pozytywny, K. Nowak (red.), Katowice 2012, s. 29-34.
76
Jarosaw BEDNORZ
kwidacja kopalni o tej samej nazwie Nowa Ruda skutkowaa brakiem per-
spektyw zawodowych i wzrostem bezrobocia. Analizy losw zawodowych by-
ych grnikw sugeruj, e pomimo programw pomocowych nie rozwizano
problemu ich zatrudnienia i adaptacji w nowym zawodzie i miejscu pracy.
Wrcz przeciwnie zastosowane rodki osonowe przyczyniay si do biernoci
i niechci do podejmowania prb poszukiwania pracy. Naoyo si na to wyco-
fanie pastwa z prowadzenia aktywnej polityki inwestycyjnej w podupadajcym
z powodu likwidacji brany grniczej regionie. Zaniechanie publicznych inwe-
stycji i polityka patnych urlopw, zasikw grniczych i odpraw pieninych
nie przyczynia si do tworzenia nowych miejsc pracy21.
Analogicznie sytuacja wyglda w ssiednim Wabrzychu. Likwidacja ko-
pal spowodowaa wzrost bezrobocia, ktre na pocztku transformacji byo
minimalne (ok. 8%). W roku 2002 osigno ono 27,7%. W nastpnych latach
na jego spadek miao wpyw przede wszystkim osiganie przez bezrobotnych
wieku emerytalnego. Ujawnia si jednak mobilno byych wabrzyskich grni-
kw w wieku produkcyjnym, ktrzy pracuj w innych krajach: w Czechach,
Hiszpanii, Anglii, a nawet w Islandii. Bardzo wysokie kwalifikacje zawodowe
grnikw s absolutnie nieprzydatne w innych branach. Pracujcy w kopal-
niach mechanicy, elektrycy znajduj zatrudnienie np. w Wabrzyskiej Strefie
Ekonomicznej lub wyjedaj do pracy w krajach Unii Europejskiej. Jest to
efekt niedotrzymania przez rzd umw spoecznych, np. zapisu: Likwidacja
prowadzona bdzie rwnolegle z tworzeniem w Wabrzychu nowych miejsc
pracy. Najwicej kopotw ze znalezieniem zatrudnienia mieli grnicy z kilku-
nastoletnim staem pracy, ktrzy nie mieli uprawnie emerytalnych, lecz byli
za starzy na przekwalifikowanie si. Likwidacja kopal tego regionu (wa-
brzysko-noworudzkiego) pocigna za sob likwidacj przedsibiorstw wsp-
pracujcych oraz wiadczcych usugi na rzecz przemysu wglowego (Dolno-
lskie Przedsibiorstwo Robt Grniczych, Przedsibiorstwo Transportowe,
Przedsibiorstwo Gospodarki Materiaowej, Biuro Projektw Separator,
Przedsibiorstwo Wglosan, Grupa Robt Budowlanych nr 8) lub spowodo-
waa ograniczenia produkcji w pozostaych, ktre wsppracoway z grnic-
twem, np. Huta Karol22.
Radykalizm przeobrae spoeczno-gospodarczych poczony z zagroe-
niami egzystencjalnymi skutkuje wzrostem migracji poza transformujc si
gmin, region czy nawet kraj. Mobilno psychiczna i fizyczna zwizana
z moliwociami wyjazdu i poszukiwaniem nowych szans yciowych to zjawi-
sko pozytywne. Emigracja to jednak rwnie i niebezpieczne konsekwencje.
21
T. Stalewski, A. Szpak, Likwidowanie kopalni wgla w maym miecie grniczym, Studia
Regionalne i Lokalne 2000, nr 4 (4), s. 79-86.
22
J. Kosmaty, Wabrzyskie tereny pogrnicze po 15 latach od zakoczenia eksploatacji wgla,
Grnictwo i Geologia 2011, t. 6, z. 1, s. 145-146.
77
Oznacza to albo spoeczn wegetacj, albo nawet mier wsi czy gminy jako
takiej23. Praktycznie wszystkie miasta w regionie grnolskim maj ujemne
saldo migracji, czyli wicej osb z tych miast wyjeda ni si w nich osiedla,
odnotowuj take ujemne przyrosty naturalne24.
Emigracja zarobkowa, pocztkowo gwnie do Wielkiej Brytanii i Irlandii,
a po wejciu do Unii Europejskiej take do innych krajw, ktre sukcesywnie
otwieraj swoje rynki pracy uatwia zdobycie pracy w sytuacji likwidacji ko-
pal. Wida to zwaszcza w gminach grniczych. W okresie 1989-2010 liczba
ludnoci wojewdztwa lskiego spada o blisko 300 tys. osb, tj. o 6,1%. Spa-
dek ludnoci ok. 15-17% odnotowano w miastach (Katowicach, Bytomiu, Cho-
rzowie, Zabrzu, Sosnowcu, Rudzie lskiej, Piekarach lskich), w ktrych
zlikwidowano m.in. kopalnie wgla kamiennego25.
Uwagi kocowe
Grnictwo wgla kamiennego przez ostatnie wierwiecze funkcjonowania

w nowych warunkach spoeczno-gospodarczych przeszo wiele przeobrae.
Niestety nie do koca jest ono w stanie odnale si w warunkach gospodarki
wolnorynkowej. Przyczyn naleaoby szuka w wielu paszczyznach. Wydaje
si, e przez okres 25 lat brak jest spjnej polityki wobec tego sektora. wiad-
czy o tym moe ilo programw (14 wraz z korektami), a wic o braku dugo-
falowej polityki. Stworzyo to sytuacj pewnego rodzaju prowizorium dla reali-
zacji celu jakim powinno by dostosowanie do zasad wolnego rynku. Stanu,
w ktrym dla wasnych, czsto politycznych, korzyci nie do konsekwentnie
realizowano wstpnie zaoony cel. Czste zmiany kadrowe oraz struktury sek-
tora rwnie nie przyczyniy si do jego wzmocnienia. Pomimo pozornej po-
prawy ekonomicznej okazuje si, e kopalnie nie s odporne na wahnicia ko-
niunktury. wiadczy mog o tym obecne problemy spek wglowych,
a zwaszcza Kompanii Wglowej.
Realizujc zasad ograniczenia wydobycia likwidowano zakady grnicze,
ktre mogy jeszcze wydobywa wgiel kamienny. Dowodem jest zaintereso-
wanie wznowieniem produkcji wgla przez nowo powstae podmioty np. Kar-
bonia projekt Dbiesko oraz Morcinek, Coal Holding niedaleko Nowej
Rudy, spka KWK Siersza Sp. z o.o. zalena od Kopalni Granitu Kamienna
23
M.S. Szczepaski, M. Tyrybon, Zagroona egzystencja. Grnicza zbiorowo lokalna wobec
restrukturyzacji kopalni, Studia Regionalne i Lokalne 2000, nr 4 (4), s. 65.
24
J. Dudaa, Dylemat miast: co w zamian przemysu cikiego, w tym grnictwa?,
www.gornictwo.wnp.pl [25.04.2014].
25
M. Tkocz, lsk jako przykad regionu przemysowego i jego rola w procesach modernizacyj-
nych XIX XX i XXI wieku, www.men.gov.pl [15.04.2014].
78
Jarosaw BEDNORZ
Gra KWK Siersza czy kopalnia Barbara-Chorzw, gdzie wydobycie wgla

rozwaa kanadyjska firma Columbus Energy.
Ograniczenie wydobycia pocigno za sob likwidacj wielu miejsc pracy,
czego efektem jest luka pokoleniowa oraz proces starzenia si zag grni-
czych. Przekada si to na poziom bezpieczestwa pracy w kopalniach oraz
emigracje, zwaszcza modego pokolenia, a wic drena rodowiska z przyszo-
ciowej grupy zawodowej.
Naley przy tym pamita, e jedno miejsce pracy w grnictwie to 3-4
miejsca w firmach kooperujcych z grnictwem. Wzrost bezrobocia to narasta-
jce patologie spoeczne. Skutkiem likwidacji kopal jest proces wykluczenia
spoecznego oraz zuboenie nie tylko spoeczestwa, ale i rwnie gmin i po-
wiatw od dawna zwizanych z grnictwem wgla kamiennego. Nakada si na
to nie do koca skuteczna rola czynnikw rzdowych w kreowaniu polityki
zatrudnieniowej, inwestycyjnej oraz pobudzajcej aktywno spoeczn.
Grnictwo wgla kamiennego przeszo znaczc drog w okresie od roku
1989. Koniecznym jest jednake stworzenie dugofalowej polityki wobec tego
sektora z uwzgldnieniem roli wgla jako stabilizatora bezpieczestwa energe-
tycznego Polski.
79
STRESZCZENIE
Artyku ukazuje drog, jak przesza jedna z najbardziej trudnych do zreformo-

wania brana grnictwo wgla kamiennego. Wyszczeglnione s programy,
wg ktrych realizowano jego przeksztacenie do zasad wolnego rynku. Prze-
prowadzona zostaa krtka analiza organizacyjno-techniczno-ekonomiczno-
spoecznych efektw. Artyku koncentruje si zwaszcza wok ostatniego czo-
nu tego wyraenia. Ukazuje efekty restrukturyzacji w warstwie spoecznej
wskazujc na korzyci oraz zagroenia z tego wynikajce.
SOWA KLUCZOWE
Kopalnie, grnicy, reforma, efekty, polityka spoeczno-gospodarcza.
SUMMARY
The article shows the path, that one of the most difficult to reform industry,
which is coal mining, has passed. Listed are programs by which realized its
transformation to free market principles has been made. A brief analysis was
performed of organizational, technical and socio-economic effects of thereof.
Article focuses particularly around the last member of this expression. Shows
the effects of restructuring in the social layer pointing to the benefits and risks
resulting therefrom.
KEYWORDS
Coal mines, miners, reform, effects, socio-economic policy.
80
Mariusz HEJDUK
Mariusz HEJDUK
Rozwj przedsibiorstw komunalnych

w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej
Gospodarka komunalna jest bardzo wanym elementem dziaalnoci jednostek

samorzdu terytorialnego, szczeglnie w zakresie uytecznoci publicznej. Do
tego typu dziaa zaliczane jest dostarczanie wody, odprowadzanie ciekw,
wywz i utylizacja odpadw staych, organizowanie transportu zbiorowego czy
zapewnienie bezpieczestwa w nocy poprzez utrzymanie owietlenia. Swoje
obowizki w tej dziedzinie gminy zazwyczaj deleguj na wydzielone z wa-
snych struktur i usamodzielnione przedsibiorstwa lub zlecaj podmiotom trze-
cim na podstawie umw cywilno-prawnych.
Obecnie, w przewaajcej wikszoci, zadania jednostek samorzdu tery-
torialnego w zakresie dziaalnoci uytecznoci publicznej realizuj bdce
wasnoci gmin spki prawa handlowego. Istotnym aspektem ich funkcjo-
nowania jest realizowanie rnorodnych inwestycji majcych na celu podno-
szenie jakoci wiadczonych spoecznoci gminnej usug oraz ograniczanie ich
szkodliwego wpywu na rodowisko naturalne. Finansowanie realizowanych
przez nie inwestycji odbywa moe si na kilka rnych sposobw. Spki mo-
g korzysta z wypracowanych rodkw wasnych, z dotacji przyznanych przez
organ zaoycielski, z dotacji uzyskanych z dziaajcych funduszy rzdowych,
z kredytw bankowych lub z dofinansowania przyznawanego z funduszy euro-
pejskich.
Celem gwnym niniejszego artykuu jest pokazanie jak na przestrzeni lat,
od momentu przystpienia Polski do Unii Europejskiej do chwili obecnej, roz-
wijay si przedsibiorstwa komunalne i jaki wpyw na ich rozwj miao uzy-
skanie moliwoci finansowania inwestycji ze rodkw pozyskiwanych z Unii.
Zarysowane zostay takie cele szczegowe, jak: ukazanie historycznego
rozwoju przedsibiorstw komunalnych oraz wyjanienie pojcia, rodzajw,
podstaw prawnych i form ich dziaalnoci; przedstawienie sposobw finanso-
wania inwestycji komunalnych przed i po przystpieniu Polski do Unii Europej-
81
Rozwj przedsibiorstw komunalnych w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej
skiej czy omwienie zasad finansowania inwestycji komunalnych ze rodkw

wasnych i funduszy europejskich.
Gwna hipoteza zakada, e po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej
przedsibiorstwa komunalne maj nowe moliwoci pozyskiwania zewntrz-
nych rodkw na inwestycje w postaci funduszy unijnych.
Polskie przedsibiorstwa komunalne aspekt teoretyczny
Wraz z pojawieniem si i rozwojem miast zaistniaa potrzeba dostarczania

ich mieszkacom wody. Pocztkowo potrzeb t zaspokajano poprzez kopanie
studni. Pniej wod zaczto doprowadza do miast z pobliskich rzek i rde.
Ten drugi sposb przyczyni si do powstania pierwszych sieci wodocigo-
wych, nazywanych w czasach ich budowy akweduktami. Kolejnym problemem,
jaki si pojawi, bya konieczno odprowadzenia z miast zuytej wody i nie-
czystoci. Zaczto budowa wic pierwsze systemy kanalizacyjne. Organizato-
rami tych dziaa byy gminy miejskie zwane rwnie komunami1.
W miar rozwoju terytorialnego miast i zwikszania si liczby ich miesz-
kacw, gminy miejskie stany przed zadaniem zwikszenia czynnoci zwi-
zanych z usugami dla ludnoci. Zapocztkowao to proces stopniowego, ale
i nieuniknionego przejmowania przez gminy coraz wikszego zakresu zada,
ktre wczeniej zaspokajane byy samodzielnie przez gospodarstwa domowe.
Sprzyjajce temu warunki techniczne pojawiy si w XIX w. w okresie rewolu-
cji przemysowej. To w tym czasie powstay nowe, wygodniejsze sieci komuni-
kacyjne, wybudowano pierwsze gazocigi, w bardzo duym stopniu rozwina
si rwnie brana wodno-kanalizacyjna. Dziki postpowi technicznemu dzia-
ania gmin miejskich mogy coraz mocniej koncentrowa si na zaspokajaniu
potrzeb zarwno indywidualnych czonkw swojej spoecznoci, jak i podmio-
tw organizacyjnych dziaajcych na jej terenie. Badacze teorii samorzdu tery-
torialnego nazwali ten proces komunalizmem ycia2.
W Polsce przedwojennej, a take powojennej, do 1950 r., dziaa samorzd
terytorialny. Jego istnienie wynikao z dualistycznego modelu administracji, co
oznacza, e bya ona podzielona na dwa szczeble: administracj pastwow
i samorzdow. Samorzd posiada osobowo prawn i mia prawo do wasne-
go majtku. Majtek ten okrelano mianem mienia komunalnego. Dziki takim
uprawnieniom samorzd mg spenia zarwno swoje funkcje administracyjne,
jak i funkcje gospodarcze, czyli prowadzi dziaalno gospodarcz w zakresie
szerszym od wymienionego wyej, a zaliczanego do sfery uytecznoci pu-
1
Z. Dziembowski, Komunalne przedsibiorstwa uytecznoci publicznej, Organizacja i zasady
finansowania, Warszawa 1991, s. 5.
2
Zob. K. Krzeczkowski, Gmina jako podmiot polityki komunalnej, Samorzd Terytorialny
1983, nr 3.
82
Mariusz HEJDUK
blicznej, np. komunalne kasy oszczdnoci, hale targowe

i inne oraz przedsibiorstwa przemysowe i budowlane (nastawione gwnie na
potrzeby wasne gminy)3. Przedsibiorstwa komunalne mogy wic prowadzi
bardzo zrnicowan dziaalno, jednak dominujc pozycj zajmoway wrd
nich przedsibiorstwa uytecznoci publicznej, czyli te zajmujce si tylko
i wycznie zaspokajaniem podstawowych potrzeb bytowych spoecznoci. Jak
podaje Stanisaw Woszczowski4 w roku podatkowym 1938-1939 udzia tych
przedsibiorstw wynis we wpywach samorzdw okoo 80%, a w ich wydat-
kach okoo 77%, co dao nadwyk wpyww nad wydatkami w wysokoci
90%. Tak wic rentowno przedsibiorstw uytecznoci publicznej bya bar-
dzo dua.
Po II wojnie wiatowej odtworzono samorzd terytorialny i przekazano mu
wikszo przedsibiorstw uytecznoci publicznej, ktre zachoway swj daw-
ny charakter. Jednak od 1950 r. wprowadzono nowe regulacje dotyczce tere-
nowych organw jednolitej wadzy pastwowej5, co oznaczao, e terenowe
organy administracji pastwowej od tego momentu nie posiaday ju osobowo-
ci prawnej. Jednoczenie wszystkim przedsibiorstwom, w tym take podlega-
jcym wadzom terenowym, nadano osobowo prawn, ale ich samodzielno
ograniczono poprzez system centralnego finansowania bezzwrotnego. W kolej-
nych latach tendencje do centralizacji zarzdzania gospodark jeszcze bardziej
si nasilay, co znalazo odbicie rwnie w dziedzinie gospodarki komunalnej.
Bardzo czsto wadze wojewdzkie przejmoway zadania o znaczeniu lokal-
nym, powoujc podlege bezporednio sobie jednobranowe przedsibiorstwa,
na przykad w zakresie wodocigw, ktre swoim dziaaniem obejmoway cae
wojewdztwo.
Pierwsze prby zreformowania dziaalnoci przedsibiorstw komunalnych
podjto w latach 80. XX w. Najpierw Sejm uchwali Ustaw z dnia 26 X 1981
r. o przedsibiorstwach pastwowych6, ktra reaktywowaa przedsibiorstwo
uytecznoci publicznej, a nastpnie Ustaw z dnia 20 VII 1983 r. o systemie
rad narodowych i samorzdzie terytorialnym7, ktra przywracaa moliwo
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej wadzom terenowym podstawowego
3
Z. Dziembowski, Komunalne przedsibiorstwa uytecznocidz.cyt., s. 7.
4
Zob. S. Woszczowski, O racjonaln polityk cen w samorzdowych przedsibiorstwach uy-
tecznoci publicznej, Samorzd Terytorialny 1938, nr 3.
5
Ustawa z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej wadzy pastwowej, Dz.
U. 1950, nr 14, poz. 130.
6
Ustawa z dnia 26 padziernika 1981 roku o przedsibiorstwach pastwowych, Dz. U. 1981, nr
24, poz. 122.
7
Ustawa z dnia 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorzdzie terytorialnym,
Obwieszczenie Przewodniczcego Rady Pastwa z dnia 1 lipca 1988 roku w sprawie ogoszenia
jednolitego tekstu. Dz. U. 1988, nr 26, poz. 183.
83
szczebla. Jednak nie przyznawaa im osobowoci prawnej, a co za tym idzie,

nadal pozbawiaa je prawa posiadania wasnego majtku.
Kolejny proces przeksztace w sektorze przedsibiorstw komunalnych na-
stpi wraz z uchwaleniem reformy samorzdowej w 1990 r., ktr wprowadza-
y dwie uchwalone w tym czasie ustawy: o samorzdzie terytorialnym (gmin-
nym)8 oraz przepisy wprowadzajce ustaw o samorzdzie terytorialnym
i ustaw o pracownikach samorzdowych9. Na mocy tych dwch ustaw powsta-
y samorzdne gminy, ktrym nadano nie tylko uprawnienia wadcze i stano-
wice, ale rwnie osobowo prawn, a take prawo do posiadania majtku
wasnego, w peni odrbnego od majtku Skarbu Pastwa. Pozwolio to gmi-
nom na posiadanie mienia komunalnego i prowadzenie dziaalnoci gospodar-
czej, za porednictwem przedsibiorstw komunalnych.
Pojcie przedsibiorstwa komunalnego ksztatowao si przez wieki wraz
z rozwojem ludnociowym i terytorialnym miast. Aby zaspokaja potrzeby
sanitarno-higieniczne miasta i jego mieszkacw gminy zaczy tworzy przed-
sibiorstwa, ktre zajmoway si dostarczaniem wody, odprowadzaniem cie-
kw, a take wiadczyy inne niezbdne usugi zbiorowe na rzecz spoecznoci
gminnej. Poniewa ich wacicielami byy gminy, zwane inaczej komunami,
zaczto nazywa je przedsibiorstwami komunalnymi.
Naley jednak zwrci uwag na fakt, e istotn cech wikszoci dziaa
podejmowanych przez miasta na rzecz jego mieszkacw, to dziaania charakte-
ryzujce si ogln dostpnoci. Z wodocigw, gazocigw, kanalizacji,
owietlenia ulic, komunikacji wewntrz miast korzysta mg kady, kto uici
odpowiedni opat, a opaty te rwnie byy dostpne dla wikszoci. Dlatego
dla cilejszego wyrnienia tych dziaa gmin pojawio si okrelenie uy-
tecznoci publicznej, a przedsibiorstwa wiadczce wanie takie usugi za-
czto nazywa przedsibiorstwami uytecznoci publicznej10.
Rozgraniczenie poj przedsibiorstwo komunalne i przedsibiorstwo
uytecznoci publicznej wymaga zwrcenia uwagi na przedmiot dziaalnoci,
czyli to czym zajmuje si przedsibiorstwo, gdy podmiotem przedsibiorstwa
zawsze jest gmina. W zwizku z tym najistotniejsz cech przedsibiorstwa
uytecznoci publicznej w znaczeniu przedmiotowym jest zaspokajanie pod-
stawowych potrzeb ludnoci w sposb cigy. Natomiast przedsibiorstwo ko-
munalne w znaczeniu przedmiotowym moe zajmowa si rwnie kad inn
dziaalnoci usugow, handlow lub produkcyjn11.
8
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorzdzie terytorialnym, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1591
z pniejszymi zmianami.
9
Ustawa z dnia 10 maja 1990 roku przepisy wprowadzajce ustaw o samorzdzie terytorialnym
i ustaw o pracownikach samorzdowych, Dz. U. 1990, nr 32, poz. 191 z pniejszymi zmianami.
10
Por. P. Krawczyk, Informacja nr 146, Warszawa 1993, s. 1.
11
Tame.
84
Mariusz HEJDUK
Takie rozgraniczenie poj przedsibiorstwo komunalne i przedsibior-

stwo uytecznoci publicznej pozwala na ustalenie rodzajw przedsibiorstw
komunalnych. Ze wzgldu na przedmiot dziaalnoci mona je podzieli na
dwie grupy:
przedsibiorstwa komunalne uytecznoci publicznej;
przedsibiorstwa komunalne zajmujce si inn dziaalnoci
(handlow, produkcyjn bd usugow)12.
Nie oznacza to jednak, e pastwo pozwolio gminom na prowadzenie
dziaalnoci gospodarczej w zakresie wykraczajcym poza dziaalno zwizan
z uytecznoci publiczn. Zakazaa tego uchwalona 6 XI 1992 roku ustawa
o zmianie ustawy o samorzdzie terytorialnym13.
Dwa podstawowe akty prawne majce najwiksze znaczenie dla procesu
tworzenia sektora komunalnego po 1990 r. to ustawa z 8 III 1990 r. o samorz-
dzie terytorialnym (gminnym)14, ktra nadaa organom samorzdowym nisze-
go szczebla osobowo prawn i zwizane z tym uprawnienia oraz ustawa z 10
V 1990 r. przepisy wprowadzajce ustaw o samorzdzie terytorialnym i ustaw
o pracownikach samorzdowych15, ktra zawieraa regulacje prawne dotyczce
charakteru i trybu nabywania przez gminy majtku komunalnego. Na bazie tych
ustaw tworzenie sektora przedsibiorstw komunalnych odbywao si z mocy
prawa lub na podstawie przekazania majtku, jeli gminy o takowe wystpiy,
argumentujc, i jest ono niezbdne do wykonywania ustawowo powierzonych
im zada.
Druga z wymienionych powyej ustaw nakadaa rwnie na gminy obo-
wizek wyboru formy organizacyjno-prawnej w jakiej prowadzona bdzie dal-
sza dziaalno komunalna. Moliwe byy dwa rodzaje dziaa:
przeksztacenie przedsibiorstwa w spk;
prowadzenie dziaalnoci w formie gospodarki pozabudetowej, na
podstawie przepisw prawa budetowego16.
Gmina moe rwnie zapewnia wiadczenie usug komunalnych miesz-
kacom wykorzystujc instrumenty prawa cywilnego poprzez zawieranie umw
cywilnoprawnych z podmiotami z zewntrz.
Zasady i formy prawne prowadzenia gospodarki komunalnej przez samo-
rzdy okrela ustawa z 20 XII 1996 r. o gospodarce komunalnej17. Zgodnie
12
Tame, s. 4.
13
Ustawa z dnia 6 listopada 1992 roku o zmianie ustawy o samorzdzie terytorialnym, Dz. U.
1992, nr 100, poz. 499.
14
Ustawa o samorzdzie, dz.cyt.
15
Ustawa przepisy wprowadzajce, dz.cyt.
16
T. Aziewicz, Transformacja gospodarki komunalnej w Polsce, www.komunalne.info
[17.01.2013].
85
z art. 2 teje ustawy gospodarka komunalna moe by prowadzona przez jed-

nostki samorzdu terytorialnego w szczeglnoci w formach samorzdowego
zakadu budetowego lub spek prawa handlowego. Uycie sformuowania
w szczeglnoci oznacza, e intencj ustawodawcy byo dopuszczenie pro-
wadzenia przez gmin rwnie zada nie majcych takiego charakteru a wic
wykraczajcych poza sfer uytecznoci publicznej18. Zgodnie z art. 3 ust. 1
powoanej powyej ustawy o gospodarce komunalnej, jednostki samorzdu
terytorialnego w drodze umowy mog powierza wykonywanie zada z zakresu
gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom
organizacyjnym nieposiadajcym osobowoci prawnej (), przy czym w ta-
kiej sytuacji naley uwzgldni przepisy dodatkowe wskazane przez ustaw19.
Jeeli za do prowadzenia dziaalnoci mieszczcej si w sferze gospodarki
komunalnej wymagane s dodatkowe zezwolenia, to zgodnie z art. 3 ust. 2 po-
woanej powyej ustawy, mog j wykonywa wycznie podmioty posiadajce
takie zezwolenia.
Formy prowadzenia dziaalnoci komunalnej przez samorzdy uzalenione
s od tego, czy dziaalno ta dotyczy zada uytecznoci publicznej czy te
innej sfery dziaalnoci oraz uzaleniona jest od szczebla tego samorzdu.
W sferze dziaa uytecznoci publicznej jednostki samorzdu terytorialne-
go mog prowadzi dziaalno w formach samorzdowego zakadu budeto-
wego lub spek prawa handlowego20.
Samorzdowe zakady budetowe tworzone s przez organy stanowice
jednostki samorzdu terytorialnego zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce
komunalnej21 i ustawy o finansach publicznych22. Ich podstawow cech jest
brak osobowoci prawnej, co w znaczny sposb ogranicza ich odpowiedzial-
no za podejmowane dziaania. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o finansach
publicznych samorzdowe zakady budetowe swoje zadania wykonuj odpat-
nie, a koszty dziaalnoci pokrywaj z przychodw wasnych. Ustawa gwaran-
tuje im jednak moliwo otrzymania kilku rodzajw dotacji: przedmiotowych,
celowych na zadania biece i na inwestycje oraz podmiotowych.
Spki prawa handlowego tworzone przez jednostki samorzdu terytorial-
nego dziaaj w oparciu o przepisy ustawy o gospodarce komunalnej 23 i prawa
17
Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej, Dz. U. 2011, nr 45, poz. 236
z pniejszymi zmianami.
18
M. Szczypiska-Grabarczyk, Dziaalno gospodarcza gminy w sferze uytecznoci publicznej
i poza ni oraz formy tej dziaalnoci, Biuletyn Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu
1997, nr 2, s. 62.
19
Zob. Ustawa o gospodarcedz.cyt., art. 3 ust. 1.
20
Tame, art. 2.
21
Tame.
22
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1240.
23
Zob. Ustawa o gospodarcedz.cyt.
86
Mariusz HEJDUK
handlowego24. Posiadaj osobowo prawn, dziaalno prowadz we wasnym

imieniu i na wasne ryzyko. Jako osoby prawne mog zaciga kredyty i po-
yczki na prowadzon dziaalno oraz ponosz pen odpowiedzialno cywil-
noprawn za podejmowane zobowizania.
Spki kapitaowe z udziaem jednostek samorzdu terytorialnego s pe-
noprawnymi uczestnikami ycia gospodarczego. Dochody z zysku tych spek
stanowi potencjalne dochody jednostek samorzdu terytorialnego. Za wyborem
formy spki przemawia te przejrzysto funkcjonowania, jasno okrelone
kompetencje organw spki i moliwo wyodrbnienia majtku sucego
realizacji usug komunalnych25.
W sferze uytecznoci publicznej wszystkie jednostki samorzdu teryto-
rialnego, to jest gminy, powiaty i wojewdztwa, mog prowadzi dziaalno
w formach spki akcyjnej lub spki z ograniczon odpowiedzialnoci. Mog
takie spki zarwno tworzy jak i przystpowa do nich. Formy i podstawy
prawne prowadzenia dziaalnoci komunalnej w sferze uytecznoci publicznej
przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Formy i podstawy prawne prowadzenia dziaalnoci komunalnej

w sferze uytecznoci publicznej.
FORMA PRAWNA PODSTAWY PRAWNE
samorzdowy zakad ustawa o gospodarce komunalnej

budetowy ustawa o samorzdzie terytorialnym (gminnym,
powiatowym, wojewdzkim)
ustawa o finansach publicznych
spka akcyjna ustawa o gospodarcze komunalnej

spka z ograniczon ustawa o samorzdzie terytorialnym (gminnym,
odpowiedzialnoci powiatowym, wojewdzkim)
ustawa kodeks spek handlowych
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz.
U. 2011, nr 45, poz. 236 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym,
Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1591 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie
powiatowym, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1592 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o
samorzdzie wojewdzkim, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1590 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 27
sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1240, Kodeks Spek Handlowych
Ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r., Dz. U. 2000, nr 94, poz. 1037 z pniejszymi zmianami.
24
Kodeks Spek Handlowych Ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 roku, Dz. U. 2000, nr 94, poz.
1037 z pniejszymi zmianami.
25
Zob. T. Aziewicz, Transformacjadz.cyt.
87
Poza sfer uytecznoci publicznej tylko gminy mog prowadzi dziaal-

no w formie wszystkich spek prawa handlowego, natomiast kategorycznie
nie mog tworzy ani przystpowa do spek cywilnych i spek partnerskich.
Wedug przewaajcego pogldu poza sfer uytecznoci publicznej gmina
moe swobodnie tworzy spki jawne, komandytowe, komandyto-akcyjne
i kapitaowe (dla potwierdzenia pogldu naley zaznaczy, e w 2002 r. gminy
utworzyy 2 spki jawne)26. Formy spek jakie mog tworzy jednostki samo-
rzdu terytorialnego poza sfer uytecznoci publicznej w zalenoci od szcze-
bla samorzdu przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Formy spek jakie mog tworzy jednostki samorzdu teryto-

rialnego poza sfer uytecznoci publicznej w zalenoci od szczebla samo-
rzdu.
JEDNOSTKA SZCZEBLA SAMO- FORMY SPEK
RZDU TERYTORIALNEGO
spka akcyjna
gmina spka z ograniczon odpowiedzialnoci
spka jawna
spka komandytowa
spka komandytowo-akcyjna
spka kapitaowa
powiat powiaty nie mog prowadzi dziaalnoci

wykraczajcej poza sfer uytecznoci
publicznej
nie mog tworzy adnych innych spek poza
tymi ze sfery uytecznoci publicznej
wojewdztwa spka akcyjna

spka z ograniczon odpowiedzialnoci
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz.
U. 2011, nr 45, poz. 236 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym,
Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1591 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie
powiatowym, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1592 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r.
o samorzdzie wojewdzkim, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1590 z pniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 27
sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1240, Kodeks Spek Handlowych
ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r., Dz. U. 2000, nr 94, poz. 1037 z pniejszymi zmianami.
26
W. Chmielowska, Funkcjonowanie spek komunalnych, Krakw 2008, s. 1.
88
Mariusz HEJDUK
Powiaty, jako jednostki samorzdu terytorialnego, ktrych dziaalno nie

moe wykracza poza sfer uytecznoci publicznej, nie mog tworzy innych
spek ni spki z ograniczon odpowiedzialnoci i spki akcyjne.
Wojewdztwa rwnie mog tworzy tylko i wycznie spki z ograniczo-
n odpowiedzialnoci i spki akcyjne i bez znaczenia jest tu fakt, czy dotyczy
to sfery uytecznoci publicznej, czy innego obszaru dziaalnoci samorzdu
wojewdzkiego.
Sposoby finansowania inwestycji przedsibiorstw komunalnych przed

przystpieniem do UE
Realizacja przez jednostki samorzdu terytorialnego podstawowych zada

z zakresu gospodarki komunalnej moe odbywa si na trzy sposoby:
na zasadzie powierzenia realizacji ich prywatnemu przedsibiorcy;
w drodze wydzielenia w tym celu samorzdowego zakadu
budetowego;
w formie powoanej do tego spki prawa handlowego.
Najprostszym sposobem wiadczenia i finansowania usug komunalnych jest
powierzenie ich realizacji prywatnemu przedsibiorcy, wyonionemu w trybie27:
ustawy z dnia 29 I 2004 r. Prawo zamwie publicznych28;
ustawy z dnia 19 XII 2008 r. o partnerstwie publiczno-prawnym29;
ustawy z dnia 9 I 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub
usugi30.
Wysoko umownego wynagrodzenia wypacanego przedsibiorcy z bu-
detu jednostki samorzdu terytorialnego musi by tak skalkulowana, aby po-
kry koszty wiadczenia danej usugi komunalnej oraz zapewni zysk przedsi-
biorcy.
Zadania z zakresu gospodarki komunalnej mog by rwnie wykonywane
przez samorzdowe zakady budetowe, ktre tworzone s przez organy stano-
wice jednostki samorzdu terytorialnego. Zakady budetowe wykonuj po-
wierzone im zadania odpatnie, a koszty prowadzonej dziaalnoci pokrywaj
z uzyskiwanych z niej przychodw. Jeeli przychody ze wiadczonych dla lud-
noci usug komunalnych nie pokrywaj ponoszonych kosztw lub jeli wyko-
27
Por. W. Lachiewicz, Jak finansowa deficytowe usugi komunalne, witryna Internetu:
www.samorzad.infor.pl [05.02.2013].
28
Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamwie publicznych, Dz. U. 2007, nr 223, poz.
1655.
29
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o partnerstwie publiczno-prawnym, Dz. U. 2009, nr 19,
poz. 100.
30
Ustawa z dnia 9 stycznia 2009 roku o koncesji na roboty budowlane lub usugi, Dz. U 2009, nr
19, poz. 101.
89
nywane zadania nie maj zwizku z odpatnoci od ludnoci31, wwczas zakad

budetowy ma prawo do dotacji przedmiotowej z budetu samorzdu. Dotacje
przedmiotowe s to rodki przeznaczone na dopaty do okrelonych rodzajw
wyrobw lub usug, kalkulowane wedug stawek jednostkowych32. Wysoko
dopaty do kosztw usug okrela organ stanowicy zakadu budetowego, czyli
rada gminy, powiatu lub sejmik wojewdzki na podstawie obowizujcych
stawek za usugi oraz prognozowanej iloci tych usug. Dopata ta, w postaci
wanie dotacji przedmiotowej, przekazywana jest do zakadu budetowego
w terminach pozwalajcych na biece pokrywanie kosztw i podlega rozlicze-
niu na koniec kadego roku budetowego. Wysoko dotacji przedmiotowej,
jak moe otrzyma w cigu roku zakad budetowy jest ograniczona i nie moe
przekroczy 50% kosztw poniesionych na wiadczenie usug komunalnych33.
Jednostki samorzdu terytorialnego mog rwnie realizowa zadania z za-
kresu gospodarki komunalnej powoujc do tego, zgodnie z artykuem 2 ustawy
o gospodarce komunalnej34, komunalne spki prawa handlowego. Spki te
uzyskuj przychody ze wiadczonych usug, a z uzyskanych przychodw same
pokrywaj ponoszone koszty. W przypadku wiadczenia usug przynoszcych
straty spki te nie maj jednak prawa do rekompensaty poniesionych strat
z budetu organu zaoycielskiego. Samorzd, jako udziaowiec lub akcjona-
riusz, moe natomiast spk dokapitalizowa, czyli zwikszy jej kapita za-
kadowy35, rodki te nie mog by jednak wykorzystane przez spk do pokry-
cia deficytu wynikajcego z realizacji nierentownych usug komunalnych.
Bez wzgldu na sposb realizacji przez jednostki samorzdu terytorialnego
zada zwizanych cile z uytecznoci publiczn, jak i z szeroko pojt go-
spodark komunaln, to organy wykonawcze jednostek samorzdu terytorialne-
go decyduj o wysokoci opat pobieranych za wiadczone usugi. Rada gminy
lub rada miasta w drodze uchway zatwierdza taryfy opat proponowane przez
przedsibiorstwa komunalne.
Sposb pozyskiwania rodkw na inwestycje zaley od formy prawnej
w jakiej dziaalno komunalna jest prowadzona. W przypadku samorzdowych
zakadw budetowych najprostszym sposobem pozyskiwania funduszy w celu
przeprowadzenia inwestycji jest wystpienie o dotacj do organu stanowicego
jednostki samorzdu terytorialnego. Samorzdowy zakad budetowy, zgodnie
31
Do takich zada zaliczamy utrzymanie czystoci komunalnych parkw, placw i skwerw,
cmentarzy.
32
Ustawa o finansachdz.cyt., art. 130, ust. 1.
33
Tame, art. 15, ust. 6.
34
Ustawa o gospodarce, dz.cyt.
35
Zob. W. Lachiewicz, Jak finansowadz.cyt.
90
Mariusz HEJDUK
z artykuem 15 ustp 3 punkt 3 ustawy o finansach publicznych36, moe otrzy-

ma z budetu jednostki samorzdu terytorialnego, ktra jest jego organem
zaoycielskim, dotacj celow na sfinansowanie w caoci lub czciowe dofi-
nansowanie planowanej inwestycji. Otrzymane w postaci dotacji celowej rodki
finansowe mog by wykorzystane tylko i wycznie na realizacj danej inwe-
stycji i musz by rozliczone po jej zakoczeniu. Zasady wystpowania o dota-
cje celowe, ich przyznawania i rozliczania okrela ustawa o finansach publicz-
nych37.
Jeli usugi komunalne wiadczone s przez prywatnego przedsibiorc na
mocy zawartej z samorzdem umowy lub spk prawa handlowego, to finan-
sowanie inwestycji odbywa si zgodnie z powszechnie przyjtymi w gospodar-
ce rynkowej zasadami. Podmiot planujcy inwestycj moe j zrealizowa:
wykorzystujc wypracowany z dziaalnoci zysk;
korzystajc z kredytw i poyczek bankowych;
pozyskujc rodki z Funduszu Ochrony rodowiska.
Efektywnym i skutecznym sposobem pozyskiwania rodkw na sfinanso-
wanie inwestycji w sektorze przedsibiorstw komunalnych jest emisja obligacji
przychodowych. Obligacje przychodowe s pierwszym i jedynym papierem
dunym, ktry zosta wprowadzony wycznie w celu pozyskiwania rodkw
na realizacj inwestycji samorzdowych38. Mog je emitowa:
jednostki samorzdu terytorialnego lub zwizki jednostek samorzdu
terytorialnego;
spki akcyjne lub spki z ograniczon odpowiedzialnoci,
w ktrych jednostki samorzdu terytorialnego lub zwizek jednostek
samorzdu terytorialnego posiada wicej ni 50% oglnej liczby
gosw;
podmioty wykonujce bezporednio lub porednio zadania
uytecznoci publicznej na podstawie umowy zawartej z jednostk
samorzdu terytorialnego lub zwizkiem jednostek samorzdu
terytorialnego39.
rodki finansowe uzyskane ze sprzeday obligacji przychodowych
przeznaczone musz by na realizacj inwestycji, na rzecz ktrej zostay
wyemitowane. Natomiast spata zobowiza wynikajcych z obligacji
dokonywana jest z zyskw uzyskiwanych z eksploatacji powstaej inwestycji.
Std te wynika fakt, e zabezpieczeniem wyemitowanych obligacji
przychodowych najczciej jest finansowana z ich sprzeday inwestycja.
36
Ustawa o finansach, dz.cyt.
37
Tame.
38
Zob. D. Kostyrka, Obligacje przychodowe jako rdo finansowania inwestycji komunalnych,
Pozna 2010.
39
Tame.
91
Wykorzystanie funduszy przedakcesyjnych przez przedsibiorstwa

komunalne w Polsce
Fundusze przedakcesyjne to grupa rodkw finansowych skierowanych

przez Uni Europejsk do pastw kandydatw na czonkw Wsplnot. Specy-
fika tych funduszy polegaa na tym, i byy one bardzo mocno zblione do tych,
ktre dostpne s dla pastw czonkw Unii. Ide i myl przewodni ich
stworzenia byo przygotowanie pastw kandydujcych do warunkw penego
czonkowstwa40. rodki te miay rwnie pomc w rozwoju infrastruktury oraz
dziaa szkoleniowych i doradczych zwizanych z rozwojem gospodarczym
i spoecznym pastw kandydujcych. Gwnymi celami tej pomocy byo:
wzmocnienie struktur instytucjonalnych i administracyjnych w kra-
jach kandydujcych do czonkowstwa, ktre nie s odpowiednio
przygotowane do wdroenia i stosowania procedur obowizujcych
w Unii Europejskiej,
dostosowanie przedsibiorstw do standardw unijnych,
przyblienie krajom niezrzeszonym skomplikowanych zasad i prak-
tyk obowizujcych w ramach polityki strukturalnej41.
Kraje kandydujce do Unii Europejskiej, w tym rwnie Polska przed ak-
cesj, od 2000 roku mog korzysta z trzech programw pomocy finansowej
z funduszy Wsplnoty. S to:
program PHARE;
program SAPARD;
program ISPA.
Najstarszym, z wci funkcjonujcych programw przedakcesyjnych, jest
utworzony w 1989 r. Program Pomocy na rzecz Restrukturyzacji Gospodarki
w Polsce i na Wgrzech przez Grup 2442 zwany PHARE. Pocztkowo, jak
wiadczy nazwa, program ten skierowany by tylko do Polski i Wgier, ale z
upywem czasu rozszerzony zosta na wszystkie pastwa, ktre w roku 2004
przystpiy do Unii Europejskiej.
Pierwotnym celem funduszu PHARE bya restrukturyzacja gospodarek kra-
jw kandydatw do Unii Europejskiej. Przed 1998 r. pomoc z tego programu
miaa charakter pomocy zwizanej z oglnym rozwojem gospodarczym w Pa-
stwach Europy rodkowej i Wschodniej oraz budow instytucji demokratycz-
40
A. Krzysztofek, Fundusze przedakcesyjne pozyskane przez gmin Morawica, Miscellanea
Oeconomicae 2011, nr 1, s. 78.
41
Tame.
42
Grupa najbardziej uprzemysowionych pastw wiata skupionych w Organizacji Wsppracy
i Rozwoju Gospodarczego, tak zwana OECD.
92
Mariusz HEJDUK
nych43. W roku 1998 przeprowadzona zostaa reforma programu, w wyniku

ktrej tak zwany nowy PHARE sta si funduszem dajcym pomoc w przygo-
towaniu pastw kandydatw do czonkowstwa w Unii Europejskiej, czyli
rwnie w aspekcie spoecznym. Przy czym naley zwrci uwag na fakt, e
PHARE nie pomaga wszystkim kandydatom w takiej samej mierze. Na naj-
wiksz pomoc mogy liczy pastwa najsabsze ekonomicznie, a w ramach
jednego kraju te dziedziny gospodarki, ktre miay szanse na najszybszy i naj-
sprawniejszy rozwj.
Do 1999 r. cay program PHARE dysponowa w Polsce kwot okoo 200
mln euro rocznie. Wraz z pojawieniem si od 2000 r. trzech programw prze-
dakcesyjnych nastpi znaczcy, skokowy wzrost do ponad 900 mln euro44.
Nowy PHARE by najwikszym programem przedakcesyjnym. Roczna
alokacja funduszy z tego programu w Polsce wynosia prawie 400 mln euro.
Program zosta podzielony na dwa komponenty:
rozwj instytucjonalny 30 % rodkw;
projekty inwestycyjne 70 % rodkw45.
Dziki funduszowi PHARE w Polsce zrealizowanych zostao kilka duych
programw. Programy zrealizowane w ramach funduszu PHARE przedstawia
tabela 3.
Tabela 3. Programy zrealizowane w ramach funduszu PHARE.

PROGRAM OPIS
PHARE Spjno Spoeczna walka z bezrobociem

i Gospodarcza (program podnoszenie kwalifikacji zawodowych dla osb
obejmowa tylko projekty posiadajcych prac, w tym kursy podnoszce
spoeczne) kwalifikacje osobiste
PHARE Wsppraca wsppraca regionw przygranicznych pastw
Przygraniczna czonkowskich i pastw kandydujcych
ujednolicenie standardw spoecznych
leczenie urazw z przeszoci
PHARE Spjno Spoeczna i wdraanie technologii informatycznych
Gospodarcza (program obejmowa dotacje eksportowe
tylko projekty gospodarcze)
PHARE Wymiar Sprawiedliwoci dostosowanie polskiej administracji do
i Spraw Wewntrznych standardw unijnych
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: www.twojaeuropa.pl [22.02.2013].
43
M. Janus Hibner, R. Pastusiak, Programy pomocowe w Polsce, Warszawa 2004, s. 30.
44
Por. Fundusze europejskie programy przedakcesyjne, www.uz.zgora.pl [22.02.2013].
45
Tame.
93
Zadaniem programu SAPARD, uruchomionego na pocztku lipca 2002 r.,

byo () finansowanie modernizacji rolnictwa i obszarw wiejskich, wspiera-
nie przemysu rolno-spoywczego, jak rwnie promocja przedsibiorczoci na
wsi46. Program opiera si na dwch gwnych celach, ktre okrelane byy jako
poprawa efektywnoci sektora rolno-spoywczego oraz poprawa warunkw
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej i tworzenie miejsc pracy w rodowisku
wiejskim.
Program SAPARD nakada na pastwa kandydujce, obok obowizku
wspfinansowania projektw ze rodkw publicznych, cay szereg obowiz-
kw zwizanych z programowaniem, tworzeniem szczegowych planw finan-
sowych powoywaniem instytucji odpowiedzialnych za jego zarzdzanie, moni-
torowanie, prowadzenie konsultacji spoecznych oraz podejmowanie dziaa
informacyjnych47.
W latach 2000-2006 budet programu wynis 1,084 mld euro, w tym
rodki z Unii wyniosy 708,2 mln euro a z budetu pastwa 235,8 mln euro;
140 mln euro zostao przesunite, za zgod Komisji Europejskiej, z budetu
Planu Rozwoju Obszarw Wiejskich48.
Celem programu ISPA byo () udzielanie pomocy finansowej pastwom
kandydujcym do UE na realizacj programw inwestycyjnych w dziedzinie
ochrony rodowiska i transportu w imi dostosowania tych dziedzin do wymo-
gw obowizujcych w UE49. W dziedzinie ochrony rodowiska gwne cele
realizowane w ramach ISPA dotyczyy zapobiegania i usuwania zanieczyszcze
wd i powietrza oraz dostaw wody pitnej, odprowadzania i oczyszczania cie-
kw, budowy zakadw utylizacji odpadw. Natomiast w dziedzinie transportu
program finansowa budow i modernizacj drg i kolei, zarwno
w zakresie infrastruktury krajowej jak i pocze z sieciami transeuropejskimi.
Poza tym rodki z funduszu ISPA mogy by rwnie przeznaczane na dziaanie
zwizane z przygotowaniem danego projektu, takie jak sfinansowanie wstp-
nych studiw, badajcych celowo danego projektu; badania finansowej wy-
konalnoci inwestycji; przygotowanie projektu i kosztorysu planowanego
przedsiwzicia; przygotowanie dokumentacji przetargowej oraz dokumentacji
projektu.
O dofinansowanie inwestycji ze rodkw programu ISPA stara si mogy
gminy, przedsibiorstwa pastwowe oraz przedsibiorstwa komunalne dziaaj-
ce w formie spek prawa handlowego, jednak nie bdce wasnoci gminy.
46
T. Kaczmarek, J. Parysek, Nasza Europa, Pozna 2002, s. 139.
47
M. Guz-Vetter, Przygotowanie polskiej administracji do efektw wykorzystania pomocy prze-
dakcesyjnej oraz funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, Warszawa 2000, s. 5.
48
Zob. Fundusze przedakcesyjnedz.cyt.
49
Z. Doliwa-Klepacki, Integracja europejska, Biaystok 2005, s. 675.
94
Mariusz HEJDUK
W latach 2000-2003 Polska otrzymywaa rocznie rednio 348 mln euro, co

pozwolio dofinansowa 69 projektw z dziedziny ochrony rodowiska oraz
infrastruktury transportowej. Po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej, pro-
jekty, ktrych realizacj rozpoczto z funduszy programu ISPA, realizowane
byy nadal w ramach Funduszu Spjnoci.
Projekty realizowane w ramach programu ISPA w latach 2000-2003
z podziaem na sektory przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Projekty ISPA z podziaem na sektory w latach 2000-2003.

Sektor Liczba pro- Koszty cakowite Dofinansowanie
jektw (euro) ISPA
(euro)
Sektor transportu 24 1 890 796 519 1 300 474 927
Sektor rodowiska 45 2 194 338 267 1 285 191 045
Pomoc horyzontalna 1 1 630 000 1 630 000
RAZEM 70 4 086 764 786 2 587 295 972
rdo: Fundusze przedakcesyjne, www.bcgconsulting.pl [22.02.2013].
Dla inwestycji finansowanych z funduszy programu ISPA wymagane byo

wypenienie zasady efektywnoci ekonomicznej, co oznaczao, e projekty te,
po zakoczeniu ich realizacji, powinny przynosi zysk. Poniewa trudno byo
wymaga, aby zyski przynosiy na przykad wybudowane ze rodkw unijnych
bezpatne drogi, cieki rowerowe lub inna tego typu infrastruktura, wprowa-
dzono zasad, w myl ktrej miay one przynosi tak zwane korzyci netto dla
spoeczestwa, czyli by efektywne ekonomicznie, ale nie koniecznie zyskow-
ne.
Fundusze Unijne jako rdo finansowania inwestycji komunalnych
Przystpujc do Unii Europejskiej Polska zobowizaa si midzy innymi

do wywizania si z wymogw stawianych przez dyrektyw Rady 91/271/EWG
z dnia 21 V 1991 r.50 dotyczc oczyszczania ciekw komunalnych. W trakcie
50
Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 roku nr 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ciekw
komunalnych, Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991 r., s. 40-52.
95
negocjacji przedakcesyjnych ustanowiono tak zwane okresy przejciowe na

wprowadzenie wyej powoanej dyrektywy. Okresy te dobiegaj koca w 2015
r.
Jednym z pierwszych dziaa, jakie zostay podjte, aby wypeni zobowi-
zania dyrektywy Rady 91/ 271/EWG z 21 V 1991 r., byo przetransponowanie
jej przepisw do polskich aktw prawnych regulujcych zasady gospodarki
wodno-ciekowej51. Nastpnie za, aby okreli rzeczywiste potrzeby zwizane
z uporzdkowaniem gospodarki ciekowej w Polsce oraz usystematyzowa ich
realizacj zgodnie z wymogami wynikajcymi ze zobowiza traktatowych,
Minister rodowiska utworzy Krajowy Program Oczyszczania ciekw Ko-
munalnych, zwany w skrcie KPOK. Program ten zosta zatwierdzony do
wykonania przez Rad Ministrw w dniu 16 XII 2003 r. Zawiera on wykaz
wszystkich niezbdnych przedsiwzi inwestycyjnych w zakresie budowy i
modernizacji zbiorczych systemw ciekw kanalizacyjnych oraz oczyszczalni
komunalnych, a take terminy ich realizacji niezbdne do spenienia zapisw
Traktatu Akcesyjnego:
do 31 XII 2010 r. w aglomeracjach o rwnowaonej liczbie miesz-
kacw (RLM) powyej 15000;
do 31 XII 2015 r. w aglomeracjach od 2000 do 15000 RLM52.
Krajowy Program Oczyszczania ciekw Komunalnych wypracowany w roku
2003 obejmowa 1378 aglomeracji i przewidywa:
budow, rozbudow i/lub modernizacj 1163 oczyszczalni ciekw
komunalnych;
budow okoo 21 tysicy kilometrw sieci kanalizacyjnej w aglome-
racjach. Koszt jego realizacji oszacowano na okoo 35 mld z 53.
W dniu 7 VI 2005 r. Rada Ministrw przyja pierwsz aktualizacj Krajowego
Programu Oczyszczania ciekw Komunalnych. Obejmowaa ona 1577 aglo-
meracji i przewidywaa:
budow okoo 37 tysicy kilometrw sieci kanalizacyjnej
w aglomeracjach;
budow, rozbudow i/lub modernizacj okoo 1734 oczyszczalni
ciekw.
Cakowity koszt realizacji tej aktualizacji oszacowano na okoo 42,6 mld
zotych54.
W dniu 2 III 2010 r. Rada Ministrw przyja drug aktualizacj Krajowe-
go Programu Oczyszczania ciekw Komunalnych, a jej warto tylko w od-
51
M. Graczyk, Zarzdzanie inwestycjami komunalnymi, Bydgoszcz-Zielona Gra 2008, s. 53.
52
Tame, s. 55.
53
Zob. Krajowy Program Oczyszczania ciekw Komunalnych, witryna Internetu: www.kzgw.pl
[29.01.2013].
54
Tame.
96
Mariusz HEJDUK
niesieniu do priorytetowego Zacznika 1, oszacowano na okoo 31,9 mld zo-

tych. Realizacja drugiej aktualizacji zapewni do 2015 r. obsug systemami
kanalizacyjnymi i oczyszczalniami ciekw okoo 28,7 mln mieszkacw Pol-
ski, w tym prawie 100% ludnoci miejskiej i okoo 60% ludnoci wiejskiej55.
Trzecia aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania ciekw komu-
nalnych zostaa zatwierdzona 1 II 2011 r. i dotyczya wycznie ustalenia real-
nych terminw zakoczenia inwestycji w aglomeracjach , ktre ze wzgldu na
opnienia nie zrealizuj zaplanowanych dziaa do koca 2010 r.56.
W latach 2004-2006 Polska nie moga w peni skorzysta z dofinansowania
z budetu Unii Europejskiej, gdy stalimy si penoprawnym czonkiem
wsplnoty w trakcie jego realizacji. W latach 2000-2006 oglna kwota rodkw
przeznaczonych na pomoc dla pastw czonkowskich w budecie Unii Europej-
skiej wynosia 213 mld euro. Pomoc dla Polski w latach 2004-2006 wyniosa
6% cakowitego budetu, czyli 12,8 mld euro, przy czym otrzymalimy 4,2 mld
euro w ramach Funduszu Spjnoci, natomiast 8,6 mld euro przeznaczono na 7
programw operacyjnych i dwie Inicjatywy Wsplnotowe w ramach funduszy
strukturalnych57.
Na lata 2007-2013 Polska otrzymaa ponad piciokrotnie wiksz kwot
rodkw pomocowych ni w poprzednim okresie. Przed przystpieniem do
nowego okresu opracowany zosta Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013,
ktry by programem kompleksowo ujmujcym wszelkie aspekty rozwoju spo-
eczno-gospodarczego kraju, z uwzgldnieniem wspfinansowania rodkami
unijnymi i pochodzcymi z budetu pastwa. Dodatkowo opracowano rwnie
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2006-2013 Narodow Strategi
Spjnoci, dokument, ktry wskazywa i ucila kierunki wykorzystania rod-
kw finansowych pochodzcych z Unii Europejskiej. rodki te rozdysponowa-
no na 6 krajowych programw operacyjnych w nastpujcych proporcjach:
PO Infrastruktura i rodowisko 36 410 mln euro (43%);
PO Kapita Ludzki 11 420 mln euro (13%);
PO Innowacyjna Gospodarka 9 712 mln euro (11%);
PO Rozwj Polski Wschodniej 2 675 mln euro (3%);
PO Pomoc Techniczna 608 mln euro (1%);
PO Europejskiej Wsppracy Terytorialnej 860 mln euro58.
Zaplanowana zostaa rwnie realizacja 16 regionalnych programw ope-
racyjnych o wartoci 23 508 mln euro (26%)59.
55
Tame.
56
Tame.
57
Zob. M. Graczyk, Zarzdzaniedz.cyt., s. 172.
58
Tame.
59
Tame, s. 173.
97
czna pula pomocy z budetu Unii Europejskiej oraz z budetu pastwa

na realizacj zaoe Narodowej Strategii Spjnoci w latach 2007-2013 wynio-
sa 85,6 mld euro.
Jednym z waniejszych programw dotyczcych finansowania rozwoju in-
frastruktury oraz ochrony rodowiska jest Program Operacyjny Infrastruktura
i rodowisko. W ramach tego programu Polska z budetu Unii otrzyma 27,9
mln euro, z czego okoo 5 mln euro przeznaczone zostanie na inwestycje komu-
nalne.
Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko obejmuje takie dziedziny
gospodarki i kultury narodowej, jak: energetyka, transport, rodowisko, szkol-
nictwo wysze, zdrowie, oraz kultura i dziedzictwo kulturowe.
W odniesieniu do rodowiska zaoono dofinansowanie edukacji ekolo-
gicznej, inwestycji ekologicznych w przedsibiorstwach oraz duych inwestycji
komunalnych, a jako beneficjentw tego wsparcia wskazano przedsibiorstwa
i samorzdy, wojsko i organizacje pozarzdowe, Lasy Pastwowe i parki naro-
dowe.
Wsparcie z Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko dotyczy
zarwno projektw zwizanych bezporednio, jak i tych zwizanych porednio
z ochron rodowiska.
Dziaania zwizane bezporednio z ochron rodowiska obejmuj:
projekty inwestycyjne z zakresu gospodarki wodno-ciekowej,
gospodarki odpadami i rekultywacji powierzchni ziemi;
dziaania zwizane ze zwikszeniem bezpieczestwa ekologicznego;
dziaania majce na celu dostosowanie polskich przedsibiorstw do
wymogw ochrony rodowiska;
projekty bezinwestycyjne zwizane z ochron rnorodnoci
biologicznej, obszarami chronionymi, ksztatowaniem postaw
spoecznych sprzyjajcych ochronie rodowiska itd.60.
Dziaania zwizane porednio z ochron rodowiska obejmuj:

wspieranie projektw inwestycyjnych zwizanych z tzw.
transportem przyjaznym rodowisku transport kolejowy, transport
morski, transport miejski w obszarach metropolitalnych;
rozwj transportu intermodalnego;
popraw stanu rdldowych drg wodnych;
dziaania dotyczce bezpieczestwa ruchu drogowego;
projekty z zakresu zwikszenia stopnia wykorzystania energii
i obnienia energochonnoci oraz wytwarzania energii ze rde
odnawialnych61.
60
Tame, s. 175-176.
98
Mariusz HEJDUK
Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko pozwala rwnie uzyska

dofinansowanie do tak zwanych projektw mikkich. Do tego typu projektw
zaliczamy midzy innymi projekty edukacyjne, projekty zwizane z ochron
zdrowia oraz projekty dotyczce rozwoju nowoczesnych orodkw akademic-
kich.
Podzia rodkw finansowych uzyskanych z budetu Unii Europejskiej do-
stpnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko we-
dug sektorw, w ktrych bd realizowane poszczeglne projekty przedstawia
rysunek 1.
Rysunek 1. Podzia rodkw UE dostpnych w ramach PO Ii wedug sek-

torw (w mln euro).
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Graczyk, Zarzdzanie inwestycjami komunalnymi, Bydgoszcz-

Zielona Gra 2008, s. 177.
W ramach Narodowej Strategii Spjnoci, opracowanej na lata 2007-2013,

realizowane s rwnie regionalne programy operacyjne finansowane ze rod-
kw unijnych i budetu pastwa. Na ich realizacj cznie (wkad wsplnotowy
i wkad krajowy) przeznaczonych zostao 33,5 mld euro, a przygotowane zosta-
y przez zarzdy wojewdztw we wsppracy z Ministerstwem Rozwoju Regio-
nalnego. Zarzdy wojewdztw s rwnie instytucjami zarzdzajcymi regio-
nalnymi programami operacyjnymi, natomiast ich beneficjentami s samorzdy
na szczeblu terytorialnym i przedsibiorcy.
Celem podstawowym regionalnych programw operacyjnych jest promo-
wanie zrwnowaonego rozwoju i podnoszenie konkurencyjnoci regionw
61
Tame, s. 176.
99
poprzez dziaania nakierowane na zwikszanie spjnoci spoeczno-

gospodarczej i przestrzennej.
Cele szczegowe regionalnych programw operacyjnych zorientowane s
midzy innymi na:
popraw infrastruktury technicznej;
popraw stanu rodowiska przyrodniczego, lepsze wykorzystanie
jego zasobw i walorw dla rozwoju spoeczno-gospodarczego;
budow spoeczestwa informacyjnego;
tworzenie warunkw wzrostu konkurencyjnoci gospodarek
regionalnych;
odnow i oywienie gospodarcze w miastach pooonych na
obszarach zdegradowanych62.
Przy omawianiu Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko oraz
regionalnych programw operacyjnych naley rwnie zwrci uwag na ini-
cjatyw JASPERS, czyli Joint Assistance to Support Projects in the European
Regions, co oznacza Wsplne wsparcie dla projektw w regionach europej-
skich.
Jest to inicjatywa trzech instytucji: Komisji Europejskiej, Europejskiego
Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Insty-
tucj koordynujc inicjatyw JASPERS w Polsce jest Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego, Departament Koordynacji Programw Infrastrukturalnych63.
Podstawowe cele inicjatywy JASPERS dotycz:
wsparcia przygotowania duych projektw;
przyspieszenia przygotowania projektw umoliwiajcych
wykorzystanie rodkw unijnych przyznanych Polsce na nowy okres
programowania;
polepszenie jakoci wnioskw o dofinansowanie zatwierdzanych
przez Komisj Europejsk64.
Naley zwrci uwag na fakt, e JASPERS nie zapewnia rodkw finan-
sowych na wykonanie studiw wykonalnoci czy dokumentacji technicznej
projektw. JASPERS dotyczy gwnie duych projektw oraz ma tylko i wy-
cznie charakter doradczy.
62
M. Graczyk, Zarzdzaniedz.cyt., s. 190.
63
Tame, s. 193.
64
Tame, s. 194.
100
Mariusz HEJDUK
Uwagi kocowe
Jednym z najwaniejszych zada jednostek samorzdu terytorialnego jest

zapewnienie spoecznoci lokalnej usug w zakresie gospodarki uytecznoci
publicznej.
W obecnych czasach swoje obowizki w tym zakresie gminy zwykle dele-
guj na wydzielone z wasnych struktur przedsibiorstwa komunalne, dziaajce
najczciej w formie spek prawa handlowego. Pozwala to na odcienie sa-
morzdu, cho jako zaoyciel spki nadal jest on organem nadzorujcym jej
dziaalno. Wszelkie inwestycje realizowane przez przedsibiorstwa komunal-
ne zatwierdzane s przez stanowice je samorzdy. Rwnie ich finansowanie
czciowo odbywa si przy wspudziale gmin poprzez dotacje z budetu jed-
nostki, z funduszy budetu pastwa czy ze rodkw pozyskiwanych z funduszy
Unii Europejskiej.
Dziki moliwoci skorzystania zarwno z funduszy przedakcesyjnych, jak
i tych skierowanych do Polski po akcesji, polskie przedsibiorstwa komunalne
uzyskay nowe rdo finansowania planowanych inwestycji, co przyczynio si
do ich dynamicznego rozwoju.
101
STRESZCZENIE
Celem niniejszego artykuu jest ukazanie jak na przestrzeni lat, a w szczeglno-

ci od momentu podpisania przez Polsk aktu akcesji do Unii Europejskiej,
rozwijay si przedsibiorstwa komunalne, a take jaki wpyw na ich rozwj
miaa moliwo pozyskiwania rodkw unijnych na realizacj inwestycji ko-
munalnych.
Cz pierwsza to rys historyczny ukazujcy rozwj oraz ksztatowanie si go-
spodarki komunalnej na przestrzeni lat. Wyjanione zostao rwnie pojcie i
rodzaje przedsibiorstw komunalnych oraz omwione zostay formy i podstawy
prawne dziaalnoci komunalnej.
Przedstawione zostay sposoby finansowania inwestycji komunalnych przed
przystpieniem Polski do Wsplnot Europejskich oraz nowe szanse, jakie stwo-
rzya akcesja, czyli fundusze przedakcesyjne i fundusze unijne skierowane do
Polski po przystpieniu do Wsplnot.
SOWA KLUCZOWE
Przedsibiorstwa komunalne, inwestycje komunalne, finansowanie inwestycji

komunalnych, fundusze europejskie.
SUMMARY
The purpose of this article is to present how over the years, and particularly
since the signing of the act of accession Poland to the European Union, munic-
ipal utilities developed and the impact on their development taht the possibility
of obtaining EU funds for the implementation of municipal investments has
had.
The first part is describing historical development and the development of the
municipal economy over the centuries. It also is explaining the concept and
types of municipal enterprises and the forms and legal basis of communal ac-
tivities are discussed.
The article is describing the ways of financing municipal investments before
Poand accessed to the European Community and the new opportunities that
were created by the accession: preaccession funds and funds directed to the
Poland after accession to the EU.
KEYWORDS
Municipal companies, municipal investments, financing of municipal invest-

ments, EU funds.
102
Barbara CZOP
Barbara CZOP
Zmiany we wzorcach konsumpcji

polskich gospodarstw domowych
(od prawa Engela do paradoksu Veblena)
W okresie ostatnich 25 lat polskie gospodarstwa domowe1 musiay dostosowa

si do nowych zasad funkcjonowania gospodarki, ktre zostay zapocztkowane
u progu lat 90. XX w. transformacj ustrojow oznaczajc radykalny przeom
polityczny, a co za tym idzie fundamentalne zmiany funkcjonujcego systemu
gospodarczego i spoecznego. Spoeczestwo musiao zaakceptowa i dostoso-
wa si do tak radykalnych zmian jak: wprowadzenie podatku dochodowego od
osb prawnych CIT (1989), ustawy o prywatyzacji przedsibiorstw pastwo-
wych (1990), powstania Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie (1991),
wprowadzenia powszechnego podatku dochodowego od osb fizycznych PIT
(1992), wprowadzenia podatku od towarw i usug (VAT) oraz podatku akcy-
zowego (1993), denominacji zotego (1995), wejcia w ycie czterech reform;
administracyjnej, emerytalnej, owiatowej i zdrowotnej (1999), oraz wejcia
Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Jednoczenie na polskim rynku zachodzi-
y cztery rwnolege procesy dotyczce: zmian na rynku pracy i zwizane z tym
bezrobocie, zmian w strukturze wasnociowej gospodarki narodowej, zwiza-
nego z tym duego napywu kapitau zagranicznego oraz rozwoju instytucji
rodowiska biznesowego. Nastpio otwarcie gospodarki polskiej na wiat
i stopniowe zwikszanie jej orientacji proeksportowej. W kraju dynamicznemu
rozwojowi dziaalnoci maych i rednich przedsibiorstw towarzyszy rozwj
usug, zwaszcza o wyspecjalizowanej orientacji rynkowej2. Swj udzia w two-
1
Gospodarstwo domowe kategoria ekonomiczna, kryterium: posiadanie oraz zarzdzanie
wsplnym majtkiem oraz wsplnym budetem w celu zaspokajania gwnych potrzeb czonkw
gospodarstw domowych.
2
J. Hauser, Populistyczne zagroenie w procesie transformacji spoeczestwa socjalistycznego,
Warszawa 1992, s. 12-16.
103
Zmiany we wzorcach konsumpcji polskich gospodarstw domowych
rzeniu PKB zwikszay gazie wytwarzajce wyroby konsumpcyjne. Gwn

przyczyn tego zjawiska by, najkrcej ujmujc, szybki rozwj gospodarczy,
ktry przynis ze sob z jednej strony masow produkcj relatywnie tanich
towarw konsumpcyjnych (dua skala produkcji, innowacje produktowe),
z drugiej za wysokie zatrudnienie i szybki wzrost dochodw ludnoci, ktre
wsparte na dodatek kredytami umoliwiay nabywanie wytwarzanych towa-
rw3. Zjawiska te spowodoway istotne zmiany w zachowaniach polskich kon-
sumentw, tak w poziomie konsumpcji rozumianym, jako bezwzgldna ilo
konsumowanych dbr i usug, jak i w samym procesie konsumpcji uwarunko-
wanych czynnikami zewntrznymi. Polskie gospodarstwa domowe weszy
w okres rewolucji konsumpcyjnej. Podstawow zmian w modelu konsump-
cji polskich gospodarstw domowych po 1989 r. byo to, e pojawia si kon-
sumpcja na masow skal. Polacy przeszli przyspieszon edukacj i szybko
nadrabiali zalegoci konsumpcyjne. Mona przyj zaoenie, e dzieje si tak,
z co najmniej dwch powodw. Pierwszym jest (ze wzgldu na nieograniczony
dostp) przyjcie punktu odniesienia do jakoci ycia w krajach Europy Za-
chodniej, drugim prawie natychmiastowe przyzwyczajanie si do lepszego
i zapominanie o przeszoci.
Wysoka konsumpcja zdemokratyzowaa si i przestaa by przywilejem
elit, a staa si zjawiskiem niemal powszechnym. Obowizujca dawniej w teo-
rii i praktyce gospodarczej logika produkcji zostaa zastpiona logik konsump-
cji. Konsumowanie stao si wrcz misj, powoaniem wspczesnego czowie-
ka, miar jego sprawnoci ekonomicznej oraz pozycji w strukturze spoecznej.
Polskie gospodarstwa domowe stany w obliczu moliwoci realizacji no-
wych wykreowanych przez rne rodki przekazu potrzeb (do tej pory za dro-
gich lub wrcz nieosigalnych) wyzwalao to ch przejcia na wyej pooon
ciek konsumpcji ni pozwala aktualny poziom ich dochodw. Gospodar-
stwa domowe zaczy czerpa z zachodnich wzorcw konsumpcyjnych i coraz
bardziej upodobnia si do tych obserwowanych w krajach o ugruntowanych
gospodarkach rynkowych. Rnorodne statystyki pokazuj, e w Polsce od
pocztku transformacji ustrojowej jako ycia poprawia si systematycznie,
cho odbir spoeczny tego procesu nie jest taki oczywisty.
W pierwszej dekadzie transformacji w wikszoci polskich gospodarstw
domowych mona byo zaobserwowa zachowania zgodne; tak z pierwotn
wersj prawa Engela (im wyszy poziom dochodw i dobrobytu, tym mniejsza
cz dochodu przeznaczana jest na dobra podstawowe, natomiast ronie popyt
na dobra luksusowe) jak i zachowania zwane efektem Veblena4 (paradoksem
3
Cz. Bywalec, Konsumpcja a rozwj gospodarczy i spoeczny, Warszawa 2010, s. 7.
4
Nazwa pochodzi od nazwiska socjologa Thorsteina Veblena, ktry zosta opisany po raz pierw-
szy w ksice: Teoria klasy prniaczej. W ksice autor przedstawia teori, wedug ktrej ludzie
kupuj dobra materialne, by uywa ich na pokaz.
104
Barbara CZOP
Veblena), dotyczcego najbogatszych grup spoecznych, polegajcym na

wzrocie wielkoci popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dbr.
Przyczyna tego zjawiska tkwia w chci ukazania przez najzamoniejsze grupy
spoeczne swojego statusu materialnego za spraw posiadanych dbr luksuso-
wych. Sia nabywcza zarobkw rosa szybko, Polacy zaczli realizowa nowy
wzorzec konsumpcji (w wikszoci przypadkw nieosigalny w okresie gospo-
darki nakazowo-rozdzielczej), gospodarstwa domowe nie poddaway szczeg-
owej analizie swoich decyzji nabywczych przez pryzmat konsekwencji dugo-
okresowych, wane byo biece zaspokajanie potrzeb. Popularne w literaturze
beckerowskiej (od G.S. Beckera) pojcie homo oeconomicus nie uwzgldnia
wpywu wiadomoci ekonomicznej (przede wszystkim wiedzy) na racjonal-
no podejmowanych decyzji. Dla konsumentw wany by podany poziom
ycia okrelony przez stopie zaspokojenia potrzeb, ktry wynika z konsump-
cji dbr materialnych i usug.
Za najczstsz przyczyn tego typu zachowa H. Jastrzbska-Smolaga5
uwaa nowo wykreowane (przez telewizj, kolorowe magazyny, Internet) po-
trzeby psychiczne, takie jak: potrzeba upodobnienia si do osoby A (wycho-
wanie, strj, obyczaj, sposoby mwienia), dorwnania osobie B (status ro-
dzinny i zawodowy, presti), czy potrzeb osignicia poziomu ycia C (ilo
i jako posiadanych dbr materialnych). To z kolei znajdowao swoje odbicie
w poziomie osiganej satysfakcji ze stanu zaspokojenia potrzeb dotyczcych
konsumpcji dbr i usug, poczucia stabilizacji i bezpieczestwa, mierzonej
wskanikiem optymizmu konsumentw (WOK)6, ktry naley do jednego ze
wskanikw czstkowych tzw. Barometru koniunktury7 sucego do badania
i monitorowania stanu gospodarki kraju (jej spowolnienia, bd wzrostu)
5
H. Jastrzbska-Smolaga, W kierunku trwaej konsumpcji. Dylematy, zagroenia, szanse, War-
szawa 2000, s. 110.
6
Wskanik Optymizmu Konsumentw powstaje na bazie jedenastu standardowych pyta za-
mknitych zadawanych w sondau Ipsos-Demoskop. Badan zbiorowoci jest ludno Polski w
wieku 15 lat i wicej. Sonda przeprowadzany jest w cyklu miesicznym na reprezentatywnej
prbie 1000 osb. Respondenci oceniaj sytuacj kraju, swoj sytuacj materialn, poziom bezro-
bocia, inflacj, skonno do zakupu trwaych dbr konsumpcyjnych i poziom oszczdnoci w
cigu ostatnich 12 miesicy oraz dokonuj prognozy tych zjawisk na rok nastpny. Pytania od
pocztku prowadzenia tego badania s zadawane w identycznym brzmieniu i kolejnoci. Wska-
nik optymizmu konsumentw WOK moe przyjmowa wartoci od 0-200 punktw (por. Ipsos
Demoskop)
7
W Polsce badaniem koniunktury zajmuje si m.in. Instytut Bada nad Gospodark Rynkow,
ktry szacuje, jak i prognozuje dane na temat PKB, popytu krajowego, inwestycji, zatrudnienia,
bezrobocia. Na podstawie takich danych, jak i rwnie danych krtkookresowych sporzdza si
barometr koniunkturalny. Barometr ma wedug powyszej metodologii 3 skadowe: a. wskanik
optymizmu konsumentw odzwierciedla czynniki popytowe, b. wskanik koniunktury gospodar-
czej odzwierciedla czynniki podaowe, c. tygodniowy wskanik syntetyczny czynnik nastroju
inwestorw, poda pienidza M3 za: www.nbp.pl [10.10.2014].
105
i wskazania przyczyn tego stanu. W pierwszym okresie transformacji optymizm

konsumentw, ktrzy nabywali bd planowali w przyszoci zakup nowych
wyrobw i produktw mia ogromne znaczenie dla koniunktury gospodarczej.
Nastawienie konsumentw, ich wiara w swoje moliwoci finansowe, miao
znaczcy wpyw na kierunek zmian w skali makroekonomicznej, nie dziwi za-
tem fakt, e w pocztkowej fazie transformacji podobnie jak w innych krajach,
rwnie w Polsce, mielimy do czynienia z korzystnymi tendencjami makro-
ekonomicznymi. Rs Produkt Krajowy Brutto (PKB), a co za tym idzie coraz
wyszy by wskanik optymizmu konsumentw, ktry z poziomu 72 punktw
w 1990 r. wzrs do 105 w 1995 r. (na 200 punktw moliwych).
Po kilkuletnim okresie spadku (1997-2002), poczwszy od 2003 r. wska-
nik WOK znajdowa si w trendzie wzrostowym. Przyjcie Polski w szeregi
pastw czonkw UE przynioso popraw nastrojw i w konsekwencji nastpi
szybki wzrost wskanika optymizmu w polskich gospodarstwach domowych.
Ostatnia przed kryzysem fala wznoszca wskanika optymizmu konsumenta
trwaa od pierwszego kwartau 2005 r. do grudnia 2007 r., w tym miesi-
cu indeks osign szczyt 115 punktw. Po krtkiej stabilizacji, od lipca 2008 r.
indeks zacz szybko spada. Tendencje zmian w/w wskanika wiadczyy
o pogorszeniu si czynnikw oddziaujcych na ksztatowanie si konsumpcji
gospodarstw domowych, na ktry wpyw miay te takie wielkoci jak: poziom
PKB, wzrost realnych dochodw, czy wydatki przeznaczane na konsumpcj
dbr i usug finansowanych zarwno z dochodw osobistych jak i z oszczdno-
ci.
Wskanik optymizmu oraz wyznaczniki jakoci ycia (midzynarodowe
organizacje takie jak ONZ, OECD, a take Unia Europejska od wielu lat uywa-
j i stale tworz nowe wyznaczniki mierzenia jakoci ycia, a take monitoruj
zmiany w tej dziedzinie) rosy. Polskie spoeczestwo powoli stawao si spoe-
czestwem nastawionym na konsumpcj. Wpyway na to nowe wzorce zacho-
wa oraz zmiany stylu ycia. Konsumpcja odgrywaa coraz wiksz rol, wy-
znaczaa pozycj spoeczn, a posiadane przedmioty ksztatoway obraz, wize-
runek jednostek.
Jednoczenie na przestrzeni ostatnich dwudziestu piciu lat rnice w do-
chodach Polakw stay si bardzo due, dlatego te budz powszechne zaintere-
sowanie i staj si m.in. tematem bada nad tym zjawiskiem. Mimo i w anali-
zowanym okresie PKB, co prawda coraz wolniej, ale wci ronie, znaczca
cz polskich gospodarstw domowych nie zanotowaa materialnej poprawy
swoich warunkw ycia. W opinii wikszoci spoeczestwa ze wzrostu gospo-
darczego korzystay (i nadal korzystaj) przede wszystkim elity polityczne,
wysi urzdnicy administracji pastwowej i samorzdowej, przedsibiorcy.
W efekcie obok przytaczajcego bogactwa, pocztkw powstawania klasy
redniej coraz wicej byo skrajnej biedy. Materialne warunki bytu, a szczegl-
106
Barbara CZOP
nie sytuacja dochodowa rodziny determinuje wiele innych aspektw warunkw

ycia. Od moliwoci finansowych zaley, bowiem w duej mierze nie tylko
poziom konsumpcji dbr i usug, ale rwnie poczucie stabilizacji i bezpiecze-
stwa w rnych dziedzinach ycia.
Nie dziwi wic fakt, e cigym zmianom ulega sam model konsumpcji, na
ktry wpywaj takie czynniki jak: globalizacja, otwarcie rynkw (towarw,
usug i rynku pracy), indywidualizacja konsumpcji, czy rozwj nowych techno-
logii. Wzrost popytu na rnego rodzaju dobra i usugi w Polsce,
gdzie dotychczasowe warunki spoeczno-ekonomiczne nie stwarzay moliwo-
ci wielopokoleniowej kumulacji bogactwa, a tym samym czerpania z nich na
pokrycie wykreowanych przez mass-media potrzeb8, zaowocowa wzrostem
dostpu kadego konsumenta do rnorodnych usug finansowych oferowanych
na rynku (bankowe konta osobiste, moliwo dokonywania zakupw za pomo-
c kart patniczych i kredytowych (z dopuszczalnym debetem), kredyty kon-
sumpcyjne i ratalne). Naley jednak pamita, e tak bogatej ofercie dotyczcej
pozyskiwania dodatkowych rde na realizacj marze nie towarzyszya
wiadomo ekonomiczna spoeczestwa. Bdy i ignorancja w sferze zarz-
dzania gospodarstwem: brak wiedzy, nadmierna konsumpcja, rne wzorce
zachowa na wsi i w miastach, czynniki demograficzne, spoeczno-
ekonomiczne, podatno na reklam, skonno do ryzyka doprowadza do
sytuacji nadmiernego zaduania si rodzin.
Cz gospodarstw domowych chccych realizowa konsumpcj, na ktr
ich nie sta wpada w tzw. spiral zaduenia9. W literaturze przedmiotu wy-
rnia si dwie podstawowe formy zaduania si gospodarstw domowych:
aktywna wynikajca z nieracjonalnych decyzji kredytowych w celu zaspoko-
jenia stojcych najwyej w hierarchicznej teorii potrzeb Maslowa10 tzw. po-
trzeb wyszego rzdu (luksusowych) i zaduenie pasywne, ktre z reguy jest
wynikiem splotu czynnikw znajdujcych si poza kontrol gospodarstwa do-
mowego, do ktrych zaliczy mona m.in.; chorob, inwalidztwo, rozwd,
mier jedynego ywiciela rodziny, czy te utrat pracy, a co za tym idzie r-
de utrzymania.
Szczeglnie silnie i negatywnie na poziom dochodw gospodarstw domo-
wych wpyn wiatowy kryzys finansowy z przeomu lat 2007/2008. Jak poda-
8
K. Zagrski, Zrnicowania warunkw ycia. Polskie rodziny i spoecznoci lokalne, Warszawa
2009, s. 11.
9
Sytuacja, w ktrej musimy zacign nowy kredyt na spat starego.
10
Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa; w 1954 r. Abraham Maslow opracowa teori potrzeb.
Postawi on hipotez, e czowiek w swoim dziaaniu dy do zaspokojenia zespou potrzeb, za
potrzeby te tworz logiczn hierarchi rozpoczynajc si od potrzeb niszego stopnia, ktrych
zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym (potrzeba poywienia i wody), a
koczc si wyszego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.
107
je Narodowy Bank Polski oszczdnoci gospodarstw domowych w Polsce

mierzone wartoci aktyww finansowych tego sektora zwikszyy si w latach
2001-2010 blisko 3-krotnie, zbliajc si do magicznej kwoty biliona zotych.
W tym okresie najwikszy wzrost wartoci dotyczy przede wszystkim rodkw
zgromadzonych w OFE, depozytw w SKOK oraz rodkw w 33 funduszach
inwestycyjnych. Na tle tych aktyww finansowych zdecydowanie mniejsz
dynamik wzrostu miay oszczdnoci ulokowane w bankach oraz gotwka
w obiegu.
Oszczdnoci gospodarstw domowych stanowi integralny skadnik
oszczdnoci ogem w gospodarce, std te s one wanym rdem wzrostu
gospodarczego. Wane jest zatem badanie poziomu i struktury oszczdnoci
gospodarstw domowych oraz ich zmian, a take systematyczne analizowanie
zachowa finansowych gospodarstw domowych w obszarze zarzdzania
oszczdnociami. Wzrost gospodarczy sprzyja zakupom finansowanym z kre-
dytw. Boom na szybkie kredyty gotwkowe, w ktrych przecigay si banki
(w tym kredyty hipoteczne, konsumpcyjne, poyczki na dowd, dla emerytw
itp.), wprowadzajc wyduone okresy spaty zobowiza oraz konkurencyjne
mare kredytowe, spowodowa, e ludzie bardzo atwo podejmowali decyzje,
ktre zaduay ich gospodarstwa domowe na kilka/kilkanacie, a w przypadku
kredytw hipotecznych na kilkadziesit lat.
W ostatnich latach w wyniku splotu rnych czynnikw (tak zalenych jak
i niezalenych od konsumentw), cz gospodarstw domowych znalaza si
w grupie odcitych od bankowego kredytu. Prawie dwa miliony Polakw
trafio do rejestrw niesolidnych dunikw Biura Informacji Kredytowej
(BIK)11, Krajowego Rejestru Dugw Biura Informacji Gospodarczej12. Ludzie
znajdujcy si w takiej sytuacji czsto s wykluczeni z oficjalnego rynku usug
finansowych, a przez to skazani na korzystanie z szarego i czarnego rynku kre-
dytowego. Coraz wiksza liczba konsumentw stawaa si ofiarami instytucji
lichwiarskich. Obok kredytw udzielanych na przejrzystych zasadach w ban-
kach, istnieje obecnie cay system poyczek w drugim obiegu. Instytucjami,
ktre podszywaj si pod bank i prowadz dziaalno z naruszeniem obowizu-
jcego w Polsce prawa jest: parabank13 i piramida finansowa14. Ich oferty mo-
11
Powoane przez Zwizek Bankw Biuro Informacji Kredytowej (BIK), ktrego zadaniem jest
uatwienie procedury kredytowej osobom wiarygodnym, a uniemoliwienie klientom majcym
trudnoci ze spat zobowiza i widniejcej w midzybankowej bazie danych.
12
Krajowy Rejestr Dugw Biuro Informacji Gospodarczej S.A. dziaajce od 4 sierpnia 2003 r.
Do zada przedsibiorstwa naley gromadzenie, przechowywanie i udostpnianie informacji
o dunikach.
13
Parabank jest instytucj finansow prowadzc dziaalno gospodarcz polegajc na ofero-
waniu usug i produktw finansowych podobnych do usug bankowych bez odpowiedniej licencji
i w obszarze nieobjtym nadzorem finansowym.
108
Barbara CZOP
na zobaczy prawie wszdzie. S reklamowane, jako szybkie, tanie i co naj-

waniejsze dostpne dla kadego, nawet najbardziej zaduonego. Na tej za-
sadzie powstao kilkaset firm poyczkowych oferujcych tzw. chwilwki
(o lichwiarskich odsetkach, prowizjach i opatach znacznie przekraczajcych
dopuszczaln w Polsce wysoko15). Wiarygodno i zdolno kredytow prze-
citnego Kowalskiego ocenia tutaj program komputerowy, ktry czerpie dane
z publicznych rejestrw nierzetelnych dunikw, ale te z profili klientw na
Internetowych serwisach spoecznociowych. Kredyty pomagaj, co prawda
szybko dosta rzeczy, na ktre trzeba dugo oszczdza, ale mog te spowo-
dowa, e gospodarstwo domowe wpadnie w spiral zaduenia.
W dobie intensywnych przemian spoeczno-gospodarczych rwnie pod-
stawowa komrka spoeczna, jak jest rodzina, podlegaa rnorakim przeobra-
eniom. Zmieniay si modele ycia rodzinnego, przeksztaceniom ulegy rela-
cje wewntrzrodzinne. Wynika to m.in. ze zmian w strukturze gospodarstw
domowych, braku gospodarstw wielopokoleniowych, wzrostu liczby rozwodw
i separacji, rwnie liczby rodzicw samotnie wychowujcych dzieci, coraz
pniej podejmuje si decyzje matrymonialne i decyzje dotyczce posiadania
dzieci a nawet rezygnacji z posiadania dzieci, wzrostu liczby jednoosobowych
gospodarstw domowych, coraz wikszej popularnoci zwizkw nieformalnych,
czy te problemu globalnego, ktry dotyczy starzenia si spoeczestw.
Pogorszenie si nastrojw konsumentw (wskanik WOK spad ze 115
punktw w 2007 r. do 82 punktw w 2013 r.), wiza mona przede wszystkim
z kolejn faz zwikszajcej si od drugiej poowy 2008 r. stopy bezrobocia
i coraz bardziej rosncymi w tym samym czasie cenami towarw i usug kon-
sumpcyjnych. Utrzymywanie si niekorzystnych tendencji na rynku pracy ro-
dzio coraz wiksze obawy, e spadajca sprzeda detaliczna zacznie wpywa
hamujco na tempo wzrostu gospodarczego.
Wzrost stopy bezrobocia i utrzymujce si od kilku lat na tym samym po-
ziomie dochody realne (netto) gospodarstw domowych przyczynio si do po-
gbiajcych si rnic spoecznych na mapie Polski. Zaczo przybywa bied-
nych. W 2012 r. w skrajnym ubstwie (wg GUS) yo 26,6% rodzin, natomiast
a 7,2% poniej ustawowej granicy ubstwa. Ju nawet posiadanie dyplomu
wyszej uczelni nie gwarantuje sukcesu ekonomicznego, poniewa lawinowo
14
Piramida finansowa struktura finansowa, w ktrej zysk konkretnego uczestnika jest bezpo-
rednio uzaleniony od wpat pniejszych uczestnikw, stojcych niejako niej w tej strukturze.
Od nazwiska twrcy pierwszej w historii piramidy finansowej Charlesa Ponziego struktura zwana
jest take schematem Ponziego.
15
W Polsce wysoko odsetek maksymalnych jest okrelona w Ustawie o kredycie konsumenc-
kim z dnia 20 lipca 2001 r. (Dz.U. nr 100 poz. 1081) okrela na czterokrotno stopy kredytu
lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Jednak instytucje finansowe mog legalnie zawy-
a koszty poyczek i kredytw poprzez obcianie klienta dodatkowymi kosztami pozaodsetko-
wymi, np. prowizj przygotowawcz, mar lub opat za ustanowienie zabezpieczenia.
109
powiksza si liczba osb bez pracy. Gminy wydaj coraz wicej pienidzy na
pomoc spoeczn. W roku 2012 byo to cznie 26 mld zotych, o 815 mln wi-
cej, ni rok wczeniej. Najlepiej maj si Opolszczyzna i lsk, gdzie liczba
korzystajcych z pomocy spoecznej wynosi odpowiednio ok. 4 i 6% mieszka-
cw. Najgorsza jest sytuacja w wojewdztwach warmisko-mazurskim i kujaw-
sko-pomorskim, gdzie co sidma polska rodzina cierpi na ub-
stwo wielowarstwowe zwizane z chorobami, wykluczeniem spoecznym, pato-
logiami, poczuciem osamotnienia oraz braku nadziei na popraw swojej sytuacji
yciowej. Tego typu sytuacj mona najczciej zaobserwowa w tych gospo-
darstwach domowych, gdzie s osoby starsze, samotne oraz bezrobotne. Proces
ten dotyka rwnie osoby pracujce nieregularnie. Dugotrway brak zatrudnie-
nia, brak perspektyw otrzymania jakiejkolwiek pracy w najbliszej przyszoci,
coraz czstsze bankructwa prywatnych przedsibiorstw, niestabilne dochody,
zaduenia, niedostateczne wyywienie, stresy to czynniki wpywajce i pog-
biajce ubstwo w rodzinach. Pojawio si rozwarstwienie, ktre wyonio gru-
p najbiedniejszych obywateli. Czst przyczyn ubstwa stao si bezrobocie,
bezdomno poczona z bezradnoci. Zarwno instytucje pastwowe, jak
i instytucje charytatywne, wieckie czy kocielne, wyksztaciy system pomocy
spoecznej, ktrej zadaniem jest m.in. opieka nad ludmi z ubogich rodowisk.
Modzi ludzie nie widzc w Polsce dla siebie miejsca, nie majc perspek-
tyw na popraw sytuacji materialnej, a co za tym idzie i zawodowej, coraz cz-
ciej emigruj z kraju. Brak moliwoci pracy w miejscu zamieszkania i wizja
moliwoci znalezienia pracy i lepszego ycia na emigracji spowodowaa, e
w wielu rodzinach w wojewdztwach o najwyszym wskaniku bezrobocia
(podkarpackie, warmisko-mazurskie, kujawsko-pomorskie), wyjechaa, co
najmniej jedna osoba. Jeszcze kilka lat temu wikszo wyjedajcych stano-
wili ludzie z wyksztaceniem zawodowym (hydraulicy, murarze, spawacze
i inni tego typu fachowcy), obecnie doczaj do nich wyksztaceni specjalici
i menederowie. Zagraniczne firmy oferuj miejsca pracy absolwentom poli-
technik, specjalistom IT, ksigowym i finansistom. Poszukuj szefw dziaw
sprzeday oraz zdolnych menederw zarzdzajcych produkcj, zainteresowa-
ni s rwnie lekarzami i pielgniarkami16. Niemcy, kraje skandynawskie oraz
Anglia to najbardziej atrakcyjne kierunki potencjalnego wyjazdu Polakw za
prac i Polacy nie wahaj si z nich korzysta, aby zapewni odpowiedni w ich
przypadku poziom ycia rodziny. Popyt na odpowiednio wykwalifikowanych
pracownikw jest obecnie wynikiem gospodarczych, reorganizacyjnych prze-
mian zachodzcych nie tylko w UE, ale i w wiecie. Zagroenia w postaci mar-
16
S. Kozak, Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich ro-
dzin, Warszawa 2010, s. 9-15.
110
Barbara CZOP
ginalizacji, bezrobocia czy chorb cywilizacyjnych przestay ogranicza si

jedynie do cile okrelonych rodowisk i zaczy dotyczy wszystkich krajw.
O finansowym rozwarstwieniu polskiego spoeczestwa wiadczy rwnie
wielko wspczynnika Giniego (dotyczcy nierwnoci dochodw, publiko-
wany przez GUS) uksztatowa si on na poziomie 31,2% w 2012 r. i nie zmie-
ni si w stosunku do roku poprzedniego, ale jest znaczco niszy ni w roku
2005 (35,4). Natomiast w UE wspczynnik ten osign warto 30,9 za rok
2012 i pozostaje praktycznie na podobnym poziomie od 2005 r. Mona zatem
stwierdzi, e nierwnoci dochodw w Polsce od 2005 r. zmniejszyy si zbli-
ajc do poziomu redniej dla UE, przy czym tempo spadku nierwnoci do-
chodowych w Polsce zmalao. Nie wiadczy to jednak o tym, e oglna sytuacja
finansowa gospodarstw domowych ulega poprawie. Przeprowadzone w 2012 r.
badania dotyczce Indeksu Genworth17 pokazay, e zaledwie 1% gospodarstw
domowych w Polsce ma poczucie bezpieczestwa finansowego. Jest to zaska-
kujcy wynik, na ktry wpywa moe rosnce bezrobocie oraz niewielki
wzrost poziomu realnych wynagrodze. Badania pokazuj rwnie wysoki pe-
symizm polskich konsumentw, co przekada si na najsabszy od 5 lat wynik
Polski w Indeksie, na poziomie 13 jednostek18. Mimo e polska gospodarka,
jako jedyna w Unii Europejskiej unikna recesji, gospodarstwa domowe le
oceniay swoj stabilno finansow w 2012 r. i byy pene obaw odnonie
przyszoci. Gorsze nastroje ni w Polsce panoway jedynie w Grecji, Portugalii
i Woszech.
Znaczna cz polskich gospodarstw domowych prbujc broni si przed
nastpstwami kryzysu finansowego, podja dziaania majce na celu zmniej-
szanie wydatkw konsumpcyjnych. Zacza baczniej przyglda si cenom
produktw do tej pory kupowanych lub dokonywa ich zamiany na tasze, jak
rwnie powstrzymywa si przed zakupami produktw wymagajcych wik-
szych nakadw finansowych. Popularno miejsc, w ktrych Polacy zaopatruj
si w dobra codziennego uytku, zmienia si w cigu ostatnich lat. Wedug
CBOS najczciej po artykuy spoywcze chodzimy do tanich sklepw dyskon-
towych, wzrosa te rola supermarketw i hipermarketw, natomiast znaczco
spado znaczenie maych lokalnych sklepw, w ktrych towar podaje sprzedaw-
ca, a take targowisk i straganw. Kupujc produkty codziennego uytku kon-
sumenci o bardzo niskich dochodach bior pod uwag przede wszystkim ich
cen. Coraz mniej osb kieruje si natomiast jakoci i polskim pochodzeniem
17
Indeks zbudowany jest w oparciu o dwa podstawowe wymiary zwizane z sytuacj finansow
konsumentw. Pierwszy z nich obrazuje biece dowiadczanie problemw finansowych. Drugi
odnosi si natomiast do przewidywa gospodarstw domowych dotyczcych ich wasnej sytuacji
finansowej w cigu najbliszych 12 miesicy.
18
Indeks dla Polski w 2012 r. wynis 13, w 2010 r. 18, w 2009 r. 20, a w 2008 r. 31. red-
nia w 2012 r. dla Europy wyniosa 33.
111
produktu. Z drugiej strony w szybkim tempie ronie grono osb zamonych,

jeszcze 10 lat temu synonimem spoecznego awansu byo posiadanie zo-
tej karty. Teraz wypada mie kart platynow albo czarn. Dla stylu te warto
pochwali si kursem pilotau, chodzeniem na siowni, uprawianiem ekstre-
malnych sportw, zwiedzaniem najodleglejszych zaktkw wiata. Potrzeba
prestiu, wrcz uwypuklenie faktu zasugiwania na presti, to obecnie cechy
charakterystyczne dla polskiej klasy redniej. Zmniejszy si popyt wzgldem
zakupu i uytkowania dbr podstawowych, wzrosy aspiracje odnonie ich ja-
koci. Wspczesne zamone gospodarstwa domowe zaczy coraz czciej
stosowa kryterium jakoci konsumowanych dbr i usug, nie d ju do zdo-
bycia coraz wikszej iloci tego samego produktu, ale staraj si zdoby co
lepszego i atrakcyjniejszego. Na skutek podejmowanych w ostatnich latach
intensywnych kampanii edukacyjnych na rzecz zdrowego trybu ycia, wspiera-
nych ponadto tworzeniem odpowiedniego prawa (gwnie przez wiatow Or-
ganizacj Zdrowia oraz Uni Europejsk), narasta krytycyzm wobec niepoha-
mowanej konsumpcji i czynione s prby racjonalizacji niektrych jej dziedzin,
a szczeglnie ywienia, mieszkalnictwa, usug medycznych, rozrywki oraz wy-
poczynku. Niema rol odgrywaj obecnie argumenty natury ekologicznej
i etycznej. Coraz czciej relacj: ilo/cena zastpuje relacja: jako/cena, to
wanie jako ma by czynnikiem nadrzdnym dokonywanych wyborw ryn-
kowych. Veblenowska konsumpcja demonstracyjna coraz czciej zastpowana
jest koncepcj konsumpcji niedemonstracyjnej.
Presti zwizany z nabywaniem i posiadaniem okrelonych dbr dla niekt-
rych grup spoecznych traci na znaczeniu, poniewa coraz wiksz uwag
przywizuje si do funkcjonalnoci dbr i ich korzystnej ceny19. Duym powo-
dzeniem ciesz si wszelkie formy sprzeday bezporedniej, dziaania spoecz-
ne przenosz si ze wiata realnego do Internetu. Internet to wirtualne miejsce,
gdzie ujawniamy swoje pogldy mylc, e jestemy anonimowi, gdzie moe-
my ponarzeka sobie do woli, kupi produkty po atrakcyjnej cenie
i otrzymywa zamwiony towar bez wychodzenia z domu, przesiadywa na
portalu spoecznociowym i porozmawia ze znajomymi. Poniewa w czasach
obecnych wiat rzeczywisty i wiat wirtualny s ze sob cile poczone, dzia-
ania podejmowane w sieci mog mie duy wpyw na to, co dzieje si poza ni.
Patrzc na wyniki sondau TNS Polska dla Gazety Wyborczej dotycz-
cego oceny minionych 25 lat czytamy po 25 latach transformacji Polacy wska-
zuj, jako gwn zalet PRL-u tylko jedno bya wwczas praca, za wad brak
towarw w sklepach i dalej gwn zalet III RP jest przede wszystkim wol-
no (), dobre zaopatrzenie sklepw, moliwo swobodnego podrowania
19
J. Senda, Trendy zachowa konsumenckich w rozwinitych europejskich gospodarkach rynko-
wych, Handel Wewntrzny 2005, nr 2, s. 16-25.
112
Barbara CZOP
i podejmowania pracy za granic20. W artykule znajdujemy rwnie odniesie-

nie do wad demokratycznej Polski, do ktrych respondenci zaliczyli przede
wszystkim brak pracy i zuboenie spoeczestwa, na ktre to zjawiska wpyw
mia m.in. globalny kryzys finansowy, i ktry nie pozosta bez znaczenia dla
funkcjonowania polskich gospodarstw domowych. Jego konsekwencje w wielu
rodzinach bd na pewno jeszcze dugo odczuwane. Gospodarstwa domowe
obawiaj si dugofalowych zmian na rynku pracy i oglnego zmniejszenia
dochodw. Strach przed kolejnym kryzysem i kolejnymi trudnociami finanso-
wymi bdzie ogranicza podejmowanie wielu dziaa inwestycyjnych i rozwo-
jowych, co z kolei spowoduje zmiany w funkcjonowaniu niektrych bran
i kolejne za tym idce konsekwencje finansowe, przekadajce si na funkcjo-
nowanie poszczeglnych gospodarstw domowych. Naley pamita, e nastroje
spoeczne panujce w kadym kraju zawsze bd splotem subiektywnych ocen
i oczekiwa dotyczcych poprawy jakoci ycia. Ksztatuj si one zgodnie
z indywidualnymi i rodowiskowymi standardami i aspiracjami tak caego spo-
eczestwa, jak i poszczeglnych jego grup i w pewnym tylko zakresie odpo-
wiadaj obiektywnym wskanikom opisujcym stan gospodarki. Mimo swych
subiektywnych rde stan nastrojw w danym momencie istnieje jako zjawisko
obiektywne i zawiera w sobie potencjalne moliwoci oddziaywania na prze-
bieg procesw politycznych, spoecznych i ekonomicznych.
20
A. Leszczyski, Wielki sonda TNS Polska dla Wyborczej o 25-leciu. Tego nam brakuje do
szczcia, Gazeta Wyborcza 2014, nr 101, s. 1.
113
STRESZCZENIE
W pierwszym dziesicioleciu przemian systemowych, ktry mona uzna za

okres przejciowy, rozwina si i ustabilizowaa gospodarka rynkowa, co
sprzyjao ugruntowanym wzorcom konsumpcji, ktre nie podlegay ju ograni-
czeniom wynikajcym z niedoborw poday towarw. Kolejnym etapem byo
wejcie Polski do Unii Europejskiej, Polacy przeszli przyspieszon edukacj
i szybko nadrabiali zalegoci konsumpcyjne. Gospodarstwa domowe zaczy
czerpa z zachodnich wzorcw konsumpcyjnych i coraz bardziej upodobnia
si do tych obserwowanych w krajach o ugruntowanych gospodarkach rynko-
wych. Realizujc nowy wzorzec konsumpcji (w wikszoci przypadkw nie-
osigalny w okresie gospodarki nakazowo-rozdzielczej), gospodarstwa domowe
nie poddaway szczegowej analizie swoich decyzji nabywczych przez pry-
zmat konsekwencji dugookresowych, wane byo biece zaspokajanie po-
trzeb. Pynno finansowa gospodarstwa domowego stanowi fundament nowe-
go porzdku odpowiedzialnoci, w ktrym jednostka musi podejmowa decyzje
w warunkach niepewnej, ograniczonej wiedzy, ktra nigdy nie dorwna skumu-
lowanej wiedzy gromadzonej w sieciach korporacji.
SOWA KLUCZOWE
Gospodarstwo domowe, konsumpcja, rozwj gospodarczy, prawo Engela, para-

doks Veblena, spirala zaduenia, konsumpcja demonstracyjna, konsumpcja
niedemonstracyjna (dekonsumpcja), wskanik optymizmu konsumentw,
wspczynnik Giniego.
SUMMARY
The first ten years of the system transformations, which may be regarded as a
transition period, saw the development and stabilisation of market economy,
which favoured consumption patterns, no longer restricted by short supply of
goods. The next step was Polands accession to the European Union, Poles un-
derwent a fasttrack education process and made up for the lost consumption
opportunities very quickly. Households started to follow western consumption
patterns and became gradually more and more similar to those in more stable
market economies. When following the new consumption patterns (beyond
reach of most people in the centrally planned economy), households did not
conduct detailed analysis of their buying decisions in terms of their longterm
consequences; the only important thing was to satisfy ones needs. Solvency of
a household is a foundation of the new order of responsibility, in which an indi-
114
Barbara CZOP
vidual must take decisions based on uncertain and incomplete knowledge,

which will never equal that accumulated in corporate networks.
KEYWORDS
Household (economical), Consumption, Economic development, Engel's law,

Veblen good, Debt Spiral, Demonstrational consumption, Deconsuption (non-
demonstrational consumption), consumer confidence index, Gini coefficient.
115
116
Ewa KASTRAU
Ewa KASTRAU
Analiza wsparcia udzielonego na roz-

wj energetyki odnawialnej przez
Regionalny Program Operacyjny
Wojewdztwa Dolnolskiego
w okresie programowania 2007-2013
Podstawowymi nonikami energii pierwotnej zuywanej przez czowieka na

skal przemysow s i bd, przez co najmniej kilkadziesit lat, paliwa kopal-
ne1. Polska energetyka opiera si w 55% na spalaniu wgla2, ktrego wykorzy-
stanie, w porwnaniu z innymi surowcami kopalnymi, powoduje wiksze za-
nieczyszczenie powietrza3. Aktualnie prowadzona masowa eksploatacja kopalin
jest jednak krtkowzroczna i przypomina utrzymywanie si z kapitau zgroma-
dzonego przez poprzednie pokolenia i uzmysawia, e ziemia gwatownie zblia
si do wyczerpania po kolei wszystkich zasobw surowcowych. Cywilizacja
techniczna siedzi w puapce energetycznej, ktr sama sobie stworzya i ko-
nieczne jest jak najszybsze znalezienie rozwizania problemu4. Kluczem do
tego rozwizania mog sta si alternatywne rda energii, do ktrych zalicza
si paliwa nuklearne, hydroenergi oraz inne odnawialne rda energii, takie
jak: wiatr, soce, ciepo wntrza Ziemi, przypywy i odpywy morskie, a take
1
E. Mokrzycki, R. Ney, J. Siemek, wiatowe zasoby surowcw energetycznych Wnioski dla
Polski, Rynek Energii 2008, nr 6, s. 1.
2
M. Kaliski, Z. Jedynak, P. Janusz, A. Szurlej, Polskie zasoby energetyczne szansa czy zagro-
enie?, Wiertnictwo Nafta Gaz 2011, t. 28, z. 3, s. 543.
3
T. Sadowski, G. widerski, W. Lewandowski, Dotacje UE na rozwj odnawialnych rde
energii w Polsce, Warszawa 2006, s. 53.
4
M. Bartosik, Czy energetyka jdrowa pomoe ziemi wyj z puapki energetycznej, www.szkola-
ej.pl [21.02.2013].
117
Analiza wsparcia udzielonego na rozwj energetyki odnawialnej
kade inne rda energii, jak moemy uzyska w procesach odtwarzalnych5.

Rozwj odnawialnych rde energii, aby by moliwy, wymaga zastosowania
rnorodnych instrumentw regulacyjnych i ekonomicznych wspierajcych
rozbudow tego sektora, prowadzcych jednoczenie do obniki kosztw wy-
twarzania energii odnawialnej, a w konsekwencji poprawy jej konkurencyjno-
ci6.
Wsparcie rozwoju odnawialnych rde energii
Zwikszenie udziau energii odnawialnej w strukturze produkcji i zuycia

energii elektrycznej wymaga stosowania rozwiza wspierajcych wzrost tego
udziau, prowadzcych jednoczenie do obniki kosztw wytwarzania energii
odnawialnej, a w konsekwencji poprawy jej konkurencyjnoci. Konieczno
wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej wynika ze znacznie wyszych kosz-
tw produkcji energii odnawialnej, w porwnaniu ze rdami konwencjonal-
nymi. Gwn przyczyn tego stanu rzeczy s wysokie nakady inwestycyjne
zwizane z budow rde i instalacji produkujcych i wykorzystujcych ener-
gi odnawialn oraz konkurencja, jak w tym zakresie stanowi konwencjonalna
technologia oparta na tradycyjnych nonikach energii, takich jak wgiel czy
gaz.
Dyrektywa 2009/28/WE7 nakada na pastwa czonkowskie obowizek
prowadzenia dziaa majcych na celu osignicie w roku 2020 okrelonego
celu w zakresie udziau odnawialnych rde energii w zuyciu energii brutto.
W przypadku Polski cel ilociowy wynosi 15%. Ponadto, powysza Dyrektywa
wyznacza dla Polski cel polegajcy na osigniciu w 2020 r. co najmniej 10%
udziau energii pochodzcej z odnawialnych rde energii w kocowym zuy-
ciu energii w transporcie. Mechanizmami majcymi uatwi osignicie zamie-
rzonych rezultatw s midzy innymi opracowane i wdroone przez pastwa
czonkowskie mechanizmy wsparcia odnawialnych rde energii8. Pod poj-
ciem systemw wsparcia, zgodnie z art. 2 pkt k) dyrektywy 2009/28/WE rozu-
mie si kady instrument, system lub mechanizm stosowany przez pastwo
czonkowskie lub grup pastw czonkowskich, ktry promuje wykorzystanie
energii ze rde odnawialnych dziki zmniejszeniu kosztw tej energii, zwik-
5
J. Taubman, Wgiel i alternatywne rda energii, Warszawa 2011, s. 149.
6
T. Motowidlak, Wpyw kryzysu finansowego strefy euro na rozwj sektora energii odnawialnej
w UE, Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica 2012, nr 273, s. 285.
7
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca
dyrektyw 2001/77/WE oraz 2003/30/WE , Dz.U. L 140 /16 z 5 czerwca 2009 r.
8
Analiza skutkw prawnych wprowadzenia zmian w mechanizmie wsparcia dla producentw
energii elektrycznej ze rde odnawialnych, w kontekcie zachowania praw nabytych inwestorw
korzystajcych ze wsparcia na dotychczasowych zasadach, Warszawa 2011, s. 3.
118
Ewa KASTRAU
szeniu ceny, za ktr mona j sprzeda, lub zwikszeniu poprzez naoenie

obowizku stosowania energii odnawialnej lub w inny sposb jej nabywanej
iloci. Obejmuje ono pomoc inwestycyjn, zwolnienia z podatkw lub ulgi po-
datkowe, zwrot podatkw, systemy wsparcia polegajce na naoeniu obowiz-
ku wykorzystywania energii ze rde odnawialnych, w tym rwnie systemy
posugujce si zielonymi certyfikatami, oraz systemy bezporedniego wsparcia
cen, w tym gwarantowane ceny zakupu oraz premie opcyjne, lecz nie jest ogra-
niczone do wymienionych rodkw.
Jednym z obszarw dziaalnoci wspomaganych rodkami funduszy euro-
pejskich jest energetyka odnawialna.
Regionalne Programy Operacyjne
Pomoc finansowa z Funduszy Europejskich, z ktrej Polska korzystaa

w latach 2007-2013, bya przyznawana w ramach poszczeglnych programw
pomocowych tzw. programw operacyjnych. Kady z programw pomoco-
wych okrela, na jakie typy rnorodnych przedsiwzi przewiduje si udzie-
lanie wsparcia finansowego, a jednoczenie ustala podmioty, ktre mog ubie-
ga si o dotacje. Podmioty zainteresowane uzyskaniem dotacji z Funduszy
Europejskich mog ubiega si o dofinansowanie z programw:
Program Infrastruktura i rodowisko,
Program Kapita Ludzki,
Program Innowacyjna Gospodarka,
Program Rozwj Polski Wschodniej,
Program Pomoc Techniczna,
Programy wsppracy midzynarodowej i midzyregionalnej.
Ponadto, poza tymi programami, kade wojewdztwo posiada wasny re-
gionalny program operacyjny (RPO), w ramach ktrego o dotacje z Unii Euro-
pejskiej mog ubiega si podmioty z danego wojewdztwa. Z uwagi na to, i
samorzdy wojewdztw otrzymay szerokie kompetencje zwizane z przygoto-
waniem i realizacj RPO, dziaania okrelone w powyszych programach od-
powiadaj planom rozwoju kadego wojewdztwa z osobna. Regionalne Pro-
gramy Operacyjne s pewnego rodzaju pomostem pomidzy strategiami rozwo-
ju wojewdztw, a celami polityki nakrelonymi na poziomie krajowym i UE.
Kluczow rol w zarzdzaniu i wdraaniu powyszych programw peni
zarzdy wojewdztw, jako instytucje zarzdzajce programami.
Budet wszystkich 16 RPO wynosi ok. 16 mld euro (uwzgldniajc tylko
rodki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego). W ramach RPO
o unijne pienidze mona si stara na wiele typw inwestycji z zakresu eduka-
cji, ochrony zdrowia, infrastruktury drogowej i ochrony rodowiska, spoecze-
119
stwa informacyjnego, kultury, turystyki, sportu, a take na inwestycje przyczy-

niajce si do wzrostu konkurencyjnoci przedsibiorstw.
Zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej wszystkie Regionalne Programy
Operacyjne powinny zawiera nastpujcy zakres wsparcia w obszarze energe-
tyki:
inwestycje energetyczne, w tym popraw sieci transeuropejskich,
ktre przyczynia si do poprawy bezpieczestwa dostaw, integracji
kwestii rodowiska naturalnego, zwikszenia efektywnoci energe-
tycznej oraz rozwoju energii odnawialnej,
stymulowanie efektywnoci energetycznej oraz produkcji energii od-
nawialnych, jak rwnie rozwj efektywnoci systemw zarzdzania
energii9.
Regionalny Program Operacyjny dla Wojewdztwa Dolnolskiego
4 IX 2007 r. Komisja Europejska zatwierdzia program rozwoju regional-

nego wojewdztwa dolnolskiego Regionalny Program Operacyjny dla
Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013. Zgodnie z wytycznymi nr 1,
dotyczcymi prowadzenia negocjacji programw operacyjnych w ramach Na-
rodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 z Komisj Euro-
pejsk oraz przepisami ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, po
wydaniu decyzji przez Komisj Europejsk w sprawie przyjcia RPO Program
zosta przyjty przez Zarzd Wojewdztwa Dolnolskiego Uchwa nr
748/III/07 z 25 IX 2007 r. Powyszy program obejmuje pomoc wsplnotow
dla wojewdztwa dolnolskiego w ramach celu Konwergencja. Cakowity
budet programu wynosi ok. 1 560 000 000 EUR, a pomoc wsplnotowa za
porednictwem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego opiewa na
kwot 1 240 000 000 EUR (okoo 1,8% ogu rodkw UE inwestowanych
w Polsce w ramach polityki spjnoci w latach 2007-2013).
Celem gwnym Regionalnego Programu Operacyjnego dla Wojewdztwa
Dolnolskiego (RPO WD) na lata 2007-2013, realizowanego jeszcze w 2014
r., jest podniesienie poziomu ycia mieszkacw Dolnego lska oraz poprawa
konkurencyjnoci regionu przy respektowaniu zasad zrwnowaonego rozwoju,
za cele szczegowe, to:
wzrost aktywnoci gospodarczej opartej o wiedz i innowacyjno,
rozwj infrastruktury sucej poprawie jakoci rodowiska, warun-
kw inwestowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej,
9
Rozporzdzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r.
w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr
1783/1999, Dz.U. L 210/1 z dnia 31 lipca 2006 r.
120
Ewa KASTRAU
poprawa bytu mieszkacw i wzrost konkurencyjnoci regionu po-

przez modernizacj i rozbudow infrastruktury spoecznej.
Realizacji celu gwnego i celw szczegowych Regionalnego Programu
Operacyjnego suy 10 priorytetw obejmujcych:
stymulowanie i propagowanie regionalnej przedsibiorczoci i inno-
wacyjnoci oraz zwikszanie zdolnoci w dziedzinie bada i rozwoju
technologicznego (Priorytet Przedsibiorstwa i innowacyjno);
popraw dostpu do usug informatycznych (Priorytet Spoeczestwo
informacyjne);
inwestycje i rozwj transportu, w tym usprawnianie pocze drogo-
wych, kolejowych, oraz promocj transportu ekologicznego (Priorytet
Transport);
inwestycje zwizane z szeroko pojt ochron rodowiska naturalnego
oraz zapobieganiem zagroeniom naturalnym i technologicznym
(Priorytet rodowisko i bezpieczestwo ekologiczne);
bezpieczestwo dostaw energii oraz rozwj produkcji energii odna-
wialnych (Priorytet Energetyka);
promowanie walorw przyrodniczych jako potencjau dla rozwoju
zrwnowaonej turystyki oraz podnoszenie rangi kultury regionu po-
przez jej promowanie, rozwj infrastruktury kulturalnej i zachowanie
dziedzictwa kulturowego (Priorytet Turystyka i Kultura);
zwikszenie dostpnoci i atrakcyjnoci edukacji i wyrwnywanie
szans spoecznych poprzez inwestycje (Priorytet Edukacja);
popraw i rozwj infrastruktury ochrony zdrowia (Priorytet Zdro-
wie);
zrwnowaony rozwj obszarw miejskich (Priorytet Miasta).
W ramach RPO WD realizowany jest priorytet Pomoc Techniczna, ktry
ma na celu podniesienie zdolnoci absorpcyjnych rodkw funduszy struktural-
nych w ramach Programu oraz zapewnienie jego sprawnej i efektywnej realiza-
cji.
Wspieranie rozwoju odnawialnych rde energii w RPO WD
Wspieraniu rozwoju wytwarzania energii ze rde odnawialnych dedyko-

wane jest dziaanie 5.1 Odnawialne rda energii, znajdujce si w 5 priory-
tecie pn. Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku
(Energetyka). Celem priorytetu jest poprawa stanu infrastruktury energe-
tycznej regionu Dolnego lska poprzez modernizacj sieci dystrybucji energii
w celu zmniejszenia strat i zapewnienia bezpieczestwa dostaw energii, jak
rwnie zmniejszenie udziau paliw staych oraz uwzgldnienie wymaga
121
ochrony rodowiska w procesie wytwarzania energii, w tym z wykorzystaniem

odnawialnych rde energii.
Dotacje przyznawane w Dziaaniu 5.1 maj na celu wspieranie rozwoju go-
spodarczego i spoecznego Dolnego lska poprzez dywersyfikacj rde
energii oraz zwikszenie udziau energii elektrycznej i cieplnej wytwarzanej
w sposb przyjazny rodowisku w bilansie energetycznym, a take zwikszenie
efektywnoci energetycznej, zabezpieczenie bezpieczestwa dostaw lub ograni-
czenie strat energii.
Zgodnie ze Szczegowym Opisem Priorytetw Regionalnego Programu
Operacyjnego dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013 (Uszczeg-
owienie RPO WD)10 w dziaaniu 5.1 przewidziano dofinansowanie projektw
dotyczcych budowy, modernizacji jednostek wytwarzania energii ze rde
odnawialnych opartych o energi wodn (w tym geotermaln) oraz biomas 11
wraz z niezbdn infrastruktur suc do przyczenia do najbliej istniejcej
sieci w szczeglnoci poprzez zakup rodkw trwaych oraz wartoci niemate-
rialnych i prawnych niezbdnych do wytwarzania energii. Powyej wymienione
wsparcie skierowane jest do wybranych inwestorw zainteresowanych rozwo-
jem OZE, gdy obejmuje jedynie projekty majce na celu wytwarzanie energii
ze rde odnawialnych opartych o biogaz. Nie uwzgldniono wsparcia dla
rde korzystajcych z biomasy pochodzcej z odpadw rolinnych (siano,
soma, trzcina zrbki z czyszczenia drg) oraz szerszego wsparcia dla wykorzy-
stania energii sonecznej poza specyficznymi sektorami wymienionymi
w innych priorytetach ( Edukacja, Zdrowie).
Minimalna warto projektu wynosi 300 000 PLN cakowitych kosztw
kwalifikowalnych (w przypadku przedsibiorstw energetycznych bdcych
gminami lub jednostkami organizacyjnymi, dla ktrej organizatorem jest j.s.t.
i realizujcych projekt na obszarze objtym PROW minimalna warto pro-
jektu wynosi 3 000 000 PLN kwoty dofinansowania). Maksymalna warto
projektu wynosi poniej 10 000 000 PLN cakowitych wydatkw niezbdnych
do realizacji projektu, ktre zostan/zostay poniesione w okresie kwalifikowal-
noci. Maksymalny poziom dofinansowania wydatkw kwalifikowalnych zwi-
zanych z inwestycj projektu wynosi:
10
Regionalny Program Operacyjny dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013, doku-
ment przyjty przez Komisj Europejsk w dniu 13 grudnia 2011 r. decyzj nr K(2011) 9362
zmieniajc decyzj K(2007) 4207 w sprawie przyjcia programu operacyjnego w ramach pomo-
cy wsplnotowej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego objtego celem Konwergen-
cji dla regionu Dolny lsk w Polsce (CCI 2007PL161PO005) oraz Uchwa Zarzdu Wojewdz-
twa Dolnolskiego nr 748/III/07 z dn. 25 wrzenia 2007 r. z pn. zm.
11
Przez projekty dotyczce budowy, modernizacji wytwarzania energii ze rde odnawialnych
opartych o biomas naley rwnie rozumie projekty dotyczce wytworzenia energii ze rde
odnawialnych opartych o biogaz, w tym biogaz rolniczy.
122
Ewa KASTRAU
do 60% wydatkw kwalifikowalnych dla maych i mikroprzedsi-

biorcw,
do 50% wydatkw kwalifikowalnych dla rednich przedsibiorcw,
do 40% wydatkw kwalifikowalnych dla duych przedsibiorcw
oraz dla mikro, maych i rednich przedsibiorcw prowadzcych
przewaajc dziaalno gospodarcz w sektorze transportu.
Beneficjentami programu mog by:
jednostki sektora finansw publicznych,
zwizki i stowarzyszenia jednostki samorzdu terytorialnego,
przedsibiorstwa energetyczne w rozumieniu ustawy z dnia 10
kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne12,
regionalne zarzdy gospodarki wodnej,
organizacje pozarzdowe,
szkoy wysze.
W ramach dziaania 5.1 Odnawialne rda energii w latach 2007-2013 odby-
y si trzy nabory, w tym nabr:
w czerwcu 2011 r. z alokacj rodkw o rwnowartoci 16 708 399
EUR, w ramach, ktrego do dofinansowania wybrano 5 projektw13,
nabr we wrzeniu 2012 r. z alokacj rodkw o rwnowartoci
8 254 077 EUR, w ramach, ktrego do dofinansowania wybrano 9
projektw14,
nabr w marcu 2013 r. z alokacj rodkw o rwnowartoci 4 200
000 EUR, w ramach, ktrego do dofinansowania wybrano 7 projek-
tw15.
12
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, tekst jednolity Dz.U. z 2012 r. poz.
1059 ze zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 984, Dz.U. z 2013 r. poz. 1238.
13
Uchwaa nr 1920/IV/12 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 6 marca 2012 r.
w sprawie zmiany uchway nr 1391/IV/11 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 2 listo-
pada 2011 r. w sprawie wyboru projektw w trybie konkursowym do dofinansowania w ramach
dziaania 5.1 w Priorytecie V Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku
(Energetyka) Regionalnego Programu Operacyjnego dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata
2007-2013 (RPO WD).
14
Uchwaa nr 3363/IV/12 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 24 grudnia 2012 r.
w sprawie wyboru projektw w trybie konkursowym do dofinansowania w ramach dziaania 5.1
w Priorytecie V Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku (Energetyka)
Regionalnego Programu Operacyjnego dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013
(RPO WD).
15
Uchwaa nr 4896/IV/13 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 29 padziernika 2013 r.
w sprawie zmiany uchway nr 4379/IV/13 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 9 lipca
2013 r. w sprawie wyboru projektw w trybie konkursowym do dofinansowania w ramach dziaa-
nia 5.1 w Priorytecie V Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku (Ener-
getyka) Regionalnego Programu Operacyjnego dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-
2013 (RPO WD).
123
W/w naborami zajmowaa si Dolnolska Instytucja Poredniczca, ktrej

Zarzd Wojewdztwa Dolnolskiego powierzy realizacj dziaania 5.1.
czna kwota dofinansowania dla wybranych projektw wyniosa
46 735 626,55 PLN. W wyniku wyboru projektw podpisano 13 umw,
w oparciu o ktre realizowane s/byy nastpujce projekty:
Budowa biogazowni w agiewnikach na potrzeby produkcji energii
elektrycznej przez IZiS (wnioskodawca: Instytut Zarzdzania i Sa-
morzdnoci Sp. z o.o.),
Modernizacja Maej Elektrowni Wodnej Orze w Mysakowicach
poprzez zakup rodkw trwaych oraz wartoci niematerialnych
i prawnych (wnioskodawca: Pol-Natura Tomasz Twardziszewski),
Budowa Maej Elektrowni Wodnej na rzece Kwisa w miejscowoci
Nowogrodziec (wnioskodawca: PHU KOBI Janusz Kolator),
Modernizacja technologiczna maej elektrowni wodnej Ekowat
(wnioskodawca: EKOWAT Leszek Twardziszewski),
Modernizacja Maej Elektrowni Wodnej w cinawce Dolnej w celu
zwikszenia zdolnoci produkcyjnych (wnioskodawca: P.P.H.U.
HYDRO-DREW Jzef Ormaniec),
Budowa nowej infrastruktury i modernizacja technologiczna Malej
Elektrowni Wodnej w Krosnowicach Kodzkich w km 3-096 rzeki
Biaa Ldecka (wnioskodawca: ELWOD Spka z ograniczon od-
powiedzialnoci),
Modernizacja malej Elektrowni Wodnej w Piechowicach na rzece
Kamienna (wnioskodawca: Produkcja Energii Elektrycznej Jan
i Krystyna Dobruccy S.C.),
Budowa kotowni opalanej biomas w miejscowoci Zoty Stok
(wnioskodawca: WBB Sp. o.o.),
Maa elektrownia wodna na kanale myskim rzeki Oawy w miej-
scowoci Witowice (wnioskodawca: EKO AGRO TURYSTYKA
MYN Arkadiusz Drulis Witowice),
Budowa Maej Elektrowni Wodnej Miedzianka na rzece Bbr w km
236+200 we wsi Miedzianka (wnioskodawca: Jacek Niemiec Przed-
sibiorstwo Wielobranowe PEGGY Farma Wiatrowa Koacinek,
Elektrownia Wiatrowa Kozioki),
Budowa biogazowi rolniczej w Legnicy I etap realizacji inwestycji
(wnioskodawca: BP23 Sp. z o.o.),
124
Ewa KASTRAU
Modernizacja elektrowni wodnej w Jeleniej Grze majca na celu

zwikszenie jej potencjau produkcyjnego prowadzona przez firm
ECOLAND (wnioskodawca: Tauron Ekoenergia Sp. z o.o.),
Modernizacja i rozbudowa elektrowni wodnej w Mikowie majca
na celu zwikszenie jej potencjau produkcyjnego przez MEW
nieka Spka Jawna (wnioskodawca: MEW nieka J. Baczyski
Spka Jawna), na czn kwot dofinansowania 22 364 458,15 PL-
N. Do chwili obecnej ukoczono 5 projektw16, pozostae znajduj
si w fazie realizacji.
Uwagi kocowe
Due rozproszenie potencjau zasobw odnawialnych rde energii, wyso-

kie nakady inwestycyjne zwizane z budow instalacji produkujcych i wyko-
rzystujcych energi odnawialn oraz konkurencja, jak w tym zakresie stanowi
konwencjonalna technologia oparta na tradycyjnych nonikach energii, sprawia-
j, e rozwj odnawialnych rde energii zaley od poziomu ich wsparcia oraz
stabilnoci mechanizmw promujcych.
Funkcjonujcy w Polsce system finansowania projektw majcych na celu
rozwj energetyki odnawialnej jest wielopoziomowy i zrnicowany. Obejmuje
on finansowanie w formie bezzwrotnej (dotacje) oraz zwrotnej (poyczki i kre-
dyty). Bardzo wane rdo finansowania inwestycji stanowi rodki pochodz-
ce z budetu Unii Europejskiej, ktrych istotn cech jest ich niekomercyjny
charakter. To one sprawiaj, e koszt realizacji przedsiwzi jest niszy ni
przy korzystaniu z innych rde wsparcia, np. kredytu bankowego. Do takich
wanie rodkw unijnych nale dotacje udzielane przez Regionalne Programy
Operacyjne, ktre przyczyniaj si do rozwoju lokalnej i taniej, zielonej ener-
gii.
16
Mapa dotacji UE, www.mapadotacji.gov.pl [30.05.2014].
125
STRESZCZENIE
Celem artykuu jest analiza wsparcia, jakie zostao udzielone z budetu Unii
Europejskiej z przeznaczeniem na rozwj energetyki odnawialnej na terenie
wojewdztwa dolnolskiego. Badaniem objto wykorzystanie rodkw Regio-
nalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Dolnolskiego w okresie pro-
gramowania 2007-2013 w zakresie dziaania 5.1 Odnawialne rda energii,
znajdujcego si w 5 priorytecie pn. Regionalna infrastruktura energetyczna
przyjazna rodowisku (Energetyka).
Autor przygotowujc niniejsze opracowanie bazowa na przepisach prawa unij-
nego i polskiego oraz na oglnodostpnych danych opublikowanych przez mi-
dzy innymi: Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego oraz Dolno-
lsk Instytucj Poredniczc.
SOWA KLUCZOWE
Odnawialne rda energii, system wsparcia, fundusze europejskie.
SUMMARY
The aim of the article is to analyze the support that has been provided from the
budget of European Union for the purpose of development of renewable energy
within the Lower-Silesian voivodship. The research includes the use of re-
sources of Regional Operative Program of Lower Silesia Voivodeship within
the operative period of 2007 to 2013, within the scope of the 5.1 ,,Renewable
Energy, included in the priority number 5, under the name of ,,Environment-
friendly Regional Energy Infrastructure (Energetics) The author prepared the
paper within all applicable rules and regulations of both Polish and European
Union laws, as well as public data published, inter alia, by: Marshall Office of
Lower-Silesian Voivodship and Lower-Silesian Intermediate Body.
KEYWORDS
Renewable energy, support system, European funds.
126
Ewa WONIAK
Ewa WONIAK
Wabrzyska Specjalna Strefa

Ekonomiczna
na tle pozostaych stref w Polsce
analiza efektw funkcjonowania w latach
2000-2013
Przemiany ustrojowe, zapocztkowane w Polsce w 1989 r. stay si impulsem

transformacji gospodarki kraju. Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna
zostaa utworzona na obszarze, ktry od dugiego czasu zwizany by
z przemysem wglowym. Proces likwidacji kopal przeprowadzony zosta po
raz pierwszy w Polsce i moe dlatego restrukturyzacja w Dolnolskim Zag-
biu Wglowym przeprowadzona zostaa w sposb chaotyczny i nieskoordyno-
wany1. Nie dokonano take waciwej oceny spoecznych, ekonomicznych
i gospodarczych konsekwencji likwidacji Zagbia Wabrzyskiego. Likwidacja
kopal doprowadzia do wysokiego wskanika bezrobocia w regionie wabrzy-
skim i pocigna za sob likwidacj przedsibiorstw wsppracujcych z prze-
mysem wglowym. Osobom, ktre znajdoway si w trudnej sytuacji spoecz-
nej, dugotrwale bezrobotne i z niskim wyksztaceniem, trudno byo znale
prac w przedsibiorstwach funkcjonujcych w strefie. Inwestorzy poszukiwali
czsto pracownikw o wyszym poziomie kwalifikacji. Region ten zosta za-
kwalifikowany do starych poprzemysowych obszarw, ktre wymagaj re-
strukturyzacji. Redukcja miejsc pracy spowodowaa spadek realnych dochodw
mieszkacw i wzrost wydatkw na pomoc spoeczn. Przeznaczono znaczne
rodki na popraw infrastruktury technicznej, aby oywi gospodarczo region.
1
Zob. J. Kosmaty, Wabrzyskie tereny pogrnicze po 15 latach od zakoczenia eksploatacji
wgla, Grnictwo i Geologia 2011, t. 6, z. 1.
127
Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna na tle pozostaych stref w Polsce
Najwaniejszym czynnikiem, ktry nadaby waciwe tempo transformacji

gospodarczej byo ustanowienie WSSE. Poczenie wczesnych zasobw pracy
z atrakcyjnymi warunkami dla inwestorw miao gwarantowa uzyskanie po-
danej dynamiki przemian gospodarczych.
Zakres pracy i metoda bada
Zakres przestrzenny dotyczy obszaru wojewdztwa dolnolskiego,

wielkopolskiego, lubuskiego i opolskiego, na ktrych prowadzone s
dziaalnoci inwestycyjne w ramach Wabrzyskiej SSE. Zakres czasowy
przedstawiajcy efektywno WSSE obejmuje lata 2000-2013. Przy zestawieniu
funkcjonowania wszytskich stref w Polsce zakres czasowy obejmuje lata 2002-
2013.
W pracy wykorzystano dane statystyczne, ktre przedstawiy dynamik
efektw funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce, ze szcze-
glnym uwzgldnieniem Wabrzyskiej SSE.
Z pomoc metod graficznych i kartograficznych wykonano ryciny i tabele,
obrazujce efekty dziaania stref.
Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce
W Polsce pierwsze SSE zostay utworzone na podstawie ustawy z dnia 20

padziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych2. Zgodnie z ni
strefa jest to wyodrbniona i niezamieszkaa cz terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, gdzie moe by prowadzona dziaalno gospodarcza na preferencyj-
nych zasadach. W Polsce funkcjonuje 14 specjalnych stref ekonomicznych:
kamiennogrska, katowicka, kostrzysko-subicka, krakowska, legnicka, dz-
ka, mielecka, pomorska, supska, starachowicka, suwalska, tarnobrzeska, wa-
brzyska oraz warmisko-mazurska3. Wedug rozporzdzenia Rady Ministrw
z dnia 23 VII 2013 r. okres funkcjonowania SSE w Polsce zosta wyduony do
31 XII 2026 r.4.
Pierwsza specjalna strefa ekonomiczna w Polsce powstaa w 1995 r.
w Mielcu. Kolejne dwie SSE Katowick i Suwalsk utworzono w 1996
r. Do Polski zaczy dociera pierwsze oferty z USA, Niemiec czy Wielkiej
2
Ustawa z dnia 20 padziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz. U. 1994, nr
123, poz. 600.
3
Zob. E. Kryska, Polskie specjalne strefy ekonomiczne zamierzenia i efekty, Warszawa 2000.
4
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 23 lipca 2013 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie
wabrzyskiej specjalnej strefy ekonomicznej, Dz.U. 2014 poz. 729.
128
Ewa WONIAK
Brytanii, ktre dotyczyy gwnie brany motoryzacyjnej i budowlanej. Ulgi

podatkowe zaczy przyciga coraz wicej przedsiwzi z caej Polski5.
Ju w 1998 r. starania wadz regionalnych doprowadziy do utworzenia 17
specjalnych stref ekonomicznych, w tym dwch technoparkw. W 2001
r. zlikwidowano SSE w Czstochowie i Technopark Modlin. W wyniku po-
czenia SSE arnowiec i SSE Tczew powstaa Pomorska Specjalna Strefa Eko-
nomiczna. Aktualnie w Polsce prowadzona jest dziaalno na terenie 14 wy-
mienionych wyej specjalnych stref ekonomicznych6.
Tabela 1. Rozmieszczenie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce

(2012).
Lp. Strefa/wojewdztwo Lokalizacja strefy- miasto Brane wiodce

1 Kamiennogrska Jawor, Jelenia Gra, Kamienna Gra, usugi zwizane
dolnolskie, Luba, Ostrw Wielkopolski, Piechowi- z dziaalnoci wy-
wielkopolskie ce, Zgorzelec dawnicz, motoryza-
cja
2 Katowicka Bielsko-Biaa, Bieru, Czstochowa, motoryzacja, wyroby
lskie, Dbrowa Grnicza, Gliwice, Jastrzbie- z pozostaych mine-
maopolskie, opolskie Zdrj, Katowice, Kdzierzyn-Kole, ralnych surowcw
Knurw, Lubliniec, Orzesze, Rybnik, niemetalicznych
Siemianowice lskie, Sawkw, So-
snowiec, Tychy, Zabrze, Zawiercie,
ory, Bytom, Racibrz
3 Kostrzysko-Subicka Biaogard, Gorzw Wielkopolski, Gubin, drzewna, motoryza-
lubuskie, zachodnio- Kostrzyn nad Odr, Nowa Sl, Pozna, cja
pomorskie, wielko- Zielona Gra
polskie
4 Krakowska Bochnia, Bukowno, Krakw, Krosno, usugi zwizane
maopolskie, podkar- Limanowa, Nowy Scz, Owicim, z dziaalnoci wy-
packie Tarnw dawnicz, motoryza-
cja
5 Legnicka Chojnw, Gogw, Legnica, Lubin, motoryzacja, wyroby
dolnolskie Zotoryja metalowe
6 dzka Bechatw, Koo, Konstantynw dzki, wyroby
dzkie, Kutno, czyca, owicz, d, Ozor- z pozostaych mine-
wielkopolskie, kw, Piotrkw Trybunalski, Pock, ralnych surowcw
mazowieckie Pruszkw, Raci, Radomsko, Rawa niemetalicznych,
Mazowiecka, Sieradz, Skierniewice, wyroby metalowe
Tomaszw Mazowiecki, Turek, War-
szawa, Zduska Wola, Zgierz, yrardw
7 Mielecka Dbica, Gorlice, Jarosaw, Krosno, Le- drzewna, meblarska
5
E. Kryska,Polskie, dz. cyt.
6
M. Smtkowski, Rola specjalnych stref ekonomicznych w ksztatowaniu struktury przestrzennej
przemysu w Polsce, [w:] Procesy transformacji ukadw przestrzennych przemysu na tle zmie-
niajcego si otoczenia, Z. Zioo (red.), Warszawa-Krakw 2008, s. 204-216.
129
podkarpackie, mao- ajsk, Lubaczw, Lubartw, Lublin,

polskie, lubelskie, Mielec, Radzy Podlaski, Rzeszw,
zachodniopomorskie Sanok, Szczecin, Zamo
8 Pomorska Bydgoszcz, Gdask, Gdynia, Grudzidz, Elektroniczna, pa-
pomorskie, Kwidzy, Malbork, Pia, Rypin, Stargard piernicza
kujawsko-pomorskie, Szczeciski, Starogard Gdaski, Tczew,
zachodniopomorskie Toru
9 Supska Koszalin, Supsk, Szczecinek, Wacz, wyroby z drewna,
pomorskie, zachod- Ustka usugi magazynowa-
niopomorskie, wiel- nia
kopolskie i wspomagajce
transport
10 Starachowicka Kielce, Ostrowiec witokrzyski, Pua- wyroby chemiczne,
witokrzyskie, ma- wy, Skarysko-Kamienna, Starachowice wyroby
zowieckie, z pozostaych mine-
opolskie, dzkie, ralnych surowcw
lubelskie niemetalicznych
11 Suwalska Biaystok, Ek, Grajewo, Suwaki wyroby z drewna,
podlaskie,warmisko- wyroby
mazurskie, mazo- z pozostaych mine-
wieckie ralnych surowcw
niemetalicznych
12 Tarnobrzeska Jaso, Kranik, Pionki, Przemyl, Prze- wyroby elektroniczne
podkarpackie, mazo- worsk, Radom, Siedlce, Stalowa Wola, i optyczne
wieckie, witokrzy- Tarnobrzeg, Tomaszw Lubelski, ukw
skie, lubelskie, dol-
nolskie
13 Wabrzyska Bielawa, Bolesawiec, Dzieroniw, motoryzacja, spo-
Dolnolskie, Kalisz, Kodzko, Kudowa-Zdrj, Leszno, ywcza
opolskie, wielkopol- Nowa Ruda, Olenica, Oawa, Opole,
skie, lubuskie Piawa Grna, widnica, wiebodzice,
Wabrzych, Wrocaw
14 Warmisko-Mazurska Bartoszyce, Ciechanw, Elblg, Iawa, wyroby z gumy
warmisko- Lidzbark Warmiski, Mawa, Mrgowo, i tworzyw sztucz-
mazurskie, mazo- Nowe Miasto Lubawskie, Olsztyn, nych, wyroby elek-
wieckie Ostroka, Ostrda troniczne i optyczne
rdo: Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych.
Wedug T. Stryjakiewicza7 specjalne strefy ekonomiczne powstay

w rnych typach obszarw. S nimi:
orodki i okrgi przemysowe szczeglnie dotknite kryzysem trans-
formacji (np. Mielec, Starachowice, okrgi dzki i wabrzyski),
okrgi przemysowe, ktrych recesja nie dotkna jeszcze bardzo
gboko, ale wymagaj one duych nakadw inwestycyjnych na
przysz restrukturyzacj (np. Grnolski Okrg Przemysowy),
7
Zob. T. Stryjakiewicz, Adaptacja przestrzenna przemysu w Polsce w warunkach transformacji,
Pozna 1999.
130
Ewa WONIAK
regiony sabo uprzemysowione o duym bezrobociu strukturalnym

(np. supski, warmisko-mazurski),
obszary o znacznych, nie zagospodarowanych powierzchniach pro-
dukcyjnych i urzdzeniach infrastruktury technicznej (np. Legnica
po bazach byych wojsk radzieckich, arnowiec tereny przygoto-
wane pod budow nie zrealizowanej elektrowni atomowej),
obszary, w ktrych wystpoway zjawiska kryzysowe, ale ze wzgl-
du na swoje pooenie mog one stanowi bieguny rozwoju (np.
strefa kostrzysko-subicka).
Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park
WSSE Invest-Park zostaa ustanowiona 15 IV 1997 r. zgodnie z Rozpo-

rzdzeniem Rady Ministrw z dnia 23 VII 2013 r. okres funkcjonowania WSSE
i innych stref w Polsce zosta wyduony do dnia 31 XII 2026 r. 8.
Zgodnie z zaoeniami pierwotnego planu rozwoju strefy, wprowadzonego
rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 2 XII 1997 r. (Dz. U. 2009 nr 158
poz. 1253) w sprawie ustalenia planu rozwoju WSSE Invest-Park, funkcjo-
nowanie strefy miao doprowadzi do:
utworzenia nowych miejsc pracy,
aktywizacji gospodarczej regionu zgodnie z zasadami zrwnowao-
nego rozwoju,
zagodzenia spoecznych i ekonomicznych skutkw restrukturyzacji
grnictwa,
zagospodarowania infrastruktury technicznej i rozwoju funkcjonuj-
cych przedsibiorstw.
Analizujc struktur przestrzenno-organizacyjn specjalnych stref ekono-
micznych w Polsce K. Mazur9 wyrnia trzy odmienne formy:
struktur skupion strefa zlokalizowana jest w jednej czci (pod-
strefie) na obszarze miasta lub gminy,
struktur rozproszon pierwszego typu strefa skada si z kilku
czci na obszarze gminy,
struktur przestrzenn drugiego typu strefa skada si z wielu cz-
ci zlokalizowanych na obszarze rnych, czasami oddalonych od
siebie gmin.
8
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dn. 23 lipca 2013dz.cyt.
9
Zob. K. Mazur, Specjalne strefy ekonomiczne jako nowe obszary przemysowe, Gliwice 2004.
131
R. Matykowski i M. Siwek10 w swojej pracy okrelili proces rozrastania si

podstref w ramach danej strefy mianem pczkowania. Proces ten zachodzi
przy spenianiu jednego z dodatkowych warunkw:
wzrost strefy prowadzi do poszerzania jej zasigu poza granic wo-
jewdztwa,
proces ten prowadzi do eliminowania z zasobw strefy terenw ma-
o atrakcyjnych oraz powoywania nowych podstref w duym odda-
leniu, pod wpywem nacisku ze strony inwestora lub samorzdu lo-
kalnego.
Tabela 2. Etapy rozprzestrzeniania si WSSE Invest-Park.

Lata Etapy powstawania podstref:
1997-2000 1) podstrefy powstaj w bliskiej odlegoci od siedziby strefy

i w granicach wojewdztwa. Tworzone s w miejscowociach
majcych problemy z bezrobociem. W okresie tym istniay
wwczas cztery podstrefy: Wabrzych, Dzieroniw, Nowa
Ruda i Kodzko. Obejmoway cznie 256 ha
2001-2006 2) nastpio dostosowywanie prawa polskiego do warunkw UE.
W WSSE powstay nowe podstrefy m.in. w : Jelczu- Laskowi-
cach, arowie (2001 r.), Nysie (2002 r.), Kudowie Zdroju
(2003 r.), widnicy, Wrocawiu, Oawie (2004 r.), Strzelinie,
Brzegu Dolnym i Krotoszynie (2005 r.), Strzegomiu
i Skarbimierzu (2006 r.)
2007-2009 3) istniej 32 podstrefy dziaajce w ramach WSSE. Zlokalizo-
wane s na terenach czterech wojewdztw. cznie zajmuj
obszar 1545 ha. Zacieraj si pierwotne cele powoania WSSE.
Niektre podstrefy powstay w miejscowociach o dobrej sytu-
acji spoeczno-gospodarczej
2010-2013 4) WSSE posiada 41 podstref zajmujcych powierzchni 2212 ha.
Gwnym celem jest zatrzymanie lub pozyskanie inwestora.
Strefa oferuje nowe tereny o dobrym warunkach lokalizacyj-
nych
rdo: opracowanie wasne na podstawie strony internetowej WSSE Invest-Park.
Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna obejmuje 41 podstref, z ktrych

dwadziecia pi zlokalizowanych jest na terenie wojewdztwa dolnolskiego
(ryc. 3), siedem znajduje si w wojewdztwie opolskim (ryc. 4), jedna
w wojewdztwie lubuskim oraz osiem podstref mieci si w wojewdztwie
wielkopolskim (ryc. 4)11.
10
R. Matykowski, M. Siwek, Proces pczkowania podstref w ramach specjalnych stref eko-
nomicznych, [w:] Wspczesne problemy badawcze geografii polskiej geografia czowieka, D.
witek, M. Bednarek, P. Sika (red.), Pozna 2008, s. 213-217.
11
Strona internetowa WSSE: www.invest-park.com.pl [10.05.2014].
132
Ewa WONIAK
Wojewdztwo dolnolskie naley do regionw o najwyszym stopniu

koncentracji podstref w Polsce. H. Godlewska-Majkowska12 w swojej pracy
analizuje stan rozmieszczenia specjalnych stref ekonomicznych i ukazuje cha-
rakterystyczne jego cechy. Na Dolnym lsku ponad gmin zostaa wczona
do obszarw SSE. Ponadto autorka wyrnia dwie tendencje rozmieszczenia
obszarw, na ktrych istniej strefy. Pierwsza tendencja polega na tworzeniu
ukadw linearnych, ktre przebiegaj wzdu drg krajowych i autostrad. Dru-
ga tendencja dotyczy skupisk w duych aglomeracjach. Przykadem jest Wro-
caw, wok ktrego po stronie wschodniej powstao skupisko obszarw stref
ekonomicznych.
Rysunek 1. Lokalizacja podstref WSSE w wojewdztwie dolnolskim.
Podstrefa Namysw w wojewdztwie opolskim obejmuje obszar 6,3 ha.

Jest to obszar czekajcy na zagospodarowanie przez inwestora. Jak dotd nie
podj si dziaalnoci aden przedsibiorca. Pozostae podstrefy znajdujce si
w wojewdztwie opolskim zatrudniy w swoich firmach 2 569 osb (stan na I
12
Zob. H. Godlewska-Majkowska, Skuteczno specjalnych stref ekonomicznych jako instrumen-
tu polityki regionalnej w Polsce, Warszawa 2009.
133
kw. 2014 r.). Najwiksz liczb miejsc pracy generuj Podstrefa Skarbimierz (1
155 osb). Do najwikszych inwestorw naley Kraft Foods Polska specjalizu-
jca si w brany spoywczej oraz firma Keiper dziaajca w brany motoryza-
cyjnej.
Gmina Szprotawa posiada dogodne warunki lokalizacyjne w niewielkiej
odlegoci od granicy z Niemcami i Czechami. Podstrefa pooona jest
w wojewdztwie lubuskim w odlegoci 30 km od autostrady A4 oraz w bliskiej
odlegoci od przejcia granicznego. Obejmuje ona obszar 36,6 ha. Ze wzgldu
na due bezrobocie gminne koszty pracy s konkurencyjne w porwnaniu
z gminami ssiadujcymi13. Obecnie w Podstrefie Szprotawa nie rozpocz
dziaalnoci aden inwestor.
Rysunek 4. Lokalizacja podstref WSSE w wojewdztwie wielkopolskim (po

lewej) i opolskim (po prawej).
Wojewdztwo wielkopolskie naley do jednych z najlepiej rozwinitych

gospodarczo regionw w Polsce. Charakteryzuje si wysok koncentracja kapi-
tau zagranicznego i wysokimi nakadami inwestycyjnymi. Stanowi one 10%
wszystkich nakadw w kraju14. Cech charakterystyczn jest wysoki potencja
kapitau ludzkiego, ktry ksztatuj jedne z najlepszych szk wyszych
w Polsce takie jak: Politechnika Poznaska, Uniwersytet Ekonomiczny, Uni-
wersytet Medyczny i Przyrodniczy. Dziaalno inwestycyjn na terenie woje-
wdztwa prowadzi oprcz Wabrzyskiej SSE take: Kostrzysko-Subicka SSE,
13
Strona Urzdu Miejskiego w Szprotawie, www.szprotawa.pl [12.05.2014].
14
Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, www.paiz.gov.pl [12.05.2014].
134
Ewa WONIAK
dzka SSE, Kamiennogrska SSE, Supska SSE i Pomorska SSE. Podstrefy

WSSE zlokalizowane w wojewdztwie wielkopolskim cznie w I kw. 2014
r. wygeneroway 3 946 miejsc pracy. Najwiksze zatrudnienie zanotowano
w Podstrefie rem 682 zatrudnionych oraz w Podstrefie Krotoszyn 2 763
miejsc pracy.
Tabela 3. Charakterystyka WSSE i jej podstref (stan na I kw. 2014 r.).

Lokalizacja pod- Liczba Powierzchnia Liczba inwe- Liczba utworzo-
stref podstref (ha) storw nych miejsc pracy
wojewdztwo
25 1529,14 133 30 120
dolnolskie
wojewdztwo
8 182,11 17 3 946
wielkopolskie
wojewdztwo
7 465,02 20 2 569
opolskie
wojewdztwo
1 36,6 0 0
lubuskie
2212,
Razem 41 170 36 635
8
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych WSSE Invest-Park.
Pocztkowo podstrefy WSSE zlokalizowane byo w granicach wojewdz-

twa dolnolskiego (tabela 2). Podstrefy utworzono na obszarze podregionu
wabrzyskiego zgodnie z celem zmniejszenia bezrobocia i poprawy sytuacji
spoeczno-gospodarczej. W pniejszych latach miao miejsce zacieranie si
pierwotnych celw powoania WSSE, gdy podstrefy zaczy pojawia si w
regionach o dobrej sytuacji spoeczno-gospodarczej np. w wojewdztwie wiel-
kopolskim.
Od pocztku funkcjonowania WSSE utworzya ponad 36 tys., miejsc pracy
(tabela 3). To o 5 tys. wicej ni w roku 2011. Najbardziej dynamiczne zmiany
w liczbie zatrudnionych wida w wojewdztwie wielkopolskim, gdzie utworzo-
no 2,5 tys. miejsc pracy wicej ni w 2011 r. Potwierdza si stwierdzenie, e
WSSE obecnie rozwija si dynamiczniej z dala od podregionu wabrzyskiego.
Pod wzgldem liczby zatrudnionych, liczby inwestorw oraz zajmowanej po-
wierzchni wyranie dominuje wojewdztwo dolnolskie.
135
Efekty funkcjonowania Wabrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
Efektywno WSSE przedstawiona zostaa za pomoc takich cech jak:

liczba wydanych zezwole na prowadzenie dziaalnoci gospodar-
czej,
wielko nakadw inwestycyjnych,
liczb utworzonych miejsc pracy.
W 1997 r. strefa zajmowaa obszar 256,4 ha i wwczas skadaa si
z czterech podstref zlokalizowanych w Wabrzychu, Nowej Rudzie, Kodzku
i Dzieroniowie. W 2001 r. powstaa pierwsza podstrefa zlokalizowana poza
granicami nieistniejcego wojewdztwa wabrzyskiego Jelcz-Laskowice. Od
2002 r. zacza dziaalno pierwsza podstrefa umiejscowiona poza granicami
wojewdztwa dolnolskiego Nysa15.
Rysunek 5. Zmiany powierzchni WSSE w latach 1997-2012.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki.
W pierwszych czterech latach dziaalnoci WSSE zauway mona, e po-

wierzchnia zagospodarowana nie ulegaa znaczcej zmianie (ryc. 5). Rok 2001
rozpocz zjawisko poszerzania strefy o nowe obszary i tym samym zwikszaa
si liczba oferowanej powierzchni. Po szeciu latach nastpio podwojenie zaj-
mowanej przez WSSE powierzchni (do 616,5 ha).
15
Strona internetowa WSSE, dz.cyt.
136
Ewa WONIAK
Rysunek 6. Liczba wydanych zezwole na prowadzenie dziaalnoci

w WSSE w latach 2000-2013 (narastajco).
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z Ministerstwa Gospodarki.
Najwiksza dynamika wydanych zezwole w W SSE wystpowaa w 2000

r. (rysunek 6). By to pocztkowy okres rozwoju strefy. Najwiksze zaintereso-
wanie strefami odnotowano w 2. poowie 2000 r. Wynikao to z zapowiadanego
ograniczenia korzyci dla inwestorw prowadzcych dziaalno w strefie, ktre
miao nastpi od 2001 r. Wielu inwestorw ubiegao si o zezwolenie take,
kiedy nie posiadali do koca sprecyzowanych planw inwestycyjnych. Spowo-
dowao to w konsekwencji cofanie tych zezwole, ktrych warunki nie zostay
zrealizowane przez przedsibiorcw. Mona to zaobserwowa w 2002 r., kiedy
to siedem zezwole na prowadzenie dziaalnoci zostao wycofanych. Od 2003
r. wida wyrany wzrost wydawanych inwestycji. Od 2010 do 2012 r., mimo i
zezwole przybywao, to dynamika ich wydawania spada. Zwizane byo to
z niepewn sytuacj dotyczc przyszoci stref. Przedsibiorcy obawiali si, e
w okresie 7 lat korzyci z ich dziaalnoci nie zd przekroczy poniesionych
nakadw.
Powikszanie obszaru strefy wraz z rozwojem infrastruktury, doprowadzio
do wikszego zainteresowania ze strony podmiotw gospodarczych. Na rysunek
7. przedstawiona zostaa narastajco wielko nakadw inwestycyjnych
w latach 1999-2013.
137
Rysunek 7. Dynamika nakadw inwestycyjnych WSSE w latach 2000-

2013.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki.
Pierwszy wzrost nakadw inwestycyjnych odnotowano w 2000 r. By to

ostatni rok nabywania preferencji podatkowych na mocy regulacji z 1997 r. Rok
2001 charakteryzowa si najwiksz dynamik inwestycji w caym okresie
funkcjonowania strefy. Mona zauway pewnego rodzaju wyciszenie inwesty-
cyjne w roku 2002 i 2003. Wywoane ono byo niepewnoci zwizan
z akcesj Polski do Unii Europejskiej16. Dopiero po 2004 r. kiedy Polska staa
si czonkiem UE wida wiksze zainteresowanie stref. W latach 2010-2012
zauwaono coraz nisz dynamik nakadw w WSSE, ktra zwizana bya
z niepewna przyszoci stref.
16
Zob. B. Fiedor, Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park. Bilans pierwszej deka-
dy, wpyw na region i perspektywy rozwoju, Wrocaw 2007.
138
Ewa WONIAK
Rysunek 8. Liczba miejsc pracy w WSSE w latach 2000-2013.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych z Ministerstwa Gospodarki.
Pomijajc rok 2000, znaczn dynamik zatrudnienia charakteryzowa si

2005 r. Od 2007 do 2009 r. w dynamice zatrudnienia moemy zauway ten-
dencj spadkow. W ostatnich latach dynamika ta utrzymuje si na staym po-
ziomie (ryc. 8). Dziaajcy na terenie WSSE inwestorzy stworzyli w 2013
r. okoo 35 tys. miejsc pracy. Spadek zatrudnienia w roku 2009 by skutkiem
kryzysu gospodarczego.
WSSE skupia na swoim obszarze 156 inwestorw (stan na luty 2014 r.)17.
Najwicej inwestorw zlokalizowao swoj dziaalno w podstrefie Wa-
brzych. Z analizy raportu Rady Ministrw o SSE18 wynika, e w WSSE wiod-
cymi branami s: motoryzacyjna i spoywcza. W strefie dominoway inwesty-
cje japoskie, z udziaem wynoszcym 30%. Firmy japoskie zainwestoway tu
ponad 4,1 mld z z czego 2,1 mld z przypado na inwestycje Toyoty Motors
Manufacturing w Wabrzychu oraz 1 mld z na inwestycje Toyoty Industries
w Jelczu-Laskowicach. Do strefy tej napyno 76% wartoci kapitau japo-
skiego zainwestowanego na terenie wszystkich stref. Strefa wyrniaa si pod
wzgldem inwestycji pochodzcych z USA. Wynosiy one 1,6 mld z
i stanowiy 12% nakadw inwestycyjnych w tej strefie.
Przedsibiorcy prowadzcy dziaalno na terenie Wabrzyskiej SSE repre-
zentuj gwnie brane: motoryzacyjn, sprztu gospodarstwa domowego, elek-
trotechniczn, spoywcz, maszynow, metalow, budowlan, tworzyw sztucz-
nych. Polskie przedsibiorstwa stanowi 35% inwestycji lokowanych na terenie
17
Strona internetowa WSSEdz.cyt.
18
Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych, stan na 31.12.2012 r.,
www.mg.gov.pl [15.05.2014].
139
WSSE. Przedsibiorstwa zagraniczne stanowi 65%. Pochodz gwnie

z krajw europejskich takich jak: Niemcy, Wochy, Szwecja, Holandia, Francja,
Dania, Szwajcaria, Hiszpania, Wieka Brytania, Czechy czy Portugalia (tab. 5).
W WSSE swoj dziaalno prowadz take inwestorzy z Azji (Japonia, Korea
Poudniowa), Ameryki Pnocnej (USA) oraz Zjednoczonych Emiratw Arab-
skich. Przedsiwzicia inwestycyjne s realizowane w wikszoci przez due
przedsibiorstwa zatrudniajce ponad 200 pracownikw. Najwikszy udzia
w zatrudnieniu maj firmy japoskie, niemiecki i amerykaskie. Wabrzyska
SSE naley do tych polskich stref, ktrym udao si cign duych inwesto-
rw. Kilku zaliczanych jest do najwaniejszych przedsibiorcw w naszym
kraju. S to przede wszystkim: Toyota Motor Manufacturing Poland
w Wabrzychu, Toyota Motor Industries w Jelczu-Laskowicach i francuska
Faurecia w Wabrzychu. Wszystkie te fabryki zajmuj si produkcj komponen-
tw dla przemysu motoryzacyjnego19 (tabela 4).
Tabela 4. Gwni inwestorzy WSSE w podziale na podstrefy.

Kraj pocho-
Inwestor Podstrefa Sektor
dzenia
Toyota Motor Manufacturing Japonia Wabrzych motoryzacyjny
Poland
Toyota Motor Industries Poland Japonia Jelcz- Laskowice motoryzacyjny
Electrolux Poland Szwecja arw, Oawa, wid- AGD
nica
Faurecia Wabrzych Francja Wabrzych, Jelcz- motoryzacyjny
Laskowice
Cersanit III Polska Wabrzych ceramiczny
IBM Global Services Delivery USA Wrocaw IT
Centre Polska
Colgate Palmolive Manufacturing USA widnica chemiczny
Poland
General Electric PC Holandia Kodzko elektryczny
WABKO Polska USA Wrocaw motoryzacyjny
NSK Steering System Europe Japonia Wabrzych sprzt trans-
portowy
Mando Corporation Korea Pou- Wabrzych motoryzacyjny
dniowa
Ronal Polska Szwajcaria Wabrzych motoryzacyjny
rdo: www.paiz.gov.pl [12.09.2014].
19
Polska Agencja Informacji dz. cyt
140
Ewa WONIAK
Od stycznia do maja 2014 r. wydano kolejnych 14 zezwole na prowadze-

nie dziaalnoci gospodarczej (tab. 5). Na obszarze podregionu wabrzyskiego
w podstrefach takich, jak Wabrzych, Dzieroniw i widnica przedsibiorcy
od pocztku 2014 r. otrzymali cztery zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci
gospodarczej. czne nakady inwestycyjne przekraczaj 73 mln z. Najwik-
szymi nakadami inwestycyjnymi cechuje si Faurecia Wabrzych, ktra planuje
poniesienie nakadw inwestycyjnych w wysokoci 56 mln z oraz firmy Elek-
trolux w widnicy, ktrej nakady szacowane s na 11 mln z. W wojewdztwie
wielkopolskim wydano cztery zezwolenia, w tym trzy dla firm w podstrefie
Wrzenia. czne nakady inwestycyjne wynosz 145,7 mln z20.
Tabela 5. Przedsibiorstwa, ktre otrzymay zezwoleniana prowadzenie

dziaalnoci w 2014 r.
Nazwa firmy Brana Podstrefa Nakady Zwikszenie Data za-
inwestycyj- zatrudnie- koczenia
ne nia dziaalnoci
Poland Smelting Produkcja od- Wabrzych 5 mln z 5 nowych 31.03.2017
Technologies lewniczych pracowni-
POLST sp. z stopw alumi- kw
o.o. nium dla prze-
mysu motoryza-
cyjnego
Gibowski sp. z Produkcja zniczy Wrzenia 2,6 mln z 5 nowych 30.09.2015
o.o. i wkadw do pracowni-
zniczy kw
ALPHAVI- Produkcja folii Dziero- 1,1 mln z 3 nowych 31.12.2014
SION POLSKA optycznej do niw pracowni-
sp. z o.o. ekranw LCD kw
ILPEA sp. z o.o. produkcji tamy Twardogra 10 mln z 20 nowych 30.06.2016
magnetycznej, pracowni-
elementw kw
gumowych,
plastikowych i
metalowych
gwnie dla
sektora AGD,
motoryzacyjnego
i budowlanego.
DINO Produkcja spo- Krotoszyn 50 mln z 250 nowych 31.12.2019
ywcza, prze- pracowni-
twrstwo misne kw
i produkcja da
gotowych,
dodatkowo
wypieki pieczy-
wa oraz mieszal-
ni przypraw
Faurecia Wa- Produkcja ele- Wabrzych 56 mln z 120 pra- 31.12.2015
20
Strona internetowa WSSE dz. cyt
141
brzych S.A. mentw siedze cownikw

samochodowych
Krispol sp. z Produkcja drzwi, Wrzenia 20 mln z 10 pracow- 31.12.2019
o.o. okien i ocienic nikw
Elica Group Produkcja oka- Jelcz- 10 mln z 30 pracow- 31.12.2015
Polska sp. z o.o. pw kuchennych nikw
oraz silnikw Laskowice
maej mocy do
AGD
Faurecia Wa- produkcja sie- Jelcz- 12,4 mln z 5 pracowni- 31.12.2015
brzych S.A dze samocho- Laskowice kw
dowych oraz
pian poliureta-
nowych do
produkcji sie-
dze.
XS sp. z o.o. Usugi logi- Wrzenia 520 tys. z 5 pracowni- 31.12.2015
styczne (call kw
center)
Walki sp. z o.o. Produkcja za- Wrocaw 2 mln 800 10 pracow- 31.12.2014
awansowanych tys. z nikw i
technologicznie utrzymanie
laminatw
etatw
zawierajcych
aluminium i
papier
Electrolux Produkcja sprz- widnica 11 mln z 30 nowych 31.12.2016
Poland sp. z o.o. tu gospodarstwa pracowni-
domowego kw
elektrycznego
SACHER Usugi obrbki Bolesawiec 3 mln z 2 pracowni- 31.12.2019
Obrbka Skra- mechanicznej kw
waniem Metalu metalu
s.c.Lesaw,
Waldtraud, Piotr
i Pawe Sacher
Schilsner Indus- produkcja obrze- Wrocaw 20 mln 600 70 pracow- 31.12.2016
try Group sp. z y z ABS do tys. z nikw
o.o. wykoczenia
krawdzi pyt
meblowych
rdo: Opracowanie wasne na podstawie WSSE.
Wabrzyska SSE na tle pozostaych stref
Wedug danych Ministerstwa Gospodarki od pocztku funkcjonowania

stref cznie wydano 1613 wanych zezwole (tabela 6). Od roku 2006 nast-
powa wyrany wzrost wydawanych zezwole na prowadzenie dziaalnoci
w strefach Katowickiej i Mieleckiej, w ktrych wydano najwiksz ich ilo.
W zwizku z kryzysem w 2009 r. w wielu strefach nastpi spadek wydawanych
142
Ewa WONIAK
zezwole21. Do tych stref nale: Kamiennogrska, Katowicka, Kostrzysko-

Subicka, Supska, Starachowicka, Suwalska i Tarnobrzeska. Globalny kryzys
gospodarczy w sposb widoczny wpyn rwnie na spadek liczby miejsc pra-
cy. Kryzys gospodarczy nie wpyn na zmniejszanie si zainteresowania inwe-
storw w WSSE. Badania J. Kitowskiego22 potwierdziy, e specjalne strefy
ekonomiczne nie s skutecznym instrumentem przycigania inwestorw zagra-
nicznych do wybranych regionw w kraju. S one bardziej instrumentem re-
strukturyzacji przemysu w regionach dotknitych bezrobociem, ni instrumen-
tem polityki regionalnej.
Wabrzyska SSE znajduje si na 2 miejscu pod wzgldem wydawanych ze-
zwole. W 2013 r. wyprzedzia j jedynie Katowicka SSE, ktra cznie wydaa
ponad 200 zezwole.
Tabela 6. Liczba wanych zezwole na prowadzenie dziaalnoci w latach

2006-2013.
STREFY 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Kamiennogrska 39 39 44 40 46 50 53 53
Katowicka 143 170 186 183 201 211 218 239
Kostrzysko-Subicka 91 101 110 104 112 124 128 132
Krakowska 30 38 47 49 58 66 72 85
Legnicka 49 53 54 55 53 49 55 60
dzka 76 91 109 115 142 154 158 168
Mielecka 78 88 106 118 150 162 164 180
Pomorska 51 65 62 65 75 85 88 101
Supska 35 41 51 46 45 52 49 50
Starachowicka 60 67 77 73 70 73 71 67
Suwalska 58 52 52 51 56 60 62 65
Tarnobrzeska 88 102 112 110 121 135 137 146
Wabrzyska 79 100 131 139 159 174 181 197
Warmisko- Mazurska 47 52 55 57 66 71 71 70
RAZEM 924 1059 1196 1205 1354 1466 1507 1613
21
Ministerstwo Gospodarki, www.mg.gov.pl [12.05.2014].
22
J. Kitowski, Wpyw kryzysu finansowego i gospodarczego na efekty funkcjonowania specjal-
nych stref ekonomicznych w Polsce, [w:] Przeksztacenia regionalnych struktur funkcjonalno-
przestrzennych. Wspczesne kierunki przemian spoeczno-ekonomicznych, B. Namylak (red.),
Wrocaw 2011, s. 23-39.
143
Jednym z wanych kryteriw, na podstawie ktrych mona oceni efekty

funkcjonowania SSE w Polsce, jest wielko dokonywanych na ich obszarze
inwestycji. Analizujc raport Rady Ministrw dotyczcy SSE naley stwierdzi,
e od pocztku funkcjonowania stref do koca 2013 r. przedsibiorcy prowa-
dzcy dziaalno gospodarcz na podstawie zezwolenia ponieli nakady inwe-
stycyjne o wartoci 90,7 mld z. W stosunku do roku 2011 inwestycje wzrosy
o ponad 8,2 mld z.
Najwiksza warto zrealizowanych inwestycji wystpia w Katowickiej
i Wabrzyskiej SSE. Wynosiy one odpowiednio w 2013 r. 20728,6 mln z
w Katowickiej i 15843,1 mln z w Wabrzyskiej (tab. 7). Uwarunkowania
ksztatowania si zmian liczby wanych zezwole na prowadzenie dziaalnoci
w strefach nie znalazy potwierdzenia w dynamice nakadw inwestycyjnych.
Pod tym wzgldem specjalne strefy ekonomiczne opary si skutecznie uwarun-
kowaniom kryzysowym gospodarki wiatowej. Najmniejsze nakady inwesty-
cyjne wystpuj w strefie Supskiej (1198,8 mln z) i Suwalskiej (1670,9 mln
z).
Tabela 7. Warto zrealizowanych inwestycji w SSE (w mln z).

STREFY 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Kamiennogrska 1000,8 1215,9 1332,9 1406,7 1551,1 1667,2 1768,1 1847,8
Katowicka 10197,1 11760,0 13843,7 15503,7 16869,6 18154,6 18728,1 20728,6
Kostrzysko- 1500,2 2450,4 3125,1 3186,1 3786,3 4215,5 4551,2 5159,9

Subicka
Krakowska 481,8 1025,71 1243,1 1410,2 1655,7 1773,8 1695,2 1851,5
Legnicka 3125,6 3625,7 4024,0 4208,4 4568,8 4889,0 5158,2 5840,5
dzka 3008,5 3895,9 5801,1 6977,5 8184,8 9033,1 9500,5 10621,8
Mielecka 2804,3 3113,6 3781,8 4090,9 4690,3 5097 5284,0 5858,0
Pomorska 1730,6 2648,7 3701,7 5051,8 6727,4 7298,9 7487,9 7661,2
Supska 517,2 615,8 728,3 742,0 963,6 1106,5 1106,7 1198,8
Starachowicka 593,9 739,9 980,2 1150,3 1528,9 1621 1536,1 1719,3
Suwalska 630,3 1001,1 1341,3 1355,4 1474,9 1596,7 1543,6 1670,9
Tarnobrzeska 2394,2 4129,4 4733,0 5335,0 6081,4 6792,9 7093,4 7436,2
Wabrzyska 5872,1 7855,1 9626,7 10692,3 12105,4 13095 13814,7 15843,1
Warmisko- 1573,6 2007,6 2442,5 2609,5 3033,4 3328,9 2975,3 3285,1

Mazurska
RAZEM 35430,3 46085,2 56705,9 63719,9 73221,6 79670,1 82243,0 90722,9
144
Ewa WONIAK
Rwnie wanym, co nakady inwestycyjne, wyznacznikiem efektw funk-

cjonowania SSE jest osignity w nich poziom zatrudnienia. Wedug stanu na
rok 2013 inwestorzy dziaajcy na terenie SSE zatrudniali ponad 259 tys. osb,
wrd ktrych 191 tys. pracowao na nowym miejscu pracy. Biorc pod uwag
zatrudnienie ogem w SSE w 2013 r., zdecydowanie prowadzi Katowicka SSE,
zatrudniajc ponad 51 tys. pracownikw. Wysokim zatrudnieniem wynoszcym
ponad 35 tys. pracownikw cechuje si Wabrzyska SSE. Natomiast 27 tys.
osb pracuj w firmach zlokalizowanych w Tarnobrzeskiej SSE (tabela 8).
W trzech strefach, Pomorskiej, Starachowickiej i Tarnobrzeskiej w 2013 r.
nastpi spadek zatrudnienia w stosunku do 2012 r. Najwikszy wzrost zatrud-
nienia odnotowano w Krakowskiej SSE o 6 313 wicej miejsc pracy w 2013
r., w Wabrzyskiej o 2725 wicej pracujcych oraz Kostrzysko-Subicka SSE
o 2221 wicej miejsc pracy.
Tabela 8. Liczba pracujcych w specjalnych strefach ekonomicznych

w latach 2006-2013.
SSE 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Kamiennogrska 3302 5033 4469 4028 4349 4618 4790 4849
Katowicka 32204 35285 42592 40445 43473 48541 49934 51277
Kostrzysko-
10075 12891 16446 15589 17252 19089 20144 22365
Subicka
Krakowska 4711 5566 7699 8320 8936 9790 9572 15885
Legnicka 6945 8104 8698 8213 8803 9300 9565 10066
dzka 8172 14756 18983 20478 23248 24824 25921 26779
Mielecka 11983 13104 15824 15312 16516 18387 20934 22826
Pomorska 12013 17493 17545 17158 19275 18812 15536 15144
Supska 1926 2180 2728 2409 2683 3390 3632 3641
Starachowicka 6056 6970 8030 6505 6349 7270 7104 6383
Suwalska 4090 5096 5132 4874 5958 5452 5288 5336
Tarnobrzeska 14755 18799 22538 22830 27832 28710 30023 27192
Wabrzyska 22980 28673 30924 27457 30057 31276 32392 35117
Warmisko- Ma-
7206 8415 8933 9649 10558 12135 12616 12635
zurska
14641 18236 21054 20326 22528 24159 24745 25949
RAZEM
7 5 3 8 9 4 1 5
145
Rysunek 9. Efekty funkcjonowania stref w przeliczeniu na zagospodaro-

wany obszar SSE.
a) miejsca pracy na 1 ha
b) nakady inwestycyjne na 1 ha (mln z)
W 2012 r. na 1 ha terenu, na ktrym inwestorzy prowadzili dziaalno

w strefie przypadao rednio 12,2 mln z nakadw inwestycyjnych oraz 35
miejsc pracy. Analizujc warto nakadw inwestycyjnych na 1 ha zagospoda-
rowanego obszaru, naley stwierdzi, e warto powyej redniej uzyskay
Legnicka SSE i Katowicka SSE ponad 20 mln na 1 ha (ryc. 9). Z kolei war-
to liczby pracujcych w strefie na 1 ha bya najwiksza w Katowickiej SSE
(55 miejsc pracy/1ha) i Mieleckiej SSE (49 miejsc pracy/1 ha).
146
Ewa WONIAK
Wabrzyska SSE utworzya 28 miejsc pracy na 1 ha zagospodarowanego

terenu. Nie jest to zadowalajce, gdy gorsze wyniki, pod wzgldem miejsc
pracy na 1 ha, maj jedynie Pomorska i Supska SSE. Z kolei Wabrzyska SSE
znajduje si na czwartym miejscu jeli chodzi o nakady inwestycyjne na 1 ha
(12,44/1ha). Lepsze okazay si strefy: Legnicka (22,78/1ha), Katowicka
(21,73/1ha) oraz Mielecka (13,12/1ha).
Wedug rankingu brytyjskiego magazynu FDI Magazine23, dotyczcego
SSE i ich przyszoci na caym wiecie, WSSE zaja 4 miejsce w Europie.
W klasyfikacji wiatowej uplasowaa si na 22 miejscu. W rankingu wzio
udzia ponad 600 stref ze 120 krajw. Oceniano strefy pod wzgldem piciu
kategorii: motywatorw/bodcw rozwoju, infrastruktury, ekonomicznoci,
transportu, najlepszej promocji marki FDI. Wedug rankingu najwikszy sukces
w swojej dziaalnoci osigaj strefy, ktre posiadaj najbardziej zrnicowane
przemysy dla przedsibiorcw. Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna
z ca pewnoci takie posiada. Strefa stara si take pozyskiwa inwestorw,
ktrzy w swojej dziaalnoci skupiaj wyspecjalizowane technologicznie meto-
dy produkcji. Wysze pozycje od Wabrzyskiej SSE zajy: Katowicka SSE (11
miejsce na wiecie) oraz dzka SSE (18 miejsce w rankingu wiatowym).
Uwagi kocowe
Specjalne strefy ekonomiczne maj szerokie perspektywy rozwoju. Sukces

ich dziaania zaley od odpowiednio przygotowanych regulacji prawnych, ktre
bd atrakcyjne dla inwestorw zagranicznych. Utworzenie SSE powinno przy-
czyni si do rozwoju obszaru, na ktrym si znajduje. Uwaa si, e tworzenie
stref pomaga rozwiza problemy zwizane z niedorozwojem infrastruktury,
upadkiem przemysu czy trudn sytuacj spoeczn, jaka miaa miejsce w pod-
regionie wabrzyskim.
Dowiadczenie zagranicznych SSE pokazuje, e potrzeba ogromnego na-
kadu, aby strefy funkcjonoway w sposb efektywny. Na efektywno dziaa-
nia stref wpywa przede wszystkim stabilno polityczna, gwarancje inwesty-
cyjne i prawne, wysoko wykwalifikowana kadra pracownicza oraz usprawnie-
nie procedur administracyjnych.
Zaprezentowane dane dotyczce efektywnoci funkcjonowania WSSE po-
twierdzaj, e strefa ta naley do najlepiej rozwijajcych si stref w Polsce.
Wyrnia si pod wzgldem tworzenia nowych miejsc pracy oraz wysokich
nakadw inwestycyjnych dokonywanych przez inwestorw zlokalizowanych
na jej obszarze. W WSSE inwestuj gwnie due firmy z kapitaem zagranicz-
nym.
23
Ranking specjalnych stref ekonomicznych na wiecie, www.ksse.com.pl [12.05.2014].
147
Wyduenie okresu funkcjonowania SSE o kilka lat nie daje penej satys-
fakcji dla inwestorw. Dla przedsibiorcw prowadzcych dziaalno gospo-
darcz korzystne byoby bezterminowe funkcjonowanie SSE. Firmy z duym
kapitaem, ktre chciaaby rozpocz dziaalno w strefie, potrzebuj czasu,
aby korzyci przekroczyy koszty zwizane z ich inwestycj.
148
Ewa WONIAK
STRESZCZENIE
Specjalne strefy ekonomiczne (SSE) stanowi narzdzie stymulujce napyw

inwestycji do Polski. Stanowi one pewien wydzielony system gospodarczy
funkcjonujcy na korzystniejszych warunkach w stosunku do caej gospodarki.
Dziaajce w niej podmioty gospodarcze maj moliwo korzystania z rnych
instrumentw wspierajcych ich aktywno inwestycyjn. Efekty funkcjonowa-
nia SSE okrela si poprzez liczb wydanych zezwole na prowadzenie dziaal-
noci gospodarczej, liczb zatrudnionych oraz nakady inwestycyjne. Utworze-
nie Wabrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (WSSE) wpyno na niwe-
lowanie negatywnych nastpstw likwidacji i upadku zakadw przemysowych
po okresie transformacji. Strefa przeja rol dawnych kopalni wabrzyskich.
Jednake pojawiy si wtpliwoci dotyczce wpywu strefy na otaczajcy pod-
region. Przede wszystkim pierwotny cel, dla ktrego powoano stref nie zosta
speniony, poniewa obszar nadal cechuje si wysokim bezrobociem. Celem
pracy jest przedstawienie efektw funkcjonowania WSSE Invest-Park na
podstawie liczby wydanych zezwole na prowadzenie dziaalnoci gospodar-
czej w strefie, liczby utworzonych miejsc pracy oraz nakadw inwestycyjnych.
Do wrzenia 2013 r. w WSSE zainwestowao 156 przedsibiorcw. Wydano
197 zezwole na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, utworzono ponad 35
tys. miejsc pracy oraz zrealizowano inwestycje w wysokoci ponad 15 mld z.
Celem pracy jest take porwnanie wszystkich stref ekonomicznych w Polsce
pod wzgldem liczby wydanych zezwole, liczby miejsc pracy oraz nakadw
inwestycyjnych w latach 2006-2013 i okrelenie efektw dziaania WSSE na tle
pozostaych SSE.
SOWA KLUCZOWE
Specjalna strefa ekonomiczna, efektywno, nakady inwestycyjne, dziaalno

gospodarcza.
SUMMARY
Special economic zones (SEZs) are an instrument to stimulate the inflow of

investments into Poland. They are a separate economic system, which operates
on more favorable terms in relation to the overall economy. Economic opera-
tors have able to use different instruments to support their investment activity.
The effects of the functioning of the SEZ is determined by the number of per-
mits to conduct economic activity, number of employees and capital expendi-
tures. Creating Wabrzyska Special Economic Zone (WSEZ) had influence on
eliminating the negative consequences of the fall of industrial plants after the
149
transformation period. The zone has taken the role after the old Walbrzychs
mines. However there are some doubts when it comes to the influence of the
zone on the surrounding region. First of all the original purpose why the zone
was established wasnt accomplished, because unemployment in subregion
wabrzyski hasnt decreased. The aim of the study is to present the effects of the
functioning of WSEZ. Until 2013 in zone invested 156 entrepreneurs, 197 per-
mits were released, zone has created 35 thousand jobs and realized 15 billion z
of investment. The aim of the work was also a comparison of all the economic
zones in Poland in the period 2002-2013.
KEYWORDS
Special economic zone, effectiveness, capital expenditures, economic activity.
150
Igor DOTSIAK
Igor DOTSIAK
-

:
-

- 80.-90.
. , -
, ,
. ,
,

, .

,
.
-
- ,
.
, ,
.
,
, . -

.
.

.
151
-

,
.

.
,
.

-
.

.
,
,

.
-
.

.
, . ,
1970 :
. ,

.
, ,
-
1. .
,
.
(1890-
1920 .) ( 1945 .). ,

-
.

, 1.
1
D. Rustow, Transition to Democracy: Toward a Dynamics Model, Comparative Politics 1970,
v. 2, nr 3, s. 9.
152
Igor DOTSIAK
.

, : 1)
; 2)
; 3) ; 4)
; 5) ; 6)
; 7) ; 8)
; 9)
2.
,
-
.
, .
.
( )
- ;
()
;
( )
, ,
3.

. .
, ,

. ,
:
1) (
);
2) (
);
3) (

);
2
C. , . ,
, oca 2003, s. 123.
3
Tame.
153
-
4) (
)4.

.

, ,
.
,
- - .

.
80- .
,
.
70- . ,
1980-81 .,
,
. ,
()
,
.
, -
. ,
-
.
.
,
,
. ,
, 80- .

. ,

.
.

1981 .,
4
A. Przeworski, Economic Reforms in New Democracies: A social-democratic approach, New
York 1993, s. 81.
154
Igor DOTSIAK
,
(. , . )
(. , . ).

1980- .
:
1) ;
2)
;
3) .

,
: 1) ; 2)
.
. ,
80- .
,
,
, . ,
...5.
1981 . 1986 .
- ,
.
.
1986 .

.
, 1989 .
.
,

.
,
- ;
; ,
,
. ,

5
. , [ ],
- 2000, s. 27.
155
-
. , .

6.
:
, .
,

.
:
1. ,
, :
,
,
, .
2. ,

,
.
3. :
) ,

;
) 38%
, (
) 65%. 35%
.
4.
. ,

, .
.

:
1) C (
) (20 1989 .);
2) (4 18 1989 .).
,

6
- , 90- ,
.. (.), oca 2002, s. 29.
156
Igor DOTSIAK
. ,

.
.
( ,
. ),
,
1981 . 1989 .,
.

.

-
(
1989 .) (
1990 .)
, (
1989 .). Freedom House,
1990 . .

:
1. (1989-1997 .).
2. (
, ) (1989-1997
.).
3. (1989-1993
.).
4. (1989-1997 .).
5. (1989-1997 .).
6. (1989-2000 .).
7. (1990-1998 .).
-
1989, 1992 1997 .
3
-
. , ,
.
,

1992 . ,
.
157
-

.
1997 . .

.
7.
, ,

.

,
-
.

, ,
.
- .

.
, .

.
, ...
( 1989 . 20% ).
( 10 . .),
, , .
.

. 1978 .
. .,

.

7
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997, nr 78, poz. 483.
158
Igor DOTSIAK
,
,

,
.
,
.
159
-
STRESZCZENIE
-
,
.
, - -
.
.
SOWA KLUCZOWE
T, , , , .
SUMMARY
Political and economic transformation of the Republic of Poland: Experience

for Ukraine Political and economic transformation in Poland is analyzed on the
basis of serial passage stages of liberalization, democratization and consolida-
tion. Each of the stages of the democratic transition implemented in practice of
the political, socio-economic, cultural and spiritual areas. Accent is on the fea-
tures of conditions and the importance of the Polish experience for successful
democratic transit in Ukraine.
KEYWORDS
Transformation, reform model, consolidating, democracy.
160
BIOGRAMY
BEDNORZ JAROSAW doktorant Wydziau Nauk Spoecz-

nych Uniwersytetu lskiego w Katowicach. Pracownik Kompanii Wglowej
S.A. Oddzia KWK Pokj. Zainteresowania naukowe koncentruj si wok
problematyki transformacji grnictwa, polityki energetyczno-klimatycznej oraz
zatrudnienia w regionie. Autor referatw i bada powiconych tej tematyce.
CZOP BARBARA starszy wykadowca w Instytucie Nauk Poli-

tycznych Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego w Olsztynie. Specjalizuje si
w rnych dziedzinach zwizanych z zalenociami spoeczno-ekonomicznymi
wspczesnego spoeczestwa (polityka spoeczna i gospodarcza, ekonomia,
finanse samorzdowe, bezpieczestwo finansowe).
DOTSIAK IGOR doktor nauk politycznych, obecnie adiunkt

Wydziau Nauk Politycznych (Associate Professor of Political Science) Przy-
karpackiego Uniwersytetu Narodowego im. Wasyla Stefanyka, dyrektor Cen-
trum Bada Spoecznych. Zainteresowania badawcze: wybory i zachowania
wyborcze, relacje polityki i ekonomii, problemy bezpieczestwa narodowego,
monitorowanie jakoci procesu edukacyjnego. Zaangaowany w organizacj
badania opinii publicznej znaczcych problemw w regionie.
HEJDUK MARIUSZ absolwent Instytutu Polityki Spoecznej

i Stosunkw Midzynarodowych Politechniki Koszaliskiej. Zainteresowania
naukowe, poparte wieloletni praktyk, zwizane s z bran wodno-
kanalizacyjn. Dotycz: nowych technologii w zakresie pozyskiwania wody
pitnej, ochrony rodowiska, a take utylizacji odpadw pozaciekowych.
KASTRAU EWA mgr in, absolwentka Wydziau Grniczego

Politechniki Wrocawskiej (ukoczenie uczelni i uzyskanie tytuu zawodowego
161
w 1988 r.). Uczestniczka studiw doktoranckich na Uniwersytecie Ekonomicz-
nym we Wrocawiu IV rok niestacjonarnych studiw doktoranckich. Od po-
cztku pracy zawodowej zwizana z ochron rodowiska. Aktualnie na stanowi-
sku Gwnego Specjalisty ds. Ochrony rodowiska w Legnickim Przedsibior-
stwie Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. Autorka licznych opracowa z zakresu
ochrony rodowiska.
KUSAK MIRON prorektor Wyszej Szkoy Komunikacji Spo-

ecznej w Gdyni i profesor w AMW w Gdyni. Zainteresowania badawcze i do-
robek naukowy obejmuje politologi, najnowsz histori oraz myl polityczn
XIX i XX w., ze szczeglnym wyrnieniem strategii w dziaaniach politycz-
nych i geopolityki. Jest autorem licznych prac naukowych dotyczcych konflik-
tw spoecznych, zwaszcza konfliktw w procesach transformacji systemo-
wych. Napisa ksiki takie, jak: Strategia w polityce, Midzy histori
a polityk oraz artykuy naukowe pt. Polityczny aspekt dylematw inteligenta
wobec inwazji mediw, Systemowe uwarunkowania zjawiska populizmu
czy Strategia rozwoju politycznego w warunkach demokracji.
PANKOWSKA ANNA absolwentka Wydziau Prawa i Admi-

nistracji Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu, kierunek: prawo.
Pracownik Wydziau Obsugi Prawnej w Zakadzie Ubezpiecze Spoecznych
w Bydgoszczy. Studentka studiw podyplomowych z zakresu metodologii nauk
prawnych, metod prawniczych z kierunkowym seminarium doktorskim. Zainte-
resowania naukowe skupiaj si w obszarze ubezpiecze spoecznych.
SIKORA-GACA MAGORZATA doktor nauk spoecznych

w zakresie nauk o polityce; specjalista ds. funduszy unijnych. W 2007 roku
ukoczya Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy uzyskujc tytu
magistra politologii (specjalno: Integracja europejska). W 2008 rozpocza
sta naukowy w Ambasadzie RP w Republice Modawii. W 2010 roku na Wy-
dziale Politologii i Studiw Midzynarodowych UMK obronia dysertacj dok-
torsk pod kierunkiem prof. Jacka Knopka. Od 2011 adiunkt w Instytucie Poli-
tyki Spoecznej i Stosunkw Midzynarodowych Politechniki Koszaliskiej.
Gwnym obszarem zainteresowa badawczych autorki s systemy polityczne
i partyjne Europy Poudniowo-Wschodniej, Kaukazu Poudniowego i Azji Cen-
tralnej oraz Fundusze europejskie. Tematyk tych ostatnich zajmuje si od 2007
roku, co przekada si na wspprac z licznymi podmiotami gospodarczymi
i instytucjami pastwowymi. Prowadzi szkolenia z pisania projektw unijnych,
ich realizacji i rozliczania.
162
SROKA JACEK doktor habilitowany nauk humanistycznych
w zakresie nauki o polityce, docent IPiSS. Autor, wspautor i redaktor dwuna-
stu ksiek oraz ponad stu artykuw naukowych publikowanych w kraju i za-
granic. Specjalizuje si w problematyce spoeczestwa obywatelskiego, sto-
sunkw przemysowych, dialogu spoecznego i obywatelskiego oraz polityki
administracyjnej. Uczestniczy w osiemnastu projektach badawczych, krajo-
wych i zagranicznych, z ktrych kilkoma kierowa. Zatrudniony na stanowisku
profesora nadzwyczajnego w Uniwersytecie Wrocawskim.
WONIAK EWA absolwentka Wydziau Nauk Geograficznych

i Geologicznych, UAM Pozna; magister geografii specjalno spoeczno-
ekonomiczna. Obecnie studentka II roku studiw magisterskich na kierunku
Wschodoznawstwo na Wydziale Historycznym UAM w Poznaniu. Obszarem
zainteresowa badawczych autorki jest Europa Wschodnia i kraje postkomuni-
styczne, a take rozwj regionalny i procesy spoeczno-ekonomiczne zachodz-
ce w Polsce po okresie transformacji.
163
164
BIBLIOGRAFIA
Analiza skutkw prawnych wprowadzenia zmian w mechanizmie wsparcia dla

producentw energii elektrycznej ze rde odnawialnych, w kontek-
cie zachowania praw nabytych inwestorw korzystajcych ze wspar-
cia na dotychczasowych zasadach, Bird & Bird Maciej Gawroski
sp.k., Warszawa 2011.
Aziewicz T., Transformacja gospodarki komunalnej w Polsce,
www.komunalne.info [17.01.2013].
Balcerowicz L., Wywiad dla Dziennika Gazeta prawna, Dziennik Gazeta
Prawna 2014, nr 104.
Balcerowicz L., Wywiad dla tygodnika Newsweek, Newsweek 2013, nr 4.
Bartosik M., Czy energetyka jdrowa pomoe ziemi wyj z puapki energetycz-
nej, www.szkola-ej.pl [ 21.02.2013].
Beck U., Grande E., Polityka kosmopolityczna. Spoeczestwo i polityka w dru-
giej nowoczesnoci, Warszawa 2009.
Bywalec Cz., Konsumpcja rozwj gospodarczy i spoeczny, Warszawa 2010.
Chmielowska W., Funkcjonowanie spek komunalnych, Krakw 2008.
Co dalej z Silesi?, Kompania Wglowa, Gazeta Firmowa 2008, nr 1 (1).
Dialog spoeczny na poziomie regionalnym. Ocena szans rozwoju, Zalewski D.
(red.), Warszawa 2005.
Doliwa-Klepacki Z., Integracja Europejska, Biaystok 2005.
Dubiski J., Turek M., Szanse i zagroenia rozwoju grnictwa wgla kamien-
nego w Polsce, Wiadomoci Grnicze 2012, nr 11.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia
2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odna-
wialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dyrektyw
2001/77/WE.
Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 roku nr 91/271/EWG w sprawie oczysz-
czania ciekw komunalnych, Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991 r.
Dziembowski Z., Komunalne przedsibiorstwa uytecznoci publicznej, Orga-
nizacja i zasady finansowania, Warszawa 1991.
165
Fiedor B., Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park. Bilans
pierwszej dekady, wpyw na region i perspektywy rozwoju, Wrocaw
2007.
Fruyski A., Kopalnie wgla kamiennego w Polsce, d 2012.
Fundusze europejskie programy przedakcesyjne, www.uz.zgora.pl
[22.02.2013].
Fundusze europejskie w teorii i praktyce. Edukacja, Gospodarka, Kultura, Spo-
eczestwo, Sikora-Gaca M., Kosowska U. (red.), Warszawa 2014.
Gnessotto N., Przyszo Europy strategicznej, Warszawa 2012.
Godlewska-Majkowska H., Skuteczno specjalnych stref ekonomicznych jako
instrumentu polityki regionalnej w Polsce, Warszawa 2009.
Graczyk M., Zarzdzanie inwestycjami komunalnymi, Bydgoszcz-Zielona Gra
2008.
Guz-Vetter M., Przygotowanie polskiej administracji do efektw wykorzystania
pomocy przedakcesyjnej oraz funduszy strukturalnych Unii Europej-
skiej, Warszawa 2000.
Hardt ., Czy Fundusze Europejskie mog sta si czynnikiem przeciwdziaaj-
cym spowolnieniu gospodarczemu?, [w:] Gospodarka Polski. Progno-
zy i opinie, Bartosik K. (red.), Warszawa 2009.
Hauser J., Populistyczne zagroenie w procesie transformacji spoeczestwa
socjalistycznego, Warszawa 1992.
Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych, stan na
31.12.2012 r., www.mg.gov.pl [15.05.2014].
Jackiewicz A., Grnictwo cz. I, Katowice 1959.
Janus-Hibner M., Pastusiak R., Programy pomocowe w Polsce, Warszawa
2004.
Jastrzbska-Smolaga H., W kierunku trwaej konsumpcji. Dylematy, zagroenia,
szanse, Warszawa 2000.
K. Zagrski, Zrnicowania warunkw ycia. Polskie rodziny i spoecznoci
lokalne, Warszawa 2009.
Kaczmarek T., Parysek J., Nasza Europa, Pozna 2002.
Kaczmarek T.T., Globalna gospodarka i globalny kryzys, Warszawa 2009.
Kaliski M., Jedynak Z., Janusz P., Szurlej A., Polskie zasoby energetyczne
szansa czy zagroenie?, Wiertnictwo Nafta Gaz 2011, t. 28, z. 3.
Karbownik A, Wodarski K. Dostosowanie grnictwa wgla kamiennego w Pol-
sce w latach 1990-2003 do warunkw gospodarki rynkowej, [w:] Za-
rzdzanie procesem dostosowawczym w grnictwie wgla kamiennego
w wietle dotychczasowych dowiadcze, Karbownik A (red.), Gliwice
2005.
Karbownik A., Bijaska J., Restrukturyzacja polskiego grnictwa wgla ka-
miennego w latach 1990-1999, Gliwice 2000.
166
Kitowski J., Wpyw kryzysu finansowego i gospodarczego na efekty funkcjono-
wania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce, [w:] Przeksztacenia
regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Wspczesne kie-
runki przemian spoeczno-ekonomicznych, Namylak B. (red.), Wro-
caw 2011.
Kodeks Spek Handlowych Ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 roku, Dz. U.
2000, nr 94, poz. 1037 z pn. zm..
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997,
nr 78, poz. 483.
Kopalnia Silesia sprzedana, Kompania Wglowa, Gazeta Firmowa 2010,
nr 10 (22).
Kosmaty J., Wabrzyskie tereny pogrnicze po 15 latach od zakoczenia eks-
ploatacji wgla, Grnictwo i Geologia 2011, t. 6, z. 1.
Kostyrka D., Obligacje przychodowe jako rdo finansowania inwestycji ko-
munalnych, Pozna 2010.
Krajowy Program Oczyszczania ciekw Komunalnych, witryna Internetu:
www.kzgw.pl [29.01.2013].
Krawczyk P., Informacja nr 146, Warszawa 1993.
Kryska E., Polskie specjalne strefy ekonomiczne zamierzenia i efekty, War-
szawa 2000.
Krzeczkowski K., Gmina jako podmiot polityki komunalnej, Samorzd Teryto-
rialny 1983, nr 3.
Krzysztofek A., Fundusze przedakcesyjne pozyskane przez gmin Morawica,
Miscellanea Oeconomicae 2011, nr 1.
Lachiewicz W., Jak finansowa deficytowe usugi komunalne, witryna Interne-
tu: www.samorzad.infor.pl [05.02.2013].
Leszczyski A., Wielki sonda TNS Polska dla Wyborczej o 25-leciu. Tego
nam brakuje do szczcia, Gazeta Wyborcza 2014, nr 101.
M. Sikora-Gaca, Fundusze europejskie w teorii i praktyce. Znaczenie perspek-
tywy finansowej 2007-2013 i 2014-2020 dla Polski, [w:] Fundusze eu-
ropejskie w teorii i praktyce. Edukacja, Gospodarka, Kultura, Spoe-
czestwo, Sikora-Gaca M., Kosowska U. (red.), Warszawa 2014.
Mapa dotacji UE www.mapadotacji.gov.pl [30.05.2014].
Martyka J., Majer M., Skala i przejawy wykluczenia spoecznego byych grni-
kw w wybranych gminach grniczych podejcie podmiotowe, [w:]
Grnicy wykluczeni, ale niezapomniani. Program pozytywny, K. No-
wak (red.), Katowice 2012.
Matykowski R., Siwek M., Proces pczkowania podstref w ramach specjal-
nych stref ekonomicznych, [w:] Wspczesne problemy badawcze geo-
grafii polskiej geografia czowieka, witek D., Bednarek M., Sika
P. (red.), Pozna 2008.
167
Mazur K., Specjalne strefy ekonomiczne jako nowe obszary przemysowe, Gli-
wice 2004.
Ministerstwo Gospodarki, Informacja o funkcjonowaniu grnictwa wgla ka-
miennego w 2009 r., Warszawa 2010.
miennego w 2010 r. (przed badaniem biegych rewidentw), Warszawa
2011.
miennego w grudniu oraz w 2012r. Opracowanie obejmuje dane
przedsibiorstw grniczych w rozumieniu ustawy o funkcjonowaniu
grnictwa wgla kamiennego w latach 2008-2015. Przed badaniem
sprawozda finansowych przez biegych rewidentw, Warszawa 2013.
miennego w grudniu oraz w 2013r. Opracowanie obejmuje dane
przedsibiorstw grniczych w rozumieniu ustawy o funkcjonowaniu
grnictwa wgla kamiennego w latach 2008-2015. Przed zatwierdze-
niem sprawozda finansowych przez walne zgromadzenia spek w-
glowych. Warszawa 2014.
Ministerstwo Gospodarki, www.mg.gov.pl [12.05.2014].
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Fundusze europejskie 2014-2020 in-
formacje oglne, www.mir.gov.pl [05.09.2014].
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Programowanie perspektywy finanso-
wej 2014-2020. Umowa Partnerstwa, Warszawa 2014.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesie-
nia 2007-2013 wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa
Strategia Spjnoci, Warszawa 2007.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny Inteligentny Rozwj
2014-2020, Warszawa 2014.
Ministerstwo rozwoju Regionalnego, Rozwj miast w Polsce. Raport wprowa-
dzajcy Ministerstwa Rozwoju Regionalnego opracowany na potrzeby
przygotowania przegldu OECD krajowej polityki miejskiej w Polsce,
Warszawa 2010.
Mitrga M., Marginalizacja etosu pracy grnika i jej konsekwencje dla realiza-
cji programu restrukturyzacji przemysu wgla kamiennego, [w:] Poli-
tyka spoeczna wobec reform, L. Frckiewicz A. Frckiewicz-Wronka
(red.), Katowice 1999.
Mitrga M., Polityka socjalna wobec grnikw wgla kamiennego (Diagnoza
stanu obecnego oraz spoeczne aspekty restrukturyzacji), Gliwice
1995.
Mitrga M., Restrukturyzacja umiejscowiona. Socjalne i regionalne aspekty
przemian w grnictwie wgla kamiennego, Katowice 2001.
168
Moisi D., Wywiad dla Suddeutsche Zeitung 7.IX.2011, przedruk w Forum, Fo-
rum 2011.
Mokrzycki E., Ney R, Siemek J., wiatowe zasoby surowcw energetycznych
Wnioski dla Polski, Rynek Energii 2008, nr 6.
Motowidlak T., Wpyw kryzysu finansowego strefy euro na rozwj sektora
energii odnawialnej w UE, Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeco-
nomica 2012, nr 273.
Olszowski J., Obligatoryjne obcienia grnictwa wgla kamiennego w Polsce,
Grnictwo i Geologia 2010, t. 5, z. 3.
Paszcza H., Procesy restrukturyzacyjne w polskim grnictwie wgla kamienne-
go w aspekcie zrealizowanych przemian i zmiany bazy zasobowej,
Grnictwo i Geoinynieria 2010, z. 3.
Paszcza H., Techniczne aspekty zmian polskiego grnictwa wgla kamiennego,
Energetyka i Przemys. Power Industry 2013.
Piketty T., Wywiad dla Der Spiegel, Przedruk w Forum, Forum 2014, nr 11.
Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, www.paiz.gov.pl
[12.05.2014].
Portal Innowacji, www.pi.gov.pl [14.09.2014].
Przeworski A., Economic Reforms in New Democracies: A social-democratic
approach, New York 1993.
Ranking specjalnych stref ekonomicznych na wiecie, www.ksse.com.pl
[12.05.2014].
Rozporzdzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5
lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional-
nego i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1783/1999, Dz.U. L 210/1
z dnia 31 lipca 2006 r.
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 23 lipca 2013 r. zmieniajce rozporz-
dzenie w sprawie wabrzyskiej specjalnej strefy ekonomicznej, Dz.U.
2014 poz. 729.
Rustow D., Transition to Democracy: Toward a Dynamics Model, Compara-
tive Politics 1970, v. 2, nr 3.
Sadowski T., widerski G., Lewandowski W., Dotacje UE na rozwj odna-
wialnych rde energii w Polsce, Warszawa 2006.
Senda J., Trendy zachowa konsumenckich w rozwinitych europejskich gospo-
darkach rynkowych, Handel Wewntrzny 2005, nr 2.
Sieci czy struktury? Dialog spoeczny na poziomie regionalnym, Baszczyk M.,
Sroka J. (red.), Warszawa 2006.
Smtkowski M., Rola specjalnych stref ekonomicznych w ksztatowaniu struktu-
ry przestrzennej przemysu w Polsce, [w:] Procesy transformacji uka-
dw przestrzennych przemysu na tle zmieniajcego si otoczenia, Zio-
o Z. (red.), Warszawa-Krakw 2008.
169
Soros G., Kryzys wiatowego kapitalizmu. Zagroenia dla spoeczestwa otwar-
tego, prze. Niedzielski L., Warszawa 1999.
Sroka J., Analiza funkcjonowania instytucji dialogu spoecznego na poziomie
wojewdztw. Raport z bada wojewdzkich komisji dialogu spoeczne-
go, Warszawa 2009.
Sroka J., Herbut R., Sula P., Dialog spoeczny na poziomie regionalnym. Raport
z bada, Warszawa 2004.
Stalewski T., Szpak A., Likwidowanie kopalni wgla w maym miecie grni-
czym, Studia Regionalne i Lokalne 2000, nr 4 (4).
Strategia restrukturyzacji grnictwa wgla kamiennego. Dowiadczenia i pro-
gnozy, Ney R. (red.), Krakw 2006.
Strona internetowa WSSE, www.invest-park.com.pl [10.05.2014].
Strona Urzdu Miejskiego w Szprotawie, www.szprotawa.pl [12.05.2014].
Stryjakiewicz T., Adaptacja przestrzenna przemysu w Polsce w warunkach
transformacji, Pozna 1999.
Szczepaski M. S., Tyrybon M., Zagroona egzystencja. Grnicza zbiorowo
lokalna wobec restrukturyzacji kopalni, Studia Regionalne i Lokalne
2000, nr 4 (4).
Szczypiska-Grabarczyk M., Dziaalno gospodarcza gminy w sferze uytecz-
noci publicznej i poza ni oraz formy tej dziaalnoci, Biuletyn Biura
Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 1997, nr 2.
winiarski M., W latach siedemdziesitych (1970-1980), [w:] Dzieje grniczego
ruchu zawodowego w Polsce (1945-1987) tom 3, J. Kantyka (red.), Ka-
towice 1990.
Taubman J., Wgiel i alternatywne rda energii, Warszawa 2011
Uchwaa nr 1920/IV/12 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 6 marca
2012 r. w sprawie zmiany uchway nr 1391/IV/11 Zarzdu Wojewdz-
twa Dolnolskiego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie wyboru pro-
jektw w trybie konkursowym do dofinansowania w ramach dziaania
5.1 w Priorytecie V Regionalna infrastruktura energetyczna przyja-
zna rodowisku (Energetyka) Regionalnego Programu Operacyjne-
go dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013 (RPO WD).
Uchwaa nr 3363/IV/12 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 24 grud-
nia 2012 r. w sprawie wyboru projektw w trybie konkursowym do do-
finansowania w ramach dziaania 5.1 w Priorytecie V - Regionalna in-
frastruktura energetyczna przyjazna rodowisku (Energetyka) Re-
gionalnego Programu Operacyjnego dla Wojewdztwa Dolnolskie-
go na lata 2007-2013 (RPO WD).
Uchwaa nr 4896/IV/13 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 29 pa-
dziernika 2013 r. w sprawie zmiany uchway nr 4379/IV/13 Zarzdu
Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 9 lipca 2013 r. w sprawie wyboru
170
projektw w trybie konkursowym do dofinansowania w ramach dziaa-
nia 5.1 w Priorytecie V - Regionalna infrastruktura energetyczna przy-
jazna rodowisku (Energetyka) Regionalnego Programu Operacyj-
nego dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013 (RPO WD).
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, tekst jednolity Dz.U.
z 2012 r. poz. 1059 ze zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 984, Dz.U. z 2013 r.
poz. 1238.
Ustawa z dnia 10 maja 1990 roku przepisy wprowadzajce ustaw o samorz-
dzie terytorialnym i ustaw o pracownikach samorzdowych, Dz. U.
1990, nr 32, poz. 191 z pniejszymi zmianami.
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o partnerstwie publiczno-prawnym, Dz. U.
2009, nr 19, poz. 100.
Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej, Dz. U. 2011, nr
45, poz. 236 z pniejszymi zmianami.
Ustawa z dnia 20 kwietna 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz.U. z 2004
r., Nr 116, poz. 1206 ze zm.
Ustawa z dnia 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorzdzie
terytorialnym,. Dz. U. 1988, nr 26, poz. 183.
Ustawa z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej wadzy
pastwowej, Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130.
Ustawa z dnia 26 padziernika 1981 roku o przedsibiorstwach pastwowych,
Dz. U. 1981, nr 24, poz. 122.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, Dz. U. 2009, nr
157, poz. 1240.
Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamwie publicznych, Dz. U.
2007, nr 223, poz. 1655.
Ustawa z dnia 6 listopada 1992 roku o zmianie ustawy o samorzdzie teryto-
rialnym, Dz. U. 1992, nr 100, poz. 499.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorzdzie terytorialnym, Dz. U. 2001, nr
142, poz. 1591 z pn. zm.
Ustawa z dnia 9 stycznia 2009 roku o koncesji na roboty budowlane lub usugi,
Dz. U 2009, nr 19, poz. 101.
Ustawa z dnia 20 padziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych,
Dz. U. 1994, nr 123, poz. 600.
Uszko M., Zarzdzanie produkcj w kompanii wglowej S.A., Grnictwo
i Geologia 2012, t. 7, z. 3.
Woszczowski S., O racjonaln polityk cen w samorzdowych przedsibior-
stwach uytecznoci publicznej, Samorzd Terytorialny 1938, nr 3.
www.gornictwo.wnp.pl
www.knf. gov.pl [15.02.2014].
www.men.gov.pl
171
www.nbp.gov.pl [12.02.2014].
www.stat gov.pl [01, 06, 14. 02.2014].
www.szczesniak.pl
www.tauron-wydobycie.pl
Wyszy Urzd Grniczy, Ocena stanu bezpieczestwa i higieny pracy, ratow-
nictwa grniczego oraz bezpieczestwa powszechnego w zwizku z
dziaalnoci grniczo-geologiczn w 2013 roku (na tle porwnaw-
czym od 2008 r.), Katowice 2014.
Wyszy Urzd Grniczy, Stan bezpieczestwa i higieny pracy w grnictwie
w 2012 roku, Katowice 2013.
Wyszy Urzd Grniczy, Stan bezpieczestwa i higieny pracy, w grnictwie
w 2002 roku, Katowice 2003.
C., . ,
, oca 2003.
- ,
90- , .. (.), oca 2002.
B., [
], 2000.
172

Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych [Poland in Europe from 1989 to 2014. 25 Years After the Changes - Examples of Economic Transformation Areas]

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych [Poland in Europe from 1989 to 2014. 25 Years After the Changes - Examples of Economic Transformation Areas]

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jacek Knopek, Magorzata Sikora-Gaca, Renata Gabryszak

Polska w Europie 1989-2014

Trzeba zakoczy z faszyw gr, w ktrej ludzie udaj, e pracuj,

Przewodniczcy Uczelnianej Rady Wydawniczej

Copyright by Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszaliskiej

WYDAWNICTWO UCZELNIANE POLITECHNIKI KOSZALISKIEJ

KUSAK Miron Kryzys jako zagroenie dla porzdku libe- 7

SROKA Jacek Transformacyjny krajobraz stosunkw przemy- 19

SIKORA-GACA Magorzata Perspektywa finansowa 2014- 27

PANKOWSKA Anna Finansowa stabilno systemu emery- 43

BEDNORZ Jarosaw 25 lat transformacji polskiego grnic- 61

HEJDUK Mariusz Finansowanie inwestycji komunalnych po 81

CZOP Barbara Zmiany we wzorcach konsumpcji polskich go- 103

KASTRAU Ewa Analiza wsparcia udzielonego na rozwj 117

WONIAK Ewa Wabrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna 127

Rozwj gospodarczy, wolny rynek i liberalne wartoci stay si w dobie kszta-

Kryzys jako zagroenie dla porzdku

Kryzys jest testem na jako i wydolno gospodarki i systemu politycznego.

wymiar sprawiedliwoci staje si przedueniem polityki partii dominujcej na

tyka ta umacnia jego pozycj skutecznego wodarza dbajcego o imperialne

nika, a nie pastwo. I to proste przekonanie, wynike z dowiadczenia, okazao

sje w gremiach celebrytw w Ameryce, spotkania z noblistami Josephem Sti-

tyle samo, co w latach poprzedzajcych wybuch I wojny wiatowej. eby uzy-

Ciekawe pogldy Moisiego s intelektualnie inspirujce, jednak rwnoczenie

s, ze swoj kultur, swoj wizj i swoimi priorytetami wsptworzy bd

Kryzys jest testem wymuszajcym reagowanie na zagroenie nierwnowag

Kryzys, porzdek liberalny, wartoci demokratyczne.

The Crisis, The Order of Liberal, Democratic Values.

Transformacyjny krajobraz stosunkw

Najwaniejszym elementem polskiej wersji trjstronnoci jest Trjstronna Ko-

we stanowiy naturalne zaplecze mobilizacyjne w ramach krystalizujcego si

towa interesw sektora prywatnego. Gos ten wspbrzmia z dokumentem

faktycznie martwy, utrwalajc jedynie coraz bardziej widoczn nieadekwatno

Tabela 1. Trjstronne instytucje dialogu spoecznego (oprcz TK) dziaaj-

Ministerstwo Zdrowia 4 (w tym 1 budow i dziaaniem tosamy z

Oprcz wymienionych 58 (nie liczc TK) instytucji trjstronnych na poziomie

Przedstawiony obraz byby zdecydowanie niekompletny gdybymy nie

Midzynarodow Organizacj Pracy, jak i instytucje Unii Europejskiej. W tym

Od 1993 r., tj. od podpisania Paktu o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie

Stosunki przemysowe, dialog spoeczny, trjstronno.

Industrial relations, social dialogue, Tripartism.

Perspektywa finansowa 2014-2020.

Tematyka funduszy europejskich czy w sobie wiele dziedzin. Owa interdy-

ski fundusz Spoeczny4. Szczegowy podzia rodkw finansowych, o ktrych

Wykres 1. Podzia rodkw midzy poszczeglne PO w latach 2007-2013

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowe Strategiczne

Programy operacyjne mog mie charakter oglnokrajowy bd regionalny.

tematyczny zakres przedsiwzi7, pozwalajcy uporzdkowa proces przy-

Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 Umowa partnerstwa

Realizacja przez pastwa czonkowskie perspektywy finansowej wymaga

Wykres 2. Poziom bazowy, poredni i docelowy podstawowych wskanikw

rdo: Zob. Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Programowanie

Wykres 2 prezentuje kolejno wartoci: bazow (dane za rok 2013), pored-

obecnie zagroe miaa bezporedni wpyw na okrelenie zakresu poszczegl-

ciu wojewdztw Polski Wschodniej19 wojewdztwa lubelskiego, podkarpac-

Znaczenie perspektywy finansowej 2014-2020 dla Polski27

Perspektywa finansowa 2014-2020 niesie ze sob wiele zmian w porwna-

Wykres 3. Podzia rodkw finansowych midzy poszczeglne programy

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Fundusze europejskie 2014-2020 informacje oglne,

PO Innowacyjna Gospodarka zostanie zastpiony przez PO Inteligentny

Wykres 4. Podstawowe dane finansowe w zakresie funduszy europejskich

Pozostae programy operacyjne pozostan bez zmian. S to: Europejska

Program Operacyjny Inteligentny Rozwj

W wynikach bada obrazujcych innowacyjno krajw Unii Europejskiej,