Magorzata SIKORA-GACA

Politechnika Koszaliska

KONCEPCJE PIERIEMYCZKI A PROBLEMATYKA

BEZPIECZESTWA ENERGETYCZNEGO. ROLA ROSJI
NA EUROPEJSKIM RYNKU GAZOWYM

1. Wprowadzenie
Wojna izraelsko-arabska, rewolucja w Iranie czy wojna w Zatoce
Perskiej pokazay, jak wane dla gospodarki wiatowej i poszczeglnych
narodw1 jest bezpieczestwo energetyczne. W kontekcie geopolityki,
na zagadnienie to skadaj si trzy gwne kwestie: wystarczalno
z wasnych, infrastruktura magazynowa i najwaniejsze poziom
uzalenienia od dostaw trzecich, w tym ich dywersyfikacja.
Bezpieczestwo energetyczne nabiera rwnie szczeglnego znaczenia
w konfrontacji z dynamizmem otoczenia politycznego,2 jako czynnik
pozamilitarny.3
Przyjte teorie geopolityki energetycznej4 uwypuklaj sfer rywalizacji,
a czynnikiem determinujcym s bardzo czsto surowce naturalne.5 To
stwierdzenie w sposb jednoznaczny okrela rol Rosji (Heartlandu6) na
europejskim rynku gazowym, a szczeglnie jej wpyw na bezpieczestwo
energetyczne byych republik radzieckich. Koncepcja pieriemyczki, ktra
midzy innymi zostanie omwiona w niniejszym artykule, ma istotne
znaczenie szczeglnie w kontekcie aktualnych wydarze na Ukrainie. Jej

1
M. Kaliski, D. Stako, Bezpieczestwo energetyczne w gospodarce paliwowej Polski,
Krakw 2006, s. 1 i n.
2
M. Kaliski, D. Stako, Monitoring bezpieczestwa energetycznego Polski do roku 2020,
Polityka Energetyczna nr 2/2007, tom 10, s. 5-29.
3
Zob. T. Kowalak, Bezpieczestwo energetyczne zaklcie, wytrych czy realna kategoria?
Biuletyn Urzdu Regulacji Energetyki nr 6/2005.
4
A. Dugin, Geopolityka energetyczna, www.geopolityka.org, [dostp: 10.11.2013 r.].
5
A. Gorodilow, C. Kozlow, Geopolityka, Kaliningrad 2003, s. 5-27.
6
A. Dugin, Geopolityka, op. cit.

147
realizacja moe wywoa nieodwracalne konsekwencje polityczne dla
pozostaych pastw byego ZSRR: Modawii czy pastw Kaukazu,
przyjmujc form precedensu transformacyjnego.

2. Pojcie bezpieczestwa energetycznego

Bezpieczestwo energetyczne moe by rnie definiowane.7
W najprostszym ujciu bdzie to zapewnienie warunkw umoliwiajcych
pokrycie biecego i perspektywicznego zapotrzebowania gospodarki
i spoeczestwa na energi odpowiedniego rodzaju i wymaganej jakoci.8
To rwnie nieprzerwana dostpno dostaw poszczeglnych surowcw,9
ktra zapewnia funkcjonowanie pastwa i zaspokaja jego ywotne interesy.
Bezpieczestwo energetyczne wyraa si poprzez prowadzenie
takiej polityki importu nonikw energii, ktra zmniejsza strukturalne
uzalenienie, wprowadza moliwo jego dywersyfikacji, wyboru
kierunkw importu, gwarantuje rzetelno dostaw i ich korzystne ceny.10
W dobie globalizacji i postpu gospodarczego podmioty pastwowe
upatruj bezpieczestwo energetyczne jako cigo w funkcjonowaniu,11
poczucie spokoju, pewnoci i niezagroenia.12 Tym samym jest to stan
gospodarki umoliwiajcy pokrycie biecego i perspektywicznego
zapotrzebowania odbiorcw na paliwa i energi w sposb technicznie
i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymaga ochrony
rodowiska.13 Istotne dla bezpieczestwa energetycznego pozostaj rwnie
7
Zob. T. Mynarski, Bezpieczestwo energetyczne w pierwszej dekadzie XXI wieku,
Krakw 2011; J. Ciborski, Bezpieczestwo energetyczne, [w:] Energia w czasach kryzysu,
red. K. Kuciski, Warszawa 2006, s. 127-146; R. Rosicki, Polska, Rosja i Niemcy
a bezpieczestwo energetyczne (aspekty polityczne), w: Polacy i Niemcy w XXI wieku.
Nowe oblicza partnerstwa?, red. B. Koszel, Pozna 2007, s. 149-161.
8
Ministerstwo Przemysu i Handlu, Zaoenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku,
Warszawa 1995, s. 1 i n.
9
Na ten aspekt definicji bezpieczestwa energetycznego wskazuje Midzynarodowa
Agencja Energii. Zob. International Energy Agency, www.iea.org [dostp: 12.11.2013 r.].
10
Ministerstwo Obrony Narodowej w swojej definicji uwzgldnia rwnie jako
infrastruktury, sprawno transportu i przesyu, a take stan zapasw. Zob. Ministerstwo
Obrony Narodowej, Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej,
Warszawa 2003.
11
Center for Strategic and International Studies (CSIS), www.csis.org [dostp: 11.12.2013 r.].
12
Por. Websters Third New International Dictionary, Knemann 1993, s. 2053-2054.
13
Art. 3 pkt 16 Ustawy Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 roku, Dz.U. 2003,
nr 153, poz. 1504 ze zm.

148
kwestie tranzytowe i konieczno przesyu wasnych surowcw przez
terytoria obce. Idyll byoby posiadanie wasnych zasobw i niezalenych
gazocigw. Tak niestety nie jest w adnym przypadku, poniewa zarwno
infrastruktura jak i trasy przesyowe angauj liczne podmioty. Zawsze
w takiej sytuacji nastpuje stracie interesw poszczeglnych grup, karteli,
pastw, itd. Pojcie bezpieczestwa energetycznego posiada zatem wymiar
zdecydowanie ponadnarodowy, czsto nawet ponadkontytnetalny. W XXI
wieku osignicie statusu quo w kontekcie bezpieczestwa energetycznego
wydaje si niemoliwe do realizacji bez udziau przynajmniej dwch
partnerw. To natomiast implikuje strefy wpyww i zalenoci, co stanowi
ogromne wyzwanie dla caego zagadnienia.
Kwestia minimalizacji negatywnego oddziaywania sektora energii
jest przedmiotem wielu dyskusji, w ktrych za wyjtkiem kwestii
rodowiskowych uwzgldnia si rwnie warunki ycia spoeczestwa.14
Jest to jednoczenie praktyka wypracowania rutynowych dziaa,15
wspierajcych zaufanie jednostki w stosunku do pastwa, budzcych spokj
egzystencjalny w trwajcej umowie spoecznej.16 Tym samym nastpuje
synchronizacja17 kapitau gospodarczego, spoecznego i rodowiskowego,
co poniekd komplikuje budowanie mechanizmw global energy
governance i przysparza kolejnych partnerw w i tak ju rozbudowanym
dialogu midzynarodowym.

3. Europejski rynek gazowy

Europa ma zrnicowan sytuacj energetyczn, a stary kontynent
jest najmniej zasobnym w gaz rejonem wiata.18 Mona stwierdzi, e
lepsze pooenie geograficzne w stosunku do zewntrznych rde gazu

14
Zob. Ministerstwo Gospodarki, Polityka energetyczna Polski do 2025 roku. Warszawa
2005.
15
A. Giddens, Nowoczesno i tosamo, Warszawa 2007, s. 50-78, 150-197.
16
T. Hobbes, Lewiatan, Warszawa 1954, s. 147.
17
R. Rosicki, O pojciu i istocie bezpieczestwa, Przegld Politologiczny nr 3/2010,
s. 23-32.
18
J. Krzak, Zaopatrzenie w gaz ziemny. Europa, Polska problemy dywersyfikacji, Studia
BAS nr 1/2010, s. 140.

149
oraz moliwoci inwestycyjne wynikajce z potencjau gospodarczego
premiuj kraje Europy Zachodniej.19
Pastwa Unii Europejskiej wykorzystuj prawie 20% wiatowych
dostaw gazu ziemnego, z czego ponad poowa pochodzi z importu,
za porednictwem trzech rurocigowych korytarzy energetycznych.
Pierwszy, to producenci surowca z Morza Pnocnego i norweskiego
szelfu kontynentalnego (Dania, Holandia, Norwegia i Wielka
Brytania). Drugi obejmuje dostawcw z Afryki Pnocnej (Algieria i Libia),
trzeci to Federacja Rosyjska. Aktualnie, w trakcie budowy jest
czwarty korytarz, ktry ma zapewni dostawy z Azerbejdanu,
Turkmenistanu, Iraku, Iranu i Egiptu.20 Uzupenieniem dostaw gwnych
s surowce pochodzce z Nigerii, Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych
Emiratw Arabskich czy Kataru (gaz skroplony). Wsplnotowy
rynek gazowy mona zatem okreli jako zliberalizowany21 oraz
zdywersyfikowany.
Rosja dostarcza Wsplnocie ok. 50% potrzebnego gazu. W przypadku
byych republik radzieckich, wskaniki s zdecydowanie mniej korzystne
w wielu przypadkach wynosz nawet od 66% do 100%, czynic
z Gazpromu monopolist w regionie. Szczegowe dane w tym zakresie
prezentuje tabela nr 1. Prezentacj graficzn stanowi rysunek nr 1. Istotne
s tu nie tylko trudniejsze warunki geograficzne. Naley podkreli, e
w wikszoci s to pastwa postkomunistyczne, ktrych gospodarki w duej
mierze zwizane byy dawniej z ZSRR, a obecnie z Rosj. Konsekwencj
uwarunkowa politycznych i historycznych jest fakt, i wikszo
infrastruktury wydobywczej naley do Rosji, ktra jest jednoczenie
gwnym dostawc surowca w regionie. S to tereny byego RWPG
z narzucon infrastruktur.22

19
Ibidem, s. 137.
20
P. Turowski, Eksport toryskiego gazu strategia, plany, konsekwencje,
www.geopolityka.org, [dostp: 18.11.2013 r.].
21
Problemem bywaj umowy take or pay niemonoci odsprzeday nadwyek
zakontraktowanego gazu. Zob. G. Gromadzki, Midzy potrzeb a uzalenieniem. Rosyjski
gaz w bilansie energetycznym rozszerzonej UE, Warszawa 2002, s. 1-12.
22
J. Krzak, Zaopatrzenie w gaz ziemny. Europa, Polska problemy dywersyfikacji, Studia
BAS nr 1/2010, s. 146, 148.

150
 Tabela nr 1: Zuycie rosyjskiego gazu w przykadowych pastwach
europejskich w %

Lp. Pastwo Zuycie w % Lp. Pastwo Zuycie w %

1 Austria 52,2 16 Litwa 100
2 Belgia 43,2 17 otwa 100
3 Bugaria 100 18 Luksemburg 27,9
4 Chorwacja 37,1 19 Malta 0,00
5 Cypr 0,0 20 Niderlandy 5,8
6 Czechy 80,5 21 Polska 54,2
7 Dania 0,0 22 Portugalia 0,0
8 Estonia 100 23 Rumunia 24,2
9 Finlandia 100 24 Sowacja 63,3
10 Francja 17,2 25 Sowenia 57,4
11 Niemcy 39,9 26 Hiszpania 0,0
12 Grecja 54,8 27 Szwecja 100
13 Wgry 49,5 28 Wlk. 0,0
Brytania
14 Irlandia 0,0 29 Modawia 100
15 Wochy 19,8 30 Ukraina 65,9
rdo: Opracowanie wasne na podstawie BP Statistical Review of World Energy
2013 oraz M. Ratner, P. Belkin, J. Nichol, S. Woehrel, Europes Energy Seciurity: Options
and Challanges to Natural Gas Diversification, Congressional Research Service, 13 march
2012, p. 21.

W szczeglnie trudnej sytuacji s te pastwa europejskie, ktre nie

posiadaj paliw pochodzenia naturalnego, bd te zasoby wasne
zaspokajaj minimalne potrzeby w tym zakresie, a sytuacj wewntrzn
cechuje skrajna niestabilno (Modawia, Ukraina). Dodatkowe utrudnienie
stanowi fakt, e gwnym dostawc gazu na te terytoria jest rosyjski
Gazprom, co z bezpieczestwa energetycznego czyni bro paliwowo-
energetyczn Rosji. Rwnie ceny przesyu s do indywidualne od 2005
roku ceny gazu dla Ukrainy zwikszyy si prawie trzykrotnie, a dla
Modawii o poow. Polityka cenowa stosowana przez Rosj w stosunku do
odbiorcw gazu jest tak samo indywidualna jak ich relacje z Kremlem.
Zatem nie tyle sama kwestia przesyu surowcw pozostaje problematyczna.
Lwi cz problemu stanowi kwoty, za jakie dane pastwa decyduj
si odbiera produkt finalny. Wielokrotnie przekonaa si o tym Modawia,
nie raz bdca na skraju bankructwa.

151
 Rysunek nr 1: Uzalenienie pastw UE-27 od rosyjskiego gazu w 2010 roku

rdo: M. Ratner, P. Belkin, J. Nichol, S. Woehrel, Europes Energy

Seciurity: Options and Challanges to Natural Gas Diversification, Congressional
Research Service, 13 march 2012, s. 14.

Paradygmat gazowy to kolejna kwestia, ktra bardziej dzieli ni

czy wspczesn Europ, utrudniajc integracj poszczeglnych pastw
w obszarze Wsplnoty, stajc si narzdziem partykularnej polityki
poszczeglnych podmiotw. Europejsk infrastruktur gazu ziemnego
prezentuje rysunek nr 2.
Problematyka europejskiego rynku gazowego dotyczy nie tylko pastw
Unii Europejskiej, to przede wszystkim region eurordziemnomorski,
region poudniowo-wschodniej Europy, obszar Morza Kaspijskiego czy
pastw basenu Morza Batyckiego. S to obszary zdecydowanie rne,
w ktrych poziom zalenoci od protekcjonizmu energetycznego Kremla
ksztatuje zakres i form realizowanej polityki. Utrzymywanie strefy
wpyww w regionie to istotny element rosyjskiej strategii funkcjonowania
w Europie.

152
 Rysunek nr 2: Europejska infrastruktura gazu ziemnego

rdo: M. Ratner, P. Belkin, J. Nichol, S. Woehrel, Europes Energy

Seciurity: Options and Challanges to Natural Gas Diversification, Congressional
Research Service, 13 march 2012, s. 21.

4. Infrastruktura przesyu rosyjskiego gazu

Rosja jest jednym z gwnych producentw energii na wiecie
(w przypadku gazu najwikszym). Dochody ze sprzeday surowcw
stanowi fundament rosyjskiego budetu i gospodarki. Gwnymi
odbiorcami surowcw s pastwa europejskie, Turcja i Chiny. Naley
rwnie podkreli, e Federacja Rosyjska (przez Morze Kaspijskie)
graniczy z Iranem, Kazachstanem, Azerbejdanem i Turkmenistanem,
czyli bogatymi w surowce energetyczne podmiotami Eurazji.23 W polityce
rosyjskiej wanym partnerem jest rwnie Uzbekistan. Przesy energii
z tych pastw odbywa si przede wszystkim za porednictwem
infrastruktury bdcej wasnoci Gazpromu (trudno zatem mwi
o niezalenoci dostaw ze wspomnianych rde). Rysunek nr 3 prezentuje

23
A. Dugin, Geopolityka, op. cit.

153
obecne i prognozowane gwne szlaki transportowe oraz zoa gazu
Federacji Rosyjskiej. W tabeli nr 2 przedstawiono istniejc i planowan
infrastruktur przesyu rosyjskiego gazu. Istniejce zasoby rurocigowe
zapewniaj moliwo przesyu 246,9 mld m3 gazu rocznie.

Rysunek 3: Gaz Federacja Rosyjska. Obecne i prognozowane gwne szlaki

transportowe oraz zoa

rdo: World Energy Outlook 2011, s. 312, www.iea.org, [dostp:

12.12.2012 r.]

Tabela nr 2: Istniejca i planowana infrastruktura przesyu rosyjskiego gazu

ISTNIEJCA PLANOWANA
Rurocig Przepustowo Rurocig Przepustowo
(w mld m3) (w mld m3)
Nord Stream 55 Nord Stream 55
(1 i 2 nitka) (3 i 4 nitka)
JamaEuropa 32,9 South Stream 63
Blue Stream 16 JamaEuropa 2 15
Ukraiska sie 143 (pieriemyczka)
gazocigw
cznie: 246,9
rdo: S. Karda, Rosja reaktywuje Jama-2: kolejny bluff czy realny
projekt?, www.osw.waw.pl, [dostp: 18.05.2013 r.]

154
 Gazocig Nord Stream skada si z tzw. dwch nitek. Biegnie po dnie
Batyku od Wyborga w Rosji do Lubomina w Niemczech. Trasa gazocigu
obejmuje wycznie strefy ekonomiczne Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii
i Niemiec. Nors Stream to najbardziej bezporednie poczenie midzy
Rosj a Uni Europejsk. Budow gazocigu rozpoczto w 2010 roku,
zakoczono w 2012 r. Obie nitki gazocigu o dugoci 1224 km pozwalaj
na transport 55 mld m gazu rocznie. Zaopatruje je zoe Junorusskoje
(rejon Krasnosielkupski w Jamalsko-Nienieckim Okrgu Autonomicznym
na Nizinie Zachodniosyberyjskiej).24 Gazocig tranzytowy Jama-Europa
dostarcza gaz pochodzcy ze z na pwyspie Jama i z pl obwodu
tiumeskiego. czna dugo gazocigu wynosi 4196 km.25 Jego trasa
biegnie przez terytorium Rosji (ponad 3 tys. km), Biaorusi (575 km)
i Polski (680 km) do Niemiec,26 zapewniajc 32,9 mld m gazu rocznie.
Gazocig Blue Stream biegnie z Izobilnoje w poudniowej Rosji do stolicy
Turcji, Ankary (przez Morze Czarne). Cakowita dugo infrastruktury
wynosi 1213 km27 i zapewnia transport gazu ziemnego w wysokoci
16 mld m3 rocznie. Przesy ukraiskiej sieci gazocigw to 143 mld m3 gazu
rocznie (gazocig Braterstwo i Sojuz). Gazocig Braterstwo biegnie
przez Ukrain, Sowacj, Czechy do Niemiec. Jego odnogi prowadz
do Rumunii, Wgier i Bugarii. Natomiast gazocig Sojuz prowadzi
przez terytorium Ukrainy, Sowacji, Czech do Niemiec, a jego
odgazieniem jest wspomniany ju wczeniej Blue Stream prowadzcy do
Turcji.
Rosyjski rynek gazu ziemnego cechuje znaczca nadpoda mocy
przesyowych. Cele rozwojowe prezentowane przez Gazprom pokazuj, i
koncern ten bdzie dy do znacznego zwikszenia mocy przesyowych
w przyszoci.

24
Nord Stream. The New gas supply route for Europe, www.nord-stream.com, [dostp:
18.11.2013 r.].
25
Gazocig JamaEuropa, www.europolgaz.com.pl. [dostp: 08.02.2011 r.].
26
EuRoPol GAZ, Gazocig Jama-Europa: trasa przebiegu gazocigu Jama-Europa na
terytorium Polski, www.europolgaz.com.pl, [dostp: 03.15.2013 r.].
27
Blue Stream, www.gazprom.com.

155
 5. Polityczne i gospodarcze znaczenie koncepcji pieriemyczki
Pieriemyczka to inaczej cznik midzysystemowy zwany
Jama 2, czyli kolejne poczenie gazocigu jamaskiego. Koncepcja ta
zostaa powoana celem zwikszenia przesyu gazu ziemnego i pewnoci
dostaw do Polski, Sowacji i na Wgry. Pieriemyczka miaaby poczy
Biaoru przez Polsk ze Sowacj, stajc si tym samym kolejnym
korytarzem przesyowym gazu ziemnego do Europy (Kobry-Wielkie
Kapuszany).28 Wielu ekspertw twierdzi natomiast, ze jest to rosyjska
bro energetyczna wymierzona w Ukrain, poniewa plany pomijaj
terytorium tego pastwa w tranzycie surowca, co zmniejsza jego znaczenie
w przestrzeni geopolitycznej.
Problematyka, o ktrej mowa, jest szczeglnie istotna w kontekcie
aktualnej sytuacji politycznej na Ukrainie. Naley pamita, e pastwo to
byo najwiksz z republik radzieckich. Mimo upadku ZSRR, forma
uzalenienia od Rosji jest nadal silna, co nie pomaga w negocjacjach
Ukrainy z Uni Europejsk. Nie jest to jedyny podmiot europejski, ktry
boryka si z wysoce niestabiln sytuacj polityczno-gospodarcz. Podobne
zjawiska obserwujemy m.in. w Modawii czy pastwach Kaukazu. Naley
rwnie podkreli specyfik transformacji, ktra zachodzi w regionie.
Rni si ona zdecydowanie od tej, ktr obserwujemy w Europie
rodkowo-Wschodniej. Podstawowa rnica dotyczy poziomu i zakresu
transformacji gospodarczej, ktra nie sprzyja rozbudowie sektora MSP,
maej wasnoci prywatnej i klasy redniej w spoeczestwie. Skutkiem
tak prowadzonych przemian s bardzo niskie wskaniki ekonomiczne,
m.in. Ukrainy, ktr Wskanik Wolnoci Gospodarczej 29 plasuje
na 162. miejscu, w kategorii bez wolnoci.
Dyskusja nad koncepcj pieriemyczki zwraca uwag na zupenie
inne kwestie. Widoczna staje si gra interesw partykularnych rwnie
w obrbie samej Wsplnoty. Jako organizacja midzynarodowa Unia
Europejska dy do podpisania umw stowarzyszeniowych z pastwami
Europy Wschodniej, kadc jednoczenie nacisk na wzrost poziomu
demokratyzacji. Z drugiej jej poszczeglne podmioty, w tym gwni

28
S. Karda, Rosja reaktywuje Jama-2: kolejny bluff czy realny projekt?,
www.osw.waw.pl, [dostp: 13.12.2013 r.].
29
Heritage Foundation, www.heritage.org, [dostp: 11.12.2013 r.].

156
odbiorcy rosyjskiego gazu Niemcy i Wochy realizuj wasne,
partykularne interesy, gwarantujce im bezpieczestwo energetyczne.
Ukraina, podobnie jak inne bye republiki radzieckie, zostaa wpltana
w polityk bdnego koa, poniewa kada z podjtych decyzji wywouje
efekty czsto tragiczne w skutkach. Spoeczno midzynarodowa wywiera
presj na podmiotach, ktrych by albo nie by w duej mierze
uzalenione jest od Rosji, co powoduje, e cz planowanych
przedsiwzi koczy si niepowodzeniem lub ich zakres jest
niezadowalajcy.
Realizacja pieriemyczki jest kar dla Ukrainy za dziaania
zmierzajce do dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego. Tranzyty z Wgier,
Niemiec przez Polsk i kierunku sowackiego mogyby zapewni Ukrainie
pond 16 mld m gazu rocznie, co w skali oglnego zuycia stanowi
niewielki procent. Moskwa sprzeciwia si jednak dziaaniom w tym
zakresie, dc jednoczenie do przejcia kontroli nad ukraiskim
systemem gazocigowym. Pieriemyczka jest przedsiwziciem nie tyle
energetycznym, co geopolitycznym, a ch jej realizacji przez Kreml
to z jednej strony prba wywarcia nacisku na Ukrain, z drugiej ochrona
wasnych interesw. Koncepcja pieriemyczki, w swojej obecnej formie,
wyznacza granic rosyjskiej strefy wpyww. Moskwa nie chc odda
Ukrainy do Unii Europejskiej, poniewa sama zainteresowana jest realizacj
Unii Celnej (ktra ju funkcjonuje z Biaorusi i Kazachstanem) oraz
Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej (ta z kolei miaaby poczy pozostaych
potentatw energetycznych Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan,
Azerbejdan). W tej sytuacji dyskusja nad problematyk bezpieczestwa
energetycznego we wspczesnej Europie nabiera nowego znaczenia.

6. Podsumowanie
Moskwa, od prawie 15 lat, prbuje uniezaleni przesy gazu ziemnego
od partnerw tranzytowych. W wielu przypadkach transport surowca
uzaleniony jest od Ukrainy, Polski czy Biaorusi. Kady podmiot
pastwowy czy midzynarodowy posiada swoj strategi bezpieczestwa,
a powysze stwierdzenie stanowi wyznacznik tej rosyjskiej. Koncepcja
piriemyczki to bez wtpienia prba realizacji tego przedsiwzicia, co
w konsekwencji ma doprowadzi do wzmocnienia roli Moskwy na

157
europejskim (i nie tylko) rynku gazowym. Problematyka, o ktrej mowa,
to nieustanna dyskusja nad zakresem niezalenoci energetycznej Rosji
w Europie i Azji. To poniekd nadaje jej wymiar zdecydowanie szerszy,
w wielu przypadkach geopolityczny, w ktry zaangaowane s tak sabe
ogniwa jak Ukraina czy Modawia i partnerzy strategiczni jak USA czy
Unia Europejska. W dialogu politycznym, w ktrym gwne skrzypce
graj twardzi negocjatorzy, bardzo czsto najwiksz strat ponosz
partnerzy sabi, tacy, ktrzy maj niewiele do zaoferowania. Przyszo
moe pokaza, e Unia Europejska bdzie zmuszona powici
bye republiki radzieckie na rzecz wasnego bezpieczestwa
energetycznego. Bez wtpienia tematyka, poruszana w tym artykule, daleka
jest od wyczerpania, a proces badawczy w tym zakresie powinien by
kontynuowany. Midzynarodowa wizja bezpieczestwa energetycznego
i prba powstrzymania monopolu rosyjskiego moe przynie dziaania
nieoczekiwane w skutkach. W dzisiejszych czasach posiadane surowce staj
si bowiem cenniejsze ni zasoby militarne, co czyni z nich instrument
walki o wiatow hegemoni.

Streszczenie
Wojna izraelsko-arabska, rewolucja w Iranie czy wojna w Zatoce
Perskiej pokazay, jak wane dla gospodarki wiatowej i poszczeglnych
narodw jest bezpieczestwo energetyczne. W kontekcie geopolityki,
na zagadnienie to skadaj si trzy gwne kwestie: wystarczalno
z wasnych, infrastruktura magazynowa i najwaniejsze poziom
uzalenienia od dostaw trzecich, w tym ich dywersyfikacja.
Bezpieczestwo energetyczne nabiera rwnie szczeglnego znaczenia
w konfrontacji z dynamizmem otoczenia politycznego, jako czynnik
pozamilitarny.
Przyjte teorie geopolityki energetycznej uwypuklaj sfer rywalizacji,
a czynnikiem determinujcym s bardzo czsto surowce naturalne. To
stwierdzenie w sposb jednoznaczny okrela rol Rosji na europejskim
rynku gazowym, a szczeglnie jej wpyw na bezpieczestwo energetyczne
byych republik radzieckich. Koncepcja pieriemyczki, ktra midzy
innymi zostaa omwiona w niniejszym artykule, ma istotne znaczenie

158
szczeglnie w kontekcie aktualnych wydarze na Ukrainie. Jej realizacja
moe wywoa nieodwracalne konsekwencje polityczne dla pozostaych
pastw byego ZSRR: Modawii czy pastw Kaukazu, przyjmujc form
precedensu transformacyjnego.
Sowa klucze: bezpieczestwo energetyczne, Rosja, europejski rynek
gazowy

Summary
The Arab-Israeli War, the Revolution in Iran and the Gulf War
demonstrated the importance of the energy security for the worlds economy
and individual economies of particular nations. In the context of geopolitics
this issue is composed of three main issues: the sufficiency of their own
resources, storage facilities , and most importantly - the level of dependence
on the third-party supplies, including their diversification. Energy security,
as a non-military factor, also takes on a special meaning in the confrontation
with the dynamics of the political environment.
The commonly accepted theories on energy geopolitics emphasize the
sphere of rivalry, and the determining factor is often the issue of natural
resources. This statement clearly defines the role of Russia in the European
gas market, particularly its impact on the energy security of the former
Soviet republics. The concept of "pieriemyczka" which, among other things,
will be discussed in this article , is important - especially in the context of
current events in the Ukraine. Its implementation can cause irreversible
political consequences for the other countries of the former Soviet Union:
Moldova and the Caucasus, by taking the form of an "unprecedented
transformation".
Keywords: energy security, Russia, the European gas market

Bibliografia

Art. 3 pkt 16 Ustawy Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997

roku, Dz.U. 2003, nr 153, poz. 1504 ze zm.
Blue Stream, www.gazprom.com.
Center for Strategic and International Studies (CSIS), www.csis.org
[dostp: 11.12.2013 r.].

159
 Ciborski J., Bezpieczestwo energetyczne, [w:] Energia w czasach
kryzysu, red. Kuciski K., Warszawa 2006.
Dugin A., Geopolityka energetyczna, www.geopolityka.org,
[dostp: 10.11.2013 r.].
EuRoPol GAZ, Gazocig Jama-Europa: trasa przebiegu gazocigu
Jama-Europa na terytorium Polski, www.europolgaz.com.pl, [dostp:
03.15.2013 r.].
Gazocig JamaEuropa, www.europolgaz.com.pl. [dostp:
08.02.2011 r.].
Giddens A., Nowoczesno i tosamo, Warszawa 2007.
Gorodilow A., Kozlow C., Geopolityka, Kaliningrad 2003.
Gromadzki G., Midzy potrzeb a uzalenieniem. Rosyjski gaz w
bilansie energetycznym rozszerzonej UE, Warszawa 2002.
Heritage Foundation, www.heritage.org, [dostp: 11.12.2013 r.].
Hobbes T., Lewiatan, Warszawa 1954.
International Energy Agency, www.iea.org [dostp: 12.11.2013 r.].
Kaliski M., Stako D., Bezpieczestwo energetyczne w gospodarce
paliwowej Polski, Krakw 2006.
Kaliski M., Stako D., Monitoring bezpieczestwa energetycznego
Polski do roku 2020, Polityka Energetyczna nr 2/2007, tom 10.
Karda S., Rosja reaktywuje Jama-2: kolejny bluff czy realny
projekt?, www.osw.waw.pl, [dostp: 13.12.2013 r.].
Kowalak T., Bezpieczestwo energetyczne zaklcie, wytrych czy
realna kategoria? Biuletyn Urzdu Regulacji Energetyki nr 6/2005.
Krzak J., Zaopatrzenie w gaz ziemny. Europa, Polska problemy
dywersyfikacji, Studia BAS nr 1/2010.
Krzak J., Zaopatrzenie w gaz ziemny. Europa, Polska problemy
dywersyfikacji, Studia BAS nr 1/2010.
Ministerstwo Gospodarki, Polityka energetyczna Polski do 2025
roku. Warszawa 2005.
Ministerstwo Obrony Narodowej, Strategia Bezpieczestwa
Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2003.
Ministerstwo Przemysu i Handlu, Zaoenia polityki energetycznej
Polski do 2010 roku, Warszawa 1995.
Mynarski T., Bezpieczestwo energetyczne w pierwszej dekadzie
XXI wieku, Krakw 2011
Nord Stream. The New gas supply route for Europe, www.nord-
stream.com, [dostp: 18.11.2013 r.].
Rosicki R. , O pojciu i istocie bezpieczestwa, Przegld
Politologiczny nr 3/2010.

160
 Rosicki R., Polska, Rosja i Niemcy a bezpieczestwo energetyczne
(aspekty polityczne), w: Polacy i Niemcy w XXI wieku. Nowe oblicza
partnerstwa?, red. Koszel B., Pozna 2007.
Turowski P., Eksport toryskiego gazu strategia, plany,
konsekwencje, www.geopolityka.org, [dostp: 18.11.2013 r.].
Websters Third New International Dictionary, Knemann 1993.

The concept of " pieriemyczki " and the issue of energy

security. Russia's role in the European gas market

M. Sikora-Gaca, Koncepcji pieriemyczki a problematyka bezpieczestwa

energetycznego. Rola Rosji na europejskim rynku gazowym, w:
Bezpieczestwo energetyczne. Rynki surowcw i energii teraniejszo i
przyszo. Polityka Gospodarka- Zasoby naturalne i logistyka, Tom 1, P.
Kwiatkiewicz (red.), Pozna 2014, s. 147-161.

161