Professional Documents
Culture Documents
1. Uwagi wstpne
Polski. Po podpisaniu porozumie sierpniowych nie wiadomo byo jak bdzie zorganizowany
nowo powstay ruch zwizkowy. Istotny by natomiast polityczny, nie ekonomiczny charakter
1980 roku w Gdasku, kiedy to delegaci z 30 miast powoali zwizek o federacyjnej struktu-
miewawcz. Jej przewodniczcym zosta Lech Wasa. KKP penia funkcj Komitetu Zao-
1
Zob. S. Webb, B. Webb, History of Trade Unionism, London 1902; A. Kiellberg, The Swedish Trade
Union System in Transition: High by Falling Union Density, w: C. Phelan (red.) Trade Union Revitali-
sation. Trends and Rrospects in 34 Countries, Bern 2007. Zob. rwnie: Z. Peczyski, Polska droga
od komunizmu. Refleksje nad histori i polityk 1956- 2006, Warszawa 2007; A. Rbowska, Wybrane
aspekty ruchu obywatelskiego Solidarno z perspektywy wierwiecza, w: M. Latoszek (red.) So-
lidarno w imieniu narodu i obywateli. Krakw 2005, s. 86-98; J. Staniszkis, Samoograniczajca
si rewolucja, Gdask 2010; Z. Stawrowski, Dowiadczenie Solidarnoci jako wsplnoty etycznej.
w: D. Gawin (red.), Lekcja Sierpnia. Dziedzictwo Solidarnoci po dwudziestu latach. Warszawa
2002, s. 103-122; B. Ebbinghaus, J. Visser, Trade Unions in Western Europe since 1945, Oxford
2000.
1
ycielskiego NSZZ Solidarno2. Od samego pocztku swojego istnienia zwizek przyj
sie zarzdzania. Statut Zwizku zosta zrejestrowany 10 listopada 1980 roku przez Sd Naj-
wyszy3.
wpisuje si w teori dywergencji reprezentowan przez m.in. Hugha Clegga i Simona Clra-
nicznoci instytucji, proces wyaniania elity zwizkowej i grup interesw w jej strukturach.
2
A. Friszke, Solidarno 1980-1981, w: J. Jankowska, Portrety niedokoczone. Rozmowy z twrcami
Solidarnoci 1980-1981, Warszawa 2003, s. 15; A. Dudek, Dzieje dziesiciomilionowej Solidarno-
ci 1980-1981 [w:] Droga do niepodlegoci. Solidarno 1980-2005, Warszawa 2005, s. 27.
3
Powodem rejestracji statutu przez najwyszy organ sdowniczy by fakt, e 24 padziernika 1980
roku Sd Wojewdzki w Warszawie rejestrujc statut Zwizku dopisa deklaracj ograniczajc prawo
do strajku. Krajowa Komisja Porozumiewawcza zoya odwoanie do Sdu Najwyszego i jednocze-
nie zagrozia strajkiem generalnym. Udao si wypracowa kompromis - statut zosta zrejestrowany
ale znalazo si w nim stwierdzenie, e Zwizek musi uznawa konstytucj PRL i e PZPR peni kie-
rownicz rol w pastwie. Zob.: A. Friszke, Solidarno 1980-1981, dz.cyt., s. 17.
4
Zob.: H. A. Clegg, Trade Unionism under Collective Bargaining, Oxford 1976.
2
dykalnych ni reformistycznych5, z uwagi na kooperacyjn gospodark rynkow i interwen-
2. Kwestie strukturalno-organizacyjne
ci, uwikane w unikalne dla Polski wtki historyczne7, zakoczyy si w poowie 1981 roku.
We wszystkich regionach odbyy si zjazdy delegatw, ktre dokonay wyboru nowych za-
5
J. Gardawski, Zwizki zawodowe na rozdrou, Warszawa 2001, s. 20-57.
6
A. Rbowska, Wybrane aspekty ruchu obywatelskiego Solidarno z perspektywy wierwiecza,
w: M. Latoszek (red.), Solidarno w imieniu narodu i obywateli, Krakw 2005, s. 97.
7
Tworzenie w reimie komunistycznym strukuralno-organizacyjnych podstaw zwizku zawodowego
opartego o zasady demokratyczne bez wtpienia mona nazwac unikalnym. Zob. R. B. Freeman,
Working under different Rules, New York 1994, s. 15.
8
A. Friszke, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 27.
9
A. Touraine, Solidarno. Analiza ruchu spoecznego 1980-1981, Warszawa 1989, s. 127.
3
Tym samym NSZZ Solidarno wpisa si w koncepcj unionizmu z uwagi na na-
wizanie do historycznych craft unions10. Nowo powstae struktury przyjy charakter profe-
sjonalnych (professional unins)11. W skad Komisji Krajowej zostao wybranych 106 dziaa-
natomiast 19 osb12.
szczeblu lokalnym, spowodowa, e pomys ten zosta ostatecznie odrzucony14. Podoem dla
nieporozumie bya paszczyzna negocjacji i ustpstw wobec wadzy. Dziaacze lokalni nie
cia podzia na dwa obozy. Pierwszy z nich zwizany z Was, kad do duy nacisk na
zacji. Zjawisko to, mona tumaczy jako naturaln konsekwencj rozwoju organizacji. Nie
10
craft unions zwizki rzemienicze
11
J. Gardawski, Zwizki zawodowe na rozdrou, Warszawa 2001, s. 20-57.
12
A. Friszkie, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 29.
13
H. Gbocki, Konspira. Dzieje Solidarnoci w podziemiu (19811989), w: Solidarno XX lat
historii, Warszawa 2000, s. 159.
14
K. B. Janowski, Polska 1980-1981. Od euforii do szoku. Studium historyczno-politologiczne, Toru
1995, s. 81.
15
A. Dudek, Dzieje dziesiciomilionowej Solidarnoci (19801981), w: Droga do niepodlegoci.
Solidarno 19802005, Warszawa 2005, s. 44.
16
A. Touraine, Solidarno. Analiza ruchudz.cyt., s. 127-128.
17
W zwizku mielimy swj kawaek demokracji, dopuszczalimy rnic zda. Oczywicie takie
dziaania musiay nas porni, i to bya woda na myn bezpieki, ktrej gwnym celem byo skce-
4
Wasa by zwolennikiem monistycznego modelu Solidarnoci, jego przeciwnicy wspierali
bya rnie akcentowana18. Najistotniejsze stay si cele oglne, w tym dialog spoeczny (cho
zumie midzy liderami, rok po powstaniu Solidarnoci u jego boku sta tylko Bogdan Lis.
Jurczyk w Szczecinie czy Leszek Waliszewski na Grnym lsku19. Jednak to wanie Wa-
centralna posta ruchu. Obok niego powane kandydatury stanowiy nastpujce nazwiska:
Andrzej Gwiazda21, Marian Jurczyk22, Jan Rulewski23 czy Zbigniew Bujak. Niekwestiono-
nie Solidarnoci, co potwierdzaj dokumenty. Szkoda, e niektrzy dali si w ten kana wpuci.
Zob.: L. Wasa, Droga do prawdy. Autobiografia, Warszawa 2008, s. 122.
18
Zob.: G. Hollinshead, M. Leat, Human Resources Management: An International and Comparative
Perspective. Pitman: London 1995.
19
A. Friszke, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 27.
20
We wadzach regionu gdaskiego doszo do konfliktu pomidzy Lechem Was a Ann Walenty-
nowicz. Konflikt ten doprowadzi do wyeliminowania jej z jakichkolwiek funkcji w Zwizku i po-
wstania grupy oponentw skupionej wok Andrzeja Gwiazdy. Oczywicie, z jaki pobudek, moe z
zazdroci o moje przywdztwo, powstaj i chtnie s rozpowszechniane inne wersje. Przecigali si w
ich wymylaniu - i robi to do dzi - Gwiazdowie i Walentynowicz. Twierdz, oczywicie, e byem
nasanym przez komunistw wsppracownikiem Suby Bezpieczestwa. Zob.: L. Wasa, Droga
do dz.cyt., s. 91
21
Od dawna obmyla strategi dziaania, sprawdzi si w czasie organizowania strajkw i wypraco-
waniu kompromisu z wadz. Jego osoba czya powizanie w ruchu nurtu robotniczego z nurtem
demokratycznym. Nie by typem rewolucjonisty ale nie ufa stronie rzdowej. Od pocztku 1981 roku
oddali si od rodowiska Wasy.
22
By dziaaczem znanym z walki robotniczej ju w 1970 roku. W pogldach nie wierzy w kompro-
mis i skuteczno negocjacji z rzdem. W ruchu zajmowa czoowe miejsce, uwaany by za osob
numer dwa w Zwizku.
23
Sta si bohaterem narodowym po brutalnym pobiciu w marcu 1981 roku. Przejawia siln postaw
antyradzieck.
5
wana pozycja Wasy24 zapewnia mu zwycistwo i objcie funkcji przewodniczcego NSZZ
mizm30, szczeglnie w zakresie szeroko pojtej integracji spoecznej. Widoczna dyfuzja struk-
24
A. Touraine, Solidarno. Analiza ruchudz.cyt., s. 130-133.
25
Wasa wspomina po latach, e to wanie sierpie 80 wykreowa go na lidera Solidarnoci: Ju
w czasie trwania strajku sierpniowego, co prawda w kuluarach, dochodzio do sporw i ktni. Strajk
by trudnym momentem dla grupy wywodzcej si z WZZ, bo pewne sprawy im si wymkny. Wy-
dawao im si, e maj monopol na walk i na przywdztwo. W tej przedsierpniowej nieformalnej
hierarchii byem numerem trzecim albo czwartym po Borusewiczu, Gwiedzie, Sokoowskim. A tutaj
taki przewrt i skok na pierwsze miejsce. Stanem samodzielnie, ustawiem si w roli przywdcy,
narzuciem swoj rol grupie. Zob.: L. Wasa, Droga do dz,cyt., s. 117.
26
Oficjalnie z propozycj rezygnacji ze stanowiska przewodniczcego MKS zwrcia si do mnie
Anna Walentynowicz. Chciaa mnie przekona, e jestem zbyt saby intelektualnie i za mikki w wo-
bec wadz, by peni taka funkcj. Proponowaa, bym dobrowolnie ustpi miejsca Andrzejowi
Gwiedzie. Czasem ta grupa wrcz gosia, e jestem rzuconym przypadkowo w wir historii prostym
robotnikiem, ktry dziwnym zbiegiem okolicznoci zrobi swoje i moe odej. Teraz, mwili, b-
dziemy rzdzi my, mdrzy i skuteczni. Przekonywali, e nie dam sobie rady. Miaem im zamiar udo-
wodni, e si myl. Zob.: Tame, s. 118.
27
Rozgaszano, e specjalnie j (Walentynowicz) pomijam, odsuwam i d do przejcia caej wa-
dzy w zwizku. A ja niczego nie przejmowaem, bo przywdztwo si wykluo wczeniej. Zrobiono
wszystko, by zrobi z Andrzeja Gwiazdy przywdc, lady s nawet w dokumentach SB, w ktrych
zachoway si plany wzmocnienia Gwiazdy i jego grupy w zwizku. To bya z ich strony bezpardo-
nowa walka o wadz, ale ja nie potpiam pani Walentynowicz, bo stawka bya wysoka i wszyscy
moglimy straci gow. Zob.: Tame, 118-119.
28
Moja pozycja nie podobaa si wielu osobom. Oczywicie, te tendencje ujawniay si tylko w za-
mknitym krgu, w tej nielicznej grupie, nawet nie wychodzono z tym na zewntrz, obawiajc si
reakcji stoczni i rzesz czonkw nabywajcych do zwizku, ktre nie wyobraay sobie dyskusji na
temat mojego przywdztwa, czuem si zobowizany i czuem oparcie ogu. Robiem wic swoje i
raczej lekcewayem takie gosy. Zob.: Tame, s. 116.
29
N. Boratyn, Czynniki okrelajce dynamik ruchu Solidarno w latach 1980-1981, w: M. Kula
(red.), Solidarno w latach 1980-1981, Warszawa 2000, s. 14.
30
Zob.: R. Hyman, Understanding European Trade Unions. Between Market, Class and Society, Lon-
don 2001.
6
adu politycznego. Oczywicie w obrbie tych zagadnie ksztatowa si model przywdztwa
3. Poszukiwania przywdcy
Zwizku31. Solidarno, jak kady inny masowy ruch spoeczny, potrzebowaa charyzma-
31
K. B. Janowski, Polska 1980-1981dz.cyt., s. 81.
32
Zob.: P. Kuczyski, M. Frybes, W poszukiwaniu ruchu spoecznego. Wok socjologii Alaina Toura-
inea, Warszawa1994.
33
Przywdztwo zwizkowe niematerialne.
34
Zob.: M. Osa, Solidarity and Contention. Networks of Polish Opposition. Minneapolis 2003. Rw-
nie: M. Osa, Sieci opozycji w PRL, w: K. Gorlach, P.H. Mooney (red., Dynamika ycia spoecznego.
Wspczesne koncepcje ruchw spoecznych, Warszawa 2008, s. 214-246.
35
Zob.: J. Kubik, The Power of Symbols against the Symbols of Power. The rise of Solidarity and the
Fall of State Socialism in Poland, Pennsylvania 1994. Rwnie: J. Kubik, Czyje to dzieo: robotnikw,
intelektualistw czy kogo innego? Kontrowersje wok pochodzenia i skadu spoecznego Solidarno-
ci. Kultura i Spoeczestwo 1994, nr 1, s. 175-188.
36
Czy przypuszczaem kiedy, e stan na czele milionw ludzi? Nie. Wiedziaem natomiast, e
mam do wykonania wane obowizki, zadanie na dzi. Waciwie ycie ludzi jest zadaniem, bo przez
cae ycie szukamy prawdy. Jeli z tego zrezygnujemy, przegrywamy swoje ycie. Kady dosta ta-
lent, ktrego nie moe zmarnowa, w tym sensie kady czowiek ma do wykonania konkretne zada-
nie. Zob.: L. Wasa, Droga dodz.cyt., s. 89.
7
ku37. Wasa38 wielokrotnie podkrela, e ogromne szanse na przywdztwo nad Solidarno-
k swoich liderw. Jesieni 1981 roku wrd gwnych dziaaczy Zwizku w okrgu gda-
skim uksztatoway si dwie opozycyjne wzgldem siebie grupy. Pierwsz z nich byo grono
osb skupionych wok Lecha Wasy. Drug stanowili zwolennicy Andrzeja Gwiazdy. Do
zbiorowych41.
si 6 maja 1982 roku wraz z wydaniem owiadczenia o powoaniu Regionalnej Komisji Ko-
37
A. Dudek, Dzieje dziesiciomilionowej "Solidarnoci" (1980-1981), w: A. Borowski (red.), Droga
do niepodlegoci. Solidarno 1980-2005, Warszawa 2005, s. 60- 61.
38
Od grudnia 1970 roku do sierpnia 1980 roku miaem sporo czasu, aby przemyle sprawy najwa-
niejsze, aby stawia pytania i szuka odpowiedzi. Dojrzewaem i coraz lepiej rozumiaem, jak wana
jest odpowiedzialno w dziaalnoci spoecznej, jeli podejmujesz takie dziaania jak strajk, musisz
wiedzie, e spada na ciebie odpowiedzialno za los wielu istnie ludzkich. To wielki zakad, jeli go
przegrasz, bdziesz si rozlicza przed Bogiem i przed blinimi. Dlatego w czasie strajku sierpniowego
zachowywaem si zupenie inaczej ni w grudniu 1970 roku. Czuem, e teraz jest inny moment. I ja
jestem inny. Zob.: L. Wasa, Droga do prawdy. Autobiografia, Warszawa 2008, s. 89
39
Musz jednak powiedzie, e mimo wszystko najwiksze szanse na objcie przywdztwa w 1980
roku mia Bogdan Borusewicz, ktry w WZZ by naszym liderem. By te niekwestionowanym auto-
rytetem w sprawach historii, teorii politycznych, osob sprawdzon w pierwszych prbach walki z
komunizmem. L. Wasa, Droga dodz.cyt., s. 89; Zob. rwnie: J. Kulas, Bezkompromisowy i pro-
fesjonalny, "Gazeta Tczewska" 2005, nr 33/789; J. M. Zikowski, ladami bohaterw, Dziennik
Batycki 2005, nr 203; J. M. Zikowski, Tu zacz si strajk, "Dziennik Batycki" 2005, nr 168.
40
K. Knoch, Regionalna Komisja Koordynacyjna w Gdasku w latach 19821989, w: A. Friszke
(red.), Solidarno podziemna 19811989, Warszawa 2006, s. 185.
41
Zob.: R. Bean Comparative Industrial Relations, London 1994.
42
Warto podkreli, ze wsppraca pomidzy poszczeglnymi dziaaczami rozpocza si ju wcze-
niej kiedy to Bogdan Borusewicz namwi do przystpienia do podziemnej Solidarnoci Aleksan-
dra Halla, znanego w Trjmiecie dziaacza, do ktrych nastpnie doczy Bogdan Lis i inni dziaacze
8
czonkw. Warty podkrelenia jest fakt, e RKK w bardzo uszczuplonej strukturze przetrwaa
a do 1989 roku. To wane, poniewa jej czonkowie nie stworzyli cile zorganizowanej
Solidarno w tym okresie w rejonie Gdaska tworzya nie tylko RKK ale wiele in-
nych organizacji. Mona w tym miejscu wymieni Komitet Koordynacyjny Portw Morskich,
roku Komitetu Koordynacji Spoecznej NSZZ Solidarno Ziemi Tczewskiej. Ponadto pod
patronatem RKK utworzono w padzierniku 1985 roku Spoeczny Komitet na rzecz Uwolnie-
nia Winiw Politycznych, a take reaktywowano w 1987 roku Regionaln Komisj Koor-
nigdy nie doszo midzy nimi do oficjalnego spotkania. Nie istniaa te umowa o zakresie
kompetencji. Natomiast powrt do pracy w Stoczni Gdaskiej w poowie stycznia 1983 roku
uniemoliwi odsunicie Wasy na boczny tor46. Tym samym pozycja przywdcy Zwizku
Solidarnoci Portu Gdaskiego. Ostatecznie w skad RKK weszli: Bogdan Borusewicz (czonek
byego prezydium MKZ Gdask), Bogdan Lis (czonek KK i prezydium zarzdu regionu gdaskiego
NSZZ Solidarno), Aleksander Hall, Marian witek (zastpca przewodniczcego Komisji Zaka-
dowej NSZZ Solidarno w Porcie Gdaskim), Stanisaw Jarosz (przewodniczcy Komisji Zaka-
dowej w Porcie Gdaskim, przewodniczcy Krajowej Sekcji Pracownikw Brany Portowcw Mor-
skich NSZZ Solidarno). Zob.: K. Knoch, Regionalna Komisjadz.cyt., s. 190- 193.
43
Skad RKK w maju 1984 roku, po odejciu Aleksandra Halla, uzupeni Andrzej Michaowski (me-
chanik okrtowy zarzdu Portu Gdaskiego, jeden z organizatorw strajkw w sierpniu 1980 i grudniu
1981 roku). Zob.: Tame, s. 199.
44
Tame, s. 212.
45
Zob.: S. M. Lipset, I. Katchanovski, The Future of Private Sector Unions in the U.S., w:
J.T.Bennett, B.E.Kaufmann (red.), The Future of Private Sector Unionism in the United States, New
York, 2002.
46
K. Knoch, Regionalna Komisjadz.cyt., s. 244.
9
ktry charakteryzoway liczne podziay (rwnie te politycznie doniose). Przywdztwo
zwizkowe47 w tym okresie miao wymiar scentralizowany, zmienny i stabilny oraz transak-
cyjny48.
Wybuch stanu wojennego w sposb szczeglny wpyn na przyjty w tym okresie model
twa49.
wsplnoty i rzadko podpisywano deklaracje lojalnoci51. Lech Wasa opuci miejsce inter-
nowania 14 listopada 1982 roku. Wbrew pozorom wydarzenie to osabio aktywno podzie-
mia poniewa wielu dziaaczy odczytao ten gest jako ustpstwo ze strony wadz a wic go-
towo do dialogu52.
47
Zob.: R. Undy, V. Ellis, W. McCarthy, A.M. Halmos, A Typology of Union Government, w: R.
Undy (red.), Changes in Trade Unions, London 1981.
48
Zob.: B.M. Bass, Transformational leadership : industrial, military, and educational impact, Erl-
baum 1998.
49
W. Kozek, Styl przywdztwa zwizkowego w Polsce, w: J. Gardawski, J. Polakowska-Kujawa (red.),
Globalizacja, Gospodarka, Praca, Kultura. W 70. rocznic urodzin Prof. zw. dr hab. Leszka Gilejko,
Warszawa 2003.
50
Mimo, e mnie odizolowano, wci miaem i musiaem mie wpywa na zwizek. Oficjalnie po-
twierdzaa to zreszt TKK, ktra ogosia, e w peni podporzdkowuje si decyzjom przewodniczce-
go Wasy. W codziennej praktyce TKK kierowaa dziaalnoci podziemnej Solidarnoci, a ja si
rzeczy ograniczaem si do spraw strategicznych, politycznych. L. Wasa, Droga do dz.cyt., s.
191.
51
J. Holzer, K. Leski, Solidarno w podziemiu, d 1990, s. 10.
52
K. Knoch, Regionalna Komisjadz.cyt., s.244.
10
Badajc wzajemne relacje pomidzy Tymczasow Komisj Koordynacyjn a Lechem
dzeniu stanu wojennego i jego internowaniu funkcja ta nie bya kwestionowana, chocia po
razem tych de by list Zbigniewa Bujaka do Lecha Wasy w listopadzie 1982 roku, w
ktrym wyranie podkreli nadrzdn pozycj przewodniczcego wobec TKK. Bujak stwier-
dzi rwnie, e decyzje o ujawnieniu dziaaczy i rozwizaniu TKK pozostaj w gestii Wa-
sy54.
Wydaje si, e na spotkaniu tym poruszano kwestie zwizane z sytuacj w kraju i dalszymi
dziaaniami Zwizku. Miao ogromne znaczenie dla okrelenia wzajemnych relacji w dziaa-
niach na rzecz Solidarnoci55, a tym samym ksztatowania dalszej formy modelu przywdz-
twa zwizkowego. Mimo uznania nadrzdnej roli Wasy we wzajemnych relacjach nie udao
Lech Wasa ocenia istniejce struktury podziemne, jedynie jako pomocne i mia ra-
tuazj i nie eksponowano niechci jak ywili do siebie, o czym zreszt pisali funkcjonariusze
53
A. Friszke, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 53.
54
H. Gbocki, Konspira dz.cyt., s. 185- 186.
55
A. Friszke, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 58-59.
56
Przykadem nieporozumie byo midzy innymi byy stosunki TKK z Biurem Koordynacyjnym
NSZZ Solidarno w Brukseli. W korespondencji pomidzy tymi dwoma organami podkrelano, e
Biuro podlega bezporednio TKK. Wzywano take aby kurierzy z Zachodu szukali kontaktu z TKK a
nie ze wsppracownikami Lecha Wasy a take aby pienidze pochodzce z zagranicznych kont
trafiay do TKK. Zob.: Tame, s. 59.
57
Tame.
11
doradcach sprzed wprowadzenia stanu wojennego a take na szukaniu poparcia hierarchii
kocielnej58.
dzierniku 1983 roku Pokojowej Nagrody Nobla. Przyznanie tak prestiowego wyrnienia
cji, wezwa na pocztku grudnia 1983 roku Stany Zjednoczone i kraje Zachodu do rezygnacji
z sankcji gospodarczych wobec Polski i udzielenia jej kredytw. By to kolejny przejaw obra-
nej przez Was metody maych krokw i denia do porozumienia59. Wybuch Stanu Wo-
jennego sprawi, e Wasa staje bardziej aktywny w Gdasku. Bierze udzia w obchodach
W poowie lat 80-tych bardzo siln pozycj miao rodowisko skupione wok Zbi-
gniewa Bujaka. Miao on duy wpyw nie tylko na region Mazowsze ale take na decyzj
KSS KOR. Wrd nazwisk osb dziaajcych w tym krgu mona wymieni midzy inny-
Helen uczywo na czele. Za bliskich temu rodowisku uwaano take Bogdana Lisa, Tade-
tegii dziaania dla Solidarnoci. Dziaalno tej grupy, skierowana bya przede wszystkim
58
Tame.
59
H. Gbocki, Konspira dz.cyt., s. 197.
60
A. Friszke, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 121.
61
Tame, s. 125.
12
Spord kierownictwa Solidarnoci uwizienia uniknli wiceprzewodniczcy Miro-
saw Krupiski oraz czonkowie Prezydium Komisji Krajowej - Andrzej Konarski, Eugeniusz
Szumiejko i Jan Waszkiewicz. Nie miao to jednak wikszego znaczenia gdy byli to dziaa-
z Katowic i Andrzej Sowik z odzi. Uniknli oni internowania co miao istotne znaczenie dla
cie63.
niuka, Piotra Bednarza, Jzefa Piniora). Ponadto bardzo du wag przykadano do funkcjo-
nowania struktur zakadowych dziki czemu Regionalny Komitet Strajkowy dysponowa sze-
rokim zapleczem. Zaangaowane w dziaalno RKS byy tysice ludzi. Jej si byo zaanga-
owanie w sprawy robotnikw zwizanych z krgami akademickimi. Nie bez znaczenia pozo-
stawa fakt, e w pierwszych miesicach swojej dziaalnoci RKS dysponowa ogromn kwo-
ta 80 mln zotych64.
62
J. Holzer, K. Leski, Solidarno dz.cyt., s. 11.
63
A. Friszke, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 18.
64
. Kamiski, Regionalny Komitet Strajkowy NSZZ Solidarno Dolny lsk 19811990, w: A.
Friszke (red.), Solidarno podziemna 19811989, Warszawa 2006, s. 350-351.
13
W ruchu podziemnej Solidarnoci odczuwalne bya ch zdecydowanego dziaania,
cepcje walki czynnej, zdecydowanej a nawet otwartej na dziaania terrorystyczne wobec wa-
Z jednej strony czonkowie Komisji Krajowej m. in. Andrzej Konarski i Eugeniusz Szumiejko
kierownictwa. Dziaacze ci awansowali do wadz Zwizku dopiero jesieni 1981 roku a zatem
byli mao znani i nie cieszyli si wystarczajcym autorytetem. W poowie stycznia 1982 roku
Oporu (OKO)67. Szumiejko skupia swoj uwag na stworzeniu przyszej struktury organiza-
bya odebrana przez Zbigniewa Bujaka i jego otoczenie jako centralistyczna i odmwi jej
przyjcia. Podobn niech przejawiali Bogdan Lis, Bogdan Borusewicz, Aleksander Hall,
65
A. Friszke (red.), Solidarno podziemna 19811989, Warszawa 2006, s. 35.
66
H. Gbocki, Konspira dz.cyt., s. 164.
67
A. Friszke (red.), Solidarno podziemnadz.cyt., s. 18- 19.
68
Tame, s. 22.
14
Z drugiej strony w podziemiu gdaskim pozostawali znani przywdcy Solidarnoci
Bogdan Lis i Bogdan Borusewicz. Stopniowo wok tej drugiej grupy uformowao si regio-
nalne kierownictwo i to wanie oni stanli na czele powstaej w kwietniu 1982 roku Regio-
Komisji Wykonawczej nastpio dopiero 8 maja. Rol kierownicz na tym obszarze obj
Zbigniew Bujak71.
W czerwcu 1981 roku obradowa Walny Zjazd Delegatw Regionu Mazowsze gdzie
tzw. Prawdziwych Polakw, ktra kwestionowaa rodowisko KSS KOR oraz autorytet
Kuronia i Michnika, a take podwaaa pozycj Zbigniewa Bujaka, ktry wyszed zwycisko
z tego konfliktu73.
69
Tame, s. 18.
70
A. Friszke, Regionalny Komitet Wykonawczy Mazowsze. Powstanie, struktura, dziaalno 1981-
1986, w: A. Friszke (red.), Solidarno podziemna 19811989, Warszawa 2006, s. 405.
71
A. Friszke (red.), Solidarno podziemnadz.cyt., s. 18.
72
A. Friszke, Regionalny Komitet dz.cyt., s. 407.
73
Tame, s. 407.
15
Region Mazowsze mia jedn z bardziej rozbudowanych struktur w kraju. W War-
szawie istniao jedyne biuro o rozlegych zadaniach i utrzymujce liczne kontakty. Tu rw-
nie miecio si centrum owiaty, nauki i kultury, a dziaalno podziemia okazaa si wyjt-
tw Polskiej Akademii Nauk. Zwizek cieszy si rwnie poparciem Klubu Inteligencji Ka-
stw prasy zwizkowej. W regionie tym istniao bardzo due zaplecze wydawnicze Tygo-
dysaw Hardek76.
bardzo saba cho z drugiej strony naley podkreli, e jednoczenie byy to lata najwiksze-
74
Tame, s. 485.
75
Tame, s.405, 406, 487.
76
A. Friszke (red.), Solidarno podziemnadz.cyt., s. 18.
16
go poparcia dla Zwizku77. W dziejach dzkiego podziemia Solidarnoci wyrni mona
dwa okresy, ktre rozgranicza powoanie Regionalnej Komisji Wykonawczej w maju 1984
roku. Przed 1984 roku dzkie podziemie cechowao si rozdrobnieniem, brakiem koordyna-
cji dziaa i istnieniem kilku orodkw zmierzajcych do objcia kierowniczej roli w pod-
MKK, RKK. adnej z tych struktur nie udao si zdoby pozycji dominujcej78. W momencie
rol a jednak w 1986 roku w regionie dzkim istniay ju dwa orodki kierownicze konspira-
drzej Sowik, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Paka- zostali uwizieni. dzka Solidarno
podziemna bya widoczna w skali kraju, jednak w orodku tym istniay znacznie mniej rozbu-
dowane struktury.
okresie solidarnoci podziemnej. Warto podkreli, e wrd rnych nurtw ideowych wy-
jcych kierownictwo Zwizku, nigdy tendencje te nie byy destrukcyjne. Z czasem, kiedy
77
L. Olejnik, Podziemne struktury NSZZ Solidarno w regionie Ziemia dzka w latach 1981- 1989,
[w:] A. Friszke (red.), Solidarno podziemna 19811989, Warszawa 2006, s. 381.
78
Tame, s. 403.
79
Tame.
80
Tame, s. 388.
17
klarowaa si pewna wizja interesw zwizkowych i kultury organizacji81. Stan wojenny
celw.
NSZZ Solidarno byo utworzenie w kwietniu 1982 roku Tymczasowej Komisji Koordy-
nacyjnej. Celem jej powoania byy dziaania zmierzajce do odwoania stanu wojennego,
Pocztkowo Rad tworzyli: Zbigniew Bujak z Mazowsza, Bogdan Lis z okrgu gda-
skiego, Wadysaw Hardek z Maopolski, Wadysaw Frasyniuk z Dolnego lska (po jego
cji regionalnych wadz podziemia. W listopadzie tego roku Tymczasowa Komisja Koordyna-
lipca 1982 roku w Radzie zasiada take Eugeniusz Szumiejko. Nie by on przedstawicielem
adnego regionu a jego czonkostwo wynikao z jego duej aktywnoci podziemnej po wpro-
81
B. M. Bass, Transformational leadershipdz.cyt., s. 65-66.
82
A. Friszke (red.), Solidarno podziemnadz.cyt., s. 18.
83
J. J. Gardiner, Transactional, Transformational, And Transcendent Leadership: Metaphors Mapping
The Evolution Of The Theory And Practice Of Governance, Leadership Review 2006, nr 6, s. 62-76.
84
Byo to pierwsze odejcie od zasady, e przywdcy regionalni wystpuj pod wasnym imieniem i
nazwiskiem.
18
wadzeniu stanu wojennego a take z faktu jego wczeniejszej obecno w prezydium Komisji
przecitnie raz w miesicu. Miejscem spotka by najczciej region gdaski a take Warsza-
wa i Krakw. Z czasem spotkania odbyway si take w stolicach innych regionw take tych
Od poowy 1984 roku rola TKK, jako centralnego orodka kierowniczego Solidarno-
wsplne dziaania, majce jednak odmienne perspektywy. Pierwszym bya TKK na czele ze
go. Trzeci by rwnie zwizani z Was, naleeli do niego warszawscy doradcy pozostajcy
tworzyli midzy innymi Arkadiusz Rybicki, Boena Rybicka, Lech Kaczyski i Jacek Mer-
85
A. Friszke (red.), Solidarno podziemnadz.cyt., s. 51.
86
Po zorganizowaniu wadz regionalnych w listopadzie 1982 roku do TKK z Poznania wszed Janusz
Paubicki (aresztowany szybko zreszt 27 grudnia 1982 roku). Ponadto w lipcu 1983 roku wszed z
regionu lsko-dbrowskiego jeden z gwnych jego dziaaczy Tadeusz Jedynak. Zob.: Tame, s. 52-
53.
87
Tame, s. 53.
88
Tame.
89
Tame, s. 119-120.
19
czcego, midzy innymi poprzez organizowanie spotka z wybitnymi ekonomistami90. Nale-
bariera psychologiczna (rnica wieku, inne krgi powiza i kontaktw, odmienny okres
jej wyszoci a take zdominowane przez ludzi KOR-u, co czsto prowadzio do nawarstwia-
We wrzeniu 1986 roku Lech Wasa powoa Tymczasow Rad NSZZ Solidar-
no. W skad Rady weszli Bogdan Borusewicz, Zbigniew Bujak, Wadysaw Frasyniuk,
Tadeusz Jedynak, Bogdan Lis, Janusz Paubicki, Jzef Pinior92. Powoanie Rady rozpoczo
nowy etap walki Zwizku z wadz - etap konfrontacji jawnej. Z jednej strony istniay orodki
wykonano93.
krytycznie. Wydaa owiadczenie, w ktrym stwierdzia, nie ma podstaw aby zmienia nie-
jawny charakter dziaania. Czonkowie TKK podkrelili, e oni kieruj biec dziaalnoci
jako nadrzdnego autorytetu zarwno wobec Tymczasowej Rady jak i Tymczasowego Komi-
90
Tame, s. 126-128.
91
Tame, s. 128-129.
92
Tame, s. 166.
93
K. Knoch, Regionalna Komisjadz.cyt., s. 251.
20
tetu Koordynacyjnego. Powoanie TR rozpoczo okres, w ktrym z inicjatywy Lecha Wasy
Mimo napi pomidzy TKK i TR, istniay oywione kontakty. Jednake uwidoczni
Lech Wasa ogosi komunikat w tej kwestii. Przekaza informacj, o powoaniu jednolitego
obj. Spord czonkw Tymczasowej Rady zostali do KKW zostali powoani: Zbigniew
Koordynacyjnego szeregi KKW zasilili: Jerzy Duniewski, Stefan Jurczak, Andrzej Milcza-
sunicie niektrych dziaaczy na dalszy plan (szczeglnie tych, ktrzy kwestionowali polityk
94
A. Friszke (red.), Solidarno podziemnadz.cyt., s. 170.
95
Tame, s. 175.
96
Tame, s. 176.
97
S. Clark, Post-socialist trade unions: China and Russia, Industrial Relations Journal 2005, nr 36,
s. 1.
21
tywnego, niejednokrotnie przyjmujcego posta korporatyzmu transformacyjnego98 lub iluzo-
rycznego99).
Bez wtpienia Koci Katolicki w Polsce odegra olbrzymi rol w dziaaniach Soli-
darnoci. Wyznaczy sobie pozycj porednika midzy opozycj a sfer rzdzc, w deniu
do zakoczenia konfliktu. Stosunek Kocioa do Zwizku wyraona bya nie tylko przez Pry-
masa czy Rad Episkopatu Polski ale rwnie przez poszczeglnych ksiy.
Wane dla protestujcych byo stanowisko biskupa diecezji gdaskiej. Do 1984 roku
kowski. Podobn rol speniaa Bazylika Mariacka i jej proboszcz Stanisaw Bogdanowicz
oraz gdascy dominikanie101. Warto zaznaczy, e olbrzymia liczba ksiy (zwaszcza mo-
dych) wprost wspieraa dziaania opozycji. Silna pozycja Kocioa w Polsce z pewnoci bya
wsparciem dla Ruchu. Naley pokreli ogromny autorytet papiea Polaka - Jana Pawa II.
ksztatowania si Solidarnoci Lech Wasa przemawia nie tylko jako robotnik ale rwnie
jako Polak i katolik. Od samego pocztku wydarze sierpniowych strajkujcy dawali wyraz
swej tosamoci narodowej i religijnej. Dlatego tez stanowisko jakie zaj Koci w stosunku
98
E. A. Ivankova, The Transformative Corporatism of Eastern Europe, East European Politics and
Society 1998, nr 12; zob. rwnie: S. Avdagic, State-labour relations in East Central Europe: ex-
plaining variations in union effectivmess, Socio-Economic Review 2005, nr 3.
99
M. Tatur, Towards Corporatism?: The Transforamtion oo Interest Policy and Interest Regulation in
Eastern Europe, (w) E.J. Dietrich, G. Schmidt, R. Withley (eds.) Industrial Transformation in Europe:
Process and Contexts, Sage, London 1995.
100
K. Knoch, Regionalna Komisjadz.cyt., s. 221.
101
Tame, s. 221.
22
do wczesnych wydarze, nie byo dla zwizkowcw w peni satysfakcjonujce. Kardyna
Wyszyski w licie z 22 sierpnia 1980 roku, udzieli poparcia strajkujcym robotnikom, jed-
ani z Solidarnoci. Zaufanie do Episkopatu byo ogromne, cho dziaacze oceniajc dzia-
inni zwizkowcy, czsto podkrelali swoj religijno), jednak przeciwni byli jego bezpo-
102
A. Touraine, Solidarno. Analiza ruchudz.cyt., s. 42.
103
Tame, s. 49.
104
To wyrane manifestowanie symboliki religijnej przeze mnie byo zreszt negatywnie odczytywa-
ne przez niektrych moich wsppracownikw w WZZ, ekspertw i czonkw Prezydium MKS. W
sierpniu 1980 roku czonkowie gdaskiej pielgrzymki na Jasn Gr przynieli do stoczni znaczek
Matki Boskiej powicony przez kardynaa Wyszyskiego. Kto mi go wpi w klap. lubowaem
wwczas, e dopki bd paraa si sprawami publicznymi, dopty Matki Boskiej nie zdejm []
Nigdy nie chodzio mi o puste manifestowanie wiary, tym bardziej w celach propagandowych. Jako
czowiek wierzcy nigdy bym si do tego nie posun. Zob.: L. Wasa, Droga do dz.cyt., s. 101.
105
Gdy przemawiaem wtedy w bramie, miaem przed sob tumy ludzi szczliwych, penych na-
dziei. By entuzjazm i kade sowo wywoywao yw reakcj. Czue, e wiem, co im chc powie-
dzie. I tak mi zostao. Rozumiem, ze jak czowiek przemawia, to trzeba to robi krtkimi zdaniami.
Chwytliwie, prosto, tak by ludzie zrozumieli. Tak robiem. Jak si walczy, to trzeba wiedzie o co.
Trzeba to jasno i prosto powiedzie, ja czuem, wiedziaem i potrafiem powiedzie. Zob.: Tame, s
107.
106
A. Touraine, Solidarno. Analiza ruchudz.cyt., s. 50.
107
Nie wyobraam sobie, aby strajk mg nie mie wtkw religijnych. To w religii odnajdywalimy
si i nadziej. Religia przydawaa nam gbszego sensu. Rodzia si midzy nami wi, wsplnota,
ktrej dotd historia nie znaa. czyy nas te same wartoci. Zob.: L. Wasa, Droga do dz.cyt., s.
102.
23
Wasy, nawet wwczas gdy rozpoczy si prace nad utworzeniem jednolitego kierownic-
twa.
Bardzo istotn rol w strategii podejmowanej przez Zwizek odegrali doradcy Soli-
darnoci. Byli oni rzecznikami dziaa umiarkowanych, dziki czemu udao si zapobiec
Chrzanowski, Waldemar Kuczyski, Jacek Kuro, Jan Olszewski czy Andrzej Stelmachow-
ski. Wyjtkow pozycj wrd doradcw KKP zajmowa Jacek Kuro. Znalaz si w tym
gronie wbrew opinii Komisji Ekspertw powoanej jeszcze w 1980 roku przez Tadeusza Ma-
skim, do ktrego wyjtkow niech przejawiay wadze PZPR. Znaczcym doradc okrgu
8. Zakoczenie
108
A. Friszkie, Solidarno 1980-1981dz.cyt., s. 27-28.
24
cj a autorytaryzmem). Analiza problemu przywdztwa Solidarnoci otwiera szerok dys-
109
Zob.: D. Stark, L. Burszt Postsocialist Pathways: Transforming Policy and property in East Cen-
tral Europe, Cambridge 1998.
25