Studia Gdaskie. Wizje i rzeczywisto, t.

Tomasz Najda
Magorzata Sikora-Gaca

Dziaania spoecznoci midzynarodowej

na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu
w XX i XXI wieku.
Wybrane aspekty dziaalnoci ONZ
i Unii Europejskiej w zakresie bezpieczestwa

Wstp

Problematyka, ktrej dotyczy niniejszy artyku jest wanym gosem w dyskusji

nad utrzymaniem pokoju na wiecie. Dotyczy z jednej strony zagadnie uniwersal-
nych, z drugiej majcych charakter indywidualny. Terroryzm nie jest pojciem
kojarzonym tylko z najnowsz histori. Warto jednak zauway, e stanowi rodzaj
niebezpieczestwa, ktre w ostatnich latach rozwija si w niezwykle szybkim tem-
pie1, przyjmuje zasig globalny i nabiera szczeglnego znaczenia. Terroryzm sta si
problemem, ktry w znacznej mierze dotyka ludno cywiln, dlatego te dziaania
spoecznoci midzynarodowej na rzecz jego likwidacji2 s niezwykle wane.

Pojcie terroryzmu

Terroryzm wywodzi si od aciskiego sowa terror, ktre oznacza stosowanie

przemocy, przeraenie, bl i strach. Okrelenie to jest pochodn czasownika terreo3.

Tomasz Najda, Politechnika Koszaliska

Dr Magorzata Sikora-Gaca, Politechnika Koszaliska.

1
K. Liedel, P. Piasecka, Jak przetrwa w dobie zagroe terrorystycznych, Trio, Collegium
Civitas, Warszawa 2008, s. 89.
2
Ibidem.
3
K. Kumaniecki, Sownik acisko-polski, PWN, Warszawa 1982, s. 500.
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

Definicji zjawiska jest blisko 200, co dowodzi jego zoonoci4. Poczwszy od staro-
ytnoci po wiek XIX terroryzm tumaczono przede wszystkim jako stosowanie
przymusu. Pojawienie si organizacji narodowowyzwoleczych o zabarwieniu na-
cjonalistycznym wprowadzio do literatury przedmiotu nowe znaczenia pojcia,
takie jak zastraszanie czy uycie siy. W latach 30. XX w. terroryzm zaczto kojarzy
z represjami totalitarnymi5. Po roku 1945 wymiar zjawiska poszerzono o kwestie
dziaa antykolonialnych w Azji i Afryce. W latach 60. i 70. spoecznoci midzyna-
rodowe zwrciy uwag na kwesti organizacji lewicowych, prawicowych czy sepa-
ratystycznych. Pojcie terroryzmu siga zatem odlegej historii6, a jego rozumienie
zmieniao si wskutek licznych wydarze, przemian czy rewolucji. S to () rnie
umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane dziaania pojedynczych
osb lub grup, skutkujce naruszeniem istniejcego porzdku prawnego, podjte
w celu wymuszenia od wadz pastw i spoeczestwa okrelonych zachowa
i wiadcze, czsto naruszajce dobra osb postronnych7.
Jarosaw Tomasiewicz terroryzmem nazywa systematyczne posugiwanie si
aktami terroru indywidualnego dla osignicia celu politycznego8. W definicjach
najczciej powtarzaj si kwestie zwizane z przemoc, uyciem siy czy wywoy-
waniem strachu9. Zdaniem Sebastiana Wojciechowskiego, pojcie to jest sporne
i w gwnej mierze zaley od postrzegania problematyki10. Odnosi si przede
wszystkim do stosowanych wobec pastwa przez grupy zorganizowane form prze-
mocy, do ktrych naley naduycie czy wywieranie wpywu. Tego typu rodki naci-
sku mog stosowa take pastwa lub poszczeglne organizacje, czego przykadem
moe by Libia11.
Zdaniem Marka Boruckiego, terroryzm to dokadnie zaplanowana dziaalno
grup zorganizowanych, ktrej zadaniem jest wywarcie presji na wadzach lub spo-
ecznociach w celu uzyskania konkretnych profitw czy decyzji. Jak zauwaa, ter-
roryci najczciej w swych dziaaniach uywaj szantau, ami prawo i s cako-
wicie obojtni na bl zadawany innym12. Grupy zwizane z terroryzmem i jego
funkcjonowaniem uywaj broni najnowszego typu, a take wykorzystuj rodki

4
Ibidem.
5
W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm, PWN, Warszawa 2009, s. 3738.
6
Ibidem.
7
Haso terroryzm, zob. Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, red. B. Petrozolin-
Skowroska, PWN, Warszawa 1998, s. 370.
8
J. Tomasiewicz, Terroryzm na tle przemocy politycznej, Wydawnictwo APIS, Katowice 2000,
s. 12.
9
K. Jaoszyski, Terroryzm czy terror kryminalny w Polsce?, AON, Warszawa 2001, s. 7.
10
S. Wojciechowski, Terroryzm na pocztku XXI wieku, Oficyna Wydawcza Branta, Byd-
goszcz Pozna 2011, s. 2627.
11
Ibidem.
12
M. Borucki, Terroryzm. Zo naszych czasw, Wydawnictwo Mada, Warszawa 2002, s. 35.

165
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

biologiczne lub chemiczne. Do dziaa tego typu grup w duej mierze nale po-
rwania niewinnych cywilw zakadnikw oraz podkadanie adunkw wybucho-
wych. Czsto odpowiedzialne s one za zamachy na wpywowe osobistoci. Swoje
dziaania tumacz zazwyczaj ideologi, religi czy konkretnymi pogldami wyni-
kajcymi z wtkw etnicznych. Do najbardziej niebezpiecznych zalicza si ugrupo-
wania o charakterze midzynarodowym13.
Zmiana interpretacji zagroe, jakie niesie ze sob terroryzm, nastpia po ata-
kach 11.09.2001 r., kiedy Al-Kaida uderzya w najwaniejsze orodki polityczne,
ekonomiczne i wojskowe USA. Pokazaa wiatu, jak daleko potrafi si posun
wspczeni terroryci. Wskazano tym samym na nowy wymiar zjawiska14. Zama-
chy z 11 wrzenia odmieniy postrzeganie terroryzmu, ktry stworzy niespotykany
do tej pory poziom zagroenia. Od zamachu Al-Kaidy na Stany Zjednoczone, ter-
roryzm nie by ju kojarzony z atakami, w ktrych ginie jedna bd kilka osb. Sta
si si, ktrej celem byo pochonicie w cigu zaledwie kilku minut ogromnej
liczby niewinnych ofiar.
Kolejnym czynnikiem wpywajcym na zmian dotychczasowego rozumienia
terroryzmu, jak i na postrzeganie samych agresorw, bya ich determinacja w dzia-
aniu z pobudek religijnych (z czego wynika m.in. brak lku przed mierci). Pod-
kreli naley take brak jakichkolwiek prb negocjacji. Przed atakiem terroryci
nie wysuwali da w stosunku do atakowanych. Skala problemu i zastraszanie
stworzyy dla ludzkoci trudnego do pokonania wroga15.
Prby sprecyzowania pojcia terroryzm dokonuje rwnie Villamarin Pulido,
ktry wskazuje, e zagroenie to istniao ju od pocztkw ludzkoci. Postrzega je
on jako zjawisko spoeczno-polityczne i zauwaa, e w historii czsto byo niesusz-
nie kojarzone z rnego rodzaju wojnami psychologicznymi. Najprawdopodobniej
przyczyn takiego stanu rzeczy byo definiowanie terroryzmu jako narzdzia przy-
musu sucego do osigania zaplanowanych wczeniej celw politycznych me-
tody podobnej do wykorzystywanej przez nazistw i komunistw16.
Mwic o terroryzmie, naley zwrci szczegln uwag na globalizacj17 tego
zjawiska oraz fakt, e nie polega ono ju tylko na wykorzystaniu przez organizacje
odpowiedzialne za zamachy broni nuklearnej i najnowszych technik sucych do
zabijania. Jego ofiarami coraz czciej s zwykli ludzie. Terroryci, planujc cel

13
Ibidem.
14
J. Kiwerska, wiat w latach 19892004. Wydarzenia konflikty procesy, Wydawnictwo
Poznaskie, Pozna 2005, s. 333334.
15
Ibidem.
16
A. V. Pulido, Sie Al-Kaida, Wydawnictwo Wooszaski, Warszawa 2008, s. 23, 31.
17
Zob. M. Rewizorski, Petropolityka i bezpieczestwo energetyczne we wspczesnym wiecie,
Przegld Strategiczny 2011, nr 2, s. 311.
166
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

swojego ataku, nie wybieraj ju tak czsto punktw strategicznych politycznie,

przewanie s to najwiksze skupiska ludnoci cywilnej18.
Krzysztof Mroziewicz zwraca szczegln uwag na terroryzm nowej generacji.
Bro, ktr dysponuj dzi organizacje terrorystyczne moe by uyta w kadej
chwili. Mroziewicz twierdzi, e w momencie zamachu na World Trade Center, Al-
Kaida przygotowana bya na dwa inne rozwizania w przypadku, gdyby atak za-
koczy si niepowodzeniem. Jedno z nich przewidywao wytrucie milionowego
miasta (Nowy Jork) za pomoc botuliny, ktra miaa zosta wpuszczona do syste-
mu wodocigw przez przekupionego stranika. Trucizn pozyskano za 25 milio-
nw dolarw. Ma nieporwnywalnie silniejsze dziaanie ni cyjanek potasu. Kolej-
nym wyjciem w sytuacji niepowodzenia ataku na WTC miao by uycie taktycz-
nej gowicy jdrowej do uderzenia w Biay Dom19.
Istnieje problem z brakiem uniwersalnej definicji, ktra odzwierciedlaoby jed-
noznacznie znaczenie omawianego pojcia. Powodem jest m.in. fakt, e rodowisko
midzynarodowe interpretuje je rnorodnie, co skutkuje tym, e kade pastwo
okrela terroryzm zgodnie z wasnym interesem20. Istnieje ponad 200 definicji tego
pojcia, co jest dowodem na zrnicowane rozumienie zagadnienia, ktre aktualnie
jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych.

Antyterroryzm pojcie i dziaania

Pierwszych zamachw dokonyway w staroytnoci sekty Asasynw. Pojawienie

si nowego zjawiska wymusio nie tylko potrzeb stworzenia jego definicji, ale rw-
nie zorganizowanie dziaa zapobiegawczych21.
Wspczenie, od pewnego okresu zjawisko terroryzmu podlega eskalacji, co
zmusza rzdy poszczeglnych pastw do poszukiwania alternatywnych rodkw
zwalczajcych go. Na pocztku XXI w. terroryzm nie tylko przyspieszy swj roz-
wj, ale sta si zjawiskiem globalnym. Uczestnicy szeroko pojtych relacji midzy-
narodowych zaczli zastanawia si nad rodkami bezpieczestwa, ktre pozwoli-
yby sukcesywnie eliminowa nasilajc si aktywno organizacji terrorystycz-
nych22. W tym celu wadze poszczeglnych pastw stosoway rnorodne narzdzia
zapobiegawcze, szkolc wyspecjalizowane jednostki antyterrorystyczne, w tym

18
A. V. Pulido, op. cit.
19
K. Mroziewicz, Moc, niemoc i przemoc, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Warsza-
wa 2005, s. 2122.
20
M. Madej, Midzynarodowy terroryzm polityczny, MSZ, Warszawa 2001, s. 6370.
21
K. Liedel, P. Piasecka, T. Aleksandrowicz, Bezpieczestwo w XXI wieku, Wydawnictwo
Difin, Warszawa 2011, s. 361.
22
K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu midzynarodowego w polskiej polityce bezpieczestwa,
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010, s. 57.

167
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

m.in. wojsko i policj23. W ramach zwalczania omawianego zagroenia stosowano

take rne rodki radykalne i drastyczne, np. eliminacj ugrupowa opozycyjnych.
Takie metody wykorzystywano zazwyczaj w pastwach, ktre cechowa niski po-
ziom demokracji i wiadomoci obywateli24.
Antyterroryzm oznacza zapobieganie dziaaniom terrorystycznym oraz ich
zwalczanie. Pojcie to wywodzi si od angielskiego sowa antiterrorism. Termin
oznacza wykorzystanie rodkw defensywnych, majcych na celu zminimalizowa-
nie groby przeprowadzenia zamachu terrorystycznego. Uywany jest do okrela-
nia szerokiego spektrum czynnoci podejmowanych w ramach zwalczania tego
niebezpiecznego zjawiska25. Pierwsze oddziay antyterrorystyczne na wiecie zacz-
to powoywa w latach 70. XX w. Gwnie byy to organy policyjne, ktre tworzo-
no, wzorujc si na wojskowych jednostkach do zada specjalistycznych (specjal-
nych). Szczegln uwag zwracano na proces szkolenia26.
Za czynnoci majce na celu przeciwdziaanie terroryzmowi najczciej odpo-
wiedzialne s wadze danych pastw lub organizacji midzynarodowych, takich jak
Unia Europejska, Organizacja Narodw Zjednoczonych (ONZ) czy NATO27.
Zapobieganie terroryzmowi moemy podzieli na pi podstawowych dziaa:
zwalczanie (identyfikacja terrorystw oraz podjcie prby ich unieszkodliwie-
nia);
zapobieganie (najczciej profilaktyczne aresztowania podejrzanych);
ochrona (zapewnienie bezpieczestwa spoeczestwa oraz infrastruktury
w miejscach najbardziej naraonych na ataki terrorystyczne);
reagowanie (dziaania majce na celu minimalizowanie szkd powstaych na
skutek zamachu);
prognozowanie (przede wszystkim lokalizacja potencjalnych zagroe terrory-
stycznych oraz dobr odpowiednich rodkw zapobiegawczych)28.
Dziaania antyterrorystyczne, ktre okrelane s jako defensywne, polegaj
w gwnej mierze na pozyskiwaniu informacji przez rnego rodzaju suby bez-
pieczestwa oraz ich analizie, czyli okreleniu rzeczywistego rda, a take najbar-
dziej wydajnym ich wykorzystaniu. W efekcie dane mog si okaza bezcenne dla

23
A. Czerwiski, J. Grado, K. Grado, Encyklopedia terroryzmu, Bellona, Warszawa 2004,
s. 593.
24
Ibidem.
25
E. Caa-Wacinkiewicz, R. Pogrzaska, D. Wacinkiewicz, Encyklopedia zagadnie midzy-
narodowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 2643.
26
W. Kaczmarek, Natarcie zwizku taktycznego (rozprawa habilitacyjna), Zeszyty Naukowe
AON 1997, nr 4, s. 27.
27
K. Jaoszyski, Wspczesny wymiar antyterroryzmu, Trio, Collegium Civitas, Warszawa
2008, s. 98.
28
K. Jaoszyski, op. cit., s. 98.
168
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

organw cigania, ktre potrafi bardzo szybko i sprawnie je wykorzysta, ustali

odpowiedni plan dziaania zapewniajcy ochron ludzi oraz mienia29.
Poruszajc tematyk dziaa spoecznoci midzynarodowej na rzecz radzenia
sobie z tak niebezpiecznym zjawiskiem, oprcz pojcia antyterroryzmu, naley
rwnie poruszy kwesti kontrterroryzmu, czyli podejmowania bezporednich
rodkw stanowicych natychmiastow odpowied na zamach30. Zaliczamy do nich
dziaania naukowe i wojskowo-policyjne. Gwnym ich zadaniem jest zapobieganie
omawianemu zjawisku oraz jego zwalczanie31. Dziaania kontrterrorystyczne reali-
zowane s przede wszystkim w trzech obszarach:
czynnoci o charakterze bojowym majce na celu odbicie zakadnikw;
aresztowania jednostek zwizanych z dziaaniami terrorystycznymi;
doprowadzenie do cakowitej likwidacji grup podejrzanych oraz osb z nimi
powizanych32.
Dziaania grup kontrterrorystycznych maj charakter ofensywny i naley je
traktowa jako reakcj na niebezpieczestwo. Realizuj je jednostki policyjne, cy-
wilne oraz wojskowe. W Polsce za tego typu operacje w gwnej mierze odpowie-
dzialna jest policja33. Szczegowe procedury okrela zarzdzenie nr 213 komen-
danta gwnego Policji34.
Skuteczne zwalczanie terroryzmu midzynarodowego wymaga cisej wsppra-
cy wielu podmiotw, ktrych celem jest przede wszystkim zminimalizowanie za-
groe. To rwnie ustawodawstwo, konwencje czy spotkania o charakterze glo-
balnym35. Pierwsze prby tego typu dziaa nastpiy ju w latach 30. XX w.
W 1937 r. Liga Narodw zatwierdzia konwencj potpiajc terroryzm i powoaa
Midzynarodowy Trybuna Karny, ktry zajmowa si wycznie przestpstwami
terrorystycznymi. W kolejnych latach take dochodzio do podobnych uregulowa,
rwnie do spotka przywdcw poszczeglnych narodw. W 1975 r. Rada Euro-
pejska utworzya tzw. struktur TREVI36. Gwnym jej zadaniem bya synchroniza-

29
Ibidem.
30
M. Drost, Operacje militarne inne ni wojna w doktrynie NATO i USA, Zeszyty Naukowe
AON 2000, nr 2, s. 15.
31
S. Piskulski, Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmi-
sko-Mazurskiego, Olsztyn 2000, s. 125.
32
K. Jaoszyski, op. cit., s. 100.
33
K. Liedel, P. Piasecka, T. Aleksandrowicz, op. cit., s. 197.
34
Zarzdzenie nr 213 KGP z dnia 28.02.2007 roku w sprawie metod przygotowania i realizacji
zada Policji w przypadku zagroenia ycia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczestwa
i porzdku publicznego, Dziennik Urzdowy Komendanta Gwnego Policji 2007, nr 5, poz. 49.
35
A. Czerwiski, J. Grado, K. Grado, op. cit., s. 595.
36
Terrorisme, Radicalisme, Extremisme, Violence Internationale utworzona w 1975 r.
przez Rad Europejsk tzw. Wewntrzna Grupa ds. Bezpieczestwa. Jej gwnym zdaniem bya

169
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

cja wsppracy antyterrorystycznej. Kolejnym przykadem midzynarodowej ak-

tywnoci spoecznoci byo w 1996 r. spotkanie grupy G737 we Francji, podczas
ktrego podjto problematyk terroryzmu dyskutowano na temat walki z nim38.
W nastpnych latach zjawisko terroryzmu ulego znacznemu nasileniu. Mwi
si, e powsta tzw. nowy terroryzm. Polega on na wykorzystaniu przez zama-
chowcw najnowszych technik, co zmobilizowao pastwa do szybkiej reakcji.
Zaczto wprowadza kolejne zmiany w ustawach krajowych oraz powoywa do
ycia nowe organizacje. Priorytetem stao si jeszcze wiksze zacienienie wsp-
pracy midzypastwowej39. Unia Europejska i ONZ podjy liczne inicjatywy, kt-
rych celem staa si likwidacja zagroe.
W niemal kadym wspczesnym pastwie powoano organy antyterrorystycz-
ne. W ich skad wchodz rnego typu oddziay specjalne40 nieustannie walczce
z terroryzmem, dce do cakowitej eliminacji zjawiska.

Dziaania ONZ na rzecz walki z terroryzmem

Gwnym celem dziaalnoci Organizacji Narodw Zjednoczonych jest utrzy-

manie pokoju na wiecie, zapobieganie konfliktom zbrojnym i ochrona praw czo-
wieka. Organizacja ta powstaa w 1945 r., zastpujc Lig Narodw, ktra nie spe-
nia swego zadania w zapewnianiu pokoju na arenie midzynarodowej41.
W rozdziale pierwszym Karty Narodw Zjednoczonych zostay sprecyzowane
cele ONZ: rozwizywanie midzypastwowych problemw ekonomicznych,
utrzymanie pokojowych relacji midzy narodami oraz zacienienie wsppracy
midzynarodowej na rzecz realizacji powyszych zaoe42. Po zakoczeniu II woj-
ny wiatowej w ONZ uznano terroryzm za zjawisko o zasigu midzynarodowym.
Tym samym zaczto cilej precyzowa jego pojcie oraz rda43. W padzierniku
1970 r. powoano rezolucj mwic, i adne z pastw nie moe tolerowa terro-

wsppraca pastw wsplnoty na rzecz zapewnienia szeroko rozumianego bezpieczestwa i walka

z terroryzmem.
37
G7 grupa siedmiu najbardziej wpywowych pastw wiata (Wielka Brytania, Francja,
Niemcy, Wochy, Japonia, Stany Zjednoczone, Kanada). Od 1997 r. funkcjonuje G8, wrd kt-
rych jest rwnie Rosja, co czsto stanowi kwesti dyskusyjn.
38
A. Czerwiski, J. Grado, K. Grado, op. cit., s. 662.
39
M. Majczak, Wspczesny terroryzm zagroeniem dla bezpieczestwa wiatowego. Zwalcza-
nie terroryzmu, www.e-debiuty.byd.pl (dostp: 21.12.2012).
40
A. Czerwiski, J. Grado, K. Grado, op. cit., s. 594595.
41
W. Anio, Narody Zjednoczone wobec problemw spoecznych, Ksika i Wiedza, Warszawa
1988, s. 57.
42
E. aniewska, P. Deszczyski, Kompendium wiedzy o organizacjach midzynarodowych,
PWN, Warszawa 2011, s. 164.
43
J. Pawowski, Terroryzm we wspczesnym wiecie, Wojsko i Wychowanie, Warszawa 2001,
s. 36.
170
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

ryzmu ani realizowa dziaalnoci, ktra mogaby nie jakiekolwiek zagroenia.

W rezolucji nr 2625 okrelono dopuszczalne warunki uycia przemocy, a w 1973 r.
sprecyzowano fundamentalne zasady dla jednostek podejmujcych walk o niepod-
lego z okupantem oraz reimem o charakterze rasistowskim44.
Duy wpyw na nieco wiksze zaangaowanie si ONZ w walk z terroryzmem
miay wydarzenia podczas igrzysk olimpijskich w Monachium w 1972 r. Wwczas
grupa palestyskich bojownikw wdara si do wioski olimpijskiej i wzia za za-
kadnikw kilkunastu izraelskich sportowcw45. Wskutek tej sytuacji Zgromadze-
nie Oglne Narodw Zjednoczonych powoao Komitet ds. Zwalczania Terrory-
zmu Midzynarodowego, w skad ktrego wchodzili czonkowie 35 pastw. Do
gwnych zada instytucji naleao: sprecyzowanie uniwersalnej definicji terrory-
zmu o charakterze prawnym, zlokalizowanie jego rda oraz opracowanie efek-
tywnej taktyki oraz okrelenie rodkw na rzecz jego sukcesywnego zwalczania.
W kilkuletniej pracy Komitetu nie udao si jednak zrealizowa wszystkich za-
kadanych celw, m.in. wystpi problem z interpretacj prawn zjawiska terrory-
zmu46. Efektem prac ONZ byy zatem kolejne rezolucje z 1976 i 1977 r. W sposb
jednoznaczny potpiay one stosowanie terroru przez poszczeglne reimy47.
W 1979 r. ONZ okrelia terroryzm midzynarodowy jako zdecydowane zagroenie
dla wiatowego pokoju, prowadzce do utraty ycia i zdrowia48, ktre przejawia si
licznymi naduyciami, amicymi czsto prawa czowieka. W 1979 r. uchwalono
konwencj midzynarodow dotyczc kwestii zakadnikw49.
W kolejnych latach powstaway podobne dokumenty. W 1982 r. wprowadzono
konwencj narodw zjednoczonych o prawie morza, ktra skierowana bya prze-
ciwko terroryzmowi morskiemu. Podobny charakter miaa rezolucja nr 40/61
Zgromadzenia Oglnego Narodw Zjednoczonych z grudnia 1985 r. Nakazywaa
pastwom podejmowanie wszelkich rodkw w celu zwalczania terroryzmu mi-
dzynarodowego. Zwracano w niej rwnie uwag na problematyk amania praw
czowieka i dziaania o charakterze rasistowskim. W rezolucji tej zdecydowanie
potpiono jakiekolwiek przejawy agresji bez wzgldu na istniejce motywy50.
ONZ do intensywnie zaangaowaa si w walk z terroryzmem, co implikowa-
o wiele problemw. Bezskutecznie prbowano ustali definicj zjawiska, a to w du-

44
D. Mierzejewski, Bezpieczestwo europejskie w warunkach przemian globalizacyjnych,
Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2011, s. 160161.
45
T. Walker, A. Gowers, Arafat, wiat Ksiki, Warszawa 2005, s. 80.
46
D. Mierzejewski, op. cit., s. 161.
47
Ibidem, s. 162.
48
Ibidem.
49
Polska ratyfikowaa j dopiero 13.03.2000 r. Zob. Midzynarodowa konwencja przeciwko
braniu zakadnikw, Dz. Urz. 2000, nr 106, poz. 1123.
50
Zob. Konwencja w sprawie przeciwdziaania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczestwu
eglugi morskiej, Dz. Urz. 1994, nr 129, poz. 635.

171
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

ej mierze utrudniao przeciwdziaanie mu. Pojawiy si problemy z interpretacj

terroryzmu i walki narodowowyzwoleczej51. W 1994 r. podjto zatem prb okre-
lenia bezporednich rde jego wystpowania. Wymieniono liczne czynnoci,
ktre spoeczno midzynarodowa uznaa za akty terrorystyczne, np. dziaania
prowadzce do obrae, mierci ludzi, ale take ograniczenie wolnoci przywdcy
pastwa oraz osb z nim zwizanych. Wyrniono rwnie czynnoci degradujce
wasno publiczn oraz stanowice niebezpieczestwo dla ycia kadej jednostki.
Zwrcono rwnie uwag na problematyk handlu broni i dostpnoci do niej52.
W 1998 r. ONZ zaja si kwesti zwalczania przestpczoci zorganizowanej.
W tym wypadku rwnie nastpi problem z okreleniem dziaa, ktre naleaoby
uzna za akty terrorystyczne. Tekst dokumentu opublikowano w 2000 r. Ustalono
wwczas, e przestpstwo o charakterze midzynarodowym jest stwierdzane, gdy:
zostao dokonane na terytorium kilku pastw (nie jednego);
zwizane jest z dziaajc w danym pastwie grup, ktra podejmuje inicjatyw
terroru poza jego granicami53.
Konwencja ta zostaa podpisana przez 150 pastw 12.12.2000 r. (Polska sze
miesicy pniej)54.
Kolejne kroki ONZ w zwalczaniu terroryzmu podejmowane byy pod wpywem
tragedii z 11.09.2001 r., wydarzenia te bowiem wywoay natychmiastow reakcj.
Rada Bezpieczestwa ju na drugi dzie po zamachach uchwalia rezolucj nr 1368.
Zwrcono w niej szczegln uwag na niebezpieczestwo terroryzmu midzynaro-
dowego, w tym rwnie na fakt, e kade pastwo posiada prawo do obrony swoich
granic i obywateli. W rezolucji z 2001 r. okrelono rol pastw w walce z aktami
terroru. Pooono tu szczeglny nacisk na zakaz finansowania przez czonkw
ONZ grup odpowiedzialnych za dokonywanie zamachw oraz udzielania im azylu.
Dodatkowo zobowizano pastwa czonkowskie do dziaalnoci sprawozdawczej,
dokumentujcej realizacj powyszych postanowie55. W kolejnych latach opr
ONZ wobec terroru przejawia si m.in. w sankcjach dla Talibw, ktrzy wci
dziaali na terytorium Afganistanu. Nadal jednak najwikszym problemem byo
stworzenie uniwersalnych definicji i okrele tak zoonych problemw56.
W ostatnich latach coraz czciej mwi si o potrzebie wprowadzenia w ONZ
reform strukturalnych, ktre umoliwiyby stworzenie nowych ram dla bezpiecze-

51
S. Wojciechowski, Terroryzm na pocztku XXI wieku, Oficyna Wydawnicza Branta, Byd-
goszcz Pozna 2011, s. 54.
52
Z. Cesarz, E. Stadtmuller, Problemy polityczne wspczesnego wiata, Wydawnictwo Uni-
wersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2000, s. 371.
53
J. Pawowski, op. cit., s. 38.
54
Zob. Konwencja o zwalczaniu przestpczoci zorganizowanej, Dz. Urz. 2001, nr 90, poz. 994.
55
W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, op. cit., s. 308.
56
Ibidem.
172
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

stwa midzynarodowego57. W obecnej formie moliwoci tej organizacji s zbyt

ograniczone. Brak charakteru ponadnarodowego czy jej zaleno od woli poszcze-
glnych czonkw58 to tylko niektre z problemw.

Dziaania Unii Europejskiej na rzecz walki z terroryzmem

Problem terroryzmu przez duszy czas postrzegany by przez Wsplnot

(Uni) Europejsk jako indywidualne wyzwanie dla kadego z pastw czonkow-
skich. Sytuacja ta ulega diametralnej zmianie po zamachach z 2001 r. w Waszyng-
tonie i Nowym Jorku59.
Wsppraca w zakresie walki z terroryzmem pomidzy czonkami UE rozpocz-
a si ju ponad 40 lat temu. Pierwsze prby zapobiegawcze podjto w latach 70. XX
w. Przykadem jest, wspomniane powyej, utworzenie w 1975 r. grupy TREVI,
ktrej dziaania miay charakter antyterrorystyczny. Jej priorytetem byo stworze-
nie podstaw prawnych do powstania Europolu (Europejskiego Biura Policji).
TREVI funkcjonowao do 1.11.1993 r., czyli do momentu ratyfikowania traktatu
z Maastricht60. W dokumencie tym znalaz si m.in. artyku J.4, ktrego tre jest
nastpujca: Wsplna polityka zagraniczna i wsplna polityka bezpieczestwa obej-
muje wszystkie te kwestie, ktre s zwizane z bezpieczestwem Unii61. Wprowa-
dzono w ten sposb kolejne narzdzie do walki z przestpczoci i terroryzmem62.
Spotkanie ministrw spraw zagranicznych pitnastu pastw czonkowskich, ktre
odbyo si w tym samym roku w Barcelonie, zaowocowao deklaracj odnoszc si
do cisej wsppracy w tym zakresie i dotyczc m.in. ulepszania funkcjonowania
mechanizmw wymiany informacji oraz dopracowania zasad przeprowadzania
ekstradycji63. Trzy lata pniej powoano Europejsk Sie Sdow, a w roku 1999
podjto dziaania zmierzajce do zwalczaniu finansowania terroru64.
Po 11.09.2001 r. dziaania Unii przybray nieco inny charakter, bowiem terro-
ryzm sta si zdecydowanie powaniejszym zagroeniem dla zjednoczonej Europy.

57
A. Jaboska, Organizacja niemocy zjednoczonej, Wprost 2004, nr 38, s. 9091.
58
W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, op. cit., s. 309.
59
D. Mierzejewski, op. cit., s. 164.
60
T. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjo-
nalne, Warszawa 2008, s. 80; K. Lankosz, M. Choronicki, P. Czubik, Walka z terroryzmem
w wietle prawa midzynarodowego, Wydawnictwo Sto, Bielsko-Biaa 2004, s. 179182.
61
S. Krajski, Traktat z Maastricht. Wstp i komentarz, Agencja SGK, Warszawa 1998, s. 25.
62
Ibidem, s. 165.
63
J. Menkes, Od wsppracy policyjnej do przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwo-
ci, Sprawy Midzynarodowe 1997, nr 3, s. 5968.
64
Zalecenie Rady z dnia 9 grudnia 1999 r. w sprawie wsppracy w zwalczaniu finansowa-
nia grup terrorystycznych, Dz. Urz. UE C 373 z 23.12.1999, s. 1.

173
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

Zaczto zatem wprowadza liczne zmiany w prawie, a przede wszystkim w istniej-

cych ju uregulowaniach65. Ju osiem dni po zamachach Komisja Europejska zaini-
cjowaa specjalny projekt, w ktrego skad wchodziy dwie decyzje ramowe. Pierw-
sza z nich wizaa si ze zwalczaniem omawianego zjawiska, natomiast drug by
europejski nakaz aresztowania66.
Kolejn odpowiedzi Unii na zbrodnicze ataki z 2001 r. byo posiedzenie Rady
Europejskiej 21 wrzenia tego roku, na ktrym walka z terroryzmem zostaa okre-
lona priorytetem caej Wsplnoty. Rada Unii Europejskiej przyja wwczas:
wsplne stanowisko, rodki i cele wspomagajce walk z terroryzmem;
definicj terroryzmu oraz zakaz jakiegokolwiek wsparcia finansowego dla orga-
nizacji terrorystycznych;
rozporzdzenie przeciwko organizacjom i podmiotom stosujcym terror67.
Aktywno dziaa UE w kwestii eliminowania tego typu zagroe przeoya
si rwnie na istotne decyzje Rady. W 2002 r. utworzono Eurojust Europejski
Urzd ds. Poszerzenia Wsppracy Sdowniczej68. Rada pracowaa na tyle aktyw-
nie, e udao jej si jeszcze w tym samym roku wprowadzi kilka dodatkowych
postanowie o podobnym charakterze. Jednym z nich jest Decyzja ramowa Rady
2002/475/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 roku w sprawie zwalczania terroryzmu.
Zakadaa ona, e kade pastwo czonkowskie powinno przyj definicj dziaa
terrorystycznych, do ktrych naleao: branie zakadnikw, produkowanie i uy-
wanie rnorodnej broni w celu pozbawienia ludzi ycia lub zdrowia czy zamach
na ycie ludzkie69.
Istotna dla przeciwdziaania temu zjawisku bya rwnie decyzja Rady
2003/48/WSiSW z 19.12.2002 r. To wanie na jej mocy walk z terroryzmem w-
czono do planu dziaa Europolu i Eurojustu70. Przedsiwzicia podejmowane
przez Wsplnot po 2001 r. w wielu wypadkach okrelano jako chaotyczne, a nie
byskawiczne. Czstym problemem by brak ratyfikacji postanowie przez wszyst-
kie pastwa czonkowskie71. W 2004 r. podjto kolejne dziaania zapobiegawcze.
Rada Europy przyja wwczas deklaracj w sprawie zwalczania terroryzmu oraz

65
P. Turczyski, Bezpieczestwo europejskie. Systemy, instytucje, funkcjonowanie, Wrocaw-
skie Wydawnictwo Naukowe Alta, Wrocaw 2011, s. 127.
66
A. Gruszczak, Unia Europejska wobec przestpczoci, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiel-
loskiego, Krakw 2002, s. 160161.
67
P. Wawrzyk, Bezpieczestwo wewntrzne UE, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2009, s. 284.
68
P. Turczyski, op. cit., s. 127.
69
T. Aleksandrowicz, op. cit., s. 82.
70
Decyzja ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu,
Dz. Urz. UE L 164, s. 1 i n.
71
R. Niedwiecki, Wspczesny terroryzm. Jakie strategie zwalczania?, www.pl.scribd.com
(dostp: 9.01.2013).
174
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

specjalny aneks stanowicy plan jej realizacji w wypadku wystpienia ataku terro-
rystycznego na pastwo wsplnotowe pozostae kraje czonkowskie zostay zobo-
wizane do udzielenia pomocy. Nie wykluczono rwnie uycia w tej sytuacji od-
dziaw militarnych72.
W grudniu 2005 r. Rada Europy przyja kolejny wany dokument. Tym razem
bya nim strategia Unii dotyczca zwalczania terroryzm. Sprecyzowano w niej czte-
ry obszary dziaa: ochrona, zapobieganie, reagowanie i ciganie73. Badacze zajmu-
jcy si tematyk prawa europejskiego zwracaj uwag, e powysza strategia nada-
a odpowiedzialnoci pastw czonkowskich charakter indywidualny74.
Unia Europejska, walczc z terroryzmem przyjmuje nie tylko odpowiednie de-
klaracje, strategie czy plany dziaania. Istotnym elementem jest okrelenie zakresu
wsparcia finansowego, ktre pozwoli na sukcesywn realizacj ustalonych zaoe.
Szacuje si, e w latach 20072012 Unia wydawaa 2 mld euro rocznie na bezpie-
czestwo. Okoo 35% tej sumy pochaniaa walka z terroryzmem75. Ostatnie lata
uwiadomiy Wsplnocie skal zagroe i ich wpywu na bezpieczestwo europej-
skie. Wydarzenia z 2001 czy 2004 r. pokazay, jak istotna w walce z terroryzmem
jest wsppraca midzynarodowa76.

Podsumowanie

Problematyka bezpieczestwa jest niezwykle istotna we wspczesnym wiecie.

Dziaania spoecznoci midzynarodowych podejmowane na rzecz walki z terrory-
zmem powstrzymuj rozprzestrzenianie si omawianego zjawiska. Naley podkre-
li, i moliwo cakowitego wyeliminowania tego typu zagroe pozostaje kwe-
sti dyskusyjn, natomiast organizacje takie, jak ONZ i UE czyni wytone wysiki
w kierunku zapewnienia bezpieczestwa Europie i wiatu.

72
B. Grka-Winter, Plan Unii Europejskiej zwalczania terroryzmu, www.pism.pl (dostp:
9.01.2013).
73
T. Aleksandrowicz, op. cit., s. 122.
74
D. Szlachter, Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej. Nowy impuls, Wydawnictwo Adam
Marszaek, Toru 2006, s. 159.
75
R. Niedwiecki, op. cit.
76
D. Szlachter, Unia Europejska wobec terroryzmu aktywno midzynarodowa, www.psz.pl
(dostp: 9.01.2012).

175
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

Bibliografia

Aleksandrowicz T., Terroryzm midzynarodowy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonal-

ne, Warszawa 2008.
Anio W., Narody Zjednoczone wobec problemw spoecznych, Ksika i Wiedza, Warszawa
1988.
Borucki M., Terroryzm zo naszych czasw, Wydawnictwo Mada, Warszawa 2002.
Caa-Wacinkiewicz E., Pogrzaska R., Wacinkiewicz D., Encyklopedia zagadnie midzy-
narodowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011.
Cesarz Z., Stadtmuller E., Problemy polityczne wspczesnego wiata, Wydawnictwo Uniwer-
sytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2000.
Czerwiski A., Grado J., Grado K., Encyklopedia terroryzmu, Bellona, Warszawa 2004.
Dietl W., Hirschmann K., Tophoven R., Terroryzm, PWN, Warszawa 2009.
Drost M., Operacje militarne inne ni wojna w doktrynie NATO i USA, Zeszyty Naukowe
AON 2000, nr 2.
Gruszczak A., Unia Europejska wobec przestpczoci, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello-
skiego, Krakw 2002.
Jaboska A., Organizacja niemocy zjednoczonej, Wprost 2004, nr 38.
Jaoszyski K., Terroryzm czy terror kryminalny w Polsce ?, AON, Warszawa 2001.
Jaoszyski K., Wspczesny wymiar antyterroryzmu, Trio, Collegium Civitas, Warszawa
2008.
Kaczmarek W., Natarcie zwizku taktycznego, rozprawa habilitacyjna, Zeszyty Naukowe
AON 1997, nr 4.
Kiwerska J., wiat w latach 19892004. Wydarzenia konflikty procesy, Wydawnictwo
Poznaskie, Pozna 2005.
Krajski S., Traktat z Maastricht. Wstp i komentarz, Agencja SGK, Warszawa 1998.
Kumaniecki K., Sownik acisko-polski, PWN, Warszawa 1982, s. 500.
Lankosz K., Choronicki M., Czubik P., Walka z terroryzmem w wietle prawa midzynaro-
dowego, Wydawnictwo Sto, Bielsko-Biaa 2004.
Liedel K., Piasecka P., Aleksandrowicz T., Bezpieczestwo w XXI wieku, Wydawnictwo Di-
fin, Warszawa 2011.
Liedel K., Piasecka P., Jak przetrwa w dobie zagroe terrorystycznych, Trio, Collegium
Civitas, Warszawa 2008.
Liedel K., Zwalczanie terroryzmu midzynarodowego w polskiej polityce bezpieczestwa,
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010.
aniewska E., Deszczyski P., Kompendium wiedzy o organizacjach midzynarodowych,
PWN, Warszawa 2011.
Madej M., Midzynarodowy terroryzm polityczny, MSZ, Warszawa 2001.
Menkes J., Od wsppracy policyjnej do przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwo-
ci, Sprawy Midzynarodowe 1997, nr 3.
Mierzejewski D., Bezpieczestwo europejskie w warunkach przemian globalizacyjnych, Wy-
dawnictwo Adam Marszaek, Toru 2011.
Midzynarodowa konwencja przeciwko braniu zakadnikw, Dz. Urz. 2000, nr 106, poz.
1123.

176
 Dziaania spoecznoci midzynarodowej na rzecz likwidacji zjawiska terroryzmu w XX i XXI wieku

Mroziewicz K., Moc, niemoc i przemoc, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Warszawa
2005.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, red. B. Petrozolin-Skowroska, PWN, Warszawa
1998.
Pawowski J., Terroryzm we wspczesnym wiecie, Wojsko i Wychowanie, Warszawa 2001.
Piskulski S., Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmi-
sko-Mazurskiego, Olsztyn 2000.
Pulido A. V., Sie AlKaida, Wydawnictwo Wooszaski, Warszawa 2008.
Rewizorski M., Petropolityka i bezpieczestwo energetyczne we wspczesnym wiecie, Prze-
gld Strategiczny 2011, nr 2.
Szlachter D., Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej. Nowy impuls, Wydawnictwo Adam
Marszaek, Toru 2006.
Tomasiewicz J., Terroryzm na tle przemocy politycznej, Wydawnictwo APIS, Katowice 2000.
Turczyski P., Bezpieczestwo europejskie. Systemy, instytucje, funkcjonowanie, Wrocawskie
Wydawnictwo Naukowe Alta, Wrocaw 2011.
Walker T., Gowers A., Arafat, wiat Ksiki, Warszawa 2005.
Wawrzyk P., Bezpieczestwo wewntrzne UE, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2009.
Wojciechowski S., Terroryzm na pocztku XXI wieku, Oficyna Wydawcza Branta, Bydgoszcz
Pozna 2011.

Akty prawne
Konwencja o zwalczaniu przestpczoci zorganizowanej, Dz. Urz. 2001, nr 90, poz. 994.
Konwencja w sprawie przeciwdziaania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczestwu e-
glugi morskiej, Dz. Urz. 1994, nr 129, poz. 635.
Zarzdzenie nr 213 KGP z dnia 28.02.2007 roku w sprawie metod przygotowania i realizacji
zada Policji w przypadku zagroenia ycia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpie-
czestwa i porzdku publicznego, Dziennik Urzdowy Komendanta Gwnego Policji
2007, nr 5, poz. 49.

Netografia
Grka-Winter B., Plan Unii Europejskiej zwalczania terroryzmu, www.pism.pl (dostp:
9.01.2013).
Majczak M., Wspczesny terroryzm zagroeniem dla bezpieczestwa wiatowego. Zwalczanie
terroryzmu, www.e-debiuty.byd.pl (dostp: 21.12.2012).
Niedwiecki R., Wspczesny terroryzm. Jakie strategie zwalczania?, www.pl.scribd.com
(dostp: 9.01.2013).
Szlachter D., Unia Europejska wobec terroryzmu aktywno midzynarodowa, www.psz.pl
(dostp: 9.01.2012).

177
Tomasz Najda, Magorzata Sikora-Gaca

Summary

The actions of the international community to eliminate terrorism in

the 20th and the 21st century. Selected aspects of the UN and EU
activity in the field of security

The main purpose of this article is to determine the causes and scale of the phenomenon
of terrorism in the 20th and the 21st century and the action of the international community
to eliminate this phenomenon. The first part contains theoretical issues of terrorism. The
history of the terrorism phenomenon will be presented, based on a thorough research of the
literature. The second part describes several terrorist groups in the world. Al-Qaeda have
been listed as examples of the most prevalent, but also the most dangerous groups of this
type. The fragment contains the description of the internal structure, strategic objectives
and major attacks of each terrorist group as a direct result of their activities. The final part of
the thesis deals with the action taken by the international community against terrorism. The
European Union and UNO have been taken into consideration as the most active organiza-
tions when it comes to terrorism.

178