Rozwj Regionalny iPolityka Regionalna 34: 7997

2016

ukasz Tomczyk1, Andrzej Klimczuk2

1
Uniwersytet Pedagogiczny wKrakowie
e-mail: tomczyk_lukasz@prokonto.pl
2
Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie
e-mail: klimczukandrzej@gmail.com

Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si

przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej
Zarys treci: Podstawowym celem artykuu jest przyblienie dwch wzajemnie powiza-
nych koncepcji istotnych zperspektywy zarzdzania publicznego wramach polityki wobec
starzenia si spoeczestwa na poziomie lokalnym. Pierwsza koncepcja to inteligentne
miasta, ktra dotyczy wykorzystania nowych technologii informacyjno-komunikacyj-
nych do poprawy zarzdzania miastami oraz dostarczania obywatelom innowacyjnych
usug publicznych. Druga koncepcja to miasta przyjazne starzeniu si, ktra obejmuje
optymalizacj wszystkich funkcji miejskich do potrzeb wszystkich grup wiekowych oraz
wykorzystanie szerokiego zaangaowania interesariuszy na rzecz poprawy jakoci ycia
wokresie staroci. Drugim celem jest wskazanie prb praktycznego wdraania tych kon-
cepcji wkrajach Grupy Wyszehradzkiej, ktre wodrnieniu od omawianych zazwyczaj
wliteraturze przykadw zEuropy Zachodniej charakteryzuj si nie tylko szybkim sta-
rzeniem si populacji, ale te niedostatkami infrastruktury. Wpodsumowaniu przyblio-
no wnioski zprzeprowadzonej analizy oraz potencjalne dalsze kierunki bada.

Sowa kluczowe: inteligentne miasto, kreowanie przestrzeni przyjaznej staroci, polity-

ka aktywizacji, usugi spoeczne, ksztacenie przez cae ycie

Wprowadzenie

Wdobie starzejcego si spoeczestwa szczeglnego znaczenia nabieraj usugi

podnoszce jako ycia osb starszych1. Pastwa zGrupy Wyszehradzkiej, czyli
1
Poprzez jako ycia wniniejszym artykule za Programem Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju,
rozumie si kategori wyraajc stopie samorealizacji czowieka wujciu holistycznym (przy
rwnowadze dobrobytu, dobrostanu ibogostanu) lub wujciu mniej czy bardziej zawonym,
np. zpunktu widzenia konsumpcji dbr materialnych zaspokajajcych jego potrzeby (przy domi-
nacji dobrobytu nad dobrostanem ibogostanem) (Borys 2008, s. 9). Wtej perspektywie jako
ycia obejmuje zarwno wskaniki obiektywne (znaczeniowo bliskie pojciom warunkw ycia
lub poziomu ycia), jak isubiektywne (Borys 2008, s. 1314). Wskaniki obiektywnej jakoci y-
cia, czyli infrastrukturalnych warunkw funkcjonowania zbiorowoci, stanowi m.in. sytuacja do-
chodowa gospodarstwa domowego isposb gospodarowania dochodami, wyywienie, zasobno

ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

80 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

Polska, Czechy, Wgry i Sowacja, jawiy si do tej pory jako pastwa mode.
Obecnie za spraw zmian demograficznych kraje te, jak rwnie szersza grupa
krajw Europy rodkowo-Wschodniej, nie tylko staj w obliczu zmian gospo-
darczych wywoanych procesami demograficznymi, lecz take zapewnienia od-
powiedniej jakoci ycia osobom starszym lub chocia utrzymania jej na dotych-
czasowym poziomie. Te wyzwania jawi si jako jedne zkluczowych wrealizacji
koncepcji zrwnowaonego rozwoju uwzgldniajcego potrzeby wszystkich grup
wieku, moliwoci wspczesnych technologii, zaangaowanie obywatelskie oraz
potencja publicznych, komercyjnych ipozarzdowych podmiotw polityki spo-
ecznej.
Starzenie si spoeczestw jest istotnym bodcem do kreowania zarwno in-
nowacji technologicznych, jak iinnowacji spoecznych, ktre stanowi rozwiza-
nia produktowe iusugowe okrelane na pocztku XXI w. wjzyku angielskim
mianem calm technologies, czyli cichych technologii, ktre nie wymagaj uwagi
uytkownika; ambient technologies, czyli technologii osadzonych wotoczeniu; oraz
smart technologies, tj. inteligentnych, wytwornych, sprytnych i bystrych
(Weiser, Brown 1996, Brenner 2007). Okrelenie smart jest uywane zwaszcza
wodniesieniu do obiektw iprocesw bazujcych na najnowszych rozwizaniach
technologicznych wtaki sposb, e pomimo swojej koncepcyjnej czy wewntrz-
nej zoonoci mog by intuicyjnie wykorzystywane przez uytkownikw, atym
samym reagowa na potrzeby ludzkie wsposb sprawny iaktywizujcy.
Gwnym celem niniejszego artykuu jest przyblienie zaoe idei miast
przyjaznych starzeniu si wpowizaniu zkoncepcj miast inteligentnych. Me-
todologia tego artykuu opiera si na krytycznej analizie literatury przedmiotu.
Podczas badania treci danych zastanych zwrcono szczegln uwag na egzem-
plifikacj rozwiza poprawiajcych codzienne funkcjonowanie spoeczne iindy-
widualne osb starszych. Ponadto dokonano odniesienia do typologii zapropono-
wanej przez wiatow Organizacj Zdrowia (dalej: WHO) (2007; por. tumaczenie
Res Publica 2014) oraz eklektycznej, wielowymiarowej definicji inteligentnych
miast (Giffinger iin. 2007, s. 1012). Koncepcje te ukazuj zoono kryteriw,
jakie powinny by speniane przez inteligentne miasta przyjazne starzeniu si.
Drugim celem opracowania jest przyblienie na przykadzie krajw zGrupy Wy-
szehradzkiej, charakteryzujcych si nie tylko szybkim starzeniem si populacji,
ale i niedostatkami infrastruktury, wybranych iuznanych rozwiza zpocztku
XXI w. wzakresie partycypacji spoecznej, zaangaowania obywatelskiego, roz-
wiza komunikacyjnych w miecie, mieszkalnictwa, aktywizacji seniorw po-
przez edukacj oraz aktywno ruchow. W podsumowaniu wskazano wnioski
zprzeprowadzonej analizy oraz potencjalne dalsze kierunki bada.

materialna, korzystanie zpomocy spoecznej, ksztacenie dzieci, uczestnictwo wkulturze iwypo-

czynku, korzystanie zusug systemu ochrony zdrowia, ubezpieczenia izabezpieczenia emerytal-
ne, ubstwo ibezrobocie. Wskaniki subiektywnej jakoci ycia, czyli oceny stopnia zaspokojenia
potrzeb, obejmuj natomiast np. ocen postaw izachowa spoecznych, wtym kapitau spoecz-
nego, oceny ycia fizycznego, stanu posiadania, dobrostanu psychicznego, wsparcia spoecznego,
oceny swojej sytuacji na rynku pracy, stylu ycia czy skonnoci do ryzyka.
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 81

Starzenie si ludnoci jako wyzwanie strategiczne

dlarozwoju miast

Na pocztku XXI w. istotny jest dyskurs dotyczcy rewitalizacji przestrzeni miej-

skich. Lokalna administracja szczeglnie na obszarach miejskich musi sprosta ro-
sncym oczekiwaniom zrnicowanych grup ludzi (interesariuszy) zarwno oby-
wateli, jak m.in. konsumentw, pracownikw, przedsibiorcw, inwestorw oraz
czonkw rodzin i spoecznoci lokalnych. Ponadto w kontekcie zmian demo-
graficznych odnowa miejska musi uwzgldnia m.in. takie kwestie, jak starzenie
si populacji, wzrastajca dugo ycia, rosnca presja potrzeb osb zogranicze-
niami sprawnoci odnonie do likwidacji barier architektonicznych idostpnoci
infrastruktury publicznej, depopulacja niektrych dzielnic, niekorzystne zmiany
wspczynnikw urodze, dzietnoci izgonw oraz realizacja zada podmiotw
lokalnej polityki spoecznej, takich jak np. diagnozowanie imonitorowanie potrzeb
osb starszych, organizacja i/lub wspfinansowanie placwek usug spoecznych
ibytowych oraz tworzenie warunkw do aktywnoci isamopomocy (Bdowski
2006, s. 309318). Wedug Organizacji Narodw Zjednoczonych wnajbliszych
latach szczeglnie zauwaalny bdzie proces podwjnego starzenia si populacji
polegajcy na gwatownym wzrocie udziau wpopulacji osb zgrup starszych-
-starych (ang. old-old; 7584 lat) oraz najstarszych starych/dugowiecznych
(ang. oldest-old; powyej 85 lat). Populacja osb powyej 80 roku ycia ma wzro-
sn ze 120 mln w2013 r. do 392 mln w2050 r. (UNDP 2013). Na obszarach
miast zmiany te przede wszystkim znajd odzwierciedlenie we wzrocie popytu na
usugi opiekucze, zdrowotne ispoeczne (Cox iin. 2014, OECD 2015). Jednake
naley zaznaczy, e starzenie si populacji nie tylko istotnie ogranicza potencja
opieki nieformalnej wiadczonej gwnie przez rodziny. Proces ten prowadzi te
do wyaniania si tzw. pokolenia kanapki (ang. sandwich generation), czyli osb
przewanie wwieku rednim, ktre musz pogodzi obowizki opiekucze wobec
swoich dzieci irodzicw przy jednoczesnym utrzymaniu aktywnoci zawodowej
(zob. Grundy, Henretta 2006).
Starzenie si spoeczestw pociga za sob wielorakie konsekwencje (spoecz-
ne, gospodarcze, polityczne i kulturowe), ale jest te wyzwaniem dla kreowa-
nia nowych rozwiza majcych na celu efektywn organizacje we wszystkich
wymiarach ycia spoecznego. Szczegln uwag naley zwrci na starsze ge-
neracje, bowiem tempo przyrostu ludnoci wwieku poprodukcyjnym wkrajach
Grupy Wyszehradzkiej wedug prognoz demograficznych bdzie si intensywnie
zwiksza (Zraek 2014)2. Kraje te zaczynaj wostatnich latach odczuwa w na-
silonym stopniu skutki przeobrae demograficznych, m.in. w postaci wylud-
niania si duych miast, zwaszcza worodkach, ktre koncentroway przemys

2
Szczegowe omwienie danych statystyki publicznej ibada sondaowych dotyczcych proce-
su starzenia si ludnoci wposzczeglnych krajach Grupy Wyszehradzkiej wykracza poza ramy
niniejszego artykuu. Pogbione analizy w oparciu o dane Eurostatu i Europejskiego Sondau
Spoecznego znajduj si winnych opracowaniach (zob. Spder, Blint 2013, imon, Mikeov
2014, Kerov, Ondakov 2015).
82 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

wokresie realnego socjalizmu. Przykadowo wPolsce wlatach 19952013 tylko 6

spord duych miast (oliczebnoci przynajmniej 100 tys. mieszkacw) cecho-
wao si rosncym trendem pod wzgldem liczby mieszkacw: Krakw, Olsztyn,
Rzeszw, Warszawa, Zielona Gra iBiaystok (Szukalski 2014). Reszta charak-
teryzowaa si powoln depopulacj oraz zwikszaniem udziau osb starszych
wpopulacji. Postpujca wkrajach Grupy Wyszehradzkiej urbanizacja wymusza
zatem wdraanie nowych rozwiza spoeczno-technicznych niewystpujcych
do tej pory wtutejszych systemach miejskich przy jednoczesnym coraz bardziej
intensywnym przenoszeniu idei aktywnego starzenia si wrne obszary ycia.
Wedug WHO (2002) aktywne starzenie si pozwala ludziom wykorzysta poten-
cja, jakim dysponuj, iuczestniczy wyciu spoecznym. Takie ujcie wskazuje
na konieczno wielowymiarowego podejcia do wsparcia ludzi starszych. Jed-
nym zczynnikw pozwalajcych na aktywizacj osb starszych jest przyjazne ro-
dowisko skadajce si zodpowiedniego zasobu instytucji kultury, edukacyjnych
iuczcych si (por. Makowicz, Wnk-Gozdek 2015).
Przyblione trendy wymuszaj zatem poszukiwanie nowatorskich rozwiza
na rzecz zatrudnienia, opieki, godzenia ycia rodzinnego izawodowego, uczest-
nictwa w kulturze, rekreacji i sporcie oraz wiadczenia usug publicznych ua-
twiajcych realizacj rnorodnych zada icelw interesariuszy (np. transport,
telekomunikacja, budownictwo socjalne, ochrona rodowiska). Wprzyjtej przez
Uni Europejsk (UE) w 2010 r. strategii Europa 2020 zaoono denie do
rozwoju inteligentnego, zrwnowaonego isprzyjajcego wczeniu spoeczne-
mu. Komisja Europejska wraporcie Rosnca srebrna gospodarka wEuropie
(European Commission 2015) zwraca uwag, e 110 regionw europejskich
uznao zdrowe i aktywne starzenie si za priorytet inteligentnej specjalizacji
wperspektywie finansowej 20142020. Oznacza to, e regiony te zamierzaj sku-
pi si na wparciu sektorw srebrnej gospodarki, czyli systemu produkcji idys-
trybucji dbr iusug ukierunkowanego na starzejce si spoeczestwa, takich jak
m.in. kosmetyki imoda, srebrna turystyka, robotyka usugowa, sektor ochrony
zdrowia iodnowy biologicznej (wraz ze sprztem medycznym, farmaceutykami
i telemedycyn), ywno funkcjonalna, bezpieczestwo, kultura, ksztacenie
przez cae ycie, rozrywka, inteligentny iautonomiczny transport (np. samoste-
rujce samochody), technologie asystujce, inteligentne domy imiasta oraz usu-
gi bankowe ifinansowe dedykowane dla osb starszych.

Wok pojcia inteligentnego miasta

Miasta inteligentne stanowi kluczow przestrze do stymulowania rozwoju
w ujciu przyjtym przez UE. Pod pojciem miast inteligentnych mona rozu-
mie wszczeglnoci takie, ktre szeroko stosuj technologie informacyjno-ko-
munikacyjne (ang. information and communication technologies; ICTs) do realizacji
wszystkich funkcji miejskich, a zwaszcza do ograniczenia kosztw utrzymania
infrastruktury, zuycia zasobw oraz wczenia obywateli do wspzarzdzania
(ang. governance) miastem (Batty i in. 2012). Szczegln pozycj w tym ujciu
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 83

mona nada inteligentnym domom (ang. smart homes) oraz technologiom zgod-
nym znurtem ycia wspieranego przez otoczenie (ang. ambient assisted living),
ktre maj na celu uatwianie starzenia si wmiejscu zamieszkania (ang. ageing
in place). Pierwsza koncepcja obejmuje m.in. aplikacje mobilne iinternetowe su-
ce do kontrolowania, monitoringu oraz automatyzacji funkcji mieszkania, ta-
kich jak np. sterowanie owietleniem, ogrzewaniem, wentylacj, system alarmo-
wy imonitoring, system przeciwpoarowy, system awaryjnego zasilania, system
zarzdzania produkcj imagazynowaniem energii odnawialnej (OECD 2003, s.
6265). Koncepcja ycia wspieranego przez otoczenie odnosi si za do szer-
szego zastosowania technologii w budynkach w celu wyduenia samodzielne-
go korzystania z nich przez osoby starsze poprzez podniesienie ich autonomii
ipewnoci, ograniczenie czynnoci ryzykownych imonotonnych, monitorowanie
stanu zdrowia i dostarczanie opieki zdrowotnej, podniesienie poczucia bezpie-
czestwa oraz oszczdzanie zasobw (Steg iin. 2006, s. 28).
Winnym podejciu koncepcja mdrzejszego ni do tej pory miasta zakada
jak najbardziej optymalne wykorzystanie potencjau tkwicego wzasobach mia-
sta oraz integracj zasobw poprzez tworzenie nowych rozwiza lub implemen-
tacj sprawdzonych sposobw podnoszenia jakoci ycia mieszkacw (Bendyk
iin. 2012, s. 6). Procesy te s aktywowane przez administracj samorzdow lub
organizacje pozarzdowe i liderw spoecznoci lokalnych. Inteligentne miasto
moe by definiowane przez usugi takie, jak:
1. Inteligentne sieci elektroenergetyczne umoliwiajce kocowym uytkowni-
kom zmniejszenie zuycia prdu.
2. Kontrola ruchu ulicznego wcelu zmniejszenia iloci korkw, czyli zwikszenia
pynnoci ruchu samochodowego oraz wszerszej perspektywie ochrony ro-
dowiska.
3. Nadzr ruchu pieszych sucy podniesieniu poziomu bezpieczestwa.
4. Zdalne monitorowanie stanu zdrowia pacjentw m.in. poprzez systemy te-
leopieki umoliwiajce optymalizacj zaangaowania kadr medycznych oraz
szybk pomoc wrazie koniecznoci.
5. Samochodowe systemy telematyczne zwizane zwystpowaniem infrastruk-
tury techniczno-informacyjnej suce obsudze samochodw zasilanych
ogniwami galwanicznymi.
6. Rejestr aktywnoci miejskiej sucy monitorowaniu sub miejskich, wtym
systemu transportu publicznego (Bendyk iin. 2012, s. 7).
Inna wizja inteligentnych miast zakada, e pozwalaj one na wiksz efek-
tywno dziaania dziki zastosowaniu podobnych instrumentw ialgorytmw,
jakie su zwikszaniu konkurencyjnoci przedsibiorstw (Giffinger iin. 2007).
Jednak pomimo coraz wikszego bogactwa technicznych rozwiza sucych
podnoszeniu jakoci ycia nie sposb zrealizowa idei inteligentnego miasta bez
odniesienia si do potrzeb mieszkacw. Skuteczne organizowanie przestrzeni
miejskiej wymaga podmiotowego podejcia do mieszkacw, gdy orientacja
technocentryczna prowadzi do dehumanizacji oraz utraty poczucia autonomii
(np. dostp do danych osobistych iograniczenie prywatnoci), atym samym za-
przepaszcza nawet najbardziej innowacyjne rozwizania (por. Bendyk iin. 2012,
84 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

s. 913). Wkoncepcji inteligentnych miast potrzeby staj si punktem wyjcia

do kreowania inteligentnych rozwiza sucych ksztatowaniu zrwnowaonej
przestrzeni.
W kolejnym, suplementarnym, podejciu zakada si, e inteligentne mia-
sta bazuj na kapitale ludzkim ispoecznym mieszkacw (Caragliu iin. 2011).
Wsytuacji gdy pastwo lub lokalne samorzdy, tudzie prywatne przedsibior-
stwa, nie s wstanie winnowacyjny sposb odpowiedzie na potrzeby poszcze-
glnych mieszkacw, ich potencja uaktywnia si poprzez oddolne inicjatywy.
Przykadami wpolityce wobec starzenia si spoeczestwa mog by banki cza-
su, lokalne waluty, wymiana barterowa, krgi opieki ssiedzkiej, wspdzielenie
mieszka irnego rodzaju przedsibiorstwa spoeczne (Klimczuk 2015).
Ponadto integrowanie pozyskanych z rnych rde danych (ang. big data)
oaktywnociach zbiorowoci ludzkich pozwala na kreowanie rozwiza szytych
na miar. Instytucje miejskie gromadz olbrzymie iloci danych w postaci cy-
frowej, ktre poprzez ich odpowiednie powizanie oraz przetworzenie stanowi
istotne rdo informacji dla osb odpowiedzialnych za kreowanie przestrzeni
miejskiej. Zwikszenie ipoprawa jakoci zasobw wbazach jest moliwa dzi-
ki coraz szerszemu zastosowaniu koncepcji Internetu rzeczy (ang. Internet of
things), czyli rozszerzania Internetu poprzez urzdzenia i maszyny (np. sprzt
RTV iAGD, automaty, czujniki), ktre mog komunikowa si zludmi imidzy
sob np. wwiadczeniu usug energetycznych, ograniczaniu korkw drogowych,
ograniczaniu zuycia owietlenia ulicznego, monitorowaniu zanieczyszcze iha-
asu, realizacji ogrodnictwa miejskiego, gospodarce odpadami (Pererac iin. 2014,
Zanella iin. 2014). Zatem inteligentne miasta jawi si nie tylko wpryzmacie
nowych rozwiza bazujcych na zwikszaniu iulepszaniu oferty usugowej po-
szczeglnych instytucji, gwnie samorzdowych, lecz rwnie na wykorzystaniu
danych zastanych.
Wobec rozbienoci w rozumieniu pojcia inteligentnych miast naukowcy
zPolitechniki Wiedeskiej na potrzeby pomiaru skali upowszechniania si tego
zjawiska zaproponowali definicj eklektyczn (Giffinger i in. 2007, s. 1012).
Wodrnieniu od powyej omawianych poj wujciu tym inteligentne miasto
jest definiowane nie poprzez deklarowane cele inakady na rozwj, apoprzez wy-
niki osigane we wdraaniu szeciu kryteriw obejmujcych 74 wskaniki. Pierw-
sze kryterium to inteligentna gospodarka, rozumiana jako konkurencyjno.
Kryterium to mierzone jest na podstawie wskanikw dotyczcych klimatu inno-
wacyjnoci, przedsibiorczoci, wizerunku lokalnej gospodarki, produktywnoci,
elastycznoci rynku pracy, osadzenia w sieciach wsppracy midzynarodowej
oraz zdolnoci do cigego przeksztacania si. Drugie kryterium to inteligentni
ludzie (w tym miejscu pomijamy dyskusj nad wieloznacznoci i kontrower-
sjami zwizanymi z tumaczeniem i interpretacj tego okrelenia), czyli kapi-
ta ludzki ispoeczny mieszkacw. Do pomiaru su tu poziom wyksztacenia,
skonno do ksztacenia przez cae ycie, zrnicowanie spoeczne i etniczne,
elastyczno, kreatywno, kosmopolityzm/otwarto oraz uczestnictwo w y-
ciu publicznym. Trzeci wymiar to inteligentne wspzarzdzanie, czyli szeroko
pojmowana partycypacja spoeczna ipubliczna. Wskanikami tego wymiaru s:
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 85

udzia mieszkacw worganach decyzyjnych, zakres usug publicznych ispoecz-

nych, przejrzysto wspzarzdzania, strategie iperspektywy polityczne. Czwar-
ty wymiar okrelany jest jako inteligentna mobilno odnoszca si zarwno
do transportu, jak ido zastosowania ICT. Wskanikami s: dostpno lokalna,
dostpno krajowa imidzynarodowa miasta, obecno infrastruktury ICT oraz
zrwnowaone, innowacyjne i bezpieczne systemy transportowe. Pity wymiar
to inteligentne rodowisko, czyli podejcie do zasobw naturalnych. Wskaniki
tego wymiaru to atrakcyjno warunkw naturalnych, zanieczyszczenie, ochrona
rodowiska naturalnego i zrwnowaone zarzdzanie zasobami. Ostatnim wy-
miarem definicji jest inteligentne ycie, czyli jako ycia. Chodzi tu o takie
czynniki wpywajce na ycie mieszkacw miasta, jak dostpno instytucji kul-
tury i edukacyjnych, warunki zdrowotne, bezpieczestwo indywidualne, jako
mieszkalnictwa, atrakcyjno turystyczna oraz spjno spoeczna. Podsumowu-
jc naley stwierdzi, e omwione podejcie eklektyczne podkrela nie tylko ci-
se powizanie miast znowymi technologiami iwielowymiarowo tych rozwi-
za, ale take denie do realizacji koncepcji rozwoju zrwnowaonego poprzez
uwydatnienie znaczenia jednoczesnego rozwoju gospodarki, mieszkacw iro-
dowiska naturalnego. Naley jednak zaznaczy, e omwione podejcie eklek-
tyczne konkuruje ju zinnymi wielowymiarowymi technikami oceny ipozycjono-
wania wrankingach miast inteligentnych, ktre opieraj si m.in. na odmiennych
pojciach idoborze alternatywnych wskanikw (por. Manville iin. 2014, IESE
Business School 2016, Intelligent Community Forum 2016, A.T.Kearney 2016).
Wtym miejscu przyjmuje si jednak koncepcj Politechniki Wiedeskiej, ktrej
podoe teoretyczne bezporednio nawizuje do specyfiki iuwarunkowa rozwo-
ju miast wEuropie rodkowo-Wschodniej.

Miasto inteligentne, awic przyjazne rwnie starzeniu

si prba spojrzenia zperspektywy osb starszych

Koncepcja miasta przyjaznego starzeniu si dotyczy tworzenia warunkw do

dziaa promujcych aktywne i zdrowe starzenie si (por. Szarota 2010). Naj-
oglniej zakada si tu umoliwianie ludziom wkadym wieku, awszczeglno-
ci osobom starszym, kontynuacj pracy, podejmowanie wyzwa spoecznych
iobywatelskich zwizanych ze starzeniem si spoeczestwa oraz realizacj przez
seniorw ich wasnych planw. Miasto takie zapewnia jednoczenie poczucie
bezpieczestwa, a take przystosowuje swoj infrastruktur, zasoby, zaoenia
rozwojowe, programy operacyjne do potrzeb imoliwoci starzejcego si spoe-
czestwa. Miasto przyjazne starzeniu si (ang. age-friendly city; WHO 2007; zob.
rwnie dyskusja nad oficjalnym tumaczeniem w: Res Publica 2014) poprzez
szerokie wczenie do polityki publicznej i wykorzystanie aktywnoci rnych
grup interesariuszy obiera wswych dziaaniach rwnie za cel zmian sposobu
postrzegania osb starszych iprocesu starzenia si przez spoeczestwo, zwasz-
cza przez najmodsze pokolenia (Rada Miasta Stoecznego Warszawy 2013, s.4).
86 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

Innymi sowy, miasto takie dziki przyjciu zasad paradygmatu projektowania

uniwersalnego (ang. universal design; Gassmann, Reepmeyer 2008) ma by przy-
jazne dla wszystkich bez wzgldu na wiek, wtym dla takich grup, jak np. dzieci
iich rodzice oraz osoby zograniczeniami sprawnoci.
Miasto przyjazne starzeniu si uwzgldnia zrnicowanie wrd grupy senio-
rw (niehomogeniczno grupy m.in. ze wzgldu na stan zdrowia, wyksztacenie,
dochody imodel rodziny); stwarza optymalne warunki dla osb aktywnych przy
jednoczesnym umoliwianiu sprawnego funkcjonowania osobom mniej mobil-
nym; pomaga korzysta z rwnych praw poprzez zagospodarowanie rnorod-
nych kapitaw osb starszych; agodzi ograniczenia wynikajce zbiologicznego
przebiegu starzenia si oraz jest miastem inteligentnym, gdy integruje wszystkie
grupy wiekowe, wzmacnia solidarno midzypokoleniow isprzyja budowaniu
poczucia wsplnoty (por. Rada Miasta Stoecznego Warszawy 2013, s. 4).
WHO (2007) woparciu oprowadzony od 2005 r. program ksztatowania stan-
dardw dostosowania miast do potrzeb osb starszych opracowaa zestaw wska-
nikw sprzyjajcych praktycznej realizacji idei miasta przyjaznego starzeniu si.
Dokadnie 169 wskanikw zostao podzielonych na rozwizania sprzyjajce ak-
tywizacji osb starszych istarzejcych si w8 wymiarach. Wtym miejscu warto
podj prb zestawienia tych wymiarw zelementami koncepcji miasta inteli-
gentnego, ktra wprzyjtym wtym artykule rozumieniu obejmuje 74 wskaniki
podzielone na 6 wymiarw (tab. 1). Naley przy tym zaznaczy, e oile koncepcja
miasta inteligentnego doczekaa si ju prb tworzenia rankingw miast w celu
stymulowania ich konkurencyjnoci, to prace nad pomiarem iporwnywaniem
wynikw wdraania koncepcji miasta przyjaznego starzeniu si nadal trwaj.
Zasadne jest podkrelenie, e we wstpnej prbie stworzenia modelu pomiaru
miast przyjaznych starzeniu si, podobnie jak wdefinicji eklektycznej miast in-
teligentnych, wikszy nacisk kadzie si na wyniki (ang. outcomes, wtym outputs
iimpact) osigane poprzez inwestycje na rzecz realizacji tej koncepcji ni na po-
trzeb zwikszania nakadw (ang. inputs) (zob. WHO 2015b). W odrnieniu
jednak od definicji eklektycznej miast inteligentnych dodatkowo podkrela si
konieczno zoperacjonalizowania dziaa na rzecz wyrwnywania szans (ang.
equity), ktre wiadczyyby o ograniczaniu szeroko rozumianych nierwnoci
spoecznych.
WHO w 2010 r. powoaa do ycia inicjatyw Globalnej Sieci Miast Przyja-
znych Starzeniu Si, ktra nastpnie zostaa poszerzona wnazwie take ogminy/
spoecznoci lokalne (ang. Global Network of Age-friendly Cities and Communities).
Orodki, ktre kandyduj do czonkostwa wsieci, zobowizuj si do opracowa-
nia iwdroenia programw reform we wskazanych wyej wymiarach. Programy
s oceniane iwspierane przez WHO, agwne kryterium stanowi zaangaowanie
osb starszych we wszystkie etapy dziaa nie tylko np. jako czonkw rad opi-
niujcych programy, ale te jako animatorw projektw oraz osoby monitorujce
ich przebieg, uczestniczce wich ewaluacji oraz usprawnianiu przyszych dziaa.
W2011 i2013 r. wDublinie (Irlandia) iQuebec City (Kanada) zorganizowano
midzynarodowe konferencje dotyczce miast przyjaznych starzeniu si w celu
zebrania moliwie jak najbardziej zrnicowanego grona interesariuszy tego ru-
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 87

chu oraz zidentyfikowania wsplnych problemw we wdraaniu koncepcji miast

przyjaznych starzeniu si istrategii ich rozwizywania (WHO 2015a).
Przegld literatury przedmiotu pozwala zaryzykowa twierdzenie, e do tej
pory wpolskojzycznych ianglojzycznych pracach nie wystpoway raczej prby
stworzenia spjnej koncepcji miasta inteligentnego imiasta przyjaznego starze-
niu si. Wyjtek stanowi opracowanie badaczy z Intel Corporation (Liang i in.
2013) osadzone wkontekcie wyzwa demograficznych iurbanizacji wChinach.
Wswojej koncepcji poczyli wykorzystanie ICT ze zmianami modelu opieki nad

Tabela 1. Wymiary inteligentnego miasta przyjaznego starzeniu si (zpominiciem opisu

wskanikw)
Miasto przyjazne starzeniu si Miasto inteligentne
Przestrze publiczna (ang. outdoor spaces and Inteligentne rodowisko (ang. smart environment;
buildings; 16 wskanikw) 9 wskanikw)
Transport (ang. transportation; 33 wskaniki) Inteligentna gospodarka (ang. smart economy; 12
wskanikw)
Inteligentna mobilno (ang. smart mobility; 9
wskanikw)
Mieszkalnictwo (ang. housing; 28 wskanikw) Inteligentna gospodarka (ang. smart economy; 12
wskanikw)
Inteligentne ycie (ang. smart living; 20 wska-
nikw)
Partycypacja spoeczna (ang. social participation; Inteligentni ludzie (ang. smart people; 15 wska-
17 wskanikw)* nikw)
Inteligentne wspzarzdzanie (ang. smart gover-
nance; 9 wskanikw)
Szacunek iintegracja spoeczna (ang. respect and Inteligentni ludzie (ang. smart people; 15 wska-
social inclusion; 14 wskanikw) nikw)
Inteligentne wspzarzdzanie (ang. smart gover-
nance; 9 wskanikw)
Inteligentne ycie (ang. smart living; 20 wska-
nikw)
Aktywno obywatelska izatrudnienie (ang. Inteligentni ludzie (ang. smart people; 15 wska-
civic participation and employment; 31 wskanikw) nikw)
Inteligentna gospodarka (ang. smart economy; 12
wskanikw)
Komunikowanie si iinformacje (ang. communi- Inteligentna gospodarka (ang. smart economy; 12
cation and information; 16 wskanikw) wskanikw)
Inteligentna mobilno (ang. smart mobility; 9
wskanikw)
Wspieranie usug spoecznych izdrowotnych Inteligentne wspzarzdzanie (ang. smart gover-
(ang. community support and health services; 14 nance; 9 wskanikw)
wskanikw) Inteligentne ycie (ang. smart living; 20 wska-
nikw)
*Naley podkreli, e w prezentowanej typologii zwrot partycypacja spoeczna (poziome relacje
spoeczne; zaangaowanie w lokaln aktywno spoeczn) jest szerszy od okrelenia party-
cypacja publiczna (pionowe relacje spoeczne; uczestnictwo jednostek w dziaaniach struktur
i instytucji demokratycznego pastwa) (zob. Kamierczak 2011, s. 8384). Infrastruktura oraz
innowacje produktowe iusugowe sprzyjajce partycypacji spoecznej mog zatem porednio od-
dziaywa na zakres ipostawy wobec partycypacji publicznej.
rdo: opracowanie wasne na podstawie WHO (2007) oraz Giffinger iin. (2007, s. 1012).
88 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

osobami starszymi w kierunku wsparcia udzielanego w rodowisku lokalnym,

ssiedzkim iwmieszkaniach osb starszych. Tym samym model ten ma pozwo-
li na ograniczanie kosztw opieki spoecznej izdrowotnej poprzez ograniczenie
rosncego popytu na domy pomocy spoecznej iplacwki opieki dugotermino-
wej. Za obecne wyzwania wosigniciu penych korzyci zwdraania koncepcji
uznaj: popyt na usugi, ktry jest tak wysoki, e przynosi to negatywne skutki
dla ich jakoci; brak zintegrowanego systemu ewaluacji usug opiekuczych; sys-
temy informatyczne, ktre nie s wystarczajco zintegrowane, by odpowiada na
indywidualne potrzeby oraz przestarzaa wwielu miejscach infrastruktura, kt-
ra ogranicza wykorzystanie potencjau technologii mobilnych (Liang i in. 2013,
s. 2). Badacze zauwaaj, e wdraanie idei inteligentnego miasta przyjaznego
starzeniu si pozwoli na osignicie takich korzyci, jak np. poprawa komuni-
kacji i aktywnoci osb starszych w rodowiskach lokalnych, wzrost poczucia
bezpieczestwa osobistego, samodzielnoci i niezalenoci osb starszych oraz
uatwianie ich dalszej aktywnoci i produktywnoci take na rynku pracy. Po-
nadto analitycy podkrelaj, e kluczowe znaczenie dla jakoci wiadczenia usug
dla osb starszych winteligentnych miastach ma uznanie ich wielosektorowego
charakteru. Kluczow rol worganizacji usug maj wadze lokalne, ktre mog
samodzielnie dostarcza usugi, co ogranicza ich jako, albo powierzy to za-
danie podmiotom prywatnym lub pozarzdowym. Alternatywnie usugi inteli-
gentnego miasta dla osb starszych mog rozwija si zgodnie z logik rynku,
przy czym wwczas dostp do nich bdzie ograniczony dla uboszych grup, abez
zaistnienia mechanizmw samoregulacji branowej jako usug bdzie bardzo
zrnicowana.
Ponadto twrcy inteligentnych usug opiekuczych powinni bra pod uwag
szereg interesariuszy, ktrzy w rnym stopniu mog uczestniczy w systemie
obiegu informacji oraz przewidywania i zaspokajania potrzeb seniorw (Liang
i in. 2013, s. 3). System informatyczny powinien czy nie tylko urzdzenia,
ale te zrnicowanych interesariuszy istotnych dla osoby starszej, ktrej do-
starczane s usugi. Za interesariuszy uznaje si tu: menedera platformy infor-
matycznej, dostawcw poszczeglnych usug (np. wolontariusze, pielgniarki),
partnerw usug, patnikw (np. gmina), rodzin osoby starszej, dostawc usug
informatycznych ijego kadry, system ochrony zdrowia oraz organizacje ratowni-
cze (np. pogotowie ratunkowe, gazowe, energetyczne, ciepownicze). Badacze za-
lecaj stosowanie trzech etapw budowania platformy: (1) spenienie wymogw
podstawowych, tj. stworzenie usug, zapewnienie ich zgodnoci znormami oraz
zintegrowanie; (2) otwarty rozwj skadajcy si zdalszego spoecznego uatwia-
nia dostpu, zwikszania wpywu igenerowania wartoci dodanej; (3) podejmo-
wanie decyzji poprzez wykorzystanie wiedzy samorzdu, dostawcy usugi oraz
seniorw. Niemniej naley zauway, e wad koncepcji zaproponowanej przez
Intel Corporation jest skupienie si tylko na mieszkalnictwie oraz usugach opie-
kuczych izdrowotnych. Koncepcja ta zpewnoci stanowi jednak dobry punkt
wyjcia do konstruowania systemw uwzgldniajcych take pozostae wymiary
inteligentnych miast przyjaznych starzeniu si.
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 89

Przykady ksztatowania inteligentnych miast przyjaznych

starzeniu si wkrajach Grupy Wyszehradzkiej
Na podstawie wspomnianej typologii czynnikw zaproponowanych przez WHO
oraz eklektycznej definicji inteligentnego miasta wedug naukowcw zPolitech-
niki Wiedeskiej w niniejszym podrozdziale omwione zostan przykadowe
rozwizania zkrajw Grupy Wyszehradzkiej dotyczce wdraania kolejno nast-
pujcych po sobie proponowanych wymiarw inteligentnych miast przyjaznych
starzeniu omwionych wtabeli 1.
Pierwszym przykadem kreowania inteligentnego rodowiska miejskiego,
azarazem przestrzeni publicznej przyjaznej nie tylko seniorom, ale rwnie in-
nym grupom wiekowym, jest rosnca popularno miejsc sucych rozwijaniu
aktywnoci fizycznej. W coraz wikszej liczbie polskich miast mona zaobser-
wowa specjalistyczne urzdzenia suce rozwijaniu aktywnoci fizycznej wrd
osb starszych. Ponadto wikszo polskich Uniwersytetw Trzeciego Wieku
(UTW) posiada sekcje sportowe (Makowicz, Wnk-Gozdek 2015), ktre korzy-
staj znowo tworzonych zasobw miejskich woglnodostpnych parkach (ryc.
1), nad rzekami czy te wokolicach rynku, klubw seniora, UTW idomw kul-
tury. Z dostpnej infrastruktury, ktra z zaoenia dedykowana jest seniorom,
korzystaj rwnie inne grupy wiekowe. Cz instalacji sportowych powstaje
wPolsce gwnie za spraw programw partycypacji spoecznej m.in. wramach
lokalnych budetw obywatelskich.
Interesujcych przykadw budownictwa dedykowanego seniorom, a zara-
zem inteligentnej gospodarki i ycia, mona znale na rynku deweloperskim
w krajach Grupy Wyszehradzkiej wiele. Brana deweloperska oraz organizacje
wyspecjalizowane wopiece nad osobami starszymi dostrzegaj potencja rynku
tkwicy w najstarszej czci spoeczestwa (Kirejczyk i in. 2015). Wartocio-
wym rozwizaniem zgodnym w peni z ide miasta przyjaznego starzeniu si
jest budynek gminy ydowskiej wPradze, wRepublice Czeskiej (ryc. 2; dzielnica
Vinohrady; DSP Hagibor 2015). Ws-
siedztwie starego ratusza z 1911 r.,
cennego rwnie pod wzgldem hi-
storycznym, wybudowano i oddano
do uytku w2008 r. nowoczesny kom-
pleks dysponujcy ponad 100 miej-
scami dla osb starszych pochodzenia
ydowskiego. Wbudynku zamieszkuj
nie tylko osoby wymagajce profesjo-
nalnego wsparcia rehabilitacyjnego,
lecz i penosprawni seniorzy. Obiekt
otrzyma midzynarodowe wyrnie- Ryc. 1. Czstochowski park wicze dla
nia ze wzgldu na funkcjonalno, ory- seniorw
ginaln architektur oraz nowatorskie rdo: http://czestochowa.naszemiasto.pl/
artykul/zdjecia/seniorzy-maja-nowy-plac-
rozwizania. Nowy budynek zintegro- cwiczen-zdjecia,2091536,artgal,7552206,t,i-
wany ze starym ratuszem ydowskim d,tm,zid.html.
90 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

Ryc. 2. Budynek gminy ydowskiej wPradze HAGIBOR (dzielnica Vinohrady, Praga, Re-
publika Czeska)
rdo: www.dsphagibor.cz/cs/.

tworzy pomost pomidzy histori inowoczesnoci. Wstarym budynku znajduje

si hospoda (miejsce biesiad) iprzedszkole (take dla osb spoza gminy ydow-
skiej). Tego typu budownictwo udowadnia, e obiekt dla osb starszych nie musi
przypomina tradycyjnych domw staroci, lecz moe budzi podziw pod wzgl-
dem architektonicznym isprzyja solidarnoci midzypokoleniowej.
Jednym zelementw miast przyjaznych starzeniu wedug WHO jest partycy-
pacja spoeczna ich obywateli. Cecha ta wiadczy te okapitale ludzkim ispoecz-
nym mieszkacw ipotencjale zwizanym zyciem wdanej przestrzeni. Wpol-
skich miastach coraz czciej spotyka si egzemplifikacj tych idei w dwojaki
sposb. Pierwszy znich polega na wybieraniu projektw wramach wyodrbnio-
nych budetw miejskich dedykowanych organizacjom pozarzdowym. Wrd
nich znajduj si rwnie podmioty realizujce zadania na rzecz osb starszych.
Gosowanie na projekty obywatelskie odbywa si zazwyczaj raz wroku drog tra-
dycyjn (np. wsiedzibach urzdu miasta) lub poprzez Internet (zob. np. Budet
obywatelski miasta Krakowa 2016).
Inny model wsppracy organw samorzdowych zseniorami, zorientowany
ju cile na wsparcie partycypacji publicznej, zakada powoanie tzw. rad senio-
ralnych, ktre maj za zadanie peni rol opiniodawczo-doradcz. Jest to prba
aktywizacji osb starszych poprzez zaangaowanie we wspdecydowanie ore-
alizacji zada jednostek samorzdu terytorialnego. WPolsce do tej pory funk-
cjonoway jedynie rady modzieowe, lecz nie miay adnego umocowania praw-
nego. Wkocu 2013 r. wramach nowelizacji ustawy osamorzdzie gminnym
dodano zapis promujcy powoywanie rad senioralnych. Sytuacja ta nie tylko
pozwala na wspdecydowanie ozarzdzaniu miastem, gmin czy miejscowoci
przez najstarszych mieszkacw, ale te sprzyja promowaniu wartoci takich,
jak solidarno midzypokoleniowa i wzmacnianie aktywnoci obywatelskiej.
W caej Polsce do 2014 r. powoano przynajmniej 76 rad seniorw (Starzyk,
Winicka 2014, s. 2). Wikszo tych podmiotw ma wsplny zakres dziaa.
Przykadowo rozwijana ju od 2012 r. owicimska rada seniorw ma wswoich
kompetencjach nastpujcy zakres zada (Kwiecie 2012):
monitorowanie potrzeb owicimskich seniorw oraz inicjowanie przedsi-
wzi zmierzajcych do integracji spoecznej osb starszych ipenego zaspo-
kojenia potrzeb tej grupy spoecznej;
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 91

podejmowanie dziaa zmierzajcych do wykorzystania potencjau iczasu lu-

dzi starszych na rzecz inicjatyw rodowiskowych, wszczeglnoci wzakresie
kultury, sportu iedukacji;
opiniowanie lokalnych rozwiza prawnych dotyczcych sytuacji osb star-
szych lub mogcych mie na ni wpyw oraz spraw przedoonych radzie do
zaopiniowania przez prezydenta miasta Owicimia;
doradztwo wzakresie spraw osb starszych, zwaszcza wzakresie zabezpiecze-
nia spoecznego, opieki zdrowotnej, pomocy socjalnej iusug opiekuczych;
informowanie spoecznoci miasta o szczeglnych kierunkach dziaalnoci
podejmowanych przez suby miejskie i partnerw pozarzdowych na rzecz
rodowiska seniorw;
wsppraca zorganizacjami iinstytucjami, ktre zajmuj si problemami osb
starszych;
uczestnictwo przedstawicieli rady wsesjach Rady Miasta Owicim;
przedstawianie prezydentowi miasta Owicimia rocznych sprawozda zdzia-
alnoci rady.
Rady senioralne, majc umocowanie prawne, mog tworzy obywatelsko-admi-
nistracyjn przestrze komunikacyjn pozwalajc na sprawne kreowanie nowych
rozwiza sprzyjajcych realizacji miasta przyjaznego starzeniu si. Niewtpliwie
tego typu nowa formacja obywatelska nie jest w stanie reprezentowa interesu
wszystkich seniorw, aczkolwiek daje szans na lepsze dostrzeganie potrzeb osb
starszych przez urzdnikw odpowiedzialnych za zarzdzanie miastem.
Partycypacja spoeczna wmiastach przyjaznych starzeniu si moe przejawia
si rwnie wzupenie inny sposb. Przykadem moe by rozwizanie wgier-
skie wktrym organizacje pozarzdowe zajmuj si wramach wsppracy zmia-
stem opiek nad osobami starszymi. Wykorzystujc rodki finansowe miasta
Gyr, wgierska organizacja pozarzdowa Maltaski Orodek Pomocy wyspe-
cjalizowaa si wpomocy seniorom pozbawionym opieki iwsparcia. Wolontariu-
sze oraz wyspecjalizowany zesp realizuj pomoc rodowiskow i stacjonarn
dla osb starszych (zob. Szman 2013, s. 137138).
Wsparcie aktywnoci osb wwieku senioralnym zwizane jest rwnie zko-
munikacj miejsk. Inteligentne miasto przyjazne starzeniu si w tym zakresie
cechuje si nie tylko wprowadzaniem bezpatnej komunikacji dla seniorw, lecz
rwnie specyficznym modelem przekazywania informacji odostpnych pocze-
niach. Przyjazne tablice informacyjne zczytelnymi czcionkami, informacje osp-
nieniach autobusw oraz przejrzysto szaty graficznej na stronie internetowej
przewonika uatwia przemieszczanie si osb starszych wprzestrzeni miejskiej.
Uruchomiona wBiaymstoku Karta Aktywnego Seniora (2015) uprawnia oso-
by starsze do korzystania ze zniek w publicznych instytucjach kultury, sportu
irekreacji oraz wprywatnych podmiotach, ktre przystpiy do programu. Karta
ta zostaa ponadto zintegrowana zkart komunikacji miejskiej, dziki czemu za
dopat moe peni funkcj specjalnego biletu uprawniajcego do wielokrotnych
przejazdw wszystkimi liniami autobusowymi wmiecie.
Innym rozwizaniem sprzyjajcym inteligentnej mobilnoci osb starszych s
takswki miejskie dedykowane seniorom majcym problemy zporuszaniem si.
92 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

Pionierem wtym zakresie s czeskie miasta, takie jak: Czeski Krumlow, Pilzno
i Bogumin (ryc. 3). Podrowanie jest moliwe dla seniorw powyej 70 roku
ycia chccych porusza si na terenie miasta (Pecuch 2015). Warunkiem skorzy-
stania zusugi jest zameldowanie w miecie oraz uiszczenie symbolicznej opaty
(Pilzno 30kc to ok. 1,2 euro za cay kurs takswk wobrbie miasta). Seniorzy
mog porusza si dedykowanymi takswkami na terenie miasta w godzinach
6:0022:00. Zamawianie takswki moliwe jest najwczeniej 3 tygodnie przed
planowan podr.
Wtym miejscu warto podkreli jeszcze inne inteligentne rozwizania wdra-
ane wszczeglnoci wPolsce po 2014 r. WBydgoszczy, Rzeszowie iPoznaniu
trwaj projekty na rzecz stworzenia inteligentnych systemw transportu wmie-
cie. WPoznaniu, Ostroce iWarszawie powstaj inteligentne sieci ciepowni-
cze. WBydgoszczy, Szczecinie iKrakowie powstaj zdalne systemy zarzdzania
owietleniem (Portal komunalny 2015). Za najbardziej zaawansowany przykad
smart city wPolsce uchodzi jednak Gdask, ktry wramach projektw AC-
CUS iOtwarty Gdask pierwszy wdroy wiele nowatorskich rozwiza wska-
li regionu. Pierwszy projekt pozwoli na stworzenie m.in. sterowania ruchem
ulicznym iowietleniem miejskim oraz automatyczne identyfikowanie pojazdw
celem podwyszenia bezpieczestwa ruchu drogowego. Drugi projekt pozwoli
za mieszkacom miasta na swobodny dostp (wtym take na wykorzystanie np.
do nowych aplikacji mobilnych) do wszelkich jawnych informacji generowanych
przez miasto ijego jednostki organizacyjne. System gwarantuje dostp m.in. do
rejestru wydatkw miejskich czy petycji, map dziaek miejskich inieruchomoci
czekajcych na zagospodarowanie, wyboru miejsc zasadzania drzew, informacji
o czasie oczekiwania w urzdach, rozkadw jazdy rodkw komunikacji miej-
skiej, bazy punktw odbioru odpadw, bazy noclegowej miasta, lokalizacji hot-
spotw, bazy API wydarze kulturalnych, danych kontaktowych do animatorw
podwrkowych, danych o ruchu na ciekach rowerowych, systemu zgaszania
usterek miejskich.
Innym rozwizaniem cechujcym
miasta przyjazne starzeniu si jest wy-
miar komunikacyjny, czyli dotyczcy
wspierania inteligentnej mobilnoci
i gospodarki. Sprawny transfer infor-
macji pomidzy instytucjami w mie-
cie a obywatelami moe by reali-
zowany na wiele sposobw. Pomimo
faktu, e seniorzy z krajw Grupy
Wyszehradzkiej cechuj si coraz wy-
szym wskanikiem uytkowania no-
wych mediw znajduj si jednak na
Ryc. 3. Senior taxi Pilzno (Republika Cze- samym kocu pod wzgldem korzy-
ska) stania z usug sieciowych, cho coraz
rdo: http://www.plzen.eu/obcan/aktuality/
z-mesta/o-sluzbu-senior-expres-je-zajem. wiksza liczba osb wwieku senioral-
aspx. nym uywa telefonw komrkowych
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 93

oraz poczty internetowej (zob. Tomczyk 2014). Zastosowanie nowych mediw

wkomunikacji pomidzy obywatelami aurzdami jest charakterystyczna dlaco-
raz wikszej liczby miast. Przykadowo wTychach kady obywatel bez wzgldu
na wiek na moliwo bezpatnej rejestracji w urzdzie miejskim lub poprzez
specjalny formularz (system e-administracji). Dziki tym rozwizaniom senior
otrzymuje powiadomienia na telefon komrkowy zwizane zwanymi wydarze-
niami, wtym ze statusem realizacji spraw administracyjnych. Ponadto kady se-
nior ma dostp do biecych ibezpatnych informacji przesyanych drog SMS-
-ow dotyczcych wydarze kulturalnych, sportowych i utrudnie na drogach.
Inteligentne miasto to miasto, ktre udostpnia na bieco wane informacje
przydatne wcodziennym yciu.
Interesujcym przykadem integracji spoecznej oraz aktywizacji seniorw
wPolsce (Klimczuk 2013, Makowicz, Wnk-Gozdek 2015), Czechach (Kociano-
va 2014) iSowacji (Krysto 2011) s UTW, kluby seniora oraz akademie trzeciego
wieku. Podmioty te wiadcz zarwno okapitale ludzkim ispoecznym mieszka-
cw, jak ipotencjale inteligentnego wspzarzdzania oraz ycia miejskiego (ryc.
4). Wramach swojej dziaalnoci tego typu instytucje wsppracuj zlokalnymi
orodkami kultury, uczelniami wyszymi, organizacjami pozarzdowymi, wyzna-
niowymi ikocielnymi. Organizacje edukujce seniorw oprcz klasycznych zaj
(wtym zwizanych zobsug ICT) zblionych tematyk do kursw nauczelniach
wyszych cile wsppracuj zpodmiotami rodowiska lokalnego, wktrych s
zakotwiczone. Organizacje te wpisuj si zatem wmodel inteligentnego miasta,
gdy wikszo umoliwia aktywizacj seniorw zamieszkaych wokolicy insty-
tucji oraz reaguje na cz potrzeb osb starszych znajbliszej okolicy. Ponadto
wramach dziaalnoci UTW omawiane s problemy spoecznoci lokalnej, gdy
prelegentami s czsto osoby znane wdanym miejscu lub regionie.
Wedug definicji WHO miasta przyjazne starzeniu powinny sprzyja integracji
spoecznej. Jednym zmodelowych przykadw wtej dziedzinie s banki czasu za-
kadane przez organizacje pozarzdowe oraz miejskie orodki pomocy spoecznej.
Przykadowo Bank Czasu Seniora wCzstochowie pozwala na wymian godzin
pracy pomidzy uczestnikami banku wpostaci np. wzajemnego wiadczenia so-
bie rnorodnych usug, takich jak chociaby wyprowadzenie psa wczasie choro-

Ryc. 4. Uniwersytet III Wieku wOomucu (pierwszy UTW wRepublice Czeskiej) wy-
kady
rdo: http://u3v.upol.cz/u3v_guarants/.
94 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

by, opieka nad dziemi, lekcje jzyka lub drobne prace remontowe (MOPS 2015).
Bank czasu bazuje na mobilizacji zasobw umiejtnoci oraz zaangaowania spo-
ecznego osb starszych. Biorc pod uwag zaoenie oaktywnym starzeniu si,
awic fakcie, e seniorzy yj coraz duej iich rola wspoeczestwie zmienia si
zbiernych odbiorcw usug na coraz bardziej spoecznie zaangaowanych obywa-
teli (Tomczyk, Klimczuk 2015), banki czasu staj si symptomem nowej zmiany.
Miasto przyjazne starzeniu si jawi si tutaj jako organizm zistotnym potencja-
em zrnicowanych kapitaw tkwicych rwnie wnajstarszych grupach wieku.
Zasoby kapitaw osb starszych takich jak kapita ludzki, spoeczny, kulturowy
i kreatywny, przejawiaj si m.in. poprzez du ilo ich czasu wolnego, ktry
moe by wykorzystywany nie tylko w ramach wsko rozumianego srebrnego
rynku (wszczeglnoci aktywnoci konsumpcyjnych), ale te szeroko rozumia-
nej srebrnej gospodarki uwzgldniajcej nowe formy aktywnoci zawodowej
i pozazawodowej osb starszych, w tym dziaalno wolontarystyczn na rzecz
rozwizywania rnorodnych problemw wrodowiskach lokalnych. Tym samym
istotne jest zwracanie uwagi na innowacje spoeczne oraz podmioty gospodarki
spoecznej isektora pozarzdowego, ktre pozwalaj na usystematyzowanie dzia-
a bazujcych na wymienionych zasobach ipomnaajcych je.

Podsumowanie
W artykule przybliono dynamiczne dyskursy dotyczce miast inteligentnych
imiast przyjaznych starzeniu si, ktre, jak wskazano na obecnym etapie bada,
raczej wci dotycz gwnie podstawowych kwestii zwizanych zkonceptuali-
zacj ioperacjonalizacj poj. Studia literaturowe miay na celu wprowadzenie
do dyskusji nad nowatorsk prb powizania tych koncepcji na potrzeby poli-
tyki wobec starzenia si spoeczestwa na poziomie lokalnym oraz wskazanie
dobrych praktyk we wdraaniu tych koncepcji wkrajach Grupy Wyszehradzkiej.
Zaprezentowane przykady pokazuj wielowymiarowo inteligentnych reali-
zacji idei miasta przyjaznego starzeniu si. Koncepcja ta opiera si na synergii
czynnika ludzkiego starzejcego si spoeczestwa (azwaszcza kapitaw osb
starszych), technicznych rozwiza adresowanych nie tylko do najstarszej grupy
wiekowej oraz czynnikw spajajcych technik i spoeczestwo, jakimi s: ad-
ministracja samorzdowa iinstytucje jej podlegajce, organizacje pozarzdowe,
liderzy rodowiska lokalnego oraz podmioty komercyjne oferujce innowacje
technologiczne.
Inteligentne miasto przyjazne starzeniu si to konglomerat zaoe polega-
jcych na odpowiednim poczeniu czynnikw mikkich z twardymi rozwi-
zaniami. Miasto takie bazuje na potrzebach wszystkich grup wiekowych oraz
odpowiedniej diagnozie tych potrzeb dokonywanej przez instytucje ku temu po-
woane. Polityka spoeczna na rzecz osb starszych istaroci, ktra uwzgldnia
tworzenie inteligentnych miast, moe by rozpatrywana jako element polityki
spoecznej wobec wszystkich pokole icaego cyklu ycia, tj. przyjte rozwizania
iuzyskane efekty maj suy te innym grupom wiekowym. Wten sposb unika
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 95

si modelu gerontocentrycznego. Podejmowane wopisanym nurcie dziaania

ukierunkowane s na wzmacnianie solidarnoci midzypokoleniowej, umoliwia-
nie poszczeglnym generacjom wzajemnego inwestowania wsiebie oraz dziele-
nia si osigniciami zgodnie zzasad wzajemnoci irwnoci (por. Rada Miasta
Stoecznego Warszawy 2013, s. 22).
Analiza wybranych koncepcji i przykadw pokazuje, e zasadnicz kwesti
jest dalsze integrowanie wytycznych z obu koncepcji: inteligentnego miasta
i miasta przyjaznego starzeniu si. Przegld pozwala take na sformuowanie
trzech obszarw dalszych bada. Po pierwsze zasadne jest podejmowanie prb
tworzenia spjnych podej teoretycznych do innowacji spoecznych itechnolo-
gicznych zwizanych ze starzeniem si spoeczestwa wraz zodpowiedni meto-
dologi wspierajc badania porwnawcze. Po drugie istotne jest podejmowanie
prb bada nad organizacjami osb starszych, ktre upowszechniaj iwdraaj
innowacje, oraz rozpoznawanie barier ich rozwoju i wpywu na lokaln polity-
k senioraln. Po trzecie wartociowe mog by badania dotyczce odmiennego
wdraania koncepcji inteligentnych miast przyjaznych starzeniu si wzalenoci
od przyjtego wdanym kraju modelu pastwa dobrobytu oraz modelu rozwoju
srebrnej gospodarki.

Literatura
A.T. Kearney 2016. Global Cities 2016 (www.atkearney.com/documents/10192/8178456/Globa-
l+Cities+2016.pdf/8139cd44-c760-4a93-ad7d-11c5d347451a; dostp: 20.07.2016).
Batty M., Axhausen K.W., Giannotti F., Pozdnoukhov A., Bazzani A., Wachowicz M., Ouzounis G.,
Portugali Y. 2012. Smart Cities of the Future, European Physical Journal-Special Topics, 214(1):
481518.
Bendyk E., Kosieliski S., Krupis R., Rutkowski P. 2012. Potencja Gdaska wzakresie inteligentnego
miasta 2012. Instytut Mikromakro, Gdask.
Bdowski P. 2006. Lokalna polityka spoeczna wobec ludzi starych. [W:] B. Szatur-Jaworska, P. B-
dowski, M. Dzigielewska (red.), Podstawy gerontologii spoecznej. ASPRA-JR, Warszawa, s.
309318.
Borys T. 2008. Jako ycia jako przedmiot pomiaru wskanikowego. [W:] T. Borys, P. Rogala (red.),
Jako ycia na poziomie lokalnym ujcie wskanikowe. UNDP, Warszawa, s. 916.
Brenner S.W. 2007. Law in an Era of Smart Technology. Oxford University Press, New York.
Budet obywatelski miasta Krakowa. 2016 (www.krakow.pl/budzet; dostp: 20.07.2016).
Caragliu A., Del Bo C., Nijkamp P. 2011. Smart Cities in Europe. Journal of Urban Technology, 18(2):
6582.
Cox E., Henderson G., Baker R. 2014. Silver Cities: Realising the Potential of Our Growing Older
Population. IPPR North, Manchester.
DSP Hagibor. 2015 (www.dsphagibor.cz/cs/; dostp: 1.09.2015).
European Commission. 2010. Europe 2020: AStrategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth.
COM(2010)2020, Brussels.
European Commission. 2015. Growing the Silver Economy in Europe: Background Paper. European
Commission, Brussels.
Gassmann O., Reepmeyer G. 2008. Universal Design Innovations for All Ages. [W:] F. Kohlbacher,
C. Herstatt (red.), The Silver Market Phenomenon: Business Opportunities in an Era of Demo-
graphic Change. Springer, Berlin, Heidelberg, s. 125140.
Grundy E., Henretta J.C. 2006. Between Elderly Parents and Adult Children: aNew Look at the In-
tergenerational Care Provided by the Sandwich Generation. Ageing and Society, 26(5):707722.
96 ukasz Tomczyk, Andrzej Klimczuk

Giffinger R., Fertner C., Kramar H., Kalasek R., Pichler-Milanovi N., Meijers E. 2007. Smart Cities:
Ranking of European Medium-sized Cities. Centre of Regional Science, Vienna UT, Vienna.
IESE Business School. 2016. Cities in Motion Index 2016 (www.iese.edu/research/pdfs/ST-0396-E.
pdf; dostp: 20.07.2016).
Intelligent Community Forum. 2016. Awards (www.intelligentcommunity.org/awards; dostp:
20.07.2016).
Karta Aktywnego Seniora. 2015 (www.seniorzy.bialystok.pl; dostp: 1.09.2015).
Kerov M., Ondakov J. 2015. The Process of Population Ageing in Countries of the Visegrad
Group (V4). Erkunde, 69(1): 4968.
Kamierczak T. 2011. Partycypacja publiczna: pojcie, ramy teoretyczne. [W:] A. Olech (red.), Party-
cypacja publiczna. Ouczestnictwie obywateli wyciu wsplnoty lokalnej. Instytut Spraw Publicz-
nych, Warszawa, s. 8384.
Kirejczyk K., Brzeski W., Kozowski E. 2015. Budownictwo senioralne wPolsce. Perspektywy rozwo-
ju. REAS, Warszawa.
Klimczuk A. 2013. Kierunki rozwoju uniwersytetw trzeciego wieku wPolsce. E-mentor, (51): 7277.
Klimczuk A. 2015. Economic Foundations for Creative Ageing Policy. Vol. I. Context and Considera-
tions. Palgrave Macmillan, New York, Basingstoke.
Kocianov R. 2013. Analysis and Comparison of Forms and Methods for the Education of Older
Adults in the V4 Countries. Filozofick fakulta Univerzity Karlovy, Praha.
Krysto M. 2011. Zujmov vzdelvanie dospelch. Teoretick vchodisk. Pedagogick fakulta. Uni-
verzita Mateja Bela, Bansk Bystrica.
Kwiecie K. 2012. Seniorzy maj swoj reprezentacj w samorzdzie. Oswiecimskie24.pl (https://
oswiecimskie24.pl/ n ewsy,7568-powiat-oswiecim--seniorzy-maja-swoja-reprezentacje-w-
samorzadzie; dostp: 17.10.2015).
Liang H., Liang Y., Jian S. 2013. Building aSmart, Age-Friendly Community Community, Home Based
Elder Care Information Platform. Intel Corporation (http://www.intel.com/content/dam/www/
public/us/en/documents/case-studies/building-smart-age-friendly-community-exec-summary.
pdf; dostp: 6.04.2015).
Makowicz J., Wnk-Gozdek J. 2015. Its Never Too Late to Learn How Does the Polish
U3A Change the Quality of Life for Seniors? Educational Gerontology. DOI://10.1080/
03601277.2015.1085789.
Manville C., Cochrane G., Cave J., Millard J., Pederson J.K., Thaarup R.K. iin. 2014. Mapping Smart
Cities in the EU. Publications Office of the European Union, Luxembourg.
MOPS. 2015. Bank Czasu Senior (http://www.mops.czestochowa.pl/mops/projekty-i-programy/
bank-czasu-seniora/; dostp: 14.09.2015).
OECD. 2003. Ageing, Housing and Urban Development. OECD, Paris.
OECD. 2015. Ageing in Cities. OECD, Paris.
Pecuch M. 2015. Oslubu Senior expres je zjem (www.plzen.eu/obcan/aktuality/z-mesta/o-sluzbu-
senior-expres-je-zajem.aspx; dostp: 1.09.2015).
Perera C., Zaslavsky A., Christen P., Georgakopoulos D. 2014. Sensing as aService Model for Smart
Cities Supported by Internet of Things. Transactions on Emerging Telecommunications Techno-
logies: 25(1): 8193.
Portal komunalny. 2015. Inteligentne miasta (http://portalkomunalny.pl/category/aktualnosci/inte-
ligentne-miasta/; dostp: 1.09.2015).
Rada Miasta Stoecznego Warszawy. 2013. Program Warszawa przyjazna seniorom na lata 20132020.
Rada Miasta Stoecznego Warszawy, Warszawa.
Res Publica, wiatowa Organizacja Zdrowia. 2014. Miasta Przyjazne Starzeniu: Przewodnik. Warsza-
wa, Res Publica.
imon M., Mikeov R. (red.) 2014. Population Development and Policy in Shrinking Regions: the
Case of Central Europe. Czech Academy of Sciences, Prague.
Spder Z., Blint L. 2013. Ageing in the Visegrad Countries: Selected Demographic and Sociological
Aspects. [W:] Z. Szman (red.), Challenges of Ageing Societies in the Visegrad Countries. Hun-
garian Charity Service of the Order of Malta, Budapest, s. 1731.
Starzyk K., Winicka M. 2014. ZOOM na rady seniorw. Diagnoza funkcjonowania. Towarzystwo
Inicjatyw Twrczych , Warszawa.
 Inteligentne miasta przyjazne starzeniu si przykady zkrajw Grupy Wyszehradzkiej 97

Steg H., Strese H., Loroff C., Hull J., Schmidt S. 2006. Europe is Facing aDemographic Challenge:
Ambient Assisted Living Offers Solutions. Berlin.
Szarota Z. 2010. Starzenie si istaro wwymiarze instytucjonalnego wsparcia na przykadzie Krako-
wa. Wyd. Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Krakw.
Szman Z. 2013. Elderly-friendly Housing Model: Results of an Action Research. [W:] Z. Szman
(red.), Challenges of Ageing Societies in the Visegrad Countries. Hungarian Charity Service of the
Order of Malta, Budapest, s. 130137.
Szukalski P. 2014. Depopulacja duych miast wPolsce. Demografia iGerontologia Spoeczna Biule-
tyn Informacyjny, 7: 15.
Tomczyk . 2015. Vzdlvn senior v oblasti novch mdi. Asociace Instituc Vzdlvn Dosplch
R, Praha.
Tomczyk ., Klimczuk A. 2015. Aging in the Social Space. The Association of Social Gerontologists,
Krakw, Biaystok.
UNDP 2013. World Population Prospects: The 2012 Revision. Vol. I. Comprehensive Tables. United
Nations Population Division, New York.
Univerzita tetho vku na Univerzit Palackho v Olomouci. 2015 (http://u3v.upol.cz/; dostp:
1.09.2015).
Weiser M., Brown J.S. 1996. Designing Calm Technology. PowerGrid Journal, 1(1): 7585.
WHO. 2002. Active Ageing: APolicy Framework. WHO, Geneva.
WHO. 2007. Global Age-Friendly Cities: AGuide. WHO, Geneva.
WHO. 2015a. Age-friendly World (http://agefriendlyworld.org; dostp: 1.08.2015).
WHO. 2015b. Measuring the Age-friendliness of Cities: A Guide to Using Core Indicators. WHO
Centre for Health Development, Kobe.
Zanella A., Bui N., Castellani A., Vangelista L., Zorzi M. 2014. Internet of Things for Smart Cities.
Internet of Things Journal, IEEE: 1(1): 2232.
Zraek M. 2014. Tworzenie warunkw sprzyjajcych aktywnoci ludzi starszych. [W:] Osoby starsze
wprzestrzeni ycia spoecznego. Regionalny Orodek Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskie-
go, Katowice, s. 2739.

Smart, Age-friendly Cities: Examples in the Countries

of the Visegrad Group (V4)

Summary: The main aim of this paper is to introduce two interrelated concepts relevant from the
perspective of public management of the ageing policy at the local level. The first concept is smart
cities, which refers to the use of new information and communication technologies to improve
urban management and delivery of innovative public services for citizens. The second concept is
age-friendly cities, which includes optimization of all municipal functions to meet the needs of all
age groups and to use the wide involvement of relevant stakeholders to improve the quality of life in
old age. The second aim of the paper is to describe closer attempts of the practical implementation
of these concepts in countries of the Visegrad Group that unlike generally discussed in the literature
examples from the Western Europe are not only characterized by rapidly ageing populations, but also
shortcomings of the infrastructure. Conclusions include asummary of the undertaken analysis and
potential future directions of research.

Key words: smart city, creating age-friendly environments, the activation policy, social services, life-
long learning