THEODOR W.

ADORNO

walt.r bnjamin
uzerne
eviren: Dilman Muradolu

0130
Y, Kred Ya nlan
 WAL TER BENJAMIN ZERNE

Theodor W. Adorno Alman dnr, sosyolog, mzikbilimci ve

besteci Adorno, gerek adyla Theodor Ludwig Wiesengrund ll Ey
lll903'te Frankiurt am Main'da dodu.
Yahudi bir arap tccar olan Oscar Wiesengrund ile Cenoval bir
a ileden gelen ses sanats Maris Calvelli Adorno'nun tek ocuuy
du. Theodor Ludwig Wiesengrund, annesinin kzlk soyad olan
Adorno'yu kullanmay tercih etti.
17 yanda mzik eletirileri yazmaya ve kendi bestelerini yapma
ya balad. Frankfurt niversitesi'nde felsefe, sosyoloji, psikoloji ve
mzikbilimi renimi grd. Max Horkheimer ve Walter Benjamin
ile dostluunun temelleri rencilik yllarnda atld.
1924'te felsefedoktoru unvann ald. Viyana'da Alban Berg ve Edu
ard Steuermann'n yannda mzik eitimi grd. 1930'dan itibaren
Frankfurt Toplumsal Aratrmalar Enstits iin alt. 1931 yln
da Kierkegaard: Kaustruktior des Ast/etisclen (Kierkegaard: Estetik Ola
nn Kumlu u) kitabyla profesr oldu. 1933'te Yahudi retim yele
rinin alma izinleri iptal edildiinde Adorno'nun alma izni de
elinden alnd. Adorno bunun zerine 1934'te Hitler Almanya'sn
terk ederek ngiltere'ye g etti. 1937'de kimyager Dr. Gretel Karp
lus ile evlendi. Max Horkheimer'in daveti zerine 1938'de ABD'ye
g etti. Burada, Frankfurt'tan New York'a tanan Sosyal Aratr
malar Enstits iin alt. 1947 ylnda Horkheimer ile birlikte
yazd Dialektik der Afkltirmg (Aydmlmmam Diyalektii) adl k i
tab yaymland.
Sava sonras tekrar Almanya'ya dnd ve 1950'den itibaren Frank
furt niversitesi'nde profesr olarak grev yapt. 6 Austos 1969'da
geirdii kalp krizi sonucu hayatn kaybetti.
Frankfurt Okulu'nun felsefi mimarlarndan olan Adorno, yaad
yzyla, zellikle de sava sonras Almanya'ya damgasn vurmu,
zamannn ok tesinde dnebilen bir filozof ve sosyologdu.
Balc:a yaptlar: Kierkegaard: Konstruktio des Astletiscle (Kierke
gaard: Estetik Olann Kuruluu, 1931; Dialektik der Aufkltirmg (Aydn
lanmam Diyalektii), 1947; Plilosoplie der neuen Msik (Yeni Miliin
Felsefesi), 1949; Minima Momlia, 1951; Zur MetakTitik der Erkemtistle
orie (Bilgi Kumnmm steletirisi), 1956; fargon der Eigentliclkeit !Sali
cilik )argoru), 1964; Studie zu Hegel (Hegel zerit almalar), 1963;
Kritik. Kleine Sclrifter zur Gesellsclaft !Eletiri, Toplum zerine Yaz
lar), lmnden sonra 1970 ylnda yaymland; ii.stletiscle Theorie
(Estetik Kuram), 1970.

Dilman Muradolu 1958 ylnda Hopa'da dodu. Sankt Georg

Avusturya Kz Lisesi'ni bitirdi. Viyana niversitesi'nde i letiim bi
limleri, felsefe ve sosyoloji eitimi ald. Avusturya ve Trkiye'de
zel sektrde ve eitli kurumlarda evirmen ve Almanca retme
ni olarak alt. Halen Goethe Enstits'nde ve Kadir Has niversi
tesi'nde Almanca rctmenlii ve serbest evirme n lik yapyor.
 TJeodor W. Adorno'11u11
YKY'deki kitaplar:

Walter Benjamin zerine (2004)

Rya Kaytlar (2007)
 THEODOR W. ADORNO

Walter Benjamin Uzerine

eviren:
Dilman Muradolu

om o
Yap Kredi Yaynlan
 Yap Kredi Yaynlan- 2029
Cogittl- 131

Walter B.enjamin erine 1 Th'Odor W. Adomo

Ozgn ad: Uber Walter Benjamin
eviren: Dilman Muradoglu

Kitap litr: lhr Arda

Dzelti: Incilay Ylmazyurt

Kapak tasanm: Nahide Dikel

Bask ve Cilt: Ertcm Basm Ltd. ti. 1 Ankara

Tel: (0312) 640 16 23
Sertifika No: 16031

1. bask: istanbul, Nisan 2004

3. bask: istanbul, l-l aziran 2012
ISBN 978-975-DS-0782-0

Yap Kredi Kltr Sanat Yynalk Ticaret ve Sanayi A.. 2003

Sertifika No: 12334
Suhrkamp Verlag Frankfurt am Main 1970

"Btn yayn haklan sakldr.

Kaynakgsterilerek tanbm iin yaplacak ksa alnhlar dnda
yaynann yazl izni ol makszn hibir yoll a ojlaltlamaz.

Yap Kredi Kltr Sanat Yaynalk Ticaret ve Sanayi A..

. Yap Kredi Kltr Mcrkc7J .
lstiklal Caddesi No. 161 Beyoglu 34433 Istanbul
Telefon: (O 212) 252 47 Ol! (pbxl Faks: (0 212) 2q3 07 23
http://www.ykykultur.com.tr
e-posta: ykykultu@ykykultur.cum.tr
Internet sab adresi: http://alisveris.yapikredi.com.r
 NDEKLER

WALTER BENJAMIN ZERNE YAZlLAR

Walter Benjamin'in Portresi 9
Benjamin'in Tek Yn ' 25
Benjamin'in Yazlarna Giri 31
Benjamin'in Mektup Antolojisi Alman nsanlar zerine 47
Mektup Yazar Benjamin 55
Benjamin'in Ansna 63
Bin Dokuz Yzlerin Bamda Berlin'de ocukluk'a
Sonsz 65
Hatralar 69
Rolf Tiedemann'n Walter Benjmnin' in Felsefi ncelemeleri'ne
nsz 75
Muvakkat Karar BO
Benjamin'i Yonmlamak (Tasarlanan bir makale iin notlar) 85
A 1' ecart de tous les courants (Btn Akmlara Mesafeli) 89

WALTER BENJAMIN'E MEKTUPLARDAN

Franz Kfka zerine 9 5
XIX. Yzy/m Bakenti Paris zerine 1 03
Teknii n Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada
Sanat Yapt zerine 125
 Hikaye Antatcs zerine 133
Baudelaire' de Baz Motifler zerine ve
Baudelaire'de kinci imparatorluk Dnemi
Paris'i zerine 136

ROLF TIEDEMANN'IN NOTU 161

WALTER BENJAMIN ZERNE
YAZlLAR
 Walter Benjamin'in Portresi
(1950)

... ve gnn hnlanna kulak vermek,

sonsuzluun akortlanymasna
Karl Kraus

Hitler'in cellatlarndan kaarken hayatna son veren dn

rn ad, erken dnem almalarnn belli evrelere ak olma
zelliine ve ge dnem almalarnn paralar halinde ol
masna ramen, o zamandan bu yana geen on be yl iinde
saygnlk kazand. Bir insandan ve yapttan bylenmek, bu
insana doru manyetik bir ekim ya da nefret dolu bir kar ko
yutan baka bir eye olanak vermiyordu. Szlerinin baklar
nereye evrilirse, oras, adeta radyoaktiviteye maruz kalm gi
bi deiime uruyordu. Srekli yeni grler retme yetenei
ni -ki bunu eletirel yoldan, kabul edilen dzeni amaktan zi
yade, bu dzenin onun zerinde hkm yokmuasna konuya
kendi isel dzenlemesiyle yaklaarak yapyordu- aklamaya
"zgn" kavram dahi yetmezdi. Bitip tkenmeyen yeni fikirle
rinin hibiri sradan deildi. ada resmi felsefenin sadece bi
imsel olarak tartt tm zgn deneyimleri bizzat yaayan
zne, ayn zamanda bu deneyimlerde hi pay yokmu gibi g
rnyordu; tpk znenin tavrnda ve ayn zamanda anlk-kesin
ifade sanatnda allagelmi anlamda kendiliindenlik ve co
ku unsurunun tamamen eksik olmas gibi. Gerei reten ya
da dnerek geree varan deil, bilgi edinmenin en iyi yolu
lO Walter Benjamin zerine

olarak, gerek zerine dnen ve gerein, dnceleri ze

rinde tortusunu brakt bir insan izlenimi yaratyordu. Gele
neksel llerle felsefe yapmak onun ii deildi. Kendi bulduk
Iarna katks, canl ya da "organik" bir eyler deildi. "Yarat
c" benzetmesiyle uzaktan yakndan alakas yoktu.
Dncesinin znellii daralarak, zgl bir farklla d
nmt. Zihninin isteksizlik unsuru, bunun biriciklii, gele
neksel felsefi yntemler asndan tesadfi, geici ve tamamen
hkmsz saylabilecek bu reddediteki znellik, onda zorun
luluk olarak ortaya kyordu. "Bilginin iinde en bireysel olan,
en genel alandr" trncesi adeta onun iin yazlmtr. Toplum
sal bilinle mspet bilimler bilincinin birbirine kkten farkl
lk gsterdii bu ada her tr fiziksel benzetmeye youn bir
pheyle yaklalmasayd ayet, Benjamin'de entelektel atom
paralanmasnn yaratt enerjiden sz edilebilirdi gerekten.
Onun azmi, zlemeyecek eyleri zyordu; tam da burada,
kuru gerein rd duvarn tm tzsel aldatmaca olan zor
la engelledii yerde z yakalyordu. Allagelmi ekilde ifa
de edilecek olursa, zeli genelin rtt ya da genelin sadece
zelden soyutland bir mantktan kurtu.lmak, onu harekete
geiren eydi. Benjamin, ne zn otomatik bir ilemle dam
himaya raz olduu, ne de zn pheyle karland yerde
kavramak istiyordu z: Onu, anlarnca birbirlerine uzak olan
elerin oluturduu yapdan, bir ynteme bal olarak bulup
karmak istiyordu. Rebus*, Benjamin'in felsefesinin modeli ha
line gelmitir.
Ancak Benjamin'in felsefesinin zarif kar konulmazl,
felsefesinin kastl hamlyla baa ba gider. Kar konulmaz
oluu, ne Benjamin'in kendisine hi yabanc olmayan byl
etkiden kaynaklanmaktadr, ne de znenin sz konusu durum
larda aresiz sonu olan "nesnellikten". Kar konulmazl daha
ok, normal artlarda akln kendi blnmlnden tr sa
nata terk ettii, ama teoriye dntrldnde hayal olmak-

Rebus: Bir tr resimli bilmece; resim ve iaretierin birlikte kullanld bir bilme
cc trdr. zm bir szck ya da tmeL-dir. rnein bir "bardak" resmi veri
lir ve resmin yanna O;) yazlr. Bu durumda szcn 1. harfi "b" yerine "f:,",
zm ise "ardak" szcdr. (c.n.l
 Walrer Beniamin'in Porrresi

tan kp benzersiz bir deere, mutluluk vaadine yneliinden

kaynaklanyordu. Benjamin'in sylediklerinde ve yazdklarn
da dnce, sanki masal ve ocuk k itaplarnn vaatlerini -kaba
bir olgunlukla reddetmek yerine- olduu gibi alyor ve bylece
bu vaatlerin gereklemesi anlalr oluyordu. Benjamin'in fel
sefi topografyasnda vazgei temelden reddedilir. Onunla ilgi
li bilgi edinen herkes, tpk kilitli kaplarn atlaklarndan noel
aacnn n gren bir ocuk gibi hissederdi kendini. Ama
bu k ayn zamanda akln olarak, gerein gsz aksi
ni deil, bizzat kendisini vaat ediyordu. Benjamin'in dn
ce sistemi yoktan yaratmak deil, var olandan kucak dolusu
armaan vermekti; uyum ve nefsi idamenin, duyular ve a kln
birletii hazza dair yasaklad her eyi telafi etmek istiyordu.
Proust zerine bir makalesinde mutluluk isterneyi bu lkda
yazarn gds olarak gstermiti1 Burada Alman dilinin en
mkemmel iki evirisine -A l'omlre des jemes filles en fleurs ve
Le a>te de Germmtes'in evirileri- borlu olduumuz bir tut
kunun kaynaklarn grmek yanl olmayacaktr. Ancak nasl
ki mutluluk istei Proust'ta Rec/erche du temps perdt'da lmle
biten "hayal krkl roman"nn youn arl altnda en dip
noktasna ulatysa, Benjamin'de de esirgenen mutluluktan vaz
gememek, felsefe tarihinin aslnda -bulutsuz gnlerin topya
snda olduu gibi- ok az deindii bi r materne mal olmutu.
Benjamin'in Kafka'ya olan yaknl Proust'a olan yaknln
dan daha az deildir. Yazmaya raz olsayd ayet, bizim iin
deilse bile sonsuz u mut olduu, metafizik kitabnn slogan
olabilirdi. Teorik olarak en gelimi eseri olan Ba rok Kitab'nn
merkezinde, son gizli kurtulu alegorisi olarak matemin olu
turulmas da bouna deildir. Anlamlarn uurumuna yuvar
Ianan znellik, "mucizenin resmi kefili olur, nk bu ilahi ola
y o haber verir"2. Benjamin her dneminde znenin yok oluu
nu ve insann kurtarlmasn birlikte dnr. Bu, Benjamin'in
mikrokozmik figrlerinin izinden gittii makrokozmik eriyi
tanmlar.
nk Benjamin'in felsefesindeki farkllk, felsefesinin net
leme eklidir. Nasl ki Benjamin'in dnce biimi, srekli ye
ni yaklamlarla snflandrlm olan felsefenin dna kmaya
12 Walrer Benjamin zerine

alr, onun iin tm umutlarn ilkrnei de eylerin ve insan

larn ismidir ve Benjamin'in bilinci, bu ismi yeniden ekillen
dirmeye almaktadr.
Benjamin burada, idealizm ve bilgi kuramma kafa tutan,
dnsel kalplarndan ok "eylerin kendisi"ni arayan, feno
menolojide ve onu takiben varlkbilimsel akmlarda kurallara
uygun biimde ifade bulan genel eilimin iinde grnr. An
cak dnrler arasndaki belirleyici farkl lklar nasl nanslar
da gizliyse ve en uzlamaz olanlar birbirine benzer olsalar dahi
farkl merkezlerden kmsa, Benjamin'in somut olann bugn
kabul gren ideolojisiyle ilikisi de yledir. Benjamin, zaten
karmak hale gelmi kavramn maskesi olan bu ideolojinin i
yzn grmtr ve tarihsel diyalektiin malzemesinin k
t varoluu-varlkbilimsel tarih kavramn damtlm bir z
olarak grp yine ayn ekilde reddetmitir. Benjamin, Nietz
sche'nin olgunluk dnemine ait olan, gerein zamandan ba
msz genel olanla birebir rtmedii, aksine sadece tarihsel
olann mutlak olan belirledii ynndeki eletirel grn
belki de hi tanmadan kendi ynteminin esas olarak grp
onun izinden gitti. Bu dncenin emas henz tamamlanma
m bayaptyla ilgili bir notta, "sonsuz olan her durumda, bir
dnceden ok bir elbisenin krmal ssdr"3 szleriyle ifade
edilir. Ama burada belirtmek istedii asla, Simmel'in biim ve
yaama dair sade metafiziini Der Henkef'de, Der Sclaspieler'de
ya da Venedik'te gsterdii gibi, kavramlar renkli tarihsel nes
neler zerinden aklamak deildir. Aksine kltr konformiz
minin esaretinden kurtulmak iin gsterdii mitsiz aba, fikir
ler iin vazgeilebilir rnekler olarak kalmayan, ama emsalsiz
olularyla fikirleri bizzat tarih olarak tesis eden tarihteki belli
oluumlar iindir.
Bu durum Benjamin'i deneme yazar olarak nlendirdi.
Bugn dahi yetenekli bir "literatr" -kendisini antika bir ko
ketlikle byle tanmlayabilirdi- olarak n sahibidir. Benja
min'in felsefenin ypranm konularna ve jargonuna -kendisi
bu jargona "pezevenk d ili" demeyi alkanlk haline getirmi
ti- yz evirmesindeki gerek niyetinden tr, deneme yazar
kliesinin tamamen yanl anlama olduu rahatlkla sylenebi-
 Walr:r Benjam i n'in Portresi 13

lir. Ancak dnsel oluumlarn etkisi konusunda yanl anla

malar mazeret gstermek ok ie yaramaz. Byle bir mazeret,
-yazar bu konuda ne planlam olursa olsun- ieriin kendi ta
rihsel kaderinden, hatta yazarn bu konuda ne dndnden
bamsz olarak varolmasn art koar; byle bir eyi prensip
te, hele de Benjamin gibi ok katmanl ve krlgan bir yazarda
art komak mmkn deil. Yanl anlamalar, iletiimsiz ola
nn iletiim aracdr. Olduu gibi kalmaya devam eden -Benja
min'in sandk odasna kaldrd- o kavramlar mumyasn ara
maktansa, Paris Pasajlar hakknda bir makale yazmann, "va
rolann varl" konusundaki dncelerden daha fazla felsefe
ierdii ynndeki meydan okuma, Benjamin'in yaptlarnn
anlamn daha iyi gsterir. Benjamin bu arada edebiyat ve d
nr arasna ekilen seti kabul etmeyerek, gzle grlen zo
runluluklardan kendi anlalr erdemini yaratt. niversiteler
onu reddetti -ki onlar iin utan vericidir bu-; oysa tpk Kaf
ka'nn gnlnde sigartacln yatmas gibi, Benjamin'in iinde
ki antika ruh da buna benzer ironik bir biimde akademik ola
na ilgi duyuyordu. stn zekal olduu ynndeki hain sula
ma yaam boyunca peini brakmad: Akln emrinde olan ve
akln yabanclatrd insann ektii aclar, sanki -sadece luzl
yaanan ikili ilikilerin dengesini bozduu iin- Benjamin'e ve
rilmi metafiziksel bir lm fermanym gibi, varoluu, kar
c bir kodaman4 ona "eytann arpt" diye hakaret etmiti.
Oysa Benjamin szlere kar iddet uygulamaktan kanrd;
safsatacl kla uzaktan yakndan ilgisi yoktu. Baklar hibir
polemik niyeti olmadan, iraded olarak, allagelmi dnyay,
dnyann srekli k kayna olan gnein tutulmasnda gs
terdii iin nefret uyandryordu aslnda. Ama bunun yannda
doasnn hibir eyle kyaslanamaz oluu, hibir taktiin bu
nu deitirememesi, Cumhuriyet'in dehalaryla oyun oynama
yetenei olmay, kendi ayaklarnn zerinde durarak ve des
tek almadan denemeci yazar olarak hayatn kazanmasn sa
lyordu. Bu, Benjamin'in sagrsnn canlln artryordu.
Sessizce, ks ks glerek, felsefe dinazarlarnn dev iddialarnn
kofluunu gsterneyi renmiti. Benjamin'in tm syled ikle
ri merkeze ayn uzaklktadr. Literariscle Welt ve Frankfurter Ze-
14 Walrer Benjamin zerine

itmg'da yaynlanan makaleleri, onun inatla takip ettii ama

larn, kitaplar ve Zeitsclrift fr Sozialforsclmg'daki kapsaml
yazlarndan daha az ortaya koymaz. Benjamin ite bu neden
le, gereklerden hi dn vermeden, Tek Y11* adl kitabnda yer
alan, "tm canalc vurular sol elle yaplyor"5 zdeyiinin pe
inden gitmitir. Yapmack debi oyunlar, henz ortaya kacak
bayaptn ettleri gibidir, ki Benjamin bu tarza ayn zamanda
tamamen pheyle yaklar.
Deneme bir biim olarak, tarihi olan, nesnel akln oluma
sn, "kltr" doaym gibi grme yeteneidir. Benjamin bu
konuda herkesten daha yetkindi. Tm dnce yaps "doa
tarihi" olarak adlandrlabilirdi. Tpk bir koleksiyoncuyu fosil
lerin ya da bitki koleksiyonlarndaki kurutulmu bitkilerin il
gilendirmesi gibi; Benjamin'i de kltrn talam, donmu ya
da eski paralar, allm canlln kaybetmi olan her ey il
gilendiriyordu. inde bir doa manzaras olan ve salladnzda
iinde kar yaan cam kubbeler onun en sevdii eyalar arasn
dayd. Franszcacia cansz doa anlamna gelen natrmort sz
c, Benjamin'in felsefe zindanlarnn kapsna yazlm olabi
lirdi. Kendine yabanclam insani ilikilerin cisimletirilmesi
anlamna gelen Hegel'deki "ikinci doa" kavram ve Marx'n
"meta fetiizmi" kategorisi Bcnjamin'in mihenk talaryd. Ben
jamin'i cezbeden sadece -alegoride olduu gibi- talam ola
nn iinde phtlam yaam canlandrmak deil, canl olan
da, kendini oktan geip gitmi, "ilkaa" ait olarak sergileyen,
aniden anlamn aa karan bir ey olarak grmekti. Felsefe,
meta fetiizmini kendine mal eder: Her ey felsefe iin nesneye
dnmelidir ki, felsefe de nesnellik canavarnn gcn yok et
sin. Bu dnce, batan sona kendi doa malzemesi olan kltr
le ylesine dolup tamtr ki, nesnelletirmeye kararl bir ekil
de kar kmak yerine, onunla ibirlii yapar. Tek11ii11 0/mnkla
ryla Ye11ide11 Oretilebildii aLda Sa11at Yapt adl eserinde dorua
ulat gibi, Benjamin'in dnsel gcn zt olana yneltme
eiliminin temelinde yatan ite budur. Benjamin'in felsefesinin
baklar Medusa gibi, bakt yeri taa dntrr. Benjamin'in
felsefesinde, zellikle de felsefesinin eski -hadi itiraf edelim- te-
T:k Yn, Walter Bcnjamin, YKY, 1999.
 Walrer Benjamin'in Porrresi 15

olojik dneminde mit kavram, uzlamaya kar olarak felsefesi

nin merkezine oturduunda, her ey, zellikle de geici unsur
lar, dncesinde m itleir. Tek Yn'n son blmnde planl ola
rak bi ldirilen doaya hkmediin eletirisi, mit ve uzlama ara
sndaki varlkbilimsel ikicilii ortadan kaldnr: Uzlama mitin
ta kendisidir. Bu eletirinin devamnda mit kavram dnyevile
ir. Mitin canllarn su ile ilikisi olarak kader retisi6, toplu
mun su ile ilikisine dnr: "Dnyada tek bir dilenci olduu
srece, mitler de var olacaktr."7 Bylece, bir zamanlar iddetili
Eletirisi'nde olduu gibi dorudan doruya ze inanan Benja
min'in felsefesi, gittike daha kararl bir ekilde diyalektie y
nelir. Diyalektik, dardan gelen duraan bir dnceyle ya da
sadece gelime yoluyla artmam, sabit olanla hareketli olann
her aamada tekrar tekrar birbiriyle kartnlmasyla nceden
hazrlanmt. "D uraan diyalektik" tasarm giderek belirgin
bir ekilde n plana kmtr.
Mitin uzlamas, Benjamin'in felsefesinin ana konusudur.
Ancak iyi mzikal varyasyonlarda da olduu gibi ak deil
dir, kendini gizler ve meruiyetinin arln Kabala aratr
macs arkada Gerhard Scholem'den genliinde rendii
Yahudi gizemcil iinin zerine ykler. Benjamin'in gerekte
ne lde Neo-Platoncu ve antinomist-mesihi kaynak lardan
destek aldn belirlemek gtr. Kartlarn nadiren ak oy
nayan Benjamin'in, ylesine amatrce dnmeye ve ''kksz"
zekaya kar kkl muhalefetten dolay ve zgr bir uur iin
ulalmaz olduundan phe ettii gereini menfaatine evir
mek iin, mistisizmde popler olan pseudepigrapha* tekniini
-tabii metinleri ortaya karmadan- kullandnn gstergeleri
var. Benjamin her halkarda "kutsal metin" kavramn Kaba
la felsefesine dayandrr. Felsefe onun iin byk lde yorum
ve eletiriden oluuyordu ve "ismin" billurlam hali olan di
le, anlam ve ifade tayclndan daha fazla deer biiyordu.
Byk felsefi gelenee bakldnda, felsefenin yasalam
retici grlerle i likilendirilmesi, Benjamin'in inanmak istedi
i kadar ahlmam bir ey deildir. Aristoteles ve Leibniz'in,
Pseudepigrapha: Deerini ve inanlrln artrmak iin nl bir yazarn ad
altnda yaynlanan antik yazlar. (e. n.l
16 Walrer Benjamin zerine

Kant ve Hegel'in temel yazlar ve yazlarnn blmleri, sadece

ierikle ve ortaya atlm problemlerle ilgili "eletiriler" deil,
zel tartmalardr. Ancak bir disiplin olarak birleen d
nrler kendi dnce alkanlklarndan vazgetiklerinde, her
biri, dnyann yaratlmasndan balayp bunu mmkn oldu
unca kendi yneterek kendi fikirleriyle rttrmek zorun
da olduunu dnmlerdi. Benjamin, bunun tersini yaparak
kat skenderiyecilii savundu ve bylece tm fkeleri zerine
ekti. Kutsal metin fikrini, Scholem'e gre Yahudi mistisizmi
nin dnmeye alt bir aydnlanmaya aktard. Benjamin'in
deneme yazarl, dnyevi metinleri kutsal metinlermiesine
ele almasdr. Asla teolojik kalntlardan medet ummad ya da
dindar sosyalistler gibi dnyevi olan transandantal bir an
lamla ilikilendirmedi. Bunun tesinde, radikal ve desteksiz
bir dnyeviletirmenin, yine dnyeviletirme sonucu tketil
mi olan teolojik miras iin sadece bir are olmasn umuyor
du. Bilmece resimlerin zm anahtar kayboldu. Artk onlar,
melankoliyi anlatan Barak bir iirde sylendii gibi "kendileri
konumaldr"8. Bu yntem Thorstei n Veblen'in yabanc dilleri,
bir szcn anlamn bilene kadar o szce gzlerini dikip
bakarak rendiini anlatt szlerindeki bbrlenmeye ben
ziyor. Bu szlerin Kafka'nnkilere benzerlii tartlmaz. Ama
tm olumsuz yaklarnma ramen Benjamin, iinde y ine de
taraya, epik olan geleneksele dair bir eyler bulunan bu yal
Pragl'dan, hem arkaik olann karsna kan ok belirgin bir
kentlilik unsuruyla, hem de aydnlanmac ynyle dev gerile
rneye -deus abscondits ve eytann birbirine kart Kafka'ya
oranla- ok daha emin admlarla kar kyla farkldr. Benja
min olgun dneminde kendini koulsuz olarak ve dnsel ya
saklar koymadan toplumsal-eletirel dncelerin eline b1raka
bilmiti ve drtlerine de yasak getirmiyordu. Yorum gcn,
burjuva kltrnn karanlk srlarnn hiyeroglifi gibi duran
ifadelerini, yani ideolojilerini zmek iin kullanyordu. Bazen
"materyalizm zehiri"nden sz ederdi; dncelerinin var ola
bilmesi iin, onlara biraz bu zehirden katmas gerektiini sy
lerdi. Terk etmek zorunda kalmamak iin vazgetii hayalleri
nin arasnda, kendi yansmasnn monat, kendi iinde varo-
 Walter Beniamin'in Porrresi 17

lan eklinin hayali de vard. Bu hayali, onu terk etmek zorunda

olmann acsyla, yorulmak nedir bilmeden, bir dervi ruhuyla,
kolektif olann zorunlu eilimiyle lt. Ama bu yabanc unsu
ru kendi deneyimlerine ylesine intibak ettirdi ki, deneyimleri
ne iyi bir etkisi oldu.
ileci kart gler, her nesnede yenilenen yeni fikirler ile
dengelenmiti. Bu, Benjamin'in felsefeye kar felsefe yapma
sna yardmc oldu. Bu felsefeyi kendi iinde bulunmayan ka
tegorilerle betimlemek uygun olacaktr. Bu kategoriler, kiilik
gibi baz szcklere kar ar bir isteksizlii dile getirir. Ben
jamin'in dnce biimi bandan bu yana, insan ve insan zih
ninin kendi temellerine dayand ve mutlakln bunlardan
kaynakland yalanna tepki gsterir. Bu tepkinin can alc
noktasn yeni dini hareketlerle kartrmamak gerekir; bu ha
reket insanlar dncede, tamamna ermi toplumsal baml
lklarn zaten indirgedii "yaratk" dzeyine indirmeye alr.
Benjamin'in hedefi szde iirilmi olan znellik deil, znel
kavramnn kendisidir. zne, Benjamin'in felsefesinin kar ku
tuplar olan mit ve uzlama arasnda erir. nsan, Medusa bak
larn alt-da byk lde nesnel olaylarn vuku bulduu bir
sahneye dnr. Benjamin'in felsefesi bu nedenle mutluluk
vaat ettii kadar korku da saar. Mitin evresinde nasl znel
lik yerine eitlilik ve ok anlamllk hkm srmekteyse, uz
lamann kesinlii de -"isim" modeline gre- insan erkilliinin
tersidir. rnein trajedi kahramanlarnda insann erkillii, di
yalektik gei anna indirgenir ve insann yaradlla uzlama
snn n koulu, varl ile ilgili kendi yaratt her eyin dal
masdr. Benjamin, szl bir aklamasna gre "Kendi"yi meta
fiziksel, bilgiyi eletiren anlamnda deil, mistik olarak, "ze"
dair grmektedir. sellik Benjamin iin sadece dar kafalln
ve soluk bir kendine gvenin barnd yer deil, ayn zaman
da insann olas grntsn bozan bir hayaldir: Bu isellii fi
ziksel dsal eylerle kartl iinde sunmutur. O halde sade
ce erkillik deil, btnlk, yaam, sistem gibi znel metafiziin
etki alanna ait olan terimleri Benjamin'de aramak bouna bir
uratr. Aslnda kendinden tamamen farkl olan Karl Kraus'u,
onu gcendirrnek pahasna vd ey aslnda kendi zellii-
18 Walrer Benjamin zerine

dir: insanla ilgili her eyin sahteliine kar insandlk9 Ben

jamin'in geersiz ilan ettii kategoriler aslnda ayn zamanda
toplumsal-ideolojik kategorilerdir. Bu kategorilerde efendi gi
derek Tanr olarak karmza kar. iddeti eletiren Benjamin,
znel birlii, onu salt doa ilikisi olarak kavrayabilmek iin,
mistik kargaann iine geri getirir. Kabala felsefesinin ynlen
dirdii dil dnr, znel birlii ismin karalamas olarak g
rr. Bu da onun materyalist dnemini teolojik dnemine balar.
Modernizmi arkaik olarak grmesi, szde eski olan bir gere
in izlerini tamaz, aksine burjuva ikinliinin hayallerine ka
plmaktan gerek bir ka ifade eder. Onun iin nemli olan
burjuva toplumunun btnn resmetmekten te, bu toplumu,
krlemi, doaya uygun ve karmak haliyle mercek altna al
maktr. Benjamin'in detaylar ve paralardan oluan yntemi,
Hegel ve Marx'ta btnl oluturan evrensel araclk dn
cesine tam olarak uymaz. Benjamin, grlen gerein en k
k hcresinin dnyann geri kalanna edeer olduu ilkesine
tereddtsz inanr. Fenomenleri materyalist bir bak asyla
yorumlamak Benjamin iin, onlar toplumsal btnn rnle
ri olarak aklamak deil, onlar tekillikleri iinde, materyalist
eilimler ve toplumsal mcadelelerle dorudan ilikilendirmek
demekti. Benjamin bylece kapitalizmi bir sistem olarak ele
alan her grn kendisini bir sisteme dntrmekle tehd it
eden yabanclama ve metalama tehlikesini hertaraf etmeyi
denedi. Hegel'in, Benjamin'in hemen hi tanmad ilk dnem
temalar n plana kt: Diyalektik materyalizmde de, Hegel'in
"olumluluk" diye adlandrd olguyu hissetmi ve buna ken
dine zg bir biimde kar durmutu. Fiziksel olarak yaknda
olanla dirsek temas halinde, onunla ilikisinde, dncelerin
deki tm yabanolama ve sertlie ramen her zaman kendine
zg bir bilinsizlik, bir nevi safdillik vard. Bu trden bir saf
d illik, kendisinin de bildii gibi, onun zn, dzen d d
nsel deneyimini yok etmekten ekinmeyecek, baz siyasi ik
tidar akmarna zaman zaman ilgi duymasna neden oluyordu.
Ama onlara kar bile kurnazca yorumlayan bir tavr almt;
sadece nesnel zihni yorumlayacak olursa, ayn zamanda ona da
hakkn verebilir ve deheti hertaraf edebilirmi gibi davrand.
 Walrer Benjami n'in Portresi 19

Speklasyonlardan kannaktansa heteronomiye speklatif te

oriler eklerneye hazrd.
Siyaset ve metafizik, teoloji ve materyalizm, mit ve modern
a, amasz madde ve olaand speklasyon- Benjamin'in
kentinin tm sokaklar, Paris kitabnn plannda, Etoile Meyda
n'ndaki gibi ayn yere kyordu. Ama a priori olarak bulunan
konu zerinden felsefesini zetlemek aklndan gememitir.
Kavray, somut bir itici g sonucu ortaya kt gibi, yllar
ca da monografik biimini korumutu. Neuer Rmdsclau'da ya
ynlanan Tra11mkitsch balkl makale, 19. yzyla ait demode
unsurlarn gerekstclk akm iinde aniden parlayn
anlatyordu. Benjamin ve Franz Hessel'in Paris'in pasajlar hak
knda tasarladklar bir dergi yazs, bu makale iin malzeme
oluturmutu. Benjamin, Tragedya Kitab'nn Barok'u ele al
na benzer bir ekilde 19. yzyln ar fizyoncmik eilimlerini
ele almay dnd taslak hazr olduunda, "Pasajlar al
mas" balna drt elle sarld. Bu eilimlerden, modern an
ilktarihi olarak dnemin dncesini yaplandrmay dn
yordu. Modem a tarihi yakn gemiin arkaik kalntlarn
deil, en yeni olan en eski olann biimi olarak ortaya karma
lyd: "Balangta eski retim aralarnn etkisinde olan yeni
retim aralarnn biimine ... kolektif bilinte yeninin eski ile
birlikte nfuz ettii imgeler tekabl eder. Bu imgeler arzu edi
len durumu gsterir ve kolektif, bu imgelerde toplumsal r
nn eksikliini ve toplumsal retim dzeninin zaaflarn hem
ortadan kaldrmaya hem de onlar olduklarndan daha iyiymi
gibi gstermeye alr. Bu imgelerde bunun yan sra eskiyi -
yani yakn gemii- azietmek iin iddetli aba ortaya kar. Bu
eilimler yeni olan tarafndan harekete geirilen imgelerle ilgili
Eanteziyi reddederek onun en eski olana geri dnmesini salar.
Her dnemin kendinden sonraki dneme ait imgelerle karla
t hayalde, sonraki dnem, ilktarihin, yani snfsz toplumun
eleriyle birlemi olarak ortaya kar. Kolektifin bilin altn
da sakl olan snfsz toplum deneyimleri, yeni olanla kaynap,
sregelen yaplardan geici modalara kadar yaamn binlerce
deiik biiminde izlerini brakan bir topya yaratr."10 Geri
bu imgeler Benjamin iin, Jung'un kolektif altbilincin arketip-
20 Walrer Benjamin zerine

leri olarak nitelendirdii eyden te bi r anlam tayordu: Ben

jamin bu imgelerde tarihsel devinimin nesnel kristallemesini
grm ve onlara "diyalektik imgeler" adn vermiti. Kumar
bazn mkemmel bir doalama teorisi11 bu imgelerin modelini
oluturuyordu: Bu imgeler tarih felsefesi asndan 19. yzyln
fantazmagoryasnm cehennem figr olarak gizini zmeliy
di. Pasajlar almasnn 1928'lerdeki ilk katmannn st, daha
sonra ikinci bir materyalist katmanla rtld. Bunun nedeni,
yaklaan nc Reich nedeniyle 19. yzyln cehennem olarak
betimlenmesinin geersiz olmas da olabilir, Benjamin'in Haus
mann'n bulvarlarnn stratejik rol zerine kendisiyle hesapla
rken12 ve zellikle de Auguste Blanqui'nin Nietzsche'nin "ebe
d i dn" retisini mutlak ylgnlk vurgusuyla ondan nce
hapishanede yazd ve sonradan kaybolmu olan Leternite par
[es astres adl yazsna rastladnda, cehennem dncesinin ta
mamen farkl politik bir yne itilmi olmas da. Pasajlar'n pla
nnn ikinci blm 1935 ylnda yazlm olan XIX. Yiizyl'm
Bakenti Paris adl memorandumda tantlmt. Dnemin anah
tar figrlerinin her biri grntler dnyasnn kategorileriyle
ilgilidir. Konu edilmek istenen Fourier ve Daguerre, Grandvil
le ve Louis Philippe, Baudlaire ve Hausnann'd, ama konular
moda, yenilik, sergicilik ve dkme demir konstrksiyon, ko
leksiyoncular, bo gezenler ve fahielikti. rnein youn bir
cokuyla dolu olan bir blm Grandville'den bahsediyordu:
"Dnya fuarlar, metalarn evrenini ina eder. Grandville'nin
fantezileri meta zelliini evrene tar. Onu modernletirir. Sa
trn'n halkas, akamlar Satrn sakinlerinin temiz hava ald
, dkme demirden bir halkona dnr...- Moda, bir feti ola
rak metann ne ekilde yceltileceini syleyen treni belirler.
Grandville, modann iddiasn gnlk yaamda kullanlan nes
nelere olduu gibi kozmosa doru da geniletir. Modann en u
noktalarna kadar peinden giderek, doasn gn na ka
rr. Moda organik olanla atma halindedir. Canl bedeni can
sz evrenle birletirir. Canl olanda cesedin haklarn gzetir.
Cansz olann cinsel ekiciliinin yasalarna tabi olan fetiizm,
modann can damardr. Metaya duyulan sayg ve zen, fetiiz
mi kullanr."13 Bu tr dncelerle, planlanm olan Baudelaire
 Walcer Benjamin'in Portresi 21

blmne geilir. Benjamin bunu, blmden oluan ksa bir

kitap yapmak iin, byk taslaktan ayrmt; byk bir blm
1939-40 yllarnda ZeitscJrift fiir Sozialforschmg' da Baudelaire'de
Baz Motifler Ozerine balyla bir makale olarak yaynland. Bu
makale, Benjamin'in, Pasajlar klliyetinden ortaya karp bi
tirdii nadir metinlerden biridir. kinci bir metin, Benjamin'in
Pasajlar'n taslan takip ederek gelitirdii, ayn zamanda Ben
jamin'in bilim-kuramsal dncelerini zetleyen Tarih Kavram
zeril'le balkl tezlerdir. Bu taslaktan igal gnlerinde Paris'te
saklanan binlerce sayfalk kaynak aratrmas var. Ancak tama
mnn bir araya getirilmesi neredeyse imkansz. Benjamin'in
amac her trl net yorumdan kanp, sadece malzemenin ok
edici bir montajla anlamlar ortaya karmasn salamakt. Fel
sefe gerekstcle sadece yetimekle kalmayp, bizzat kendi
gerekst olmalyd. Tek Yn'de, almalarndaki alntlarn,
ortaya kp okurun dncelerini elinden alan14, yol kesen hay
dutlar gibi olduunu ifade eden cmleyi, tam kelime anlamn
da kastetmiti. znellie kar oluu, bayaptnn sadece aln
hiardan olumasyla talandrlmalyd. Baudelaire yazsna ve
Tarih Felsefesi tezlerine girernemi ok az yorumu bulunuyor
du ve hibir kural, iddiadan arnm bir felsefe iin bu cesaret
gerektiren giriimin nasl oluturulacan ve alntlarn, biraz
olsun anlaml bir ekilde nasl artarda dizileceini bile belirt
miyordu. Fragnanlardan oluan felsefe fragman halinde kald;
belki de, dncenin taycsndan kendini kurtarp kurtara
mad belli olmayan bir yntemin kurbanyd.
Ancak yntem ierikten ayrlamaz. Benjamin'in bilgi ideali,
zaten var olann yeniden retilmesiyle yetinmedi. Elde edilmesi
mmkn olan bilgilerin emberinin daraltlmasnda, yeni felse
fenin d gcnden yoksun olgunluuyla gurur duymasnda,
mutluluk beklentisinin sabote edildiini, sonsuza kadar ayn
olann, yani bizzat mitin glendirildiini sezinliyordu. Ancak
topik motif anti-romantik motifle eleir. Benjamin, sanki ay
dnlanmann snrlayc srecini geri evirmek ve sanki bunu
eski, teolojiyle st rtlm felsefelere pervaszca dayandr
mak mmknm gibi transandantat olan doal akln iinden
ekip karan, grnrde kendisininkine yakn abalara -mese-
22 Walcer Benjamin zerine

la Scheler'in abalarnda olduu gibi- kendini kaptrmad. Bu

nedenle Benjamin'in dnce biimi, kesintisiz bir uyumun,
tek sesliliin "baarlmasna" yaklam gerei kendi kendine
engel olur ve fragnanlardan olumay prensip haline getirir.
Benjamin tasavvur ettii eyi gerekletirebiirnek iin felsefe
nin ak bir ekilde aktannnda tamamen dsal olan seti. Bir
yaps olmasna ramen, geleneinin tm unsurlar dank bir
ekilde, felsefenin yeralt labirentlerine karr. llemezlii,
kendini nesneye lszce brakna dayanr. Gnlk hayata
zg her eyin mikroskopun altnda yabanclamas gibi, d
nce konuya yaklatka konu yabanclar. Benjamin'i, sistemi
ve kendi iinde tutarl bir sebep-sonu ilikisi eksik olduu iin
sezgi ve gr temsilcilerinin arasnda saymak -arkadalar
hep onu bu ekilde yanl anlamlardr- ondaki en nemli e
yi unutmak demektir. Sadece bakn kendisi mutlak olma iddi
asnda deildir; bakn biimi ve tm optik deimitir. Byt
me teknii, sabit, hareketsiz olan harekete geirir ve hareketli
olan durdurur. Benjamin'in Pasajlar almasndaki, toz, pel
gibi nnimal ya da kynetsiz nesnelere dknl, kabul g
ren kavramlar ann ilmeklerinin arasndan usulca kap gi
diveren ya da ardnda alelacele verilmi bir" hkmden baka
bir iz brakmayacak kadar deersiz kabul edilen her eyle ilgi
lenen teknii tamamlar. Fantezinin diyalektikisi, tpk Hegel
gibi, "en kk eyde ekstrapolasyon"15 olarak tanmlad fan
teziyi "eyi aslnda olduu gibi grmeyi", yani bilin ve kendin
de ey (Ding m sich) arasndaki, ortadan kaldrlmas mmkn
olmayan eii kabul etmeden grmeyi umar. Ama bu grn
uzakl farkllamtr. Hegel'de olduu gibi, zne ve nesne
nihayetinde zde olarak gelitirildikleri iin deil, aksine da
ha ziyade znel sezgi nesne iinde sona erdii iin, bu dn
ce biimi yntemlerle yetinmez. Dnce eye dokunmak, onu
koklamak ve tatmak istercesine onu sktrr. Bu tr bir ikinci
duyumsallk sayesinde, kr grn tesadfne teslim olma
dan, snfiandran yntemlerin ulaamad altn damarlarna
girmeyi umar. Mesafenin nesneye indirgenmesi ayn zamanda,
Benjamin'in dncelerini ilerde ynlendirecek olan olas pra
tikle ilikiyi kurar. Benjamin, deneyimin dejd vu'da akla ka-
 Walcer Beniamin'in Portresi 23

vuturmadan v e nesnellik olmakszn bulduu eyi, Proust'un

iraded hatrlama sayesinde gerei edebi olarak yeniden kur
mak olacan umduu eyi amak ve kavramla geree yk
seltmek istiyordu. Benjamin, aslnda kavramsz deneyimin ii
olan bu ykseltmeyi, her an gerekletirmekle ykml tutar
kavram. Dnce, deneyimin younluunu kazanmal ve yine
de kendi kesinliinden feragat etmemelidir.
Ancak bilginin topyasnn konusu topyadr. Benjamin
bu topyay "mitsizliin gerekdl"1c; olarak adlandrm
t. Felsefe younlaarak deneyime dnr ve bylece umuda
kavuur. Ancak umut, her zaman krk bir umuttur. Benjamin,
nesnelerin gizli konturlar bir kez de uzlama durumunda or
taya ksnlar diye nesneleri ar klandrd anda, durumla
varolu arasndaki uurum net bir ekilde ortaya kar. Umu
dun dl yaamdr: "Doa sonsuz ve btncl geiciliiyle
Mesih kimliindedir" ve mutluluk, -Benjamin'in son dnemine
ait her eyi iine alan bir fragnana gre- doann kendi "ritmi
dir"17. Bu nedenle Benjamin'in felsefesinin merkezi, kendi ey
lemesini inorganikleene kadar tamamlayarak tannmayacak
hale gelmi olan yaamn yeniden eski haline getirilmesi olarak
lnn kurtarlmas dncesidir. G11l Balar yazs "sadece
umutsuzlarn uruna bize umut verildi"18 szleriyle sonula
nr. Benjamin'in imkfmszln imkan paradoksunda mistisizm
ve aydnlanma son kez bir araya geldi. Hayalini ele vermeden
ve dnrlerin her zaman hemfikir olduu eyin, yani olma
mas gerektiinin ibirlikisi olmadan hayalinden vazgeti. Tek
Yn 'n aforizmalarna, Benjamin'in yazd her eye damgasn
vuran bilmece ve artmaca karakterinin temeli, bu paradoks
tur. Bu paradoksu yine de felsefenin tek arac olan kavramlarla
zmek, Benjamin'in eitliliin iine saknmadan dalmasnn
nedenidir.
24 Walcer Benjam i n zerine

Notlar

Benjamin'in 1 0 . lm yl ansna yazlan makale Haziran 1950'de tamamlanm

h. hk bask: Die New! Rm dselm 61 (1950), s. 571- 584 (Heft 4); Son metin: Theodor
W. Adorno, Prisme. Kulturkritik d Gesellsclft, 3. Bask., Fra nkfurt a. M. 1969, s.
283-301. Bu metin iin kaynak alnan bask: Adorno, Gesammelte Sc/rifte, Cilt. 10.1:
Kltrkritik nd Gesellsclaft I. Prisme, Olne Leitbild, ya yna hazrlayan.: Rolf Tiede
mann, Frankfurt a. M. 1977, s. 238-253.
1 krl. Walter Benjamin, Gesammelte Schriften. Theodor W. Adorno ve Gersham
Scholem'in itirakiyle yayma hazrlayanlar Rolf Ticdemann ve Hermann
Schweppenhauser. Cilt 7, Frankfurt a.M. 1972-1989; Cilt Il (1), s . 312 ve devam.
Bejamin'in yazlarmdm almtlar ve b yazlara gdermrler, aagda sadece ci lt ve
sayfa mmaralaryla belirtilmi o/m b baskdm lmmtr.
2 (1), 408.
3 V (]), 578.
4 Adorno Scholem'e yazd 4.3.1951 tarihli bir mektupta yle der: "Varoluu,
kodaman Bay Buber'den bakas deildir. Tabii ki bu yal Talmidist (Talmi
dist, Adorno'nun Talmudist ve Talmi szcklerinden oluturduu bir szck
oyunu olsa gerek: Talmi altn taklidi anlamna gelir, e. n.) rahiplere zg haka
retlerini bastrmam, Kracauer'le konumasnda kullanmt."
5 krl. JV (]), 89.
6 krl. I (]), 138 ve l l (1), 175.
7 V (1), 505 ve VI, 208.
8 krl. Adreas Tscherning, Melmcloley Redel se/her; Beujamin tarafndan Ursp
rmg des detsclu.> Traerspiels'de alnt yaplm.
9 krl. Il (1), 334- 367.
10 V (1), 46 ve devam.
11 krl. V (1), 612 vedevam.
12 krl. V (l), 56 ve devam.
13 V (1), 5 1 .
14 krl. I V (1), 138.
15 krl. IV (]), 1 1 7: "Fantezinin gc, ok kk eylerin iine girme yeteneidir."
16 Belki de Adorno burada Benjamin'in szl bir ifadesinden alnt yapyor; yaz-
larnda bunu ispatlamak mmkn deil.
17 ll (1), 204. - Alntnn yapld Das Theologisch-politiscle Fragme t 'in Benja
min'in ge dnemine ait olmas pek mmkn deil; muhtemelen 1920 yllarn
da yazlm [krl. ll (3), 946 ve devam).
18 I (1), 201.
 Benjamin'in Tek Yn'
(1955)

George'nin Fransa'ya teekkrlerini belirttii Siebenter R ing ad

l iirinde Mallarme "Denkbild'i iin kanayan"1 olarak vlr.
"Denkbild"* szc Flamancadr ve kullanlmaktan ypran
m olan "'dnce" (ldee) szcnn yerini tutar. Bu szck,
Yeni Kantla ters den bir Platoncu gr de ierir. Bu g
re gre "Idee" sadece bir imge deildir; bir "kendinde var
lk"tr** ve yalnzca dnsel de olsa, kendini gsterir. "Denk
bild" szc Borchardt'n George eletirisinde sert bir saldr
ya uramt2 ve Alnaneada fazla ans olmamt. Ancak kitap
lar gibi, onlar oluturan szlerin de aln yazlar vardr. "Idee"
szcnn Almancalatrlmas dil gelenei karsnda aciz
kalrken, bu yeni szc ele geiren kuvvet etkili olmaya de
vam etti. Walter Benjamin'in, ilk kez 1928 ylnda yaynlanan
Tek Yn'; kitaba yle bir gz gezdirildiinde zannedilecei gi
bi bir aforizmalar kitab deil, bir "Denkbild" toplamdr. Ben
jamin'in, Tek Yn'e yakn olan dzyazlarnn son rneklerinden
biri gerekten de bu ad tar.3 Szcn anlamnda elbette bir
kayma olmutur. George ve Benjamin'de bu szcn ortak tek
yan, tam da sradan bir anlay iin sadece znel ve tesadfi sa
ylan deneyimlere nesnellik atfedilmi olmas ve znel olann
sadece nesnel olann aa km hali olarak alglanmasdr. O
halde Benjamin'in "'Denkbild"leri ancak -Benjamin'in iliki-
Denkbild: Alnaneada "dnce imgesi" a nlamnda dr. (e.n.)
... Ansichseiendes; Kendinde varlk; kendi olduunun bilincinde olmayan varlk. (.n.)
26 Walter Benjam i n zerine

sinin sadece evirmeni olmakla snrl kalmad- Mareel Pro

ust'un Platonculuundan sz edildii ekilde Platoncudur.
Ancak imgeler 'Tek Yn'n paralardr; Platon'un kovuk
ve araba mitleri gibi deildir. Szcklerle dile getirilemeyenin
temsili yemininden ok, karalanm bilmece resimleridir. D
nme, geleneksel kavramsal yapsyla sabit, geleneksel ve mo
das gemi grnd iin, bu imgelerin kavramsal dnme
yi durdurmak ve bilmece gibi karmak yaplarla artmak ve
dnmeyi harekete geirmek gibi bir amalar yoktur. Al
lagelmi biimde kendini gsteremeyen ama yine de zorlayc
olan, dncenin spontaneliini ve enerjisini canlandrmal ve,
-harfiyen anlalnamas kouluyla- allm olan, atee ver
mese bile aniden klanciran bir nevi entelektel ksa devreyle
kvlcmlar karmal dr.
Bu felsefi biim iin ruh, imge ve dilin birletii bir kat
man bulmak ok nemliydi. Ama bu katman rya katmandr.
Bu nedenle kitapta saysz rya tutana ve ryalar hakknda
dnceler yer almaktadr. Burada rya kuandan elde edi
len bilgilerin ncelii vardr. Ancak bu yntem, Benjamin'in za
man zaman gndermeler yapt, Freudcu rya yorumuna ok
az benzer. Ryalar, bilinaltndaki ruhsal olan temsil etmez,
aksine bizzat olduklar gibi harfiyen ve somut olarak ele alnr.
Freud'un diliyle konuacak olursak, burada nemli olan gizli
rya dncelerinden ok, ryann ak ve ortada olan ierii
dir. Rya katmann bilgiyle ilikilendirebilmek iin, ryalarn
st rtlm geree dair syleyeceklerine bir syleyi biimi
belirlemeye allr. Burada ulalmak istenen, ryalarn psiko
lojik kkeni deil, ryalarn uyank halde olan kiiye gnderdi
i ve akln aslnda nemsemedii, ataszne benzer, ancak ok
gncel iaretlerdir. Rya, bilginin kayna olarak, dnmenin
kabuk balam yzeyi karsnda, kurallara uygun dzenlen
memi deneyimin bir arac olur. Yansma, ou kez suni ola
rak uzak tutulur; eylerin fizyonomisi yapay k kaynaklarna
teslim edilir. Bunun sebebi dnr Benjamin'in akl nemse
memesi deil, dnyann insanlar vazgeirmeye alt "d
nme"yi ilecilikle tekrar yaratabileceini ummasdr. Doal
olann gcn elinden almak iin, abes olan doalm gibi su-
 Benjamin'in Tek Yn'Li 27

nulur. "Souterrain" blm tam da bu amac ve -felsefi basknn

biiminin izin verdii lde- onu esas hatlaryla ksmen nasl
betimlediini ortaya koyar. "Yaam evimizin sahnelendii tre
ni oktan unuttuk. Ama evimiz baskna uradnda ve dman
bombalar dtnde, temellerinde aa kacak kara kuru, eci
bc eski uygarlklar bir dnn. Neler by formlleriyle
gmlmedi ve feda edilmedi ki; en derindeki ukurlarn gnde
lik olana ayrld ne dehet verici, garip bir koleksiyon var orada
aada! Umutsuzluk dolu bir gece, ryamda kendimi, onlarca
yldr grmediim ve bu srede hi aklma gelmeyen okul ylla
nndan ilk arkadamla hararetli bir ekilde dostluk ve kardelik
tazelerken grdm. Uyanrken farkna vardm ki, umutsuzluun
bir patlama gibi ortaya kard, orada duvarlarn iine gml
m bu insann kadavrasyd ve unu yapmas gerekiyordu: 'Bu
rada bir kez yaayan, ona asla benzememeli."' 4
Tek Yn n teknii, Benjamin'in kendini benzettii ve ze
'

rine dnd bir kumarbazn tekniine benzer; dnme,

zihinsel rgtlenmenin verdii gven grntsnden, tret
meden, sonutan ve karrnlardan vazgeer ve sadece deneyi
min zerine oynayarak, ze isabet ettirmek iin kendini ansa
brakr ve riske atar. Kitabn ok yaratan yan zellikle de bu
dur. Kitap, alayc olduu varsaylan okuyucuyu, aslnda uzun
sredir bildii, ama inkar etmek istedii ve sadece bu nedenle
srarla inkar ettii eyle yz yze getirmek iin, onun bilenmi
savunma mekanizmasn kkrtr. nk Benjamin'in zeri
ne oynad saylar ok sk kazanr ve dncenin payna, ris
ke edilenin kat kat fazlas der. Bunlar u tr melankolik ale
gerilere benzeyen deneyimlerdir: "Misafirli bir gece nasl m
gemitir, bunu tabaklada fincanlarn, bardaklada yemekierin
duruundan anlar geride kalan kii, bir bakta."5- Ya da: "Bir
insan, ancak onu mitsizce seven tanr.'16- Ya da: "Birbirini se
ven iki insan, her eyden ok adiarna ballk duyar."7 Bu tr
alglarda zc olan, alglarn gndelik hayatta bilinaltna
itilme zorunluluudur; ama bu znt gerein mhrdr.
Tek Y yine de sadece tretilemeyenin netliinden olu
maz. Zaman zaman saydam akl da dile gelir, ama o zaman da
tm yaamn devamllndan beslenen bir kesinliin, o d-
28 Walter Benjamin zerine

sel kesinliin vecizelere has etkisiyle dile gelir. Belgeye kar

sanat eseri tanmlarnn birka da buna dahildir: "Sanat ese
ri bireimseldir: G merkezi"8, "Sanat eseri, dnp dnp ba
kldnda etki kazanr'19 Benjamin'in tanmlar kesin kavram
tespitleri deildir; aksine konunun kendini bulduu ann ebe
diletirilmesi yolundadr. u tr bir i fade, korkutucu bir ekilde
bugn tekrar tekrar karmza kan, yasarnayla ilgili tartma
ya son vermelidir: "Sulunun ldrlmesi ahlaki olabilir - l
drlmesinin hakl karlmas asla." 10
Benjamin'in Tek Yn'n baz yntemsel dzenlemeleri iti
bariyle akld ve ryalarla ilgisi itibariyle mitolojikletirici ola
rak grmek, onu tamamen yanl anlamaktr. Benjamin daha
ok, modernizm ve modern toplumun, her birey iin yabanc
lam bir kadere dnm, st kapal ama yine de anlalr
i ieliini mit olarak grr; kendi kendine yetmek ve bylece
bysn krmak iin dnme mite benzemelidir. Tek Yn bu
amacyla, Benjamin'in ilk yazlarndan biri olarak, onun yaz
may planlad modernizmin en eski tarihiyle balantldr.
Benjamin bu konuda 19. yzyln ikinci yarsndaki mobilya
tarzn betimler: "Oyma iiliiyle dolup taan devasa bfele
ri, palmiyenin yerletirildii gnesiz keleri, korku luun ar
kas nda gvene alnma benzeyen cumbalar ve gaz alevinin
slk ald uzun koridorlar ile altml-doksanl yllar aras
nn burjuva imekan ancak cesetlere yuva olmaya uygun d
er. 'Bu kanepede teyze ldrlebilir, olsa olsa.' Mobilyalardaki
ruhsuz zenginlik ancak cenaze indinde gerek konfora dnr.
Polisiye romanlardaki Dou manzaralarndan ok daha ilgin
tir, bu imekanlardaki Dou: ran hals, otoman, askl amdan
ve soylu Kafkas haneri. Ar, bzgl kilimierin ardnda, ev
sahibi bay deerli katlaryla sefa srer ve kendini Doulu bir
tacir, Gzbaistan Hanl'nn tembel bir paas gibi hissede
bilir, ta ki gzel bir gnde, divann zerinde, gm klfnda
asl o haner le uykusuna ve hayatna son verene kadar."11
Bu betimlemenin, Benjamin'in Tek Yn'de sempatiyle yaklat
gerekstclerin en sevdii nesne olan posta pullarnn betim
lemeleriyle ortak yanlar vardr: "Pullar kck saylarla, mi
nicik harflerle, yaprakklar, gzcklerle doludur. Bunlar grafik
 Benjamin'in Tek Yn'li 29

hcre dokulardr. Hepsi kaynar durur ve alak hayvanlar gi

bi, paralansa da yaamaya devam eder. Bunun iindir ki, bir
letirilip yaptrlan pul paralarndan ylesine etkili resimler
ortaya kar. Ama stlerindeki hayat, lm paralardan olutu
unu gstermekle, kokumann havasn hep tayacaktr. Byle
portreler ve edepsizce gruplar iskeletlerle, kurt ynlaryla do
ludur."12 Benjamin'in dnce sistemi, hibir dnsel n art
olmadan, adeta akla, mitsel olanla kaynarken, her trncesi
kitabnda bir kez aksiyom olarak rastlanan u sezgiyle sarslr:
ster kendisi yznden, ister ona dardan saldran gler y
znden olsun, Modernizmin sulu olan btn yok olmaktadr.
Tek Yn'de n plana kan ama, istek, umutsuz da olsa varola
nn stnlnden kendine g salamaktr. Ryalarn iinden
kulaklara gelen mitolojik mesajlar, neredeyse hep dokunaksz,
maneviyat ve gven hayalinden vazgemi trdendir; "kazan
mak iin at!" zihniyetidir. Dnen hafza, bugne ait olan g
c kendi gcyle gemeye almay alar ncesinin gcnden
renmek ister. Rekabet Benjamin'in nceleri siyasete srt evir
mi olan metafiziksel yaratc gcn, hareketlerini siyasi ola
na ynlendirmeye zorlad. Bu tr bir vazgei sayesinde -henz
1918'den sonraki enflasyonun ilk yllarnda- Benjamin toplum
sal anlaylar elde edebilmitir; bu anlaylar bugn hala ge
erlidir ve Benjamin'in kendisinin de kurban olduu felaketin
habercisidir. Alman E11flasyonmda Bir Gezi'de u szler yer alr:
"Garip bir ztlk: nsanlar davranrlarken akllarnda sadece en
nekesesinden zel karlar var, ama ayn zamanda davranla
rn hibir zaman olmad kadar da kitlenin igdleri belirli
yor. Ve kitlenin igdleri her zaman olduundan daha byk
lde akn ve hayata yabanc dm durumda."13
Benjamin'in bu yava yava ortaya kan felakete bak
korkuntur; ve bazen Anna Freud'un "saldrganla zdeleme"
dedii eye14 -rnein eletiri kavramn yadsd ve bu kavra
mn karsnda, kolektif pratik adna dnemin dnce dnya
snn fazla gvenli temeli zerinden bir tavr taknd blm
de- yakalanm gibi grnyor. Tek Y'n en hznl trncesi
udur: ''Tekrar tekrar grld ki, allm olana, oktan yok ol
mu hayatlara ballk ylesine sabit ve bklmez ki, zekann
30 W alter Bcnjamin zerine

insan tarafndan kullanlmas da bu devasa tehlike karsnda

engelleniyor."15 Bu cmlenin en hznl cmle olmasnn nede
ni, ryann iindeki iyiletirici uyan salayan sesi duymaktan
baka bir ey istemeyen Benjamin'in bizzat kendisinin bu du
rumdan kurtulmada baarsz olmasdr. Benjamin, ancak sadece
nesneye kendini tam manasyla yok edecek kadar dknl
sayesinde Tek Yn'deki grlerine ulaabilmiti. Bu olaanst
kitap kendi anlamn Andrea Pisano'nun "Spes"inin betimlendi
i szlerle ortaya karyor: "Oturmu, ellerini aresizce kaldr
yor, ulaamayaca bir meyveye. Gene de kanatlanm. Bundan
hakiki bir ey yok.';16

Notlar

9SS ylnn Temmuz aynda yazlan metin Tek Yn'n (Frankfurt a.M. 1955) yeni
basksna eletiri olarak u yaynlarda kt: Texte ud Zcicle 1 (1955), s. 518-522
(Say 4); Qber Walfer B>jami. Mit Beilriiget vor Tleodor W. Adorno .a.'da (Frank
furl a.M. 968, s. 55-61) yeniden basm yazarn katlm olmadan gerekletirilmi
olmal . - Basl ekli: Adorno, Gesammelle Sclrifte: Cilf 2: No/en zur Literatur, yay
na hazrlayan: R. Tiedemann, 2. bask, Frankfurt a.M. 984, s. 680- 685.

1 Stefan George, Werke. Cilt 2, yayma ha7.rlayan Robert Boehringer, 2. bask

Dsseldorf, Mnih 968, C. , s. 235 ("Franken").
2 krl. Rudolf Borchardt, Pwsa I, yayma hazrlayan Maria Borchardt, Stuttgarl
957, s. 2f7, dipnot.
3 krl. IV (1), 428-433.
4 IV (1), 86.
S IV (1), 1 25.
6 IV (1), 119.
7 IV (1), 119.
8 IV (1), 08.
9 IV (1), 108.
10 IV (1), 1 38.
l l 1 V (]), 89.
12 IV (1), 1 35.
13 IV (1), 95.
14 IV (1), krl. 131.
15 IV (1), 96.
16 v m. 12s.
 Benjamin'in Yazlarna Giri
(1955)

Walter Benjamin'in yazlarnn kapsaml bir baskyla yaynlan

mas , bu yazlarn gerek anlamna uygun olmal. Ama, ne
bir dnrn ya da bilim adamnn btn eserlerini bir araya
toplamak, ne de Nasyonal Sosyalistlerin zulmnn bir kurba
n olarak len ve ad 1933'ten bu yana Alman kamu bilincinden
silinen birine hakkn iade etmek. 19. yzyldan bu yana kul
lanlan "yazarn yaamn adad eser" kavram Benjamin'e
uygun deil; kendi gerekliliklerinden hi amadan tamam
lanm bir yaam gerektiren bu tr bir eserin, bugn herhangi
birine nasip olup olmayaca pheli; ama kesin olan, yaad
dnemdeki tarihsel felaketierin Benjamin'in yazdklarna kesin
bir btnlk vermesini engellemi olmas ve sadece her eyini
balad ileriki yllardaki byk tasarmn deil, tm felsefe
sini paral olmaya mahkum etmesidir. Onu tam da bu nedenle
unutulma tehlikesine kar korumaya almak elbette meru
dur: Goethe'nin Gnl Balar ya da Alman Tragedyns'mn Kken
leri gibi metinterin kk bir evrede zaten tannmas, onlarca
yldr kaybolmu olana tekrar ulaabilmek iin her trl frsa
t sunabiiirdi muhakkak. Ancak dnsel anlamda bir telafi
bir acizlik unsuru da ierir, ki hi kimse kendine kar Benja
min'den daha kat bir ekilde bu unsuru itiraf edemezdi; Ben
jamin dnsel yaplarn tarih bilincinden bamsz deimez
liine ve srekliliine zg ocuksu inanlardan cesurca vaz
gemitir. Bir yaptn yaynlama kararnda etkili olan ey, da
ha ziyade yaptn yazar Benjamin'in bir yazar ve birey olarak
32 Walrer Henjamin zerine

verdii szd -Benjamin "mermer trbelerde" gizlenmeyi ve

yaptnn daha hayrl gnlerde gn na karlmasn ye
lerdi- ve gereklerin dizginlenemeyen glerinin olanlarn bir
daha tekrarlanmamas iin ibirlii iinde grnd gn
mzde, bu sz hatrlatmak daha da ivedilik kazand: Benzeri
olmayan bir bylenme. Bu bylenme dnceden, bolluk
tan, orijinallikten ve derinlikten kaynaklanmyor yalnzca. Ak
sine Benjamin'in dnceleri, kavramlar spektrumunda hemen
hi rastlanmayan bir renkte ldar ve allm dnya ile onun
amalarndan usanmamak iin bilincin hemen karartt bir
dzene aittir. Benjamin'in syledikleri ve yazdklar adeta gize
min iinden kmayd. Ama gcn ak ve net oluundan al
yordu. Gizli retinin ve srda olmann yapmacklndan mu
aft; Benjamin asla "imtiyazl dnceler"2 kullanmazd. Geri
onu uzun sivri apkal bir byc olarak dnmek mmkn
d ve belki kendi de bazen dostlarna deerli ve krlgan sihirli
nesneler gibi dncelerini sunmutu, ama daima bu nesnelere
-en alimamna ve en tuhafna dahi- bilincin yeterli dere
cede uyank olduu takdirde bu bilgilere hakim olabileceine
dair bir nevi talimat ilitirilmiti. Benjamin'in tmceleri, ilahi
bir mesaja deil, genel olandan sadece normalde rselenmi bi
lincin karsnda boyun edii snrlamalar ve yasaklar kabul_
etmemesiyle ayrlan bir deneyim modeline dayauyordu. Ben
jamin hibir ifadesinde tm yeni zaman dncesinin "doal"
sayd snr, Kant'n anlalr, makul dnyalara -ya da He
gel'in isyan iinde "kt evler" dedii yerlere- dalmamamz
syleyen yasasn tanmad. Geleneksel i ahlak ayp sayd
maddi mutluluu kendine ne kadar az yasakladysa, Benja
min'in dnce sistemi onun dnsel kar kutbu olan "mut
lak" olanla ilikiyi de kendine ancak o kadar yasaklamt.
nk "doal" olann gerekletirilmesi, "doast" olandan
ayr dnlemez. Benjamin bu nedenle "mutlak" olanla iliki
yi kavramdan tretmez, maddeye bizzat temas ederek arar.
Normal olarak deneyimin normlarna direnen her eyin,
Benjamin'in itepileri uyarnca -ayet deneyimin lmsz ks
m, soyut genelin emasna uyularak yok etmek yerine netleti
rilmesinden oluuyorsa- deneyimin payna dmesi gerekiyor.
 Benjamin'in Yazlarna Giri 33

Benjamin bylece belki -bir snr koymann ayn zamanda o s

nr ihlal etmek olduunu syleyen Hegel'in dnda- tm yeni
felsefeyle keskin bir ztlk oluturdu ve Benjamin'in dnceleri
arasnda bir balant olduuna itiraz eden, bu dnceleri y
lesine aklna gelen eyler olarak, salt znel, salt estetik ve salt
metafizik dnya gr olarak reddetmek isteyenlerin iini ko
laylatrd. Bu tr kriteriere ylesine aykryd ki, Bergson'un
yapt gibi, kendini bu kriterlerin geerlilik iddialarna kar
savunmak aklnn ucundan dahi gememiti; sezgi trnden
kendine bir bilgi kayna karma hakkn da reddediyordu.
Benjamin'de byleyici olan, deneyiminin -asla her aamasn
da takip edilemeyen, ama ou zaman vurucu olan- anlalrl
na kar duran sradan itirazlarn bir nevi aptalca salna, bir
nevi mdafaaya, bir nevi "evet ama..." ifadesine dnmesiydi.
Bu kar koyular, aksi ispat edilmemi olana kar, varolana
inanan aklcln koruma rtsnden daha gl olan bir k
kaynana kar kendini ispatlamaya alan geleneksel bilincin
bo abalarym gibi geliyordu kulaa. Bu durum akldlk
tan baka her eydir; nk Benjamin'in felsefesi, hi polemie
girmeden, sadece kendi aptallnn varlyla, o aklcl ispat
etti. Benjamin, felsefi gelenei ve bilimsel mantn allm
kurallarn bilgi eksiklii ya da azgn bir fanteziden tr gr
mezden gelmiyordu; bu felsefede sterillik, nafilelik ve tketil
milik olduundan kukuland iin ve iindeki krelmemi,
rselenmemi gerein iddeti, entelektel kontroln uyars
nn sindiremeyecei kadar gl olduu iin bu felsefi gelenei
ve bu kurallar grmezden geliyordu.
Benjamin'in felsefesi yanl anlamay, felsefeyi gnn ve
uyarnn tesadfiliine riayet eden balantsz bir nkteli s
zn sonucu olarak tketmeye ve zararsz hale getirmeye da
vet eder. Burada, Benjamin'in anlaynn metafiziksel ve en
ksnl nesnelerde bile yumuakalara zg her tr davrana
zt karakteri tek sebep deildir. Aksine her bir anlay, felse
fi bilincin olaand btnl iinde kendine ait bir deere
sahiptir. Ancak bu btnln znde, dar kmak, kendini
"okluun" iine atarak kendini kazanmak vardr. Benjamin'in
her cmlesinin temelinde olan deneyimin ls, dnrlerin
34 Walrer Benjamin zerine

uygulamalar ve geleneksel teorilerinin yapt gibi d kenar

da olan merkezden yola karak gelitirmek yerine, merkezi
srekli d kenara iten gtr. Benjamin'in dnce yaps art
l olanla artl olmayann snrn dikkate almad gibi, d
ncenin bamsz hareket etmek iin kendi alann, znelli
in hkmdarlk alann snrlad her yerde sesini ykselten,
tamamlanm gibi grnen mutlaklk hakkn da talep etmez.
Benjamin'in speklatif yntemi ampirik ynteme paradoks te
kil eder. Tragedya Kitab'nn nsznde nominalizmi metafi
ziksel olarak kurtarmaya giriti:3 Benjamin'de genellikle yuka
rdan aaya doru deil, dmerkezli bir yoldan "tmevarm
la" sonuca varlr. Felsefi imgelem onun iin "en kk eyde
interpolasyon"4 yeteneidir ve grlen gerein bir hcresi -bu
da kendi formldr- tm dnyann geri kalanyla eit arlk
tadr. Benjamin'e sistemin kstahl ne kadar yabancysa, ni
hayette teslimiyet de yle uzaktr; evet her ikisi de Benjamin'e
aslnda ayn grnr. Sistemler, teolojide yer alan, Benjamin'in
aslna sadk kalarak ve radikal bir ekilde dnyevi olana terc
me etmeye alt gerein, faydasz fantasmalarn tasarlar.
Onun kendini ifade etme gc ne, yeraltnda btn tnellerin
birbirine baland bir kstebek yaps tekabl eder. Yerstn
deki snfandran rgtlenmeye derin bir pheyle bakard:
Bu rgtlenmede, masallarda ikaz edildii gibi, en iyi olann
unutulacandan korkard. Bcnjamin, doktora tezinin5 erken
dnem Alman Romantizmi'nin temel teorik ynne adanm
olmas gibi, blk prk ve eksik olarak evrensel olann -
kapsaml bir tasarmda kaybolan- gcnden bir eyleri barn
dran fragnanlarn felsefi bir biimde tasarmnda da, Fried
rich Schlegel ve Novalis'e tm yaam boyunca bal kald. O
halde Benjamin'in yaptlarnn fragman halinde kalmasnn
nedeni kr talih deil, dnce sisteminin yaps, bandan bu
yana onun tayc dncesidir. Benjamin'den geriye kalan
en kapsaml kitap olan Alman Tragedyasnm Kkenieri'nin b
yk bir blm, titiz mimarisine ramen, dncelerin kesin
tisiz olarak bir sonrakine ulamas yerine, i ie gemi, kendi
ilerinde kesintisiz blmlerin ayn anda nefes ald, yeniden
canland bir biimde dzenlenmitir. Bu edebi kompozisyon
 Benjamin'in Yazlarna Giri 35

prensibi, Benjanin'in "gerek"ten anladn ifade etmesinden

kesinlikle daha az iddial bir ey deildir. Benjamin iin sade
ce gerei ifade etmek, Hegel'deki dncenin konuya salt uy
gunluu kadar nemsizdir -Benjamin'in hibir yazs bu kri
tere uymaz-, aksine fikirlerden oluan bir kompozisyontn ta
mam tanrnn adn oluturur -Benjamin yle tasavvur etmi
olmal- ve bu fikirlerin her biri kendi g alanlar olarak ayrn
tlarda billurlar.
Benjamin, her alanda idealizm ve sistemden kurtulma
ya alan bir nesle dahildir ve bu tr bir abann eski temsil
cileriyle balantlar da eksik deildir. Benjamin'i, zellikle
genliinde fenomenolojiyle birletiren ey, nesnel anlam
zmleyen ve d ile ynelik kavramlarn geliigzel tespit edil
dii saptamalar karsnda zn tespitidir. iddetin Eletirisi bu
yntemin kullanld en iyi rnektir. Benjamin, "canlnn sula
ilikisi'16 olarak kaderden, ge dnemdeki "aura"ya7 kadar her
dnemde arkaik trden kat bir tanmlama gcne sahipti. D
nce biimindeki en nemli gerilimi yaratan, felsefi jestlerinin
hareketten alkoyma, hareketli olan durmaya zorlama, anlk
olann devasa bykl -grnrde rendiinden daha faz
lasn borlu olduu- George ekoln hatrlatr. Felsefeyi "so
yutlama nn buz l"nden8 karma ve dnceleri somu t ta
ri hi imgelere tama abasyla anti-sisternci Simmel'e yakndr.
Kendi yatlar arasnda Franz Rosenzweig'la speklasyonlar
teolojik retiye evirme eiliminde yakndr; Geists der Uto
pie'nin yazar Ernst Bloch'la "teorik Mesihlik" tasarmnda,
felsefe yapmaya eletiriciliin koyduu snrlara kaytszlk ve
i dnyaya ait deneyimleri, transandantal olann ifresi olarak
yorumlama amacnda birleir. Ama Benjamin, tam da dnemin
akmlar asndan ayn grleri payiayor gibi grnd
dnrlerden iddetle uzaklat. Var olan ve imgesi olann de
imez ibirliinin, ilk gn yermu ve insan her eye yeniden
balyormu gibi grnd yerde bile farkna vararak, ken
dini benzer olana teslim etmektense, onu yabanc ve tehlikeli
bir dnce sisteminin unsurlarn koruyucu bir a gibi isel
letirmeyi yeledi. Speklatif gzpeklii kitabi Yeni Kant
lm kalntlaryla, hatta skolastik payelerle bir araya getirmi
36 Watter Benjamin zerine

olan Husserl'i anlamadm sylerdi hep; Benjamin ve Scholem,

Scheler ile meta fiziin piyasada diriliine kar Yahudi teoloji
sinin geleneiyle ilgili alay ederlerdi. Ancak felsefesinde somu
tun zel bir arlnn olmas, Benjamin'i yaad dneme ait
her trl koutluktan farkl klyordu. Somut olan asla -rne
in kavram uruna, hatta bu etrefilli doal dnyann iinde
Mesihlik karakterinin izini srmek iin "sembolletirme ama
cyla" bile olsa- aalama d; aksine bu arada ideolojiye ve ileri
cilik kartlna indirgenerek bozulmu somutlatrma kavra
mn ylesine szlk anlamyla alglad ki, bu kavram bugn,
grev ve karlama adna, talep, hakikilik ve asllk adna y
rtlen maniplasyonlar iin elverisiz hale geldi. Somut ola
nn, bunun nceden dnlm kavramnn yerine sadece bir
kopya gibi konulmasyla, hak etmeyen kavramlarn somut ifa
delerin korumas altnda ze dair gibi ve deneyim yklym
esine kullanlmasna kar ar duyarlyd. Dncenin ola
naklar lsnde, somut olan, somuttaki zlmeyeni, somu
tun gerek anlamda birleerek oluturduu eyi konu scmiti
kendine. Felsefesi olaylara tm yumuak yaklarnma ramen,
asla zle ba edemedi. Benjamin'in felsefesi bu noktada, kav
ramn srekli abasnda, nesnelerin stn tamamen rten s
nflandrmann kendiliinden ileyen mekanizmasna duyulan
her trl gvenin srekli zorlanmasnda Hegel'le tam anla
myla ilintilidir; Benjamin, ada fenomenolojinin tam aksine,
amalar -ayet Barok Kitab'ndaki gibi alegerileri ama olarak
konu edinmiyorsa- dnce yoluyla oluturmak deil, onlar
zmek ve amaszla ulamak, hatta adeta akntya kar k
rek ekerek amaszln anlamn zmek ister. Benjamin'in
speklatif kavramdan beklentileri arttka, bu dnce Benja
min'in konularna daha kaytsz artsz, neredeyse kr krne
balanr. Benjamin bir kez, koketlikten deil gayet ciddi olarak,
doru drst bir dnce dnebilmek iin, okkal bir porsi
yon aptalla gereksinimi olduunu sylemitir.
Ancak tutunduu konular, tarihsel ve edebiydi. 20'li ylla
rn balarnda, Benjamin henz olduka genken, asla sorgula
madan -ya da kendi szleriyle ylesine "amatrce"- deil, da
ima ve mutlaka varolan metinlerle balantl olarak dnmek
 Benjamin"in Yaz larna Giri 37

istedii ynndeki dsturunu dile getirmiti. Benjamin, ide

alist metafizik var olan bir anlamla ayn tuttuu srece, bu
nun bir yalan olduunu sezmiti. Ama ayn zamanda bu tr bir
anlam hakknda, transandantal olan hakknda dorudan bir
ifade kullanmas tarihsel olarak engellenmiti. Bu, Benjamin'in
felsefesine alegorik bir zellik nakeder. Felsefesi ancak krk
bir dille ve dolayl olarak mutlak olann zerine gider. Tm ya
radl onun iin deifre edilmesi gereken, ancak iaretierin ya
banc olduu bir yazya dnr. Gerek yeniden yazlan antik
bir parmenmiesine, gerein iine dalar. Yorum, tercme
ve eletiri, dnce sisteminin plann olutururlar. Salaml
n yoklad szckler duvar, yersiz yurtsuz dncelere otori
te ve koruma salar; Benjamin, ynteminden zaman zaman dil
bilimsel bir parodi olarak sz etmitir. Yine burada da teolojik
bir model, ncil'in Yahudi geleneine uygun, zellikle de mistik
yorumu gzden kamaz. Dnyevi metinlerin kutsal metinler
gibi grlmesi, teolojiyi dnyeviletirme abalarndan kurtar
mak iin yaplan tek ey deil. Benjamin'in Karl Kraus ile Gnl
Balar ite buradan kaynaklanmaktayd.
Ancak felsefesinin zihnin nceden biimlendirdiiyle ve
barbarlk kavramyla provokatrce birbirine drd "kl
trle" ileci ekilde snrlandrlm olmas, -zihin tarafndan
olgunlatrlm olanla snrlandrlma, varoluun tm dolay
szlyla ve tm o szde asli olanla felsefi olarak uramaktan
vazgei- Benjamin'in felsefi ufkunu oluturan, insanolunun
yaptklar ve toplumsal olarak aktarlann yer ald dnyann,
bir btn olarak "doa"nn nne getiini gsteriyor ayn za
manda. Bu nedenle Benjamin'de tarihsel olan, doa gibidir. Ba
rok'u yorumlaynda "doa tarihi" kavramna odaklanm ol
mas bouna deildir. Benjamin birok baka yerde olduu gibi
burada da, yabanc malzemeden kendi zn damtr. Tarihte
somut olan, tarihsel olann "imgesi" -doa ve doastnn ilk
imgesi-, doa ise tarihsel olann temsili haline gelir. Tek Yn'de9
yle der: "Kurukafann kyas kabul etmez dili: Kesin ifadesiz
lii - gz ukurlarnn siyahn - en vahice ifadeyle birletirir
srtan di sralaryla". Benjamin'in speklasyonlarnn kendine
zg resim zellii -mistikletiren karakteri de denebilir- de-
38 Walrer Benjamin zerine

rin dncen in baklarnn tarihsel olan, kendi zayflnn

etkisiyle doaya, doaya ait her eyi de bir para yaradl tari
hine dntrmesinden kaynaklanr. Benjamin hi yorulma
dan bu iliki etrafnda dnp durur; sanki ocuklar hayrete
dren gemi kamaralarnn ve ingene arabalarnn yer ald
bir bilmeceyi zmek ister gibidir ve her ey Baudelaire'de ol
duu gibi Benjamin'de de bir alegoriye dnr. Benjamin, by
le derinlemesine bir iniin ancak amaszlkta son bulacan,
ancak harareti dindirilmi kavramn snp gideceini syler;
bu nedenle de Denkbild'i ideal haline getirir. Ama Benjamin,
sadece dncenin belirledii unsurlarn byle bir imgede bir
Ieebilmesi mmkn olduu iin, akld bir felsefeyi ne kadar
az hedefliyorsa, imgeleri de gerekte -rnein Jung'un psikolo
jisinin betimledii biimde- mitletirilmi olana o kadar uzak
tr. Bu imgeler tarihten ayrtrlmas gereken deimez arketip
ler oluturmaz, aksine tam da tarihin gcyle bir araya topla
mr. Benjamin'in mikrolojik baklar, kendi somutlatrmasnn
benzersiz biimi, phi/osophia peremis'in zdd anlamnda tarih
sel olana doru bir ynelitir. Felsefi ilgi alan asla tarihsiz olan
deil, zamansal anlamda en kesin olan, en deitirilemez olan
dr. "Tek Yn" bal kaynan buradan ahr. Benjamin'in im
gelerinin doayla balants, ayn kalan bir varlkbilimin un-

surlar olarak deil, speklasyonunun ileriedii doal varolu

un en st kategorisi olan lm adna, geicilik adnadr. imge
lerde sonsuz olan sadece geiciliktir. Benjamin, imgelerine hak
l olarak diyalektik imgeler der: Paris Pasnjlan kitabnn kurgu
su bir diyalektik imgeler panoramasnn yan sra bunlarn te
orisini de hedefler. Diyalektik imge kavram psikolojik deil,
nesnel anlamdayd: Benjamin, modernizmin yeni olan ile ge
mi olann ve hep ayn kalann birliktelii olarak temel felsefi
konu ve temel diyalektik imge olduunu sylemiti. Benja
min'in okuru kar karya getirdii inanlmaz zorluklar nce
likle bu tr tasvirler deildir; ki bu tasvirlerin en azndan erken
dnem metinlerde okurdan -retinin tonu ve adlandrmann
etkisiyle otorite iddiasnda olan ve sk sk (bu konuda fenome
nolojiye hi benzemez) nedensellik ilikilerini ve tant olutur
may esirgeyen bir dil sayesinde- baz beklentileri vardr. An-
 Benjam in'in Yazlarna Giri 39

cak felsefi ierikten doan talepler daha byktr. Bu ierik,

felsefi bilgiye sahip olanlarn metinlere yaklarken onlara ge
nellikle elik eden beklentilerin darda braklnasn gerekti
rir. Her eyden nce, Benjamin'in anti-sisternci drts onun
yntem biimi ni, dier anti-sistemcilerde olduundan ok daha
radikal olarak belirler. Bu zel anlamda, deneyime duyulan g
ven -ki bunun erevesini belirlemek mmkn deildir; bu an
cak Benjamin'in dnceleriyle ilikilendirildiinde kazanlr
"genel dnceler" diye adlandrlan dnceleri dile getirme
yi ve dier dnceleri bunlarn sonucu olarak tretmeyi ya
saklar. Ancak burada Benjamin'in kendisinin "temel dnce
leri" ne lde reddettiini ya da bu dnceleri -gizlendikleri
yerden daha gl etki edebilsinler ve bylece dorudan iine
bakan kreltirken, olgulara k tutsunlar diye- gizlemek y
nnde bir eilimin ne derece ne ktn saptamak zordur.
Benjamin ne de olsa genliinde sonraki dneme oranla -kendi
deyiiyle- kartlarn zaman zaman daha ak oynamt. Ksa
almas Kader ve Karakter'e zellikle ok nem veriyor ve onu
yapmak istedii eyin bir nevi teorik modeli olarak gryordu.
Bu modele yaklamak isteyenin nce bu almay youn bi
imde incelemesi iyi olur. ncelerneyi yapan kii, burada ayn
zamanda Benjamin'in Kant'a derin, yksek sesle dile gelmeyen
ama eski ban, zellikle Kant'taki doa ve doastnn inan
drc ayrmn ve bu tr kavramlarn Benjamin'in korkutucu
baklar karsnda istemeden deitirildiklerini ve yabancla
trldklarn fark edecektir. nk Benjamin'in kader figrn
de de olduu gibi etiin dzeninden iddetle ayr tuttuu zel
lik, Kant'ta "makul" ve otonom bir yasa olarak etik zgrln
artl nedenidir; burada da, Benjamin'in, insann doast fi
gr olarak efsanevi amorflardan ktn gsteren motifinin izi
yine de vardr elbette. Benjamin'in bu olduka eski almas
nn olumasndan ancak uzun bir sre sonra Kant' varlkbi
limsel anlamda yorumlamaya aba harcand iin, onun tama
men ilevsel olan, "faaliyetleri" hedef alan dncesinin, daha
nceden Benjamin'in talatran Medusa baklar altnda bir
eit varlkbilim olarak donup kaldn sylemek uygun ola
caktr. Kant'ta bir akl araclyla birbirine balanan ve ztlkla-
40 Walter Benjamin zerine

rnda bile karlkl birbirlerini belirleyen "grn" ve "kendi

lik" kavramlar, Benjamin'de teokratik bir dzenin alanlar ha
line gelir. Ama Benjamin bu dnceyle -sanki kendi dnsel
dzeninin ve kendi doasnn doast ve barma fikirlerini
tasarlad yasn eline geirdii her eyde lme dair bir iz b
rakmas gerekiyormuasna- evresindeki her oluumun bii
mini deitirir. Hatta maddeci dneminde sempati duyduu
"diyalektik" kavram dahi bu deiimin izlerini tar. Benja
min'in diyalektiinin, ilerleyiin, srekliliin deil, imgelerin
diyalektii, "duraan diyalektik"o olmas bouna deildir; ayr
ca bunu Kierkegaard'n melankolisinin ok nceden kabul etti
ini bilmeden adlandrmtr. Sonsuzluun ve tarihselliin an
titezinden mikrolejik yntemler sayesinde, iinde tarihsel hare
ketin durduu ve tortulaarak imgelere dnt en kk
eylere odaklanarak kurtulmutur. Benjamin'i doru anlamak,
ancak onun her trncesinin ardnda en youn hareketliliin
duraanla dnt ani deiimi, hatta hareketin kendisi
nin duraan grntsn hissederek mmkndr; bu hareket
Benjamin'in d ilinin zgnln de belirler. Benjamin, ge d
nem yapt Paris Pasajlar klliyatndaki tarih kavram zerine
en nemli tezlerinde, sonunda dorudan kendi felsefi dnce
lerinden sz etmi ve bu arada "ilerleme" gibi devingen kav
ramlar, esiz, belki sadece anlk bir fotoraf grntsne ben
zeyen deneyimiyle geride brakmtr. Bu konuda daha nceki
almann ve son tehlike karsnda ok zorlanarak yazlan
tezlerin dnda anahtarlar aranacak olursa, belki de ilk srada
olmas gereken, mit ve barma tezadnn keskin biimde ne
kt iddetin Eletirisi'dir. Devingenlik, gelime, zgrlk gibi
insana ait ortalama dnyay oluturan her ey, Benjamin'de e
kilsizlik ve znesizlie varan bir zlme ile tm doal dze
nin elinden alnan adalet iinde eriyip dalr. Benjamin'in fel
sefesi bu zlme nedeniyle aslnda insanlkddr: nsan, ken
dinden kaynaklanan ve kendi iin varolan bir varlktan ok
Benjamin'in felsefesinin sahnesi, yeridir. Bu konunun yaratt
dehet belki de Benjamin'in metinlerinin en derin zorluklarn
tanmlar. Dnsel anlamdaki zorluklar nadiren sadece anla
lr olmamaktan kaynaklanr; bu zorluklar daha ok bir okun
 Benjamin'in Yazlarna Giri 4l

sonulardr. Kendi bilinci iin lmcl bir tehlike sezinledii

dncelere kendini teslim etmekten ekinen kii Benjamin
karsnda sarslr. Ancak bu tehlikeyi gze alanlar, verimli ve
keyifli bir ekilde Benjamin'in yazlarn okuyabilir; ama onlar
da varoluun bylesine nitelik deitirmesinin onlar ilgilen
dirmedii konusunda srar etmemelidirler. Benjamin'de kurta
rc olan, gerekten de tehlikenin olduu yerde ortaya kar.
Benjamin'in dzyazlarnn isel bileimi dnceleriy
le balantl olarak da rahatsz edicidir ve yanlmamak iin,
yanl beklentilerin hertaraf edilmesi gereklidir. nk Benja
min'in dncesi katlyla, temel motifleri olduu gibi, bun
larn gelimesini, btn uygulama, nkoul, iddia ve kant
tezler ve sonular mekanizmasn dlar. Tpk Yeni Mzik'in
uzlamaz temsilcilerinin hibir uygulamaya, konu ve geliim
arasmdaki hibir farka tahammlleri olmamas, aksine her m
zikal dncenin, her tonun merkeze ayn uzaklkta olmas gi
bi, Benjamin'in felsefesinin de konusu yoktur. Bu felsefe, kendi
iinde gelime zaman olmad, aksine biimini tek tek ifadele
rio bir araya gelmesinden ald lde de duraan diyalektik
anlamna gelir. Bu nedenle aforizmalara ilgi duyar. Ama Benja
min'in teorik esi, ayn zamanda her an tekrar byk dn
sel balantlar gerektirir. Benjamin bu enin eklini bir doku
ya benzetir; bu eklin ar da kapallnn nedeni de budur:
Motifler, art arda dizilerek bir dnce sreci oluturma, bir
ey "bildirme" ya da okuru ikna etme kaygs tamadan, tek
tek birbirlerine gre ayarlanm ve i ie gemitir: "kna etmek
ksrdr." 11 Benjamin'in felsefesinde "ortaya kacak" eyi bile
rek arayan, ister istemez hayal krklna urar; Benjamin'in
felsefesi sadece felsefesini enine boyuna d nerek onun nele
ri kapsadn kendi bana kefeden kiiyi tatmin eder. Geor
ge'nin Hal'snda syledii gibi, "Eser akamlardan bir akam
canlanr."12 Benjamin sonraki yllarda, maddeci doktrinin etki
si altnda erken dnem almalarnda snr tanmayan ve ok
deerli bir alma olan evirmenin Grevi'nde zorunluluk ola
rak ortaya kan iletiimsiz esini elimine etmek ister. Tekniin
Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada Sanal Yapti, sadece bu
ile tiimsiz eyi ortadan kaldran tarihsel-felsefi balantlar
42 Walrer Benjamin zerine

betimlemekle kalmaz, gizliden gizliye -daha sonra Baudelaire'de

Baz Motifler zerine adl almann ve Tari/ Kavram zerine
adl tezlerin takip etmeye alt- Benjamin'in yazarlyla il
gili bir program da ierir. Benjamin daha zl bir ifade aracl
yla iletiimsiz olann iletiimini kurmay dnyordu. Bura
da dil aralarnn bir tr basitletirilmesi gzden kamaz. Ama
basitlik, felsefe tarihinde birok kez olduu gibi burada da ya
nltcdr; Benjamin'in dnsel opti inde deien bir ey yok
tur. En yabanc grler sanki katksz saduyuymuasna dile
getirilerek, yabanclklar daha da artrlr. Baka hibir ey sa
duyunun ne olduuna dair verdii u yanttan daha fazla Ben
jamin'e zg olamaz: "Akam ne kadar ilerlemise, konuklar
o kadar gzelleir." Dil jestleri, genlik yllarnda olduu gibi,
tekrar otoriter bir biim ald; belki de Benjamin kendi iradesiyle
kendine zg dnsel deneyimi ve detayl bilgiyi eit klmak
iin bu kez biraz hayali zl szden yola kmt. Onu diya
lektik maddecilie eken ey, herhalde teorik ieriinden ok,
yetki veren, herkese inandrc gelen dilinden umutlu olmasy
d. Benjamin artk teoloji retisinin dncesini feda etmeden,
genliinde yapt gibi mistik teolojiden karmlar yapabile
ceine inanmyordu: Burada da teolojinin kurtarc teslimiyet
motifi ve aka dnyeviletirilmesi ortaya kar. Ayn zaman
da Benjamin'in her zaman reddettiklerine insafszca kar du
ran badamazln biimi, Benjamin'in ge dnem felsefesine
sancl krlgan bir derinlik katar.
Her trl kabullenmeye uzak zihinsel yapsndan bekle
nilenin aksine, kolektif gven anlamnda otorite gereksinimi
Benjamin'e asla yabanc deildi. Belki tam da bu nispetsizlik,
dncenin ve dncenin sahibinin kederli bir yalnzlamaya
dek bireysellemesinin -topluluklara ve dzenlere dahil olmak
iin uroarsz denemelerde de olduu gibi- ve bir vazgeiin pe
indeydi batan beri. Benjamin felsefe yapanlarn arasnda bur
juvadan -tek tek bireylerin zihinsel bir bask olmadan kendini
hertaraf edilmi bulduu varoluun iinde birey st bir z ol
makszm tamamen pheli grlen- dnen bir bireyin antage
nizmini gren ilk kiiydi mutlaka; Benjamin kendini, baka bir
snfa ait olmadan kendi snfn terk eden biri olarak betimleye-
 Beniamin'in Yazlarna Giri 43

rek b u antagonizmi dile getirmiti. Daha sonra, o zamanki ma

nifestosundan ok farkl bir geliim sergileyen, dnemin genlik
hareketindeki rol -''l\nfangs"n en nemli yelerinden biriydi
ve Wyneken Birinci Dnya Sava'n savunanlara katlana kadar
onunla dosttu- ve hatta belki teokratik dncelere eilimi -re
tici yanl anlarnalara sebebiyet verdiini bilmeksizin- kat bir
ekilde, retici bir edebiyat eseri olarak kabul et tii Marksizm
modeliyle ayn trdendir. Yaklamakta olan -kimsenin Benjamin
kadar nefret edemeyecei- glerle aresizce uyuma abalar
nn sonusuz kaldn grmek zor deil. Benjamin Berlin'de o
cukluk'ta*' 13, "Asla, hatta z annemle dahi bir cephe oluturmak
istemiyordum" der. Bir eye dahil olamayacann bilincindeydi,
ama yine de bunu istediini inkar etmiyordu. Ancak bu eliki
asla izole edilmi birinin zaafna iaret etmez, aksine kiiye ait
dncelerin -nesnel eilimden ve bakalatran uygulamadan
kopuk olduklar srece- yetersizliinin kavranmas gibi bir ger
ei iinde barndrr. Benjamin gibi kendini zamann getirdikle
rinin sismograf haline getiren herkes, bu yetersizliklerden mus
tarip olur. Para para dnme zelliini kabul eden biri olarak,
ar ulardan dahi rkmedi; onu ldrecek olan yabancy iine
ald. Hatta onun iin mmkn olan uzlama biiminden, bunun
la birlikte evreni "temsil eden" penceresiz monattan vazgeti.
nk "ncel uyum"a** gnderme yapmann -daha nce farkl
olmu olsa da- artk temelsiz olacam biliyordu.
Baarl olmasJ konusunda ok hayal kurmadan gvendii
gvde gsterisinden renilecekler Benjamin'in gerekletirdii
mkemmel ilerden daha nemsiz deil. Bir makalesine Bir Us
ta/k Eserine Kar adn verdiinde, kendi aleyhinde de yazmt
ve ite bu yetenei onun retici gcnden ayr dnlemez.
Benjamin'in yasnn nedenini bu tr bir elikide, eli
kinin zelliini onun bu szce ykledii anlamda aramak
gerekir. Hem Yahudilere ynelik tehdit ve facialarn srekli
varl hem de imdi olan ok nceden olana dntren eski
eilim olarak Benjamin'in doasn belirleyen ey yast; hzn
deil. Sonsuz bir bulu zenginliine sahip, retici, yaamnn
Bin Dokuz YilzkrinBamda Berli'de ocukluk, Walter Bnjami, YKY, 2004.
* Leibniz'de beden ve ruhun uyumu nceden Tanr tarafndan belirlenmitir. (.n.)
44 Walter Benjamin zerine

bilinli her annda zihinsel gcn kullanan ve zihnin tahak

km altnda olan Benjamin'in, spantane kliesiyle uzaktan
yakndan ilikisi yoktu. Kitap gibi konumas bir yana, yal
Goethe iin "kendi iinin yazcs"14 deyimi Benjami n iin de
geerliyd i. Zihninin hakimiyeti onu fiziksel ve psikolojik var
lna yabanclatrmt. Tpk -yazs Benjamin'inkini hatr
latan Schnberg'in szleriyle- Webern gibi, Benjamin de in
siyaki samimiyeti bir tabu olarak gryordu; hibir arkada
elini onun omzuna koymaya bile cesaret edemezdi. ok acil
durumlar iin biriktirdii morfini kimse grmeden almasy
la lm de, Port-Bou'da son gece birlikte kat grubun e
kinerek ona tek kiilik bir oda vermesiyle balantldr. Ama
yine de scak bir vard; souk deildi. Mutlu etme gcy
le, dolaysz olan her eyi geride brakan bir yetenee sahipti.
Zerdt'n yksek deer olarak vd ey olan bahedici er
dem, Benjamin'de her eyi glgede brakacak bir dzeydeydi:
"En yksek erdem olaanst ve gereksiz, parlak ve parlts
ok hafif."15 Ve gzde amblemini - Klee'nin Novus Melei'ni
veren deil, alan melek16 olarak adlandrdnda da Nietzsc
he'nin bir dncesini yerine getiriyordu: "Byle baheden bir
sevgi tm deerlerin hrsz olmal", nk "ifa verecek bir
yer olacak yeryz! Ve imdiden yeni bir koku saryar evre
sini, ifa veren bir koku - ve yeni bir umut."17 Benjamin'in sz
leri, masallara zg biimde sessiz, cisimsiz gl ve susuu
bu umuda iaret ediyordu. Onunla her birliktelik, aslnda geri
getirilemeyecek olan, leni yeniden yaratrd. Onun yannda
insan kend ini, Noel iin sslenmi bir odann kaps aralan
dnda, gzleri grd ktan yalara brnen -nasl ki bu
k ocuk odaya davet edildiinde onu karlayan panltdan
daha etkileyici ve onaylaycdr- bir ocuk gibi hissediyordu.
Dncenin tm gc bu tr anlar hazrlayabilmek iin Ben
jamin'de toplanmt ve bir zamanlar teoloji retisinin vaat
ettii eyler, o anlara miras kald.
 Benjamin'in Yazlarna Giri 45

Bu basknn bili msel gereklik iddias yoktur. Benjamin'in kitaplarnn tamamnn

yan sra -doktora almas olan ve kendisinin ok nemsedii Alnall Rommtiz
mi'de Sanat Eletirisi Ka.>ram ve lmnden sonra yaynlanan Ber/i'de oc11kluk da
dahil olmak zere- daha sonra benimsedikleri hari, byk almalar da bu bas
kda yer almaktadr. Dil ve Hlderlin hakkndaki, n plana km ve kendisinin
yetikin bir insan olarak da eski metinleri iin hi yapmad ekilde arkasnda dur
duu ve "aura" (atmosfer) teorisinde Gnl Bala r 'na dayanan iki genlik dnemi
18
almasn dahil etmek gerekiyordu. Tek Yll'de aslndan biraz farkl olarak yer
alan baz blmler Ber/iu'de oc rt kluk'tan karlmtr. Yaymclar daha ksa yazlar
da Benjamin'in gvenine dayanarak, kendi kararlarn ve tabii Benjamin'in kendi
retimi ile ilgili dncelerini takip etmek zonnda kaldlar. Bylece neredeyse hi
bir hikaye tr blm kitapta yer almad. Bu bask yine de sadece dnr Benja
min'i deil, kendini idr ak ettii ekilde ve felsefesinin ayrlmaz paralar olan "ele
tirmen"' ve "literatr" ynn gsterme gereksinimini de d ikkate almalyd. Tek
Y 'dekilere benzer olan ve Benjanin'in kitabn ikinci basksna koymay planlad
aforizmalar, ulalabildikleri lde tam olarak yaynlanmalyd. Kitapta bulu
nan eletiriler ise ok kapsaml olan malzemeden, zellikle de Litemriscle We/t'ten,
Fratkfurter ve Vossiscle gibi dergi ve gazetelerden ksmen geliigzel seilmitir.
1936'da svire'de, sk kulland Detlef Holz takma adyla yaynlad ve zellikle
etkili j!;iri ve yorumlar ieren mektup antolojisinden vazgeilmek zorunda kalnd.
Benjamin, 19. yzyln felsefi ilktarihini anlatan Paris Pasajlan kompleksi zerinde
20'li yliann sonundan lmne dein alt. Bu almadan elimizde sadece Bade
laire'd: Baz Motifler Gzeriue adl makale ve Tarih Kavram Gzerie tezleri var. Bunlarn
dnda kitaba 19. Yz!tlm Baketi Paris adl (1935 tarihli, Sosyal Aratrmalar Ens
tits'nn genel plannn tasarm olan) byk alma ve en son dneme ait, Ben
jamin'in Merkez Park adn verdii almalarndan seilmi aforizmalar ieren ya
zlar girmitir. Bu yazlar P11sajlar almasndan karlan -air hakknda zet ma
hiyetinde bir makaleyi de ieren- Baudelaire kitabnn son blm olarak dnl
mt. Ancak tiim bunlar bir izdm denemesinden baka bir ey deil. Elimizde
halen sadece Baudelaire kitabnn, bu kitaba dahil edilenlerin dndaki nemli b
lmleri deil, Pasajlar almasna ait ok kapsaml malzeme de bulunuyor.
Metnin oluturulmasnda, baslm eseriere ve taslak metinlere sadk kalnm,
ancak tam bir gvenilirlik salanamamtr. Benjamin'in ancak mikroskopla oku
nabilecek kadar kk yazsn okumak ou zaman ok zor olmutur; daktiloyla
yazlm taslaklarda ve baskya verilen metinlerde ok ayda hata olduu muhak
kak. Ancak d zeitmeler bariz bask hatalar ve benzer hatalarla kstl kalmak zo
rundayd; anlam karkl olan blmlerde -ki bunlar hi de az deildi- tahmin
yrtlmeye kalklmad. Metinle balantl olarak vazgeilmez grnen yerlerde,
rtmeler ve tekra rlar da olduu gibi brakld. A ln a t Tragcd!tas'wu Kkmlrri'ne
ait kapsaml bilimsel almalann yerine kstl gndermeler kondu; doktora teziyle
ilgili olanlara hi yer verilmedi. Burada orijinal kilapiara bavurmak gerekecektir.
Kitab yayma hazrlayan bizler, Benjamin'in taslaklarn muhafaza edenlere, zel
likle Paris'in igal dneminde bu taslaklar gizleyenlere, yine biyografik veriler ko
nusunda dul ei Dora Sophie Morser'e, basm iznini veren olu ve varisi Stefan'a,
eski almalarnn taslaklarn kullanmmza sunan ve bu kitabn olumasna da
nmanlk yapar.1k katkda bulunan arkada Gerhard G. Scholem'e teekkr ederiz.
46 Walrer Benjamin zerine

Notlar

955 ylnn Temmuz aynda bitirilen makale Tl. W. Adoro't!m tsz baly
la otobiyografik bilgilerin bulunduu basknn l dipnotu olarak (Cilt 1, s. VII
XXVII) baslmtr; bu baskdaki balk yayma hazrlayan kii tarafndan kaleme
alnmtr. Basl ekli: Adorno, Gesammelte Sclrifle, Cilt 2: Notcn zr Uleratw 2.
bask, Frankfurt a.M. 984, s. 567-587 ve 702-704.

krl. Walter Benjamin, Sclriften, yayma hazrlayan: Theodor Adomo ve Gretel

Adumo, Friedrich Podszus'un itirakiyle, 2 cilt, Frankfurt a.M. 1955.
2 krl. III, 315- 322.
3 krl. (1), 220- 225.
4 krl. IV (1), 117, bkz. "Benjamin'in Portresi", dipnot 15.
5 krl. I (1), 7-122.
6 krl. I (]), 38 ve ll (1); bkz. s. 5.
7 krl. 1 (2), 440; ayn yerde, 479 ve devam; 646 ve devam; ll (1), 378 ve devam ve
VII (1), 354 ve devam.
8 krl. Adorno, Gesammelte Sclifte. Cilt 6: Negative Dialektik. Jargo der Eigetlich
keit, Frankfurt a.M. 1973, s. 9.
9 lV (1), 112.
10 V (1), 55ve V (2); krl. I (2), 702 ve devam.
11 IV (1), 87.
12 Stefan George, Werke. Cilt 2, yayma hazrlayan Robert Boehringer, 2 bask,
Dsseldorf, Mnih 968, C. 1, s. 190 ("Der Teppich").
13 IV (1), 287.
14 krl. IV (1), 211.
l5 Friedrich Nietzsche, Siimtlicle Werkc. Kritiscle Studienasgabe, Cilt 4: Also sprac/
Zarathustra 1-/V, yayma hazrlayan Giorgio Colli ve Mazzino Montinari, 2. bas
k, Mnih 1988, s. 97.
6 krl. ll (1), 367.
17 Nietzsche, a.g.y., s. 98 ve 101.
8 krl. I (2), 639, dipnot.
 Benfamin'in Mektup Antolojisi
Alman nsanlar zerine
(1962)

Walter Benjamin, Alman nsanlar. Mektup Anto/ojisi kitabn Det

lef Holz takma adyla 1936 ylnda, svire'de gmen olarak ya
ad dnemde yaynlatt. Bu mektuplan daha nce, 1931/32
yllarnda Frmkfrter Zeitmg'da giri blmleriyle birlikte tek
tek yaynlamt. Benjamin daha o dnemde adn gizlemek zo
rundayd. Faizmin ayak sesleri epeyidir duyulmaya balam
t. Ksa bir sre nce Benno Rei fenberg'in1 bir makalesine gelen
okuyucu mektuplarndan, mektuplarn o dnemde Frankfurter
Zeitng'da yaynlanmasnn olaanst bir etki yaratt anla
lyordu.
Kitabn etkisi ile ilgili dnceler adn da aklyor. Benja
min'in ifadesine gre kitabn ad, kitabn Hitler Almanya'sna gi
riine olanak salamalyd. Bu zl sz ayn zamanda da hedef
lenen okura kitabn muhalif olduunu ifa ediyordu. Kitap, bu
ak ve net tezatla insann kendine yapt ykc vgy, "Grn
derzeit"ta lgnlk dzeyine ulaan ihtiam dknln, bu
lgnla son vereceini syleyenierin kendi karlarn gzet
melerini eletiriyordu. Benjamin zellikle de Max Rychner'in,
Goethe'nin byklnde de grkemin pek eksik olmadn
ifade ettii sz zerine yapt akay elenceli bulurdu. Nietz
sche'nin gerekten ince gibi olan bir trncesine dayanan bu
esprili dokundurma, byk altndan glmsernelere yol aar
d. Kitap gerekten de sorunsuzca Alnanya'ya ulat, ama do-
48 W alter Benjamin zerine

al olarak siyasi bir etkisi olmad. O zamanlar bu tr kitaplar

okuyanlar zaten rejimin muhalifleriydi; kitabn yeni muhalifler
yaratmas zordu. Benjamin de, biz dier gmenler gibi, akl ve
hileye bavurarak iddete kar bir eyler yapabileceine inanma
hatasna dmt. Bu iddet, akl bamsz bir ey olarak deil,
sadece kendi amalar iin bir ara olarak gryor ve aklla yz
lernekten ekinmiyordu. Akl kendi yok ediliini iselletirecek
durumda deildi.
Mektup antolojisi, Nasyonal Sosyalistler tarafndan tama
men ideolojiye indirgenmi olan Alman dn dnyasnn yok
edilmesine bir bakaldrdr. Kendilerini hayallerden arndrm
olan, nesnellikleri "hibir yeni nesnellikle karlatrlmaktan
ekinmeyecek kadar gerek"2 olanlarn durularn hatrlatr.
Kitap yeraltndaki eski bir Alman geleneini ortaya karmak
istiyordu; bu gelenek, iinde akln hayat bulduu spesifik fark
llklara ve heterojen olan her eye el koymak isteyen Nasyonal
Sosyalizm tarafndan tamamen gasp edilmemiti. Yeraltndan
gelen bu akm, Almanya'da Schelling dndaki btn idealist
dnrler tarafndan benimsenmesine ramen, asJa baar ka
zanamam olan aydnlanma dncesine yaknd. Bu gelenek
Almanya'da hala eksik olduu iin, aydnlanma dncesine
kara alnmaya Nasyonal Sosyalizm sonrasnda da devam edil
dii iin, Benjamin'in amac bugn otuz yl nce olduu kadar
gnceldir. Bu ama, gnmzde tarihsel deiimierin felaketle
re yol aan hzna kar bir denge tekil eder. Aydnlanmaya ka
ra alnmas Nasyonal Sosyalizm'in yaratt felaket karsnda
tarihe karmadysa da, onunla mukayese edilemez.
Mektup antolojisinin btnl, tek tek belgelerin nemin
den ok, ite bu amatan kaynaklanr. Bu mektuplarn iinde
ok nemli olanlar kadar, mtevaz ve Seume'nin mektubu gi
bi utan verici olanlar da var. Mektuplarn seiminde belli bir
nem sralamas yok. Benjamin, Overbeck'in Nietzsche'ye yaz
d bir mektupla biten kitaba, Nietzsche'nin kmsedii Da
vid Friedrich Strauss'un Hegel'in lmyle ilgili olan mektubu
nu da koymakta tereddt etmemiti. Benjamin uzaklarda olana,
resmi dn dnyasnn arklarnda henz tlmemi olana
dknle direndi. Hi bilinmeyen mektuplara, Hlderlin'in
 Benjamin"in Mekwp Anmlojisi Alman nsanlar zerine 49

kendini Apollo tarafndan mahvedilmi biri olarak adlandrd

, Goethe'nin Seebeck'e yazd, Bchner'in Gutzkow'dan yar
dm diledii nl mektuplar da ekledi. Kitapta, bu mektuplar
yazanlar birey olarak deil, sosyal karakterler olarak karmza
kar. Karakterleri birletiren ey, emir veren tonu hrpalayan
ve tumturakl bo szlerle badamayan bir dildir. Detaylarn
arasnda bu tonu reddetmek isteyenler, kitab yanl anlaya
caklardr. Aydnlanmann esaret bataklnn iine ekilmesini
umursamayan bir aydnlanma kavramna yapp kalanlar da
kitab onlardan daha iyi anlayamazlar. Karl Lwith, Heidegger
ve Rosenzweig zerine yazlarnda, "Heidegger de, Rosenzwe
ig da pozitivizme kaplmadan ve birlikte, insann varoluunun
'gereklere dayanyor olmasndan' hareket ettikleri iin, dn
celeri nin Alman dealizmi'nin bilin metafiziine srt evirmi
olmalarndan tr birbirlerine yakn olduklarn" syler.3 L
with Eugen Rosenstock ayn balamda Buber, Hans Ehrenberg
ve dierlerinden sz eder. Benjamin olgunluk dneminde bu
kiilerin karsnda olduysa da, bugn bu akranlaryla arasn
da "somut" olann tasarmyla ilgili ortak bir nokta grlmek
tedir. Bu tasarm bir taraftan idealizmin karsnda yer alrken,
dier taraftan da dncenin teoloji karsnda krlgan olduu
noktada dahi teolojik bir boyuta sahiptir. Toplumsal yasann
insanlar arasndaki tm ilikileri soyutlua zorunlu kld bir
toplumda somutlatrma mmkn olmad iin, felsefe, varo
luun anlamszl hakknda kimseyi aldatmadan, ama varolu
iinde yok da olmadan, umutsuz bir somutlatrmaya inanr. Bu
moti f 20'li yllarn hareketlerinin, Patmos evresi diye adland
rlan grubun, Benjamin'in arkada olan Florens Christian Rang
araclyla balant kurmu olan Hofmannsthal'n, diyalektik
tealoglarn ve bundan ok farkl olan fenomenolojinin motifle
rinden biridir. Hepsinin abasn ortaya koyan dstur, bireyin
ne salt trnn bir rnei, ne de salt varolan olduudur. Bireyin
salt kendisi olmaktan daha fazla bir ey olmasnn anlam, snf
landrlm dzende deil, o ann kurallarnda aranr. Benjamin
dierlerinden ok daha radikal olarak bu itkinin peinden git
ti. Ruhlardan, doa glerinden hibir ey u mmuyordu; sadece
sis halesi iinde olmayan bir dnyevilik tarafndan kurtarlmay
50 Walcer Benjamin zerine

istiyordu. Benjamin, kendini kstlamadan, Barak Kitab'nn da

bilgiyi eletirerek gerekelendirdii paradoks bir nominalizm
le, dneeye siper olmakszn "tek" olann zerine younla
t. Benjamin "somut" olana ulama amacnn zerine bir tutarn
materyalizm serpitirir: Toplumsal olann araclk yapt "be
lirli varolan" tzelleir. Benjamin nasl ki yaamnn son ylla
rnda hem felsefesini yazmama, hem de mmkn olduu yerde,
kendileri konuan malzemelerden anlamsz bir ekilde monte
etme fikrinin peinden kotuysa, Mektuplar Kitab'nda da ayn
yntemi uygulad. Bu kitap Benjamin'in felsefesini, kendisine
ters decek genel bir kavramsal biime sokmakszn, seerek
ve dzenleyerek etkili klmaya alr. Mektuplar Kitab bir d
nce tarihi ya da edebiyat kitab deil, bir felsefe kitabdr.
Mektuplar hem durular, hem de idealle ilikileri asn
dan ilecidir. Ancak mektuplarn itidalinin vurgusu ve i nat
lklar, Alman zgrlk geleneinin ruhsuz varlndan ikayet
eder. Bu uyurnun tersidir. Her tr olumlu anlama itidalle yak
lamak topyaya onur kazandrr. Benjamin'in yorumlar da
bu itidali takip eder. En sevdii mektup olan Collenbusch mek
tubuna yazd yorumdan, bu mektubun ve Gnl Balar'na4
yazd yorumun ana temas olan "umut" szcnn Benja
min'de nasl gl, ulvi bir tutku olduu asla aa kmaz; An
nette-Droste-Hlshoff'un benzersiz mektubunda da, yazarn
aslnda neye, bir melein mutulanmas gibi muhalefet ettii
zlmeye allmaz. Soukkanllk, itidal ve topya arasnda
ki gerilim mektuplarn can damarn oluturur. Biri br ol
madan dnlemez. tidal ve soukkanlln iddeti, ars
karsnda tkenmemesi gereken de kar duyulan sadakat
ten ileri gelir. topya, bu gereklemedii iin ac bir utanca
saplanr; bu utancn ifadesi kendi ifadesinin tabusudur. Tm
konular kitapta sahte grntlerinden arnarak tartlr; iin
deki tm ruh, uzlama imkan olmadan yazarn srtna ykle
nen konularn arlndan beslenir. Yazarlarn bunu reddetme
mesiyle, bir uzlama varm gibi davranmamasyla ideale ula
lr. Bunun iin gerekli gc, o dnemde konularn iinde doru
olan bulma olana olduu dnld iin, burjuvazinin
iindeki insaniyet salyordu.
 Benjamin'in Mektup Antolojisi Alman nsanlar zerine 51

Benjamin'in kitaba dahil etmediklerini hatrlamak, derin

anlaml bu kitab anlamaya yardmc olacaktr. Kitapta yz
yln dnrlerinin metinleri yer almaz; bu metinler ancak
gndermelerde h issedilir. Felsefenin aabeyleri olan byk
bestecilerin mektuplar da kitapta yoktur. Benjamin'in idealiz
me kar duruu ancak kendi mektuplarnn yaynlanmasy
la gn na kar; Scholem'e5 yazd bir mektuptan, Kant'a
olan hayranlnn nasl bir kartlktan doduunu, kendisinin
kar olduu eylerin Kant'ta nasl en y ksek dzeyde tecel
li ettiini grd anlalr. te asl bu durum Collenbusch'un
mektubunu hak ettii yere koyar. Ancak Benjamin bir taraftan
Alman dealizmi'nin yaratt erozyondan sz eder ve bu ide
alizm dndakileri sevdiini ifade eder, d ier taraftan da ta
rihsel dn yetisi, idealizmle arasna snr izmeyecek kadar
ngrye sahiptir. O dnemde heterojen olan toplumun, ide
alizmin tanmlad insan tarafndan ne lde belirlendiini
biliyordu. idealizmin kendisi, en grkeml i olduu dnemde,
kendi z bileimi itibariyle Benjamin'in peinde olduu somut
latrmayla i ieydi; Hegel'in d iliyle, dncenin kendine d
nebilnesi iin, nce kendi dna kmas gerekir. idealizm, de
ien pratii dikkate almadan, ancak neeli, zararsz bir dnya
gr olacak kadar sivrilikleri yontulduunda, ideolojinin -
zaten kendi de her zaman bir ideolojiydi- iinde kaybolup gitti.
Bu kitapla tarihsel adan ve konusu itibariyle tezat tekil eden
"Grnderzeit", hem kaba materyalizmin, hem de idealizmin
y kseldii bir dnemdi.
Benjamin'in buna kar biriktirdikleri ise, Hlderlin'in kut
sa l soukkanllk formlne yorum-bilimsel bir teslimiyettir.6
Mektuplar, burjuvazinin pratik duyarllklar olduu iin
soukkanlydlar; vicdanlarnn rahat olduu o dnemde, bu
pratikliklerini en yce ifadelerinde dahi ho grebiliyorlard.
Snrlayan ve snrlanan, bilinlerinin ve gerek durumun ger
ek bir btn olduu kibrinden koruyordu onlar. Mnferit
karlarn yalan aalayan bir tonla gizlenmeden kabul, sy
lenenin ok tesinde bir anlam tar. Bu sadece yazann gere
i deildir, ayn zamanda herkes kendi gereini bulmadka
gerek olamayacann farknda olmaktr. Tpk Benjamin'in
52 Walter Benjamin zerine

gerei, veren deil, alan olarak kavramas gibe, gerek bilin

cin bu aamasnda belli bir olumsuzlama rnei tekil eder.
Kitap bu dnceyle burjuva karakterinin en derin karanlkla
rn, baarsz olan prensibi kurtarr. Erkek kardei tarafndan
Kant'a yazlan mektubun giri ksmnda kkrtc bir tonla
insaniyetin koullarndan ve snrlarndan sz edilir.8 Bunun
la, evresindeki nesneleri hareketsizletiren ve ekillendiren
burjuva bataklnn, zneleri nce bir sre somutlatraca
ndan ve bu somutlamann sonunda znelerin sadece nesne,
tketici olmak zere serbeste ekillenebilecekleri bir ortama
dneceinden baka bir ey kastedilmi olamaz. Btn insa
ni zellikler bu tr bir somutlama srecinde oluur. nsanlar
bu toplumsal deformasyon iinde, hata yapabileceklerinin far
kna varrlar; insani olan da budur aslnda. ok yakn zama
na kadar varolduu ekliyle ve Freud ekolnn anal olmakla
sulad burjuva karakterinin batyla birlikte bir uzlama
havas dodu. Erkek kardeinin Kant'a yazd mektup, Sert
ram'n Sulpiz Boissene'ye yazd, ikaz eden mutluluk dilek
leri, Storm'un mektuplar iin ek posta creti demekten kur
tulmak isteyen Keller'in ssl szcklerle dile getirdii sorun,
bir de Overbeck'in Zerdt' kaleme alm olan Nietzsche iin
lise retmeni olmas ynndeki dikkatli uyars, bunlar;:
hepsi ksadr. zgr znelerin yoksullua ve zerklikleri iin
bir tehdit oluturacan dnerek gvenmedikleri zenginli
e kar gururla kar koyular, onlar ve idareli kullandkla
r eyler arasnda bir yaknlk oluturur. Bu, gelenein geliip
boy ataca bir atmosferdir. Hatta uzaklaan nesnelerle beden
sel temas muhafaza eden koleksiyoncunun sahip olma lgn
l dahi bunun zdddr.
Anlaml bir soukkanlln dildeki izdm ketum
luktur. Gereksiz olan kullanlmaz, ama kullanlmayan, Zelter
mektubunun sonunda olduu gibi, kullanlmayan szcn
iine yanstan gle, sylenemeyene dntrlr. Ketumluk
Benjamin'in yaptna ylesine uygundur ki, yaptklar da da
ralarak, klerek "ite u"na dnr. Ama bu daralma sre
cinde de kendini aarak kendinden fazla bir ey haline gelir.
Her yaknlama belli bir naiflii gerektirir. Mektup yaz-
 Bcnjam i n ' i n Mektup Amoloj isi Alman nsanlar ze ri ne 53

mak da yle. Mektuplarn yzyl Alnaneada yazma iin ok

uygun bir ortam bulmutu, nk tm bilince ramen burju
vann snrl oluu bu tr bir naiflikten nasibini alm ve bu
naiflii olgunlatmut: Bu naiflik insaniyetin ayn anda hem
koulu hem de snryd. Bilin, kk servetierin ve dolaysz
amalarn snrlarn asayd ayet, o zaman bu mektuplarn
her birinin baard gibi, dolaysz deneyimi ortadan kaldr
maya yetkin olmazd. Goethe, ge dnem mektuplarnda kendi
i dnyasn -Benjamin'in o gzel i fadesiyle9- artk sadece bir
katip olarak anlatarak, bir biim olarak mektup hakkndaki ta
rihsel hkm nceden dile getirmi olur. Bu biim eskimitir;
mektup yazmay becerebilenler arkaik yeteneklere sahiptir; as
lnda artk mektup yazlamamaktadr. Benjamin'in kitab mek
tubun antn diker. Hala yazlan mektuplarn yanl bir taraf
vardr, nk onlar dolaysz bilginin jestleriyle naiflii, o kur
nazlkla nceden punduna getirerek ele geirirler. Benjamin'in
kitab, sunduu metinleri taklit etmeye imrendirmez bizi, aksi
ne bize onlara mesafeli durmamz gerektiini tler.
Metinlerin geri dnlmez oluu, insaniyeti gerekletirme
den, kstlaycln yok ederek insaniyete kar duran dnya
nn gidiatn eletiriye dntrr.

Notlar

1962 ylnn Ocak aynda yazlm olan metin ayn yl Suhrkamp Yaynevi'nin
yaynlad Alman nsanlar'n yeni basksnda "Sonsz" balyla yer ald; Ador
no'nun yaad dnemdeki son bask 1965 ylnda lnsel Yaynevi'nde baslan Ben
jamin'i Mekltlar Kitab'nda yer ald (6.-8. bin, 1967). Bu baskdaki balk yayma
hazrlayana aittir. - Basl ekli: Adorno, Ge..ammelte Sc/riftt'l, Cilt 2: No/en zr Lit>
r l r, 2. bask, Frankfurt a.M. 1984, s. 686- 692.

1 krl. Benno Reifenberg, Gristesglut (Benjami, 11/mirationen/, yaynland yer:

Frrrkfllrler Allgemeine Zeilmg, 11.1 1.1961.
2 IV (1), 153 .
3 Karl Lwith, Siimtlic/e Sc/rifter, Cilt 8: Hridegga: Deker i diirftiger Zeit. Zur
Stel/mg der Plilsoplie im 20. falrlmderf, Stuttgart 1984, s. 72.
4 k rl. I (1), 201 .
54 W alter Benjamin zeri n e

5 krl. Benjamin, Briefe, Gershom Scholem ve Theodor W. Adorno tarafndan ya

yna hazrland ve dipnotlar eklendi, 2. bask, Frankfurt a.M. 1978, s. 149-152.
6 krl. Hlderlin, Siimtlic/e Werke. Gmsse Stultgarter Ausgabe, Ci/1 2, Gediclte nacl
1800, yayma hazrlayan: Friedrich Beissner, Stuttgart 1951, . ksm, s. 117
("1-lalfte des Lebens") ve s. 202 ("Deutscher Gesang").
7 krl. Il (1), 367; bkz. bt eser s. 44.
8 krl. 1 V(1), 156.
9 krl. IV (1), 211; bkz. bu eser s. 44.
 Mektup Yazar Benjamin
(1965)

Benjamin'in kiilii bandan bu yana o denli iinin emrinde

bir ara olmutu ve mutluluu o denli zihinsel dnyasyla il
giliydi ki, birebir yaama dair her eyden kopmutu. ileci ol
masa ya da sadece grnyle byle bir etki braksa bile ci
simsizlik ona uygun olurdu. Bedenine yabanclar gibi gr
nrken, ok az insann baarabildii ekilde kendi ''ben"ine
hkmedebiliyordu. izofrenide deneyim olarak ortaya kan,
rasyonel aralarla elde etmek belki de Benjamin'in felsefesinin
temel amalarndan biridir. Dnce biimi, varoluuluun
kii kavramna nasl antitez oluturuyorsa, kendi de ampirik
olarak, youn bireyselletirmeye ramen, kii deil, ieriin ha
reket alan gibi grnr; ierik bu alandan geerken dili gerek
tirir. Bu zelliin psikolojik kkenine gnderme yapmak gerek
sizdir; oysa bu gndermeler, Benjamin'in speklasyonlarnn
yerle bir ettii, canlnn normal alglan biiminin nkoulu
dur ve yaam genel uzlama noktalarndan ne kadar uzaklar
sa, bu genel uzlama canlnn alglan biimine o derece drt
elle sarlr. ok iyi bir grafolog olan Benjamin kendi el yazsyla
ilgili bir ifadesinde, yazsnn zellikle hibir ey belli etmeme
yi hedef aldn syler. Aslnda kendi psikolojisiyle hi ilgilen
n.eyen biri iin bu ifade, en azndan bu balamda kendini nasl
grdnn delilidir.
Benjamin gibi kendi nevrotik halini -ayet gerek bir nev
rozsa tabii bu- bylesine retken hale getirmek herkesin har
c deildir. Bir psikanaliz kavram olarak nevroz, retkenliin
56 Walter Beniamin zerine

kilitlenmesini, enerjinin yanl yne akn ierir. Benjamin'de

byle bir eye rastlanmaz. Kendine yabanclam birinin ret
kenlii ancak, kl krk yaran znel tepki biiminde, -kiinin
kendisini nesnelliinin bir aracna dntrmeye yetkin klan
nesnel bir tarihselliin ortaya kmasyla aklanabilir. Benja
min'in dolaysz gerekle ilgili yetersizlikleri ya da gizlerneyi
ok nceden alkanlk haline getirdii eyler, tm bunlar insan
ilikilerini dzenleyen soyut yasalarn ynettii dnyada yit
milerdir. Bunlar, ancak ar aclar ekmek pahasna, gerek de
ilmi, gz yumulanm gibi kendini gsterir. Benjamin henz
bu tr balantlarn bilincine varmadan bundan sonular kar
mt. Kendi iinde ve dierleriyle ilikilerinde, koulsuz olarak
dolaysz gerein yerine, kendi dolaysz gerei olan zihne n
celik verdi. Kendi zel duruu zaman zaman ritele yaknlar
d. Burada Stefan George ve Benjamin'in genliinden itibaren
felsefi olarak hi badamad George ekolnn etkisini ara
mak gerekir: Benjamin, George'den ritelin plann renmiti.
Bu plan mektuplarda tipografik grntye, hatta Benjamin'in
ok nem verdii kat seimine kadar uzanr; Benjamin'e g
men olarak yaad zamanda bile dostu Alfred Cohn tarafn
dan belirli bir tr mektup kad hediye gelirdi. Ritel zellik
ler daha ok genlik dnemine denk der; bunlar ancak ya
amnn son yllarnda, sanki lmden daha korkun olandan:
faciadan korku, ifadenin derinlerde gizli kalan, lm taklit
ederek uzaklatrd spontaneliini canlandrmasna azalr.
Benjanin byk bir mektup yazaryd; apak bir tutkuyla
mektup yazyordu. ki savaa, Hitler Almanya's ve gmenli
e ramen mektuplarn ou muhafaza edildi; aralarndan ba
zlarn semek zor oldu.1 Mektup, Benjamin'in yaz biimi ha
line dnmt. Bu biim ncel itkilere izin veriyor, ama bu
itkilerle mektup alcsnn arasna yaznn biimini -tpk nes
nelletirmenin yasalarna balym, sanki ancak bu ekilde o
ann ve o yerin sunduklarna ramen ve onlarn sayesinde itki
ler merulaacakm gibi- nc bir unsur olarak koyuyordu.
Tpk btn ok gl dnrlerde olduu gibi, Benjamin'de
de dnrn nesnesine en uygun olan grler, belki de ayn
anda bizzat kendisiyle ilgili grlerdir: Yal Goethe'nin ken-
 Mektup Yazar Benjamin 57

di i dnyasnn katibi olmasyla ilgili nl ifade buna uygun

bir durumdur.2 Benjamin'in alkanlk haline getirdii eylerin
kendini beenmilikle hi ilgisi yoktur; zaten Benjamin byle
bir sulamay soukkanllkla kabul ederdi. Mektup, nceden
bildirilecek olan, nesnelletirilmi, dolaysz geree ulanaya
cesaretlendirir insan. Mektup yazmak, ara olan duraan sz
cn iinde yaam varm grnts verir. Mektupla, uzakta
kalmaya devam ederek, uzak olmay reddedebilir insan.
Yazmayla birebir ilgisi olmayan bir detay, mektup yaza
r Benjamin'e zel olan bir duruma k tutar: Bir sohbette, yaz
ve konuma dili arasndaki farklardan, gndelik konumalarda
insana zg bir davran olarak konuma stilinin biraz geve
diinden ve d ilbilgisi asndan gemi zaman hikayesinin kul
lanlmas doru olduu halde gemi zaman kullanldndan
sz edilir. Dildeki nanslara kar son derece hassas olan Benja
min, bu iki gemi zaman arasndaki fark korumay zor bulur,
sanki yarasna dokunulmu gibi belli bir heyecanla reddeder
di. Benjamin'in mektuplar, konuan bir sesin figrleridir ve bu
ses konuarak yazar.
Mektuplara damgasn vuran yaz dilinden vazgeilirken
mektuplar laykyla dllendirilmilerdir. Bu durum geni bir
okuyucu kitlesine ulamalarn hakl klar. Bugnk yaamn
renkli solgunluuna gerek anlamda sahip olanlara, gemie
hkmetme gc verilmiti. Mektup biim olarak tarihe aykr
dr ve Benjamin'in yaad dnemde aykr olmaya balamtr;
ama bu durum Benjamin'in mektuplarn yollarndan alkoy
maz. Bunun gstergesi Benjamin'in yazlarn mmkn olduu
srece, daktilo kullanlmaya baladktan ok uzun sre sonra
bile, el yazsyla kada dkmesidir; yine fiziksel bir edim ola
rak yaz yazmak Benjamin'e zevk verdii gibi -zetler karma
y ve temize ekmeyi severdi- makinelere kar oluu da ona
heyecan verirdi: Bu balamda Tekiliin Olanaklanyla Yeniden
Oretilebildii ada Sanat Yapt almas, dnsel tarihindeki
baka baz almalar gibi, saldrganla zdelemesi anlamna
geliyordu. Mektup yazmak bireyin bir talebini, iddiasn dile
gtirir; bu talebin bugn dnyada hakk verilemiyor. Benjamin
h kimsenin karikatrnn yaplamayacan anladnda An-
58 W alter Benjamin zerine

Intc yazsnda da olduu gibi bu konuyla ilgilenmeye balad.

Bireyleri salt ileve indirgeyen genel bir toplumsal anlaya g
re, hi kimsenin artk mektupta kend inden hala kavranamam
kiiymi gibi sz etmeye hakk yoktur; mektuptaki "ben" her
zaman biraz hayal ierir. Ancak deneyimin paraland bir
ada, znel bakldnda, insanlar artk mektup yazmak iste
m iyor. Teknik, mektuplarn nkoullarn ortadan kaldrm
gibi grnyor. letiimin hzl olanaklar, zaman-mekansal
uzaklklarn azalmas, mektup yazmay artk gereksiz kld
iin, mektubun z de yok oluyor. Benjamin mektuba antik
ve ftursuz bir hner katmt; geip gitmekte olan, mektubun
yeniden hayat bulmasn ieren topyayla birleiyordu. Benja
min'i mektup yazmaya cezbeden ey, tarihsel biimleri -mek
tup da yledir- doa olarak gren deneyim usulyle de ilgiliy
di; bu tarihsel biimleri zmek, onlarn buyruklarna uymak
gerekiyordu. Mektup yazar olarak duruu alegori yapanlarn
kine benzer: Mektuplar Benjamin iin geicilii aabilenin do
a-bilimsel grntleriydi. Benjamin'in mektuplar, canllarn
lml i fadelerine benzemedikleri iin, insana yakan ekil ve
ayrtrma iin gerekli nesnel gce sahiptirler. Gzler henz, yi
tirmekte olduklarnn yasn tutarak, bir giln yeniden mmkn
olacakm gibi, ylesine sabrla ve youn bir ekilde eylere ba
kyorlar. Benjamin'e ait bir sz bizi mektuplarnn srrna ulat
rr: Ben insanlarla deil, sadece eylerle ilgileniyorum. Burada
davurulan olumsuzlamann gc, Benjamin'in retkenliiyle
birdir.
Benjamin'in ilk mektuplar ounlukla, ''Wickersdorf Ba
msz Okullar Cemiyeti"nin dncelerine en yakn du ran,
Gustav Wyneke'nin liderliinde radikal bir grup olan "Bam
sz Alman Genlik Hareketi"nden arkadalarna yazdklardr.
Bu hareketin 1913-14 yllarnda ok ses getiren bir dergisi olan
Anfmg iin de youn olarak alyordu. Benjam in'i, adeta aler
jik bir tepki duyduu bu tr bir hareket, daha dorusu herhan
gi bir hareket iinde dnmek bir elikidir. Hi koulsuz bu
hareketlerin iine dalmas, "Konuma Salonlar"nda, bugn d
ardan bakanlarn anlam veremedii tartmalar ve o kiileri
bylesine nemsemesi, bir nevi telafiydi. Kendi isted iini ifa-
 Mektup Yazar Benjamir 59

de edebilmek iin, geneli zelin u noktasnda oluturuyordu

ve aslnda bundan ylesine mustaripti ki, olgunluk dneminde
dahi, olanca kuvvetiyle -ama tabii bouna- kolektif olan ara
yacakt. Bunun tesinde gen ruhlarn genel eilimi olduu
zere, tant insanlar nce gznde bytrd. Entelektel
varlna bandan sonuna kadar can veren "ularda gezinme
yi", saf iradeye uygun biimde, normal ve sradan olan buymu
gibi arkadalarna aktard. Arkadalarnn ounun sadece bir
srama yapmak iin gerekli gce -bu gcn varlna ken
dinden yola karak karar vermiti- sahip olmamalar deil,
insanolunun potansiyeli olduu iin arkadalarnn da ulaa
bileceklerine inand "u noktay" aslnda istememeleri, Benja
min'in ac deneyimlerinin en nemsizi deildir muhakkak.
Benjamin bylece kendini srarla zdeletirdii genli
i ve dncesinde bir gen olarak kendini de tanm oldu.
Gen olmak Benjamin iin bilincin bir duruu haline geldi. Bu
durumun -genliin baz ald naiflii reddetmesinin ve hat
ta Genliin Metafizii'ni yazmay planlamasnn- yaratt
elikiyi kendinden emin bir biimde umursamyordu.3 Benja
min daha sonra, genlik mektuplarna damgasn vuran bu du
rumu, genlie sayg duyduunu ifade ettii cmlesiyle kendi
dorularna ekti. Kendi nitelikleri ve katld evreyle arasn
daki uurumu, hkmetme gereksinimiyle kapamaya alt
sylenebilir; Benjamin henz Barak Kitab zerinde alrken,
kral imgesi gibi bir imgenin nceleri onun iin ok nemli ol
duunu sylemiti. Hkmedici, zorba zaaflar genlik mektup
larndaki bulutlarn arasndan etraf atee vermek isteyen im
ekler gibi her yeri sarar; jestler zihinsel gcn yapabilecekle
rinin aynasdr. Gen insanlarn, mesela niversite rencileri
nin, rahatlkla ve severek en yeteneklilerin kibirli olduklarn
sylemeleri Benjamin iin bir protatip oluturuyordu herhalde.
Bu kibri reddetmek mmkn deil. Kibir, en st dnsel d
zeydeki insanlarn kendilerinde bir olanak olarak grdkleriy
le, bu insanlarn gerekte ne olduklar arasndaki fark ortaya
koyar. Bu fark zorunlu olarak, dardan bakld nda kstah
lk gibi gren bir davranla dengelerler. Benjamin'in olgunluk
dnemindeki kibri de hkmetme hrs kadar azdr. Benjamin
60 Walrer B:njamin zerine

kusursuz, ar zarif ve kibar bir insand; bu kibarl mektup

larnda da belgelenmitir. Bu konuda Brecht'e benzer; her ikisi
nin de bu zellii olmasayd dostluklarnn kalc olmas mm
kn olmazd.
Bu tr bir iddias olan insanlarn ilk yllarnda yetersiz
likleri karsnda sk sk duyduklar -kendi kendilerini tak
dir etmeleriyle ayn kapya kan- utanca, Benjamin, genlik
hareketinin iinde olduu dnemde, kendi utancnn farkna
vardnda son verdi. Sadece Alfred Cohn ve birka arkada
yla ilikisini srdrd; tabii dostluklar lmne kadar s
ren Ernst Schoen'le de. Schoen'in tarifsiz kibarl ve duyar
ll Benjamin'i derinden etkilemi olmal; tant insanlar
arasnda, Schoen'in kendine ok benzeyenlerden biri olduu
muhakkak. Benjamin'in, akademik planlarnn gerekleme
mesi ve faizmin patlak vermesinden sonraki birka yl n is
peten tasasz geirmi olmasnda -Frankfurt Radyosu'nda
program ynetmeni olarak Benjamin'e bu radyo iin sk sk ve
uzun sreli alma i mkan salayan- Schoen'le dayanma
iinde olmasnn rol byktr. Schoen kendi .varlna duy
duu derin bir gvenle, en kk bir hn, kin hissetmeden,
kendini yok etmeye varacak kadar geride kalmay seven in
sanlardan biriydi. Benjamin'in kiiliinden sz ederken Scho.
en'in kiiliini anmak iin daha iyi bir vesile olamaz.
Benjamirt'in zgrleme dneminde, Dora Kell ner'le evli
lii dnda, dnsel anlamda kendisiyle eit olan Scholem'le
dostluu -bu belki de Benjamin'in yaamndaki en yakn dost
luktu- belirleyici olmutu. Dostluk kurma yetenei birok yn
den mektup yazmaya; daha da lgn zellikleriyle, dostlarn
mmkn olduu srece birbirlerinden uzak tutmaya iten "sr
eriliine" benziyordu; daha sonra bu dostlar, dzenli olarak,
snrl kalmak zorunda olan evrelerde yine de birbirleriyle ta
nyordu. Benjamin kltr-dilbilim klielerine duyduu nef
retten dolay almalarnn kendiliinden gelitii fikrini ka
bul etmese de, -eserlerinin ykseli erisinin yan sra- Scho
lem'e yazd ilk mektuplarn daha nceki tm mektuplarndan
fark, Benjtmin'in nasl gelitiini gsteriyordu. Benjamin bura
da aniden yapay stnlklerden kurtuluyor; bu stnlklerin
 Mektup Yazar Benjamin 6l

yerini, garip bir ekilde nesnel letirilmi, bakir tarzyla Benja

min'e zel hayatnda da inanlmaz bir cazibe veren ok ince bir
ironi alyordu. Bu cazibenin unsurlarndan biri, hassas derece
de seiciliiyle, folklorik elerle, rnein Berlin lehesi ya da
Yahudi diline ait deyimlerle oynamasdr.
Yirmili yllarn balarna ait mektuplar Biri nci Dnya Sa
va ncesinde yazlanlar kadar uzak deil bize. Benjamin bu
mektuplarda sevgi dolu anlatlarla, zenle seilmi vurucu
syleyilerle ve zaman zaman -ok sk olmasa da- teorik tar
tmalarla kendini gelitirir. Gezgin Benjamin, uzak mesafeler
yznden yazt kiiyle szl bir tartmaya giremedii iin,
kendini byle yazmaya zorunlu hissediyordu. Edebiyat iliki
leri ok geniti. nce unutulup, sonra yeniden kefedilen biri
deildi asla. Niteliini sadece kskananlar anlamak istemezdi;
Frankfurter Zeitung ve Literariscle Welt gibi yayn organlar sa
yesinde geni kitleler tarafndan tannyordu. Faizm ncesi
dnemde geri planda kalmt; Hitler diktatrlnn ilk yl
larnda Almanya'da takna isimle birok yaz yaynlamaya de
vam edebilmiti. Mektuplara srasyla bakldnda, bunlardan
sadece Benjamin'e deil, dnemin dnsel atmosferine ait bir
izienim de edinmek mmkndr. Siyaset, Benjamin'in youn
i ve zel ilikilerini sekteye uratamamt. Bu ilikiler Florens
Christian Rang ve Hofmannsthal'dan Brecht'e kadar uzamyor
du; teolojik ve toplumsal motiflerin karmakl yazmalar
da aka grnr. Benjamin kend ine zg olandan taviz ver
meden yazt kiilere uyum salard; o zaman Benjamin'in
btn mektuplarnn dilsel birimleri olan biim duygusu ve
uzaklk, belli bir diplomasi dncesine hizmet ederdi. Zaman
zaman sanatla yorulmu olan tmeelerin Benjamin'in hayatn
hi de kolaylatramadklar, Benjamin'in geici baanlara ra
men mevcut olana kar kabul edilemez ve llemez bir tavr
koruduu dnldnde, bu diplomasinin dokunakl bir ya
n da vardr.
lk gmenlik yllarnn maddi adan ok zor koullar al
tnda gemesine ve Fransa'da kalmasnn yarataca tehlike ko
nusu nda en ufak bir phesi olmamasna ramen, Benjamin'in
bu dneme -lm kalm meselesi olmad srece- ne denli
62 Walcer Benjamin zerine

onurlu ve soukkanllkla katlandna burada iaret etmek ge

rekir. Benjamin btn bunlar bayapt Paris Pasajlan iin sine
ye ekti. zel hayatna ait olmayan, neredeyse zelin zdd olan
eyler, o dnemde hayattaki duruuna bolluk ve bereket getir
di; iinde barndrd sonsuz bilgi ve deneyi m zenginliine
ramen ya da tam da bu yzden, yaam kendi kendinin ama
c deil, kendini dncelerinin arac olarak kabul ettii gibi,
kaderinden de kiisel bir ansszlk olarak yaknmad. Kaderini
nesnel koullar iinde kavrayabilmesi, onu amas iin gerek
I i gc -henz 1940 ylnda, belki de kendi lm zerine d
nrken, Tarih Kavram zerine adl tezleri yazmasna olanak
salayan gc- verdi Benjamin'e.
Benjamin ancak yaamn kurban ederek, kurban kavram
na yer vermeyen bir dncede hayat bulan bir ruh olmutur.

Notlar

1965 Ekim'inde yazlan bu yaz Wlter Bejami, Mektuplar kitabnda yaynland.

Kitab kendi notlaryla yayma hazrlayanlar: G ershom Scholem ve Theodor W.
Adorno, Cilt 2, Frankfurt a.M. 1966, s. 14-21. Metin burada Yayma Hazrlayann kin
ci sz olarak yer alyor ve zel bir bal yok; bu baskdaki bai k Adorno'nw1
el yazsyla d zelttii daktil o taslaktan alnmtr.- Basl ekli: Adorno, Gstnel
te Schrifte, Cilt 2: Note zur Weratr, 2. bask, Frankfurt a.M. 1984, s. 583- 590.

1 Benjamin'in mektuplarnn nszde belirtilen basks.

2 krl. IV (!), 211; bkz. bu eser s. 44 ve s. 53.
3 krl. Benjamin'in fragman halinde kalm ayn adl yazsndan: II (1), s. 91-104.
 Benjamin'in Ansna
(1940)

Aufbau'nun 11 Ekim 1940 tarihinde lm ilann yaynlad

1 Walter Benjamin, Almanya'da geni lde, gazeteci ya
zar, zellikle de Fmnkfurte Zeitmg ve Literarische Welt 'in yazar
olarak isim yapmt. ou kimse ise Benjamin'i Proust'un ro
man klliyatnn byk bir blmnn usta evirmeni olarak
biliyordu. Ancak Benjamin'in deeri baka boyutlara sahiptir.
Gzden dm olan "dnr kavram"na tekrar itibar ka
zandran, dncenin gcnde ve kendine zel oluunda ger-
. ein olanaklarnn farkna varan biri varsa ayet, Walter Ben
jamin'dir bu. Benjamin'in, yeteneinin sat kla nlenmeyi
hak ettii halde, geni kitleler tarafndan bilinmiyor olmas bu
durumun en gereki ifadesidir. Benjamin kendini zorlayan,
zndeki benzersiz bir yetenein peinden gitti ve varolana,
felsefi okullara ve kabul gren dnce geleneklerine snma
d. Tm nesnelere, bunlar ona yabanclaana ve bir yabanc ola
rak srlarn ortaya koyana kadar yakndan bakmakta inat etti.
Benjamin'in rza eksiklii dierleri tarafndan hi affedilmedi.
Dnmeye balad andan itibaren dnyann ondan esirge
meye alt bir hayat srd.
Benjamin'in felsefi almalar, bir sistem ya da boluk
ta salnan taslaklar olarak deil, metin yorumu ya da eletirisi
olarak ortaya ktlar. Bu almalarda Yahudi teolojisi gelenei,
en az geit veren katmanlarnda da gerein izini yakalayabil
mek adna dnyevi malzerneye dayanan bir dncede kendini
gsterir. Bu yorumlarn en nemlileri, Coetle'nin Cniil Balar
64 Walcer Benjamin zerine

ve Alman Barak tiyatrosunu, resmi estetik anlay tarafndan

yasaklanm olan alegoriyi "kurtarmak" adna yorumlamaya
girien Alman Tragedyasmn Kkenleri'dir.
Benjamin'in felsefesi, "mitsizliin gerekdl"2 ile do
ann eline gemi kader ve mitolojideki "canlnn su i likisi"3
arasndaki gerilimin etkisindeydi. Bu gerilim ileriki yllarda
Benjamin iin, ilk eiliminden hi dn vermeden, toplumsal
bir gerilime dnt. Aforizmalar kitab Tek Yn, bu dnemin
balangcdr; an en mkemmel tarih felsefesi belgesi olan,
Zeitsclrift fiir Sozialforschung'ta yaynlanan Baudelaire4 zerine
alma da bu dnemin sonunu oluturur. Bu alma Benja
min'in 19. yzyln lktarihi'ni yazmay amalad, Paris ze
rine olan bir eserin parasdr. Benjamin'in zerinde on be yl
alt ve felsefesinin tm motiflerini uygulamay dnd
bu eser yarm kalmtr.
Benjamin'in felsefesini, genel hatlaryla dahi olsa sadece bir
ka szckle aktarmak mmkn deil. Bu felsefe bugne kadar
"yalnz ve da kapal" olmasyla korunabilmitir. Zaman iinde
geliecektir, nk bu felsefenin en gizli amac, he.rkesin amacy
la ayndr. Ama dnyay bir liinn perspektifinden - dnya ade
ta gne tutulmas altndaym gibi- gren gz yok olmutur:
Kurtanim olann baklarnda dnya gerekten olduu gibi g:
rnyor olsa gerek lmn hznn tayan bu bak, sauyup
snen hayata usanmadan scaklk ve umut verdi.

Notlar

Nekrolojinin basld yayn: At{bau. Jewish Week/y in Germa md English (New

York), 18.10.1940 (C. 6, No: 42), s. 7. Basl ekli: Adorno, Gesrnmelte Sclrrifteu, Gretel
Adorno'nun v.d. katklanyla yayma hazrlayan R Tiedemann, Cilt 20.1: Vermiselle
Sc/riften [, Frankfurt a.M. 1986, s. 169 ve devam.

1 Benjamin 26 Eyll 1940'ta Port-Bou'da ld.

2 Bkz. bu eser s. 23 ve s. 24, 16. dipnot.
3 krl. I (1 ), 138 ve ll (1) 175; bkz, bu eser s. 15 ve s. 35.
4 krl. I (2), 605-653.
 Bin Dokuz Yzlerin Banda
Berlin'de ocukluk'a Sonsz
(1950)

Berlin'de doan Walter Benjamin, g edene kadar burada ya

ad. Uzun seyahatler, Paris'te, Capri'de, Balear Adalar'nda ge
en uzun ayrlklar Benjamin'in kente yz evirmesine neden
olmad. Hi kimse kentin ara sokaklarn onun kadar iyi bile
mezdi; yer ve cadde isimleri Benjamin iin yaradl tarihinin
isimleri kadar tandkt. Kkl bir Berlinli Yahudi ailenin -ve
bir antikacnn- olu olan Benjamin'e, Neo-Alman bakentinin
o dneme zg gelenekiere aykrl, her zaman -en yeni ola
nn en eski olan temsil ettii- gelenein garantisi altnda gr
nyordu.
Berlin'de ocukluk 30'lu yllarn balarnda olutu. Bu eser
Benjamin'in yaamnn son on be yl boyunca urat, mo
dernizmin i lktarihinin erevesinde yer alr ve Paris pasajlar
hakknda tasarlad eser iin toplad malzeme ynnn kar
snda znel bir denge oluhrur. Benjamin'in bu kitapta, prag
matik-toplumsal kkenierinden yola karak gelitirmek istedi
i tarihsel arketipler, Berlin kitabnda anlarn dolayszlnn
iinden -bir kez yok olduunda younlaarak kendi kaybolu
unun alegorisine dnp, tekrar geri getirilemeyen karsn
da duyulan acnn gcyle- aniden parldamalyd.
nk kitabn ekip yabanclaacak kadar yakma ald
i mgeler seyrederken dalp gidilen, cennet benzeri imgeler de
ildir. Bu imgelerin zerine Hitler Almanya'snn glgesi d-
66 Wal[tr Benjamin zerine

mtr. Deheti ok nceden olanla mkemmel bir ekilde

birletirirler. Burjuva snfnn dnsel yetisi, kendi zgemi
inin paralanan atmosferinin glgesinde panik iinde sadece
bir grnt olduunun -bizzat kendisinin- farkna varr. Ben
jamin'in kitabn tamamnn yaynanmasn grernemi olmas,
g ettikten sonraki ilk yllarda yoksulluktan kitabn blm
lerini zellikle Fmnkfurter ve Vassische Zeitmg gibi gazetelere
genellikle takma adla bir kereye mahsus olarak yaynlanmak
zere vermi olmas1, kitabn zne ok uygundur.
Benjamin sralamay tespit etmemitir; farkl taslaklarda
sralama da farkldr.2 Ancak kambur, kk adam en son
da olmak zorundadr. Kambur figr geri dn olmayan
iinde barndrd kadar, aniatcs da ancak ad bilinmedii
srece yaamas mm k n olan ve adn kendi i fa eden Rum
pelstilzclen'e* benzer. Benjamin'i n betimlemelerinde canlan
maya balayan mekanlardaki hava l mc ldr. Hkm giy
mi olann baklar bu rnekanlara evrilir ve Benjamin onlar
hkm giymi birinin gzleriyle grr. Enkaz altndaki Ber
lin, kentte 1900 yllarnda hki.im sren fkeli uyarmara bir
yanttr.
Ama tpk ks ks glen Rumpelstilzchen'in m ite deil,
masala ait olmas gibi, ldrc hava da masal havasdr.
Benjamin bu ktlk yuva<>-krlgan minyatrlerin iinde de
felsefenin hazine mdr, ccelerin kraldr.3 Hayal krkl
nn yaratt patlamada, yanllkla Hlderlin'e mal edilmi
bir iirde4 bahsedilen periler lkesi ortaya kar. iir Benja
min'in yazlarna benzer ve Benjamin giderek iiri sevmeye
balar:

G llerle dokumu
Yaamlarn lmllerin
yi kalpli periler;
Geziniyor ve hareket ed iyorlar
Klktan kla girerek,
Kah irkin, kah gzel.

Grimm Kardeler'in birmasal kahraman. (.n.)

 Bin Dokuz Yzterin Banda Berlin'de ocukluk'a Sonsz 67

Hkm srdkleri yerde,

Glyor her ey,
iekler ve yeil mineler arasndan;
San yakuttan saraylan
Elmaslarla ssl vazolanyla,
Muhteem.

Sonsuzdur havas
Seylan kokularnn,
Baheleri doldurur.
lkenin dehlizleri
Adet olduu gibi,
Kum yerine prlantayla bezenmi.

Sleyman Peygamber'den bu yana,

Hibir havac gelmemi
Bu havadar lkeye,
Bunlar fsldad
Bana bir hava tanrs
Mumya mezarnn iinden.

Berlit'de ocukluk'taki masal fotoraflan, sadece uzaklarda

kalm yaamlarn kubak enkaz dei l, modellerini neeli
h alleriyle lmszletirmek isteyen havaemn havadar lkeden
ektii fotoraflardr.

Notlar

1950 ylnn Austos aynda yazlm olan metin anonim olarak Sosiiz balyla
Benjamin'in bir kitabnn ilk basksnda lmnden sonra yaynland: Bin Dokz
YU2leri Bamda Berlin'de oc11klk'ta, Frankfurt a.M. 1950, s. 176-180. Bu baskdaki
balk yayma hazrlayana aittir.- Basl ekli: Adorno, Gesammel/e Sclrifter, Cilt. 20:
1: Vermisdte Sclrifte 1, Frankfurt a.M. 1986, s. 170-172.

1 krl. IV (2), 970-972, biyografik belgeler.

2 krl. Bu arada tekrar bulunan, Benjamin'in yapt sralamay ieren son ekli,
VII (1), 385-433.
68 Walrer Benjamin zerine

3 "Felsefenin Hazine Mdr" Hauff'un Kaltem Herzm adl eserindeki "Yeil

am Ormanndaki Hazine Mdr"ne, "Cceler Kral" ise George'nin Lied des
Zwerge'ine bir gndermed ir- Benjamin her ikisini de -masal ve iiri- ok be
enirdi lkrl. vn (1), 316-346 ve n (2), 623).
4 iir Friedrich Matthisson'un Peri/er lkesi iirinin ksaltmas. "Bu iirin ilk
ve sondan bir nceki ktalar, noktalama iaretierindeki baz farkllklada mev
cuttur" (krl. Hlderlin, Siimtliche Werke. Grosse Stuttgarter Ausgabe, Cilt 2, 2.
blm, Stuttgart 1951, s. 984) Berli'de ocukluk'un ilk basksnda ktalar ayrl
mamt; bu konuyla ilgili Adorno'nun eserlerinde u szler yer alr: "Berli'de
ocukluk'un yeni basksna. [ ...) TWA bunun dnda (iiri yazan kii nedeniyle)
sonszde baz kk deiiklikler yapmak ve iirin yapsna uygun olarak drt
msralk ktalar halinde baslmasn istiyor!' Ancak iirin yapsna drt deil
alt msralk ktalar uygundur.- "Ksaltmann" gerekten Hlderlin tarafndan
yaplp yaplmad belli deil (krl. Werner Kraft, Augeblicke der Dicltug. Kri
tiscle Betradtmge, Mnih 1964, s. 70-72).
 Hatralar
(1965)

Benjamin'i tandmda ok etkilenmitim -onu tam olarak ne

zaman tandn syleyebilmem mmkn deil. 1923 yln
da olduunu biliyorum. Ancak pe pee iki kez grmtm ve
bu grmelerden hangisinin daha nce olduunu imdi kesin
olarak bilemiyorum. Her halkarda biri, o zamanlar Frank
furt'ta Opera Meydan'nda bulunan Cafe Westend'de, buluma
y ayarlayan arkadam Kracauer'le birlikte gittiim bir rande
vuydu. Bir baka kez ise -dierinden nce miydi sonra myd
tam hatrlamyorum- geenlerde len Gottfried Salomon-De
latour'un verdii bir seminerde, bir sosyoloji seminerindeydi.
Serninerin konusu Ernst Troeltsch'un yeni kan Tari/sel/ik ki
tabyd. Bu seminerde aralarnda daha sonra Zrichet'in genel
yayn ynetmeni olacak Kurt Hirschfeld'in de bulunduu, iler
de sk sk bir araya gelecek olan isimler de vard. Benjamin o
dnemde Frankfurt'a gelmiti ve Salomon'un da srarla destek
ledii doentlik tezini vermek iin uzun sre burada kalmt.
Beni etkileyen izlenimlerimden birini gzmde canlandrmaya
alaym: ok iyi hatrlyorum, Salomon bir seminerde biraz
konuda n sapmak istemi, ciddi bir sralama takip etmemeye
balamt ki, Benjamin, Salomon konudan her uzaklatnda
yapt gibi sessizce glen bir edayla Salomon'un szn kesip,
bir kitaptan alntya benzeyen u szlerle mdahale etti: "Ad
vocem Troeltsch, Ad vocem Troeltsch!" Sesinin tonunun bu e
kilde alalmasn, sylenen szn byle garip bir biimde nes
nellemi olarak alalmasn hi unutamadm.
70 Walcer Benjamin zerine

Benjamin'i olduka sk gryordum. Frankfurt'ta bulundu

u srece en az haftada bir kez, belki de daha sk grdm
syleyebilirim. Daha sonra da dzenli ve sk grtk, sadece
buraya geldiinde deil, zellikle de Berlin'de. Sanrm bir kez
de, galiba 1925 ylyd, talya'da, Napali'de birlikteydik, ama
bundan tam emin deilim.1 Bulumamzn bir "amac" olduu
nu sylemek pek mmkn deil. 40 yl nce entelekteller na
sl ki ylesine sohbet etmek ve kemirip durduklar teoriyi biraz
daha ekitirip hrpalamak iin bir araya geliyorlard, biz de
Benjamin'le yle bir araya geliyorduk. Ben o dnemde ok gen
tim, Benjamin ne de olsa benden 11 ya bykt ve ben kendi
mi kesinlikle "renen" olarak gryordum. Onu bylenmi
gibi dinlediimi, bazen detaylarla ilgili sorular ynelttiimi ha
trlyorum. Ksa bir sre sonra, henz yaynlanmam alma
larn, Ciil Balan'nn daktilo edilmi bir taslan ve bir dak
tilo kopyasn okudum; daha sonra da Baudelaire'in Tableaux
Pa risiens 'ine yazd, evirmenin grevleri zerine nsz. Bu
nszn bir yaynevi tarafndan -galiba Heidelberg'de ad We
issbach olan bir yayneviydi- baslan ilk bask provasn oku
dum. Daha sonra Frmkfurter Zeitmg'da yaynlad uzunca bir
makalesinden ok etkilenmitim. Bu makale Benjamin ve Bayan
Asja Lacis adyla yaynlanmt; oysa bu makalenin tmn
Benjamin'in rn olduu konusunda hi phe yoktu.2
Bu almalara bakalar eklendi ve ilikimiz aslnda bir
daha hi kopmad. Belirli aralklarla grtk, en ok da g
dneminde Paris'te, daha nce 1929 ylnda bize Pasajlar'dan
ilk metinlerini okuduu zaman Knigsberg'de. Bunlarn dn
da da dnyann drt bir yannda bir araya geldik; ama plansz
ve amasz, -ukalalk olarak anlalnasn istemem bunun- sa
dece birlikte felsefe yapmak adna. Benjamin'in tkenmeyen,
kendi kendini yenileyen bir retkenlii vard. Benjamin ile en
baya ve nemsiz grnen eyler hakknda konuurken, onun
retkenlii dakunduu her eyi deitirir ve etkilerdi. Birlikte
felsefe yaptk dediysem, bundan felsefeyle ilgilenen gen in
sanlarn aralarnda yaptklar trden felsefe sohbetleri anlal
mamal. Benjamin iin teorik anlamda da belirleyici olan, fel
sefi glerin, felsefi olmayan nesneleri, grnrde kr, hedef-
 Hatralar 71

siz malzemeyi de kapsamasyd. Hatta konular felsefenin resmi

malzemesinden uzaklatka, Benjamin'in felsefi adan daha
da parlad sylenebilirdi. Bu nedenle sohbet konularnn s
nrlarn saptamak zor. Ama dar anlamda felsefi konular ze
rinde tarttmzda, ok ksa, veciz tmcelerle olaanst bir
etki yarattn hatrlyorum. Bir kez belli bir bilgi-kuramsal
dnceler balamnda "nesne anlamnda" ynelim ve "the
tik" ynelim arasnda bir fark gelitirmeye alyordum ki,
Benjamin, "ite bunlar 'nesne anlamnda' ynelim ve 'thetik'
ynelimdir" diyerek dostane ama ayn zamanda eletirel bir
biimde konuyu noktalad . Bylece, mesela Husserl'in fenome
nolojisinin dayand tm alrnn, argmanlara kar uzun bir
savam vermeden ve onlar rtmeden, Benjanin'in somut
dnme biimiyle ve somut nesnelerin krlp almasyla, bu
argmanlarn biraz akademik katl ve nemsiz zleri nede
niyle devre d brakldn anladm.
Benjamin'i ilk grdn andan itibaren, tandm en
nemli insan olduuna dair edindiim izienim bir nostalji de
ildir. O zaman 20 yandaydm, yine de felsefi adan epeyi
pimitim; ama imdi "kitsch" abartmalara bavurmadan iz
lenimimin gcn anlatacak doru szckleri bulmam ok
zor. Felsefenin vaat ettiini gerekletirebilmesi ve deneyimin
iinde kalanla deneyimin olanaklarnn snrlarn aan arasn
da Kant'n yaratt ayrma uymamak iin gerekte ne olma
s gerektiini bu felsefe sayesinde anlam gibiydim adeta. Bir
kez bu durumu u szlerle ifade etmitim:3 Benjamin'in syle
dikleri gizemli bir yerden km gibiydi, ama bu gizem asln
lkedeki dnrlerinkine benzer meum bir anlamda deil,
allagelmi dncelerin yzne bir amar gibi inen grle
rin kendilerine zg bir nemi olmas ve sr ya da hatta -Ben
jamin'in konuma ve dnce biiminin poker oyuncularnn
zelliklerine hi de uzak olmamasna ramen- blf olma p
hesinden tamamen arnm olmas anlamndayd. Nitelikle ilgi
li hassasiyetleri olan, kin ve hasedin gzlerini kr etmedii bir
insann, burada dnsel gr ve dncenin sonular ko
nusunda emsalsiz bir gcn sz konusu olduu konusunda en
ufak bir phesi olamaz.
72 Wal[er Benjamin zerine

Benjamin'in d grnn anlatacak olu rsam ayet: Si

hirbaza benzer bir hali vard, ama metaforik anlamda deil,
kelimenin tam anlamyla bir sihirbaz. Onu uzun bir apka ve
sihirli bir bastonla gznzn nne getirebilirdiniz. ukur
ve miyop olan, ayn anda hem yumuak, hem de keskin bak
yormu izlenimi veren gzleri ok garipti. Kendine zg bir
parlakl olan salar da ok zeldi. Aslnda yz ok orant
lyd. Ama ayn zamanda -ite yine doru szc bulmakta
zorlanyorum- avurtlarnda yiyeceini saklayan bir hayvana
benzer bir hali vard. Dnce sisteminde inanlmaz bir anla
m olan antikac ve koleksiyoncu yan, fizyonomisini de etki
lemiti. Ancak Benjamin'i tanmak demek, onda, insana zg
klasik anlamda dolayszlk ve scaklk gibi bir eyin olmadn
bilmek demekti. Ama burada sz edilen, basit bir souk en
telektellik dncesi deildir. Aksine, grd ve kesin sz
cklerle ifade etmeye alt eylerin metafizik gc karsn
da korkun bir bedel demek zorunda kalyor gibiydi; yaayan
insanlara nasip olmayan bir biimde, eyleri kendi yalnlklar
ve sessizlikleri iinde alglayabilmesinin bedelini bir l gibi
konuarak dyordu sanki. Asla ileci, zayf ya da buna ben
zer bir yan olmamasna ramen, dnyevi olmayan bir yn de
vard. Tm varl, grgl (ampirik) varl dahi bylesine d- .
nceyle yorulmu bir insana rastlamadm daha nce. Buna
ramen syledii her sz bir nevi dnsel dnyevi mutluluu
-belki de ondan esirgenen somut, dolaysz, canl bir mutlulu
u-' iinde barndrrd.
Benjamin, kendisini tandm dnemde "n" olarak nite
lenen eye sahip deildi herhalde. Ancak bunun yerine, kendi
terminolojisine de ok uyacak bir eye, bir nevi kutsal haleye
sahipti. Olaand olana zg bir anlam atmosferi vard. Kra
cauer ve benimle tantnda -bu tanmaya benim de o za
man henz tanmadm ve be yl sonra Berlin'de ilk kez kar
latm Ernst Bloch damgasn vurmutu- konu, Benjamin'in
ya da Kracauer'in, ya da ikisinin birlikte zerinde altklar
teorik Mesihlik sistemiyle ilgili bir pland. Aina Benjamin'in
daha sonraki felsefesini tanyanlar iin bu hi de mmkn g
rnmez. Ancak Benjamin'in youn metafiziksel ve speklatif
 Harralar 73

teorik yaklamlarnn, genliinde Kantlkla nasl kaynat

bilindii takdirde, teorik Mesihlik tasarmnn -ge dnem,
hatta tm olgunluk dnemindeki yaynlarndan da anlalaca
gibi- Benjamin'e hi de yabanc olmad grlr. Ama ben da
ha o dnemde Bloch'un felsefesini ok iyi bildiim iin, birka
kez bulutuktan sonra -dnsel boyuttaki dostluklar nasl
olursa olsun- dnsel bamlla benzer bir eyden, hatta d
nceleri arasnda herhangi bir ba anlamnda bir Hintiden sz
edilemeyeceini, Benjamin'in felsefi baknda, bir uzvu gibi bu
baka eklemlenmi, kyaslanamaz bir ey, zellikle de somut
olann iinde kaybolua iaret eden kendine has bir g gr
dm. Dier dnrlerin aksine, mesela Bloch'un aksine, d
nce sistemi -kulaa ne kadar paradoks gelse de- kavramlar
etrafnda dnmyordu. Bu dnce sistemi, tam da kavramsz
detaylarn, somut etkenierin dnsel ieriini ele geiriyordu.
Benjamin, alamaz olan byl bir anahtarla ayor ve by
lece tm resmi felsefenin snflandran, soyutlayan, kapsayan
dev varl karsnda, istemeden ve zelli kle vurgulamadan
ortadan kalkmas mmkn olmayan bir tezat oluturuyordu.
Onun mukayese edilemez gc ylesine parldyordu ki, insan
henz onu tanmadan, sadece adn yle bir duyduunda dahi
bu gc alglyordu.
Batan beri, Benjamin'in en by, en iyiyi baaracana
inanyordum. Ve Pasajlar tasarlandnda -Benjamin bu al
may bitirememitir- bu dnceye, tamamen malzemeyle al
lm, ayn zamanda somut ve transandantal bir felsefeye ger
ekten ok yakniatn dnmtm. Benjamin'in gcn
den hi phe etmedim; hatta Pasajlar bitmek bilmeyip uzad
nda, bu devasa projenin altndan kalkp kalkamayacandan
phe etmek olaan olduunda dahi, byle bir pheyi hi or
taya atmadm. Bu almann en temel ve en belirleyici konular
kapsad ve Benjamin'in bunu yapmaya yetkin olduu akt.
1940 ylnn sonbaharnda, New York'ta l m haberini aldm
da, gerekten ve kelimenin tam anlamyla, byk bir eserin ya
rm kalmasna neden olan bu lmn, felsefeyi hayal edilebi
lecek en iyi eyden yoksun braktn hissettim. O zamandan
beri, Benjamin'in almalarndan mevcut olanlar, Benjamin'in
74 Watter Benjamin zerine

yazabileceklerine kyasla sadece fragman olan yazlar bir ara

ya getirmeyi, en azndan Benjamin'in potansiyeliyle ilgili tek
rar bir fikir oluturabilmek iin, gcm yettiince her eyi yap
may bir grev olarak grdm.

Notlar

Metnin olumasyla ilgili ilk kez basld Der Mvat dergisinde yaz ilerine ait
bir notta u bilgi var: "O dnemde Peter Szondi, Theodor W. Adorno'dan, Ernst
Bloch'tan, Max Rychner'den ve Gershom Scholem'den Freies Berlin Radyosu'nun
3. programnda Walter Benjamin'le ilgili anlarn dile getirmelerini rica eder.
Bu konumalarn yazya dklm hali yazarlar tarafndan dzeltilir -Szondi
'nin sorduu birka soru montajda karlmtr-. Yine de yazlmam, spontane
konuma dilinde anlatlm anlar olarak kalr." Radyo program 1965 ubat'nda
yaynlanr. Dzeltilmi versiyonun ilk basld yer: Der Moal 216, Yl: 18, s. 35-
38 (Eyll 1966). - Basl ekli: Adorno, Gesammelte Sclrifte, Cilt 20. 1: Vermiselle
Sclrifte 1, Frankfurt a.M. 1986, s. 173-178.

1 Birlikte talya'da seyahat eden Adorno ve Siegfried Kracauer, 1925 Eyll aynn
sonunda Benjamin ile Napoli'de bulumulard.
2 krl. IV (1), 307-316.
3 Bkz. bu eser s. 32.
 Rolf Tiedemann'm Walter Benjamin'in
Felsefi ncelemeleri'ne nsz
(1965)

Walter Benjamin, 20'li yllarn banda Frankfurt'ta yaad

dnemden beri, Sosyal Aratrmalar Enstits ile yakn ili
ki iindeydi; gmenlik dneminde enstitnn yesi olmutu.
Franko rejiminin kurumlar tarafndan Port-Bou'da Fransa'nn
H itler rejimiyle ibirlii yapan blmne geri dnmeye zorlan
d iin intihar ettiinde, New York'a tanabilmesi iin gerekli
gvenlik nlemleri alnmt. Bu nedenle Benjamin'in eserleriy
le ilgili ilk byk almann Frakfurter Beitriige'de1 yaynlan
m olmasnn arkasnda baka bir neden aramaya gerek yok.
Benjamin'in kendi eserleri gibi bu alma da felsefi konulara
deinir. Ancak bilirnde klasiklemi i blmne kat bir e
kilde uyu lmamas, Sosyal Aratrmalar Enstits'nn alma
tarznn zelliidir. Bu tr bir i blm her eyin somuta in
dirgendii bir bilinci ifade eder ve bu bilinci yaratan toplumsal
koullar bilince kar koyar.
Benjamin'in dnsel devinimleri, sistemin imkanlar ko
nusunda phelerle dolu, zorlu ve uzun bir srete, kendi g
cyle giderek daha fazla ierik elde ettike, Tiedemann'n a
lmasnn baslmas daha ok nem kazand. Bu devinimler,
nihayetinde toplum teorisine, yrtlen malzeme-sosyolojisi
ve ayn zamanda ideoloji-eletirisi olan aratrmalara dnt.
Benjamin'in planlad ve bitiremedii en nemli kitab olan
Paris Pasajlar'nda, teorik amacn, sosyolojik adan nemli
malzemeyi montaj tekniiyle birletirerek oluturabileceine
76 W alter Benjamin zerine

inanmas, Benjamin'in duruundaki bu ar deiimin gster

gesidir. Bu duruu felsefecilerin yapt gibi "sosyolojizm"* ola
rak anlayanlar hata eder. Benjamin, felsefi sorularla ilgili d
ncelerin yerine bu sorularn toplumsal oluumlaryla ilgili
sorular koymak istemiyordu; daha ok tpk Pasajlar taslann
kkrtc fragnannda "sonsuz olan, her durumda bir dnce
den ok, bir elbisenin krmal ssdr"2 sznde olduu gibi,
toplumsal somutlatrarak felsefi gerein zne ulamak isti
yordu, ki bu olaanst nemli bir dncedir.
te bu szler Benjamin'in yanl anlalnasna sebep oldu;
bu yanl anlama, zihinsel niteliklere kar henz tamamen k
relmemi olan hi kimsenin kaytsz kalamayaca, bilgileri en
azndan ntrletirme isteiyle balantldr. Yazlar Suhrkanp
Yaynevi'nde iki cilt halinde yaynlandktan sonra, Benjamin'in
etkisi zellikle de zamannda Alman Tragedyas'nm Kkenieri adl
eserini yok sayan edebiyat biliminde kukusuz ok artt. Buna
karlk Benjamin'in tm eserleri gnmze kadar byk l
de -yazlarn3 giri blmlerinin bu klieleri hertaraf etme a
balarna ramen- dar bir manada edebiyat eletirisi, hatta belki
deneme olarak kabul edilegelmitir. Bu klieler gerek olsayd
ayet, Benjamin, ya kendini dn tarihi ad verilen bu ksmen
uzmanlam alanla snrlandrrd, ya da rettikleri, birbiriyle
balantl olmayan fikirlerin toplamndan ibaretmi gibi, He
gel'in Fransz Aydnlanma Hareketi'nin edebi i fade gc kar
snda Alman geleneine fkelendiinden bu yana bu gelenein
mustarip olduu, dnsel zenginlie sahip olanlara kar du
yulan nefretle hareket ederdi. Aslnda Benjamin -bunlar ister
felsefi olarak, ister sosyolojik olarak anlsn- en st dzeyde te
orilerin peindeydi. Benjamin sadece eletirel- estetik olanla ye
tinir gibi grnd yerde de kendi speklatif motiflerini dn
yeviletiriyordu. Ancak eletirel-estetik olanla bu motiflerin
her trl deiime ramen sregelen balantlar, Benjamin'in
somut analizlerine gerek arlklarn kazandryorlard; nce
den sadece bylemekle yetinen bu motifler, ancak ierikle il
gili teorilerle aklandnda, nemlerini de ortaya koyuyorlar
d. Rolf Tiedemann'n kendine grev edinip kurarnc Benjamin'i
Her eyi sosyolojiyle aklamak. (.n.)
 Rolf Tiedemann'n Walrer Beniam i n ' i n Felsefi... 77

ksaca ilk kez, a ncak yine de geni bir erevede anlatmasn

ve yorumlamasn byk bir hizmet olarak deerlendirmek
bir abartma olmayacaktr. Tiedemann'n yapmak istedii Ben
jamin'in klliyatn Schelling'in konstrksiyon kavram anla
mnda yaplandrmaktr. Eserlerde geleneksel felsefi dnce
den nemli lde ayrld blmler tam da bu dncenin
itkilerinin peinden gittii yerlerde ortaya konur. Tiedemann
bunu yaparken, Benjamin'in genlik yazlarnda ou kez ezo
terik olan dilini geleneksel dile tercme eder. Konular nce
bilgi kuram, estetik, sanat sosyolojisi, tarih felsefesi gibi gele
neksel disiplinlerle eletirilir. Ancak Tiedemann bu tr ele
tirmeleri Benjamin'in felsefe yapma biiminden kaynaklanan
nedenlerle yetersiz bulur. Benjamin, nasl en kk detaylarda
gerein byk ieriini aradysa, bu aratrma da teorinin de
taylarnn zerinde srarla durur; bu detaylardan btne ula
may umar. Aratrma bu uygulamayla, Benjamin'in idealizm
ve sistem iinde dnmeye ynelik eletirisinden nasl zel bir
somutlatrma kavram trettiini gsterir. Tiedemann'a gre
Benjamin, transandantal olana, kendinden olana, Kant tarafn
dan dogmatik olarak darda braklm alana dnce yoluyla
-hem de paradoks bir ekilde ampirik yntemlere, "deneyime"
yaklaan bir nesnellikle- yine de ulamak istiyordu; Geethe'nin
olduka yaygn olarak kullanlan "narin deney" sz tekrar b
yk ciddiyet kazanr.
Tiedemann bu almasnda byk lde Benjamin'in ya
ynlanmam msveddelerinden faydalanma olana bulmu
tur. Elindeki malzerneye odaklannca, metinlerin iddiasnn ak
sine, yntemi de eletiriye -Benjamin'in ilk dnemlerinde ele
tirellikten kurtulmak iin zorunlu olarak dogmatik olan aba
larnn eletirisine- dnr. Bu aba ancak Benjamin'in Barok
Kitab'na giri yapt bilgi kuramnda prensipte baarl olmu
grnr. Benjam in'in snflandrc kavram tretmeye kar
kmasyla transandantal felsefenin yerini dil felsefesi alr. Dil
felsefesi Heidegger'in daha sonra ele alaca baz eylere de de
inir. Benjamin'in retisinde, gerein iinde ontolojik adan
ar varlk kavramn engelleyen bir "zaman z'4 vardr.
Aratrmann ikinci blmnde Benjamin'in maddesel bir
78 Walrer Denjamin zerine

alana, sanata dair yazlarna geilir. Burada nemli bir kav

ram olan "kken", Benjamin'in geride braktklarnn5 iindeki
el yazs bir nota dayanarak, Geethe'nin doadaki "ilk feno
men"ine tercme edilerek yorumlanr. Bu tr bir "kken anla
y"nn modeli Benjamin'in tragedya teorisi. Ge dnem sos
yolojik almalarnn analizini ieren ikinci blmn nc
ksm, tarih felsefesine ayrlm olan nc aratrmaya bir
n hazrlktr. Benjamin'in estetik anlay, sanat eserlerinin
ierdii gerei, varolmann mitsel yorumunun karsnda ko
numlandrrken, yani sanatta tarihsel-toplumsal temelin kar
snda bir i lerleme nosyonu olduuna inanrken, tarih felsefe
si de, Vico'dan M arx'a, nispelen yeni tarih felsefesinde nemli
yer tutan ilerleme kavramnn eletirisiyle birleir. Bu kiile
rin hepsi, ilerlemeyi, tarihin ak iinde teleolojik bir temele
dayandrr. Ancak Benjam in, tpk daha sonra yaynlanan bir
aforizmada6 Kafka'nn da yapt gibi, aslnda bir ilerlemenin
henz gereklemedii konusunda srar eder. Benjamin bir ta
raftan da Wilhelm Dilthey'in en nemli temsilcisi olduu tarih
ekolnn temel duruunu -"gemii sezme"- iddetle eleti
rir; bu duruun znelcilik asndan yetersiz olduunu syler.
Benjamin'in topya kavram, bir taraftan idealist tarih felsefe
sinin, dier taraftan tarihsekiliin evresinde netlik kazanr.
Yahudi Mesihlik geleneine uyarak, kurtuluun bu dnyada
olduu ve toplumsal zgrlemeyle ayn anlama geldii konu
sunda srar eder; tam da bu nedenle kurtulu ve zgrlemeyi
salt znellikten yola karak gerekletirmeyi, kurnazlkla n
ceden zihin araclyla elde etmeyi teorisinden dlar. Tiede
mann, Benjamin'in fragman halindeki ge dnem eserleriyle
ilgili bir aklamadan yola karak, Benjamin'in btn teorisi
nin merkezi olarak saptad topya kavramnn ieriini ge
litirir. Geri Tiedemann kendini birka temel oluumla snrl
tutar ve o meum "btn kapsama" idealinden uzak durur,
ama yine de younlamas sayesinde Benjamin'in dnce sis
teminin birliini, kesin btnln ve yaplandrc gcn
ortaya koymay baarr. Bu almadan sonra hi kimsenin
Benjamin'in syledii yeni eylerin kt ve blk prk oldu
u iddiasnn arkasna gizlenmesi mmkn olmayacaktr.
 RolfTiedemann'n Walrer Beniamin'in Fc:lsefi ... 79

Dil bilimine inanlmaz bir sadakatle hazrlanm olan b

yk biyografe de bu amaca hizmet eder.
Artk Benjamin'le bilimsel anlamda ilgilenen herkes, bu bi
yografiden yola kmak zorunda kalaca gibi, Tiedemann'n
teorik almas da, Benjamin'le ilgili her almaya temel olu
turacaktr.

Notlar

1965 ylnn Mays aynda kaleme alnm olan bu metin, Adorno'nun hazrlad
doktora tezinin kitap basksnda yer a lmtr: R<lf Tiedemann, Stdien zm Pli
losoplie Waller Benjamins. Mit einer Vorrede von Theodor W. Adoro, Frankfurt a.M.
1965 (Frankfrter Beitmge zr Sozio/ogie, Cilt 16), s. VII-X. - Basl ekli: Adorno, Ge
samme/te Schriften, Cilt 20. 1: Vermis:hte Sclriften 1, Frankfurt a.M. 1986, s. 178-182.

krl. Tiedemann'n nszde belirtilen basks.

2 krl. V(l), 578; bkz bu eser s. 12.
3 bkz. bu eser s. 31- 46.
4 krl. V(l), 578.
5 krl. I), 953 ve devam ve Tiedemann, a.g.y., s. 60 ve devam (yeni bask: Frank
furt a.M. 1973, s. 79 ve devam).
6 krl. Franz Ka fka, Hodzeitsvorbereihmge au{ dem La11de ve escrlerinden dier
dz yazlan, Frankfurt a.M., 1966, s. 44: "ilerlemeye inanmak, ilerlemenin olup
bittiine inanmak deildir. Bu bir inan olmaz."
7 krl. Tiedemann, a.g.e., s. 157-215 (Biyografi sadece ilk baskda yer almaktadr).
 Muvakkat Karar
(1968)

Almanya'da artk susmak da tehlikeli olduu iini, 28 ubat'ta

Frankturter Rundschau nun yaynlad, Alternative'nin yaz ile
'

rinin tekzip yazsn2 yantlyorum.

ok ksa olarak baz eylere deineceim. Rolf Tiedemann
bugnlerde Argument'te Alternative'nin3 iddialarna detayl bir
yant verecek. Frankturter Rundschau'da ad geen, Merkur'da
yaynlanan, Benjamin'in nesnel olarak yorumlanmasn konu
alan iki makaleyle4 ilgili dncelerimi, Bayan Arendt'in de
nemesinin konusunu tam olarak rendikteli sonra yantlaya
cam.5
O dnemde Benjamin'in Alman Faizminin Teorileri adl a
lmasnn Argument'te yaynlanmas iin son cmlenin yaz
dan karlmasn art kotuum dorudur. Bay Reiche bana
yaz ilerinin de benim endiemi paylatn yazmt. kar
lacak yerleri allageldii gibi parantez iinde birka noktayla
gstermelerini nermitim.6
Her ey bundan ibaret aslnda. "nceki basklarda" konu
asndan nemli olan yerlerin karlmas gibi bir durum sz
konusu deildir; sadece yer kazanmak iin birka teknik dipnot
ve doktora tezi ile Barok Kitab'ndaki kaynak kitaplar blmleri
karld. ki ciltten oluan bask, benim yazdm nszde an
tolojiye dahil edilmiti; kitabn bak asn burada ortaya koy
dum. Fuchs'un bu srada yaynlanan makalesini kitaba alma
dm, nk Benjamin bizzat bu almayla ilgili olumsuz eyler
sylemiti -ki bu, Brecht'in Benjamin'e yazd, yakn tarihte
 Muvakkar Karar 81

ortaya kan bir mektupla da kantlanm oldu? lk Baudela

ire metnini de kardm, nk yerimiz -toplam 1 200 sayfay
la- ok snrl olduundan, dierinden kesinlikle daha baarl
bulduum, daha sonraki Baudelaire metnini kitaba almay da
ha gerekli buldum. Bu arada eski Baudelaire metninin bir bl
mnn Neue Rundschau'da yaynlandn8, bir baka blm
nn de Argumert'te yaynlanacan9 ve kalan ksmn da hemen
bunun arkasndan baslacan gz nnde bulundurarak, bu
konuda mantkl davranp davranmadma herkes kendi karar
versin.
"Yeniden retilme" teorisinden Horkheimer'in nerisiyle
karlan blmler10, Horkheimer'in hakl olarak yetersiz bul
duu, Benjamin'in materyalist kategorileri kullanmyla ilgili
olan yerlerdi. Yaync ve yazar arasnda bu tr tartmalar, Ar
gument ynetiminin de mutlaka bilecei gibi, tamamen nor
maldir. Bu konudaki tartma nesnel ve dayanma iinde bir
ortamda geliti; bugn Benjamin'in ve benim adm kullanarak
reklam amacyla sansasyon yaratmaya abalayanlar, byle bir
eyden bihabermi gibi grnyorlar.
Alternative'ye gre gizlerneye altm ey, Eserler'e yaz
dm nszde de geer: Yeniden retim Teorisi gizliden giz
liye Benjamin'in kendi yazarl ile ilgili bir program da ierir
(Walter Benjamin, Sclriften, [Eserleri Frankfurt 1955, s. :XX I )11 n
san, en azndan saidraca metinleri okumal.
Bu iki ciltlik basknn ierdii mektuplarda, adet olduu gi
bi, sadece nemsiz ve henz hayatta olanlar ineitecek trnceler
karld; bu blmlerin hepsi baskda anlalacak ekilde belir
tildi.
"Eski muhaliflerin sorunlu birliktelii ile eserlerinin ya
yncs ve yorumcusu Theodor Adorno"dan sz etmek ok
anlamsz: Benjamin ve ben asla "muhalif" olmadk. Ayn d
nsel ortamdan km ve ayn sorularla uraan arkadalar
arasnda olaan olduu gibi, almalarmz, kiisel ilikimi
zi zerre kadar zedelemeyecek ekilde, karlkl eletirdik Bu
nun ispat -daha Benjamin enstitnn yesi olmadan- 2 Aus
tos 1935'te Hornberger'e On Dokuzuncu Yzyln Bakenti Paris12
almasyla ilgili yazdm mektuptur. Benjamin bu mektup
82 Walrer Benjamin zerine

zerine 16 Austos 1935'te bana unlar yazd: "Mektubunu

zu benim iin olaanst ve -itiraznzn isabeti ve ivediliine
ramen- bylesine zel ve verimli klan, konunun benim alg
ladm dnsel dnyayla birebir rtmesidir; ifadelerinizin
her biri -ya da hemen hepsi diyelim- retici merkeze varana
kadar - asla hedefi amyor. Her ne kadar bana ne ekilde et
ki edecei, ya da bu etkinin bizzat kendisi hakknda bir fik
rim olmasa da, iki ey kesin: Bu sadece tevik edici ve sadece
dostluumuzu kantlayan, glendiren bir ey olabilir" ( Walter
Benjamin, Mektuplar, Frankfurt 1966, 2. cilt, s. 686). Sadece be
nim tek tarafl Benjamin'i eletirmediim, onun da beni eletir
dii, okuduu son alnam olan 7 Mays 1940 tarihli, George
ve Hofmannsthal'le ilgili yazma deinen mektubundan (bkz.
ad geen eser s. 851 ve devam) anlalmaktadr. Baka trl
de olamazd zaten aramzda. Benjamin'in ayn eletirellikle Pa
ris'te, ben Amerika'ya tanana dek Wagner zerine Deneme'den
yazdm kadarn benimle detaylaryla konutuunu ok net
hatrlyorum. Genlik yllarmzdan (1923) tandm birini yo
rumlamaya, yani Benjamin'in felsefesini tabir etmeye herkesin
olduu kadar benim de hakkm var o halde. Burada sz konu
su olan asla "resmi" bir hak deil, olsa olsa uzmanlk hakkdr.
Sosyal Aratrmalar Enstits'ndeki Benjamin arivinin
tekellemesi sz konusu deil. Kaynaklarn tek yerde toplan
mas ve sadece insanlarn bilgim dahilinde bunlarla alabii
nesi iin abalamaktr tek yaptm. Szondi'nin bana nerdii
Berlinli bir renciden baka kimse de ilgilenmedi zaten. Suhr
kamp Yaynevi imdi, Eserler'in nsznde stne basa basa
belirttiim gibi, hazrlk sresinin darl sebebiyle yer verile
meyen, dilbilimsel idd ialar da ele alan, geni bir bask hazrl
yor. Yeni bask hazr olur olmaz, yeni bilimsel almalara im
kan salamak iin, Benjamin'den geride kalan tm belgelerin
tek bir yerde toplanmasn salayacam.13
Bana yneltilen sulamalarda asl iftira nitelii tayan, te
orik tartmalarla Benjamin'in maddi durumu arasnda bir
balant kurulmaya allmas. Bu asla doru deil. Doru ha
trlyorsam ayet, Benjamin 1935 ylnn Aralk ayndan itiba
ren Sosyal Aratrmalar Enstits'nden14 maddi yardm, daha
 Muvakkar Karar 83

sonra d a dzenli bir maa alyordu; tek bir insann dahi aklna,
bu balamda grleri ile ilgili bir bask veya sansr uygula
mak gelmemitir. Benim 1938 ubat'ndan itibaren New York'ta
Benjamin'e m addi destek salanmas konusunda karar veren
pozisyonunda olmam konusu ise, tamamen bir samalktr; o
zamanlar enstitnn mdr dahi deildim. Almanya'ya dn
dkten sonra mdr oldum. Ancak Benjamin'in enstityle ili
kisini benim salam olduum dorudur.
Benjamin'in, Yeniden retilme almasyla Brecht'i radi
kallikte glgede brakmak istedii ynndeki szlerini gayet
net hatrlyorum.15 Yazlarnn birebir Brecht'le ilgili olmayan
larn yazd srada bana gsterir, ama -belki de ok iyi bul
madi iin- Brecht'e gstermezdi. Maddi nedenlerle benden
ekiniyer olmas tamamen uydurmadr.6 Mektuplarn ikinci
cildi bunu kautlamaya yeterlidir.
1938 ylnn Ocak aynda San Remo rhtmnda Benjamin'le
geirdiim son gece, savan yaklamakta ve Fransz faciasnn
kanlmaz olduundan emin olarak, karm ve ben Benjamin'e
tekrar tekrar, hemen Amerika'ya gelmesi ynnde srar ettik;
geri kalan her eyin orada halledileceini syledik. Benjamin
bunu reddetti ve tam olarak unu syledi: "Avrupa'da savu
nulmas gereken cepheler var." Bana kar yrtlen bu youn
harekete eklenecek baka bir ey yok. Bu hareketin tek amac,
yoktan bir skandal yaratmak ve muhaliflerim olarak nitelendir
mek istemeyeceim o kiilerin adnn duyulmasn salamaktr.

Notlar

Metin 6.3.1968 tarihinde Frakfrter Rmdsclau'da yaynland; yaynianmadan ht.>

men nce yazlmt. - Basl ekli: Adomo, Gesannelte Sc/rifte, Cilt 20. 1: Ver-
111isclte Sclriftell l, Frankfurt a.M. 1986, s. 182-186.

1 Bu ifadede, Nazi Almanya'snda toplama kamplarnn ina edilmesine katlan,

dnemin babakan Heinrich Lbke'ye atfta bulunmaktadr; Lbke bu konuda
gr beyan etmekten kan mtr.
2 a/tcrrctive dergisi, Bcnjamin'in editr ve yommcustt olarak Adorno hakkn
da polemik yaplan, Benjamin'e ayrlm bir ift say karmt ( 56/57- Ekim/
84 Walcer Benjamin zerine

Aralk 1967). Bu saldrlar hakknda Wolfram Schtte 19.1.1968'de Frakfurler

Rmdsc/au'da bilgi vermi, yazdklar yine ayn gazetede 24.1.1968 tarihinde
Siegfried Unseld tarafndan reddedilmiti Frmkfrler Rundschau' yaz ileri
nin 25.1.1968 tarihli yantn, altemalive dergisi 29.1.1968'de tekzip etmi, Rolf
Tiedemann 7.2.1968'de bunu yantlamt. Adorno'nun Mvakkal Karar balkl
28.2.1968 tarihinde Frakfrler Rmdscha'da yaynlanan yazs, alternalive yaz
ilerine ikinci bir yanttr.
3 krl. R. Tiedemann, Zr "Besc!laga!me" Walter Bejamis oder Wie mm mit der
P!ilologir Sc!litte fii!rl: Argumenl 46; yl 10, say: 1/2 (Mart 1968), s. 74-93.
4 krl. Hannah Arendt, Wa!ter Benjami [1. blm]; Merkur 238, yl 22, say 1/2
(Ocak/ubat 1968), s. 50-65 ve Helmut Heissenbttel, Zr1 Walter Bejamis Spiil
werk, ayn yerde, s. 179-185.
S Bu plan Adorno tarafndan gerekletirilmedi; krl. tasarlanan makale, bu
eserde s. 85-88.
6 krl. Benjamin, Tleorie d,s deutsc!e Fasc!ismus. (Bespr.} Krieg und Krieger, yay
na hazrlayan Ernst Jnger, Berlin 1 930, yaynland yer: Das Argme/ 30, yl
6, say 3 (Ekim 1964), s. 129-137- Reimut Reiche Das Argumef'in yaz ilerinde
grevli biri olarak Adorno'yla yazmalar buradan yrtt. Tamam iin krl.
R. Tiedemann, Zr "Besc/layna!me" Walter Bejamis, a.g.e, s. 87 ve devam.
7 krl. Il (3), 1354.
8 krl. Benjamin, der Fltiner. Ro if Tiedemann'n nszyle, yaynland yer: Ne
e Rmdsc!au 78 (1967), s. 549-574.
9 krl. Benjamin, Die Modere. R. Tiedemann'n sonszyle, yaynlad yer: Das
Argument, yl 46, 10. say I /2 (Mart 1968), s. 44-73.
10 Max Horkheimer Zeitsc!rift fiir Sozialforsc!mg'un yay ines olarak, ilk kez bura
da yaynlanan sanat eseri zerine makalenin Franszca evirisinde (krl. imdi
_
1[2], 709-739) bir dizi ksaltma ve deiiklikler yaptrmt (krl. imdi I [31, 987-
1000).
11 Bkz. bu eser s. 41.
12 Bkz. bu eser s. 1 11-123.
13 Benjamin'in kalan eserlerinin Adorno'da bulunan ksm bugn Theodor Adar
no Arivi'ndedir (Frankfurt a.M.).
14 Benjamin gerekten de 1934 ylnn Temmuz'undan itibaren Sosyal Aratrma
lar Enstits'nden dzenli yardm alyordu.
15 altemalive'de Tiedemann'n Adorno'nun szl bir ifadesini aktard szlere
itiraz edilmiti. (krl. Studien zur Philosophie Walter Bejamins, Frankfurt a.M.
1965, s. 89)
16 Buna benzer bir iddiay da Hannah Arendt ortaya atmt; krl. a.g.e., s. 56 ve
devam, 4. dipnot.
 Benjamin'i Yorumlamak
Tasarlanan bir makale iin notlar
(1968)

Belirleyici olan darda olann jestleri, "bak asn" ihmal

ederek eilimlerin betimlenmesi, bir nevi "evresinden dola
ma" teknii. Konunun iinden "ekstrapolasyon" ile elde edil
mesi gereken "ihmal edilen" unsurun tespit edilmesi nemli.
Ama bu teolojik bir unsurdan bakas olamaz. Nesnellik1 ve Ye
niden retim Teorisi2 almalaryla ilgili belgeler. Teolojiyi k
lm ve irkinlemi olarak tespit etmek iin tarih felsefesi
teorileri3

Tiedemann'n savunmas4 Salt dolayszlktan vazgeerek

tarih felsefesine5 gerekten gei. O kadar ok ey rendiim
birinin benden de bir eyler renmi olmas bu kadar korkun
mu? Arendt'in yekpare imgeleri.

H [annah] A[rendt]'in ve Heissenbttel'in6 elikili sula

malarna deinilecek Bunun sonular.

H.A.'nn bulduu eyleri, W.B. ve Geethe'nin "ilk feno

men"i arasndaki bailantyl Tiedemann'a borlu olduu7. Bu
belgelenecek!

H.A.'nn temel tezi: W.B. bir dnr deildi. Bu nasl bir

felsefe kavramdr? Bu, Tiedemann' haksz olarak bana dalka-
86 Walter Bcnjam i n zerine

vukluk yapmakla sulayan H.A.'nn dalkavukluk yapt Bay

Heidegger'in felsefe kavram.- Felsefe neresinde gsterilecek.
W.B.'de eletiri kavram, tzelliini felsefi ieriine borlu; aksi
takdirde bu eletirinin, gerekletirildii yerde Benjamin'i nor
mal olann stnde bir yere ykselten bir empati iddias ola
mazd.
Bunun iin model. H.A. ite bu balayclktan mahrum et
mek istiyordu onu.

Yanl biyografik bilgiye ve tarihsel konulara ncelik veril

mesi, ki bunlar zdeliklerine ramen dierlerini asla ykmad
lar. Bu durumun, H.A.'nn geri ekilmesine neden olan konuyla
dorudan balants yok. Sorgulad eyin vurgusu doru de
il.

Onun en az 7 yl hayatta kalmasn salayan bizleri, onun

katili yapmak istiyor.

W.B.'nin ocuksu diplomasisiyle balantl olarak, belirli l

de ok anlaml olduunu kabul et. B [ertolt] B[recht] ve klii
ne kar Benjamin'in Marksizminin deeysel karakteri konusun
da suskun kalm olmas mmkn. -Kumarbaz hep kazanmal
zormda.-8 Onu olaylara dayanarak glendirmek gerekiyor.
kilem, Moskova almasnda9 bile (belgelenmeli). Bayan La
cis'in "O Moskova'ya gitti, Kuds'e deil"10 szlerini, ama onun
orada kalmadm belirterek yantlamak lazm. Stefa'm11 tank
l da bu ynde.

W.B. iin seici karakter, duruunda bir bama buyrukluk

unsuru olmas ok belirleyici. Burada kutsal metinlerdeki te
olojik motifin dnyeviletirilmesi ve zerkliin de eletiri/me
si. Eer ona muhalefet edilecek bir nokta varsa ayet, bu onun
eletiriyi ok dolaysz yoldan olumlu anlamasdr. Tatbiki sanat
dncesi barndran bir unsur, "sanki" barndran ... Ayn za
manda da pozitivist bir an "alma H ipotezi". Ancak dnsel
yetisi ylesine glyd ki, ok verimli oldu: Deneyimin ynet
melii olarak. Onda belirleyici olan dnsel deneyim.- Birok
 Benjamin'i Yorumlamak 87

entelektelin Marksizmle ilikisi benzer, benimki de. "Yabanc

nesnelerin" vazgeilmezlii. Ama bugn bunun bedeli denmek
zorunda. [Ek, belki nc tmceye:) Nesil meselesi. Anlam do
lu bir dnemin ardndan metafiziin bizzat anlam olduu Lu
kacs'ta olduu gibi.

W.B.'nin Marx' ok snrl tand ve anladn sylemek

gerek. Brecht'te daha da fazla - art deer teorisi meselesi.12 air
ve dn r olarak buna ihtiyalar olmad ynndeki iddiaya
kar. nsan anlamad bir eyin teorik olarak arkasnda ola
maz ya da anlamad bir eyi retemez. Ayrca W.B. iin an
cak Marx'taki docta ignoratia sayesinde, kendi deneyim tarzyla,
en keskin tezatlarla maddecilie geebilmek mmkn olmutu.
Lenin'in btn balantlarn birlikte dnlmesi konusundaki
aksiyemunun aksine, W.B.'nin dnce sistemindeki dolaysz
lk.

B.B.'yi 1932 ylndan sonra, ilk kez 1941 sonbaharnda g

men olarak tekrar grdmde, W.B. iin kendisinin en iyi ele
tirmeni olduunu sylemesi.

Notlar

Mart 1968'de kaleme alnan bu notlar, Hannah Arendt ve Helmut Heissenbttel'in

Benjamin'in dnce sistemini Adorno'nun yorumuna ve "yazlar" ve "mektup
larnn" redaksiyonuna kar balattklar polemie Adorno'nun yant vermek
istedii bir makalenin n almalardr (bkz. bu eser s. 80-84). Rudolf Hartung
Adorno'nun yantn Neue Rmd scJau'da yayolamak istemiti; ancak Adorno bu
nu reddetti: " u anda zerimde hissettiim yk, ya da daha drste sylemek
gerekirse, hissettiim heyecan ylesine byk ki, Benjamin'le ilgili bu yazy yaz
naya cesaret edemiyorum."

1 Belirsiz; " retici Olarak Yazar"dan sz ediliyor olmas muhtemel (krl. II[21.
683-701).
2 Das Kwstwerk im Zeita/ter seiner tec/nisclen Reproduzierlarkeit Ckrl. Vll[l), 350-
384 ve 112), 471-508).
3 krl. 1(2), 693.
88 Walcer Benjamin zerine

4 Heissenbttel ve Arendt'in saldrlarna kar anlamnda.

S Arendt, Tiedemann'n bununla ilgili tezlerini "uydurulmu iddialar" ve "faz
la heyecanl gen bir adamn vehimleri" olarak betimlemiti. (Hannah Arendt,
Walter Benjamin [1. ksm), yaynland yer: Merkur 238, yl 22, say 1/2 [Ocak/
ubat 1968], s. S7). 1
6 krl. Arendt ve Helmut Heissenbttel'in S. dipnotta belirtilen almas, Zu
Wa/ter Benjamins Spiitoerk, yaynland yer: Merkur 238, yl 22, say 1/2 (Ocak/
u bat 1968), s. 179-18S.
7 krl. Arendt, a.g.e. s. S8 ve daha nce Rolf Tiedemann, Studien zur Plilosoplie
Walter Bmjamis, Frankfurt a.M. 196S, s. 60-69 (2. bask, Frankfurt a.M. 1973,
s. 79-89).
8 krl. 1(2), 693.
9 krl. IV(]), 316-348.
10 Asja Lacis bu tr eyleri sk sk sylerdi; Rolf Tiedemann'a da sylemi ve o da
bunu Adomo'ya bildirmiti. Krl. Asja Lacis, Stiidle md Menscle. Erinerm
gen.; yaynland yer: Sim md Form 21 (1969), s. 134S (say 6) ya da ayn yaz:
Rev/utioniir im Bertf Beric/le fiber proletariscles Tlreater, iiber Mayerlold, Breclt,
Benjamin md Piscator, yayma hazrlayan Hildegard Brenner, Mnih 1971, s. 4S.
11 18.1.1%8 tarihli Adorno'ya yazd bir mektupta yle der: "Baba mn 30'lu yl
larn sonuna doru, onu son kez grdmde, Marksizme olmasa da Sovyetler
Birlii'ne kar, g ettii dneme oranla daha eletirel yaklatn hatrlad
m sanyorum."
12 Adorno, Brecht'in, Marx'a gre art deeri makinelerin retfii konusunda s
rar ettiini sylemiti.
 A l'ecart de tous les courants
(Btn Akmlara Mesafeli)
(1969)

Benjamin'in iinden kt dnsel ortam hakknda bir eyler

sylemek kolay deil. Onu, Birinci Dnya Sava'ndan nceki
yllarda Berlin'de hkm sren dnsel akmlarla birebir ili
kilendirmek imkansz. Ama doaldr ki, sra d bir yetenee
sahip bu insan izole deildi. Benjamin'in yaarken tannmad
, ancak lmnden sonra kefedildii dncesi ise dokunakl
bir efsanedir. Benjamin 1933 ylnda Almanya'y bir daha dn
mernek zere terk ettiinde, belirli evrelerde saygnlk kazan
mt zaten. Berlin'deki edebiyat dnyasyla ilikileri daha geni
alana yaylmt. Ancak bir yazarlar ve dnrler gruplama
sna dahil de deildi. zellikle de Berlin Davurumculuu'na
bandan itibaren mesafeli durduu sylenebilir. Bu grupla ba
lants belki de Kurt Hiller'di, ancak onunla olan ilikisi de hzla
soudu. Benjamin'in nesnelci olarak adlandrlabilecek zellii,
onu bandan itibaren belli bir lde davurumculuun kar
snda konumlandrmt. Ancak ayn zamanda Klee'nin olaan
d niteliini kavramt ve onun elinden kma bir kat Benja
min iin adeta ruhani bir yasa haline gelmiti.1
Hakiki sanatsal avangartla ise, davurumculuk akm et
kisini yitirdikten sonra, zellikle de davurumcularn aka
karsnda yer alan Brecht araclyla ilikiye girdi. 1920'lerin
sonu ve 1930'larn banda, Brecht dnda, Kurt Weill, Klempe
rer ve Moholy-Nagy ile ilikideydi. Davurumculara dahil edi
lebilecek tek genlik arkada Ernst Bloch'tu. Ancak Benjam in,
Bloch'taki davurumcu dil jestlerinden ok, mistik-speklatif
90 Walter Benjamin zerine

eyi dile getirmeyi seviyordu. Benjamin'i kendi nesli ve ev

resindeki dehalardan ayran, bu jestlerden tamamen bamsz
olmasyd. Daha ilk almalarnda, uyuma tamamen yabanc
ve tamamen mesafeli durarak billurlam olana, duyulara y
nelik bir ifadeye ulanaya alyordu.
Bu bakmdan, en zgn yazarlarda da az rastlanmayan bir
ekilde, biraz tarihe aykryd. Hlderlin'in dnda, kendi yat
larndan ok, biraz demode olan George'den etkilenmi gr
nyordu. Tabii ki asla George'nin evresine dahil olmamt.
Kendi nesliyle ilikisi belki de yaamyksel nedenlerle,
hi beklenmeyen bir alanda, Wickersdorf Bamsz Okullar Ce
miyeti'ne dahil olmasnda belirginleiyordu. Genlik hareketle
rinde, hem de en radikal kanatta etkindi; belli ki 1914'ten nce
Gustav Wyneken onun zerinde ok etkiliydi. Buradaki rol
ok nemliydi; bir sre Berlin Bamsz renci Grubu'nun ba
kanln yapmt. Bugn tam olarak gzmzn nne getire
meyeceimiz eilimlerin kavgasnda, ayn zamanda "Konuma
Salonlar" adyla bilinen kurumda youn biimde etkindi.
Benjamin gibi, daha ilk yazd szckte konformist olma
d anlalan bir dnrde, o dnemin modernizm hareketi
nin bireyci akmiarna deil, kolektivist akmlara meyletme
sindeki paradeksun farkna varmamak mmkn deil. Ancak
genlik hareketinin radikal kanadnn, ok nceden antisemi=
tizmin yannda yer alan ounluun aksine, ounlukla gen
Yahudi entelektellerden olutuunu hatrlamakta fayda var.
Bunun tesinde Benjamin'in sra d ve bakalarnda kskanlk
uyandran yetenei y znden kendisini mahkum ettii yalnz
ln acsnn da bir rol olsa gerek. Topluluklara katlma, yen i
dzenlere hizmet etme zlemi iindeydi. Bu yndeki drts
genliinde geliti ve daha sonra siyasileecek bir yere ynel
di. Doaldr ki, genlik hareketiyle ilikisinde sahte deiimin
faydaszl hemen su yzne kt. Benjamin'in bu dnemden
arkadalarnn neredeyse hepsiyle ilikisinin bozulmasn, psi
kolojik deil, zihinsel doasnn -asl nda peinden kotuu- zo
runluluklarla uyumazlnn kant olarak grmek gerekir.
Benjamin genliinde gen edebiyatlarn yannda yer al
mad: stnln daha henz tam olumadan elde etmiti.
Bunun yerine hi uyumad bir gurubun izinden gidiyordu;
 Bi.itn Akmlara Mesafeli 91

ama sadece, Berlin'de ocukluk'ta z annesiyle bile birlikte bir

cephe kurmak istemediini ifade ettii anlamda, bu guruba ne
kadar uygun olmadn anlamak iin yapyordu bunu.2 Bu du
rum sonunda onun "reddedici" tutumunu glendirdi ve onu
edebiyat evrelerinden uzak tuttu. Benjamin sessizce oluan bir
yetenek deildi; akntya kar umutsuzca yzerek kendini bu
lan bir dahiydi. Genlik yllarnn tm zihinsel akmlarn ken
dine yanstt, onlarla kendini oluturdu, ama h ibirine ait olma
d. Bir taraftan dehas kendini izole edebilecek biimde derin
eletirel bir yapya sahipken, dier taraftan da Benjamin -istese
bile- uyum salayamayacak kadar gl bir insand.
1928 yl civarnda Sosyal Aratrmalar Enstits'nn ev
resiyle yaknlat ve gle Paris'e ve enstit vastasyla Ame
rika'ya gittikten sonra da enstitye bal kald. Bu evreden
kan, imdi enstitnn mdrlerinden olan biri iin, Benja
min'in burada, 1940 ylndaki faciaya kadar, entelektel zerk
lik ve bir grubun dnce sistemi arasndaki balantya benze
yen, belki de hep hayal ettii eyi bulduunu sylemenin ks
tahlk anlamna gelmeyeceini umuyorum.

Notlar

Adorno'nun Benjamin zerine son almas 1969'un Mart aynn sonunda yazld.
Pierre Missac'n Franszca evirisi Le Modr'da yaynland (31.5.1969, Supplcment
au No: 7582, s. IV), Almanca metin 1970'te bu kitabn ilk basksnda yaynland.
Adorno bu metm balk koymad; kitab yayma hazrlayan tarafndan konan Fran
szca evirisinin bal iin Adorno unlar sylc.>mitir: "Balk bence de uygun,
ama ok ilgili olmayan bir okur, bu dncelerde gerekten Benjamin'e ait ok az
ey olduu ynnde itiraz edebilir. Neyse, ben yine de kabul ediyorum ve byle
ce Benjamin iin bir eyler yapabileceimizi dnyorum" -Basl ekli: Adorno,

- Gesamrdle Sc/rifter, Cilt 20. 1: Vermiselle Sclrifttn l, Frankfurt a.M. 1986, s. 1H7-189.

Burada sz edilen Benjamin'in sahip olduu 1920 tarihli, zerinden sulubo

ya ile geilmi yalboya bir tablo olan lhgL'Ius Nvus. "Angelus Novus", Ben
iamin'in 1920'li yllarn banda yaynlamay planlad bir derginin ad olarak
dnlmt (krl. ll [ 1], 241-246); son almas Tarih Kavram zerille'de dahi
Klee'nin resmi kar karmza (krl. I [2], 697 ve devam). Resmin bir rprodk
siyonu: VII (!), s. 520'yi takiben !Resim 23].
2 krl. I V (!), 287; bkz. s. 48.
WALTER BENJAMIN'E
MEKTUPLARDAN
 Franz Kafka zerine
10. lm Yl Ansna

1. Oxford, 5.12.1934

[Berlin'de] ocukluk'un yeni blmlerini ve zellikle de

Kafka'y1 gerekten ok okumak isterim: Ne de olsa hepimiz
Kafka'ya onu kurtaracak bir sz borluyuz; en ok da Kraca
uer2. Kafka'y varoluu bir teolojiden kurtarp, dieri iin hazr
duruma getirmek ivedilikle yaplmasn istediimiz bir ey. Ya
knda gremeyeceimize gre, bu almay bana imdi gn
dermeniz mmkn m acaba?

2 . Berlin, 16.12. 1 934

[Egon] Wissing sayesinde Kafka alnanz inceleme fr

satm old u. Bugn size bu almann iledii motiflerden ola
anst etkilendiimi sylemek isterim; Kraus'tan3 sonraki
ahmalarnz arasnda beni en ok etki leyen bu oldu. Umarm
bu gnlerde kapsaml bir yorum yapabilecek zaman bulabili
rim; ama balang olarak, nc blmn sonunda4 duann
tarihsel figr olarak "dikkatlilik" kavramnn olaanst ta
nmna deinmek isterim. Ayrca felsefenin temelinde hemfi
kir oluumuz, bu almaya kadar bylesine netlememiti be
nim iin!
96 Walrer Benjamin zerine

3. Berlin, 1 7. 1 2 . 1 934

zin verin abucak -nk Felicitas5 Kafka yaznz he

men elirnden almak istiyor- szm yerine getireyim ve bu
olaanst fragnan tamamen kefedebileceim ve hatta "de
erlendirebileceim" gibi bir yanlgya dtm iin deil,
kapldm derin kran duygularm ifade etmek iin birka
sz syleyeyim. Daha nce bu kadar ak olarak temel felsefi
konularda hemfikir olduumuzun bilincine varmamtm; bu
nu saygszlk olarak yorumlamayn ltfen. Size dokuz yl n
cesine ait, en eski Kafka'y yorumlama denememi6 aktaraym:
Kafka, yeryzndeki yaamn, kurtarlm olann perspekti
finden bir fotorafdr ve bu fotorafta grnen tek ey siyah
bir bez parasnn ucudur; d ier taraftan fotorafn korkun bir
ekilde kaydrlm optii, eik duran fotoraf makinesinden
baka bir ey deildir- bu durumda, sizin analizleriniz bu yo
rumun dna ksa da, hemfikir olduumuz konusunda baka
sze gerek yok. Ancak bu yorum ayn zamanda ve esas itiba
riyle "teolojik" durula da ilgili. inde dncelerimizin yok
olmasndan memnun olacam bir teoloji imgesinin -ad "ters"
teoloji de olabilir bunun- imdi sizin dncelerinizin beslen
dii imgeden baka bir ey olmamas, siz Pasajlar'a balamadaq
nce bunu srarla sylediim iin, imdi daha da nemli geliyor
bana. Burada ilk kez bu kadar net ifade bulan doaya uygun ve
doast yorumlara kar duru, bana en ince noktalarna de
in benim duruummu -tam da bu konuyla ilgili olan Kierke
gaard7 almam- gibi grnyor ve siz, Kafka'yla Pascal ve
Kierkegaard arasnda balant kurulmasyla alay ediyorsanz11
ayet, o halde size benim Kierkegaard'da da, Kierkegaard'la
Pascal ve Augustin arasndaki balantnn alayc bir tonla di
le getirildiini hatrlatnama izin verin9 Ayrca ben hala Kier
kegaard ve Kafka arasnda bir ilikide srar ediyorsam ayet,
Kafka'dan nce Schoeps'in10 savunduu diyalektik teoloji a
sndan bir ilikidir bu nihayetinde. "Yaz"nn, Kafka'nn diya
lektik teolojinin kalmts zannettii eyin, toplumsal adan
bakldnda, daha ok onun prologu olarak anlalabileceini
sylediiniz blmnde yer alyor bu iliki.11 Ve bu teolojimi-
 Franz Kafka zerine 97

zin ifre karakteri, baka bir ey deil - ama elbette daha az da

deil. Teolojinin bu noktada inanlmaz bir iddetle snrlar yk
mas, Pasajlar'n ilk fragnanlarn okuduumdan bu yana, fel
sefi anlamda baanya ulam olmanzn en gzel delili benim
iin.12 Hemfikir olduumuz noktalara bir de mzik, gramofon
ve fotorafla13 - ve zellikle de "gzellik" ve "umutsuzluk"1"'
ile - ilgili cmleleri eklemek istiyorum. Barok Kitab'nn belli
bir blmnden yola karak, sizin Kafka almanzda olu
turduunuzia birebir rtecek biimde "metaya yabancla
ma" ve "arka yz" kategorisinin kullanld, yaklak bir yl
nce yazdm "plan biimiyle"15 ilgili bu almarnn bir haf
ta iinde elinize geeceini umuyorum. Resmi teolojik Kafka
yorumlarnn hibir ie yaramamas dile getirilmesine ramen,
-G11l Balar'nda Gundolf'un yorumunda olduu gibi- enine
boyuna irdelenmemi olmasna ok zldm 16 (bu arada psi
kanalizci Kaiser'in17 ilk yazlarnn burjuvazinin dnsel de
rinlii kadar gerei saptrmadn da syleyeyim). Tekbiim
ve bilinaltndaki baba imgesi Freud'da bir aradadr.
Madem ki siz bu almay "bitmemi" olarak gryorsu
nuz, benim buna itiraz etmem sradan ve aptalca olur. Burada
nemli noktann fragmanlarla balantl olduunu siz de ok
iyi biliyorsunuz. Ama bu, bitmemi olan ksmn belirtilme
sine engel deil - nk bu alma Pasajlar'dan nce yazld.
nk bu almann eksik olan yan ite bu. lktarih ve mo
dernizm ilikisi henz kavramsallatrlmam ve bir Kafka
yorumu nun baarl olup olmamas neticede buna baldr. lk
eksik, balangtaki Lukacs alntsnda ve aera (zaman dilimi/
(Zeitalter) ve aion (yaam sresi, sonsuzluk/ Weltalter) ile ilgili
antitezde.18 Bu antitez salt bir kartlk olarak deil, bizzat salt
diyalektik anlamda olgunlatrlabilir.
Bence bizim iin (tpk sizin burada yktnz dekadans ve
ilerlemeyi en ak anlamyla tanmamamz gibi) kesinlikle aem
deil, sadece talam imdiki zamann ekstrapolasyonu ola
rak aion mevcut. Ayrca bunu teorik dzlemde bana itiraf ede
cek sizden baka kimse olmadn biliyorum. Ancak Kafka'da
aion kavram Hegel'deki anlamyla soyut kalm (bu arada bu
almann artc biimde ve belki de sizin farknda olmad-
98 Walrer Benjamin zerine

nz younlukta Hegel'le ilikili olduunu syleyeyim. Buna

bir rnek, "hilik ve bir ey"19 ile ilgili blmn ve bu burada
yer alan -Yahudi geleneinden ve tabii mutlaka Hegel'in hu
kuk felsefesinden alnm olsa da- Cohen' deki 20 mitsel adale
tin sua dnmesi motifinin, Hegel'deki "Varlk-Hilik-Olu"
kavramyla tamamen uyum iinde olmas. Ama bu, alma
nzda Kafka'da ilktarihin amnsanmasnn -ya da "unutulma
snn"- diyalektik bir zmlemeden ziyade arkaik anlamda
yorumlanm olmasndan baka anlama gelmez: Bylece bu
alma da Pasajlar'n giri blmne yaklayor. Burada h
km verecek son kii benim, nk biliyorum ki ayn hata,
mit kavramnn ay n ekilde yetersiz dile getirilmesi, Kierke
gaard alnam iin de geerli. Geri Kierkegaard'da mit kav
ram mantksal bir konstrksiyon olarak ortadan kalkyor ama
somut olarak deil. te tam da bu nedenle bu noktaya dein
neye hakkm var diyorum. Yorumlanan anekdotlarn iinden
birinin -Kafka'nn ocukluuyla ilgili anekdotun- yommlanma
IIII olmas tesadf deil21 Ama bu anekdotun yorumlanmas
aion'un hzla tarafszlamasna edeer olurdu. Bu da gerekte
her trden tutarszlk anlamna gelir - burada da arkaik pein
hkmlerin ve mitsel diyalektiin derinlemesine ilenmemesi
nin semptomlar var. Bana burada en nemli gelen Odradek'in
"
tutarszlklar22 n k Odradek'i, -ok nemli olarak tespit
ettiiniz gibi- prolog olarak yeniden okumak yerine, "gemi
devirlerden ve suun" iinden ortaya karmak23 bal bana
arkaik zaten. Odradek'in yeri aile babasnn yanysa, Odradek
babann "kaygs" ve tehlikesi deil mi? Odradek'le yaratkla
ra zg su ilikisinin ortadan kaldrlmas ima edilmiyor mu?
-Heidegger'in ayaklar stnde d ikilmi hali olan- kayg, evin
ortadan kaldrlmasnn ifresi, hatta mwda dair verilmi en
gvenilir sz deil mi? Odradek nesne dnyasnn arka yz
olarak deformasyonun bir gstergesi muhakkak - ama byle
ce transandantal olana zg, yani organik ile inorganik dn
yann arasndaki snrlarn kalkt ve bir uzlama saland
ve lmn ortadan kalkt bir motif: Odradek "sa kalacak".
Baka trl ifade edilecek olursa, nesnel anlamda tersine ev
rilmi yaama, doadaki balarnndan kap kurtulma imka-
 Franz Kafka zerine 99

n verilmi.* Burada "bulut"tan24 fazlas vardr: Diyalektik. Ve

bir Kafka yorumlamasnda bulutun biimini "aklamak" de
il ama diyalektik biimde zmlernek -bir anlamda ykyi.i
yamur olarak yadrmak- en temel hedeftir; tpk "diyalektik
imge" nin teorik dzeyde ak bir ekilde dile getirilmesinde ol
duu gibi. Hayr Odradek, onun iin, "neredeyse hibir ey, her
eyi dzeltti"25 denecek kadar diyalektik. - Ayn konuya masal
ve m itle26 ilgili blm dahil. Burada bir kere pragmatik adan
mitin aldatlm ve krlm hali olarak masal olgusu sakncal.
Attik Yarmadas'nn tragedya yazarlar masal yazar olarak ele
alnm, oysa bu onlar iin en son sylenecek ey; ve mit nce
si dnya deil de, nesnel olarak ifresi zlm gibi grnen,
suun varolmad dnya masaln ana karakteriymi gibi ele
alnm. almann eletirilebilecek "hata"larnn hepsinin bu
blmde bulunmas gerekten ok garip. nk ayet hafzam
beni tamamen yanltmyorsa, makine sulular kolonisinin su
lularnn sadece srtlarnn27 deil btn bedenlerinin zerine
yazar; hatta makinenin onlar dndrd bir ilemden de sz
edilir (anlama annda da olduu gibi, dndrme ilemi hika
yenin can damarn oluturur; ayrca -sizin de hakl nedenler
le reddettiiniz Aforiznalar'da28 da olduu gibi- zellikle ana
blmde belli lde idealist bir soyutluk olan bu hikayede,
eski valinin kahvehanedeki masann altnda bulunan mezar
nn yer ald farkl sonu da unutmamak gerek). Ak hava ti
yatrosunun yorumundaki "tara kermesleri ve ocuk enlikle
ri"29 i fadesi de arkaik grnd bana - SO'li yllara zg byk
kentte bir ark festivali bence daha gereki olurdu; Morgens
tern'in Dorfluft'una30 da hep pheyle yaklammdr. Kaf
ka bir din kurucusu31 olmad gibi -ok haklsnz, asla yle
deildi Kafka!- asla Yahudi bir vatan airi de deildi. Bu b
lmde Almanlk ve Yahudiliin kar karya getirildii tm
celeri32 ok nemli buluyorum. Meleklerin balanm kanatlar
bir eksiklik33 deil, onlarn "geit alay-karakteri" - meleklerin
ypranm grnts umudun bizzat kendisi ve onlardan ba
ka umut yok.
Benim baka balamlarda "kullanm deeriyle" dolaysz bir ilikiye ilirazrnn en
temel nedeni de bu.
1 00 Walrer Benjamin zerine

Buradan, nmodernizm olarak grntnn diyalektiin

den -sizin ilk kez olmas gerektii gibi merkeze oturttuunuz
tiyatronun ve jestlerin ilevi tamamen ortaya kyor kanmca.34
Bu srecin tad anlamlar da tam kendine uygun. Jest
lerin nedenleri aranacaksa ayet, bunu in tiyatrosundan ok
modern olanda, yani dilin yok olmasnda aramak gerekirdi
bence. Kafka'nn jestlerinde, nesnelere ad olan szckler elin
den alnm olan yaratk kurtulur. Bylece sizin de sylediiniz
gibi derin dncelere dalar ya da dualar incelemeye koyulur
bence bunu "deneme talimat" olarak anlamamak gerekiyor ve
bana bu almann malzemesine uymayan tek ey epik tiyat
ronun35 kategorilerinin kullanlmas gibi geliyor. nk, tek iz
leyicisi Tanr olan bir tiyatro olarak dnya, sahne olarak hizmet
etmek zere dardan herhangi bir gre tahamml edemez;
-sizin sylediiniz gibi- gkyz resim erevesi iinde nasl
duvara aslamazsa36, bu perdenin oynanabilecei bir sahne de
mevcut deildir (tabii bu yar pistinin zerindeki gkyzy
se baka) ve bu nedenle -szc hi tartmadan alalm bura
ya- dnyann bir kurtulu "tiyatrosu" olarak tasarmna biim
anlamnda (ve dolaysz retici figr reddedildiine gre, sanat
biimi asndan yaklamak kanlmaz oluyor tabii) unu da
eklemek gerekir ki, Kafka'nn yapt sanat tr tiyatroya ok
keskin bir antitez oluturur ve bir romandr. Burada Brod'un fil
me benzerlii ile ilgili yapt banal hatrlatma, kendisinin far
knda bile olmad bir doruluk pay tayor bence. Kafka'nn
romanlar deneysel tiyatro iin yazlm reji defterleri deildir,
nk oyuna mdahale edecek izleyicileri prensip olarak yok
tur. Bu romanlar sessiz sinemayla kaybolmaya yz tutmu son
balant metinleridir (ve sessiz sinemann Kafka'nn lmyle
neredeyse ayn dnemde tarihe karm olmas da tesadf de
ildir); jestlerin ift anlamllnn unsurlar, (dilin yklmasy
la) sessizlie gml ve bu sessizliin iinden mziin gvenli
ortamna geitir. O halde jest-hayvan-mzik birleiminin yer
ald en nemli eser, ses karmadan mzik yapan bir kpek
grubunun bir kpein kaleminden37 hikayesidir. Bu hikayeyi
hi ekinmeden Sanche Pansa'yla36 karlatrmak istiyorum.
Belki bu hikayeyi de ele almak birok eyi aklayabilir. zin ve-
 Franz Kafka zerine 101

rin bir de, fragman karakteriyle ilgili olarak, unutma ve anm

samann ilikisinin39 mutlaka ok nemli olduunu ama benim
iin hala anlalr olmadn, belki daha ak ve daha kesin bir
ekilde dile getirilmesi gerektiini syleyeyim. Garip olmas ne
deniyle izin verin "karaktersizlik'40 blmyle ilgili de unu
syleyeyim: Geen yl Aynlatrma41 adyla, bireysel karakterin
ortadan kaldrlmasn ayn ekilde olumlu aldm kk bir
oyun yazmtm. Size yazmak istediim bir baka gariplik de,
ilkbaharda Londra'da kentteki otobslerde kullanlan saysz
renkli bilet eitleriyle ilgili bir oyun yazm olmam42. Bu oyu
nun Berlin'd e ocukluk taki43 renkler blmne yakn olduunu
'

Felizitas syledi. Ama izin verirseniz burada zellikle dua ola

rak dikkatliliin44 yer ald blmn nemini tekrar vurgula
yacam. Yazdklarnzn iinde bundan nemli -ve en derin
deki motifleri bu kadar titizlikle ortaya koyduunuz-baka bir
ey hatrlamyorum. Sanki sizin Kafka'yla neredeyse, dostumuz
Ernst'in 45gnahnn cezas ekiliyor gibi geldi bana.

Notlar

1 krl. I I (2), 409-438.

2 Kracauer'in Kafka zerine eitli almalarnn Thomas Y. Levin'de bulundu
u kantland: Siegfried Kracauer. Eine Bibliograplie seiner Schriflen, Marbach
a.N. 1989; krl. s. 395 (Adlar Dizini).
3 krl. II (1), 334-367.
4 krl. ll (2), 432.
S Benjamin Gretel Adorno'ya byle hitap ederdi.
6 Bulunamad ve belki de baslmad.
7 krl. Adorno, Gesmmelfe Sclrifte Cilt 2, Kierkegaard. Kostrktio des A eslhe
, -

tisc/e. Frankfurt a.M. 1979.

8 krl. ll (2), 426.
9 krl, Adorno, a.g.e., s. 91 .
10 Max Brod'la birlikte geride braktklarndan oluturduklar Beim Bar der Clie
siscltm Maucr'i ( Berlin 1931) yayniayan Han s } oachim Schoeps.
ll krl. ll (2), 437.
12 Benjamin, 1929 ylnn Eyll ya da Ekim aynda Frankfurt'ta ve Knigstein'da
Adorno ile Horkheimer'e Pasajlar'n "ilk taslaklanndan" blmler okumutu
(krl. V (2), 1082).
1 02 Walter Benjamin zerine

13 krl. ll (2), 416 ve 436.

14 krl. Il (2), 413 ve devam.
15 krl. Adorno, Gesammelte Schrfte, Cilt 19, Musika/ische Sc/riflell VI, Frankfurt
a.M. 1984, s. 530-534.
16 krl. 1 (1), 157-167
17 Adorno'nun Franz Kafkas lllfeno (Viyana 1 931) adl kitabna atfta bulunduu
Hellmuth Kaiser; krl. Il (2),425.
18 krl. Il (2), 410.
19 krl. I l (2), 435.
20 krl. II (2), 412.
21 krl. Il (2), 416 ve VII (1), 520'den itibaren [ekil 24].
22 Kafka'nn Ein Lmdarzt adl kitabndaki Dit Sorge des Hasvaters adl hikayesin-
den.
23 krl. Il (2), 431.
24 krl. II (2), 420.
25 Adorno'nun bir msras; krl. Der Schatz der I11diwa- joe. Sigspiel nach Mark
Turi, yayna hazrlayan R. Tiedemann, Frankfurt a.M. 1979, s. 95.
26 krl. II (2), 415.
27 krl. II (2), 432.
28 Kafka'nn Betracltmge11 ber Sii11de, Le id, Hoffmmg md drn walre Wcg'i zerine
krl. ll (2), 425 ve devam.
29 krl. Il (2), 423.
30 II (2), 423'te alntianm olan Soma Morgenstern'e ait bir Kafka yorumu.
31 krL Il (2), 424.
32 krl. II (2), 432.
33 krl. II (2), 423.
34 krl. II (2), 418-420.
35 krl. II (2), 418 Brcht'in epik tiyatro teorisiyle balantl olarak "deneme talima-
t" kavramnn kullanld blm.
36 krl. Il (2), 419.
37 krl. Kafka'nn Besclreibmg ei11e.< Kampfes adl kitabndaki ayn ad tayan hikaye.
38 krl. Hoc/zeilsvorbereifuge11 auf dem Lmde'den Die Walrleit iiber Sa11clo Pa11sa;
Benjamin r (2), 438'de bu metne gnderme yapyor.
39 krl. II (2), 429-432.
40 krL II (2), 418.
41 kayp.
42 Adorno'dan kalan yazlar arasnda mevcut.
43 krl 1 V (1), 263 ve VH (1), 424.
44 krl. II (2), 432.
45 Burada Ernst Bloch'tan sz edildii muhakkak. Belki de Adorno hemen n
ce iinde Kafka'yla ilgili bir blm bulunan Erbsclaft dieser Zeit' ( Zrih 1935
[dorusu:1934]) okumutu (krl. ayn eser, s. 182).
 XIX. Yzyl'n Bakenti Paris zerine

1 . Oxford, 20.5.1935

Her iki mektubunuz iin de ok teekkr ederim.1 Birinci

mektubunuzun yantn saygszlk derecesinde geciktirdim,
nk birka gn Londra'da geirmek zorunda kalp, ile ilgili
grevlerimden geri kalnca bunlar telafi etmek zorunda hisset
tim kendimi; ikinci mektubunuzu daha abuk yantlamaya a
lacam.
emann2 hazrlanm olmas sizden duyabileceim en
nemli ve en sevindirici eydi gerekten; ve ne kadar byk bir
hevesle emay grmek isted iimi -bir daktilo kopyas varsa
ayet- size sylememe gerek yok herhalde. Orijinal metni eli
nizden karmak ve yine gvenilir olmayan o aracya teslim
etmek istemeyiinizi ok iyi anlyorum. Ama sizden plan iste
memin tek nedeni bu almanzla teorik anlamda ilgileniyor
olmam deil, baz uygulanabilir dnceler - almamza il
gim, dierlerine olduundan ok daha fazla lde tam bir da
yanma olarak anlalmal.
Pallock'la Londra'da uzun uzun grtm ve tabii konu
malarmzn byk bir blm sizinle ilgiliydi.3 Pollock bana
ok net olarak Enstit'nn baz kstlamalara (bu kstlamala
rn sonuncusu Londra'daki ubenin kaldrlmasna neden ol
du) ramen size maddi olarak destek olacana sz verdi - ta
bii onunla belli bir tutar saptamam mmkn olmad. ok da
optimist olmamak kaydyla bu sz ok olumlu gryorum;
ve bunun sebebi sadece Horkheimer'in sizi ne kadar takdir et-
1 04 Walter Benjamin zerine

tiini bilmem deil, ayn zamanda Enstit'yle ilikim. Sizin de

bildiiniz gibi, Enstit uzun yllar sk bir ibirlii iinde olma
mza ramen benim iin hibir ey yapmad aslnda. Bu durum
artk Horkheimer'i ve Pollock'u ciddi olarak rahatsz etme nok
tasna geldi ve Pellock'un en byk istei gemi olanlar telafi
etmekti. nmzdeki yl benim Oxford'da kalmaya devam et
meme ve almam4 bitirmeme karar verdik; uzun vadeli plan
lar henz kesinlemedi; yani Enstit'ye kar, Enstit'ye dahil
ama imdilik kendisi iin bir ey istemeyen biri olarak, haHi ol
duka avantajl bir konumdaym. Israr ettiim tek konu, Ensti
t'nn size yardm etmesi ve -yine de ihtiyatla sylemek gerek
ama- bu sorumluluktan kaacaklarn sanmyorum.
Pellock imdi Enstit'nn sizden bunun karlnda yazi5
istemeye hakk olduunu dndn syledi ve Enstit'nn
retkenliine gvenebilecei ok az sayda insan olduunu bil
diim iin ben de itiraz edemedim. Bana ayr plandan sz
etti: Fuchs hakkndaki makale6, sava ncesi sosyal demokrat
kltr politikasyla ilgili bir makale7 ve nihayet - ok ardm
buna- Pasajlar.
Ben de sizden bu iki uzun yazy yaznanzn istenmes ge
rektiini dndm syledim - umarm - siz de ayn fikir
desinizdir. Hem bu yazlar dergi iin inanlmaz bir kazan ola
bilir, hem de doruyu sylemek gerekirse, bu yazlarla sizi ok
megul etmeyecek bir ek i karlnda -yani Pasajlar'n yan
sra- maddi bir destek alrsnz.
Pasajlar ise ok kolay olmad benim iin; zellikle de, siz
Pollock'a baz bilgiler vermi olmanza ramen, ben daha tasla
grmediim iin. Pellock'un bana sylediine gre tarihsel
sosyolojik bir alnann zelliklerini tayordu ve "Paris, capi
tale du XIXieme siecle" gibi gzel bir bal vard. Enstit'nn,
hatta hala [Leo] Lwenthal'in nemli lde etkin olduu bir
derginin bu tr bir tarihsel-sosyolojik almadan farkl bir e
yi dergiye adapte etmelerinin zor olduunu biliyorum. Pasajlar
almasn tarihsel-sosyolojik bir aratrmadan ok, size zg
bir "prima philosophia" olarak grmek istediimi ak ak sy
lersem, bana kzmazsnz umarm. Materyalin ok nemli ol
mas konusunda tartmamza gerek yok zaten ve yorumun
 XIX. Yzyl"n Bakenti Paris zerine 1 05

bizzat materyalde aranmas gerektiini hi kimse benden iyi

bilemez. Ama yine hi kimse, yorum ve kavrarnlara dklm
bir aklamadan vazgemek istemeyecektir. Taslanz, sizin
niyetinizin de bu olduunu aniayacak kadar iyi tandn d
nyorum. Zaten siz de srrealizm makaleniz8 ve Literarische
Welt'te yaynlanan fotorafla 9 ilgili yaznzda materyalin yo
rumlanmam olmasn, Pasajlar almasnda tamamnn yo
rumlanaca eklinde gerekelendirmitiniz. 19. yzyln ilkta
rihi: Hep ayn olann, eskiden ziyade yeninin tezi, kumarbaz,
pel - bunlarn hepsi felsefi kuramn alanna giriyor. Ama bu
kuramn sadece toplumsal ve teolojik kategorilerin kutupla
masyla kendi diyalektiine ulaabileceinden ve bylece sa
dece yorumlama yntemiyle -benim K ierkegaard olduu gibi,
hayr ondan bin kez daha iyi- prensip olarak Enstit almala
rnn ncelikleri arasnda yer alamayacandan eminim.
Bugn buna kar koyma imkan olduunu biliyorum. Bu
gn bunlar yorumlamann sizin amacnz olmadn, montaj
lanm materyalin zaten kendisinin bir anlatc olduunu, ama
vazgeilemeyecek olann Enstit olduunu ve onun yntemle
rine uymak gerektiini syleyebilirsiniz tabii. Ama sizi buna
zor koullarn mecbur kldn bilsem de, byle bir yaklam
paylanarn mmkn deil. ok ak ve byle bir durumda en
azndan ok ak olmay istemeye hakk olduunu dnen bir
dostluun verdii hakla konuaym. Pasajlar almasn sa
dece sizin felsefenizin merkezi deil, bugn felsefi anlamda
sylenecek en nemli sz, benzeri olmayan bir bayapt ve her
anlamda -zel olarak da, baar anlamnda da- ok nemli bu
luyorum; ve bu nedenle almann zdeki iddialarnn zayfla
hlmasn ve bylece ana kategorilerden zorunlu olarak feragat
edilmesini bir felaket ve kesinlikle telafisi mmkn olmayan
bir durum olarak gryorum. Siz yaamnz nasl rgtlerse
niz rgtleyin, hibir kurumun bu alma zerinde sz hakk
olmamas gerektiini dnyorum. Brecht'in alnanz ze
rinde etkili olmasn nasl gerek bir talihsizlik olarak gr
yorsam (Brecht iin nyargl olmak istemiyorum, ama burada,
tam da burada dur demek lazm ona), burada Enstit'ye taviz
verilmesin i ve almay Enstit'nn tasarland ekliyle kabul
1 06 Walter Benjamin zerine

etmesinin olas grnmemesin i de bir talihsizlik olarak gr

yorum.
Ama ite taslauz grmediim iin bu konuda bir ey sy
lemem mmkn deildi. Bu nedenle geri Pellock'la Pasajlar a
lmas hakknda benim ne dndm konusunu ak bir e
kilde konutum, ama Enstit'de kullanlmas iin dier ileri ne
kardm. Bu konuda sizin fikrinizi -ve Enstit'yle grmelerin
hangi aamada olduunu- renmek ok nemli benim iin.
Tabii ayrca, mmknse taslakla ilgili konumak isterim, n
k Pellock'la yakn bir zamanda greceim. Ama, iin pratik
amacn bir yana brakacak olursak ayet, sizden Pasajlar kendi
ilktarihinize sadk kalarak yaznanz srarla rica ediyorum. Hat
ta yaptn, Marksist bir yaklamla en doru ekilde ilerleyecei
ne tamamen inanyorum; ve bizim iin (kendimi de kattm iin
kusura bakmayn) toplumsal konulara girebilmenin, varolan a
lmamza katarak bir eyler yapmak yerine, daha ok kendi kate
gorilerimize bal kalarak mmkn olduuna inanyorum, n
k kurduumuz temel nedenseiliklerde Marksizmin kavramlar
genellikle ok soyut ve btnden kopuk kalyor, mekanik bir etki
yaratyor ve estetiklik zor yakalanyor. En azndan benim dene
yimim bu ynde; ne denli titizlikle ve sebatla estetik kaynaklara
sadk kalrsak -tam da biz estetii reddettiimiz noktada sadk
kalrsak- o denli gereki olacamza inanyorum. Ve byle bir
eyi sylemi olmamn, km, eski, mevcut olann kurtarlma
sna hizmet etmeyeceini aklamaya gerek yok sanrm. nk
ben de sanatn tasfiyesinin kendine uygun olduu ekilde sade
ce estetik iinde gerekletirilmesi gerektiine inanyorum. Gerici
olduumu dnmeyeceinizden eminim - ve hakk verilmi bir
Pasajlar almasnn yarataca okun, kent yaplarnn aydnla
kavumam toplumsal zn ylesine incelemekten ok, srre
alizm gibi devrimci bir yaklama benzer olacana inanyorum.
(...]
Max Ernst'i tanyor musunuz? Ben kendisiyle hi karla
madm; ama onun ok yakn bir dostu olan Lotte Lenja arac
lyla sizin onunla tanmanz salayabilirim. Ve sizin Pasaj
lar'n bu aamasnda, bu baarl srrealistle tanmanz ok iyi
olur diye dnyorum.
 XIX. Yzyl'n Bakenri Paris zerine 1 07

2. Oxford, 5.6.1935

Bir ricayla sizi rahatsz edeceim. Materyalle ilgili notlar,

yaznn kenarndaki batan karc genilikteki bo alana kur
un kalemle not alnama izin vermeniz, Pasajlar'n ekspose'sini
(bu eski szckten vazgeemiyorum) yantlarken hem teknik
hem de vakit asndan ok kolaylatracak iimi. Bu notlar
sonradan silmek ok kolay, ama byle bir eye sizin izniniz ol
madan cesaret edemem.
Ayrca epeyce ciddi bir tetkikten sonra unu syleyebilecei
me inanyorum: Enstit'yle ilgili endielerim tamamen geersiz
artk. Bu almann tamamnn Enstit tarafndan kabul edile
bileceini, edilmesi gerektiini, burada yaynlanmay Franz von
Borkenau'dan10 daha fazla hak ettiini, taviz vermeniz gerekme
diini, Enstit'nn de taviz vermesine gerek olmadn dn
yorum. Horkheimer almann baz noktalarda toplumsal a
dan daha somut olmasn isterse eer, bu hem sizin, hem de be
nim iin iyi olur mutlaka. Bunlardan biri 19. yzyl kendine zel
olarak aklayabilmek iin taslakta ok genel olan meta katego
risi (benim Kierkegaard'da da yle). Ve bu kategoriyi sadece tek
nolojik adan daha yakndan -fabrikasyon olarak- tespit etmek
yeterli olmaz; zellikle de fabrikasyanun ekonomik ilevinin, ya
ni modern kapitalizmden ok ilk kapitalizmin pazar yasalarnn
titizlikle sorgulanmas gerekir. Dier bir kavram da tabii kolek
tif bilin. Ama bu kavramn aklanmas, kavramn ok sorun
lu olmasndan ve insana ykledii sorumluluktan tr imdi
stnkr bir ekilde anlatmaya girimeyeceim temel bir tar
tmaya yol amt. zin verin burada akla ok uygun bir tespit
yapma riskine gireyim: Marksizmin, kendi iinde diyalektik ol
mayan ve snf etkenini entegre ederek iermeyen kolektif bilin
gibi bir yapya itiraz, belki de benim tamamen baka bir yerde
konumlandracam bir itirazla, diyalektik i mgenin, asla bilince
ya da bilinaltna kaydnlmamas gerektii talebimle rtyor.
Ama her nasl olursa olsun, burada da her zamanki gibi ampirik
belirlemenin yorumu da ierdii phesiz grnyor bana. En
ksa zamanda Horkheimer'e yazarak alnanzn btn olarak
kabul edilmesini ve tabii size deme yaplmasn isteyeceim.
1 08 Walrer Benjamin zerine

Eserinize bitiirn deer karsnda, yaplan her abartl

vg kutsal bir eye kfr gibidir. Ama beni en ok etkileyen
birka eyi ele almann cazibesinden alkoyarnyorurn kendi
mi. Bunlarn ilki yenilik kurarn ve ok hakl olarak alegeriye
paralel konurnlandrdnz bu kategorinin inanlmaz gc
nn idraki11 (Aslnda Barok Kitab ile Pasajlar'n ilikisini or
taya koyan 17. ve 19. yzyln ilikisini ilerde detayl olarak
tartmak gerekecek). Ve sonra, iki yllk ayrla ramen d
ncelerirnizin birbirine ne kadar yakn olduunu tekrar an
ladm, fetiizrn12 zerine olan blm. nk yaklak ay
nce Horkheirner'e yazdm uzun bir mektupta ve ksa bir s
re nce Pellock'la yaptm grmede, [Erich) Fromm ve zel
likle de [Wilhelm) Reich'n aksine toplum ve psikoloji arasn
daki gerek "iletiirn"in ailede deil, metann karakterinde ve
fetite olutuunu, fetiizrnin, metalamann asl tamamlayc
s ballarn olduu grn savundurn. Ayrca siz burada,
belki de farknda olmadan, Freud'la tamamen rtyorsunuz;
Freud'da da eminim trnaklar ve salarla ilgili bir eyler var
dr. Freud ve ok nemli olan Ferenczi'de anal karakter ve anal
sorunla ilgili ne varsa mutlaka okumalsnz. - Bunun gibi bir
benzerlik, benim iin ok yeni olan kentin taraya dnme
si kurarnnda var13: Bu, sizin grmediiniz, tamamlanmam
Maupassant14 almarnn temel teziydi (materyali bulursarn,
ok uygun olduu iin btnn Pasajlar'n hizmetine sunaca
rn). Bu almada kentten av alan olarak sz ediliyordu, avc
kavram almann btnnde (rnein tekbiim kuram: B
tn avclarn grnts ayndr) ok nemliydi. Ayrca M.'de
Pazar gn avclar deil ama, ona ok yakn olan -orrnanda
herhalde diyalektik bir imge oluturan- Pazar gn atllar15
zerine bir hikaye var. Tekrar srarla Maupassant'a dikkatinizi
ekrnek istiyorum. nanlmaz bir hikaye olan Gece, bir karaba
san olan bu hikaye, Poe'nun Kalabalklarm Adam'na diyalektik
adan bir karlk oluturuyor ve drt gzle sizin yorurnlarn
z bekliyor.
Bir de, 19. yzyln uan icadyla sona erdii ynndeki
dncemi sylerneme izin verin. Belki size en ksa zamanda
bununla ilgili bir eyler gsterebilirirn. Marx ve Engels'e gre
 XIX. Yzyl'n Bakenri Paris zerine 1 09

kent ve krsal kesim arasndaki ztln ortadan kaldrlmas ge

rektiini zaten biliyorsunuzdur.
Ve bugnlk son olarak -giriin sonu, ekin deil- eski bir
not: "Yakn gemi, kendini her durumda adeta felaketler tara
fndan yok edilmi olarak sunar."

3. A dama'dan Harkheimer'e
Oxfard, 8.6.1935

Dostunuzun [Friedricl Po/lock) umdmuzm aksine Londra:va

gelmemesi ok yazk. Oysa konuulacak ne ok ey vard. Bugiin size
yazmamm nedeni olan kon11 da, son grmemizde de olduu gibi, bu
grmenin bir paras olacakt.
Sz konusu kii Walter Benjanin. Po/lock bana, Benjanin'le
10 yldr Pasajlar ad altnda tartmalarmuzn merkezini oluturan
XIX. Yzyl'n Bakenti Paris almasmm tasla, n Benjamin'i
Paris'te kendisine sunduunu syledi. Pollock'a bu almay Benja
min'in bayapt, teorik anlmnda dnlebilecek en byk apl a
lma ve -byle dile getirmek mmknse ayet- diihiyane bir tasarm
olarak grdm syledim. Ama ayn zamanda, drste kanaatimi
sylemek gerekirse, Kirekegaard gibi bu kitabm da Enstit'nn al
ma planma alnmasm engelleyecek lde youn olarak metafizie
arlk verdii ynndeki grm dile getirdim. Tabii Benjami'i
nemli lde finanse ettii iin Enstit'nn de ondan kendi iine ya
rar bir karlk beklemek zorunda olduunu anlayabildiimden, Ben
jamin'i imdi oktandr kararlatmlm olan eyleri (yani Fuchs ve
Neue Zeit'), ve Pasajlar' bir anlamda zel ii gibi bunlarn yan sra
yazmasm nerdim.
Bu neride Laz deiiklikler yapman gerekiyor. Beniamin bana
Pasajlar almasmm bir taslam gnderdi. Tasla iyicene inceledik
fen sonra, bu almanm diyalektik materyalizm asndan sor.mlu
luk iistlenilemeyecek hibir ey iermedii kaaatie vardm. alma
daha nce sahip olduu metafizik daaiama karakterini tamame yi
tirmi. Hatta bunun sonuta o/m/u bir ey olduunu dahi syleye
meyeceim (ki bu sizinle aramzda tamanlanamam bir tartmaya
yol amt): A ma ler halkiirda dahil edilecei Enstitii almalar
1 10 Walcer Benjamin zerine

iide deerlendirilmesi bir artdr. Ve ortaya att temel sorunun ye

ni olmas, bilimsel alma ortammda nonnal olandan kesi bir iz
giyle ayrlmas bir dezavmtaj deil avantajdr. Bu almamn kom1s1
19. yzy/m diyalektik bir imge olarak meta kategorisi zerinden lir
"tarz" olarak karm mn yaplmasm denemek aniamma gelir.
Bildiim kadaryla bu taslak size ok ey borlu (benim tasiaa
yllardr ok ey borlu olmam gibi). [Frankfurt'ta] Cariton Oteli'nde
yllar nce siz, ben ve Benjamin'in, Asja Lacis ve Gretel ile diyalek
tik imgeler iizerine yaptmz o hatr saylr koumada, tarihsel bir
imgenin bu zelliiirin meta iin en nemli ey o/dumu syleye siz
diiz ve o konumadan bu yana Ben_iamin'in ve benim bu konudaki
diiiincelerimizde nemli dniiiimler oldu. Kierkegaard kitab lmla
r ksme, Pasajlar ise aka ieriyor. Ama Pasajlar sizin konunuzia
balantl olarak baka bir adan da ok nemli. Belki latrlyorsuuz
dur, birka ay nceki bir mektulmmda, toplum ve psikolofi arasmda
iletiim kurm e11 nemli kategori olarak aileyi deil meta karakteriiri
grdm yazmtm. Bu griiiimii kst bir sre ce Pollock'a da
savmdm. O zaman Benjamin'in de aym yoldan gittiini bilmiyor ol
mam, bu tasiakla kendimi onaylanm hissetmemi salad. Burada me
tam feti karakteri 1 9. yzyl burjuvazisini/ bilici ve bilinalt iin
kilit nokta olarak almyor. Hem diinya fuarlar zerine, hem de Baude
laire hakkmdaki miikemmel bliimler bu konuda temel noktalar ieri
yor. Bu konuyla ilgili yazacaklarm imdilik bu kadar.
Ama tasiakla her noktada hemfikir de<ilim tabii. Baz ok kanna
k bilgi-kuramsal sormiar buna dalil etmiyorm - burada en azn
dau tas/akta temel a/md biimiyle (kesinlikle jung'ta ima edilmemi
olmasma ramen, onu latrlatan) ve smf zelliiilin daha keskin bir
biimde dile getirilmemi haliyle katli edemeyeceim bir kolektif bi
lin kavram var. 19. yzyl ve meta karakterinin birletirilmesi de
(Kierkegaard'da olduu gibi> bma hala ok soyut geliyor. Meta sonu
ta daha nceden de vard. Burada sz konusu edilen spesifik olarak
fabrikada retilen mal. Be11jamin lma biiyk bir olaslkla teknolojik
adan yaklayor - ama /Jence (ayet styap gerekten effaf/atrl
mak isteniyorsa) endiistriyel meta biiminin ekoomik karakterinin
tespit edilmesi kesinlikle gerekli. Yine malzemeyle ilgili liitiin iddi
alar da bana tamamen doru gelmiyor (rnein dkme demirin taril
te ilk yapay yap malzemesi olduu v.b.16). Ama taslak ylesine biiyk
 XIX. Yzyl'n Bakenti Paris zerine ll

ki, ben baz zgrlkler tannmasmdan yanayn - hele de zamann

da Bay von Borkenau'ya verilen zgrl diindiimde (Borkena
antropoloji profesr olarak Gney Afrika'ya gidiyor herhalde - bu
mm ne anlama geldiini sylememe gerek yok size!). O halde, zellikle
biz, siz ve ben, tasanma dokwmadan, sz edilen noktalar ve dier
baka noktalar eletirel olarak hzla deitirirsek, hem bu almayla
kendini zdeletirebilecek olan Enstitii'ye, hem de bylece almas
daha baarl olacak olan Benjamin'e yardm etmi oluruz.
O halde durwn u: ayet Be11jamin bu almay gerekten yazar
sa, o zaman ayn anda baka eyler yapmas mmkn deil. Bu taslak
bir insann btn zamann alacak nitelikte. Benjamin'in imdi yaa
mak iin Fucls ve Neue Zeit' yazmak zorunda kalmas, Pasajlar'm
bilinmeyen bir zamana ertelenmesi anlamna gelir - ve o zaman Ben
famin'in bunu baarp baaramayacan kimse bilemez. Ben lm al
may teoriye olaanst bir katk olarak gryorum ve bylesine g
l bir retim giiciiyle kar/ap elimizden gelen her eyi yapmamalim
sorumlulumu tayamayacamz dnyorum - bizim de so11uta
retim ilikilerimiz vastasyla bu retim gcn engellemememiz ge
rekir.
Eer felsefi liikiimlerimin sizin iin lerlangi bir deeri varsa (ve
doruyu sylemek gerekirse -her zama11- son olarak antropoloji ma
kalesinde de17 olduu gibi amalarmzn rttn grdmde
bundan iiplte etmem mmkn dei/), o zamm ltfen sadece nesnel
adan deil E11stit iin de (Enstitii'niill am adna) Fucls ve Neue
Zeit'tan daha nemli olan Pasajlar almasmm yazlmasna imkan
verin. Dergide materyal blm/erinili tek tek mi, yoksa (bana da uy
gm geldii gibi) bir dizi halinde mi yaymla11acana tabii ki siz karar
vereceksiniz. Ama sizden hem gerekten btii11 samimiyetim/e Ensti
t, lzem de Benjamin adma rica ediyorum; ltfen Benjamin'e bu a
lmasn bitirene kadar ayakta kalma imkan salayn, aksi halde bu
almay geeiktirecek sormluluklal' yklenmek zorunda kalacak.

4. Honberg, 2 .-4. ve 5.8.1935

zninizle bugn, nihayet detayl incelediim ve Felizitas ile

birlikte zerinde enine boyuna konutuumuz bu taslak hak-
 12 Walrer Benjamin zerine

knda bir eyler sylemeye alaym; Felizitas da yantma ta

mamen katlyor. Konunun nemine atfen -sizin de bildiiniz
gibi ok nemsiyorum konuyu- tamamen drste ve giri
yapmadan temel sorulara deinmeyi uygun gryorum. Bu so
rular her ikimiz iin de temel sorunlar olarak grebilirim. Ama
eletirel tartmaya gemeden nce -sizin alma tarznzda
konunun erevesinin ve birbirini takip eden dncelerin s
ralannn yeterli bir fikir vermemesine ramen- kavrayn en
nemli yenilikler asndan tamamlanm gibi grndn
sylemek isterim. Bunlarn arasndan, iz brakmak anlamnda
ikamet etmeyi, koleksiyoncuyla ilgili nemli tmceleri, eyle
rin lanetten kurtulularnn yararl olduunu ve Hausmann'n
diyalektik yorumunu ne karmak istiyorum. Yine Baudelaire
blmnn airin yorumu olarak tasarm ve nouveaute (yeni
I ik) kategorisinin devreye girii (s. 20)18 tamamen baarl.
Artk tahmin ediyorsunuzdur ki -zaten herhalde baka
trlsn beklemiyordunuz- burada beni 19. yzyln ilktari
hi, diyalektik imge, mit ve modern olann konfigrasyonu ko
nularnn olduu btn ilgilendiriyor. Bu btn, "maddeci" ve
"bilgi-kuramsal" olann ayrlmasn bir tarafa brakacak olur
sak ayet, o zaman -hadi diyelim taslan kavraynn d d
zeniyle olmad- yine de temel felsefi zle balant iinde olma
lyd ve bu zn hareketlerinde tpk tarihten aktarlm nis
peten yeni iki diyalektik tasarmda bu kartlk yok olmalyd.
zin verin, k noktas olarak 3. sayfadaki, "Her a halefini
dler" zl szn alaym. Bu trnce bana temelde eletiril
mesi gereken, hem de diyalektik olmad iin eletirilmesi ge
reken diyalektik imge teorisinin tm motiflerinin bu trncenin
evresinde billurlam olmasndan tr, nemli bir ara ola
rak grnyor ve bylece bu tmceyi elimine ederek teorinin
de tasfiye edilebilmesi mmk n grnyor. nk bu trnce
ey ieriyor: Diyalektik imge, yani -kolektif de olsa- bilincin
z dncesi; bu imgenin topya olarak gelecekle dorusal -
hatta neredeyse geliimsel diyeceim- ilikisi; ve "a" dn
cesinin, bu znel bilince ait ve onunla birlik olan zne olarak
ele alnmas. Diyalektik imgeyi bu ekilde kavramakla -buna
ikin bir kavray da diyebiliriz- sadece bu kavramn daha n-
 X I X. Yzyl'n Bakenti Paris zerine 113

ce teolojik olan kkten gc tehlikeye atld gibi burada sa

dece znel nansa deil, ayn zamanda ierdii geree de sal
dran bir basitletirme de ortaya kar ve sizin uruna teolojiyi
kurban ettiiniz, sz konusu toplumsal hareket bu eliki so
nucu yanl yne gider.
Diyalektik i mgeyi "d" olarak bilince yerletirdiinizde,
kavramn bys bozulmakla ve uyumlu hale gelmekle kal
mayp, tam da bu kavram maddeci anlamda meru klacak
temel nesnel gc yok oluyor. Metann feti karakteri bilin
ten domaz, aksine bilinci rettii iin -bu ok nemli balam
da- diyalektiktir. Ancak bu durum da bilin ya da bilinaltnn
diyalektik imgeyi ylece "d" olarak ekillendiremeyeceini,
aksine onu arzu ve korkuyla ayn lde yantayacan gste
rir. Ama diyalektik imgenin bugn anlald ikin biiminin
ierdii "sembol gerekiliiyle"-bu tanm mazur grn lt
fen- tam da bu feti karakterin diyalektik gc yok oluyor. Bu
na nce Pasajlar taslann19 o enfes diliyle itiraz edelim: ayet
diyalektik imge kolektif bilinteki feti karakterinin kavran
biiminden baka bir ey deilse, o halde Saint-Simon'un me
ta dnyasnn bir topya olarak tasarm -arka yz deil- 19.
yzyln diyalektik imgesi cehennem olarak ortaya kar. n
k ancak bu ekilde Altn a'n imgesi doru yerini bulur ve
tam da Offenbach'n bir yorumu bu iki anlamll en mantk
l biimde ortaya koyar: Yeralt dnyas ve Arkadia arasnda
ki iki anlamllk - her ikisi de Offenbach'ta ak kategorilerdir
ve kavramsallatrma detaylarna kadar izlenebilir. Taslakta
ki cehennem kategorisinden vazgeilmesi ve zellikle de ku
marbazla20 ilgili dahiyane blmn eksiklii -ki speklasyon
ve ans oyunlar21 blm asla onun yerini tutamaz- hem a
lmann grkeminin hem de diyalektik uyurnun yitirilmesine
sebep oluyor bence. 19. yzyl iin bilincin ieriinin nemini
kavramayacak son kii benim. Ama diyalektik imge kavram
buradan tretilemez; aksine bilincin ieriinin kendisi, "inte
rieur" (imekan) eklinde, yabanclama olarak 19. yzyln di
yalektik imgesidir. Kierkegaard'n ikincini blmnn22 kavn
yeni oyunda da buraya srmeliyim. O halde diyalektik imge
d olarak bilince aktarlmamal, aksine diyalektik bir yap sa-
1 14 Walrer Benjamin zerine

yesinde d hariciletirilmeli ve bilincin ierii bizzat gerek

bir durum gibi anlalmal; sanki cehennemin insanln iin
de gezindii astronomik dnem gibi. Bence ancak byle bir ge
zintinin yldz haritas tarihe ilktarih olarak bakmay mmkn
klar. zin verin ayn itiraz en kart adan bakarak yeniden
ifade edeyim. Diyalektik imgenin ierik dncesinde (ki bunu
olumlu bir ifade kullanmak adna eski model kavramnzn kar
sna koymak istiyorum), ilk taslanzn merkezinde yer alan,
en eski ile en yeni olann ilikisini "snfsz toplum"a topik bir
yaklam olarak yaplandryorsunuz. Bylece arkaik olan "en
yeni"nin bizzat kendisi olmak yerine, onu tamamlayan eklem
lenmi bir ey oluyor; yani diyalektik olmaktan kyor. Ama
ayn zamanda ve yine diyalektik olmayan bir ekilde, snf
szlk imgesi, sadece "C x"den (arkhe- balang, kken) yola
karak kabul edildii srece, gerekten cehennem fantazma
goryas olarak effaflamak yerine, mit dnemine konumland
rlyor. Bu nedenle arkaik olann modernizm iinde eridii ka
tegorinin altn adan ziyade felaket olduunu dnyorum.
Bir kez, yakn gemiin kendisini, her durumda adeta felaketler
tarafndan yok edilmi olarak sunduunu yazmtm.24 Oysa
imdi yle derdim: "Bylece kendini ilktarih olarak sunuyor".
Ve burada Tragedya Kitab'nn en cesur blmyle hemfikir ol
duumu da biliyorum. Eer diyalektik imgenin "d" olarak
bysnn bozulmas bir psikolojikleme yaratyorsa, bu tam
da burjuvazi psikolojisinin bysne kaplmaktr. nk kim
dir dn znesi? 19. yzylda bu bireyden bakas deildir ke
si nlikle; ama bireyin dlerinden ne feti karakter, ne de onun
eserleri dolaysz birebir okunabilir. te bu nedenle de, bugn
anlald anlamyla kolektif bilince bavurulur, ki bunun
Jung'un anlayndan ayrtrlmam olmasndan endie ediyo
rum. Bu iki taraftan da eletiriye aktr: Toplumsal sre a
sndan ve psikoloji asndan. Toplumsal srete arkaik imgeler,
diyalektik imgelerin feti karakterleri nedeniyle, arkaik bir "ko
lektif ego" iinde deil, burjuva toplumunda yabanclam bi
reylerde retildii yerde gerekleiyor; psikolojik adan bakl
dnda ise, Horkheimer'in dedii gibi, nesnel art deer, tek tek
znelerin kendinde ve onlara kar ortaya karken, "kitle ego-
 XIX. Yzy l'n Bakenti Paris zerine 1 15

su" sadece deprem ve kitlesel felaketlerde bulunuyor. Kolektif

bilin sadece gerek nesnellii ve onun bal olduu bir deer
olan yabanclam znellii rtbas etmek iin icat edilmitir.
Bizim yapmamz gereken, bu "bilinci", meta karakterinin bal
olduu imgesel e olarak pekitirrnek deil, iindeki toplum
ve birey kartln diyalektik yntemle ortaya karmak ve ay
rtrmaktr. Dsel kolektifte snflar arasnda fark olmamas,
yeteri kadar ak ve uyarcdr.
Ancak "Altn an" mitsel-arkaik kategorisinin -ve bu ba
na toplumsal adan belirleyici geliyor- nihayetinde bizzat meta
kategorisi asndan vahim sonular var. Altn ada belirleyici
olan "ift anlamllk" (ayrca bu kavramn da bir teoriye youn
gereksinimi var ve asla ylesine ortaya konulmamal), yani ce
henneme dair ift anlamllk gizli kalrsa, o zaman meta an
z olarak mutlaka cehenneme dnr ve gerekte dolayszl
gerein ilk biimi olarak gstermek isteyen bir biimde redde
dilir: Bu durumda diyalektik imgenin bysnn bozulmas,
bizi dorudan krlmaya uramam mitsel dneeye gtrr
ve nasl orada Jung tehlikesi varsa, burada da Klages tehlike
olarak ortaya kar. Ancak taslak en ok da bu noktada zm
sunar. Buras eyleri faydal olma belasndan kurtaran koleksi
yoncunun retisinin merkez noktas olabilir; ve eer doru an
ladysam, snf bilinci tam da Hegelci benlik duygusunda meta
karakterinin tamamen olumasyla fantazmagoryann para
lanmasn balatan Hausmann da buraya ait. Metay diyalektik
imge olarak anlamak, onu -eski olana geri dn yerine- ayn
zamanda kendi yok oluunun ve "ykseliinin" motifi olarak
anlamak demek. Meta, bir taraftan kullanm deeri tkenerek
yabanclatrlan, dier taraftan da yabanclam olarak dolay
szl ap kurtulandr. Meta sayesinde, insanlar iin anlam
asndan deil, bizzat kendisi iin lmszlk vaadini alrz
ve feti -bunu sizin hakl olarak Barok K itab'yla kurduunuz
baianty srdrmek iin sylyorum- 19. yzyl iin sade
ce kurukafa gibi, aslna sadk olmayan son bir i mgedir. Bura
da Kafka'nn en nemli karakteri, zellikle de Odradek figr
gereksiz yere hayatta kalan bir meta olarak tanmlanabilir ka
nmca: Tpk Hamlet ile tragedyann sonunun gelmesi gibi, bu
1 16 Walter Benjam i n zerine

masalda da gerekstclk sona ermi olabilir. Ancak toplu

mun iinden bakldnda, metann karakterini eletirrnek iin
salt "deiim deeri" kavram yeterli olmaz; bu kavram metay
ancak iblm ncesi dneme geri dndrr. Berta'yla25 ilgili
ekincem hep buydu; onun hem "kolektif" hem de dolaysz "i
lev" kavramlarna, "gerileme" olarak bile bu nedenle pheyle
yaklatm. Nesnel ierik olarak taslakta tam da Berta'nnkilerle
uyuan kategorilere kar kmamn, zerk sanat ya da benze
ri bir eyi kurtarmak uruna dar grl bir aba olmadn,
aksine kkten addettiim felsefi dostluumuzun motifleri ile
derinden balantl olduunu bu dnceden anlamsnzdr.
Eletirilerimi genel izgisini zetleyecek olursam ayet, bu en
u noktalar kuatacaktr - baka trl de olamazd zaten. Te
olojinin eski haline dndrlmesi ya da diyalektiin teolojinin
en derinlerdeki katmaniarna kadar radikalletirilmesi diyelim,
toplumsal-diyalektik, hatta ekonomik motifin en st seviye
de netletirilmesini zorunlu klar. Bunu ayn zamanda tarihsel
olarak da ele almak gerekir. 19. yzyla zel olan meta karakte
ri, yani endstriyel mal retimi, maddesel olarak ok daha net
ortaya konulmalyd; nk meta karakteri ve yabanclatrma
kapitalizmin bandan bu yana, yani fabrikalarn olutuu Ba
rok dneminden beri var - tpk bir yandan da modernizmin
"birliinin" o zamandan beri meta karakterinde varolmas gi
bi. Ancak endstriyel mal biiminin tarihsel anlamda eski me
ta biiminden ok farkllam olarak tespit edilmesi, "ilktarihi"
ve 19. yzyln ontolojisini tamamen ortaya koyabilir; salt meta
biimiyle ilgili bantlar, bu ilktarihe -byle ciddi bir durum
da kabul edilemeyecek- belli bir metaforik karakter veriyordu.
Kendinizi, tamamen malzemeyle almadan oluan yntemini
ze teslim ettiinizde, yorumlarnzda en iyi sonulara ulaaca
nz umuyorum. ayet eletirim buna ramen belli bir teorik
soyutlama ierisinde hareket ediyorsa, bu kesinlikle bir gerek
sinimden kaynaklanyor; ama sizin bu gereksinimi bir "dnya
gr" olarak deerlendirmeyeceinizi ve bylece ekinceleri
mi bertaraf edeceinizi biliyorum.
Yine de ancak bu teorik erevede bir anlam olan birka
somut dncemi sylememe izin verin. Balkla ilgili nerim
 XIX. Yzyl'n Bakemi Paris zerine 1 17

u: "Bakent" deil, "19. Yzyl'n Bakenti Paris" - cehennem

ile "Pasajlar" baln diriitmeyi dnmyorsanz eer. B
lmlerin kiilerin adiarna gre oluturulmas bana ok baarl
gelmedi; bu isimlerden yola kmak sistematik bir d mimariyi
dayatyor belli lde ve bu benim ok houma gitmedi. Daha
nce blmlerin isimleri "pelu", "toz" v.b. malzeme deil miy
di? zellikle Fourier ve Pasajlar balantsn tam anlayamadm.
Bence burada kente zg farkl malzemelerin ve mallarn uy
gun bir sralamasndan oluan bir yaplandrma mmkn; ve
bu yaplandrma daha ilerdeki blmlerde diyalektik imge ve
ayn zamanda onun teorisi olarak ortaya konabilir. Birinci say
fada ki zl szde yer alan "portique" szc "antik a" mo
tifini ok gzel ortaya koymu; belki burada, en eski olarak ye
ni balamnda, imparatorluun morfolojisini eleri itibariyle
ele almak gerekir (Barok Kitab'ndaki melankoli gibi). 2. sayfa
da, imparatorluun devleti kendi bana ama bilmesinin sade
ce bir ideoloji olarak kavrand -ilerleyen sayfalarda siz de bu
nu byle dnmsnz anladm kadaryla- tamamen ak
la kavuturulmalyd. Burada konstrksiyon kavram hi
aklanmam; bana sorarsanz bu kavram malzerneye yabanc
lama e malzerneye hkmetme anlamnda diyalektik adan
iyicene aklanmalyd (konstrksiyon kavramnn gnmzde
kullanlan ekliyle kesin bir izgi var arasnda; belki de 19. yz
ylla zdelemi olan "mhendis" terimi kullanma daha uy
gun!). Burada karmza kan kolektif bilinalt kavram da -ki
bu kavramla ilgili prensipte baz eyler sylemitim daha n
ce- kullanld yer ve sunumu itibariyle ok ak deil. 3. say
fayla ilgili dkme demirin gerekten ilk suni yap malzemesi
olup olmadn sormak isterim (tula!); zaten genel olarak
"ilk" szc bazen hi houma gitmiyor. Belki burada yle
bir tamamlayc aklama yaplabilir: Her a kendini felaketler
tarafndan yok edilmi olarak dler. Sayfa 4. "Yeninin eskiyle
i ie girdii" ynndeki ifade, gerileme olarak diyalektik im
geyle ilgili eletirim asndan ok pheli grnyor bana. Bu
rada eskiye geri dnlmez, aksine bir grnt ve fantazmagor
ya olarak yeni, bizzat eskinin kendisidir. Belki burada, haddimi
amadan, Kierkegaard'n26 imekan blmndeki baz ifadeleri,
1 18 Watter Beniamin zerine

bu arada ift anlamll da hatrlamakta fayda var. Eklemek is

tediklerim unlar: Diyalektik imgeler model olarak, toplumsal
rnler deil toplumsal durumun kendini gsterdii nesnel
oluumlardr. Bunun sonucu olarak d iyalektik i mgeden ideolo
jik ve hele de sosyal bir "ilev" asla beklenemez. Metalatrma
ya olumsuz yaklalmasna benim itirazm -taslan "Klages"
yannn eletirisi- arlkl olarak 4. sayfadaki makinelerle ilgili
blme. Makine tekniine ve makinenin kendisine fazla nem
vermek, her zaman burjuvazinin geriye dnk teorilerinin bir
zelliidi r; bylece retim aralarna soyut gndermelerle re
tim ilikileri gizlenir. 6. sayfaya Hegel'in, o zamandan beri
Georg [Lukacs] tarafndan ele alnan, ok nemli bir kavram
olan "ikinci doa" eklenmeli. Paris'in eytan, cehenneme de gi
debilir. 7. sayfa: inin "son kez" ssleyici bir e v.b. olarak
ortaya kt ifadesinin doruluundan pek emin deilim. Ga
zete yazlarnn ilktarih i ile ilgili dnce -sizin Kraus'la ilgili
yaznzda27 bu konuya dair ok ey var- bana ok gz kamat
rc geldi; burada Heine'ye de yer verilmeli. Bu konuyla ilgili
aklma gazetecilik dilindeki eski bir ifade geldi: "ablon stili" -
ki bu kavramn kkenieri de aratrlnay bekliyor. Bir kltr
ve dnce tarihi terimi olarak "yaam duygusu" ok saknca
l-. Bence tekniin ilk ortaya knn bir inanm gibi kabul,.
arkaik olann deerinin abartlmasyla balantl. u ifadeyi not
etmitim: Mit, gerek toplumun snflarst zlemi deil, biz
zat yabanclam metann nesnel karakterid ir. Sayfa 9.: 19. yz
ylda resim sanat tarihinin, fotorafn sahneye kmasyla bir
ka olarak tasadanmas (ki mziin "banal" olandan kay
la ok youn olarak rtyor bu) ok baarl, ancak bu da di
yalektik deil; yani resim sanatnda, retim glerinin meta bi
imine dnmemi ksm bu ekilde somutlatrlmayp,
olumsuzlanarak fotoraftan kan izleriyle aklanyor (diya
lektiin en somut olduu yer belki de Manet'dir). Bu bana tasla
n mitolojikletiren ve arkaik olan eilimiyle balantl gibi ge
liyor. Gemite kalm olan resim kalntlar, retim gleri on
lar terk ettii iin bir anlamda tarih felsefesinin duraan yldz
imgesine dnrler. Medusa'nn diyalektik olmayan m itsel ba
k altnda, d iyalektiin barndrd znellik talar. 10. sayfa-
 XIX. Yzyl" n Bakenti Paris zerine 1 19

daki altn a, belki de cehenneme gerek geitir. Dnya fuar

larnn ii snfyla balants benim iin ok ak deil ve sade
ce bir tahminmi gibi geliyor bana; bunu iddia ederken ok
dikkatli olmak gerekir. ll. sayfada fantazmagoryann uzun bir
tanm ve teorisi olmal elbette. 12. sayfa benim iin yaklamak
ta olan bir tehlikenin habercisi gibiydi. O zaman2R Satrn aln
tsn okuduumuzda Felizitas ile nasl etkilendiimizi hatrl
yorum hala; ama bu alnt kendime gelmemi engelleyemedi.
Satrn'n halkas dkme demirden yaplm bir balkona deil,
balkon Satrn'n halkasna dnmeliydi; burada yapacam
kar neri soyut bir ey deil, size ait bir baar olduu iin ok
mutluyum: Berlin'de ocuklk'un29 benzersiz "ay" blm; bu
blm buraya tam uyar aslnda. Bir kez Pasajlar almasyla il
gili syledikleriniz aklma geldi imdi: Bu almann ancak
deliliin uzarnndan ekilip alnabileceini sylemitiniz30; a
lmann kend ini delilie teslim edeceine ondan uzaklamas,
delilie arpp geri dnen Satrn alntsnn yorumunun bir de
Iili. te benim asl itirazm buraya: Siegfried [ KracauerJ bun
dan bylenebilirdi, ama ben burada konu ok ciddi olduu
iin acmasz olmak zorundaym. Metann feti kavram, bu
kavram bulann ilgili blmleriyle kantlanmal - sizin de ni
yetiniz buydu herhalde. Yine 12. sayfada karmza kan ve
duraan bir antropolojiye iaret eden "organik" kavram, bu e
kilde kalamaz, ya da ancak sadece fetiten nce varolan bir ey
olarak, yani "peyzaj" gibi bizzat kendisi tarihsel bir boyuta sa
hipse bu ekliyle kalabilir. 13. sayfaya Odradek'in diyalektik
meta motifi de girmeli diye dnyorum. Burada ii snf
hareketi biraz deus ex mac/ia (beklenilmeyen bir anda gelen
yardm) gibi ele alnm sanki; tabii bu, d ier baz ifadeler de
olduu gibi, taslan ksaltlma biimiyle alakah olabilir - bu
benim birok itirazma kar ne srlebilecek bir itiraz. Mo
dayla ilgili blm ok nemli bence, ama gelitirilirken "orga
nik" kavramndan kurtarlarak "canllarla" -yani ncl bir do
ayla deil- ilikilendirilmeli; aklma, 19. yzyl aniatma g
cne sahip ve ayn zamanda endstriyel ilemlerle balantl
olan parldayan kuma kavram geldi. Belki bunu biraz aratr
malsnz. Frankfurter Zeitmg'da haberlerini her zaman byk
1 20 Walrer Benjam in zerine

bir ilgiyle izlediimiz Bayan Hessel bu konuda bilgi sahibidir.31

14. sayfa, meta kategorisinin ok soyut kullanlm olmasyla il
gili endielerimi ifade etmem gereken bir blm: Bu kategori
sanki "ilk kez" 19. yzylda ortaya km gibi ele alnm (bu
arada ayn tirazn Kierkegaard'daki imekan ve iselliin sos
yolojisi iin de geerli olduunu ve sizin taslamza itiraz etti
im noktalarda kendi eski alnama da itiraz ettiimi syleye
yim). Bence meta kategorisi, dnya ticareti ve emperyalizm gibi
zellikle modern kategorilerde -rnein bu dneme ait pazar
olarak pasajlar, ya da geici olan iin dnya ticaret pazarlar
olarak antikac dkkanlar- ok iyi somutlatrlabilir. Uzakta
olanlarn toplanmasnn anlam, belki de bilinsiz snflarn ka
zanlmas sorunu ve imparatorlua ait istiladr. Sadece hemen
aklma gelenleri yazyorum: Tabii ki burada malzernede inanl
maz zl eyler ortaya karabilir ve 19. yzyln eyler dnya
snn (belki grnmeyen tarafndan, plerden, kalntlardan,
enkaziardan yaklaarak) zel biimini saptayabilirsiniz. "B
ro" ile ilgili blm de tarihsel bir kesinlikten yoksun gibi. Bu
bana salt bir kartlktan ok, eski -belki de Barok.,- oda biimle
rinin kalntlar gibi grnd (krl. iindeki kreler, duvar hari
talar, parmaklklar ve baka malzeme biimleri). 15. sayfadaki
Jugendstil teorisi: Jugendstil slubunun imekanda belirleyici
bir sarsnt yaratt konusunda sizinle hem fikir olsam da, "i
selliin btn glerini harekete geirmesi"ni kabul etmem sz
konusu deil. Jugendstil, isellii daha ok "hariciletirerek"
kurtarmaya ve gerekletirmeye alr (Kierkegaard'dakinin
tam zdd bir anlama sahip olan sembolizm teorisi ve Mallar
me'nin imekanlarndan bahsetmenin tam yeri buras). Ju
gendstil'de isellik yerine cinsiyet var. Burada Jugendstil'in cin
siyetle ilikilendirilmesinin nedeni, bireyin burada isel anlam
da deil, bizzat bedeniyle yer almas. Bu durum, lbsen'den Ma
eterlinck ve d'Annunzio'ya, Jugendstil sanatnn tamam iin
geerlidir. Strauss ve Jugendstil mziinin kkenieri de
Brahms'n oda mziinde deil, Wagner'dedir. Bence beton Ju
gendstil iin karakteristik deil; 1910'lardaki garip dneme ait
olabilir. Ben asl Jugendstil'in byk ekonomik krizle ayn d
neme rastlam olmasn da mmkn gryorum; Beton, sava
 XIX. Yzyl'n Bakemi Paris zerine 121

ncesi konjonktre ait bir yap malzemesi. 16. sayfa: Wede

kind'in eserindeki32 yap ustas Sollness'in ok ilgin yorumuna
dikkatinizi ekmek isterim. Uyan konu alan psikanalizle ilgi
li edebiyat tanmyorum, ama bakacam. Ancak, polemik ya
parak hipnozdan ok net bir ekilde kendini farkllatran (bu
nun delili Freud'un verdii derslerdir13) rya yorumu ve uyan
konu alan psikanaliz de, ayn zamana denk den Jugenstil'e
ait deil mi? Burada konumuzun snrlarn aacak ok nemli
bir sorun olabilir. Genel eletiriyi dzeltme anlamnda baz
eyler eklemek istiyorum: Kolektif bilin kavramnn kullanl
masn reddediyorsam, bunun sebebi elbette "burjuva bireyi"
asl temel olarak gstermeye almak deil. Amacm imekan
sosyal ilevi asndan netletirmek ve da kapallnn sadece
yanltc bir grntden -ama kiiletirilmi kolektif bilince
kar deil, bizzat gerek toplumsal srece kar bir grnt
den- ibaret olduunu ortaya karmak. Burada "birey", mitle
tirerek ortadan kaldrlmamas gereken, sadece saklanmas ge
reken diyalektik bir gei aracdr. Burada "eylerin faydal ola
bilmeleri iin angaryadan kurtulmasnn" ele alnd bl
mn, metann diyalektik kurtarlyla i lgili dahiyane bir d
nm noktas olarak altn bir daha izmek istiyorum. 17. sayfa
da koleksiyoncunun ve imekann mahfaza olduu teorisinin
daha da detaylandrlmasn isterim. 18. sayfayla ilgili olarak,
diyalektik bir son blm olarak Poe'nun Kafabalklarm Ada
m'nn temelini tekil edebilecek Maupassant'n Gece'sine dik
katinizi ekmek istiyorum. Kitlenin bir pee olduunu syledi
iniz blm harika. 19. sayfa diyalektik imgenin eletirilmesi
asndan uygun. Buradaki teorinin konunun devasa iddiasn
tayacak gte olmadn siz de biliyorsunuz eminim. Syle
mek istediim tek ey, ift anlamlln diyalektiin bir imge
olarak ortaya k deil, teori araclyla iyice diyalektikleti
rilecek i mgenin "izi" olmasdr. Hatrladm kadaryla, Kierke
gaard'da imekanla ilgili blmde sizin iinize yarayacak bir
trnce var. 20. sayfaya belki Pieces co1damrees'deki [ Baudelaire]
byk Femmes damnees' in son ktas konmal. Yanl bilin kav
ramn bence daha dikkatli kullanmak ve asla Hegelci kkeni
ne gnderme yapmadan kullanmamak gerekir. "Snob" kavra-
1 22 Walcer Benjamin zerine

m kkeninde estetik deil, sosyal bir kavramdr; Thackeray sa

yesinde kabul grmtr. "Snob", "dandy" kavramndan ke
sinlikle ayr tutulmald r. "Snob"un tarihini de aratrmak la
zm, bunun iin en iyi malzeme Proust'ta mevcut. 21. sayfadaki
"sanat sanat iindir" ve "btnsel sanat yapt" tezi bu ekliyle
salam deil. Kat anlamda btnsel sanat yapt ve artistlik,
meta karakterinden ka iin ar ulardaki iki denemed i r ve
birbirleriyle rtmezler: Baudelaire'in Wagner ile ilikisi,
onun bir fahieyle birliktelii kadar diyalektiktir. 22. sayfadaki
speklasyon teorisi beni hi tatmin etmedi. Burada bir kere,
Pasajlar'n taslanda yer alan kumarbazn o olaanst teori
si34 yok; dier taraftan da speklatrn gerek ekonomik teori
si eksik. Speklasyon, kapitalist mantn mantkszlnn
olumsuz ifadesidir. Belki buraya "arln ekstrapolasyonu"
ile ulalabilir. 23. sayfada perspektifin dsal bir teorisi olma
lyd; galiba ilk Pasajlar almanzda vard byle bir tmce.
Buraya 1810-1820 arasnda icat edilen stereoskop girmeli. Haus
mann blmnn ok gzel olan diyalektik tasarm, belki tas
lak halinden yola klarak yaplacak bir yorumlamayla, son
eklinde taslaktan daha kesin bir ekilde ortaya kar.
Sizden tekrar bu notlarn "drdrc" tarzndan tr zr
dilerim; ancak baz noktalarda esasa ynelik eletiride bulun-
may kendime bor biliyorum. Kitapla35 ilgili olarak Londra'da
Warburg Enstits'ndeki dostum Wind'e bavuracam; uma
rm sizin iin kitab salayabilirim. Ekte tasla gnderiyorum.
Nihayet, bir kezlik istisna olarak bu mektuptan kendim ve Fe
lizitas iin bir kopya yapmam affetmenizi dil iyorum. Umarm
bunu teknik nedenlerle yapm olmam davranm mazur gs
terecektir ve teknik adan tartmann yrtlmesini kolayla
tracaktr. Siegfried'den sadece taslanz hakkndaki mektubu
mun gecikmesini affetmenizi rica etmitim; taslan oluum s
reci, hele de ierii hakknda bilgi vermedim. [.. ] Ayrca mektu
.

bun grnts iin affnz rica ediyorum. Epeyi bozuk bir ma

kinede yazdm ve uzunluu bir btnl olmasn engelledi.
[ ...]
Sevgili Bay Benjamin, "d" -"diyalektik imgede znel
olan unsur" olarak- bu modelle badatrma abanz, bu d-
 XI X. Yzyl'n Bakenri Paris zerine 1 23

ncenin nasl ifade edileceine dair bugn aklma son gelen

leri de size bildirmeye itti beni:
Nesnelerin kullanm deeri yok olduundan, yabanclaan
nesnelerin ii boaltlr ve ifre olarak anlam ifade ederler. z
nellik nesnelerin iine istek ve korkulara ait ynelimler koya
rak onlara hkmetneye balar. Bu l nesneler znel ynelimin
imgeleri olduklar iin kalc36 ve ebedi grnrler. Diyalektik
imgeler, yabanclam nesneler ve onlara yklenen anlamlar
arasnda -lm ve anlam arasndaki kaytszlk annda sessiz
kalan- bir oluumdur. Nesnelerde, grntde en yeni olan can
lanr; lm, anlamlar en eski olana dntrr.

Notlar

1 kinci mektubun kaybolduu zannediliyor; ilk mektup ise l.S.193S tarihinde

Paris'ten yazlan olmal (krl. V[21, 1 1 1 1 ve devamndaki zet).
2 Pasajlar kastediliyor.
3 Friedrich Pollock (1894-1970), Benjamin'e 1934 ylnn Haziran ayndan itibaren
maddi destek salayan Sosyal Aratrmalar Enstits'nn mdrnn asista
nyd.
4 lk kez 19S6'da yaynlanan Metakritik der Erkemtnistleorie (krl. Adorno, Gesam
nelte Sclrifte, Cilt S, Zur Metakritik der Erkemtuistleorie. Drei Stdie11 z Hegel,
Frankfurt a.M. 1971, s. 7-245).
S Sosyal Aratrmalar Enstits'nn yaynlad Zeitschrifl filr Sozialforsclung iin.
6 krl. II (2), 46S-SOS.
7 yazlmad.
8 krl. Il (1), 29S-310.
9 krl. ll (1), 368- 38S.
10 Franz Borkenau'nun Der berga11g tom fedalm zum /iirgerlicle Weltbill adl ki-
tab (Paris 1934) Sosyal Aratrmalar Enstits tarafndan yaynlanmt.
11 krl. V (2), 1246.
1 2 krl. V (2), 1 243.
13 krl. V (2), 1 24S.
14 Bulunamad.
1S krl. Maupassant'n Mademoisel/e Fifi derlemesindeki A cleval adl hikaye.
16 krl. V (2), 1238.
17 krl. Max Horkheimer, Gesamelte Sclrifte, yayma hazrlayan Alfred Schmidt
ve Gunzcli Schmid Nocrr. Cilt 3, Sclrifteu 1931-1936, Frankfurt a.M. 1988, s.
249-276.
1 24 Walccr Benjamin zerine

18 Benjamin'in Adorno'ya gnderdii taslanson halinden ok az farkl olan ver

siyonu V (2), 1237-1249'da mevcut; baskda daktiloyla yazlm taslan sayfa
numaralan keli parantez iine alnmtr. Adorno'nun mektubunda ve onu
takip eden blmde belirtilen bu sayfa numaralardr.
19 l k Pasajlar tasla bitmi bir metin halinde deildir; Benjamin'in kendisi de bi
rinci ve ikinci taslak szlerini trnak iinde kullanmtr (krl. V[2], 1 138). Adar
no'nun birinci taslak ya da "ilk taslak" dedii -yayma hazrlayana sylediine
gre- Benjamin'in ona 1929 ylnda okuduu tek tek iragmanlardr; bunlar Pa
sajlar'n, "Pa r i s Pasajlar ll" bal altndaki metinleridir (krl. V [21, 1044-1059).
20 krl. V (2), 1056 ve devam ve V (1), 612 ve devam.
21 krl. V (2), 1 247.
22 krl. Adorno, Gesammelte Schrifte, Cilt 2, Kierkegaard, Fra nkfurt a.M. 1979, s. 38-
69.
24 bkz. bu eser s. 109.
25 Bertold Brecht'in takma ismi: Adorno bu mektubu bir Almanya ziyaretinde
yazmt.
26 krl. Adorno, Gesamme/te Sc/riften, Cilt 2, a.g.e., s. 61-69.
27 krl.ll (1), 334-367.
28 Der Satrrig oder Ehvas vom Eiselm balkl metin ok unurken olabilir (krl.
VJ2l, 1060-1063; alnt ayn yer, 1 060). Balant iin krl. V (2), 1 243 ve ayn yer
1 350.
29 kr!. IV (1), 300-302 ve VII (1), 426-428.
30 krl. V (1), 570 ve devam.
31 Franz Hessel'in kars olan Helen Hessel, Behjamin'_in Parisli dostlar arasn
dayd; Paris'ten Frmkfurter Zeitug'a yazyordu.
32 krl. Frank Wedekind, Gesammelle Werke, Cilt 9, Mnih 1921, s. 340-358.
33 Tabii burada 1916/1917 yllarna ait olan Vo.rlesmge zur Einf!rug in die
Psydwaalyse'den sz ediliyor.
34 bkz. bu eser s. 1 1 3 ve s. 124, dipnot 21.
35 Benjamin Vortriige der Bibliothek Warlnrg serisinde yaynlanan, Ferdinand
Noack'n Trimp! und Triump/ogen adl yazsn sormutu.
36 Doru okunduu kesin deil; Pasajlar iin bu blm karp yazan Benjamin
"urvergangne" (ilk kaybolan) d iye okumutu (krl. V[ ll, 582).
 Tekniin Olanaklaryla
Yeniden retHebildii ada
Sanat Yapt zerine

Londra, 18.3.1936

Bugn oturup size bu olaanst alrnanzla1 ilgili ba

z notlar yazyor olmamn amac, bir eletiri ya da almam
za yakr bir yant vermeye almak deil kesinlikle. inde
bulunduum korkun i younluu -byk manhk k itab2, iki
analiz dnda hazr olan Berg Moogra.fisi'nin3 bitirilmesi ve c az
aratrmas4- bu tr bir eye balamarn imkansz klyor; hele
de yazl iletiimin yetersizliinin ciddi biimde bilincine var
dm bir almayla karlanca. nk burada sizinle enine
boyuna tartmak istemediim tek bir cmle bile yok. Tart
mann en ksa srede gereklemesini umuyorurn; ama yine de
size, ne kadar yetersiz olursa olsun, yant verrnek iin fazla da
beklernek istemiyorum.
zin verin temel bir izgiyle snrl tutaym kendi mi. al
nanzn tutkuyla karladrn ve tamamen doru bulduum
blm, asl arnacmza (mit ve tarih ilikisinin diyalektik ola
rak yaplandrlmas) materyalist diyalektiin dnce katman
larnda ulatnz dndm blm: Burada sanatn by
snn bozulmas olarak hedeflenen, mitin diyalektik yoldan
kendi kendine ortadan kalkmas. Biliyorsunuz, uzun yllardr
estetik denemelerimin altnda "sanatn tasfiye edilmesi" konu
su yatyor. Ve mzikte teknolojinin nceliini heyecanla savu-
1 26 Wal[er Benjam i n zerine

nuyor olmam, kesinlikle bu anlamda ve sizin "ikinci teknik"

kavramnz anlamnda anlalmal. Burada ortak bir temel bul
mu olmamz artmyor beni - Barok Kitab'nda alegerinin
(yeni terminolojide "zel bir atmosfer tayan") sembolden ay
rlmasndan, Tek Yn'de sanat yaptnn byl belgelerneden
ayrlmasndan sonra bu beni hi artmyor. Bunun en gzel
kant -her ikimiz iin de demem umarm mnasebetsizlik ol
maz- sizin bilmediiniz, iki yl nce Schnberg iin hazrlanan
kitapta yaynlanan bir makalede5 bu konuda, diyalektik ve ter
minolojinin kavramsallatrlmas ve teknikle olan ilikinin de
imi olmas ile ilgili yazdklarmla sizinkilerin tamamen r
tyor olmas.
te bu rtme imdi benim iin kriterlerin -tehis etmek
zorunda olduum- farkllklarn gsteriyor ve imdi hatlar
iyice netleen "temel izgimizden" baka hibir amaca hizmet
etmiyor. Herhalde nce deneysel eletiriye dayanan eski ynte
mimizi takip edebilirim. Yazlarnz arasndaki devam lln ve
tutarlln srd son yaznzda, yap olarak sanat yapt
kavramn hem teolojinin sembolnden hem de byl tabu
dan ayrdnz. imdi byl atmosferi hi sorunsuzca "zerk
sanat yaptna" aktarmanz ve sanat yaptina ak bir biimde
kar-devrimci ilev yklemenizi dndrc buluyorum v
burada Brecht'e zg belli motiflerin ok inceltilmi kalntlar
n gryorum. Size, burjuva snfnn sanat yaptndaki byl
enin bilincinde olduum konusunda gvence vermeme ge
rek yok (hele de estetik zerklik kavramna ait olan idealizmin
burjuva felsefesini mistik anlamda tamamen ortaya karmaya
srekli uratm iin). Ama bence -allagelmi konuma bi
imimi affedin ltfen- zerk sanat yaptnn merkezi mitsel de
il; aksine bizzat kendi, diyalektik ve byl olan zgrln
iaretiyle birletiriyor. ayet doru hatrlyorsam, bir kez Mal
larme ile ilgili olarak siz de bana benzer eyler sylemitiniz ve
almann tamamyla ilgili duygularm, sizin hep Mallar
me'yle ilgili bir kar yaz yaznanz arzu etmi olmarn syle
yerek en iyi aklayabilirim; bence bizim iin byk bir kazan
olacak bu yazy yazmay borlusunuz bize. alnanz ne ka
dar diyalektik olursa olsun, zerk sanat yapt konusunda diya-
 Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii . . . 1 27

lektik deil; en temel ve bana mzikle ilgili almalarmda her

geen gn daha da nemli grnen deneyimi, yani tam da
zerk sanatn teknolojik yasasn sk skya takip etmenin sanat
yaptn deitirdiini ve sanat yaptn tabulatrma ve fetile
tirme yerine, zgrle, bilinli olarak retilebilene, yaplmas
mmkn olana yaklatrdn grmezden geliyor. iirlerin bir
esinlenmeden kaynaklanmadn, sadece szcklerden olutu
unu syleyen Mallerme'deki trnceden daha iyi bir materya
list plan grmedim. Valery ve (iiler iin ak bir ekilde sy
lenmeyecek ifadeler yer almasna ramen materyalist olarak
kabul edilebilecek, villa6 zerine yapt almasyla) Borc
hardt gibi en byk tepkiyi verenlerin hcrelerinin derinlikle
rinde bu patlayc madde hazr bulunuyor. Eer kitsch filmi d
zeyli film karsnda kurtarmaksa niyetiniz, bu konuda hi
kimse benim kadar fikirlerinizi paylaamaz; "sanat sanat iin
dir"i de kurtarmak gerekiyor ve sadece "sanat sanat iindir"e
kar oluan, bence Brecht'ten genlik hareketine kadar uzanan
yek vcut cephe bile insan bunu yapmaya motive edebilir. Sa
natn eleri olarak oyun ve grntden sz ediyorsunuz; ama
neden oyunun diyalektik olduunu ve -Mignon ve Helena'yla
ba dertte olan Ottilie'de7 kurtardnz- grntnn ayn e
kilde diyalektik olmadn anlamyorum. Ayrca burada tart
ma hzla siyasi bir platforma ekiliyor elbette. nk siz tek
nikleme ve yabanclamay (ok hakl olarak) diyalektik olarak
ele alrken, nesnelletirilmi znellik iin ayn eyi yapmazsa
nz, bu siyasi adan (sinemann znesi olarak) proletaryaya,
Lenin'in cmlesine gre, -sanat eserinin lanetlenmi olarak ni
telendirdiiniz blmne ait olan- entelektellerin teorisinin
diyalektik znesi olmadan yerine getiremeyecei bir grev
yklemekten baka bir anlama gelmez. Ltfen beni doru anla
yn. Sanat yaptnn zerkliini bir ayrcalk olarak garanti alt
na almak deil niyetim ve ben de sizin gibi sanat yaptndaki
zel atmosferin (auratik unsurun) yok olmaya yz tuttuunu
dnyorum ve bu - sras gelmiken syleyeyim - sadece
tekniin olanaklaryla yeniden retHebildii iin deil, zellik
le kendi "zerk" biim yasalarna uyduu iin byle (Kolisch'le
birlikte yllardan bu yana planladm, mziin yeniden retil-
128 Walrer Benjamin zerine

mesi teorisinin konusu da bu8). Ancak zerklik, yani sanat ya

ptnn meta ekli, yaptn byl ynyle rtmez: Nasl ki
sinemann metalamas tam olarak yok olmad, sanat yaptnn
metalamas da tam olarak yok olmad; bu durumu ego adna
reddetmek burjuvaya zg bir gericilikse, birebir kullanm de
eri asndan bu metalamay hkmsz klmak da anariz
min snrlarnda gezinmek anlamna gelir. Tpk sizin gibi, beni
u noktalar etkiliyor: Ama sadece en alt noktadaki ile en st
noktadakinin diyalektii edeerse; eer en st noktadakinin
diyalektii yozlamamsa. Her iki u da kapitalizmin yaralar
n tayor, deiim esini iinde barndryor (tabii ki asla
Schnberg ve Amerikan sinemasnn ortasnda bir ey deil
bu); her iki u zgrln btnnn birbirinden ayrlm iki
paras, ama zgrl bu iki ucu tekrar birletirerek elde et
mek mm kn deil: Birini dierine kurban etmek fazlasyla ro
mantik olur; bu ya kiilii ve byy iinde barndran burjuva
romantizmi, ya da tarihsel sre iinde proletaryann (ki bu
proletaryay da burjuva retmitir) gcne kr krne gve
nen anarist bir romantizm demek olur. almay belli bir l
de anarist romantizm ile sulamak durumundaym. Sanat
tabularndan arndrdnz; ama imdi size yaklamakta olan
vahetten korkuyormusunuz (benden baka kim sizinle bl!_
korkuyu paylaabilir!) ve bu korkudan kurtulmak iin korktu
unuz eyi tersine bir tabulatrmayla yceltiyormusunuz gibi
grnyor. Sinema izleyicisinin glmesi (bu konuyu Max
[Horkheimer] ile de konutum, size sylemitir eminim) iyi ya
da devrimci bir ey deil, en korkun burjuva sadizmiyle dolu.
Spor tartan gazete satcs ocuklarn uzmanlk bilgisi bana
ok pheli grnyor; ve nihayet elence teoriniz tm ok edi
ci ekiciliine ramen beni ikna edemedi - en azndan, kom
nist bir toplumda i yaamnn insanlar yarmayacak ve aptal
latrmayacak bir ekilde organize edilecei ve bylece insanla
rn elenmeye gereksinimi olmayaca gibi basit bir nedenle ol
sayd. te taraftan kapitalist pratie zg "test" gibi kavramlar
bana neredeyse varlkbilimsel anlamda kat ve tabulara uygun
hareket etmek gibi geldi. Oysa atmosfer zellii diye bir ey
varsa ayet, bu en iyi ve elbette en dndrc lde filmle-
 Tekniin Olanaklaryla Yeniden reti lebildii ... 1 29

rin bir zellii olacaktr. Kk bir detaya daha deinecek olur

sam: Chaplin filmi izleyen gericinin uzman bilgiyle avangart
olabilecei de bana bir romantikletirme gibi geldi; nk ne
Kracauer'in Lieblig 'ini (Modern Times'tan11 sonra bile) avangart
sinemaya dahil edebilirim (bunun nedeni Caz almamda iyi
ce ortaya kacak), ne de buradaki akl banda elerden her
hangi birinin bilinle alglanabileceini dnyorum. Neyle
kar karya olduumuzu anlamak iin sadece bu filmin izle
yicisinin nasl gldn grmek yeter. Werfel'e10 indirdiiniz
darbe beni ziyadesiyle memnun etti. Ama Werfel'in yerine
Micky Mouse'u alacak olursak, iler epeyi karmaklar ve ye
niden retimin gerekte her insan tarafndan filmdeki "a pri
ori"yi mi oluturduu, yoksa daha ok -burjuva karakteri ko
nusunda Paris'te tamamen ayn grte olduumuz- o "naif re
alizme" mi ait olduu sorusu ortaya kar. Nihayet sizin aura
tik olarak teknik olann karsnda konumlandrdnz o mo
dern sanatn, Flaminck1 1 ve Rilke'de olduu gibi ikinlik asn
dan ok pheli olmas da bir tesadf deil. Tabii alt derecenin
Rilke'yle ii kolay; ama bunun yerine Kafka ve Schnberg gibi
isimler olsayd, o zaman sorun baka bir ey olurdu. Schn
berg'in mzii tabii ki auratik deil. Burada isteyebileceim, bi
raz dla fazla diyalektik. Bir taraftan kendi teknolojisi sayesinde
planlanana transandantal hale gelen "zerk" sanat yaptnn
iyicene diyalektikletirilmesi; dier taraftan kullanm sanatnn
kendi olumsuzluu iinde daha da gl olarak diyalektikleti
rilmesi - bu olumsuzluu gz ard etmemisiniz ama "si nema
daki kapital" gibi olduka soyut kategorilerle adlandrmsnz
ve bunlar kendi iinde, yani ikin bir usdlkla sonuna kadar
takip etmemisiniz.12 ki yl nce Neubabelsberg'deki atlyeler
de bir gn geirmitim Burada beni en ok etkileyen -sizin
zerinde durduunuz- montaj ve ilerleme diyebileceimiz her
eyin gerekte ne kadar az kullanldn grmek oldu; yaplan
ey, daha ok gerei beceriksizce taklit ederek yeniden ina et
mek ve sonra "fotorafn ekmek". Siz zerk sanatn teknik y
nn kmsyor, baml sanatnkini gznzde bytyor
sunuz; ksaca, bu belki de benim temel itirazm. Bunu gerek
letirmek ancak sizin birbirinden ayrdnz iki u nokta ara-
1 30 Walrer Benjamin zerine

snda diyalektik bir ba kurarak mmkn. Kanmca bu geni

lde bir transformasyon olarak ele alnan Brecht'teki motifle
rin tasfiye edilmesinden baka bir ey deil; zellikle de her tr
etkileim balamnn dolayszlna ve -burjuva snfndan
devrime olan ilgisinden baka hibir ayrcal olmayan, ama
bunun dnda burjuva karakterine zg tm hastalklarn izle
rini tayan- gerek proletaryann gerek bilincine yaplan her
arnn tasfiyesi. Bu bize ilevimizin ne olduunu ak biim
de gsteriyor - bu ilevi "aydnlarn" aktivist bir tasarm ola
rak alglamadmdan eminim. Ama bu ilev, yeni tabulatr
malara -tabiri caiz ise "test"lere- ynelerek tm eski tabula
trmalardan kaabileceimiz anlamna gelmemeli yine de.
Devrimin amac korkuyu yenmektir.
Bu nedenle devrimden korkmamza gerek yok ve bu ne
denle de korkumuzu varlkbilimsel anlamda almamalyz. Hep
yeltendiimiz gibi, kendi sorunlarmzdan proletarya erdemi
ni yaratmak yerine -ki proletaryann sorunlar da bizimkilerle
ayn ve biz nasl ki devrimi gerekletirmek iin proletaryaya
muhtasak, o da bilgi iin bize muhta-, aniayarak ve kavray
mza yasaklar koymadan proletarya ile dayanma iinde olmak
burjuva idealizmi deildir. Bence estetik tartma bundan byle
entelekteller ve proletarya arasndaki -sizin ok iyi bir ekilde
aln yaptnz- bu hesaplamaya bal olarak ilerleyecek.
Aceleyle yazdm iin affedin beni.
Tm bunlar ciddi olarak sadece -her eye ramen byl
olmayan- sevgili Tanr'nn iinde bulunduu detaylara inerek
halledilebilirdi, ama zamannn kstl olmas -aslnda kesinlik
le kanmamz gerektiini sizden rendiim- geni kategorile
ri ele almak zorunda brakt beni. Tasiaa ekleme yaptm yer
leri size belirtmek iin aklma gelenleri kurun kalemle abucak
ekiediim notlar -bazlar herhangi bir bilgi veremeyecek ka
dar ylesine yazlm olmasna ramen- ylece braktm13.
Pazar gn Almanya'ya gidiyorum. Londra'da bitireme
diim Caz alman belki orada bitirebilirim. almay (25
basl sayfadan fazla olmayacaktr sanrm) iine mektup ek
lemeden, okuduktan sonra Max'a gndermeniz ricasyla size
gnderebilirim. Ancak gnderebileceim kesin deil, nk ne
 Tekniin Olanaklaryla Yeniden rerilebildii ... 3

bitirmeye zamanm olup olmayacan biliyorum ne de al

mann ieriinin Almanya'dan gnderilmesinin tehlikeli olup
olmayacan. "Palyao" kavramnn almann odak noktasn
oluturduunu sanrm Max sylemitir size. Sizinkiyle birlik
te yaynlanrsa ok sevineceim.14 Konusu ok mtevaz olma
sna ramen temel noktalarda sizin almanzla rtyor ve
bugn olumsuz ifadeler kulland m konuyla ilgili de elbette
olumlu eyler sylemeye abalyor. Bir kere caz hakknda, cazn
"ilerici" elerini (montaj grnts, kolektif alma, yeniden
retimin retim karsndaki ncelii) gerekte tamamen gerici
olan unsurlarn grnen yz olarak gstererek, btnsel bir
hkme varyor. Caz zmlerneyi ve onun toplumsal ilevini
gsterebilmeyi baardn sanyorum. Max ok etkilendi, si
zin de etkileneceinizi tahmin edebiliyorum. Tpk sizinle ara
mzdaki teorik dzeydeki farkllklada ilgili olarak, aslnda bu
farkn bizim aramzda olmadn dnmem ve Brecht'in g
nei egzotik sularda batncaya kadar size el vernem gibi. Siz
den eletirilerimi sadece bu ekilde alglamanz rica ediyorum.
Proletaryann "kitle" olarak devrim yoluyla paralanma
syla15. ilgili birka cmlenin Devlet ve Devrim'i1 6 okuduumdan
bu yana rastladm en derin ve en gl siyasi teori olduunu
sylemeden bitiremeyeceim.
[...]

Bir de Dadaizm17 teorinize tamamyla katldn syle

mek isterim. Dadaizm, almanza, "tumturak" ve "dehet"in
Barok Kitab'nza katt olgunluu ve gzellii katm!

Notlar

1 Adorno Tekniin 0/atak/rylr Yetidet Oretilelildii ada Smut Yapt'n "dzel

tilmi ikinci eklinin" bulundu daktiln nshasndan tanyordu (krl. VII [lj,
350-384).
2 Husserl'in J956'da Zur Metakritik der Erkemtnistleorie balyla yaynlanan
arahrmas kastediliyor; krl. Gesammelte Sclrftet, Cilt 5, Z1r Metakritik der E.r
kemtistleorie. Drri Stulien z Hegel, Frankfurt a.M. 1971, s. 7-245.
1 32 Walcer Benjamin zerine

3 krl. Willi Reich, Alba Berg. Berg'in kendi ve Theodor Wiesengrund-Adorno

ve Ernst Krenek'in yazlan, Viyana 1937. Adorno'nun yazlarnun byk bir b
lm 1968 tarihli Berg-Mcmograp/ie'den alnmtr; krl. Grsamme/11.' Schriften,
Cilt 13, Oh musikaliscle Morograplie, Frankfurt a.M. 1971, s. 321-494.
4 krl. Adorno, Gesammelte Sc/rifte, Cilt 17, Musikalisde Sc/rifte IV, Frankfurt
a.M. 1982, s. 74-108.
5 krl. Adorno, Gesammelte Sc/rifte, Cilt 17, a.g.e., s. 198-203.
6 krl. Rudolf Borchardt, Prosa lll, yayma hazrlayan Ernst Zinn'in ibirliiyle
Marie Luise Borchardt, Stuttgart 1960, s. 38-70; der "unsagliche Satz gegen die
Arbeiter" s. 60.
7 Goelles Wallverwmdtsclaflm (Goefle'i Gi/1 BglarJ yazs kastediliyor; krl.
I(1), 123-201, zellikle 194- 201.
8 Adorno'nun geride brakt almalannda bu almaya ait saysz fragman
mevcut. Ama bunlarn hepsi Rudolf Kolisch'le ortak yazlmas planlanan bir
almadan vazgetikten sonra yazlm.
9 1936 tarihli Chaplin filminin ad.
10 krl. Vll (1), 363.
11 Flaminck'in [doru yazl: Maurice Vlaminckl Saat Yapl makalesinin gn
mze kadar gelen hibir versiyonunda ad gemiyor; Adorno'nun hafzasnda
belki de Derain'in adnn yerini almt (krl VII [1], 379).
12 krl. VII (1), 357 ve 370.
13 Adorno'nun sz ettii bu nsha gnmze ulamam olmal.
14 Adorno'nun Caz Ozerie adl makalesi Zeilsc/rift fiir Sozialforsclrmg'da Saat Ya-
pl adl makalesinden bir say sonra yaynland:
15 krl. VII (1), 370 ve devam [dipnot 121.
16 Lenin'in 1917 tarihli ayn adl yazs.
17 krl. VII (1), 379 ve devam.
 Hikaye Aniatcs zerine
Nikolay Leskov'un Yaptlar Hakknda Dnceler

Berlin, 6.9.1936

Hikiiye Anlatcs 1 adl almanzla ilgili en azndan bir

ka kk yorum yapmak iin sz konusu bulumaya2 kadar
beklemek istemiyorum. Burada nce, hikaye anlatmann artk
imkansz olduu ynndeki tarih felsefesi ile ilgili dnceni
ze tamamen katldn belirtmek isterim. Bu imkanszlk be
nim iin "roman teorisi"3 ile ilgili gndermelerin ok tesinde,
teorik bir hesaplamaya girmeden yllar ncesinde kesin olan,
ok bildik bir dnce. Hatrlyorum, dostum Reinhold Zic
kel'in4 12-13 yl nce bana, kiilerin isimlerinin nnde "belir
lilik artikeli" yer alan ( ... die Sunna", v.b}* h ikayeler okurdu ve
"

ben de bu tutumun aniatann fiktif olarak - o zaman bana im

kansz gibi grnen- bir dolayszlk iddiasn gsterdii iin,
bu "die"den hi holanmazdm. Ve ite bundan tr uzun za
mandr Keller ve Storm apnda -Fontane'den h i sz etmeye
lim zaten- gya byk h ikayecilere kar tepkiliydim. Geen
lerde Schnitzler'in Weg ins Freie'sinin "Georg von Wergenthin
bugn masada yapayalnz oturuyordu" diye balayan ilk tm
cesini okuduumda, ayn okla sarsldm. Sanki biri hakknda
konuabilirmiiz ya da o kiinin kim olduunu biliyormuuz
gibi onun hakknda yazma hakk da nereden geliyor? Eer ya-
Alnaneada normal olarak cins isinierin nnde bulunan artikel, insan isimleri
nin nne konduunda , anlatan kiinin sz konusu kiiyi iyi tandn belirten,
Trkede "bizim ...." kullanndakine benzer bir anlam katar. (.n.)
1 34 Walter Benjamin zerine

nlmyorsam (sizin de yorumladnz5), isinierin belli bir te

reddtle sunulduu Gnl Balar 'nn ilk trncesinin kkeninde
Geethe'nin amaz tarih felsefesine l olan, anlatmann im
kanszl bilinci vardr.
Ancak dolayszlk tavrnn (eer izninizle imdi sizin met
niniz dnda, kendi sorumsuz terminolojime bal kalacak
olursam) ne Hegel'deki tarih felsefesi anlamndaki dolaysz
la, ne de bedensel anlamda bir dolayszla indirgenmesini
doru buluyorum. Ve bu farkllk beni daha nce hi olmad
kadar tartmamzn odak noktasna gtrd. nk sizinle
-aslnda prensipte ve somut olarak da tamamen ayn grte
olmamza ramen- farkl bulduum tm noktalar, "antropo
lojik materyalizm" bal altnda toplanabilir, ki bunu kabul
edemem. Sizin iin somutlatrmann ls adeta insan be
deni. Ama bu bence somut olan en nemli eyin (yani arkaik
deil diyalektik imgenin) eklini bozan deimez bir l. Bu
nedenle sizin kullandnz "jestler" ve buna benzer szckler
(ki ben de bu szc kullanmamak niyetinde deilim, sadece
yapsal olarak ele alnm olmasn kastediyorum burada) be
ni rahatsz ediyor ve yanlmyorsam, ...;, metalatrma beden iin
davranlk anlamnda bir "test" olduu surece (yani Tekni
in Yeniden retilmesi almamza itiraz ettiim nokta6) - di
yalektiin, metalatrmann ok dnmeden kabul ile abar
tlmas, bu alinada ortaya kt ekliyle, bedenin diyalektik
olmayan ontolojisinin arka yzdr. Galiba tartmamz ancak
bu iki kritik motifin birliini (son felsefi alnanz olan Pasaj
lar' gz nnde bulundurarak) gznzde netletirebilirsem
verimli olacak. Ve bulumamzn bunu salamasndan daha
ok istediim bir ey yok.
[ .]
..

Bu iki motifin birlii ile ilgili iddiann, bu mektupta henz

bir tez eklinde ve yetersiz olduunun farkndaym. Bu zde
lik belki de estetik zerklik balamnda daha elle tutulur ola
caktr. Bu bence Tekniin Yeniden retilmesi almanzda da
(diyalektik olmad iin) gz ard edilmi; Hikaye Anlatc
s'nda yer verilmemi olmas ise bana fazlasyla "jest benzeri"
geldi. Johann Peter Hebbel ve bir elence olarak sanat eseri: Sa-
 Hikaye Anianes zerine 1 35

nat eseri, elence bedenin llerine sabit ekilde olumlu belir

lendii iin tasarlanr. Ama metalatrmadaki zerklik, buradaki
davranla zg unsurlar kadar diyalektiklemeye tabi tu
tulmal!

Notlar

1 krl. Il (2), s. 438-465.

2 Adorno'nun 1936 yl Ekim aynn ba iin planlad Paris seyahati kastedili
yor.
3 Georg Lukacs'tan (Berlin 1920).
4 Zickel'le ilgili krl. Adorno, G'Sammelte Sc/riflen, Cilt 20.2: Vermiselle Schriflen II,
Frankfurt a.M. 1986, s. 756-767.
5 krl. 1(1), 134 ve devam.
6 bkz. bu eser s. 128.
 Baudelaire'de Baz Motifler zerine ve
Baudelaire'de kinci imparatorluk Dnemi
Paris'i zerine

1 . New York, 10.11 . 1 938

Bu mektubun gecikmesi benim ve hepimiz iin tehditkar

bir sulamaya dnt. Ama bu sulamann iinde belki bir
nebze de savunma var. nk Baudelaire1 yazmza yantn tam
bir ay gecikmesinin nedeninin kaytszlk olmad ak.
Gecikmenin nedenleri tamamen teknik trden. Bu teknik
nedenler hepimizin taslamza yaklamyla ilgili; ve Pasajlar
almamza youn ilgim nedeniyle, hi mtevazlk yapmadan,
zellikle de benim yaklammla2 ilgili olduunu syleyebili
rim. Baudelaire'le ilgili alnanzn elimize gemesi beni ok
heyecanlandrd ve yazy kelimenin tam anlamyla yutarcas
na okudum. almay zamannda bitirmi olmanza hayran
kaldm. Ve ite bu hayranlk, benim tutkuyla umduklarm ile
sizin metniniz arasndaki farkllklardan sz etmeyi zellikle
zorlatryor benim iin.
Baudelai re almanzda Pasajlar'a bir model oluturma
dncenizin3 ok zor olacan dndm ve eytann dn
yasna, Faust'un -artk baz muammalarn zlecei ynn
deki szleriyle- Brocken Da'nn fantazmagoryalarna bakt
ndan farkl bakamadm. alnanz okurken Mefisto'nun
"ama yeni muammalar oluur" repliini nrldanm olmarn
affedebilir misiniz acaba? Blmlerinden birinin bal Flane
ur, hatta bir dierinin bal Modernizm olan aratrnanzn
 Baudelaire'de Baz Moriller zerine . . . 1 37

bende bir eit hayal krkl yarattn aniayabilecek misi

niz?
Hayal krklnn nedeni almanzn, bildiim blmle
rinin4, Pasajlar'a ne bir model ne de bir giri oluturmas. Bu
rada motifler bir araya toplanm, ancak ilenmemi. Max'a5
[ Horkheimer] alnanzn ekinde gnderdiiniz mektupta,
arnacnzn tam da bu olduunu yazyorsunuz; sorulara ve
rilecek nemli teorik yantlar ihmal etmenize neden olan ve
hatta bunu, iin uzmanlarnn bu sorular fark etmelerini sa
lamak iin yapm olmanza neden olan, sizi yneten o ileci
disiplini tanmyor deilim. Ama bu konuya kar ve de by
lesine zorunlu isel bir iddia tayan bir balamda bu tr ileci
bir yaklamn ne kadar yrtlebileceini sormak isterim si
ze. Yazlarnz sadakatle izleyen biri olarak, yaptlarnzda bu
yntemin rneklerinin eksik olmadn rahatlkla syleyebili
rim. Literariscle Welt'te6 yaynlanan Proust ve gerekstclk
hakkndaki yazlarnz hatrlyorum mesela. Ama bu yntem
Pasajlar kompleksine aktarlabilir m i? Teorik bir yorum olmak
szn Panorama ve "z", Flaneur ve Pasajlar, Modernizm ve ben
zerleri - bu "materyal", kend i atmosferi tarafndan kemirilip
bitmeden sabrla yorumlannay bekleyebilir mi? Bu konularn
pragmatik ierikleri, izole edildiklerinde, yorumlanma olanak
larna neredeyse eytani bir tavrla kar durmaya ant imiyor
lar m daha ok? Knigstein'daki7 unutamadm konumamz
da bir ara, Pasajlar'daki her bir dncenin, lgnln ynetti
i bir dnyadan ekip alnmak zorunda olduunu sylemiti
niz. Bu tr dncelerin nne, ileci d isiplininizin talep ettii
geilmez katmanlardan duvarlar rlmesi zorunluluu beni
artyor. Son metninizde, Pasajlar Flaneur'n yolda yrme
sini engelleyen kaldrmlarn darlna bir gndermeyle bal
yor.8 Bu pragmatik giri, Hemberger'le yaztmz9 dnem
de bile inatla vazgemediim fantazmagoryann nesnelliine,
-tpk ilk blmn banda fantazmagoryann edebi Bolhe'in
davran biimlerine indirgenmesinde olduu gibi- daha ba
tan nyarg getiriyor d iye d nyorum. almanzda fantaz
magoryann dolaysz olarak varolmas ve hatta almann fan
tazmagorik bir zellik kazanmas taraftar olduumu dnp
1 38 Walter Benjamin zerine

endielenmeyin. Ama olmas gereken younlukta bir tasfiye

ancak, fantazmagoryann sosyal karakterlerin "grnts" ola
rak deil, nesnel bir tarih felsefesi kategorisi olarak ele alnmas
halinde gerekleir. Sizin tasarmnz tam da burada 19. yzy
la yaklamaya cesaret eden her eyden ayrlyor. Ama nerme
nizin kurtuluunun hi gelmeyecek bir zamana ertelenmesi ve
konunun zararsz bir ekilde ortaya kanarak "hazrlanmas"
mmkn deil. Benim itirazm bu. nc blmde, eski ter
minolojiyle sylemek gerekirse, 19. Yzyl'n lktarihi'nin yerini
19. Yzyl'da hktarih'in almas -zellikle de Victor Hugo zeri
ne Peguy'dan yaplan alntda10- ayn durumu farkl bir ekilde
ifade etmek anlamna gelir sadece.
Ama bu itirazm asla -yoruma kar duran bir ilecilikle,
ileciliin kar olduu, tarih ve bynn birlikte salnd bir
alana giren- bir konunun "ihmal edilmesi"nin pheli grn
mesinden kaynaklanmyor. Metnin kendi nsel nermelerinin
(apriorisinin) gerisine dt yerleri daha ok diyalektik ma
teryalizmle ilikisinde sk bir balant iinde gryorum - ve
tam da bu noktada sadece kendi adma deil, bu sorunu en in
ce detaylarna kadar tarttm Max adna da konuuyorum.
zin verin burada kendimi mmkn olduu kadar basit ve He
gel'e zg bir biimde ifade edeyim. Eer ok yanlmyorsam,
bu diyalektiin bir eksik taraf var: Araclk. almann tama
mnda Baudelaire'in pragmatik konularn birebir kendi dne
minin sosyal tarihinin ilgili zellikleriyle -zellikle de mm
kn olduu kadar ekonomik alanlaryla- ilikilendirme eilimi
hakim. Burada mesela arap vergisiyle ilgili blm (I, s. 23) [1
(2), 519 ve devamna tekabl ediyor]11, barikatlar12 i le ilgili baz
aklamalar ya da Pasajlar'dan (II, 2) [1(2), 538] daha nce s
z edilen ve bana ok sorunlu grnen blm kastediyorum;
nk bu blmlerde prensipte teorik olan fizyolojiler zerine
dncelerden, Flaneur'n "somut" anlatmarna gei bir b
tnlk iinde deil.
almanzda ykmllk ieren ifadeler yerine meta
forik ifadeler kullanld yerlerde bu tr bir yapaylk duygu
suna kaplyorum. Byle yerlerden biri yaptnzn zellikle en
gl tasarmlarndan birinin "-mi gibi" grnd, Flaneur
 Baudelaire'de Baz Morifler zerine ... 1 39

iin kentin bir imekana dnt yerd ir13 Tyleri rpererek

souk suya atayan bir yzc iin duyulan- hibir zaman ta
mamen kurtulamadmz- endieye benzer bir endieyle yak
lalan bu tr szler, somut davran biimlerine benzer bir
aryla sk bir balant iindedir. Bu somut davrana burada
Flaneur'de ve daha sonra kentte grmek ve duymak arasndaki
ilikiye ait blmde rastlanr - ki burada Simmel'den14 bir aln
tya yer verilmesi bouna deildir. Bunlar beni rahatsz ediyor.
Korkmayn, bunu bahane edip zaaflarma yenik decek de
ilim, sadece onlarn azna bir parmak bal alacam. Ayrca
somut olann bu zel biimine ve somutun davran-bilimsel
zelliklerine kar oluumun teorik nedenini anlatmaya ala
cam. Kartlnn nedeni, styapnn her bir ak ve net zel
liini altyapnn yakn zellikleriyle dolaysz ve hatta nedensel
bir balamda ilikilendirerek styapnn zelliklerine "mater
yalist" bir unsur yklemeyi yntem asndan doru bulma
mamdr. Kltrel karakterlerin materyalist aklamas sadece
toplam sre gz nnde bulundurulduunda mmkndr.
Baudelaire'in arap iirlerinin yazlma nedenleri arap ver
gisi ve barikatlar olsa da, yapllarnda bu motiflerin tekrar tek
rar yer almas, dnemin toplumsal ve ekonomik genel eilimle
riyle aklanabilir ancak; yani sizin alnanzn temel sorun
sal da Baudelaire'in yaad dnemin meta biiminin en ince
noktalarna kadar incelenmesiyle aklanabilir. Bu balamdaki
zorluklar hi kimse benim kadar iyi bilemez: Wagner'in 15 fan
tazmagorya blm de henz bu trden zorluklar aamad.
Pasajlar da son ekliyle bu ykmllkten kaamayacak arap
vergisinden arabn ruhuna dair dorudan bir karsama yap
mak, olgulara kapitalizmde kaybettikleri bir tr kendiliinden
lik, elle tutulurluk ve younluk veriyor. Neredeyse antropolojik
materyalizm diye adlandrabileceim bu dolayszlkta roman
tik bir e var ve Baudelaire'in biimler dnyasn n, yaamn
dayatt zorunluluklarla yz yze geldii yerde bu romantik
eyi daha ak ve kat bir ekilde hissediyorum. Tarihsel ma
teryalizme uygunluk iddiasnn perdeledii ve eksikliini his
settiim "araclk" ise, sizin almanzda gz ard edilen te
oriden baka bir ey deil. Teorinin ihmal edilmesi deneysel
140 Walter Benjamin zerine

malzemeyi harekete geirir ve ona bir yandan sahte bir destan

s zellik verirken, d ier yandan znel anlamda yaanm olan
olgulara tarih felsefesi asndan gerek arlklarn kazand
rr. Bunu yle de ifade edebiliriz: Her eyin bizzat ismiyle anl
masn ngren teolojik motif, plak gerein hayretler iinde
sunuluuna dnme eilimine girer. ok vurucu ifade edecek
olursam, bu almann by ile olguculuun kesitii yerde
konumland n da syleyebilirim. Bu yer byldr. Ancak
teori, sizin kendi ftursuz ve speklatif teoriniz, bu emberi k
rabilir. Size kar koyu um sizin teoriniz adnadr.
Buradan -Wagner deneyimim benim iin ok nemli kl
m olmal ki- baka bir konuya getiim iin kusura bakma
yn. Deinmek isted iim paavrac figr. Sefaletin snrnda
yaayan biri olarak betimlenen paavrac16, metinlerinizin bi
rinde geen paavrac szcnn vaat ettiini iermiyor. Bu
kavramn iinde ne "kpek gibilie" dair, ne srta geirilen u
vala, ne mesela Charpentiers Louise'de bir anlamda btn bir
opera yaptnn karanlk k kaynan dile getiren sese, ne de
yal adam arkasndan alayan ocuklarn kuyrukluyldzn
izdii kavise benzer lkianna dair bir ey var. Pasajlar'n
bu blmne bakma cesaretini gsterecek olursam ayet: Pa
avrac figrnde lamlarn ve katakamplarn konuya dahil
edilmesinin teorik adan ziimlenmesi gerekirdi. Bu eksikli
in, paavracnn kapitalist dzendeki ilevinin -yani dilencili
i deiim deerine tabi klmann- dile getirilmemi olmasyla
balantl olduunu sylersem ok mu abartl olur? Bu noktada
almann ilecilii Savonarola'ya yakacak bir biim alyor.
nk paavracnn 3. blmdeki Baudelaire alntsnda tek
rar ele alnmas Savonarola'ya dekunacak kadar yaknlayor.17
Kim bilir ona deinmernek size ne kadar zor gelmitir!
Bununla temel konuya deinmeyi kastediyorum. alma
rnn tamam nn yaratt etki - asla sadece benimle ve Pasajlar'a
olan sonsuz ballmla snrl olmayan bu etki - sizin kendi
nize iddet uygulam olmamzdr. Enstit'ye olan ballnz
-ki hi kimseyi benim kadar mutlu edemez bu- sizi Marksiz
me kar ar bir sayg duymaya itti; bunun ne Marksizme ne
de size bir yarar olacaktr. Marksizme, toplumsal genel srele
 Baudelaire'de Baz Motifler zerine . . . 141

balants olmad ve maddesel sralamaya neredeyse hurafe

lere zg bir aydnlatma gc atfedildii iin bir yarar olmaz.
nk bu asla pragmatik aklamalara deil, teorik oluurnlara
mahfuzdur. Cesur ve en verimli dncelerinize ise materya
list kategorilerle (ki bunlar kesinlikle Marksist kategorilerle r
tmyor) -szn ettiiniz "erteleme" biiminde de olsa- bir
tr n sansrle yasaklamalar getirdiiniz iin, sizin kendinize
has znze yarar olmaz. Btn bunlar dikkate almadan fi
kirlerinizi gelitirmenizin "sizin" retiminiz asndan en iyisi
olduunu sylerken, yetkilerini aan biri gibi sadece kendi ad
ma deil, Horkheimer'in ve dierlerinin adna da konuuyo
rum. (Aksine, bu itiraza San Remo'da18 getirdiiniz kar itiraz
da ok ciddiye alyorum.) Hi tamamlayc unsurlar eklemeden,
kendinizi size zg grlerinizin ve karsamalarnzn kol
Iarna brakmanzn, diyalektik materyalizm ve enstitnn sa
vunduu teorik duru asndan daha faydal olacan sylyo
ruz. Bu tamamlayc unsurlar hazmetmenin sizi rahatsz ettii
ylesine ak ki, bunun bir faydas olacana inanmyorum.
Tanrnn nezdinde tek bir gerek var ve sizin dnce g
cnz bu geree ancak size materyalizm tarafndan sonradan
eklenmi gibi grnen kategorilerle ulaabiliyorsa, o halde -i
ten ie srekli muhalefet ettiiniz bir dnce sistemini kullan
maktansa- bundan gerekten daha ok faydalanabilirsiniz. Ni
hayet "bu gerek" Nietzsche'nin "Soy Tetkiki Etii"nde de Buc
harin'in ABC'sinden19 daha fazla yer alr. Kanmca, dile getirdi
im bu tez, engelik ve semecilik iddialarn amtr. Gnii/
Bn/m ve Barok Kitab, arap vergisinden ve fantazmagorya
larn ke yazarlarnn davranlarndan yaplan karsamala
rndan daha yakndr Marksizme. Tearinizin yapaca en a
r hamleleri bile benimseyeceimiz konusunda bize gvenin.
Ama bu hamleleri gerekten yapacanza da inanyoruz. Gre
tel bir kez akayla, sizin Pasajlar'n diplerindeki inierde yaad
nz ve buray terk etmek zorunda kalrsnz diye alnanz
bitirmekten korktuunuzu syledi. zin verin, bizi azizierin en
y ksek mertebesine karnanz konusunda cesaretlendirelim
sizi. Bence yapnn salaml konusunda da, dnyevilii konu
sunda da endie etmenize gerek yok.
1 42 Walter Benjamin zerine

alnanzn geleceiyle ilgili olarak ise, adeta bir arky

icra eden kii gibi davrannarn gereken, garip bir durum orta
ya kt: iler bouk davul sesi kvamnda ilerliyor. alnan
zn derginin gelecek saysnda yaynlanmas mmkn deil;
yoksa sizin almanzla ilgili haftalarca sren tartma bask
tarihini kabul edilemeyecek lde geciktirecekti. Bylece i kin
ci blmn tamamnn, nc blmn ise ksmen baslmas
planland. Leo Lwenthal tamamen bundan yanayd. Ben ak
a buna karym. Tabii k i yaz ileriyle ilgili deil, bizzat sizin
le ve Baudelaire'le ilgili nedenlerden tr. Bu alma sizi, bu
almann temsil etmesi gerektii gibi temsil etmiyor. undan
kesinlikle eminim ki, Baudelaire taslan ok vurucu bir ekil
de yaznanz mmkn; bu nedenle sizden srarla bu ekliyle
baslmasndan vazgemenizi ve yeniden yaznanz rica ediyo
rum. Yeni yazdnzn farkl bir biimi olup olmamas gerekti
ini ya da Baudelaire kitabnzn eksik olan son ksmyla biti
rilip bitirilmemesi gerektiini ben bilemem. Bunlara sadece siz
karar verebilirsiniz. Bu konuda stne basarak sylemek iste
diim, bunun sadece benim bir ricam olduu ve yz ilerinin
bir karar ya da reddin in sz konusu olmaddr.
Akla kavuturulmas gereken bir baka konu da, size
niin Baudelaire'den sorumlu kii olarak Max'n deil de benim
yazdm. Max u anda Scarsdale'ye tanmasyla ilgili olarak
inanlnayacak bir younluk ierisinde. nmzdeki yllarda
tm gcn hi blnmeden Diyalektik Kitab'na20 vermek is
tediinden, idari sorumluluklarndan kurtulmak istiyor. Bu
da tm sorumluluklarn "tasfiye etmek" zorunda olduu an
lamna geliyor. Max' on drt gndr grmedim. Benden Ba
udelaire'in bir anlamda spansoru olarak size yazman rica etti.
Onun ricas da benim niyetim ynndeydi.
Kendi ilerimden bir dahaki mektupta detayl olarak bah
setmek istiyorum. Husserl'in21 yaynlanmas yeniden ertelen
di. Max, Eyll'de geri dner dnmez benden uzun zamandr
planladm Mzikte Feti Karakteri ve Dymanm Aksi22 adl a
lmam yazman rica etti. Tasla sizinki elime gemeden
gn nce tamamladm. Bu arada baskya gitti ve Brill'e23 size
bundan bir tashih provas ve Sibelius'a24 kar yazdm pole-
 Baudelaire'de Baz Morifler zerine . . . 1 43

mik yazm gndermesi iin talimat verdim. almann acele

ye geldii mutlaka belli oluyordur; ama belki de bu kt deil.
zellikle de bugn deiim deerinin tketildii konusunda
ki teoriyle ilgili grnz heyecanla bekliyorum. Bu teoriyle
metann ruhunun alcdaki zdeleyimi teoriniz 25 arasndaki
etkileim ok verimli olabilir. Ayrca benim almarnn sizin
kine oranla ok daha zararsz oluundan tr, sizin benim
yazm benim sizinkini okuduumdan daha fazla hogryle
okumanz umduumu da buraya eklemek isterim.
[. . .
zin verirseniz, Baudelaire iin birka epilogla bitireyim.
nce Hugo'nun ikinci Mazeppa iirinden bir kta (her eyi gr
mesi ve anlamas gereken adam: Atn srtna balanm olan
Mazeppa).

Herschel'in alt ay, yal Satrn'n halkas,

Kutup, ve gecede kavis izen afak
Kuzey alnnda kutbun
Gryor her eyi; ve ona gre senin ylmaz uuun
An be an kaydnyer bu snrsz dnyadan
deal ufku.26

Sonra: Gzlemlediiniz "snrsz ifadeler"e eilim, rnek

verdiiniz Balzac ve onun Kalabalklarn Adam'nda27 betimle
dii memurlarn yan sra, artc bir ekilde Sade'da da var.
Sade, Justines'e eziyet eden bir bankerle ilgili yle yazyor:
"Msy Duborg btn bankerler gibi iman, ksa ve kaba."28-
Yabanc sevgili motifine deiik bir biimde Hebbel'in u ga
rip satrlar ieren Auf eie Unbekamte adl iirinde de rastlanr:
"Sana biim ve ekil veremezsem ayet, hibir ekil seni meza
rn iine ekemez."29 Ve nihayet Jean Paul'n Herstblmine'sin
den gerek bir esin rn olan birka tmce: "Gne tek bir g
ne verildi, ama geceye binlerce; ve gkyznn sonsuz mavi
denizi sulu sepken bir k yamuruyla bize iniyer sanki. Kim
bilir ka sokak lambas Samanyolu boyunca bir aa bir yukar
parldyor? Bu lambalar yaz da olsa, ay da dosa yukarda yak
lyor. Bu arada gece sadece yal adamlarn temsili resimlerin-
l 44 Walter Benjamin zerine

deki yldzlarn mantosuyla sslemiyor kendini -ben bu man

toya kral kaftan yerine, daha gzel olan dnsel cppe adn
verdim-, gzelliini daha da ilerietiyer ve spanya'daki han
mefendileri taklit ediyor. Gece, tpk karanlkta talarndaki pr
lantalarn yerine ate bcekleri koyan spanyol hanmefendileri
gibi, yldzlarn parlamad mantolarnn eteklerini byle k
k bceklerle sslyor; ve ocuklar ounlukla alyor onlar30
oradan." Ayn koleksiyonun bambaka bir blmne ait olan u
trnceler de bana ayn eyden sz ediyor gibi geldi: "Buna ben
zer ok ey var; nk fark ettiim ey sadece, biz buzlar lke
sinden gelenler iin talya'nn -burada gnler ve geceler boyun
ca herkesin genlik ryalarn ssleyen, gezilip, arklarn al
np sylendii geceleri gerekletirdiimiz iin- mehtap altnda
bir cennet olmas deildi. Kendime insanlarn neden geceleri
skkn gece bekileri gibi sokaklarda gezinip, arklar syledii
ni sordum. Oysa bunun yerine btn sabah ve akam yldzlar
kmeleri birleip, renkli bir dizi halinde (bunu her insan sever)
en gzel yaprakl aa ormanlarn ve en mehtapl iekli vadi
leri mutlu bir ekilde gezinebilirler ve bu uyumlu kyfe bir de
bu ksa gecenin iki ucunu gn douu ve gn batm ile uzatp,
bir de bunlar takip eden afak ve alacakaranla- iki flt na
mesi ekleyebilirlerdi."31 nsan talya'ya, insanlarn uyumaya
gereksinim duymad bu lkeye eken zlem, ileriki sayfalar
daki st rtl kent imgesine ok benziyor. Ama her iki imge
de ayn biimde ele alnan ktan, Jean Paul'n henz tanma
d sokak gaz lambasndan baka bir ey deil.

2. New York, 1 . 2 . 1 939

Mektubumun gecikmesinin nedeni bu kez teorik sorunlar

deil, Alnanya'daki gncel gelimeler.
[ .]
..

Baudelaire ile ilgili: Sizi doru anladysam ayet, neri

niz1, bu taslan bizdeki (bal Flaneur olan) blmnn ikin
ci ksmnn belli deiikliklerle yaynlanmas ve benim szn
ettiim teorik duyarllklar dikkate alnarak dzeltilmesi y-
 Baudelaire'de Haz Motifler zerine . . . 145

nnde. Blmn u andaki uzunluunu ok amamak kou

luyla neriyi kabul ediyoruz. Eer baz blmlere eklemeler
yapmak gerekirse, belki bu tr bir makalenin snrlar ereve
sinde gelitirilmesi zor olan (zellikle son blm dnerek
sylyorum bunu) baz yerler kartla bilir.
Belki metinle ilgili deiikliklerin nasl yaplaca konu
sundaki dncelerimle ilgili birka ey sylememde de fayda
var. zellikle bu blmn ilk tmcesinde2 fantazmagoryann
znelletirilmesinin sakncal olacan dnyorum. Bura
da belki fa ntazmagoryann tarih felsefesi asndan zellikleri
zerine birka dengeleyici trnce ok yerinde olacaktr. Fizyo
lojilerden Flaneur'n tutumuna gei (s. 2) U (2}, s. 538'e tekabl
ediyor], yeteri kadar inandrc deil, nk bir kere "asfalt yol
da inceleme amacyla bitki toplamaya kmak", metninizdeki
tarih felsefesi kategorilerinin geree uygun olma zorunluluk
Ianna denk dmyor; ve tabii bir de pasajlar dar kaldrmlar
la ksmen teknolojik olan aklamaya ulama hedefinizi gerek
letirememisiniz gibi geldi bana. Geri burada bina sahipleri
nin, pasajlarn yaplmas iin birlemelerini salayan zel kar
larnl1 gz ard edilemeyeceini dnyorum ben de. Zaten
bu eksiklik, pasajlar kategorisini babo gezinen edebiyatnn
"davran biimi" olarak deil, nesnel adan ele almann ek
sikliiyle birleiyor. Yine Pasajlar' ele a ldnz paragrafn so
nu (s. 3 orta ksm) [I (2), 539], metafor tehlikesi ieriyor: Bura
da adeta bir oyun gibi yaplan karlatrma, zdeletirneden
ok, bir kartlk yaratm. Bir sonraki paragrafn giri cmle
sini ("pek tekin deil") tam anlayamadm. Tekin olmayan da
ha ok fizyolojiler deil mi? Bundan sonraki Simmel blmyle
balantl karsamayla ilgili kayglarm daha nce bildirni
tim.3 Bu kayglarm, yaznn bir blmnde insanlarn tepki
biimlerinin dorudan -burada duymadan grlen nesnelere
kar duyulan korku- ve sadece toplumsal adan ele alnarak
aklanabilecek olgularn nedeni olarak gsterilmesine kadar
uzanyor. ayet fizyolojilerin, tepkilerin dikkati datan ynle
riyle aklanmasn ar bir genelierne olarak gryorsanz -ki
bunu ok iyi anlayabilirim- o zaman bu aklama, insanlarn,
fizyolojilerin betimledii anlamda baklan meta benzeri nesne
1 46 Walcer Benjamin zerine

zellii kazanmasnda somutlatrlabilir. Belki bu, her ynden

grlebilme dncesi olarak moda baiantsyla da ortaya ko
nabilir. Elimde deil ne yapaym, Pasajlar almasna kaynak
lk eden hazinede Sinmel alntsndan daha keski n, haner gibi
szler olduuna inanyorum ben. Bundan sonra Foucaud'dan
yaplan son derece tuhaf alnt (s. 4 ve devam) [ 1 (2), 540 ve de
vam] ile ilgili olarak ise, alnty yaptnz balarnn ok basit
ve sradan olmas nedeniyle burada ancak alay etmi olabilece
inizi dndm sylemek istiyorum. Oysa bence bu yala
nn iindeki kck gerei, yani proletaryann "dinlenmeye"
kar olduu ve smrnn, burjuvazinin doasnn bir para
s olduu gereini ortaya karmak olmalyd burada nemli
olan. Yeni paragrafta (s. 5) [I (2), 541] "gerek deney" szc
ne duyduum alerjik honutsuzluu -ki buna sizin de katla
camza inanyorum- d ile getirmek istiyorum. Sadece [Siegfri
ed] Kracauer'in bu kavram kabul ettiini dnmek bile, sizin
kavram listenize alacanzdan emin olmama yetiyor.
Bunu takip eden blmle, yani Balzac alntsndan (s. 5) ll
(2), 541] 10. sayfaya kadar [545] olan blmle ilgili olarak, sizin
almanzn, Sade ve yakn zamandaki Balzac okumalarnn
harekete geirdii dnceleri iletmek istiyorum. Ancak nce
unu sylemek isterim: Burada karakterle balantl olarak or
taya kan en nemli soruna -insanlarn fantazmagoryada tek
bir karakterle benzetikleri sorununa- deinilmi ama bu so
run zmlennemi bence. Ancak i pusulam, yeni makale
nizin mesela Poe'nun kk memurlar betimledii blmde,
Pasajlar'n gizli niyetleriyle gerekten rttn sylyor. -
Lukacs'n Balzac ve Don Kiot'la4 ilgili antitezinin eletirisiyle
balamak istiyorum. Balzac'n kendisi bir Don Kiot karakteri
d ir. Yapt genellemeler, tpk Don Kiot'un berber levhasnda
olduu gibi, kapitalizmin yabanclatrlmasna anlam ykle
me ynndedir. Balzac'n snr tanmayan ifadelere dkn
l buradan kaynaklanr. Bu dknln kayna, burjuva
snfnn giyim tarznn ayn olmasndan doan korkudur. Bal
zac, dahilerin sokakta ilk bakta fark edileceini sylerken5,
tek tip giysilere ramen tahmin yrtmenin maceravari orta
mnda yeniden dolayszl elde etmeye almaktadr sadece.
 Baudelaire"de Baz Motifler zerine . . . 1 47

Ancak macera ve nesnelerin dnyasnn Balzac'a zg bys,

alc davranlaryla ok yakndan ilgilidir. Alc nasl ki camla
kendinden ayrlm vitrinde sergilenen mallarn zerlerinde
ki fiyatlara deer olup olmadn, grndkleri gibi olup ol
madklarn tahmin etmeye alrsa, Balzac da insanar sat
fiyatlar asndan inceler ve burjuva tekdzeliinin yzlerine
takt maskeyi indirir. Her iki yntemin ortak noktas spek
latif izgileridir. Nasl ki finansal speklasyonlar dneminde
fiyat dalgalanmalar vitrindeki bir mal satn almak alc asn
dan inanlmaz bir kar ya da dolandrlna anlamna geliyorsa,
fizyolojistler iin de durum aynen byledir. Balzac snr tan
mayan aklamalaryla, borsadaki bir speklatrle ayn riskleri
tar. Bu nedenle Sade'dan aldm Balzac'nkine benzeyen snr
tanmayan aklamann6 finans speklatrleriyle ilgili olmas
asla tesadf deil. O dnemde Balzac'taki bir maskeli balo ile
borsada fiyatlarn ykselmesi birbirine benziyordu herhalde.
Don Kiot benzeri eyle ilgili tezi, sizin Fuchs7 almanz
da da belirttiiniz gibi, figrleri Balzac figrlerine ok benze
yen -yalboya tablosundaki motiflerin arasnda Don Kiot'un
en nemli motif olduu- Daumier'den yola karak ifade etmek
gerekirdi belki. Daumer'nin "tipleri", byk bir olaslkla Bal
zac'n snr tanmayan ifadeleriyle birebir balant iindeymi,
hatta bizzat onlarm gibi grnyor imdi bana. Daumer'nin
karikatr Balzac'n cret ettii zdeletirmeyle ilgili ani
srpriziere benzer speklatif bir maceradr. Bunlar eitliin k
lfn fizyoncmik olarak delip geme denemeleridir.
Tekbiime kar farkllatran detaylar lszce ortaya
karan fizyoncmik bakn, genelin iindeki zeli kurtarmaktan
baka bir anlam yok. Daumier, hep ayn giysiler iinde olan
dnyann speklatif ve macerac ynn ortaya koyabilmek
iin -tpk Don Kiot'un burjuvazinin ilk dneminde dnyay
alglay gibi- karikatr yapmak ve "tipler" izmek zorunda
dr. Burada "tip" kavram -Balzac'n, Nucingen Bankas'n be
timlerken, banker trne kendi tuhaflklarn yklemesinde
olduu gibi- zel olann ar byk burunlar ve sivri omuz
lardan oluan imgesinde, genel olann imgesini tespit etmek
gibi ok spesifik bir nem kazanyor. Burada yaplmak iste-
1 48 Walter Henjam in zerine

nen, "tip"in, salt bireyi tekbiimden kurtarmas deil, tipiere

gre snflandrlm olan kitle kategorilerini bir anlamda do
abilimsel trler ve oyun eitleri olarak tanmlayarak, kitleyi
speklatr iin kavranabilir hale getirmek. Bir de Poe'nun bu
eilime edeer, Go/d Bug (A/tm Bcek)8 adl yaptnn yazlma
nedeni olan, ne kadar karmak olursa olsun her ifreli yazy
deifre edecei ynndeki tezini ifade etmek isterim (bu ara
da Poe'nun bu yaptla yaamndaki tek byk sat baarsn
yakaladn ekleyeyim burada). Burada ifreli yaznn kitle
nin imgesini oluturduu ak; ifreleri de tam Balzac ve Dau
mier'nin "tipler"i olabilir. Bunun ve kalabaln ifreli yaz ola
rak ele alnnn, Baudelaire'deki alegorik ynelimlerle ne ka
dar benzetiini sylemek gereksiz zaten. Ayrca Poe ona su
nulan her gizli yazy deifre edeceine dair verdii sz tuttu.
Byle bir sz, Baudelaire'in de Balzac'n da yapacan dn
mek ok zor; dedektif h ikayelerinin niin Baudelaire'de deil
de sadece Poe'da bulunduuna dair teorinize nemli bir katks
olabilir bunun.9 nsanlarn ifreler olarak ele alnmas Kierke
gaard'da da nemli; onun "ajan" kavramn hatrlamakta fayda
var. 8. sayfaya [ 1 (2), 543 ve devam] hayran kaldn; yaynevi
brornden alnt yaptnz blm, zellikle. de daha ok si
zin yorumunuz gibi grnen bu blmn sonu alnanzn en
baarl gstergesi kesinlikle. Blmn ierdii nesneilikle ger
eklik arasndaki iliki ok net olarak ortaya km. Valery'nin
Poe'daki eleri sralad blm (s. 9) [545] Almanca ve yo
rumlanmam haliyle biraz kopuk olmu. 10. sayfann [545]
banda Baudelaire'in dedektif ykleri yazmam olmasnn
yaratt snrlamann "igdlerinin yaps"yla aklanmasn
pek etkileyici bulmadm. Bu snrlamay nesnel kategoriler ara
clyla gerekletirmeyi denemenin ok verimli olacandan
eminim. "Gelip geenler" ve "izler" blmn ok baarl bu
luyorum. Ayrca Kalabalik/ann A dmm 'yla ilgili tartmadan he
men nce yer alan, 13. sayfadaki [5501 son blm muhteem.10
Sonuyla ilgili syleyeceklerim "tipolojiyle" ilgili notlarm
da var zaten; sadece 14. sayfayla [551] ilgili olarak, 19. yzylda
Londra'da deil, Berlin'de kahvehaneler olduunu ve Londra'da
bugn hala -Amerika'da olduu gibi- kahvehaneler olmadn
 Baudelaire'de Baz Motifler zerine. . . 149

eklemek istiyorum. (Poe da herhalde Londra'da hi bulunma

mt).
Tipierin tekdzeliinin yorumu, tekdzeliin abartlmas
nn sz konusu olduu 17. sayfada [554] yaplsa daha iyi olurdu;
yani bu abart ve karikatrle ilikisi yorumun konusu olabilirdi.
Senefeider litegrafisinin betimlenmesi (s. 18) [555] olaanst g
zel, ama daha yorumlanmaya gereksinimi var. Tabii ki -zellikle
feti almam11 yazarken hi farknda olmadm- "davranla
rn yansmas" (s. 19) [556] ile ilgili blmden ok etkilendim. Bu
rada ok nemli bir tarih felsefesi ve siyaset motifi sz konusu
olduu iin, balanglarnda sonlarn ieren dedektif yklerin
de olduu gibi, faizmin ssl gsterilerinden balayarak topla
ma kamplarnn ikence odalarna gei yaplabilirdi.
(Bu balamda unu syleyeyim: Bir yl nce Viyana'da
olanlarn Barselona'da tekrarlanmas bana en azndan bir gs
terge olarak geliyor: Viyana'da bir gn nce muhalefettekilere
tezahrat edenler ve faist istilaclara tezahrat edenler ayn
kitleydi.)
Kalan ksm iin detaylara girmeyeceim: Meta teorisi ile
ilgili olarak bir anlamda tarafm ve bu nedenle nerilerde bu
lunmak iin uygun olmadm dnyorum. Yine de inorga
nik malzemeyle zdelenim kavramnn belirleyici olduunu
dnmyorum. Tabii burada dergide (Sosyal Aratrmalar Der
gisi) tehlikeli sularda geziniyoruz, nk hakl olarak her sy
lenen szden yzde yz bir Marksist yeterlilik bekleniyor. De
iim deerinin12 ikamesi ile ilgili benim yazdklarm -birinci
taslaktaki cretkar yorumun aksine- Max'la birlikte inanlmaz
bir ura vererek deitirdim. Ve mekansal uzaklk sorun ya
ratacak bir faktrse ayet, bu en ok sizin, metann ruhuna ait
teorinizle ilgili olarak sz konusudur. Bugn sizden ricam, bu
teoriyi tekrar dikkatle elden geirmeniz ve zellikle de Marx'n
birinci cildindeki [Kapital'in 1. cildi] feti konusuyla karlatr
manz. Aksi takdirde 21. sayfada [558] birinci paragrafn sonu
ve ikinci paragrafn ba sorun yaratabilir. Baudelaire'den aln
tyla (s. 22) [558] ilgili olarak, "beklenmeyen" kavramnn Ber
lioz mzik estetiinin temel kavram olduunu (tm Berlioz
okulunu ve zellikle de Richard Strauss'u esrittiini) sylemek
1 50 Walrcr Benjamin zerine

istiyorum. Engel'den yaplan alnt (s. 23) [560] bence ok parlak

bir alma deil ve eer ksaltna yaplacaksa tam da burada
yaplmal diye dnyorum. (Lwenthal alntnn ilk blm
n karmamz nerdi; bana sorarsanz tamamn karmak iyi
olur.) gc olarak metayla ilgili blm iin yukarda syle
diklerim geerli (s. 24) [561]: Temkinli olun! Baudelaire'in kk
burjuva snf zerinden tanmlanmasn ok iyi bulmadm.
Genel bakldnda kalabalkla ilgili paragraf bir ncekiyle ay
n younlukta deil; bu paragrafa hazine kutunuzdan bir ey
ler eklemeniz iyi olacak. Hugo'dan bir nceki paragrafla ilgili
olarak (s. 25) [562] Brecht'e ait olduunu sandm bu inanlmaz
drtlk Shelley'ye mal edilebilir mi diye soruyorum. Dolaysz
lk ve sertlik Shelley'ye gre eyler deil aslnda. Yine de oriji
nalle karlatrmak lazmP
Son blmle ilgili ne syleyecein bilemiyorum (s. 26'dan
itibaren) [562]. Hugo'yla ilgili blmn tamamn tekrar tek
rar ve en ince noktasna kadar okurnama ramen bu blmn
benim iin gerekten tam ak ve anlalr olmadn ve al
mann btn iindeki nemini de tam anlayamadm sy
lersem bana kzmazsnz deil mi? Burada ok nemli motifler
bulunduundan hi kukum yok. Byle bir makalenin snrla
r iinde baz motifleri gelitirmenin zor olduunu sylerken,
ncelikle Hugo i le i lgili blm kastetmitim. Bu blm belki
temel kategorisi kitle imgesi olan bir metne koyulabilir. Ama
ikinci blm baz deiiklikler yaparak yaynlamaya karar
verirsek ayet, o zaman kitle imgesinin tarih felsefesi, ierik
asndan Hugo blmn tayacak kadar nemli olmayacak.
Baudelaire zerine snrl bir makalede, baka bir yazara ge
rektiinden fazla yer verilmemesi ynndeki basit dnceyi
de gz ard etmemek lazm. O halde benim nerim, ad geen
blmlerin tamamlanmas, kalabalkla ilgili ksmn vurucu bir
son oluturacak ekilde ne karlmas ve Hugo'yla ilgili bl
mn Baudelaire kitabnda ya da Pasajlar'da kullanmak zere
bir tarafa braklmas ynnde.
[...]
Mektubun uzunluundan dolay zr dilerim; belki by
lesine uzun olmas gecikmesinin telafisi olabilir. Her ikimiz-
 Baudelaire'de Baz Motifler zerine . . . 151

den de sevgiler. Hudson Nehri'ne bakyor ve buz ktlelerinin

nehrin ak ynnn aksi istikametinde i lerleyiini hayretle
izliyoruz.
[...]
ki neride daha bulunmama izin verin. Bunlardan biri
ni [Meyer] Schapiro'ya borluyum: Villiers de I'Isle Adam, 19.
yzyln en iyi temsilcilerinden biri. Aynca Peladan hakknda
kiler de ona ait. Buradan ok iyi eyler yakalayacanza emi
nim.
Dier konu ise hem daha yakn, hem de daha uzak.
August Comte'la ve zellikle de Comte'un son dnemine
ait olan "nsanlk Dini" ile ilgilendiniz mi hi? Amerika'da
1853-61 yllar arasnda (Comte'un) olguculuk tarihi hakkn
da uzun zamandr grdm en garip k itaplardan biri olan
(Hawkins'ten) bir kitap okumutum. Oyle grnyor ki Po(:,
Comte'tan etkilenmiti ve bilimsellik ynndeki iddias bu
radan kaynaklanyordu. Comte'un Saint-Simonizm ve Baude
laire'le i likisi nedir? Comte'un yapmak istediklerinden biri
de, kendi "nsanlk Dini"ne "fetiizmi" eklemekti. Eer ilgi
leniyorsanz, size Hawkins'in kitabn14 gnderteyim. Kitapta
ncelikle Comte ve onun A merikan ncs -politik anlamda
belirgin bir gerici tonla Fouriercilikten Comte'un otoriter-ol
gucu "nsanlk Dini"ne dnen- Edger'in mektuplamasna
yer verilmi. Her ey sanki biz hayal edip uydurmuuz gibi!

3. New York, 29.2 . 1 940

Baudelaire almanz1 nasl bir cokuyla okuduumu bi

liyorsunuz; ve bu almayla ilgili elinize geen telgraf benzeri
ya da baka ksa notlarn hibirinde en kk bir abart yok.2
Bu Max iin de, benim iin de geerli. Bence bu almay, Ba
rok Kitab ve Kraus yaznzdan sonra yaynladnz en yetkin
ve kusursuz alma olarak adlandrmak abartl olmaz. Bazen
durmadan kusur bulan etkileme abalanndan tr vicdan
azab ekmi olsam da, bu vicdan azab imdi kibirli bir gu
rura dnt ve bunun sebebi sizsiniz - ortak retimimiz i-
1 52 Walcer Benjamin zerine

te bylesine diyalektik. Herhangi bir eyi n plana karmak

imkansz, nk her nokta merkeze ayn uzaklkta duruyor
ve yaps ok baarl. Ama 8. ve 9. blmlerin en sevdiim b
lmler olduklarn tahmin etmisinizdir. Oyuncu kuram3 -bu
metafora izin verin- Pasajlar'n totem aacnn ilk olgunlaan
meyvesi. "Ik halesi'14 (aureole) ile i lgili blmn nasl bir esin
kayna olduunu size sylerneme gerek yok. zin verin birka
tespitte bulunaym. Unutmak ve ok zerine olan teori5 benim
mzikle ilgili yazdklarma, zellikle de revata olan arkla
rn alglanna ok yakn: Belki de sizin hatrlamadnz, ama
kendimi onaylanm hissettiim iin, beni mutlu eden bir ba
lant. Burada szn ettiim, rnein feti makalesindeki (s.
342)6 unutmak, hatrlamak ve reklam zerine olan blm. Ben
zer eyleri yansyanla deneyimin tezat tekil ettii blmde de
dndm? Materyalist antropolojiyle ilgili dncelerimin
Amerika'da bulunduum sre iinde "yanstc zellik" kavra
m etrafnda dndn syleyebilirim ve ynelim lerimiz ite
burada da birbirine ok yakn: Sizin Baudelaire'inizi, "yanstc
zelliin" ilktarihi olarak grmek mmkn. Bu konularla ilgili
Almanca yazdm tek metin olan fetiizm almarnn -ister
kltr kurtarnayla ilgili yanl anlamann kt bir ekilde
dile getirilmi olmas nedeniyle olsun, isterse de (ki bu da te
kiyle ok alakal) yaps itibariyle ok baarl olmamasndan
tr- o zamanlar hounuza gitmedii duygusuna kaplm
tm. Ama ltfen imdi benim iin metne bu noktann al
tnda tekrar bakabilir misiniz? Ve metin gzlerinizin nnde
ayrlmak zorunda olduu paralara ayrldnda, yaznn ba
z noktalaryla tekrar barabilirsiniz belki. Baudelaire'le ilgili
tepkilerimden kendi almalarma egoiste bir dn yapt
m iin beni affedin; ama bu tepki "yanstc" deil ve bu tr
bir metnin, okurunda, kendisini en ok ilgilendiren konularla
ilgili olduu izlenimini yaratmas, metnin nesnel gerekliinin
bir delili.
Baudelaire'le ilgili almamza syleyebileceirn eletirel
eyler hi nemli deil. Sadece kendi iimizde kayt dm ol
mak adna bazlarna deineceim: Freud'un, bellei, uyaranla
ra kar koruyucu olarak ele ald teorisinin ve bunun Proust
 Baudelaire'de Baz Morifler zerine ... 153

ve Baudelaire'e8 uyaranmasnn almaya dahil edilmesi be

nim iin tam anlalr deil. ok karmak bir sorun da, temel
izlenirnin bilinsizlik olmas ile ilgili soru. zlenimin, bilincin
deil "istend bellein" payna dmesi iin bilinsizlik ge
rekli grlyor. Byle bir bilinsizlikten sz etmek mmkn
m gerekten? Proust'ta "istend bellee" temel oluturan,
Madeleine'den tat ald an gerekten bilinsiz miydi? Ben
ce bu teoride diyalektik bir e, unutma esi eksik. Unutma,
belli bir biimde her ikisi iin, hem "deneyim" alannn ya da
"istend bellein", hem de aniden hatrlannas unutnay n
gren yanstc zelliin temelini oluturuyor. Bir insann dene
yim kazanp kazanmamas sonuta nasl unuttuuna baldr.
Bu konuyu, Freud'un hatrlama ve bellek arasnda nemli bir
ayrm yapmadn belirttiiniz dipnotta9 ima ediyorsunuz (bu
dipnotu bir eletiri olarak gryorum ben). Peki ama "yaant"
ve "deneyim" kartlna, "unutmaya" dair diyalektik bir teori
eklemek gerekmez m iydi? Buna metalatrma teorisi de deni
lebilir. nk her trl metalatrma bir unutmadr: Nesneler
tespit edildikleri anda eyleir; bu anda nesneler tm parala
ryla varolmazlar, nesneye ait bir eyler unutulmutur. Ve bu
rada unutmann ne lde deneyimi oluturduu sorusunu,
yani bunun ne lde epik bir unutma ve ne lde yanstc
bir unutma olduunu sormak gerekir. imdi bu soruyu yant
lamaya almayacam; sadece mmkn olduu kadar net bir
ekilde bu soruyu ortaya koymak istiyorum, nk ancak me
talatrmaya dair bir soruyla birlikte, sizin makalenizin orta
ya koyduu temel farkllktan evrensel ve toplumsal anlamda
verim salanabileceine inanyorum. Hegel'in metalatrmaya
kar olan hkmn tekrarlamamzn bizim iin sz konusu
olmadn, aksine metalatrmann bir eletirisi amaland ,
yani metalatrmaya kar unutmann iinde barnan w1surlar
gelitirmek istediimizi burada sylememe hi gerek yok. Bu
na, iyi ve kt metalatrmay ayrtrmak da d iyebiliriz. Mek
tuplar Kitab'nda, Kant'n erkek kardeinin mektubunun 10 giri
inde olduu gibi, belli blmlerin bu balama iaret ettiklerini
dnyorum. Grdnz gibi Jochmann 11 ve Baudelaire ara
snda bir balant oluturmaya alyorum.
1 54 Walter Benjamin zerine

Dieri ise atmosfer (aura)12 blmyle ilgili. Ben, en iyi d

ncelerimizin daha henz dnmediklerimizin olduundan
eminim. Bu nedenle "atmosfer" kavram bana "henz tam d
nlmemi" gibi grnyor. Dnlp dnlmemesi gerekti
i konusunda tartlabilir. Bu nedenle yine de, bu kez baka bir
almayla, Wagner'le ilgili olanla ve zellikle de bu almann
yaynlanmam olan 5. blmyle13 rten bir noktaya iaret et
mek istiyorum. Baudelaire'de 84. sayfada [I (2), 646 ve devamna
tekabl ediyor] yle demisiniz: "Bir nesnenin atmosferini du
yumsamak, onu da, baklarn kar tarafa yneltme yetisiyle
donatmak anlamna gelir." Bu trnce daha nceki ifadelerden1"'
"donatmak" kavramyla ayrlyor. Bu kavram Wagner'de fantaz
magoryann oluumuna temel aldm, insann yapt i 15 olgu
suna iaret etmiyor mu? "Atmosfer" her durumda, "ey"de insa
na dair unutulann izi ve bu yzden unutmann sizin deneyim
dediiniz biimiyle balantl deil mi? idealist speklasyonlarn
temelinde yatan deneyimin nedenini, bu izi -hem de yabanc
lam eylerde- tespit etmek iin aba gstermekte bulacaklar
neredeyse. Belki de -ne kadar grkemli olursa olsun- btn ide
alizm, modelini Baudelaire'in rnek temsil edecek biinde geli
tirdii bir "msamere"den baka bir ey deildir.
[...]
Yahudilerle ilgili makalemi16 beenmi olmanza ok se
vindim. Baudelaire ve Yahudilerle ilgili yazlarn yannda Wag
ner almasnn ok nitelikli grnmediini sylemem asla
bo bir laf olmaz. Max'n szleriyle unu syleyebilirim ancak:
"Attendons patiemment la reorganisation des tramways" (tram
vaylarn yeniden dzenlenmesini sabrla bekliyoruz).
[...]
nce Gide'i mi ele almanz, yoksa Baudelaire'i m i bitir
meniz gerektii konusundaki sorunuzu byle uzaktan yant
lamak ok zor. Gide, dergiyle ilgili teknik konular asndan
biimsel anlamda sorunlar iermedii takdirde, daha uygun
olacaktr. Bu konuyu Max'a bildirmeniz en iyisi.17 - Yeni Me
lusine18 zerine bir yaz yazacak olursanz bu beni ok mutlu
eder; bu, kesime noktalarmzn en nemlilerinden biri kesin
likle; fantazmagorya ve kltme balamnda, su perisi benze
ri olanla gerek bir astrolojik oluum ortaya karyor.
 Baudelaire'de Baz Motifler zerine . . . 1 55

Notlar

10.11 .1938 tarifli mektp

1 krl. I (2), 511-604.

2 Adorno, bu ve bunu takip eden mektuplardaki "biz" szcyle, ubat 1938'de
ABD'ye yerielikten sonra grevli olduu Zeitsclrift fr Sozialforsc/mg un New'

York yaz ilerin i kastediyor.

3 krl. I (3), 1073.
4 Gerekte Adorno'nun da bildii blm (Die Boheme, Der F/aeur ve Die Mo
deme) var sadece; Baudelaire kitabnn dier blmlerinin sadece hazrlk al
malar mevcut (krl. zellikle VII [2], 735-770).
5 krl. I (3), 1089-1092.
6 krl. ll (1), 310-324 ve ayn yerde, 295-310.
7 Bu konumalar 1929 ylnn Eyll ya da Ekim aylarnda yapld; krl. V (2), 1082
ve bu eser s. 1 24, d ip not 19.
8 krl. I (2), 538.
9 bkz. bu eser s. 1 11-123.
10 krl. 1 (2), 587.
11 Adorno'nun ayra iine ald sayfa numaralar Benjamin'in New York'a gn
derdii nshaya ait. Bu kitab yayma hazrlayan, Gesanme/te Scl rifton de bu '

sayfalara tekabl eden sayfa numaralarn keli ayra iinde gstermitir.

12 krl. I (2), 516 ve devam.
13 krl. I (2), 538 ve devam.
14 krl. I (2), 539 ve devam.
15 krl. Adorno, Gesammelte Schriftet, Cilt 1 3, Die musika/i$che Moographie,
Frankfurt a .M. 1971, s. 82-91 .
16 krl. I (2), 520 ve devam
17 krl. I (2), 582 ve devam
18 Adorno Avrupa'y terk etmeden nce, 1937'yi 1938'e balayan ylbanda Benja
min'le San Remo'da bulumutu.
19 krl. Nikolai Bucharin ve E. Preobraschensky, Das ABC des Kommmismus. Popu
Itire Erliiuterwg des Programs der Kommwistischet Partei Russ/ads (Bo/sc/ewi
ki), Hamburg 1921.
20 Daha sonra Adorno'yla birlikte yazlan Din/eklikder Aufkliirmg kastediliyor.
21 Adorno'nun Husserl'le ilgili almas ilk kez 1956'da yaynland; krl. Gesam
melte Sclrifte, Zur Meltkritik der Erkemtistleorie. Drei Studie zu Hegel, Frank
furt a.M. 1971, s. 7-245
22 krl. Adorno, Gesammelte Sclriftell, Dissoaztm. Eitldtung i die Musiksoziologie,
Frankfurt a.M. 1973, s. 14-50.
23 J-Jans Klaus Brill Sosyal Aratrmalar Enstits Paris Brosu'nun sekreteriydi.
24 krl. Adorno, Gesammelte Sclrifte, Cilt 17, Musikllliscle Sclrifte I V, Frankiurt
a.M. 1982, 247-252.
1 56 Walrer Benjamin zerine

25 krl. l (2), 558.

26 Victor Hugo, (Euvres po!tiques completes. Reunies et prcsentt!es par Francis Bouvet,
Paris 1961, s. 1 26 (Les Orientales XXXIV, Mazeppa lll.
27 krl. 1 (2), 541.
28 Histoire de fustine ou Le s Malheurs de la Ver tu. Par le Marquis de Sade. Tome premier,
en Hollande 1797, s. 13.
29 Friedrich Hebbel, Siimtlicle Werke. Historisch-kritische Ausgabe, Cilt 6, Denetrius
Gedichte I ve ll, Berlin-Steglitz o.J., s. 207 (Auf eine Unbekate).
30 Jean Paul, Si'imtlicle Werke, yayma hazrlayan Norbert Miller; Jugendwerke ud
Vermischte Schriftcn, Cilt 3, Vermischte Sc/riften II, Mnih 1978, s. 180.
31 a.g.e., s. 119.

1 .2 .1939 taril/i mektup

1 krl. I (3), 1 1 01-llOZ

2 krl. I (2), 537.
3 bkz. bu eser s. 139.
4 krl. Georg Lukacs. Die Tleorie des Romans. Ei gesclic/tsplilosophiscler Versuc/
iiber die Formen der grossen Epik, 2. bask, Neuwied, Berlin 1963, s. 96 ve devam.
S krl. I (2), 541.
6 bkz. bu eser s. 143.
7 Benjamin'in Eduard Fuc/s, der Sammler md der Historiker adl almasnda (krl.
Il (2), 465-505) bu kyaslama yok.
8 Edgar Allan Poe'nun ayn adl hi kayesi.
9 krl. I (2), 545.
10 Poe'nun Tle Mm of fle Crovd (Kalabalklarm Adam) adl hikayesi kastediliyor.
ll bkz. bu eser s. 142 ve s. 156, dipnot 22.
12 krl. Adorno, Gesammelte Sclriflen, Cilt 14, a.g.e., s. 24 ve devam.
13 Brecht Shelley'i neredeyse kelimesi kelimesine tercme etmi: "Hell is a city
much !ike London-/ A populous and a smoky city;/ There are all sorts of people
undone,/ And there is little or no fun done:/ Smail justice shown, and stili less
pity."
14 krl. Richmond Laurin Hawkins, Positivism i tle United States 1853-1861,
Cambridge, Mass 1938 ve Adorno'nun eletirisi: Gesanmelte Sclrifte, Cilt 20.1:
Vermiselle Sclriften I, Frankfurt a.M. 1986, s. 242 ve devam; Benjamin'in bu ko
nuyla ilgili yazl gr, krl. I (3), 1 1 17.
 Baudelaire'de Baz Motifler zerine. . . 1 57

29.2.1940 tarihli mektup

1 krl. 1 (2), 605-653.

2 krl. (3), 1125- 1 1 28.
3 krl. 1 (2), 632-637.
4 krl. 1 (2), 651 ve devam.
5 krl. (2), 612-615.
6 Zeitschrift fr Sozialforschmg'daki basm kastediliyor, 7. yl (1938); krl. Gt>sam-
melte Schrifle, Cilt 14, a.g.e., s. 35 ve devam.
7 krl. I (2), 632 ve devam.
8 krl. I (2), 612-615.
9 krl. l (2), 612.
10 krl. IV (I), 156 ve devam.
11 krl. U (2), 572- 598.- Metin, Sosyal Aratrmalar Dergisi'nin Bade/aire'de Baz Mo
tif/er Gurine adl makalenin de bulundugu saysnda baslmt. Jochmann'n
giri blm ve A/mm Insanlar- Mektuplar Kitab bu nedenle konu olarak birbi
rine ok yakndr.
12 krl. 1 (2), 644- 650.
13 krl. Adorno, Gesmmelte Schriftr , Ci lt 13, a.g.e. s. 68 - 81 .
14 krl. rnein ll (1), 378 ve devam ve 1 (2), 477 ve devam.
15 krl. Adorno, Gesamme/te Schriften, Cilt 13, a.g.e., s. 82-91.
16 Max Horkheimer'den (krl., Gesannclte Schriften, yayna hazrlayan: A lfred
Schmidt ve Gunzelin Schmid Noerr, Cilt 4, Sc/riften 1936-1941, Frankfurt a. M.
1988, s. 308-331); Adorno'nun Versud ber Wagner adl yazsndan fragmanlar,
Benjamin'in tiber einige Motive bei Baudelaire (Bade/rire'de Baz Motifler zerine)
yazs ve Horkheimer'in Zeilsclrift Sczialforschmg'un ayn saysndaki makale
siyle birlikte yaynland.
17 Benjanin'in alma planlar ile ilgili krl. 1 (3), 1 1 27-1130 ve 1 133-1 1 35.
18 Benjamin'in uzun yllar, 20'1i yllarn bandan itibaren Wille/m Meisters Wan
derjal ren 'de yer alan masalla ilgili yazma plan gereklemedi.
ROLF TIEDEMANN'IN NOTU
Adorno'nun Walter Benjamin'in kiilii ve eserleri hakkndaki
almalarnn gzden geirilerek yeniden baslmasnn nedeni
ni uzun uzadya aklamaya gerek yok. Benjamin'in yazlarnn
uzun sredir yaratt etkiyi Adorno olmadan anlamak mm
kn deil. Benjamin'in lmnden on yl sonra, 1950 ylnda,
Benjamin'in felsefesinin anlamn ilk kez dile getiren kii olan
Adorno, 5 yl sonra kars ve Friedrich Podszus ile birlikte Ben
jamin'in yazlarndan oluan kapsaml bir seki yaynlad ve
bu sekiyle Benjamin'in neredeyse tamamen unutulmu olan
eserlerinin tannmas iin gerekli temel atlm oldu. Adorno,
dnce sisteminin temel kavram olan bir sadakatle arkada
iin editr olarak, eserlerinin yaynlanmasyla ilgili, zellikle
teorilerini kendi almalarnda tartarak ve gelitirerek onu
her zaman destekledi. Elinizdeki kitap, yakn dnce tarihin
de benzerine pek rastlanmayan, gerek bir Lessingvari giriim
olan bu kurtarma almasnn belgelerini ieriyor. Daha o za
mandan "llerin dna kan Benjamin'in filolojisi" (H. R. Ja
uss), daha sonra giderek baka yollara sapt. Tabii yollarn ok
az Roma'ya kyordu, ou ise, gerek kmaz sokaklard; bu
nedenle Adorno'nun, Benjamin'i yanl anlad noktalarda bi
le, gnmzde onu anlamak iin moda olan postmodern yeni
den yaplandrma ve yapskm abalaryla karlatrlamaya
cak kadar adil olan Benjamin yorumunu tekrar hatrlamak da
ha da nem kazand.
Kitabn ilk blmnde Adorno'nun Benjamin zerine yaz
dklarnn tamam yer alyor. Adorno en azndan zaman zaman
kapsaml bir monografi hazrlamay dnmt; kitaptaki
ilk be metin bu monografinin girii olabilecek metinlerdir. Bu
metinler, metinlerin yazar olan Adorno'nun Benjamin'in felse
fesini yorumlamak iin tartmak zorunda olduu konular ie-
1 62 Walrer Benjam i n zerine

rir. Birinci blmdeki dier metinler, Adorno'nun Benjamin'in

eserlerinin yardmna kotuu ve mutlaka da ok yardmc ol
duu gnbirlik yazlm, bir anlamda yan rnlerdir. Bu ksa
yazlarn arlklar farkl olsa da, her biri konusuna en temel
noktadan yaklamaktadr. 1968 ylna ait Bejami'i Yorumla
nak adl fragman halindeki yazlar burada ilk kez yaynlanyor.
Adorno'nun salnda Benjamin'e yazd mektuplar, yazarn
lmnden sonra yazd yazlarn gi ri blmn oluturu
yor. Dostunun dnce biimine yaklamndaki eletirel da
yanmann delilleri, zellikle yaamnn son yllarnda ok
yalnz olan Benjamin'in Adorno iin ne ifade ettiinin gster
gesidir: Benjamin -kendi i fadesiyle Isaac von Sindair ve Franz
Overbeck'ten sonra- muhakeme gc yksek sonraki nesille
rin temsilcisidir; ve bu konuda ancak eski dostu Gershom Scho
lem'le karlatrlabilir.
Benjamin zerine yazlar, Adorno'nun Gesamme/te Schrif
te (Toplu Eser/er) iin titizlikle incelenmi metinlerinden seil
di. Adorno'nun Benjamin'e yazd mektuplar -bu kitab yay
na hazrlayann Adorno'dan kalan yetersiz kopyalarla almak
zorunda olduu ilk basksndan farkl olarak- orijinallerin foto
kopileri ve mikrofilmlerinden kontrol edildi. Yayma hazrlayan
kii, arlkl olarak Benjamin'in almalaryla ilgili olan mek
tuplar seti. zel konular ieren ve Benjamin'in almalaryla
ilgisi olmayan yerler karld. karlan yerler [ ..] eklinde be
.

lirgin hale getirildi. Bu yntem merudur, nk kitabn amac

bizzat Adorno'nun mektuplarn yaynlamak deil, nesnelliktir:
Adorno'nun Benjamin yorumu, mektubun dolayszl sayesin
de ok daha retken bir yorum modeli oluturmaktadr. Ador
no ve Benjamin arasndaki mektuplamann tamam halen W.
Theodor Adorno Arivi tarafndan yayma hazrlanmaktadr.
Yayma hazrlayann ekiedii notlar Benjamin'e ait sz ko
nusu metinleri ve alntlar iermektedir ve Walter Bejamin, Ge
sammelte Schrifte. llter M itwirkmg von Theadar W. Adono md
Gerslom Sclolem lerausgegebe vo Rolf Tiedemam und Hemmn
Sclweppeliiuser. Biide I bis Vll. Frankfurt a.M. 1 972-1989'dan
alnmtr. Sadece cilt ve sayfa numarasn belirten dipnotlar
bu baskdan alnmtr. Onun dndaki notlar iin mmkn
 RolfTiedemann'n Noru 1 63

olduunca yeni toplu basmlar kullanld. Adorno'nun nadir

kulland baskla ra gnderme yaplrnad . Baz alntlarn, dip
notlarda belirtilen kaynaklarda zaman zaman farkl ekilde
yer almasnn sebebiyse, bu rnetinlerin Adorno'nun ifade etti
i biimiyle kullanlm olmasdr. Benjarnin'in Biitiin Eserleri ni
'

okuyanlar iin, bu eserin kaynakasnda ad geen, Adorno'nun

Watter Benjamin zerine adl kitabnn 1970 ylndaki ilk basm
olduunu sylernek gereksiz bir aklama olmayacak. Bu bask
da yer alan eklerneler ve deiiklikler sayfalarn nurnaraland
rlrnasnda kaymalara neden olmutur.

Raif Tiedemam
Theadar W. Adorno Arivi