Grnictwo i Geoinynieria Rok 34 Zeszyt 2 2010

Roman Kinash*, Oksana Kinash*

OBLICZENIE SZEROKOCI
RYS PROSTOPADYCH BELKI ELBETOWEJ
NA PODSTAWIE MECHANIKI ZNISZCZENIA**

1. Wstp

Rozwj technologii betonu zaowocowa w ostatnich dziesicioleciach powstaniem be-

tonw nowej generacji, ktre s odpowiedzi na konieczno uwzgldnienia w procesach
inwestycyjnych dodatkowych czynnikw zwizanych m.in. ze zwikszonymi wymagania-
mi co do trwaoci konstrukcji [19]. Konstrukcje elbetowe to ustroje z betonu wzmocnio-
ne w sposb celowy prtami lub tamami ze stali zbrojeniowej. W przypadku stosowania
takich konstrukcji w budownictwie specjalnym niezbdny jest dobr odpowiednich metod
i zakresu oblicze w taki sposb, aby zostay uwzgldnione efekty niekorzystnych oddzia-
ywa na konstrukcje.
Waciwoci belek elbetowych jest pojawianie si rys w tych czciach, w ktrych
naprenia osigaj wytrzymao betonu na rozciganie. Rysy powstajce przy zginaniu s
w przyblieniu prostopade do gwnego zbrojenia i biegn, ze staym rozstawem od brzegu
elementu do osi obojtnej [17]. Najwaniejszym parametrem, ktry charakteryzuje rysy jest
szeroko jej rozwarcia. Metoda obliczania szerokoci rys zawarta w EC2 [16], oparta jest na
znanych od dawna podstawach teoretycznych [18], wykorzystanych m. in. w pracach [1, 2]
oraz w polskiej normie [14]. Wszystkie te normy podaj zalecenia oraz wzory do oblicza-
nia tej wartoci, jednak wiadomo, e obliczone szerokoci rys wedug wspomnianych norm
mog znacznie rni si od otrzymanych podczas bada dowiadczalnych.
Zastosowanie zasad mechaniki zniszczenia do opisania stanu naprenia zginanych
elementw elbetowych z rysami, a zwaszcza do obliczenia szerokoci rozwarcia rys pro-
stopadych jest podejciem perspektywicznym [3]. Std w niniejszym pracy przedstawiono
* Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki, Wydzia Grnictwa i Geoinynierii, Akademia Grni-
czo-Hutnicza, Krakw
** Artyku opracowano w ramach pracy statutowej AGH nr 11.11.100.197

371
gwne zaoenia metody obliczania rozwarcia rys z wykorzystaniem oglnych zaoe me-
chaniki zniszczenia oraz metody elementw skoczonych.

2. Wyznaczenie szerokoci rys prostopadych

Szeroko rys oblicza si na podstawie urednionych wartoci odksztace w betonie i stali zbro-
jeniowej [15]. Na rysunku 1 podano gwne zaoenia wykorzystywane w obliczeniach. Grny wy-
kres dotyczy odksztace zbrojenia zginanego elementu, dolny za odksztace betonu. Na odcinku
elementu midzy rysami odksztacenia zbrojenia s mniejsze od odksztace w przekroju przez rys.

Rys. 1. Odksztacenia w zbrojeniu i betonie rozciganym w chwili powstania rysy [15]

Cakujc rnic odksztace stali sm i betonu cm na odcinku srm midzy rysami, wyzna-
cza si redni szeroko rysy:

wm = # ^f - f h dy
s ct
(1)
srm

Pominicie nieznanych (w stosunku do s) odksztace betonu rozciganego ct pozwala

okreli redni szeroko rozwarcia rysy, jako iloczyn redniego rozstawu rys srm i rednich
odksztace zbrojenia cm w przekroju przez rys (rys. 1):

wm , srm fsm , ^fsm - Dfsmh (2)

Z kolei odksztacenia zbrojenia sm oblicza si z funkcji napre w przekroju zarysowanym [15].

3. Model matematyczny belki elbetowej

W rozpatrywanym stanie napreniowo-odksztaceniowym belki elbetowej o prze-

kroju prostoktnym, w ktrej przy zginaniu momentem M w miejscu czystego zginania po-

372
wstaje system rys prostopadych, przyjty model matematycznym przewiduje rozmieszcze-
nie w stree rozcigania rys o jednakowej dugoci L z jednakowym rozstawem lcrc. Belka
jest rozpatrywana, jako prt o nieskoczonej dugoci ze zbrojeniem tamowym w stree
rozciganej betonu (dotyczy to konstrukcji elbetowych ze zbrojeniem zewntrznym [11],
albo stosowane uproszczenia przy obliczaniu zwykych belek elbetowych ze zbrojeniem
prtowym w stree rozciganej). W warunkach paskiego stanu naprenia pole przekroju
prtw zbrojeniowych przyjto, jako rwnomiernie rozoone na szerokoci przekroju belki
w postaci warstwy sprystej [3]. Oprcz tego, w analizowanym przypadku zrezygnowano
z otulenia zbrojenia betonem, co oznacza rozmieszczenie zbrojenia w skrajnych wknach
przekroju poprzecznego.
Wsplna praca zbrojenia oraz betonu belki elbetowej powstaje wskutek przyczepnoci
pomidzy nimi. Modelowanie tego procesu wykonuje si przez podzia przekroju belki el-
betowej na trzy czci: zbrojenie, warstwa kontaktowa (WK) pomidzy zbrojeniem a beto-
nem, oraz podstawowa cz przekroju betonowego. Przez h1, h2 oraz h oznaczono wysoko
warstwy zbrojenia, WK i podstawowej czci przekroju belki (rys. 2).

Rys. 2. Schemat belki elbetowej z rysami zbrojonej tam z warstw kontaktow

Konieczno wprowadzenia WK jest uwarunkowana waciwociami betonu, ktry

znajduje si stree kontaktu. Na podstawie dowiadcze ustalono [4], e karby prolowania
zbrojenia wywouj zjawiska destruktywne, w szczeglnoci koncentracje napre w stree
wspdziaania zbrojenia z betonem. W szeregu prac [35] proponuje si nie przeprowadza
szczegowych bada tego zjawiska, a ogranicza si jedynie przepisami i zasadami tech-
nicznej teorii przyczepnoci, wedug ktrej zalenoci pomidzy napreniami a odkszta-
ceniami w WK s inne w porwnaniu z odpowiednimi zalenociami materiaw podsta-
wowych. Ze wzgldu na t teori, naprenie przyczepnoci zaley od przemieszczenia g
zbrojenia wzgldem przygranicznych wkien WK. Zwizek (sprenie, powizanie, wi-
zanie) nieliniowy(e) w WK pomidzy napreniami tncymi przyczepnoci a wartoci g
podano w [5], jako:

373
 Z G2
] g g < gk
] h2
ln ^1 + agh
x = [b gk # g < gkr (3)
]] 1 + ag
\xmax g $ gkr
gdzie:
G2 modu sprystoci przy cinaniu WK,
a i b stae przyczepnoci, ktre otrzymuje si z bada dowiadczalnych i zale od
rodzaju powierzchni zbrojenia, wytrzymaoci oraz typu betonu,
gkr = ( 1)/a,
mx = b/ podstawa logarytmu naturalnego.
Warto gk oblicza si, jako rozwizanie rwnania:

ln ^1 + agh
0, 5xmax = b , przy 0 # gk < gkr (4)
1 + ag

Zaleno pomidzy g oraz odksztaceniem xy wyraa si stosunkiem [5]:

g = h2 cxy (5)

W modelu matematycznym zbrojenie oraz podstawow cz przekroju belki mona

rozpatrywa jako ciaa spryste, ktre charakteryzuj si pocztkowymi moduami spry-
stoci Younga E1 i E oraz liczbami Poissona v1 i v.
Poniewa zaleno pomidzy wartociami napre cinajcych oraz odksztaceniami
postaciowymi w WK s nieliniowe, to w celu znalezienia skadowych stanu napreniowo-od-
ksztaceniowego, mona zastosowa metod zmiennych parametrw sprystoci [6]. Zale-
noci pomidzy skadowymi napre ij i odksztace ij w WK mona przedstawi w postaci
prawa Hookea, jednak ze zmiennymi parametrami w przypadku paskiego stanu naprenia:

fxx = 1* ^vxx - v* vyyh

E
fyy = 1* ^vyy - v* vxxh (6)
E
cxy = 1* xxy
G

Wartoci *, n*, G* wyznacza si wedug zalenoci:

E* = Gi
1 + mGi
v* = 0, 5 - mGi (7)
1 + mGi
* 1
G = Gi
3

374
gdzie:

Gi = 3xi
ci
1 - 2n2
m=
3E2

Uwzgldniajc, e warstwa kontaktowa betonu ze zbrojeniem belki elbetowej jest stre-

f wysokich napre stycznych (tncych), przyjmuje si, e w WK wartoci i oraz i s
zalene jedynie od xy i xy i s odpowiednio rwne:

xi = xxy
(8)
ci = cxy

Wyznaczanie stanu napreniowo-odksztaceniowego belki przeprowadzono metod

elementw skoczonych. Belka zostaa zamodelowana jako prt zbrojony, w ktrym zbro-
jenie i WK przyjmowano o wysokoci jednego elementu skoczonego. Poszukiwanymi
wartociami byy przemieszczenia wzw siatki elementw skoczonych tego prta, ktre
wyznaczono ze znanego systemu liniowych rwna algebraicznych [7]:

6 K @"Q, = "F, (9)

gdzie:
[K] globalna matryca sztywnoci caego systemu,
{Q} wektor przemieszcze wzw,
{F} wektor si wzowych, w ktrym podsumowano obcienia zewntrzne spro-
wadzone do wzw.

Globaln macierz sztywnoci [K] otrzymano z kilku macierzy sztywnoci osobnych

elementw zbrojenia, WK oraz podstawowej czci belki. Do wymienionych macierzy
weszy moduy sprystoci E, E1 oraz liczby Poissona v i v1, take obliczone wg for-
muy (5) wartoci E* i v* dla WK.
Uwzgldniajc zalenoci (6) i (7), sprysto-plastyczne zadanie (z nieliniow
WK prta zbrojonego z systemem rys prostopadych) sprowadza si do rozwiza-
nia kolejnych (cigych) zada sprystych. Przeprowadzono to metod iteracyjn,
w ktrej w pierwszym przyblieniu zaoono w WK G i = 3G. Wwczas zmienne pa-
rametry sprystoci s wartociami staymi E * = E 2, v * = v 2, G * = G 2. Nastpnie do
rozwizywania zadania wykorzystano algorytm metody zmiennych parametrw spr-
ystoci [6].
Odlego midzy rysami 1rc obliczono wg wzoru [8]:

lcrc = k1 n1 u1 h1 (10)

375
gdzie:

Wpl
k1 = -2
n1 Ws
u1 = As
p1
E
n1 = 1
E

W tym wzorze:
Wpl i Ws sprysto-plastyczne momenty (wskaniki) wytrzymaoci przekroju belki
wzgldem strefy rozciganej przed i po pojawiania si rysy;
As i 1 pole przekroju oraz parametr przekroju poprzecznego zbrojenia, wspczyn-
nik 1 uwzgldnia typ oraz prol zbrojenia i dla prtw zbrojeniowych o po-
wierzchni ebrowanej przyjmuje si rwny 0,7.

Przy zwikszeniu wartoci momentu zginajcego rysa zaczyna propagowa w przypad-

ku, kiedy wspczynnik natenia naprenia KI osiga warto krytyczn KIC dla danego
materiau. Wspczynnik natenia naprenia oblicza si wedug wzoru [7]:

K12 = EJ (11)

gdzie:

J= # `W $ n - vij 2ui n jj ds ^i = 1, 2; j = 1, 2h
2x
x
C

J niezalena od obwodu caka Czerepanowa-Raisa,

C obwd, ktry wyznacza si w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwki ze-
gara dookoa wierzchoka rysy, wzgldem osi Oy,
W gsto energii odksztacenia,
nj skadowa wektora jednostkowego normy zewntrznej do obwodu,
ui skadowa wektora przemieszcze.

Cak J oblicza si przy pomocy znanych skadowych stanu napreniowo-odkszta-

ceniowego. Warto KIC oblicza si wedug znanego wzoru empirycznego [9], w ktrym
warto moduu przyczepnoci K (K = KIC(0,5)0,5) wyraa si przez wytrzymao kostkow
betonu R (R20):

K=2 R R przy R # 350

(12)
K = 38 4 R przy K > 350

376
gdzie:
R podano w KG/cm2,
K podano w KG/cm3/2.

Dla znanej wczeniej dugoci rysy, oblicza si warto KI, ktr porwnuje si z wartoci
KIC. W przypadku ich rnicy, dugo rysy przyjmuje si inn. Procedur powtarza si do uzy-
skania zbienych wartoci. W takim przypadku przyjmuje si, e dugo rysy jest wyznaczona.
Obliczanie rys w belce elbetowej zbrojonej tam stalow mona wykona rwnie
z wykorzystaniem metody elementw skoczonych. Zamodelowano prt o wysokoci h,
szerokoci b oraz dugoci 6h. System wielu rys w belce zamieniono na system z trzema
rysami (rys. 2). Obliczenia przeprowadzono dla rysy rodkowej. Uwzgldniajc symetrie
belki z rysami, rozpatrywana jedynie jej poow, dla ktrej zostaa zbudowana siatka nume-
ryczna z elementw skoczonych, zawierajca 400 liniowych czteroktnych komrek ele-
mentarnych. Ukad wsprzdnych xy przyjto z pocztkiem w dolnej czci siatki. O Oy
skierowano wzdu rysy, Ox wzdu dolnych wkien zbrojenia. Warstw zbrojenia oraz
WK przyjto o wysokoci jednego elementu skoczonego. Siatka numeryczna bya zagsz-
czana w pobliu wierzchokw oraz osi rys. Warto szerokoci rozwarcia rysy wyznaczono
podwajajc warto przemieszczenia wza (poniewa rozpatrywano poowa prta), ktry
znajdowa si na pograniczu WK i podstawowej czci przekroju belki.

4. Obliczenia liczbowe oraz wyniki oblicze

W celu werykacji proponowanej metody obliczania rozwarcia rys, uzyskane wyni-

ki porwnano z wynikami bada dowiadczalnych [10] oraz z wynikami oblicze szero-
koci rys w stree czystego zginania belki elbetowej wedug norm [1, 2] oraz Eurokodu
2 [13, 1517]. Wszystkie oznaczenia we wzorach obliczeniowych pozostawiono zgodnie
z przyjtymi w oryginaach wykorzystanych Norm.
W normie SNiP 1989 [1] obliczenia wartoci szerokoci rozwartoci rys prostopadych
acrc wykonuje si wedug wzoru:

acrc = d{i vs 20^3, 5 - 100n h3 d (13)

Es

Wg Eurokodu 2 [15] szeroko rys wk mona obliczy ze wzoru:

wk = sr,max ^fsm - fcmh (14)

w ktrym:
sr,max maksymalny rozstaw rys,
sm rednie odksztacenie zbrojenia,
cm rednie odksztacenie betonu midzy rysami.

377
 Warto sm cm mona oblicza ze wzoru:

fct,eff
vs - k1 ^1 + ae p p,eff h
t p,eff (15)
fsm - fcm =
Es

gdzie:
s naprenie w zbrojeniu rozciganym, obliczone przy zaoeniu, e przekrj
jest zarysowany,
e stosunek Es/Ecm.

As + p12 A p
t p,eff = (16)
Ac,eff

Ap, Ac,eff, 1 jak zdeniowano w [16].

Obliczenia liczbowe przeprowadzono dla belki badawczej o parametrach podanymi

w pracy [10] (belka BI-3):

h = 0,365 m, b = 0,144 m, 1 = 190000 P, R = 54,9 P, rc = 12,7 kNm, = 0,94%,

As = 4,9410-4 m2,
gdzie:
b szeroko belki,
stopie zbrojenia,
rc moment rysujcy,
As pole przekroju zbrojenia.

acrc, MPa

xx, MPa

Rys. 3. Zalenoci szerokoci rozwarcia rys od naprenia w zbrojeniu xx

wg proponowanej metody [12] wg Eurokodu 2 [16]
wg wzoru podanego w [1] wg bada dowiadczalnych w [10]
wg wzoru podanego w [2]

378
 Wysoko zbrojenia h1 w siatce elementw skoczonych modelu wyznaczono, jako sto-
sunek wartoci As do szerokoci belki b. Wysoko WK przyjto rwn wysokoci tamy
(h2 = h1). Liczb Poissona v1 dla stali przyjto 0,3; dla betonu oraz WK (pocztkowy) 0,2.
Modu sprystoci betonu i granic plastycznoci zbrojenia stali klasy A-IV (20XGST) po-
dano w pracy [8].
Obliczenia wykonano do chwili osignicia w zbrojeniu, w przekroju zarysowanym
napre normalnych xx rwnych granicy plastycznoci (400 MPa). Na wykresach (rys. 3)
pokazano zalenoci szerokoci rozwarcia rys od napre w zbrojeniu w przekroju zaryso-
wanym xx.

5. Wnioski

1) Wyniki oblicze przeprowadzonych wedug zaproponowanej metody, zadowalajco

zgadzaj si z wynikami bada dowiadczalnych. Maksymalna rnica pomidzy wy-
nikami bada dowiadczalnych a wynikami oblicze stanowi 13,9%, 108,1 % dla
wzoru podanego w [1], 48,7% dla wzoru podanego w [2] oraz 32,4% dla wzoru
podanego w [16]. Minimalna rnica wynosi odpowiednio 1,6%, 15,8%, 62,1% oraz
12,0%.
2) Wykorzystanie przedstawionej w artykule metody obliczenia szerokoci rozwarcia rys
prostopadych w belkach elbetowych umoliwia osignicie lepszej dokadnoci wyni-
kw oblicze w porwnaniu ze stosowanymi metodami w normach projektowania.

LITERATURA

[1] 2.03.01-84. / .:
cc , 1989
[2] . 1 2.03.01-84 (. 1989 .) ,
6, 1995
[3] ..: . , 1988
[4] ..: . , 1981
[5] ., .:
. , 9/10, 1998. c. 69
[6] .., ..:
. . , 1981
[7] .., ..: .
, 1980
[8] .., ..: . , 1985
[9] . ., . .:
. .
, 3, 1976, c. 1923
[10] .., ..:

.
. . , 1969, c. 106156

379
[11] ..: .
Praca doktorska, Potawa, 1992
[12] .., ..: -
. . . , . 5, , 2000,
c. 178184
[13] Starosolski W.: Konstrukcje elbetowe: wedug PN-B-03264:2002 i Eurokodu 2. T. 1, 2 , 3
[14] PN-B-03264: Konstrukcje betonowe, elbetowe i sprone. Obliczenia statyczne i projekto-
wanie. PKN, 2002
[15] apko A.: Projektowanie konstrukcji elbetowych: wg Eurokodu 2 i PN-B-03264:1999. Ar-
kady, Warszawa 2000
[16] Eurokod 2. Projektowania konstrukcji z betonu. Cz. 1-1: Reguy oglne i reguy dla budyn-
kw, PKN, Warszawa, 2008
[17] Zesp autorski Knauff M. i in.: Podstawy projektowania konstrukcji elbetowych i spro-
nych wedug Eurokodu 2. Sekcja Konstrukcji Betonowych KILiW PAN, 2006
[18] Muraszow W.I.: Ttreszczinostojkost, estkost i procznost elezobietona. Maszstrojizdat, Mo-
skwa 1950
[19] Czaja P., Hydzik J., Waach D.: Ekonomiczne aspekty stosowania betonu wysokowartocio-
wego w budownictwie podziemnym. Kwartalnik Grnictwo i Geoinynieria. Wydawnictwa
AGH, R. 33 z. 3/1, Krakw 2009, s. 121130