Jakub Morawiec

Mikill mar ok sterkr czyli jak

powinien wyglda skald
Przegld Historyczny 100/3, 437-446

2009
JAKUB M ORAW IEC
Uniwersytet lski
Instytut Historii

Mikill mar ok sterkr

czyli jak powinien wyglda skald*

redniowieczna literatura islandzka, reprezentowana przede wszystkim przez

zrnicowane tematycznie sagi pokazuje, jak Islandczycy XIII w. widzieli prze
szo wyspy i jej mieszkacw swych przodkw, z ktrych byli dumni.
Odbiorcw poszczeglnych narracji z ludmi i wydarzeniami z najstarszego okre
su dziejw w yspy*1 czyy bardzo dokadne, sigajce przewanie kilku pokole
wstecz, wywody genealogiczne oraz poezja, ktrej skomponowanie przypisywano
niektrym bohaterom sag. Utwory poetyckie traktowano jako swoisty gos prze
szoci, cho czsto informoway one nie tyle o dawnych wydarzeniach, co m y
lach, uczuciach i wraeniach poszczeglnych postaci2. Zatem nie dziwi, e wrd
ulubionych bohaterw sag znaleli si skaldowie, ktrych barwne losy oraz poezja
byy opowiadane a potem spisywane3.
Tzw. sagi skaldyczne przedstaw iaj historie poszczeglnych poetw, ktrzy
zasynli zarwno dziki utworom skomponowanym na dworach wadcw (gw
nie skandynawskich), jak i rnym, nieraz dramatycznym przygodom, nierzadko

Prezentowane rozwaania maj charakter wstpny, bdc czci zakrojonych na wiksz skal
i rozoonych w czasie bada nad rol i statusem skaldw we wczesnoredniowiecznej Skandynawii.
1 Zdecydowana wikszo sag rodowych lub bardziej precyzyjnie sag o Islandczykach
(Islendingasgur) traktuje o wydarzeniach, ktre miay wydarzy si midzy przeomem IX i X w.
a ok. 1030 r. Std w literaturze przedmiotu oglnie przyjmuje si dla nazwania tego okresu, angielski
termin saga age. Cf. V l a s o n, Dialogues with the Viking Age: Narration and Representation in the
Sagas o f the Icelanders, Reykjavik 1998; J. K r i s t j a n s s o n , Eddas and Sagas, wyd. IV, Reykjavik
2007.
2 Na temat prosimetrum i roli poezji w sagach cf. J. H a r r i s , Prosimetrum o f Icelandic Saga and
Some Relatives, [w:] A collection o f comparative studies o f a number o f mixed prose-and-verse litera
tures, from Europe to the Orient, from classical culture to the 19th century, wyd. J. H a r r i s ,
K. R e i c h l, Woodbridge 1997; P. M e u l e n g a c h t S o r e n s e n , The Prosimetrum Form 1: Verses
as the Voice o f the Past, [w:] Skaldasagas. Text, Vocation and Desire in the Icelandic Sagas o f Poets,
wyd. R. P o o l e , Berlin-New York 2001, s. 172-190.
3 Na temat sag skaldycznych cf. ibidem.

P R Z E G L D H IST O R Y C Z N Y , T O M C, 2009, Z E S Z . 3, ISSN 003-2186

438 JAKUB MORAWIEC

prowokowanym przez tre ich utworw. Sagi te przewanie zawieraj opisy swo
ich bohaterw, m.in. zewntrznego wygldu. Te opisy i ich rola w poszczeglnych
narracjach s przedmiotem tego artykuu.
Hallfrear saga4 opisuje losy H allfrea Ottarsona ulubionego skalda
krla Norwegii Olafa Tryggvasona. Zgodnie z przekazem sagi poeta ten tworzy na
dworach kolejnych wadcw Norwegii: jarla Hlair Hkona (ok. 974-ok. 995)5
oraz wspomnianego ju Olafa (ok. 995-1000)6. Jednak wikszo narracji pow i
cona jest mioci Hallfrea do Kolfinny i zwizanym z tym kopotom skalda w ro
dzimej Islandii. Swoj mio do ukochanej kobiety oraz nienawi i pogard
wobec tego, ktry mu j zabra m a Kolfinny, Grisa Hallfre wyraa
poprzez poezj, ktrej liczne fragmenty znajduj si w sadze. Poszczeglne strofy,
ukazuj Kolfinn jako kobiet niezwykej urody7, natom iast Grisa jako nieudolne
go gospodarza, m a i kochanka8. Ta twrczo, wyszukana, pena mitycznych od

4 Hallfrear saga, wyd. E. . S v e i n s s o n, Islenzk fornrit, t. VIII, Reykjavik 1939.

5 ladem tego jest wiersz zatytuowany Hkonardrpa. Na jego temat cf. F. S t r m , H ieros-
gamos motivet i Hallfrer ttarssons Hkonardrpa och den nordnorska jarlavrdigheten, Arkiv for
Nordisk Filologi, V 98, 1983; J. M o r a w i e c , Skipt es gumna giptu. Hallfrer ttarsson
vandraskld i jego poezja na tle przeomowych wydarze w Norwegii koca X i pocztku X I wieku,
Studia Historyczne, t. L, 2007, z. 3-4.
6 Hallfre mia skomponowa na cze Olafa Tryggvasona dwa wiersze, w tym jeden pomiertny
(lfsdrpa, lfsdrpa erfidrpa). Na ich temat cf. B. F i d j e s 10 1, D et norr0ne fyrstediktet, Bergen
1980; J. M o r a w i e c , op. cit. Saga przytacza take grup strof, ktre skald mia uoy wobec tego
wadcy na temat porzucenia starych pogaskich bstw i uznania wiary w Boga chrzecijaskiego. Na
temat tzw. convertion verses cf. R. P o o l e, The Conversion verses " o f Hallfre vandraskld,
Maal og Minne t. I, 2002, s. 15-37; D. W h a l e y , The Conversion verses" in Hallfrear saga:
Authentic Voice o f a Reluctant Christian?, [w:] Old Norse myths, literature and society, red.
M. C l u n i e s R o s s , Viborg 2003, s. 234-257; J. L i n d o w, Akkerisfrakki: Traditions Concerning
lfr Tryggvason and Hallfrer ttarsson vandraskld and the Problem o f the Convertion, Journal
of English and German Philology, t. CVI, 2007, nr 1, s. 64-80; J. M o r a w i e c , op. cit., s. 276-277.
7 Hallfre czyni to przede wszystkim poprzez odwoania do mitycznych bogi i walkirii okrela
jc Kolfinn jako Ilmr unnar dags (Ilmr [walkiria] jasnoci dnia), n a S if sloeu (Sif [bogini]
skrzyni na suknie), hiri-Nauma svar bls (Nauma [bogini] strzegca morskiego ognia [zota])
oraz olbekkjar Syn (Syn [bogini] awy z piwem). Cf. J. M o r a w i e c , Wielkie namitnoci i ich spo
eczno-polityczne reperkusje na przykadzie Hallfrear saga i Bjarnar saga Hltdlakappa, [w:] Cor
hominis. Wielkie namitnoci w dziejach, rdach i studiach nad przeszoci, red. S. R o s i k ,
P. W i s z e w s k i, Wrocaw 2007.
8 Temu powicone s midzy innymi strofy skalda okrelane jako Grissvisur, w ktrych Hallfre
na przykad sugeruje, e wszelkie fizyczne zblienia midzy Grisem a Kolfinn s de facto gwatem
z jego strony, a crka Avaldiego musi znosi mki: heitr ofremar sveiti leggr a f Grisi at leggjar iss
lysibrekku (gorcy pot niepohamowanej siy pynie od Grisa ku lnicemu zboczu lodu ramion [sre-
bro<kobieta<Kolfinna]). Crka Avaldiego polir kvl hj honum (cierpi z nim mki) i bdc zupe
nie biern dreypilig drpir hj hnum sem alpt sundi (smutno opada za nim [na oe] jak abd na
wod). Gris wedug skalda to 0frir orfpgir (niespokojny odpychacz kos), ktrego miejsce to
vian stdul ok langa kvi (szeroka obora i duga owczarnia). Zdaniem Hallfrea, Gris nie jest w sta
 JAK POWINIEN WYGLDA SKALD 439

nonikw i wzorowa metrycznie, z jednej strony uczynia Hallfrea sawnym,

z drugiej jednak odbiorcy sagi mogli przekona si o jej negatywnym wydwiku.
Burzya ona porzdek spoeczny, zmuszaa do gwatownych reakcji obraanego
Grisa. W rezultacie Hallfre w peni zasuy na okrelenia jafnadarmadr (ten,
ktry powoduje niestabilno)910czy te vandraskld (skald kopotliwy). Note
bene drugi z tych przydomkw nada mu O laf Tryggvason.
Omawiana saga skupia si na postaci wyjtkowej, zarwno swoim talentem
poetyckim, jak i postaw w relacjach midzyludzkich. Z tymi cechami zdaje si
w peni wspgra fizyczny wygld jej protagonisty. Czytamy o Hallfredzie, e
hann var snimma mikill ok sterkr, karlmannligr ok skolbrnn nkkut ok heldr nefl-
jtr, jarpr hr, ok f r vel; skld var hann gott ok heldr niskr ok margbreytinn;
ekki var hann vinsll 10 (wkrtce wyrs na silnego, mskiego i rosego, z raczej
krzaczastymi brwiami i brzydkim nosem ale z piknymi, brzowymi wosami. By
dobrym poet cho skonnym do oszczerstw i zmiennym. Nie cieszy si popu
larnoci).
Z jednej strony charakterystyka ta jest do typowa dla sag. Jednak Hallfre,
a zwaszcza jego wygld fizyczny, zosta przedstawiony w narracji w sposb w y
jtkowy. N ikt inny z osb pojawiajcych si w utworze nie jest tak dokadnie opi
sany. Szczeglnie brakuje uwag powiconych ich urodzie. N aw et synca z ko
biecych wdzikw Kolfinna, ktr Hallfre namitnie kocha, wprowadzona jest
donarracji przy pomocy do oglnego stwierdzenia: v n kona ok oflti mikill
(pikna i bardzo byskotliwa kobieta)11. Tak samo m a si rzecz z Olafem
Tryggvasonem, o ktrym dowiadujemy si jedynie, e var mikill vexti (by on
dobrze zbudowany)12, cho przecie jego sawa, status i znaczenie w rednio
wiecznej tradycji skandynawskiej s nie do przecenienia13.

Wydaje si, e ta z pozoru zaskakujca i niezrozum iaa sytuacja moe znale

wyjanienie. Hallfre, ze swoimi krzaczastymi brwiami i brzydkim (by moe
krzywym) nosem, nie by chyba m czyzn zbyt urodziwym. Nie zmieniay tego
pono pikne (by moe bujne i dugie) wosy. Natomiast by on silny, mski i w y

nie odpowiednio reagowa na zarzuty Hallfrea gdy jest litt halr enn hviti (maym bladym chop
cem). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr rne aspekty seksualnoci w poezji skaldw
(w druku).
9 Na temat tego okrelenia cf. B. B a n d l i e n, Strategies o f Passion, Turnhout 2005, s. 69.
10 Hallfrear saga, s. 141.
11 Ibidem, s. 140. O Valger, siostrze Hallfrea, take dowiadujemy si oglnie, e var allra kven-
na friust (bya najpikniejsz z kobiet), ibidem, s. 141.
12 Ibidem, s. 152.
13 Cf. L. L n n r o t h, Studier i O laf Tryggvasons saga, Samlaren, t. LXXXIV, 1963; . E i n a r s -
d t t i r , O laf Tryggyason rex Norwegiae 994-999. Christian ethics versus teutonic heroism, [w:]
Scandinavia and Christian Europe, Papers o f the 12th International Saga Conference, Bonn 2003;
Th. A n d e r s s o n , The Growth o f the M edieval Icelandic Sagas (1180-1280), Ithaca-London 2006.
440 JAKUB MORAWIEC

rnia si wzrostem. M ona sdzi, e nieprzypadkowo tem u opisowi towarzyszy

wzmianka, e cho Hallfre by dobrym poet, nie cieszy si sym pati ludzi ze
wzgldu na zmienny charakter i skonno do oczerniania innych14. Zapewne ist
nieje zwizek pomidzy wygldem skalda a jego poezj. Warto zwrci uwag,
e w sadze powicono niewiele m iejsca utworom, ktre Hallfre uoy na cze
rnych wadcw, w wielu wypadkach ograniczono si do ich wyliczenia. Prze
waajca liczba strof przytoczonych w sadze odnosi si do m iosnych uniesie
skalda wobec Kolfinny oraz wyrazw pogardy i nienawici wobec Grisa. Kom
ponujc i goszc te strofy skald wystpuje z pozycji potencjalnego najlepszego
m a i kochanka dla swojej wybranki, najpeniej doceniajcego nie tylko jej
urod15 oraz bezdyskusyjnie lepszego mczyzny, wojownika i gospodarza, ni jej
m. W utworach swych Hallfre prbuje, jak si okazuje nieskutecznie, nakoni
Kolfinn do spdzenia z nim nocy, a take dwukrotnie wyzywa Grisa na pojedy
nek. Poezja skalda i wynikajce z niej czyny nawizuj do zespou wartoci, ktre
okrelaj, a przynajmniej powinny okrela prawdziwego mczyzn (mstwo, od
waga, zaradno w relacjach z kobietami i w gospodarowaniu majtkiem, powaa
nie ze strony krewnych i monych wczesnego wiata). Hallfre aspiruje do tych
wartoci. W iedzc o tym atwiej moemy zrozumie, e skald zosta przedstaw io
ny jako snimma mikill ok sterkr ok karlmannligr. Jedynie wykazujc posiadanie
tych cech, skald mg by uznany za wiarygodnego w stosunku do tych, ktrym
zarzuca ich brak. Moemy zatem uzna, e istnia zwizek pomidzy wygldem
zewntrznym Hallfrea a jego poezj. Wygld skalda niekoniecznie musia wzbu
dza sympati, ale nie dao si zaprzeczy, e poeta by rosy i silny, jednym
sowem mski. To samo m ona powiedzie o jego poezji cho Hallfre nie za
skarbia ni sobie sympatii, nie ulegao wtpliwoci, e by dobrym poet16. Fakt,
e prezentacja cile czy jego wygld i twrczo, zdaje si nie pozostawa kw e
sti przypadku.
Podobne obserwacje przynosi Kormaks saga powicona innemu skaldowi
K ornakow i Ogm undarsonowi17. Bohater sagi, gdy dors, zakocha si w przy
padkowo spotkanej modej dziewczynie, Steingerd Porkellsdttir, z ktr zacz

14 Niemal identycznie przedstawiony jest inny znany skald hor Kolbeinsson (ekki var Prr mjk
vinsll a f alpu, pvi at hann ptti vera spottsamr ok grr vi alla p er honum ptti dlt vi). Cf.
BjarnarsagaHitdaelakappa, wyd. S. N o r d a l , G. J n s s o n , Islenzk fornrit, t. III, Reykjavik 1938.
15 Wbrew narracji sagi, strofy, ktre Hallfre mia komponowa na cze Kolfinny, wskazuj, e
docenia take jej walory jako jego ewentualnej ony straniczki domowego ogniska i caoci go
spodarstwa.
16 B. A l m q v i s t, Norrn niddiktning, 1: Nid motfurstar, Uppsala 1965, s. 60, wskazuje, e kom
ponowanie nidvisur wymagao szczeglnych umiejtnoci ze strony skalda.
17 Kormks saga, wyd. E. . S v e i n s s o n , Islenzk fornrit, t. VIII, Reykjavik 1939. Z innych
przekazw dowiadujemy si, e Kormak mia komponowa wiersze na dworach jarla Hlair Sigurda
oraz krla Norwegii Haralda Szarego Paszcza, jednake saga nie przytacza strof nalecych do tych
poematw.
 JAK POWINIEN WYGLDA SKALD 441

si systematycznie spotyka. Ze wzgldu przede wszystkim na oczekiwania ojca

wybranki, Kormak postanowi si z ni oeni. lub jednak nie doszed do skutku
ze wzgldu na kltw rzucon na skalda. W rezultacie ukochana poety zostaa w y
dana za Bersiego a pniej sama polubia borvalda tinteinn. Mimo to Kormak
cay czas kocha Steingerd. Bdc utalentowanym poet nie tylko sawi jej urod18,
ale take w obsceniczny sposb nawizywa do przeszych i ewentualnych przy
szych wsplnie spdzonych nocy19. Jednoczenie atakowa kolejnych maonkw
Steingerd, wyzywajc ich na pojedynki i obraajc ich w strofach ukadanych na
ich tem at2021.Warto zwrci uwag na jeszcze jeden element wyranie obecny w po
ezji Kormaka. Chodzi o czste odwoania skalda do Odyna jako boga poezji
i dawcy poetyckiego talentu, a zatem protektora skalda.
Interesujce, e Kormak, podobnie jak wczeniej Hallfre, zosta opisany jako
jedyny z bohaterw mu powiconej sagi: Kormak var svart hr ok sveipr i hri-
nu, hrundljss ok nkkut likr modur sinni, mikill ok sterkr 21 (Kormak mia ciem
ne krcone wosy i jasn cer i by raczej podobny do swojej matki, by duy
i silny). Saga nie przytacza podobnych opisw wygldu ani Bersiego22, ani
borvalda tinteinn23 rywali Kormaka. Nie przedstawia te bliej urody piknej
Steingerd24.

18 Skald czyni to midzy innymi poprzez porwnywanie ukochanej do bogi i walkirii: fa ld Gerd
(Gerd nakrycia gowy), Frid gollmens (Frid naszyjnikw), Hlin hringa (Hlin piercieni), allkvit
E ir aldbekks Ata (najjaniejsza Eir ognia awek Atliego [morze<zoto<kobieta]), vel borin Hlin
haukmoerar (dobrze urodzona Hlin kraju jastrzbia [rami]), Ilm erma (Ilm rkaww), Nanna
ljsu liki bedjar (Nanna ka o jasnym ciele), Gunnr sunds herkis (Gunnr ognia cieniny [zota]),
Gn borda (Gna stou/ozdb, byskotek), Gefn ljs lin (Gefn jasnych pcien), Hnoss hornpeyjar
(Hnoss napoju rogu [piwo]). Kormak docenia take Steingerd jako przysz on nazywajc j Hrist
brims lauka (Hrist przybrzenych zi), baugsoem lids lind (okryta piercieniami lipa piwa),
l-Sgu (Saga piwa), lstafns linns lysi grund (wietlisty grunt naczy z piwem). Cf. J. M o
r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
19 W jednej ze strof skald przypomina Steingerd, jak byli beztroscy lec w jednym u (oss an-
grlaust, i eina sing). W kolejnej strofie Kormak przypomina wybrance o tym jak spdzili razem pi
srogich nocy fim m ntr saman grimmar). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
20 Majc na myli ma Steingerd, borvalda, skald pyta w jednej ze strof ukochan h vip skyldir
verda gefin tindrttar manni (dlaczego miaaby by wydana za druciarza garnkw)? Dodaje te, e
trudno cieszy si z tego, e bdzie on kogo, kogo mona okreli mianem blotamannr (zniewie-
ciay). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
21 Kormks saga, s. 206.
22 O Bersim czytamy jedynie e by audigr madr ok gdr drengr, mikill fy rir sr (przyzwoitym,
bogatym i wpywowym czowiekiem), ibidem, s. 224.
23 O borvaldzie czytamy z kolei, e by madr audigr ok hagr, skld ok engi skrungr i skaplyndi
(bogatym i uzdolnionym czowiekiem, poet lecz brakowao mu stanowczoci charakteru), ibidem,
s. 263.
24 O jej urodzie dowiadujemy si dopiero dziki strofom samego skalda, ktry midzy innymi
sawi pikno jej oczu i kostek(! !!). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
442 JAKUB MORAWIEC

Sposb, w jaki saga prezentuje skalda, pozwala domyla si, e by on przy

stojnym mczyzn. Przede wszystkim zwrcono w nim uwag na dwie rzeczy:
podobiestwo Kormaka do matki oraz to, e by rosym i silnym mczyzn.
Imiona skalda i jego matki (Dalla) w zgodnej opinii badaczy wskazuj na ich irosz-
kockie pochodzenie. Cho najprawdopodobniej odsetek ludnoci wywodzcej si
z Wysp Brytyjskich by na Islandii we wczesnym redniowieczu znaczny, podkre
lenie podobiestwa Kormaka do m atki25 nie suyo wskazaniu na obce pochodze
nie poety, lecz miao do spenienia inn rol.
W kontekcie caoci omawianego utworu umieszczenie opisu wygldu fi
zycznego Kormaka wyrnia jego protagonist od reszty postaci. Co jednak w a
niejsze, Kormak by mikill ok sterkr. Te cechy wygldu, podobnie jak podobie
stwo do matki, m iay czyni skalda postaci wyjtkow. To za byo cile
zwizane z poezj tw orzon przez niego. Podobnie, jak w przypadku Hallfrea,
fizyczne cechy skalda dobrze korespondoway z treci przypisywanych mu strof.
Kormak w pierwszej kolejnoci sawi pikno Steingerd i wskazywa siebie jako
najlepszego dla niej kochanka, a by moe i ma. Ponadto skalda miay wyr
nia bliskie zwizki z Odynem, najwyszym z bstw Asgardu. Fakt ten jest sam
w sobie wystarczajcym powodem dla poety, aby otoczenie akceptowao jego
uczucie do wybranki26 oraz aby on sam czu si wolny w komponowaniu utworw
obraajcych konkurentw. Lecz to nie wszystko: w jednej ze strof Kormak dekla
rowa: myndak skjtt drekka ll at Odins i ondvegi (bd pi piwo na podwysze
niu w hali Odyna)27. Skald zdaje si przekonany, e czeka go los bdcy m arze
niem kadego wojownika mier w walce a w konsekwencji znalezienie si
w doborowym towarzystwie wojw wybranych przez najwyszego z Asw i zasia
dajcych obok niego w W alhalli28. M ona jednak dum, a by moe nawet zadufa
nie Kormaka wytumaczy. Skoro to Odyn obdarzy go poetyckim talentem, za
pewne bdzie go chcia take wyrni po mierci29. W takim wypadku bohater
sagi nie tylko w caej narracji musi si wyranie odrnia od swego otoczenia. Po
raz kolejny jego poezja i wygld zewntrzny skutecznie to sprawiaj. Dziki ich
ukazaniu odbiorcy sagi mogli lepiej zrozumie, dlaczego rosy i silny, a prawdopo
dobnie take przystojny Kormak uparcie gosi mio do ukochanej i popada

25 W interesujcym nas opisie nacisk wydaje si pooony na podobiestwo fizyczne. Narracja

sagi wydaje si zreszt jedynie takie dopuszcza.
26 Co warto przypomnie i podkreli, obraonej przez Kormaka jego nieobecnoci na zalubi
nach i podwjnej matki.
27 F. J n s s o n, Norsk-islandske skjaldedigtning, t. I, Rettet tekst, K0benhavn og Kristania 1912,
s. 84.
28 Cf. L. P. S u p e c k i , Mitologia skandynawska w epoce Wikingw, Krakw 2003, s. 107-112.
29 Jak wskazuje jeden z poematw skaldyczych z X w., anonimowy Eiriksmal, u boku Odyna
w Walhalli, mia przebywa midzy innymi Bragi, rwnie czasem uznawany za boga poezji. Cf.
L. P. S u p e c k i , op. cit., s. 230-233.
 JAK POWINIEN WYGLDA SKALD 443

w konflikty z jej kolejnymi maonkami a zarazem chepi si szczeglnymi rela

cjami z najwyszym z pogaskich bstw.
Kolejna za sag skaldycznych, Gunnlaugs saga ormstungu, prezentuje losy
innego synnego poety, Gunnlauga Illugasona30. Jego ycie uoyo si w sposb
podobny do dziejw innych skaldw. Po osigniciu wieku 12 lat, Gunnlaug za
pragn opuci dom i wyruszy w wiat (tanferf1, co jednak spotkao si ze
zdecydowanym sprzeciwem jego ojca. Nastpnie zakocha si w piknej Heldze
horsteinsdttir, wnuczce Egila Skalla-Grim ssona. Chci polubienia wybranki
wci towarzyszyo pragnienie wyruszenia w wiat, czego nie mg zrozumie ani
zaakceptowa ojciec Helgi, Eorstein. W kocu Gunnlaug, dopi swego: ukochana
zostaa mu przyrzeczona, a rwnoczenie on sam dosta trzy lata na odbycie zagra
nicznych wojay. W ich trakcie, Gunnlaug odwiedza dwory wadcw w Skan
dynawii i na W yspach Brytyjskich, gdzie prezentowa poezj skomponowan na
ich cze32. Dla caoci narracji istotnym momentem podry jest poetycki pojedy
nek z innym islandzkim skaldem, Hrafnem Onundarsonem, do ktrego doszo na
dworze szwedzkiego krla Olafa. Podstpnie pokonany w pojedynku Hrafn za
powiedzia zemst i dokona jej rwnie podstpnie enic si z przyrzeczon
Gunnlaugowi Helg. Ten fakt w znaczcy sposb wpyn na postaw i poczynania
bohatera sagi, ktry podobnie jak wczeniej przedstawieni skaldowie po
wici si sawieniu urody Helgi i deklarowaniu swojego uczucia, oraz rywaliza
cji z jej mem. Ta ostatnia oznaczaa kolejne pojedynki midzy oponentami, ktre
ostatecznie obu przyniosy mier.
Gunnlaug walczy o wzgldy ukochanej oraz z jej mem take przy pomocy
poezji. Kierowa swe strofy bd bezporednio do Helgi piknej i ukochanej
kobiety33 bd do Hrafna, deklarujc ch walki z nim i zapewniajc o swojej
fizycznej przewadze34. W oczywisty sposb poezja ta podwjnie naraaa na

30 Gunnlaugs saga ormstungu, wyd. S. N o r d a l , G. J n s o n , Islenzk fornrit, t. III, Reykjavik

1938.
31 Na temat tego motywu vide J. M o r a w i e c , Mody Islandczyk opuszcza ojcowizn motyw
utanferd i jego rola w konstrukcji sag islandzkich (w druku).
32 Gunnlaugs saga ormstungu wyjtkowo, w porwnaniu do innych sag skaldycznych, przytacza
strofy tych poematw, mianowicie st f (refren) z drpy na cze krla angielskiego thelstana oraz
st f i dwie strofy z drpy na cze krla Dublina Siggtryga.
33 Gunnlaug, podobnie jak inni skaldowie, czyni to midzy innymi poprzez odwoania do mitycz
nych kobiet, bogi i walkirii, nazywajc Helg lysi Gunnr bauga lands (wietlista Gunnr kraju pier
cieni), Bil fagra borda (Bil piknych strojw), vin-Gefn (Gefn wina), ung E ir (moda Eir).
W jednej ze strof skald wprost mwi jak szaleczo pragn posi Helg (djarn at eiga). Cf. J. M o
r a w i e c , Nidvisur i mansngr.
34 Jako przykad moe suy jedna z lausavisur, w ktrej skald deklaruje: n em ek binn ganga
med tognum hjrvi t eyri alvangs; god unni grt greppi happy; skalk kljfa i tvau med ljsum mki
velgs lokka hnakk Helgu ljfs; vink haus lks lausan fr bol (jestem gotowy pody na wysp, gdzie
walka si szykuje; Bg zapewni poecie zwycistwo; obnaony miecz w mej doni; na dwoje rozsiekam
444 JAKUB MORAWIEC

szwank honor Hrafna, ktry sam by skaldem, std ich rywalizacja szybko przybra
a zdecydowany i dramatyczny przebieg. Warto jednak pamita, e Gunnlaugowi
zdarzao si podwaa honor innych ju wczeniej. Gdy Illugi, jego ojciec, nie
zgodzi si na wyjazd syna w wieku 12 lat, ten ostentacyjnie opuci dom i szuka
schronienia u horsteina Egilssona w Borg. Honor tego ostatniego Gunnlaug wysta
wi na prb, gdy chcia na nim wymc dwie rzeczy, na ktre horstem absolutnie
nie chcia si pocztkowo zgodzi: lub skalda z H elg i jego wyjazd za grani
c. Przy okazji saga wkada w usta horsteina znamienne sowa, skierowane do
Gunnlauga: Vita skyldir p first, hvat p vildir. Ertu eigi rinn til tanferar ok
ltr p, sem p skylir kvngask? Er pat ekki jafnri me ykkr Helgu, mean p
ert sv rinn, ok mun pvi ekki vera litit35 (Najpierw zdecyduj czego chcesz.
Czyby nie zdecydowa si na wyjazd? A jednoczenie zachowujesz si tak, ja k
by planowa si oeni. Nie bdzie dobr rzecz dla ciebie i Helgi eni si teraz
skoro ty jeste tak niezdecydowany353637, nie jestem jeszcze gotowy aby podj decy
zj).
Podobnie jak poprzednio prezentowane utwory, Gunnlaugs saga przekazuje
do dokadny i wymowny opis wygldu protagonisty, ktry jak m ona si spo
dziewa mocno wyrnia si na tle innych postaci: Sv er sagt, fr Gunnlaugi,
at hann var snimmendis brgrr, mikill ok sterkr, ljsjarpr hr, ok f r allvel,
svarteygr ok nkkut nefljtr ok skapfelligr i andliti, mimjr ok herimikilP1
(Mwi si, i Gunnlaug by wyronity nad swj wiek, duy i silny, z jasno kasz
tanowymi wosami, ktre pasoway do niego, ciemnymi oczami i raczej brzydkim
nosem. Mia m i twarz, sm uk tali i szerokie ramiona. By bardzo m ski).
Pozostae postacie pojawiajce si w sadze nie zostay opisane tak szczegowo.
O Heldze, ukochanej skalda, dowiadujemy si, e po prostu bya in fagra (pikna).
Jedynie o Hrafnie dowiadujemy si, e by mikill mar ok sterkr (silnym i rosym
mczyzn). Sytuacja ta jednak nie moe dziwi, skoro take Hrafn jest skld gott
(dobrym skaldem). Saga przytacza take jego strofy, w ktrych, podobnie jak
gwny bohater utworu, z jednej strony mwi o swym uczucie do Helgi, z drugiej
za deklaruje ch walki z Gunnlaugiem.
Ciekawe, e opis wygldu gwnego bohatera sagi udzco przypom ina w y
gld Hallfrea Ottarsona. Obydwaj mieli brzydkie nosy i kasztanowe wosy, byli
take mscy, roli i silni. Jeli do tego dodamy, e obydwaj spotkali si, gdy
Gunnlaug przyby do Norwegii, zbieno ta nie wydaje si przypadkowa38.

donie kochanka Helgi; w kocu moim jasnym mieczem, odetn gow od jego szyi), F. J n s s o n,
op. cit., s. 187.
35 Gunnlaugs saga ormstungu, s. 66.
36 Sowo minn moe by te przetumaczone jako nierozsdny.
37 Gunnlaugs saga ormstungu, s. 59.
38 Nie mona wykluczy, e posta Gunnlauga bya ksztatowana po czci take pod wpywem
historii Hallfrea.
 JAK POWINIEN WYGLDA SKALD 445

Podobnie jak w poprzednio omawianych sagach, opis wygldu Gunnlauga

zdaje si wspgra z jego postaw, zachowaniem oraz kom ponowan przez niego
poezj. Skald wyrnia si ros i m sk postaw, a take dla odmiany
brzydkim nosem. Jednoczenie jego losy to niemal ciga ch wyrnienia si na
tle innych. Wymownie brzm i wymwki jakie Gunnlaug kieruje pod adresem ojca
Helgi, ktremu mwi, e nie znajdzie lepszej partii dla swojej crki ni on sam.
Std to, co dla borsteina jest nierozsdne i nie do pogodzenia (jednoczesny wyjazd
i lub Gunnlauga), dla skalda jest w peni usprawiedliwione. Mg on w peni po
zwoli sobie na tak postaw, na okrelenie rainn. Uprawnia go do tego nie
tylko wygld fizyczny, ale take a moe nawet przede wszystkim poetycki
talent, ktry skald poytkowa zarwno w trakcie tanfer jak i w rodzinnych stro
nach.
Z tego te powodu jedyn osob, ktra m oga skutecznie konkurowa z Gunn-
laugiem by Hrafn. Warto zwrci uwag, e obaj poeci w rwnym stopniu w y
kazywali si m sk postaw. Z niemal jednakowym zapaem zabiegali o wzgldy
Helgi i dyli do polubienia j e j. Ich poetycki pojedynek to prezentacja poematw,
ktre obydwa miay by vel (dobre). Tak naprawd tylko spryt Gunnlauga zadecy
dowa o tym, e to on wyszed z poetyckiego pojedynku zwycisko. To samo od
nosi si do ich pojedynkw zbrojnych, ktre toczyli zarwno w Islandii, jak
i w Norwegii. Obydwaj rywale walczyli rwnie zaciekle i aden z nich przez dugi
czas nie by w stanie wykaza swej przewagi nad przeciwnikiem. Dopiero dziki
sprytowi Hrafn, ju miertelnie ranny, zada Gunnlaugowi cios, ktry pozbawi go
ycia.
Losy obu rywali atwiej zrozumie majc na uwadze, e w znaczcy sposb
wyrniali si na tle innych postaci pojawiajcych si w sadze. W yrniali si
przede wszystkim talentem poetyckim, ale take msk, ros postaw i si.
Losy Hallfrea, Kormaka oraz Gunnlauga to zaledwie cz tradycji o saw
nych islandzkich skaldach, zachowanej w powiconych im sagach. Niemniej m o
emy ich historie uzna za reprezentatywne biorc pod uwag, e zawieraj
wszystkie elementy charakterystyczne dla tego typu narracji39. Naley podkreli,
e opisy wygldu fizycznego bohaterw nie s wyczn cech sag skaldycznych,
lecz przew ijaj si przez wiele z Islendingasgur. Jednak w opowieciach o syn
nych poetach moemy mwi o szczeglnie wanej roli tego typu prezentacji.
Wydaje si, e podkrelenie urody a przede wszystkim mskiej postawy bohatera,
z ktr wizay si sia, wzrost i mocna budowa ciaa, pozwalao lepiej zrozumie
postaw, odczucia i decyzje podejmowane przez skaldw. Ponadto ich wygld pe

39 Wrd nich naley przede wszystkim wymieni poetycki talent protagonisty, wtek mios
ny i zwizan z nim ryw alizacj z m aonkam i ukochanej, poetyckie sukcesy na dworach wad
cw. Cf. M. C l u n i e s R o s s , The Skald Sagas as a Genre: Definitions and Typical Features, [w: ]
Skaldasagas. Text, Vocation and Desire in the Icelandic Sagas o f Poets, red. R. P o o l e , Berlin-New
York 2001, s. 25-49.
446 JAKUB MORAWIEC

niej wyjania tre komponowanych przez nich mansngr i nidvisur, poezji zej,
ktra obraajc i oczerniajc, siaa zamt i wprowadzaa chaos w relacjach spo
ecznych. Poprzez strofy tego typu skaldowie odwoywali si do wartoci, ktre
sami mieli posiada lub ktre za w szelk cen chcieli wykaza, podkrelajc przy
tym ich brak u innych. To wanie umiejtno kom ponowania tego typu poezji,
poczona z wyrniajcym wygldem, usprawiedliwiaa podejmowane przez nich
decyzje, czasem nierozsdne lub niewytumaczalne. Z drugiej strony to wanie ich
wygld oraz postawa uwiarygodniay poezj, ktr komponowali. A przecie to ze
wzgldu na wiersze pamitano o nich i tworzono powicone im sagi.
Warto zwrci uwag, e mimo wszystko wygld caej trjki przedstawiony jest
do schematycznie. Okrelenia typu mikill, sterkr, karlmannligr mona w tych przy
padkach okreli jako typowe a zarazem wszystko mwice. W sagach skaldycz-
nych staj si one take hasam i-kluczam i, umoliwiajcymi zrozumienie losw
poszczeglnych bohaterw a take, co bardzo istotne, przypisywanej im poezji.
Jak musia w takim razie wyglda skald? Omwione powyej przykady, kt
re m ona uzna za do pewnego stopnia reprezentatywne, wskazuj, e nie musia
by osob urodziw. Mg mie nawet mao korzystne cechy, jak brzydki nos. Cze
go jednak nie mogo absolutnie w jego wygldzie zabrakn, to nad wyraz uwydat
nionych wzrostu, siy i mskiej budowy ciaa. Dopiero te obecne oczywicie
w nadmiarze cechy wraz z w en poetyck, pozwalay zrozumie, z jak nieprze
citnymi jednostkam i mamy do czynienia.

Mikill marr ok sterkr, or on the looks of a skald

The article is concerned with three Icelandic sagas devoted to outstanding poets:
the Hallfredar Saga (on Hallfre Ottarsson), the Kormks saga (Kormk Ogmundarson)
and the Gunnlaugs saga ormstungu (Gunnlaug Illugason and his rival Hrafn Onun-
darson). The poetry of these skalds, apart from sagas recounting the deeds of kings,
also encompassed verses for women whom they adored, and poems which offended
and ridiculed their rivals. Morawiec notices that the examined sagas contain descriptions
of the physical looks of the skalds, which is uncharacteristic, as even the women in
question are only said to be beautiful with no further details. All the skalds were very
tall, strong and manly; Hallfre and Gunnlaug were also to possess ugly noses.
According to Morawiec these descriptions were not incidental: their aim was intended
to account for the behaviour and doings of the poets: their masculine features justified
the tenacity in courting the beloved women, acts aimed at humiliating their rivals and
the emphasizing of their own virtues as lovers, warriors and possessors. On the other
hand, the display of any kind of handicap in their looks could be taken as a physical
representation of their bad poetry, directed against their (usually more popular with
women) rivals.