Kazimierz Ilski

"Dzieje Bizancjum", Georgij

Ostrogorski, Warszawa 2008 :
[recenzja]
Przegld Historyczny 100/2, 352-353

2009
352 ARTYKUY RECENZYJNE, RECENZJE, NOTY RECENZYJNE

Georg O s t r o g o r s k i , Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, W ar

szawa 2008, s. 626.

Omwienie ksiki, ktra wydana zostaa po raz pierwszy w jzyku niemieckim w 1940 r.
(w znakomitej serii Handbuch der Altertumswissenschaften), potem w 1952 i 1963 r. a w 1968 mia
a swoje pierwsze polskie tumaczenie i wydanie jest zadaniem karkoomnym1. Ksik t wzna
wia si cigle w jzyku niemieckim (ostatnio w 2006 r.) i szeciu innych jzykach. Znaczenie pracy
Georga O s t r o g o r s k i e g o mona by wic wyrazie nowoczenie liczb cytowa. Mona take
wskaza na wpyw tej ksiki i samego autora na kierunki bada, ktre rozwiny si po jej wydaniu.
Mona ostatecznie powiedzie, e zorganizowanie jubileuszowego sympozjum z okazji ukazania si
tej pracy byoby w peni uzasadnione. Pewne jest, e nie mamy do czynienia z hibernowanym pomni
kiem historiografii, lecz ywym, tzn. uytecznym podrcznikiem, do ktrego signie jeszcze i kolejne
pokolenie. Nie znaczy to, e inne syntezy, ktre zostay napisane w cigu ostatniego pwiecza, s
bezuyteczne, lub e powstanie jeszcze nowszych w przyszoci, bdzie trudem zbdnym. Autorzy
bowiem poszukuj innych pryncypiw systematyzacji materiau rdowego, wychodz ze zmienia
jcych si przesanek metodologicznych, take md i zapotrzebowania rynku. Nie trzeba wspomina
o znaczeniu bada szczegowych z zakresu bizantynologii, ktre realnie wpyway na kolejne redak
cje i wydania Historii Bizancjum. Ale nawet w tym przypadku mona miao stwierdzi, e dzieo
Ostrogorskiego oparo si presji tych wszystkich okolicznoci.
Mamy bowiem do czynienia z ksik, ktra w swej podstawowej strukturze (osiem rozdzia
w) realizuje wczeniej ju znany schemat chronologiczny. Swoj powag utrwalaa i utrwala zna
czenie tych punktw zwrotnych, ktre naznaczone s takimi datami, jak rok 324,610,711,843 itd., a
do 1453 r. Oczywicie niektre z tych dat mog by dyskutowane z punktu widzenia znaczenia kry
jcych si za nimi faktw politycznych, zwaszcza moe ustrojowych itp. Zarwno jednak Historia
Bizancjum jak i inne prace Ostrogorskiego wpisuj si w wyrazist konceptualizacj dziejw tego
pastwa i pewnego krgu cywilizacyjnego. Nietrudno ustali, e jest to wynik fascynacji autora, ktra
pociga za sob fascynacj czytelnikw.
Georg Ostrogorski urodzi si w 1902 r. w Petersburgu, zmar w 1976 r. w Belgradzie. By ucz
niem gimnazjum klasycznego w Petersburgu. W wyniku zaj rewolucyjnych opuci Rosj w 1917 r.
W latach 1921-1924 studiowa w Heidelbergu, a w roku akademickim 1924-1925 w Paryu pod kie
runkiem Charlesa D i e h l a i G. M i l l e r a . Doktoryzowa si w 1925 r. w Heidelbergu. W latach
1928-1933 wykada histori Bizancjum na uniwersytecie we Wrocawiu. Kiedy w Niemczech do
wadzy doszed Hitler, przenis si do Belgradu, gdzie zaoy bizantynologi. Odtd by to jeden
z najznakomitszych orodkw, w ktrym prowadzono badania nad histori Bizancjum z wyranym
zainteresowaniem dla kwestii sowiaskich.
Przekad polski Historii Bizancjum powsta w latach szedziesitych XX w. z inicjatywy Ha
liny E v e r t - K a p p e s o w e j , ktra podja si tego trudu wraz z Waldemarem C e r a n e m i Sta
nisawem W i n i e w s k i m . Ksika ta staa si obowizkowym podrcznikiem we wszystkich
kursach historii Bizancjum w polskich uniwersytetach. Cieszya si te tak wielkim zainteresowa
niem szerszej publicznoci, e jej nabycie stao si wkrtce niemoliwe. Decyzja o ponownym wyda
niu tego dziea podjta przez Wydawnictwo Naukowe PWN jest wic jednoznacznie trafna.

1 Na pierwsze recenzje z lat czterdziestych i pidziesitych XX w. wskaza we wstpie do trzeciego wydania

polskiego W. C e r a n , vide op. rec., s. 10.
 ARTYKUY RECENZYJNE, RECENZJE, NOTY RECENZYJNE 353

Nowe elementy obecnego wydania to wstp napisany przez Waldemara Cerana (s. 9-16) oraz
Zasady spolszczania i transpozycji imion wasnych i nazw geograficznych greckich epoki bizanty
skiej opracowane przez Oktawiusza J u r e w i c z a (s. 599-626). Do czci tej naley take Sow
nik grecko-polski imion wasnych i nazw geograficznych (s. 606-626). Obie te czci odegraj
zapewne wan rol w dalszej twrczoci niemaej grupy polskich bizantynologw, gdy powinny
wpyn na ujednolicenie pisowni. Jest ona w dotychczasowym, niemaym dorobku tak rozmaita, e
modszym studentom moe si zdawa, i pod rozmaicie zapisanymi imionami znajduj si rne
osoby.
Wspomniany ju Wstp do trzeciego wydania zawiera krtki biogram Ostrogorskiego, dzie
je wyda i tumacze Historii Bizancjum, wskazwki dotyczce innych podrcznikw, wskazanie
na Histori i bibliografi rozumowan bizantynologii polskiej (1800-1998), napisan przez Wal
demara Cerana (d 2001) oraz krtki rys rozwoju orodkw, gdzie w Polsce prowadzi si studia
nad dziejami Bizancjum. S to dodatki bardzo uyteczne dla wszystkich, ktrzy zdradzaj zaintere
sowania t czci dziejw Europy.

Kazimierz Ilski

Frank K o l b , Ideapnoantycznego wadcy. Ideologia i autoprezentacja, przekad

A. G i e r l i s k a, do druku poda L. M r o z e w i c z , Wydawnictwo Poznaskie,
Pozna 2008, s. 307.

Frank K o l b naley do z najbardziej oryginalnych historykw staroytnoci. Jego ksika

o Dioklecjanie susznie przyniosa mu duy rozgos (Diocletian und die Erste Tetrachie. Improvi
sation oder Experiment in der Organisation monarchischer Herrschaft?, Berlin New York
1987). Rosnce zainteresowanie pnym antykiem w Polsce moe w pewnej mierze zaspokoi tu
maczenie innej pracy Kolba, ktrej oryginalny tytu brzmi: Herrscherideologie in der Sptantike
wydanej w Berlinie 2001 roku.
Autor postawi sobie za cel zaprezentowanie ideologii wadzy cesarskiej w pnym antyku.
Wyodrbnienie chronologiczne tego okresu wydaje si w peni uzasadnione i konieczne. Kolb po
dzieli zasadniczo swoj ksik na dwie czci: narracyjn i powicon szczegowym studiom
rdoznawczym tematw sygnalizowanych w czci pierwszej. Cz narracyjna podzielona jest na
trzy gwne czci: okres tetrarchii, wadzy Konstantyna Wielkiego oraz okres pokonstantyski
z tworzeniem ideologii cesarza jako imperator christianissimus. Cz druga ksiki zatytuowana
jest Materiay. Kolb analizuje w niej szczegowo kwestie sygnalizowane w czci pierwszej ksiki
wykorzystujc do tego szeroko rda pisane, numizmatyczne, epigraficzne, architektoniczne i po
sgi. Kady z dwudziestu siedmiu szkicw rdoznawczych zawartych w drugiej czci ksiki
wymagaby osobnej dyskusji, ze wzgldu na niezwykle polemiczny ich charakter. Niestety autor nie
podj tematu przejcia od rzymskiej do bizantyskiej ideologii cesarskiej.
Naley z uznaniem przyj decyzj tumaczenia i wydania tej wanej dla zrozumienia pozycji
cesarza w pnym antyku ksiki. Trzeba doda kilka uwag dotyczcych polskiego wydania. Podzia
na cz narracyjn i materiay utrudnia lektur ksiki, ale jest wierny wydaniu niemieckiemu. Caa