You are on page 1of 6

Anna Wojakowska-Skiba

Symptom - sinthome

Symptom

Symptom jest czym w ciele lub w umyle, co zakca ycie i przynosi zmartwienie, ale jednoczenie
zawiera czstk jouissance, ktra nie zostaa wyparta w procesie kastracji1. Terapia analityczna odpowiada
na pytanie co robi z symptomem, kiedy nie da si nim cieszy.

Wedug Freuda2 symptomy maj znaczenie, ktre podlega interpretacji. Istotna cz treci symptomw -
kompleks Edypa - stanowi jdro nerwicy3. Powodem symptomu jest fantazmat4. Symptom, jako
uzewntrznienie fantazmatu, ma cel seksualny.

Podejcie lingwistyczne - symptom a znaczcy

Lacan - pocztkowo zgadzajc si z Freudem - podchodzi do symptomu od strony lingwistycznej, w swojej


koncepcji znaczcego. Za pomoc znaczcego wyraa si znaczone, ktre zagino, ale ktre wyania si
przez swoje reprezentacje wyparte do niewiadomoci. Czynnoci pomykowe (zapominanie, lapsus), akt
wybrakowany, art, czy sen to formacje niewiadomego, ktrymi kieruj zasady uwizania do acucha
znaczcych danego jzyka5.

Samo pojcie znaczcego Lacan zapoyczy z koncepcji de Saussurea6, dla ktrego znaczony s to pojcie,
a znaczcy S to obraz dwikowy, ktry towarzyszy jego wypowiadaniu. Wedug Freuda ktrego granie
artykulacjami w analizie poprzedzio koncepcj de Saussurea7 - dziecko traktuje sowa w sposb znacznie
bardziej urzeczowiony ni czowiek dorosy, a zatem brzmienie sw jest dla znacznie waniejsze 8. Dla de
Saussurea wana bya jedno znaczonego ze znaczcym i umowno zwizku pomidzy nimi. Znaczce
ukadaj si w jzyku w acuch mwiony, ktry Lacan nazwa pniej acuchem znaczcych. Innowacj
Lacana byo odwrcenie algorytmu saussuriaskiego do postaci S/s, gdzie to znaczcy czyli brzmienie
kieruje dyskursem. Znaczcy logicznie poprzedza znaczony, ten ostatni jest jedynie efektem gry
znaczcych. Nawet jeli powstaj znaczone, stale podlegaj one lapsusom i zsuwaj si pod znaczce;
zdarzaj si jedynie momenty, w ktrych znaczcy czy si ze znaczonym i stwarza wraenie stabilnego
znaczenia Lacan nazwa te momenty guzami tapicerskimi9, czy te punktami zakotwiczenia (fr. Points de
capiton). Znaczce nie s produkowane przez podmiot podmiot neurotyczny jest kierowany przez
znaczce. Z kolei w strukturze psychotycznej brakuje guzw tapicerskich, przez co brakuje stabilnego
znaczenia (znaczonego). Dla Lacana kreska pomidzy znaczcym S i znaczonym s, reprezentuje opr
przed znaczeniem, freudowsk ide cenzury ze strony ego, ktra dziaa z pomoc mechanizmw metafory
i metonimii i kieruje wynurzaniem si formacji niewiadomoci i prac snu. Koncepcje metafory i metonimii
Lacan zapoyczy z teorii R. Jakobsona10.

1
Leader, Darian (1996)
2
Freud, Sigmund (1919)
3
Freud, Sigmund (1917)
4
Freud, Sigmund (1905)
5
Tumaczenie wasne materiaw ze strony http://www.lituraterre.org/Illettrisme_et_psychanalyse -Dictionnaire.htm
6
De Saussure, Ferdinand (1916)
7
Jak mwi Lacan w wywiadzie G.Lapougea pod tytuem Psychoanalityk si tumaczy, w dodatku literackim do Le Figaro z 1
grudnia 1966 (za Liliane Fainsilber, http://pagesperso-orange.fr/liliane.fainsilber/pages/structure.htm, Septembre 2002)
8
Z Historii przypadku Maego Hansa zamieszczonej w Freud, Sigmund (1909)
9
Porwnaj tumaczenie ukasza Mokrosiskiego Fink, Bruce (1996)
10
Jakobson, Roman (1989 i 1964)

1
Metonimia polega na zredukowaniu caoci do czci, czego wanego do nieistotnego, czego o
pierwszorzdnym znaczeniu do akcesorium. Przykadowo metonimi jest wzi cz za cao - agiel na
horyzoncie, zamiast dka; materia, z ktrego co jest wykonane za cay obiekt skrzyowa szpady,
zamiast walczy; czy wzi naczynie za jego zawarto wychyli kieliszek, zamiast napi si wdki.
Znaczenie jest metonimiczne poniewa zawsze odnosi si do innego znaczenia; w acuchu znaczcych
uwydatnia si sens, ale aden z jego elementw nie zawiera si w znaczeniu, do ktrego w danym
momencie jest zdolny11.

Metafora polega na przeniesieniu pojcia okrelajcego zwykle pewien obiekt, na inny obiekt, do ktrego
pasuje ono jedynie poprzez porwnanie i podobiestwo, np. mona przywoa modo mwic o kwiecie
wieku, a staro poprzez jesie ycia. Metafora jest przez Lacana rozumiana jako zastpnia jednego
znaczcego przez drugi, a symptom jako metafora, w ktrej ciao lub funkcja jest brana jako element
znaczcy. Znaczenie jest metaforyczne, poniewa zakada przekroczenie bariery pomidzy znaczcym a
znaczonym.

Ilustracja kliniczna

Pacjentka przez kilka lat nie miaa innego ni masturbacja ycia seksualnego. Kiedy zacza je odkrywa z
nowym partnerem przynia sen, w ktrym najpierw namalowaa obraz w ciemnych barwach, a nastpnie
zaczo na nim by rowo. Powierzchowne znaczenie tego snu to spenienie yczenia, aby jej ponure
ycie stao si rowe, ale kolejne wyaniajce si z tego znaczenie, to pragnienie powrotu do
pozamasturbacyjnej seksualnoci.

Znaczenie opiera si na metaforze ojcowskiej, std cae znaczenie jest falliczne 12. Metafora ojcowska
zakada substytucj znaczcego Imi Ojca przez znaczcy Pragnienie matki, przez co okrela metaforyczny
charakter kompleksu Edypa. U neurotyka znaczcy falliczny tworzy sie znaczcych, definiuje sens istnienia.
U psychotyka Imi Ojca jest wykluczone, nie ma wic metafory ojcowskiej, a przez to znaczenia fallicznego
(znaczonego fallicznego).

Ilustracja kliniczna

Pacjentka psychotyczna kadorazowo po mierci kogo z rodziny (wujka, cioci, kuzynki) ma natrtne myli
o mierci rodzicw, narasta w niej paraliujcy lk, e zostanie sama. Pacjentka nie potrafi przeywa
aoby, bardziej ni afekt trapi j owe natrtne myli. Oswojenie z utrat i zdolno do przeywania
aoby daje funkcja falliczna, ale w strukturze psychotycznej tej funkcji nie ma, dlatego nie ma
znaczonego. Jak mwi Lacan, nie chodzi tylko o Imi Ojca, ale te o Ojca Imienia, czyli ojca, ktry w
psychozie nie nazywa. Konfrontacja z dziur w znaczeniu powoduje narastajcy niepokj.
Niepowstrzymany grozi on rozptaniem psychozy, w ktrej urojenie wypenia brak znaczonego
fallicznego. W schizofrenii istotna jest wi, niepokj schizofrenika dotyczy najczciej tego, e
jest/zostanie sam na wiecie. Kiedy umieraj rne osoby z rodziny, pacjentka myli, e zaraz umr
wszyscy. Kady znaczcy rodzinny jest tu S1, nie ma sieci znaczcych, a bez sieci - jak w efekcie domina
- kiedy przewrci si jeden znaczcy, przewrc si i pozostae. Pacyfikowanie niepokoju psychotycznego
oznacza zajcie przez analityka miejsca znaczonego fallicznego.

Wedug Lacana13, ego jest wyobraeniowe, a niewiadomo ustrukturyzowana jak jzyk14, z serii acuchw
znaczcych i liter, ktre su za ich skadow materialn. Znaczenie jest wyobraeniowe i jest siedzib

11
Lacan, Jacques (1966 a)
12
Evans, Dylan (1996)
13
Leader, Darian (1996)
14
Lacan, Jacques (1966 b)

2
pustej mowy; sens jest symboliczny i jest siedzib penej mowy. Interpretacje psychoanalityczne id w
poprzek znaczenia i bazuj na sensie oraz jego korelacie - non-sensie. Chocia znaczenie i sens s sobie
przeciwstawne, oba odnosz si do produkowania jouissance.

Niewiadomo zamienia znaczce w symptom; wpisuje znaczce w ciao (jak w histerii) lub zmienia je w
uporczywe myli czy przymusowe czynnoci (jak w obsesji)15. Symptom analityczny rozwizuje si poprzez
analiz jzyka, ale kady symptom jest produktem unikalnej, indywidualnej historii podmiotu. Podmiot,
wedug Lacana, traktuje symptom jako enigmatyczn wiadomo, pochodzc z rzeczywistoci, w czasie
gdy pochodzi ona od niego samego i podlega interpretacji. Ale interpretacja dziaa tylko poprzez
zogniskowanie si na wyartykuowaniu znaczcych zwizanych z symptomem, ktre s adresowane do
analityka. Analityk, wedug Lacana, odpowiada wic za p symptomu16.

Ilustracja kliniczna

Pacjentka ktra zawsze chciaa by chopcem, przynia sen, w ktrym przyja goci nieumyta,
rozczochrana, w brudnym, wycignitym ubraniu. Poproszona o skojarzenia, stwierdzia, e posta ze snu
to matka, ktr ojciec nazywa flejtuchem. Pacjentka bya poruszona swoim odkryciem, bo przez cae ycie
nie chciaa by podobna do matki. Pacjentka o strukturze histerycznej identyfikuje si z symptomem w
tym przypadku ze znaczcym flejtuch, ktrego rdem jest jej matka.

Struktury kliniczne

Dla Lacana17, przedmiotem pracy analitycznej s nie tyle symptomy, co struktury kliniczne: nerwica (fobia,
histeria, obsesja), psychoza (schizofrenia, paranoja, psychoza MD) czy perwersja. To w odniesieniu do ich
podstawowych cech konstytutywnych formuowany jest koniec analizy. Struktury kliniczne rni si - w
sposb czynicy z nich zbiory rozczne - przede wszystkim pozycj podmiotu wobec Innego: w nerwicy
symboliczny Inny istnieje w sposb niemoliwy do wykorzenienia, w psychozie Inny nie istnieje, a w
perwersji jego istnienie jest wymuszane. Jednoczenie struktury te charakteryzuje inny mechanizm (forma)
negacji - w nerwicy jest to wyparcie, w psychozie wykluczenie, a w perwersji zaprzeczenie18. Dla formowania
si struktur klinicznych krytyczne s pierwsze lata ycia, po ktrych struktura nie ulegnie ju zmianie.

Na struktury kliniczne mona te spojrze przez pryzmat trudnoci w rozwizaniu kompleksu Edypa. Cho
nie istnieje struktura niepatologiczna w tym zakresie, mona powiedzie, e najmniej patologiczna jest
nerwica, potem perwersja i fobia; najbardziej patologiczna jest psychoza.

Dla przykadu fobia, jak u freudowskiego Maego Hansa 19, wspiera Imi Ojca, wprowadza metafor
ojcowsk i pozwala na wyparcie. Dla Lacana20, obiekt fobiczny jest elementem wyobraeniowym, zdolnym
do funkcjonowania jako znaczcy wobec rnych znaczonych. U Maego Hansa ko odnosi si do jego
ojca (boj si, e ko wejdzie do pokoju), ale te i do matki (zaadowany wz, gruby ko to matka w
ciy), maej siostry (jako zaadowany wz, czyli cz matki w ciy), jego samego (jestem maym
rebakiem), jego dziecicych przyjaci (z ktrymi bawi si w konie). Odmowa ojca odnonie
odseparowania syna od matki, wywouje u Hansa narastajcy lk przypisywany matce; Lacan interpretuje
ten lk jako lk przed omnipotentnym pragnieniem matki, pochwyceniem przez matk. Kiedy seksualno
Hansa ujawnia si w jego dziecicej masturbacji, trjkt przededypalny (matka dziecko wyobraeniowy
fallus) przeksztaci si ze rda radoci w rdo lku Hansa. Jouissance pynca z masturbacji dziecicej

15
Leader, Darian (1996)
16
Evans, Dylan (1996)
17
Evans, Dylan (1996)
18
Fink, Bruce (1996)
19
Historia przypadku Maego Hansa zamieszczona jest w Freud, Sigmund (1909)
20
W Seminarium IV Relacje z obiektem (za Evans, Dylan 1996).

3
Maego Hansa jako nacisk realnego - jest mu tak obca, e wywouje lk i staje si powodem fobii.
Interwencja ojca realnego jako agenta kastracji, co jest jego funkcj w kompleksie Edypa, uchroniaby
Hansa przed lkiem, ale z racji na sabo ojca, May Hans w obronie przed lkiem rozwin fobi, w ktrej
znaczcy ko uwiza lk w fobii i osabi go. Analiza ma pomc pacjentowi przej kolejno przez wszystkie
moliwe permutacje fobicznego znaczcego, aby wypuci on z siebie wszystkie niemoliwoci, ktre
blokoway jego przejcie ze wiata wyobraeniowego do symbolicznego i w ten sposb znale rozwizanie
dla niemoliwego21 poprzez odwoanie si do jego symbolicznego rwnowanika22.

Powd symptomu - fantazmat 23

Fantazmat podstawia si za podmiot w punkcie braku w Innym i jako odpowied na pragnienie Innego.
Fantazmat przychodzi jako odpowied na niemoliwo dopenienia seksualnego. Kiedy podmiot zarzuca
satysfakcj masturbacyjn, wiadomy fantazmat, ktry towarzyszy masturbacji, przechodzi do
niewiadomoci i zaczyna z ca moc seksualnoci uzewntrznia si poprzez symptom. Co z fantazmatu
si powtarza w yciu podmiotu i naznacza jego los. Symptom jest najbardziej intymn czci bycia
mwicego, tego, czego powodem jest prawda, maskowana przez fantazmat. Nie ma bycia mwicego bez
symptomu; wedug Freuda, kady nosi w sobie warunki do jego uformowania. W podstawowej formule
fantazmat to relacja pomidzy podmiotem a obiektem: S a. Zgodnie z ni, obsesyjny zagarnia obiekt a dla
siebie i stara si Innego zneutralizowa lub unicestwi. Histeryczka, dla ktrej formua fantazmatu to: a A.,
lokuje si jako obiekt a po podmiotowej stronie fantazmatu w relacji do braku w Innym. Obsesyjny usiuje
odwrci efekt separacji w podmiocie, a histeryczka w Innym24. Usiowanie podmiotu, aby przekreli brak w
Innym ma struktur zmylenia/urojenia, ale jego powtarzajca si obecno w klinice pozwala wnioskowa
jego logik. Na pierwszym etapie analizy analityk - sytuujc si w polu Innego i zajmujc miejsce podmiotu
wiedzenia - prbuje uczyni z podmiotowej skargi na cierpienie symptom analityczny, ktrego znaczenie
staje si przedmiotem pyta analizanta. Prowadzi to, poprzez domaganie, bezporednio do fantazmatu,
odsaniajc relacj pomidzy symptomem i fantazmatyczn jouissance. Analizant ma sformuowa
domaganie maskowane przez fantazmat, a pragnienie analityczne ma pomc w tym, eby symptom
wyartykuowa to, co fantazmat maskowa. Fantazmat, w zakresie w jakim sygnalizuje podzielenie podmiotu,
pozwala na wejcie w analiz, a tym samym na okrelenie formuy wyjcia z niej, formuy, ktra wstrznie
inercj fantazmatu.

Podejcie topologiczne - symptom, sinthome

Poczwszy od 1962 roku Lacan skania si do rozumienia symptomu jako czystej jouissance, ktra nie jest
adresowana do nikogo i nie podlega interpretacji. Od wprowadzenia koncepcji struktury podmiotu - wza
boromejskiego z trzema piercieniami - symptom dla Lacana staje si tym, co jednoczenie przychodzi od
strony realnego, jest marginalnie wyobraeniowe, a jednoczenie ujawnia si w symbolicznym. Waciwie
naleaoby tu mwi o acuchu boromejskim, w ktrym jeli ktrykolwiek z piercieni zostanie przecity,
acuch rozpadnie si. Sens lokalizowany jest w nim na przestrzeni wsplnej dla rejestru symbolicznego i
wyobraeniowego.

Nastpnie Lacan wprowadzi pojcie sinthome, ktre doda, jako czwarty piercie w wle boromejskim, co
oznaczao wykraczanie poza sens i poza wyobraenie. Sinthome pozwala podmiotowi y zapewniajc
unikaln formu jouissance.

U psychotyka, ktry sam stanowi rnic absolutn, sinthome - wic to, co pozostao z podmiotu w jak

21
Niemoliwym jest tu bycie fallusem dla matki.
22
Evans, Dylan (1996)
23
German Arceross en collaboration avec J.J. Gorog, J.P. Klotz, J.C. Razanet (1994)
24
Fink, Bruce (1996)

4
formu podmiotu - jest ochron przed rozpadem. Sinthome spenia swoje funkcje, o ile utrzymuje podmiot w
rzeczywistoci spoecznej. Dla Lacana przykadem sinthome u psychotyka bya twrczo J.Joyca. Joyce, w
dziecistwie poddany radykalnemu wykluczeniu funkcji ojcowskiej, wynalaz nowy sposb uywania jzyka,
eby ogarn zalewajc go jouissance i nie rozpta psychozy.

Ilustracja kliniczna

Pacjent zgosi si po pomoc do psychoanalityka utyskujc na koatania serca i niepokj. Opisywa zastj w
yciu, prac gwnian, lki spoeczne oraz to, e dziewczyna go zostawia. Pacjent wyraa zdziwienie, e
tak si zdarzyo, ale nie przejawia adnego afektu, zakwestionowania, domagania; nie wiedzia dlaczego
dziewczyna odesza, ani czy chce, eby wrcia; nie interesuj go inne dziewczyny, nie wie, czy chce
zmieni prac. Ale ma swj sinthome jedenie na rolkach. Nie potrzebuje terapii, bo codziennie po
pracy i w kady weekend, zamiast si rozpada w wyniku samotnoci, jedzi na rolkach. Sinthome ten
moe go przy yciu trzyma przez lata, do czasu kiedy (w pniejszym wieku, np. z przyczyn zdrowotnych)
jedenie na rolkach jako sposb na ycie si skoczy, a w to miejsce nie pojawi si nic innego.

Sinthome neurotyka, czyli jego unikalna formua cieszenia si jouissance, jest wyparty. W procesie analizy
Neurotyk odkrywa niewiadome - sinthome, ktry ma i ktrym jest/staje si, biorc za to odpowiedzialno.
W ten sposb podmiot zyskuje godno a istnienie neurotyka zyskuje wymiar rnicy absolutnej.
Przedmiotem koca analizy neurotyka jest wic identyfikacja podmiotu z sinthomem.

Bibliografia:

De Saussure, Ferdinand (1916) Kurs jzykoznawstwa oglnego, Warszawa, PWN 2002

Evans, Dylan (1996) An Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis, Brunner-Routledge


Taylor &Francis Group, London, 2003, przekad wasny cytatu

Fink, Bruce (1996) Kliniczne wprowadzenie do psychoanalizy lacanowskiej. Teoria i Technika,


Warszawa, Wydawnictwo Andrzej rawski, 2002, przekad ukasz Mokrosiski

Freud, Sigmund (1905) Trzy rozprawy z teorii seksualnej, W ycie seksualne, wyd. KR 1999

Freud, Sigmund (1909) - Dwie nerwice dziecice, Warszawa, Wydawnictwo KR, 2000

Freud, Sigmund (1917) Wstp do psychoanalizy, PWN, Warszawa 2006, wykad XVII i XXIII

Freud, Sigmund (1919) Dziecko jest bite w Charakter a erotyka, Warszawa, Wydawnictwo KR,
1996

German Arceross en collaboration avec J.J. Gorog, J.P. Klotz, J.C. Razanet (1994) Conclusion de la
cure. Variete clinique de la sortie danalyse., Folie Seuil, Paris (rozdz. III Symptome, fantasme et
structure clinique), przekad wasny

Jakobson Roman, M. Halle (1964) Podstawy jzyka, Wrocaw 1964

Jakobson, Roman (1989) Dwa aspekty jzyka i dwa typy zaburze afatycznych w: Jakobson, W

5
poszukiwaniu istoty jzyka. Wybr i wstp M. R. Mayenowa. Warszawa 1989

Lacan, Jacques (1966 a) Ecrits, Linstance de la letter dans linconscient ou la raison depuis Freud,
Paris, Seuil, 1966, przekad wasny cytatu

Lacan, Jacques (1966 b) Ecrits, A la memoire dErnest Jones: sur sa theorie du symbolisme, Paris,
Seuil, 1966, przekad wasny cytatu

Leader, Darian (1996) Introducing Lacan, Cambridge, Icon Books, 2000

You might also like

  • W 1
    W 1
    Document1 page
    W 1
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • WM 1
    WM 1
    Document1 page
    WM 1
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Ż
    Ż
    Document1 page
    Ż
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Prag Maty Ka
    Prag Maty Ka
    Document1 page
    Prag Maty Ka
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Światło
    Światło
    Document1 page
    Światło
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Kondycja
    Kondycja
    Document1 page
    Kondycja
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Przeciw
    Przeciw
    Document1 page
    Przeciw
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Tęcza
    Tęcza
    Document1 page
    Tęcza
    Michał Żerkowski
    No ratings yet
  • Słowo
    Słowo
    Document1 page
    Słowo
    Michał Żerkowski
    No ratings yet