MASZYNY I URZADZENIA OKRETOWE IV Semestr Laboratorium PDF

Projekt wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
Materiay dydaktyczne
Maszyny i urzdzenia okrtowe
Semestr IV
Laboratorium
Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Akademia Morska w Szczecinie, ul. Way Chrobrego 1-2, 70-500 Szczecin
1
Temat (4 godzin): Wsppraca pompy z rurocigiem, wyznaczanie charakterystyk

przepywu, mocy, sprawnoci
Rozrniamy trzy podstawowe charakterystyki pomp: przepywu, poboru mocy oraz

sprawnoci.
Charakterystyka przepywu (krzywa dawienia) H=f(Q) przedstawia zaleno
wysoko podnoszenia H od strumienia objtoci (wydajnoci) pompy Q. Jest to gwna
charakterystyka pracy pompy.
Charakterystyka poboru mocy pompy P=f(Q) jest odniesiona do wau, za pomoc
ktrego moc silnika napdowego jest przekazywana pompie.
Charakterystyka sprawnoci pompy =f(Q) okrela zmian stosunku efektywnej
mocy, zuytej na zmian wartoci parametrw pracy, do mocy pobieranej przez pomp
o zmienionej wydajnoci.
Krzywe strat hydraulicznych, wywoane tarciem cieczy o ciany kanaw przepywowych,
wirami w przestrzeniach martwych oraz przemian energii prdkoci na energi cinienia
wyraa formua:
Dhf = C1 * Q2 = f(Q) (1)
Rysunek 1. Krzywe strat powodowanych tarciem wewntrznym w pompach
Charakterystyki przepywu pomp uwzgldniajce straty tarcia i nieprawidowoci zasilania

mona przedstawi w nastpujcy sposb:
H = f(Q) = Hth - C1 * Q2 - C2 * (Q - Qn)2 (2)

2
Rysunek 2. Charakterystyki przepywu pomp wirowych H=f(Q) przy prdkoci nominalnej
Charakterystyki przepywu pomp uwzgldniajce straty tarcia i nieprawidowoci zasilania

mona przedstawi w nastpujcy sposb:
H = f(Q) = Hth - C1 * Q2 - C2 * (Q - Qn)2 (3)
W kadym punkcie charakterystyki przepywu obowizuj prawa podobiestwa przy zmianie

prdkoci obrotowej pompy n:
Q1/Q2=n1/n2 oraz H1/H2=(n1/n2)2.
Na podstawie tych rwna moemy wykreli krzywe przepywu dla kadej z pomp przy
rnych prdkociach. Zalenoci te jednak zachodz przy zaoeniu, e przy przejciu od
jednego punktu charakterystyki do punktu homologicznego na drugiej charakterystyce,
warto wspczynnika sprawnoci eta pozostaje bez zmiany. Dlatego te charakterystyki
otrzymane z przeliczenia na podstawie tych wzorw s bliskie rzeczywistoci tylko przy
prdkociach obrotowych rnicych si nie wicej ni o +/- 25 % od nominalnej prdkoci
obrotowej.
Rysunek 3. Powinowactwo charakterystyk przepywu H=f(Q) pompy przy rnych prdkociach obrotowych

3
Wyznaczenie charakterystyki przewodu

Pompa wirowa podnoszca ciecz na pewn wysoko za porednictwem przewodu
zamknitego musi pokona oprcz statycznej wysokoci podnoszenia Hp rwnie opory ruchu
dhr w rurocigu, wzrastajce proporcjonalnie do kwadratu natenia przepywu Q. Krzywa
dhr=f(Q) przedstawiajca zaleno strat energetycznych (hydraulicznych) w przewodzie od
natenia przepywu nosi nazw charakterystyki przepywu. Punkt przecicia tej krzywej
z krzywa H=f(Q) pompy stanowi punkt pracy, okrelony nateniem na ktre pompa wirowa
nastawi si samoczynnie dla pokonania oporw ruchu.
Rysunek 4. Wyznaczenie punktw pracy pomp 1 i 2 o charakterystykach H=f(Q) z przewodami o

charakterystykach Hp+dhr=f(Q)
Wsppraca rwnolega pomp wirowych
Rwnolega wsppraca pomp zachodzi wwczas, gdy cakowite zapotrzebowanie cieczy

pokrywa jednoczenie kilka pomp. Jeeli kilka pomp zasila rwnolegle jeden wsplny
przewd, to krzyw sumaryczn wydajnoci H=f(Q) wykrelamy, dodajc odcinki
odpowiadajce wszystkim pompom w kierunku osi Q. Punkt przecicia si wsplnej krzywej
wydajnoci z charakterystyk przewodu jest punktem pracy ukadu rwnolegego pomp.

4
Rysunek 5. Wsppraca rwnolega dwch pomp wirowych o takich samych charakterystykach
Wsppraca szeregowa pomp wirowych
Szeregowa wsppraca pomp zachodzi wwczas, gdy cakowite zapotrzebowanie cieczy

pokrywa jednoczenie kilka pomp. Jeeli kilka pomp zasila szeregowo jeden wsplny
przewd, to krzyw sumaryczn wydajnoci H=f(Q) wykrelamy, dodajc odcinki
odpowiadajce wszystkim pompom w kierunku osi H. Punkt przecicia si wsplnej krzywej
wydajnoci z charakterystyk przewodu jest punktem pracy ukadu szeregowego pomp.

5
Rysunek 6. Wsppraca szeregowa dwch pomp wirowych o rnych samych charakterystykach
Moc uyteczna
N u = H u g V& (4)
Moc doprowadzona na wa pompy

N e = N el (5)
Sprawno cakowita pompy

Nu
= (6)
Ne
Rysunek 7 Charakterystyki przepywu, poboru mocy oraz sprawnoci pompy

6
Temat (2 godzin): Wyznaczanie charakterystyki kawitacyjnej pompy wirowej
Kawitacja w pompach przejawia si obnieniem wysokoci podnoszenia i

sprawnoci pompy oraz haasem i drganiami. W pompach odrodkowych wystpi
uszkodzenia erozyjne; na opatkach i bocznych cianach wirnika oraz kocach opatek na
wylocie i w kierownicy.
Przy badaniu wpywu kawitacji na charakterystyki robocze pompy naley wybra
sposb okrelenia zalenoci midzy warunkami pracy i kawitacj. Dla pompy pracujcej
przy ronach naporach i obrotach naley okreli warunki podobiestwa dla stopnia rozwoju
kawitacji. Analogicznie, dla dwch pomp o identycznej konstrukcji i rnej skali /np. model i
prototyp/ powinno si znale warunki podobiestwa kawitacyjnego. Zazwyczaj w tym celu
stosuje si wyrnik kawitacyjny, bdcy stosunkiem tzw. depresji dynamicznej do
cakowitej wysokoci przenoszenia.
Ha H S max H V h *
T = =
H H (7)
gdzie: Ha - wysoko cinienia atmosferycznego,
Hsrnax - manometryczna wysoko ssania /warto maksymalna/,
H, - wysoko cinienia pary nasyconej,
h * - depresja dynamiczna,
H - cakowita wysoko podnoszenia.
Antykawitacyjn nadwyk wysokoci cinienia pompy, zwan zapasem

antykawitacyjnym pompy, okrela si wzorem:
PS PV v s2
hCAV = +
2g (8)
gdzie ps i Vs odpowiednio cinienie bezwzgldne i prdko bezwzgldna w krcu ssawnym

pompy. Warto hcav jest indywidualn cech pompy, zalen od jej konstrukcji
i dokadnoci wykonania.

7
Przebieg wiczenia
Wczamy pomp, zamykamy zawr na przewodzie tocznym. Odczytujemy
wartoci:
- temperatury cieczy,
- cinienia; w krcu tocznym pompy pt
- cinienia w krcu ssawnym pompy ps,
- obroty pompy.
Otwieramy zawr na toczeniu pompy tak by uzyska wydajno pompy Q = 5-6 [l/min].
Odczytujemy wartoci:
- temperatury cieczy,
- cinienia; w krcu tocznym pompy pt
- cinienia w krcu ssawnym pompy ps,
- obroty pompy,
- natenia przepywu.
Zwikszamy skokowo natenie przepywu Qi /i = 2,3, ... ,6/ a do Uzyskania maksymalnej
wydajnoci pompy Qrnax. Dla kadej wydajnoci pompy Qi odczytujemy wartoci wielkoci
mierzonych
Dla kadego zbioru wartoci zmierzonych, przy Qi = const. obliczamy uyteczn wysoko
podnoszenia H:
pt p s v 2t - v s2
H= +
2g (9)
gdzie: Vt i Vs - odpowiednio prdkoci cieczy w krcu tocznym i ssawnym.
Sporzdzamy wykres charakterystyki wydajnoci pompy H = f(Q) /pracujcej z napywem,

lecz bez udziau kawitacji.
Sporzdzamy wykres charakterystyki wydajnoci pompy w warunkach kawitacji oraz wykres
zalenoci zapasu antykawitacyjne pompy hcav = f(Q). Obliczamy wartoci kawitacyjnego
wyrnika szybkobienoci S zgodnie z wzorem (8)

8
Temat (2 godzin): Wyznaczanie charakterystyk przepywu elementw instalacji

okrtowych
Elementy ukadu pompowego

Zoony obiekt - ukad pompowy powstaje przez agregacj takich obiektw jak:
- przewd
- pompa
- zbiornik
- zawr
- ciecz
- itp.
Charakterystyka przewodu
Charakterystyk przewodu nazywa si zaleno cakowitej wysokoci podnoszenia
koniecznej do przenoszenia cieczy od natenia jej przepywu Hc = f(Q). Jeeli przez
poziomo uoony przewd, ktry skada si z odcinka l o rednicy d oraz przeszkd
miejscowych, pynie woda ze redni prdkoci cr , to
lc sr2 c2
H c = hr = ht + hm = + m sr
d 2g 2g (10)
poniewa
Q 4Q
c sr = =
F d 2 (11)
8 l
Hc = + m Q 2 = CQ 2
gd 4
2
d 2g (12)
8 l
C= + m
Staa warto gd 4
2
d 2g (13)
nazywa si wspczynnikiem charakterystyki przewodu.
9
Rysunek 8. Charakterystyka przepywu przewodu
Charakterystyka oporu miejscowego
Strat wysokoci energii na oporze miejscowym obliczamy ze wzoru:
c2
hm = m
2g (10)
gdzie: - m - bezwymiarowy wspczynnik oporu miejscowego zaleny od liczby
Reynoldsa, rodzaju przeszkody, chropowatoci jej powierzchni wewntrznej
oraz przy zaworach lub zasuwach od stopnia ich otwarcia; przy obliczeniach
oporw hydraulicznych przyjmuje si sta warto m niezalenie od liczby
Reynoldsa, czyli niezalenie od prdkoci;
- c rednia prdko przepywu cieczy w przekroju przed lub za przeszkod
(najczciej za przeszkod) w m/s.

10
Instrukcja do wicze przeprowadzanych stanowisku bada oporw przepywu,

kawitacji i wymiany ciepa
Zajcia laboratoryjne przeprowadzane stanowisku bada oporw przepywu, kawitacji i
wymiany ciepa maj za zadanie przybliy zagadnienia dotyczce :
- wyznaczenia charakterystyk wymiarowych pomp wirowych: przepywu, mocy,
sprawnoci oraz muszlowych,
- wyznaczania charakterystyk wsppracy rwnolegej oraz szeregowej pomp
wirowych,
- wyznaczania charakterystyk kawitacyjnych pomp,
- wyznaczenia charakterystyk sprawnoci wymiennikw ciepa oraz wyznaczania
wspczynnikw przejmowania ciepa,
- badania oporw przepywu wybranych elementw armatury: zaworw , zwek,
kryz itp.
wiczenia przeprowadzane na stanowisku.

Kompaktowe, komputerowe stanowisko laboratoryjne bada oporw przepywu ,
kawitacji i wymiany ciepa umoliwia dziki zastosowanemu oprogramowaniu :
Badanie pomp wirowych przez wyznaczanie :
- charakterystyk wymiarowych przepywu H = f (Q),
- charakterystyk wymiarowych mocy N = f (Q),
- charakterystyk wymiarowych sprawnoci = f (Q),
- charakterystyk muszlowych,
- charakterystyk wsppracy rwnolegej,
- charakterystyk wsppracy szeregowej,
- charakterystyk kawitacyjnych Q, N, w funkcji cinienia i temperatury ssania.
Badanie ukadu pompowego i jego elementw przez wyznaczanie :
- charakterystyki ukadu pompowego,
- poprzez moliwo zamontowania w system wybranych elementw ukadu
pompowego badanie charakterystyki przepywowej tych elementw,

11
- punktu optymalnego pracy pompy w ukadzie pompowym.

Badanie wymiennika ciepa przez wyznaczenie :
- charakterystyk sprawnoci = f(Q,t),
- charakterystyk wspczynnika przejmowania ciepa k = f(Q,t).
Sterowanie procesem bada przez :
- zdaln regulacj przepywu przez pompy,
- zdaln regulacj przepywu wody chodzcej wymiennik ciepa,
- zdaln regulacj dawienia pomp na rurocigu sscym,
- zdaln zmian i automatyczn regulacj staowartociow prdkoci obrotowej
pompy.
Otrzymywanie wynikw pomiarw w formie graficznej na monitorze komputera

sterujcego lub odczytywanie wynikw pomiarw ze wskaza manometrw i wakuometrw.
Oprogramowanie komputera umoliwia wykonanie dowolnego wiczenia w sposb
automatyczny, gdzie komputer steruje pooenia zaworw dawicych i obrotami pompy dla
stworzenia odpowiedniej charakterystyki lub rcznie gdzie nastawy s zadawane zgodnie
z decyzj operatora ktry komunikuje si z komputerem za pomoc klawiatury.

12
Temat (4 godzin): Badanie sprawnoci sprarki tokowej
Sprarka jest podstawowym przykadem otwartego ukadu termodynamicznego. Jej

zadaniem jest miedzy innymi podwyszenie cinienia gazu w celu:
- uzyskanie czynnika napdowego do urzdze o napdzie pneumatycznym,
- podwyszenie temperatury czynnika obiegowego w zibiarkach i pompach ciepa,
- zwikszenie gstoci dla uatwienia transportu.
Rysunek 9. Schemat sprarki tokowej
Przestrze szkodliwa Vsz

Ze wzgldw konstrukcyjnych oraz ze wzgldu na bezpieczestwo tok sprarki
w lewym martwym punkcie nie dochodzi do samego dna cylindra. Przestrze cylindra Vsz
zawarta midzy denkiem i tokiem nosi nazw przestrzeni szkodliwej.
Termin ten podkrela fakt, e sprarka z przestrzeni szkodliw ma mniejsz
wydajno od sprarki dla ktrej Vsz = 0 przy tej samej czstoci obrotw i objtoci
skokowej Vs .
Przyczyna obnienia wydajnoci jest nastpujca:
- po zakoczeniu wytaczania w objtoci Vsz pozostaje pewna ilo czynnika
o cinieniu Pt > Ps

13
- przy wstecznym ruchu toka nie bdzie zasysania wieej porcji czynnika zanim
cinienie nie spadnie do P Ps dopiero wtedy moe otworzy si automatyczny
zawr sscy.
W rezultacie tylko cz skoku toka jest wykorzystana do napeniania.
Wykres indykatorowy
Jest to graficzne przedstawienie przebiegu cinienia gazu w cylindrze sprarki
w zalenoci od pooenia toka lub chwilowej wartoci cakowitej objtoci gazu.
Rysunek 10. Wykres pracy sprarki idealnej, Vsz = 0
Rysunek 11. Wykres pracy sprarki rzeczywistej, Vsz > 0

14
Sprawno wolumetryczna
Zmniejszenie wydajnoci sprarki wywoane przestrzeni szkodliw ujmuje si za
pomoc wskanika zwanego sprawnoci wolumetryczn .
Dla sprarki idealnej = 1
a
Dla sprarki rzeczywistej =
Vs
a- naley zmierzy korzystajc z dowiadczalnie uzyskanego wykresu
poniewa
(11)
(12)
(13)
(14)
Napenianie zbiornika
Czas napeniania zbiornika o objtoci Vz (powietrzem) od cinienia otoczenia Po do
cinienia Pk zaley od objtoci skokowej sprarki Vs i objtoci przestrzeni szkodliwej Vsz.
Podczas napeniania cinienie w zbiorniku zmienia si. Zaleno cinienia od czasu dana jest
wzorem:
(15)
gdzie:
(16)
czas pracy sprarki
n prdko obrotowa sprarki [obr/min]

15
Temat (4 godzin): Badanie i kalibracja wiskozymetrw
Wiskozymetria, czyli inaczej pomiary lepkoci, to dzia reologii nauki dotyczcej

badania zjawisk lepkoci. Przyrzdy do pomiaru lepkoci nazywane s wiskozymetrami lub
lepkociomierzami. W przemyle lepkociomierze znajduj zastosowanie m.in. w sterowaniu
jakoci w procesie rafinacji, w regulowaniu lepkoci oleju opaowego w przemyle lub paliw
pozostaociowych w okrtownictwie.
Lepkociomierze do wykonywania pomiarw w czasie rzeczywistym s zwykle

zoonymi, mechatronicznymi urzdzeniami charakteryzujcymi si wysokimi kosztami
wytworzenia. Jest to czciowo skutkiem stosowanej w przeszoci metody projektowania, w
ktrej urzdzenia do pomiaru laboratoryjnego dostosowywano do pomiaru online. Wynikao
to czciowo z potrzeby szybkiego przygotowania odpowiednich przetwornikw
pomiarowych w gotowych instalacjach bez wzgldu na koszty ich produkcji.
Po dostosowaniu urzdze laboratoryjnych do pomiaru przemysowego powstao

wiele firm specjalizujcych si w poszczeglnych rozwizaniach. Wiele z nich ma obecnie
ugruntowan pozycj na rynku pomiaru lepkoci, dostarczajc klientom pen gam
produktw od urzdze do pomiaru laboratoryjnego, poprzez zautomatyzowane systemy do
analizy lepkoci w czasie rzeczywistym, koczc na specjalnych pynach sucych do
kalibracji wiskozymetrw.
Standardowe sposoby pomiaru lepkoci stosowane w przemyle s

zautomatyzowanymi wersjami metod znanych z pomiarw laboratoryjnych. Istotnym
ograniczeniem ich stosowania jest wymaganie utrzymania okrelonych warunkw podczas
wykonywania pomiarw. Budowa tych urzdze jest dosy zoona poniewa maj one wiele
czci ruchomych, co powoduje e ich implementacja w rzeczywistych instalacjach
przemysowych jest stosunkowo skomplikowana.

16
Wiskozymetry kapilarne
Rysunek 12. Budowa lepkociomierza kapilarnego:

a) klasyczna, b) automatyczna
Wiskozymetr kapilarny w swojej klasycznej wersji skada si z cylindrycznej rurki

w ksztacie litery U, ktra zanurzona jest w pynie o kontrolowanej temperaturze. W jednej
czci U-rurki znajduje si kapilara czyli przewenie do maej rednicy i okrelonej dugoci.
Powyej przewenia znajduje si baka szklana. W drugim ramieniu U-rurki poniej baki
znajduje si zbiornik.
Na pocztku pracy wiskozymetru kapilarnego pyn w wyniku zmian cinienia
zasysany jest ze zbiornika do baki. Nastpnie pyn przepywa z powrotem do zbiornika.
Powyej i poniej baki znajduj si znaczniki do okrelenia objtoci pynu, ktra przepywa
przez kapilar. Podczas pomiaru mierzony jest czas przepywu prze kapilar okrelonej
objtoci badanego pynu i wyznaczany wspczynnik przepywu przy okrelonym cinieniu.
Bardziej wyrafinowana metoda wykorzystuje kapilar o znanej i kontrolowanej
geometrii. W tym wypadku mierzony jest spadek cinienia wzdu kryzy kapilary przy
okrelonym wspczynniku przepywu. Metoda ta stosowana jest urzdzeniach
monitorujcych lepko w trybie rzeczywistym. Jednak instrumentarium wymagane do
sterowania wspczynnikiem przepywu i mierzenia cinienia jest dosy zoone.
Istotnym ograniczeniem wiskozymetru kapilarnego jest moliwo wykonywania
jedynie pomiaru lepkoci pynw niutonowskich poniewa tylko wtedy wynik jest
jednoznaczny. Ponadto istotne jest utrzymanie staej temperatury oraz precyzyjne sterowanie
przepywem i cinieniem w trakcie pracy lepkociomierza, co dodatkowo komplikuje budow
urzdzenia.

17
Wiskozymetry rotacyjne
Rysunek 13 Gwne systemy pomiarowe w wiskozymetrach rotacyjnych:

a) system Couette, b) system stoka na pytce
Kolejnymi urzdzeniami s lepkociomierze rotacyjne, ktre mierz opr

lepkociowy na krccym si dysku lub cylindrze. W tym przypadku nastpuje cinanie
badanej prbki o okrelonej objtoci na skutek obrotw elementu pomiarowego. Ze wzgldu
na zasad dziaania wiskozymetry rotacyjne mona podzieli na aparaty o nastawianej
prdkoci cinania i nastawianym momencie cinajcym.
W pierwszym przypadku dziaanie polega na pomiarze momentu skrcajcego
przenoszonego przez warstw pynu umieszczonego pomidzy dwoma elementami.
Przyjmuje si zaoenie istniejcej, koncentrycznej przerwy wypenionej badanym pynem
pomidzy elementem obracajcym si a cylindrem.
W czasie pomiaru z ustalon prdkoci obraca si cylinder zewntrzny wypeniony
pynem, tzw. kubeczek podczas gdy walec wewntrzny zanurzony w badanym pynie
utrzymywany jest nieruchomo przez odpowiedni serwomechanizm.
Moment siy potrzebny do zrwnowaenia momentu skrcajcego wywieranego na
wewntrzny walec przez warstw pynu jest miar naprenia cinajcego w tej warstwie. Tak
wic pomiar odbywa si wedug zasady rwnoczesnego okrelenia prdkoci ktowej
wirujcego elementu, oraz momentu skrcajcego, zwizanego z tym obrotem. Moment
obrotowy okrela naprenia cinajce, natomiast szybko cinania jest okrelana przez
prdko obrotow.

18
Rysunek 14. Zasada dziaania wiskozymetru rotacyjnego

a) z elementem pomiarowym w ksztacie wideek, b) z elementem pomiarowym w ksztacie prta
W drugim rodzaju wiskozymetrw rotacyjnych, z nastawianym momentem

cinajcym, zagadnienie jest odwrcone. Elementy zewntrzne pozostaj nieruchome,
a w ruch wprawiane s ustalonym momentem obrotowym elementy zanurzone w cieczy.
Miar lepkoci prbki jest prdko obrotowa, jaka ustali si po przyoeniu zadanego
momentu obrotowego. W obu przedstawionych przypadkach, na podstawie staych
geometrycznych wyznacza si krzywe pynicia.
System obracajcego si walca, nazywany jest Couette. Jest to sposb pomiaru
pynw o maej lepkoci. Pyny bardzo lepkie mierzy si w systemie stoka na pytce
(coneon-plate system). Sama metoda pomiarowa nie ulega zmianie. Systemy Couette i stoka
na pytce te rni si jedynie powierzchni poddan dziaaniu siy lepkoci.
Stosunek pomidzy momentem obrotowym a prdkoci jest interpretowany jako
lepko istotna (oznaczana jako: mPas lub cP). Zalet wiskozymetrw rotacyjnych jest dua
dokadno. Ich bd wzgldny wynosi od 1% do 3%. Wykorzystanie wiskozymetru
rotacyjnego jest dokadn metod pomiarow. Jest ona jednak wraliwa na ruchy platformy
pomiarowej i przepyw pynu inny ni spowodowany przez urzdzenie pomiarowe.
Dodatkowym problemem jest wywoanie ruchu pynu oraz mieszania co moe spowodowa
przyczanie powietrza oraz przyspieszenie reakcji pomidzy skadnikami w mieszaninie.
Lepkociomierz rotacyjny wymaga stosowania kilku rodzajw wirnikw w celu
mierzenia lepkoci w szerokim zakresie, gdy zakres pomiarowy pojedynczego wirnika jest
dosy wski. Oznacza to, e cigo pomiaru jest zaburzona w trakcie wymiany wirnikw.
Bdy pomiarowe s nieuniknione, szczeglnie w pynach o niskiej lepkoci. W najgorszym

19
przypadku, pomiar lepkoci moe nie by moliwy gdy zmienia si ona wraz ze stopniowo
powikszajc si temperatur w trakcie wykonywania pomiaru, co jest wynikiem si tarcia
dziaajcych dziaaj pomidzy wirnikiem a badanym pynem.
Wiskozymetry akustyczne
Jednym z najbardziej niepodanych aspektw konwencjonalnych metod pomiaru
lepkoci jest konieczno ruchu albo mechanizmu czujnika albo pynu. Wiskozymetry
akustyczne nale do nowej rodziny sensorw wykorzystujcych technologi
pprzewodnikow. Ich sposb dziaania polega na badaniu propagacji, odbicia i rozproszenia
fali akustycznej w badanym pynie. Lepkociomierze akustyczne przezwyciaj wiele
ogranicze wczeniej wymienionych sposobw pomiaru lepkoci i wprowadzaj nowe
moliwoci pomiarowe. Ponadto charakteryzuj si one bardzo maymi rozmiarami.
Na pocztku wiskozymetry akustyczne rozwijane byy szczeglnie dla tych
zastosowa, gdzie wykorzystanie duych przetwornikw jest niemoliwe ze wzgldu na
niewielkie rozmiary ukadu, w ktrym wystpuje przepyw pynu. Jest to charakterystyczne
podczas pomiaru lepkoci oleju w silnikach samochodowych lub podczas pomiarw lepkoci
krwi w urzdzeniach medycznych.
Obecnie metoda ta jest sprawdzana w innych zastosowaniach przemysowych, gdy
pozwala na znaczn redukcj kosztw wytworzenia przetwornika pomiarowego i jego
implementacji. Ponadto umoliwia pomiar lepkoonds (SUS i SFS). W celu przeliczenia
jednostek umownych na jednostki bezwzgldne stosowane s zalenoci w postaci wzorw
empirycznych lub wykresw (tzw. nomogramw).
Rysunek 15. Zasada dziaania wiskozymetru akustycznego,

a) ukad pomiarowy, b) graficzna reprezentacja wielkoci wykorzystywanych do okrelenia lepkoci

20
Wiskozymetry wibracyjne
Rysunek 15. Rozkad prdkoci podczas przepywu laminarnego pynu nieciliwego przez rurk o przekroju
koowym
Wiskozymetry wibracyjne stosowane s w procesach przemysowych szczeglnie

w przemyle petrochemicznym. Urzdzenia tego typu pozwalaj na pomiar lepkoci
zabrudzonych pynw oraz pynw o wysokiej lepkoci (do 1McP). Obecnie w wielu
zastosowaniach przemysowych lepkociomierze tego typu s uwaane za najefektywniejsze
systemy do pomiaru lepkoci kadego rodzaju pynu.
Podstaw dziaania wiskozymetru wibracyjnego jest utrzymywanie staej
w czstotliwoci rezonansowej wibrujcego elementu zanurzonego w mierzonym pynie.
Amplituda wibracji zmienia si w zalenoci od lepkoci pynu. Wiskozymetry wibracyjne
nie maj ruchomych czci, ktre mogyby ulec szybkiemu zuyciu, za kocwka wibrujca
jest bardzo maa. Poniewa nie wszystkie tego typu urzdzenia dziaaj tak samo, warto
okreli wystpujce pomidzy nimi rnice.
Wiskozymetry wibracyjne mona kategoryzowa na rne sposoby. Po pierwsze
istnieje kilka ich podstawowych typw rnicych si midzy sob pomiarowym elementem
oscylujcym. W przypadku gdy jest to tzw. kocwka sferyczna, czyli sfera ze stali
nierdzewnej oscylujca wok osi biegunowej z precyzyjnie kontrolowan amplitud, lepko
wyznacza si przez pomiar mocy wymaganej do utrzymania staej i okrelonej amplitudy
oscylacji. Im wysza lepko, tym wyszy pobr mocy. Pomimo prostoty dziaania,
wiskozymetr z kocwk sferyczn pozwala tylko na wyznaczenie lepkoci dynamicznej.

21
W przypadku zanurzonej w pynie kocwki w ksztacie prta dynamiczna lepko

mierzona jest poprzez badanie tumienia rezonatora. Jest on wzbudzony do swojej naturalnej
czstotliwoci poprzez wibracje skrcajce. rdo o staej mocy wywouje wibracje prta,
natomiast zmiany amplitudy s mierzone celu okrelenia lepkoci. Podobnie jak w przypadku
kocwki sferycznej, stosowanie prta pozwala tyko na pomiar lepkoci dynamicznej.
Ponadto, w przypadku pynw o wysokiej lepkoci, metoda ta moe by podatna na
zakcenia.
Metoda wykorzystujca kocwk w ksztacie wideek zostaa zaprojektowana do
zastosowa w przemyle petrochemicznym. W tym przypadku wywoywany jest ruch
oscylacyjny pytek pomiarowych zanurzonych w pynie. S one poczone z ukadami
napdw elektromagnetycznych poprzez pytki spryste. Kiedy pytki wibruj z jednostajn
czstotliwoci, amplituda zmienia si w zalenoci od oporu spowodowanego przez lepko
pomidzy pytkami pomiarowymi a pynem.
Wykorzystanie zjawiska rezonansu jest najwaniejszym elementem pracy
wiskozymetru wibracyjnego. W celu wytworzenia staej amplitudy przy czstotliwoci
rezonansowej steruje si prdem w ukadzie regulacji napdw elektromagnetycznych, ktre
wywouj oscylacje pytek sprystych. Lepko okrela si na podstawie pomiaru prdu
pyncego w ukadzie napdowym, pozwalajcego uzyska sta amplitud przy
czstotliwoci rezonansowej. W celu uzyskania stabilnych oscylacji sinusoidalnych. kada
pytka pomiarowa jest poruszana w przeciw fazie z t sam czstotliwoci i amplitud.
Technologia ta pozwala na rwnoczesny pomiar lepkoci i gstoci pynu.
Wykonywany jest pomiar pasma przenoszenia oraz czstotliwoci wibrujcej kocwki.
Informacja o lepkoci odczytywana jest z pasma przenoszenia, natomiast analiza
czstotliwoci pozwala na wyznaczenie gstoci pynu. Jest wic to technologia, ktra
pozwala na pomiary lepkoci dynamicznej oraz lepkoci kinematycznej w trybie online.
Dodatkowo stosowany moe by element do pomiaru temperatury, ktry pozwala na pomiar
gstoci i lepkoci wzgldem temperatury.

22
Pomiar lepkoci wiskozymetrem Englera
Pomiar lepkoci wiskozymetrem Englera oparty jest na zaoeniu laminarnego

przepywu cieczy w prostoosiowym przewodzie o przekroju koowym.
Podstawowym elementem wiskozymetru Englera jest naczynie w ksztacie cylindra,
o wewntrznej rednicy D, poczonego w rodku dna z pionow kapilar o rednicy d. Czas
wypywu cieczy, po upywie ktrego poziom cieczy w naczyniu opadnie z wysokoci H do
wysokoci h, mona okreli z rwnania cigoci
* D2 dz *d2
* = * * (17)
4 dt 4
gdzie: wspczynnik poprawkowy natenia wypywu,
v rednia prdko przepywu.
Przeksztacajc rwnania wyraenie pozwalajce okreli kinematyczny wspczynnik

lepkoci
*d4 *g
= * t =C*t (18)
2 H
32 * l * D * ln
h
w ktrym wielko C jest sta dla okrelonego przyrzdu.
W praktyce, oznaczajc lepko za pomoc wiskozymetru Englera korzysta si

z przyblionego wzoru dowiadczalnego, uzaleniajcego kinematyczny wspczynnik
lepkoci od wzgldnego wspczynnika lepkoci E:
6,31 -6 m2
=(7,3*E- )*10 , [ ] (19)
E s
gdzie: E= t/to (t oznacza czas wypywu okrelonej iloci cieczy ze zbiornika
lepkociomierza, t0 czas wypywu takiej samej objtoci cieczy wzorcowej).

23
Sposb prowadzenia pomiarw

Przed przystpieniem do pomiarw lepkociomierz powinien by wypoziomowany.
W tym celu do naczynia pomiarowego naley nala 240 cm3 badanej cieczy, a nastpnie
manipulujc rubami w stopkach trjnogu ustawi przyrzd tak, aby ostrza trzech haczykw
(umieszczonych na wewntrznych ciankach naczynia) byy ledwo widoczne na menisku
cieczy.
Po wyrwnaniu si temperatury kpieli wodnej i badanej cieczy podnosi si zatyczk
zamykajc otwr kapilarny i rwnoczenie wcza stoper. Mierzy si czas wypywu 200 cm3
badanej cieczy. W przypadku cieczy o duej lepkoci mona zmierzy czas wypywu
mniejszej objtoci. Czas wypywu 200 cm3 cieczy oblicza si wwczas mnoc czas
wypywu mniejszej objtoci przez nastpujce wspczynniki:
- przy wypywie 100 cm3 stosuje si mnonik 2,329,
- przy wypywie 50 cm3 stosuje si mnonik 4,937.
Obliczenie wzgldnego wspczynnika lepkoci E wymaga znajomoci czasu wypyw cieczy
wzorcowej to w okrelonych warunkach cinienia i temperatury. Jako ciecz wzorcow
przyjto wod destylowan w temperaturze 293 K i przy cinieniu 0,1013 MPa. Czas
wypywu 200 cm3 wody destylowanej z lepkociomierza Englera, okrelono jako jeden
stopie Englera E. Czas ten zawiera si w przedziale 50 do 52 sekund.
Cel i zakres badania

Celem pomiaru jest wyznaczenie zalenoci pomidzy kinematycznym
wspczynnikiem lepkoci i temperatur badanej cieczy. W zwizku z tym naley prowadzi
pomiary dla rnej temperatury badanej cieczy. W trakcie pomiarw trzeba zwraca
szczegln uwag na wyrwnanie temperatury badanej cieczy i kpieli wodnej.
Kinematyczny wspczynnik lepkoci oblicza si ze wzoru (18), po uprzednim okreleniu
wzgldnego wspczynnika lepkoci E. Znajomo wartoci dla kilku temperatur badanej
cieczy pozwala na wykrelenie zalenoci v = (T) .

24
Pomiar lepkoci wiskozymetrem Hpplera
Wiskozymetr Hpplera naley do grupy wiskozymetrw opartych na wykorzystaniu

prawa Stokesa, w ktrych pomiar lepkoci polega na okreleniu prdkoci opadania kulki
w badanej cieczy.
Wzr Stokesa obowizuje przy zaoeniach, e obszar cieczy otaczajcej kulk jest
nieograniczony, a ruch jest laminarny i ustalony. Konsekwencj tych zaoe s nastpujce
wymagania:
- kulka powinna by regularna i gadka oraz porusza si w dostatecznej odlegoci
od dna i cian naczynia,
- ciecz powinna by jednorodna i odpowietrzona.
- pomidzy kulk i ciecz nie moe wystpowa polizg.
Warto dynamicznego wspczynnika lepkoci cieczy oblicza si ze wzoru:
=K*(k*c)*t (20)

Przed przystpieniem do pomiaru przyrzd naley wypoziomowa badan ciecz,
dokadnie przefiltrowa i wla do rurki spadowej. Grna powierzchnia cieczy powinna
znajdowa si okoo 25 mm poniej grnej krawdzi rurki. Odpowiedni kulk wkada si do
rurki zwracajc uwag na to, aby nie tworzyy si na jej powierzchni pcherzyki powietrza.
Zamknicia rurki spadowej dokonuje si za pomoc wydronego czopa. Naciskajc lekko
czop nakrca si pokryw i czy si wiskozymetr z termostatem. Temperatur badanej cieczy
doprowadza si do temperatury pomiarowej.
Czas opadania kulki, pomidzy kreskami zaznaczonymi na rurce spadowej, naley
zmierzy sekundomierzem. Pomiar opadania kulki w cieczy w danej temperaturze naley
powtrzy trzy do piciu razy.

25
Celem badania jest ustalenie zalenoci pomidzy dynamicznym wspczynnikiem

lepkoci i temperatur badanej cieczy. Zakres wiczenia przewiduje wykonanie pomiarw dla
piciu rnych temperatur cieczy. Dynamiczny wspczynnik lepkoci oblicza si ze wzoru
(24). Wartoci staych k, i K odczytuje si (dla odpowiedniej rednicy kulki) z instrukcji
zaczonej do aparatu. Obliczone wartoci dynamicznego wspczynnika lepkoci stanowi
podstaw do okrelenia zalenoci = (T).
Pomiar lepkoci wiskozymetrem obrotowym

W lepkociomierzu tym przestrze pomidzy dwoma wsprodkowymi walcami
wypeniona jest pynem, ktrego lepko naley zmierzy.
w z
M=4***l * Rw2 R z2 (20)
R R
2
z
2
w
Moment ten, jak wnika z powyszego wzoru, nie zaley od odlegoci r, jest stay dla danej
cieczy i wiskozymetru, zatem dziaa rwnomiernie na obie powierzchnie obracajcych si
walcw. Znajc moment M i mierzc prdkoci ktowe obu walcw, mona okreli lepko
M * ( R z2 Rw2 )
= (21)
4 * * l * Rw2 * R z2 * ( w z )

Po wyborze odpowiedniego zestawu pomiarowego, mocuje si na wrzecionie
cylinder pomiarowy, odmierza (zgodnie z zaczon do przyrzdu instrukcj) odpowiedni
dla danego zestawu pomiarowego ilo badanej cieczy i wlewa si j do zbiornika
pomiarowego. Nastpnie naley zamontowa na zbiorniku pomiarowym zbiornik termostatu,
podczy termostat i oczekiwa ustalenia si temperatury badanej cieczy. Po ustaleniu si
temperatury mona wczy lepkociomierz, zwikszajc stopniowo obroty cylindra

26
wewntrznego do chwili ustawienia si wskazwki wskanika momentu obrotowego

w rodkowej strefie skali.
Z uwagi na to, e szybko cinania cieczy w szczelinie pomidzy cylindrami jest
proporcjonalna do liczby obrotw wirujcego walca wewntrznego, wybran szybko
cinania realizuje si poprzez ustawienie dwigni skrzynki przekadniowej zgodnie
z zaczon przez producenta instrukcj.
Prdko obrotowa silnika synchronicznego zaley od czstotliwoci prdu w sieci. Warto
jej naley kadorazowo mierzy przed zasadniczymi pomiarami i w oparciu o uzyskane
wyniki okreli dokadn warto prdkoci obrotowej, posugujc si tablicami zaczonymi
do instrukcji lepkociomierza.

Podobnie, jak w przypadku poprzednich bada, dotyczcych pomiaru lepkoci
cieczy, celem tego jest wyznaczenie zalenoci pomidzy dynamicznym wspczynnikiem
lepkoci i temperatur badanej cieczy. Realizacja tego zamierzenia wymaga przeprowadzenia
pomiarw w rnej temperaturze badanej cieczy.
Zasada pomiaru wiskozymetrem ultradwikowym na przykadzie wiskozymetru

Unipan 505
Pomiar lepkoci realizowany jest przy pomocy wibratora umieszczonego w sondzie
pomiarowej, wytwarzajcego swobodne drgania podune, w niewielkim tylko stopniu
tumione tarciem wasnym. Prac wibratora mona porwna do pracy ukadu drgajcego
spryna masa. Sia zewntrzna przyoona do tego ukadu powoduje, e zostaje on
wprawiony w ruch harmoniczny. Ruch ten po upywie pewnego czasu zanika dziki dziaaniu
si tarcia wystpujcych wewntrz samej spryny, bd midzy ukadem drgajcym
a elementami zewntrznymi. Na podstawie dugoci czasu trwania ruchu mona oceni
warto siy tarcia dziaajcej na spryn i mas a tym samym wyznaczy lepko orodka,
w ktrym ruch ten si odbywa.

27
Dogodno stosowania wibratora polega na moliwoci wytwarzania drga za

pomoc impulsu o bardzo krtkim czasie trwania. Drgania wibratora gasn odpowiednio
wolno co oznacza, e jego tumienie jest mae.
Wibrator jest cienkim paskiem o przekroju 0,6 x 3 mm i dugoci 90 mm
przymocowanym w poowie do obudowy sondy, tworzc w tym miejscu tzw. wze drga.
Konstrukcja taka zapewnia praktycznie sta pulsacj drga zalen gwnie od wymiarw
geometrycznych paska oraz moliwo jednoznacznego zanurzenia wibratora w cieczy.
Pobudzenie wibratora do drga realizowane jest za pomoc krtkiego impulsu
elektrycznego, przepywajcego przez cewk nadawczo odbiorcz. Po zanikniciu impulsu
nadawczego wibrator drga i jednoczenie indukuje w cewce napicie o takim samym
przebiegu jak ruch wibratora. Jest ono analizowane przez ukady elektroniczne wiskozymetru
i w chwili, gdy amplituda drga spadnie do cile okrelonego poziomu pojawi si nowy
impuls pobudzajcy wibrator. Praca wiskozymetru ma wic charakter cykliczny,
a czstotliwo pojawiania si impulsw nadawczych jest zalena od lepkoci orodka.
Ostatni faz pomiaru jest wytworzenie napicia staego o wartoci proporcjonalnej do tej
czstotliwoci. Napicie to jest doprowadzone do wejcia regulatora PI i porwnane
z napiciem wartoci zadanej.
W wyniku porwnania tych napi, a nastpnie wzmocnienia ewentualnej rnicy
powstaje regulujcy sygna prdowy, nazwany skadow proporcjonaln. Obok niej moe
wystpowa rwnie skadowa cakowa, powstajca w wyniku cakowania sygnau
proporcjonalnego. Obie skadowe dodane do siebie w odpowiedniej proporcji tworz sygna
regulacyjny PI.
Zasada pomiaru przy uyciu systemem sterowania lepkoci i temperatur Viskochief

Viscochief jest systemem, zaprojektowanym specjalnie do uytku na statkach
z napdem spalinowym oraz dla elektrowni. System ten przyczynia si do niezawodnego
dziaania silnika wysokoprnego poprzez cig obsug lepkoci i temperatury przy
wartociach nastaw niezalenych od warunkw pracy silnika lub zmianach w zasilaniu
paliwem. System Viscochief skada si z unikalnego peno-przepywowego przetwornika

28
lepkoci EVT-10C. Opartego na zasadzie wibrujcego prta i zaprojektowanym razem

z elektronik, EVT-10C pozwala na monitorowanie lepkoci przy bezwzgldnej dokadnoci
(+/-)1,0 cSt, powtarzalno indywidualnego przetwornika wynosi (+/-)0,25 cSt przy
rozdzielczoci 0,1 cSt.
Dziaanie systemu
Przetwornik lepkoci EVT-10C cigle monitoruje lepko paliwa dopywajcego do
silnika. Pomiar jest porwnywany z wartoci zadan w jednostce sterujcej VCU-160, ktra
zamienia sygna na wymagan zmian w ogrzewaniu przez zwikszenie lub zmniejszenie
temperatury paliwa dla uzyskania danej jego lepkoci.
Elektroniczny przetwornik lepkoci EVT-10C jest przeznaczony dla penego przepywu, dla
zainstalowania w linii w systemie zasilania paliwem. Obudowa posiada standardowe
konierze dla instalacji. Przetwornik skada si z wibrujcego prta poczonego
z wbudowanym moduem elektronicznym.
Rysunek 16. Podstawa konstrukcji elektronicznego przetwornika lepkoci EVT-10C.
Zasada dziaania EVT-10C jest oparta na wibrujcym prcie umieszczonym

w przepywajcym paliwie. Sia tarcia paliwa bdzie tumi wibracje prta i bdzie zmienia
jego amplitud drga. Amplituda wibrujcego prta jest proporcjonalna do lepkoci paliwa.
Wysoka lepko wywouje wikszy efekt tumicy i nisz amplitud ruchu prta. Niska

29
lepko wywouje redukcj tumienia i wiksze amplitudy drgajcego prta. Amplituda ruchu
prta jest mierzona przez magnes poczony do drgajcego prta. Cewka spiralna (cewka
przetwornika) jest umieszczona nad magnesem. Ruch magnesu pod cewk indukuje napicie
proporcjonalne do amplitudy drga prta. Prt jest utrzymywany w cigej wibracji przez
zasilanie cewki (cewka napdowa) z czstotliwoci, ktra odpowiada czstotliwoci
rezonansowej wibrujcego prta. Przy tym rezonansie amplituda wibracji prta jest
najwiksza. Cewka napdowa i cewka przetwornika tworz obwd samowzbudny, ktry
utrzymuje wibrujcy prt cigle w ruchu rezonansowym. Czstotliwo rezonansu zaley od
wymiarw geometrycznych prta. Czstotliwo rezonansowa obwodu drgajcego jest
zmierzona i dostrojona fabrycznie. Czstotliwo jest przechowywana w mikroprocesorze.
Procesor sprawdza czy czstotliwo podczas pracy jest utrzymywana we waciwych
granicach.
Kalibracja EVT-10C jest dokonywana fabrycznie przy uyciu specjalnych wysokiej
jakoci olejw kalibrujcych, ktre precyzyjnie definiuj dane o lepkoci. Kalibracja jest
przeprowadzana dla trzech rnych lepkoci 10, 20 i 50 cSt. Odpowiadajcy im sygna
napiciowy [mV] z cewki przetwornika jest przechowywany w procesorze jako zaleno
funkcyjna lepkoci od wyjcia napiciowego [mV].

30
Temat (4 godzin): Demonta i monta bbna wirwki paliwa
Odwirowane zanieczyszczenia z oleju smarujcego lub z cikiego oleju opaowego, z uwagi

na wysok zawarto kwasw oraz soli, maj wasnoci korozyjne. W zwizku z tym naley
natychmiast po zakoczeniu procesu oczyszczania oleju oczyci starannie bben wirwki.
Demonta bbna
Zwolni pokrto 17, odkrcajc je w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara dopty,
dopki uchwyt nie zostanie wysunity przez spryn. Uwaga: Nie naley nigdy odkrca
pokrta dopki bben wirwki jest w ruchu. Zwolni dugie ruby cigajce oraz otworzy
pokryw wirwki.
Rysunek 17. Wirwka MAPX: 1- zbiornik wody sterujcej,2- filtr,3- zasilanie uszczelnienia cieczowego,
4- przepywomierz nastawny, 5 zawr sterujcy, 6- rurka wodowskazu, 7- wylot wody, 8- wylot oleju,
9 zawr, 10 dopyw oleju zanieczyszczonego, ll- zawr odcinajcy, 12- spust muu, 13 podgrzewacz,
14- zawr, 15- dyszka, 16- wziernik na wylocie oleju, 17- pokrto,

31
Odkrci rub ustalajc C6 piercienia dociskowego duego nie uszkadzajc uszczelki

Odkrci w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara piercie dociskowy duy.
Odkrci piercie dociskowy may w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara.
Nakrci w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara cigacz na pokryw bbna.
cign pokryw przez dokrcenie ruby cigacza. Zdj kaptur talerzy oraz tarcz
rozdzielcz.
Nakrci cigacz na rozdzielacz bbna w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara,
nastpnie wyj go wraz z kompletem talerzy.
Odkrci nakrtk kopakow w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara. Zdj
podkadk nakrtki kopakowej. Wycign ostronie przesuwn podstaw bbna, nie
uszkadzajc jej krawdzi uszczelniajcej. Sprawdzi, czy piercie gumowy nie jest
uszkodzony
Rysunek 18. cigacz bbna wirwki
Odkrci rub podnonika tak, aby podstawa podnonika spoczywaa na dnie

korpusu bbna. Nastpnie przykrci podnonik trzema rubami do korpusu bbna. cign
korpus bbna z wau bbna przez wkrcenie ruby podnonika. Zdj korpus bbna z wau.

32
Rysunek 19. ciganie korpusu bbna z wau
Rysunek 20.Budowa bbna wirwki

33
Temat (4 godzin): Badanie efektywnoci wirowania w funkcji parametrw pracy

wirwki MAPX i wasnoci paliwa
Temat (4 godzin): Badanie efektywnoci wirowania w funkcji parametrw pracy

wirwki FOPX i wasnoci paliwa
Temat (2 godzin): Bilans wymiennika ciepa
Podstawy teoretyczne
Wymiana ciepa jest to zjawisko wystpujce wwczas, gdy istnieje rnica
temperatur wewntrz pewnego ukadu lub midzy kilkoma ukadami mogcymi wzajemnie na
siebie oddziaywa. Zgodnie z II zasad termodynamiki nastpuje wwczas wymiana energii,
przy czym cz ukadu lub ukad o temperaturze wyszej oddaje energi ukadowi
o temperaturze niszej. Zwizki ilociowe okrelajce iloci wymienianej energii podlegaj
I zasadzie termodynamiki.
Rozchodzenie si ciepa zwizane jest cile z rozkadem temperatury. Temperatura t, ktra
jest parametrem stanu ciaa i charakteryzuje stopie jego nagrzania, w oglnym przypadku
jest funkcj wsprzdnych x, y, z i czasu
t= f(x, y, z,) (22)
Zasadnicze (podstawowe) rodzaje wymiany ciepa to:

- przewodzenie ciepa,
- konwekcja (unoszenie),
- promieniowanie.
Rozrnienie takie jest spowodowane rnymi mechanizmami przenoszenia ciepa, jednak
w praktyce rzadko spotyka si w/w przypadki w czystej postaci. Przewanie wystpuj one
w rnych kombinacjach.

34
Okrelenie wspczynnika przenikania ciepa k

Przy przepywie ciepa z jednego orodka do drugiego przez oddzielajc je ciank,
mamy do czynienia ze zoon wymian ciepa, polegajc na przejmowaniu ciepa przez
ciank od gorcego pynu, przewodzeniu przez ciank oraz przejmowaniu ciepa od cianki
przez zimny pyn. Ten rodzaj zoonej wymiany ciepa nosi nazw przenikania ciepa.
Rysunek 21. Przenikanie ciepa przez ciank cylindryczn
Zakadajc, e temperatury powierzchni cianki s stae i wynosz tw1 i tw2,

temperatury orodkw wynosz odpowiednio t1 i t2, w warunkach ustalonej wymiany ciepa
liniowy wspczynnik przenikania ciepa (na jeden metr dugoci rury) oblicza si
z zalenoci
(23)
gdzie: d1=2r1,
d2=2r2

35
Okrelenie wspczynnika przejmowania ciepa.

Wspczynnik przejmowania ciepa d oblicza si z zalenoci
.
Q = d At s (24)
gdzie: A - powierzchnia wymiany ciepa

ts - jest redni logarytmiczn rnic temperatur: redniej temperatury cianki rury
i temperatury pyncej cieczy
Warto Q oblicza si z bilansu cieplnego wody przepywajcej przez wymiennik.
. .
Q = m c w (t 2 t 1 ) (25)
gdzie: m - strumie masy przepywajcej wody, kg/s,

cw- ciepo waciwe wody, J/kgK,
t1 - temperatura wody na wejciu do wymiennika, C,
t2 - temperatura wody na wyjciu z wymiennika, C.
czyli
.
m c w (t 2 t1 )
= d
(26)
A t s
Okrelenie wspczynnika przenikania ciepa

Warto wspczynnika przenikania ciepa kF odniesionego do 1 m2 powierzchni
wymiany ciepa okrela si zalenoci
Q
kF = (27)
Ft m
gdzie: tm jest redni logarytmiczn rnic temperatur: pynu zimnego i ciepego,

36
Kolejno oblicze.
Obliczenia wykonujemy zarwno dla wody zimnej jak i dla wody ciepej. Rozpocz
obliczenia moemy np. od strony wody zimnej:
1. Strumie masy wody zimnej mz, przepywajcej przez wymiennik
(28)
gdzie: Vz- strumie objtoci wody, m3/s,
z- gsto przepywajcej wody w redniej temperaturze wody (rednia arytmetyczna
z temperatur na wejciu i wyjciu z wymiennika), kg/m3.
2. Rnica temperatur wody na wyjciu i wejciu wymiennika, tz
Dla wody zimnej (ogrzewanej)
(29)
3. Strumie ciepa (w przypadku wody zimnej) pobierany przez wod, Qz
- w przypadku wody zimnej strumie ciepa pobierany przez wod, wynosi Qz
(30)
gdzie cwz- ciepo waciwe wody ogrzewanej J/kgK
4. Wspczynnik przejmowania ciepa dowiadczalny dla wody zimnej - wyznaczamy
z zalenoci dz
(31)
2
gdzie: A pole powierzchni wymiany ciepa, m
A=.d2 l (32)
ts rednia logarytmiczna rnica temperatur pomidzy wod i ciank wymiennika
Uwaga: Podane obliczenia powtrzy odpowiednio dla wody ciepej wyznaczajc dc

37
5. Wspczynnik przenikania ciepa (powierzchniowy) - kF, W/m2K
(33)
d
6. Wspczynnik przenikania ciepa liniowy k l (dowiadczalny), W/m
(34)
gdzie - wspczynnik przewodzenia ciepa dla materiau, z ktrej wykonane s rury
wymiennika ciepa (z tablic cieplnych)
Obliczenia wykonane na podstawie podobiestwa przepyww (na podstawie zalenoci

teoretycznych)
1. Stwierdzamy charakter przepywu (laminarny, przejciowy, burzliwy) na podstawie
wartoci liczby Reynoldsa, Re
(35)
gdzie: wz prdko przepywu wody zimnej, m/s wyznaczona z zalenoci
(36)
gdzie: dhz rednica hydrauliczna (w przypadku przepywu w rurze o przekroju koowym jest
to rednica wewntrzna rury, m;
Fp powierzchnia pola przekroju rury, m2.
w przypadku dowolnego przekroju (37)

gdzie: Fp pole przekroju przepywu (przekrj koowy bd piercieniowy),
U obwd zwilany,
vz- wspczynnik lepkoci kinematycznej, m2/s.

38
2. Po obliczeniu liczby Reynoldsa i stwierdzeniu charakteru przepywu (laminarny,

przejciowy, burzliwy) obliczamy warto liczby Nusselta. Po obliczeniu liczby
Nusselta, wiedzc rwnoczenie, e
(38)
obliczamy wspczynnik przejmowania ciepa jako tz
(39)
gdzie: tz - wspczynnik przejmowania ciepa (teoretyczny) od strony wody zimnej,
dhz wymiar charakterystyczny dla danego przepywu,
z - wspczynnik przewodzenia dla wody (w redniej temperaturze wody).
Wspczynnik przenikania ciepa liniowy ktl , W/mK
(40)
Wspczynnik przenikania ciepa powierzchniowy, W/m2K,
(41)
Liczby podobiestwa (potrzebne do obliczenia liczby Nu)
Liczba Reynoldsa (42)
Liczba Prandtla (43)

39
gdzie az wspczynnik dyfuzji cieplnej (wspczynnik wyrwnania temperatury) okrelony
zalenoci
Liczba Grashoffa (44)

gdzie: g przyspieszenie ziemskie, m/s2,
- wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej, 1/K,
tz - rnica temperatur wody na wyjciu i wejciu wymiennika, C, dla wody zimnej
(ogrzewanej) tz=tz2-tz1,
W przypadku oblicze dla wody gorcej w miejsce parametrw wody zimnej naley wstawi
parametry wody gorcej.
Po wykonaniu oblicze sporzdzi wykresy:
a) zaleno temperatury cianki i temperatury wody od dugoci rury, dla rnych
strumieni przepywajcej wody (dla przepywu wspprdowego
i przeciwprdowego),
b) zaleno wspczynnikw przejmowania ciepa z i c oraz wspczynnika
przenikania ciepa k od prdkoci przepywajcej wody.

40

MASZYNY I URZADZENIA OKRETOWE IV Semestr Laboratorium PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MASZYNY I URZADZENIA OKRETOWE IV Semestr Laboratorium PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Projekt wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Maszyny i urzdzenia okrtowe

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Temat (4 godzin): Wsppraca pompy z rurocigiem, wyznaczanie charakterystyk

Rozrniamy trzy podstawowe charakterystyki pomp: przepywu, poboru mocy oraz

Rysunek 1. Krzywe strat powodowanych tarciem wewntrznym w pompach

Charakterystyki przepywu pomp uwzgldniajce straty tarcia i nieprawidowoci zasilania

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Rysunek 2. Charakterystyki przepywu pomp wirowych H=f(Q) przy prdkoci nominalnej

Charakterystyki przepywu pomp uwzgldniajce straty tarcia i nieprawidowoci zasilania

H = f(Q) = Hth - C1 * Q2 - C2 * (Q - Qn)2 (3)

W kadym punkcie charakterystyki przepywu obowizuj prawa podobiestwa przy zmianie

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Wyznaczenie charakterystyki przewodu

Rysunek 4. Wyznaczenie punktw pracy pomp 1 i 2 o charakterystykach H=f(Q) z przewodami o

Wsppraca rwnolega pomp wirowych

Rwnolega wsppraca pomp zachodzi wwczas, gdy cakowite zapotrzebowanie cieczy

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Rysunek 5. Wsppraca rwnolega dwch pomp wirowych o takich samych charakterystykach

Wsppraca szeregowa pomp wirowych

Szeregowa wsppraca pomp zachodzi wwczas, gdy cakowite zapotrzebowanie cieczy

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Rysunek 6. Wsppraca szeregowa dwch pomp wirowych o rnych samych charakterystykach

Moc doprowadzona na wa pompy

Sprawno cakowita pompy

Rysunek 7 Charakterystyki przepywu, poboru mocy oraz sprawnoci pompy

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Temat (2 godzin): Wyznaczanie charakterystyki kawitacyjnej pompy wirowej

Kawitacja w pompach przejawia si obnieniem wysokoci podnoszenia i

Antykawitacyjn nadwyk wysokoci cinienia pompy, zwan zapasem

gdzie ps i Vs odpowiednio cinienie bezwzgldne i prdko bezwzgldna w krcu ssawnym

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Sporzdzamy wykres charakterystyki wydajnoci pompy H = f(Q) /pracujcej z napywem,

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Temat (2 godzin): Wyznaczanie charakterystyk przepywu elementw instalacji

Elementy ukadu pompowego

Rysunek 8. Charakterystyka przepywu przewodu

Charakterystyka oporu miejscowego

Strat wysokoci energii na oporze miejscowym obliczamy ze wzoru:

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Instrukcja do wicze przeprowadzanych stanowisku bada oporw przepywu,

wiczenia przeprowadzane na stanowisku.

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

- punktu optymalnego pracy pompy w ukadzie pompowym.

Otrzymywanie wynikw pomiarw w formie graficznej na monitorze komputera

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Temat (4 godzin): Badanie sprawnoci sprarki tokowej

Sprarka jest podstawowym przykadem otwartego ukadu termodynamicznego. Jej

Rysunek 9. Schemat sprarki tokowej

Przestrze szkodliwa Vsz

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Rysunek 10. Wykres pracy sprarki idealnej, Vsz = 0

Rysunek 11. Wykres pracy sprarki rzeczywistej, Vsz > 0

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Temat (4 godzin): Badanie i kalibracja wiskozymetrw

Wiskozymetria, czyli inaczej pomiary lepkoci, to dzia reologii nauki dotyczcej

Lepkociomierze do wykonywania pomiarw w czasie rzeczywistym s zwykle

Po dostosowaniu urzdze laboratoryjnych do pomiaru przemysowego powstao

Standardowe sposoby pomiaru lepkoci stosowane w przemyle s

Projekt Rozwj i promocja kierunkw technicznych w Akademii Morskiej w Szczecinie

Rysunek 12. Budowa lepkociomierza kapilarnego:

Wiskozymetr kapilarny w swojej klasycznej wersji skada si z cylindrycznej rurki