Acta Sci. Pol.

, Biotechnologia 14 (1) 2015, 33-44

ISSN 1644065X (print) ISSN 20838654 (on-line)

WYBRANE TECHNOLOGIE WYKORZYSTYWANE

W PRZEMYLE GORZELNICZYM1

Ewelina Strk, Maria Balcerek

Politechnika dzka

Streszczenie: W niniejszym artykule zostay przedstawione technologie stosowane w prze-

myle gorzelniczym produkujcym etanol na cele spoywcze i przemysowe. W celu oceny
potencjalnych korzyci technologicznych i ekonomicznych dokonano charakterystyki oraz
oceny metod przygotowania surowcw skrobiowych do fermentacji etanolowej, powszech-
nie wykorzystywanych w polskich gorzelniach, takich jak: metoda cinieniowo-termiczna
(parowanie), technologia bezcinieniowego uwalniania skrobi (BUS). Ponadto omwione
zostay technologie: jednoczesnego scukrzania i fermentacji (ang. SSF) wraz modyfikacja-
mi (z zastosowaniem preparatw STARGEN, VHG) oraz Biostil. Zwrcono uwag m.in.
na parametry procesowe, stosowane enzymy oraz aspekty zwizane z ochron rodowiska.
W podsumowaniu wskazano potencjalne korzyci pynce z dalszego rozwoju technolo-
gicznego dla przemysu gorzelniczego.

Sowa kluczowe: gorzelnictwo, etanol, technologie, zacieranie

WSTP

Polskie gorzelnictwo rolnicze ukierunkowane jest gwnie na produkcj destylatu rolni-

czego charakteryzujcego si wysok jakoci. Istotnymi aspektami s rodzaj oraz jako
przerabianych surowcw. Badania wydajnoci etanolu z rnych surowcw wykazu-
j jej znaczn zmienno (brak cisej korelacji midzy zawartoci skrobi a kocow
wydajnoci etanolu) [Somiska i Garbaciak 2002, Dien i in. 2002]. Prawdopodobn
przyczyn tego jest fakt, i wielko i ksztat ziaren skrobi zale od ich pochodzenia,
co warunkuje zrnicowan podatno na rozkad enzymatyczny [Gantelet i Duchiron
1999]. Jednak w dobie dzisiejszego rozwoju biotechnologii umiejtne zastosowanie no-
woczesnych preparatw amylolitycznych i pomocniczych w poczeniu z odpowiednimi

Copyright by Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu

Adres do korespondencji Corresponding author: Ewelina Strk, Instytut Technologii Fermentacji
i Mikrobiologii, Wydzia Biotechnologii i Nauk o ywnoci, Politechnika dzka, ul. Wlczaska
171/173, 90-924 d, e-mail: ewelina.strak@dokt.p.lodz.pl
34 E. Strk i M. Balcerek

parametrami procesowymi i/lub modyfikacjami technologicznymi sprawia, e rnice

wynikajce z pochodzenia skrobi mog zosta zminimalizowane.

METODY PRZYGOTOWANIA SUROWCW SKROBIOWYCH DO

FERMENTACJI

Obrbka cinieniowo-termiczna
Metod uwalniania skrobi, najczciej wykorzystywan w tradycyjnych polskich go-
rzelniach, jest cinieniowo-termiczna obrbka surowcw skrobiowych okrelana
jako parowanie. Proces odbywa si w parniku Henzego, pod cinieniem 0,30,4 MPa,
w czasie 4560 minut [Jarosz i Jarociski 1994] i polega na dziaaniu podwyszonej
temperatury na struktury midzykomrkowe surowca w celu uwolnienia ziaren skrobi.
W czasie parowania nastpuje utrata semikrystalicznej struktury skrobi, czego nastp-
stwem jest jej kleikowanie. Proces ten wie si ze zjawiskiem silnego pcznienia ziaren
skrobi w wyniku dyfundowania wody do wntrza jej struktury (zwikszenie objtoci
60100 razy). Konieczne jest wic przeprowadzanie go w warunkach silnego uwodnie-
nia. W wyniku dziaania odpowiednio wysokiej temperatury nastpuje degradacja cz-
ci skadnikw ciany komrkowej, co sprzyja gbszemu uwolnieniu skrobi. Cakowita
dezintegracja komrek surowca nastpuje dopiero w chwili uwolnienia uparowanej masy
z parnika, gdy woda zaabsorbowana przez komrki w kontakcie z cinieniem atmos-
ferycznym przechodzi w stan pary, powodujc rozerwanie komrki [czyski 1992].
Warunki procesu zapewniaj dodatkow sterylizacj surowca dziki wyeliminowaniu
form wegetatywnych oraz przetrwalnikowych niepodanych drobnoustrojw. Ponadto,
pod wpywem obrbki wysokotemperaturowej niektre mikotoksyny mog ulega trans-
formacji do form pochodnych, np. DON do mniej toksycznego DOM-1 [Kosowski i in.
2011, Pronyk i in. 2006, Samar i in. 2007].
Mankamentem barotermicznej obrbki surowca skrobiowego w parniku jest wysoka
energochonno. W przypadku braku kontroli parametrw decydujcych o prawido-
wym jej przebiegu moe skutkowa utrat czci wglowodanw zawartych w surow-
cw lub powstaych podczas hydrolizy, m.in. w wyniku odziaywa z produktami hy-
drolizy biaek. Efektem tego jest powstawanie barwnych zwizkw (reakcje Maillarda).
Podwyszona temperatura w trakcie parowania sprzyja rwnie odwadnianiu cukrw
prostych, czego nastpstwem jest przeksztacanie ich w zwizki karmelowe o ciemnej
barwie i specyficznej woni [Kosowski i in. 2010]. Z technologicznego punktu widzenia
zarwno reakcje Maillarda, jak i karmelizacja powoduj, i cz wglowodanw staje
si niedostpna dla drody. Zwizki powstae w wyniku tych reakcji maj negatyw-
ny wpyw na rozwj i aktywno fermentacyjn drody. Niektrzy autorzy wskazuj
rwnie, i obecno produktw reakcji ubocznych moe skutkowa blokowaniem przy-
swajalnoci niektrych aminokwasw, np. lizyny nastpuje blokowanie grup amino-
wych innymi skadnikami organicznymi [Matyka 2006]. Powysze, negatywne zjawi-
ska mog spowodowa obnienie wydajnoci spirytusu, od 0,5 do 1,0 litra destylatu ze
100 kg zboa [Hahnefeld i Pritzbuer 1981]. W zalenoci od surowca naley zoptymali-
zowa parametry procesu, takie jak: temperatura, cinienie oraz czas oddziaywania. Ko-
rzystne jest take wprowadzenie systemu umoliwiajcego monitorowanie zmiennoci

Acta Sci. Pol.

Wybrane technologie wykorzystywane w przemyle... 35

tych parametrw w celu usunicia ewentualnych nieprawidowoci [Kaczmarek 2003].

Warto te zwrci uwag na system cyrkulacji zawartoci parnika w odniesieniu do war-
toci cinienia. Zastosowanie systemu trzech cyrkulacji (cinienie: 1,5; 2,5; 3,5 atm),
poprzez otwieranie zaworu odpowietrzajcego na czas 23 minut, przy zamknitym za-
worze doprowadzajcym par skutkuje przemieszczeniem pary w rozpawionym surow-
cu, co wywouje mieszanie zawartoci, dziki czemu poprawia si rozkad masy i tempe-
ratury w parniku. Zabieg ten powoduje rwnie obnianie cinienia w zbiorniku od 0,2
do 0,5 atm [Kosowski i in. 2010].
Uparowana masa jest wytaczana do kadzi zaciernej. W wyniku drastycznego obni-
enia cinienia dochodzi do zniszczenia struktury surowca i nastpuje pene uwolnienie
rozpuszczonej skrobi z komrek rolinnych.
Kolejnym etapem postpowania technologicznego jest zacieranie, czyli enzymatycz-
na hydroliza skrobi z udziaem preparatw enzymw amylolitycznych. Proces prowadzo-
ny jest w kadzi zaciernej wyposaonej m.in. w mieszado oraz chodnic, co umoliwia
ustalenie temperatur zacieru waciwych dla uytych preparatw enzymatycznych i unik-
nicie ich inaktywacji termicznej.
Wstpna obrbka surowca metod cinieniowo-termiczn jest najbardziej energo-
chonnym etapem w caym procesie. Tak przygotowana masa okrelana jest zacierem
sodkim, po skorygowaniu pH, zadaniu drodami i dodaniu poywki poddawana jest
fermentacji w kadziach fermentacyjnych.
Obrbka mechaniczna
Odpowiednie przygotowanie surowca ma istotny wpyw na efektywno kolejnych etapw
postpowania technologicznego w procesie produkcji etanolu. Mechaniczna obrbka su-
rowca wykorzystywana jest gwnie w technologii bezcinieniowego uwalniania skrobi.
Z racji mniejszych nakadw energetycznych na przygotowanie zacieru wpywa na ob-
nienie kosztw produkcji etanolu [Kapela i Solarek 2004]. W przypadku tzw. mielenia
na sucho (ang. dry milling) stosuje si urzdzenia mielce (m.in. myny motkowe) wy-
posaone w sita o odpowiedniej rednicy, najczciej nie wikszej ni 1,7 mm. Dokadne
rozdrobnienie materiau uatwia enzymom dostp do skrobi.
W Stanach Zjednoczonych opracowano metod mielenia na mokro (ang. wet mil-
ling). Opiera si ona na przeprowadzeniu takich procesw jak: moczenie ziarna, miele-
nie, odwknianie, odwirowywanie oraz suszenie. Obrbka ta pozwala uzyska z ziarna
wiele cennych skadnikw, takich jak: skrobia, gluten, bonnik, cukry (glukoza, fruktoza),
skrobia modyfikowana, zarodki do produkcji oleju oraz rne inne specyficzne produkty
[Jacques i in. 1999]. Ziarno przed mieleniem poddawane jest namaczaniu (2448 godz.)
w temperaturze 52C oraz w obecnoci niewielkiej iloci SO2. Zastosowanie tego zabiegu
pozwala na rozoenie biaek i uwolnienie skrobi obecnej w kukurydzy, a ponadto zmik-
cza ziarno. Wyniki bada Rendlemana i Shapouri [2007] wykazay, i wstpna obrbka
surowca z udziaem amoniaku, stosowanego przy separacji produktw za pomoc mie-
lenia mokrego surowca, uatwia usuwanie owocni i pozwala skrci czas wygrzewania.
Naley pamita, i ziarna rnych surowcw rni si budow, dlatego te wykorzy-
stuje si odpowiednio do tego przystosowan aparatur [Michalski 2005]. Namaczanie,
kiszenie, a take mielenie ziarna odbywa si w silosach. Na tym etapie surowiec wykazu-
je wilgotno na poziomie 3040%. Kolejne etapy przebiegaj ju podobnie jak w tech-
nologii bezcinieniowego uwalniania skrobi (BUS).

Biotechnologia 14 (1) 2015

36 E. Strk i M. Balcerek

TECHNOLOGIA BEZCINIENIOWEGO UWALNIANIA SKROBI (BUS)

W celu zmiejszenia kosztw produkcji oraz oszczdnoci energii [Kawa-Rygielska 2006]

metod cinieniowo-termiczn zastpuje si technologi bezcinieniowego uwalniania
skrobi (BUS) [Golisz i Wjcik 2013]. Surowiec jest rozdrabniany, a nastpnie z dodat-
kiem wody oraz enzymw ogrzewany do temperatury 8090C. Wyeliminowanie wy-
sokiej temperatury przynosi wymierne korzyci w postaci oszczdnoci energii cieplnej
do 50% (cakowity zysk energetyczny ksztatuje si na poziomie 1934%). Technologia
BUS umoliwia przygotowanie zacierw o podwyszonej gstoci [Balcerek i in. 2011].
Przygotowywanie zacierw o wyszej zawartoci ekstraktu stwarza moliwo uzyskania
wyszej produktywnoci kadzi fermentacyjnych oraz mniejszej iloci ciekw, jednake
naley mie na wzgldzie osmofilno stosowanych drody.
Dziki wprowadzeniu do praktyki przemysowej preparatw enzymw amylolitycz-
nych pochodzenia mikrobiologicznego moliwe stao si oddzielne prowadzenie procesu
upynniania i scukrzania skrobi odmiennie ni w przypadku zacierania z udziaem sodu
zboowego. W technologii BUS, szczeglnie wane okazao si zastosowanie termosta-
bilnych -amylaz (EC 3.2.1.1) pochodzenia bakteryjnego, ktrych optimum aktywno-
ci przypada na zakres temperatury 8090C. Po schodzeniu upynnionego zacieru do
temperatury 5560C dodaje si preparat zawierajcy enzym scukrzajcy, czyli amylo-
glukozydaz (EC 3.2.1.3.). Wykorzystanie enzymw pochodzenia mikrobiologicznego
przy optymalnych dla ich aktywnoci parametrach pozwala na zmniejszenie ich dawek
(w przeliczeniu na jednostki aktywnoci) w porwnaniu z enzymami sodu, ktre byy
wprowadzane do zacieru jednoczenie. Stosowane parametry zacierania z udziaem en-
zymw sodowych, z uwagi na znaczce rnice dotyczce optymalnych warunkw ich
dziaania (temperatura, pH rodowiska), okrelane byy na postawie ich wartoci pored-
nich [Kapela i Solarek 2004].
Gwnymi czynnikami ograniczajcymi efektywne wykorzystanie potencjau sto-
sowanych enzymw s: temperatura, pH rodowiska oraz specyfika samych enzymw.
Na przykad -amylaza katalizujca hydroliz wiza -1,4-glikozydowych w frakcjach
skrobi, tj. amylozie i amylopektynie, charakteryzuje si waciw dla endohydrolaz zdol-
noci do rozkadu wiza wewntrzstrukturalnych, powodujc spadek lepkoci zacieru.
Enzym ten nie wykazuje jednak zdolnoci hydrolizy wiza -1,6- wystpujcych w amy-
lopektynie. Natomiast -amylaza pochodzenia bakteryjnego (Bacillus licheniformis), wy-
kazuje odporno na niskie pH rodowiska, optymalna temperatura jej dziaania to 90.
Aktywno tego enzymu w niewielkim stopniu jest zalena od jonw wapnia [Olempska-
-Beer i in. 2006]. Zadaniem amyloglukozydazy jest katalizowanie hydrolizy wiza
-1,4-glikozydowych od strony nieredukujcego koca acucha skrobi, co prowadzi
do uwalniania glukozy, oligosacharydw i dekstryn. Ponadto hydrolizowane s rwnie
wizania -1,6-, jednake jest to proces mniej wydajny. Optymalne parametry dla aktyw-
noci tego enzymu to: temperatura 4065C i pH 4,05,6 .
Nadmierna lepko jest jednym z problemw wystpujcych podczas przygotowy-
wania zacierw zboowych, w szczeglnoci w przypadku bezcinieniowego uwalniania
skrobi (BUS) [Grzybowski i Stecka 1998, Miecznikowski i in. 1996, Oliveira i in. 1999].
Przyczyn tego jest wystpowanie w zboach innych wielocukrw polisacharydw nie-
skrobiowych (PNS), do ktrych nale: pentozany (ksylany), -glukany, celuloza oraz
hemicelulozy. Podczas prowadzenia procesu zacierania wycznie z udziaem enzymw

Acta Sci. Pol.

Wybrane technologie wykorzystywane w przemyle... 37

amylolitycznych zwizki te nie ulegaj hydrolizie do cukrw fermentujcych. Przeciw-

dziaa temu mona, wykorzystujc aktywno hydrolaz polisacharydw nieskrobio-
wych (ksylanaza, celulaza oraz celobiaza) katalizujcych hydroliz wiza -1,4 oraz
-1,3 w PNS [Kosowski 2006, Kosowski i in. 2009, Mathlouthi 2002]. Zastosowanie
tych enzymw w procesie gorzelniczym pozwala na uwolnienie cukrw podlegajcych
fermentacji, dajc tym samym szans na wysz wydajno spirytusu z jednostki surow-
ca [Kapela i Solarek 2004].
Do enzymw wspomagajcych proces zacierania surowcw skrobiowych naley za-
liczy rwnie pullulanaz katalizujc hydroliz wiza -1,6-glikozydowych w cz-
steczkach amylopektyny skrobi. W wyniku aktywnoci tego enzymu powstaj liniowe
dekstryny, co poprawia dynamik scukrzania oraz skraca czas fermentacji [Gantelet
i Duchiron 1999]. Ponadto, stwarza to moliwo fermentacji zacierw o wyszych eks-
traktach pocztkowych, a tym samym pozwala na zwikszenie produktywnoci kadzi
fermentacyjnych [Srichuwonga i in. 2009, Wang i in. 1999].
W celu redukcji kosztw procesu BUS oraz w trosce o rodowisko moliwe jest doda-
wanie otrzymywanego wywaru podestylacyjnego do ruty zboowej w zastpstwie wody,
jest to tak zwana recyrkulacja wywaru. Dodatkowo, zawracany wywar jest rwnie r-
dem aminokwasw uwolnionych podczas destylacji w wyniku plazmolizy komrek
drody.

Rys. 1. Schemat technologii bezcinieniowego uwalniania skrobi http://www.enzymes.com.

pl/?page_id=41 (data dostpu: 04.05.2015 r.)
Fig. 1. Schema of the pressureless liberation of starch technology (access to 04.05.2015)

Mankamentem technologii bezcinieniowego uwalniania skrobi jest brak sterylnoci

zacieru. Obecno bakterii m.in. pochodzenia surowcowego moe prowadzi do two-
rzenia zwizkw kancerogennych (akroleiny). Obca mikroflora moe take wydziela
metabolity majce niekorzystny wpyw na aktywno fermentacyjn drody [Grzybow-
ski i Stecka 1998]. Ponadto, formy wegetatywne obcej mikroflory opanowuj rodowi-
sko szybciej ni drode szlachetne, efektem czego jest wikszy ubytek rde wgla.
W celu ograniczenia ryzyka zanieczyszczenia mikrobiologicznego w technologii BUS
jednym z rozwiza jest zastosowanie przed zbiornikiem upynniania reaktora przepywu
laminarnego lub tokowego, popularnie nazywanego jako tzw. strefa. Zacier wstpnie
podgrzany w urzdzeniu okrelanym jako jet-cooker przetaczany jest do reaktora prze-

Biotechnologia 14 (1) 2015

38 E. Strk i M. Balcerek

pywu laminarnego, w ktrym zostaje podgrzany do temperatury w zakresie 105120C

i utrzymany w tych warunkach przez czas od 2 do 20 minut. Mimo i etap podgrzania po-
wyej 100C uzyskiwany jest przez krtki czas, to skutkuje inaktywacj niepodanych
mikroorganizmw [Jacques i in. 2003]. Nastpnie tak przygotowan mas przetacza si
poprzez rozpracz do zbiornika upynniania, w ktrym ochadza si j do temperatury
optymalnej do dziaania termostabilnej -amylazy. Proces upynniania powinien trwa
okoo 90 minut. Stopie wstpnej hydrolizy skrobi jest decydujcy w dalszym przebiegu
procesu. Po upynnianiu zacier schadza si do temperatury okoo 65C w celu poddania
go osobnemu etapowi scukrzania, lub te studzi si od razu do temperatury nastawienia
fermentacji. Druga metoda jest podstaw procesw noszcych nazw jednoczesnego scu-
krzania i fermentacji (charakterystyka w dalszej czci artykuu).
Jedn z modyfikacji technologii bezcinieniowego uwalniania skrobi jest zimne za-
cieranie enzymatyczna hydroliza skrobi natywnej, prowadzona w temperaturze 30C.
Wysoka temperatura w tym procesie zostaa wyeliminowana na rzecz specjalnie skonstru-
owanych -amylaz upynniajcych skrobi. Proces otrzymywania zacierw z wykorzy-
staniem wycznie preparatw enzymatycznych okrelany jest jako proces BPX (z ang.
Broin Project X) [Novozymes 2006]. Wraz z enzymami upynniajcymi i scukrzajcymi
do bioreaktora, w ktrym prowadzony jest proces, dodawane s drode odpowiedzialne
za fermentacj cukrw do etanolu. Obecnie proponowane zabiegi ulepszajce t tech-
nologi, majce na celu popraw czystoci mikrobiologicznej i efektywnoci zimnego
zacierania, to: dodatek amoniaku i innych substancji chemicznych do zacieru, stosowanie
rodkw dezynfekcyjnych w postaci preparatw kwasw chmielowych [Maye 2006, Rc-
kle 2006], stosowanie odpowiednich bakterii (np. Zymomonas mobilis) [Bai i in. 2008],
wykorzystywanie biologii molekularnej w celu doskonalenia drobnoustrojw, zblienie
dawkowania enzymw do iloci stosowanych w metodach konwencjonalnych.

TECHNOLOGIA JEDNOCZESNEGO SCUKRZANIA I FERMENTACJI (SSF)

Jedn z innowacji wprowadzonych do praktyki gorzelniczej jest jednoczesne scukrzanie

i fermentacja (ang. Simultaneous Saccharification and Fermentation SSF). Istota meto-
dy polega na schodzeniu upynnionego zacieru do temperatury zaszczepienia drodami
i dodawaniu enzymu scukrzajcego. Hydroliza dekstryn do cukrw podlegajcych fer-
mentacji prowadzona jest stopniowo podczas trwania procesu. Gwnymi zaletami tej
metody jest zmniejszenie zapotrzebowania na energi, nisze zuycie wody oraz w kon-
sekwencji nisze koszty zwizane z odprowadzaniem ciekw. Jednoczesne prowadzenie
procesu scukrzania oraz fermentacji powoduje, i drode mog szybciej opanowa ro-
dowisko oraz zacz produkowa etanol, ktry swoj obecnoci dziaa hamujco na roz-
wj bakterii. Jest to rozwizanie, ktre pozwala na obnienie kosztw inwestycyjnych,
uproszczenie operacji technologicznej, skrcenie czasu fermentacji, jak rwnie daje
moliwo prowadzenia fermentacji zacierw o podwyszonej zawartoci ekstraktu [Ka-
wa-Rygielska 2009, Kroumov i in. 2005, Nikolic i in. 2009, Roy i in. 2001, Suresk i in.
1999, Srichuwonga i in. 2009, Mukojimab i Tokuyasua 2009]. Rozwizanie polegajce
na fermentacji zacierw, ktrych gsto przekracza 27 g skadnikw rozpuszczalnych
w 100 g zacieru, okrelane jest jako technologia VHG (ang. Very High Gravity) [Kawa-
-Rygielska 2012]. Gwnym problem utrudniajcym prawidowy przebieg fermentacji

Acta Sci. Pol.

Wybrane technologie wykorzystywane w przemyle... 39

zacierw gstych jest wysokie cinienie osmotyczne wywoane koncentracj wglowo-

danw oraz due stenie alkoholu powstajcego podczas procesu. Rozwizaniem tych
trudnoci jest zastosowanie technologii jednoczesnego scukrzania i fermentacji (ang.
SSF). Utrzymanie stosunkowo niskiego stenia glukozy uwalnianej podczas procesu
jest moliwe dziki biecemu metabolizowaniu jej przez komrki drody, co z kolei
chroni je przed stresem osmotycznym. Produkcja etanolu t metod pozwala zredukowa
koszty inwestycyjne z racji przeprowadzania hydrolizy jak i fermentacji w jednym bio-
reaktorze, wyposaonym w ukad regulacji temperatury oraz mieszado [Kobayashi i in.
1998]. W tym przypadku preparat scukrzajcy zadaje si za wymiennikiem chodzcym
do temperatury nastawienia fermentacji. Pomimo braku optymalnej temperatury do dzia-
ania glukoamylazy aktywno tego enzymu utrzymuje si na poziomie wystarczajcym
do przeprowadzenie penej hydrolizy [hgren i in. 2007].
Temperatura prowadzenia fermentacji oscyluje zwykle w granicach od 30 do 35C.
(optymalna do wzrostu drody). Wedug Warda i in. [1995] ulepszanie tej technologii
powinno dy do wykorzystania nowych ras drody oraz szczepw bakterii odpornych
na podwyszon temperatur procesu poprzez zastosowanie mieszanej kultury, np. ter-
motolerancyjnych drody Kluveromyces marxianus oraz termofilnych grzybw strzp-
kowych Taloromyces emersonii (temperatura prowadzenia procesu okoo 45C). Pozwo-
lioby to na zwikszenie szybkoci hydrolizy, ktra ma decydujcy wpyw na ostateczn
szybko wytwarzania etanolu [Philippidis i Smith 1995, Ward i in. 1995].
W Stanach Zjednoczonych (1990 r.) dokonano udoskonalenia technologii SSF
poprzez poczenie jej z propagacj drody. Rozwizanie to nazwano SSYPF (z ang.
Simultaneous Saccharification, Yeast Propagation and Fermentation), czyli technolo-
gia jednoczesnego scukrzania, namnaania drody i fermentacji. Proces ten warunku-
je duszy kontakt drody z substratem oraz moliwo zwikszenia redukcji wzrostu
obcej mikroflory. Efektem tego jest uzyskanie wikszej wydajnoci produktu dziki
wczesnemu zaszczepieniu zacieru drodami. Namnoenie drody eliminuje potrzeb
zakupu oraz zaopatrywania zakadu w zapasy, co upraszcza proces [Novozymes i BBI
International 2005].
Proces jednoczesnej hydrolizy i fermentacji jest stosunkowo dobrze poznany i opisa-
ny w literaturze przedmiotu, czego dowodem s liczne prace naukowe na ten temat [h-
gren i in. 2006, Verma i in. 2000], jednake istnieje potrzeba optymalizacji parametrw
przeprowadzanego procesu w zalenoci od rodzaju przerabianego surowca. Cechy skro-
bi natywnej i czynniki, ktre wpywaj na kinetyk hydrolizy, staj si bardzo wane dla
energooszczdnej biokonwersji. Jednym z efektw bada jest technologia jednoczesnego
scukrzania i fermentacji etanolowej natywnej skrobi z zastosowaniem preparatu o nazwie
STARGEN, opracowana przez amerykask firm Genencor. Zastosowanie komplekso-
wego preparatu zawierajcego enzymy amylolityczne wykazujce uzdolnienia do hydro-
lizy skrobi natywnej pozwala na pominicie etapu jej kleikowania i upynniania [Kumar
2008]. Innowacyjno rozwizania polega na wykorzystaniu amylaz hydrolizujcych
ziarnist skrobi oraz produkcji glukozy, podczas procesu fermentacji, ze skrobi niepod-
danej uprzednio obrbce termicznej. Niezbdn aktywno amylolityczn warunkuje
obecno dwch enzymw, tj.: -amylazy pochodzcej z Aspergillus kawachi, produ-
kowanej przez Trichoderma reesei, oraz glukoamylazy pozyskiwanej z transgenicznych
szczepw Aspergillus niger. Enzymy te charakteryzuj si synergistycznym dziaaniem
poniej temperatury kleikowania skrobi. Mechanizm tej wsppracy opiera si na tzw.

Biotechnologia 14 (1) 2015

40 E. Strk i M. Balcerek

wydraniu przez glukoamylaz pojedynczych otworw w ziarenku skrobi, a nastpnie

poszerzaniu ich przez -amylaz [Shariffa i in. 2009]. Dostpne s dwa warianty prepa-
ratu stosowane w zalenoci od przerabianego surowca (STARGEN 001 kukurydza,
STARGEN 002 pszenica, pszenyto i jczmie). Dodatkow zalet tych kompleksw
enzymatycznych jest optimum pH i temperatury odpowiednie do warunkw prowadze-
nia fermentacji, co umoliwia przeprowadzenie wszystkich operacji technologicznych
w temperaturze dla niej waciwej. Cay proces uj mona w trzech etapach: mieleniu,
mieszaniu z wod oraz rwnoczesnym scukrzaniu i fermentacji. Temperatura w jakiej od-
bywa si mieszanie zmielonego surowca z wod, zawrconym wywarem lub kondensa-
tem z destylacji wynosi: w przypadku zb (np. yto, pszenica) 5657C, za kukurydzy
6263C. Na tym etapie dodaje si do mieszaniny kwan -amylaz i enzym redukujcy
lepko. Nieznaczne podwyszenie temperatury do wartoci poniej temperatury kleiko-
wania, zwiksza ich podatno na dziaanie enzymw, jest to tzw. etap aktywacji. Takie
przygotowanie surowca odbywa si w czasie od 30 do 60 min. Preparat Stargen doda-
wany jest do zacieru, gdy schodzony zostanie do temperatury fermentacji.
Z uwagi na swj charakter technologia ta nie uwzgldnia etapu sterylizacji, co stwa-
rza moliwoci wystpienia infekcji mikrobiologicznych, zwaszcza w warunkach prze-
mysowych. Szczeglnie niebezpieczne dla fermentacji s bakterie kwaszce, w zwizku
z czym stosuje si zabiegi majce na celu zmniejszenie ich aktywnoci, takie jak: dodatek
substancji antybakteryjnych (np. nadtlenek wodoru) [Skinner i Leathers 2004], osona
antybiotykowa (penicylina G lub virginiamycyna w Polsce niedozwolona), obnione
pH (3,33,6) podczas aktywacji skrobi i fermentacji, uycie ditlenku chloru jako de-
zynfektanta [Li i in. 2012]. Przy pH 5 bakterie mog szybciej opanowa rodowisko
fermentacji [Kdr i in. 2007], obnienie pH zacieru hamuje rozwj obcej mikroflory.
Charakterystyczn cech bakterii z rodzaju Clostridium jest wraliwo na niskie pH
podoa, ich wzrost hamowany jest przy pH 4,2, dlatego zalecana jest regulacja pH za-
cieru [Wasiak-Gromek 2002]. Najnowsze badania wskazuj na moliwo stosowania
w procesie gorzelniczym rodkw dezynfekcyjnych, w postaci preparatw kwasw
chmielowych, ktrych dodatek do zacieru powoduje hamowanie rozwoju bakterii. Kwa-
sy chmielowe obniaj pH komrek bakterii, co eliminuje zuywanie glukozy przez te
drobnoustroje [Rckle 2006]. Dodanie preparatw kwasw chmielowych jako rodkw
antyseptycznych stanowi alternatyw do stosowania antybiotykw, daje moliwo usu-
nicia zanieczyszcze pochodzenia bakteryjnego, nie obniajc ywotnoci komrek
drody [Muthaiyan i in. 2011, Rckle i in. 2006].

TECHNOLOGIA BIOSTIL

Technologia Biostil zostaa opracowana przez szwedzk firm Alfa-Laval. Jest to metoda
opierajca si na cigym odprowadzaniu etanolu z fermentorw. Zabieg ten jest moli-
wy dziki cigej fermentacji cukrw w rodowisku o niskiej zawartoci alkoholu (4,5%
obj.), ktr mona uzyska dziki jednoczesnej jego destylacji. Kad fermentacyjna jest
zasilana z odpowiedni prdkoci w sposb cigy brzeczk melasow lub innym me-
dium fermentacyjnym, z tak szybkoci, by stenia cukru w kadzi nie przekraczao
0,5 g/l glukozy [Chematur 2000 a]. Zawarto fermentora jest czciowo napowietrzana
w celu regeneracji cian komrkowych drody. W procesie Biostil wykorzystuje si

Acta Sci. Pol.

Wybrane technologie wykorzystywane w przemyle... 41

drode osmofilne. Zacier odfermentowany trafia na wirwki w celu separacji drody,

ktre s zawracane ponownie do kadzi fermentacyjnej. Zawracanie drody skutkuje du-
ym ich steniem w fermentorze (ok. 5 x 108 komrek x cm-3) w odniesieniu do metody
klasycznej, ilo ta warunkuje zachowanie sterylnoci procesu. Zacier pozbawiony dro-
dy kierowany jest do aparatu destylacyjnego sprzonego z wypark (aparat dwudziel-
ny w grnej czci znajduje si aparata destylacyjny, natomiast w dolnej wyparka).
Z pierwszej kolumny odpdowej odzyskuje si okoo 90% etanolu zawartego w zacie-
rze odfermentowanym [Chematur 2000 b]. Po pierwszej destylacji jedn cz wywaru
z etanolem zawraca si ponownie do kadzi fermentacyjnej, gdzie uzupeniana jest wie
dawk podoa, a drug kieruje si do dolnej kolumny odpdowej wyparki, w kt-
rej nastpuje cakowite oddestylowanie etanolu. Technologia ta opiera si na zasadzie
zagospodarowania ciepa odpadowego. Opary z wyparki su do ogrzewania zacieru
w grnej kolumnie. Powstay w dolnej kolumnie wywar charakteryzuje si ekstraktem
na poziomie 3045%. Moliwa jest jego utylizacja poprzez spalenie, w wyniku czego
otrzymuje si popi zawierajcy skadniki mineralne, takie jak: sole potasu i magnezu.
Popi ten, po uzupenieniu w zwizki fosforu, moe by wic wykorzystany jako warto-
ciowy pynny nawz bd pasza [Chematur 2000 b]. W procesie BIOSTIL na jeden litr
wyprodukowanego spirytusu powstaje okoo 0,8 l wywaru w porwnaniu z tradycyjn
metod, w ktrej powstaje 11 litrw wywaru. Po zagszczeniu go do 55% suchej masy
na 1 litr wyprodukowanego spirytusu przypada bdzie ok. 0,4 l wywaru. Kolejn zalet
tego procesu jest moliwo pracy z podoami stonymi. Cinienie osmotyczne nie
ogranicza fermentacji, wspomaga jedynie tworzenie etanolu, po oddestylowaniu ktrego
moliwa jest fermentacja zacierw nawet o 60% zawartoci cukrw. Metod t mona
uzyska wydajno fermentacji na poziomie 94,5% wydajnoci teoretycznej [Chematur
2000 b]. Jednak wprowadzenie tego procesu wie si z dodatkowymi kosztami inwesty-
cyjnymi, zwizanymi z wyposaeniem oraz kontrol systemu.

PODSUMOWANIE

Przemys gorzelniczy zaopatruje, oprcz przemysu spoywczego, wiele gazi przemy-

su, w tym przemys paliwowy. Wywiera to nacisk na producentw destylatu rolnicze-
go dotyczcy osigania jak najlepszych wydajnoci przy wykorzystaniu odpowiednich
szczepw mikroorganizmw, wraz z waciwie dobranymi preparatami enzymatycznymi,
niszych kosztw produkcji, stosowania coraz bardziej rnorodnych surowcw, przy za-
chowaniu dbaoci o rodowisko. Nowoczesne rozwizania technologiczne w aktualnej
pozycji przemysu gorzelniczego na wiecie nabieraj szczeglnego znaczenia w celu
poprawienia opacalnoci produkcji etanolu dla sektorw przemysu oraz w perspektywie
wykorzystania etanolu do produkcji biopaliw, a co za tym idzie, w sektorze energetycz-
nym. Wszelkie usprawnienia obniajce koszty produkcji zwikszaj konkurencyjno
alkoholu etylowego w stosunku do innych rde energii odnawialnej.
Omwione technologie oraz ich modyfikacje pozwalaj na osiganie powyszych
wymaga. Jednak wskazane s dalsze badania ukierunkowane na optymalizacj para-
metrw procesowych, dobr drody zdolnych do penego wykorzystywania substratw
cukrowych oraz modernizacj aparatury technologicznej w celu uzyskania nie tylko jak
najlepszej wydajnoci procesowej, ale take wysokojakociowego destylatu.

Biotechnologia 14 (1) 2015

42 E. Strk i M. Balcerek

PIMIENNICTWO
Balcerek M., Sapiska E., Stanisz M., 2011. Fermentacja alkoholowa gstych zacierw kukury-
dzianych. Acta Agrophysica, 18 (2), 431441.
Chematur Engineering AB, BIOSTIL 2000. a) High Performence Ethanol Production, internet:
20.11.2014., http://www.chematur.se/sok/download/Biostil_Starch_rev_0904.pdf, b) The New
Recycling Concept, internet: 20.11.2014, http://www.chematur.se/sok/download/Biostil_2000_
rev_Sugar_0904.pdf
Dien, B.S., R.J. Bothast, L.B. Iten, L.Barrios, S.R. Eckhoff, 2002. Fate of Bt Protein and Influence
of Corn Hybrid on Ethanol Production. Cereal Chemistry 79 (4), 58285.
Gantelet H., Duchiron F., 1999. A new pullulanase from a hyperthermophilic archaeon for starch
hydrolysis. Biotechnol. Lett., 21, 7175.
Golisz E., Wjcik G., 2013. Problemy gorzelni rolniczych i przemysu bioetanolowego w Polsce.
Inyniera Rolnicza Z 2 (143) T. 1, 6978.
Grzybowski R.A., Stecka M.K., 1998. Zadania dla polskiego gorzelnictwa w obliczu perspektywy
zjednoczenia z UE. Przem. Ferm. i Owoc.-Warz., 3, 57.
Hahnefeld G., Pritzbuer K., 1981. Die Branntweinwirtschaft, 121 (16), 12.
Jacques J.A., Lyons T.P., Kelsall D.R., 2003. The Alcohol Textbook- Grain dry milling and cooking
procedures: extracting sugars in preparation for fermentation. Alltech Inc., Nottingham, 17.
Jacques K., Kelsall D.R., Lyos T.P., 1999. Thinking outside the box, Ethanol production in the next
millenium: processors of raw materials, not just ethanol producers. The Alcohol Textbook, 3rd
Ed, Univ. Press, Nottingham, UK.
Jarosz K., Jarociski J., 1994. Gorzelnictwo i drodownictwo. Wydawnictwo Szkolne i Pedago-
giczne, Warszawa, wyd. 4, 44.
Kaczmarek S., 2003. Nowe techniczne metody prowadzenia procesu parowania surowca w go-
rzelniach stosujcych technologi cinieniowego uwalniania skrobi. Bydgoszcz IBPRS-SPG,
Materiay IX Seminarium Aktualne problemy gorzelnictwa rolniczego, 5563.
Kapela T., Solarek L., 2004. Enzymy Novozymes dla gorzelnictwa nowoczesne preparaty scu-
krzajce z grupy SAN oraz enzymy pomocnicze. Przem. Ferm. i Owoc.-Warz., 5, 2628.
Kawa-Rygielska J., 2006. Produkcja bioetanolu a kierunki obniania kosztw w gorzelni rolniczej.
Agro Przem., 4 ,4546.
Kawa-Rygielska J., 2009. Intensyfikacja produkcji etanolu. Nowe energooszczdne wydajne tech-
nologie. Agro Przem., 2, 3233.
Kawa-Rygielska J., 2012. Oddziaywanie jonw Cr(III) na dynamik i efekty fermentacji zacierw
kukurydzianych VHG. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu, 89.
Kosowski G., 2006. Technologie produkcji w polskim gorzelnictwie i stosowane w nich preparaty
enzymatyczne. Rynki Alkohol., 10, 4748.
Kosowski G., Bajet-Kosicka A., Mikulski D., Grajewski J., 2011. Ocena moliwoci redukcji
stenia mikotoksyn w procesie produkcji etanolu z ziarna kukurydzy technologi BUS i kla-
syczn. ywno. Nauka. Technologia. Jako. 2 (75), 89105.
Kosowski G., Mikulski D., Czupryski B., Kotarska K., 2009. Characterisation of fermentation
of high-gravity maize mashes with the application of pullulanase, proteolytic enzymes and en-
zymes degrading non-starch polysaccharides. J. Biosci. Bioeng., 109, 5, 466471.
Kosowski G., Mikulski D., Grajewski J., Bajet-Kosicka A., 2010. The influence of raw material
contamination with mycotoxins on alcoholic fermentation indicators. Biores. Technol. 101,
31473152.
Kobayashi F., Sawada T., Nakamura Y., Ohnaga M., Godliving M., Ushiyama T., 1998. Sacchari-
fication and alcohol fermentation in starch solution of steam-exploded potato. Appl. Biochem.
Biotechnol., 69, 177189.

Acta Sci. Pol.

Wybrane technologie wykorzystywane w przemyle... 43

Kroumov A.D., MOdenes A.N., de Araujo Tait M.C., 2005. Development of new unstructured
model for simultaneous saccharification and fermentation of starch to ethanol by recombinant
strain. Biochem. Eng. J. 28, 243.
Kumar M., 2008. Native grain amylases in enzyme combinations for granular starch hydrolysis.
Patent US 2007/017485 (WO208021050).
Li J., Vasanthan T., Bressler D.C., 2012. Improved cold starch hydrolysis with urea addition and
heat treatment at subgelatinization temperature. Carbohydr. Polym., 87, 2, 16491656.
czyski B., 1992. Skrcony kurs gorzelnictwa rolniczego. Wyd. Sigma-NOT, Warszawa.
Mathlouthi N., Saulnier L., Quemener B., Larbier M., 2002. Xylanase, -glucanase, and other side
enzymatic activities have greater effects on the viscosity of several feedstuffs than xylanase and
- glucanase used alone or in combination. J. Agric. Food Chem., 50, 51215127.
Matyka S., 2006. Lizyna dostpna (przyswajalna) a jako przemysowych mieszanek paszowych.
Materiay XXII Konferencji Naukowo-Technicznej: Jako i bezpieczestwo pasz stan, wy-
magania i potrzeby. Jachranka, 912.
Maye J.P., 2006. Use of hop acids in fuel ethanol production. US patent. Patent US2006263484.
Michalski T., 2005. Z pola dla przemysu. Kukurydza rolin przyszoci. Agro Serwis, Perspek-
tywy, 713.
Miecznikowski A., Milewski J., Stecka K., 1996. Energooszczdna technologia produkcji spirytusu
surowego. Przem. Ferm. Owoc.-Warz., 10, 1518.
Muthaiyan A., Limayem A., Ricke S., 2011. Antimicrobial strategies for limiting bacterial contami-
nants in fuel bioethanol fermentations. Progress in Energy and Combustion Science, 37, 351370.
NikolicS., Mojovic L., Rakin M., Pejin D., 2009. Bioethanol production from corn meal by simul-
taneous enzymatic saccharification and fermentation with immobilized cells of Saccharomyces
cerevisiae var. ellipsoideus. Fuel 88, 1602.
Novozymes & BBI International: Fuel ethanol. A technological evolution. 6.06.2005. Internet: http://
www.energiasrenovables.ciemat.es/adjuntos_documentos/FuelEthanol-lr-05.pdf (11.12.2014).
Novozymes, 2006. Broin and Novozymes to collaborate on development of ethanol from cellulosic
biomass Companies build further on strong partnership to develop second generation process
for ethanol from biomass, internet: http://www.novozymes.com/en/news/news-archive/Pa-
ges/42477.aspx (10.12.2014)
hgren K., Bura R., Lesnicki G., Saddler J., Zacchi G., 2007. A comparison between simultaneous
saccharification and fermentation and separate hydrolysis and fermentation using steam-pretre-
ated corn stover. Proc. Biochemistry, 42, 834839.
hgren K., Rudolf A., Galbe M., Zacchi G., 2006. Fuel ethanol production from steam-pretreated
corn stover using SSF at higher dry matter content. Biomass and Bioenergy, 30, 863869.
Olempska-Beer Z., Merker R., Ditto M., DiNovi M., 2006. Food-processing enzymes from recom-
binant microorganisms a review. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 45(2), 144158.
Oliveira S.C., De-Castro H.F., Visconti A.E.S, Giudici R., 1999. Continuous ethanol process perfor-
mance, kinetics parameters and model predictions. Bioprocess Eng., 20, 6, 525530.
Philippidis G.P., Smith T.K., 1995. Limiting factors in the simultaneous saccharification and fer-
mentation process for conversion of cellulosic biomass to fuel ethanol. Appl. Biochem. Bio-
technol., 51/52, 117124.
Pronyk C., Cenkowski S., Abramson D., 2006. Superheated steam reduction of eoxynivalenol in
naturally contaminated wheat kernels. Food Contr. 17, 789796.
Rendleman C.M., Shapouri H., 2007. New Technologies in Ethanol Production, Agricultural Eco-
nomic Report Number 842.
Roy S., Gudi R.D., Venkatesh K.V., Shah S.S., 2001. Optimal control strategies for simultaneous
saccharification and fermentation of starch. Process Biochem. 36, 713.
Rckle L., 2006. Optimising Bioethanol Production: How to minimise infection risk naturally. 2nd
European Bioethanol Technology Meeting, internet: 11.12.2014r., http://www.agfdt.de/loads/
bi06/rueckleabb.pdf

Biotechnologia 14 (1) 2015

44 E. Strk i M. Balcerek

Rckle L., Senn T., 2006. Hop acids can efficiently replace antibiotics in ethanol production, Int.
Sugar J., 108, 139147.
Samar M., Resnik S.L., Gonzalez H.H.L., Pacin A.M., Castillo M.D., 2007. Deoxynivalenol reduc-
tion during the frying process of turnover pie covers. Food Contr., 18, 12951299.
Shariffa Y.N., Karim A.A., Fazilah A., Zaidul I.S.M., 2009. Enzymatic hydrolysis of granular native
and mildly heat-treated tapioca and sweet potato starches at sub-gelatinization temperature.
Food Hydrocoll. 23, 434.
Skinner K.A., Leathers T.D., 2004. Bacterial contaminants of fuel ethanol production. J. Ind. Mi-
crobiol. Biotechnol., 31, 401408.
Somiska L., Garbaciak M., 2002. Porwnanie waciwoci hydrolitycznych dwch termostabil-
nych preparatw enzymatycznych; Technol. Aliment. 1 (2), 2130.
Srichuwonga S., Fujiwaraa M., Wanga X., Seyamaa T., Shiromaa R., Arakanea M., Mukojimab N.,
Tokuyasua K., 2009. Simultaneous saccharification and fermentation (SSF) of very high gravi-
ty (VHG) potato mash for the production of ethanol. Biomass Bioenerg., 33, 890898.
Szymanowska D., Grajek W., 2009. Fed-batch simultaneous saccharification and ethanol fermenta-
tion of native corn starch, Acta Sci.Pol., Technol. Aliment., 8 (4), 516.
Verma G., Nigam P., Singh D., Chaudhary K., 2000. Bioconversion of starch to ethanol in a sin-
gle-step process by coculture of amylolytic yeasts and Saccharomyces cerevisiae 21 Biores.
Technol., 72, 261266.
Wang S., Thomas K.C., Sosulski K., Ingledew W.M., Sosulski F.W., 1999. Grain pearling and very
high gravity (VHG) fermentation technologies for fuel alcohol production from rye and tritica-
le. Proc. Biochem. 34, 421428.
Ward C., Nolan A. M., O`Hanlon K., McAree T., Barron N., McHale L., McHale A. P., 1995. Pro-
duction of ethanol at 45C on starch-containing media by mixed cultures of the thermotolerant,
ethanol-producing yeast Kluyveromyces marxianus IMB3 and the thermophilic filamentous
fungus Talaromyces emersonii CBS 814.70Appl. Microbiol. Biotechnol., 43, 408411.
Wasiak- Gromek M., 2002. Zakaenia mikrobiologiczne i ich rda w produkcji spirytusu. Przem.
Ferm. Owoc.Warz., 46, 6, 2930.

INDUSTRIAL TECHNOLOGIES USED FOR THE PRODUCTION

OF ETHANOL

Abstract. The article presents technology used in alcohol-distilling industry producing

ethanol for industrial and food purposes. The introduction presents the fermentation pro-
cess and the factors affecting the technological process, its efficiency and quality of the ob-
tained distillate. In order to evaluate the potential of technological and economic benefits, in
the following sections there were made comparative characteristics of the methods for the
preparation of starch raw materials to ethanol fermentation, commonly used in Polish dis-
tilleries, such as pressure cooking, pressureless starch liberation method and the technolo-
gies used in global production plants of ethanol such as: Stargen, Biostil, SSF. Emphasis
was placed on i.e. process parameters, used enzymes and care of environment. Summary
points out potential benefits of further technological development for the alcohol-distilling
industry.

Key words: alcohol-distilling technology, ethanol, starch, mashing

Zaakceptowano do druku Accepted for print: 30.03.2015

Do cytowania For citation: Strk E., Balcerek M., 2015. Wybrane technologie
wykorzystywane w przemyle gorzelniczym, Acta Sci. Pol. Biotechnol., 14 (1), 3344.

Acta Sci. Pol.