You are on page 1of 136

ACTA SCIENTIARUM POLONORUM

Czasopismo naukowe zaoone w 200l roku przez polskie uczelnie rolnicze

Oeconomia

Ekonomia

8 (3) 2009

Bydgoszcz Krakw Lublin Olsztyn


Pozna Siedlce Szczecin Warszawa Wrocaw
Rada Programowa Acta Scientiarum Polonorum
Kazimierz Banasik (Warszawa), Janusz Falkowski (Olsztyn), Florian Gambu (Krakw),
Franciszek Kluza (Lublin), Edward Niedwiecki (Szczecin),
Janusz Prusiski (Bydgoszcz), Jerzy Sobota (Wrocaw) przewodniczcy,
Stanisaw Socha (Siedlce), Waldemar Uchman (Pozna)

Rada Naukowa serii Oeconomia

Carol J. Cumber (South Dakota State University, Brookings, USA),


Michael Ireland (University of Exeter, UK), Maria Parliska (Warszawa),
Janina Sawicka (Warszawa) przewodniczca,
Richard Shane (South Dakota State University, Brookings, USA)
Evert Van der Sluis (South Dakota State University, Brookings, USA)
Grzegorz Spychalski (Szczecin), Micha Sznajder (Pozna)

Sekretarz serii Oeconomia

Iwona Pomianek (Warszawa)


e-mail: iwona_pomianek@sggw.pl

Projekt okadki
Daniel Morzyski

Opracowanie redakcyjne
Jadwiga Rydzewska

Skad komputerowy
Krystyna Piotrowska

ISSN 1644-0757

Copyright by Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009

Wydawnictwo SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa


tel. (0 22) 593 55 20 (-22 sprzeda), fax (0 22) 593 55 21
e-mail: wydawnictwo@sggw.pl
www.wydawnictwosggw.pl

Druk: Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, www.grzeg.com.pl


Od Rady Naukowej

Ju dziewity rok z rzdu przekazujemy czytelnikom kolejny, trzeci w tym roku,


numer czasopisma Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia. Acta to wydawnictwo
oglnopolskie, liczce pitnacie serii tematycznych, posiadajcych ujednolicon
szat graficzn i podobny format redakcyjny. Czasopismo powstao z inicjatywy grupy
entuzjastw pracownikw uczelni rolniczych i wydawane jest pod patronatem rektorw
tyche uczelni. Dotychczasowe zaangaowanie rodowisk uczelnianych w podnoszenie
poziomu merytorycznego i edytorskiego wszystkich serii tematycznych, przy zgodnym
wysiku autorw oraz rad Programowej i Naukowych, przyczynio si do tego, e
czasopismo Acta Scientiarum Polonorum, w tym nasza seria Oeconomia, zdobyo ju
godne miejsce w rodowisku naukowym i akademickim. Artykuy do serii mog by
przygotowywane w jzyku polskim z tytuem, sowami kluczowymi i streszczeniem
w jzyku angielskim. Przyjmujemy take artykuy w jzyku angielskim. Publikujemy rwnie
artykuy stanowice grup tematyczn, bdce podstaw dyskusji na konferencjach
naukowych.

Rada Naukowa serii Oeconomia w trosce o popraw rangi wydawnictwa zwraca


uwag zarwno na tre merytoryczn, jak i staranno formy opracowa. Artykuy
s recenzowane. Wszystkie numery Acta Sci. Pol. Oeconomia dostpne s w formie
elektronicznej na stronie internetowej http://acta_oeconomia.sggw.pl oraz streszczenia
na stronie internetowej http://www.acta.media.pl. Od 2007 roku czasopismo jest
kwartalnikiem (w rankingu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego w obowizujcym
wykazie kady artyku w Acta Sci. Pol. Oeconomia otrzymuje 4 punkty). Zgodnie
z uchwa Rady Programowej Autorzy artykuw partycypuj w kosztach wydawnictwa
w wysokoci 250 z plus VAT.

Zgaszane artykuy prosimy przesya poczt elektroniczn na jeden z poniszych


adresw:
janina_sawicka@sggw.pl
acta_oeconomia@sggw.pl

W przypadku przesyania wydruku naley doczy rwnie nonik elektroniczny


(CD lub DVD). Przesyk z dopiskiem Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia prosimy
kierowa na adres:
Prof. dr hab. Janina Sawicka
Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Wydzia Nauk Ekonomicznych
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa
tel.: (022) 593 40 82; fax: (022) 593 40 77
Z powaaniem,
Prof. dr hab. Janina Sawicka
Przewodniczca Rady Naukowej
serii Oeconomia
Oeconomia 8 (3) 2009, 511

OCENA ZAPLECZA PRODUKCYJNEGO YWCA


KURCZT BROJLERW NA PRZYKADZIE
WYBRANYCH FERM WOJEWDZTWA
MAOPOLSKIEGO I LSKIEGO

Katarzyna Bana
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Streszczenie. Dokonano oceny 10 ferm wojewdztwa lskiego i maopolskiego, prowa-


dzcych w sposb intensywny produkcj ywca kurczt brojlerw. Stwierdzono, e fermy
wojewdztwa lskiego dysponuj znacznie wiksz powierzchni produkcyjn ni fermy
zlokalizowane w Maopolsce, a dla ich wacicieli prowadzenie fermy jest w wikszoci
przypadkw jedynym rdem utrzymania (w 60% badanych ferm lskich udzia dochodu
z ferm stanowi 100% dochodu ogem, a w Maopolsce w 30% badanych obiektw). Za-
plecze produkcyjne, ktrymi dysponowali producenci, jak budynki do odchowu, powstay
w tym samym okresie (prawie 70% wychowalni w obu analizowanych regionach powsta-
o przed 1979 rokiem). Wyposaenie w produkcyjne rodki trwae (jak systemy paszowe,
pojenia i inne) byo lepsze w fermach lskich. Rnice dotyczyy zasobnoci w ziemi
uytkowan rolniczo, gdy jedynie dwie fermy wojewdztwa lskiego posiaday ziemi,
a w wojewdztwie maopolskim ziemi posiadao 5 gospodarstw. Wystpuje wiksza
specjalizacja produkcji rolniczej w regionie lskim ni w maopolskim, gdzie gospodar-
stwa s tradycyjnie wielokierunkowe.
Sowa kluczowe: gospodarka oparta na wiedzy, wyposaenie techniczne, fermy kurczt
brojlerw, Polska poudniowa

WSTP

Rozwj gospodarczy jest dugofalowym procesem przemian dokonujcych si


w gospodarce. Obejmuje zarwno zmiany ilociowe dotyczce wzrostu produkcji, za-
trudnienia, inwestycji, rozmiarw funkcjonujcego kapitau, dochodw, spoycia i in-
nych wielkoci ekonomicznych charakteryzujcych gospodark od strony ilociowej
(wzrost gospodarczy), jak rwnie towarzyszce im zmiany o charakterze jakociowym.
Gospodarka oparta na wiedzy (GOW) (wedug definicji OECD) funkcjonuje na tworze-

Adres do korespondencji Corresponding author: Katarzyna Bana, Uniwersytet Rolniczy w Kra-


kowie, Katedra Agrobiznesu, Al. Mickiewicza 21, 31-120 Krakw, rrbanas@cyf-kr.edu.pl
6 K. Bana

niu, traktowanym jako produkcja oraz dalszym przekazywaniu, czyli dystrybucji oraz
praktycznym wykorzystaniu wiedzy i informacji. S trzy etapy bdce podstaw rozwoju
gospodarczego: produkcja, dystrybucja oraz wdroenie. Wiedza jest okrelonym produk-
tem (niezalenym bytem), ktry napdza rozwj. W strategii lizboskiej gwnym pro-
gramie rozwojowym Unii Europejskiej, podstawowe znaczenie ma wanie gospodarka
oparta na wiedzy.
Technologia jest sposobem dokonywania transformacji zasile jakiego systemu
w rezultaty tej transformacji, tj. produkty i procesy, dziki posiadanej wiedzy, wyposae-
niu i metodom pracy [Rokita 2005]. Produktami transformacji s dobra materialne, takie
jak wyroby, czci wyrobw (ich komponenty, materiay) i dobra niematerialne. Szcze-
glnym rodzajem tych dbr s informacje bdce rezultatem przetwarzania danych, co
jest niezbdne do podejmowania decyzji.
Podstaw technologii jest wiedza. Wystpuje ona na trzech poziomach zalenych
od stopnia jej bezporedniej przydatnoci do osigania celw przedsibiorstwa. Pozio-
my te okrela si jako badania podstawowe, badania rozwojowe, zastosowania wiedzy.
W przypadku bada podstawowych jest to wiedza nowa (na wiecie, w organizacji).
W odniesieniu do bada rozwojowych jest to wykorzystanie istniejcej wiedzy, natomiast
w przypadku zastosowa rozpowszechnienia wiedzy nadajcej si do szybkiego i sze-
rokiego zastosowania.
Ze wzgldu na technologie, wiedza w organizacji ma tworzy i podnosi poziom:
wartoci produktw dla klientw, procesw i dziaa w organizacji oraz wartoci surow-
cw, materiaw i komponentw oraz pozyskiwania ich.
Podstawowym rdem uzyskiwania przewagi konkurencyjnej i rdem wadzy jest
wiedza w spoeczestwie informatycznym. Korzyci za ze wzrostu gospodarczego
i rozwoju gospodarczego jest podwyszenie standardu ycia, zwikszenie produkcji, lep-
sza sytuacja socjalna, wiksze bezpieczestwo publiczne.
Po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej wicej spoecznej uwagi przywizuje
si do rolnictwa, jako sektora gospodarki narodowej wspieranego rnego rodzaju do-
patami. Udzia rolnictwa w strukturze polskiej gospodarki zmniejsza si, podobnie jak
w wikszoci krajw, ale nadal pozostaje stosunkowo duy [Polska wie 2004]. Udzia
rolnictwa, owiectwa i lenictwa w wartoci dodanej brutto wynosi 4,3% w 2007 roku
[Rocznik 2008]. W brany drobiarskiej pozytywnym zjawiskiem przystpienia Polski
do UE byy inwestycje zwizane z modernizacj zakadw drobiarskich i ferm, i ich do-
stosowanie do unijnych norm sanitarnych i technicznych.
Gospodarstwo drobiarskie ze wzgldu na du skal produkcji i specjalizacj oraz
udzia pracy najemnej przybiera charakter gospodarstwa farmerskiego [Adamowicz
2004]. Wspczesne technologie stosowane w produkcji zwierzcej wywieraj wpyw na
dobrostan i wyniki produkcyjne zwierzt, jak i na rodowisko naturalne [Herbut 2002].
Celem jest analiza porwnawcza zaplecza produkcyjnego do prowadzenia dziaalno-
ci rolniczej (odchowu ywca kurczt brojlerw) w kontekcie okrelenia poziomu tech-
niczno-technologicznego, na tle powiza wyposaenia technicznego ze skal prowa-
dzonej produkcji na przykadzie wybranych ferm Polski poudniowej (dla wojewdztw
maopolskiego oraz lskiego). Postawiono hipotez, e silniejsze ekonomicznie fermy
korzystaj w wikszym stopniu ze zdobyczy nauki i techniki, dysponujc nowoczeniej-
szym wyposaeniem produkcyjnym.

Acta Sci. Pol.


Ocena zaplecza produkcyjnego ywca kurczt brojlerw... 7

MATERIA BADAWCZY I METODYKA BADA

Materia badawczy stanowiy dane empiryczne uzyskane bezporednio od producen-


tw kurczt brojlerw, zebrane przy pomocy kwestionariusza do badania efektywnoci
fermowej produkcji.
Analiz porwnawcz zaplecza produkcyjnego wykonano dla dwudziestu wybranych
ferm zlokalizowanych na terenie Polski poudniowej, tj. wojewdztwa lskiego (10
ferm) i wojewdztwa maopolskiego (10 ferm). Scharakteryzowano budynki do odchowu
i ich czn powierzchni, jak rwnie wyposaenie w produkcyjne rodki trwae (linie
technologiczne) oraz zasobno w ziemi.
Dokonano podziau badanych ferm na grupy (kryterium powierzchnia produkcyjna
w m2), przyjmujc, e poziom technologii zaley od skali produkcji.
Wyrniono nastpujce grupy badawcze:
grupa I obejmuje fermy o powierzchni produkcyjnej do 900 m2 (fermy mae),
grupa II > 900 do 1200 m2 (fermy rednie),
grupa III > 1200 do 2500 m2 (fermy due),
grupa IV powyej 2500 m2 (fermy bardzo due).
Dobr ferm by celowy.

WYNIKI BADA

Z definicji, technologi okrela si jako powizanie techniki i organizacji. Postp


techniczno-technologiczny wyraajcy si w osiganiu coraz lepszych wskanikw do-
tyczcych produkcyjnoci stada oraz poprawy jakoci produktw jest warunkiem uzy-
skiwania wyszych efektw ekonomicznych danej gazi produkcji zwierzcej. Midzy
efektywnoci produkcyjn a efektywnoci ekonomiczn istnieje cisy zwizek, a wy-
br okrelonej technologii decyduje o poziomie uzyskiwanych wynikw produkcyjnych
i przekada si na efekty ekonomiczne.
Spord analizowanych ferm wojewdztwa lskiego, najwicej, bo 5 ferm zaliczono
do przedziau powyej 2500 m2. W wojewdztwie maopolskim natomiast przewaay
obiekty o mniejszej skali produkcji (w grupie ferm do 900 m2 byo 3 obiekty, za w grupie
od 9001200 m2 5 ferm).
W wojewdztwie lskim powierzchnia ferm z przedziau powyej 2500 m2 stanowi-
a 92% powierzchni wszystkich analizowanych ferm tego regionu, podczas gdy w woje-
wdztwie maopolskim fermy te stanowiy jedynie 26%, co przedstawiono na rycinie 1.
Biorc pod uwag rok budowy, jak rwnie stopie zuycia budynkw, w obu rozpa-
trywanych regionach budynki wzniesione przed 1979 rokiem stanowiy 69%. Z przedzia-
u czasowego 19801989 pochodzio 24% (wojewdztwo lskie) i 15% (wojewdztwo
maopolskie) analizowanych budynkw. Stosunkowo nowe wychowalnie powstae po
1990 roku stanowiy 8% (cztery wychowalnie) w wojewdztwach lskim i 15% w ma-
opolskim (2 budynki).
O stopniu nowoczesnoci ferm stanowi take system ogrzewania. Tradycyjnym spo-
sobem ogrzewania budynkw do odchowu pozostawa do niedawna wycznie wgiel
kamienny. Obecnie producenci stosuj take alternatywne rda energii cieplnej, jak gaz
ziemny i propan, a take olej opaowy, co potwierdzaj przeprowadzone badania.

Oeconomia 8 (3) 2009


8 K. Bana

lskie
2 > 9001200
do 900 m 2
m
1,4%
7,4% > 1200
2
2500 > m
0%

powyej
2
2500 m
91,2%

Maopolskie
powyej 2500
m2 do 900 m2
26,3% 19,2%

> 1200
2500 m2
14,3% > 9001200
m2
40,2%
Rys.1. Rozkad powierzchni produkcyjnej w porwnywanych fermach lska i Maopolski
Fig. 1. Distribution of production area in compared farms of Silesia and Maopolskie
rdo: Badania wasne.
Source: Own research.

W badanych fermach dominowao ogrzewanie wglem kamiennym, gdy stosowano


go w prawie 59% ferm wojewdztwa lskiego oraz w 77% ferm maopolskich. Gaz
ziemny lub propan stosowano odpowiednio w ponad 37% i 23% odchowalni omawia-
nych wojewdztw. wiadczy to o poszukiwaniu przez producentw taszych rde cie-
pa, jak i bardziej przyjaznych dla rodowiska naturalnego.
Do pojenia kurczt stosuje si poida automatyczne, ktre mog by rynienkowe
(podune), okrge dzwonowe, uniwersalne lub smoczkowe (kropelkowe) lub te zwy-
ke poida w ksztacie rynienki. Systemy pojenia byy w wikszoci bardzo nowoczesne
w fermach obu analizowanych regionw. Stosowano higieniczne, atwe w obsudze po-
ida kropelkowe (w 80% obiektw wojewdztw lskiego oraz 70% w Maopolsce).
W picioleciu 19982003 zakupiono i wymieniono systemy pojenia w 40% ferm, nato-
miast w latach 19952005 w 80% ferm obu regionw. W Maopolsce w 3 przypadkach
stosowano jeszcze do przestarzae systemy rynienkowe.
Inwestycje poczynione w brojlerniach byy przeprowadzone take w odniesieniu do
systemw karmienia (tabela 1). W okresie 19952005 wymieniono systemy karmienia
w 50% analizowanych brojlerni obu regionw. W 30% ferm lskich oraz w 40% ma-

Acta Sci. Pol.


Ocena zaplecza produkcyjnego ywca kurczt brojlerw... 9

opolskich korzystano z nowoczesnych paszocigw spiralnych. W systemie spiralnym


elementem transportujcym jest spirala biegnca w metalowej rurze, do ktrej przymoco-
wane s karmida. System jest podwieszany, a za pomoc windy moe by podnoszony.
Zalet jest brak koniecznoci demontau w przerwie midzy rzutami.

Tabela 1. Charakterystyka systemw karmienia oraz systemw pojenia w fermach regionu lskiego
i maopolskiego
Table 1. The characteristic of fodder systems and drinking systems in lskie and Maopolskie
region

lskie Maopolskie
Wyszczeglnienie
Item liczba ferm
number of farms
Systemy karmienia
Fodder systems
Brak paszocigu
1
No fodder line
Paszocig acuchowy
1
Chain fodder line
Paszocig rurowy
5 6
Tubular fodder line
Paszocig spiralny
4 3
Spiral fodder line
Systemy pojenia
Drinking systems
Poida rynienkowe Trough drinkers 3
Poida dzwonowe Bowl drinkers 2
Poida kropelkowe Nipple drinkers 8 7
rdo: Badania wasne.
Source: Own research.

O postpie techniczno-technologicznym w dziedzinie drobiarstwa wiadczy tak-


e obecno mikrokomputerw w halach produkcyjnych. Sterownik mikroklimatu hal
drobiarskich monitoruje, analizuje i steruje (na podstawie odczytw temperatury, wil-
gotnoci, wartoci cinienia oraz wartoci wilgotnoci wzgldnej powietrza) systema-
mi wentylacji, ogrzewania oraz chodzenia. Umoliwia dokumentacj przebiegu cyklu
produkcyjnego, co moe by przydatne w prawidowym zarzdzaniu stadem. Parametry
rodowiska byy monitorowane za pomoc sterownikw mikroklimatu w 7 fermach l-
skiego oraz w 3 fermach Maopolski.
Obecnie duo uwagi przywizuje si do preferencji konsumentw i jakociowego
rozwoju produkcji drobiarskiej, co byoby zwizane z moliwoci stosowania wybiegw
dla zwierzt w celu poprawy smakowitoci misa. Trend ten jednak nie by obserwowany
w praktyce. Spord ferm lskich jedynie 2 fermy posiaday ziemi. Przy intensywnym
odchowie ywca brojlerw, produkcj realizowano wycznie w budynkach, stosujc pa-
sze zakupione w mieszalniach paszowych.

Oeconomia 8 (3) 2009


10 K. Bana

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Fermy obu rozwaanych regionw zdecydowanie rniy si powierzchni produk-


cyjn. Fermy wojewdztwa lskiego posiaday znacznie wiksz powierzchni produk-
cyjn ni fermy Maopolski. Fermy o powierzchni powyej 2500 m2 stanowiy bowiem
92% analizowanych ferm lskich, przy 26% ferm maopolskich.
Przeprowadzone badania potwierdziy, e w wikszym stopniu wyspecjalizowane
w jednym kierunku produkcji gospodarstwa rolne prowadzono w regionie lska (po-
nad 60% obiektw stanowiy wyspecjalizowane w produkcji ywca brojlerw fermy),
w Maopolsce jedynie w 30% przypadkw dochd z fermy stanowi jedyne rdo utrzy-
mania.
Budynki do odchowu w obu regionach pochodziy z tego samego okresu, gdy prawie
70% ferm lskich oraz maopolskich zostao wybudowanych przed 1980 rokiem, czyli
w okresie dynamicznego rozwoju drobiarstwa w Polsce.
Priorytetem w produkcji byo zainstalowanie systemw pojenia, ktre w 80% ferm
obu regionw wymieniono w latach 19952005. W 30% ferm lskich oraz w 40% ma-
opolskich korzystano z nowoczesnych paszocigw spiralnych. Parametry rodowiska
monitorowano za pomoc sterownikw mikroklimatu w 7 fermach lskiego oraz w 3
fermach Maopolski.
Podsumowujc, fermy lskie posiaday wyszy stopie zaawansowania technolo-
gicznego, korzystay z nowoczeniejszych linii produkcyjnych ni fermy maopolskie.
rdem uzyskania przewagi technologicznej by take niewtpliwie fakt, e byy wik-
sze i tym samym silniejsze kapitaowo. Na uwag zasuguje fakt, e w wikszoci poczy-
nione inwestycje zostay zrealizowane praktycznie przed wejciem do struktur unijnych.

PIMIENNICTWO

Adamowicz M., 2004. Ekonomiczne podstawy zarzdzania gospodarstwem drobiarskim, (w:) Pro-
wadzenie i rozwj gospodarstw specjalizujcych si w produkcji drobiu nienego i broj-
lerw, FAPA, MRiRW, Kielce.
Herbut E., 2002. Wspczesne technologie produkcji drobiarskiej i ich wpyw na rodowisko natu-
ralne, Wie Jutra, nr 7.
Polska wie po wejciu do Unii Europejskiej. Raport Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiego Rol-
nictwa, Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa FDPA. 2004. Warszawa.
Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej. 2008. Warszawa.
Rokita J., 2005. Zarzdzanie strategiczne. Tworzenie i utrzymywanie przewagi konkurencyjnej,
PWE Warszawa.

COMPARATIVE ANALYSIS OF PRODUCTION RESOURCES OF BROILER


CHICKEN LIVESTOCK ON EXAMPLE OF SELECTED FARMS FROM
MAOPOLSKA AND SILESIA PROVINCES

Abstract. In this work 10 farms from province Silesia and 10 farms from province
Maopolska which running intensive production of broiler chickens were analysed. It
was stated that farms from Silesia province have greater production area than farms from

Acta Sci. Pol.


Ocena zaplecza produkcyjnego ywca kurczt brojlerw... 11

Maopolska, and for their owners leadership of farm is in most of chances only source
of maintenance (in 60% investigated farms in Silesia participation of income from farm
determined 100% of income in general, and in Maopolska in 30% investigated objects).
Production resources which had at own disposal producers, like buildings came into being
in this oneself period (almost 70% of stables in each analysed regions were built by 1979).
Equipment like fodder systems, drinking systems and other were better for Silesia farms.
Differences concerns arable lands because only two farms of Silesia province possessed
own land while in province Maopolska five farms had arable land. Steps out greater spe-
cialisation of agricultural production in Silesia region than in of Maopolska, where farms
are traditionally multidirectional.
Key words: farming based on knowledge, technical equipment, farms of broiler chicken,
South Poland

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 1324

REGIONALNE ZRNICOWANIE AKTYWNOCI


ROLNIKW W UBIEGANIU SI O RODKI
STRUKTURALNE UE PRZEZNACZONE NA ROZWJ
ROLNICTWA W POLSCE W LATACH 20042006

Wawrzyniec Czubak, Ewa Kiryluk-Dryjska


Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Streszczenie. Celem bada jest analiza zrnicowania regionalnego aktywnoci rolnikw


w ubieganiu si o rodki finansowe programw strukturalnych UE przeznaczonych na roz-
wj rolnictwa w latach 20042006. Wyniki bada wskazuj na istotne zrnicowanie zain-
teresowania rolnikw dziaaniami programw strukturalnych w wyodrbnionych w pracy
regionach rolniczych kraju. Najwysz aktywnoci wykazywali si rolnicy z regionw
lepiej rozwinitych. Dotyczyo to w szczeglnoci dziaa prorozwojowych lub wyma-
gajcych pewnego zaangaowania ze strony rolnikw. Regionem, w ktrym aktywno
rolnikw bya najnisza by region Poudniowo-Wschodni. Region ten charakteryzuje si
niekorzystn struktur agrarn, przeludnieniem i rozdrobnieniem gospodarstw skutkujcy-
mi nisk produktywnoci rolnictwa.
Sowa kluczowe: rozwj wsi i rolnictwa, zrnicowanie regionalne

WSTP

Polska wstpujc do UE przyja zasady funkcjonowania Wsplnej Polityki Rolnej


UE (WPR), jednoczenie staa si beneficjentem znacznych rodkw strukturalnych prze-
znaczonych na wsparcie wsi i rolnictwa. Moliwo skorzystania z funduszy unijnych
bya uwarunkowana koniecznoci stworzenia krajowych programw rozwoju wsi i rol-
nictwa. Polska wynegocjowaa z UE wprowadzenie w ycie na lata 20042006 dwch
komplementarnych wzgldem siebie programw: Planu Rozwoju Obszarw Wiejskich
(PROW) oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i moderniza-

Adres do korespondencji Corresponding author: Wawrzyniec Czubak, Uniwersytet Przyrod-


niczy w Poznaniu, Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny, Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej
w Agrobiznesie, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Pozna, czubak@up.poznan.pl; Ewa Kiry-
luk-Dryjska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny, Katedra
Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Pozna,
kiryluk-dryjska@up.poznan.pl
14 W. Czubak, E. Kiryluk-Dryjska

cja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich (SPO, SPO Rolnictwo).
PROW by elementem II filaru WPR, finansowanym z Sekcji Gwarancji Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych, SPO natomiast programem polityki struktu-
ralnej UE, finansowanym z Sekcji Orientacji tego funduszu. czna kwota przeznaczona
na realizacj tych programw w latach 20042006 wyniosa 5347 mln euro, z czego 3563
mln euro przeznaczone byo na PROW, a 1784 mln euro dotyczyo SPO.
Gwne priorytety rozwoju wsi i rolnictwa zapisane w PROW i SPO w latach 2004
2006 zostay zdefiniowane jako: podniesienie konkurencyjnoci rolnictwa oraz zapew-
nienie zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich (PROW 2004, SPO 2004). Pogram
PROW zakada wprowadzenie w ycie siedmiu podstawowych dziaa: renty struktu-
ralne, wspieranie gospodarstw niskotowarowych, wspieranie grup producentw rolnych,
wspieranie dziaalnoci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodaro-
wania (ONW), wspieranie przedsiwzi rolnorodowiskowych i poprawy dobrostanu
zwierzt, zalesianie gruntw rolnych oraz dostosowanie gospodarstw rolnych do standar-
dw UE. Ponadto wprowadzono dwa dodatkowe dziaania: pomoc techniczn i uzupe-
nienie patnoci bezporednich. Dziaania te ze wzgldu na stosunkowo niewielki wpyw
na rozwj obszarw wiejskich oraz inn wypenian przez nie funkcj (kwota uzupenie-
nia patnoci bezporednich zostaa wczona do PROW, ale nie ma nic wsplnego z jego
celami [Rowiski 2007]) zostay w analizie pominite.
Rozdysponowanie budetu pomidzy poszczeglne dziaania PROW 20042006
zostao dokonane centralnie przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW).
Zdaniem MRiRW uzasadnieniem centralnej alokacji rodkw Planu jest jego komplek-
sowo oraz nowatorski i horyzontalny charakter dziaa [PROW 2004].
Rolnicy mogli ubiega si o rodki finansowe Planu przeznaczone na poszczeglne
dziaania w regionalnych i lokalnych oddziaach Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa a do momentu wyczerpania si rodkw budetowych zaplanowanych na
dane dziaanie w skali kraju. W przypadku PROW nie byo adnych regionalnych limi-
tw finansowych.
Program SPO jest innym w zaoeniach programem pomocy rolnictwu wzgldem pro-
gramu PROW. Spord wszystkich dziaa SPO tylko w czterech beneficjentami mogli
by rolnicy. Z dziaa wpywajcych na rozwj rolnictwa, rolnicy mogli skada wnioski
przede wszystkim na inwestycje w gospodarstwach rolnych, rnicowanie dziaalnoci
rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rnorodnoci dziaa lub alterna-
tywnych rde dochodw oraz program uatwianie startu modym rolnikom. Std te
w badaniach zrnicowania aktywnoci rolnikw w staraniu si o rodki programu SPO
analizie poddano liczb zoonych wnioskw na te trzy dziaania. Wane jest, e program
SPO stawia rolnikw przed koniecznoci podjcia ryzyka inwestycyjnego zwizanego
ze wspfinansowaniem wikszoci podjtych dziaa. Ponadto, analizujc liczb zo-
onych wnioskw na dziaania SPO, naley mie na uwadze fakt, e w pocztkowej
fazie wdraania programu MRiRW narzucio w poszczeglnych wojewdztwach limi-
ty regionalne dotyczce liczby zoonych wnioskw1, std w przypadku tego programu

1
W przypadku, gdy limit w danym wojewdztwie zosta wyczerpany mogo doj do wstrzymania
naboru wnioskw.

Acta Sci. Pol.


Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw... 15

przedmiotem analizy jest czsto skadanych wnioskw, ktra jest uzaleniona przede
wszystkim od struktury agrarnej w danym regionie.
Celem artykuu jest analiza regionalnego zrnicowania aktywnoci rolnikw w ubie-
ganiu si o rodki Planu Rozwoju Obszarw Wiejskich oraz Sektorowego Programu Ope-
racyjnego Rolnictwo w latach 20042006.

MATERIA I METODA

W badaniach wykorzystano dane Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa


dotyczce liczby zoonych wnioskw na poszczeglne dziaania PROW i SOP. Naj-
pierw wyodrbniono wewntrznie jednorodne pod wzgldem potencjau produkcyjnego
i produktywnoci rolnictwa regiony kraju. Analizowane w pracy regiony zostay wybrane
metod Warda (1963), wykorzystujc jako cechy proste podstawowe wskaniki potencja-
u i produktywnoci rolnictwa [Kiryluk-Dryjska 2007, 2009]. Wyodrbniono cztery r-
nice si midzy sob regiony rolnicze (grupy wojewdztw), o wewntrznie zblionych
cechach rolnictwa i oznaczono kolejnymi literami alfabetu A, B, C, D (rys. 1):

Region A (Pnocny)

Region B (rodkowo-Zachodni)

Region C (rodkowo-Wschodni)

Region D (Poudniowo-Wschodni)

Rys. 1. Regiony Polski wewntrznie jednorodne pod wzgldem analizowanych cech rolnictwa
Fig. 1. Homogenous agricultural regions of Poland
rdo: Kiryluk-Dryjska (2007, 2009).
Source: Kiryluk-Dryjska (2007, 2009).

Nastpnie dla kadego regionu wyznaczono wskanik charakteryzujcy aktywno


rolnikw jako stosunek liczby zoonych wnioskw w regionie do liczby gospodarstw
o powierzchni wikszej od 1 ha.

DYSKUSJA I WYNIKI

Pomidzy wojewdztwami w Polsce wystpuj znaczne rnice w potencjale wy-


twrczym gospodarstw rolnych, ktre mona wyrazi, okrelajc relacje pomidzy czyn-
nikami produkcji [Mrwczyska-Kamiska, Kiryluk 2005]. Zrnicowanie regionalne

Oeconomia 8 (3) 2009


16 W. Czubak, E. Kiryluk-Dryjska

warunkw gospodarowania w Polsce nie jest jedynie wynikiem odmiennych warunkw


naturalnych, miao na nie wpyw wiele czynnikw historycznych i spoecznych. Ponad-
stuletni okres rozdziau ziem polskich pomidzy Prusy, Rosj i Austri (17951918) spo-
wodowa dugotrway podzia kraju na regiony o rnym stopniu rozwoju wsi i rolnictwa.
Jak podkrela Swianiewicz i inni (2000) podzia ten mia wiele wymiarw, i dotyczy
midzy innymi stopnia samorzdnoci lokalnych wadz.
W literaturze mona znale kilka propozycji wydzielenia regionw rolniczych Pol-
ski [Rosner 2002, Stola 2004, Zgliski 2001]. Podziay te, cho w wikszoci oparte na
wskanikach produkcyjnych, s bardzo podobne do podziau proponowanego w pracy.
Przykadowo przeprowadzony na cele polskiego FADN2 podzia kraju na regiony rolni-
cze rni si od proponowanego w pracy jedynie umiejscowieniem wojewdztwa lubel-
skiego [FAPA 2005].
Bardzo podobny podzia Polski na regiony rolnicze zaproponowany jest take przez
IERiG (2004). Wytypowane regiony rni si midzy sob potencjaem i produktyw-
noci rolnictwa. W tabeli 1 przedstawiono rednie wartoci wskanikw potencjau
i produktywnoci rolnictwa w wydzielonych regionach.
W skad Regionu Pnocnego (A) wchodz obszary ponownie wczone do Polski
po II wojnie wiatowej. Na terenach tych z przesanek politycznych gospodarowanie zie-
mi naleao gwnie do pastwowych gospodarstw rolnych lub spdzielni rolniczych.

Tabela 1. rednie wartoci wskanikw potencjau i produktywnoci rolnictwa charakteryzujce


wydzielone regiony
Table 1. Indexes of agricultural potential and productivity in selected regions in Poland

Region
Wskanik rodkowo- rodkowo- Poudniowo-
Pnocny
-Zachodni -Wschodni -Wschodni Polska
(A)
(B) (C) (D)
Przecitna powierzchnia gospodarstwa
powyej 1 ha UR 19,1 13,0 8,6 4,7 8,4
WJRPP (pkt) 65,5 73,0 60,3 70,8 66,6
Udzia zmeliorowanych uytkw
rolnych w (%) 48,7 48,8 39,9 24,4 41,1
Powierzchnia UR na 1 zatrudnionego
(ha) 17,4 10,4 6,5 4,6 7,5
rodki trwae na 1 ha uytkw rolnych
(z) 5 823,6 7 231,4 8 120,9 7 525,5 7 165,0
Nakady rodkw obrotowych
na 1 ha UR (z) 2 140,0 2 905,7 2 962,5 2 604,5 2 682,2
Nakady inwestycyjne na 1 ha UR (z) 135,2 152,2 154,9 104,0 140,9
rodki trwale na 1 pracujcego (z) 100 083,6 74 126,7 52 411,6 34 600,1 53 452,6
Produkcja globalna /1ha UR (z) 3 119,2 4 429,0 4 405,9 3 768,3 3 988,5
Produkcja globalna /1pracujcego (z) 53 478,1 44 630,5 28 282,0 17 222,5 29 755,0
rdo: Kiryluk- Dryjska 2007.
Source: Kiryluk- Dryjska 2007.

2
Farm Accountancy Data Network System Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych
z Gospodarstw Rolnych.

Acta Sci. Pol.


Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw... 17

W regionie A obejmujcym wanie te tereny relatywnie dua jest przecitna powierzchnia


gospodarstwa rolnego (19,1 ha) i wysoki jest udzia zmeliorowanych uytkw rolnych.
Rolnictwo tego regionu charakteryzuje si stosunkowo korzystn relacj praca-ziemia
na 1 zatrudnionego przypada rednio 17,5 ha uytkw rolnych. Takie uksztatowanie
tej relacji wpywa rwnie na wysze ni przecitnie w Polsce techniczne uzbrojenie
pracy (warto rodkw trwaych na 1 zatrudnionego) oraz wysz produktywno pracy
(produkcja globalna przypadajca na 1 zatrudnionego). Natomiast relatywnie niskie s
w tym regionie nakady rodkw obrotowych oraz nakady inwestycyjne przypadajce
na 1 ha UR, co wpywa na stosunkowo nisk produktywno ziemi (warto produkcji
globalnej na 1 ha UR).
Region rodkowo-Zachodni (B) obejmuje wojewdztwa kujawsko-pomorskie,
wielkopolskie, dolnolskie oraz opolskie, gdzie przecitny area gospodarstw oscyluje
wok 13 ha. Rolnictwo tego regionu jest najbardziej zrwnowaone pod wzgldem eko-
nomicznym, demograficznym i spoecznym. Stosunkowo du cz tego regionu stano-
wi gospodarstwa o znacznym poziomie towarowoci, wyszym ni przecitnie areale
i wikszej zdolnoci adaptacyjnej do zmieniajcych si warunkw gospodarowania
[Michna 2001]. W regionie tym wjrpp wynosi 73 punkty, jest wic najwyszy spord
analizowanych regionw, jednak jak pisz Pondel i Sodowa-Hepa (2002) przewaga
rolnictwa w rodkowo-zachodniej Polsce zdeterminowana jest bardziej historycznym
rozwojem ni warunkami naturalnymi. Jej rdo tkwi w rozwinitej tu znacznie wcze-
niej i na wiksz skal gospodarce towarowej, zmuszajcej do racjonalnego dziaania
czynnikw wytwrczych. Wanie w warunkach silnego zwizku z rynkiem wyksztaciy
si lub umocniy nawyki dobrej organizacji, dyscypliny pracy, swoisty kult fachowoci.
Stosowanie zasad racjonalnego gospodarowania byo tu nie tylko moliwe, ale wrcz
konieczne. Agrarne tradycje regionu, nagromadzona w procesie historycznym baza mate-
rialna i uksztatowane stosunki ekonomiczne umoliwiy wsiom tego regionu lepsze wa-
runki powojennego startu oraz utrzymanie przewagi nawet wtedy, kiedy ostrze polityki
rolnej byo najsilniej skierowane na ich struktur.
Region ten charakteryzuje si wiksz ni przecitnie w kraju powierzchni gospo-
darstw rolnych, wartoci rodkw trwaych brutto na 1 ha uytkw rolnych, dobrym
technicznym uzbrojeniem pracy oraz duym udziaem zmeliorowanych uytkw rolnych
w oglnej powierzchni.
Region rodkowo-Wschodni (C) obejmujcy wojewdztwa mazowieckie, dzkie
i podlaskie charakteryzuje si nisk przecitn powierzchni gospodarstw rolnych (8,6
ha) oraz nisk powierzchni uytkw rolnych przypadajc na 1 zatrudnionego (6,5 ha).
Cech charakterystyczn tego regionu jest to, e wikszo wskanikw potencjau jest
tu zblionych do redniej krajowej. Zuycie porednie, nakady inwestycyjne oraz pro-
duktywno pracy i ziemi s w tym regionie nieznaczne wysze ni rednio w kraju.
Warunki naturalne niezbdne dla rozwoju rolnictwa wyraone wjrpp s w tym regionie
mniej korzystne ni rednio w kraju.
Region Poudniowo-Wschodni (D) obejmujcy pi wojewdztw (lubelskie, mao-
polskie, podkarpackie, witokrzyskie i lskie) charakteryzujce si niekorzystn, wrcz
anachroniczn struktur agrarn, brakiem wolnych gruntw utrudniajcych jej popraw
i wzrost wydajnoci pracy w rolnictwie (przeludnienie gospodarstw i ukryte bezrobocie),
zdecydowan dominacj gospodarstw maych, o przecitnym areale poniej 5 ha, stano-

Oeconomia 8 (3) 2009


18 W. Czubak, E. Kiryluk-Dryjska

wicych najczciej tylko dodatkowe rdo utrzymania. W regionie tym wystpuje sto-
sunkowo niski udzia zmeliorowanych uytkw rolnych. Relatywnie niska jest te pro-
duktywno pracy i ziemi. Rozdrobnienie gospodarstw wpywa na stosunkowo wysokie
techniczne uzbrojenie ziemi; na 1 ha uytkw rolnych przypada w tym regionie ponad 7,5
tys. rodkw trwaych; jest to wielko wiksza ni przecitnie w kraju. Zdecydowanie
nisze jest natomiast techniczne uzbrojenie pracy. Ponadto rolnictwo tego regionu ce-
chuj niskie w porwnaniu z innymi czciami kraju nakady rodkw obrotowych oraz
nakady inwestycyjne przypadajce na 1 ha uytkw rolnych.
Pomimo istniejcych dysproporcji regionalnych w potencjale produkcyjnym go-
spodarstw i poziomie rozwoju rolnictwa przez dugi czas brak byo w Polsce skutecz-
nej i konsekwentnej polityki regionalnej. Jak pisze Adamowicz (2001) Polityka rolna
w Polsce miaa na og charakter sektorowy, a elementy strukturalne tej polityki charak-
ter horyzontalny. Prby regionalizacji polityki rozwoju wsi i rolnictwa koczyy si na
og na etapie opracowywania i dyskutowania koncepcji.
W efekcie tych rnic warunki gospodarowania w poszczeglnych regionach maj
istotny wpyw na stopie aktywnoci rolnikw w ubieganiu si o rodki o charakterze
strukturalnym. Jak zauwaa Baski (2003) wikszo programw przedakcesyjnych
wprowadzono w regionach relatywnie dobrze rozwinitych.

ZRNICOWANIE AKTYWNOCI ROLNIKW W UBIEGANIU SI


O RODKI PROW

cznie w latach 20042006 na dziaania PROW zostao zoonych ponad 1 milion


wnioskw3. Spord analizowanych regionw Polski najwiksza bezwzgldna liczba
wnioskw zostaa zoona w regionie C (399 929 wnioski), ponadtrzykrotnie nisza licz-
ba wnioskw zostaa zoona w regionie A (131 304 wnioski), natomiast w regionach
B i D zoono odpowiednio 217 466 i 347 465 wnioskw. Na rysunku 2 przestawiono
regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw w ubieganiu si o finansowanie dziaa
w ramach PROW w latach 20042006. Najwiksz aktywnoci charakteryzowali si
rolnicy z regionu A, w regionie tym na 100 gospodarstw zoono prawie 86 wnioskw.
Relatywnie wysokim stopniem aktywnoci odznaczali si rwnie rolnicy z regionw
B i C, na 100 gospodarstw zoono tam odpowiednio 71,0 i 81,1 wnioskw na dzia-
ania PROW. Najniszym stopniem aktywnoci charakteryzowali si rolnicy z regionu
D. Tylko 45% gospodarstw zoyo w tym regionie wniosek o dofinansowanie. rednio
w Polsce na 100 gospodarstw 64 gospodarstwa zoyy wnioski.
W tabeli 2 przedstawiono regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw w wystpo-
waniu o dofinansowanie poszczeglnych dziaa PROW w latach 20042006.
W skali kraju najwicej wnioskw zostao zoonych na wsparcie ONW. Po uwzgld-
nieniu stosunku powierzchni zakwalifikowanej do ONW do cakowitej powierzchni re-
gionu mona oszacowa e w regionach A (Region Pnocny), B (Region rodkowo-
-Zachodni) i D (Region Poudniowo-Wschodni) o dofinansowanie wystpio okoo 90%
uprawnionych, natomiast w regionie C (Region rodkowo-Wschodni) rolnicy wykazali

3
Przy sumowaniu liczby wnioskw wzito pod uwag tylko kampani ONW z 2006 roku.

Acta Sci. Pol.


Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw... 19

85,9
Region A

71,0 Region B
81,1

Region C

45,0 Region D

Rys. 2. Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw w ubieganiu si o finansowanie dziaa


w ramach PROW w latach 20042006 (%)
Fig. 2. The percentage of holdings which applied for PROW measures in analyzed regions of
Poland (%)
rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych System Informacji Zarzdczej ARiMR.
Source: Authors calculation based on ARiMR data.

Tabela 2. Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw w wystpowaniu o dofinansowanie


poszczeglnych dziaa PROW41w latach 20042006
Table 2. Regional differentiation of farmers interest in particular PROW measures in 20042006

Wsparcie
gospo- Dostosowanie
Renty Rolnorodowi- Zalesienie
ONW darstw do standardw
Region strukturalne skowe gruntw rolnych
niskotowa- UE
rowych

1 2 1 1 2 1 1 2 1 2
A 3,62 40 149 58,5 8,7 7 422 6,3 1,7 27 326 7,1 33 992
B 4,60 38 974 43,8 5,2 4 586 6,9 0,7 17 268 9,7 34 547
C 4,19 39 530 56,1 3,3 2 524 11,4 0,7 14 445 5,2 34 058
D 2,11 36 428 28,8 3,5 2 523 10,1 0,6 9 180 0,9 27 501
Polska 3,29 38 568 42,0 4,2 3 923 9,6 0,8 15 649 4,3 33 639
1 udzia beneficjentw w oglnej puli gospodarstw uprawnionych (gospodarstw powyej 1 ha) (%)
2 rednia warto realizowanych projektw (z/1 projekt) (w przypadku dziaania wsparcie gospodarstw
niskotowarowych i ONW kwota wsparcia bya identyczna)
rdo: Obliczenia wasne na podstawie: System Informacji Zarzdczej ARiMR.
Source: Authors calculation based on ARiMR data.

4
W tabeli pominito grupy producentw rolnych, na ktre cznie w caym kraju zoono tylko 88
wnioskw, w tym w regionach A, B, C i D zoono odpowiednio 12, 55, 7 i 6.

Oeconomia 8 (3) 2009


20 W. Czubak, E. Kiryluk-Dryjska

si stosunkowo ma aktywnoci i wnioskw w tym regionie zoono zdecydowanie za


mao w stosunku do uprawnionej powierzchni.
Wysoka aktywno rolnikw o dofinansowanie z tytuu ONW wynikaa prawdopo-
dobnie z prostoty procedury, (wniosek o patno z tytuu ONW rolnicy mogli skada
razem z wnioskiem o dopaty bezporednie) a rwnoczenie atwe do zrealizowania byy
wymagania, ktre naleao speni aby ubiega si o to dofinansowanie. Warunkiem uzy-
skania pomocy z tytuu ONW byo prowadzenie gospodarstwa rolnego o powierzchni co
najmniej 1 ha UR na obszarze uznanym za obszar o niekorzystnych warunkach gospoda-
rowania, zobowizanie si do przestrzegania dobrej praktyki rolniczej i kontynuowania
prowadzenia dziaalnoci rolniczej przez kolejne pi lat od daty uzyskania patnoci.
Dziaaniem cieszcym si duym zainteresowaniem wrd rolnikw w Polsce byo
wsparcie gospodarstw niskotowarowych. W skali kraju prawie 10% gospodarstw powy-
ej 1 ha zoyo wniosek na to dziaanie. Najwikszy odsetek zoonych wnioskw wy-
stpi w regionie C i D, odpowiednio 11,4 i 10,1%. W regionach tych udzia gospodarstw
niskotowarowych jest najwyszy. Wedug danych GUS w regionach C i D wystpuje
prawie 80% gospodarstw niskotowarowych, w ktrych wielko standardowej nadwy-
ki bezporedniej zawiera si w przedziale od 2 do 4 ESU. W regionach A i B wniosek
o dofinansowanie gospodarstw niskotowarowych zoyo okoo 6,5% rolnikw.
Wystpowanie przez rolnikw o wsparcie dostosowania do standardw UE wiadczy
nie tylko o ich aktywnoci, ale take o zrozumieniu koniecznoci podniesienia jakoci
gospodarowania (Czubak 2007). W skali kraju na 100 gospodarstw rolnych powyej
1 ha UR wniosek na dofinansowanie tego typu dziaa zoyo ponad czterech wacicieli
gospodarstw rolnych. Zdecydowanie ponad redni krajow znaleli si pod tym wzgl-
dem rolnicy z zachodniej Polski. W regionie A zoono 7, a w regionie B 10 wnioskw
na 100 gospodarstw. Natomiast regionem o bardzo niskiej liczbie zoonych wnioskw
by region D. W regionie tym najnisza bya rwnie rednia warto realizowanych pro-
jektw, ktra wyniosa 27,5 tysica zotych przy redniej wartoci dla Polski wynoszcej
prawie 34 tys.
Dziaaniem, ktre take widocznie podzielio rolnikw pod wzgldem stopnia ak-
tywnoci, by program rolnorodowiskowy. Zdecydowanie wysz aktywnoci wyka-
zyway si regiony zachodniej Polski. W regionie A prawie 9% gospodarstw zoyo
wnioski na programy rolnorodowiskowe, a w regionie B ponad 5%. W regionach C
i D odsetek ten oscylowa wok 3%. W zachodniej czci kraju zdecydowanie wysze
ni we wschodniej byy rwnie rednie wartoci realizowanych projektw. W regionie
A rednia warto realizowanych projektw wyniosa ponad 7,4 tys. z, w regionie B
ponad 4,5 tys., natomiast w regionach C i D warto ta wynosia jedynie okoo 2,5 tys.
z. Dziaanie rolnorodowiskowe wymaga istotnego zaangaowania ze strony rolnikw;
beneficjent jest zobowizany do realizacji jednego z siedmiu pakietw rolnorodowisko-
wych przez co najmniej pi lat od zoenia wniosku. Ponadto kady z pakietw wymaga
przygotowania planu rolnorodowiskowego oraz spenienia okrelonych zobowiza.
Std nie wszyscy rolnicy byli nim zainteresowani.
Renty strukturalne byy dziaaniem, na ktre liczba zoonych wnioskw nie wyka-
zywaa wysokiego zrnicowania regionalnego. rednio nieco ponad trzech na stu wa-
cicieli gospodarstw w Polsce zdecydowao si na przejcie na rent strukturaln. Rela-

Acta Sci. Pol.


Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw... 21

tywnie najnisz aktywno wykazali rolnicy z regionu D, gdzie wniosek na to dziaanie


zoyo jedynie 2,1% gospodarstw powyej 1 ha UR .
Program zasile cieszy si najwiksz popularnoci w regionie A, tam te rednia
warto realizowanego projektu bya najwysza i wynosia ponad 27 tys. z. W regionie
Poudniowo-Wschodnim (D) warto ta wynosia jedynie 9180 z.

ZRNICOWANIE AKTYWNOCI ROLNIKW W UBIEGANIU SI


O RODKI SPO

W latach 20042006 w Polsce zoono ponad 55 tysicy wnioskw na trzy analizo-


wane dziaania SPO. Na rysunku 3 przedstawiono regionalne zrnicowanie czstoci
stara o dofinansowanie, wyznaczone jako iloraz liczby zoonych wnioskw w regionie
do liczby gospodarstw powyej 1 ha w tym regionie. Najwiksz czsto stara wyka-
zali rolnicy z regionw B i A. W regionach tych wnioski zoyo odpowiednio 4,7 i 4,3%
wacicieli gospodarstw o powierzchni wikszej od 1 ha. Na to dziaanie w regionie C
wniosek zoyo 3,6% rolnikw posiadajcych gospodarstwa powyej 1 ha, natomiast
w regionie D jedynie 2,1%.
Liczb wnioskw zoonych na analizowane dziaania SPO w latach 20042006 na
100 gospodarstw rolnych powyej 1 ha w Polsce w wytypowanych regionach oraz red-
ni warto realizowanych projektw przedstawiono w tabeli 3.

4,3
Region A

4,7 3,6 Region B

Region C

2,1 Region D

Rys. 3. Liczba zoonych wnioskw na analizowane dziaania SPO w latach 20042006 przypa-
dajca na 100 gospodarstw rolnych powyej 1 ha w wytypowanych regionach Polski
Figure 3. The percentage of holdings which applied for SPO measures in analyzed regions of Po-
land (%)
rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych System Informacji Zarzdczej ARiMR.
Source: Authors calculation based on ARiMR data.

Oeconomia 8 (3) 2009


22 W. Czubak, E. Kiryluk-Dryjska

Tabela 3. Liczba zoonych wnioskw na analizowane dziaania SPO w latach 20042006 na


100 gospodarstw rolnych powyej 1 ha w Polsce oraz w wytypowanych regionach oraz
rednia warto realizowanych projektw
Table 3. The percentage of holdings, which applied for SPO measures in years 20042006 in
Poland and the average value of realized projects

Uatwienie startu
Inwestycje w gospodarstwach
modym Rnicowanie dziaalnoci rolniczej
rolnych
rolnikom
1 2 1 1 2
A 2,09 66 819 1,72 0,5 35 642
B 2,50 64 482 1,76 0,5 41 133
C 2,02 56 984 1,28 0,4 41 198
D 1,11 50 096 0,60 0,4 43 378
Polska 1,71 58 550 1,10 0,4 41 628
1 udzia beneficjentw w oglnej puli gospodarstw uprawnionych (gospodarstw powyej 1 ha) (%)
2 rednia warto realizowanych projektw (z/1 projekt) (w przypadku dziaania uatwienie startu modym
rolnikom kwota wsparcia bya identyczna)
rdo: Obliczenia wasne na podstawie: System Informacji Zarzdczej ARiMR.
Source: Authors calculation based on ARiMR data.

W przypadku dwch dziaa: inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz uatwienie


startu modym rolnikom najwiksz aktywnoci wykazywali si regiony zachodniej Pol-
ski (A i B). Relatywnie najnisza czsto stara wystpowaa natomiast w regionie D.
W regionie tym na inwestycje w gospodarstwach rolnych zoyo wniosek tylko 1,1%
rolnikw prowadzcy gospodarstwa powyej 1 ha UR, natomiast na uatwienie startu
modym rolnikom nieco ponad p procent rolnikw. Regiony A i B charakteryzowaa
rwnie wysza ni rednia w kraju warto realizowanych inwestycji (odpowiednio 66,8
tys z oraz 64,5 tys. z). rednia warto inwestycji w regionie D bya najnisza spord
analizowanych i wynosia okoo 50 tys. z.
Dziaaniem, ktre nie wykazywao wikszego zrnicowania przestrzennego w licz-
bie zoonych wnioskw pomidzy analizowanymi regionami byo rnicowanie dziaal-
noci rolniczej. rednio w kraju na dziaanie to wniosek zoyo 0,4% wacicieli gospo-
darstw rolnych powyej 1 ha.

PODSUMOWANIE

Wyniki bada wykazuj, e regionalne zrnicowanie rolnictwa w Polsce miao istot-


ny wpyw na stopie aktywnoci rolnikw w ubieganiu si o dziaania PROW oraz SPO.
Najwysz aktywnoci wykazyway si regiony lepiej rozwinite. Dotyczyo to w szcze-
glnoci dziaa prorozwojowych lub wymagajcych pewnego zaangaowania ze strony
rolnikw (dostosowanie do standardw UE, dziaania rolnorodowiskowe czy inwestycje
w gospodarstwach rolnych). Regionem, w ktrym aktywno rolnikw w ubieganiu si
o dziaania programw strukturalnych bya najnisza, by region Poudniowo-Wschodni
(D). Region ten charakteryzuje si niekorzystn struktur agrarn, przeludnieniem i roz-
drobnieniem gospodarstw skutkujcymi nisk produktywnoci rolnictwa. Spord dzia-
a PROW rolnicy z tego regionu wykazywali relatywnie najwysz aktywno jedynie

Acta Sci. Pol.


Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw... 23

w ubieganiu si o wsparcie gospodarstw niskotowarowych, ktre przez wielu ekonomi-


stw uznawane byo za dziaanie typowo socjalne. Rolnicy z poudniowo-wschodniej cz-
ci kraju wykazywali skrajnie niskie zainteresowanie dostosowaniem do standardw UE.
Najnisza bya rwnie w tym regionie czsto stara o prorozwojowe dziaania SPO-
-inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz uatwienie startu modym rolnikom. Analiza
wykazaa, e wystpoway take istotne rnice midzyregionalne w redniej wartoci
realizowanych projektw w ramach programw strukturalnych. W przypadku wikszoci
dziaa wartoci te byy znacznie wysze w rejonach Polski zachodniej (region A i B)
ni we wschodniej czci kraju. Porwnanie wynikw obu programw strukturalnych
wskazuje, e centralne wprowadzanie programw, bez tworzenia budetw regionalnych
dopasowanych do specyficznych potrzeb gospodarstw, mog wpyn na pogbianie si
rnic w rozwoju regionw rolniczych.

PIMIENNICTWO

Adamowicz M., 2001. Aspekty regionalne w polityce rolnej. Zeszyty Naukowe AR im. H. Kotaja
w Krakowie, nr 377, Krakw.
Baski J., 2003. Transforming the functional structure of Polands rural areas, (w:) red. Baski J.,
Owsiski J., Alternatives for European Rural Areas, IERiG, Warsaw 2003: 32.
Czubak W., 2007. Ocena funkcjonowania Dziaania 6 Dostosowanie gospodarstw rolnych do stan-
dardw Unii Europejskiej w ramach PROW 20042006, Roczniki Naukowe SERiA,
Tom IX, Zeszyt 1, Warszawa-Pozna-Krakw, s. 82.
FAND., 2004. Plan wyboru gospodarstw rolnych do polskiego FAND, IERiG, Warszawa, 2004.
FAPA., 2005. Regionalizacja systemu patnoci jednolitej w Polsce, FAPA, Warszawa 2005.
Kiryluk-Dryjska E., 2007. Macroregional differentiation of farmers interest in Polish Rural De-
velopment Program measures in Poland, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, CC-
CLXXXV, seria Ekonomia, nr 6, Pozna 2007, s. 67.
Kiryluk-Dryjska E., 2009. Ocena skutecznoci dziaa PROW 20042006 w opinii rolnikw i ek-
spertw (ujecie regionalne), Wie i Rolnictwo nr 1, PAN IRWiR.
Michna W., 2001. Polityka rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich oraz jej regionalizacja. Stud.
Monogr. IERiG, Warszawa.
Mrwczyska-Kamiska A., Kiryluk E., 2005. Analiza regionalna potencjau produkcyjnego rol-
nictwa i stopnia jego wykorzystania w Polsce. Roczniki Naukowe Seria, Tom VII, Zeszyt
4, Warszawa-Pozna.
Plan Rozwoju Obszarw Wiejskich (PROW) na lata 20042006, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwo-
ju Wsi, Warszawa 2004.
Rosner A., 2002. Zrnicowanie przestrzenne obszarw wiejskich pod ktem widzenia struktur
gospodarczych. (w:) red. Rosner A., Wiejskie problemy kumulacji barier rozowjowych,
PAN, Warszawa 2002, s. 9.
Pondel H., Sodowa-Hepa M., 2002. Regionalne determinanty procesw integracyjnych w pols-
kim sektorze rolno-ywnociowym. (w:) red. Poczta W., Wysocki F., Zrnicowanie re-
gionalne gospodarki ywnociowej w Polsce w procesie integracji z Uni Europejsk,
Wyd. AR Pozna.
Rowiski J., 2007. Wpyw funduszy UE na rozwj rolnictwa i obszarw wiejskich w pierwszych
latach czonkostwa [w:] Ekonomiczne i spoeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gos-
podarki ywnociowej po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej, Materiay konferen-
cyjne, Putusk, s. 7.

Oeconomia 8 (3) 2009


24 W. Czubak, E. Kiryluk-Dryjska

Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz


rozwj obszarw wiejskich 20042006, MRiRW, 2004, Warszawa.
Stola W., 2004. Regionalne zrnicowanie struktury funkcjonalnej obszarw wiejskich w Polsce, (w:)
red. Baski J. Polska przetrze wiejska: procesy i persektywy, Warszawa 2004, s. 9.
Swianiewicz P., Ziemianowicz W., Mackiewicz M., 2000. Sprawno instytucjonalna administracji
samorzdowej w Polsce zrnicowanie regionalne, Instytut Bada nad Gospodark
Rynkow, Warszawa 2000, s. 11.
Ward J.H., (1963). Hierarchical grouping to optimize an objective function., Journal of the Ameri-
can Statistical Association, 53, 236.
Zgliski W., 2001. Wizje, koncepcje, strategie rozwoju obszarw wiejskich i rolnictwa w Polsce,
(w:) red. Baski J. Wie i rolnictwo u progu Unii Europejskiej, Rural Studies 1, Warszawa
2001, s. 8597.

REGIONAL DIFFERENTIATION IN APPLYING FOR FINANCIAL SUPPORT


FROM EU STRUCTURAL FUNDS FOR THE DEVELOPMENT
OF AGRICULTURE IN POLAND IN 20042006

Abstract. The objective of paper was to analyze farmers interest in the measures of EU
structural programs designed for the development of agriculture in Poland in 20042006,
considering its regional differentiation. Significant regional differentiation in the number
of application for measures of structural programs in four analyzed regions has been ob-
served. The highest percentage of holding applied for structural programs measures in the
regions already better developed. In particular it concerned the innovative and prospective
programs which required more commitment from farmers. Moreover the average value of
obtained subvention was higher in better developed agricultural regions. The region where
the farmers interest in structural programs was the lowest was the south-eastern region
of Poland, which (among all analyzed regions) is characterized by the worst agricultural
potential.
Key words: agriculture and rural development, regional diversification

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Acta Sci. Pol.


Oeconomia 8 (3) 2009, 2535

RENTY STRUKTURALNE W PROGRAMIE ROZWOJU


OBSZARW WIEJSKICH NA LATA 20072013

Stanisaw Gawowski, Pawe Mickiewicz


Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Streszczenie. Celem opracowania bya analiza realizacji rent strukturalnych w nowym Pro-
gramie Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013. Rentom przypisano gorsz pozy-
cj, ni miao to miejsce w poprzednim PROW (20042006), przez podniesienie wymaga
uzyskania dostpu i wielkoci obszarowych. Liczba zoonych wnioskw w pierwszym
roku realizacji programu bya mniejsza w stosunku do okresu porwnawczego. Na 8884
zoonych wnioskw o rent strukturaln wydano 6438 (72,5%) pozytywnych decyzji. Zre-
alizowano patnoci w wysokoci 35,3 mln z, za rednio na 1 wniosek przypadaa kwota
5490 z.
Sowa kluczowe: renty strukturalne, Program Rozwoju Obszarw Wiejskich

WSTP

Zmiany strukturalne w rolnictwie i gospodarce ywnociowej dokonuj si pod wpy-


wem rnych czynnikw. Wan rol w przeobraeniu obszarw wiejskich w Polsce
odegraa realizacja Planu Rozwoju Obszarw Wiejskich PROW w latach 20042006.
W ramach tego planu Unia Europejska udzielia pomocy w zakresie podnoszenia rentow-
noci gospodarstw rolnych na trudnych terenach, w tworzeniu konkretnych programw
rolnorodowiskowych, w rozwijaniu dziaa zwizanych z zalesianiem i wspieraniem
grup producentw rolnych oraz z udzielaniem pomocy gospodarstwom niskotowaro-
wym. W PROW (20042006) na pierwszym miejscu postawiono dziaanie zwizane
z rentami strukturalnymi, a gwnymi celami byo zapewnienie okrelonych dochodw
rolnikom rezygnujcym z prowadzenia dziaalnoci rolniczej w wieku przedemerytal-
nym, obnienie redniej wieku osb przejmujcych dziaalno rolnicz i poprawienie
struktury agrarnej.

Adres do korespondencji Corresponding author: Stanisaw Gawowski, Pawe Mickiewicz,


Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Katedra Prawa i Gospodarki
Nieruchomociami, Pracownia Ekonomiki Przestrzennej i rodowiskowej, ul. onierska 47,
71-210 Szczecin.
26 S. Gawowski, P. Mickiewicz

MATERIA I METODY BADA

Celem niniejszych bada byo zaprezentowanie jednego z dziaa, jakimi s renty


strukturalne. Badania dotyczyy w zasadzie pierwszego roku dziaa (2007), ktry mieci
si w programie siedmioletnim, rozpisanym na lata 20072013. Materia z bada zapre-
zentowano na tle szerszego programu, ktry w nowym Programie Rozwoju Obszarw
Wiejskich mieci w sobie zarwno dawniejszy plan rozwoju obszarw wiejskich, jak
i sektorowy program operacyjny (SPO).
W badaniach zastosowano metody statystyczne, analityczne i opisowe, jakie na tym
etapie bada najbardziej odpowiadaj istniejcemu stanowi wiedzy. Podstawowymi rd-
ami pracy by Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013, dane zawar-
te w Systemie Informacji Zarzdczej ARiMR oraz rozporzdzenie Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi w sprawie rent strukturalnych. W opracowaniu dane statystyczne po-
grupowano wedug makroregionw, ktre wyodrbniono na podstawie opracowania IE-
RiG.

ANALIZA PROGRAMU ROZWOJU OBSZARW WIEJSKICH (20072013)

Program Rozwoju Obszarw Wiejskich (20072013) przedstawia zarwno oglne,


szczegowe, jak i operacyjne cele PROW. Zakada si, e program wspomoe rozwj
ekonomiczny i spoeczny obszarw wiejskich poprzez wielostronne dziaania instrumen-
tw zwizanych z inwestycjami, dziaaniami wspierajcymi infrastruktur oraz rozwj
kapitau ludzkiego. Dziaania maj charakter horyzontalny, co naley interpretowa w ten
sposb, e poczynania skierowane zostan do wszystkich podmiotw funkcjonujcych
na obszarach wiejskich. Jednoczenie w programie wskazywano na potrzeb uwzgldnia-
nia zrnicowania regionalnego, ktre to cechy regionu s charakterystyczne dla na-
szego kraju. Cel ten zostanie osignity, z jednej strony przez zrnicowanie kryteriw
dostpu do wsparcia finansowego, z drugiej za w sposb naturalny, dziki wydzieleniu ob-
szarw ONW i Natura 2000 [Mickiewicz, Wawrzyniak 2008]. Wystpujce ograniczenia
w dostpie do niektrych dziaa i niemoliwo korzystania z wielu programw pozwala
na podzia rodkw finansowych na poszczeglne wojewdztwa [PROW 2007].
Generaln ide PROW jest realizacja koncepcji wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa
z jednoczesnym przestrzeganiem zasad zrwnowaonego rozwoju. Zakadaa ona
wzmocnienie ekonomiczne gospodarstw rolnych i wzrost konkurencyjnoci sektora rolno-
-spoywczego [Wojtasik 2008]. W programie zapewniono instrumenty na rzecz rnicowa-
nia dziaalnoci gospodarczej w kierunku pozyskania i stworzenia alternatywnych rde do-
chodw dla mieszkacw wsi. Celem wczeniejszych emerytur w rolnictwie jest znaczna
zmiana struktury agrarnej, z jednej strony przez przekazanie gospodarstw w celu zwik-
szenia ich wielkoci, a z drugiej przez przekazanie ich na rzecz modych rolnikw. Dzia-
anie to ma suy gwnie poprawie rentownoci i konkurencyjnoci gospodarstw rol-
nych. Pomoc kierowana jest do rolnikw w wieku przedemerytalnym, ktrzy prowadz
dziaalno rolnicz i s gotowi przekaza swoje gospodarstwo innemu rolnikowi lub
nastpcy [Wawrzyniak, Mickiewicz 2008].

Acta Sci. Pol.


Renty strukturalne w programie rozwoju obszarw wiejskich... 27

Renty strukturalne znalazy si w ramach Osi 1 Poprawa konkurencyjnoci sektora


rolnego i lenego i na to dziaanie przewidziano wsparcie w wysokoci 2,2 mld euro.
Zasady przyznawania renty strukturalnej zostay zmienione na niekorzy beneficjentw
w stosunku do PROW z lat 20042006, ktre polegaj na zmniejszeniu podstawowej
wysokoci renty z 210% do 150% najniszej emerytury. Rwnie najwysza kwota eme-
rytury zostaa obniona z 440% do 265% [PROW 2007].
Jak ju wczeniej wspomniano, na program rent strukturalnych zaplanowano wydatki
publiczne w wysokoci 2,2 mld euro, przy czym 1,5 mld euro (67%) to zobowizania
wobec beneficjentw z l. etapu. Zjawisko to powstao z uwagi na fakt, e l. etap trwa
3 lata, a zobowizania rozcignite zostay na 10 lat. Zmiany dotycz wielu szczego-
wych regulacji prawnych, w tym: rolnik musi posiada gospodarstwo o powierzchni co
najmniej 3 ha (za wyjtkiem 4 wojewdztw), renta bdzie wypacana do osignicia wie-
ku 65 lat, a nie przez okres 10 lat, jak byo poprzednio. Natomiast najwaniejsze postano-
wienie zakada, e renta moe wynie tylko 150% najniszej emerytury, za maksymal-
na wysoko nie moe przekroczy progu 265%. Jednoczenie wprowadzono zasad, e
w przypadku przekazania gospodarstwa na powikszenie innego gospodarstwa, po-
wierzchnia jego po powikszeniu nie moe by mniejsza ni rednia powierzchnia
w danym wojewdztwie (Program Rozwoju Obszarw Wiejskich, 2007).
W tabeli 1 przedstawiono najistotniejsze rnice midzy etapem I i II.
Tabela 1. Najistotniejsze rnice midzy PROW 20042006 a PROW 20072013
Table 1. The most essential differences between RDP 20042006 and RDP 20072013

Wyszczeglnienie 20042006 20072013


1 Wiek rolnika 55 55
2 Ubezpieczony w KRUS 5 lat 5 lat
3 Dziaalno rolnicza 10 lat 10 lat
4 Wielko przekazywanego gospodarstwa 1 ha 3 ha
5 Wysoko renty 210% 150%
6 Za zwizek maeski 60% 100%
7 Zwikszenie renty za area 3 ha 10 ha
8 Maksymalna renta 440% 265%
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors elaboration.

Wedug PROW w ramach rent strukturalnych pomoc bdzie udzielana tym rolnikom,
ktrzy zdecyduj si na zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci rolniczej w dwch ce-
lach:
1. Przekazania gospodarstwa rolnego nastpcy;
2. Przekazania gospodarstwa innym producentom rolnym.
W pierwszym przypadku grunty przechodz w caoci na nastpc, ktry spenia na-
stpujce warunki:
nie ukoczy 40. roku ycia;
po raz pierwszy podejmuje si prowadzenia gospodarstwa rolnego;
posiada odpowiednie kwalifikacje rolnicze;
przedoy plan rozwoju przejmowanego gospodarstwa.

Oeconomia 8 (3) 2009


28 S. Gawowski, P. Mickiewicz

W drugim przypadku przekazanie moe nastpi na powikszenie gospodarstwa inne-


go producenta rolnego, ktry spenia nastpujce warunki:
jest producentem rolnym, ktry nie ukoczy 50. roku ycia;
posiada odpowiednie kwalifikacje.
Kryteria dostpu do rent strukturalnych zostay zaostrzone. Gospodarstwo przekazy-
wane musi posiada co najmniej 3 ha, a nie jak poprzednio 1 ha. Resort uzasadniajc t
zasad twierdzi, e poprzednie rozwizania nie speniay kryteriw efektywnej poprawy
struktury agrarnej, lecz proces zmian polega na odtwarzaniu poprzedniego stanu przez
prawnych nastpcw. Wyjtek od tej zasady uczyniono dla gospodarstw pooonych
w wojewdztwach maopolskim, podkarpackim, lskim i witokrzyskim, gdy wymg
dotyczcy posiadania minimum 3 ha UR byby trudny do spenienia w wyej wymienio-
nych wojewdztwach Polski poudniowej, poniewa rozdrobnienie jest tam najwiksze.
Std, aby da rwn szans do ubiegania si o renty strukturalne, obniono dla tych wo-
jewdztw wymg dotyczcy minimalnej powierzchni. Jednoczenie wprowadzono zasa-
d, e w przypadku przekazywania gospodarstwa na powikszenie innego, powierzchnia
przekazywanego gospodarstwa nie moe by mniejsza ni rednia powierzchnia gospo-
darstwa rolnego w danym wojewdztwie lub rednia gospodarstwa w kraju, gdy rednia
w wojewdztwie jest wysza od redniej krajowej. rednia powierzchnia gruntw rol-
nych w gospodarstwach jest ogaszana corocznie przez Prezesa ARiMR. Wymogi odno-
nie przyszego beneficjenta s w zasadzie podobne jak w poprzednim okresie aplikacyj-
nym, poza powierzchni uytkw:
ukoczy 55 lat, lecz nie osign jeszcze wieku emerytalnego (mczyzna 65 lat,
kobieta 60 lat);
prowadzi dziaalno rolnicz na wasny rachunek przez okres 10 lat;
podlega ubezpieczeniu spoecznemu przez okres co najmniej 5 lat;
przekaza gospodarstwo rolne i zaprzesta prowadzenie wszelkiej towarowej dziaal-
noci rolniczej;
nie jest emerytem ani rencist.
Jeli rolnik pozostaje w zwizku maeskim, a warunki do ubiegania si o przyzna-
nie renty speniaj oboje maonkowie, rent strukturaln przyznaje si tylko jednemu
z nich.
Rwnie czas trwania pomocy uleg zmianie. Renta strukturalna bdzie wypacana
beneficjentowi nie duej jednak jak do osignicia 65 lat (poprzednio przez 10 lat bez
wzgldu na wiek). W wyrazie pieninym podstawowa wysoko pomocy dla jednej ren-
ty wynosi 896,19 z (229,57 euro), tj. 150% najniszej emerytury. Moe zosta zwik-
szona o 597,46 z (153,05 euro) tj. 100% kwoty najniszej emerytury jako dodatek dla
maonka oraz o 89,62 z (22,96 euro), jeli rolnik przekae gospodarstwo o powierzchni
wikszej ni 10 ha.
Docelowo w programie przewidziano, e w latach 20072013 okoo 50 400 rolni-
kw skorzysta z rent strukturalnych, co daje 7200 osb rocznie. Natomiast powierzchnia
przekazanych gospodarstw rolnych wyniesie 450,0 tys. ha, wobec 480,0 tys. ha w okresie
poprzednim [PROW 2007].

Acta Sci. Pol.


Renty strukturalne w programie rozwoju obszarw wiejskich... 29

CHARAKTERYSTYKA ROZPORZDZENIA MINISTRA ROLNICTWA


I ROZWOJU WSI Z 2007 ROKU W SPRAWIE RENT STRUKTURALNYCH

Na podstawie Ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarw wiej-


skich z udziaem rodkw Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw
Wiejskich (Dz.U. Nr 64, poz. 427) minister rolnictwa wyda rozporzdzenie wykonawcze
z dnia 19 czerwca 2007 r. w sprawie szczegowych warunkw i trybu przyznawania po-
mocy finansowej w ramach dziaania renty strukturalne (Dz.U. Nr 109, poz. 750).
Na pocztku rozporzdzenie okrela podstawowe pojcia zwizane z nastpc
i z dziaalnoci rolnicz, co rozumie si przez prawo do emerytury lub renty oraz okrela
pojcie najnisza emerytura. Jest to pojcie niezmiernie wane, poniewa na tej pod-
stawie oblicza si wszystkie skadniki renty strukturalnej. Przez najnisz emerytur ro-
zumie si kwot najniszej emerytury okrelon w przepisach o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, a nie KRUS. Renty strukturalne s przyznawane
wedug kolejnoci otrzymania wnioskw przez ARiMR. W stosunku do rozporzdzenia
z 2004 r. najwaniejsze zmiany polegaj na podwyszeniu areau przekazanego gospo-
darstwa z 1 do 3 ha, z zastrzeeniem wyczenia z tej klauzuli czterech wojewdztw
poudniowo-wschodnich. Kolejnym bardzo istotnym warunkiem do spenienia jest utwo-
rzenie przez przejmujcego gospodarstwa o wielkoci okrelonej przez ustawodawc.
W przypadku, gdy gospodarstwo rolne przekazywane jest na powikszenie jednego lub
kilku gospodarstw rolnych, uytki rolne wchodzce w skad kadego nowo powstaj-
cego gospodarstwa musz mie powierzchni wiksz bd rwn powierzchni grun-
tw rolnych w gospodarstwie w danym wojewdztwie. W przypadku wojewdztw,
w ktrych rednia powierzchnia gruntw rolnych wchodzcych w skad gospodarstwa jest
wiksza ni rednia powierzchnia gruntw rolnych, wchodzcych w skad gospodarstwa
w kraju, nowo utworzone gospodarstwa musz mie powierzchni wiksz bd rwn
redniej powierzchni gruntw rolnych w gospodarstwie w kraju. Warunek ten dotyczy
zarwno rolnikw, ktrzy chc przekaza gospodarstwo rolne na powikszenie innych
gospodarstw w zamian za rent strukturaln, jak i tych, ktrzy przekazuj cae gospodar-
stwo nastpcy. Oznacza to, e rolnicy, chcc przekaza swoje gospodarstwo nastpcom,
musz posiada gospodarstwa, w ktrych powierzchnia uytkw rolnych jest rwna bd
wiksza od redniej powierzchni gruntw rolnych w gospodarstwie w wojewdztwie lub
w kraju, w zalenoci od tego, w ktrym wojewdztwie jest pooone. redni powierzch-
ni gruntw rolnych w gospodarstwach rolnych w poszczeglnych wojewdztwach oraz w
kraju przyjmuje si na podstawie informacji ogaszanych corocznie przez prezesa ARiMR
(Dz.U. Nr 109, poz. 750). Porwnanie redniej wielkoci gospodarstw rolnych midzy
danymi GUS a ARiMR przedstawia tabela 2.
Warunek przekazania gospodarstwa rolnego o wielkoci redniej wojewdzkiej lub
redniej krajowej nie jest brany pod uwag w wypadku, gdy przejmujcym jest nastpca
bdcy zstpnym, czyli dzieckiem lub wnukiem rolnika, wnioskujcego o rent struktu-
raln. Warunek nie obowizuje take wwczas, gdy przejmujcym jest osoba prawna albo
jednostka organizacyjna nieposiadajca osobowoci prawnej i jeeli dziaalno rolnicza

Oeconomia 8 (3) 2009


30 S. Gawowski, P. Mickiewicz

Tabela 2. Porwnanie redniej wielkoci gospodarstw rolnych wg GUS i przekazanych gospodarstw


za renty wg ARiMR w 2007 r. (ha)
Table 2. Comparison of average farm size by Central Statistical Office and farms handed over for
pension by ARiMR in 2007 (ha)

Rnica
Wojewdztwo GUS ARiMR
+
Dolnolskie 10,5 9,3 1,2
Kujawsko Pomorskie 11,4 11,1 0,3
Lubelskie 6,2 7,5 + 1,3
Lubuskie 8,9 10,9 + 2,0
dzkie 6,4 7,9 + 1,5
Maopolskie 3,2 4,1 + 0,9
Mazowieckie 7,1 8,7 + 1,6
Opolskie 8,2 9,4 + 1,2
Podkarpackie 3,5 4,3 + 0,8
Podlaskie 10,7 11,5 + 0,8
Pomorskie 12,5 11,6 0,9
lskie 4,0 5,4 + 1,4
witokrzyskie 4,5 6,2 + 1,7
Warmisko Mazurskie 16,0 14,8 1,2
Wielkopolskie 10,1 10,7 + 0,6
Zachodniopomorskie 14,1 13,1 1,0
Kraj 7,1 8,9 + 1,8
rdo: Dane GUS i ARiMR.
Source: Central Statistical Office and ARiMR data.

naley do zakresu jej dziaania lub gdy gospodarstwo jest przekazywane na cele ochro-
ny przyrody w rozumieniu przepisw o ochronie przyrody, jak rwnie gdy gospodar-
stwo rolne przekazywane jest Agencji Nieruchomoci Rolnych. Nie dotyczy to rwnie
przekazania gospodarstwa rolnego z przeznaczeniem na zalesienie, jeeli przekazywane
uytki rolne zostay przeznaczone do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego.
Ustawodawca okreli rwnie jakie wymagania musi speni rolnik, ktry przejmuje
gospodarstwo w ramach rent strukturalnych na powikszenie swojego, ju istniejce-
go gospodarstwa oraz jakie warunki musi spenia nastpca. Nastpc jest osoba, ktra
z dniem przejcia gospodarstwa rolnego od wnioskujcego o rent rozpoczyna po raz
pierwszy prowadzenie dziaalnoci rolniczej oraz w dniu zoenia wniosku nie uko-
czya 40 lat. Rolnik przejmujcy gospodarstwo rolne na powikszenie ju istniejcego
nie moe w dniu zoenia wniosku mie ukoczonego 50. roku ycia. Ponadto, zarwno
nastpca, jak i rolnik przejmujcy gospodarstwo na powikszenie, powinni posiada
odpowiednie kwalifikacje zawodowe przydatne do prowadzenia dziaalnoci rolniczej.
Nie mog mie ustalonego prawa do renty lub emerytury oraz na wniosku o przyznaniu
renty przejmujcy zobowi si do prowadzenia dziaalnoci rolniczej na przejtych
uytkach przez okres przynajmniej 5 lat, a take do zoenia wniosku o wpis do ewidencji
producentw (Dz.U. Nr 109, poz. 750).
Kwalifikacje przydatne do prowadzenia gospodarstwa rolnego, to:

Acta Sci. Pol.


Renty strukturalne w programie rozwoju obszarw wiejskich... 31

wyksztacenie rolnicze zasadnicze, rednie lub wysze;


tytu kwalifikacyjny lub tytu zawodowy mistrza w zawodzie przydatnym do prowa-
dzenia dziaalnoci rolniczej i 3-letni sta pracy w rolnictwie;
wyksztacenie wysze na kierunku innym ni rolniczy i co najmniej 3-letni sta pracy
w rolnictwie, albo ukoczone studia podyplomowe na kierunku zwizanym z rolni-
ctwem;
wyksztacenie podstawowe, gimnazjalne lub zasadnicze zawodowe i co najmniej
5-letni sta pracy w rolnictwie.
Za sta pracy uznaje si okres do dnia zoenia wniosku, w ktrym przejmujcy go-
spodarstwo podlega ubezpieczeniu spoecznemu rolnikw. Sta pracy zdefiniowany zo-
sta jako podlegajcy ubezpieczeniu w KRUS, gdy stanowi ono dowd prowadzenia
dziaalnoci rolniczej lub wykonywanie, jako domownik, staej pracy w gospodarstwie.
Dla osb niespeniajcych wymogw wyksztacenia prowadzcych gospodarstwo rolne,
ktre stanowi ich gwne rdo dochodw, wprowadzone rozwizanie stanowi daleko
idce uatwienie. Zastosowane w poprzednim okresie rozwizanie polegajce na owiad-
czeniu osoby pracujcej gospodarstwie o okresie wykonywanej pracy w tym gospodar-
stwie, skutkowao wstecznym ubezpieczeniem w KRUS i zwikszonymi kosztami dla
beneficjenta z tego tytuu. Postpowanie w sprawie przyznania renty strukturalnej wsz-
czyna si na pisemny wniosek osoby zainteresowanej. Agencja w cigu 40 dni ma czas na
wydanie postanowienia o spenieniu wstpnych warunkw do przyznania renty. W cigu
6 miesicy od dnia wydania postanowienia, wnioskodawca zobowizany jest do przed-
oenia dokumentw potwierdzajcych przekazanie gospodarstwa rolnego i zaprzestanie
prowadzenia dziaalnoci rolniczej. Nastpnie w cigu 30 dni od przedoenia wspomnia-
nych dokumentw Agencja wydaje decyzj administracyjn (Dz.U. Nr 109, poz. 750).
Rolnicy ubiegajcy si o przyznanie renty strukturalnej w okresie 20072013 staj
przed dylematem, czy bd musieli zwrci otrzymane wczeniej patnoci z innych pro-
gramw. Zgodnie z rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 7 grudnia 2004 r. w spra-
wie szczegowych warunkw i trybu pomocy finansowej na wspieranie gospodarstw
niskotowarowych objtej planem rozwoju obszarw wiejskich, patno dla gospodarstw
niskotowarowych podlega wstrzymaniu i zwrotowi, jeli producent rolny przenis was-
no gospodarstwa niskotowarowego przed upywem 5 lat od dnia przyznania patnoci.
Jeeli jednak w terminie 35 dni nastpca zoy owiadczenie o realizacji zobowizania,
to wwczas nie zachodzi potrzeba zwrotu nalenoci. Podobne zasady obowizuj przy
realizacji dziaa zwizanych z przystosowaniem dziaa do standardw Unii Europej-
skiej [PROW 20072013].

PRZEBIEG SKADANIA WNIOSKW W 2007 ROKU

W dniu 25 czerwca 2007 r. rozpocz si nabr wnioskw w nowym Programie Roz-


woju Obszarw Wiejskich na lata 20072013. Nabr wnioskw na 2007 r. trwa do 20
sierpnia 2007 r. Rolnicy ubiegajcy si o rent strukturaln mieli wiadomo wyst-
powania istotnej rnicy w wysokoci wiadcze midzy programem obowizujcym
w latach 20042006 a wspczenie zaproponowanymi rozwizaniami.

Oeconomia 8 (3) 2009


32 S. Gawowski, P. Mickiewicz

Tabela 3. Rnice i podobiestwa w zakresie podstawowej wysokoci renty strukturalnej midzy


PROW 20042006 a PROW 20072013 (PLN)
Table 3. Differences and similarities within basic amount of structural pension in RDP 20042006
and RDP 20072013 (PLN)

Wyszczeglnienie 20042006 20072013


1 Podstawowa wysoko renty 1 254,67 896,19
2 Zwikszenie na maonka 358,47 597,46
3 Za przekazanie gospodarstwa rolnego 1 015,68 89,62
4 Maksymalna wysoko renty 2 628,82 1 583,27
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors elaboration.

Oceniajc wysoko patnoci wystpujc w dwch analizowanych okresach reali-


zacji rent strukturalnych, okazuje si, e jest ona niekorzystna dla obecnie realizowanego
dziaania PROW. Zmniejszenie patnoci dla obu maonkw wynosi 119,49 z (przy
wzrocie dla maonkw o 238,99 z), a przy rozpatrywaniu maksymalnej wysokoci
renty, jej rozpito maleje do 1045,55 z na niekorzy obecnego programu. Przy kon-
struowaniu PROW na lata 20072013 brano pod uwag zachowania zblionej rwnowa-
gi midzy mczyznami a kobietami, przy czym poprzednia rozpito wynosia jak 210
do 60 (3,5-krotno), to obecnie przybraa posta jak 150 do 100 (1,5-krotno). Rolnicy
przy rozwaaniu decyzji o skorzystaniu z rent strukturalnych, kierowali si nie tylko wy-
sokoci patnoci z tego tytuu, ale stawali przed rozwizaniem wielu innych dylema-
tw: komu przekaza ziemi (nastpcy czy ssiadowi), czy spenione zostay kryteria
dostpnoci do renty w sensie wielkoci gospodarstwa rolnego w porwnaniu do rednich
wojewdzkich, kierunkw przekazania uytkw rolnych czy ogranicze w korzystania
z innych dziaa.
Porwnujc liczb wnioskw, jakie zoono w pierwszym roku naboru wnioskw
w sierpniu 2004 r. (21,6 tys.) w stosunku do pierwszego roku naboru wnioskw w czerw-
cu 2007 r. (8,9 tys.), to okae si, e stosunek wynosi jak 2,4 do 1. Mniejszy nabr wnio-
skw dokona si w sytuacji upywu duego okresu, jaki mia miejsce w stosunku do
uprzedniego dziaania PROW z lat 20042006 (termin upyn 31 lipca 2006 r.).
Analizujc liczb zoonych wnioskw o renty strukturalne w ukadzie wojewdz-
kim, okazuje si, e najwicej takich wnioskw zoyli przyszli beneficjenci tradycyjnie
wywodzcy si z woj. mazowieckiego (1398), wielkopolskiego (882), lubelskiego (874)
i kujawsko-pomorskiego (763). Najmniej wnioskw napyno z woj. lubuskiego (86).
Wojewdztwa charakteryzujce si gorsz struktur agrarn korzystaj w mniejszym
zakresie z tego programu, ktry powinien bardziej sprzyja przemianom agrarnym. Na-
tomiast wiadomo poytkw pyncych z rent strukturalnych wykazuj rolnicy wywo-
dzcy si z wojewdztw majcych wzgldnie dobr struktur agrarn.
W 2007 r. patnoci za renty rozpoczy si dosy pno, z uwagi na termin naboru
wnioskw (w czerwcu 2007) oraz niezbdny okres (6 miesicy), jaki ma Agencja na
weryfikacj wniosku, a rolnik na przekazanie gospodarstwa. W sumie patnoci na jeden
wniosek wyniosy rednio 5,5 tys. z, przy nieznacznym zrnicowaniu midzy woje-
wdztwami, co obrazuje tabela 4.

Acta Sci. Pol.


Renty strukturalne w programie rozwoju obszarw wiejskich... 33

Tabela 4. Liczba zoonych wnioskw i patnoci za renty strukturalne w 2007 roku (PLN)
Table 4. Number of application and payments for structural pension in 2007 (PLN)

Liczba Wnioskowana Liczba rednio


Zrealizowane
Wojewdztwo zoonych kwota miesicznej wydanych na jeden
patnoci
wnioskw pomocy decyzji wniosek
Dolnolskie 423 366 503 289 1 619 672 5 604
Kujawsko-pomorskie 763 668 181 550 3 001 799 5 457
Lubelskie 874 796 768 725 4 305 958 5 939
Lubuskie 86 81 677 61 291 786 4 783
dzkie 753 696 023 549 2 790 644 5 083
Maopolskie 456 413 481 348 2 095 444 6 021
Mazowieckie 1398 1 285 203 1 005 5 164 098 5 138
Opolskie 263 240 904 206 1 091 960 5 300
Podkarpackie 541 473 928 406 2 458 005 6 054
Podlaskie 545 481 849 424 2 525 773 5 957
Pomorskie 251 231 575 165 1 000 131 6 061
lskie 328 276 658 215 1 014 065 4 716
witokrzyskie 684 584 032 448 2 442 329 5 451
Warmisko-mazurskie 392 351 920 269 1 266 441 4 707
Wielkopolskie 882 801 465 622 3 413 205 5 487
Zachodniopomorskie 245 238 665 156 864 281 5 540
Dziaanie razem 8 884 7 988 840 6 438 35 345 597 5 490
rdo: System Informacji Zarzdczej ARiMR.
Source: ARiMR data.

Problemem finansowym PROW na lata 20072013 jest wsparcie patnoci z tytuu


rent strukturalnych, ktre przechodz z poprzedniego okresu dziaania (20042006), przy
przestrzeganiu zasady przyjtego zobowizania i realizacji patnoci cznie przez okres
10 lat. Rocznie z tego tytuu Agencja bdzie ponosia wydatek w wysokoci 215 mln
euro, co znacznie ograniczy poziom wydatkowania z tytuu biecych zobowiza.
Analizujc liczb zoonych wnioskw w ukadzie makroregionw (tab. 5) zwraca
uwag region II, ktry partycypuje w tym procesie na poziomie 40,0%. Tradycyjnie przo-
dujcy w tym zakresie makroregion I, spad na drug pozycj.

WNIOSKI

Zaproponowane renty strukturalne w PROW na lata 20072013 naley oceni jako


niekorzystne w stosunku do rozwiza obowizujcych w poprzednim okresie (2004
2006). Po pierwsze, obniono poziom wsparcia przypadajcego na jednego beneficjen-
ta z 440% do 265%. Po drugie, zmniejszono liczb rolnikw majcych dostp do rent
strukturalnych z 52,5 tys. obejmujcego okres trzech lat (czyli 17,5 tys. rocznie), do 50,4
tys. przypadajcych na perspektyw siedmioroczn (czyli 7,2 tys. rocznie). Po trzecie,
zaostrzono kryteria dostpu do rent strukturalnych. O ile podwyszenie minimalnego are-
au uytkw rolnych i okrelenie, z jakiego puapu rolnik moe skada wniosek o rent

Oeconomia 8 (3) 2009


34 S. Gawowski, P. Mickiewicz

Tabela 5. Liczba zoonych wnioskw i patnoci za renty strukturalne w ukadzie makroregionw


w 2007 roku (PLN)
Table 5. Number of application and payments for structural pension within macroregions in 2007
(PLN)

Wniosko-
Liczba Liczba
wana kwota Zrealizowane rednio na
Wojewdztwo zoonych wydanych
miesicznej patnoci jeden wniosek
wnioskw decyzji
pomocy
I makroregion
Kujawsko-pomorskie 763 668 181 550 3 001 799 5 457
Wielkopolskie 882 801 465 622 3 413 205 5 487
II makroregion
dzkie 753 696 023 549 2 790 644 5 083
Mazowieckie 1398 1 285 203 1 005 5 164 098 5 138
Lubelskie 874 796 768 725 4 305 958 5 939
Podlaskie 545 481 849 424 2 525 773 5 957
III makroregion
witokrzyskie 684 584 032 448 2 442 329 5 451
Maopolskie 456 413 481 348 2 095 444 6 021
Podkarpackie 541 473 928 406 2 458 005 6 054
lskie 328 276 658 215 1 014 065 4 716
IV makroregion
Opolskie 263 240 904 206 1 091 960 5 300
Lubuskie 86 81 677 61 291 786 4 783
Dolnolskie 423 366 503 289 1 619 672 5 604
V makroregion
Zachodniopomorskie 245 238 665 156 864 281 5 540
Pomorskie 251 231 575 165 1 000 131 6 061
Warmisko-mazurskie 392 351 920 269 1 266 441 4 707
Razem Dziaanie 8 884 7 988 840 6 438 35 345 597 5 490
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors calculation.

z 1 ha do 3 ha, naley zaliczy do pozytywnych zjawisk, to tworzenie nowych gospo-


darstw rolnych na podobiestwo tych istniejcych jest trudne do spenienia.
Preliminarz budetu przewidziany na renty strukturalne skada si z dwch czci.
Jedna cz dotyczy zobowiza wynikajcych z faktu, e renty strukturalne wypaca-
ne s przez 10 lat, natomiast PROW na lata 20042006 obj zobowizania trzyletnie.
Z puli rodkw w wysokoci 2,2 mld euro, 1,5 mld euro (67%) to zobowizania wobec
beneficjentw z I etapu. Po bliszym przyjrzeniu si zobowizaniom okazuje si, e tych
rodkw moe nie wystarczy. Resort rolnictwa przygotowa nowelizacj PROW na lata
20072013 polegajc na zwikszeniu rodkw na renty strukturalne w wysokoci 362
mln euro i na wspieranie gospodarstw niskotowarowych w wysokoci 150 mln euro. To
zwikszenie ma si odby kosztem zmniejszenia wydatkw dla rolnikw ubiegajcych
si o modernizacj przetwrstwa, usug doradczych i zalesienie gruntw rolnych.

Acta Sci. Pol.


Renty strukturalne w programie rozwoju obszarw wiejskich... 35

PIMIENNICTWO

Mickiewicz A., 2008. Waciwoci Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich obejmujcego lata
20072013 na tle poprzednich rozwiza legislacyjnych, Zeszyty Naukowe AR, Szcze-
cin.
Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2007 r. w sprawie
szczegowych warunkw i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dziaania
renty strukturalne objtego Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007
2013 (Dz.U. Nr 109, poz. 750).
Ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarw wiejskich z udziaem rodkw
Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich (Dz.U. Nr 64,
poz. 427).
Wawrzyniak B., Mickiewicz A., 2008. Charakterystyka dziaa w ramach II filaru Wsplnej Polity-
ki Rolnej w latach 20072013, Zeszyty Naukowe AR, Szczecin.
Wojtasik B., 2008. Analiza pierwszego roku funkcjonowania Programu Rozwoju Obszarw Wiejs-
kich (20072013). Zeszyty Naukowe AR, Szczecin.

STRUCTURAL PENSION IN RURAL DEVELOPMENT PROGRAM IN


20072013

Abstract. The aim of the paper is to present the analysis of structural pension included in
the Program of Rural Development 20072013 (PROW). Structural pension in new pro-
gram attributes worse position than former program (PROW 20042006) through higher
level of access obtainment and land largeness. The number of application was smaller in
the first year of program realization relatively to comparative period. From 8884 applica-
tion only 6438 (72,5%) got positive decision. The total payment was 35,3 million PLN and
average amount on application was 5490 PLN.
Key words: structural pension, Rural Development Program

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 3744

OCENA ROZWOJU SPOECZNO-GOSPODARCZEGO


POWIATW WOJEWDZTWA MAOPOLSKIEGO

Monika Jaworska, Lidia Luty


Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Streszczenie. Podstaw specjalizacji regionu s warunki rodowiskowe, kulturowe, jak


rwnie potencja demograficzny, spoeczny i gospodarczy oraz rozwj infrastruktury. Ar-
tyku przedstawia klasyfikacj powiatw Maopolski uwzgldniajc poziom rozwoju spo-
eczno-gospodarczego. Do oceny powiatw wykorzystano taksonomiczny miernik rozwo-
ju. W uporzdkowanym zbiorze powiatw wydzielono podzbiory podobnych obiektw.
Sowa kluczowe: taksonomiczny miernik rozwoju, rozwj spoeczno-gospodarczy

WSTP

Analiza poziomu rozwoju spoeczno-gospodarczego jest wana gdy mwimy o roz-


woju zrwnowaonym, ktry odnosi si do takiej formuy zmian ilociowych i jakocio-
wych w systemie spoeczno-ekonomicznym, ktra uwzgldnia ograniczenia ekosystemo-
we. Jednoczenie obok kryteriw efektywnociowych przyjmuje satysfakcj spoeczn
i postp w jakoci ycia mieszkacw jako warunki postpu cywilizacyjnego [Spychalski
2006].
Podstaw regionalnej specjalizacji stanowi obok uwarunkowa kulturowych oraz
przyrodniczych charakterystyki opisujce potencja demograficzny, spoeczny, gospodar-
czy, a take rozwj infrastruktury. Czynniki te decyduj o randze i konkurencyjnoci
regionu. Ich opis, analiza dysproporcji, mog ukierunkowywa dziaania zmierzajce do
trwaego i zrwnowaonego rozwoju regionalnego.
Celem artykuu jest prba analizy regionalnego zrnicowania poziomu rozwoju spo-
eczno-gospodarczego powiatw wojewdztwa maopolskiego. W tym celu, do oceny
badanego zjawiska wykorzystano wzgldny taksonomiczny miernik rozwoju [Hellwig
1968]. Miernik pozwoli zarwno uporzdkowa powiaty wojewdztwa maopolskiego
ze wzgldu na osignity poziom rozwoju, jak i wyodrbni grupy powiatw podobnych.
Do oceny poziomu rozwoju wykorzystano dostpn grup charakterystyk zmiennych,
ktrych wyrazem ilociowym s rnego rodzaju wskaniki opisujce walory rodowiska

Adres do korespondencji Corresponding author: Lidia Luty, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie,


Katedra Statystyki Matematycznej, al. Mickiewicza 21, 31-120 Krakw, rrdutka@cyf-kr.edu.pl
38 M. Jaworska, L. Luty

przyrodniczego oraz poziomu jego ochrony, infrastruktur techniczn i spoeczn, poten-


cja demograficzny oraz potencja gospodarczy.

MATERIA I METODA ANALIZY

Analiz prowadzono na podstawie danych pochodzcych z opracowania GUS w War-


szawie Rocznik Statystyczny Wojewdztw 2006 oraz US w Krakowie Wojewdztwo
Maopolskie 2006. Z szerokiej listy potencjalnych zmiennych opisujcych badane zjawi-
sko wytypowano zmienne diagnostyczne X1 X24 przedstawione w tabeli 1.
Wspczynniki zmiennoci wszystkich zmiennych speni warunek V(Xj) > 0,1, gdzie
V(Xj) wspczynnik zmiennoci. Wartoci odpowiednio: V(Xj) oraz inne podstawowe
charakterystyki przedstawiono dla poszczeglnych zmiennych w tabeli 2.

Tabela 1. Zmienne diagnostyczne przyjte do analizy


Table 1. Diagnostic variable used in analysis

Zmienne diagnostyczne
Ozn. Opis
X1 powierzchnia o szczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona, w % powierzchni
oglnej
X2 lesisto, w %
X3 wydatki inwestycyjne na ochron rodowiska i gospodark wodn na 1 mieszkaca, w z
X4 ludno korzystajca z oczyszczalni ciekw, w % ludnoci ogem
X5 sie wodocigowa, w km na 100 km2
X6 sie kanalizacyjna, w km na 100 km2
X7 sie gazowa, w km na 100 km2
X8 drogi gminne o nawierzchni twardej, w km na km2
X9 turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania
X10 miejsca noclegowe w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania na tysic ludnoci
X11 korzystajcych z noclegw w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania na tysic
ludnoci
X12 mieszkania oddane do uytku na 10 tysicy ludnoci
X13 liczba ludnoci na jeden ambulatoryjny zakad opieki zdrowotnej
X14 apteki oglnodostpne na 10 km2
X15 uczniowie w szkoach (oglnoksztaccych, liceach profilowanych, technikach) na 10 tys. ludnoci
X16 liczba ludnoci na jedn placwk biblioteczn
X17 ludno zamieszkaa na wsi, w % ogu ludnoci
X18 przyrost naturalny
X19 saldo migracji zewntrznych i wewntrznych na pobyt stay
X20 odsetek pracujcych w rolnictwie
X21 stopa bezrobocia rejestrowanego, w %
X22 nakady inwestycyjne w przedsibiorstwach wg lokalizacji inwestycji na 1 mieszkaca, w z
X23 warto brutto rodkw trwaych w przedsibiorstwach na 1 mieszkaca, w z
X24 podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludnoci
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors research.

Acta Sci. Pol.


Ocena rozwoju spoeczno-gospodarczego powiatw wojewdztwa maopolskiego 39

Tabela 2. Podstawowe charakterystyki przyjtych zmiennych do opisu poziomu rozwoju spoeczno-


-gospodarczego powiatw wojewdztwa maopolskiego
Table 2. Basic characteristics of used variables to description of the level of social-economic
development of Maopolskie voivodeships poviats

Charakterystyki liczbowe zmiennych diagnostycznych


Cecha
min xij max xij R xj S(Xj) V(Xj)
X1 0,400 100,000 99,600 49,495 36,684 0,741
X2 1,500 48,300 46,800 27,195 13,922 0,512
X3 74,000 1 231,000 1 157,000 281,789 245,760 0,872
X4 19,600 60,400 40,800 35,279 12,133 0,344
X5 19,400 247,100 227,700 113,284 67,450 0,595
X6 11,200 80,900 69,700 40,389 18,678 0,462
X7 9,400 269,500 260,100 129,453 77,542 0,599
X8 0,376 1,355 0,979 0,835 0,291 0,349
X9 1,000 173,000 172,000 35,842 51,580 1,439
X10 0,300 172,900 172,600 20,874 39,262 1,881
X11 4,700 6 799,400 6 794,700 633,384 1 484,989 2,345
X12 7,100 46,400 39,300 22,884 9,870 0,431
X13 2 197,811 4 556,000 2 358,189 3 384,721 709,759 0,210
X14 0,162 0,961 0,798 0,410 0,201 0,491
X15 133,000 484,000 351,000 352,789 104,356 0,296
X16 2 217,000 5 239,000 3 022,000 3 217,105 694,584 0,216
X17 37,800 91,800 54,000 71,016 13,869 0,195
X18 4,500 5,600 10,100 1,258 2,469 1,963
X19 2,200 9,700 11,900 0,779 2,713 3,483
X20 0,060 0,750 0,690 0,393 0,179 0,456
X21 11,300 26,100 14,800 16,474 4,102 0,249
X22 195,000 2 291,000 2 096,000 899,421 554,305 0,616
X23 2 456,000 36 543,000 34 087,000 10 767,316 7 907,166 0,734
X24 426,000 1 259,000 833,000 731,947 207,618 0,284
rdo: Obliczenia wasne.
Source: Authors research.

Przyjto do analizy zmienne X13, X16, X21 naley zakwalifikowa do zbioru destymu-
lant. Wysokie wartoci tych cech s zjawiskiem niepodanym z punktu widzenia oceny
obiektu, natomiast niskie wartoci s podane. Pozostae zmienne to stymulanty (S),
wysokie ich wartoci s zjawiskiem podanym z punktu widzenia oceny obiektu.
Dane statystyczne na podstawie, ktrych przeprowadzono analiz tworz macierz:

x11 x12 ... x1,k


x21 x22 ... x2,k
xij
... ... ... ...
xn,1 xn,2 ... xn,k

gdzie xij oznacza warto cechy Xj dla i tego powiatu.

Oeconomia 8 (3) 2009


40 M. Jaworska, L. Luty

W celu wyznaczenia wartoci wzgldnego taksonomicznego miernika rozwoju dla


poszczeglnych obiektw (powiatw) dokonano kolejno:
standaryzacji zmiennych opartej na formule:
xij xj
xij
S(X j )
n
xij
gdzie: xij wartoci unormowane cech diagnostycznych, x j i 1 ,
n
n
( xij x j )2
i 1
S(X j ) ,
n
okrelenia wzorca rozwoju z0 z01 , z02 ,..., z0k , pewnego idealnego (nierzeczywi-
stego) obiektu o najlepszych wartociach unormowanych zmiennych diagnostycz-
nych, takiego e:

max xij , X j S
i
zoj
min xij , X j D
i

obliczenia odlegoci euklidesowej badanych obiektw od wzorca:


k
dj ( xij z0 j ) 2
j 1

oszacowania wzgldnego taksonomicznego miernika rozwoju wg wzoru:


di
mi 1 ,
d0
gdzie: d0 d 2S ( D) , a d , S ( D) oznaczaj odpowiednio redni arytmetyczn i od-
n n
di ( di d )2
chylenie standardowe odlegoci od wzorca: d , S ( D)i 1i 1 .
n n
Otrzymane, w wyej opisany sposb, wartoci mi s propozycj miernika opisujcego
poziom rozwoju spoeczno-gospodarczego w ujciu przestrzennym. Wskanik mi przyj-
muje wartoci z przedziau [0, 1], przy czym wiksza warto okrela obiekt lepszy.

WYNIKI BADA

Dziki zastosowaniu omwionej metody dokonano hierarchizacji powiatw wedug


wartoci mi, jako wartoci syntetycznego miernika opisujcego poziom rozwoju spoecz-

Acta Sci. Pol.


Ocena rozwoju spoeczno-gospodarczego powiatw wojewdztwa maopolskiego 41

no-gospodarczego w poszczeglnych powiatach. W obrbie uporzdkowanego zbioru


przeprowadzono klasyfikacj typologiczn obiektw podobnych w nastpujcy sposb:
I grupa (bardzo wysoki poziom): mi m S ( M ) ,
II grupa (wysoki poziom): m mi m S ( M ),
III grupa (redni poziom): m S ( M ) mi m ,
IV grupa (niski poziom): mi m S ( M ) ,
gdzie: m, S ( M ) oznaczaj odpowiednio redni arytmetyczn i odchylenie standardowe
n n
mi (mi m) 2
i 1 i 1
miernika rozwoju: m , S (M ) .
n n

Tabela 3. Klasyfikacja powiatw Maopolski ze wzgldu na taksonomiczny miernik rozwoju


spoeczno-gospodarczego
Table 3. Classification of Maopolskie voivodeships poviats for taxonomic meter of social-
economic development

Grupa Powiat mi
tatrzaski 0,360
I
wadowicki 0,247
krakowski 0,212
bocheski 0,193
chrzanowski 0,176
olkuski 0,175
II
brzeski 0,175
owicimski 0,172
nowotarski 0,161
mylenicki 0,161
wielicki 0,150
nowosdecki 0,141
suski 0,116
III
limanowski 0,108
tarnowski 0,100
gorlicki 0,088
dbrowski 0,047
IV proszowicki 0,043
miechowski 0,030
rdo: Obliczenia wasne.
Source: Authors research.

Grup I, charakteryzujc si bardzo wysokim poziomem rozwoju spoeczno-gospo-


darczego tworz dwa powiaty tatrzaski oraz wadowicki. Powiat tatrzaski tak wyso-
k pozycj zawdzicza walorom rodowiska naturalnego. Powierzchnia o szczeglnych
walorach przyrodniczych prawnie chroniona w tym powiecie stanowi 100% powierzchni
powiatu, lesisto jest na poziomie 45,5% (wysz ma jedynie powiat suski 48,3%),
a wydatki na ochron rodowiska i gospodark wodn na 1 mieszkaca przewyszaj
warto rednich wydatkw przypadajcych na powiat. Powiat tatrzaski charakteryzuje

Oeconomia 8 (3) 2009


42 M. Jaworska, L. Luty

si dobrym stanem infrastruktury spoecznej i technicznej wrd powiatw wojewdz-


twa; jest to wynikiem gwnie dobrze rozwinitej bazy turystycznej. Wskaniki opisujce
potencja gospodarczy przyjte do analizy dla powiatu tatrzaskiego przewyszaj znacz-
nie wartoci rednie. Najgorzej wypada powiat tatrzaski w ocenie potencjau demogra-
ficznego i rynku pracy. Wie w powiecie tatrzaskim zamieszkuje 91,8% mieszkacw,
a stopa bezrobocia wynosi 17,6%. Wysoka lokata powiatu wadowickiego wynika z walo-
rw rodowiska naturalnego, a take z pooenia blisko Krakowa, co za tym idzie z dobrze
rozwinitej infrastruktury technicznej i spoecznej. Ponadto powiat ten charakteryzuje
si powyej przecitnymi wskanikami oceny potencjau demograficznego. Nie najlepiej
przedstawia si potencja gospodarczy powiatu wadowickiego, nakady inwestycyjne
w przedsibiorstwach na 1 mieszkaca stanowi prawie 1/3 nakadw jakie przypadaj
na mieszkaca powiatu chrzanowskiego, w ktrym to powiecie s one najwysze.

grupa I
m iechow ski grupa II
olku ski grupa III
d brow ski
grupa IV
p roszo w ick i
k rak ow sk i

ch rzano- 3
w sk i 1
w ielick i brzeski
ow icim ski tarn owsk i

boch eski
w ad o w ick i
m ylenick i

lim anow ski


su ski gorlicki
2

n ow osdeck i
n ow otarski

1. Krakw
2. Nowy Scz
tatrza ski 3. Tarnw

Rys. 1. Zrnicowanie powiatw wojewdztwa maopolskiego wedug syntetycznego miernika


poziomu rozwoju spoeczno-gospodarczego
Fig. 1. Diversification of Maopolskie voivodeships poviats according to synthetic meter of so-
cial-economic development
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors research.

Grup II najliczniejsz charakteryzujc si wysokim poziomem rozwoju spoecz-


no-gospodarczego obejmuje a osiem powiatw: krakowski, bocheski, chrzanowski,
olkuski, brzeski, owicimski, nowotarski, mylenicki. S to powiaty rodkowej i po-
udniowej czci wojewdztwa. Powiaty tej grupy pooone w rodkowej i pnocno-
-zachodniej czci wojewdztwa posiadaj lepiej rozwinit infrastruktur techniczn ni

Acta Sci. Pol.


Ocena rozwoju spoeczno-gospodarczego powiatw wojewdztwa maopolskiego 43

powiaty poudniowej, czy te wschodniej czci wojewdztwa. Zostay one na og oce-


nione co najmniej rednio pod wzgldem potencjau demograficznego oraz gospodarcze-
go. Pozostae powiaty tej grupy (nowotarski i mylenicki) poudniowej Maopolski cha-
rakteryzuj si szczeglnymi walorami przyrodniczo-klimatycznymi, na og wysokim
przyrostem naturalnym i wysokim poziomem bezrobocia, a niskim poziomem potencjau
gospodarczego. Maj one take rednio rozwinit infrastruktur techniczn i spoeczn.
Powiaty: wielicki, nowosdecki, suski, limanowski, tarnowski oraz gorlicki tworz
grup charakteryzujc si rednim poziomem rozwoju spoeczno-gospodarczego. Tak
jak w przypadku powiatw grupy drugiej, powiaty poudniowej czci wojewdztwa
z tej grupy charakteryzuj si dobrymi walorami przyrodniczo-klimatycznymi, na og
wysokim przyrostem naturalnym i wysokim poziomem bezrobocia, a niskim poziomem
potencjau gospodarczego. Maj one przecitnie rozwinit infrastruktur techniczn
i spoeczn. Powiaty: wielicki i tarnowski, pooone w rodkowej czci wojewdztwa,
posiadaj lepiej rozwinit infrastruktur techniczn, ni pozostae powiaty tej grupy.
Do ostatniej grupy IV zostay sklasyfikowane powiaty oceniane nisko pod wzgldem
potencjau spoeczno-gospodarczego. Powiaty tej grupy to powiaty pnocnej czci wo-
jewdztwa: dbrowski, proszowicki, miechowski. Wszystkie te powiaty charakteryzuj
si niskim poziomem potencjau gospodarczego, rednim lub niskim stanem infrastruktu-
ry i na og wysokim poziomem potencjau demograficznego.

WNIOSKI

1. Powiaty wojewdztwa maopolskiego s zrnicowane pod wzgldem poziomu


rozwoju spoeczno-gospodarczego, o czym wiadcz wartoci zaproponowanej miary do
oceny badanego zjawiska.
2. Wartoci wzgldnego taksonomicznego miernika rozwoju wskazuj, i powiaty
Maopolski charakteryzuj si co najmniej rednim poziomem rozwoju spoeczno-go-
spodarczego.
3. Analiza opieraa si na wybranych uwarunkowaniach, ktre mog zadecydowa
o rozwoju spoeczno-gospodarczym regionu.
4. Analiza dysproporcji, znajomo mocnych i sabych stron regionu moe ukierunko-
wywa dziaania zmierzajce do trwaego i zrwnowaonego rozwoju regionalnego.

PIMIENNICTWO

Grabiski T., Wydymus S., Zelia A., 1989. Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zja-
wisk spoeczno-gospodarczych. PWN.
Hellwig Z., 1968. Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziau krajw
ze wzgldu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur wykwalifikowanych kadr.
Przegld Statystyczny, z. 4.
Rocznik Statystyczny Wojewdztw. 2006. GUS, Warszawa.
Roeske-Somka I., 2006. Syntetyczne mierniki rozwoju spoeczno-gospodarczego miast woje-
wdzkich. Wiadomoci Statystyczne, nr 3, s. 7179.
Spychalski G., 2006. Zrwnowaony i trway rozwj wsi i rolnictwa. [w:] Model regionalny
zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich, SGGW, Warszawa, s. 37.

Oeconomia 8 (3) 2009


44 M. Jaworska, L. Luty

Wysocki F., uczak A., 2005. Wielokryterialna metoda oceny rozwoju obszarw wiejskich.
Wiadomoci Statystyczne, nr 3, s. 110.
Wojewdztwo Maopolskie. Podregiony Powiaty Gminy. 2006. US, Krakw.

SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT ESTIMATION OF MAOPOLSKIE


VOIVODSHIPS POVIATS

Abstract: Environmental, cultural conditionings, as well as demographic, social and eco-


nomic potential and development of infrastructure are the basis of regional specialization.
The paper presented classification of poviats in the Malopolska considering development
of social-economic level. To estimate poviats it was used taxonomic meter of development.
Within the limits of ordered set of poviats, there were separated subsets of similar objects.
Key words: taxonomic meter of development, social-economic development

Zaakceptowano do druku Accepted for print 19.05.2009

Acta Sci. Pol.


Oeconomia 8 (3) 2009, 4555

KREOWANIE WARUNKW DLA ROZWOJU


PRZEDSIBIORCZOCI PRZEZ GMINNE SAMORZDY

Marzena Kacprzak
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Streszczenie. W artykule skoncentrowano si na temacie wykorzystania przez gminne


samorzdy instrumentw polityki rozwoju lokalnego. Samorzdy podejmuj rnorakie
dziaania majce na celu tworzenie sprzyjajcych warunkw dla powstawania i rozwoju
przedsibiorstw na terytorium gminy. Omawiane s dziaania, ktre mog potencjalnie po-
dejmowa wszystkie wadze samorzdowe. Dotycz one zarwno sfery gospodarki zaso-
bami majtkowymi, gospodarki zasobami pracy czy s to dziaania zwizane z gospodark
zasobami naturalnymi. W artykule podano przykady dziaa na rzecz rozwoju lokalnej
przedsibiorczoci w Polsce co jest zazwyczaj zwizane z regulacjami prawnymi, gospo-
dark budetow, zachtami ekonomicznymi oraz rozbudow infrastruktury. Do analizy
wybrano powiat miski gmin Dbe Wielkie z wojewdztwa mazowieckiego oraz powiat
piski gmin Pisz z wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
Sowa kluczowe: samorzd gminy, przedsibiorczo, lokalne rodowisko, rozwj gospo-
darczy

WSTP

Rozwj jest zmian dokonywan w czasie, ktra ma przynie okrelone efekty oraz
zaoone wyniki. Dziaanie czowieka, czy te grup spoecznych, a szczeglnie upowa-
nionych formalnie przedstawicieli spoecznoci lokalnej moe spowodowa, e rozwj
ten bdzie mia okrelony charakter, kierunek i natenie. Warunkiem skutecznoci po-
dejmowanych dziaa jest znajomo rodowiska (jego istoty, charakteru i specyfiki),
ktrego ma dotyczy rozwj. Nie wolno przy tym zapomina o przyzwoleniu spoecz-
nym na dokonywanie zmian, nie kade bowiem dziaanie jest spoecznie akceptowane,
bez wzgldu na jego obiektywn suszno, konieczno i spodziewane w perspektywie
pozytywne efekty [Okraszewska, Brzeziski, Kwiatkowski 2002].

Adres do korespondencji Corresponding author: Marzena Kacprzak, Szkoa Gwna Gospo-


darstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Polityki Agrarnej
i Marketingu, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, marzena_kacprzak@sggw.pl
46 M. Kacprzak

Samorzdy gminne i reprezentujce je wadze lokalne przejmuj obecnie coraz wik-


szy zakres obowizkw i kompetencji zwizanych z oddziaywaniem na lokalny rozwj
gospodarczy. Wystpujc w imieniu i na rzecz spoecznoci lokalnych, podejmuj dzia-
ania majce na celu zapewnienie moliwie najlepszych warunkw dla ycia mieszka-
cw. W caoksztacie tych zada wystpuj dziaania na rzecz gospodarki lokalnej oraz
instrumenty stymulowania zachowa podmiotw sektora prywatnego [Kogut-Jaworska
2008].
Gmina stanowi istot i rdze systemu samorzdowego, a jednoczenie jest jednym
z filarw ustrojowych pastwa. Jej funkcjonowanie daje moliwo wpywania spoecz-
noci lokalnej na wasne ycie, a tym samym ksztatowania bytu tej zbiorowoci [Glu-
miska-Pawlic 2003]. Gmina sprawuje funkcj podmiotow wobec wszystkich lokalnych
problemw rozwoju i sposobw funkcjonowania na okrelonym terytorium [Ustawa
o dochodach 2003]. Zaspokaja potrzeby zbiorowe mieszkacw, a w szczeglnoci
nale do nich: opracowanie planu adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami,
ochrony rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, modernizacja gminnych drg,
ulic, placw oraz organizacji ruchu drogowego, ochrony zdrowia, edukacji publicznej,
gminnego budownictwa mieszkaniowego, pomocy spoecznej, w tym orodkw i zaka-
dw opiekuczych, kultury fizycznej i turystyki, w tym terenw rekreacyjnych i urzdze
sportowych, promocji gminy, wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, wsppracy
ze spoecznociami lokalnymi i regionalnymi innych pastw itp.

Przedsibiorczo a rynek pracy

Poprawa sytuacji na polskim rynku pracy zapocztkowana w 2003 roku wprowadzi-


a oywienie gospodarcze. Wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia przybray na sile
w 2006 roku i z du dynamik postpoway w roku kolejnym. W rezultacie, w pierw-
szych dwch kwartaach 2007 roku w Polsce pracowao przecitnie 14 996 tys. osb, co
o 5% przewyszao liczb pracujcych w analogicznym okresie 2006 roku i o 8,8% licz-
b pracujcych w 2002 roku, gdy zatrudnienie w Polsce signo najniszego poziomu
w ostatnim pitnastoleciu [Kacprzak 2009]. W kocu marca 2009 roku liczba bezro-
botnych zarejestrowanych w urzdach pracy wyniosa 1758,8 tys. osb i bya o 40,0
tys., tj. o 2,3% wysza ni w miesicu lutym. Procentowy wzrost liczby bezrobotnych
(w granicach 4,90,9%) wystpi w 15 wojewdztwach, przy czym najwyszy by
w wojewdztwie wielkopolskim 4,9%, lskim 4,3%, pomorskim 4,0% oraz maopol-
skim 3,6%. Stopa bezrobocia w kocu marca br. ksztatowaa si na poziomie 11,2%
w stosunku do ludnoci aktywnej zawodowo. W porwnaniu do sytuacji sprzed miesica
wysoko tego wskanika wzrosa o 0,3 punktu procentowego. W marcu 2008 r. stopa
bezrobocia wynosia 10,9% [Informacja o bezrobociu].
Pastwo w walce z bezrobociem wykorzystuje zarwno instrumenty makro-, jak
i mikroekonomiczne, a take bardziej bezporednio powizane z samym rynkiem pracy
zarwno narzdzia polityki zatrudnienia, jak i polityki rynku pracy. Do instrumentw
makroekonomicznych zaliczy moemy polityki: zatrudnienia, monetarn, dochodow
itp., a do polityki mikroekonomicznej polityk roln, polityk rynku pracy czy promowa-
nie przedsibiorczoci [Woniak 2008].

Acta Sci. Pol.


Kreowanie warunkw dla rozwoju przedsibiorczoci... 47

Przekonanie o znaczcej roli gospodarczej maych i rednich przedsibiorstw


w procesach dostosowania gospodarki Polski do gospodarki UE jest powszechne zarw-
no w starych, jak i nowych pastwach Unii. Na og nie pojawiaj si wtpliwoci, e
te podstawowe grupy podmiotw gospodarczych, integrujce lokalne zasoby z maymi
zespoami ludzkimi, skutecznie wyzwalaj rne formy przedsibiorczoci, sprawnie
funkcjonuj, s mobilne na rynku, elastycznie ksztatuj koszty, co pozwala im osign
relatywnie wysok elastyczno [Kaua 2005]. Przedsibiorcy, kierujc si motywem
osigania wasnych korzyci, poszerzaj granice ekonomicznej aktywnoci, wprowadza-
j innowacje, s gwarancj efektywnego wykorzystania i alokacji zasobw w skali ca-
ej gospodarki. To dynamiczny proces polegajcy na wykorzystaniu szans w gospodarce
w celu pomnaania dochodu kraju [Sawicka 1998].
Potencja przedsibiorczoci okrelaj kompetencje, umiejtnoci, wiedza, ktra po-
zwala wyzwoli nasz kreatywno i wyobrani, zdolno samodzielnego mylenia,
odporno na stres itp. Pracownik chtnie wykorzystuje swj potencja, gdy doceniane s
w firmie nowoci; firma jest otwarta na innowacje, jest przychylna dla twrczych pracow-
nikw [Jasiski 2004]. Przedsibiorczoci bowiem okrelamy szczeglny typ aktyw-
noci ludzi, zorientowanej na wykorzystanie pojawiajcych si szans w celu uzyskania
korzyci ekonomicznych i pozaekonomicznych.
Przedsibiorczo jest procesem godzenia szans i dziaa, a istot tego procesu sta-
nowi kreowanie powodzenia organizacji w kontekcie wspewoluujcych ludzi, przed-
siwzi, organizacji i otoczenia. Jest to szczeglny sposb godzenia kreatywnoci i dy-
scypliny, zewntrznych i wewntrznych aspektw zarzdzania zmian, a nade wszystko
zdolno do godzenia sprzecznoci i przeksztacania je w moliwoci [Stor 2004].
Wadze samorzdowe coraz czciej podejmuj dziaania, ktre maj wanie na
celu pobudzanie rozwoju gospodarczego gminy lub powiatu. Warunkiem, ktry pozwala
podejmowa takie dziaania s dobrze przygotowane lokalne plany przedsibiorczoci.
Maj one na celu usystematyzowanie dziaa w zakresie wspierania przedsibiorczoci
w gminie, umiejtne prowadzenie promocji gospodarczej gminy oraz ustalenia sposobw
zdobywania rodkw finansowych na podejmowanie dziaa przedsibiorczych. Lokalny
program przedsibiorczoci powinien: odpowiada rzeczywistym potrzebom lokalnych
przedsibiorcw, przyciga firmy zewntrzne do inwestowania na terenie gminy, po-
winien by akceptowany przez wadze samorzdowe i spoeczno lokaln oraz mie
charakter narzdziowy.
Kreowanie przedsibiorczoci wymaga take sprawnie funkcjonujcych instytucji
okoobiznesowych wspierajcych ich rozwj. Jedne z nich maj za zadanie pomaga
w zakadaniu nowych przedsibiorstw, przyciganiu kapitau dla organizujcych si firm,
np. agencje rozwoju lokalnego, inne prowadz dziaalno konsultacyjno-doradcz dla
ju istniejcych przedsibiorstw w zakresie zarzdzania, opracowywania strategii roz-
wojowych lub wdraania innowacji w praktyce. Wsparcie instytucjonalno-organizacyjne
ze strony wadz lokalnych to take waciwie prowadzona polityka informacyjna i pro-
mocyjna. Te dziaania powinny zachci inwestorw do podjcia dziaania na danym
terenie, uatwienie im tych dziaa oraz zatrzymania na stae [Kogut-Jaworska 2008].
Przykadowe instytucje wspierania lokalnej przedsibiorczoci i zakres ich dziaania
przedstawia tabela 1.

Oeconomia 8 (3) 2009


48 M. Kacprzak

Tabela 1. Instytucje wspierania lokalnej przedsibiorczoci i zakres ich dziaania


Table 1. Institutions supporting local entrepreneurship and the scope of their action

Rodzaje instytucji
Zakres i zasig dziaania
otoczenia biznesu
Inkubatory przed- S zorganizowanymi kompleksami gospodarczymi obejmujcymi szerok grup wyod-
sibiorczoci rbnionych i opartych na nieruchomociach rodkach. Dziaaj na rzecz przedsibiorstw
mikro- (100%) i maych (93%), czc oferty lokalowe z ofert usug wspierajcych.
S ukierunkowane na wspomaganie rozwoju nowo powstaych firm oraz optymalizu-
j warunki dla transferu i komercjalizacji technologii przez: dostarczanie powierzchni
lokalowej na dziaalno gospodarcz; doradztwo ekonomiczne, finansowe, prawne,
patentowe, organizacyjne i technologiczne; pomoc w pozyskiwaniu rodkw finanso-
wych, tworzenie klimatu dla realizacji przedsiwzi innowacyjnych, kontakty z insty-
tucjami naukowymi itp.
Centra transferu S kompleksami gospodarczymi, ktrych dziaalno skupia si wok polityki wspo-
technologii (parki magania rozwoju firm innowacyjnych oraz optymalizacji warunkw transferu techno-
przemysowe logii z instytucji naukowych do praktyki gospodarczej. Ponadto, wspierajc oglnie
i technologiczne) rozumiany rozwj przedsibiorczoci organizuj promocje i szkolenia dla maych
i rednich firm. Dziaaj w skali ponadregionalnej i oglnopolskiej. Mog czy na jed-
nym terenie instytucje naukowo-badawcze, oferujce nowe rozwizania technologiczne
i innowacyjne, firmy poszukujce nowych szans rozwoju, bogate oferty usug w zakre-
sie finansowania, doradztwa, szkole, finansowe instytucje wysokiego ryzyka (venture
capital), wysoka jako infrastruktury technicznej i inne walory otoczenia.
Centra wspierania S to nienastawione na zysk jednostki doradcze, informacyjne i szkoleniowe, pracujce
przedsibiorczoci, na rzecz rozwoju przedsibiorczoci i samozatrudnienia oraz poprawy konkurencyj-
orodki szkole- noci maych i rednich przedsibiorstw. Cele ich dziaalnoci s integralnie zwizane
niowo-doradcze z potrzebami i wymaganiami rynku pracy i nowych technologii, a w szczeglnoci
(orodki wspierania obejmuj: wspieranie i popularyzowanie idei przedsibiorczoci i samozatrudnienia,
przedsibiorczoci, aktywn wspprac z lokaln i rzdow administracj oraz innymi organizacjami, re-
kluby biznesu, agowanie w sytuacjach wynikajcych z doranych potrzeb gospodarczych i spoecz-
punkty konsultacyj- nych. Do grupy tej mona rwnie zaliczy organizacje reprezentujce przedsibior-
no-doradcze) cw, jak: cechy rzemielnicze, izby gospodarcze, stowarzyszenia branowe, ktre zrze-
szaj przedsibiorcw w celu wzmocnienia konkurencyjnoci okrelonych segmentw
rynku.
Fundusze poycz- S to nienastawione na zysk jednostki pozabankowe wspomagajce lokalny rozwj
kowe spoeczno-ekonomiczny. Ich gwny zakres dziaa to udzielanie i monitorowanie po-
yczek oraz doradztwo finansowe dla samozatrudnionych, mikro- i maych przedsi-
biorstw. Mog rwnie wiadczy pomoc finansow w formie grantw dla rozpoczyna-
jcych dziaalno gospodarcz. Cele dziaalnoci s integralnie zwizane z potrzebami
i wymaganiami lokalnych rynkw pracy i nowych technologii oraz strategi rozwoju
lokalnego. Oferta tego typu funduszy pozwala przeama: dyskryminacj finansow
nowo powstaych firm, sfinansowa etap przygotowania i rozruchu nowego przedsi-
wzicia gospodarczego, kiedy banki i fundusze ryzyka obawiaj si zaangaowa was-
ne rodki finansowe. Czsto powstaj z inicjatywy wadz lokalnych.
Fundusze porcze S to instytucje, ktrych gwny zakres dziaa skupiony jest na porczaniu i monito-
kredytowych ringu porczonych kredytw i poyczek (porczaj od 50% do 80% kwoty kredytu), na
pomocy w przygotowaniu wnioskw kredytowych, upowszechnianiu wiedzy na temat
pozyskiwania rodkw z funduszy UE. Ukierunkowuj dziaania na firmy mae i mikro.
Dziaaj regionalnie lub lokalnie i wsppracuj z samorzdami terytorialnymi oraz
innymi instytucjami porczeniowymi.
rdo: Kogut-Jaworska 2008.
Source: Kogut-Jaworska 2008.

Acta Sci. Pol.


Kreowanie warunkw dla rozwoju przedsibiorczoci... 49

Aby dobrze stymulowa rozwj gospodarczy przez gminy, realizowane dziaania mo-
emy zakwalifikowa nastpujco [Misig 2000]:
1. Nienakierowane do konkretnych przedsibiorcw dziaania majce na celu tworzenie
korzystnych warunkw finansowych dla podejmowania i rozszerzania dziaalnoci
gospodarczej;
2. Dziaania o charakterze pomocy publicznej, polegajce na bezporednim lub pored-
nim dofinansowaniu lub bezporednim lub porednim przysporzeniu okrelonym
przedsibiorcom korzyci finansowych, ktre bd ich uprzywilejowywa w stosunku
do konkurentw;
3. Dziaania majce na celu rozwj i tworzenie infrastruktury technicznej, uatwiajcej
podejmowanie, prowadzenie i rozszerzanie dziaalnoci gospodarczej;
4. Dziaania promocyjne organizacyjne, ktre maj na celu informowanie o warunkach
przedsiwzicia, uatwianie zaatwienia wszelkich formalnoci zwizanych z dziaal-
noci oraz promocja przedsibiorstw dziaajcych na terenie danej jednostki samo-
rzdu terytorialnego.
Szczegln rol w kreowaniu aktywnoci przedsibiorczej odgrywa take polityka
budetowa gminy, ktr prowadzi si zarwno po stronie dochodw, jak i wydatkw
budetowych [Somiska 2007]. Dochody budetu gminy stanowi finansow podsta-
w jej publicznej dziaalnoci s one przeznaczone zarwno na finansowanie zada
biecych, jak i inwestycyjnych. Zasadnicze rdo dochodw tworz podatki i opaty,
ktrym znawcy przedmiotu przypisuj due znaczenie w procesie stymulowania aktyw-
noci przedsibiorczej. Rodzaje stosowanych podatkw, wysoko stawek, ulg i ewen-
tualnych zwolnie mog bowiem bezporednio oddziaywa na zachowania podmiotw
gospodarczych, zachcajc je lub zniechcajc do podejmowania okrelonego rodzaju
dziaalnoci gospodarczej. Wadze gminy mog, zgodnie z ustawami, zmniejsza ciary
pozostajcych w ich gestiach podatkw i opat, kierujc si wasn ocen wynikajcych
z tego skutkw dla spoecznoci lokalnej [Somiska 2007]. W zakresie podatkw do-
chodowych od osb fizycznych i od osb prawnych (w ktrych udziay maj gminy) sty-
mulacyjna rola przedsibiorczoci pozostaje w gestii organw pastwa.

Stymulowanie rozwoju przedsibiorczoci w gminie

Dziaania wadz lokalnych w zakresie rozwoju przedsibiorczoci moemy okreli


mianem budowania i wzmacniania klimatu, ktry sprzyja rozwojowi spoeczno-gospo-
darczemu.
Wojewdztwo mazowieckie jest najwikszym regionem w Polsce. Gwnymi atry-
butami wojewdztwa s wysoki potencja badawczy, najwiksza liczba zagranicznych
inwestycji, lokalizacja siedzib gwnych instytucji finansowych. Mazowiecki Serwis
Gospodarczy oraz Zwizek Pracodawcw Warszawy i Mazowsza przy wsparciu Mery-
torycznym Polskiej Konfederacji Pracodawcw Prywatnych Lewiatan organizuj Pro-
gram Promocji Rozwoju Przedsibiorczoci. Program jest przedsiwziciem majcym
na celu integracj rodowiska biznesowego oraz jego promocje w Polsce i w Unii Euro-
pejskiej. Program jest adresowany do wszystkich przedsibiorcw i samorzdw zloka-
lizowanych na terenie Mazowsza i Warszawy oraz firm i instytucji lokujcych tu swoje
interesy. Aby uatwi rozpoznawalno uczestnikw PPRP wydawany jest Informator

Oeconomia 8 (3) 2009


50 M. Kacprzak

Wojewdztwa Mazowieckiego, ktry prezentuje mazowieckie firmy i instytucje, ktre


s rekomendowane przez instytucje rzdowe i samorzdowe. Inn instytucj wspierajc
dziaania przedsibiorcze na Mazowszu jest Agencja Rozwoju Mazowsza S.A., ktrej
zadania zwizane s z [Informator 2008]:
promocj gospodarcz Wojewdztwa Mazowieckiego i jego potencjau inwestycyj-
nego,
pozyskiwaniem i obsug inwestorw krajowych i zagranicznych,
promocj partnerstwa publiczno-prawnego,
organizacj oraz prowadzeniem szkole dla kadr samorzdowych oraz maych, red-
nich i mikroprzedsibiorstw,
wspieranie projektw innowacyjnych, w szczeglnoci ze sfery badawczo-rozwojo-
wej oraz transferu nowoczesnych rozwiza naukowych i technologicznych dla go-
spodarki.
Agencja opracowuje i realizuje take projekty skierowane na rozwj przedsibior-
czoci regionu Mazowsza. Wspiera rozwj maych i rednich przedsibiorstw poprzez:
edukacj i szkolenia, wsparcie administracyjne i organizacyjne. Szczeglne znaczenie
ma Centrum Obsugi Inwestora Agencji, ktre oferuje przedsibiorcom i inwestorom,
szczeglnie zagranicznym, pomoc przy wsppracy z polskimi partnerami. Centrum ak-
tywnie wsppracuje z mazowieckimi przedsibiorcami, a rozbudowana sie kontaktw
umoliwia odgrywanie roli porednika pomidzy firmami z kraju i z zagranicy [Informa-
tor 2008].
W kocu marca 2009 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych byo 647 965
podmiotw gospodarki narodowej (bez rolnikw indywidualnych). Podmioty gospo-
darki narodowej sektora prywatnego (635 110) stanowiy 98,0% wszystkich podmiotw
w rejestrze. Wrd nich dominoway osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodar-
cz (469 298), stanowic 73,9% oglnej liczby podmiotw tego sektora [Bezrobocie
w woj. mazowieckim 2009].
Powiat miski jest jednym z najwikszych powiatw wojewdztwa mazowieckie-
go. Obejmuje powierzchni 116 435 ha, a strategicznymi celami rozwoju gospodarczego
s rozwj sieci handlowo-usugowej, przetwrstwa rolno-spoywczego, rozwj budow-
nictwa przemysowego i mieszkaniowego oraz rozwj bazy rekreacyjno-turystycznej,
w tym agroturystyki. Rozwojowi turystyki sprzyjaj wysokie walory kulturowo-przyrod-
nicze powiatu, funkcjonujce na terenie powiatu instytucje kultury. Do takich wanie
gmin, gdzie wspiera si dziaania przedsibiorcze naley gmina Dbe Wielkie, ktra jest
pooona w wojewdztwie mazowieckim. Dbe Wielkie jest gmin pooon w rod-
kowej czci wojewdztwa mazowieckiego, w zasigu bezporedniego oddziaywania
aglomeracji warszawskiej, w odlegoci ok. 30 km na wschd od centrum Warszawy oraz
8 km na zachd od Miska Mazowieckiego stolicy powiatu miskiego, w ktrego skad
wchodzi.
Przez jej teren przebiegaj dwa szlaki komunikacyjne o znaczeniu midzynarodowym
w relacji BerlinWarszawaMoskwa: odcinek drogi krajowej Nr 2 wieckoWarszawa
Terespol oraz odcinek midzynarodowej linii kolejowej E-20 KunowiceWarszawaTe-
respol. Dziki tym szlakom transportowym gmina posiada bardzo korzystne poczenia
komunikacyjne: autobusowe i kolejowe (w jej granicach s zlokalizowane trzy przystan-
ki kolejowe: Dbe Wielkie, Nowe Dbe Wielkie oraz Wrzosw), co umoliwia dojazd

Acta Sci. Pol.


Kreowanie warunkw dla rozwoju przedsibiorczoci... 51

mieszkacw do Warszawy i Miska Mazowieckiego. Uzupenieniem powiza komu-


nikacyjnych jest droga wojewdzka nr 637 biegnca pnocn granic gminy.
Swym pooeniem i bliskoci od metropolii warszawskiej, oraz licznym krajobra-
zem przyrodniczym, penego piknych pomnikw przyrody, gdzie wrd nich dominuj
dby, gmina ta zachca do inwestowania na jej terenie lokaty kapitau przez inwestorw.
Na koniec sierpnia 2007 roku na terenie gminy Dbe Wielkie zarejestrowane byy 582
podmioty gospodarcze. Najwicej przedsibiorcw funkcjonowao w brany handlowej
291 oraz usug budowlanych 77, dalej w kolejnoci w usugach transportowych 75,
mechaniki pojazdowej 49, usug stolarskich 25, usug elektrycznych 21, ubezpie-
cze 14, gastronomii 13, nauce jzykw obcych 7, usugach odlewniczych 6
i usugach introligatorskich.
Dbe Wielkie naley do gmin o duej aktywnoci gospodarczej mierzonej liczb
podmiotw gospodarczych na 1000 mieszkacw (68,9). rednia dla terenw wiej-
skich wojewdztwa mazowieckiego wynosi 31,6. Przedsibiorstwa skupiaj si gwnie
w ssiedztwie drogi krajowej Nr 2 oraz linii kolejowej E-20. Najwiksza liczba podmio-
tw ma swoj siedzib w Dbem Wielkim, Aleksandrwce oraz Choszczwce Stoleckiej
[Przedsibiorczo ]. W Strategii Zrwnowaonego Rozwoju Gminy Dbe Wielkie do
2015 roku cel I strategiczny to organizacyjne i finansowe wsparcie przedsibiorczoci.
Tabela 2 ukazuje zadania realizacyjne, ktre bd wspomaga przedsibiorczo na te-
renie gminy.
Rynek pracy jest systemem specjalnej regulacji i wiele instytucji koordynuje jego
dziaania [Juchnowicz 2004]. Podmiotami na rynku pracy s pracodawcy i pracobiorcy,
czyli przedsibiorstwa i osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjcia [Hybel 2003].
Badania przeprowadzone w ramach Projektu Analiza i ocena sytuacji kobiet wiejskich
na rynku pracy przy wsparciu Europejskiego Funduszu Spoecznego w Sektorowym
Programie Operacyjnych Rozwj zasobw ludzkich w Katedrze Polityki Agrarnej
i Marketingu SGGW pokazuj, i Powiatowe Urzdy Pracy podejmuj wiele dziaa przy
wspudziale lokalnych partnerw pracy. Systematyczna wsppraca wystpuje przede
wszystkim z firmami pracodawcw, maymi i rednimi przedsibiorstwami, starostwem
powiatowym czy urzdami miasta. Formy wsppracy to targi edukacyjne, wymiana spo-
strzee, szkolenia, kursy. Istotne jest poszerzanie horyzontw, rozwj osobowoci, roz-
wijanie samodzielnoci i przedsibiorczoci oraz kreatywno [Kacprzak 2008].
W powiecie Piskim, pooonym w wojewdztwie warmisko-mazurskim, finansowa-
nie zewntrzne jest szczeglnie istotnym elementem wsparcia rozwoju maych i rednich
przedsibiorstw, dlatego te uruchamianie rodkw Funduszu Pracy dla przedsibiorcw
jest jednym z najbardziej atrakcyjnych instrumentw finansowych stosowanych w celu
realizacji polityki gospodarczej ukierunkowanej na rozwj sektora maych i rednich
przedsibiorstw.
Jak wykazay badania przeprowadzone w PUP w Piszu duym zainteresowaniem osb
bezrobotnych cieszy si instrument pt. przyznanie jednorazowych rodkw na podjcie
dziaalnoci gospodarczej. Zoyo je 228 osb w 2006 roku. W ramach wspierania sa-
mozatrudnienia podpisano umowy z 129 osobami. Dziaalno produkcyjn rozpoczo 6
osb, w zakresie wiadczenia usug 76 osb, w brany handlowej rozpoczo dziaalno
41 osb, a cztery osoby stworzyy spdzielni socjaln. W oglnej liczbie 129 osb
bezrobotnych, dziaalno gospodarcz podjo 60 kobiet, co stanowi 47,0%. Z refunda-

Oeconomia 8 (3) 2009


52 M. Kacprzak

Tabela 2. Organizacyjne i finansowe wsparcie rozwoju przedsibiorczoci


Table 2. Organizational and financial support for entrepreneurship development

Zadania realizacyjne Orientacyj- Podmioty odpowiedzial-


ny cako- ne lub wspodpowie-
wity koszt dzialne za realizacj
realizacji zadania oraz wspprac
zadania
w tys. z.
Wspomaganie przedsibiorczoci przez wspdziaanie Wadz
Gminy Dbe Wielkie z krajowymi agencjami i fundacjami rozwoju Rada Gminy
oraz lokalnymi przedsibiorcami Wjt Gminy
Stworzenie sytemu ulg i zacht do prowadzenia dziaalnoci gospo- Rada Gminy
darczej przez mieszkacw gminy i inwestorw zewntrznych Wjt Gminy
Utworzenie Gminnego Centrum Przedsibiorczoci i Biznesu jako
orodka aktywizacji zawodowej i podnoszenia kwalifikacji za- 100 Rada Gminy
wodowych mieszkacw (uwzgldnienie nowoczesnych technik Wjt Gminy
informatycznych) oraz wsppracy samorzdu z przedsibiorcami Przedsibiorcy
przedsiwzicie publiczno- prawne Powiatowy Urzd Pracy
Organizacja cyklicznego gminnego konkursu wrd miejscowych Rada Gminy
przedsibiorcw na najlepszy produkt i technologi oraz na naj- 50 Wjt Gminy
lepsz firm Przedsibiorcy
Opracowanie kompleksowego programu promocji gminy Dbe Rada Gminy
Wielkie wskazujc na jej aktywno inwestycyjn, osadnicz i tu- 40 Wjt Gminy
rystyczno wypoczynkow
Tworzenie gminnego zasobu gruntw na cele inwestycyjne 500 Rada Gminy
Wjt Gminy
Przygotowanie oferty inwestycyjnej dla przedsibiorcw krajo- 20 Rada Gminy
wych i zagranicznych Wjt Gminy
Wsplna promocja gminy Dbe Wielkie i rodzimych firm z lokal- 100 Rada Gminy
nym produktem na rynku krajowym i zagranicznym Wjt Gminy
Przedsibiorcy
Opracowanie zasad realizowania przez gmin przedsiwzi w ra- Rada Gminy
mach partnerstwa publiczno-prawnego Wjt Gminy
Sotys
Udzia gminy Dbe Wielkie w Mazowieckim Funduszu Porcze 200 Rada Gminy
kredytowych Sp. z o.o. w Warszawie Wjt Gminy
Dostosowanie struktur organizacyjnych Urzdu Gminy do zasad Wjt Gminy
zarzdzania strategicznego
Wybranie i wdroenie zintegrowanego systemu informatycznego 50 Wjt Gminy
Opracowanie miejscowych planw zagospodarowania przestrzen- Rada Gminy
nego Wjt Gminy
rdo: Strategia zrwnowaonego rozwoju Gminy Dbe Wielkie do 2015 roku.
Source: Sustainable Development Strategy of Dbe Wielkie until 2015.

cji kosztw wyposaenia lub doposaenia stanowiska pracy dla 67 osb skorzystay 42
zakady pracy.
W ramach wspfinansowania podejmowanych dziaalnoci gospodarczych przez
osoby bezrobotne oraz wspierania subsydiowanego zatrudnienia PUP w Piszu realizowa
nastpujce projekty rynku pracy:
Postaw na aktywno, z tego projektu skorzystao 19 osb;

Acta Sci. Pol.


Kreowanie warunkw dla rozwoju przedsibiorczoci... 53

Zaprojektuj wasn przyszo udzielono pomocy 7 osobom;


Przedsibiorczo, projekt by finansowany z rezerwy Ministra Pracy i Polityki
Spoecznej skorzystao 9 osb;
Nowy personel, sfinansowano doposaenie 47 stanowisk pracy.
Powiat piski jest rwnie dogodnym miejscem dla uprawiania rnych form tury-
styki, w tym agroturystyki. Na terenie powiatu wytyczone s liczne gminne szlaki tu-
rystyczne o rnym stopniu trudnoci. Bogata historia terenw sprawia, e powiat jest
chtnie odwiedzany zarwno przez turystw krajowych, jak i zagranicznych. Na terenie
powiatu dominuj mae i rednie przedsibiorstwa. W 2006 roku ponad 94,65% wszyst-
kich podmiotw gospodarczych stanowiy firmy zatrudniajce do 9 pracownikw (94%
w wojewdztwie warmisko-mazurskim). Zakady zatrudniajce od 10 do 49 pracow-
nikw stanowiy 4,1% wszystkich firm funkcjonujcych na terenie powiatu (w caym
wojewdztwie 4,2%). Wskanik firm, ktre zatrudniay powyej 50 osb wynosi 0,54%
(rednia w wojewdztwie wynosia 0,93%). W 2006 roku funkcjonoway trzy firmy
zatrudniajce powyej 250 pracownikw: Fabryka Sklejka-Pisz S.A. w Piszu, Hol-
zwerk S.J. w Piszu oraz Rakom Sp. Z o.o. w Drygaach. Najwikszy wzrost podmio-
tw gospodarczych odnotowano w gminie w 2002 roku, gdzie liczba podmiotw wynosi
3940. Na koniec grudnia 2006 roku liczba zarejestrowanych to 4188 podmiotw. W po-
wiecie Piskim, jak i w caych wojewdztwie warmisko-mazurskim, dominuj podmioty
prywatne [Plan Rozwoju].
Wojewdztwo warmisko-mazurskie naley do najsabiej rozwinitych regionw kraju.
Jest to zwizane midzy innymi z niskim poziomem uprzemysowienia, sabo rozwinitym
podsektorem usug rynkowych, ograniczon dostpnoci komunikacyjn i przede wszyst-
kim rozproszon sieci osadnicz. Obszary Warmii i Mazur s pozbawione wielu atutw de-
cydujcych o moliwociach oddolnego pobudzania rozwoju. Jest to widoczne szczeglnie
na terenach popegeerowskich [Skorwider, Zaska 2006].
Region nierozwinity gospodarczo posiada z reguy inne cechy korzystne dla rozwoju
usug turystycznych, w tym agroturystycznych. Moemy tutaj wymieni: znaczny udzia
lasw, ekstensywne rolnictwo i lenictwo, wolne zasoby mieszkaniowe (na skutek wylud-
nienia obszaru, stanowicego efekt niedorozwoju oglnogospodarczego). W regionach tych
zarwno turystyka, jak i agroturystyka moe wykorzysta wszelkie zasoby: niewykwalifi-
kowan si robocz, oraz zasoby rodowiska przyrodniczego. Nie mona jednak zapomi-
na o tym, e s one dziaalnoci sezonow, jednak ich szerszy rozwj umoliwia prac
dwu, a nawet trjzawodow. Obok zaj rolniczych i usug turystycznych w sezonach letnim
i zimowym, wchodzi w gr produkcja przedmiotw wykorzystywanych i sprzedawanych
w okresie sezonowym, np. pamitki, przedmioty uytkowe o cechach regionalnych, rzemio-
so artystyczne itp. [Dugokcka 2001].

PODSUMOWANIE

Na przedsibiorczo i rozwj lokalny skada si wiele czynnikw. Moemy tu zali-


czy zarwno uwarunkowania prawne, ekonomiczne, organizacyjne i psychologiczne.
Lokalny rozwj gospodarczy okrelonego regionu powoduje zmiany we wszystkich
aspektach ycia gospodarczego. Interes gospodarza terenu, ktrym jest gmina odpowie-

Oeconomia 8 (3) 2009


54 M. Kacprzak

dzialna za rozwj lokalnej gospodarki, zosta sprzgnity z interesem poszczeglnych


czonkw spoecznoci lokalnej, jakimi s funkcjonujcy na tym terenie przedsibiorcy.
Rozwj ich firm gwarantuje bowiem porednio rozwj regionu, w ktrym dziaaj. Gmi-
nom powinno wic zalee na wspieraniu tego rozwoju wszystkimi moliwymi sposoba-
mi, tj. wykorzystujc w peni potencja danego regionu oraz dostpne rodki zewntrzne,
w tym fundusze unijne. Kada gmina, poprzez realizacje poszczeglnych zada, powinna
zwiksza moliwoci konkurencyjne funkcjonujcych przedsibiorstw i stwarza wa-
runki dla rozwoju kolejnych firm.
Takiej szansy upatruj take wadze zarwno gminy Dbe Wielkie, jak i powiatu pi-
skiego. Podejmuj one dziaania w zakresie upublicznienia charakteru gminy, promo-
cji kulturalnej, przyjaznoci w stosunku do odwiedzajcych turystw oraz inwestorw
chccych ulokowa swoje rodki na danym terenie. W wielofunkcyjnym rozwoju gminy
dynamiczn rol bd odgrywa sami przedsibiorcy, ludzie modzi, dynamiczni, kompe-
tentni majcy szanse sta si liderami prowadzonych dziaa przedsibiorczych.

PIMIENNICTWO

Bezrobocie w woj. mazowieckim [w:] www.wup.waw.pl


Glumiska-Pawlic J., Samodzielno samorzdu terytorialnego w Polsce, Wyd. Uniwersytetu
lskiego, Katowice 2003.
Jasiski Z., Ksztatowanie rodowiska dla zachowa przedsibiorczych [w:] Juchnowicz M. (red.)
Kapita ludzki a ksztatowanie przedsibiorczoci, Wyd. Poltext, Warszawa 2004.
Juchnowicz M. (red.) Kapita ludzki a ksztatowanie przedsibiorczoci, Wyd. Poltext, Warszawa
2004.
Hybel J., Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rynku pracy w Polsce w perspektywie integracji z
Uni Europejsk, Wyd. SGGW, Warszawa 2003.
Informator Wojewdztwa Mazowieckiego, Wyd. Biuro Programu Promocji Rozwoju
Przedsibiorczoci, Warszawa 2008.
Dugokcka M., Usugi turystyczne jako forma aktywizacji gospodarczej obszarw wiejskich, Pra-
ca doktorska napisana w Katedrze Polityki Agrarnej i Marketingu SGGW, Warszawa.
2001.
Kacprzak M., Aktywne formy rozwizywania problemw bezrobocia na przykadzie dziaa powi-
atowych urzdw pracy, [w:] Sawicka J. (red.) Sytuacja kobiet wiejskich na rynku pracy,
badania empiryczne, Wyd. Wie Jutra, Warszawa 2008.
Kacprzak M., Aktywna polityka na rynku pracy w Polsce, Acta Sci. Pol. Oeconomia 8 (1) 2009,
Warszawa 2009.
Kaua H., Rozwj przedsibiorczoci na obszarach wiejskich na przykadzie powiatu osickiego
nalecego do tzw. ciany wschodniej [w:] Kodziski M., Dzun W. (red.) Rolnictwo a
rozwj obszarw wiejskich, Wyd. IRWiR PAN, WEiOG AR w Szczecinie, Warszawa
2005.
Informacja o bezrobociu w marcu 2009 roku (3/2009), Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej,
Departament Rynku Pracy, Kwiecie 2009.
Misig W., Wspieranie przedsibiorczoci przez samorzd terytorialny, Wyd. Polska Fundacja Pro-
mocji i Rozwoju Maych i rednich Przedsibiorstw, Warszawa 2000.
Okraszewska A., Brzeziski I., Kwiatkowski J., Lokalny rozwj gospodarczy w kontekcie
wstpienia do Unii Europejskiej, Wyd. FDRL, Warszawa 2002.
Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Piskiego na lata 20082009, Zacznik nr 1 do uchway nr
XV/87/08 Rady powiatu Pisz z dnia 31 stycznia 2008 roku.

Acta Sci. Pol.


Kreowanie warunkw dla rozwoju przedsibiorczoci... 55

Przedsibiorczo [w:] www.debewielkie.pl


Sawicka J., Aktywizacja zawodowa kobiet wiejskich poprzez rozwj drobnej przedsibiorczoci,
Tom. 2, Wyd. SGGW, Warszawa 1998.
Somiska B., Gmina w procesach stymulowania przedsibiorczoci, Biuletyn Finanse Publiczne
nr 4/2007 [w:] http://finanse-publiczne.pl
Skorwider J., Zaska J., Instrumenty stymulowania rozwoju obszarw wiejskich przez wadze
lokalne [w:] M. Adamowicz (red.) Samorzdy i spoecznoci lokalne w zrwnowaonym
rozwoju obszarw wiejskich, Wyd. SGGW, Warszawa 2006.
Stor M., Amerykaska i europejska koncepcja przedsibiorczoci w polskich firmach [w:] Juchno-
wicz M. (red.) Kapita ludzki a ksztatowanie przedsibiorczoci, Wyd. Poltext, Warsza-
wa 2004.
Strategia Zrwnowaonego Rozwoju Gminy Dbe Wielkie do 2015 roku, Zacznik nr 1 do uchway
nr XXII/19/2004 Rady Gminy Dbe Wielkie z dnia 30 czerwca 2004 roku.
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r.o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego, Dz.U. 2003,
Nr 203 poz. 1966.
Woniak B., Bezrobocie rwnowagi i nierwnowagi a polityka pastwa wobec rynku pracy, Wyd.
Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2008.

CREATING CONDITIONS FOR ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT


BY LOCAL SELF-GOVERNMENTS

The paper concentrates on policy instruments of the local development. Self-government


should take different actions which aim at encouraging entrepreneurs for cooperation,
creating conditions for setting up enterprises and their development, initiating economic
undertakings for development harmonization. Self-government authorities could take the
actions in the sphere of property, labour and natural resources management. Creation of lo-
cal entrepreneurship development conditions is connected with legal conditioning, financial
competences as well as economic and infrastructural incentives for business entities.
Key words: local development, self-government, entrepreneurship

Zaakceptowano do druku Accepted for print 19.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 5767

WIEDZA EKONOMICZNA I UMIEJTNOCI SPOECZNE


MODZIEY WIEJSKIEJ

Grayna Krzyminiewska
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Streszczenie. Celem artykuu jest zwrcenie uwagi na fakt, e budowa spoeczestwa go-
spodarki opartej na wiedzy jest procesem wielowymiarowym, na ktry skadaj si take
zjawiska zwizane z kultur ekonomiczn i kompetencjami cywilizacyjnymi charaktery-
stycznymi dla poszczeglnych grup spoecznych. Artyku koncentruje uwag na kultu-
rze ekonomicznej wspczesnej modziey wiejskiej w odniesieniu do dwch aspektw
tej kultury: wiedzy ekonomicznej i umiejtnoci spoecznych. Analizuje je w kontekcie
kompetencji cywilizacyjnych, wychodzc z zaoenia, e to wanie one decyduj o mo-
liwoci rozwoju spoeczestwa wiedzy i gospodarki opartej na wiedzy. Wynika to z prze-
konania, e to od kultury ekonomicznej w znacznej mierze zalee bdzie gotowo zbio-
rowoci do zdobywania wiedzy, stosowania jej w praktyce, otwarto na innowacje itp.
Zaleno zachodzca pomidzy kultur ekonomiczn i jakoci kompetencji cywilizacyj-
nych decyduje, czy dane zbiorowoci bd partycypowa w rozwoju na rwnych prawach,
wspiera rozwj, czy bd marginalizowane. Analiza oparta zostaa na przeprowadzonych
w styczniu 2009 roku badaniach terenowych wrd 1489 szesnastolatkw uczcych si
w 13 gminach w Polsce. Wyniki bada wskazay jednoznacznie, i wiedza ekonomiczna
oraz zinternalizowanie niektrych umiejtnoci przydatnych w systemie gospodarki rynko-
wej i spoeczestwie demokratycznym, s sabo ugruntowane przez modzie wiejsk.
Sowa kluczowe: modzie wiejska, kultura ekonomiczna, kompetencje cywilizacyjne,
gospodarka oparta na wiedzy

WSTP

Spoeczestwo wiedzy, gospodarka oparta na wiedzy to problematyka, ktra zarwno


w literaturze naukowej, publicystyce, jak i wielu innych obszarach ycia, jest analizo-
wana i szeroko komentowana. W tym kontekcie wskazuje si wyranie na przekszta-
cenia gospodarki, w ktrej wczeniej gwn rol odgrywa dostp do kapitau, na rzecz
prymatu gospodarek, gdzie o ich znaczeniu decyduje wiedza i umiejtnoci. Sdzi si,

Adres do korespondencji Corresponding author: Grayna Krzyminiewska, Uniwersytet Eko-


nomiczny w Poznaniu; Wydzia Ekonomii; Katedra Socjologii i Filozofii, al. Niepodlegoci 10,
61-875 Pozna, grazyna.krzyminiewska@ue.poznan.pl
58 G. Krzyminiewska

e zdolno efektywnego wytwarzania, zdobywania i wykorzystywania wiedzy stanowi


narzdzie innowacji, konkurencji i sukcesu gospodarczego, stajc si najistotniejszym
elementem napdzajcym rozwj gospodarczy i spoeczny. W miar zmniejszania si
przeszkd technicznych zwizanych ze zdobyciem i wykorzystaniem wiedzy na temat
okrelonego procesu, umiejtnoci lub rynku, wiedza w coraz wikszym stopniu staje si
tak globalnie, jak i lokalnie, kluczem do konkurencyjnoci [Kukliski 2003].
Taki sposb zdefiniowania spoeczestwa wiedzy skania do refleksji i analizy czyn-
nikw mogcych mie istotne znaczenie dla modernizacji wspczesnego spoeczestwa
polskiego. Celem poniszego artykuu jest zwrcenie uwagi na fakt, e budowa spo-
eczestwa i gospodarki opartej na wiedzy jest procesem wielowymiarowym, na ktry
skadaj si take zjawiska zwizane z kultur ekonomiczn i kompetencjami cywiliza-
cyjnymi charakterystycznymi dla poszczeglnych grup spoecznych. To od tych czynni-
kw w znacznej mierze zalee bdzie ich gotowo do zdobywania wiedzy, stosowania
jej w praktyce, otwarto na innowacje itp. Przedstawione poniej analizy oparte s na
zaoeniu, e istniej cise powizania pomidzy kultur ekonomiczn, kompetencjami
cywilizacyjnymi a spoeczestwem wiedzy.
Autorka koncentruje swoj uwag na kompetencjach cywilizacyjnych w odniesieniu
do wspczesnej modziey wiejskiej. Wybr zarwno podmiotu, jak i przedmiotu analiz,
wynika z przekonania, e w krtkiej perspektywie modzie wiejska jednoznacznie wpy-
nie na kapita ludzki i zasoby spoeczne wsi, a te decydowa bd o tempie, kierunkach
i jakoci zmian zachodzcych na obszarach wiejskich. Celem jest analiza ich kultury
ekonomicznej i kompetencji cywilizacyjnych w dwch zasadniczych obszarach:
wiedzy ekonomicznej pozwalajcej na wiadome, refleksyjne uczestnictwo w yciu
gospodarczym,
umiejtnociach, ktre uatwia bd funkcjonowanie zarwno w sferze gospodarki,
jak i yciu spoecznym.
Ponisza analiza oparta jest na badaniach empirycznych. W styczniu 2009 roku prze-
prowadzone zostay wrd 1489 gimnazjalistw klas trzecich badania dotyczce kultury
ekonomicznej modego pokolenia. Mamy tu do czynienia z populacj szesnastolatkw,
ktrzy stoj przed swoim pierwszym yciowym wyborem dalszej drogi ksztacenia,
ktra ze wzgldu na wybr szkoy i jej profilu ksztacenia, moe sta si niezwykle istot-
n dla ich przyszej kariery yciowej. Badania przeprowadzono w 13 gminach (29 szko-
ach gimnazjalnych) naszego kraju. S to wycznie gminy wiejskie zrzeszone w Zwiz-
ku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Wsppraca ze Zwizkiem umoliwia
realizacj szerszego projektu, fragment ktrego stanowi prezentowany artyku.

KULTURA EKONOMICZNA I JEJ ZNACZENIE W KOMPETENCJACH


CYWILIZACYJNYCH

Wiedza i umiejtnoci stanowi obecnie jeden z gwnych filarw gospodarki,


w zwizku z czym zwraca si uwag, i jednostki, grupy spoeczne i spoeczestwo jako
cao maj szans na osiganie sukcesw ekonomicznych i spoecznych wtedy, kiedy
tym wyzwaniom sprostaj. W naukach spoecznych zwraca si uwag, e o ile przyj-
muje si za oczywiste, i dla rozwoju demokratycznego spoeczestwa funkcjonujce-

Acta Sci. Pol.


Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej 59

go w ramach gospodarki rynkowej potrzebny jest kapita, technologia, infrastruktura,


efektywny rynek pracy i otoczenie instytucjonalne, o tyle mniejsz uwag powica si
kompetencjom cywilizacyjnym niezbdnym do efektywnego funkcjonowania we wsp-
czesnym wiecie. Przez kompetencje cywilizacyjne (civilisational competence) rozumie
si [Sztompka 2008] kompleks cech zoony z zasad, norm i wartoci, przyzwyczaje,
wzorcw, schematw postpowania, ktrych odruchowo jest warunkiem wstpnym do
uczestniczenia we wspczesnej cywilizacji. Mona wyrni cztery podstawowe kate-
gorie kompetencji cywilizacyjnych odpowiadajce czterem gwnym obszarom wsp-
czesnego, rozwinitego spoeczestwa. S to: ekonomia, polityka, wiadomo spoeczna
i ycie codzienne. Obszar pierwszy wyznacza kultura przedsibiorczoci niezbdna dla
uczestnictwa w gospodarce rynkowej, zwizana z innowacyjnoci, orientacj na osig-
nicia, wspzawodnictwem, konkurencyjnoci. Obszar drugi to kultura obywatelska
niezbdna dla uczestniczenia w spoeczestwie demokratycznym. Chodzi tu o polityczn
aktywno, gotowo do uczestnictwa w yciu spoeczno-politycznym przy poszanowa-
niu prawa, szacunku dla oponentw. Obszar trzeci to kultura dyskursu, niezbdna dla
wolnoci intelektualnej, czyli tolerancja, akceptacja wieloci pogldw, otwarto umy-
su. Ostatni obszar zwizany jest z kultur ycia codziennego, uczestniczeniu w pro-
cesach rozwoju technologicznego, urbanizacji, spoeczestwie zorientowanym na kon-
sumpcj. Tutaj istotne s takie cechy, jak: przestrzeganie praworzdnoci, punktualno,
ale take wiadomo wasnej kondycji zdrowotnej oraz umiejtno posugiwania si
urzdzeniami mechanicznymi. Tak wic mona zdefiniowa ostatecznie kompetencje cy-
wilizacyjne jako szeroki zbir predyspozycji kulturowych obejmujcych gotowo do
partycypacji politycznej i samorzdnoci, dyscyplin w pracy, ducha przedsibiorczoci,
aspiracje edukacyjne, umiejtno posugiwania si urzdzeniami technicznymi, zasa-
dy etyczne, wraliwo estetyczn niezbdne do penego urynkowienia si i konsoli-
dacji ustroju demokratycznego, gospodarki rynkowej i swobodnego przepywu myli
[Sztompka 2007]. Sabo tych cech stanowi podstaw do okrelania w odniesieniu do
danych grup spoecznych syndromu braku kompetencji cywilizacyjnych (civilisational
incompetence).
Zdefiniowane wyej kompetencje cywilizacyjne odgrywaj ogromn rol w spoe-
czestwie i gospodarce opartej na wiedzy, gdy pozwalaj aktorom spoecznym na pod-
miotowe uczestniczenie w rnych sferach ycia spoecznego. Ich konstrukcja odpowia-
dajca na wymagania wspczesnego wiata jest w znacznej mierze zwizana z kultur
ekonomiczn charakterystyczn dla danych grup spoecznych.
Kultura ekonomiczna, stanowica dorobek spoeczestwa wytworzony w rozwoju
historycznym, wpywa istotnie na otoczenie, w ktrym zachodz procesy ekonomiczne,
na normy zachowania si ludzi i jako stosunkw midzyludzkich w organizacjach oraz
na warunki rozwijania wiedzy spoeczestwa o procesach ekonomicznych, a wic take
na rozwj kapitau ludzkiego na potrzeby gospodarki. Wyrniamy dwa gwne sposo-
by rozumienia kultury ekonomicznej i stosowania tego pojcia w badaniach. Pierwszy,
definiujc kultur, tworzy katalog wszystkich tych wartoci, schematw poznawczych
i wzorw zachowa istotnych dla aktywnoci ekonomicznej. Za ich pomoc okrela si,
co w danym spoeczestwie postrzegane jest w kategoriach dobra i za, moliwe lub nie
do zaakceptowania. Za pomoc schematw poznawczych ludzie interpretuj rzeczywi-
sto i ustosunkowuj si do niej. Drugi sposb rozumienia kultury ekonomicznej wy-

Oeconomia 8 (3) 2009


60 G. Krzyminiewska

rnia gwne czynniki wpywajce na ewolucj kultur, a nastpnie standaryzuje je na


kilku wymiarach lub wok kilku centralnych punktw analizy, z ktrych kady moe
by konkretyzowany w terminach bardziej szczegowych problemw lub pyta. W ten
sposb centraln kategori czyni si np. przedsibiorczo, postawy wobec pienidza
[Marody, Kochanowicz 2007].
Definiujc kultur ekonomiczn mona przyj, i przez to pojcie rozumie si wiele
czynnikw wyznaczajcych sposb mylenia oraz dziaania jednostek i grup spoecznych
w sferze gospodarki. Poniszy rysunek wskazuje, z jakich elementw skada si tak ro-
zumiana kultura ekonomiczna.

Rys. 1. Elementy skadowe kultury ekonomicznej


Fig. 1. Parts of economic culture
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors elaboration.

Na potrzeby niniejszych rozwaa analizie poddane zostan dwa wyrnione skad-


niki kultury, ktre jednoczenie uznawane s za niezwykle istotne dla kompetencji cywi-
lizacyjnych wspczesnego czowieka, wpywajcych na moliwo rozwoju obszarw
wiejskich w gospodarce opartej na wiedzy. S to wiedza ekonomiczna i umiejtnoci
spoeczne.

WIEDZA EKONOMICZNA A KOMPETENCJE CYWILIZACYJNE

wiadome uczestnictwo jednostki w gospodarce rynkowej wymaga z jej strony po-


siadanie przynajmniej podstawowej wiedzy ekonomicznej. Kady z nas posuguje si
pewn wiedz z tego zakresu, planujc budet domowy, podejmujc decyzj o nawet naj-
drobniejszej inwestycji. Wiedza ekonomiczna nie moe by dostpna tylko nielicznym,

Acta Sci. Pol.


Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej 61

powinna by powszechna i uyteczna w yciu kadego czowieka. Nawet jeli samemu


jeszcze si nie zarabia (tak jak badana modzie) kadego dnia wszyscy podejmujemy
rne decyzje, ktre nios okrelony skutek ekonomiczny. Decyzje te dotycz najcz-
ciej prozaicznych czynnoci, takich jak np. wyjcia do kina, oszczdzania przez pewien
czas na zakup wymarzonego telefonu komrkowego czy tym podobne, a efektem tego
s koszty, jakie ponosimy bezporednio lub porednio. Niestety w myleniu wielu ludzi
istnieje przekonanie, e ekonomia to niezwykle trudna i niedostpna dziedzina, ktrej
tajniki mog posi nieliczni. Co gorsze bywa, e pokutuje przekonanie, i wiedza eko-
nomiczna nie jest potrzebna, a zwaszcza nie jest potrzebna osobom o predyspozycjach
do nauk humanistycznych. W konsekwencji deklaracje typu nie znam si na ekonomii
nie s przez otoczenie negatywnie wartociowane. Takie mylenie jest jednak niezwykle
niekorzystne dla funkcjonowania jednostki w sferze ycia gospodarczego, gdy nie jest
ona wwczas penoprawnym uczestnikiem rynku. Wiedza ekonomiczna przekada si
bowiem wprost na nasze decyzje dotyczce pracy, zachowania przedsibiorcze, czy tym
podobne. Budowanie gospodarki opartej na wiedzy nie bdzie nigdy w peni moliwe
bez podniesienia kompetencji w rnych zakresach, w tym take w upowszechnianiu si
wiedzy ekonomicznej.
Przeprowadzone badanie wskazuje jednak, i zainteresowanie ekonomi i znajomo
wybranych poj ekonomicznych jest wrd modziey wiejskiej niska. Jak wynika
z zamieszczonego poniej rysunku poziom zainteresowania ekonomi jest wrd mo-
dziey do saby. Dla niemal jednej trzeciej badanych jest to dziedzina, ktrej w ogle
nie powicaj adnej uwagi. Tylko 274 osoby zadeklaroway, e ekonomia ley w krgu
ich zainteresowa. Doda naley, e gwne obszary, ktre s dla modziey interesujce
to sport i kultura, a jeszcze niszy poziom zainteresowania ni ekonomia, zwizany jest
z polityk. Zainteresowanie badanej modziey ekonomi obrazuje rysunek 2.
Przekonanie to skania do pyta o wiedz ekonomiczn modego pokolenia modzie-
y wiejskiej. W badaniach poproszono respondentw o przyporzdkowanie pojciom
ekonomicznym podane, waciwe im definicje. Pojcia te to: Gieda Papierw Wartocio-
wych, obligacje, lokata, rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy, kurs walut, kredyt
i podatki. Decyzja o takim wyborze poj podyktowana zostaa tym, i badania prze-
prowadzone zostay w okresie kryzysu rynku finansowego, w wyniku ktrego mamy do
czynienia z bardzo powanym zagroeniem dla globalnej gospodarki. Kryzys ten sta si

Rys 2. Zainteresowanie ekonomi


Fig. 2. Interest in economy
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Oeconomia 8 (3) 2009


62 G. Krzyminiewska

tematem numer jeden ostatnich miesicy, interesujce jest wic, na ile wiejska modzie
ledzi te niezwykle istotne informacje i dysponuje podstawow wiedz z tego zakresu.
Otrzymane od respondentw odpowiedzi pokazuj, e mamy do czynienia ze sab
ich znajomoci (rys. 3). Tylko 505 osb na 1489 przyporzdkowao poprawnie wszyst-
kie odpowiedzi, a 117 nie podao ani jednej poprawnej. Wiedza szesnastolatkw na ten
temat jest w przekonaniu autorki bardzo saba zwaywszy na fakt powszechnoci wyst-
powania tych poj (choby tylko w reklamach stale obecnych w naszym codziennym
dowiadczeniu).

Rys. 3. Liczba udzielonych prawidowych odpowiedzi dotyczcych poj ekonomicznych


Fig. 3. Number of correct answers related to economic terms
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Spord najlepiej kojarzonych poj naley wymieni kurs walut i kredyt, a najsabiej
obligacje i rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy (dane zawiera rys. 4).
Naley doda, e zarwno zainteresowanie ekonomi, jak i konkretna wiedza eko-
nomiczna, nie jest w zasadniczy sposb zalena od cech spoeczno-demograficznych ba-

Rys. 4. Liczba poprawnych odpowiedzi przyporzdkowanych pojciom ekonomicznym


Fig. 4. Number of correct answers for economic terms
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Acta Sci. Pol.


Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej 63

danej modziey. Tylko w zakresie deklarowanego zainteresowania ekonomi wyniki s


korzystniejsze dla chopcw. Natomiast liczba poprawnie udzielanych odpowiedzi zwi-
zanych z wiedz ekonomiczn jest na podobnym poziomie u obu pci. Nie ma rwnie
znaczenia fakt, czym zajmuj si rodziny badanych. Niezalenie od tego czy rodzice
posiadaj wasne gospodarstwo rolne, pracuj poza nim lub na wasny rachunek, poziom
zainteresowania yciem gospodarczym i znajomo poj ekonomicznych jest zbliona.
Powysze dane pozwalaj na wniosek, e zainteresowanie yciem ekonomicznym
i posiadana wiedza w tym zakresie w chwili obecnej wskazuje raczej na niskie kompe-
tencje cywilizacyjne modych mieszkacw wsi. Mona postawi pytanie, czy oczekiwa-
nia wobec gimnazjalistw nie s zbyt wygrowane. W przekonaniu autorki absolutnie
nie. Duch przedsibiorczoci, podmiotowo jednostki, jej gotowo do partycypowania
w yciu spoecznym i gospodarczym, ksztatuje si wanie w okresie adolescencji. Nie-
pokoi to tym bardziej, e to wanie w tym momencie modzie gimnazjalna, wybierajc
dalszy tok ksztacenia, podejmuje decyzj o wyborze profilu szkoy, profilu ksztacenia
klasy, co wpynie istotnie np. na ich ewentualne szanse podjcia studiw. Oczywiste jest,
i nabywanie kompetencji cywilizacyjnych to pewien proces, w zwizku z tym mona
zaoy rozwj w tym zakresie. Ale zawsze pozostaje niepokojce pytanie, czy nie bdzie
to ju (by moe nie zawsze udane) nadrabianie zalegoci?

UMIEJTNOCI SPOECZNE A KOMPETENCJE CYWILIZACYJNE

Wanymi skadnikami kompetencji cywilizacyjnych s rwnie umiejtnoci spo-


eczne, ktre pozwalaj jednostkom i caym zbiorowociom na podmiotowe uczestni-
czenie w yciu spoecznym. Przedstawiono modziey list umiejtnoci, uznawanych za
niezbdne dla efektywnego funkcjonowania zarwno w yciu gospodarczym, jak i sferze
publicznej. Wyrniono jedenacie umiejtnoci (nie jest to oczywicie lista wyczerpu-
jca tych, ktre z punktu widzenia wymogw wspczesnego wiata powinny cechowa
jednostki). S to:
1. Umiejtno rozmawiania z ludmi. Nawizywanie interakcji z innymi ludmi wska-
zuje na otwarto jednostki, zdolno do komunikacji spoecznej.
2. Gotowo do wsppracy z innymi. Kooperacja jest uznawana we wspczesnym
wiecie za warunek realizacji rnorakich zada i przedsiwzi.
3. Umiejtno rozwizywania konfliktw. Wana z punktu widzenia interesw spoecz-
nych. Zdolno do panowania nad konfliktem i kierowania nim oznacza umiejtno
reagowania na trudne sytuacje i uruchamianie okrelonych zachowa z tym zwiza-
nych.
4. Tworzenie kontaktw midzyludzkich. Jest jednym z waniejszych elementw budo-
wania kapitau spoecznego uznawanego za niezbdny dla rozwoju wsplnot.
5. Umiejtno zdobywania informacji. W gospodarce opartej na wiedzy to podstawowy
warunek uczestniczenia w procesach ekonomicznych i spoecznych.
6. Gotowo do zmian. Niezbdna w dynamicznej zmiennoci rynku pracy i procesw
rynkowych.
7. Gotowo do podejmowania ryzyka. Istotna dla podejmowania decyzji i akceptacji
zarwno zyskw, jak i strat dotyczcych podejmowanych przedsiwzi.

Oeconomia 8 (3) 2009


64 G. Krzyminiewska

8. Wiedza o tym jak funkcjonuje gospodarka. Pozwala na dostosowanie si do regu


ycia gospodarczego, dajc moliwo osigania pozytywnych efektw swoich dzia-
a.
9. Umiejtno stosowania nowych rozwiza. Niezbdna dla postawy innowacyjnej.
10. Gotowo do przestrzegania umw z innymi ludmi. Wiarygodno i zaufanie to wa-
runek wspdziaania z innymi. Umiejtno ta jest wanym skadnikiem wizerunku
uczestnika ycia publicznego.
11. Umiejtno planowania dziaa. Jest istotna dla racjonalizacji dziaa, gotowoci
odoenia w czasie korzystania z ich efektw, zdolno do efektywnego gospodaro-
wania czasem i zarzdzania wasn karier yciow. Orientacja temporalna oznacza-
jca nastawienie na inwestowanie w przysze korzyci.
W badaniach przedstawiono list umiejtnoci modziey proszc, aby wskazano,
ktre z nich s niezbdne dla kategorii zawodowych takich jak: rolnicy, przedsibiorcy,
pracownicy w zakadzie pracy. Odpowiedzi respondentw zawiera ponisza tabela. Wy-
tuszczone zostay te umiejtnoci, ktre modzie uznaa za najwaniejsze.
Tabela 1. Znaczenie umiejtnoci spoecznych dla rnych kategorii zawodowych
Table 1. Importance of social abilities for different professions

Pracownikom
Czy uwaasz, e te umiejtnoci przydadz si? Rolnikom Przedsibiorcom
w zakadzie pracy
Umiejtno rozmawiania z ludmi 25,1% 76,3% 50,9%
Gotowo do wsppracy z innymi 35,0% 53,7% 70,1%
Umiejtno rozwizywania konfliktw 29,0% 57,4% 55,3%
Tworzenie kontaktw midzyludzkich 26,7% 64,9% 51,0%
Umiejtno zdobywania informacji 37,5% 64,5% 44,1%
Gotowo do zmian (pracy, zawodu, sposobu 41,8% 37,4% 51,3%
ycia)
Gotowo do podejmowania ryzyka, aby 35,1% 61,6% 26,3%
osign cele
Wiedza o tym, jak funkcjonuje gospodarka 79,8% 47,3% 20,2%
Umiejtno stosowania nowych rozwiza 58,7% 54,9% 40,8%
(zdobyczy techniki, nowatorskich sposobw
rozwiza)
Gotowo do przestrzegania umw z innymi 33,2% 74,8% 51,5%
ludmi
Umiejtno planowania dziaa 50,6% 63,5% 40,8%
Terminowe realizowanie zobowiza wobec 41,9% 69,3% 54,0%
innych
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors elaboration.

Wskazania respondentw s w przekonaniu autorki do zaskakujce, przede wszyst-


kim w odniesieniu do rolnikw. Tylko trzy umiejtnoci uzyskay powyej poow po-
zytywnych odpowiedzi, przy czym za najbardziej znaczc uznano wiedz o tym jak
funkcjonuje gospodarka. Przekonanie takie jest bardzo wane, bo to oznacza wiadomo

Acta Sci. Pol.


Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej 65

modych ludzi, e prowadzcy gospodarstwo rolne powinni posiada wiedz o yciu go-
spodarczym, by mc efektywnie prowadzi wasne gospodarstwa. Umiejtno stosowa-
nia nowych rozwiza (np. zdobyczy techniki) jest spostrzegana rwnie jako ta, ktrej
posiadanie jest dla rolnikw korzystne, bo przecie poprawia jako funkcjonowania go-
spodarki. Jednak zdziwienie budzi fakt, e pozostae umiejtnoci nie s dla rolnikw,
zdaniem modziey, szczeglnie istotne. Wydaje si, e takie podejcie do problemu jest
efektem oddziaywania stereotypowego mylenia o gospodarstwie rolnym jako nieza-
lenym od otoczenia spoecznego podmiocie. Natomiast zdaniem wielu ekonomistw
to wanie brak ugruntowanych zachowa kooperacyjnych, umiejtnoci rozwizywania
konfliktw itp. powoduje, e dynamika rozwoju rolnictwa (na przykad przez tworze-
nie grup producenckich, sieci powiza itp.) jest przyczyn niewykorzystywania szansy
rozwoju przez bardzo wiele gospodarstw rolnych. Niepokoi fakt, e mamy do czynienia
w modym pokoleniu z kontynuacj anachronicznego mylenia o rolniku i jego gospo-
darstwie rolnym, gdzie rolnictwo nie oznacza tak naprawd dziaalnoci gospodarczej,
w ktrej kontakty spoeczne, czy terminowo realizacji umw, mog si przyczynia do
zwikszenia efektywnoci ich pracy.
Warto tu porwna wyposaenie kompetencyjne uznawane za wane dla rolnika
i uznawane za wane dla przedsibiorcy. Oczywiste jest, e specyfika prowadzenia go-
spodarstwa rolnego jest inna ni specyfika prowadzenia przedsibiorstwa, ale w sferze
umiejtnoci oczekiwania wobec przedsibiorcw s wrd badanych zdecydowanie
wysze. Co wicej, wysze s take oczekiwania wobec pracownikw przedsibiorstw.
Jest to do niepokojce, gdy moe oznacza, e po dwudziestu latach transformacji,
nieatwych dla polskiej wsi i rolnictwa, nadal prowadzenie gospodarstwa rolnego nie jest
zwizane z nowoczesn wizj rolnika jako (osoby, zawodu) o szerokich kompetencjach
ekonomicznych i spoecznych. Niepokoi to tym bardziej, e opinie te charakteryzuj take
modzie, ktrych rodzice prowadz gospodarstwa rolne. Moe to oznacza niestety powie-
lanie zachowa obserwowanych i nabytych w toku socjalizacji modego pokolenia.
W badaniach poproszono rwnie, aby gimnazjalici ocenili, ktre z umiejtnoci
spoecznych uznaj za przydatne im osobicie (tab. 2).
Jak wida powyej, poszczeglne umiejtnoci wcale nie s przez modzie uznawa-
ne za szczeglnie wane. Najbardziej atrakcyjna jest umiejtno zdobywania informa-
cji (64,1%), cho mona to przypisa jej uytecznoci dla wykonywania obowizkw
szkolnych (przygotowywanie zada domowych). Ponownie niestety potwierdzone zo-
stao nike zainteresowanie wiedz ekonomiczn. Tylko 30% badanych uznao, e jest to
wiedza, ktra moe przyda si im osobicie. To, co ciekawe, to fakt, e mniej ni poowa
respondentw uznaa, i gotowo do przestrzegania umw z innymi ludmi jest istotna.
Mamy tu ewidentnie do czynienia ze sabo ugruntowanymi normami spoecznymi, co
wiadczy o znacznym zaniedbaniu w procesie socjalizacji rodzinnej i wychowaniu szkol-
nym, ksztatowania postaw etycznych. Jest to potencjalnie niebezpieczne dla jakoci sfe-
ry publicznej i prywatnej, w ktrej bd funkcjonowa, i na ktr bd wkrtce wpywa
badani. Trzeba tu doda, e to, co modzi uwaaj dla siebie za wane, nie jest zwizane
z ich cechami spoeczno-demograficznymi. Mamy tu do czynienia raczej z pokolenio-
wym, rodowiskowym nastawieniem do samego siebie i otoczenia spoecznego, ni po-
stawami np. zwizanymi z pci, czy rodzin pochodzenia.

Oeconomia 8 (3) 2009


66 G. Krzyminiewska

Tabela 2. Znaczenie umiejtnoci spoecznych w yciu badanych (%)


Table 2. Importance of social abilities in opinion of respondents (%)

Czy uwaasz, e te umiejtnoci przydadz si? Tobie osobicie Nie s wane


Umiejtno rozmawiania z ludmi 62,1 1,9
Gotowo do wsppracy z innymi 53,7 1,3
Umiejtno rozwizywania konfliktw 62,2 3,3
Tworzenie kontaktw midzyludzkich 58,0 2,8
Umiejtno zdobywania informacji 64,1 2,8
Gotowo do zmian (pracy, zawodu, sposobu ycia) 54,1 5,7
Gotowo do podejmowania ryzyka, aby osign cele 53,2 3,8
Wiedza o tym jak funkcjonuje gospodarka 29,8 2,6
Umiejtno stosowania nowych rozwiza (zdobyczy techniki, nowator- 44,1 4,0
skich sposobw rozwiza)
Gotowo do przestrzegania umw z innymi ludmi 45,7 2,7
Umiejtno planowania dziaa 57,5 1,9
Terminowe realizowanie zobowiza wobec innych 53,9 3,8
rdo: Opracowanie wasne.
Source: Authors elaboration.

KONKLUZJE I WNIOSKI
Badanie kultury ekonomicznej modziey gimnazjalnej w zakresie ich zainteresowa
wiedz ekonomiczn oraz znaczenia umiejtnoci spoecznych, pozwala na zweryfiko-
wanie pewnych faktw ich dotyczcych. Ot mona stwierdzi, e:
mamy do czynienia z niskim poziomem zainteresowania ekonomi jako dziedzin
wiedzy i w konsekwencji sfer gospodarki;
wiedza dotyczca konkretnych poj ekonomicznych nie jest powszechna i ugrunto-
wana;
umiejtnoci spoeczne, uznawane za bardzo wane przez badaczy rnych dziedzin
dla funkcjonowania jednostki we wspczesnym wiecie, nie s przez modzie trak-
towane za niezbdne i potrzebne w ich codziennoci i przyszej karierze yciowej;
spostrzeganie funkcjonowania w sferze publicznej i yciu gospodarczym poszczeglnych
grup zawodowych jest potwierdzeniem stereotypowego, czsto archaicznego mylenia
o kompetencjach wpisanych w dany zawd; dotyczy to zwaszcza zawodu rolnika.
Kultura ekonomiczna dokonuje weryfikacji faktw, dziki ktrym moemy okreli,
jaki sposb uczestniczenia, nastawienia wobec sfery gospodarowania jest charaktery-
styczny dla danej zbiorowoci. Analiza kompetencji cywilizacyjnych danej grupy po-
zwala z kolei na pokazanie, czy cechy kultury ekonomicznej bd odpowiaday na wy-
zwania wspczesnych spoeczestw, chccych poda drog rozwoju ekonomicznego
i spoecznego, czy wreszcie bd umoliwiay wpisanie si danej zbiorowoci w system
gospodarki opartej na wiedzy. Analizowany problem podejmuje prb odpowiedzi na
pytanie, czy modzie wiejska jest w stanie partycypowa w gwnym nurcie rozwoju
spoeczestwa i gospodarki wiedzy. Oczywicie nie mona jednoznacznych generalizacji
czyni wycznie na podstawie fragmentarycznych bada, gdy potrzebne s tu szersze
i bardziej pogbione analizy, niemniej jednak badania, na ktrych oparte zostay powy-
sze wnioski nie skaniaj do optymizmu. Nastawienie modziey do ekonomii, przeko-
nania jakie umiejtnoci s dla nich wane, jest absolutnie niesatysfakcjonujce. Trzeba

Acta Sci. Pol.


Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej 67

podkreli, e w gimnazjach w ramach programu lekcji wiedzy o spoeczestwie zare-


zerwowano godziny na wychowanie do aktywnego udziau w yciu gospodarczym,
co oznacza w kontekcie wynikw bada, e nie przynosi to spodziewanych efektw.
Wydaje si wic zasadnym, aby edukacja dotyczca wiedzy ekonomicznej, umiejtnoci,
pewnych postaw moralnych wanych w yciu gospodarczym i spoecznym, zachowa
i interakcji spoecznych, staa si wanym, nie marginalnym elementem edukacji mode-
go pokolenia [Domural i in. 2005]. Chodzi o to, by modzie wiejska przygotowaniem in-
telektualnym, cechami kultury ekonomicznej, kompetencjami cywilizacyjnymi staa si
w przyszoci zbiorowoci partycypujc w rozwoju obszarw wiejskich (i oczywicie
nie wycznie), a nie zbiorowoci marginalizowan.

PIMIENNICTWO
Kukliski A. (red.), 2003. Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku wiatowego, Oficyna
Wydawnicza Rewasz, Warszawa.
Marody M., Kochanowicz J., 2007. Pojcie kultury ekonomicznej w wyjanianiu polskich prze-
mian [w:] Kulturowe aspekty transformacji ekonomicznej, Warszawa, s. 2728.
Sztompka P., 2008. Civilizational Competence: A Prerequisite Of Post-communist Transition, Cen-
trum Studiw Europejskich Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw.
Sztompka P., 2007. Zaufanie. Fundament spoeczestwa, Znak, Krakw.
Domural A., Macko A., Przybyszewski K., Tyszka T., 2005. Wiedza ekonomiczna mieszkacw
Polski. Raport z bada, Centrum Psychologii Ekonomicznej i Bada Decyzji. Wysza
Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Komiskiego, Warszawa.

ECONOMIC KNOWLEDGE AND SOCIAL SKILLS OF RURAL YOUTH


Abstract. The papers aim is to draw attention to the fact that constructing a society in
a knowledge-based economy is a multidimensional process which also concerns phenome-
na of economic culture and civilizational competences, characteristic of individual social
groups. The paper focuses on economic culture of contemporary rural youth with reference
to two aspects of the culture: economic knowledge and social skills. It analyses them in the
context of civilizational competences, assuming that they are crucial in the development of
knowledge-based economy. It is grounded on the conviction that economic culture is the
determinant factor in the communitys readiness to gain knowledge, put it into practice, be
open to innovation etc. The relation between economic culture and the quality of civiliza-
tional competences determines whether given communities will participate in and support
development on equal terms, or whether they will be marginalized. The analysis is based on
field research carried out in January 2009 among 1489 16 years old studying in 13 districts
in Poland. The outcome indicates explicitly that economic knowledge and some skills use-
ful in market economy and democratic society have not been internalized and reinforced
by rural youth.
Key words: rural youth, economic culture, civilizational competences, knowledge-based
economy

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 6975

STRATEGIA ROZWOJU ROLNICTWA JAKO


INSTRUMENT REALIZACJI CELW POLITYKI
SPOECZNO-GOSPODARCZEJ POLSKI

Radosaw Lewandowski, Anna Skwara


Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Streszczenie. Niniejszy artyku jest gosem w dyskusji o roli planowania strategicznego,


w tym koniecznoci opracowania i wdroenia w Polsce krajowej strategii rozwoju rol-
nictwa. W pracy wykorzystano publikacje Gwnego Urzdu Statystycznego, Eurostat
i Komisji Europejskiej z lat 20022007, a take opracowania naukowe i dokumenty z re-
sortu rolnictwa. Efektywno produkcji rolnej prowadzonej w polskich gospodarstwach
odbiega zasadniczo od wielkoci charakteryzujcych gospodarstwa w starych krajach
Unii Europejskiej. Strategia, opracowana na podstawie kompleksowej diagnozy sektora
rolniczego pozwoli na dobr odpowiednich instrumentw oddziaywania tak na szczeblu
krajowym, jak i wsplnotowym, prowadzcych do osignicia przyjtych celw, wpisu-
jcych si w oglnokrajow strategi rozwoju. Planowanie strategiczne, wykorzystujce
rwnie dowiadczenia innych krajw korzystajcych ze wsparcia w ramach Wsplnej
Polityki Rolnej ma na celu ochron polskiego rolnictwa przed powieleniem bdw, jakie
niewtpliwie, obok korzyci pyncych ze wsplnotowej polityki, ju wystpiy.
Sowa kluczowe: planowanie strategiczne, strategia rozwoju rolnictwa, gospodarstwa
rolne, obszary wiejskie

WSTP

W materiale podsumowujcym najwaniejsze wtki z dyskusji, jaka odbya si


w trakcie midzynarodowej konferencji naukowej pt. Ekonomiczne i spoeczne uwa-
runkowania rozwoju polskiej gospodarki ywnociowej po wstpieniu Polski do Unii
Europejskiej, zorganizowanej w dniach 1214 grudnia 2007 roku w Domu Polonii

Adres do korespondencji Corresponding author: Anna Skwara Szkoa Gwna Gospo-


darstwa Wiejskiego, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu,
ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, anna.skw@gmail.com; Radosaw Lewandowski,
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki
Rolnictwa i Midzynarodowych Stosunkw Gospodarczych, ul. Nowoursynowska 166, 02-787
Warszawa, lewandowski_@op.pl
70 R. Lewandowski, A. Skwara

w Putusku przez IERiG-PIB, mona wyczyta, i () wiele osb, debatujc na temat


polityki rolnej zapomina, e z chwil uzyskania statusu kraju czonkowskiego Unii Euro-
pejskiej, Polska tak jak pozostae kraje utracia moliwo samodzielnego ksztatowania
polityki rolnej. Ewentualne specyficzne programy dodatkowego wsparcia wychodzce
poza granice WPR musz by akredytowane przez Komisj Europejsk. Kady kraj czon-
kowski ma natomiast moliwo, a nawet obowizek aktywnego uczestniczenia w dyskusji
i pracach okrelajcych ksztat i zasady funkcjonowania wsplnej polityki rolnej po roku
2013 [Jzwiak 2008].
Powysze stwierdzenie moe sugerowa, i objcie kraju czonkowskiego mecha-
nizmami wsplnotowymi zwalnia go z koniecznoci kreowania wasnej wizji rozwoju
kraju. Nic bardziej mylnego. Wpyw czynnikw zewntrznych, jak przede wszystkim
skutki globalizacji oraz wczanie si w procedury UE wymagajce od Polski, jako kraju
czonkowskiego, aktywnego uczestnictwa w tworzeniu wizji rozwoju UE w perspekty-
wie rednio- i dugookresowej, wymusza mylenie o potrzebie i zakresie programowania
rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju. Jedynie odpowiednio wczesna identyfikacja
wasnych, nadrzdnych celw rozwojowych, w tym rwnie odnoszcych si do rolni-
ctwa, umoliwi moe tworzenie europejskiej przestrzeni dla ich realizacji. Polska, jako
jeden z najwikszych beneficjentw dwch najbardziej kosztownych polityk wsplnoto-
wych (wsplnej polityki rolnej oraz polityki spjnoci), jest swego rodzaju laboratorium
dowiadczalnym tych polityk. Czy wykorzysta dostpne w ramach tych polityk instru-
menty dla modernizacji kraju i gospodarki? Jakie bd tego trwae efekty w odniesieniu
do sytuacji Polski w wiecie i w UE? Czy zostan dokonane zmiany w sposobie funk-
cjonowania instytucji publicznych i zostanie dokonana mobilizacja kapitau spoecznego
dla zapewnienia rozwoju w duszym horyzoncie czasowym? Odpowiedzi na te pytania
bd miay wpyw na kierunki i ksztat dalszych reform polityk wsplnotowych. Dlatego
tak istotne dla realizacji polityki rozwoju kraju staje si zapewnienie ukadu odniesienia
(wizji i podstawowych zasad) w zakresie spoecznym, gospodarczym, przestrzennym
i rodowiskowym.
Na wstpie dokumentu Zaoenia systemu zarzdzania rozwojem Polski1 zwrcono
uwag na konieczno wypracowania modelu zarzdzania rozwojem, ktry ma na celu
zwikszenie skutecznoci programowania i wdraania polityki rozwoju oraz podniesie-
nie jakoci funkcjonowania instytucji publicznych. Ma on stanowi podstaw dla dal-
szych dziaa reformujcych sposb prowadzenia i realizacji polityki rozwoju. Wynika to
midzy innymi z faktu, e waciwe okrelanie celw rozwojowych i zapewnienie mo-
liwoci ich realizacji nie jest jedynie funkcj iloci dostpnych rodkw finansowych.
W dokumencie stwierdzono, e () wanym, obok rodkw finansowych, a w duszej
perspektywie nawet daleko bardziej istotnym czynnikiem, decydujcym o rozwoju kraju,
jest funkcjonowanie systemu zarzdzania w sektorze publicznym. Sposb i jako funk-
cjonowania tego systemu w caoci oraz na poszczeglnych szczeblach zarzdzania de-
cyduje w duej mierze o zdolnoci do odpowiedniego reagowania pastwa, czy te regio-
nu (a tak naprawd klasy politycznej i instytucji publicznych) na strategiczne wyzwania

1
Dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, we wsppracy z Kancelari
Prezesa Rady Ministrw i Zespoem Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, przyjty
na posiedzeniu Rady Ministrw w dniu 27 kwietnia 2009 roku.

Acta Sci. Pol.


Strategia rozwoju rolnictwa jako instrument realizacji celw polityki... 71

pojawiajce si we wspczesnym wiecie. Ponadto, () istotne znaczenie dla powo-


dzenia strategii rozwojowej maj: umiejtnoci klasy politycznej, jako funkcjonowania
systemu prawnego oraz kultura administracyjna zakorzeniona w instytucjach pastwa,
w tym zdolno do biecego uczenia si i reagowania na zmiany w otoczeniu. Zauwao-
no take, e Programowanie poszczeglnych sektorw (dziaw) gospodarki lub wybra-
nych dziedzin polityki spoeczno-gospodarczej naley do poszczeglnych resortw wedug
ich kompetencji. () panuje w tym wzgldzie dua dowolno i kreatywno resortw
w tworzeniu kolejnych dokumentw programowych, przy jednoczesnym braku dostatecz-
nej koordynacji dziaa zwizanych z programowaniem midzy poszczeglnymi resorta-
mi oraz miedzy rzdem a samorzdem. Cao skutkuje m.in. niespjnoci wewntrzn
i zewntrzn prowadzonych dziaa, jak i w zakresie poszczeglnych dokumentw, np.
brakiem wystarczajcych powiza pomidzy strategiami sektorowymi i programami,
opracowywanymi przez poszczeglne podmioty.

ISTOTA STRATEGII ROLNICTWA W POLSKICH WARUNKACH

W Polsce nie ma obecnie opracowanego strategicznego dokumentu odnoszcego si


do rolnictwa, ktry oparty na kompleksowej diagnozie, uwzgldniajcej regionalne zr-
nicowanie, okrelaby priorytety w sektorze rolnym, wpisujce si w oglnokrajow stra-
tegi rozwoju; porzdkowa definicje w zakresie rolnictwa2. Dokument taki powinien by
podstaw do wyboru odpowiednich instrumentw spord dostpnych tak na szczeblu
krajowym, jak i na szczeblu wsplnotowym, prowadzcych do osignicia okrelonego
uprzednio celu.
Liczne opracowania, w tym zwaszcza prezentowane przez resort rolnictwa, ktry jest
w gwnej mierze odpowiedzialny za ksztatowanie polityki wobec sektora rolnego, jak
rwnie dyskusje, jakie tocz si na ten temat, odnosz si w zasadzie do rozdzielenia
rodkw finansowych w ramach wsplnej polityki rolnej3. Prawdopodobnie wynika to
z faktu, e w jej ramach jest moliwa do uzyskania najwiksza pula pienina, jak Polska
moe wyasygnowa na polityk roln. Jednake skupianie si gwnie na finansowych
aspektach wsparcia tej tematyki, w myl zasady im wicej tym lepiej, jest nieporozumie-
niem, s bowiem moliwoci stosowania innych narzdzi oddziaywania na gospodark.
Niejednokrotnie ju sam fakt dokonania transferu uznawany jest za argument o pozy-
tywnej ocenie realizacji programw pomocowych, korzystnym ich wpywie na rozwj
rolnictwa, w tym na popraw konkurencyjnoci polskich gospodarstw rolnych4. Takie
ujmowanie kwestii jest kontrowersyjne wobec wtpliwoci, jakie budz na przykad
rzeczywiste funkcje zawarte w poszczeglnych osiach PROW5. Udzielanie wsparcia fi-
nansowego nie moe by celem samym w sobie; powinno ono by natomiast rodkiem

2
W Polsce nie ma na przykad jednej definicji gospodarstwa rolnego, czy te rolnika, producenta
rolnego. Skutkuje to mnogoci danych statystycznych, co prowadzi moe do nieporozumie,
niejasnoci w ich interpretowaniu i przyjmowania bdnych zaoe, co do istoty i kierunku udzie-
lanej pomocy.
3
Porwnaj [PROW], [WPR 2007], [Polska 2008], [Zarys. 2009].
4
Porwnaj [Banecki, Nurzyska, Wiatrak 2008], [Miroczuk, Rak, 2008], [Koyska 2008].
5
Porwnaj [Zawaliska 2008].

Oeconomia 8 (3) 2009


72 R. Lewandowski, A. Skwara

do osignicia uprzednio zaoonych celw. W tym kontekcie szczeglnego znaczenia


nabiera potrzeba przeprowadzania ewaluacji, tj. oceny ju zrealizowanych programw
pomocowych w zakresie skutkw ekonomicznych, spoecznych i rodowiskowych, jakie
one przynosz.
Na przestrzeni lat we Wsplnocie nie udao si tak naprawd opracowa efektywnego
systemu wspierania producentw rolnych. Stosunkowo niewielka cz rodkw pomo-
cowych, bo zaledwie od 10% do 50% trafiaa bezporednio do rolnika w zalenoci od
systemu wsparcia [The Incidence 2002]. Pastwa starej Unii przez lata korzystay ze
rodkw WPR i wypracoway model rolnictwa intensywnego, opartego o mechanizacj
i chemizacj, umoliwiajc popraw produkcyjnoci. Jednake wykorzystanie technolo-
gii w uprawie rolin i hodowli zwierzt miao take sabe strony postpujc degrada-
cj rodowiska naturalnego i wysze koszty produkcji. W latach 20012003 uzyskiwane
subsydia stanowiy nawet do 100% w strukturze dochodu rolnikw z Danii, Finlandii,
Szwecji, W. Brytanii, Luksemburga, Niemczech, czy Francji [Goraj 2005]. To oznacza,
e istniej gospodarstwa rolne we Wsplnocie, ktre pomimo lepszych wynikw pro-
dukcyjnych bez pomocy nie s w stanie funkcjonowa na rynku. Problem ten dotyczy
rwnie niektrych pozostaych rozwinitych gospodarczo krajw na wiecie wik-
szy ni przecitnie w UE udzia wsparcia w dochodach producentw rolnych wystpuje
w Japonii, Islandii, Korei Poudniowej, Norwegii czy Szwajcarii [OECD].
Pomimo obserwowanej tendencji spadkowej Polska, obok Rumunii, w stosunku do
pozostaych pastw czonkowskich Wsplnoty, ma najwiksz liczb gospodarstw rol-
nych prowadzcych dziaalno rolnicz6. rednia wielko ekonomiczna tak ujmowa-
nego gospodarstwa w kraju bya w latach 20022007 trzykrotnie mniejsza ni przecit-
nie w Unii Europejskiej7. Poowa spord polskich gospodarstw rolnych miaa wielko
ekonomiczn poniej 1 ESU8, a a 80% poniej 4 ESU wielkoci granicznej okrelonej
w PROW, powyej ktrej s one uznawane za ywotne ekonomicznie. Na przestrzeni
ostatnich 7 lat struktura ta w kraju nie zmienia si istotnie [Eurostat]. Ponadto Polska,
po Rumunii i Bugarii, pomimo obserwowanego trendu spadkowego, posiada najwik-
szy odsetek osb pracujcych w sektorze rolnym wrd pracujcych ogem w kraju9.
Po 2004 roku ronie warto brutto sektora rolnego, ale ma on coraz mniejszy udzia
w strukturze gospodarki10.

6
W 2007 roku byo ich 2,39 mln wobec 1,7 mln we Woszech, 1,0 mln w Hiszpanii, 0,53 mln we
Francji czy 0,37 mln w Niemczech [Eurostat].
7
W 2007 roku w Polsce byo to 3,6 ESU wobec 11,6 ESU przecitnie w UE-27 oraz 53,6 ESU we
Francji, 49,5 ESU w Niemczech, 20,6 ESU w Hiszpanii, 14,9 ESU we Woszech [Eurostat].
8
European Size Unit wielko ekonomiczna gospodarstwa. Obok typu rolniczego sta-
nowi podstaw klasyfikacji gospodarstw rolnych, rnicujc ich wyniki produkcyjne
i ekonomiczne. Moe by zatem przyjta jako parametr oceny ich pozycji konkurencyjnej [Marcy-
siak 2008]. Stanowi sum standardowych nadwyek bezporednich wszystkich dziaalnoci prowa-
dzonych w tym gospodarstwie. Warto 1 ESU jest ustalana przez Komisj Europejsk. Od 1984
roku wynosi 1200 euro.
9
14,7% wobec 5,8% rednio w UE-27 [Polska 2009].
10
W 2007 roku warto dodana w sektorze rolniczym w Polsce stanowia 4,3%, a w UE-27 1,8%
oglnej wartoci dodanej w tych gospodarkach, podczas gdy jeszcze na przykad w 2000 roku byo
to odpowiednio 5,0% oraz 2,4% [OECD].

Acta Sci. Pol.


Strategia rozwoju rolnictwa jako instrument realizacji celw polityki... 73

Niejednokrotnie argumentem przytaczanym jako korzystny wpyw Wsplnej Polityki


Rolnej na sytuacj w sektorze gospodarstw rolnych w Polsce jest wzrost uzyskiwanych
dochodw. W 2008 roku byy one ponaddwukrotnie wysze w stosunku do odnotowa-
nych przecitnie w 2003 roku [Kowalski 2009]. Naley jednake zwrci uwag na
fakt, e wzrost ten nie byby moliwy na tak skal, gdyby nie patnoci, ktrych udzia
w dochodach zwikszy si w tym czasie z 9 do 50%. Poziom dochodw bez uwzgld-
niania patnoci wzrs o 31%, tj. podobnie jak w przypadku redniego wynagrodzenia
netto w gospodarce narodowej. Wraz ze wzrostem wielkoci ekonomicznej maleje udzia
dopat w strukturze dochodw gospodarstwa rolnego [Goraj 2005]. Nasuwa si pytanie,
na ile wzrost dochodw w gospodarstwach rolnych (bez dopat) by wynikiem poprawy
efektywnoci wytwarzania w nastpstwie podjtych inwestycji, np. w ramach SPO Re-
strukturyzacja czy PROW.
Kolejne dane wskazuj, e w latach 20042006 gospodarstwa rolne o wielkoci do
8 ESU (tj. a 89,7% wszystkich krajowych gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno
rolnicz) nie osigny poziomu redniorocznego dochodu netto z pracy wasnej w caej
gospodarce polskiej, a ponadto nie odtwarzay w peni zuywajcego si majtku trwae-
go, co stawia pod znakiem zapytania trwao ich dalszej egzystencji. Dopiero gospodar-
stwa rolne o wielkoci 816 ESU osigay dochd zbliony do poziomu parytetowego,
a w gospodarstwach o wielkoci powyej 16 ESU przewyszay go [Jzwiak 2008].

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

W kontekcie powyszych informacji rodzi si wiele elementarnych pyta o polityk


wobec polskiego rolnictwa: jaka jest rola pastwa w jej ksztatowaniu, w jakim zakresie
i z wykorzystaniem jakich instrumentw moe wspiera rolnictwo, kogo ma dotyczy
polityka sektorowa wszystkich podmiotw sektora rolnego, gospodarstw domowych
na wsi posiadajcych ziemi, gospodarstw wykazujcych dochody z rolnictwa, a moe
gospodarstw, ktrych gwnym rdem utrzymania jest rolnictwo, czy te gospodarstw
towarowych?11. Czy rolnictwo polskie ma by swoistym skansenem Europy, czy te pr-
nym, konkurencyjnym dziaem funkcjonujcym zgodnie z poszanowaniem rodowiska
naturalnego? W jakim stopniu ma by intensywne? Przytaczane w niniejszym artykule
wartoci i wskaniki dotyczce polskiego rolnictwa daleko odbiegaj od przecitnych we
Wsplnocie zbyt daleko, by rodzim, ekstensywn produkcj traktowa jako argument

Jest to istotny problem, bowiem spord przedstawionych uprzednio 2,39 mln gospodarstw rol-
11

nych prowadzcych dziaalno rolnicz w Polsce w 2007 roku, tylko niespena 1,5 mln, tj. ok.
60% otrzymao pomoc w ramach patnoci bezporednich z racji wielkoci posiadanego areau
UR. W 2006 roku we Woszech i w Hiszpanii byo to ok. 90% gospodarstw, we Francji ok. 80%,
w Niemczech praktycznie 100% [Eurostat]. Jednoczenie w Polsce liczb 1,5 mln gospodarstw
GUS podaje jako gospodarstwa towarowe, tj. sprzedajce wicej ni 50% wartoci wytworzonej
produkcji rolniczej [Charakterystyka 2008], natomiast w polu obserwacji FADN znajduje si ok.
0,75 mln gospodarstw, z czego co najwyej 0,5 mln ma potencja ekonomiczny do funkcjonowa-
nia na rynku [FADN]. Skoncentrowanie pomocy na tych gospodarstwach byoby z korzyci dla
polskiego rolnictwa.

Oeconomia 8 (3) 2009


74 R. Lewandowski, A. Skwara

za utrzymaniem za publiczne pienidze tak duej rzeszy maych i nieekonomicznych


gospodarstw rolnych.
Naley przy okazji podkreli, e polityka rolna nie jest jedynym czynnikiem stano-
wicym o rozwoju obszarw wiejskich. Przeciwko takiemu podejciu przemawia wiele
argumentw, w tym jeden zasadniczy wie to nie jest tylko rolnictwo. Produkcja rolna
owszem, skoncentrowana jest na obszarach wiejskich, ale trzeba mie na uwadze fakt,
e ludno bezrolna stanowia w Polsce pod koniec 2007 roku prawie 55% ogu ludno-
ci wiejskiej [Rocznik 2008]. W 2007 roku najwyszym odsetkiem ubogich osb na
wsi odznaczay si rodziny niemajce wasnego gospodarstwa rolnego i utrzymujce si
gwnie ze wiadcze spoecznych innych ni emerytura i renta (ok. 31%) [Sytuacja
2008]. redni miesiczny dochd rozporzdzalny na 1 osob w gospodarstwach domo-
wych rolnikw stanowi 90%, a ogem na wsi 80% redniego miesicznego dochodu
rozporzdzalnego na 1 osob w gospodarstwach domowych w kraju [Budety 2008].
To wskazuje, e mylc o rozwoju obszarw wiejskich naley mie na wzgldzie ca
ich spoeczno. Zwaszcza, e sama polityka rolna w Polsce nie dociera do wszystkich
gospodarstw zwizanych z produkcj rolnicz. Sytuacja dochodowa mieszkacw wsi
w kraju jest zrnicowana regionalnie. Jako i zasobno kapitau ludzkiego winna
w gwnej mierze decydowa, w ktrym kierunku powinny rozwija si obszary wiejskie
w Polsce.

PIMIENNICTWO

Banecki J., Nurzyska I., Wiatrak T., 2008. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja
i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich na lata 2004
2006. Wstpna ocena, Wie i Rolnictwo, nr 4 (141).
Budety gospodarstw domowych w 2007, 2008, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
Charakterystyka gospodarstw rolnych w [2008], Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
Eurostat. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database
FADN. www.fadn.pl
Goraj L., 2005. Wpyw patnoci bezporednich na dochody polskich gospodarstw rolnych, Urzd
Komitetu Integracji Europejskiej. www.ukie.gov.pl
Jzwiak W., 2008. Dylematy efektywnoci polskiego rolnictwa [w:] Rozwj sektora rolno-
spoywczego w Polsce na tle tendencji wiatowych, Instytut Ekonomiki Rolnictwa
i Gospodarki ywnociowej Pastwowy Instytut Badawczy, nr 101, Warszawa.
Koyska J., 2008. Finansowanie Rozwoju wsi i rolnictwa rodkami publicznymi, Zeszyty Naukowe
Szkoy Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Ekonomika i organizacja gos-
podarki ywnociowej, nr 63.
Kowalski A., 2009. Polski sektor ywnociowy 5 lat po akcesji, materia zaprezentowany na
midzynarodowej konferencji Rolnictwo i obszary wiejskie 5 lat po akcesji Polski do
Unii Europejskiej, Warszawa, 2829 kwietnia 2009 r., Ministerstwo Rolnictwa i Roz-
woju Wsi. www.minrol.gov.pl
Marcysiak A., 2008. Wielko ekonomiczna gospodarstw jako element oceny ich pozycji konkuren-
cyjnej, [w]: Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistw Rolnictwa i Agrobiznesu,
Tom X, Zeszyt 2, Warszawa Pozna Lublin.
Miroczuk A., Rak A.M., 2008. rda wsparcia gospodarstw rolnych po integracji Polski z Uni
Europejsk [w:] Problemy rolnictwa wiatowego, Zeszyty Naukowe Szkoy Gwnej
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Tom 5 (XX).

Acta Sci. Pol.


Strategia rozwoju rolnictwa jako instrument realizacji celw polityki... 75

OECD. baza danych http://stats.oecd.org


Polska w Unii Europejskiej [2009], GUS, Warszawa. www.stat.gov.pl
Polska wizja Wsplnej Polityki Rolnej po 2013 roku zaoenia i wstpne propozycje, 2008. Do-
kument konsultacyjny, Warszawa, listopad 2008, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi. www.minrol.gov.pl
PROW 2004-2006, 2007-2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. www.minrol.gov.pl
Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarw wiejskich, 2008. Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
Sytuacja gospodarstw domowych w 2007 r. w wietle wynikw bada budetw gospodarstw do-
mowych, 2008. Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
The incidence and income transfer efficiency of farm support measures, 2002. Working party on
agricultural policies and markets, AGR/CA/APM(2001)24/FINAL.
WPR. Nowoczesna polityka rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich, 2007. Fundacja Programw
Pomocy dla Rolnictwa FAPA, Warszawa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. www.
minrol.gov.pl
Zaoenia systemu zarzdzania rozwojem Polski, 2009. Dokument opracowany przez Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego, we wsppracy z Kancelari Prezesa Rady Ministrw i Zespoem
Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, przyjtym na posiedzeniu Rady Mi-
nistrw w dniu 27 kwietnia 2009 roku. www.mrr.gov.pl
Zarys kierunkw rozwoju obszarw wiejskich, dokument zaakceptowany przez Kierownictwo
MRiRW w dniu 3.02.2009 r., Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. www.minrol.gov.pl
Zawaliska K., 2008. Ile jest spjnoci, a ile efektywnoci w polityce rozwoju obszarw wiejskich
w Polsce? Wie i rolnictwo, nr 2 (139).

AGRICULTURE DEVELOPMENT STRATEGY AS A TOOL


OF SOCIO-ECONOMIC POLICY OBJECTIVES REALIZATION IN POLAND

Abstract. The present article is the voice in discussion about strategic planning and need
of creation the national agricultural development strategy in Poland. The Main Statistic
Office, Eurostat and European Commission in years 20022007 as well as scientific and
Polish department of agriculture publications were used in the paper as the sources. Polish
farms agricultural production efficiency stays away from efficiency characterizing farms in
the old European Union countries. Strategy, based on agricultural sector complex diag-
nosis, will allow select proper instruments of interactions on national as well as European
Unions level, leading to targets according to the national-wide socio-economic develop-
ment strategy. This strategy should, in face of hitherto experience got by countries benefits
from common agricultural policy, protect Polish agriculture from copying errors, which
have taken a stand although benefits,from the CAP till now.
Key words: strategic planning, agriculture development strategy, farms, rural areas

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 7785

ROLA KANAW PRZEPYWU INFORMACJI


W MARKETINGU TERYTORIALNYM

Renata Matysik-Pejas, Tomasz Wojewodzic


Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Streszczenie. Wobec wzrastajcej roli, jak w yciu spoecznym i gospodarczym odgrywa


informacja, istnieje potrzeba dostosowania jej struktury i kanaw dystrybucji do potrzeb
odbiorcy i nadawcy informacji. W opracowaniu podjto prb oceny skutecznoci prze-
pywu informacji pomidzy urzdami gmin a ich potencjalnymi klientami. Przeprowadzo-
ne badania wskazuj jednoznacznie na bardzo due znaczenie informacji przekazywanej
w sposb niesformalizowany. Dla usprawnienia przepywu informacji oraz uzyskania mo-
liwoci kreowania pozytywnego wizerunku gminy jako caoci, niezbdne jest wiksze
zaangaowanie samorzdu w redagowanie atrakcyjnych stron internetowych oraz docenie-
nie znaczenia prasy lokalnej. Nieodzowne wydaje si rwnie uwzgldnienie w strukturze
urzdu gminy komrek odpowiedzialnych za transfer informacji (biuro obsugi klienta,
biuro promocji).
Sowa kluczowe: informacja, rda informacji, marketing terytorialny

WSTP

W literaturze przedmiotu pojcie informacja definiowane jest jako wszelka tre


o okrelonej formie, przekazywana z rynku lub na rynek, bdca meldunkiem, opisem,
zaleceniem, decyzj uczestnika rynku, dotyczca rynku i ogu zjawisk ekonomicznych
z nim zwizanych [Kramer 1994]. Informacj mona take utosamia z pojciem wia-
domo, ktre oznacza wszystko to, co kto wie o okrelonym podmiocie lub okrelonej
dziedzinie. Zatem informacja to dowolna wiadomo, na podstawie ktrej jej odbiorcy
podejmuj okrelone dziaania. W praktyce najczciej informacja to dane i wiadomo-
ci odpowiednio przeanalizowane i uporzdkowane, suce okrelonemu celowi [Penc
1994].

Adres do korespondencji Corresponding author: Renata Matysik-Pejas, Uniwersytet Rolniczy


w Krakowie, Wydzia Rolniczo-Ekonomiczny, Katedra Agrobiznesu, Al. Mickiewicza 21, 31-120
Krakw; tel. (012) 66-24-373, rrmatysi@cyf-kr.edu.pl; Tomasz Wojewodzic, Uniwersytet Rolniczy
w Krakowie, Wydzia Rolniczo-Ekonomiczny, Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa, Al.
Mickiewicza 21, 31-120 Krakw, tel. (012) 66-24-357, rrtwojew@cyf-kr.edu.pl
78 R. Matysik-Pejas, T. Wojewodzic

Informacja we wspczesnym wiecie jest postrzegana jako zasb ekonomiczny,


niezbdny do funkcjonowania i rozwoju kadego pastwa, czy gospodarki narodowej.
Jednoczenie jest to czynnik ksztatujcy funkcjonowanie szeroko rozumianego sektora
informacyjnego, ktrego podmiotami s ludzie, gospodarstwa domowe, organizacje, jed-
nostki organizacyjne i grupy spoeczne pod warunkiem, e speniaj jedn z funkcji infor-
macyjnych generowania, gromadzenia, przechowywania, przetwarzania, udostpniania,
interpretacji i wykorzystania informacji [Olesiski 2001]. Obecnie informacja jest nie
tylko narzdziem ksztatowania rzeczywistoci, ale staa si take towarem, do ktre-
go szybki dostp umoliwia uzyskanie przewagi konkurencyjnej. adna organizacja nie
moe efektywnie funkcjonowa bez sprawnych kanaw pozyskiwania i przepywu in-
formacji. Znaczenie informacji dostrzegli specjalici ds. marketingu i zarzdzania. Uznali
oni bowiem informacj za czwarty, obok ziemi, pracy i kapitau, czynnik produkcji, ktry
dla spoeczestwa stanowi decydujc wielko wpywajc na formy jego wspycia
i wspdziaania [Pieczykolan 2005].
Znaczenie informacji doceniane jest obecnie we wszystkich dziedzinach ycia, dla-
tego te poznanie specyfiki i skutecznoci poszczeglnych kanaw jej przepywu daje
szans na osiganie przewagi konkurencyjnej w stosunku do innych podmiotw. Celem
przeprowadzonych bada bya identyfikacja i ocena gwnych kanaw przepywu infor-
macji dotyczcych funkcjonowania samorzdu gminnego.
Dane pierwotne wykorzystane w opracowaniu pochodz z bada ankietowych prze-
prowadzonych na pocztku 2007 roku na prbie 410 respondentw reprezentujcych
gminy: Brzesko, Cikowice, Dbrowa Tarnowska, Lisia Gra, Pilzno, Radw, Tarnw
gm., Tarnw m., Tuchw, Wierzchosawice, Wojnicz. Dobr respondentw do prby mia
charakter celowy. Szczegln uwag zwrcono na to, aby wrd respondentw znaleli
si, oprcz mieszkacw petentw urzdw gmin (300 badanych), rwnie pracownicy
i dziaacze samorzdowi (110 badanych).
Znaczenie poszczeglnych kanaw przepywu informacji pomidzy urzdem a miesz-
kacami oraz ocena wybranych form promocji szeroko rozumianego produktu gminnego
zostay poddane analizie w zalenoci od statusu respondenta oraz czstotliwoci od-
wiedzania urzdu gminy. W analizie materiau empirycznego wykorzystano wskaniki
struktury oraz test niezalenoci 2.

BUDOWA I DYSTRYBUCJA INFORMACJI

Aby informacja moga spenia swoj rol i by uyteczna w procesie podejmowania


decyzji musi charakteryzowa si okrelonymi cechami, ktre mona podzieli na dwa
zasadnicze zbiory, tj. zbir cech formalnych oraz zbir cech merytorycznych (rys. 1).
Skuteczno przepywu informacji midzy nadawc a odbiorc uzaleniona jest od
sprawnego przebiegu procesu komunikacji. Schemat ten odpowiada na pytanie kto i co
przekazuje, przez jaki kana, do kogo i z jakim skutkiem? Nadawca, wiedzc do jakiego
odbiorcy chce dotrze, powinien wzi pod uwag to, w jaki sposb odbiorcy odkodu-
j przekaz. Nadawca musi nada przekaz przez kana skutecznie docierajcy do doce-
lowych odbiorcw. W kanale przepywu informacji mog wystpi jednak zakcenia,
ktre mog utrudni lub uniemoliwi skuteczn komunikacj z odbiorcami. Przyczyn

Acta Sci. Pol.


Rola kanaw przepywu informacji w marketingu terytorialnym 79

Cechy informacji

Cechy merytoryczne dotyczce


Cechy formalne
zakresu czasu obiektywnoci
agregacja celowo aktualno prawdziwo
jednoznaczno decyzyjno dostpno rzetelno
komunikatywno dokadno szybko spjno
elastyczno wiek wiarygodno
objto
ilo wierno
porwnywalno rdo
kompletno
przyswajalno precyzyjno pochodzenia
rozwleko przydatno
sensowno
Rys. 1. Klasyfikacja cech informacji
Fig. 1. Classification of the information features
rdo: [Pieczykolan 2005].
Source: [Pieczykolan 2005].

Nadawca Kodowanie Kana Odkodowanie Odbiorca

ZAKCENIA

Sprzenie zwrotne Odpowied

Rys. 2. Schemat procesu komunikacji


Fig. 2. Diagram of the communication process
rdo: [Kotler 1994].
Source: [Kotler 1994].

zakce moe by bdnie przygotowany przekaz, np. nieumiejtnie uyte sowa, bd


w druku. Inn przyczyn moe by niedostrzeenie lub ze zrozumienie treci na skutek
selektywnego postrzegania, znieksztacenia lub selektywnej pamici [Smyczek, Sowa
2005].
Gmina jako podstawowa jednostka samorzdu terytorialnego ma do spenienia wiele
funkcji. Jedn z najwaniejszych jest niewtpliwie zaspakajanie potrzeb mieszkacw.
A patrzc na ten proces z punktu widzenia marketingu dostarczanie satysfakcji miesz-
kacom w zwizku z zaspokojeniem przez nich swoich potrzeb. Czerpanie przez miesz-
kacw satysfakcji z funkcjonowania gminy zwizane jest ze spenianiem kilku warun-
kw [Siemiski 1999]:
dostarczanie mieszkacom odpowiedniej iloci (porcji) informacji o gminie i jej funk-
cjonowaniu,

Oeconomia 8 (3) 2009


80 R. Matysik-Pejas, T. Wojewodzic

wytworzenie korzystnego wizerunku gminy wrd mieszkacw, co jest zwizane


z pewnym ukierunkowaniem przekazywanych informacji o gminie,
wpyw mieszkacw na decyzje podejmowane przez wadze gminne,
wspuczestnictwo mieszkacw w funkcjonowaniu organw gminy, co zwizane
jest z ukierunkowaniem wpywu mieszkacw na funkcjonowanie organw gminy
polegajcym na przechodzeniu od biernych form wpywu (np. udzia w sondaach
gminnych) do form bardziej aktywnych.
Powysze warunki nie mog zosta spenione bez sprawnych kanaw przepywu in-
formacji na linii gminapetent (informacja o szeroko rozumianym produkcie gminnym,
jego dostpnoci, cenie itd.) oraz na linii petentgmina (preferencje, oczekiwania itp.).
Do tego dochodzi rwnie potrzeba zorganizowania sprawnych kanaw przepywu in-
formacji wewntrz jednostki samorzdowej, tj. pomidzy poszczeglnymi komrkami
administracji a organami gminy, tak aby wieloetapowy proces podejmowania decyzji
wsparty by pen informacj o potrzebach i oczekiwaniach mieszkacw.

RDA POZYSKIWANIA INFORMACJI

Aby samorzd terytorialny mg prowadzi skuteczn polityk informacyjn nie-


zbdny jest sprawny obieg rzetelnej informacji, ktry umoliwiaj m.in. dobrze zorga-
nizowane kanay dystrybucji informacji o megaprodukcie danej jednostki terytorialnej
i poszczeglnych jego elementach oraz o dziaaniach (realizowanych i planowanych) or-
ganw samorzdu. Warto rwnie posiadane kanay dystrybucji wykorzysta do edukacji
lokalnej spoecznoci, przedstawiajc jej w sposb zrozumiay niektre procedury.
Najczciej wykorzystywanym kanaem przepywu informacji przez wikszo spoe-
czestw jest tzw. komunikacja nieformalna, czyli rozmowy prywatne. Szybko i zasig
rozprzestrzeniania si informacji w ten sposb jest ogromny. Rwnie w przypadku dys-
trybucji produktu gminnego, bardzo czsto potencjalny klient korzysta z opinii i rad innych
klientw, ktrzy nabyli ju dany produkt (korzystali z danej usugi, zaatwiali podobn spra-
w). Duym mankamentem tego kanau dystrybucji informacji jest deformacja (na og
niewiadoma cho niekiedy rwnie celowa) treci przekazywanej informacji.
Jak pokazuj wyniki przeprowadzonych bada, rozmowy ze znajomymi s najczst-
szym rdem pozyskiwania informacji o dziaalnoci gminy przez respondentw. Naley
rwnie zauway, i urzdnicy i dziaacze samorzdowi, czciej ni zwykli mieszka-
cy gmin, korzystaj z rozmw midzy sob, a zatem uzyskuj informacj bezporednio
ze rda, czyli bardziej wiarygodn. W ostatnich latach duego znaczenia, jako nonika
informacji, nabra Internet, ktry w znacznym stopniu zastpi tablice informacyjne. Bli-
sko poowa badanych korzysta z tego rda informacji, ktre czciej jest jednak wyko-
rzystywane przez urzdnikw i dziaaczy samorzdowych ni zwykych mieszkacw.
Zwaywszy na wygod i duy zakres moliwoci, jakie daje Internet, mona si spo-
dziewa, i jego rola bdzie rosa wraz ze wzrostem liczby jego uytkownikw. Gminy
coraz czciej doceniaj take moliwo wydawania wasnej gazety, ktra daje okazj
dotarcia do szerokiego grona odbiorcw. Jednak o ile w Internecie mieszkacy poszukuj
na og informacji na konkretny temat, pomijajc czsto informacje wane z punktu wi-
dzenia polityki lokalnej, to w przypadku prasy lokalnej atwiej zaciekawi czytelnikw

Acta Sci. Pol.


Rola kanaw przepywu informacji w marketingu terytorialnym 81

Tabela 1. rda pozyskiwania informacji w zalenoci od statusu respondentw (N = 410)


Table 1. Sources of information depending on the status of the respondents (N = 410)

% wskaza w zalenoci od statusu respondenta


rda pozyskiwania informacji dziaacze pozostali respondenci
urzdnicy
samorzdowi mieszkacy ogem
Rozmowy ze znajomymi 47,5 45,7 80,3 71,2
Rozmowy z radnym, sotysem, urzdnikiem 97,5 70,0 31,3 44,4
Tablice informacyjne i supy ogosze 40,0 24,3 53,0 46,8
Gabloty i tablice w urzdzie 55,0 45,7 27,3 33,2
Gazeta gminna 37,5 37,1 31,7 33,2
Prasa lokalna 57,5 41,4 43,0 44,2
Internet 57,5 67,1 43,3 48,8
Telewizja i radio 17,5 18,6 27,3 24,9
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Tabela 2. rda pozyskiwania informacji z zalenoci od czstotliwoci odwiedzania urzdu


gminy przez mieszkacw (N = 300)
Table 2. Sources of information depending on visiting frequency to seat of the local government
by inhabitants (N = 300)

% wskaza w zalenoci od czstotliwoci odwiedzania urzdu gminy przez


mieszkacw
rda pozyskiwania
informacji nie cz-
kilka razy kilka razy kilka razy mieszka-
nigdy ciej ni raz
w roku w miesicu w tygodniu cy ogem
w roku
Rozmowy ze znajomymi 100,0 80,5 80,9 93,3 56,3 80,3
Rozmowy z radnym, soty-
0,0 14,3 32,5 60,0 81,3 31,3
sem, urzdnikiem
Tablice informacyjne i supy
25,0 39,0 58,0 73,3 50,0 53,0
ogosze
Gabloty i tablice w urzdzie 0,0 9,1 30,3 46,7 68,8 27,3
Gazeta gminna 50,0 29,9 30,9 33,3 43,8 31,3
Prasa lokalna 75,0 37,7 44,7 46,7 37,5 43,0
Internet 50,0 39,0 44,7 40,0 50,0 43,3
Telewizja i radio 25,0 29,9 28,2 20,0 12,5 27,3
*dotyczy osb niebdcych dziaaczami samorzdowymi lub pracownikami urzdu gminy
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

informacjami istotnymi z punktu widzenia urzdu i organw gminy. Oba te rda naley
jednak uzna za komplementarne, gdy adresowane s zazwyczaj do odmiennych grup
odbiorcw (istotny jest wiek odbiorcw, wyksztacenie, ilo wolnego czasu, dostpno
do poszczeglnych mediw, zainteresowania itp.).
Za ciekawe naley uzna wyniki bada, uwzgldniajce znaczenie poszczeglnych
rde informacji dla mieszkacw gminy w zalenoci od czstotliwoci odwiedzania
przez nich urzdu gminy. Jak naleao si spodziewa, wraz ze zwikszaniem si cz-
stotliwoci kontaktw z urzdem maleje znaczenie rozmw ze znajomymi, jako rda

Oeconomia 8 (3) 2009


82 R. Matysik-Pejas, T. Wojewodzic

pozyskiwania informacji o gminie, a wzrasta rola kontaktw z funkcjonariuszami samo-


rzdowymi (wzrasta rwnie wiarygodno uzyskiwanych informacji). Mona postawi
hipotez, i czstotliwo odwiedzania urzdu wpywa na rol danej osoby w kanale
przepywu informacji, gdy w miar zwikszania czstotliwoci przebywania danej oso-
by w urzdzie staje si ona w wikszym zakresie medium (nonikiem informacji dla
innych mieszkacw). Dla respondentw, ktrzy nigdy nie byli w urzdzie gminy bardzo
istotnym instrumentem uzupeniania wiedzy uzyskanej od znajomych jest prasa lokalna
oraz Internet.
Przeprowadzona weryfikacja przy zastosowaniu testu 2 wykazaa istnienie zaleno-
ci pomidzy statusem respondentw a wykorzystywaniem przez nich w celach infor-
macyjnych takich rde informacji, jak rozmowa ze znajomymi, radnym, sotysem lub
urzdnikiem. Podobnie stwierdzono istnienie zalenoci pomidzy statusem responden-
tw a korzystaniem przez nich z tablic i supw ogoszeniowych, gablot informacyjnych
oraz Internetu. Z oblicze wynika rwnie, i istnieje zwizek pomidzy czstotliwoci
odwiedzin urzdu przez mieszkacw a uzyskiwaniem informacji przez rozmowy z rad-
nym, sotysem lub urzdnikiem oraz poszukiwaniem informacji na tablicach i supach
ogoszeniowych oraz w gablotach informacyjnych. Wyniki pozostaych statystyk nie po-
zwalaj na stwierdzenie takich zalenoci (tab. 3).

Tabela 3. Warto testu niezalenoci 2


Table 3. Value of the independence test 2

Czstotliwo odwiedzin
rda pozyskiwania informacji Status respondenta1
urzdu przez mieszkacw2

Rozmowy ze znajomymi 45,3519* 8,49128


Rozmowy z radnym, sotysem, urzdnikiem 85,0226* 36,5928*
Tablice informacyjne i supy ogosze 19,6244* 11,7695*
Gabloty i tablice w urzdzie 18,1782* 31,8902*
Gazeta gminna 1,14257 1,89280

Prasa lokalna 3,26234 3,06267

Internet 14,2265* 1,16834


Telewizja i radio 3,62253 2,50871
* warto testu 2 istotna na poziomie = 0,05
1 2 = 5,991 warto krytyczna na poziomie istotnoci = 0,05 i 2 stopniach swobody
2 2 = 9,488 warto krytyczna na poziomie istotnoci = 0,05 i 4 stopniach swobody
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Na uwag zasuguje relatywnie niska skuteczno materiaw promujcych dziaania


badanych gmin. rednio tylko co drugi respondent stwierdzi, i mia kontakt z mate-
riaami promujcymi gmin. Wrd dziaaczy samorzdowych, odsetek osb majcych
kontakt z promujcymi ich gmin materiaami jest zaledwie o ok. dziesi punktw pro-
centowych wikszy, co wskazuje na nisk aktywno gmin w tej dziedzinie lub ma
skuteczno przygotowywanych materiaw.

Acta Sci. Pol.


Rola kanaw przepywu informacji w marketingu terytorialnym 83

Tabela 4. Znajomo materiaw promujcych gmin w zalenoci od statusu respondenta


(N = 410)
Table 4. Knowledge of materials promoting the administrative district depending on the status of
the respondent (N = 410)

% wskaza w zalenoci od statusu respondenta


Materiay promujce gmin
i jej walory dziaacze pozostali respondenci
urzdnicy
samorzdowi mieszkacy ogem
Audycje telewizyjne 52,5 51,4 41,0 43,9
lub radiowe
Ulotki, plakaty i foldery 55,0 61,4 47,7 50,7
reklamowe
Artykuy w prasie 57,5 61,4 51,0 53,4
Strony internetowe 65,0 67,1 44,7 50,5
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Respondenci, ktrzy nigdy nie byli w urzdzie gminy jednogonie orzekli, i nie
przypominaj sobie jakoby spotkali si z materiaami promujcymi ich gmin w postaci
ulotek, plakatw, folderw, artykuw w prasie, czy te audycji radiowo-telewizyjnych.
wiadczy to moe o braku zainteresowania z ich strony takimi materiaami, przez co nie
zwrciy one ich uwagi. Moe rwnie sugerowa, i materiay te lub wiedza o moliwo-
ci ich ledzenia dystrybuowane s przede wszystkim na terenie urzdu.

Tabela 5. Znajomo materiaw promujcych gmin w zalenoci od czstotliwoci odwiedzania


urzdu gminy przez mieszkacw (N = 300)
Table 5. Knowledge of materials promoting the administrative district depending on visiting
frequency to seat of the local government by inhabitants (N = 300)

% wskaza w zalenoci od czstotliwoci odwiedzania urzdu gminy przez


mieszkacw
Materiay promujce
gmin i jej walory nie czciej
kilka razy kilka razy kilka razy mieszkacy
nigdy ni raz
w roku w miesicu w tygodniu ogem
w roku
Audycje telewizyjne lub
0,0 41,6 39,4 53,3 56,3 41,0
radiowe
Ulotki, plakaty i foldery
0,0 40,3 51,1 60,0 43,8 47,7
reklamowe
Artykuy w prasie 0,0 53,3 51,6 46,7 50,0 51,0
Strony internetowe 25,0 40,3 43,6 73,3 56,3 44,7
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Weryfikacja przy zastosowaniu testu 2 wykazaa istnienie zalenoci jedynie pomi-


dzy statusem respondenta a znajomoci materiaw promujcych gmin w postaci stron
internetowych (tabela 6).

Oeconomia 8 (3) 2009


84 R. Matysik-Pejas, T. Wojewodzic

Tabela 6. Warto testu niezalenoci 2


Table 6. Value of the independence test 2

Materiay promujce gmin Czstotliwo odwiedzin urz-


Status respondenta1
i jej walory du przez mieszkacw2
Audycje telewizyjne lub radiowe 3,83664 5,47965
Ulotki, plakaty i foldery reklamowe 4,62366 7,21957
Artykuy w prasie 2,77790 7,21957
Strony internetowe 15,2043* 4,46462
* warto testu 2 istotna na poziomie = 0,05
1 2 = 5,991 warto krytyczna na poziomie istotnoci = 0,05 i 2 stopniach swobody
2 2 = 9,488 warto krytyczna na poziomie istotnoci = 0,05 i 4 stopniach swobody
rdo: Badania wasne.
Source: Authors research.

Ocena funkcjonowania gminy i jej organw oparta jest w duej mierze o dostp-
no informacji na ten temat. Wobec nikego zainteresowania mieszkacw dziaalno-
ci organw gminnych (o czym wiadczy chociaby bardzo niska frekwencja osb nie-
bdcych funkcjonariuszami gminnymi w trakcie posiedze rady), bardzo wan rol
w informowaniu mieszkacw o podejmowanych dziaaniach odgrywa bd instrumen-
ty public relation. Jak stwierdza Siemiski [1999]: adne dokonania gminy (inwestycja,
program spoeczny, imprezy kulturalne itp.) nie stan si faktami publicznymi dopki nie
zostan faktami informacyjnymi czy wrcz prasowymi. Jeeli zatem lokalna spoecz-
no w ograniczony sposb interesuje si dokonaniami gminy, naley jej te informacje
dostarcza w rnorodnej formie. Przepyw informacji musi nastpowa systematycznie
przez cay czas trwania kadencji, a same informacje powinny by rzetelne i aktualne,
gdy informacje dostarczone w trakcie trwania kampanii wyborczej s mniej wiarygodne
i bardzo czsto gin w majcym wwczas miejsce szumie informacyjnym.
W interesie gminy jest zatem posiadanie atrakcyjnej, najlepiej interaktywnej strony
internetowej oraz lokalnej prasy, bdcych zarwno kanaami dystrybucji informacji, jak
rwnie forami wymiany informacji i pogldw. Podmiotami najbardziej zainteresowa-
nymi w powoaniu i redakcji tych nonikw informacji powinny by organy gminy, ktre
w znacznej mierze musz rwnie wzi na siebie kwestie organizacyjne i finansowe.

PODSUMOWANIE

Na ocen funkcjonowania urzdu, jak rwnie organw samorzdowych, bardzo


istotny wpyw maj procesy szeroko rozumianej obsugi petenta (mieszkaca), a w szcze-
glnoci satysfakcja, jak zyskuje klient w zwizku z nabywaniem produktu lokalnego
(m.in. zamieszkiwania na danym terenie, korzystania z lokalnej infrastruktury technicz-
nej i spoecznej, korzystania z usug urzdu itd.).
Instytucjami odpowiedzialnymi za informowanie zainteresowanych na temat gminy
powinny by:
biuro obsugi klienta (informowanie mieszkacw przybyych do urzdu w celu za-
atwienia konkretnej sprawy o architekturze urzdu, wymaganych formalnociach
i procedurach wizyta w biurze powinna owocowa wytyczeniem cieki realizacji
potrzeby klienta);

Acta Sci. Pol.


Rola kanaw przepywu informacji w marketingu terytorialnym 85

biuro promocji (odpowiedzialne za kreowanie wizerunku gminy oraz uruchamianie


kanaw przepywu informacji, docierajcych do szerokiego odbiorcy zainteresowa-
nego funkcjonowaniem gminy i skadowymi produktu gminnego, a w szczeglnoci
produktu inwestycyjnego i produktu turystycznego).
Sprawnie dziaajce kanay przepywu informacji uatwiaj dostarczycielom produk-
tu lokalnego dostosowanie jego parametrw do oczekiwa potencjalnych odbiorcw oraz
umoliwiaj dystrybucj wytworzonego produktu (w praktyce najczciej informacj
o jego dostpnoci, warunkach i sposobie nabycia). Dla usprawnienia przepywu infor-
macji oraz uzyskania moliwoci kreowania pozytywnego wizerunku gminy jako caoci,
niezbdne jest wiksze zaangaowanie samorzdu w redagowanie atrakcyjnych stron in-
ternetowych oraz docenienie znaczenia prasy lokalnej (najlepiej wspudzia w redago-
waniu taniej dla nabywcy i szeroko dostpnej gazety gminnej). Mnogo zastosowanych
kanaw przepywu tworzonej przez urzd informacji, zmniejszy znaczenie kanaw nie-
formalnych naraonych na efekt tzw. guchego telefonu (przekama w przekazywanej
informacji i rozmijanie si jej ze stanem faktycznym).

PIMIENNICTWO

Kotler Ph., 1994. Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie. Gebethner &Spka, Warszawa, s. 547.
Kramer J. (red)., 1994. Badania rynkowe i marketingowe, PWE, Warszawa, s. 102.
Olesiski J., 2001. Ekonomika informacji, PWE, Warszawa, s. 27.
Penc J., 1994. Informacje rynkowe a sukces firmy, Marketing i Rynek, nr 3, s. 3.
Pieczykolan R., 2005. Informacja marketingowa. PWE. Warszawa, s. 11, 25.
Smyczek S., Sowa I., 2005. Konsument na rynku. Zachowania, modele, aplikacje. Difin, Warsza-
wa, s. 171.
Siemiski W.,1999. Wspzarzdzanie gmin. Zachodnie Centrum Organizacji. Warszawa Zie-
lona Gra
Wojewodzic T., 2000. Marketing w jednostkach samorzdu terytorialnego, Wie i Doradztwo nr
1, s. 5964.

ROLE OF INFORMATION FLOW CHANNELS IN TERRITORIAL


MARKETING

Abstract. Information plays an important role in the social and economic life. Therefore
exist a need of adapting the structure and delivery channels of information for the recipient
and senders of the information. The aim of the article is an assessment the effectiveness of
the information flow between offices of administrative districts and their customers. Carried
out examinations are pointing explicitly to very big meaning of the not-formalized way of
information transmitting. For streamlining the information flow and getting the possibility
of creating positive image of the administrative district as well, bigger involvement of the
local-government is essential.
Key words: information, sources of information, territorial marketing

Zaakceptowano do druku Accepted for print 21.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 8798

POSTAWY ROLNIKW WOBEC MOLIWOCI


NABYWANIA NOWYCH UMIEJTNOCI W RAMACH
POMOCY PUBLICZNEJ NA OBSZARZE WOJEWDZTWA
ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Monika Mejszelis
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Streszczenie. Majc na uwadze wielokierunkowe wsparcie obszarw wiejskich, pod k-


tem moliwoci wzmocnienia zasobw ludzkich, w artykule skupiono si na nastpujcych
kwestiach: dostpie rolnikw do informacji o moliwociach uzyskania wsparcia, przyczy-
nach braku zainteresowania organizowanymi kursami i szkoleniami, motywacjach rolnikw
w zakresie doksztacania oraz okreleniu cech wpywajcych na zainteresowanie rolnikw
organizowanymi kursami i szkoleniami doksztacajcymi. Badaniem zostali objci losowo
wybrani rolnicy i ich rodziny, zamieszkujcy obszary wiejskie, ktrych gospodarstwo nie
przekracza 300 ha. Wyniki bada wskazuj m.in. na konieczno uwzgldnienia w wik-
szym stopniu potrzeb szkoleniowych rolnikw, ktrzy nie zamierzaj odej z rolnictwa.
Sowa kluczowe: pomoc publiczna, szkolenia, obszary wiejskie

WSTP

Gwnym zasobem stanowicym o sile polskiej wsi jest tzw. czynnik ludzki, ktry
naley do zasobw trudno odnawialnych i wymaga wielu dziaa wspierajcych. Wrd
negatywnych czynnikw, wpywajcych na sytuacj zasobw ludzkich na obszarach
wiejskich, mona wymieni: generalnie niski poziom rozwoju gospodarczego polskiej
wsi, tradycyjnie wysokie zatrudnienie w rolnictwie oraz ograniczon liczb pozarolni-
czych miejsc pracy, niski poziom wyksztacenia, nisk wiadomo korzyci pyncych
z wyksztacenia oraz znaczne trudnoci w dostpie do infrastruktury spoecznej, edu-
kacyjnej i kulturalnej [Kodziski 2005]. Wystpujce w tym zakresie dysproporcje po-
midzy miastem a wsi nadal przesdzaj o mniejszej atrakcyjnoci obszarw wiejskich,
a tym samym stanowi rdo wystpowania barier dalszego ich rozwoju [Hunek 2005].

Adres do korespondencji Corresponding author: Monika Mejszelis, Zachodniopomorski Uniwer-


sytet Technologiczny w Szczecinie, Wydzia Ekonomiczny, Katedra Prawa i Gospodarki Nierucho-
mociami, ul. onierska 47, 71-210 Szczecin, mmejszelis@e-ar.pl
88 M. Mejszelis

Wstpienie Polski do Unii Europejskiej oraz uruchomienie programw wsparcia stwo-


rzyo szans polskiemu rolnictwu na wyrwnanie dysproporcji w jakoci ycia na obsza-
rach wiejskich i miejskich. Cele te znalazy odzwierciedlenie w dziaaniach zrealizowa-
nych w latach 20042006 oraz zaplanowanych na biecy okres finansowania, tj. na lata
20072013.
W poprzednim okresie finansowania stworzeniu warunkw dla rozwoju zasobw
ludzkich na poziomie lokalnym i regionalnym sprzyjay projekty realizowane w ramach
dziaa 2.1 i 2.3 Priorytetu 2 wzmocnienie rozwoju zasobw ludzkich w regionach
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Szczegl-
ne znaczenie miaa w tym przypadku realizacja projektw, majcych na celu reorien-
tacj zawodow pracownikw, zanim stan si bezrobotnymi oraz przekwalifikowanie
osb odchodzcych z rolnictwa. Ponadto dziaanie 2.3 reorientacja zawodowa osb
odchodzcych z rolnictwa, nakierowane w sposb szczeglny na rozwj wsi i obsza-
rw wiejskich, byo komplementarne z dziaaniami realizowanymi w ramach programu
SPO Restrukturyzacja.... W ramach tego programu wspierane byy projekty zwizane
z realizacj inwestycji sucych podjciu przez rolnikw i domownikw dodatkowej
dziaalnoci, zblionej do rolnictwa. Wspierana bya rwnie dziaalno publicznych
i prywatnych sub doradztwa rolniczego, w szczeglnoci przez dziaanie 1.4 wsparcie
doradztwa rolniczego. Realizacja dziaania 2.3. w ZPORR bya take komplementarna
wzgldem dziaania 2.4. rnicowanie dziaalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa
w celu zapewnienia rnorodnoci dziaa lub alternatywnych rde dochodw, rea-
lizowanego w ramach SPO Restrukturyzacja.... Rwnolega realizacja tych dziaa
powinna stworzy odpowiednie warunki do podejmowania przez rolnikw i ich rodziny
dodatkowej dziaalnoci.
Pomimo, e dziaanie 2.3 w ZPORR nie ma bezporedniej kontynuacji w obecnym
okresie budetowym 20072013, niemniej jednak zadania te s nadal kontynuowane
m.in. w ramach programu Rozwj Obszarw Wiejskich 20072013, o 3 jako ycia
na obszarach wiejskich i rnicowanie gospodarki wiejskiej. W ramach dziaania nast-
pi rnicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej oraz przewidziane jest tworzenie
i rozwj mikroprzedsibiorstw. Kontynuacja wsparcia dla rolnikw oraz domownikw
i maonkw rolnikw, przez projekty nakierowane na tworzenie pozarolniczych r-
de dochodw i promocj zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich, stwarza
warunki dla dywersyfikacji dziaalnoci gospodarczej i przyczynia si tym samym do
zrwnowaonego rozwoju spoeczno-gospodarczego obszarw wiejskich. Ponadto w ra-
mach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, w Priorytecie X partnerstwo na rzecz
rozwoju obszarw wiejskich, przewidziane jest wsparcie na rzecz mieszkacw obsza-
rw wiejskich. Wsparcie to ukierunkowane jest na: rozwj przedsibiorczoci, podnosze-
nie zdolnoci do zatrudnienia, zwikszenie mobilnoci zawodowej, wyrwnywanie szans
w dostpie do edukacji i rynku pracy, podniesienie poziomu wyksztacenia mieszka-
cw obszarw wiejskich, a zwaszcza umiejtnoci zawodowych przydatnych poza rolni-
ctwem oraz zwikszenie dostpu do podstawowych usug publicznych i spoecznych.
Szkolenia oraz warsztaty, organizowane dla osb chccych podnie swoje kwalifi-
kacje, zaliczane s do aktywnych instrumentw polityki rynku pracy. Ponadto uznawane
s za wysoko efektywny instrument polityki rynku pracy [Bukowski i in. 2005]. Autorzy
raportu wskazuj jednak na problem oceny rzeczywistej efektywnoci, co wynika m.in.

Acta Sci. Pol.


Postawy rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci... 89

z tego, e na szkolenia zgaszaj si z reguy osoby reprezentujce wyszy poziom ka-


pitau ludzkiego. Brak wystarczajcego w tym zakresie monitoringu rynku pracy unie-
moliwia aktualnie tego rodzaju ocen. Celem przeprowadzonej analizy byo zbadanie
postaw rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci przez szkolenia
i kursy doksztacajce, organizowane na obszarze wojewdztwa zachodniopomorskiego
w okresie finansowania 20042006.

MATERIA I METODA BADA

Badanie przeprowadzono w czerwcu 2006 roku metod sondau diagnostycznego


z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Badaniem zostali objci rolnicy i ich ro-
dziny, zamieszkujcy obszary wiejskie, ktrych gospodarstwo nie przekracza 300 ha.
Ogem badaniem objto 650 osb zamieszkujcych teren wojewdztwa zachodniopo-
morskiego. Wyniki bada opracowano przy wykorzystaniu metod statystycznych, w tym
analizy strukturalnej i analizy wariancji.
Biorc pod uwag zrnicowane warunki przyrodnicze i powizania funkcjonalne
do bada wybrano losowo gospodarstwa pooone na nastpujcych obszarach wielko-
przestrzennych, okrelonych w Strategii rozwoju wojewdztwa zachodniopomorskiego
do 2020 roku [2005], jako: obszar funkcjonalny strefy nadmorskiej, obszar selektywnej
i wielofunkcyjnej aktywizacji gospodarczej, obszar aktywizacji funkcji turystycznej, ob-
szar bardzo intensywnego rolnictwa i przemysu rolno-spoywczego oraz tereny pozosta-
jce w zasigu oddziaywania duych orodkw miejskich.

WYNIKI

Konsekwentna realizacja, stawianych w ramach programw zaoe rozwojowych,


powinna znaczco osabi, a docelowo wyeliminowa negatywne czynniki wpywajce
na sytuacj zasobw ludzkich na obszarach wiejskich. Niska aktywno i tym samym
niewielki zakres oddziaywania instytucji rynku pracy na obszarach wiejskich wojewdz-
twa zachodniopomorskiego powoduje, e rolnicy tylko w niewielkim stopniu s benefi-
cjentami korzyci pyncych z moliwoci doksztacania. W latach 20042006 jedynie
jedna pita wszystkich instytucji, realizujcych projekty szkoleniowe w ramach ZPORR,
bya zainteresowana dziaaniem 2.3., a tylko trzy instytucje skieroway wsparcie wy-
cznie na obszary wiejskie [Mickiewicz, 2007]. Przeprowadzone badania wykazay, e
jedynie ok. 20% ankietowanych rozpoznawao skrt ZPORR i ok. 30% ankietowanych
rozpoznawao skrt EFS. Poowa rolnikw w ogle nie kojarzya obu nazw. Gwnymi
rdami informacji nt. programw pomocowych byy dla rolnikw przede wszystkim
prasa lub telewizja oraz pracownicy ODR i ARiMR.
W toku bada stwierdzono, e wystpuje rnica pomidzy liczb osb uczestni-
czcych w szkoleniach na zasadzie penej odpatnoci (4,4%) i osb uczestniczcych
w szkoleniach finansowanych z funduszy publicznych (14%). Na rysunku 1 przedstawio-
no najczciej podawane przez respondentw przyczyny braku uczestnictwa w szkole-
niach/kursach doksztacajcych.

Oeconomia 8 (3) 2009


90 M. Mejszelis

wiek

uciliwy dojazd

brak zainteresowania

brak odpowiednich ofert

brak informacji

koszty dojazdw/ uczestnictwa (kaucje)

brak czasu / nieodpowiednie terminy

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

szkolenia/kursy organizowane na zasadzie penej odplatnoci


szkolenia/kursy dofinansowane za rodkw publicznych (EFS)
Rys. 1 Przyczyny rezygnacji rolnikw z uczestnictwa w szkoleniach/kursach doksztacajcych
Fig. 1. Reasons for not participating in training courses
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada ankietowych.
Source: Authors research.

Na podstawie przeprowadzonych bada mona przypuszcza, e odsetek osb chc-


cych podnie swoje kwalifikacje byby zapewne wyszy gdyby rolnicy posiadali wik-
szy dostp do informacji. W obu grupach osb rezygnujcych z doksztacania bya to naj-
czciej podawana przyczyna, z tym, e w przypadku szkole/kursw dofinansowanych
z EFS-u odsetek ten by znacznie wyszy. Drug najczciej podawan w obu przypad-
kach przyczyn rezygnacji z uczestnictwa w tego rodzaju formach doksztacania by brak
odpowiednich ofert (19%). W przypadku szkole/kursw, organizowanych na zasadzie
penej odpatnoci, powanym utrudnieniem byy koszty uczestnictwa, co przy obecnych
dochodach w gospodarstwach rolnych niejednokrotnie uniemoliwia rolnikom zdobycie
nowych kwalifikacji. Odpowiedzi na ten stan rzeczy s szkolenia/kursy dofinansowa-
ne ze rodkw publicznych, jednake respondenci wskazywali w swoich odpowiedziach
czsto na brak czasu i nieodpowiednie terminy organizowanych szkole/kursw. Spord
osb, ktre spotkay si z ofert instytucji szkoleniowych, jedynie ok. jednej pitej ankie-
towanych nie byo zdecydowanie zainteresowanych wziciem udziau w szkoleniach.
Ze wzgldu na znacznie wikszy udzia rolnikw w szkoleniach dofinansowanych
z EFS-u, co wynika z ich wikszej dostpnoci, zbadano motywacje, jakimi kierowali si
respondenci przy wyborze szkolenia/kursu (rys. 2).

Acta Sci. Pol.


Postawy rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci... 91

ch poznania nowych osb, rozrywka, odpoczynek

rozwj osobisty

nieodpatno lub niewielki koszty szkolenia/kursu

opinia znajomych

przypadek

moliwo uzyskania dodatkowych rde dochodu

przydatno w dalszej pracy

0 5 10 15 20 25 30 35
Rys. 2. Motywy korzystania ze szkole/kursw doksztacajcych
Fig. 2. Motives for taking part in training courses
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada ankietowych.
Source: Authors research.

Pozytywnym zjawiskiem jest to, e zdecydowana wikszo ankietowanych rolni-


kw przy wyborze szkolenia kierowaa si przede wszystkim przydatnoci w dalszej
pracy (40%) oraz moliwoci uzyskania dodatkowych rde dochodu (27%). Tylko
jedna trzecia ankietowanych nie wizaa swojej decyzji z moliwoci poprawy swojej
sytuacji spoeczno-zawodowej, co nie oznacza, e nie uzyskali oni adnych korzyci, jak
np. rozwj osobisty.
Wyniki przeprowadzonych bada wskazuj, e gwnymi kanaami informacyjnymi
o szkoleniach/kursach byli przede wszystkim pracownicy orodkw doradztwa rolnicze-
go oraz ogoszenia w Urzdach gmin (rys. 3). Porwnujc ze rdami wiedzy o samym
ZPORR i EFS mona zauway pewne rnice. W przypadku organizacji szkole mona
zauway mniejsze znaczenie mediw oraz Agencji Modernizacji i Restrukturyzacji Rol-
nictwa jako rde informacji o moliwociach otrzymania wsparcia. Biorc pod uwag
deklarowany przez rolnikw brak informacji o ofercie szkoleniowej i gwne rda in-
formacji o programach pomocowych potwierdza si konieczno wikszej wsppracy
pomidzy instytucjami bezporednio zaangaowanymi w restrukturyzacj i modernizacj
rolnictwa oraz publicznymi subami zatrudnienia.
Efektywno szkole mona sprawdzi m.in. przez wskazanie stopnia zadowolenia
i moliwoci wykorzystania zdobytej wiedzy w pracy zawodowej oraz przez wymierne
skutki w postaci konkretnych przedsiwzi. Dlatego te w trakcie przeprowadzania an-
kiety wrd rolnikw zadano respondentom pytanie dotyczce korzyci, jakie odnieli

Oeconomia 8 (3) 2009


92 M. Mejszelis

35

30

25

20

15

10

0
ogoszenie doradca ODR-u prasa, radio, ogoszenie od znajomych inne
w Urzdzie Gminy telewizja w Urzdzie Pracy
Rys. 3. Gwne rda wiedzy o szkoleniach/kursach doksztacajcych
Fig. 3. Main sources of information on training courses
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada ankietowych.
Source: Authors research.

z uczestnictwa w szkoleniach/kursach doksztacajcych. Wyniki zostay przedstawione


na rysunku 4.
Z przeprowadzonych analiz wynika, e najczstszymi korzyciami byy nabycie no-
wych umiejtnoci (38%) oraz uzupenienie posiadanej wiedzy (30%). Wikszo rolni-
kw ocenio szkolenie/kurs na poziomie dobrym lub bardzo dobrym, przy czym brano pod
uwag przygotowanie merytoryczne prowadzcego, umiejtno przekazywania wiedzy
przez prowadzcego, przydatno szkolenia w dalszej pracy oraz organizacj zaj. Spo-
rd osb ktre podjy doksztacanie jedynie 7% nie odnioso adnych korzyci.

30

25

20

15

10

0
uzupenienie dodatkowe nabycie moliwo poznanie brak korzyci inne
posiadanej rdo nowych nawizania nowych osb,
wiedzy dochodu umiejtnoci wsppracy z rozrywka,
partnerami odpoczynek

Rys. 4. Korzyci uczestnictwa w szkoleniach/kursach organizowanych przy wsparciu z EFS


Fig. 4. Advantages of taking part in training courses organized within ESF
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada ankietowych.
Source: Authors research.

Acta Sci. Pol.


Postawy rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci... 93

Jeeli chodzi o wymierne skutki odbytych przez rolnikw szkole/kursw, to w wielu


wypadkach nie przyczyniy si one do poprawy sytuacji spoeczno-zawodowej respon-
dentw. Potwierdzio to dwie trzecie respondentw. Tym niemniej okoo 20% rolnikw,
ktrzy podjli doksztacanie, rozwinli prowadzon ju dziaalno gospodarcz bd
otworzyli firm. Charakterystyczne jest to, e adna z osb, ktre skorzystay ze szkole-
nia/kursu nie odesza z rolnictwa. wiadczy to o koniecznoci uwzgldnienia tej grupy
spoecznej nie tylko pod ktem reorientacji zawodowej rolnikw. Istnieje spore zaintere-
sowanie szkoleniami osb, ktre nie zamierzaj wycofywa si z rolnictwa.
Oceniajc jako przeprowadzonych szkole pomimo dobrych i bardzo dobrych ocen
respondenci wskazali rwnie na sabe strony przeprowadzonych szkole/kursw. Naj-
czciej respondenci wskazywali na:
zbyt krtki czas trwania (30%),
zbyt powierzchowny program (28%),
brak przeoenia na praktyk (28%).
W odpowiedziach wskazywano rwnie na przeadowany program, uniemoliwia-
jcy przyswojenie materiau, oraz niedopasowanie tematyki szkolenia/kursu do potrzeb.
Biorc pod uwag wyniki bada mona wnioskowa, e wikszo sabych stron, na kt-
re wskazywali respondenci, wynika przede wszystkim z krtkiego okresu trwania szkole-
nia/kursu. Wydaje si, e przy organizacji tego rodzaju wsparcia naleaoby w wikszym
stopniu wzi pod uwag moliwoci przyswojenia przez beneficjentw szkole/kursw
nowej wiedzy w tak krtkim czasie. Jednak, jak wskazuj wyniki bada, rolnicy za-
mieszkujcy obszary wiejskie wojewdztwa zachodniopomorskiego nie s w tak duym
stopniu bierni zawodowo, jak mogyby to sugerowa analizy dotyczce oceny jakoci
kapitau ludzkiego i przedsibiorczoci. Nie oznacza to jednak, e nie ma powodw do
niepokoju. Oglnie mona stwierdzi, e jedynie okoo jednej czwartej ankietowanych
rolnikw nie jest w ogle zainteresowanych doksztacaniem si w ramach szkole/kur-
sw finansowanych ze rodkw publicznych (rys. 5).
Skrajnych odpowiedzi, tj. zdecydowanie tak lub zdecydowanie nie, udzielio je-
dynie 10% respondentw, z tego odpowiedzi twierdzcej udzielio 7%, a negatywnej 3%
rolnikw. Stosunkowo du grup stanowiy osoby niezdecydowane, ktre w chwili prze-
prowadzania badania nie potrafiy wskaza odpowiedzi twierdzcej bd negatywnej.
Tak wysoki odsetek osb niezdecydowanych moe wynika m.in. z niedoinformowania

38% 37%

25%
zdecydowanie tak/tak zdecydowanie nie/nie trudno powiedzie
Rys. 5. Zainteresowanie rolnikw szkoleniami/kursami organizowanymi przy wsparciu z EFS
Fig. 5. Farmers interested in training courses financed from ESF
rdo: Opracowanie wasne w oparciu o wyniki bada ankietowych.
Source: Authors research.

Oeconomia 8 (3) 2009


94 M. Mejszelis

rolnikw o moliwociach zdobycia nowych kwalifikacji, zwaszcza jeeli wemie si


pod uwag liczb osb planujcych doksztacanie (45% respondentw). Rwnie aktyw-
no w podejmowaniu nowych przedsiwzi ma znaczenie przy ocenie poziomu zainte-
resowania rolnikw szkoleniami/kursami doksztacajcymi. Wyniki bada wskazuj, e
doksztaca chcieli si przede wszystkim rolnicy zainteresowani reorientacj zawodow
rozwojem dziaalnoci pozarolniczej oraz rolnicy, ktrzy zamierzaj w przyszoci mo-
dernizowa posiadane gospodarstwo.
Biorc pod uwag poziom zainteresowania rolnikw doksztacaniem, zbadano, jakie
czynniki w najwikszym stopniu wpyway na ch korzystania ze wsparcia w postaci
szkole/kursw. Na poziom zainteresowania szkoleniami w niewielkim stopniu miay
wpyw: poziom wyksztacenia respondentw, powierzchnia gospodarstwa, szanse na roz-
wj gospodarstwa w ocenie respondentw oraz skonno do podejmowania przez rol-
nikw nowych przedsiwzi. W umiarkowanym stopniu wpywa za wiek respondenta
(chi^2= 141,1904, df = 12, p = ,00000). Powysz zaleno ilustruje rysunek 6.

zdecydowanie tak

tak

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzie

0 25 50 75 100 125 150 175 200 225

25 25-35 35-55 55
Rys. 6. Zainteresowanie rolnikw szkoleniami/kursami doksztacajcymi a wiek respondenta
Fig. 6. Farmers interested in training courses by age
rdo: Opracowanie wasne w oparciu o wyniki bada ankietowych.
Source: Authors research.

Pomimo istniejcej zalenoci wspczynnik korelacji rang Spearmana ksztatuje si


na poziomie 0,16. Na zaczonym rysunku mona zauway, e najczciej chciay si
doksztaca osoby midzy 35 i 55 rokiem ycia. W grupie osb, ktre odpowiedziay
zdecydowanie tak odsetek wynis 65%, a wrd osb, ktre odpowiedziay tak byo
53% respondentw. Doksztacaniem nie byy zainteresowane przede wszystkim osoby
starsze, tj. powyej 55-go roku ycia, co wydaje si zrozumiae ze wzgldu na sabnc
aktywno zawodow w tej grupie wiekowej.
Kolejn cech majc wpyw na poziom zainteresowania rolnikw doksztacaniem
bya perspektywa zmiany skali produkcji rolniczej w gospodarstwie (rys. 7).
Przysza skala produkcji w najwikszym stopniu wpywaa na zainteresowanie rolni-
kw szkoleniami/kursami (chi^2 = 63,92712, df = 12, p = ,00000). Wspczynnik kore-
lacji rang Spearmana ksztatuje si na poziomie 0,21. Przeprowadzona analiza wykazaa,

Acta Sci. Pol.


Postawy rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci... 95

zdecydowanie tak

tak

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzie

0 25 50 75 100 125 150 175 200

zaprzestana ograniczana nie zmieni si zwikszana


Rys. 7. Zainteresowanie rolnikw szkoleniami/kursami doksztacajcymi a przysza skala pro-
dukcji rolniczej
Fig. 7. Farmers interested in training courses by future agricultural production scale
rdo: Opracowanie wasne w oparciu o wyniki bada ankietowych.
Source: Authors research.

e szkoleniami zainteresowani byli przede wszystkim rolnicy, ktrzy planowali w przy-


szoci zwikszy skal produkcji rolniczej w gospodarstwie. Osoby te stanowiy okoo
poowy respondentw w kadej z grup zainteresowanych doksztacaniem (zdecydowanie
tak 57%, tak 53%). Badania pokazay, e okoo 58% wszystkich rolnikw chccych
zwikszy skal produkcji byo zainteresowanych podniesieniem swoich kwalifikacji.
Cech take istotnie wpywajc na zainteresowanie rolnikw zdobyciem nowych
kwalifikacji w ramach szkole/kursw dofinansowanych z EFS bya moliwo zwik-
szenia swoich dochodw w ramach prowadzonego gospodarstwa (rys. 8).
Moliwo zwikszenia dochodu w gospodarstwie w mniejszym stopniu ni przy-
sza skala produkcji wpyna na zainteresowanie rolnikw doksztacaniem (chi^2 =
69,67792, df = 12, p = ,00000) o czym wiadczy wspczynnik korelacji rang Spearmana
na poziomie 0,10. W obu grupach respondentw chccych podnie swoje kwalifikacje
nieco ponad 60% rolnikw pozytywnie ocenio przyszo, widzc moliwoci zdobycia
dodatkowego dochodu, a tym samym poprawy swojej sytuacji bytowej. Przeprowadzone
badanie pokazuje, e nie chciay podnosi swoich kwalifikacji przede wszystkim osoby,
ktre najbardziej tego potrzeboway czsto bierne zawodowo, szczeglnie pod ktem
ewentualnej reorientacji zawodowej.

Oeconomia 8 (3) 2009


96 M. Mejszelis

zdecydowanie tak

tak

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzie

0 25 50 75 100 125 150 175 200 225

nie raczej nie raczej tak tak


Rys. 8. Zainteresowanie rolnikw szkoleniami/kursami doksztacajcymi a moliwo zwik-
szenia dochodu
Fig. 8. Farmers interested in training courses by possibility of income increase
rdo: Opracowanie wasne w oparciu o wyniki bada ankietowych.
Source: Authors research.

PODSUMOWANIE

Pomoc publiczna, udzielana m.in. w ramach programw wspierajcych rozwj ob-


szarw wiejskich, ma m.in. na celu wyposaenie rolnikw w umiejtnoci umoliwiajce
zdobycie zatrudnienia i wykonywania nowego zawodu w zwizku z procesem restruktu-
ryzacji polskiego rolnictwa. Dla realizacji tego celu wsparto dofinansowaniem organiza-
cj rnego rodzaju szkole i doradztwa. Zrealizowane projekty w zaoeniach powinny
przyczyni si do przesunicia zasobw pracy z rolnictwa do innych sektorw gospodar-
ki, w szczeglnoci do sektora usug. Z uwagi na wysoki stopie bezrobocia ukrytego
w wojewdztwie zachodniopomorskim i konieczno ograniczania marginalizacji spo-
ecznej byych pracownikw Pastwowych Gospodarstw Rolnych (PGR), a take biorc
pod uwag stopie zainteresowania rolnikw doksztacaniem, wskazane wydaje si aby
rodki wydatkowane w ramach poprawy jakoci kapitau ludzkiego byy w wikszym
stopniu skierowane na obszary wiejskie.
Wikszo ankietowanych rolnikw nie wiedziaa czsto o moliwoci uczestnicze-
nia w kursach i szkoleniach doksztacajcych, dofinansowanych z funduszy publicznych,
jak rwnie nie kojarzya w ogle nazw EFS i ZPORR. O zainteresowaniu dofinansowa-
nymi szkoleniami wiadczy fakt, e skorzystao z nich prawie trzykrotnie wicej rolni-
kw ni ze szkole organizowanych na zasadzie penej odpatnoci. Niestety najczciej
podawan przez rolnikw przyczyn braku uczestnictwa w szkoleniach by wanie brak

Acta Sci. Pol.


Postawy rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci... 97

informacji o aktualnie organizowanym wsparciu oraz brak odpowiednich ofert. Rolnicy


pozyskiwali informacje gwnie od pracownikw instytucji zwizanych z rolnictwem,
a informacje o szkoleniach dodatkowo w urzdach jednostek samorzdu terytorialnego
i od znajomych. Tymczasem instytucje organizujce szkolenia wykorzystuj gwnie me-
dia i Internet, jako podstawowe rdo o aktualnie organizowanych szkoleniach. Biorc
pod uwag niski poziom dostpnoci Internetu na obszarach wiejskich, to moe by to
jeden z powodw trudnoci w dostpie do informacji. Ponadto wanym rdem o prowa-
dzonej dziaalnoci jest dla rolnikw fachowa prasa. Zamieszczanie informacji o szkole-
niach w fachowej prasie dla producentw rolnych mogoby przyczyni si do zwiksze-
nia prawdopodobiestwa dotarcia z ofert szkoleniow do potencjalnego odbiorcy.
Wikszo osb, ktre podjy doksztacanie, ocenio szkolenie na poziomie bardzo
dobrym i dobrym, jednak pomimo nabycia nowych umiejtnoci i uzupenienia ju
posiadanej wiedzy, to jedynie w jednej pitej przypadkw rolnicy rozwinli prowadzo-
n ju dziaalno gospodarcz, przy czym adna z tych osb nie odesza z rolnictwa.
W tym aspekcie wydaje si niezbdne uwzgldnienie przy programowaniu wsparcia na
obszary wiejskie potrzeb szkoleniowych rolnikw, ktrzy nie zamierzaj odej z rol-
nictwa. Dziaanie 2.3 ZPORR odnosio si przede wszystkim do reorientacji zawodowej
rolnikw, natomiast zabrako w tym i innych programach dziaa na szerok skal w za-
kresie doksztacania ludnoci pracujcej w rolnictwie. Powysze zaoenie potwierdzaj
take czynniki, wpywajce istotnie na poziom zainteresowania doksztacaniem wrd
rolnikw, do ktrych zalicza si przede wszystkim: wiek respondenta, przysza skala pro-
dukcji rolniczej w gospodarstwie oraz moliwo zwikszenia dochodw w ramach pro-
wadzonego gospodarstwa, a tym samym poprawy swojej sytuacji bytowej.

PIMIENNICTWO

Bukowski M., Lewandowski P., Magda I., Zawistowski J., 2005. Strukturalne cechy rynku pracy
w Polsce, [w]: Zatrudnienie w Polsce 2005]. Red. M. Bukowski. Departament Analiz
i Prognoz Ekonomicznych. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa.
Hunek T., 2005. Dywersyfikacja aktywnoci rolniczej Polski: zarzdzanie upadkiem, [w:] Rozwj
obszarw wiejskich. Dowiadczenia krajw europejskich, IRWiR PAN, Warszawa, 5767.
Kodziski M., 2005. Dywersyfikacja gospodarki wiejskiej, [w:] Uwarunkowania i kierunki prze-
mian spoeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa, 2940.
Mickiewicz P., 2007. Potrzeby szkoleniowe rolnikw zamieszkujcych wojewdztwo zachodnio-
pomorskie w ramach wsparcia z funduszy publicznych, [w:] Identyfikacja regionalnych
i lokalnych uwarunkowa zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich, Zeszyty Nau-
kowe nr 456, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin.
Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi, Warszawa 2007.
Strategia rozwoju wojewdztwa zachodniopomorskiego do roku 2020. Sejmik Wojewdztwa Za-
chodniopomorskiego, Szczecin 2005.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 20042006, Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa 2004.

Oeconomia 8 (3) 2009


98 M. Mejszelis

THE ATTITUDES OF FARMERS TO POSSIBILITY OF ACQUISITION


OF THE NEW SKILLS WITHIN THE PUBLIC SUPPORT IN WEST
POMERANIA PROVINCE

Abstract. Regarding to multidirectional support of rural areas development in aspect of


human resource reinforcement the paper is focused on following matters: access to infor-
mation of obtaining support, reasons of lack of interest in training courses participation as
well as motivation. Research was conducted in a group of farmers which land area doesnt
exceed 300 ha. Research result indicates, among others, that needs of farmers who are go-
ing to stay in agriculture should also be taken into consideration.
Key words: public support, training courses, rural areas

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Acta Sci. Pol.


Oeconomia 8 (3) 2009, 99105

POMOC PUBLICZNA W ROLNICTWIE WYBRANE


ASPEKTY

Anna Milewska
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Streszczenie. W artykule zaprezentowano zagadnienia i praktyczny wyraz pomocy pu-


blicznej realizowanej w polskich warunkach finansowych. Jest to bowiem, co do zasady,
niedopuszczalna forma finansowego wsparcia przedsibiorcw. Wsparcie poprzez rodki
finansowe pochodzce z sektora finansw publicznych prowadzi bowiem do uprzywile-
jowania i preferowania podmiotu bd grupy podmiotw na rynku wewntrzwsplnoto-
wym, burzc warunki konkurencyjnoci. Jednake prawo wsplnotowe dopuszcza wy-
brane dziedziny gospodarcze, m.in. sektor rolniczy, do otrzymania pomocy publicznej.
W szczeglnoci musi by jednak przestrzegana zasada, zgodnie z ktr pomoc przyzna-
wana beneficjentowi (przez rne podmioty sektora finansw publicznych) w sektorze rol-
nictwa i rybowstwa nie moe przekroczy 3 tys. euro w dowolnie okrelonym okresie,
w cigu trzech lat. W polskich warunkach za dopuszczaln i najczciej stosowan pomoc
publiczn w dziedzinie rolnictwa uznaje si ulgi i zwolnienia z tytuu podatku rolnego.
Sowa kluczowe: Polska, budet pastwa, pomoc publiczna, rolnictwo, ulgi podatkowe

WSTP

Pojcie pomocy publicznej jest niebywale trudne do jednoznacznego zdefiniowania.


Prba definicji pomocy publicznej zawarta zostaa m.in. w decyzji Komisji Euro-
pejskiej nr 2064/86/EWWiS ustanawiajcej wsplnotowe regulacje dotyczce pomocy
publicznej w sektorze wgla [Commission Decision No 2064/86/ECSC].
Dotyczya ona pomocy dla grnictwa wglowego. Wskazuje si w tam, e pomo-
c s wszelkie rodki porednie, bd bezporednie lub wsparcie ze strony wadz pa-
stwowych w odniesieniu do produkcji, sprzeday lub eksportu, nawet jeli nie odnosi to
skutku dla budetu pastwa, jeli powoduje to przewag ekonomiczn przedsibiorstwa
wglowego przez redukcj kosztw ponoszonych w normalnej jego dziaalnoci ()
rwnie rodki finansowe przyznawane przedsibiorstwu wglowemu, ktrych angao-

Adres do korespondencji Corresponding author: Anna Milewska, Szkoa Gwna Gospodarstwa


Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu,
ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, anna_milewska1@sggw.pl
100 A. Milewska

wanie przekracza normalne ryzyko kapitaowe okrelone standardami praktyki rynkowo-


ekonomicznej [Fornalczyk 1998; Commission Decision No 3484/85/ECSC; Council
Directive 87/167/EEC; Postua, Werner 2006].
W literaturze przedmiotu kadzie si gwnie nacisk na element uszczuplenia (bezpo-
rednio lub porednio) wpyww budetu pastwa (bd innych podmiotw publiczno-
-prawnych, np. jednostek samorzdu terytorialnego). W konsekwencji fakt ten skutkuje
uzyskaniem korzyci przez przedsibiorc prowadzcego dziaalno gospodarcz. Ak-
centowany jest take skutek, a w zasadzie efekt, jaki ma pomoc po stronie przedsibior-
stwa, a wic uzyskanie korzyci finansowej. Powoduje to taki stan rzeczy, i przedsibior-
stwo, ktre tak pomoc uzyska staje si bardziej konkurencyjne, wrcz uprzywilejowane
na paszczynie konkurencji.
rdowym przepisem caego systemu prawnego w zakresie pomocy publicznej jest
art. 87 ust. 1 TWE, ktry stanowi: z wyjtkiem sytuacji opisanych w niniejszym trakta-
cie, wszelka pomoc udzielona przez pastwo czonkowskie lub z uyciem zasobw pa-
stwowych w jakiejkolwiek formie, ktra zakca lub moe zakci konkurencj przez
faworyzowanie okrelonych podmiotw lub wytwarzanie okrelonych dbr, jest niezgod-
na ze wsplnym rynkiem, o ile wpywa na handel midzy pastwami czonkowskimi.
[Pomoc ].
Na podstawie art. 87 ust. 1 TWE przez pojcie pomocy publicznej naley rozumie
wsparcie finansowe rodkami publicznymi, przekazane przedsibiorstwu, przy jedno-
czesnym spenieniu nastpujcych warunkw:
jest przyznawane przez Pastwo lub pochodzi ze rodkw pastwowych powoduj-
cych przysporzenie dla podmiotu,
udzielane jest na warunkach korzystniejszych ni oferowane na rynku,
ma charakter selektywny (uprzywilejowuje okrelone przedsibiorstwo lub przedsi-
biorstwa albo produkcj okrelonych towarw),
grozi zakceniem lub zakca konkurencj oraz wpywa na wymian handlow mi-
dzy pastwami czonkowskimi UE.
Aby podj decyzj, czy dany transfer jest pomoc publiczn, instytucja zarzdzajca
zobowizana jest do przeprowadzenia tzw. testu pomocy publicznej w oparciu o przesan-
ki wystpowania pomocy publicznej zawarte w art. 87 ust. 1 Traktatu ustanawiajcego
Wsplnot Europejsk (TWE).

FORMY POMOCY PUBLICZNEJ

Wyrnia si dwa podstawowe rodzaje pomocy publicznej.


Pierwszy z nich powoduje bezporednio ruch pieninych rodkw publicznych
z budetu pastwa lub jednostek samorzdu terytorialnego, take nie bezporednio z bu-
detw, ale od podmiotw, ktrych dziaalno jest finansowana ze rodkw publicznych
(pomoc publiczna wiadczona bezporednio ze rodkw publicznych).
Drugi rodzaj pomocy sprowadza si do sytuacji, w ktrej pastwo zrzeka si egze-
kwowania od beneficjentw pomocy rodkw pieninych (pomoc publiczna uszczupla-
jca wpywy do budetu).

Acta Sci. Pol.


Pomoc publiczna w rolnictwie wybrane aspekty 101

Do pierwszego typu mona zaklasyfikowa m.in.: dotacje pienine lub rzeczowe,


preferencyjne kredyty, gwarancje i porczenia kredytw, inwestycje kapitaowe ze rod-
kw publicznych (zakup akcji lub udziaw ze rodkw publicznych), zamwienia pa-
stwowe, w ktrych wystpuje uprzywilejowanie okrelonych podmiotw.
Drugi rodzaj to: zwolnienia i ulgi podatkowe, rozoenie podatku na raty, odroczenia
terminu jego spaty, zastosowanie przyspieszonej amortyzacji, konwersja wierzytelno-
ci na udziay w spce kapitaowej, rezygnacja przez pastwo lub podmioty publiczne
z przysugujcej dywidendy w spce kapitaowej itp.
W praktyce Komisja Europejska posuguje si podziaem, ktry wyrnia cztery gru-
py form udzielania pomocy publicznej [Ninth Fornalczyk 1998]:
Grupa A
Formy pomocy z tej grupy charakteryzuj si przemieszczeniem caoci udzielonej
pomocy na rzecz beneficjenta w taki sposb, e jej wielko jest rwna transferowi po-
mocy. Pomoc pastwa moe by udzielona albo bezporednio z budetu, albo te kosz-
tem budetu. Mona wyrni w tym przypadku pomoc z budetu (A1) oraz pomoc po-
wodujc uszczuplenia wpyww budetu (A2).
Grupa B
Obejmuje formy zaangaowania kapitaowego w formie udziaw pastwa w kapitale
przedsibiorstwa.
Grupa C
W tej paszczynie mieszcz si transfery rodkw finansowych w postaci udzielania
kredytu na preferencyjnych warunkach (C1) mona zaliczy tutaj tzw. mikkie kredyto-
wanie (preferencyjne, subsydiowane kredyty), kredyty z klauzul warunkowego umorze-
nia, a take udzielanie kredytu przedsibiorcom niemajcym wiarygodnoci kredytowej
oraz odroczenia terminu patnoci podatkw bd skadek ubezpieczeniowych, rozoe-
nia na raty, a take przyspieszon amortyzacj (C2).
Grupa D do tej grupy zalicza si gwarancje i porczenia udzielane przez podmioty
publiczne.
Generalna zasada wynikajca z prawa wsplnotowego uznaje zatem, i pomoc pub-
liczna jest niedopuszczalna. Przewidziane s jednak w traktacie wsplnotowym wy-
czenia spod tego nakazu, a wic sytuacje w ktrych pomoc publiczna jest dopuszczalna
i moe by stosowana.
Dotyczy to m.in.
rolnictwa,
transportu publicznego,
pomocy przy zwalczaniu szkd spowodowanych katastrofami naturalnymi,
pomocy dla regionw sabo rozwinitych lub o duym bezrobociu.
pomocy udzielanej w celu realizacji wanych projektw europejskich lub sucych
zapobieganiu powanym zaburzeniom gospodarki pastwa czonkowskiego.
Jedn z form pomocy publicznej uznawan za dopuszczaln w dziedzinie rolnictwa
s zwolnienia i ulgi w podatku rolnym, ktre stanowi pomoc publiczn na realizacj in-
westycji w gospodarstwach rolnych. Powinny by one jednak realizowane do wysokoci
okrelonych w art. 4 rozporzdzenia (WE) nr 1857/2006 oraz podlega kumulacji z in-
nymi formami pomocy inwestycyjnej z tytuu realizacji tej samej inwestycji. S nimi np.

Oeconomia 8 (3) 2009


102 A. Milewska

dopaty do oprocentowania kredytw inwestycyjnych udzielonych na podstawie rozpo-


rzdzenia Rady Ministrw z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegowego zakresu
i kierunkw dziaa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz sposobw
ich realizacji (Dz.U. 2007 Nr 77 poz. 514). Zwolnienia i ulgi uznawane za form pomocy
publicznej w tym zakresie dotycz:
1) gruntw przeznaczonych na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powik-
szenie ju istniejcego do powierzchni nieprzekraczajcej 100 ha:
a) bdcych przedmiotem prawa wasnoci lub prawa uytkowania wieczystego, na-
byte w drodze umowy sprzeday,
b) bdcych przedmiotem umowy o oddanie gruntw w uytkowanie wieczyste,
c) wchodzcych w skad Zasobu Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa, objtych
w trwae zagospodarowanie;
2) gruntw gospodarstw rolnych powstaych z zagospodarowania nieuytkw na okres
5 lat, liczc od roku nastpnego po zakoczeniu zagospodarowania;
3) inwestycyjna z tytuu wydatkw poniesionych na:
a) budow lub modernizacj budynkw inwentarskich sucych do chowu, hodowli
i utrzymywania zwierzt gospodarskich oraz obiektw sucych ochronie rodo-
wiska,
b) zakup i zainstalowanie: deszczowni, urzdze melioracyjnych i urzdze zaopa-
trzenia gospodarstwa w wod, urzdze do wykorzystywania na cele produkcyj-
ne naturalnych rde energii (wiatru, biogazu, soca, spadku wd) [Ustawa
1984].
W celu zapewnienia nieprzekroczenia intensywnoci pomocy publicznej, okrelonej
w art. 4 rozporzdzenia nr 1857/2006 na urzdy gmin naoony jest obowizek prowa-
dzenia ewidencji kwot udzielonej pomocy publicznej i jej monitorowanie w zakresie
zwolnie i ulg w podatku rolnym udzielonych w kadym roku podatkowym z tytuu tej
samej inwestycji.
Konieczno wprowadzenia przepisw w zakresie monitorowania i sprawozdawczo-
ci pomocy publicznej w rolnictwie oraz rybowstwie wynika z koniecznoci przed-
kadania corocznych sprawozda dotyczcych wielkoci udzielonej pomocy publicznej
do Komisji Europejskiej, o ktrych mowa w rozporzdzeniu Rady (WE) nr 659/1999
z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiajcym szczegowe zasady stosowania art. 93 Trak-
tatu WE (Dz.Urz. WE L 83 z 27.03.1999, s. 1) oraz przepisach wykonawczych, w tym
rwnie sprawozda dotyczcych wielkoci udzielonej pomocy de minimis w rolnictwie
i rybowstwie na podstawie rozporzdzenia Komisji (WE) nr 1860/2004 z 6 padzier-
nika 2004 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w
ramach zasady de minimis dla sektora rolnego i sektora rybowstwa (Dz.Urz. UE L 325
z 28.10.2004, s. 4). Na mocy tego rozporzdzenia pastwo czonkowskie zobowizane
jest do rejestrowania oraz opracowywania wszystkich informacji dotyczcych pomocy
de minimis w rolnictwie i rybowstwie, w szczeglnoci musi przestrzega, aby pomoc
przyznana jakiemukolwiek beneficjentowi w sektorze rolnictwa i rybowstwa nie prze-
kroczya 3 tys. euro w dowolnie okrelonym okresie trzech lat, oglnej kwoty pomocy de
minimis w rolnictwie i rybowstwie okrelonej dla Polski (w rolnictwie: 44 895 000 euro
oraz w rybowstwie: 1 652 100 euro) [Ministerstwo].

Acta Sci. Pol.


Pomoc publiczna w rolnictwie wybrane aspekty 103

ZAKRES I SKALA POMOCY PUBLICZNEJ UDZIELONEJ W 2006 ROKU

Podzia pomocy publicznej w 2006 roku wedug instytucji, ktre tej pomocy udzielaj
zostay zaprezentowane w tabeli 1. Do najwikszych dysponentw pomocy publicznej
w 2006 roku naley zaliczy: Prezesa Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepe-
nosprawnych 26,8% oglnej wartoci pomocy, Ministra Gospodarki 26,6%, naczelni-
kw urzdw skarbowych i celnych 14,7%. czna warto pomocy udzielonej przez te
organy wyniosa 3041,1 mln PLN (68,1% oglnej wartoci pomocy) [Raport].
Z danych zaprezentowanych w tabeli 1, nie mona wnioskowa jednoznacznie o wy-
sokoci pomocy publicznej kierowanej dla rolnictwa. W najwikszym zakresie pomocy
dla tego sektora naley upatrywa (w odniesieniu do wczeniej zaprezentowanego kata-
logu ulg i zwolnie) w grupie instytucji udzielajcej jak s jednostki samorzdu teryto-
rialnego. W nowej perspektywie finansowej 20072013, w 2007 roku pomocy publicznej
udzieliy wrd organw samorzdu terytorialnego wszystkie 16 wojewdztw, 302 (spo-
rd 308 powiatw) oraz 1306 gmin (spord 2489 jednostek samorzdu gminnego).
W 2007 roku subsydia podatkowe (grupa A2) ksztatoway si na poziomie 107,7 mln
z, w grupie A1 czyli na dotacje samorzdy udzieliy pomocy publicznej na kwot 68,7
mln z, Grupa C2A czyli odroczenie i rozoenie na raty patnoci osigny wielko 0,3
mln z.
Nowa perspektywa finansowa to take nowe moliwoci uzyskania przez beneficjen-
tw pomocy publicznej. Ze wzgldu jednak na skutki globalnego kryzysu naley upatry-
wa ograniczonej aktywnoci w tym zakresie. Dotyczy to bdzie take samorzdw. Ze
wzgldu na ograniczone moliwoci finansowe (brak nadwyek w budetach) nie s one
zainteresowane przekazywaniem wsparcia w formie dotacji dla jednostek spoza sektora
finansw publicznych. Szczegln form wsparcia dla przedsibiorcw odnale mo-
na w SSE (specjalnych strefach ekonomicznych). Dotycz one jednak grypy uszczuple
wpyww podatkowych poprzez obnianie np. wysokoci podatku od nieruchomoci od
gruntw czy budynkw zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej innej ni
dziaalno rolnicza. Dotyczy to jednak profilu zwizanego z prowadzeniem dziaalnoci
gospodarczej, a nie sensu stricte dziaalnoci rolniczej.

PIMIENNICTWO

Fornalczyk A. (red.), 1998. Pomoc publiczna dla przedsibiorstw w Unii Europejskiej i w Polsce.
Urzd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa, s. 13, 32.
Ninth Survey State Aid in the European Union Commission of the European Communities, Brus-
sels, 18.7.2001, COM (2001) 403 final, s. 94.
Pomoc publiczna w programach operacyjnych 20072013. Poradnik dla administracji pu-
blicznej, marzec 2008 r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa [w:] http://
www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/4DAB6BC0-0BC7-41D0-9D14-
-7706157C299F/45212/poradnik_pomoc_publiczna_280308r.pdf [23.05.2009]
Postua I., Werner A., 2006. Pomoc publiczna, LexisNexis, Warszawa, s. 31.
Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsibiorcom w 2006 roku. 2007, Urzd
Ochrony Konkurencji i Konsumentw, Warszawa.

Oeconomia 8 (3) 2009


Tabela 1. Instytucje udzielajce pomocy publicznej (cznie z ulgami systemowymi) w 2006 roku*
Table 1. Institutions providing public support (system concessions included) in 2006

Grupa C1A
Grupa C2A
Grupa B1A Grupa B2A Kredyty Grupa D1A
Grupa A2 Odroczenie Warto
Grupa A1 Wniesienie Konwersja preferen- Porczenia
Nazwa instytucji Subsydia i rozoenie pomocy Udzia w %
Dotacje kapitau do zaduenia cyjne i wa- i gwarancje
podatkowe na raty w mln PLN
spki na kapita runkowo kredytowe
patnoci
umorzone
Minister Gospodarki 1187,8 1187,8 26,6
Minister Transportu 1,1 1,1 0,0
Minister Skarbu Pastwa 0,5 5,3 5,8 0,1
Minister Edukacji Narodowej 0,2 0,2 0,0
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego 136,3 136,3 3,1
Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska
i Gospodarki Wodnej 195,9 26,0 221,9 5,0
Wojewdzkie Fundusze Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej 2,6 13,3 15,9 0,4
Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb
Niepenosprawnych 1195,4 0,9 0,3 1196,6 26,8
Agencja Rozwoju Przemysu S.A.
151,2 8,0 11,3 170,5 3,8
Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci 293,6 293,6 6,6
Organy Skarbowe i Celne 17,2 639,5 0,0 656,7 14,7
Regionalne Instytucje Finansujce 12,9 12,9 0,3
Ochotnicze Hufce Pracy 163,9 0,3 164,2 3,7
Bank Gospodarstwa Krajowego 41,2 41,2 0,9
Krajowa Struktura Wsparcia 0,3 0,3 0,0
Wojewodowie 0,6 0,6 0,0
Marszakowie wojewdztw 62,9 62,9 1,4
Starostowie powiatw 189,1 0,6 1,3 0,0 191,0 4,3
Gminy 42,5 62,7 0,0 3,6 108,8 2,4
Pomoc publiczna ogem (w mln PLN) 3 502,4 855,7 8,0 93,1 9,2 4 468,4 100,0
* Z wyczeniem pomocy w transporcie
rdo: [Raport].
Source: [Raport].
Pomoc publiczna w rolnictwie wybrane aspekty 105

Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegowego zakresu


i kierunkw dziaa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz sposobw
ich realizacji (Dz.U. 2007 Nr 77, poz. 514).
Traktat Ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (TWE) (Dz.U. C 321E z 29.12.2006), s. 327329.
Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz.U. 1984 Nr 52, poz. 268).
Rozporzdzenie Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiajce szczegowe zasa-
dy stosowania art. 93 Traktatu WE (Dz.Urz. WE L 83 z 27.03.1999, s. 1).
Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1860/2004 z dnia 6 padziernika 2004 r. w sprawie stosowania
art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis dla sek-
tora rolnego i sektora rybowstwa (Dz.Urz. UE L 325 z 28.10.2004, s. 4).
Commission Decision No 3484/85/ECSC of 27 November 1985 establishing Community rules for
aid to the steel industry (O. J. EC L 340, 18.12.1985), s. 14.
Commission Decision No 2064/86/ECSC of 30 June 1986 establishing Community rules for State
aid to the coal industry (O. J. EC L 177, 1.7.1986), s. 19.
Council Directive 87/167/EEC of 26 January 1987 on aid to shipbuilding (O. J. EC L 69, 12.3.1987),
s. 5564.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.bip.minrol.pl [18.04.2009]

PUBLIC SUPPORT IN AGRICULTURE SELECTED ASPECTS

Summary. The paper presents an issue and practical expression of the public support re-
alized in Polish financial conditions. It has been, in fact, an unacceptable form of entre-
preneurs financial support. Since, public financial support makes an entity or a group of
entities privileged and favoured on the common market, what disrupts competitiveness
conditions. However, the common law allows some economic sectors receive the public
support, i.e. the agricultural sector. Nevertheless, there is a rule to be obeyed, according
to which the support granted to a beneficiary (by different public finances sector subjects)
in the agricultural and fishery sector must not exceed 3 thousand EUR in three years. In
Poland, permissible and the most popular public kinds of support in agriculture are tax
concessions and exemptions for the agricultural tax.
Key words: Poland, national budget, public support, agriculture, tax concessions

Zaakceptowano do druku Accepted for print 25.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 107116

KWALIFIKACJE ROLNIKW CZYNNIKIEM ROZWOJU


GOSPODARSTW ROLNYCH

Anna Nowak
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Streszczenie. Zmiany, jakie od lat dokonuj si w polskiej gospodarce, przyczyniy si do


wzrostu znaczenia zasobw niematerialnych. Dotyczy to take sektora rolnego, gdzie niski
poziom wyksztacenia rolnikw stanowi jedn z barier dalszego jego rozwoju. Postp bio-
logiczny i technologiczny, a take zmienne warunki rynkowe wymagaj od kierownikw
gospodarstw stale aktualnej wiedzy oraz umiejtnoci jej wykorzystywania. Tymczasem
znaczna cz z nich nie posiada wyksztacenia rolniczego, bd poziom tego wyksztace-
nia jest do niski. Doksztacanie i korzystanie z usug doradczych rwnie nie jest popu-
larnym sposobem podwyszania kwalifikacji wrd rolnikw. Jednak, jak pokazuj dane
statystyczne, wraz ze wzrostem poziomu wyksztacenia kierownika ronie powierzchnia
gospodarstwa i jego towarowo. Jest to istotnym przesaniem skaniajcym do podejmo-
wania dziaa, majcych na celu uaktualnianie wiedzy rolnikw i podnoszenie ich kwali-
fikacji.
Sowa kluczowe: kwalifikacje rolnikw, wyksztacenie, gospodarstwo rolne, gospodarka
oparta na wiedzy

WSTP

Przemiany ustrojowe, jakie dokonyway si w Polsce w latach dziewidziesitych,


przyniosy wiele zmian we wszystkich dziaach gospodarki, rwnie w rolnictwie. Szcze-
glnie polska wie postawiona zostaa przed wieloma wyzwaniami, zwizanymi z ko-
niecznoci restrukturyzacji i modernizacji sektora rolnego, najpierw w warunkach pro-
cesw integracyjnych ze strukturami unijnymi, a obecnie w sytuacji, kiedy Polska jest
penoprawnym czonkiem UE.
Te nowe uwarunkowania oraz denie do budowania gospodarki opartej na wiedzy
sprawiy, e wzrosa ranga zasobw niematerialnych. Dotyczy to take sektora rolnego,
gdzie od lat kumuloway si niekorzystne uwarunkowania rozwoju. Obejmuj one oprcz

Adres do korespondencji Corresponding author: Anna Nowak, Uniwersytet Przyrodniczy


w Lublinie, Katedra Ekonomiki i Organizacji Agrobiznesu, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin,
anna.nowak@up.lublin.pl
108 A. Nowak

rozdrobnionej struktury agrarnej i nadmiernego poziomu zatrudnienia, zbyt niski poziom


wyksztacenia rolnikw. Jest to o tyle istotny problem, e obejmuje znaczne zasoby siy
roboczej w rolnictwie.
Wzrost znaczenia wiedzy i kwalifikacji wie si z umiejtnoci zarzdzania przedsi-
biorstwem, czy gospodarstwem rolnym w zmiennych warunkach rynkowych. Zarzdzanie,
obok ziemi, pracy i kapitau, stanowi jeden z podstawowych czynnikw produkcji w rolni-
ctwie. To, czy osoba kierujca gospodarstwem podejmuje racjonalne decyzje, przekada si
na moliwoci rozwoju warsztatu rolnego. Brak odpowiednich kwalifikacji oraz niedosta-
teczny dostp do informacji, zmniejszaj szanse osignicia zamierzonego celu.
Przystpienie Polski do Unii Europejskiej oraz objcie naszego rolnictwa instrumen-
tami wsplnej polityki rolnej, sprawiy, e rolnicy musz dysponowa aktualn wiedz
i podnosi swoje kwalifikacje. Tymczasem poziom wyksztacenia producentw rolnych
i skonno do korzystania z usug doradczych w Polsce pozostaj niezadowalajce.
Celem niniejszego opracowania jest analiza poziomu wiedzy i kwalifikacji rolnikw w
kontekcie rozwoju ich gospodarstw. Kwalifikacje nie s tu tosame z poziomem wykszta-
cenia. Czsto wieloletnie dowiadczenie w pracy na roli rekompensuje braki w wykszta-
ceniu. Jednak postp biologiczny i technologiczny oraz zmieniajce si warunki rynkowe
wymagaj od rolnikw uaktualniania swojej wiedzy i pozyskiwania informacji.

METODYKA

W opracowaniu wykorzystano dane statystyczne GUS oraz wyniki bada przepro-


wadzonych na terenie wojewdztwa lubelskiego. Badania prowadzone byy w ramach
projektu KBN Rola podmiotw gospodarczych, instytucji i spoecznoci lokalnych
w zrwnowaonym rozwoju wsi i rolnictwa, realizowanego przy wsppracy Uniwersy-
tetu w Cornell, w Katedrze Polityki Agrarnej i Marketingu SGGW w Warszawie w latach
20022004. Autorka bya jednym z wykonawcw wymienionego projektu. Badania prze-
prowadzono w czterech dobranych w sposb celowy powiatach wojewdztwa lubelskie-
go (bialski, lubartowski, tomaszowski i kranicki), na terenie 12 gmin. Wyboru gmin do-
konano na podstawie trzech kryteriw: poziomu dochodw wasnych w przeliczeniu na
1 mieszkaca w z, udziau dochodw wasnych w dochodach ogem w % oraz oglnej
liczby mieszkacw gminy. Badania realizowano za pomoc kwestionariusza ankiety, na
prbie 621 wiejskich gospodarstw domowych. Gospodarstwa rolne prowadzio 498 spo-
rd badanych gospodarstw domowych, co stanowi 80% badanej prby. W niniejszym
opracowaniu przedstawiono wyniki uzyskane wycznie z tych gospodarstw. Najwikszy
udzia w badanej prbie gospodarstw rolnych miay te najmniejsze o powierzchni do 5
ha, stanowiy one ponad 40% badanej populacji.

WIEDZA I KWALIFIKACJE W KONTEKCIE GOSPODARKI OPARTEJ NA


WIEDZY

Do niedawna przyjmowano, e gospodarka funkcjonuje dziki trzem czynnikom pro-


dukcji: pracy, kapitaowi i ziemi (bogactwa naturalne). Obecnie coraz czciej mwi si
o gospodarce opartej na wiedzy (knowledge-based economy). Zgodnie z jej zaoeniami

Acta Sci. Pol.


Kwalifikacje rolnikw czynnikiem rozwoju gospodarstw rolnych 109

produktywno, konkurencyjno i efektywno w coraz mniejszym stopniu zale od


materialnych czynnikw produkcji, a w coraz wikszym od stanu wiedzy technicznej,
ekonomicznej i organizacyjnej. To wiedza pozwala tworzy nowe technologie i produkty
oraz sprawnie zarzdza nowoczesnym przedsibiorstwem. Moliwoci rozwoju zale
wic od zasobu i nowoczesnoci wiedzy ludzi, od jakoci pracy, jakoci wyksztacenia
i szkolenia, umiejtnoci cigego mylenia innowacyjnego i wdraania nowych rozwi-
za do procesw wytwarzania, dystrybucji i usug. Oznacza to take, e kraje, ktre szyb-
ciej dokonuj transformacji w kierunku knowledge-based economy, uzyskuj przewag
w globalnej i konkurencyjnej gospodarce wiatowej [Kabaj 2001].
Rwnie Michakw [2002] twierdzi, e wiedza i kwalifikacje staj si si napdow
nowej gospodarki, rdem trwaej przewagi konkurencyjnej i coraz waniejszym czyn-
nikiem bogacenia si krajw, regionw, firm i osb. Firmy nowej gospodarki koncentruj
si na zasobach niematerialnych, w tym przede wszystkim na kapitale intelektualnym.
Natomiast najistotniejszym elementem kapitau intelektualnego przedsibiorstw s zaso-
by wiedzy pracownikw.
O powodzeniu przyszego rozwoju gospodarki zadecyduj niewtpliwie umiejtnoci
kadr, rosnca potrzeba aktywnoci twrczej, uczestnictwo w ksztatowaniu przyszoci,
poczucie wspodpowiedzialnoci za stan i przyszo zakadu, miasta i regionu [Klu-
czyski 1991].
Wraz z postpem technologicznym, podstaw dziaalnoci gospodarczej, rwnie rol-
niczej, w coraz wikszym stopniu staje si wic wiedza oraz umiejtno korzystania
z niej [Karwat-Woniak i Chmieliski 2006]. Przewaga konkurencyjna gospodarstwa
rolnego zaley w coraz wikszym zakresie od czynnika wiedzy, jak dysponuj rolnicy,
gdy nowoczesny sektor rolny jest w wikszym stopniu oparty na kapitale i informacji
ni na pozostaych czynnikach produkcji [Coleman i in. 2004]. Wie si to take z funk-
cjonowaniem na nowym unijnym rynku oraz z moliwoci korzystania z wielu instru-
mentw wsplnej polityki rolnej.
W coraz wikszym stopniu na wyniki ekonomiczne wpywaj umiejtnoci zarzd-
cze, czsto warunkowane przez poziom wyksztacenia osb podejmujcych kluczowe
decyzje gospodarcze [Karwat-Woniak i Chmieliski 2006]. Dzieje si tak take w przy-
padku prowadzenia gospodarstw rolnych, ktre pozostaj pod wpywem specyficznych
uwarunkowa z racji funkcjonowania w sektorze rozproszonym. Z drugiej strony kierow-
nicy gospodarstw musz dysponowa aktualn informacj i podnosi swoje kwalifikacje
ze wzgldu na oddziaywanie regulacji unijnych i zwizane z tym szanse rozwoju.
Znaczenie czynnika ludzkiego i takich jego cech, jak poziom wyksztacenia, czy
dysponowanie odpowiednimi zasobami wiedzy, okrelone jest przede wszystkim przez
jego rol w procesie gospodarowania. Jest on ze swej strony nosicielem innowacyjnoci,
a wic zarazem wszelkich przemian, wyrazicielem dziaania jej mechanizmw oraz spo-
sobw przeprowadzania zmian [Koodziejczyk 2002]. Zatem odgrywa on take niezast-
pion rol w procesie rozwoju podmiotw gospodarczych, w tym gospodarstw rolnych.

KWALIFIKACJE PRODUCENTW ROLNYCH

Wprawdzie wyksztacenie nie jest jednoznaczne z poziomem kwalifikacji rolnikw,


jednak wiadczy o jakoci kapitau ludzkiego w rolnictwie. W 2007 roku wysze wy-

Oeconomia 8 (3) 2009


110 A. Nowak

ksztacenie w skali kraju posiadao 6,8% kierownikw gospodarstw i oznacza to, e


udzia ten zwikszy si o 1,3 punktu procentowego w stosunku do 2005 roku. Wci
jednak ponad 27% osb prowadzcych gospodarstwo rolne miao wyksztacenie co naj-
wyej podstawowe lub gimnazjalne. Najwiksza grupa kierownikw legitymowaa si
wyksztaceniem zasadniczym zawodowym.

Tabela 1. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce w 2007 roku wedug poziomu wyksztacenia
oglnego osoby kierujcej gospodarstwem (w %)
Table 1. Rural farms structure in Poland in 2007 according to managers education level (in %)

Poziom wyksztacenia/ Education level Udzia gospodarstw/ Farms share


Wysze/ Higher education
6,8
Policealne/ Postsecondary
1,2
rednie zawodowe/ Technical
23,4
rednie oglnoksztacce/ Secondary grammar
4,8
Zasadnicze zawodowe/ Occupational
37,5
Gimnazjalne, podstawowe/ Gymnasium, primary
22,9
Nieukoczone podstawowe i bez wyksztacenia/ Not finished prima-
3,3
ry, no education

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Charakterystyki gospodarstw rolnych, GUS, Warszawa 2008.
Source: Own elaborations basing upon Rural Farms Characteristics Statistical Bureau, Warsaw 2008.

Ze wzgldu na konieczno posiadania przez rolnikw szerokiej wiedzy z wielu dzie-


dzin, w tym na temat procesw zachodzcych w ywych organizmach rolinnych i zwie-
rzcych, wiedzy technologicznej i ekonomicznej, szczeglnego znaczenia nabiera dyspo-
nowanie wyksztaceniem rolniczym. Tymczasem w 2007 roku prawie 60% kierownikw
gospodarstw w skali kraju nie posiadao wyksztacenia rolniczego i odsetek ten nieco
wzrs w stosunku do 2002 roku. Co prawda wzrs nieco udzia osb kierujcych go-
spodarstwem z wyksztaceniem rolniczym wyszym, policealnym i rednim, ale wzrost
ten jest stosunkowo niewielki.
Ta, jak si wydaje mao korzystna struktura wyksztacenia osb zarzdzajcych go-
spodarstwami rolnymi w Polsce wymaga podejmowania dziaa, ktre poprawiyby sy-
Tabela 2. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce wedug poziomu wyksztacenia rolniczego
osoby kierujcej (w %)
Table 2. Rural farms structure in Poland according to farm managers education level (in %)

Wyksztacenie/Education Udzia gospodarstw/Farms share


2002 rok/2002 2007 rok/2007
Brak wyksztacenia rolniczego 57,6 59,1
No rural education
Wyksztacenie rolnicze/ rural education:
Wysze/ Higher education 0,9 1,5
Policealne/ Post-secondary 0,15 0,2
rednie zawodowe/ Technical 5,4 7,7
Zasadnicze zawodowe/ Occupational 9,8 9,3
Kurs rolniczy/ Rural training 25,9 22,0

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.


Source: Own elaborations basing upon Statistical Bureau data.

Acta Sci. Pol.


Kwalifikacje rolnikw czynnikiem rozwoju gospodarstw rolnych 111

tuacj w tym zakresie. Jest to o tyle istotne, e jak pokazuj dane ostatniego spisu rolnego
wyszy poziom wyksztacenia kierownikw idzie w parze ze wzrostem obszaru gospo-
darstwa rolnego.

Tabela 3. Struktura wyksztacenia rolniczego kierownikw gospodarstw wedug powierzchni


uytkw rolnych w 2002 roku (w %)

Table 3. Education structure of farms managers according to arable lands area in 2002 (in %)

Powierzchnia UR gospo- Poziom wyksztacenia rolniczego/Manger education level Brak wy-


darstw (ha)/ Arable lands Wysze/ Policealne/ rednie za- zasadnicze kurs rolni- ksztacenia
area (ha) /Higher /Postsecon- wodowe/ zawodowe/ czy/rural rolniczego/
education dary /technical /occupatio- training /No rural
nal education
12 0,8 0,1 3,9 4,9 21,9 68,3
23 0,8 0,1 4,0 6,1 25,8 63,0
35 0,8 0,1 4,6 8,3 29,8 56,3
57 0,8 0,1 5,5 11,8 33,3 48,3
710 0,9 0,2 6,9 16,2 35,5 40,2
1015 1,1 0,2 8,7 21,5 36,1 32,4
1520 1,4 0,2 11,5 24,9 35,3 26,7
2050 2,3 0,3 16,0 27,6 32,6 21,2
50100 6,2 0,6 23,8 25,4 27,6 16,3
100 i wicej/100 and more 18,9 0,8 27,5 16,9 19,8 15,9

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego 2002.


Source: Own elaboration basing upon National Rural Register 2002.

Wraz ze wzrostem powierzchni uytkw rolnych w gospodarstwach, maleje odsetek


osb kierujcych nimi, a nieposiadajcych wyksztacenia rolniczego. Udzia kierownikw
z wyksztaceniem rolniczym wyszym, policealnym i rednim ronie wraz ze wzrostem
powierzchni gospodarstwa. W przypadku warsztatw rolnych o powierzchni UR poniej
5 ha, zaledwie 0,8% kierownikw posiadao wyksztacenie rolnicze wysze. Gospodar-
stwa dysponujce powierzchni UR wiksz ni 50 ha, prowadzone byy przez znacznie
lepiej wyksztacone osoby prawie 10% z nich posiadao wyksztacenie wysze, a ponad
1/4 policealne lub rednie zawodowe. Zatem poprawa poziomu wyksztacenia skutko-
waaby prawdopodobnie korzystn zmian struktury agrarnej.
Dane statystyczne pokazuj take zwizek poziomu wyksztacenia kierownikw
z celem produkcji gospodarstw rolnych. Im bardziej towarowe gospodarstwa, tym cz-
ciej ich kierownicy mieli wyksztacenie rolnicze. Ponad 3/4 osb prowadzcych gospo-
darstwa wytwarzajce wycznie na wasne potrzeby pozostawao bez wyksztacenia
rolniczego, podczas gdy w przypadku gospodarstw produkujcych gwnie na rynek,
odsetek ten by o poow niszy. Kierownicy gospodarstw towarowych charakteryzo-
wali si te wyszym poziomem wyksztacenia rolniczego, ni zarzdcy gospodarstw
dziaajcych w ramach samozaopatrzenia. wiadczy to o wikszej aktywnoci rynkowej
podmiotw prowadzonych przez osoby lepiej wyksztacone i dowodzi, e poprawa kwa-
lifikacji rolnikw staje si warunkiem rozwoju gospodarstw rolnych w Polsce.
W przypadku gospodarki rolnej wane jest dowiadczenie osb kierujcych gospo-
darstwem rolnym. Wielu rolnikw nie posiada wprawdzie odpowiedniego wyksztacenia,

Oeconomia 8 (3) 2009


112 A. Nowak

Tabela 4. Struktura gospodarstw rolnych wedug wyksztacenia rolniczego kierownikw


gospodarstw i celu produkcji w 2002 roku (%)
Table 4. Rural farms structure according to mangers rural education and production purpose in
2002 (in %)

Poziom wyksztacenia rolniczego/ Cel produkcji gospodarstw rolnych/ Purpose of rural farms production
Rural education level wycznie na potrzeby gwnie na potrzeby gwnie na rynek/
wasne/ wasne/ /for market
/for own needs only /mainly for own needs
Wysze/ Higher education 0,4 0,6 1,4
Policealne/ Postsecondary 0,07 0,1 0,2
rednie zawodowe/ Technical 2,2 3,3 8,7
Zasadnicze zawodowe/ 3,0 5,0 17,1
/Occupational
Kurs rolniczy/ Rural training 16,2 22,2 33,7
Bez wyksztacenia rolniczego/ 78,0 68,8 38,8
/No rural education
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego 2002.
Source: Own elaboration basing upon National Rural Register 2002.

jednak wiele lat pracy na roli wyposaa ich w odpowiedni wiedz i praktyk. Ponad 1/3
kierownikw gospodarstw prowadzia swoje warsztaty w 2007 roku duej ni 20 lat,
a ponad 12% z nich krcej ni pi lat. W porwnaniu z 2005 rokiem nieznacznie wzrs
odsetek osb, ktre nie maj zbyt dugiego stau w zarzdzaniu gospodarstwem i prowa-
dz je krcej ni 1 rok.
Na kwalifikacje rolnikw wpywa take korzystanie z usug Orodkw Doradztwa
Rolniczego. Niestety skonno rolnikw w Polsce do korzystania z pomocy doradczej
wci jest niewielka. Wedug danych GUS w 2005 roku z tego typu usug korzystao
mniej ni 1/4 producentw rolnych. Nadal gwnym podmiotem, z ktrego pomocy ko-
rzystaj rolnicy s Orodki Doradztwa Rolniczego. Wzrost zainteresowania tego typu
usugami wydaje si szczeglnie wany w sytuacji, kiedy rolnicy maj moliwo ko-
rzystania ze rodkw pomocowych, dziki ktrym mog rozwija swoje gospodarstwa
rolne, ale take szuka dodatkowych rde zarobkowania.
Zasoby wiedzy staj si obok kapitau finansowego gwnym czynnikiem produkcji.
Stan wiedzy oraz umiejtno jej wykorzystania decyduj take o rozwoju gospodarstw
rolnych, warunkuj bowiem podejmowanie racjonalnych decyzji. Jednak jak pokazay

Tabela 5. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce w 2007 roku wedug lat prowadzenia
gospodarstwa przez osob kierujc (w %)
Table 5. Rural farms structure in Poland in 2007 according to period of farms managing (in %)

Okres prowadzenia gospodarstwa/ Managing period Udzia gospodarstw/ Farms share


Do 1 roku/ to 1 year 2,2
25 lat/25 years 10,5
610 lat/510 years 17,9
1120 lat/1120 years 31,9
21 lat i wicej/21 and more 37,5
rdo: Opracowanie wasne na podstawie Charakterystyki gospodarstw rolnych, GUS, Warszawa 2008.
Source: Own elaborations basing upon Rural Farms Characteristics Statistical Bureau, Warsaw 2008.

Acta Sci. Pol.


Kwalifikacje rolnikw czynnikiem rozwoju gospodarstw rolnych 113

Tabela 6. Gospodarstwa rolne w Polsce, ktre w 2005 roku korzystay z usug doradczych
Table 6. Rural farms in Poland which took advantage of advisory services in 2005

Wyszczeglnienie/Specification Polska/Poland
Liczba/Number %
Ogem/ Total 586 648 21,5
w tym z usug ODR/ including Advisory Center services 547 336 93,3
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Source: Own elaboration basing upon Statistical Bureau Data.

wyniki bada ankietowych, zaledwie w 7% gospodarstw domowych bdcych uyt-


kownikiem gospodarstwa rolnego przygotowanie do wykonywanego zawodu oceniono
bardzo wysoko, a w 36% wysoko. Prawie poowa rolnikw uznaa swoje umiejtnoci
zawodowe jako przecitne.

nie wiem/do not know


0,4% bardzo nisko/very low
bardzo wysoko/very 0,2%
high nisko/low
4,0% 3,2%

wysoko/high
24,3%

przecitnie/average
67,9%
Rys. 1. Ocena przygotowania do wykonywanego zawodu w opinii gospodarstw rolnych
(N = 498)
Fig. 1. Assessment of rural education in the opinion of rural farms (N = 498)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie bada.
Source: Own elaborations basing upon survey.

Gospodarstwa domowe, ktre zajmoway si produkcj rolnicz poproszone zostay


o wskazanie wanoci poszczeglnych rodzajw wiedzy dla rolnikw. Wykaz rednich
rang dla wskazanych rodzajw wiedzy przedstawiono na rysunku1.
Respondenci uznali, e najwaniejszym rodzajem wiedzy dla rolnikw jest wiedza
ekonomiczna i technologiczna, nieco mniej istotna jest wiedza oglna, natomiast wci
jeszcze nie przywizuje si zbyt duej wagi do wiedzy marketingowej. Szczeglnie dziwi
N
rxi
1
rednie rangi liczono na podstawie wzoru: rx= i 1 , gdzie: rx rednia ranga dla czynnika x;
N
rxi ranga przyznana elementowi x przez respondentw i, skala rang: 15, gdzie im wysza, tym
wiksze znaczenie danego rodzaju wiedzy.

Oeconomia 8 (3) 2009


114 A. Nowak

4,5
4,0 4,1 3,9
3,7
4
3,5
3,6
3,5
3 2,8
rednia ranga/ average range

2,5
2
1,5
1
0,5
0

oglna/general
prawna/legal
marketingowa/marketing
technologiczna/technological

ekonomiczna/economic

dotyczca UE/concerning EU

psychologiczna/psychological
rodzaj wiedzy/ knowledge type
Rys. 2. Wykaz rednich rang dla rodzajw wiedzy niezbdnej dla rolnikw
Fig. 2. Specification of average ranges for types in knowledge necessary for farmers
rdo: Opracowanie wasne na podstawie bada.
Source: Own elaborations basing upon survey.

niska ranga przyznana wiedzy dotyczcej UE, zwaszcza, kiedy realizowane s programy
unijne skierowane do rolnikw.
Interesujcym zagadnieniem jest sposb zdobywania wiedzy. Respondenci oceniali
poszczeglne rda pod ktem ich wpywu na stan posiadanej przez nich wiedzy. Oceny
dokonywano w skali 15, gdzie 1 bardzo mao wane, 5 bardzo wane.
Dominujcym rdem wiedzy rolnikw okazao si dowiadczenie. Najmniejszy
wpyw na stan posiadanej wiedzy miao doksztacanie. Rolnicy rzadko deklarowali udzia
w jakichkolwiek kursach, czy szkoleniach. Jeli jednak przyznawali si do korzystania

Tabela 7. rda wiedzy w opinii rolnikw (N = 498)


Table 7. Knowledge sources in the opinion of farmers (N = 498)

rdo wiedzy/ Knowledge source rednia ocena (w skali 15)


Average range (in scale 15)
Nauka szkolna/ School education 3,2
Doksztacanie/ Training 2,6
Dowiadczenie/ Experience 4,2
Samoksztacenie/ Self-education 3,5
Czytanie/ Reading 2,8
Suchanie radia/ Listening to the radio 3,3
Ogldanie telewizji/ TV watching 3,2
rdo: Opracowanie wasne na podstawie bada.
Source: Own elaborations basing upon survey.

Acta Sci. Pol.


Kwalifikacje rolnikw czynnikiem rozwoju gospodarstw rolnych 115

z takiej formy ksztacenia, to najczciej wymieniali kursy rolnicze, ktre miay miejsce
kilka, a nawet kilkanacie lat temu. Do istotn rol odgrywa jednak w opinii responden-
tw samoksztacenie jako rdo pozyskiwania wiedzy.

PODSUMOWANIE

Podsumowujc analiz danych statystycznych oraz wynikw bada, naley uzna, e


kwalifikacje producentw rolnych nie s wystarczajce. Jest to odczuwalne szczeglnie
w aspekcie nowych uwarunkowa, z jakimi mamy do czynienia w wyniku akcesji do
Unii Europejskiej. Zmienne warunki rynkowe oraz moliwoci pozyskiwania funduszy
na rozwj gospodarstw wymagaj od rolnikw szerokiej wiedzy nie tylko technologicz-
nej, ale take ekonomicznej, dotyczcej wsplnej polityki rolnej, czy marketingowej.
Moliwo skorzystania z niektrych instrumentw pomocowych warunkowana jest
wrcz posiadaniem odpowiednich kwalifikacji.
Zasadno poprawy poziomu kwalifikacji kierownikw gospodarstw wynika take
ze zwizku ich poziomu z powierzchni gospodarstwa i celu jego produkcji. Jak pokaza-
y dane statystyczne, gospodarstwa towarowe prowadzone byy przez osoby lepiej wy-
ksztacone. Std wniosek, e wysze kwalifikacje przekadaj si na wiksze moliwoci
rozwoju warsztatw rolnych. Zatem zwrcenie szczeglnej uwagi na popraw jakoci ka-
pitau ludzkiego w rolnictwie wydaje si warunkiem dalszych przemian na polskiej wsi.

PIMIENNICTWO

Charakterystyka gospodarstw rolnych, 2008, GUS Warszawa.


Coleman W., Grant W., Josling T., 2004. Agriculture in New Global Economy. Wyd. Edward Elgar,
Cheltencham-Northampton, s. 51.
Kabaj M., 2001. Rozwj i wykorzystanie zasobw pracy w kierunku gospodarki opartej na wiedzy.
Gospodarka oparta na wiedzy. Wyzwanie dla Polski XXI wieku pod red. A. Kukliskiego,
KBN Warszawa, s. 166167.
Karwat-Woniak B., Chmieliski P., 2006. Praca w indywidualnych gospodarstwach rolnych, nr
28, IERiG Warszawa, s. 78.
Kluczyski J., 1991. Prognozy i uwarunkowania rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce, PWN
Warszawa d, s. 31.
Koodziejczyk D., 2002. Uwarunkowania spoeczno-gospodarcze lokalnego rozwoju gospodarcze-
go, IERiG Warszawa, s. 4142.
Michakw I., 2002. Edukacja i nauka polska wobec wyzwa globalizacji i integracji z Uni
Europejsk. Szanse i bariery w ksztaceniu modziey w Polsce i krajach Unii Europejs-
kiej pod red. H. Szczerbiskiego, Biaystok, s. 136.

FARMERS QUALIFICATIONS AS THE FACTOR INFLUENCING RURAL


FARMS DEVELOPMENT

Abstract. Polish economy has undergone a significant changes over years thus causing the
growth of non-material resources importance. It also concerns rural sector characterizing
with low level of farmers education what hampers further development. Biological and

Oeconomia 8 (3) 2009


116 A. Nowak

technological development as well as changing market conditions demand up-date kno-


wledge and skills from farms managers. But the majority of them are not rurally educated
or the level of education is very low. Both knowledge extending and taking advantage of
advisory services are not popular ways for farmers to improve qualification. Statistic data
shows that manger knowledge extending influences farms area growth and marketability.
It is essential to undertake activities inclining farmers towards knowledge up-dating and
qualifications improving.
Key words: farmers qualifications, education, rural farm, knowledge-based economy

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Acta Sci. Pol.


Oeconomia 8 (3) 2009, 117123

ZMIANY POZIOMU ZASOBW LUDZKICH OBSZARW


WIEJSKICH POMORZA RODKOWEGO

Luiza Ossowska
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Streszczenie. W artykule przedstawiono zmiany poziomu zasobw ludzkich, jakie na-


stpiy w latach 2003 i 2007 na obszarach wiejskich Pomorza rodkowego, wychodzc
z zaoenia, e zasoby ludzkie stanowi jeden z najaktywniejszych czynnikw rozwoju re-
gionalnego. Z uwagi na zoony charakter zasobw ludzkich w obliczeniach posuono si
miernikiem syntetycznym. Badany region podzielono na cztery klasy reprezentujce rny
poziom rozwoju badanego zjawiska.
Sowa kluczowe: zasoby ludzkie, obszary wiejskie Pomorza rodkowego, miernik syn-
tetyczny

WSTP

Niewtpliwie obszary wiejskie Pomorza rodkowego wymagaj aktywizacji. Jest


to m.in. konsekwencj wystpowania w przeszoci na tych terenach pastwowych
gospodarstw rolnych. Ich upadek i likwidacja przyczyniy si do pojawienia si wielu
powanych problemw spoeczno-gospodarczych, wrd ktrych najbardziej dotkliwie
odczuwane jest wysokie bezrobocie. Szans dla tych obszarw jest wielowymiarowa ak-
tywizacja. W wymiarze gospodarczym przede wszystkim przez pobudzanie przedsi-
biorczoci oraz wykorzystanie ju istniejcego potencjau. Natomiast w wymiarze spo-
ecznym gwnie poprzez popraw jakoci ycia na wsi.
Najbardziej aktywnym ogniwem endogennych uwarunkowa s mieszkacy, two-
rzcy zasoby ludzkie danego obszaru. To wanie oni inicjuj i przeprowadzaj zmiany
i to od ich postawy biernej lub czynnej w znacznej mierze zaley rozwj spoeczno-
-gospodarczy.
Z uwagi na swoje cechy, zasoby ludzkie maj charakter zasobw lokalnych. Wynika
to z faktu, e cho jednostka ludzka odznacza si du mobilnoci w sensie fizycznym,

Adres do korespondencji Corresponding author: Luiza Ossowska, Uniwersytet Przyrodniczy


w Poznaniu, Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie, ul. Wojska Polskiego 28,
60-637 Pozna, ossowska@up.poznan.pl
118 L. Ossowska

to jednak znaczna cz ludnoci jest w tym wzgldzie ograniczana poprzez zjawiska


takie, jak sytuacja rodzinna, mieszkaniowa czy choby mentalna.
Analizujc zasoby ludzkie bada si przede wszystkim takie zjawiska, jak: struktur
wieku ludnoci i wskaniki obcienia demograficznego, aktywno zawodow ludnoci
regionu czy poziom wyksztacenia.
Gwny cel podjtych bada sprowadza si do okrelenia zmian, jakie nastpiy
w ostatnich latach w zakresie zasobw ludzkich obszarw wiejskich Pomorza rodkowe-
go, zakadajc, e zasoby ludzkie to jeden z bardziej zmiennych i aktywnych czynnikw
rozwoju regionalnego.
Badaniami objto 65 gmin (wiejskich i miejsko-wiejskich z wyczeniem miast) Po-
morza rodkowego (obszar zbliony do tego, jaki zajmoway bye wojewdztwa kosza-
liskie i supskie). Zakres czasowy z uwagi na przestrzenny charakter analiz obj 2
lata 2003 i 2007. Za rok bazowy przyjto 2007, natomiast za rok porwnawczy 2003.

MATERIA I METODYKA BADA

Do bada posuono si danymi liczbowymi dostpnymi w Banku Danych Regional-


nych GUS dla moduu gminnego.
Do opisu poziomu zasobw ludzkich wykorzystano miernik syntetyczny, ktry cha-
rakteryzuje waciwo bezporednio niemierzaln i jest funkcj rzeczywist cech pro-
stych. Przy tym cecha prosta dodatnio skorelowana z cech syntetyczn to stymulanta,
zwizana ujemnie to destymulanta, natomiast cecha bez istotnej korelacji z cech syn-
tetyczn to nominanta. Konstrukcj miernika syntetycznego sprowadzono do trzech za-
sadniczych etapw, tj. do wyboru zbioru cech diagnostycznych i ustaleniu ich wartoci,
normalizacji tych wartoci oraz wyznaczenia wartoci miernika [Wysocki, Lira 2003].
O wyborze cech diagnostycznych zadecydoway zarwno przesanki merytoryczne,
jak i statystyczne. Std wybierano zmienne moliwie w peni charakteryzujce badane
jednostki w odniesieniu do danego zjawiska, a przy tym tworzce zesp jak najmniej
liczny. Ponadto przeanalizowano elementy diagonalne macierzy odwrotnej1 do macie-
rzy korelacji oraz wartoci wspczynnika zmiennoci dla poszczeglnych cech diagno-
stycznych. Przy czym w obliczeniach elementy diagonalne macierzy odwrotnej wobec
macierzy korelacji nie przekroczyy wartoci 10, a wartoci wspczynnika zmiennoci
cech diagnostycznych okazay si wiksze ni 10%. Zatem wyeliminowano zmienne po-
wielajce te same informacje oraz niewnoszce istotnych informacji do badania.
W zakresie normalizacji danych zastosowano tzw. unitaryzacj umoliwiajc prze-
ksztacenie wszystkich cech do postaci stymulant z jednoczesnym sprowadzeniem ich
wartoci do porwnywalnoci, co odbywa si wedug nastpujcych formu:
xij min{xij } max{xij } xij
Stymulanty: zij Destymulanty: zij i
max{xij } min{xij } max{xij } min{xij }
i i i i

1
Na podstawie analizy macierzy odwrotnej do macierzy korelacji mona wyeliminowa cechy sil-
nie ze sob skorelowane. Elementy diagonalne macierzy odwrotnej do macierzy korelacji znacznie
wiksze od jednoci wiadcz o zym uwarunkowaniu numerycznym macierzy korelacji [Malina,
Zelia 1997].

Acta Sci. Pol.


Zmiany poziomu zasobw ludzkich obszarw wiejskich... 119

Wartoci cechy syntetycznej wyznaczono metod bezwzorcow, sprowadzajc si


do urednienia znormalizowanych wartoci cech prostych:
m
zij
(1) j 1
qi , (i = 1, 2, ..., n)
m
Nastpnie na podstawie wartoci syntetycznego miernika, jego redniej arytmetycz-
nej oraz odchylenia standardowego podzielono jednostki analizowanej zbiorowoci na
cztery klasy o rnym poziomie badanego zjawiska:
klasa I poziom wysoki,
klasa II poziom powyej przecitnego,
klasa III poziom poniej przecitnego,
klasa IV poziom niski.

WYNIKI BADA

Dla kompleksowej oceny zmian zasobw ludzkich, jakie zaszy w badanym okresie,
obliczono wskaniki syntetyczne na podstawie danych z lat 2003 i 2007. Na podsta-
wie przesanek merytorycznych i statystycznych do pomiaru poziomu zasobw ludzkich
przyjto siedem cech diagnostycznych:
gsto zaludnienia,
przyrost naturalny na 1000 osb,
saldo migracji na 1000 osb,
wskanik obcienia demograficznego (ludno w wieku poprodukcyjnym na 100
osb w wieku przedprodukcyjnym),
jednostki gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON na 1000 osb,
bezrobotni zarejestrowani na 100 osb w wieku produkcyjnym2,
odsetek ludnoci z wyksztaceniem wyszym i policealnym3.
Gsto zaludnienia, przyrost naturalny, saldo migracji, liczb jednostek gospodar-
czych oraz odsetek ludnoci z wyksztaceniem wyszym i policealnym potraktowano
jako stymulanty poziomu zasobw ludzkich, a wic cechy diagnostyczne dodatnio sko-
relowane z badanym zjawiskiem. Natomiast wskanik obcienia demograficznego oraz
liczb bezrobotnych uznano za destymulanty ujemnie skorelowane z poziomem zaso-
bw ludzkich. Wyniki oblicze zarwno dla roku bazowego 2007, jak i porwnawcze-
go 2003 zamieszczono w tabeli oraz na rysunku.
W 2007 roku w klasie I o bardzo wysokim poziomie zasobw ludzkich znalazo
si 9 badanych jednostek (tj. prawie 14% ogu) o najwikszej w regionie gstoci za-

2
Uwzgldniono dane w ukadzie gminnym.
3
Z uwagi na brak pniejszych danych przyjto wartoci z roku spisowego 2002, zarwno w wy-
padku 2003, jak i 2007 roku. W takim ukadzie cecha ta nie wpywa na zmiany poziomu zasobw
ludzkich, ale rnicuje poszczeglne jednostki, uwzgldniajc bardzo wany aspekt badanego zja-
wiska.

Oeconomia 8 (3) 2009


120 L. Ossowska

Tabela 1. Wskaniki charakteryzujce zmiany poziomu zasobw ludzkich obszarw wiejskich


Pomorza rodkowego
Table 1. Indicators defining changes of human capital level in Middle Pomerania rural areas

Wyszczeglnienie Rok Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV Ogem


2003 8 19 29 9 65
Liczba jednostek
2007 9 25 19 12 65
2003 12,3 29,2 44,6 13,8 100,0
Odsetek jednostek
2007 13,8 38,5 29,2 18,5 100,0
2003 47 29 21 19 25
Ludno na 1 km2 powierzchni
2007 49 29 20 16 25
2003 3,83 4,30 3,19 0,84 3,36
Przyrost naturalny na 1000 ludnoci
2007 4,06 4,44 3,53 1,97 3,79
2003 8,55 1,16 1,91 5,52 0,25
Saldo migracji na 1000 ludnoci
2007 12,17 1,47 6,32 7,85 0,02
Ludno w wieku poprodukcyjnym 2003 38,6 40,9 44,3 51,6 43,2
na 100 osb w wieku przedproduk-
cyjnym 2007 44,3 47,0 51,5 57,5 49,1
2003 114,3 75,4 57,3 48,9 70,7
Jednostki gospodarcze na 1000 osb
2007 118,6 73,7 60,3 51,7 75,2
Bezrobotni zarejestrowani na 100 2003 25,2 29,3 35,6 40,5 32,6
osb w wieku produkcyjnym 2007 12,0 13,9 21,8 31,4 18,1
Odsetek ludnoci z wyksztaceniem 2003* 6,6 4,5 3,8 3,2 4,4
wyszym i policealnym 2007* 6,5 4,2 3,8 3,3 4,4
rednia warto miernika 2003 0,602 0,435 0,318 0,206 0,372
syntetycznego 2007 0,618 0,457 0,339 0,246 0,406
* do oblicze przyjto wartoci z roku spisowego 2002.
rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych).
Source: Authors calculation based on Central Statictical Office data.

ludnienia wynoszcej 49 osb na 1 km2 powierzchni. Do liczebnoci tej populacji przy-


czyni si zarwno do wysoki w skali regionalnej przyrost naturalny, jak i najwysze
w regionie saldo migracji. Std rwnie grupa ta reprezentuje najkorzystniejszy typ struk-
tury wiekowej ze stosunkowo duym udziaem ludnoci modej, w wieku przedpro-
dukcyjnym. W klasie I odnotowano zdecydowanie najwicej podmiotw gospodarczych
w przeliczeniu na 1000 mieszkacw. Udzia bezrobotnych w grupie osb w wieku pro-
dukcyjnym osign poziom najniszy spord wydzielonych klas, zatem najkorzystniej-
szy. Ponadto odnotowano w tej grupie najwyszy odsetek ludnoci z wyksztaceniem
wyszym i policealnym. W klasie I znalazy si gminy wiejskie zlokalizowane wok
takich miast, jak: Koobrzeg, Koszalin, Supsk, a take Lbork i Bytw.
Najliczniejsza okazaa si klasa II, skupiajc 25 badanych jednostek (38,5% ogu).
W stosunku do klasy I, w klasie II odnotowano znacznie mniejsz gsto zaludnienia
wynoszc 29 osb na 1 km2 powierzchni. Struktura wiekowa tej populacji wykazaa
podobnie jak w grupie I korzystny typ, na co wpyw wywary zarwno najwyszy
w regionie przyrost naturalny, jak i dodatnie saldo migracji. Udzia bezrobotnych wrd
osb w wieku produkcyjnym okaza si tylko nieznacznie wyszy ni w klasie I. Nato-
miast odsetek osb z wyksztaceniem wyszym i policealnym okaza si nieco niszy ni

Acta Sci. Pol.


Zmiany poziomu zasobw ludzkich obszarw wiejskich... 121

Rys. 1. Poziom zasobw ludzkich na obszarach wiejskich Pomorza rodkowego w 2007 roku
Fig. 1. Human capital level in Middle Pomerania rural areas in 2007
rdo: Obliczenia wasne na postawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych).
Source: Authors calculation based on Central Statistcal Office Data.

przecitnie, podobnie jak liczba jednostek gospodarczych na 1000 mieszkacw. Obsza-


ry wiejskie zgromadzone w klasie II s rozlokowane gwnie w pnocnej i wschodniej
czci regionu.
Oglnie w pierwszych dwch grupach znalazy si obszary wiejskie o korzystnej lo-
kalizacji w pasie nadmorskim oraz wok najwikszych miast regionu. Std najwik-
sze zaludnienie, jednoczenie przy najmniejszych rozmiarach bezrobocia, najwikszym
stopniu przedsibiorczoci i najwikszym odsetku osb z wyksztaceniem wyszym
i policealnym. Niski odsetek bezrobotnych wynika z faktu, e cz ludnoci wiejskiej

Oeconomia 8 (3) 2009


122 L. Ossowska

na tych obszarach znalaza zatrudnienie pozarolnicze w obsudze ruchu turystycznego,


w dziaalnoci handlowo-usugowej, take w miastach.
Klasa III o poziomie zasobw ludzkich poniej przecitnego skupia 19 bada-
nych jednostek (ponad 29% ogu). O przynalenoci obszarw wiejskich do tej klasy
zadecydoway w duej mierze sabsze zaludnienie (20 osb na 1 km2), mniej korzystna
struktura wiekowa oraz ujemne saldo migracji odzwierciedlajce tendencje do odpy-
wu ludnoci z tego obszaru, wywoan w znacznej mierze przez brak miejsc pracy. Std
rwnie odsetek osb bezrobotnych przekroczy poziom przecitny, a liczba jednostek
gospodarczych oraz odsetek ludnoci z wyksztaceniem wyszym i policealnym okazay
si do niskie.
W klasie IV o bardzo niskim poziomie zasobw ludzkich znalazo si 12 badanych
jednostek (18,5% ogu) najsabiej zaludnionych (jedynie 16 osb na 1 km2). Populacja
tej grupy charakteryzowaa si znacznie gorsz od pozostaych klas struktur wiekow.
Ta niekorzystna sytuacja zostaa dodatkowo spotgowana przez najniszy w regionie
przyrost naturalny oraz ujemne saldo migracji. Rwnie rozmiary przedsibiorczoci
okazay si znacznie sabsze ni w pozostaej czci regionu, odsetek ludnoci z wy-
ksztaceniem wyszym i policealnym najniszy, a odsetek bezrobotnych najwyszy.
Obszary wiejskie klasy IV s skupione gwnie w rodkowej i poudniowo-zachodniej
czci regionu.
Klas III i IV utworzyy obszary wiejskie o rozproszonym zaludnieniu, z tendencj
do odpywu ludnoci. Wrd przyczyn takiej sytuacji naley wymieni zalesienie tych
obszarw, a take znaczny udzia obszarw prawnie chronionych w powierzchni oraz
oddalenie od prnych regionalnych orodkw miejskich.
W 2007 roku w odniesieniu do 2003 roku a 69% badanych obszarw wiejskich za-
chowao taki sam poziom zasobw ludzkich. Natomiast 18,5% badanych jednostek od-
notowao wzrost (w tym gmina Ostrowice o dwie klasy), a ponad 12% spadek. Ponadto
jako tendencj pozytywn naley odnotowa wzrost liczebny klas I i II, gwnie kosztem
spadku liczebnoci klasy III. Oznacza to ogln popraw poziomu zasobw ludzkich,
co potwierdzaj pozytywne zmiany wartoci wskanikw dla caego regionu ogem.
W badanym okresie wzrosa oglna warto wskanika syntetycznego, nieco zwikszy
si przyrost naturalny, wzrosa liczba jednostek gospodarczych w przeliczeniu na 1000
mieszkacw, a take znacznie spad odsetek osb bezrobotnych. Gsto zaludnienia
pozostaa na niezmienionym poziomie. Natomiast w zakresie zmian niekorzystnych
nieznacznie spado saldo migracji i wzrosa warto wskanika obcienia demogra-
ficznego. Rosnc warto tego wskanika tumaczy si zarwno zwikszajc si liczb
osb w wieku poprodukcyjnym, jak i zmniejszajc si liczebnoci osb w wieku przed-
produkcyjnym, co dodatkowo nasilio skal zjawiska. Utrzymywanie si takiej tendencji
przyczynia si do rosncych problemw natury spoeczno-ekonomicznej, zwizanych
z tzw. zastpowaniem pokole. Do zmian korzystnych moe przyczyni si rosncy przy-
rost naturalny.
Zasoby ludzkie niewtpliwie wpywaj na rozwj obszarw wiejskich. Skala tego
oddziaywania jest dua, a kierunki oddziaywania rne zarwno korzystne, jak i nie-
korzystne.

Acta Sci. Pol.


Zmiany poziomu zasobw ludzkich obszarw wiejskich... 123

WNIOSKI

Zgodnie z gwnym celem artykuu zbadano zmiany, jakie nastpiy w ostatnich la-
tach w zakresie zasobw ludzkich obszarw wiejskich Pomorza rodkowego, co umoli-
wio sformuowanie kilku zasadniczych wnioskw:
Na obszarach wiejskich Pomorza rodkowego w badanym okresie poziom zasobw
ludzkich nieznaczny wzrs. Zmiany te nie miay charakteru kluczowego, ale okazay si
na tyle wane, e wpyny na wyniki bada i zostay odnotowane. Na niewielkie rnice
w poziomie zasobw ludzkich na obszarach wiejskich Pomorza rodkowego mg wpy-
n krtki okres bada. W duszym okresie intensywno odnotowanych zmian byaby
wiksza.
W 2007 roku w porwnaniu do 2003 roku w przypadku a 69% badanych jedno-
stek nie odnotowano zmiany w poziomie zasobw ludzkich. Dalszych 18,5% badanych
jednostek odnotowao wzrost, a tylko 12% spadek poziomu badanego zjawiska, co po-
twierdza wzrost oglnego poziomu zasobw ludzkich na obszarach wiejskich Pomorza
rodkowego w badanym okresie.
W klasach I i II o poziomie kapitau ludzkiego wyszym ni przecitnie. Tu zna-
lazy si obszary wiejskie Pomorza rodkowego korzystnie zlokalizowane w pasie
nadmorskim oraz w ssiedztwie najwikszych miast regionu. W ksztatowaniu zasobw
ludzkich obszarw wiejskich ssiedztwo miast jest szczeglnie istotne z jednej strony
miasta cigaj zasoby ludzkie, z drugiej daj moliwo rozwoju.
Klasy III i IV o poziomie zasobw ludzkich niszym ni przecitnie, skupiy
obszary wiejskie o rozproszonym zaludnieniu, z tendencj do odpywu ludnoci. S to
tereny o znacznym zalesieniu i z duym udziaem obszarw prawnie chronionych w po-
wierzchni, co z pewnoci wpywa na ich peryferyjny charakter.

PIMIENNICTWO

Bank Danych Regionalnych GUS, http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks, marzec 2009.


Malina A., Zelia A., 1997. Taksonomiczna analiza przestrzennego zrnicowania jakoci ycia
ludnoci w Polsce w 1994 r. Przegld Statystyczny, z. 1, t. 44.
Wysocki F., Lira J., 2003. Statystyka opisowa. Wyd. AR, Pozna.

CHANGES OF HUMAN CAPITAL LEVEL IN RURAL AREAS OF MIDDLE


POMERANIA

Abstract. The article presents changes of human capital in rural areas of Middle Pomerania
in 2003 and 2007. Human capital is one of the most active and complicated regional fac-
tors. The research was based on the synthetic indicator. The region was delimited into four
different levels of human capital.
Key words: human capital, rural areas of Middle Pomerania, synthetic indicator

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


Oeconomia 8 (3) 2009, 125133

POLITYKA GOSPODARCZA WOBEC MAYCH


I REDNICH PRZEDSIBIORSTW A ROZWJ
OBSZARW WIEJSKICH

Dagmara K. Zuzek
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Streszczenie. Funkcjonowanie kadej gospodarki rynkowej oparte jest przede wszystkim


na dziaalnoci maych i rednich przedsibiorstw. Sektor ten postrzegany jest jako strate-
giczny ze wzgldu na tworzenie nowych miejsc pracy oraz zalety majce istotny wpyw
na rozwj regionalny. Polski rzd deklaruje coraz wiksze wsparcie wobec tego sektora.
Waciwa polityka wobec MSP powinna uwzgldnia dwa cele, tj. oglne warunki rozwoju
tego sektora oraz niwelowanie barier wpywajcych na ograniczenie ich funkcjonowania.
Sowa kluczowe: mae i rednie przedsibiorstwa, obszary wiejskie, rozwj

WSTP

Sektor MSP spenia okrelone funkcje spoeczne i gospodarcze. Odgrywa istotn


rol w procesie zmian struktury przemysowej kraju, inicjuje powstanie i rozwj nowych
dziedzin produkcji oraz usug, zagospodarowuje i wchania znaczne zasoby siy roboczej,
jak rwnie bierze udzia w ksztatowaniu ekonomicznej infrastruktury caego systemu
gospodarczego m.in. przez rozwj kooperacji i podwykonawstwa.
Znaczenie sektora MSP w gospodarce wymusza zatem podjcie przez waciwe in-
stytucje rzdowe, samorzdowe konkretnych dziaa w sferze uregulowa administra-
cyjnych i prawnych dotyczcych rozwoju przedsibiorczoci i efektywnoci funkcjono-
wania tego sektora. Wprowadzenie okrelonych systemowych rozwiza, stwarzajcych
dogodne warunki do powstawania i dalszego rozwoju sektora small biznesu, umoliwia
tym samym realizacj przez niego rnorodnych spoeczno-gospodarczych oczekiwa.
Celem artykuu jest przedstawienie ewolucji maych i rednich przedsibiorstw
w Polsce, jak rwnie polityki regionalnej i strukturalnej rzdu w zakresie dynamizowa-
nia rozwoju MSP.

Adres do korespondencji Corresponding author: Dagmara K. Zuzek, Uniwersytet Rolniczy


w Krakowie, Katedra Ekonomii, Al. Mickiewicza 21, 31-121 Krakw.
126 D.K. Zuzek

POJCIE MAYCH I REDNICH PRZEDSIBIORSTW

Wielko danego przedsibiorstwa to cecha, ktra w przekonaniu wielu przedstawi-


cieli nauk zarzdzania i podejmowanych przez nich analiz w istotny sposb wpywa na
sprawno i ekonomiczn efektywno zarwno samych przedsibiorstw, jak i moliwo-
ci rozwojowe caej gospodarki, w ktrej funkcjonuje. Od dawna poszukuje si zatem ich
optymalnej wielkoci, co zreszt nie jest atwym przedsiwziciem.
W literaturze przedmiotu mona wyrni dwa sposoby wyznaczenia wielkoci
przedsibiorstwa, s to:
kryteria ilociowe, opierajce si na wykorzystaniu bezwzgldnych miar wielkoci,
jak np. liczba zatrudnionych, warto majtku trwaego czy te warto sprzeday (ob-
rotu) itp.;
kryteria jakociowe, odnoszce si do cech niemierzalnych, obejmujce m.in. takie
czynniki, jak: innowacyjno, kreatywno czy te ich system zarzdzania, na podstawie
ktrych mona okreli stan bd miejsce firmy wrd pozostaych przedsibiorstw [Pia-
secki 2001].
Zatem we wszystkich krajach Unii Europejskiej, w tym rwnie w Polsce od dnia 1
stycznia 2005 r., zgodnie z rozporzdzeniem Komisji Europejskiej Nr 70/2001 zmienio-
nym przez rozporzdzenie KE Nr 364/2004, obowizuje nastpujca definicja maych
i rednich przedsibiorstw oraz mikroprzedsibiorstw, bez wzgldu na ich form prawn
[Dz.U. UE L 124 z 20.05.2003 ]:
mikroprzedsibiorstwa to te, ktre zatrudniaj mniej ni 10 pracownikw natomiast
ich roczny obrt nie przekracza 2 mln euro i/lub cakowity bilans roczny nie moe by
wyszy ni 2 mln euro,
mae przedsibiorstwa to takie, ktre zatrudniaj mniej ni 50 pracownikw, a ich
roczny obrt nie przekracza 10 mln euro i/lub bilans roczny nie przekracza sumy 10 mln
euro,
rednie przedsibiorstwa czyli przedsibiorstwa zatrudniajce mniej ni 250 pra-
cownikw, a ich roczny obrt nie przekracza 50 mln euro oraz/lub warto bilansu rocz-
nego nie moe przekroczy 43 mln euro.
Pomimo istnienia rnych kryteriw i metod klasyfikacji maych i rednich gospo-
darstw uwaa si, e posiadaj one pewne wsplne, uniwersalne cechy, a ktre rwnie
odrniaj je od przedsibiorstw duych. Wrd tych cech mona wyrni:
system zarzdzania jeden (kilku) waciciel, ktry wykazuje osobiste zaangaowanie;
przedsibiorstwa s wasnoci indywidualn lub maej liczby wacicieli;
ich dziaalno opiera si na lokalnym popycie i zasobach o nieskomplikowanej tech-
nologii;
podstawa rozpoczcia dziaalnoci i dalszego rozwoju w duej mierze zaley od po-
siadania wasnego kapitau;
przedsibiorstwa te nie maj dominujcej pozycji na rynku, a wic dziaaj w warun-
kach silnej konkurencji [Piasecki 2001].

Acta Sci. Pol.


Polityka gospodarcza wobec maych i rednich przedsibiorstw... 127

EWOLUCJA ROZWOJOWA MSP W POLSCE

W rozwinitej gospodarce niezbdne jest funkcjonowanie obok siebie zarwno sek-


tora duych, jak i sektora maych i rednich przedsibiorstw. Pomidzy nimi wystpu-
j czsto rne powizania, bowiem przedsibiorstwa mniejsze, dziaajc w przemyle,
handlu i usugach, niejednokrotnie bywaj kooperantami tych wikszych: dostarczaj im
np. konkretne czci bd zespoy do montau zoonych wyrobw. S to powizania
o charakterze komplementarnym, stwarzajce warunki do wzajemnej wsppracy midzy
nimi.
Mae i rednie przedsibiorstwa mog uzyska przewag nad duymi firmami m.in.
w sytuacjach:
sprawnej i szybkiej reakcji na zmieniajce si otoczenie,
atwego wchodzenia w okrelone kooperacyjne ukady przez szybkie tworzenie no-
wych miejsc pracy,
otwarcia na wykorzystanie innowacji, ktre mog by atwiej weryfikowane przez
rynkowe potrzeby,
przedsibiorczego wykorzystania rnych szans i okazji rynkowych,
sprawnego przepywu informacji wewntrz przedsibiorstwa,
dziaalnoci opartej przede wszystkim na zaspokajaniu konkretnych potrzeb wystpu-
jcych na lokalnym rynku,
wyszej konkurencyjnoci, ktra moliwa jest do osignicia w sytuacji cisej kon-
troli oraz redukcji kosztw [Skowronek-Mielczarek 2007].
Analizujc liczb podmiotw funkcjonujcych w naszej gospodarce w sektorze pry-
watnym i publicznym, zdecydowan wikszo stanowi przedsibiorstwa prywatnej
wasnoci. Udzia sektora prywatnego w oglnej liczbie podmiotw obecnie ksztatuje
si na poziomie 95%. Od 1997 do I procza 2007 roku liczba podmiotw gospodarczych
wzrosa ogem o ok. 40%. Struktura przedsibiorstw ze wzgldu na klas wielkoci
(wedug kryterium zatrudnienia) od dawna pozostaje niezmienna. W grupie wszystkich
podmiotw naszej gospodarki narodowej 99% stanowi sektor MSP. Zgodnie z danymi
zawartymi w tabeli 1 pod wzgldem ilociowym dominuj mikroprzedsibiorstwa (ok.
95%), nastpnie przedsibiorstwa mae (ok. 4%), rednie (ok. 0,7%) natomiast przed-
sibiorstwa due o liczbie pracujcych powyej 250 osb maj zaledwie 0,1% udziau
[PARP 2008].
W latach 20052007 najwicej nowych jednostek powstawao w grupie mikro-
i maych przedsibiorstw, w pozostaych sytuacja bya zmienna z tendencj zmniejszania
si liczby rednich i duych przedsibiorstw. Najwicej nowych przedsibiorstw zare-
jestrowano w wojewdztwach: mazowieckim, lskim, wielkopolskim, dolnolskim,
maopolskim i pomorskim, a najmniej midzy innymi w wojewdztwach: opolskim,
witokrzyskim, podlaskim czy podkarpackim. Naley doda, e mimo wzrostu liczby
przedsibiorstw nowo zarejestrowanych jednoczenie malaa liczba jednostek aktywnych
przedsibiorstw. Liczb podmiotw nowo zarejestrowanych, jak i wykrelonych z reje-
stru REGON w latach 19972007 przedstawia rysunek 1.

Oeconomia 8 (3) 2009


Tabela 1. Podmioty gospodarki narodowej ze wzgldu na liczb pracujcych w latach 19972007
128

Table.1 Entities of the national economy by the number of employed persons in 19972007

Podmioty ze wzgldu na liczb pracujcych


Razem (mikro Entities by the number of employed persons
Rok Ogem i MSP) = 100%
1000
Year Total Total (micro and
09 1049 50249 i wicej
SMEs) = 1 00 09 1049 50249 250999
% % % 1000 and
more
1997 2 596 890
2005 3 615 621 3 610 929 3 436 841 95,17 145 745 4,03 28 343 0,78 3 896 796
2006 3 636 039 3 631 364 3 455 565 95,15 147 393 4,05 28 406 0,78 3 863 812
Przyrost w stos.
do 2005 r.
20 418 20 435 18 724 1 648 63 33 16
Increase in rel.
to 2005 r.
2007 3 644 657 3 639 972 3 463 097 95,14 148 513 4,08 28 362 0,77 3 879 806
Przyrost w stos.
do 2006 r.
8 618 8 608 7 532 1 120 44 16 6
Increase
in rel. to 2006 r.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS, 2008.
Source: Authors own elaboration based on GUS data, 2008.
D.K. Zuzek

Acta Sci. Pol.


Polityka gospodarcza wobec maych i rednich przedsibiorstw... 129

311033
239428
187510
271090
175292 158508 242790
484342 134943 214778
486854 194666
144752
368979
360346 295033
349146 297302
270958 253519 261507
233520

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Lata

Podmioty gospodarki narodowej wyrejestrowane National economy entities removed from register
Podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane National economy entities registered
Rys. 1. Podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane i wykrelone z rejestru REGON
w latach 19972007
Fig. 1. Entities of the national economy: registered recently and removed from REGON register
in 19972007
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS, 2008.
Source: Authors own elaboration based on GUS data, 2008.

Struktura branowa przedsibiorstw w latach 20052007 pozostaje wzgldnie stabil-


na. Udzia mikro-, maych i rednich podmiotw w podstawowych sekcjach gospodarki
w latach 20052007 przedstawia rysunek 2.
Zgodnie z klasyfikacj PKD najwicej przedsibiorstw z sektora MP funkcjonowao
w nastpujcych sekcjach:
a) Handel i naprawy stanowiy one ok. 35% wszystkich przedsibiorstw tego sekto-
ra, gdzie dziaalno t prowadziy przede wszystkim mikroprzedsibiorstwa,

100% Pozostae sekcje Other sections


90% 847481 868032 877453
80% Transport i czno Transport and
70% 261284 259190 260486 Communications
376038 373480 371492
60% Przetwrstwo przemysowe Manufacturing
357810 367318 378434
50%
40% 583381 602788 600583 Budownictwo Construction
30%
20%
1184944 1160556 1151524 Obsuga nieruchomoci i firm Real estate
10%
renting and business activities
0%
2005 2006 2007
Handel i naprawy Trade and repair
Lata
Rys. 2. Struktura branowa mikro, maych i rednich przedsibiorstw wedug sekcji PKD w la-
tach 20052007
Fig. 2. Branch structure of micro, small and medium sized enterprises by GDP sections in
20052007
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS, 2008.
Source: Authors own elaboration based on GUS data, 2008.

Oeconomia 8 (3) 2009


130 D.K. Zuzek

b) Obsuga nieruchomoci i firm, w ktrej funkcjonowao ok. 16% podmiotw gospo-


darczych, przy czym brana ta rwnie bya zdominowana przez podmioty mikro,
c) Budownictwo, ktrym zajmuje si ok. 10% podmiotw gospodarczych analizowa-
nego sektora, w tym dominujc rol miay mikroprzedsibiorstwa,
d) Przetwrstwo przemysowe, przedsibiorstwa tej sekcji stanowiy ok. 11,4%
wszystkich jednostek gospodarczych sektora MP, gdzie najwikszy udzia przypad na
przedsibiorstwa mae,
e) Transport i czno, gdzie dziaalno t prowadzi ok. 8% podmiotw gospodar-
czych zaliczanych do sektora MSP, w tym przede wszystkim najwikszy udzia miay
mikroprzedsibiorstwa. Przedsibiorstwa prowadzce inn dziaalno, funkcjonujce
w pozostaych sekcjach stanowiy cznie okoo 19% jednostek gospodarczych z sektora
MSP.

POLITYKA REGIONALNA I STRUKTURALNA RZDU W ZAKRESIE


DYNAMIZOWANIA ROZWOJU MSP

Dziaania podejmowane na rzecz rozwoju sektora MSP w naszym kraju podejmowane


s na trzech poziomach: krajowym, regionalnym i lokalnym. Na paszczynie centralnej
za wsparcie MSP odpowiedzialne s agencje rzdowe. Funkcje te peni przede wszyst-
kim Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP). Wsparcie ze strony regionu
jest realizowane za pomoc regionalnych instytucji finansujcych (RIF) przy wsppra-
cy z rzdowymi agencjami PARP w celu realizacji zarwno programw krajowych, jak
i wdraania dziaa skierowanych do MSP, zawartych w strategii rozwoju regionalnego.
Poziom lokalny tworz za wyspecjalizowane doradcze jednostki o charakterze infor-
macyjnym, szkoleniowym i finansowym w danej gminie. O okrelon pomoc publiczn
mog ubiega si te przedsibiorstwa, ktre podejmuj nastpujce dziaania w zakresie:
nowych inwestycji, tworz nowe miejsca pracy, zatrudniaj okrelone grupy osb, korzy-
staj z usug doradztwa, bior udzia w wystawach i targach, podejmuj prace badawczo-
-rozwojowe itp. Pomoc publiczna ma gwnie za zadanie tworzenie sprzyjajcych warun-
kw, zacht do podejmowania dziaa, ktrych nie wymusza rynek, a ktre s istotne dla
waciwego funkcjonowania poszczeglnych elementw, jak i caej gospodarki [Misig
2005].
Dziaania naszego rzdu podejmowane w odniesieniu do MSP, wynikajce z przyj-
tych zaoe polityki regionalnej zostay sformuowane m.in.:
w Ustawie z dnia 12 maja 2000 r. definiujcej warunki i formy wsparcia rozwoju
regionalnego, gdzie zostay rwnie okrelone zasady wsppracy Rady Ministrw
i organw rzdowej administracji z wadzami samorzdu terytorialnego. rodki fi-
nansowe przeznaczone na stymulowanie regionalnego rozwoju maj by skierowane
gwnie na promocj przedsibiorczoci, szczeglnie MSP, innowacji gospodarczych
i transferu technologii oraz tworzenia nowych staych miejsc pracy, popraw infra-
struktury technicznej i transportowej, ktre stwarzaj wiksze moliwoci realizacji
konkretnych inwestycji gospodarczych,
w Programie Polska 2025 Dugookresowa Strategia Trwaego i Zrwnowaonego
Rozwoju przyjty w lipcu 2000 r., w ktrym wskazano na nastpujce metody i na-

Acta Sci. Pol.


Polityka gospodarcza wobec maych i rednich przedsibiorstw... 131

rzdzia stymulujce rozwj mikro-, maych i rednich firm m.in. : stworzenie systemu
finansowego wsparcia MSP uatwiajcego im dostp do obcych rde finansowania
dziaalnoci, pozabankowych instytucji finansowego otoczenia (np. funduszy venture
capital), zmniejszenie obcie podatkowych oraz uproszczenie systemu podatko-
wego, uatwienie przedsibiorcom dostpu do wiedzy w zakresie prowadzenia firmy
doradztwo, szkolenia itp., obnienie kosztw porednich w kosztach pracy, finan-
sowanie dziaalnoci eksportowej poprzez zastosowanie porcze i gwarancji oraz
stworzenie warunkw skaniajcych do podejmowania inwestycji, transferu techno-
logii i innowacji,
w Narodowej strategii rozwoju regionalnego na lata 20012006, w ktrej pomoc
finansow skierowano zarwno do powstajcych, jak i istniejcych ju MP oraz in-
stytucji finansowego ich otoczenia [Struycki 2004].
Jednak brak wiedzy i znajomoci okrelonych procedur zwizanych z wykorzysta-
niem pomocy regionalnej przez przedsibiorcw stanowi istotn barier wykorzystania
tego rodzaju rde zewntrznego finansowania.
Polityka rolna ma na celu wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarw wiejskich,
gwnie przez ich modernizacj, zmian struktury sektora rolniczego i tworzenie miejsc
pracy w przetwrstwie rolno-spoywczym, usugach, handlu, gaziach, ktre wystpuj
w otoczeniu wsi i s jej walorem. Zagadnienia te w odniesieniu do sektora MSP oznacza-
j skierowanie pomocy finansowej dla wsparcia procesw zaoycielskich, uruchomienie
linii kredytw preferencyjnych oraz wszelk inn pomoc finansow ze strony pastwa
w powizaniu z programami instytucji i organizacji midzynarodowych.
Polityka pastwa skierowana do analizowanego sektora moe zatem przybiera for-
m niezalenej deklaracji dotyczcej maego biznesu, albo moe stanowi cz ogl-
nogospodarczej strategii. Niezalenie od tego kady kraj powinien opracowa wasn
koncepcj wsparcia rozwoju maej i redniej przedsibiorczoci poprzez sformuowanie
najbardziej podanych kierunkw i form promocji oraz instytucji, ktrych zadaniem jest
wypracowanie okrelonych zasad i instrumentw sucych temu celowi. Podstaw do
stworzenia oglnych zasad polityki dotyczcej MSP, a wic wyksztacenia sformalizowa-
nych systemw promocji tego sektora w kadym kraju, powinny sta si takie czynniki,
jak: okres dowiadcze zwizany ze wspieraniem small biznesu, rola i okrelone miejsce
w gospodarce, ktre zajmuje istniejcy ju sektor MSP, podzia wpyww na polityk
wsparcia sektora mikro-, maej i redniej przedsibiorczoci pomidzy rzdem central-
nym a wadzami lokalnymi, istnienie waciwych ustaw, owiadcze bd innych formal-
nych deklaracji dotyczcych polityki wsparcia MSP oraz podzia wpyww politycznych
i gospodarczych midzy mae i due przedsibiorstwa, ktre znajduje odzwierciedlenie
w dziaalnoci stowarzysze, izb itp.
Polityka rzdu wobec sektora MSP stanowi zatem wany element w kreowaniu ich po-
zycji i konkurencyjnoci na rynku. Ma ona za zadanie stworzenie korzystnych prawnych
i ekonomicznych warunkw do dalszego ich wzrostu, jak rwnie penego wykorzysta-
nia ich potencjau rozwojowego. Na jego kondycj wpywaj bowiem cznie istniejce
makroekonomiczne uwarunkowania oraz pewne specyficzne czynniki charakterystyczne
dla przedsibiorstw analizowanego sektora. Std podejmowane dziaania powinny by
prowadzone w dwch rwnolegych paszczyznach, a wic przez zastosowanie instru-
mentw wsplnych dla wszystkich przedsibiorstw niezalenie od wielkoci, gwnie

Oeconomia 8 (3) 2009


132 D.K. Zuzek

w sferze krajowej polityki gospodarczej, uzupenionych jednak instrumentami skierowa-


nymi wycznie na potrzeby tego sektora.
Tematyka wspierania sektora MSP zostaa rwnie uwzgldniona w okrelonych
priorytetach pozostaych sektorowych programw operacyjnych m.in. w ramach Re-
strukturyzacji i Modernizacji Sektora ywnociowego i Rozwoju Obszarw Wiejskich
oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
Do 2013 roku bd realizowane kolejne programy operacyjne, z ktrych bd mogli
skorzysta przedsibiorcy oraz instytucje otoczenia biznesowego, a rodki bd prze-
znaczone przede wszystkim na zmodernizowanie technologii stosowanych w przed-
sibiorstwach, wspieranie innowacji i stymulowanie dziaa badawczo-rozwojowych
przedsibiorstw, jak rwnie zachcanie do tworzenia kooperacyjnych zwizkw midzy
przedsibiorcami.

PODSUMOWANIE

Polityka rzdu oraz makroekonomiczna sytuacja pastwa ma istotny wpyw na oto-


czenie gospodarcze przedsibiorstw. Wane jest zatem, aby w tym przypadku wpyw ten
sprzyja rozwojowi mikro-, maej i redniej przedsibiorczoci szczeglnie na szczeb-
lu lokalnym i regionalnym. Wyrazem tego powinna by waciwa polityka regionalna
zapewniajca zrwnowaony i dynamiczny rozwj regionw, a przeciwdziaajca mar-
ginalizacji niektrych obszarw. Polityka ta stanowi istotn dziedzin interwencji pub-
licznej pastwa, a pomoc dla mikro-, maych i rednich przedsibiorstw jest jej czci.
Wrd priorytetw realizowanej polityki regionalnej dotyczcych sektora MSP naley
wyrni: wspieranie inwestycji gwnie poprzez stymulowanie powstawania i rozwoju
maych i rednich przedsibiorstw, podejmowanie dziaa przycigajcych zagraniczny
kapita, szczeglnie inwestycje korporacji midzynarodowych, podejmujcych dziaal-
no eksportow oraz inwestycji zwizanych z komputeryzacj firm i wykorzystaniem
w dziaalnoci Internetu, dotacje inwestycyjne na finansowanie czci inwestycyjnej pla-
nw rozwoju, powstajce jako efekt pomocy doradczej uzyskanej w ramach programu.
Wanym celem polityki pastwa wobec sektora MSP jest rwnie tworzenie organizacyj-
nej infrastruktury, a wic wspieranie rozwoju sfery instytucjonalnego otoczenia przedsi-
biorczoci, na ktr skadaj si placwki pomocowe oferujce usugi doradcze, szkole-
niowe oraz finansowe, wspomagajce rozwj tych przedsibiorstw. Wrd nich mona
wyrni: lokalne agencje rozwoju, inkubatory przedsibiorczoci, orodki wspierania
biznesu czy te lokalne fundusze porcze kredytowych. Ich zadaniem jest rwnie za-
pewnienie waciwego systemu edukacyjno-informacyjnego, prowadzcego do wzrostu
innowacyjnoci i konkurencyjnoci tych przedsibiorstw.

PIMIENNICTWO

Misig F., 2005. Pomoc publiczna dla maych i rednich przedsibiorstw, opracowanie zbiorowe,
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Piasecki B., 2001. Ekonomika i zarzdzanie ma firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. III
zm. i uzup., Warszawa d.

Acta Sci. Pol.


Polityka gospodarcza wobec maych i rednich przedsibiorstw... 133

Skowronek Mielczarek A., 2007. Mae i rednie przedsibiorstwa. rda finansowania, Wydawni-
ctwo C. i H. Beck, wyd. III uaktualnione Warszawa.
Struycki M., 2004. Mae i rednie przedsibiorstwa w gospodarce regionu, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa.

ECONOMIC POLICY TOWARDS SMEs VERSUS RURAL DEVELOPMENT

Abstract. Each market economy functions basing primarily on small and medium-sized en-
terprises activities. This sector is perceived as a strategic one because of creating new jobs,
which at current unemployment rate is not without importance, it is also a key factor in the
process of economic growth. Proper policy targeted at SMEs should take into account two
goals: overall conditions of the development of SMEs and intervention measures in other
sectors and fields of policy.
Key words: small and medium enterprises, rural areas, development

Zaakceptowano do druku Accepted for print 15.05.2009

Oeconomia 8 (3) 2009


CONTENTS
SPIS TRECI

Katarzyna Bana
Ocena zaplecza produkcyjnego ywca kurczt brojlerw na przykadzie wybranych
ferm wojewdztwa maopolskiego i lskiego .......................................................... 5
Comparative analysis of production resources of broiler chicken livestock on example
of selected farms from Maopolska and Silesia provinces

Wawrzyniec Czubak, Ewa Kiryluk-Dryjska


Regionalne zrnicowanie aktywnoci rolnikw w ubieganiu si o rodki strukturalne
UE przeznaczone na rozwj rolnictwa w Polsce w latach 20042006 .................... 13
Regional differentiation in applying for financial support from EU structural funds for
the development of agriculture in Poland in 20042006

Stanisaw Gawowski, Pawe Mickiewicz


Renty strukturalne w Programie Rozwoju Obszarw Wiejskich
na lata 20072013 ................................................................................................... 25
Structural pension in Rural Development Program 20072013

Monika Jaworska, Lidia Luty


Ocena rozwoju spoeczno-gospodarczego powiatw
wojewdztwa maopolskiego .................................................................................. 37
Social-economic development estimation of Maopolskie voivodships poviats

Marzena Kacprzak
Kreowanie warunkw dla rozwoju przedsibiorczoci przez gminne samorzdy .. 45
Creating conditions for entrepreneurship development by local self-governments

Grayna Krzyminiewska
Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej ..................... 57
Economic knowledge and social skills of rural youth

Radosaw Lewandowski, Anna Skwara


Strategia rozwoju rolnictwa jako instrument realizacji celw polityki
spoeczno-gospodarczej Polski ............................................................................... 69
Agriculture development strategy as a tool of socio-economic policy objectives
realization in Poland

Renata Matysik-Pejas, Tomasz Wojewodzic


Rola kanaw przepywu informacji w marketingu terytorialnym ......................... 77
Role of information flow channels in territorial marketing
Monika Mejszelis
Postawy rolnikw wobec moliwoci nabywania nowych umiejtnoci w ramach
pomocy publicznej na obszarze wojewdztwa zachodniopomorskiego ................. 87
The attitudes of farmers to possibility of acquisition of the new skills within the public
support in West Pomerania province

Anna Milewska
Pomoc publiczna w rolnictwie wybrane aspekty ................................................. 99
Public support in agriculture selected aspects

Anna Nowak
Kwalifikacje rolnikw czynnikiem rozwoju gospodarstw rolnych ....................... 107
Farmers qualifications as the factor influencing rural farms development

Luiza Ossowska
Zmiany poziomu zasobw ludzkich obszarw wiejskich Pomorza rodkowego . 117
Changes of human capital level in rural areas of Middle Pomerania

Dagmara K. Zuzek
Polityka gospodarcza wobec maych i rednich przedsibiorstw
a rozwj obszarw wiejskich ................................................................................ 125
Economic policy towards SMEs versus rural development

You might also like