Ratownik - Medyczny 322 (06) z1.09 U

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Julita Basiak
Stosowanie procedur postpowania ratowniczego w ostrych

zatruciach 322[06].Z1.09
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
___________________________________________________________________________
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Recenzenci:
dr hab. n. med. Waldemar Machaa
mgr Ewa o
Opracowanie redakcyjne:
dr Julita Basiak
Konsultacja:
mgr Magorzata Sienna
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 322[06].Z1.09

Stosowanie procedur postpowania ratowniczego w ostrych zatruciach, zawartego
w programie nauczania dla zawodu ratownik medyczny.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

1
SPIS TRECI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstpne 4
3. Cele ksztacenia 5
4. Materia nauczania 6
4.1. Epidemiologia i drogi przedostawania si trucizn do organizmu 6
4.1.1. Materia nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajce 11
4.1.3. wiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postpw 13
4.2. Metody eliminowania trucizn z organizmu i zabezpieczanie materiaw
do bada toksykologicznych 14
4.2.3. wiczenia 22
4.3. Zastosowanie procedury postpowania ratowniczego zalenie od rodzaju
trucizny 25
4.3.3. wiczenia 34
4.4. Zatrucia grzybami i truciznami rolinnymi 36
4.4.3. wiczenia 41
4.5. Zastosowanie procedury postpowania ratowniczego w sytuacji ukszenia
i udlenia 45
4.5.3. wiczenia 48
5. Sprawdzian osigni 52
6. Literatura 57

2
1. WPROWADZENIE
Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy w zakresie Stosowanie procedur
postpowania ratowniczego w ostrych zatruciach w wykonywaniu zawodu ratownik
medyczny. W poradniku znajdziesz:
wymagania wstpne wykaz umiejtnoci, jakie powiniene mie ju uksztatowane,
aby bez problemw mg korzysta z poradnika,
cele ksztacenia wykaz umiejtnoci, jakie uksztatujesz podczas pracy z poradnikiem,
materia nauczania wiadomoci teoretyczne niezbdne do opanowania treci jednostki
moduowej,
zestaw pyta, aby mg sprawdzi, czy ju opanowae okrelone treci,
wiczenia, ktre pomog Ci zweryfikowa wiadomoci teoretyczne oraz uksztatowa
umiejtnoci praktyczne,
sprawdzian postpw,
sprawdzian osigni, przykadowy zestaw zada. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiau caej jednostki moduowej,
literatur uzupeniajc.
322[06].Z1
Medycyna ratunkowa
322[06].Z1.01
Podawanie lekw rnymi drogami
322[06].Z1.02 322[06].Z1.03
Prowadzenie resuscytacji kreniowo- Stosowanie procedur postpowania
oddechowej ratowniczego w nagych stanach
anestezjologicznych
322[06].Z1.04
322[06].Z1.05
Stosowanie procedur postpowania
ratowniczego w nagych stanach Stosowanie procedur postpowania
internistycznych ratowniczego w nagych stanach
chirurgicznych
322[06].Z1.06
322[06].Z1.07
Stosowanie procedur postpowania
ratowniczego w nagych stanach Stosowanie procedur postpowania
pediatrycznych ratowniczego w nagych stanach pooniczo-
ginekologicznych
322[06].Z1.08
Stosowanie procedur postpowania 322[06].Z1.09
ratowniczego w nagych stanach
neurologicznych i psychiatrycznych Stosowanie procedur postpowania
ratowniczego w ostrych zatruciach
Schemat ukadu jednostek moduowych w module

3
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej, powiniene umie:
rozrnia czynniki majce wpyw na ycie czowieka,
okrela zachowania prozdrowotne,
analizowa procesy poznawcze czowieka,
analizowa procesy spoeczne i emocjonalne czowieka,
wyjania pojcie rodowisko, zanieczyszczenia, zatrucia,
ocenia zaburzenia zdrowotne,
udziela pierwszej pomocy,
komunikowa si werbalnie i niewerbalnie,
rozwizywa konflikty,
stosowa zasady etyki,
korzysta z rnych rde informacji,
obsugiwa komputer,
wsppracowa w grupie.

4
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej, powiniene umie:
zrnicowa trucizny z uwzgldnieniem drogi wchaniania,
rozpozna objawy ostrych zatru,
zabezpieczy podstawowe funkcje yciowe u zatrutego,
zabezpieczy materia do bada toksykologicznych,
uzasadni zastosowanie metod przypieszenia eliminacji trucizn
z ustroju,
wykona pukanie odka,
scharakteryzowa organizacj leczenia zatru,
zastosowa procedury postpowania ratowniczego zalenie od rodzaju trucizny,
rozrni swoiste odtrutki moliwe do zastosowania w warunkach przedszpitalnych,
zastosowa procedury postpowania ratowniczego w sytuacji ukszenia przez zwierzta
jadowite.

5
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Epidemiologia i drogi przedostawania si trucizn do organizmu
4.1.1. Materia nauczania
Dzia medycyny zajmujcy si truciznami to toksykologia, ktra zacza si tworzy na
przeomie XIX i XX wieku w odpowiedzi na szybki rozwj przemysu. Trucizna to
substancja organiczna lub nieorganiczna, ktra nawet w niewielkim steniu, po dostaniu si
do organizmu wywouje objawy chorobowe mogce prowadzi do mierci. Moe to by
ciecz, gaz, ewentualnie substancja staa rozpuszczalna w wodzie lub tuszczach. Zatrucia s
czsto spowodowane rodkami stosowanymi w yciu codziennym (wystpuj przypadkowo).
Mog by nastpstwem nieszczliwego wypadku, spoycia zanieczyszczonej ywnoci,
trujcych lekw lub alkoholu. Zatrucia mog by te zamierzone: prba samobjcza,
morderstwo. Zatrucie oparami rnych substancji lub gazami nastpuje poprzez drogi
oddechowe. Grone dla ycia jest wstrzykiwanie do naczy krwiononych rodkw
odurzajcych, narkotycznych i innych. Niektre substancje trujce, mog wnika do
organizmu wieloma drogami rwnoczenie.
Rozwj przemysu, urbanizacja i mechanizacja, ktre s wykadnikami postpu, stanowi
jednoczenie rdo stresw i przyczyn zwikszonej urazowoci psychicznej wspczesnego
spoeczestwa. Powoduje to zwikszenie uywania lekw, zwaszcza uspakajajcych
i nasennych oraz gromadzenia ich w znacznych ilociach w domowych apteczkach. Sytuacja
ta sprzyja narastaniu ostrych zatru. Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia s czwart, co
do czstoci po chorobach ukadu krenia, nowotworach i urazach przyczyn zgonw.
miertelno w ostrych zatruciach wynosi ok. 1%, znaczn cz poszkodowanych udaje si
uratowa przy uyciu klasycznych metod terapeutycznych bez koniecznoci wdraania
leczenia wysoko specjalistycznego. atwy dostp do lekw i rodkw chemicznych poszerza
potencjalne moliwoci zatru zarwno przypadkowych jak i celowych.
Zatrucia przypadkowe
Najczciej zdarzaj si zatrucia niezamierzone, przypadkowe, do ktrych zwykle
dochodzi w miejscu zamieszkania. W duej mierze dotycz one maych dzieci, do 56 roku
ycia. Produktami, ktrymi chtnie interesuj si dzieci, s najatwiej dostpne artykuy
gospodarstwa domowego: szczeglnie kolorowe kosmetyki, pachnce rodki toaletowe
(myda, szampony), a take pyny i proszki do prania (detergenty), rodki do czyszczenia
urzdze sanitarnych (detergenty i substancje rce), pasty do podg i do obuwia,
rozpuszczalniki, wreszcie leki, szczeglnie te w kolorowej polewie przypominajce sodkie
draetki lub kolorowo opakowane. S to: leki przeciwblowe, witaminy, preparaty elaza,
take leki uspokajajce i nasenne. Te, bowiem najczciej znajduj si w domu, na og nie
schowane w apteczkach, lecz pozostawione na pkach i stoach. Poza domem dzieci
najczciej ulegaj zatruciu toksynami obecnymi w owocach (jagodach) i nasionach rolin
trujcych. Warto pamita, e wikszo produktw gospodarstwa domowego na szczcie
nie stanowi istotnego toksycznego zagroenia. Na dodatek wikszo z nich jest
w opakowaniach nieprostych do otworzenia. To stwierdzenie nie odnosi si do lekw, ktre
w polskich domach (wynika to z licznych bada i indywidualnych dowiadcze
toksykologw klinicznych) s atwo dla dzieci osigalne. Zatrucia lekami stanowi ponad
40% wszystkich przypadkowych zatru zdarzajcych si u maych dzieci i a w 75% mog
mie one, niebezpieczny dla ycia przebieg.
Przypadkowe zatrucia u dorosych nie zdarzaj si tak czsto jak u dzieci, ale za to ich
przebieg nierzadko bywa dramatyczny. Osoby dorose czsto ulegaj zatruciu pod wpywem
wypitego w wikszej iloci alkoholu, gdy ich zdolnoci poznawcze ulegaj istotnemu

6
ograniczeniu. Dawka zaytej trucizny bywa zwykle w takich razach dua. Doroli
przypadkowo ulegaj zatruciu pynnymi detergentami, pestycydami, rozpuszczalnikami,
alkoholami toksycznymi (alkohol metylowy, izopropylowy) i glikolami (glikol etylenowy
i dwuetylenowy). Zatrucia tymi alkoholami dotycz najczciej osb uzalenionych od
etanolu, pochodzcych z bardzo biednych rodowisk, szczeglnie z tzw. marginesu
spoecznego.
Ostre zatrucia zawodowe mog by spowodowane nieprzestrzeganiem zasad
bezpieczestwa i higieny pracy przez pracownika lub pracodawc. Do przypadkowych zatru
czsto dochodzi, w rezultacie popeniania bdw w obchodzeniu si z rozmaitymi rodkami
chemicznymi, ktre mog dziaa toksycznie. W miejscu pracy moe doj do ostrego
zatrucia w wyniku wydobywania si trucizny z nieszczelnego lub uszkodzonego pojemnika.
Czsto bywa, e pracownicy uywaj rozmaitych niebezpiecznych substancji bez
jakichkolwiek zabezpiecze (masek, odziey ochronnej, zwaszcza rkawic). Niejednokrotnie
dochodzi do ostrych zatru wziewnych rozpuszczalnikami do farb podczas malowania cian
w maych niewietrzonych pomieszczeniach. Zdarza si, e na opakowaniach substancji
potencjalnie trujcych nie ma odpowiednich znakw ostrzegawczych, zdecydowanie jednak
czciej osoby majce kontakt z toksynami nie zwracaj uwagi na ich obecno, nie czytaj
instrukcji dotyczcych sposobu obchodzenia si z potencjaln trucizn i w zwizku z tym
niejednokrotnie popeniaj bdy, stanowice zagroenie dla ich zdrowia i ycia.
Do przypadkowych zatru czasem dochodzi w wyniku pomykowego spoycia
niebezpiecznej substancji wczeniej bezmylnie przeniesionej (na og przelanej)
z chronicego przed zatruciem firmowego opakowania do pojemnikw (butelek) po
produktach spoywczych. Takie zatrucia maj take, powany przebieg. W dobie ogromnego
rozwoju farmakologicznych metod leczenia chorb, osobnym, wanym problemem, majcym
wiatowy dzi zasig, s przedawkowania rodkw farmaceutycznych. Na og dotycz one
starszych ludzi, ktrzy stale, codziennie zaywaj liczne leki, w tym takie, ktre w wikszej
dawce s niebezpieczne dla zdrowia. Najczstsze s zatrucia doustne i przez skr, znacznie
rzadsze s zatrucia wziewne, a najrzadziej zdarzaj si zatrucia parenteralne (szczeglnie
doylne). Osobn grup ostrych zatru stanowi ukszenia zwierzt, zwaszcza owadw
i wy. S to take zatrucia przypadkowe i zdarzaj si do czsto. Osobne zagadnienie
stanowi zatrucia masowe, ktre najczciej s wynikiem katastrof ekologicznych, lub co
si coraz czciej zdarza dziaa grup przestpczych lub terrorystycznych.
Zatrucia zamierzone
W przeciwiestwie do zatru przypadkowych zatrucia zamierzone (intencjonalne), na
og dokonywane w celach samobjczych w okresie zaamania psychicznego czowieka, s
znacznie rzadsze. Najczstsze s zamierzone zatrucia lekami, szczeglnie rodkami
przeciwblowymi oraz lekami nasennymi i psychotropowymi. Leki przeciwblowe oraz
nasenne s bardzo czsto zapisywane przez lekarzy i znajduj si niemal w kadym domu.
Szczeglnie czste s ostre zatrucia paracetamolem. Ten lek jest bardzo atwo dostpny. Ostre
zatrucia mog mie take kryminalne podoe. W Polsce znane s przypadki podawania przez
przestpcw rodkw usypiajcych (a take lekw obniajcych cinienie ttnicze krwi)
rozpuszczonych w rozmaitych napojach wsppasaerom podry w przedziaach pocigw
jadcych midzynarodowymi trasami.
Statystyka
Trudno ustali, ile osb rocznie ulega ostremu zatruciu. Opierajc si na statystykach
prowadzonych przez orodki ostrych zatru mona przyj, e rocznie dochodzi do
kilkudziesiciu tysicy przypadkw. Maj one zrnicowany przebieg, najczciej niegrony.
Jedynie okoo 5% ofiar ostrego zatrucia wymaga leczenia szpitalnego. 10% chorych
leczonych w oddziaach intensywnej terapii to osoby z ostrym zatruciem. A 30% nagych
przyj do szpitali psychiatrycznych to przyjcia z powodu ostrego samobjczego zatrucia.

7
Zatrucia w celach samobjczych przebiegaj najciej i cz z nich koczy si mierci.
miertelne bywaj zatrucia czadem, jednak do zgonw w tych zatruciach dochodzi jeszcze
przed przyjciem do szpitala. Wikszo miertelnych zatru lekami to zatrucia rodkami
psychotropowymi, zwaszcza antydepresantami trjcyklicznymi oraz niektrymi lekami
nasennymi. miertelne bywaj przedawkowania heroiny i kokainy. Spord ostrych zatru
substancjami chemicznymi, ktre zdarzaj si najczciej i kocz zgonem, s zatrucia tzw.
alkoholami niespoywczymi, przede wszystkim glikolem etylenowym i alkoholem
metylowym.
Drogi przedostawania si trucizn do organizmu
Trucizny mog by wprowadzane do organizmu przez drogi oddechowe, przewd
pokarmowy, powierzchnie skry i bony luzowe lub parenteralnie. W warunkach
przemysowych wikszo zatru (9095%) nastpuje przez drogi oddechowe (gazy duszce,
gazy dranice, rodki ochrony rolin, rozpuszczalniki organiczne), do ktrych dostp maj
gazy, pary lub mgy cieczy oraz ciaa stae w postaci pyu. Poziom wentylacji puc zaley od
cakowitego obcienia fizjologicznego, na ktre skada si gwnie wielko wydatku
energetycznego i warunki mikroklimatu. Na rozwinitej i chonnej powierzchni pcherzykw
pucnych oraz naczy wosowatych przebiegaj procesy sorpcyjne, w wyniku, ktrych
zanieczyszczenia wprowadzane z powietrzem przedostaj si do krwi z pominiciem filtru
wtrobowego i dalej doprowadzane s do rnych tkanek. Efekt toksyczny jest silny i wprost
proporcjonalny do wchonitej dawki.
Zatrucia przez przewd pokarmowy (leki, alkohol, substancje rce, rodki ochrony
rolin, rozpuszczalniki organiczne, jady rolinne, grzyby, zepsute rodki spoywcze),
wystpuj w przypadku zaniedbania podstawowych zasad higieny, np. po spoywaniu
pokarmw brudnymi rkami bd te przechowywania ywnoci w miejscach skaonych
chemikaliami. Zatrucia t drog mog take nastpi w wyniku pomyki. np. w wikszoci
przypadkw zatrucia metanolem, gdy ofiara jest przekonana, e ma do czynienia z alkoholem
etylowym. Substancje wprowadzone przez przewd pokarmowy maj mniejsz moliwoci
oddziaywania ze wzgldu na przemiany, ktrym podlegaj pod wpywem sokw
odkowych oraz w wtrobie i nerkach.
Zatrucia przez skr i bony luzowe (trucizny rozpuszczalne w tuszczach, rodki
ochrony rolin, rozpuszczalniki organiczne), s wywoywane substancjami rozpuszczalnymi
w tuszczach i lipidach, a w mniejszym stopniu przez zwizki chemiczne rozpuszczalne
w wodzie. Najbardziej niebezpieczne s zwizki organiczne, zwaszcza rozpuszczalniki,
zwizki metaloorganiczne oowiu (czteroetylki), a take niektre zwizki rtci. Ostre zatrucia
mog wystpi w przypadku przedostania si trucizny przez odcinki uszkodzonej
mechanicznie skry (skaleczenia, otarcia) lub objtej innymi zmianami (stany zapalne,
egzemy).
Zatrucia parenteralnie, stanowi grup zatru gdzie trucizna moe by wprowadzona
podskrnie, dominiowo czy doylnie za pomoc strzykawki lub doodbytniczo
i dopochwowo. Trucizny wstrzyknite to najczciej narkotyki (gwnie opioidy)
przyjmowane doylnie przez osoby uzalenione. U cukrzykw samodzielnie pobierajcych
insulin objawy toksyczne moe wywoa jej nieodpowiednie dawkowanie. Trucizny
wstrzyknite dostaj si bezporednio do organizmu w wyniku celowej dominiowej,
doylnej lub podskrnej iniekcji. Do tej kategorii zatru zalicza si rwnie udlenia
owadw i ukszenia jadowitych zwierzt. Ukszenia i udlenia przez owady (pszczoy, osy,
szerszenie, meszki, mrwki, kleszcze) s najpowszechniejszym typem ekspozycji na trucizny
wstrzyknite.
Dziaanie trucizn na organizm czowieka:
trucizny o dziaaniu miejscowym. Nale tu zwizki o duej aktywnoci chemicznej
(kwasy, wodorotlenki alkaliczne, amoniaki, amoniak i inne), atakuj najpierw tkanki,

8
z ktrymi zetkn si bez porednio. S to substancje dranice bony luzowe drg
oddechowych, oczu a take skr. Niektre z nich wywouj odruchy obronne,
np. wydzielanie si luzu, kaszel i inne, wskutek czego s mniej grone dla ludzi.
trucizny o dziaaniu oglnym. Ulegaj najpierw resorpcji (wchanianiu), a potem
wywouj zmiany w rnych ukadach i narzdach. Mog oddziaywa bezporednio na
ukad krwionony, przewd pokarmowy i inne narzdy lub porednio poprzez ukad
nerwowy.
trucizny o dziaaniu oglnym s groniejsze dla czowieka nie ostrzegaj zmysw
o swojej obecnoci. Nale tu trucizny o dziaaniu alergizujcym. W zalenoci od
sposobu przenikania do organizmu rozrnia si alergeny kontaktowe, wziewne,
pokarmowe i lekowe. W praktyce przemysowej najczciej spotykane s alergeny
kontaktowe, ktre po zetkniciu si z powierzchni skry wywouj stany zapalne,
rumie, wypryski i inne zmiany skrne, najczciej na palcach rk, doniach
i przedramieniu, a take w miejscach oddalonych. Do alergenw prostych zaliczamy:
formalin, fenol, rezorcyn, kalafoni, terpentyn, smo drzewn, zwizki chromu,
niklu, sublimaty, przyspieszacze wulkanizacji, leki i inne. Alergeny proste, przenikajc
do organizmu, nabieraj wasnoci uczulajcych dopiero po zwizaniu z biakiem.
Po wnikniciu do ustroju trucizny ulegaj na og przemianom biochemicznym poprzez
cay szereg procesw metabolicznych, jak utlenianie lub redukcja, hydroliza enzymatyczna
czy te sprzganie (synteza) trucizny z produktami fizjologicznej przemiany materii.
Klasyfikacja trucizn
Trucizny dziel si na dwie zasadnicze grupy. Pierwsz stanowi trucizny pochodzenia
naturalnego, wytwarzane gwnie przez bakterie chorobotwrcze, trujce grzyby i roliny
oraz zwierzta jadowite. Drug grup trucizn stanowi trucizny antropogeniczne wytwarzane
przez samego czowieka. Bakterie produkuj dwa rodzaje toksyn. Egzotoksyny (ektotoksyny
bakteryjne), jady zewntrzkomrkowe, wysokotoksyczne biaka wytwarzane przez niektre
gatunki bakteryjne (bakterie) i wydalane na zewntrz komrki. W zakaeniach bakteriami
ektotoksycznymi zarazek rozmnaa si we wrotach zakaenia, natomiast wydzielana toksyna
dostaje si do krwiobiegu (toksemia) i uszkadza narzdy wewntrzne (np. jad boniczy,
bonica) lub orodkowy ukad nerwowy (np. jad tcowy, tec). Ektotoksyny daj si atwo
odtruwa i przechodz w anatoksyny. Endotoksyny bakteryjne, wytwarzane s we wntrzu
komrki bakteryjnej (bakterie) i uwalniaj si dopiero przy jej rozpadzie. Dziaaj sabiej
toksycznie ni ektotoksyny. Endotoksyny stanowi skadow ciany komrkowej
gramujemnych bakterii. S to chemiczne lipopolisacharydy majce dziaanie
gorczkotwrcze, dranice skr, zmniejszajce aktywno fagocytozy.
Dziaanie farmakodynamiczne trucizny na ustrj moe by:
dranice,
pobudzajce,
hamujce,
poraajce.
Dziaanie trucizny moe zalee od rnych warunkw, m.in. od indywidualnej
podatnoci (lub pewnej odpornoci) na jak substancj chemiczn, ale przede wszystkim
zaley ono od dawki. Wiele trucizn zastosowanych w odpowiedniej dawce okazuje si
cennymi lekami, ktrych nie mona zastpi innym lekiem. Te same wszake leki, uyte
w nadmiernej dawce, mog powodowa grone zatrucia, nieraz prowadzce do zejcia
miertelnego. I na odwrt, takie same leki uyte w dawce zbyt maej nie wywieraj adnego
uchwytnego efektu leczniczego. Tak, wic dawka stanowi jeden z warunkw zasadniczych
trujcego (lub leczniczego) dziaania rnych substancji.
Rozrniamy dawk:

9
podprogow, przy ktrej nie wida adnego uchwytnego dziaania,
lecznicz, cechujc si podanym skutkiem w ustroju chorego,
toksyczn, przy ktrej wystpuj objawy nietolerancji lub wyranego zatrucia,
mierteln, czyli najnisz powodujc zgon.
Oglnie biorc, definicja pojcia trucizny zaczyna si wanie od zwrcenia uwagi przede
wszystkim na dawk. Podkrelali to ju lekarze staroytni, a Paracelsus (14931541), lekarz
szwajcarski, dobitnie sformuowa t tez w powiedzeniu: dosis sola fecit venenum (wszystko
jest trucizn i nic nie jest trucizn, bo tylko dawka czyni trucizn).
Cechami charakterystycznymi trucizn s:
okrelona dawka,
egzogenne pochodzenie,
dua aktywno farmakodynamiczna,
silne waciwoci toksykodynamiczne, zaburzajce prawidowe funkcje organizmu.
Charakter zatrucia, jego przebieg: ostro pocztku, szybko ujawniania si penego
obrazu klinicznego, dalsza progresja i ewentualne powikania, szybko ustpowania
poszczeglnych objaww, czas powrotu do penego zdrowia, utrwalanie si powika, zaley
od bardzo wielu czynnikw, przede wszystkim jednak od rodzaju trucizny, od dawki
przyjtej, od jej siy negatywnego oddziaywania na ustrj, zwaszcza od wpywu na
podstawowy metabolizm organizmu i od jej oddziaywania na kluczowo wane narzdy
(szczeglnie: oddziaywania destrukcyjnego, powodujcego ich niesprawno), oraz od
moliwoci samoistnej autodetoksykacji ustroju (szczeglnie wana jest sprawno
czynnociowa narzdw, w ktrych zachodzi detoksykacja, oraz dziki ktrym moliwe jest
ostateczne wydalenie trucizny: wtroby, puc i nerek), wreszcie, last but not least od
szybkoci i sprawnoci dziaa ratunkowych.
Do innych czynnikw, ktre bez wtpienia maj wpyw na charakter i przebieg ostrego
zatrucia, nale takie zmienne osobnicze, jak wiek osoby zatrutej (dzieci s na og bardziej
podatne na dziaanie trucizn, cho s od tej generalnej zasady wyjtki; podobnie ludzie starzy
s bardziej podatni na powikania, wyranie z wikszym trudem znosz zatrucie), oglny stan
jej zdrowia przed zatruciem (zatrucia osb ciko chorych maj powaniejszy przebieg),
podatno genetyczna (np fawizm), wczeniejsze uzalenienia (alkoholicy s bardziej podatni
na oddziaywania toksyczne wielu substancji).
Wchanianie si trucizny w ustroju jest zrnicowane, zaley od wielu czynnikw,
w wikszoci ju wczeniej wymienionych. Po wchoniciu si (z przewodu pokarmowego,
przez skr, puca) trucizny utrzymuj si przez jaki czas we krwi, na og w poczeniu
z tzw. biakami transportowymi. Trucizny niezwizane z biakami ani innymi
wielkoczsteczkowymi nonikami, szczeglnie te o maej masie czsteczkowej, bardzo
szybko s filtrowane w nerkach i wydalane z moczem. Przeciwnie substancje toksyczne
o duej masie czsteczkowej, szczeglnie biaka, nie mog by w pierwotnej postaci usunite
przez nerki. Take substancje niskoczsteczkowe, lecz silnie zwizane z biakami, nie s
w stanie przekroczy bariery filtracyjnej nerek i w zwizku z tym nie mog by wydalone
z moczem. Wiele trucizn szybko przedostaje si z krwi do poszczeglnych narzdw,
gromadzi si w nich, po czym jest z nich stopniowo z powrotem uwalniana do krwiobiegu,
skd przechodzi do nerek i jest wydalana z moczem lub do wtroby, gdzie dalej ulega
przemianom. Dystrybucja narzdowa trucizn jest bardzo zrnicowana. Na przykad do
mzgu docieraj tylko te substancje, ktre s w stanie przekroczy barier krew-mzg.
Zwykle s to zwizki niskoczsteczkowe. Substancje rozpuszczalne w tuszczach maj
wiksz szans ni inne zwizki skumulowa si w orodkowym ukadzie nerwowym.
Niektre substancje kumuluj si w narzdach silniej i na duej, inne sabiej i na krtko.
S takie trucizny, ktre mog przez lata tkwi w okrelonych narzdach i ukadach. Miejscem
trwaych depozytw trucizn jest najczciej ukad kostny, wosy, paznokcie (s to gwnie

10
metale cikie, szczeglnie ow). W wtrobie i w pewnym zakresie take w nerkach
dokonuje si biochemiczna obrbka" wikszoci trucizn. S one tam metabolizowane; na
og jest to proces wielostopniowy, z udziaem licznych enzymw detoksykacyjnych"
i degradujcych. Zdarza si, e niektre metabolity s jeszcze bardziej toksyczne ni
substancja wyjciowa (np. glikol etylenowy, ktrego toksyczno jest porwnywalna
z toksycznoci alkoholu etylowego, jest metabolizowany do bardzo niebezpiecznych
i wysoce toksycznych kwanych metabolitw). Bywa i tak, e substancja pierwotna jest
cakiem nieszkodliwa, a toksyczny jest dopiero jej metabolit. Przedstawicielem takich
trucizn" jest paracetamol (acetaminofen), powszechnie dostpny lek przeciwblowy.
Substancje toksyczne, zmienione w przebiegu metabolizmu wtrobowego czy nerkowego
w ostatecznie nietoksyczne produkty metabolizmu s wydalane z moczem, albo ze stolcem.
Substancje lotne (np. rozpuszczalniki) mog przechodzi z krwi wprost do wiata
pcherzykw pucnych i stamtd by wydalane wraz z powietrzem wydechowym.
4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.
1. Jakie znasz rodzaje trucizn?
2. Jak przebiega ostre zatrucie zawodowe?
3. Jaka jest rnica midzy zatruciami przypadkowymi a zamierzonymi?
4. Jak scharakteryzujesz dziaanie farmakodynamiczne trucizn?
5. Jakie znasz cechy charakterystyczne trucizn?
6. Jak dziaaj trucizny?
7. Jak tez o dziaaniu trucizn sformuowa Paracelsus lekarz szwajcarski?
8. Co okrela termin silne waciwoci toksykodynamiczne?
9. Od jakich czynnikw zaley charakter zatrucia?
10. Jak wchaniaj si trucizny w organizmie?
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Okrel przyczyny i skutki zatru.
Sposb wykonania wiczenia
Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) odszuka w materiaach dydaktycznych informacji dotyczcych zatru,
2) wyjani pojcie zatrucia,
3) scharakteryzowa przyczyny zatru,
4) okreli skutki zatru.
Wyposaenie stanowiska pracy:

brystol, flamastry,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

11
wiczenie 2
Scharakteryzuj zatrucia pokarmowe i zatrucia drogami oddechowymi.

1) odszuka w materiaach informacji dotyczcych drg przedostania si trucizn do
organizmu,
2) wymieni rodki toksyczne przedostajce si do organizmu czowieka drog ukadu
pokarmowego i oddechowego,
3) okreli najczstsze przyczyny zatru w obrbie przewodu pokarmowefo i ukadu
oddechowego,
4) przedstawi patomechanizm dziaania trucizn w obrbie obu ukadw.

tablica, kreda,
wiczenie 3
Scharakteryzuj epidemiologi zatru, przedstaw jej rda i podaj rodzaje.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych informacji dotyczcych epidemiologii,
2) dokona klasyfikacji trucizn ze wzgldu na ich pochodzenie,
3) okreli dziaania farmokologiczne trucizn na organizm czowieka,
4) wymieni i scharakteryzowa czynniki wpywajce na dziaanie trucizny,
5) przedstawi czynniki majce wpyw na charakter i przebieg zatrucia.

wiczenie 4
Objawy zatru to sekwencja zmian zachodzcych w organimie czowieka w wyniku
wchonicia substancji toksycznej. Zrnicuj trucizny z uwzgldnieniem drogi wchaniania.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych epidemiologi zatru,
2) wymieni je i scharakteryzowa z uwzgldnieniem drogi wchaniania,
3) poda przykady.


12
4.1.4. Sprawdzian postpw
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreli rodzaje trucizn?
2) wyjani przebieg ostrego zatrucia zawodowego?
3) wyjani rnic midzy zatruciami przypadkowymi a zamierzonymi?
4) scharakteryzowa dziaanie farmakodynamiczne trucizn?
5) okreli cechy charakterystyczne trucizn?
6) okreli dziaanie trucizn?
7) wyjani tez Paracelsusa o dziaaniu trucizn?
8) okreli termin silne waciwoci toksykodynamiczne?
9) rozrni czynniki w zalenoci od charakteru zatrucia?
10) wyjani jak wchaniaj si trucizny w organizmie?

13
4.2. Metody eliminowania trucizn z organizmu i zabezpieczanie
materiaw do bada toksykologicznych
W celu ochrony czowieka przed dziaaniem substancji, ktre mog by dla niego
niebezpiecznie toksyczne, bada si je intensywnie we waciwych laboratoriach
i odpowiednio na koniec tych bada klasyfikuje oraz wydaje odpowiednie rozporzdzenia,
ktre dotycz zasad postpowania (obchodzenia si) z tymi substancjami: sposobu
przechowywania, dystrybucji, oraz metod postpowania w przypadku ostrego zatrucia.
Wspczenie toksyczno wikszoci substancji chemicznych jest okrelana
w szeciostopniowej skali: 16. Tak, wic substancja moe by:
a) nadzwyczaj toksyczna (pierwszy stopie),
b) silnie toksyczna (drugi stopie),
c) rednio toksyczna (trzeci stopie),
d) sabo toksyczna (czwarty stopie),
e) praktycznie nietoksyczna (pity stopie),
f) nieszkodliwa (szsty stopie).
Oprcz dokonywania kategoryzacji substancji, okrelania stopnia ich toksycznoci,
laboratoria czsto podaj przyblion wielko dawki trucizny, ktra moe stanowi
zagroenie dla zdrowia i ycia czowieka. S to tzw. dawki toksyczne i dawki miertelne.
W przypadku cia staych lub ciekych s to wartoci wagowe w przeliczeniu na mas ciaa
czowieka. W przypadku gazw lub par podawane s ich stenia w powietrzu (dopuszczalne,
toksyczne i miertelne) w okrelonej jego objtoci. I tak, okazuje si, e w przypadku
nadzwyczaj toksycznej substancji (pierwszy stopie toksycznoci) wystarczy zay jej
szczypt, by narazi si na utrat ycia.
Los zatrutego zaley od sprawnego i rozumnego dziaania osoby, ktra jako pierwsza
udziela mu pomocy. Do dziaa bezpiecznych i skutecznych we wczesnym okresie zatru
naley:
a) w przypadku zatru wziewnych przeniesienie osoby zatrutej do miejsca
przewietrzonego, zdjcie przesyconego trucizn ubrania, zmywanie skry wod,
b) w przypadku zatru powierzchniowych zdjcie ubrania, usunicie z powierzchni ciaa
trucizny za pomoc wody i myda,
c) w przypadku zatru drog doustn jak najszybsze wywoanie wymiotw przez
dranienie tylnej ciany garda (palcem lub rurk gumow) na przemian z pojeniem letni
son wod.
Podstawow zasad medycyny ratunkowej jest bezpieczestwo osb udzielajcych
pomocy. Zagroenia toksykologiczne mog by spowodowane rodkami chemicznymi,
niebezpiecznymi take dla ratownika. Nastpstwa zatru wywoa mog u zatrutych
niemoliwe do przewidzenia, gwatowne reakcje. Jeeli na miejscu zdarzenia istnieje
jakiekolwiek zagroenie dla sub medycznych, ratownicy powinni si wycofa do
wydzielonej bezpiecznej strefy dziaa medycznych i oczekiwa na ewakuacj
i dekontaminacj chorych zatrutych lub na zniwelowanie zagroenia przez zespoy stray
poarnej.
Najwaniejsze w badaniach diagnostyczno-terapeutycznego s wywiad i badanie
przedmiotowe. Idealna jest sytuacja, gdy ratownik, ktry jako pierwszy ma kontakt z chorym
zatrutym, moe zebra wywiad od przytomnej i wsppracujcej osoby. Rzadko jest to jednak
moliwe. Wywiad zawsze naley poszerzy o dane zebrane od czonkw rodziny, przyjaci,
wsppracownikw, lekarza POZ i farmaceuty pracujcego w aptece, w ktrej chory

14
zazwyczaj realizowa recepty. Rodzina moe nie by poinformowana o wszystkich leczonych
chorobach, moe nie zna te penej listy lekw przypisanych przez lekarza rodzinnego.
Na miejscu zdarzenia naley zwraca uwag na takie lady, jak puste opakowania po
lekach, rozsypane tabletki bd kapsuki, rozlane substancje chemiczne lub opakowania po
nich, fragmenty rolin, resztki poywienia oraz napojw, lady wymiotw. Niezmiernie
wane jest zwrcenie uwagi na stan dronoci drg oddechowych. Wiele substancji
chemicznych, niezalenie od ich specyficznego dziaania, moe bowiem powodowa
uszkodzenie lub obrzk drg oddechowych. Wywiad zebrany od poszkodowanego lub
wiadkw zdarzenia powinien by na tyle wyczerpujcy, na ile pozwala na to sytuacja.
Wobec osoby, ktra dokonaa celowego zatrucia, zastosuj zasad ograniczonego
zaufania.
Koczc badanie podmiotowe powinnimy wiedzie: 1) na jakie choroby pacjent choruje
i jakie leki zaywa; 2) do jakich lekw ma dostp; 3) na dziaanie jakich substancji
chemicznych jest naraony w miejscu pracy; 4) jakie jest prawdopodobiestwo zatrucia
jednoczenie kilkoma lekami i(lub) alkoholem; 5) jakie leki oraz opakowania byy na miejscu
zdarzenia; 6) ile byo lekw pocztkowo, a ile pozostao w opakowaniach; 7) kiedy chory by
po raz ostatni widziany w normalnym stanie; 8) kiedy mg zay lek, substancj chemiczn
lub toksyn albo mg by naraony na ich dziaanie; 9) co zdarzyo si po spoyciu
szkodliwej substancji lub naraeniu si na jej dziaanie; 10) jaki by stan psychoemocjonalny
chorego w okresie poprzedzajcym zatrucie?
Postawienie rozpoznania ostrego przedawkowania leku wymaga czasami niemaych
umiejtnoci detektywistycznych i aktywnego poszukiwania pustych opakowa po lekach
i innych szkodliwych substancjach.
Prawidowo wykonane badanie przedmiotowe powinno pozwoli na okrelenie stopnia
cikoci, gbokoci i przyczyny zatrucia. W trakcie badania chorego przede wszystkim
naley oceni:
wydolno podstawowych czynnoci yciowych,
szeroko renic,
zaburzenia widzenia,
stan neurologiczny,
zmiany na skrze i bonach luzowych,
perystaltyk jelit,
ewentualnie charakterystyczny zapach, czy te wydaliny (np. wymioty).
W rozpoznaniu rnicowym naley wykluczy inne przyczyny faszywie sugerujce
zatrucie chorego (obraenia gowy, choroby infekcyjne, hipo- lub hiperglikemia,
niedoczynno tarczycy, zesp z odstawienia alkoholu i wiele innych).
Zadaniem badania jest zawenie rozpoznania do klasy lekw, substancji chemicznych
czy toksyn, ktre odpowiadaj za stwierdzone objawy zatrucia. Koncepcja ta otrzymaa
nazw poszukiwania objaww klinicznych zespow toksykologicznych, czyli tzw.
toksydromw. W swoim zaoeniu objawy zatrucia powinny by okrelone jednoznacznie
i w sposb wykluczajcy popenienie bdu. Opracowanie toksydromw nie rozwizao
problemw diagnostycznych. Obecnie wikszo zatru to zatrucia mieszane. Rne leki,
z rnych grup mog mie przeciwstawne dziaania, ktre w efekcie zaburzaj czysty obraz
toksydromw.
Postpowanie z chorym zatrutym opiera si na 3 podstawowych elementach:
podtrzymywaniu czynnoci yciowych, skutecznej dekontaminacji lub eliminacji zwizku
toksycznego oraz, jeeli jest to moliwe, podawaniu swoistych odtrutek.
Leczenie podtrzymujce czynnoci yciowe ukierunkowane jest na zapobieganie,
wczesne rozpoznanie i objawowe leczenie nastpstw ekspozycji na zwizek trujcy. Wszyscy
chorzy z zaburzeniami wiadomoci, u ktrych zatrucie nie moe zosta z ca pewnoci

15
wykluczone, powinni otrzyma tlen do oddychania, nalokson i tiamin z glukoz. Wszystkie
wymienione leki s swoistymi odtrutkami potencjalnie najczstszych zatru odpowiednio:
tlenkiem wgla, narkotykami oraz alkoholem. Profesjonalnie przeprowadzone badanie
przedmiotowe powinno uatwi ustalenie przyczyny powodujcej zatrucie i wykluczy inne
stany chorobowe, ktre mog przybiera mask zatrucia. Jest to szczeglnie wane u osb
nieprzytomnych, u ktrych zawsze pod uwag naley wzi moliwo hipoglikemii
i nastpstwa obrae mzgowia.
Kady pierwszy kontakt chorego zatrutego z ratownikiem, czy to na miejscu zdarzenia,
czy w oddziale ratunkowym, musi rozpocz si ocen wstpn wydolnoci podstawowych
czynnoci yciowych. Zapewnienie dronoci drg oddechowych, prawidowej wentylacji
i utlenowania krwi oraz prawidowej perfuzji tkanek stanowi priorytet w postpowaniu
ratunkowym. Wszystkie stwierdzone odchylenia od stanu prawidowego powinny by leczone
objawowo. Objawy skurczu oskrzeli ustpuj zwykle po zastosowaniu typowych rodkw
rozszerzajcych oskrzela. Nadcinienie ttnicze krwi jako objaw przedawkowania
sympatykomimetykw poddaje si leczeniu benzodiazepinami. Kade nadcinienie ttnicze
krwi powikane np. obrzkiem puc, niedokrwieniem minia sercowego, encefalopati
wymaga zastosowania rodkw rozszerzajcych naczynia. Przyczyn hipotensji moe by
wzgldna lub bezwzgldna hipowolemia, zaburzenia rytmu serca, obnienie obwodowego
oporu naczyniowego oraz bezporedni depresyjny wpyw na misie sercowy. Procedur
wspln we wszystkich wymienionych czynnikach sprawczych jest stosowanie amin
katecholowych (dopamina, nor-adrenalina). Pozostae elementy terapii zdecydowanie si
rni. Postpowanie w zaburzeniach rytmu serca zaley od przyczyny sprawczej. Cikie
zaburzenia rytmu serca wynika mog z obecnej dyzelektrolitemii, kwasicy metabolicznej
i hipoksji. Bez ich wyrwnania poprawa stanu chorego nie bdzie moliwa. Jedynie
w wyjtkowych przypadkach stan zagroenia ycia spowodowany jest tachyarytmiami. Duo
wiksze ryzyko towarzyszy bradykardii. Leczenie pocztkowe polega na podaniu atropiny,
a w szczeglnych przypadkach rodkw dziaajcych inotropowo dodatnio, stymulacji
zewntrznej (faza pomocy przedszpitalnj) lub endokawitarnej (SOR). Wikszo grup
lekw, w ktrych obrazie zatrucia dominuje bradykardia, ma swoje specyficzne odtrutki.
W przypadkowym lub celowym zatruciu blo-kerami kanau wapniowego (werapamil)
antidotum s zwizki wapnia, w zatruciu beta-blokerami glukagon, a w zatruciu
trjpiercieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi wodorowglan sodu.
Bardzo wana jest ocena stopnia gbokoci piczki, leczenie drgawek (benzodiazepiny)
oraz pobudzenia psychoruchowego. W hipertermii wystpujcej w przebiegu np. zatrucia
neuroleptykami oprcz chodzenia zastosowanie znajduj diazepam i dantrolen,
a w szczeglnie cikich przypadkach zoone techniki intensywnej terapii. Wane jest
wczesne rozpoznanie i leczenie powika ostrych zatru, m.in. niewydolnoci nerek,
niewydolnoci wtroby, rabdomiolizy.
Dobry stan oglny osoby zatrutej nie powinien upi czujnoci ratownika. Kade ostre
zatrucie powinno by traktowane jako potencjalny stan zagroenia ycia. W zalenoci od
przyjtej trucizny objawy jej dziaania wystpi mog natychmiast (substancje rce, gazy)
lub z kilkugodzinnym opnieniem (leki) zwizanym z koniecznoci absorpcji z przewodu
pokarmowego.
Leczenie przyczynowe w ostrych zatruciach polega na:
eliminacji niewchonitej jeszcze trucizny (drogi oddechowe, skra, oczy, przewd
pokarmowy),
zmniejszeniu wchaniania substancji toksycznej przez podanie rodkw adsorbujcych j,
stosowaniu metod przyspieszajcych eliminacj z organizmu ju wchonitej trucizny,
leczeniu odtrutkami w uzasadnionych sytuacjach.

16
Sposb eliminacji toksyn jeszcze niewchonitych zaley od drogi wchaniania. Jeli
zwizek toksyczny dostanie si do oczu, sposobem na jego usunicie jest trwajce do 15 min
obfite pukanie worka spojwkowego wod, a nastpnie fizjologicznym roztworem NaCl.
Jeli skaeniu ulegnie skra, zabieg dekontaminacji wod przebiega podobnie. Gdy trucizna
osiga organizm czowieka drog wziewn, ratunkiem jest usunicie zatrutego ze skaonego
rodowiska. Prba usunicia niewchonitej jeszcze trucizny z przewodu pokarmowego
polega na prowokowaniu wymiotw, pukaniu odka, podaniu rodkw adsorbujcych
substancj toksyczn, pukaniu jelit.
Prowokowanie wymiotw jest najprostsz form usunicia toksyny z odka. Zabieg ten
polega na podawaniu letniej wody do picia (200250 ml) i mechanicznym dranieniu (yka,
szpatuka) tylnej ciany garda. W Polsce nie jest stosowany syrop z wymiotnicy. Wymiotw
nie wolno prowokowa u osb z ilociowymi i jakociowymi zaburzeniami wiadomoci,
w zatruciach rodkami rcymi, wglowodorami i rodkami atwo si pienicymi. Zabieg ten
moe by niebezpieczny u maych dzieci, u ktrych istnieje szczeglne ryzyko kurczu goni,
aspiracji i zachystowego zapalenia puc.
Najczciej stosowan procedur usunicia trucizny z odka jest jego pukanie.
Zabieg pukania odka powinien by wykonany w cigu pierwszej godziny od spoycia
trucizny. Czas pukania jest zaleny od rodzaju wchonitej trucizny:
trucizny w postaci staej do 6 h od chwili przyjcia,
salicylany do 12 h,
grzyby do 72 h,
trucizny pynne, 34 h od chwili zaycia.
Jeli od zatrucia mino wicej ni 60 min, rozwaenie pukania odka jest zasadne
przy spoyciu znacznej iloci lekw o przeduonym czasie wchaniania lub prowadzcych do
skurczu odwiernika i zwolnienia pasau przez przewd pokarmowy. Pukanie odka
wykonuje si w pozycji siedzcej u osb przytomnych i w pozycji na wznak u osb
z zaburzeniami wiadomoci. U gboko nieprzytomnych pukanie musi by poprzedzone
intubacj dotchawicz. Do pukania odka wykorzystuje si zgbnik o duym przekroju
(3640 F u dorosych lub 2428 F u dzieci), zakadany do odka przez usta. U osb
nieprzytomnych prawidowo pooenia zgbnika kontroluje si osuchiwaniem nadbrzusza
w chwili podawania ok. 50 ml powietrza do zgbnika; odgos bulgotania wiadczy o jego
prawidowym pooeniu. Pierwsza objto puczca wynosi ok. 150 ml letniej wody dla
dorosych i 50 ml dla dzieci. Uzyskane popuczyny naley zachowa do badania
toksykologicznego. Nastpne objtoci puczce wynosz 200300 ml u dorosych i 50100
ml u dzieci. Podawanie wikszych objtoci pynu spowodowa moe przesunicie spoytej
trucizny poza odwiernik, do jelita cienkiego.
U dzieci poniej 5. roku ycia do pukania odka wykorzystuje si jedynie 0,9%
roztwr NaCl. Zapobiega si w ten sposb absorpcji wody z przewodu pokarmowego
i dyzelektrolitemii. Procedura pukania trwa do stwierdzenia popuczyn czystych, bez
zawartoci masy tabletkowej. Do ostatniej objtoci puczcej podaje si wgiel aktywowany,
ktry jest substancj adsorbujc na swojej powierzchni szerok grup toksyn. Dawka
podanego w zawiesinie wgla aktywowanego powinna mieci si w granicach 12 g/kg mc.
Wedug niektrych autorw, skuteczniejsz metod oczyszczania odka jest podanie wgla
aktywowanego do pierwszej dawki puczcej, po pobraniu materiau do bada
toksykologicznych. Technika ta pozwala na szybk adsorpcj toksyny na wglu
aktywowanym i zapobiega przypadkowemu przejciu zawartoci odka poza odwiernik.
Pukanie musi trwa tak dugo, a w popuczynach nie bdzie ladu zawartoci wgla.
Trucizn mona usuwa stosujc rodki wywoujce biegunk (siarczan magnezu,
sorbitol), jednak trzeba pamita, e te rodki nie zmniejszaj wchaniania si trucizny.
Uwaa si, e gwna zaleta rodkw biegunkotwrczych polega na zmniejszaniu zapar,

17
ktre mog si pojawi wskutek zaycia wikszej iloci wgla aktywowanego.
Ograniczeniem tej metody s przede wszystkim nudnoci, czasem wymioty oraz kurczowe
ble brzucha. Zbyt intensywna biegunka moe doprowadzi do niebezpiecznego
odwodnienia, szczeglnie u maych dzieci i osb starszych.
Do usunicia trucizny z przewodu pokarmowego mona w szczeglnych sytuacjach
zastosowa technik endoskopow, albo/i zabieg chirurgiczny. Te metody, zwaszcza
endoskopi, stosuje si do usuwania preparatw zwizkw metali cikich (arsenu, elaza,
rtci), zaytych w dawkach miertelnych, a take toksycznych cia staych, miedzy innymi
bardzo niebezpiecznych baterii do drobnych elektronicznych urzdze. Te baterie maj
w skadzie silne zasady. Ich wyciek moe spowodowa perforacj jelita.
W niektrych zatruciach mona zastosowa metody przyspieszajce eliminacje trucizny
z ustroju. Jedna z nich jest atwo dostpna i polega na wielokrotnym, (co 24 godziny)
podawaniu wgla aktywowanego w dawce 1 g/kg masy ciaa. Za pomoc tej metody mona
skutecznie zwikszy eliminacj z ustroju bardzo wielu substancji, szczeglnie lekw, ktre
wgiel skutecznie adsorbuje na swojej powierzchni.
Do innych metod przyspieszonej eliminacji trucizny ju wchonitej nale forsowana
diureza oraz hemodializa i hemoperfuzja. Forsowana diureza polega na doylnym podaniu
osobie zatrutej duej iloci izotonicznych pynw. W celu uzyskania znacznej objtoci
moczu, a wraz z nim due iloci trucizny. Ta metoda ma sens tylko wwczas, gdy trucizna
pierwotnie w duej iloci wydala si przez nerki. Forsowana diureza jest zupenie
nieskuteczna w zatruciach substancjami metabolizowanymi w wtrobie i wydalanymi
gwnie ze stolcem. Hemodializa polega na usuwaniu trucizny za pomoc sztucznej nerki,
takiej samej, jakiej uywa si do nerkozastpczego leczenia przewlekej niewydolnoci nerek.
Ta metoda jest tylko wwczas skuteczna, gdy stenie trucizny we krwi jest bardzo due,
a stopie jej zwizania z narzdami may. Na dodatek taka trucizna, by moga by skutecznie
usunita z krwi, nie powinna by zwizana z jej biakami, bowiem bdc z nimi
w kompleksie nie byaby w stanie przemieci si przez zbyt drobne pory
w pprzepuszczalnych bonach dializacyjnych dializatorw. Jeli trucizna jest jednak
w znaczcym stopniu zwizana z biakami krwi, mona j usun z ustroju stosujc zabieg
hemoperfuzji. Ta metoda polega na przepuszczaniu krwi osoby zatrutej przez specjalne
kolumny zwierajce wgiel aktywowany lub sztuczne ywice o duych moliwociach
adsorpcyjnych. Hemoperfuzja jest bardziej wydajn metod ni hemodializa, jednak jest
znacznie od niej drosza.
Celem leczenia podtrzymujcego jest utrzymanie fizjologicznej homeostazy do momentu
zniknicia trucizny z ustroju, albo do osignicia takiego jej stenia we krwi i w narzdach,
ktre ju nie zagraa osobie zatrutej. Chodzi take o to, by uchroni ofiar zatrucia przed
wtrnymi powikaniami zatrucia, takimi jak niedotlenienie tkanek (szczeglnie mzgu),
zapalenie puc, obrzk puc i mzgu, niewydolno nerek, zakrzepica ylna, rabdomioliza,
posocznica i wreszcie uoglniona dysfunkcja narzdw. Szczeglnie wane jest
utrzymanie dronoci drg oddechowych. W warunkach przedszpitalnych osoba
z zaburzeniami oddychania, ktrych przyczyn jest gboka piczka i zwiotczenie mini,
brak odruchu kaszlowego powinna, szczeglnie w czasie transportu do szpitala, by uoona
w tzw. pozycji bezpiecznej, na boku, uniemoliwiajcej zapadanie si jzyka i zamykanie
przeze wejcia do krtani. Najlepiej jednak byoby t osob jak najszybciej zaintubowa.
Ten wany zabieg jest potrzebny po to, by czynno oddechowa ofiary zatrucia bya bardziej
skuteczna oraz eby nie doszo do zachynicia. Niekiedy w zatruciach rodkami
wpywajcymi depresyjnie na orodkowy ukad nerwowy, szczeglnie na orodki pnia mzgu
kontrolujce oddychanie, dochodzi do cikiej niewydolnoci oddechowej. Wtedy jest
konieczne natychmiastowe zapewnienie osobie zatrutej sztucznej (zastpczej) wentylacji

18
z zastosowaniem nowoczesnych respiratorw. Sztuczna wentylacja jest moliwa
w ambulansach R oraz w szpitalach posiadajcych oddziay intensywnej terapii (OIT).
W przypadku bardzo znacznego pobudzenia chorego, ktre moe by zarwno wynikiem
dziaania trucizny na orodkowy ukad nerwowy, jak i ostrego niedotlenienia, naley choremu
podawa rodki uspokajajce; czasem nawet konieczne jest znieczulenie oglne i zwiotczenie
mini, a po zaintubowaniu sztuczna wentylacja. Gbokie uspokojenie, a nawet upienie
bardzo pobudzonego chorego moe zapobiec powanym powikaniom, takim jak
rabdomioliza (czyli rozpad mini), kwasica, hipertermia (wysoka ciepota ciaa nie zwizana
z zakaeniem).
W przebiegu wielu ostrych zatru, szczeglnie z zajciem orodkowego ukadu
nerwowego wystpuj drgawki, zwykle uoglnione. Konieczne jest, wic podawanie rodkw
przeciwdrgawkowych, a w szczeglnych sytuacjach, podobnie jak w przypadkach skrajnego
pobudzenia z zaburzeniami oddychania, take zachodzi konieczno zastosowania
znieczulenia oglnego i zwiotczenia oraz podczenia do respiratora. Chorzy z
zaburzeniami oddychania, szczeglnie sztucznie wentylowani powinni mie dostatecznie
czsto wykonywan gazometri, badanie krwi okrelajce prno tlenu i dwutlenku wgla
we krwi.
Pacjenci nieprzytomni powinni otrzymywa doylnie pyny izotoniczne, powinna by
kontrolowana, co godzin objto oddawanego moczu. Wana jest kontrola cinienia
ttniczego krwi; w przypadku jego dramatycznego obnienia naley szybko interweniowa
za pomoc zwikszenia iloci pynw podawanych doylnie, oraz lekw podwyszajcych
cinienie ttnicze krwi (katecholamin). Zaburzenia rytmu serca, powodowane bezporednio
przez rodki dziaajce kardiotoksycznie, powinny by skutecznie tumione. Nie jest to wcale
takie proste zwaywszy, e same leki antyarytmiczne paradoksalnie mog wykazywa
dziaania proarytmiczne. Przyspieszona czynno serca oraz rozmaite zaburzenia rytmu serca
bywaj wtrne do niedotlenienia organizmu, wic skuteczna wentylacja moe by
wystarczajcym sposobem na zwolnienie czynnoci serca i wygaszenie arytmii. Znaczce
zwolnienie czynnoci serca (bradykardia), bloki serca czasem wystpujce w zatruciach,
szczeglnie lekami stosowanymi w chorobach serca (beta-blokery, glikozydy naparstnicy)
musz by take leczone, albo za pomoc rodkw farmaceutycznych, albo za pomoc
wewntrz komorowej stymulacji elektrycznej z uyciem stymulacji endokawitalnej.
W przypadku, gdy chory spoy du ilo rodkw trujcych, szczeglnie gdy rodki te
s wolno uwalniane, oraz w przypadku zatrucia elazem, trj-piercieniowymi lekami
przeciwdepresyjnymi i poknicia opakowanych narkotykw naley wykona pukanie jelit.
Zabieg polega na podawaniu do odka duych objtoci osmotycznie zrwnowaonego
roztworu glikolu polietylenowego, ktry upynnia tre jelitow i skraca czas pasau przez
przewd pokarmowy. Pukanie jelit powinno trwa a do uzyskania czystego pynu
z odbytnicy. Lekami wspomagajcymi efektywno pukania jelit mog by, podane
jednorazowo, rodki przeczyszczajce. Bezwzgldnymi przeciwwskazaniami do zastosowania
tej techniki dekontaminacji s: perforacja przewodu pokarmowego, niedrono, obfite
krwawienie do przewodu pokarmowego, niestabilno stanu oglnego.
W niektrych zatruciach podstawow rol w czynnociach ratowniczych odgrywa
podanie swoistego antidotum. Zasada dziaania odtrutki polega na zniesieniu
lub zmniejszeniu szkodliwego wpywu trucizny przez zmian jej toru metabolicznego
lub poczenia si w kompleks o zmniejszonej toksycznoci, ktry ulega szybszemu
wydalaniu z organizmu. Efekt terapeutyczny odtrutek zaley od ich swoistego dziaania
farmakologicznego, immunologicznego bd chemicznego na okrelon toksyn. W tab. 1
przedstawiono najczstsze przyczyny zatru przypadkowych i celowych ze wskazaniem
swoistych, skutecznych odtrutek.

19
Tabela 1. Trucizny i swoiste odtrutki [10, s. 278]
Trucizny Odtrutki
Alkohol metylowy alkohol etylowy
Amfetamina (zesp cholinolityczny) fizostygmina
Benzodiazepiny flumazenil
Beta-blokery glukagon
Glikol etylenowy alkohol etylowy
Muchomor sromotnikowy penicylina krystaliczna
Opioidy i opiaty nalokson
Paracetamol N-acetylocysteina
Preparaty naparstnicy digibind, digitalis-antidot
rodki fosforoorganiczne atropina, pralidoksym, toksogonina
Tlenek wgla tlen
elazo deferoksamina
Wystpuj rne odtrutki i rne s mechanizmy ich oddziaywania na trucizny oraz na

ustrj. Niektre z nich dziaaj strukturalnie antagonistycznie w stosunku do substancji
toksycznej, np. wypierajc j z pocze receptorowych (np. nalokson jest takim wanie
antagonist dla heroiny czy morfiny, flumazenil antagonist receptorowym dla
benzodiazepin diazepamu, oksazepamu i innych); inne s antagonistami czynnociowymi,
jak witamina K w zatruciu rodkami przeciwzakrzepowymi, czy glukoza w zatruciu lekami
hipoglikemizujcymi. Inne odtrutki maj charakter regenerujcy", np. odnawiajcy straty
naturalnych, wytwarzanych przez ustrj substancji niezbdnych do neutralizacji trucizny (N-
acetylocysteina w zatruciu paracetamolem). Kolejn grup odtrutek stanowi substancje silnie
wice trucizny. Przez na og do trwae zwizanie powoduj, ze trucizny trac
moliwoci oddziaywa narzdowych (np. odtrutki uywane w zatruciach metalami
cikimi). Naley pamita, e cho odtrutki zmniejszaj si oddziaywania trucizny i na
pewno wpywaj na spadek miertelnoci w ostrych zatruciach, same mog by niebezpieczne
ze wzgldu na potencjaln toksyczno. Powinny, wic by stosowane przez lekarzy z duym
dowiadczeniem toksykologicznym. Wikszo chorych wymaga przyjcia do szpitala, czsto
do oddziau OIT.
Badania diagnostyczne
Badania toksykologiczne krwi i moczu powinny by wykonane u kadego pacjenta
z zaznaczonymi objawami zatrucia, gdy rozpoznanie nie jest pewne. Do wykonania bada
trzeba zapewni co najmniej 10 ml krwi heparynizowanej i 10 ml krwi pobranej na skrzep,
co najmniej 50 ml moczu oraz, jeeli pacjent przyj toksyn doustnie, co najmniej 100 ml
popuczyn z odka. Toksykologicznie wana jest pierwsza porcja uzyskanych popuczyn.
Za pomoc badania toksykologicznego, obejmujcego szeroki zakres lekw i rodkw udaje
si potwierdzi fakt zatrucia wikszoci chemicznych powszechnie przyjmowanych lekw.
Badanie takie trwa dugo i jest kosztowne. Bardzo wane jest wic poinformowanie
laboratorium, jakich lekw mona si spodziewa, jakie leki przyjmuje chory w celach
terapeutycznych oraz jaki jest stan kliniczny pacjenta. Powszechnie dostpne s testy
przesiewowe na obecno w surowicy krwi: etanolu, trjpiercieniowych lekw przeciw
depresyjnych, salicylanw i paracetamolu, a w moczu: kokainy, amfetaminy, opioidw,
fencyklidyny, metadonu, benzodiazepin i barbituranw. S to testy jakociowe, ktre

20
potwierdzaj bd wykluczaj wczeniejszy kontakt z okrelon grup toksyn. Czasami samo
potwierdzenie faktu zatrucia ktrym z farmaceutykw nie jest informacj wystarczajc
z punktu widzenia planowania zakresu terapii. W zatruciach m.in. paracetamolem, alkoholem,
digoksyn, fenytoin, karbamazepin, litem, salicylanami, teofilin, tlenkiem wgla, elazem
i innych z wystpowaniem methemoglobinemii bezporednie zastosowanie maj ilociowe
badania stenia leku.
Organizacja leczenia zatru
Z rozwojem cywilizacji nierozerwalnie wie si coraz wiksza, niemal powszechna
dostpno do substancji toksycznych bd potencjalnie toksycznych. Zjawisku temu
towarzyszy ogromny wzrost czstoci ostrych zatru i tych przypadkowych, i tych z chci
odebrania sobie ycia. Wszystko to sprawia, e coraz czciej z przypadkami ostrych zatru
rnymi lekami i toksycznymi zwizkami chemicznymi stykaj si lekarze podstawowych
specjalnoci, niezajmujcy si na co dzie toksykologi kliniczn. Ze wzgldu na szybko
rosnc liczb rodkw chemicznych, w tym gwnie lekw, czsto o zoonej chemicznie
budowie i wielokierunkowym dziaaniu, coraz trudniej jest badajcemu zatrutego szybko
i dokadnie rozpozna przyczyn jego cikiego stanu oglnego. Koniecznoci stao si
utworzenie wyspecjalizowanych orodkw wiadczcych usugi informacji toksykologicznej,
analiz chemiczno-toksykologicznych i leczenia najciej zatrutych.
W Polsce funkcjonuje obecnie 10 regionalnych orodkw toksykologicznych. Do ich
statutowych zada naley:
1) gromadzenie informacji o truciznach i ich dziaaniu,
2) wykonywanie analiz toksykologicznych identyfikujcych lek, grup lekw i inne
substancje nielecznicze w dostarczonym materiale biologicznym,
3) diagnostyka i leczenie zatru ostrych i przewlekych,
4) udzielanie telefonicznych konsultacji i informacji toksykologicznych,
5) czynna czujno toksykologiczna, polegajca na prewencji i likwidowaniu zagroe
toksycznych,
6) wspdziaanie ze subami ratowniczymi i lokalnymi wadzami samorzdowymi w razie
wystpienia katastrof i masowych zatru.
Struktura regionalnych orodkw toksykologicznych moe by rna, ale zawsze jej
trzon tworz: orodek leczenia zatru, laboratorium analiz chemiczno-toksykologicznych
i orodek informacji toksykologicznej. Jedynie niewielki odsetek chorych trafia do
specjalistycznych orodkw toksykologicznych. W wikszoci przypadkw zatru wstpnej
pomocy medycznej udzielaj lekarze i ratownicy medyczni (lekarze POZ, pogotowia
ratunkowego, izb przyj lub szpitalnych oddziaw ratunkowych), a dalsza diagnostyka
i leczenie prowadzona jest w szpitalnych oddziaach ratunkowych, w oddziaach chorb
wewntrznych, bd w szczeglnie cikich przypadkach w oddziaach intensywnej terapii.
Od wiedzy personelu medycznego tych jednostek oraz umiejtnoci korzystania
z dowiadcze regionalnych orodkw toksykologicznych zaley ostateczny wynik
terapeutyczny. Orodki informacji toksykologicznej udzielaj porad i konsultacji w sprawach
dotyczcych identyfikacji trucizny oraz diagnostyki i leczenia zatru na kade wezwanie
i przez ca dob. Dysponuj one stale uaktualnianymi komputerowymi bazami danych
z informacjami o wszystkich znanych substancjach chemicznych. Dane te wzbogacone s
o karty zwizkw chemicznych obejmujcych informacje o samych zwizkach chemicznych
oraz o sposobie postpowania diagnostycznego i leczniczego w razie wystpienia zatrucia.
Zasoby bazy American Association of Poison Control Centers zawieraj dane o przeszo
350 000 substancji zdecydowanie bd potencjalnie toksycznych. Powoanie do ycia
jednostek specjalizujcych si w rozpoznawaniu i leczeniu zatru, a przede wszystkim
utworzenie orodkw informacji toksykologicznej (Regionalny Orodek Informacji

21
Toksykologicznej), zdecydowao o znamiennym zmniejszeniu liczby zgonw i cikich
powika w nastpstwie zatru i tych przypadkowych, i tych z autoagresji.

1. Jak klasyfikuje si toksyczno substancji chemicznych?
2. Przedstaw wielko dawki wywoujc skutek toksyczny?
3. Kiedy wystpuje pierwszy stopie toksycznoci?
4. Jak przebiega badanie zatrutego?
5. Co okrela nazwa toksydrom?
6. Jak przebiega leczenie podtrzymujce?
7. Jak przebiega leczenie przyczynowe?
8. Kiedy zastosujesz pukanie odka?
9. Jakimi cechami charakteryzuj si odtrutki?
10. Jakie zadania spenia Regionalny Orodek Toksykologiczny?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Wymie metody elimonowania trucizn z organizmu i podaj przykady.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: metody eliminowania trucizn z organizmu,
2) dokona ich podziau,
3) rozpozna ich rda,
4) omwi przykady.

wiczenie 2
Scharakteryzuj dziaania diagnostyczno-terapeutyczne.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: przeprowadzenie badania przedmiotowego,
2) dokona analizy zebranego materiau,
3) scharakteryzowa dziaania we wczesnym okresie zatru.

tablica, kreda,

22
wiczenie 3
Przedstaw i omw na podstawie zamieszczonej w materiaach instrukcji postpowanie
z chorym w zatruciu.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: postpowanie z chorym w zatruciu,
2) wyjani i opisa trzy podstawowe elementy postpowania z chorym,
3) udzieli pomocy.

instrukcja,
wiczenie 4
Najczciej stosowan procedur usunicia trucizny z odka jest jego pukanie.
Wymie inne rodki pozbycia si trucizny z organizmu oraz podaj w jakich przypadkach
naley wykona pukanie jelit.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych informacji dotyczcych usunicia trucizn
z organizmu,
2) wyjani procedury eliminacji toksyn z organizmu,
3) wykona pukanie odka,
4) wykona pukanie jelit.

wiczenie 5
Scharakteryzuj trucizny i ich odtrutki.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: substancje trujce i odtrutki,
2) okreli odtrutki,
3) scharakteryzowa te substancje,
4) omwi ich dziaanie.

tablica, kreda,
karteczki, magnesy,

23
wiczenie 6
W Polsce funkcjonuje obecnie 10 regionalnych orodkw toksykologicznych.
Gromadzenie informacji o truciznach i ich dziaaniu, s jednym ze statutowych zada.
Wymie i opisz pozostae zadania oraz scharakteryzuj struktur regionalnych orodkw.

1) odszuka w materiaach: organizacj leczenia zatru,
2) omwi zadania i scharakteryzowa struktur orodkw toksykologicznych,
3) poda przykady.

Sprawdzian postpw
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikowa toksyczno substancji chemicznych?
2) przedstawi wielko dawki wywoujcej skutek toksyczny?
3) zdefiniowa pierwszy stopie toksycznoci?
4) zbada zatrutego?
5) wyjani nazw toksydrom?
6) okreli leczenie podtrzymujce?
7) okreli leczenie przyczynowe?
8) zastosowa pukanie odka?
9) wyjani pojcie odtrutki?
10) okreli zadania Regionalnego Orodka Toksykologicznego?

24
4.3. Zastosowanie procedury postpowania ratowniczego zalenie
od rodzaju trucizny
Szybki rozwj cywilizacji w XX wieku przynis wiele wspaniaych zdobyczy sucych
czowiekowi, ale wywoa take uboczne, szkodliwe zjawiska spoeczne. Jednym z nich jest
obserwowany w ostatnich dziesicioleciach wzrost liczby zatru. Wpyw na to ma wiele
czynnikw: wzrastajca cigle, stosunkowo atwa dostpno trucizn (zarwno lekw, jak
i rodkw uywanych w przemyle, rolnictwie, transporcie oraz w gospodarstwie domowym),
obcienie psychiczne zwizane z tempem wspczesnego ycia, bdce powodem
samozatru wywoanych wprost, lub przez stany lekozalenoci i narkomanii.
Tylko niektre zatrucia wywouj charakterystyczne objawy przedmiotowe.
W wikszoci przypadkw symptomatologia kliniczna nie daje adnej pewnoci
diagnostycznej. Niemniej w wielu przypadkach baczna obserwacja chorego moe by istotna
w ustaleniu rozpoznania.
Waniejsze objawy przedmiotowe mogce sugerowa zatrucie:
skra i bony luzowe. Sinica moe by skutkiem przemiany hemoglobiny
w methemoglobin powstajc w zatruciach m.in.: anilin, azotynami, azotanami
(zatrucia wod studzienn u niemowlt). Naderki, oparzenia mog powstawa
w rezultacie dziaania substancji rcych. Nadmierna sucho skry wystpuje np.
w zatruciach lekami cholinolitycznymi, wzmoona potliwo za moe by wynikiem
dziaania np. pestycydw fosforoorganicznych, nikotyny lub muskaryny. taczka moe
by spowodowana uszkodzeniem wtroby (muchomor sromotnikowy, czterochlorek
wgla, paracetamol) lub hemoliz (arsenowodr),
oczy (renice). Rozszerzenie renic powoduj zatrucia: atropin i jej pochodnymi,
trjcyklicznymi lekami antydepresyjnymi, lekami przeciw-histaminowymi. Zwenie
renic moe wystpi wskutek zatrucia np. morfin, fizostygmin, zwizkami
fosforoorganicznymi, muskaryn. Widzenie barwne powoduje najczciej naparstnica,
marihuana, solanina, narecznica. Zaburzenia widzenia (a do cakowitej lepoty)
wystpuj u chorych zatrutych alkoholem metylowym, bromkiem lub chlorkiem metylu,
orodkowy ukad nerwowy. Pojawienie si sennoci, piczki to przede wszystkim wynik
dziaania lekw, ale rwnie alkoholi, tlenku wgla, rozpuszczalnikw organicznych
i pestycydw. Zaburzenia wiadomoci okrelamy wg skali Matthew nastpujco:
1) stopie chory jest senny, reaguje na bodce sowne,
2) stopie chory jest nieprzytomny, reaguje na bodce dotykowe i sabe blowe,
3) stopie chory jest nieprzytomny, reaguje tylko na silne bodce blowe,
4) stopie chory jest nieprzytomny, bez odruchw, nie reaguje na adne bodce blowe.
piczka jest jednym z najczciej wystpujcych objaww w ostrych zatruciach, jednak
czasem moe si zdarzy stan nadmiernego pobudzenia, np. w zatruciu atropin,
skopolamin, kokain.
ukad oddechowy. Objawy ze strony ukadu oddechowego mog by skutkiem skurczw
oskrzeli (dziaanie swoistych alergenw, ale rwnie np. zatrucia adrenolitykami),
rozwijania si toksycznego obrzku puc (np. zatrucia chlorem, amoniakiem, tlenkami
azotu), powstawania nadmiernej iloci wydzieliny w drogach oddechowych (zatrucia
zwizkami fosforoorganicznymi) lub poraenia orodka oddechowego (zatrucia morfin,
barbituranami, alkoholami),
ukad krenia. Niektre leki i zwizki chemiczne mog powodowa nadmierne
przyspieszenie czynnoci serca (atropina, nikotyna, kokaina), inne zwalniaj t czynno

25
(naparstnica, fizostygmina, muskaryna, zwizki fosforoorganiczne), jeszcze inne mog
spowodowa zaburzenia rytmu serca (naparstnica, trjcykliczne leki antydepresyjne,
rozpuszczalniki organiczne). Obnione cinienie ttnicze krwi jest objawem mao
charakterystycznym. Wystpuje w licznych ciko przebiegajcych zatruciach,
nerki. Istnieje wiele zwizkw chemicznych wywoujcych rnego stopnia uszkodzenie
nerek, a do wystpienia penoobjawowej mocznicy. Do najczciej spotykanych nale:
sole rtci rozpuszczalne w wodzie (sublimat), muchomor sromotnikowy, sole chromu,
arsenu, glikol etylenowy, czterochlorek wgla,
przewd pokarmowy. Objawy ze strony tego ukadu, takie jak: nudnoci, wymioty, ble
brzucha, biegunka moe wywoa wikszo substancji, zwaszcza po przyjciu
doustnym.
Przebieg zatru moe by rnorodny. Objawy zatrucia mog wystpi:
1) natychmiast, np. kontakt ze rodkami rcymi,
2) w cigu kilku minut lub godzin, narastajc stopniowo, np. zatrucia lekami
uspokajajcymi,
3) z pewnym okresem utajenia, po ktrym dopiero pojawiaj si pierwsze objawy, np.
zatrucia wziewne tlenkami azotu,
4) dwufazowo, tzn. po okresie wstpnych objaww wystpuje poprawa, po ktrej pojawiaj
si objawy uszkodzenia narzdowego, np. w zatruciu muchomorem sromotnikowym.
Zatrucia analgetykami opioidowymi. Nale tu m.in. morfina, heroina, petydyna. Dziaaj
one tumico na orodkowy ukad nerwowy. S silnymi rodkami przeciwblowymi. Rzadko
s przyczyn zatru zamierzonych, natomiast czsto s spotykane przedawkowania u osb
uzalenionych. Na og s stosowane doylnie (czciej od czystych preparatw morfiny jest
wstrzykiwany tzw. kompot uzyskiwany ze somy makowej i makiwara).
Objawami zatrucia opioidami jest przede wszystkim niewydolno oddechowa,
charakteryzujca si klinicznie zwolnieniem czstoci oddechw, przy zachowanej
dotychczasowej objtoci (czsto nawet dochodzi do pogbienia oddechw). Ponadto
senno, zaburzenia mowy, piczka, zaburzenia oddychania, w bardzo cikim zatruciu
obnienie cinienia ttniczego krwi. renice s bardzo wskie (szpilkowate).
Pierwsza pomoc. Przewanie chory wstrzykuje trucizn doylnie, dlatego nie wywouje si
wymiotw. Zatruty musi by leczony w szpitalu.
Zatrucia pochodnymi kwasu salicylowego (salicynami). Najbardziej znany jest kwas
acetylosalicylowy wystpujcy w lekach jako Aspiryna, Asprocol, Calcipiryna, Polopiryna
i wchodzcy w skad wielu rodkw zoonych m.in. tabletek od blu gowy. Salicylany
wykazuj dziaanie przeciwgorczkowe, przeciwzapalne, przeciwblowe, antyagregacyjne.
Podane miejscowo dziaaj sabo przeciwgrzybiczo albo keratolitycznie (zuszczaj
naskrek). Leki te czsto s przedawkowywane (szczeglnie u dzieci), rzadziej su do
zatru zamierzonych.
Objawy zatrucia to: nudnoci, wymioty, szum w uszach, niepokj, zawroty gowy.
W cikich zatruciach mog si pojawi halucynacje, piczka, przyspieszenie i pogbienie
oddechu, a nastpnie jego osabienie, drgawki, podwyszenie temperatury ciaa, czasami
dochodzi do uszkodzenia nerek i wtroby. Pierwsza pomoc jak w przypadku kadego
zatrucia. W cikich zatruciach leczenie szpitalne.
Zatrucia paracetamolem (Acetaminofenem, Acenolem, Panadolem, Tylenolem).
Obecnie jest to coraz czciej stosowany lek przeciwgorczkowy i przeciwblowy, dlatego
ronie liczba zatru zamierzonych i przypadkowych (rwnie u dzieci) tym lekiem.
Objawy zatrucia wystpuj do pno (pierwsza doba moe by bezobjawowa); nale do
nich: nudnoci, ble brzucha, wymioty, a nastpnie objawy uszkodzenia wtroby, tj.
powikszenie wtroby, taczka. W cikich zatruciach dochodzi do martwicy wtroby,
moe wystpi rwnie niewydolno nerek.

26
Zatrucia trjcyklicznymi lekami antydepresyjnymi. Te leki antydepresyjne maj szerokie
zastosowanie we wspczesnym lecznictwie psychiatrycznym. Ze wzgldu na du
toksyczno zatrucia nimi stanowi zawsze powane zagroenie ycia chorego.
Objawy zatrucia to senno, sucho w jamie ustnej, rozszerzenie renic, zaburzenia
rwnowagi, pocztkowo pobudzenie psychoruchowe, potem senno i piczka (niezbyt
gboka). Substancje depresyjnie dziaajce na orodkowy ukad nerwowy, w znaczcej
wikszoci nie uszkadzaj go (barbiturany maj nawet w pewnym sensie oszczdzajcy
wpyw na neurony), jednak mog by niebezpieczne, dlatego, i powoduj piczk,
zwiotczenie mini i std wynikajc niewydolno oddechow. rodki depresyjne
powoduj pogorszenie nastroju. agodz podatno na bodce zewntrzne. Obnieniu ulega
aktywno fizyczna. Nastpuje osabienie zdolnoci koncentracji, osabienie umysu,
zdolnoci podejmowania decyzji. W cikich zatruciach pojawiaj si drgawki, sztywno
mini, zaburzenia oddychania, obnienie cinienia ttniczego krwi, przyspieszenie czynnoci
serca (mog te wystpi bardzo cikie i rne zaburzenia rytmu serca). Pierwsza pomoc,
jeeli zatruty jest przytomny, polega na wywoaniu wymiotw w celu usunicia z odka
niewchonitego leku. Jeli jest nieprzytomny, postpowanie jak z chorym nieprzytomnym.
Leczenie prowadzi si w warunkach szpitalnych. Leki anty-depresyjne np. fluoksetyna
(Prozac), sertralina (Zoloft), amitryptylina, imipramina, doksepina.
Leki antycholinergiczne (Artane, Parkinane, Disipal, Akineton, Lepticur). Oddziaywaj
gwnie na drenia, lecz naley je zaywa ostronie ze wzgldu na moliwe niepodane
efekty. Chlorowodorek oksybutyniny (Driptane, Ditropan-tabl. a 5 mg) to pierwszy lek
antycholinergiczny, ktry stosowano w leczeniu nadreaktywnego pcherza. Jednake ze
wzgldu na brak selektywnego dziaania wobec receptorw muskarynowych stosowanie
oxybutyniny jest obarczone znacznymi efektami ubocznymi takimi jak: sucho w ustach,
zaburzenia odkowo-jelitowe, zaburzenia widzenia.
Toksydromy zespoy toksykologiczne. Toksydrom Antycholinergiczny:
czynniki wywoujce atropina, skopolamina, wilcze jagody,
objawy podstawowe zaburzenia wiadomoci, hipertermia, tachykardia, sucha skra
i luzwki, zatrzymanie moczu, nadcinienie ttnicze krwi, rozszerzone renice,
objawy dodatkowe arytmia serca, osabienie perystaltyki, drgawki,
potencjalna bezporednia przyczyna mierci hipertermia, zaburzenia pracy serca,
potencjalna terapia sedacja benzodiazepinami, leczenie objawowe, chodzenie,
fizostygmina.
Zatrucia gazami
zatrucie tlenkiem wgla. Wszelkie gazy powstajce w warunkach niecakowitego
spalania wgla s rdem trujcego tlenku wgla, gazu bez barwy i zapachu. Tlenek
wgla (czad) wystpuje w gazach: spalinowych, wietlnym, przemysowych (koksownie,
gazownie), piecowym (piece hutnicze, piece wglowe le przewietrzane). Do zatrucia,
CO dochodzi najczciej przypadkowo wskutek uywania wadliwych domowych
instalacji gazowych (piecyki azienkowe), zbyt wczesnego zamykania piecw
domowych, przebywania w zamknitym garau podczas pracy silnika samochodowego
lub wreszcie znajdowania si w atmosferze poaru. Przy zatruciach-zaczadzeniach tlenek
wgla wie si z hemoglobin i powstaje karboksyhemoglobina. Powinowactwo tlenku
wgla do hemoglobiny jest trzystakrotnie wiksze ni do tlenu. Karboksyhemoglobina
jest niezdolna do przenoszenia tlenu, co prowadzi do niedotlenienia tkanek. Objawy
zatrucia: we wczesnym okresie wystpuje osabienie, niepokj, ttnicy bl i zawroty
gowy. W miar upywu czasu pojawia si senno, apatyczno, utrata wiadomoci,
zaburzenia oddychania, przyspieszenie czynnoci serca, zaburzenia rytmu serca.
Wystpuje uszkodzenie minia serca (w badaniu EKG niedokrwienie, a nawet cechy
zawau). W pniejszym okresie zatrucia mog uwidoczni si objawy uszkodzenia

27
rnych struktur orodkowego ukadu nerwowego w postaci porae, niedowadw,
a take upoledzenia intelektualnego. Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na
wyniesieniu zatrutego ze skaonej atmosfery i przeniesieniu w miejsce z dostpem
wieego powietrza. Jeeli jest on zamroczony, naley uoy go w pozycji bezpiecznej.
Nastpnie natychmiast leczy w szpitalu,
zatrucie dwutlenkiem wgla. Dwutlenek wgla (CO2) jest gazem bezbarwnym,
bezwonnym i bez smaku, co uniemoliwia jego wykrycie bez specjalnych przyrzdw.
Gaz ten powstaje w procesie spalania i fermentacji przebiegajcych z dostateczn iloci
tlenu i gromadzi si w pobliu ziemi (jest ciszy od powietrza), zwaszcza w silosach,
komorach fermentacyjnych, gnojownikach, studniach, wypierajc z nich tlen.
U czowieka przebywajcego w pomieszczeniu, w ktrym stenie, CO2 jest
podwyszone dochodzi do niedotlenienia tkanek organizmu, co prowadzi w krtkim
czasie do utraty przytomnoci i bezdechu zagraajcego obrzkiem mzgu, a ponadto
metaboliczn kwasic oddechow. Objawy. Do najczstszych objaww zgaszanych oraz
obserwowanych u osb, u ktrych doszo do zatrucia dwutlenkiem wgla nale: ble
gowy, nudnoci, zawroty gowy, zaburzenia wzrokowe, szum w uszach, niepokj
ruchowy, zaburzenia wiadomoci a do utraty przytomnoci, drgawki pochodzenia
orodkowego, rozszerzone renice, duszno, sinica, koatanie serca, tachykardia.
Postpowanie z osob, u ktrej doszo do zatrucia polega na: wyniesieniu jej
z pomieszczenia o duym steniu C02 bez naraania si na niebezpieczestwo (akcj
ratownicz czsto prowadzi stra poarna zaopatrzona w sprzt ochrony ukadu
oddechowego); uoeniu ratowanego z uniesionym tuowiem lub (u nieprzytomnego)
w pozycji stabilnej na boku; przewiezieniu chorego do szpitala celem dalszego nadzoru
i leczenia,
zatrucie gazami spalinowymi. Do zatrucia dochodzi w wyniku wdychania par gazw
z palcych si, tlcych lub rozkadanych termicznie substancji organicznych. Zazwyczaj
jest to mieszanina gazw wczajc tlenek wgla i cyjanki. Dziaanie gazw spalinowych
zaley od gbokoci penetracji w drogach oddechowych, uwarunkowanej ich
rozpuszczalnoci w wodzie i lipidach oraz wielkoci czsteczek gazw, ktre warunkuj
moliwo przedostawania si ich do pcherzykw pucnych. Ze wzgldu na waciwoci
fizyczne rozrniamy:
Gazy atwo rozpuszczalne w wodzie: osadzaj si na wilgotnych bonach luzowych
grnego odcinka drg oddechowych, wywierajc lokalne dziaanie dranice (np. NH3, HC1,
CL2, F2). Gazy atwo rozpuszczalne w wodzie powoduj: podranienie oczu, garda
i tchawicy, niekiedy oparzenie chemiczne, obrzk goni, ble gowy, zawroty gowy,
nudnoci.
Gazy rednio rozpuszczalne w wodzie: wnikaj do oskrzeli, wywierajc przede
wszystkim dziaanie dranice, powodujc zwenie oskrzeli (np. SO2, Cl2). Gazy
umiarkowanie rozpuszczalne w wodzie powoduj: podranienie drg oddechowych, kaszel,
narastajc duszno, sinic, skurcz oskrzeli, zaburzenia wiadomoci.
Gazy trudno rozpuszczalne w wodzie i/lub atwo rozpuszczalne w lipidach: powoduj
denaturacj biaek w pcherzykach pucnych, wysikowe zapalenie oskrzelikw i zapalenie
pcherzykw pucnych, zwikszaj przepuszczalno ich cian, wywoujc toksyczny obrzk
puc (okres bezobjawowy wynosi 224 h), hipoksj i hiperkapni (np. chlorowodory, ozon,
tlenki azotu). Gazy trudno rozpuszczalne w wodzie i/lub atwo rozpuszczalne w lipidach
powoduj: narastajc niewydolno oddechow (po okresie bezobjawowym), sinic,
zatrzymanie oddechu, objawy zastoju w pucach, zaburzenia rytmu serca, utrat
przytomnoci, drgawki pochodzenia orodkowego.
Postpowanie: usun poszkodowanego z zadymionego pomieszczenia (czsto wycznie
przez stra poarn wyposaon w sprzt ochrony narzdu oddechowego); przepuka

28
podranione bony luzowe (oczy) wod, zapewni poszkodowanemu odpoczynek;
wyeliminowa wysiek fizyczny; w razie potrzeby poda leki uspokajajce (np. Relanium);
jeli wystpuj objawy zatrucia, przewie do szpitala ze wzgldu na okres bezobjawowy
toksycznego obrzku puc.
zatrucie gazami dranicymi. Do zatrucia gazami dranicymi (dymy, gazy, mgy, pyy)
dochodzi w wyniku wdychania trujcych substancji chemicznych zawartych
w powietrzu, wystpujcych w przemyle (np. amoniak, HCl), rolnictwie (tlenki azotu)
i gospodarstwach domowych (chlor w rodkach czystoci), ale take podczas stosowania
rodkw owadobjczych oraz w przypadku rozszczelnienia pojemnikw i cystern
w wyniku wypadkw drogowych. Mechanizm dziaania uszkadzajcego zaley od
rodzaju substancji (zwaszcza od rozpuszczalnoci w wodzie i w tuszczach), dawki
i czasu ekspozycji:
Substancje dobrze rozpuszczalne w wodzie (amoniak, formaldehyd): osadzaj si na
wilgotnych powierzchniach bon luzowych (rwnie oczu) wywoujc miejscowe objawy
podranienia, niekiedy oparzenia chemicznego.
Substancje rednio rozpuszczalne w wodzie (np. SO2): gboka penetracja do oskrzeli
i oskrzelikw powodujca podranienie bony luzowej i skurcz oskrzeli.
Substancje atwo rozpuszczalne w tuszczach (np. tlenki azotu): uszkodzenie tkanki
pucnej z toksycznym obrzkiem puc.
Objawy zatrucia gazami dranicymi to najczciej objawy oglne: bl gowy,
wymioty, nudnoci, pieczenie za mostkiem, zapalenie tchawicy, kaszel z podranienia,
duszno, zazwyczaj podranienie bon luzowych; objawy specyficzne dla okrelonych
substancji. Postpowanie: usun osob poszkodowan ze strefy zagroenia zachowujc
wasne bezpieczestwo, w razie potrzeby we wsppracy ze stra poarn; przeprowadzi
odkaenie przez: usunicie odziey, w razie potrzeby opukanie lub obmycie skry,
przepuka wod podranione bony luzowe (zwaszcza oczu); zapewni choremu
odpoczynek, wyeliminowa wysiek fizyczny; przewie osob poszkodowan w pozycji
lecej lub psiedzcej do szpitala celem dalszej obserwacji lub na oddzia intensywnej
terapii.
Zatrucia alkoholami
zatrucie alkoholem metylowym. Alkohol metylowy (metanol, karbinol, spirytus
drzewny) jest ciecz bezbarwn, lotn o zapachu przypominajcym alkohol etylowy
(etanol), dobrze rozpuszczaln w wodzie. Ma szerokie zastosowanie jako rozpuszczalnik.
Wystpuje w niektrych preparatach gospodarstwa domowego, zwaszcza w pynach do
mycia szyb. Metanol czsto jest traktowany jako substytut etanolu i pity zamiast niego.
Jest przyczyn wielu cikich zatru, przewanie przypadkowych. Alkohol ten bardzo
szybko wchania si z przewodu pokarmowego i jest nastpnie metabolizowany
w wtrobie do znacznie od niego toksyczniejszych: aldehydu i kwasu mrwkowego.
Te wanie metabolity doprowadzaj do powstania bardzo cikiej kwasicy metabolicznej
prowadzcej do czsto nieodwracalnego uszkodzenia orodkowego ukadu nerwowego,
zwaszcza nerwu wzrokowego. Objawy zatrucia: pocztkowo s takie jak w upojeniu
alkoholem etylowym zapach alkoholu z ust, zaburzenia rwnowagi, mowy i orientacji,
ble gowy, wymioty, ble brzucha, senno, piczka, potem pojawiaj si zaburzenia
oddychania (oddech przyspieszony, gboki) oraz obnienie cinienia ttniczego krwi.
Charakterystyczne dla tego zatrucia zaburzenia widzenia mog pojawi si w rnym
czasie zatrucia (mog by znacznie opnione), ale zawsze s grone (uszkodzenie nerwu
wzrokowego przez metanol moe doprowadzi do cakowitej lepoty). Pierwsza pomoc.
Wywoanie wymiotw ma sens tylko w bardzo wczesnym okresie (metanol wchania si
w cigu 24 godz.). Jeeli pacjent jest przytomny, naley poda do wypicia 150200 ml

29
25% alkoholu etylowego. Chorego nieprzytomnego powinno si uoy w pozycji
bezpiecznej na boku. Leczenie musi przebiega wycznie w warunkach szpitalnych.
zatrucie glikolem etylenowym. Jest to oleista, bezbarwna ciecz o sodkim smaku,
rozpuszczalna w wodzie. Glikol etylenowy (alkohol dwuwodorotlenowy) jest stosowany
jako rozpuszczalnik, skadnik pynw hamulcowych i pynw do chodnic (pyn Borygo).
Do zatru tym zwizkiem dochodzi na og przypadkowo. Dotyczy to przewanie ludzi
uzalenionych od alkoholu, ktrzy pij glikol etylenowy, zamiast alkoholu spoywczego.
Glikol etylenowy bardzo szybko wchania si z przewodu pokarmowego i w wtrobie
ulega metabolizmowi do kwasu szczawiowego (przez aldehyd glikolowy i kwas
glioksalowy).
Objawy zatrucia. Pocztkowo przypominaj objawy wystpujce w upojeniu alkoholem
etylowym zaburzenia rwnowagi, mowy, orientacji, nudnoci i wymioty, zamroczenie.
Po kilku godzinach nastpuje piczka, zaburzenia oddychania (oddech kwasiczy),
przyspieszenie czynnoci serca, drgawki. Obserwuje si obnienie diurezy, a do
cakowitego bezmoczu (ostra niewydolno nerek). Pierwsza pomoc tak jak w zatruciu
alkoholem metylowym,
zatrucie alkoholem etylowym. Alkohol etylowy jest uywk czsto spoywan
w nadmiernych ilociach. atwo wchania si z przewodu pokarmowego, osigajc
maksymalne stenie we krwi po l2 godz. W organizmie alkohol etylowy ulega
utlenianiu do aldehydu octowego, dalej metabolizowanego do dwutlenku wgla i wody.
Czsto jest wydalany przez puca z powietrzem wydychanym (probierz trzewoci).
Objawy zatrucia. Stan typowego upojenia alkoholowego jest powszechnie znany. Zatruci
alkoholem etylowym (34 promile we krwi) w stanie piczki maj zniesione czucie blu
i osabiony odruch kaszlowy, zachowuj natomiast odruchy spojwkowe i reakcj renic
na wiato. Skra ich jest zwykle zaczerwieniona, czasem moe wystpowa sinica
i nadmierne pocenie si. W cikich przypadkach dochodzi do zaburze oddechowych,
przyspieszenia czynnoci serca i obnienia cinienia ttniczego krwi, nierzadko
wystpuje niedocukrzenie, a czasem kwasica. mier nastpuje wskutek poraenia
orodka oddechowego. Ilo alkoholu we krwi w promilach objawy:
0,10,5 bez uchwytnych zmian,
0,51,0 zaburzenia ostroci widzenia i zdolnoci adaptacji do ciemnoci,
1,01,5 euforia, przeduony czas reakcji,
1,52,0 jak wyej + zaburzenia rwnowagi i koordynacji,
2,02,5 spotgowanie zaburze rwnowagi i koordynacji (stan silnego upojenia),
2,53,0 silne zaburzenia rwnowagi i koordynacji, zaburzenia wiadomoci,
3,04,0 gboka, a nawet miertelna piczka.
Pierwsza pomoc. Postpowanie oglne jest takie jak z chorym nieprzytomnym.
W przypadkach cikich zatru jest konieczne leczenie szpitalne. Do grup szczeglnie
naraonych na ostre zatrucie alkoholem z pewnych wzgldw naley zaliczy kobiety,
modzie i dzieci. Wynika to z mniejszej zdolnoci metabolizowania alkoholu przez te grupy.
Niektre leki np. metronidazol, aminofenazon, chlorpropamid, antybiotyki cefalosporynowe
(np. cefamandol), disulfiram (Esperal, Antabus) daj reakcj nadwraliwoci na alkohol.
Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi. S to substancje rnorodne pod wzgldem
chemicznym, pynne, odznaczajce si du lotnoci i dobr rozpuszczalnoci w tuszczach.
Kumuluj si w tkankach bogatych w lipidy. Dziaaj halucynogennie na orodkowy ukad
nerwowy (s uywane przez osoby naduywajce do odurzania si przez wchanie).
Wykazuj toksyczne dziaanie wielonarzdowe. W praktyce toksykologicznej najczciej
notuje si zatrucia trjchlorkiem etylenu, czterochlorkiem wgla i benzyn.

30
Zatrucie benzyn. Jest ona bezbarwn, nierozpuszczaln w wodzie ciecz,
o charakterystycznym zapachu, stosowan jako rozpuszczalnik i materia pdny. Wchania si
przez przewd pokarmowy, drogi oddechowe i skr. Zatrucia benzyn nale najczciej do
przypadkowych. Wypicie yku benzyny na og nie powoduje objaww zatrucia, mog
ewentualnie pojawi si nudnoci, wymioty, zawroty gowy. W cikich zatruciach wystpuj
zaburzenia rwnowagi, zamroczenie, senno, utrata przytomnoci, drgawki. Niebezpieczne
jest zachynicie si benzyn (podczas wymiotw, szczeglnie u maych dzieci) moe wtedy
doj do toksycznego obrzku puc lub chemicznego zapalenia puc. Miejscowo benzyna
drani skr i bony luzowe, przy dugotrwaym kontakcie moe doj do oparze.
Pierwsza pomoc. Naley choremu zapewni wiee powietrze. W przypadku skaenia skry
trzeba zdj odzie i wymy skr (jeli nie ma oparze) wod z mydem. Skaone oczy
koniecznie puka du iloci wody (pod biecym strumieniem). Nie wywoywa
wymiotw, nie podawa mleka, tuszczw. Jeeli chory jest zamroczony, powinno si uoy
go w pozycji bezpiecznej na boku. W przypadku wypicia niewielkiej iloci benzyny leczenie
szpitalne nie jest konieczne.
Zatrucia metalami i metaloidami. S to do rzadkie zatrucia, ale przebieg maj ciki i s
obarczone duym wskanikiem miertelnoci. Zatrucia wziewne s najczciej konsekwencj
naraenia zawodowego, natomiast w praktyce toksykologicznej spotykamy si z ostrymi
zatruciami przypadkowymi lub samobjczymi, a nawet zbrodniczymi.
rt. Rt metaliczna nie jest toksyczna. W przypadku wypicia rtci metalicznej (czsto
z rozbitego termometru) naley poda rodek przeczyszczajcy w celu szybszego
usunicia jej z przewodu pokarmowego. Uwalniane pary z drobin rtci (np. z rozbitego
termometru) s toksyczne i powoduj zatrucia przewleke. Zwizki nieorganiczne rtci
dobrze rozpuszczalne w wodzie (np. sublimat) wywouj objawy cikiego krwotocznego
nieytu przewodu pokarmowego i niewydolno nerek. Organiczne zwizki rtci
(np. nasienne zaprawy rtciowe) s niebywale toksyczne i wywouj cikie
i nieodwracalne uszkodzenie orodkowego ukadu nerwowego,
chrom. Sole chromu, chromiany i dwuchromiany s uywane do wyrobu barwnikw
i farb (te farby), w garbarstwie i analityce. Powoduj pocztkowo objawy
krwotocznego nieytu odkowo-jelitowego, a nastpnie doprowadzaj do uszkodzenia
nerek i wtroby (cik niewydolno tych narzdw),
zwizki oowiu. Ow jest jednym z najtoksyczniejszych metali. Szeroko stosowany
w przemyle, powoduje stae zanieczyszczenie rodowiska, a czsto rwnie przewleke
zatrucia u ludzi. Bywa te przyczyn ostrych zatru, ktre mog by skutkiem
jednorazowego przyjcia zwizku oowiu lub gwatownego zwikszenia stenia tego
pierwiastka w organizmie wskutek uruchomienia go z depozytw tkankowych (gwnie
z koci).
W ostrym zatruciu na pocztku dominuj objawy odkowo-jelitowe, potem pojawia si
ostra encefalopatia, tj. objawy z orodkowego ukadu nerwowego. Moe doj do
uszkodzenia nerek i wtroby. Zmiany w ukadzie krwiotwrczym (anemia) s
charakterystyczne gwnie dla przewlekych zatru tym metalem. Szczeglnie
toksycznym zwizkiem oowiu jest czteroetylek oowiu, rodek przeciwstukowy,
dodawany do benzyny. Uszkadza on gwnie orodkowy ukad nerwowy w sposb
nieodwracalny. Wypicie nawet kilku mililitrw tego zwizku prowadzi nieuchronnie do
mierci,
arszenik (trjtlenek arsenu). Jest to biay proszek, bez zapachu, nierozpuszczalny
w wodzie. Stosuje si go do produkcji barwnikw i pestycydw, w stomatologii uywa
si jako pasty arszenikowej do niszczenia miazgi zba (w tej postaci najczciej
zaywany w celach samobjczych). Jest to silna trucizna komrkowa, wywierajca
wielonarzdowe dziaanie. Objawy zatrucia to: nudnoci, wymioty, ble brzucha,

31
biegunka znacznie nasilona, prowadzca szybko do znacznego odwodnienia
i w konsekwencji do wstrzsu. W pniejszym okresie dochodzi do uszkodzenia wtroby
i nerek. Po kilku tygodniach mog rozwin si objawy zapalenia wielonerwowego.
Pierwsza pomoc w zatruciach metalami polega na: wywoywaniu wymiotw, podaniu do
picia biaka jaj kurzych, ewentualnie mleka. W razie skaenia skry naley zmy j
obficie wod. Koniecznie trzeba leczy chorego w szpitalu.
Zatrucia pestycydami. W celu ochrony plonw przed szkodnikami stosuje si rozliczne
preparaty chemiczne, i to na coraz wiksz skal. W zwizku z tym atwo moe doj do
zatru wrd ludzi zwaszcza, jeli nie przestrzega si przepisw bezpieczestwa i higieny
pracy lub tzw. okresw karencji. rodki te s tak rnorodne pod wzgldem budowy
chemicznej, e ich klasyfikacja pod tym ktem sprawia due trudnoci. Spord wielkiej
liczby pestycydw najczciej spotykane grupy chemiczne to: wglowodory chlorowane,
zwizki fosforoorganiczne, karbaminiany pochodne pyretroidw. Stopie toksycznoci
pestycydw okrela si klas toksycznoci. Pestycydy klasy I i II s truciznami, III i IV
substancjami szkodliwymi, V praktycznie s nieszkodliwe. Aktywno biologiczna
pestycydw zaley od substancji czynnej, ktra jest gwnym skadnikiem kadego preparatu.
Stopie toksycznoci moe si zwiksza lub zmniejsza w zalenoci od nonika lub
rozpuszczalnika substancji aktywnej. W zalenoci od formy uytkowej pestycydy dzieli si
na: preparaty do opylania w proszku, preparaty do opryskiwania w pynie, fumiganty
(preparaty stosowane w postaci gazowej), granulaty.
rodentycydy. Dla ochrony upraw i plonw przed gryzoniami stosuje si ziarno powlekane
fosforkiem cynku (Zn2P2) oraz rnorodne preparaty. Po roku 1958, kiedy przerwano
stosowanie trutek zawierajcych tal, due zastosowanie znalaz fosforek cynku. Po
wpywem wilgoci, zwaszcza w rodowisku zakwaszonym, rozkada si on
z wydzielaniem silnie toksycznego fosforowodoru (PH2). atwo przenika on przez cian
przewodu pokarmowego i poraa ukady enzymatyczne. Przecitna miertelna dawka dla
dorosej osoby wynosi ok. 3 g fosforku cynku. Podczas sekcji zwok wyczuwa si
czosnkow wo treci oadkowo-jelitowej, przypominajc zapach karbidu,
herbicydy. rodki chwastobjcze su do wybirczego niszczenia niepodanych rolin.
Do silnie toksycznych dla czowieka nale pochodne fenoli, zwaszcza chlorowcowe
i nitrowe, przy czym te ostatnie (nitrowe) wywouj methemoglobinemi. Dawka
miertelna herbicydw dla czowieka wynosi kilka gramw,
insektycydy. rodki owadobjcze dziel si na kilka grup rozmaitych rodkw
chemicznych stosowanych w celu ochrony rolin w gospodarce rolniczej i ogrodniczej.
Wszystkie te zwizki wywouj nagromadzenie acetylocholiny w ustroju w duych
ilociach, co daje spotgowany efekt farmakologiczny w postaci endogennego
(wewntrzpochodnego) zatrucia acetylocholin. Tote w zatruciu takim dominuj objawy
pobudzenia ukadu parasympatycznego (przywspczulnego), jak np. obfite linienie,
pocenie si itd.
Zatrucia tymi rodkami zdarzaj si nie tylko wskutek nieszczliwych wypadkw, ale
rwnie w nastpstwie dziaania zbrodniczego. Zaobserwowano np. w Finlandii du liczb
samobjstw popenionych przez otrucia si preparatami fosforoorganicznymi z grupy
pestycydw.
Zatrucia substancjami rcymi. Do substancji rcych nale:
1) silne kwasy nieorganiczne: kwas solny, azotowy, siarkowy, fosforowy;
2) niektre kwasy organiczne: mrwkowy, octowy, mlekowy;
3) zasady nieorganiczne: wodorotlenek sodu, potasu, wapnia;
4) amoniak;
5) nadtlenek wodoru;
6) fenole;

32
7) podchloryny: sodowy, potasowy;
8) krzemiany: sodowy, potasowy;
9) sole alkaliczne: wglany, fosforany.
Substancje rce s przyczyn zarwno zatru samobjczych, jak i przypadkowych
(te ostatnie s do czsto spotykane wrd dzieci). Mog by skadnikami preparatw
uywanych do mycia i czyszczenia urzdze sanitarnych szeroko stosowanych
w gospodarstwie domowym, znajduj si rwnie w pynach usuwajcych farby, lakiery oraz
rdz (odrdzewiacze). Dziaanie substancji rcych polega na uszkodzeniu tkanek wskutek
oparze chemicznych z martwic skrzepow (kwasy) lub rozpywn (zasady). Oprcz zmian
miejscowych moe doj do objaww oglnoustrojowych w postaci zaburze rwnowagi
kwasowo-zasadowej. Niektre substancje rce (np. fenol, lizol) mog uszkodzi narzdy
miszowe. Wdychanie par tych substancji lub zachynicie si nimi moe doprowadzi do
cikiego toksycznego obrzku puc. Objawy zatrucia. Wystpuj one na skrze w postaci
zaczerwienienia, pieczenia, blu, obrzku, pcherzy. Oczy mog piec, by zaczerwienione lub
zawi. W przewodzie pokarmowym pojawiaj si ble w jamie ustnej, przeyku
i nadbrzuszu, wymioty czsto krwiste, biegunka krwawa (lub czarne stolce). Powikaniami
mog by: wstrzs, perforacja przeyku (a w konsekwencji moe doj do zapalenia
rdpiersia) lub odka (wtedy powikaniem jest zapalenie otrzewnej). Pnymi
powikaniami s zwenia i blizny w przewodzie pokarmowym. W ukadzie oddechowym
wystpuje drapanie w gardle, bl za mostkiem, kaszel, duszno, odkrztuszanie wydzieliny
podbarwionej krwi. Moe wystpi obrzk puc i obrzk goni. Pierwsza pomoc.
W przypadku skaenia skry naley zdj odzie, zmy skr wod, a w przypadku skaenia
oczu przemywa je obficie biec wod. W zatruciu doustnym naley sprowokowa
wymioty tylko do 15 min od momentu wypicia, potem poda do wypicia wod (nie wicej ni
dwie szklanki), mleko, biaka jaj kurzych (w zatruciach kwasami poda soki owocowe,
w zatruciach zasadami roztwr kwasu octowego zoony z dwch yeczek octu na szklank
wody). Jeli od momentu zatrucia upyno wicej ni l godz. naley zrezygnowa
z podawania czegokolwiek doustnie. Przy zatruciu drog wziewn trzeba chorego wynie na
wiee powietrze i zapewni mu spokj.

1. Jakimi cechami charakteryzuj si zatrucia substancjami rcymi?
2. Jakimi cechami charakteryzuj si zatrucia pestycydami?
3. Jakie zaburzenia okrela skala wg Matthew?
4. Jaka jest rnica miedzy zatruciami opioidowymi a salicynami?
5. Kiedy wystpuje zatrucie paracetamolem?
6. Co okrela termin toksydrom antycholinergiczny?
7. Jakimi cechami charakteryzuj si zatrucia metalami cikimi?
8. Kiedy wystpuje zatrucie tlenkiem wgla?
9. Jak sklasyfikujesz gazy pod wzgldem waciwoci fizycznych?
10. Jakie alkohole powoduj zatrucia?

33
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Tylko niektre zatrucia wywouj charakterystyczne objawy przedmiotowe. Niemniej
w wielu przypadkach baczna obserwacja chorego moe by istotna w ustaleniu rozpoznania.
Przedstaw i omw waniejsze objawy przedmiotowe mogce sugerowa zatrucie.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych informacji dotyczcych objaww
przedmiotowych,
2) scharakteryzowa objawy przedmiotowe,
3) wyjani przebieg i objawy zatru,
4) udzieli pierwszej pomocy.

wiczenie 2
Scharakteryzuj i omw zatrucia: opioidami, salicylanami, paracetamolem, lekami
antydepresyjnymi, lekami antycholinergicznymi, gazami, alkoholami, metalami cikimi,
pestycydami, rozpuszczalnikami organicznymi, rodkami rcymi.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: zatrucia,
2) rozrnia rodzaje zatru,
Wposaenie stanowiska pracy:

wiczenie 3
Wymie dziaanie, mechanizm i postpowanie w przypadku zatrucia gazami
spalinowymi i dranicymi. Ponadto scharakteryzuj gazy atwo rozpuszczalne w wodzie,
rednio rozpuszczalne w wodzie oraz trudno rozpuszczalne w wodzie.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: zatrucia gazami spalinowymi i dranicymi,
2) rozpozna rodzaje zatru,


34
wiczenie 4
Na podstawie wywietlonego filmu Zatrucie tlenkiem wgla, podaj objawy
i postpowanie ratownicze w zatruciu CO.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: zatrucia tlenkiem wgla,
2) okreli objawy zatrucia,
3) rozpozna zatrucie,

film Zatrucie tlenkiem wgla,
wiczenie 5
Na podstawie zatru analgetykami opioidowymi i zatru trjcyklicznymi lekami
antydepresyjnymi, omw objawy i przebieg wymienionych zatru.

1) odszuka w materiaach: zastosowanie procedury postpowania ratowniczego zalenie od
rodzaju trucizny,
2) omwi rodzaje zatru,
3) wyjani przebieg i objawy zatru,


Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjani zatrucia substancjami rcymi?
2) wyjani zatrucia pestycydami?
3) okreli skal wg Matthew?
4) wyjani rnic miedzy zatruciami opioidowymi a salicynami?
5) zdefiniowa zatrucie paracetamolem?
6) okreli termin toksydrom antycholinergiczny?
7) scharakteryzowa zatrucia metalami cikimi?
8) zdefiniowa zatrucie tlenkiem wgla?
9) sklasyfikowa waciwoci fizyczne gazw?
10) okreli alkohole powodujce zatrucia?

35
4.4. Zatrucia grzybami i truciznami rolinnymi
Substancje chemiczne rnego rodzaju mog wywiera szkodliwy wpyw na ustrj,
zaburzajc jego czynnoci fizjologiczne. Moe to doprowadzi do powanych objaww
zatrucia w postaci procesw chorobowych o cikim przebiegu, nieraz koczcych si
mierci.
Takimi substancjami mog by rodki chemiczne wytworzone sztucznie na drodze
procesw technologicznych, ale nie brak te zatru grzybami oraz substancjami pochodzenia
rolinnego. Grzyby w naszym kraju s chtnie spoywane, maj due walory smakowe, cho
ma warto odywcz (87% wody, niewielkie iloci biaek, tuszczw, wglowodanw).
Poza tym grzybobranie jest przyjemn form spdzenia czasu wolnego od pracy. Zbieranie
grzybw w Polsce byo i jest bardzo popularne. S one chtnie spoywane ze wzgldu na
walory smakowe i zapachowe, ktrymi wyrniaj si wrd innych produktw
spoywczych. Z jednej, wic strony s cenionym artykuem spoywczym, ale z drugiej,
mog sta si przyczyn miertelnych zatru pokarmowych. W Polsce ronie wiele gatunkw
grzybw o rnej toksycznoci. Spotykamy gatunki miertelnie trujce, trujce, warunkowo
jadalne i jadalne.
Wikszo najbardziej niebezpiecznych grzybw to grzyby blaszkowe, ktre posiadaj na
spodniej stronie kapelusza blaszki (cienkie listewki). Najsmaczniejsze grzyby jadalne maj na
spodniej stronie kapelusza rurki, tzn. warstw uoonych obok siebie rureczek,
przypominajc gbk. Popularnie nazywamy je grzybami rurkowymi. W tej grupie nie
spotyka si grzybw miertelnie trujcych. Wikszo najbardziej niebezpiecznych,
miertelnie trujcych grzybw ma blaszki o biaym zabarwieniu niezmieniajce si w okresie
wegetacji.
Grzyby trujce
Liczne gatunki grzybw kapeluszowych, nieraz bardzo podobnych do gatunkw
jadalnych s przyczyn wielu cikich, a nierzadko miertelnych zatru wrd
niedowiadczonych zbieraczy. Uchroni przed nimi moe jedynie nauczenie si dokadnego
rozpoznawania grzybw, gdy nie ma adnej innej metody pozwalajcej na odrnienie
grzybw trujcych. Najbardziej niebezpieczne z grzybw trujcych to muchomor
sromotnikowy (miertelnie trujcy!), czsto mylony z pieczark, gobkiem zielonym, kani
czubajk lub gsk t; strzpiak ceglasty mylony z majwk wiosenn; wieruszka
zatokowata mylona z pieczark; borowik szataski. Owocniki niektrych gatunkw,
niejadalne w stanie surowym, s nieszkodliwe po ugotowaniu i odlaniu wody, ale czsto jest
to metoda zawodna, tote lepiej w ogle zrezygnowa ze spoywania niepewnych gatunkw.
Trucizny niektrych grzybw kumuluj si w organizmie, chocia nie powoduj
natychmiastowych objaww zatrucia (np. olszwki). Niektre grzyby zawieraj substancje
halucynogenne, tote poszukiwane s przez osoby naduywajce narkotykw, s one zarazem
surowcem do produkcji lekw psychotropowych (leki uspokajajce i psychotropowe).
Objawy zatrucia Muchomorem Sromotnikowym po 2448 godzinach: ble i zawroty
gowy, nudnoci, wymioty, biegunka, ble brzucha, osabienie, zaburzenia krenia
i oddychania, sinica, odwodnienie, po 25 dniach uszkodzenie wtroby, piczka wtrobowa.
Grzyby
amanita muscaria Muchomor czerwony. adnie wyglda i jest trujcy. Trujce
alkaloidy zawarte w nim to kwas ibotenowy, muscymol (panteryna) i muskaryna. Jeli
kto nie zna si na grzybach, po obiedzie moe poczu si osabiony i zdezorientowany,
poczu szum w uszach i nudnoci. Po jakim czasie pojawi si te halucynacje, ktre
w ostrzejszych przypadkach przybieraj posta szau. Potem nastpuje wzrost napicia

36
miniowego, drgawki, wzrost temperatury. W skrajnie cikich zatruciach moe doj
do piczki, a podczas niej do zgonu, na tle niewydolnoci kreniowo-oddechowej,
amanita phalloides Muchomor zielonawy. Najpierw toksyny atakuj wtrob i nerki.
Dopiero po 1024 godzinach przychodz objawy: mdoci, biegunki i ostre ble brzucha,
przyspieszenie czstoci pracy serca, obnienie cinienia krwi, skurcze ydek i szok.
Po ustpieniu tych objaww chory pozornie wraca do zdrowia. Jednak po kilku dniach
uszkodzenie wtroby i nerek doprowadza do zgonu,
zasoniak rudy owocnik redniej wielkoci, cynamonowo-rudy z brunatno-tym
trzonem jest grzybem miertelnie trujcym, powodujcym zanik nadnerczy. Zatrucie
moe wystpi po 2 dniach, ale niekiedy i po 2 tygodniach. Zawiera trucizn, ktra nie
rozpuszcza si w wodzie i dlatego gotowanie nie zmniejsza toksycznoci tego grzyba.
Zatrucia grzybami s powanym problemem epidemiologicznym, mimo e nie
rozszerzaj si w sposb cile epidemiologiczny, jak to bywa z durem czy czerwonk.
Grzyby nie s przyczyn masowych zatru (np. typu gronkowcowego), lecz nale raczej do
grupy zatru typowo rodzinnych, gdy na jedno ognisko przypada zwykle od jednej do kilku
osb. Zatrucia grzybami stanowi niewielki procent oglnej liczby zatru pokarmowych, lecz
wysoki wskanik zapadalnoci i zgonw wiadcz o niebezpieczestwie, jakie przedstawiaj
grzyby trujce.
Istniej rne metody klasyfikacji zatru grzybami, lecz wszystkie za podstaw
przyjmuj orodek dziaania substancji toksycznych w organizmie ludzkim oraz okres
utajenia, czyli czas, ktry upywa od spoycia grzybw do wystpienia pierwszych objaww
chorobowych. Zatrucia z krtkim okresem utajenia (od 15 minut do 2 godzin) s na og
mniej niebezpieczne dla ycia od zatru z dugim okresem (powyej 5 godzin lub nawet kilka
dni), w ktrych miertelno jest bardzo wysoka.
Wyrnia si trzy zasadnicze typy zatru pokarmowych grzybami: cytotropowe,
neurotropowe i gastryczne.
Zatrucia cytotropowe
Zatrucia cytotropowe charakteryzuj si przede wszystkim uszkodzeniem komrek
narzdw wewntrznych: wtroby, ledziony, nerek, serca itp. Objawy chorobowe wystpuj
po dugim okresie utajenia, wynoszcym po spoyciu muchomora sromotnikowego,
wiosennego i jadowitego od 8 do 14 godzin (wyjtkowo do 40 godzin), piestrzenicy
kasztanowatej od 5 do 8 godzin; natomiast w przypadku spoycia zasonaka rudego od 3 do
14 dni. Zatrucia cytotropowe bardzo czsto kocz si mierci; zanim bowiem wystpi
pierwsze objawy zatrucia, dochodzi do znacznego uszkodzenia narzdw wewntrznych,
a nawet, jak w przypadku spoycia muchomora sromotnikowego, do hemolizy krwi.
Zatrucia neurotropowe
Zatrucia neurotropowe cechuje ujemny wpyw na system nerwowy czowieka. Pierwsze
objawy chorobowe wystpuj po krtkim okresie utajenia, wynoszcym od 15 minut do 2
godzin. Ze wzgldu na rne objawy kliniczne, zatrucia neurotropowe dzieli si na dwie
grupy.
Pierwsza grupa charakteryzuje si zwolnieniem akcji serca, spadkiem ttna, zaburzeniem
oddychania, uczuciem gorca i silnym linotokiem. Objawy te wywouje muskaryna, zawarta
gwnie w strzpniakach i niektrych lejkwkach, ju po 1530 minutach od spoycia
grzybw. Druga grupa zatru charakteryzuje si silnym podnieceniem nerwowym, a do
napadw szau i halucynacji oraz przyspieszeniem akcji serca. Objawy te powoduje
substancja o dziaaniu psychotropowym zbliona budow chemiczn do atropiny, zwana
mikoatropin (obecnie zidentyfikowana jako kwas ibotenowy, muscymol i muskozon)
zawarta w muchomorze plamistym i czerwonym. Okres utajenia objaww chorobowych
wynosi okoo 2 godziny.

37
Zatrucia gastryczne
Zatrucia gastryczne charakteryzuj si objawami ostrych nieytw odkowo-
jelitowych, jak ble brzucha, wymioty, biegunka, czasami podwyszona temperatura.
Nastpuje znaczne odwodnienie organizmu i zaburzenia rwnowagi kwasowo-zasadowej
pynw ustrojowych. Objawy te wystpuj od 2 do 5 godzin po spoyciu niektrych
(uznanych za trujce) gobkw i mleczajw, wieruszki zatokowatej, gski tygrysowatej,
borowika grubotrzonowego, tgoskra i innych gatunkw spoytych szczeglnie w stanie
surowym. Substancjami toksycznymi s zwizki terpenowe i inne jeszcze nieznane zwizki
organiczne.
Do tego typu zatru grzybami zaliczane s rwnie zatrucia nieswoiste spowodowane
spoyciem potrawy grzybowej zakaonej drobnoustrojami chorobotwrczymi.
Zatrucia dzieli si na cztery zespoy rnice si objawami zatrucia, okresem
bezobjawowym, metodami rozpoznania i leczenia:
zesp muchomora plamistego: rozszerzenie renic, zawroty gowy, oszoomienie,
urojenie, stany odurzenia, drenie miniowe, czasem piczk (okres utajenia 12 h,
spowodowany spoyciem muchomora plamistego lub muchomora czerwonego),
zesp muskarynowy: zwenie renic, zaburzenia widzenia, linienie i zawienie,
zlewne poty przy rwnoczesnym uczuciu chodu, nudnoci, wymioty, parcie na stolec,
biegunka, zwenie oskrzeli z dusznoci, czasami obrzk puc i bradykardia (okres
utajenia 12 h, wskutek spoyciu lejkwek, gobka wymiotnego, borowika
szataskiego, wieruszka ciemnego),
zesp odkowo-jelitowy: nudnoci, wymioty, biegunka, kolka, bolesne parcie na
stolec, w cikich zatruciach wstrzs (okres utajenia 0,52 h, po spoyciu wieruszki
zatokowatej, gski tygrysowatej, mleczaja wenianki, tgoskra pospolitego, rwnie
borowika szataskiego),
zesp faloidynowy: wymioty, wodniste wyprnienia, ble kolkowe, bolesne parcie na
stolec, kurcze ydek; po 34 dniach moe doj do rozwoju ostrego uszkodzenia wtroby
z taczk, skaz krwotoczn, piczk, drgawkami (zesp wtrobowo-nerkowy; okres
utajenia 548 h, po spoyciu muchomora sromotnikowego i gatunkw pokrewnych,
piestrzenicy kasztanowatej, zasonaka rudego).
Rozpoznanie
Rozpoznanie ustala si na podstawie wywiadu z osob, u ktrej doszo do zatrucia lub ze
wiadkami zdarzenia. Wane jest ustalenie rodzaju spoytych grzybw. Pierwsza pomoc
polega na wywoaniu wymiotw, zabezpieczeniu wymiocin i resztek potrawy do badania
mykologicznego oraz udaniu si do szpitala.
Zatrucia grzybami moesz unikn, jeeli:
zachowasz rozwag i bdziesz zbiera tylko gatunki dobrze ci znane,
ze ciki bdziesz wyjmowa cale owocniki, zwracajc rwnie uwag na trzon, ktry
zawiera wane charakterystyczne cechy umoliwiajce odrnienie gatunkw trujcych
od jadalnych,
przy zbieraniu grzybw obejrzysz dokadnie cay owocnik i ustalisz przynaleno
gatunkow grzyba, a w przypadku wtpliwych danych okaz wyrzucisz,
nie bdziesz zbiera owocnikw maych, u ktrych nie wyksztaciy si jeszcze cechy
danego gatunku,
bdziesz pamita, e wikszo grzybw trujcych to grzyby blaszkowe, a muchomory
maj blaszki biae,
nie bdziesz zbiera olszwek i innych grzybw szkodliwych dla zdrowia, powodujcych
zaburzenia odkowo-jelitowe,
nie bdziesz przechowywa potraw z grzybw nawet w lodwce, pamitajc, e psuj si
one atwo i szybko oraz powstaj w nich substancje trujce.

38
Roliny trujce
Roliny trujce, to roliny produkujce toksyczne zwizki chemiczne, np.: alkaloidy,
glikozydy, saponiny, olejki lotne. Stosowane w niewielkich ilociach, zwizki te mog mie
dziaanie lecznicze. Trujce glikozydy zawiera konwalia majowa i naparstnica, alkaloidy
wystpuj u licznych jaskrowatych, makowatych, baldaszkowatych, psiankowatych
i liliowatych, saponiny u godzikowatych, motylkowatych, pierwiosnkowatych i liliowatych.
Bardzo wiele gatunkw trujcych wystpuje wrd grzybw. Toksyczne zwizki
produkowane przez roliny: alkaloidy, zwizki chemiczne, wystpujce gwnie w rolinach
w postaci soli kwasw organicznych. Alkaloidy zawieraj w czsteczce ukady
heterocykliczne z atomem azotu lub tlenu, wykazuj wasnoci zasadowe i maj silne
dziaanie fizjologiczne na organizmy ludzkie i zwierzce. Wystpuj m.in. w maku, kawie,
herbacie, tojadzie. Klasyfikuje si je wg pochodzenia (np. alkaloid tojadu) lub budowy
chemicznej (np. alkaloidy purynowe, chinolinowe). Do najbardziej znanych alkaloidw
nale: atropina, brucyna, chinina, kodeina, kofeina, kokaina, meskalina, morfina, nikotyna,
rezerpina, strychnina, teobromina. Rola alkaloidw w yciu rolin nie zostaa dotychczas
wyjaniona. Pierwszym wyodrbnionym alkaloidem bya (1804) morfina. Znanych jest
obecnie ponad 2 tys. alkaloidw (naturalnych i syntetycznych). Niektre s stosowane
w lecznictwie. Glikozydy, pochodne cyklicznych monosacharydw, zbudowane z reszty
cukrowej poczonej z podstawnikiem (aglikonem). W O-glikozydach podstawnik poczony
jest poprzez atom tlenu pacetalowej grupy hydroksylowej monosacharydu (utworzonej
z grupy aldehydowej lub ketonowej monosacharydu podczas cyklizacji czsteczki),
w N-glikozydach rol atomu tlenu spenia atom azotu. Saponiny, saponozydy, glikozydy,
substancje bezpostaciowe, dobrze rozpuszczalne w wodzie. Maj charakter obojtny lub
kwany. Obniaj napicie powierzchniowe, powoduj hemoliz erytrocytw. W wypadku
maych dzieci nie mona lekceway spoycia rolin jako przyczyny ostrych zatru. Roliny
trujce niekoniecznie musz by egzotyczne, naley do nich te wiele popularnych rolin
ogrodowych. Trujce s bluszcze i powoje, kwiaty (tulipany, jaskry, stokrotki, onkile,
fioki, azalie, petunie, narcyzy), jagody jemioy, rododendrony, czci krzeww pomidora.
Trucizny rolinne:
atropa belladonna, czyli pokrzyk, Wilcza jagoda. W staroytnoci znana te jako
Solanum mortiferum niosca mier. Wszystkie czci tej roliny s trujce. Zawiera
atropin. Po jej spoyciu maleje napicie mini gadkich przewodu pokarmowego, drg
ciowych, moczowych, nastpuje zahamowanie czynnoci gruczow potowych
(a co za tym idzie wzrost temperatury ciaa), linowych, bon luzowych, drg
oddechowych oraz odka. Spowalnia akcj serca, dziaa obkurczajco na naczynia
krwionone, powoduje nadpobudliwo, niepokj, zaburzenia orientacji, urojenia,
majaczenie oraz objawy psychotyczne przyspieszenie oddechu, drgawki i piczk,
hyoscyamus Niger, Lulek czarny. wiee licie zawieraj hyoscyamin i atropin,
w nasionach wystpuje rwnie skopolamina. Po spoyciu pojawiaj si objawy
identyczne, jak w przypadku wilczej jagody, tylko sabsze. W przypadku
przedawkowania nastpuje piczka, a nastpnie mier z powodu poraenia ukadu
oddechowego,
datura stramonium, Bielu dzidzierzawa. We wszystkich czciach roliny wystpuje
L-hioscyjamina i skopolamina. Znaleziono w niej te niewielkie iloci skopiny
i apoatropiny. W korzeniach wystpuj take meteloidyna i kuskohigryna. W przypadku
bielunia objawy i skutki zatrucia s identyczne, z t niewielk rnic, e uspokajajce
dziaanie skopolaminy redukuje drgawki,
aconitum napellus, Tojad mocny. Przez Owidiusza zwany trucizn teciowej. Zawarte
w nim substancje to akonityna, benzylakonina, hypakonityna, mezakonina, hypakonina,
napelina i sangoryna. Jest bardzo silnie toksyczny, gwnie z powodu akonityny, ktra
wywouje poraenie orodka oddechowego. Objawami zatrucia s odrtwienie, niepokj,

39
obfite pocenie, nudnoci i wymioty, drgawki, spadek temperatury ciaa, zwolnienie akcji
serca i migotanie komr,
conium maculatum, Szczw plamisty, pietrasznik, cykuta, szale plamisty, psia
pietruszka, wiska wsza. Rolina w pierwszym roku morfologicznie nie rni si od
pietruszki pasternaku. Zawiera alkaloid koniin powodujcy poraenie orodka
oddechowego i mier w wyniku uduszenia,
veratrum album, Ciemiyca biaa. Peno w niej alkaloidw sterolowych. Ponadto
zawiera protoweratryn, germeryn, germin, rubijerwin, izorubijerwin. Tak, jak to
miao miejsce w przypadku ju wymienionych rolin, zatrucie prowadzi do poraenia
mini klatki piersiowej, a w konsekwencji do zgonu na skutek uduszenia,
colchicum autumnale, Zimowit jesienny. Kolchicyna wystpujca w colchicum jest
jednym z najbardziej trujcych alkaloidw rolinnych. Dziaa toksycznie ju na poziomie
komrki i dezorganizujc wrzeciono podziaowe wywouje mutacje chromosomowe.
Jako pierwszy objaw zatrucia pojawia si uczucie pieczenia w jamie ustnej, zaburzenia
poykania, ble brzucha, wymioty i nierzadko krwawa biegunka. Pniej nastpuj
bolesne skurcze pcherza moczowego z krwiomoczem, odwodnienie z objawami zapaci
kreniowej.
Kolchicyna ma zdolno przenikania przez barier oyskow, u kobiet w ciy istnieje
due ryzyko uszkodzenia podu,
taxus baccata, Cis pospolity. Jego szpilki i nasiona zawieraj taksyn. I znw mamy do
czynienia z rolin, ktrej dziaanie prowadzi do mierci przez poraenie orodka
oddechowego,
papaver somniferum. Rolina o ogromnych moliwociach. Zawiera rne substancje od
opium przez morfin po kodein. Morfina wywouje depresj oddechow, ktra
zwizana jest ze zmniejszeniem wraliwoci orodka oddechowego na dwutlenek wgla
i w skrajnych przypadkach moe doprowadzi do bezdechu i uduszenia. Opium jest
naturalnym produktem uzyskiwanym przez nacinanie niedojrzaych makwek. W nim
wystpuje papaweryna, ktra dziaa rozkurczajco na minie gadkie naczy
krwiononych i w konsekwencji powoduje obnienie cinienia krwi. Due dawki tego
alkaloidu mog wywoywa zaburzenia rytmu serca.
Postpowanie przy podejrzeniu zatruciami
Jeeli zatrucie grzybami lub rolinami nastpio drog pokarmow naley usun resztki
trucizny z przewodu pokarmowego pod warunkiem, e zatruty jest przytomny. W tym celu
naley wywoa wymioty za pomoc silnie osolonej wody przegotowanej z dodatkiem wgla
aktywnego (wgiel leczniczy Carbo medicinalis /ICN/ tabl. 300 mg 1 yka stoowa
sproszkowanego wgla na szklank solanki; zmieli lub utuc w modzierzu). Nie podawa
mleka! Po wymiotach ponownie poda zatrutemu wgiel leczniczy rozgnie tabletki
(3040 sztuk tabletek!) i podawa doustnie jak najszybciej.
Jeeli zatruty jest nieprzytomny nie wolno wywoywa wymiotw z wiadomych
wzgldw. Naley go uoy w pozycji bezpiecznej na boku i okry, zabezpieczajc przed
utrat ciepa (termofory, koce, folie termiczne). W razie ustania akcji serca lub oddychania
zastosowa masa serca i sztuczne oddychanie (30 ucini mostka i 2 wdechy cyklicznie).
Zatrutego naley jak najszybciej przetransportowa do szpitala. Wgiel aktywowany
znakomicie pochania toksyny, std wane jest jego podanie zatrutemu. W celu radykalnego
usunicia trucizny z przewodu pokarmowego, obok rodkw wymiotnych zaleca si podanie
preparatw przeczyszczajcych: siarczan magnezu Magnesium sulphate lub siarczan sodu
Natrium sulphuricum w dawce 15 g (rozpuci w wodzie). Oleju rycynowego nie wolno
podawa przy adnych zatruciach grzybami lub rolinami z powodu zwikszania
przenikalnoci toksyn z jelit do krwi oraz zwikszania ukrwienia przewodu pokarmowego.
Wszystkie osoby, ktre jady to samo danie, winny natychmiast podda si kontroli
lekarskiej, nawet, jeli (jeszcze) nie odczuwaj adnych dolegliwoci. Jeli oznaki zatrucia
wystpuj bardzo pno, najczciej dopiero po 10 lub 11 godzinach po posiku, istnieje

40
wwczas podejrzenie zatrucia muchomorem sromotnikowym, wiosennym lub jadowitym,
moliwym do neutralizacji tylko w specjalistycznych klinikach.

1. Jakimi cechami charakteryzuj si grzyby?
2. Jakie substancje zawieraj grzyby trujce?
3. Jakie objawy chorobowe wywouje Muchomor Sromotnikowy?
4. Jaka wystpuje rnica miedzy zatruciem cytotropowym a neurotropowym?
5. Kiedy wystpuj zatrucia gastryczne?
6. Jak sklasyfikujesz zespoy rnice si objawami zatru?
7. Jaka jest rnica miedzy zespoem muchomora plamistego a zespoem faloidynowym?
8. Jakie zwizki toksyczne produkuj roliny?
9. Jakie objawy chorobowe powoduje Atropa balladonna?
10. Jakie objawy chorobowe powoduje Papaver somniferum?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Wymie najbardziej istotne dla Ciebie cechy grzyba jadalnego i trujcego.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: zatrucia grzybami,
2) rozrnia grzyby jadalne i trujce,
3) okreli cechy charakterystyczne grzybw,
Wypoaenie stanowiska pracy:

wiczenie 2
Na podstawie wywietlonego filmu wymie podstawowe zasady postpowania, ktre
chroni przed zatruciem grzybami.

2) rozpozna gatunki grzybw,
3) okreli zasadnicze typy zatru pokarmowych grzybami,
4) wyjani podstawowe zasady postpowania.
Wyposzenie stanowiska pracy:

film Zatrucia pokarmowe grzybami,

41
wiczenie 3
Na rysunkach przedstawiono cztery rodzaje muchomorw, wyjanij na podstawie
krtkiego opisu jak nazywaj si i podpisz je.
Jest cay biay i bywa mylony z modymi

Grzyb redniej wielkoci o zielono
pieczarkami. Trucizny w nim zawarte nie
zabarwionej skrce kapelusza, biaych
rozpuszczaj si w wodzie, dlatego
blaszkach i trzonie dugim, wysmukym,
obgotowywanie nie powoduje zmniejszenia
u dou bulwiasto zgrubiaym, tkwicym w
waciwoci trujcych. Drug cech
odstajcej pochwie. W grnej czci ma
rnic je od grzybw jadalnych jest trzon,
przyronity zwisajcy piercie. Jeden
ktry w grnej czci ma przyronity
redni owocnik moe spowodowa mier
piercie oraz zgrubia podstaw ukryt
dorosego czowieka.
w odstajcej pochwie.
Muchomor .. Muchomor...
Owocnik brzowoty, brzowoszary lub

Owocnik duy, kapelusz pocztkowo ciemno brzowy, pokryty biaymi atkami.
wypuky, pniej spaszczony, czerwony Brzeg owocnika wyranie prkowany.
lub to-pomaraczowy z biaymi atkami. Blaszki biae, gste. W grnej czci
Blaszki biae, trzon wysmuky, dugi, biay, dugiego trzonu przyronity piercie,
w grnej czci przyronity biay piercie, dolna cz trzonu bulwiasto zgrubiaa
zwisajcy w postaci konierza, podstawa z jednym lub kilkoma waeczkami.
zgrubiaa. Objawy zatrucia wystpuj po 2 3 godz.
po spoyciu.
Muchomor .. Muchomor ...

42

2) rozpozna gatunki grzybw,
3) rozrnia grzyby jadalne i trujce,
4) wskaza cechy charakterystyczne grzybw,

plansza, flamastry,
wiczenie 4
W Polsce ronie wiele gatunkw rolin trujcych, produkujcych toksyczne zwizki
chemiczne, np.: alkaloidy, glikozydy, saponiny, olejki lotne. Wymie roliny zawierajce
ww. zwizki chemiczne.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: roliny trujce,
2) wyjani pojcie roliny trujce,
3) scharakteryzowa zatrucia,
4) okrelic skutki zatru.

wiczenie 5
Wymie dziaanie rolin trujcych i przedstaw podstawowe zasady postpowania przy
podejrzeniu zatruciami.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: trucizny rolinne,
2) rozpozna roliny trujce,
3) okreli podstawowe zasady postpowania,


43
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreli cechy charakteryzujce grzyby?
2) okreli jakie substancje trujce zawieraj grzyby?
3) wyjani objawy chorobowe wywoane przez Muchomora
Sromotnikowego?
4) okreli rnice midzy miedzy zatruciem cytotropowym a neurotropowym?
5) okreli zatrucia gastryczne?
6) sklasyfikowa zespoy rnice si objawami zatru?
7) okreli rnice miedzy zespoem muchomora plamistego a zespoem
faloidynowym?
8) scharakteryzowa zwizki toksyczne produkowane przez roliny?
9) wyjani objawy chorobowe wywoane przez Atropa balladonna?
10) wyjani objawy chorobowe wywoane przez Papaver somniferum?

44
4.5. Zastosowanie procedury postpowania ratowniczego
w sytuacji ukszenia i udlenia
Odmiennym typem wstrzykni wywoujcych objawy toksyczne s udlenia przez
owady i ukszenia jadowitych zwierzt. Ukszenia i udlenia przez owady (pszczoy, osy,
szerszenie, meszki, mrwki, kleszcze, bki) s najpowszechniejszym typem ekspozycji na
trucizny wstrzyknite. Czsto maj charakter wielokrotny. Wywouj natychmiastow
reakcj miejscow, maj te opnione dziaanie oglnoustrojowe. Mog take by
przyczyn reakcji alergicznej, powodujcej wstrzs anafilaktyczny stan ostrego zagroenia
ycia.
Bogactwo wiata oywionego naszej planety przejawia si niezliczon iloci gatunkw
zwierzt. Wrd wielu organizmw wytwarzajcych rne substancje toksyczne mona
wyodrbni gatunki zwierzt zaliczane do trujcych (toksycznych) z powodu wytwarzania
i magazynowania w swoich tkankach substancji szkodliwych dla ludzi i zwierzt, a szkodliwe
dziaanie wynika z kontaminacji lub spoycia organizmu trujcego. Do zwierzt trujcych,
ktre staj si niebezpieczne po ich spoyciu, naley wiele miczakw, pazw i ryb. Zatrucia
z powodu spoycia trujcych gatunkw zwierzt, to najczciej zatrucia przypadkowe,
wynikajce z niewaciwego przygotowania do spoycia (np. Fugu podawane w Japonii).
Inn grup stanowi gatunki jadowite, wycznie pochodzce ze wiata zwierzt, ktre poza
wytwarzaniem substancji toksycznych maj moliwo aktywnego jej przekazywania
do tkanek innych organizmw, przy udziale specjalnie do tego celu przystosowanych
organw skadajcych si z gruczow jadowych lub komrek wytwarzajcych jady, kanaw
jadowych oraz zbw, kolcw, igie, parzydeek, de, itp. Wydzieliny gruczow jadowych
zwierzt (u niektrych gatunkw take gruczow linowych), bdce biakami, zawierajce
rwnie enzymy proteolityczne, peni rol obronn, su take do zdobywania poywienia
przez szybkie obezwadnienie ofiary. Dziaanie jadw zwierzt w ciele ofiary zaley
od rodzaju jadu, stanu fizjologicznego zwierzcia jadowitego oraz stanu fizjologicznego
ofiary. Jad zwierzt wywoywa moe zaburzenia lub blokad funkcji ukadu nerwowego,
zaburzenia pracy serca i ukadu krenia, martwic tkanek. Gruczoy jadowe posiada szereg
gatunkw zwierzt, m.in. niektre miczaki, jamochony, owady, pajczaki, pazy, gady,
a take niektre ssaki. Po wnikniciu do organizmu trucizny przedostaj si do krwiobiegu
i szybko si przenosz do wszystkich tkanek. Objawy zatrucia s rne w zalenoci od
rodzaju trucizny i sposobu przedostania si do organizmu.
Istnieje bardzo wiele gatunkw zwierzt wytwarzajcych trucizny. Zatrucia ich jadami,
czy to na skutek spoycia, dotknicia, czy poksania, nie nale do rzadkoci, zwaszcza
w klimacie gorcym.
Z blisko 2500 znanych gatunkw wy, okoo 360 jest jadowitych i potencjalnie
niebezpiecznych dla czowieka. Rocznie notuje si okoo p miliona uksze przez jadowite
we, z czego okoo 40000 koczy si mierci. Wikszo jadowitych wy yje gwnie w
klimacie gorcym, w Europie spotyka si jedynie gatunki mij (Viperidae). Ilo, skad
chemiczny i toksyczno jadu wy zaley od wielu czynnikw (stan odywienia, pora roku,
warunki bytowania itp.) i moe rni si znacznie nawet miedzy osobnikami w obrbie
jednego gatunku. Z tych wzgldw skad jadw wy nie jest jeszcze poznany cakowicie.
Jest kombinacj wielu rnorodnych substancji biotoksyn, z ktrych jedne dziaaj
miejscowo, a inne, po wchoniciu, atakuj wane orodki ycia. Oprcz skadnikw
umiercajcych, jad wy zawiera czsto znaczne iloci silnych enzymw, ktre po
wprowadzeniu do organizmu ofiary rozpoczynaj proces trawienia, jeszcze przed jej

45
pokniciem przez wa. Sia toksykodynamiczna jadw wy znacznie przewysza dziaanie
trucizn chemicznych. Dla przykadu: 1 g strychniny moe zabi 5 osb, 1g cyjanowodoru do
16 osb, natomiast 1g jadu niektrych wy stanowi dawk mierteln dla 150 osb.
Pajczaki. W gromadzie stawonogw (Arthropoda) bardzo jadowite s skorpiony
i niektre pajki. Skorpiony (Scorpiones) nale do najstarszej, yjcej odmiany zwierzcej.
Wszystkie gatunki skorpionw s jadowite, ale tylko nieliczne spord ponad 1050 znanych
gatunkw tych zwierzt mog zagrozi czowiekowi. Jad poszczeglnych gatunkw
skorpionw rni si midzy sob i wykazuje podobiestwo do jadw wy, lecz nie s
z nimi identyczne. Wyizolowana toksyna jest podobna do neurotoksyny jadu wy, ale
zawiera rwnie inne, odmienne komponenty, jak: substancje hemolityczne, proteolityczne
oraz wpywajce na krzepliwo krwi. Najbardziej niebezpieczne skorpiony nale do
rodzajw: Buthus, Centruroides, Euscorpius, Prionurus, Scorpio i Tityus. Udlenia mniej
zjadliwych skorpionw powoduj miejscowe odczyny zapalne, bardziej zjadliwych daj
w miejscu uku ropiejce ogniska zapalne oraz wymioty, omdlenia, drenia i drgawki
miniowe. Zatrucia silne rozwijaj si w czasie 10 minut do 20 godzin i najczciej, bez
odpowiedniego leczenia, prowadz do mierci, szczeglnie u dzieci. Wrd okoo 20 tysicy
gatunkw pajkw, wytwarzanie jadw jest powszechne. Nieliczne jednak maj na tyle silny
jad, aby zagrozi czowiekowi. Jad pajkw nie jest jednolity pod wzgldem
immunologicznym i rni si od jadw skorpionw i wy. Ich skad chemiczny nie jest do
koca poznany, stwierdzono obecno silnej neurotoksyny, a take enzymw
proteolitycznych i innych niezidentyfikowanych substancji o charakterze zasadowym.
Owady. Spord okoo 700 tysicy gatunkw owadw tylko stosunkowo niewielka ich
liczba naley do zwierzt jadowitych lub trujcych. Do najbardziej znanych jadowitych
owadw naley rzd bonkwek (Hymenoptera). Zaliczamy do nich pszczoy, trzmiele,
szerszenie i osy. Ich udlenie nie jest niebezpieczne dla czowieka. Moe by niebezpieczne
jedynie dla osb uczulonych, u ktrych ju pojedyncze ukucie pszczoy miodnej (Apis
mellifera) moe spowodowa wstrzs anafilaktyczny i mier, podczas, gdy u zdrowego
czowieka dopiero 200500 uksze. Innymi owadami wytwarzajcymi jad, cho stosunkowo
niegrony dla czowieka, s nalece rwnie do rzdu bonkwek, mrwki (Formicidae).
Uwaa si, e mrwki wyewoluoway z os okoo 100 milionw lat temu. Wtedy to stay si
one owadami spoecznymi, utraciy do lub ulego ono modyfikacji oraz wytworzyy
specjalne gruczoy, w ktrych wytwarzaj i przechowuj jad. Poza rol obronn, jad mrwek
peni u nich wan rol dezynfekujc, gdy ma dziaanie bakteriobjcze, dziki czemu
utrzymuj mrwki swoje podziemne czci mrowiska praktycznie w stanie aseptycznym.
U niektrych gatunkw do zachowao si w stanie niezmienionym, inne natomiast potrafi
rozpyla trucizn nawet na odlego 10 cm, jeszcze inne gryz dotkliwie silnymi, duymi
uwaczkami. U czowieka mog powodowa lekkie, miejscowe stany zapalne, niegrone dla
ycia.
W Polsce najgroniejsze s ukszenia przez pszczoy, osy i szerszenie, bowiem owady te
wpuszczaj do organizmu czowieka silnie dziaajcy jad. Powane skutki mog mie
ukszenia mnogie oraz ukszenia dzieci o skonnociach alergicznych. Niektrzy ludzie
uczulaj si na jad pszczeli po pierwszym udleniu i wwczas kade nastpne udlenie
wywouje zdecydowanie silniejsz reakcj. Reakcje uczuleniowe s bardzo niebezpieczne dla
dzieci, u ktrych szybko dochodzi do zaburzenia pracy serca i ukadu krenia oraz zapaci.
Szczeglnym przypadkiem jest udlenie w obrbie jamy ustnej i garda. Rozwijajcy si
gwatownie obrzk grnych drg oddechowych, zwaszcza krtani, prowadzi do zaburzenia
oddychania. Niewielki odsetek ludzi na jad reaguje bardzo silnie tj. uczuciem dusznoci,
zawieniem czy pokrzywk na skrze. Moe rwnie doj do wstrzsu anafilaktycznego,
czyli zaburze pracy serca i ukadu krenia, ktre objawiaj si jako: szum uszach, mroczki
przed oczami, lk, niepokj, blado, przyspieszenie akcji serca i obnienie cinienia

46
ttniczego krwi. Aby uratowa chorego konieczne jest wwczas jego pilne przewiezienie do
szpitala i podanie doylnych lekw odczulajcych.
Samice os i szerszeni mog dli wiele razy, poniewa nie pozostawiaj da w skrze
ofiary. Najniebezpieczniejsze s udlenia przez pszczoy, poniewa zostawiaj one do
w ciele czowieka wraz z pcherzykiem jadowym. Pierwsza pomoc polega na jak
najszybszym usuniciu da pset lub czubkiem jaowej igy. Nie poleca si wycigania
da palcami, poniewa na jego kocu jest pcherzyk jadowy, ktrego ucisk powoduje
dodatkowe spywanie jadu przez do do skry. Po usuniciu da robimy okady z sody
oczyszczonej, ktra neutralizuje kwas mrwkowy zawarty w wydzielinie wstrzyknitej przez
owada i daje ulg. Jeli reakcja miejscowa na jad jest bardziej nasilona lub udlenie nastpio
w mocno ukrwione tkanki, takie jak policzki, wargi jamy ustnej, bony luzowe ust lub garda,
gdzie dochodzi do bardzo duych obrzkw (policzkw, warg czy oczu), mona na skr
zastosowa ma ze sterydem (Hydrocortisoni, Elocom, Cutivate) oraz doustnie leki
przeciwhistaminowe np. Zyrtec, Virlix, Amertil, Allertec, Aleric, Letizen, Cetalergin,
Nalergine, Claritine, Flonidan, Loratadyna, Loratine oraz wapno. Naley pamita, e jad
os ma odczyn zasadowy, dlatego skuteczny bdzie okad wody z octem, amoniakiem.
Jad pszcz i mrwek ma odczyn kwany, dlatego najskuteczniejszy w tym wypadku bdzie
roztwr sody oczyszczonej, ktry dobrze jest ozibi poprzez dodanie lodu. Dla osb
uczulonych na jad pszczoy ratunkiem jest w przypadku udlenia i wystpienia zapaci
gotowa do podania ampukostrzykawka z adrenalin.
mija zygzakowata w Polsce wystpuje, w kilku odmianach, z ktrych najbardziej
charakterystyczne s: jasna (szara lub rudobrzowa z czarnym zygzakiem wzdu caego
grzbietu) i czarnej. W przebiegu zalecanych dziaa po ukszenia mij naley zmniejszy
krenie krwi i limfy w pobliu miejsca ukszenia, najlepiej poprzez zaoenie opatrunku
uciskowego na ca koczyn powyej miejsca ukszenia. Dodatkowo koczyna ma by
unieruchomiona i usztywniona. Taki opatrunek ma umoliwia krenie krwi, ale blokowa
ukad limfatyczny, aby opni rozprzestrzenianie si jadu. Jeli nie dysponujemy takim
opatrunkiem, powinnimy zaoy powyej miejsca ukszenia (udlenia) opask uciskow
wgbiajc skr na ok. 1 cm, ale nie blokujc przepywu krwi. Dodatkowo zaleca si
ozibianie koczyny. Nastpnie podajemy pyny, mocn kaw, herbat, rodki
przeciwblowe i przeciwwstrzsowe.
Objawy patologiczne mog by nastpujce:
osabienie,
zawroty gowy,
dreszcze,
gorczka,
nudnoci i wymioty,
skrajne zmiany cinienia ttniczego,
zmiana wielkoci renic,
lady zbw jadowych (dwa ukucia w odlegoci ok. 1 cm) na powierzchni skry
(najczciej w dole okciowym, na grzbiecie stopy i doni, na grzbiecie prcia i na szyi),
miejscowe reakcje zapalne (bl, obrzk, zaczerwienienie) w miejscu ukucia lub
ukszenia,
zaburzenia oddychania,
zmiana wygldu skry (koloru, ocieplenia, napicia),
zaburzenia czucia, poraenia.
Postpowanie
Naley przeprowadzi wstpne badanie fizykalne i uzyska jak najwicej informacji
dotyczcych zdarzenia. W wywiadzie naley pooy szczeglny nacisk na dane dotyczce

47
reakcji alergicznych w przeszoci, przyjmowanych lekw i czasu, jaki upyn pomidzy
ekspozycj a wystpieniem objaww. Wezwa ambulans pogotowia ratunkowego.
Pocztkowe postpowanie ratownika:
zbadanie i zanotowanie wartoci podstawowych parametrw yciowych pacjenta
(cinienie, akcja serca, temperatura, stan wiadomoci),
zapewnienie i zabezpieczenie dronoci drg oddechowych,
zabezpieczenie dostpu ylnego,
kontrol i utrzymanie czynnoci yciowych (dostarczenie tlenu o przepywie 15 l/min
lub, gdy jest to konieczne, podjcie sztucznej wentylacji),
zapobieganie zachyniciu treci wymiotw (naley by przygotowanym na moliwo
wystpienia wymiotw),
zapobieganie dalszym urazom,
zabezpieczanie substancji powodujcej zatrucie,
w wypadkach udle i uksze naley pamita o wasnym bezpieczestwie i chroni
pacjenta przed powtrn ekspozycj,
zidentyfikowanie trucizny uatwi podjcie specjalistycznego leczenia,
monitorowanie funkcji yciowych pacjenta,
gotowo do szybkiego dziaania w razie wystpienia reakcji alergicznej.

1. Jaka jest rnica midzy ukszeniem a udleniem?
2. Jakiego rodzaju zatrucie powoduje spoycie Fugu?
3. Jakimi wyspecjalizowanymi organami zwierzta mog przenosi trucizn do organizmu
ofiary?
4. Jakimi cechami charakteryzuje si jad wy?
5. Jakie objawy chorobowe powoduj udlenia mniej zjadliwych skorpionw?
6. Jak rol peni jad mrwek?
7. Jak przebiega reakcja uczuleniowa po udleniu przez pszczo?
8. Jakie zastosujesz leki przeciwhistaminowe po ukszeniu przez owady?
9. Jaki zastosujesz okad po udleniu przez os?
10. Jaki przedstawiciel jadowitych wy wystpuje w Polsce?
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Scharakteryzuj typ objaww toksycznych po ukszeniu i udleniu przez owady
(pszczoy, osy, szerszenie, meszki, mrwki, kleszcze, bki).

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: gatunki zwierzt zaliczane do jadowitych,
2) scharakteryzowa je,
3) okreli dziaanie jadu,

48
wiczenie 2
Okrel przyczyny i skutki wynikajce z zatrucia jadami.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: ukszenia i udlenia,
2) rozpozna zwierzta jadowite,
3) wiedzie, jak rol peni wydzieliny gruczow jadowych,

brystol, papier formatu A4, flamastry,
wiczenie 3
Wymie objawy patologiczne i przebieg zalecanych dziaa po ukszeniu mii.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych informacji o zwierztach uznawanych za
jadowite,
2) wymieni dziaanie toksyn,
3) okreli podstawowe zasady postpowania,

wiczenie 4
Okrel za pomoc, jakich organw, gatunki jadowite, wycznie pochodzce ze wiata
zwierzt, wstrzykuj do tkanek innych organizmw trucizn.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: gatunki jadowite,
2) rozpozna zwierzta jadowite,
3) scharakteryzowa organy zwierzt jadowitych,
4) okreli podstawowe zasady postpowania.

tablica, kreda,

49
wiczenie 5
Scharakteryzuj pocztkowe postpowanie ratownika po ukszeniu przez pszczoy, osy
i szerszenie.

1) odszuka w materiaach dydaktycznych: ukszenia przez pszczoy, osy i szerszenie,
2) okreli skutki uksze,
3) scharakteryzowa postepownie ratownicze,

wiczenie 6
W Polsce wystpuje niewiele wy z rodziny mijowatych. Na podstawie materiau
nauczania i wskazanej literatury wybierz ze zdj przedstawionych poniej mij jadowit
wystpujc w Polsce.
... ..
... ..

50
1) odszuka w materiale nauczania: mije wystpujce w Polsce,
2) scharakteryzowa we z rodziny mijowatych,
3) okreli dziaanie jadu,


Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjani rnic midzy ukszeniem a udleniem?

2) okreli zatrucie ktre spowoduje spoycie Fugu?
3) scharakteryzowa wyspecjalizowane organy zwierzt za pomoc ktrych
przenosz trucizn?
4) okreli cechy charakteryzujce jad wy?
5) scharakteryzowa objawy chorobowe po udleniu mniej zjadliwych skorpionw?
6) wyjani rol jak peni jad mrwek?
7) scharakteryzowa reakcj uczuleniow po udleniu przez pszczo?
8) zastosowa leki przeciwhistaminowe po ukszeniu przez owady?
9) zastosowa okad po udleniu przez os?
10) wyjani jaki przedstawiciel jadowitych wy wystpuje w Polsce?

51
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwanie instrukcj.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test zawiera 25 zada. Do kadego zadania doczone s 4 moliwoci odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
7. Jeli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od jego rozwizanie
na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwizanie testu masz 40 min.
Powodzenia!
Materiay dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zada testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Dzia medycyny zajmujcy si truciznami, to
a) deontologia.
b) mykologia.
c) toksykologia.
d) parazytologia.
2. Do rodzaju zatru zaliczymy, zatrucia

a) przypadkowe.
b) zamierzone.
c) samobjcze.
d) wszystkie wymienione.
3. Do organizmu nie przedostaje si trucizna w formie

a) zatru przez skr i bony luzowe.
b) zatru prenatalnych.
c) zatru parenteralnych.
d) zatru przez przewd pokarmowy.
4. Na organizm czowieka wpywaj trucizny o dziaaniu

a) mnogim.
b) specyficznym.
c) miejscowym.
d) hamujcym.

52
5. Dziaanie farmakodynamiczne trucizny na ustrj moe by
a) tylko dranice.
b) tylko pobudzajce.
c) obojtne.
d) dranice lub pobudzajce.
6. Wedug Paracelsusa lekarza szwajcarskiego najistotniejsze w dziaaniu trucizn jest

a) okrelona dawka.
b) egzogenne pochodzenie.
c) dua aktywno farmakodynamiczna.
d) silne waciwoci toksykodynamiczne.
7. Na charakter zatrucia i jego przebieg nie ma wpywu

a) wiek osoby zatrutej.
b) wasna aktywno.
c) samoistna autodetoksykacja ustroju.
d) rodzaj trucizny.
8. Wchanianie si trucizny w ustroju zaley od

a) szybkoci filtrowania.
b) kumulacji substancji w narzdach.
c) metabolizmu wtrobowego.
d) wszystkie odpowiedzi s poprawne.
9. Na przebieg ostrego zatrucia nie ma wpywu

a) cinienie ttnicze krwi.
b) szybko i sprawnoci dziaa ratunkowych.
c) oglny stan zdrowia przed zatruciem.
d) sprawno czynnociowa narzdw.
10. Miejsce trwaych depozytw trucizn to

a) ukad nerwowy.
b) ukad krwionony.
c) ukad kostny.
d) ukad limfatyczny.
11. Wspczenie toksyczno wikszoci substancji chemicznych jest okrelana

w szeciostopniowej skali: 16, wedug ktrej substancja moe by:
a) nadzwyczaj toksyczna.
b) rednio toksyczna.
c) praktycznie nietoksyczna.
d) wszystkie odpowiedzi s poprawne.
12. Do dziaa bezpiecznych i skutecznych we wczesnym okresie zatru nie naley

a) przeniesienie osoby zatrutej do miejsca przewietrzonego.
b) zdjcie przesyconego trucizn ubrania.
c) bezpieczestwo osb udzielajcych pomocy.
d) zmywanie skry wod.

53
13. Badanie przedmiotowe wykonywane w przypadku zatrucia to
a) zabezpieczenie wymiotw.
b) mechanizm obronny.
c) wywiad.
d) puste opakowania po lekach.
14. W leczeniu przyczynowym ostrych zatru nie bierze si pod uwag

a) oceny wstpnej miejsca zdarzenia.
b) zmniejszenia wchaniania substancji toksycznej.
c) eliminacji nie wchonitej jeszcze trucizny.
d) leczenia odtrutkami w uzasadnionych sytuacjach.
15. Najczciej stosowan procedur usunicia trucizny z organizmu jest

a) podanie syropu z wymiotnicy.
b) stosowanie rodkw wywoujcych biegunk.
c) podanie rodkw adsorbujcych substancj toksyczn.
d) pukanie odka.
16. Gbokie upienie bardzo pobudzonego chorego moe zapobiec powanym powikaniom,
takim jak
a) cukrzyca.
b) mocznica.
c) rabdomioliza.
d) nerczyca.
17. Okrel stopie zaburze wiadomoci wg skali Matthew: u chorego nieprzytomnego,

reagujcego na bodce dotykowe i sabe blowe
a) 1. stopie.
b) 2. stopie.
c) 3. stopie.
d) 4. stopie.
18. Zatrucia analgetykami opioidowymi powoduje

a) morfina.
b) panadol.
c) petydyna.
d) morfina i petydyna.
19. Gazy, ktre osadzaj si na wilgotnych bonach luzowych grnego odcinka drg
oddechowych, wywierajc lokalne dziaanie dranice (np. NH3, HC1, CL2, F2), s
gazami
a) trudno rozpuszczalnymi w wodzie.
b) rednio rozpuszczalnymi w wodzie.
c) atwo rozpuszczalnymi w wodzie.
d) atwo rozpuszczalnymi w lipidach.

54
20. Najbardziej niebezpieczny z grzybw trujcych to
a) strzpiak ceglasty.
b) muchomor zielonawy.
c) muchomor jadowity.
d) muchomor sromotnikowy.
21. Nastpujce objawy: po 2448 godzinach: ble i zawroty gowy, nudnoci, wymioty,
biegunka, ble brzucha, osabienie, zaburzenia krenia i oddychania, sinica,
odwodnienie, po 25 dniach uszkodzenie wtroby, piczka wtrobowa, s objawami
zatrucia
a) muchomorem sromotnikowym.
b) muchomorem czerwonym.
c) muchomorem zielonawym.
d) muchomorem jadowitym.
22. Zawarta w muchomorze plamistym i czerwonym substancja zwana mikoatropin

powoduje nastpujce objawy
a) zwolnienie akcji serca, obnienie cinienia ttniczego krwi.
b) silne podniecenie nerwowe, a do napadw szau i halucynacji.
c) zaburzenie oddychania, uczucie gorca i silny linotok.
d) znaczne odwodnienie organizmu i zaburzenia rwnowagi kwasowo-zasadowej.
23. Do rolin trujcych zaliczymy

a) roliny produkujce alkaloidy.
b) roliny produkujce toksyczne zwizki chemiczne.
c) roliny produkujce akonityny.
d) wszystkie odpowiedzi s prawidowe.
24. Toksyn nie zawiera

a) jad osy.
b) jad pszczoy.
c) lina psa.
d) jad mrwki.
25. Do dziaa zaleconych po ukszeniu mij nie naley

a) dostarczenie miji do laboratorium.
b) przeprowadzenie wstpnych bada fizykalnych i uzyskanie jak najwikszej liczby
informacji dotyczcych zdarzenia.
c) zbadanie i zanotowanie wartoci podstawowych parametrw yciowych pacjenta.
d) zapobieganie zachyniciu treci wymiotw.

55
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ...............................................................................
Stosowanie procedur postpowania ratowniczego w ostrych zatruciach
Zakrel poprawn odpowied.

Nr
Odpowied Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
21. a b c d
22. a b c d
23. a b c d
24. a b c d
25. a b c d
Razem:

56
6. LITERATURA
1. Gomuka W. Rewelski W. (red.), Encyklopedia zdrowia. PWN, Warszawa 1994
2. Jakubaszko J.: Ratownik medyczny. Grnicki Wydaw. Medyczne, Wrocaw 2003
3. Jaroniewski W.: Gady jadowite. Pastwowy Zakad Wydawnictw Szkolnych,
Warszawa, 1969
4. Lasota W., Klawitter M.: Diagnostyka laboratoryjna zatru grzybami. Wydawnictwo
lsk, Katowice 2006
5. Marek K.: Choroby zawodowe. Wydaw. Lekarskie PZWL, Warszawa 2001
6. Planz S., Adler J.: Medycyna ratunkowa. Wyd. pol. (red.) Jakubaszko J., Urban&Partner,
Wrocaw 2000
7. Piotrowski J. K. (red.), Podstawy toksykologii. Wydaw. Naukowo-Techniczne,
Warszawa 2006
8. Rasmus A. (red.), Medycyna ratunkowa i medycyna katastrof. Uniwersytet Medyczny
w odzi, d 2004
9. Seczuk W.: Toksykologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1999
10. Szajewski J., Feldman R., Gliska-Serwin M.: Leksykon ostrych zatru. Wydaw.
Lekarskie PZWL, Warszawa 2000
11. Zawadzki A.: Medycyna ratunkowa i katastrof. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
12. http://library.thinkquest.org
13. http://toxnet.nlm.nih.gov
14. http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts

57

Ratownik - Medyczny 322 (06) z1.09 U

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ratownik - Medyczny 322 (06) z1.09 U

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Stosowanie procedur postpowania ratowniczego w ostrych

Poradnik dla ucznia

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 322[06].Z1.09

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych w module

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wystpuj rne odtrutki i rne s mechanizmy ich oddziaywania na trucizny oraz na

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2.2. Pytania sprawdzajce

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego