You are on page 1of 10

8.

INNE CHOROBY ODKLESZCZOWE


Jolanta Chmielewska-Badora

Borelioza nie jest jedyn chorob przenoszon przez kleszcze. Due znaczenie
w epidemiologii chorb transmisyjnych ma rwnie kleszczowe zapalenie mzgu
i opon mzgowo-rdzeniowych. Nie naley zapomina rwnie o ludzkiej anapla-
zmozie granulocytarnej i babeszjozie. Poza tym kleszcze mog przenosi te bak-
terie z rodzaju Bartonella, paeczki tularemii i zarazki gorczki Q.

8.1. Kleszczowe zapalenie mzgu i opon mzgowo-rdzeniowych

Kleszczowe zapalenie mzgu i opon mzgowo-rdzeniowych (kzm) to choroba


wywoywana przez wirusa kzm z rodziny Flaviviridae, przenoszonego z kleszcza
na czowieka. Choroba przebiega z reguy dwufazowo.

Pierwsza faza kleszczowego zapalenia mzgu trwa zwykle 19 dni, przypomina


przezibienie i ma nastpujce objawy:
oglna niedyspozycja,
gorczka (do 38C),
ble gowy, staww i mini,
nieyt grnych drg oddechowych,
niekiedy nudnoci i wymioty.

Jeli jest to poronna posta choroby, chory powraca do zdrowia. Po okresie re-
misji, trwajcym 19 dni, nastpuje rozwj drugiej fazy kzm.

Druga faza kleszczowego zapalenia mzgu trwa kilka tygodni, a nawet miesicy,
i charakteryzuj j:
nagy skok gorczki (ok. 40C),
zmiana nastroju (depresja),
nkajce ble i zawroty gowy,
36 Inne choroby odkleszczowe

wymioty,
wiatowstrt, oczopls, niekiedy widzenie podwjne,
niedosuch,
spadek cinienia krwi,
drenie zamiarowe,
niedowady wiotkie.

Mog wystpi zaburzenia wiadomoci, cznie z jej utrat, oraz objawy opo-
nowe. Charakter objaww zaley od tego, czy choroba przebiega pod postaci m-
zgow, oponow czy rdzeniow [11,48].
W Polsce, gdzie dominuje agodniejsza (oponowa) posta kzm, notuje si
rocznie okoo 300 zachorowa zapadalno wynosi 0,84 na 100 tys. mieszka-
cw. Chorzy s hospitalizowani i podlegaj obowizkowi zgoszenia do powiato-
wej stacji sanitarno-epidemiologicznej. Wedug analiz epidemiologw dane doty-
czce zachorowa na kzm w Polsce s jednak zanione, poniewa dowody zaka-
enia w postaci wytworzonych przeciwcia ma stwierdzone okoo 1,6% popula-
cji. Jeli przyj, e tylko 30% zakae ma charakter objawowy, to liczba oficjal-
nie rejestrowanych neuroinfekcji z rozpoznaniem kzm powinna wynosi powy-
ej 500 rocznie.
Konsekwencj zachorowa na kzm s koszty leczenia infekcji czynnych i prze-
wlekych oraz koszty wynikajce z ewentualnych odszkodowa i/lub niezdolno-
ci do pracy.

Na kleszczowe zapalenie mzgu i opon mzgowo-rdzeniowych choruj przewanie oso-


by dorose, zwaszcza mczyni w wieku 3549 lat. Okoo 2% przypadkw kzm ko-
czy si mierci pacjenta [11].

Wyniki bada wasnych wskazuj na znaczne zagroenie wirusem kzm popu-


lacji wiejskiej zamieszkujcej Lubelszczyzn, co mona tumaczy czstym nara-
eniem rolnikw na ryzyko ukszenia przez kleszcze. Dotyczy to zwaszcza tych
rolnikw, ktrych gospodarstwa i pola uprawne usytuowane s w pobliu linii
brzegowych lasw liciastych i mieszanych. Badania wasne wykazay, e oprcz
przypadkw czynnej infekcji wirusem kzm wrd rolnikw wystpuj rwnie
infekcje o charakterze przewlekym. Na podstawie bada pracownikw eksplo-
atacji lasu w wojewdztwie lubelskim wykazano istnienie ognisk endemicznych
na terenach powiatw Radzy Podlaski i Parczew. Naley nadmieni, e tereny
Kleszczowe zapalenie mzgu i opon mzgowo-rdzeniowych 37

ww. powiatw granicz z woj. podlaskim, ktre uznane jest za teren endemiczny,
czyli teren o wysokim ryzyku zakae wirusem kzm.
Badania seroepidemiologiczne wykonane w latach 19952005 w Zakadzie
Biologicznych Szkodliwoci Zawodowych Instytutu Medycyny Wsi im. W. Chod-
ki w Lublinie (IMW) wykazay, e odsetek wynikw seropozytywnych wrd pra-
cownikw lenictwa (nieszczepionych) w woj. lubelskim waha si od 12,7%
do 51,6% (rednio: 28,7%), natomiast u rolnikw (nieszczepionych) redni pro-
cent wynikw seropozytywnych by wyszy i wynis 33,0%. Badania IMW nad
wystpowaniem wirusa kzm w kleszczach wykazay, e prawie 2% kleszczy
w woj. lubelskim zakaonych jest wirusem kleszczowego zapalenia mzgu. Sza-
cuje si, e w Europie odsetek ten jest podobny [4,6,8,30,49].
Wag problemu kleszczowego zapalenia mzgu podkrela Midzynarodo-
wa Naukowa Grupa Robocza ds. Kleszczowego Zapalenia Mzgu (International
Scientific Working Group on Tick-Borne Encephalitis) z siedzib w Austrii, or-
ganizujca doroczne konferencje dotyczce kzm w Europie. W Polsce od 2002 r.
dziaa jej polska sekcja (Grupa Robocza do Spraw Odkleszczowego Zapalenia
Mzgu), w ktrej skad wchodz naukowcy, specjalici w dziedzinie epidemiolo-
gii i chorb zakanych [48].

Diagnostyka i profilaktyka kzm

Wspczesna diagnostyka laboratoryjna kleszczowego zapalenia mzgu oparta jest gw-


nie na zastosowaniu czuych i swoistych testw serologicznych typu ELISA, za ktrych
pomoc wykrywa si swoiste przeciwciaa klasy IgM i IgG w surowicy krwi i pynie
mzgowo-rdzeniowym pacjenta.

Obserwacja dynamiki zmian poziomu swoistych immunoglobulin w przebie-


gu kzm ma istotne znaczenie w diagnostyce klinicznej zarwno przypadkw
ostrej, jak i przewlekej neuroinfekcji.
Jak wynika z pimiennictwa i bada wasnych, przeciwciaa klasy IgM wykry-
wa si w surowicy krwi u chorych na kzm po okoo 710 dniach od chwili zakae-
nia, a przeciwciaa klasy IgG pojawiaj si pniej (po okoo 1014 dniach) od mo-
mentu infekcji. Immunoglobuliny klasy M wykrywane s do okoo 3040 dni
od chwili zakaenia, natomiast immunoglobuliny klasy G nawet do kilkudzie-
siciu lat po przebytym zakaeniu.
38 Inne choroby odkleszczowe

Naley zaznaczy, e zwykle w diagnostyce rutynowej kzm przy rozwinitej


neuroinfekcji wywoanej wirusem kzm obie ww. klasy przeciwcia wykrywa si
jednoczenie. W pynie mzgowo-rdzeniowym (pmr) u pacjentw z czynn po-
staci kleszczowego zapalenia mzgu swoiste immunoglobuliny klasy IgM i IgG
pojawiaj si pniej ni w surowicy krwi i wykrywane s przez krtszy czas ni
w przypadku ich obecnoci w surowicy.
Przy interpretacji wynikw bada pmr naley wzi pod uwag moli-
wo uzyskania faszywie dodatnich wynikw bada na skutek przedostania si
do pynu przeciwcia z surowicy krwi wskutek uszkodzenia naturalnej barie-
ry krewmzg. Naley pamita rwnie o rnicach osobniczych w odpowie-
dzi immunologicznej, poniewa w niektrych przypadkach nie dochodzi do wy-
twarzania przeciwcia lub pojawiaj si one stosunkowo pno i mog wczenie
zanika [1,11].

Przeprowadzenie szczepie ochronnych wedug ustalonego przez producenta szcze-


pionki schematu jest najskuteczniejsz form profilaktyki kleszczowego zapalenia
mzgu. Szczepieniami powinny by objte przede wszystkim osoby zawodowo narao-
ne na ryzyko ukszenia przez kleszcze (pracownicy eksploatacji lasu, rolnicy, pracowni-
cy stray lenej, zbieracze runa lenego, stra graniczna, pracownicy zieleni miejskiej),
a take turyci udajcy si na tereny endemiczne kzm [48].

Naley nadmieni, e osoby zawodowo zwizane z prac w lesie mog by


naturalnie uodpornione na skutek licznych poku przez kleszcze i wprowa-
dzenia minimalnych, podprogowych dawek wirusa kzm, ktre nie wywo-
uj objaww chorobowych, ale indukuj wytwarzanie swoistych przeciw-
cia [49].

8.2. Anaplazmoza granulocytarna

Anaplazmoza granulocytarna jest chorob odzwierzc, ktra poprzednio zna-


na bya w medycynie jako erlichioza granulocytarna. Czynnikiem etiologicz-
nym tej choroby s bakterie Gram-ujemne Anaplasma phagocytophilum (dawniej:
HGE factor) zaliczane do riketsji. Wektorem zakae w Europie s kleszcze z ro-
dzaju Ixodes. Rezerwuarem tych bakterii s prawdopodobnie ssaki jeleniowate.
Anaplasma phagocytophilum jest patogenem obligatoryjnie wewntrzkomrko-
Anaplazmoza granulocytarna 39

wym namnaajcym si w granulocytach krwi obwodowej, gdzie wytwarzaj cha-


rakterystyczne rdplazmatyczne wtrty, bdce zlepkami komrek i zwane mo-
rulami [50,51].

Ludzka anaplazmoza granulocytarna jest chorob trudn do rozpoznania ze wzgldu


na mao charakterystyczne objawy chorobowe przypominajce gryp:
wysoka temperatura,
ble gowy,
ze samopoczucie,
pocenie si,
kaszel,
ble stawowo-miniowe.

Inne objawy takie jak nudnoci, ble brzucha, biegunka oraz zapalenie puc
z zaburzeniem oddychania lub niewydolno nerek czy objawy neurologicz-
ne obserwuje si u nielicznych pacjentw. Symptomom klinicznym mog to-
warzyszy odchylenia w badaniach laboratoryjnych (trombocytopenia, leuko-
penia, podwyszona aktywno transaminaz). Przebieg zakaenia A. phagocyto-
philum i nasilenie objaww moe mie rny charakter, od postaci bezobjawo-
wych do bardzo cikich, zakoczonych zgonem, szczeglnie u osb starszych,
z chorobami autoimmunologicznymi czy z obnion odpornoci. miertelno
waha si w granicach 210%.
Z bada naukowych wynika, e w Europie zakaenie kleszczy bakteriami
A. phagocytophilum waha si od kilku do kilkudziesiciu procent [51].

Diagnostyka, leczenie i profilaktyka anaplazmozy granulocytarnej

Diagnostyka laboratoryjna anaplazmozy opiera si gwnie na wykonywaniu testw se-


rologicznych. Obecnie testem z wyboru jest test immunofluorescencji poredniej wykry-
wajcy swoiste przeciwciaa klasy IgG.

Swoiste przeciwciaa mog utrzymywa si w surowicy krwi pacjenta przez lata,


a ich obecno lub brak nie moe by miernikiem skutecznoci terapii.
Podobnie jak w przypadku boreliozy skuteczno leczenia zaley od du-
goci stosowanej antybiotykoterapii. Zapobieganie zachorowaniom na anapla-
zmoz polega, podobnie jak w przypadku boreliozy, przede wszystkim na szyb-
kim i prawidowym usuniciu kleszcza z powierzchni ciaa. W badaniach pol-
40 Inne choroby odkleszczowe

skich autorw, na Lubelszczynie od 17,7 do 21% pracownikw lenictwa wyka-


zuje obecno przeciwcia skierowanych przeciwko Anaplasma phagocytophi-
lum [52].

8.3. Babeszjoza (piroplazmoza)

Babeszjoza jest chorob pasoytnicz wywoywan przez pierwotniaki z rodza-


ju Babesia. Stanowi one bardzo liczn grup pasoytw wewntrzkrwinkowych,
ktra obejmuje ponad 100 rnych gatunkw. Kleszcze s jedynym wektorem
przenoszcym pasoyty powodujce babeszjoz. Babesia s pasoytami erytrocy-
tw krgowcw (byda, jeleni, psw, gryzonie), w tym rwnie ludzi. Zachorowa-
nia wystpuj gwnie wiosn i latem w okresie najwikszej aktywnoci klesz-
czy. U ludzi babeszjoza wystpuje sporadycznie i dotyczy przewanie osb, ktre
ulegy zaraeniu w krajach tropikalnych.

Babeszjoza objawami przypomina malari:


wysoka temperatura,
nadmierna potliwo,
anemia hemolityczna.

Chorob obserwuje si czciej u ludzi starszych, z niedoborami immunolo-


gicznymi, a take u osb po splenektomii. Wikszo przypadkw babeszjozy po-
zostaje jednak utajona. Osoby z tak postaci stanowi zagroenie jako potencjal-
ni dawcy krwi. W literaturze wiatowej s doniesienia opisujce przypadki babe-
szjozy transfuzyjnej, w ktrej bezobjawowy nosiciel by dawc. Wysokie ryzyko
zachorowania na babeszjoz istnieje w krajach tropikalnych. W Polsce obserwo-
wano pojedyncze zachorowania na babeszjoz u ludzi, zawleczone z krajw tro-
pikalnych. W leczeniu babeszjozy u ludzi dobre rezultaty daje leczenie skojarzo-
ne chinin podawan doustnie oraz antybiotykiem (klindamycyna) stosowanym
doylnie [5355].

Diagnostyka i profilaktyka babeszjozy

W diagnostyce laboratoryjnej babeszjozy u ludzi stosowany jest test immunofluores-


cencji poredniej.
Babeszjoza (piroplazmoza) 41

Za miano diagnostyczne przyjmuje si 256 i powyej. Jeli wynik testu jest wyso-
ko dodatni, naley wykona rozmaz krwi obwodowej z barwieniem metod Giem-
sy w celu identyfikacji Babesia spp. we krwi. W przypadkach niskiej parazytemii
dobre wyniki daj testy z wykorzystaniem techniki PCR.
Profilaktyka babeszjozy u ludzi obejmuje czynnoci stosowane w zapobiega-
niu wszystkim chorobom przenoszonym przez kleszcze. W chwili obecnej nie ma
szczepionki, ktra mogaby by stosowana u ludzi lub zwierzt [11].

8.4. Bartoneloza

Bartonelozy to grupa chorb wywoywanych przez bakterie z rodzaju Bartonella.


Nale one do pasoytw wewntrzkomrkowych, ktre wykazuj powinowac-
two do erytrocytw i komrek rdbonka naczy krwiononych gospodarza.
Rezerwuarem tych bakterii s rne gatunki ssakw domowych (koty) i dzikich,
natomiast wektorem (przenosicielem) s krwiopijne stawonogi. Ostatnio pojawi-
y si doniesienia naukowe wskazujce na to, e wektorem tych drobnoustrojw
mog by pewne gatunki kleszczy [56,57].
Bakterie z rodzaju Bartonella przedostaj si do organizmu czowieka podczas
ssania krwi przez zakaonego stawonoga. Po wnikniciu do erytrocytw bakterie
te mno si przez podzia. Zakaone erytrocyty eliminowane s w sposb natu-
ralny w czasie krenia krwi, a obecno w nich bakterii Bartonella z reguy nie
powoduje ich obumierania.
Bakterie Bartonella wywouj zakaenia czowieka o rnych objawach. Naj-
czciej jest to choroba kociego pazura wywoana przez Bartonella henselae, cha-
rakteryzujca si miejscowym, przewlekym powikszeniem wzw chonnych,
choroba Carriona wywoana przez Bartonella bacilliformis w Ameryce Poudnio-
wej czy gorczka okopowa spowodowana zakaeniami Bartonella quintana opisy-
wanymi w czasach wojennych u onierzy frontowych.

Objawy bartonelozy:
zmiany skrne w postaci grudek, pcherzykw, krost,
zapalenie wzw chonnych,
zmiany w trzustce, wtrobie,
zmiany w narzdzie wzroku,
zapalenie staww.
42 Inne choroby odkleszczowe

Inne cikie postacie bartonelozy, takie jak naczyniakowato czy plami-


ca wtrobowa, wystpuj gwnie u osb z obnion odpornoci. Infekcje
bakteriami z rodzaju Bartonella (gwnie B. vinsonii, B. koehleare, B. eliza-
bethae) mog by take przyczyn sepsy i zapalenia wsierdzia. Ostatnie do-
niesienia informuj o wystpieniu powanych zaburze psychicznych u pa-
cjentw, u ktrych stwierdzono obecno objaww przypominajcych barto-
neloz [5861].

Diagnostyka i leczenie bartonelozy

W diagnostycznych badaniach laboratoryjnych osb z podejrzeniem bartonelozy wyko-


nuje si testy serologiczne, gwnie odczyn immunofluorescencji poredniej.

Leczenie bartoneloz zalene jest od postaci choroby i stanu odpornoci pacjenta.


Najczciej jest to terapia skojarzona dwoma lub trzema antybiotykami [60].

8.5. Tularemia

Inaczej zwana dum gryzoni, jest chorob o szczeglnie duej zakanoci. Wy-
wouj j bakterie Francisella tularensis, zaliczane do paeczek Gram-ujemnych.
rdem zakaenia tymi bakteriami s gwnie zajce, drobne gryzonie lene i po-
lne, zwierzta domowe i dzikie ptactwo. Rezerwuarem i rdem zakaenia Fran-
cisella tularensis mog by rwnie kleszcze, w ktrych paeczki tularemii na-
mnaaj si bardzo intensywnie.
Samo ukucie kleszcza nie powoduje choroby, poniewa zarazki tularemii
nie wystpuj w jego gruczoach linowych. Do zakaenia czowieka moe doj
na skutek wtarcia w skr rozgniecionego kleszcza lub jego odchodw.

Objawy kliniczne tularemii:


wysoka temperatura (do 40C),
powikszenie wzw chonnych,
ble gowy,
wysypka,
wymioty,
zapalenie spojwek.
Tularemia 43

Jeli zarazek wniknie drog oddechow (np. poprzez wdychanie pyu zanie-
czyszczonego kaem zakaonych gryzoni), moe wystpi rdmiszowe zapale-
nie puc [62].

Diagnostyka i leczenie tularemii

W diagnostyce laboratoryjnej tularemii u ludzi wykorzystywane s badania serologicz-


ne (testy immunofluorescencyjne).

Coraz wiksze znaczenie, szczeglnie w diagnozowaniu wczesnych zakae, od-


grywa wykrywanie materiau genetycznego metod PCR.
W terapii tularemii antybiotykami z wyboru s: streptomycyna i doksycy-
klina. Profilaktyka zakae Francisella tularensis polega na unikaniu kontaktw
z gryzoniami i kleszczami. Wane jest take, aby pade zajce byy badane w kie-
runku tularemii [11,62].

8.6. Gorczka Q

Jest to choroba odzwierzca, ktra wystpuje na caym wiecie u ludzi (naj-


czciej w postaci zakae zawodowych) i zwierzt. Najczciej przebie-
ga w postaci grypowej lub pseudogrypowej z nietypowym zapaleniem puc.
Czynnikiem etiologicznym tej choroby jest bytujca wewntrzkomrkowo
Gram-ujemna riketsja Coxiella burnetii, ktr cechuje dua odporno na czyn-
niki fizyczne i chemiczne, co sprzyja dugotrwaemu utrzymywaniu si tej ri-
ketsji w rodowisku.
Gwnym rezerwuarem i rdem zakae Coxiella burnetii s zwierzta do-
mowe, zwaszcza owce, kozy i bydo. Jak podaje literatura, wane ogniwo kre-
nia C. burnetii w przyrodzie stanowi kleszcze. Rzadko jednak dochodzi do zaka-
enia czowieka riketsjami gorczki Q na skutek pokucia przez kleszcze. Czst-
szym rdem zakaenia dla ludzi moe by natomiast pylisty ka zakaonego
kleszcza, ktry wnika do organizmu przez nos, oczy czy usta.
Naley pamita, e choroba moe si szerzy bez obecnoci kleszczy w ro-
dowisku. Do zakaenia czowieka C. burnetii dochodzi najczciej drog odde-
chow przez powietrze i py, rzadziej drog pokarmow przez mleko czy poprzez
44 Inne choroby odkleszczowe

uszkodzon skr i bony luzowe, np. w czasie wykonywania zabiegw pooni-


czych u zwierzt. Nie wyklucza si zakaenia czowieka od czowieka.
Riketsje C. burnetii mog wystpowa w dwch odmianach antygenowych,
jako antygen powierzchniowy (antygen pierwszej fazy) i antygen gbiej umiej-
scowiony (antygen drugiej fazy). W przyrodzie wystpuje antygen powierzch-
niowy, ktry wykazuje wielokrotnie wysz wirulencj i odporno na inaktywa-
cj [9,11].

Gorczka Q:
przebiega gwnie w postaci rzekomo grypowej,
w niektrych przypadkach dochodzi take do zmian w nerkach, wtrobie, stawach,
miniu sercowym oraz objaww ze strony przewodu pokarmowego (np. zapalenia
wtroby z taczk),
moe przebiega rwnie w sposb skpoobjawowy lub bezobjawowy [11,62].

Najgroniejszym, pnym nastpstwem gorczki Q jest zapalenie wsierdzia


miertelno wynosi wtedy 40%. Infekcje C. burnetii u ludzi opisywane byy
w wielu krajach na caym wiecie, w tym take w Polsce.

Diagnostyka i leczenie gorczki Q

We wspczesnej diagnostyce laboratoryjnej gorczki Q u ludzi testem z wyboru jest


test immunofluorescencji poredniej (IFT) wykrywajcy swoiste przeciwciaa klasy IgG
i IgM przeciwko antygenowi I fazy, dominujce w przewlekej fazie choroby, oraz prze-
ciwciaa przeciwko antygenowi II fazy, wystpujce w ostrym przebiegu gorczki Q.

Coraz czciej w celu potwierdzenia zakae C. burnetii wykonywane s badania


z zakresu biologii molekularnej, gwnie PCR.
Profilaktyka zachorowa na gorczk Q polega gwnie na eliminacji chorych
zwierzt, przestrzeganiu zasad sprawnego nadzoru weterynaryjnego w czasie
sprowadzania zwierzt z zagranicy, odkaaniu importowanych skr i weny oraz
na zwalczaniu kleszczy i gryzoni w pomieszczeniach hodowlanych [63].

You might also like