476 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E .

R E C E N Z JE , N OTY R E C E N Z Y JN E

Nastpnie omwiony i zinterpretowany zostal szczeglny wzr przedstawiania hermafrodyty

w sztuce, zwany kallipygos (nazwa pochodzi od Air od y ty Kallipygos, czyli o piknych poladkach).
Autorka analizuje pokrtce take relacje hermafrodyta Narcyz i pojawienie si typu hermafrody
ty w s'ciennym malarstwie pompejaskim jako piknego modzieca.
Najwicej w sztuce staroytnej znale mona przedstawie hermafrodyty w pozycji stojcej,
takie wyobraenie koncentruje bowiem uwag tak na mskoci, jak i kobiecoci postaci, co autorka
oddaa przez tytu rozdziau Weibliche Schnheit und mnnliche Kraft (s. 65-70). Ostatni roz
dzia (Wer ist Hermaphroditos?, s. 70-72) czci drugiej podsumowuje wczeniejsze rozdziay
pracy.
Trzecia, i w zasadzie najwaniejsza, cz pracy katalog (s. 73J54) zbiera wszystkie
antyczne przedstawienia hermafrodyty i podzielona jest wedug typw przedstawie: Stehend (auer
Anasyromenos-Motiv); Anasyromenos-Motiv (auer Hermen); Hermen; Darstellungen im Kalli-
pygos-Bildmuster; Sitzend; Lagernd (auer Typus Borghese); Der Statuentypus Borghese;
Inschriften und andere schriftliche Quellen; Bildwerke, die wohl irrtmlich als Darstellung des
Hennaphroditos angesehen werden.
Praca Oehmke ma z pewnoci znaczenie nie tylko dla bada nad sztuk greck, zwaszcza
epoki hellenistycznej. Jest to niezwykle wane narzdzie pracy dla kadego zajmujcego si proble
matyk cielesnoci, stosunku do ciaa i seksualnoci w staroytnoci. Najwaniejszym jej walorem
jest doskonale opracowany katalog z reprodukcjami dzie antycznych.

Rafa Matuszewski

John B o s w e l l , Chrzecijastwo, tolerancja spoeczna i homoseksualno. Geje

i lesbijki w Europie Zachodniej od pocztku ety chrzecijaskiej do X IV wieku, przeoy
Jerzy K r z y s z p i e , Zakad Wydawniczy NO M O S, Krakw 2006, s. 367.

W dwanacie lat po mierci autora i dwadziecia sze lat od oryginalnego wydania ukazuje si
polskie tumaczenie gonej ksiki Johna B o s w e l l a , traktujcej o homoseksualizmie w Europie
Zachodniej od pocztku ery chrzecijaskiej do XIV w.
Ksika skada si z czterech zasadniczych czci. W pierwszej, Punkty wyjcia, Boswell sku
pi si na przedstawieniu oglnego rysu zjawiska homoseksualnoci, opierajc si gwnie na mate
riale antycznym, dokona zdefiniowania podstawowych terminw uywanych w ksice, takich jak
gej, lesbijka, homoseksualno. Jego zdaniem pojcia te maj wymiar uniwersalny, odnosz si do
kadego spoeczestwa w kadej epoce i mona mwi o gejach w wypadku zarwno Aten okresu
klasycznego, jak i spoeczestwa redniowiecznego czy nowoytnego. Trzeci rozdzia czci pier
wszej, zatytuowany Rzym fundamenty, powici rzymskiej koncepcji erosa.
W czci drugiej, Tradycja chrzecijaska, autor przedstawia rys pogldw moralnych i wy
darze, ktre nastpiy ju po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Dokonuje szczegowej analizy zna
czenia tradycji i interpretacji Pisma przyjtych lub stworzonych, utrwalonych w nauczaniu Kocioa
oraz analizuje intelektualne i spoeczne uwarunkowania myli chrzecijaskiej wczesnego okresu na
temat homoseksualnoci. Bada te teologiczne obiekcje Ojcw Kocioa wobec tego zjawiska.
 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E , R E C E N Z JE . N O TY R E C E N Z Y JN E 477

Cze trzecia, Zmieniajce si losy, powicona jest ju w caoci sytuacji osb homo
seksualnych w czasach wczesnego i penego redniowiecza. Autor przedstawia odrodzenie miast
jako istotny element zwikszenia osobistej wolnoci, rozwoju atmosfery swobody i tolerancji. Pre
zentuje i analizuje literatur gejowsk i lesbijsk okresu penego redniowiecza, nazywajc zjawisko
to subkultur ludzi przedkadajcych wasn pe.
Ostatnia cz pracy, Wzrost nietolerancji, stanowi studium zmian spoecznych pnego
redniowiecza i ich wpywu na postrzeganie ludzi o skonnociach homoseksualnych.
Ksik wzbogacaj i uzupeniaj aneksy (Leksykografia i wity Pawe, Teksty i prze
kad), a take aneksy do polskiego wydania (Polsko-angielski indeks tytuw tekstw rdowych
oraz Ksigi biblijne wymienione w tekcie i skrty ich tytuw'), materia ikonograficzny, krtka
bibliografia oraz indeksy (terminw greckich i oglny).
Trzeba stwierdzi, e wydanie ksiki Boswella jest z pewnoci duym i wanym wydarzeniem,
moe si ona sta lektur nie tylko specjalistw znajcych przecie orygina, lecz take szerszych kr
gw czytelnikw, w tym z pewnoci studentw, przyczyniajc si do wzbogacenia kanonu lektur
o mao dotd w Polsce znan problematyk. Jednoczenie naley wyrazi al, e dzieje si to tak
pno, kiedy na dodatek trudno podj polemik z nieyjcym od dawna autorem, ktrego tezy nie
zostay w nauce przyjte bezkrytycznie. Ponadto jest oczywiste, e badania nad zjawiskiem homo
seksualizmu, czy raczej jego spoecznym postrzeganiem, ogromnie si od czasw Boswella rozwin
y. Ale pamita trzeba, e wanie ta jego ksika, podobnie jak wszelkie z ni polemiki, miaa
dla tego rozwoju ogromne znaczenie. Z pewnoci od dawna ju naley, obok pracy Kennetha D
v e r a (Homoseksualizm grecki), do klasyki naukowej w dziedzinie bada nad seksualnoci.
Mona powiedzie, e obecnie badanie historyczne spoecznych aspektw seksualnoci nie jest bez
znajomoci tej ksiki moliwe.

Rafa Matuszewski

Peter Br o wn , Ciao i spoeczestwo. Mczyni, kobiety i abstynencja seksualna

we wczesnym chrzecijastwie, tum. I. K a n i a, Wydawnictwo Homini, Krakw 2006,
s. 518.

Wydane w 1986 r., klasyczne ju dzieo Petera B r o w n a jest dobrze znane badaczom
chrzecijastwa pnoantycznego oraz wszystkim zainteresowanym ksztatowaniem si w chrzeci
jastwie pogldw na kwestie pciowoci. Po dwudziestu latach ksika doczekaa si polskiego
tumaczenia zawdziczamy je krakowskiemu wydawnictwu Homini, ktrego zasugi w przybli
aniu polskiemu czytelnikowi osigni wiatowej humanistyki ostatnich dziesicioleci warte s
podkrelenia.
Dzieo Browna jest wnikliw analiz ksztatowania si i rozwoju praktyki trwaego wyrzeczenia
si poycia pciowego we wczesnym chrzecijastwie. Autor rozpoczyna swe rozwaania od przed
stawienia wizji seksualnoci, jaka dominowaa w krgach pogaskich w II w. n.e. Wszystko po to,
aby pokaza, e kwesti wyrzeczenia seksualnego opracowano w krgach chrzecijaskich jako
dramatyczn alternatyw dla moralnego i spoecznego adu. Nastpnie wraca do czasw Chrystusa