A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E .

R E C E N Z JE , N O TY R E C E N Z Y JN E 475

liczne, cho rozproszone i czsto bardzo skpe wzmianki ze rde literackich, nastpnie ikonogra
fia (sceny wrczania prezentw) ze zwrceniem uwagi na napisy kalos, wreszcie interpretacja in
skrypcji, w tym szczeglnie synnych napisw z Tery.
Nowatorskie ujcie i nowe interpretacje przynosi ostatnia cz ksiki, a szczeglnie esej Kate
G 1 h u 1y, ktra zwraca uwag na lesbijskie akcenty w dialogu Lukiana Rozmowy heter. Podkre-
li te trzeba, e niejako samoistnym, wartos'ciowym opracowaniem jest obszerna (s. 295-327)
bibliografia, niezwykle poyteczna dla dalszych lektur i pracy. Nie ogranicza si ona tylko do zagad
nienia postawionego w tytule, lecz praktycznie obejmuje wszelkie problemy seksualnoci antycznej,
cho rzecz jasna nie wyczerpuje caej literatury na ten temat.
Ta ogromnie cenna ksika powinna zainteresowa nie tylko staroytnikw i nie tylko badaczy
seksualnoci; jest cenn pomoc dla wszystkich zainteresowanych problematyk postaw spoecz
nych wobec zjawisk innoci, odrbnoci i marginalizacji grup spoecznych.

Rafa Matuszewski

Stefanie O e h m k e , Das Weib im Manne. Hermaphrodites in der griechisch-rmi

schen Antike, Verlag Willmuth Arenhvel, Berlin 2004, s. 176.

Dotychczasowe badania zjawiska hermafrodytyzmu w staroytnoci dotyczyy dziedziny religii

czy wyobrae mitologicznych. Taki charakter miaa opublikowana dziesi lat temu ksika Luca
B r i s s o n a (Le sexe incertain. Androgynie et hermaphrodisme dans Antiquit grco-romaine,
Paris 1997) czy polska praca Lucyny K o s t u c h (Wyobraenia androginiczne w wierzeniach
przedchrzecijaskich krgu rdziemnomorskiego, Kielce 2003). Pewnym niedostatkiem tego
nurtu bada, zapocztkowanego przez klasyczne ju prace Marie D e 1c o u r t, byo do wybircze,
nieco tylko exempli gratia, traktowanie materiau ikonograficznego.
W tym sensie luk w badaniach nad cielesnoci i seksualnoci czasw staroytnych wypenia
ksika Stephanie O e h m k e . Jest to niezastpione studium tematyki dwupciowoci w sztuce sta
roytnej.
W czci pierwszej (Hermaphroditos in der berlieferung, s. 8-22) autorka przedstawia
gwne rysy tematyki androginicznej w sztuce europejskiej, dokonuje zdefiniowania poj herma
phroditos i androgynos oraz analizuje pokrtce wiadectwa literackie. Punktem wyjcia jest tu mit
Hermafrodyty tak, jak przedstawi go, czerpic z wczeniejszych rde greckich, Owidiusz w Meta
morfozach (4,285 nn.). Nastpnie przechodzi do omwienia zjawiska rozpowszechnienia si i kon
tekstu tematyki dwupciowoci w sztuce antycznej. Analizujc dziea literackie i ikonograficzne,
autorka omawia take koncepcje boskoci Hermafrodyty i otoczenie kulturowe, w ktrym wyobra
enie takiej postaci funkcjonowao.
W drugiej czci ksiki, Zu den Bildwerken (s. 22-72) omwione zostay rne typy przed
stawie Hermafrodyty. Autorka dokonaa analizy znaczenia, przemian i interpretacji motywu ana-
syromenos, czyli przedstawienia postaci obnaajcej si w celu ukazania cech pciowych. W dalszej
czci pracy zaprezentowana jest tematyka hermafrodyty w kontekcie grupowym ( Hermaphroditos
im Gntppenzusammenhang) w sztuce pnohellenistycznej i rzymskiej. Autorka omawia take
przedstawienia hermafrodyty odpoczywajcego i picego.
476 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E . R E C E N Z JE , N OTY R E C E N Z Y JN E

Nastpnie omwiony i zinterpretowany zostal szczeglny wzr przedstawiania hermafrodyty

w sztuce, zwany kallipygos (nazwa pochodzi od Air od y ty Kallipygos, czyli o piknych poladkach).
Autorka analizuje pokrtce take relacje hermafrodyta Narcyz i pojawienie si typu hermafrody
ty w s'ciennym malarstwie pompejaskim jako piknego modzieca.
Najwicej w sztuce staroytnej znale mona przedstawie hermafrodyty w pozycji stojcej,
takie wyobraenie koncentruje bowiem uwag tak na mskoci, jak i kobiecoci postaci, co autorka
oddaa przez tytu rozdziau Weibliche Schnheit und mnnliche Kraft (s. 65-70). Ostatni roz
dzia (Wer ist Hermaphroditos?, s. 70-72) czci drugiej podsumowuje wczeniejsze rozdziay
pracy.
Trzecia, i w zasadzie najwaniejsza, cz pracy katalog (s. 73J54) zbiera wszystkie
antyczne przedstawienia hermafrodyty i podzielona jest wedug typw przedstawie: Stehend (auer
Anasyromenos-Motiv); Anasyromenos-Motiv (auer Hermen); Hermen; Darstellungen im Kalli-
pygos-Bildmuster; Sitzend; Lagernd (auer Typus Borghese); Der Statuentypus Borghese;
Inschriften und andere schriftliche Quellen; Bildwerke, die wohl irrtmlich als Darstellung des
Hennaphroditos angesehen werden.
Praca Oehmke ma z pewnoci znaczenie nie tylko dla bada nad sztuk greck, zwaszcza
epoki hellenistycznej. Jest to niezwykle wane narzdzie pracy dla kadego zajmujcego si proble
matyk cielesnoci, stosunku do ciaa i seksualnoci w staroytnoci. Najwaniejszym jej walorem
jest doskonale opracowany katalog z reprodukcjami dzie antycznych.

Rafa Matuszewski

John B o s w e l l , Chrzecijastwo, tolerancja spoeczna i homoseksualno. Geje

i lesbijki w Europie Zachodniej od pocztku ety chrzecijaskiej do X IV wieku, przeoy
Jerzy K r z y s z p i e , Zakad Wydawniczy NO M O S, Krakw 2006, s. 367.

W dwanacie lat po mierci autora i dwadziecia sze lat od oryginalnego wydania ukazuje si
polskie tumaczenie gonej ksiki Johna B o s w e l l a , traktujcej o homoseksualizmie w Europie
Zachodniej od pocztku ery chrzecijaskiej do XIV w.
Ksika skada si z czterech zasadniczych czci. W pierwszej, Punkty wyjcia, Boswell sku
pi si na przedstawieniu oglnego rysu zjawiska homoseksualnoci, opierajc si gwnie na mate
riale antycznym, dokona zdefiniowania podstawowych terminw uywanych w ksice, takich jak
gej, lesbijka, homoseksualno. Jego zdaniem pojcia te maj wymiar uniwersalny, odnosz si do
kadego spoeczestwa w kadej epoce i mona mwi o gejach w wypadku zarwno Aten okresu
klasycznego, jak i spoeczestwa redniowiecznego czy nowoytnego. Trzeci rozdzia czci pier
wszej, zatytuowany Rzym fundamenty, powici rzymskiej koncepcji erosa.
W czci drugiej, Tradycja chrzecijaska, autor przedstawia rys pogldw moralnych i wy
darze, ktre nastpiy ju po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Dokonuje szczegowej analizy zna
czenia tradycji i interpretacji Pisma przyjtych lub stworzonych, utrwalonych w nauczaniu Kocioa
oraz analizuje intelektualne i spoeczne uwarunkowania myli chrzecijaskiej wczesnego okresu na
temat homoseksualnoci. Bada te teologiczne obiekcje Ojcw Kocioa wobec tego zjawiska.