474 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E , R E C E N Z JE , N O TY R E C E N Z Y JN E

cy), ktry w momencie uzyskania dojrzaoci winien porzuci mimowolne praktyki masturbacyjne.
Z kolei w drugiej poowie XX w., dziki energii ruchu feministycznego i zaciekym polemikom to
czonym wok seksu i ruchu gejowskiego, dla czs'ci spoeczestwa onanizm sta si swoist aren
polityki seksualnej i sztuki, a take manifestacj wasnej autonomii i wyzwolenia od wszelkich kultu
rowych ogranicze.

Andrzej Karpiski

Prostitutes and Courtesans in the Ancient World, wyd. Christopher A . F a r a o n e ,

Laura . M 1 u r e, The University o f W isconsin Press, M adison 2006, s. 360.

W kwietniu 2002 r. na Uniwersytecie Wisconsin-Madison odbya si Midzynarodowa Konfe

rencja Prostitution in the Ancient World, ktrej owocem jest omawiana ksika. Redaktorzy
tomu Christopher A. F a r a o n e i Laura K. M 1u r e podzielili publikacj na trzy dziay (Pros
titution and the Sacred, s. 21-92; Legal and Moral Discourses on Prostitution, s. 95-204; Prosti
tution, Komedy, and Public Performance, s. 207-291), dziki czemu jej struktura jest do
przejrzysta.
W obszernym (s. 3-18) i interesujcym wprowadzeniu Laura K. McClure daje kompetentn
charakterystyk bada nad seksualnoci spoeczestw antycznych, poczynajc od synnej Sitten
geschichte Griechenlands Paula B r a n d t a , opublikowanej w 1932 r. pod pseudonimem (Hans
L i c h t), a nastpnie wyczerpujco omawia zawarto caego tomu. Wskazuje na trudnoci, jakie
mieli wszyscy autorzy w zakresie terminologii i proponuje pewne rozgraniczenie, wcale nieatwe
i niejednoznaczne, terminw greckich pome, hetaira oraz aciskich scortum czy meretrix.
Autorzy tomu, czy raczej uczestnicy konferencji, nie ograniczyli si tylko do antyku grec
ko-rzymskiego; ksik otwieraj dwa studia powicone Mezopotamii i Izraelowi, wprowadzajce
niejako w problematyk pierwszej czci dotyczcej zwizkw prostytucji ze sfer sacrum. Zwraca tu
szczegln uwag studium Phyllis A. B i r d o prostytucji w staroytnym Izraelu, oparte gwnie na
danych ze Starego Testamentu. Jest to problematyka raczej zaniedbywana w studiach biblistycz-
nych, cho wypada przypomnie (niecytowan tu) prac Davda B i a e Eros and the Jews. From
Biblical Israel to Contemporary America (New York 1992).
Autorzy studiw dotyczcych zwaszcza wiata greckiego byli o tyle w trudnej sytuacji, e zwa
szcza ostatnie dwadziecia lat przynioso lawinowy wrcz wzrost liczby prac powiconych proble
matyce gender, a przez to i zagadnieniu prostytucji. Uwag zwracaj jednak studia nad dedykacjami
i wotami stawianymi w rnych miejscach witych przez greckie hetery oraz posgami im samym
powiconymi. Wobec witoci status tych kobiet wcale nie by gorszy czy niszy. Niezmiernie wa
ne dla problematyki religijnoci greckiej s te ustalenia Stephanie B u d i n, ktra przekonujco wy
kazuje, e nie ma adnych pewnych dowodw na istnienie w Grecji tzw. prostytucji sakralnej, co do
ktrej ju i wczeniej wyraano wtpliwoci.
O prostytucji mskiej traktuje tylko jedno studium (Susan L a p e , Tli Psychology of Prostitu
tion in Aeschines Speech against Timarchus, s. 139-160), w ktrym autorka dokonuje analizy syn
nej I Mowy Aischinesa skierowanej przeciwko Timarchosowi. Wydaje si, e temat ten przy
obecnym stanie bada dojrza do nowego i peniejszego ujcia, w ktrym zostayby uwzgldnione
 A R TY K U Y R E C E N Z Y JN E . R E C E N Z JE , N O TY R E C E N Z Y JN E 475

liczne, cho rozproszone i czsto bardzo skpe wzmianki ze rde literackich, nastpnie ikonogra
fia (sceny wrczania prezentw) ze zwrceniem uwagi na napisy kalos, wreszcie interpretacja in
skrypcji, w tym szczeglnie synnych napisw z Tery.
Nowatorskie ujcie i nowe interpretacje przynosi ostatnia cz ksiki, a szczeglnie esej Kate
G 1 h u 1y, ktra zwraca uwag na lesbijskie akcenty w dialogu Lukiana Rozmowy heter. Podkre-
li te trzeba, e niejako samoistnym, wartos'ciowym opracowaniem jest obszerna (s. 295-327)
bibliografia, niezwykle poyteczna dla dalszych lektur i pracy. Nie ogranicza si ona tylko do zagad
nienia postawionego w tytule, lecz praktycznie obejmuje wszelkie problemy seksualnoci antycznej,
cho rzecz jasna nie wyczerpuje caej literatury na ten temat.
Ta ogromnie cenna ksika powinna zainteresowa nie tylko staroytnikw i nie tylko badaczy
seksualnoci; jest cenn pomoc dla wszystkich zainteresowanych problematyk postaw spoecz
nych wobec zjawisk innoci, odrbnoci i marginalizacji grup spoecznych.

Rafa Matuszewski

Stefanie O e h m k e , Das Weib im Manne. Hermaphrodites in der griechisch-rmi

schen Antike, Verlag Willmuth Arenhvel, Berlin 2004, s. 176.

Dotychczasowe badania zjawiska hermafrodytyzmu w staroytnoci dotyczyy dziedziny religii

czy wyobrae mitologicznych. Taki charakter miaa opublikowana dziesi lat temu ksika Luca
B r i s s o n a (Le sexe incertain. Androgynie et hermaphrodisme dans Antiquit grco-romaine,
Paris 1997) czy polska praca Lucyny K o s t u c h (Wyobraenia androginiczne w wierzeniach
przedchrzecijaskich krgu rdziemnomorskiego, Kielce 2003). Pewnym niedostatkiem tego
nurtu bada, zapocztkowanego przez klasyczne ju prace Marie D e 1c o u r t, byo do wybircze,
nieco tylko exempli gratia, traktowanie materiau ikonograficznego.
W tym sensie luk w badaniach nad cielesnoci i seksualnoci czasw staroytnych wypenia
ksika Stephanie O e h m k e . Jest to niezastpione studium tematyki dwupciowoci w sztuce sta
roytnej.
W czci pierwszej (Hermaphroditos in der berlieferung, s. 8-22) autorka przedstawia
gwne rysy tematyki androginicznej w sztuce europejskiej, dokonuje zdefiniowania poj herma
phroditos i androgynos oraz analizuje pokrtce wiadectwa literackie. Punktem wyjcia jest tu mit
Hermafrodyty tak, jak przedstawi go, czerpic z wczeniejszych rde greckich, Owidiusz w Meta
morfozach (4,285 nn.). Nastpnie przechodzi do omwienia zjawiska rozpowszechnienia si i kon
tekstu tematyki dwupciowoci w sztuce antycznej. Analizujc dziea literackie i ikonograficzne,
autorka omawia take koncepcje boskoci Hermafrodyty i otoczenie kulturowe, w ktrym wyobra
enie takiej postaci funkcjonowao.
W drugiej czci ksiki, Zu den Bildwerken (s. 22-72) omwione zostay rne typy przed
stawie Hermafrodyty. Autorka dokonaa analizy znaczenia, przemian i interpretacji motywu ana-
syromenos, czyli przedstawienia postaci obnaajcej si w celu ukazania cech pciowych. W dalszej
czci pracy zaprezentowana jest tematyka hermafrodyty w kontekcie grupowym ( Hermaphroditos
im Gntppenzusammenhang) w sztuce pnohellenistycznej i rzymskiej. Autorka omawia take
przedstawienia hermafrodyty odpoczywajcego i picego.