UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
Proizvodno mainstvo
Predmet: Terotehnologija

SEMINARSKI RAD

PLANIRANJE ODRAVANJA

Studenti: Predmetni profesor:

Aldin Avdi II-4/13 Dr. Sc. Slaan Lovri, docent
Hasan Softi II-29/13
Tuzla, jul 2017
Sadraj:
Uvod ........................................................................................................................................... 1
1. Planiranje radova u procesu odravanja.............................................................................. 2
2. Metode planiranja radova odravanja ................................................................................. 6
3. Mreno planiranje ............................................................................................................. 10
4. Upravljanje procesom odravanja tehnikih sistema ........................................................ 11
Zakljuak .................................................................................................................................. 14
Popis slika:
Slika 1. Prikaz osnovnih projektnih zadataka za postizanje optimalne...................................... 7
Slika 2. Pregled vanijih aktivnosti u procesu odravanja tehnikog ........................................ 8
Slika 3. Osnovne faze procesa inteligentne analize podataka prema ......................................... 9
Slika 4. Elementi neuralne mree ............................................................................................... 9
Slika 5. Metodoloke osnove procjene pouzdanosti za tipske detalje,..................................... 10
Popis tabela:
Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja odravanja za preventivno i za
korektivno odravanje tehnikih sistema ................................................................................... 3
 Planiranje odravanja

Uvod

U temi koja se obrauje bit e opisani planovi koji se prave prilikom odravanja
tehnikih sistema- Odravanje radne sposobnosti tehnikih sistema u to duem vremenu,
predstavlja funkciju cilja koju sistemi obavljaju prema odreenim kriterijumima i uslovima
koritenja. S druge strane, odreivanje vremena u kome e tehniki sistem izgubiti radnu
sposobnost koritenjem odreene metodologije (najee na bazi "malog broja uzoraka" ili na
bazi praenja rada, odreenih provjera i ispitivanja), predstavlja jedan od elemenata za
donoenje optimalnih odluka u okviru procesa odravanja. Planiranje adekvatnih trokova i
drugih izlaznih parametara odravanja opreme i postrojenja u okviru odreenog tehnikog
sistema, uz programiranje i realizaciju samih postupaka odravanja i kontrolu izlaznih
karakteristika, kao i samu realizaciju korektivnih aktivnosti na osnovu odluke samog
rukovodstva - elementi su upravljanja procesom odravanja tehnikih sistema. Pri tome se kao
polazna osnova koriste projekti instaliranih tehnikih sistema i sistema njihovog odravanja
(uputstva za montau i rad, uputstva za odravanje tokom eksploatacije i dr.).
Zatvoren proces izmeu postupaka kontrole stanja sistema, samog donoenja odluka i
kontrole kvaliteta istih, nije mogu bez adekvatnog informacionog sistema, ime se determiniu
svi neophodni elementi za samu optimizaciju odravanja, kako sa aspekta planiranja i
programiranja odravanja, tako i sa aspekta potrebnog investiranja radi ostvarivanja neophodne
logistike odravanja i blagovremene zamjene dotrajale opreme.

Aldin Avdi, Hasan Softi 1

 Planiranje odravanja

1. Planiranje radova u procesu odravanja

Za organizovanje to efikasnije funkcije odravanja neophodno je adekvatno planiranje

radova, nezavisno od toga da li se radi o korektivnom ili preventivnom odravanju. Prethodno
je potrebno izvriti definisanje svih neophodnih aktivnosti i operacija, dogaaja i postupaka
neophodnih za normalan proces odravanja, koritenjem odreenih metoda i sredstava za rad.
Samo planiranje aktivnosti u okviru odravanja predstavlja sastavni dio planova realizacije
proizvodnje, pri emu se radovi korektivnog odravanja planiraju kao oekivani dogaaji koji
e se realizovati u nekom unaprijed nepoznatom vremenskom intervalu. esto se, u cilju
smanjenja neizvjesnosti u pogledu vrste i uestalosti otkaza na tehnikom sistemu, s ciljem
smanjenja obima radova odravanja nastalih nakon pojave otkaza, pribjegava odravanju prema
stanju, uz obaveznu primjenu metoda tehnike dijagnostike.
Proces planiranja nije samo primarna, nego je to sutinska aktivnost menadment procesa,
u kojoj se definiu glavni pravci funkcionisanja dijela ili preduzea u cjelini a u skladu sa
definisanom vizijom. Proces planiranja se praktino odvija u svim organizacionim dijelovima
preduzea i na svim nivoima upravljanja, samim tim i na poslovima odravanja tehnikog
sistema. Usvojenu misiju je potrebno realizovati kroz viziju na osnovu koje se odreuju ciljevi
i politika, a kasnije i strategija odravanja.
Proces planiranja predstavlja proces koji se neprekidno mijenja tokom vremena u skladu sa
promjenama koje nastaju u okruenju ili u samom preduzeu. Planiranje se realizuje u
odreenim ciklusima, koji zapoinju procesom predvianja trendova, nastavlja se
preduzimanjem odgovarajuih akcija, a zavrava se praenjem efekata preduzetih akcija. Prema
nekim autorima, proces planiranja se moe definisati kao proces utvrivanja ciljeva, sa
odreivanjem metoda pomou kojih e se realizovati dati ciljevi. Krajnji cilj procesa planiranja
je smanjenje rizika i eventualnih posljedice buduih aktivnosti koje se preduzimaju u preduzeu
radi ostvarenja unaprijed definisanih organizacionih ciljeva. Ciljevi, bilo da su kratkoroni ili
dugoroni, naj ee su u potpunosti definisani preko nivoa i obima aktivnosti preduzea u
cjelini. Oni mogu biti zatvoreni (kvantitativno su mjerljivi, lako se kontroliu) i otvoreni (realno
se opisuju lingvistikim iskazima, teko ih je kvantitativno odrediti).
Razlikuju se strategijsko planiranje, s ciljem ostvarenja misije kao jedinstvenog razloga
postojanja preduzea (sutinski nain ostvarenja te misije) i operativno planiranje, s ciljem
definisanja detalja prema unaprijed odreenim okvirima, pri emu se odreuju pravila
ponaanja. Mogua klasifikacija vrsta planova u okviru preduzea koja posluju u realnom
okruenju je: predvianje, perspektivno planiranje, srednjorono planiranje, osnovno
planiranje, operativno planiranje i terminiranje. Predvianje se definie kao proces prognoze
dogaaja koji e se desiti u budunosti ili nivoa aktivnosti koji menaderi u okviru preduzea
trebaju preduzeti u duem vremenskom periodu. Posebnu grupu predvianja ine tehnoloke
prognoze koje se odnose na procjenu tehniko-tehnolokih faktora bitnih za poslovanje
preduzea. Prema svojoj namjeni i ciljevima razlikuju se eksplorativno predvianje, kojim se
podrazumijeva da je predvianje buduih stanja organizacionog sistema zasnovano na
podacima iz evidencije o ponaanju organizacionog sistema u prolosti i normativno
predvianje, koje ima za cilj predvianje ponaanja preduzea u budunosti kako bi se
predvidjele akcije koje treba preduzeti da bi se ostvarilo takvo krajnje ponaanje preduzea.
Perspektivno planiranje je prva poetna faza planiranja, koja predstavlja osnov za ostale dalje
vrste planiranja.

Aldin Avdi, Hasan Softi 2

 Planiranje odravanja

Srednjorono planiranje obuhvata period od pet godina i radi se na osnovu perspektivnog

planiranja. Ove planove takoe izrauju strategijski menaderi. Osnovno planiranje obuhvata
period od jedne godine i njime se konkretizuje srednjoroni plan. Baza osnovnog plana je
proizvodni program. Komponente osnovnog plana su plan materijala, plan kapaciteta
proizvodne opreme, plan radne snage, finansijski plan, plan trokova i plan odravanja.
Operativno planiranje obuhvata period od jednog mjeseca ili se vezuje za seriju. Terminiranje
ili fino planiranje obuhvata period od nedelju dana do jednog dana.
Ostvarivanje to vee produktivnosti, uz smanjenje prateih trokova, poveanje
kvaliteta proizvoda mogue je realizovati kroz ostvarivanje visoke pouzdanosti tehnikog
sistema u radu, kao i ravnomjernog optereenja proizvodnih mjesta trokovima. Ovo
podrazumijeva i dodatno stvaranje povoljnih uslova za ostvarivanje potrebnog nivoa
fleksibilnosti tehnikog sistema, s ciljem razvijanja sposobnosti blagovremenog reagovanja na
promjene unutar sistema i na uticaj u okolini. Moduli, u kojima su sadrane osnovne funkcije
sistema planiranja odravanja kako za preventivno tako i za korektivno odravanje, prikazani
su u okviru tabele 1.
Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja odravanja za preventivno i za korektivno odravanje tehnikih sistema

Oznaka Naziv Zasnovanost Sastav

modula modula modula (struktura) modula
- Iskustvo na - Utvrivanje radova koje je
slinim ili neophodno obaviti na sistemu
Izrada analognim kroz njegov eksploatacioni
Modul 1

programa sistemima, vijek,

odravanja - Preporuke - Potrebna dokumentacija za
konstruktora, realizaciju radova, ukljuivi i
- Preporuke rekonstrukciju i modernizaciju,
proizvoaa - Liste rezervnih dijelova
- Realno sagledavanje svih
Modul 2

- Plan mogunosti u pogledu

Izrada proizvodnje odravanja,
plana - Realno sagledavanje potrebnih
odravanja resursa u pogledu odravanja
- Definisanje redoslijeda radnih
Izrada - Program operacija,
Modul 3

-
tehnolokih odravanja, Definisanje sredstava i mjesta
postupaka - Plan za obavljanje radova,
proizvodnje - Definisanje potrebne
dokumentacije i slino
- Program - Izrada vremenskih normativa
odravanja, za izvoenje pojedinanih ili
Modul 4

Izrada - Plan grupnih operacija odravanja,

normativa proizvodnje, - Izrada normativa materijala
- Tehnoloki (rezervni dijelovi i potrebe
postupak potronih materijala za
odravanja odravanje)

Aldin Avdi, Hasan Softi 3

 Planiranje odravanja

Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja odravanja za preventivno i za korektivno odravanje tehnikih sistema
(nastavak)

Oznaka Naziv Zasnovanost Sastav

modula modula modula (struktura) modula
- Tehnoloki - Definisanje potrebnih maina,

Modul 5
Planiranje postupak specijalnih ureaja, alata i
sredstava odravanja, pribora,
za rad - Nomativi - Definisnje transportnih
sredstava
Radna i tehnika - Crtei - Izrada radne dokumentacije sa
dijelova, podacima i informacijama
dokumentacija sklopova i neophodnim za proces
Modul 6

cjelina TS, upravljanja,

- Uputstva i - Obrada tehnike dokumentacije
preporuke za odravanje sa podacima i
proizvoaa, aktivnostima (uz koritenje
-
Propisi informacionog sistema)
- Izrada konstruktivne
dijelova

- Kapacitet dokumentacije za proizvodnju

vlastite zamjenskih rezervnih dijelova u
proizvodnje; sopstvenoj reiji,
Plan mogu e zamjenljivosti rezervnih

- Kapaciteti u - Izrada tehnolokih postupaka za

okruenju za proizvodnju zamjenskih
proizvodnju rezervnih dijelova u sopstvenoj
rezervnih reiji,
Modul 7

dijelova; - Izrada konstruktivne

- Kontrola dokumentacije za proizvodnju
kvaliteta zamjenskih rezervnih dijelova u
zamjenskih okviru spoljanjih domaih
rezervnih preduzea;
dijelova - Izrada tehnolokih postupaka za
proizvodnju zamjenskih
rezervnih dijelova u okviru
spoljanjih domaih preduzea

Aldin Avdi, Hasan Softi 4

 Planiranje odravanja

Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja odravanja za preventivno i za korektivno odravanje tehnikih sistema
(nastavak)

Oznaka Naziv Zasnovanost Sastav

modula modula modula (struktura) modula
- Definisanje slabih mjesta,
Plan traenja - Prikupljeni - Definisanje naina otklanjanja
8 i otklanjanja podaci o slabih mjesta,
slabih mjesta, radu - Izrada plana rada za
Modul

tj. "uskih" sistema, otklanjanje slabih mjesta,

grla u - Prikupljeni - Izrada plana materijala,
proizvodnji podaci o potrebnih sredstava za rad i
slabim rokova za sve nastale
mjestima aktivnosti
- Definisanje ciljeva
- Prikupljeni revitalizacije,
-
podaci o Definisanje metoda ispitivanja
starosti stanja opreme i konstrukcije
opreme, sistema,
projektnim i - Utvrivanje i procjena
Plan
radnim preostalog radnog vijeka
modernizacije,
uslovima; sistema,
rekonstrukcije i
- Prikupljeni - Ekonomsko-finansijska ocjena
revitalizacije
Modul 9

rezultati revitalizovanog sistema i

tehnikih
sistema ispitivanja poreenje sa alternativnim
sprovedenih rjeenjima (gradnja novog
u okviru sistema i sl.),
-
redovnih Donoenje odluke o
remonata modernizaciji, rekonstrukciji i
revitalizaciji sistema

Zadovoljenje opteg zahtjeva realizacije visokog nivoa pouzdanosti usko je povezana

sa poveenjem trokova i ogranienja prisutnih u procesima razvoja i projektovanja, montae i
eksploatacije, kao i odravanja sloenih tehnikih sistema. S druge strane, realizovani nivo
pouzdanosti ima uticaja na nivo otkaza i njegove posljedice (materijalne, ljudske i ekoloke
katastrofe), na raspoloivost tehnikih sistema i na trokove koji zavise od nivoa pouzdanosti u
kontinualnoj isporuci proizvoda ili realizaciji predviene usluge.
Nezaobilazan dio ivotnog ciklusa predstavlja i revitalizacija, rekonstrukcija i
modernizacija tehnikih sistema, odnosno postupak produenja njihovog radnog vijeka sa
modernizacijom i rekonstrukcijom i uz poboljanje ekoloke prihvatljivosti. Ovaj postupak po
svojoj strukturi je izuzetno kompleksan i esto se poredi sa rangom izgradnje novog objekta.
Samo planiranje i sprovoenje procesa revitalizacije i same eksploatacije postrojenja u
okviru vieg hijerarhijskog sistema, realizuje se sa ciljem dostizanja visokog nivoa pogonske
sigurnosti, to podrazumijeva definisanje i otkrivanje moguih uzroka nepouzdanosti. Pri tome
se moraju definisati i mjere za otklanjanje i ublaavanje njihovih efekata, a kao kriterijum
koristi se najee ekonomski kriterijum.
Povezanost procesa reinenjeringa sa odravanjem sloenih tehnikih sistema, s ciljem
ostvarenja odgovarajuih prednosti i poboljanja pouzdanosti sloenih tehnikih sistema, data
je kroz slijedee karakteristine elemente: analiza trokova vezanih za odravanje i
gotovost/raspoloivost sistema (kao jedne od bitnijih karakteristika efektivnosti), odreivanje

Aldin Avdi, Hasan Softi 5

 Planiranje odravanja

optih aspekata vezanih za motive i opravdanost reinenjeringa, obim i definisanje

najoptimalnijeg termina za realizaciju tog procesa.
Posebno treba izdvojiti uticaj karakteristika pouzdanosti i raspoloivosti objekta
sloenog tehnikog sistema na primjenu reinenjerskih principa kroz proces odravanja
sistema, odnosno na sistemski pristup revitalizacije pojedinih termo kapaciteta.

2. Metode planiranja radova odravanja

Optimizacija planiranja i upravljanja procesima odravanja zahtijeva i odgovarajui razvoj

metoda za optimizaciju, s ciljem to kvalitetnijeg i efikasnijeg rjeavanja problema kako na
nivou pouzdanosti, tako i na nivou eksploatacije samog tehnikog sistema.
Istraivanja za postizanje optimalne pouzdanosti kod najsloenijih tehnikih sistema, kakav
je npr. sistem termoelektrane, mogu se klasifikovati u tri meusobno povezane grupe zadataka:
fiziko-tehnoloku, organizacionu i ekonomsko-finansijsku. Pitanjima iz prve grupe zadataka,
vezanih za razradu i primjenu, obino se bave nauno-istraivaki i projektantski instituti,
konstrukcioni biroi i druge energetske organizacije i preduzea, dok je rjeavanje odreenih
organizacionih zadataka za postizanje optimalne pouzdanosti preputeno odreenim
specijalistikim odjeljenjima sa dosta nejasnim krajnjim ciljem i funkcijom. Iz tih razloga se i
ekonomsko-tehniki zadaci jo uvijek ne rjeavaju sistematski, nego se obino daju kao
ogranienja pri rjeavanju zadataka optimalnog projektovanja opreme.
Nedovoljno razraeni modeli i metode za detaljniju proraunski zasnovanu ocjenu
pokazatelja pouzdanosti i jo uvijek nedovoljno formulisana proraunsko- normativna baza,
daju irok spektar mogunosti za rad i istraivanja. Moe se konstatovati i injenica da razvoj
teoretskih osnova za postizanje optimalne pouzdanosti i njihovo eventualno koritenje u praksi
kasni u odnosu na razvoj energetike u cjelini, uz neravnomjernu raspodjelu prateih neophodnih
sredstava.
Prognoza i ocjena pouzdanosti novo projektovanih energetskih postrojenja, za zadane
projektno-radne uslove treba da obezbijedi i objedini sljedee dijelove prorauna: ocjenu
vjerovatnoe bez otkaznog rada elemenata, podsistema i postrojenja u cjelini u zavisnosti od
projektno-konstruktivnih, tehnolokih i remontno-eksploatacionih uslova; ocjenu strukturne
povezanosti postrojenja i postrojenja u cjelini pri zadanoj pouzdanosti elemenata i unaprijed
odreenom programu remontno-tehnikog odravanja u funkciji od moguih varijanti
tehnolokih ema postrojenja, ukljuujui stvaranje rezervi u elementima i vezama; ocjenu
pouzdanosti postrojenja po vremenskim prosjenim intervalima u toku radnog vijeka u funkciji
od varijanti ciklusa remontno-tehnikog odravanja postrojenja pri zadanoj emi i datim
pokazateljima potencijalno mogue ili polazne trajnosti i remontne pogodnosti njenih
elemenata ili dijelova.
Usklaivanje i podizanje eksploatacionog nivoa pouzdanosti postrojenja i njegovih
sastavnih dijelova nije mogue samo na osnovu iskustvenih podataka, a slino je i sa
racionalnom raspodjelom trokova po fazama postizanja pouzdanosti. Prikaz zadataka koje
matematiki modeli trebaju da obezbijede kroz rjeavanje problema postizanja optimalne
pouzdanosti jednog sloenog tehnikog sistema kakav je kondenzaciona termoelektrana dat je
na slici 1.

Aldin Avdi, Hasan Softi 6

 Planiranje odravanja

Slika 1. Prikaz osnovnih projektnih zadataka za postizanje optimalne

Radi obavljanja ove sloene analize, u obzir je potrebno uzeti slijede e elemente:
promjene rada elemenata i postropjenja u cjelini bez otkaza, zavisnost odravanja i remonta
(odnosno pogodnosti odravanja i remonta) od funkcionalne eme, utvrivanje optimalnih
ciklusa preventivnih remonta, tolerancije i ograniavajue elemente pri procesima izrade,
montae, eksploatacije, odravanja i remonta, reime rada bez zaljakivanja i prljanja grejnih
povrina kotla, promjenljivost navedenih veliina u odnosu na termodinamike, tehnoloke i
druge konstruktivne parametre, vijek upotrebe, troenje i dr. Treba istai da u praksi postoje jo
uvijek normativi tehnolokog projektovanja i razrade tipskih rjeenja na bazi steenog iskustva,
koji, zajedno sa normativima vezanim za kontrolu i dijagnostiku pojedinih elemenata opreme,
nisu detaljno zasnovani na eksperimentalnoj i proraunskoj argumentaciji koja se odnosi na
pokazatelje pouzdanosti.
Analizirajui sliku 1, nije teko zakljuiti da je tematika istraivanja i postizanja optimalne
pouzdanosti tehnikih sistema u cjelini veoma sloena, kako u meugranskom okruenju (gorivo-
energetski kompleks), tako i sa aspekta globalnog stanovita za postizanje optimalne pouzdanosti
vieg hijerarhijskog sistema uopte. Razrada metoda matematikog modeliranja pri pripremi,
razradi i projektovanju novih tehnikih sistema; razrada algoritama za prognozu, optimizaciju i
normiranje pokazatelja pouzdanosti u funkciji od tehnikih, ekonomskih i globalnih faktora; razrada
metoda i algoritama postizanja optimalne pouzdanosti na svim fazama ivotnog ciklusa tehnikog
sistema; ispitivanja obavljena na postojeim objektima; prikupljanje i obrada iskustvenih podataka
i formiranje normativno tehnoloke baze elementi su pomou kojih je potrebno rjeavati problem
optimizacije pouzdanosti.

Ostvarivanje optimalne pouzdanosti tehnikog sistema u toku njegovog ivotnog vijeka, uz

to nie trokove odravanja (slika 2), rjeava se primjenom teorije optimizacije na dva naina: prvi
nain, koji vodi tenji ukupnog obuhvatanja svih sistema i svih zadataka optimizacije u njima, kao
i drugi nain koji podrazumijeva razvoj metoda, tehnika i algoritama optimizacije namijenjenih za
rjeevanje pojednih grupa sistema i problema optimizacije u okviru njih. Oba naina za rezultat

Aldin Avdi, Hasan Softi 7

 Planiranje odravanja

imaju podreivanje promjenljivih veliina u sistemu, na nain da one ispunjavaju odreene relacije
koje izme u njih vladaju, kao i postavljena ogranienja, s tim da izabrani kriterijum optimizacije
dobije ekstremnu (minimalnu ili maksimalnu) vrijednost.

U zavisnosti od etape ivotnog ciklusa tehnikog sistema, u literaturi potoji veliki broj
moguih klasifikacija optimizacijskih zadataka. Sa aspekta samog formalnog opisa razlikuju se
optimizacijski zadaci projektovanja, zadaci upravljanja, kao i zadaci planiranja i terminiranja
aktivnosti.

Slika 2. Pregled vanijih aktivnosti u procesu odravanja tehnikog

Polazei od usvojenih zadataka optimizacije razvijaju se i odgovarajue metode

optimizacije: matematike, stohastike i heuristike metode optimizacije, kao i metode
optimizacije bazirane na primjeni vjetake inteligencije, slika 3 i slika 4. U teoriji pouzdanosti
za najranije etape razvoja, razrade i projektovanja sistema termoelektrane razvijeni su statistiki
i logiko vjerovatnosni modeli za procjenu promjene pokazatelja pouzdanosti sloenih
tehnikih sistema, kakav je objekat termoelektrane. Na slici 146 dat je grafiki prikaz navedenih
postupaka, sa najznaajnijim modelima i metodama.
Metode koje se danas primjenjuju u prognozi i procjeni pouzdanosti sloenih
postrojenja, kakve su npr. termoelektrane, zasnivaju se na optim metodama ocjene elementarne
pouzdanosti, razvijenim u okviru teorije pouzdanosti na bazi vjerovatnosnih prorauna na
vrstou, uz njihovo istovremeno naslanjanje na savremene metode deterministikih projektno-
konstruktivnih prorauna elemenata, podsistema i sistema termoelektrane (vrstoa, toplotni,
hidrauliki, aerodinamiki i drugi prorauni).
Metoda Gantograma (Henry L. Gantt), kao jedna od prvih metoda linijskog planiranja i
upravljanja u proizvodnji i odravanju, imala je za cilj racionalizaciju proizvodnje u mainskoj
obradi kroz smanjenje zastoja izazvanih ekanjem obradaka izmeu susjednih tehnolokih
operacija izrade. Gantogram predstavlja pravougaonu koordinatnu mreu, sa horizontalnom
(upisana jedinica vremena: sat, dan, sedmica ili mjesec) i vertikalnom skalom (upisane stavke
od kojih se projekat sastoji).

Aldin Avdi, Hasan Softi 8

 Planiranje odravanja

Slika 3. Osnovne faze procesa inteligentne analize podataka prema

Gantogrami imaju svoje prednosti (zajedniki prikaz plana projekta i njegove

realizacije, dobivanje lakog pregleda nad stanjem projekta, laka izrada gantograma za vie
nivoa rukovoenja kroz rastavljanje projekta na sastavne dijelove/aktivnosti), ali i nedostatke u
odnosu na neke druge tehnike koje se koriste u kontroli toka projekata (zajednikih razrada
plana projekta i njegovog terminiranja, ime se oteava izrada kvartalnog plana, prikazivanje
odnosa unutar projekta u formi terminskih, a ne tehnolokih planova, uz oteanu izradu
alternativa plana, teko sagledavanje uticaja zakanjenja na sam projekat, potreba za izradom
novih gantograma, usljed njihovog estog auriranja, oteano praenje ili potpuno
onemogueno praenje ostvarenja kod sloenih projekata i dr.).

Slika 4. Elementi neuralne mree

Aldin Avdi, Hasan Softi 9

 Planiranje odravanja

Na bazi metode Gantograma razvijeni su neki novi naini terminiranja, od kojih se istiu
sljedei:

Pregled dogaaja, koji predstavlja popis dogaaja koji oznaavaju poetke i zavretke
pojedinih projektnih faza/dogaaja, sa uvedenim standardnim oznaavanjem planiranih i ostvarenih
dogaaja, koje omoguavaju vrlo efikasnu kontrolu rokova, a time i unaprijed definisanje kritinih faza
projekta (uz mane: potreban unaprijed razraeni plan projekta, ne vidi se uticaj pojedinog dogaaja na
itav projekat i dr.);

Zidane ploe i Kardex karte, kao organizacijska sredstva, sastavljena od vie elemenata
ugraenih na ploe ili na karte (kod zidanih ploa u ljebovima najee klize raznobojni klizai u koje
su umetnuti jahai kao nosioci informacija);

Specijalni grafiki oblici, od kojih se navodi Transplan, kao poseban oblik Gantovog
dijagrama, zatim Liniju bilansa (Line of Balanse - LOB), kao pomona metoda za prikazivanje ukupnog
vremena na realizaciji projekta, praenje ostvarenog vremena i gotovost glavnih komponenti za odreeni
presjek vremena, kao i Gray-Kiddov algoritam (prva metoda linijskih dijagrama sa ukljuenim
rasporeivanjem u zavisnosti od resursa/kapaciteta za obavljanje planirane aktivnosti) i ciklogrami
(grafiki prikazi planiranja radova, organizovani na osnovama primjene lanane metode rada).

Slika 5. Metodoloke osnove procjene pouzdanosti za tipske detalje,

3. Mreno planiranje

esto se kod rjeavanja problema upravljanja kod mnogih tehnikih sistema koristi dio
teorije grafova koji analizira tematiku ostvarivanja ekstrema na grafovima, odnosno analizira i
odreuje kritini put, uz primjenu numerikih metoda i raunara za njihovo rjeavanje. Danas je
u primjeni preko dvadeset modifikovanih metoda mrenog planiranja s primjenom raunarske
tehnike, s ciljem dobivanja to pouzdanijih informacija za pripremu, terminiranje rokova i

Aldin Avdi, Hasan Softi 10

 Planiranje odravanja

izradu odgovarajueg proizvoda. Krajnji efekat njihovog koritenja ogleda se u prepoznavanju

aktivnosti kojima se moe skratiti ukupno trajanje radova, kao i stvaranje svih pretpostavki za
objektivniji uvid u mogua skraivanja ili kanjenja u zavretku planiranih radova, kao i u
uzroke njihove pojave.
Kod klasinih mrenih dijagrama veze izmeu pojedinih aktivnosti se ostvaruju
povezivanjem zavrnog dogaaja prethodne sa poetnim dogaajem naredne aktivnosti, s tim
da se kod PRECEDENCE mrenih dijagrama veze mogu ostvarivati i izmeu dijelova aktivnosti,
to je daleko ira mogunost. Na bazi prethodnih metoda razvijena su i dva odvojena grafika
prikaza mrenih planova, poznatija kao i-j mreni dijagram orjentisan aktivnostima i PDM
mreni dijagram orjentisan dogaajima.

Nakon sprovedenih kontrola u toku izrade mrenog dijagrama, neophodno je i kasnije vriti
njegove kontinualne kontrole. Primjena raunara u svim fazama izrade mrenih dijagrama moe
znaajno olakati definisanje i sam proraun vremena najranijih odnosno najkasnijih poetaka
i zavretaka aktivnosti, njihovog trajanja i odreivanje glavnog i pomonog kritinog puta.

4. Upravljanje procesom odravanja tehnikih sistema

Proces upravljanja realizacijom karakteristika tehnikih sistema, predvi enih u fazi

njihovog projektovanja i konstruisanja, kao i kroz sistem njihove proizvodnje i eksploatacije,
realizuje se preko tri nezavisna meusobno povezana dijela: upravljanje procesima
(proizvodnjom), upravljanje resursima i upravljanje organizacijom. Upravljanje procesima
(proizvodnjom) obuhvata upravljanje svim radovima i aktivnostima direktno vezaniom za
proces eksploatacije tehnikih sistema. Specifinosti proizvodnih procesa u pojedinim granama
industrije pruaju mogunost da se razvije veliki broj modela lanaca snabdijevanja, meusobno
razliitih po strukturi, upravljakim veliinama, parametrima lanaca snabdijevanja i okruenja,
mjerama rezultata, tj. kriterijuma optimalnosti. Tako, prema obimu proizvodnje razlikuju se:
masovna, serijska i pojedinana, dok se prema kriterijumu vremenskog horizonta razlikuju:
strategijski, taktiki i operativni problemi.

Menadment koncepti proizvodnje klasifikovani su u dvije osnovne grupe: push sistemi,

zasnovani na pretpostavkama da se proizvodi ekonomina veliina serije koja omoguava
maksimalno iskoritenje kapaciteta raspoloive proizvodne opreme, a finalni proizvodi se
isporuuju na trite kupaca, kao i pull sistemi, koji pretpostavljaju da se proizvodnja realizuje
u obimu koji je zahtijevan od kupaca, odnosno da se proizvodi strogo prema njegovim
zahtjevima. Za lance snabdijevanja koji funkcioniu u neizvjesnom okruenju primjenjuju se
hibridni menadment koncepti, sastavljeno od push sistema (sistem naruivanja u kome se
porudbenica plasira tako da krajnji specificirani rok bude ispotovan, a duina vremena
isporuke se procjenjuje) i od pull sistema (porudbenica se plasira u trenutku kada proizvod
napusti skladite sa ciljem da se izvri trenutno popunjavanje zaliha tog proizvoda).
Najpoznatiji i najvie koriten koncept za menadment proizvodnjom, koji je push sistem, ali i
lanac snabdijevanja u cjelini je Material Requirement Planning - MRP i Manufacturing
Resource Planning - MRP II, to predstavlja simulaciju funkcionisanja viefazne proizvodnje.
Osnovni cilj MRP je da svaki organizacioni dio bude na vrijeme snabdjeven potrebnom
koliinom materijala, pri emu istovremeno ukupni trokovi trebaju biti to je mogue nii. U
modulu Master Production Schedule (MPS) se vri vremensko planiranje na najviem nivou,
sa generacijom ukupne tranje odreene na bazi poznatih zahtjeva kupaca i na osnovu
prognozirane potranje. Nova varijanta MRP koncepta je MRP II, kao skup fino definisanih
procedura i tehnika koji moe da se implementira u svaki lanac snabdijevanja nezavisno od tipa

Aldin Avdi, Hasan Softi 11

 Planiranje odravanja

proizvodnje sa slijedeim cjelinama: proces planiranja, upravljanje zalihama, planiranje potreba

materijala (MRP), planiranje iskoritenja kapaciteta, upravljanje proizvodnjom i upravljanje
finansijama. Ovo podrazumijeva: smanjenje zaliha, skraenje vremena isporuke, pull sistem za
potranju, redukciju trokova pripreme, smanjivanje veliine serije, grupnu tehnologiju i visok
kvalitet proizvoda, uz uee svih zaposlenih u procesima odluivanja na svim nivoima,
smanjivanje zaliha, smanjivanje vremena pripreme, odreivanje optimalne veliine serije,
odreivanje optimalne strategije snabdijevanja, ostvarivanje partnerskog odnosa sa
dobavljaima, bolje sagledavanje tranje, odreivanje optimalnog tehnolokog rasporeda
maina, sprovoenje integrisanog preventivnog odravanja, primjenu koncepta integrisanog
upravljanja kvalitetom i upravljanje tokovima informacija.
Zalihe su roba koja se skladiti u okviru distributivnih centara (skladita u koja se skladite
proizvodi od razliitih dobavljaa, namijenjeni brojnim kupcima) i u okviru proizvodnih
skladita (skladiti se materijal koji se koristi za sopstvenu proizvodnju, mogu biti prijemna
skladita u koja se skladiti repromaterijal i poluproizvodi koji se koriste u sopstvenim
proizvodnim procesima, a nabavljaju se od spoljnih dobavljaa i meufazna skladita koja su u
optem sluaju locirana pored svakog organizacionog entiteta). Pri tome se u trine zalihe
ubrajaju finalni proizvodi i rezervni dijelovi, pri emu su one namijenjene krajnjim
potroaima, dok se u proizvodne zalihe svrstavaju repromaterijal, sirovine, poluproizvodi i dr.,
a koriste se za sopstvenu proizvodnju. Postojanje zaliha dodatno omoguava poveanje nivoa
opsluivanja kupaca, uz rast organizacione fleksibilnosti.
S druge strane, zalihe vezuju kapital, zauzimaju prostor, zastarijevaju opada im kvalitet.
Koritenjem odreenih nenumerikih i numerikih metode mogue je odrediti optimalnu
politiku zaliha. Povezanost procesa rada (optereenje i odgovarajui reimi rada), procesa
obnavljanja (vraanja tehnikog sistema u stanje radne sposobnosti, zbog promjena stanja
elemenata tehnikog sistema usljed istroenja, zamora, raznih vrsta korozije, abrazije,
gnjeenja, starenja, zagrijavanja i dr.), kao i procesa odravanja sistema determinie njihovo
ukupno upravljanje, uz dodatno praenje njihovog meusobnog uticaja.
Sljedee bitne karike u lancu upravljanja su upravljanje resursima, koje obuhvata
upravljanje rezervnim dijelovima i pogonskim materijalima, kao i upravljanje organizacijom,
to podrazumijeva nalaenje optimuma upravljanja pogonima za eksploataciju i odravanje.
Odluke koje se donose upravljanjem zasnovane su prije svega na primanju, prenosu, obradi i
koritenju odreenih informacija, odnosno na upravljakom informacionom sistemu (UIS).
Upravljaki informacioni sistem se zasniva na informacijama i njihovom koritenju za
donoenje odluka, s ciljem pomaganja rukovodiocima i menaderima u donoenju
odgovarajuih odluka pri rjeavanju raznih zadataka, posebno u sluajevima nepoznavanja svih
injenica od kojih odluke zavise, a koje direktno utiu na kvalitet doneene odluke.
Upravljaki informacioni sistem najee obuhvata meusobno povezane podsisteme, koji
predstavljaju prvi nivo dekompozicije informacionog sistema. Svaka cjelina informacionog
sistema zadovoljava specifine informacione zahtjeve i dijeli podatke i informacije sa ostalim
cjelinama, to znai da su dijelovi informaciong sistema meusobno povezani zajednikom
bazom podataka, zajednikom tehnikom bazom, informacionim tokovima, jedinstvenim
sistemom obiljeavanja (ifriranja) i jedinstvenom koncepcijom izrade. Projektovanje
informacionog sistema svodi se na nalaenje odgovarajueg modela realnog sistema. Pri
izvravanju procesa vri se transformacija ulaznih podataka u izlazne, koji predstavljaju rezultat
izvrene obrade.

Aldin Avdi, Hasan Softi 12

 Planiranje odravanja

Kibernetika, kao nauka o upravljanju, izuava sisteme sa upravljanjem odnosno tzv.

upravljane sisteme poznate pod nazivom kibernetski sistemi. Osnovni elementi jednog takvog
sistema su upravljaki dio (subjekt upravljanja u sistemu od kojeg idu informacije i upravljake
akcije prema objektu upravljanja), upravljani dio (objekt upravljanja), povratne veze,
informacije sa svojim tokovima i okruenje (okolina). Pri tome, sistem upravljanja rjeava
slijedee zadatke: stabilizaciju stanja tehnikog sistema u smislu postizanja i odravanja
njegovih upravljanih izlaznih karakteristika, izvravanje programa rada tehnikog sistema u
sluaju izmjene zadanih vrijednosti upravljanih veliina tokom vremena po unaprijed poznatom
nainu, praenje tehnikog sistema u sluaju kada promjene zadanih vrijednosti upravljanih
veliina nisu unaprijed poznate (nestacionarna stanja rada tehnikog sistema), s ciljem praenja
odravanja odnosa tekueg stanja tehnikog sistema sa vrijednostima upravljanih veliina, kao
i optimizaciju stanja tehnikog sistema, radi utvrivanja najpovoljnijeg reima rada upravljanog
objekta.

S druge strane, optimizacijske metode upravljanja se okvirno mogu svrstati u tri podgrupe:
dinamiko programiranje, kao numerika metoda matematikog programiranja (neophodna
podrka raunara), kombinovano programiranje u oblasti upravljanja sistemima i mreno
programiranje, koje upravljake probleme rjeava primjenom teorije grafova. Kao krajnji rezultat
procesa upravljanja odravanjem tehnikog sistema slijedi smanjenje neodreenosti u ponaanju ili
smanjenja dezorganizacije tehnikog sistema, tj. u smanjenju uticaja okoline u sistemu odnosa na relaciji
tehniki sistem okolina, kao i uticaja odreenih poreme ajnih djelovanja u procesu odravanja
tehnikog sistema (sistemski uticaji: greke izrade sastavnih elemenata, greke montae i dr.; sluajni
uticaji: nestabilnost procesnih i radnih parametara, uticaj okruenja i dr.; neizbjeni uticaji: proces
zamora, troenje elemenata, uslovi rada i dr.).

Zavisno od sloenosti tehnikog sistema, u procesu primjene i istraivanja upravljakih

postupaka, koriste se i odgovarajui principi kojim se obezbje uje blagovremenost djelovanja,
potpuna odreenost nosioca informacije, integralnost povratnih sprega, modularnost koritenog
informacionog sistema, kvalitet postupaka pripreme, obrade i izdavanja informacija, efikasnost
korektivnog djelovanja, osjetljivost na promjenu ulaznih veliina i fleksibilnost sa aspekta
prilagoavanja uticajima okoline i poremeajima u procesu. Najee se upravljaki sistem
odravanja, za iju realizaciju su neophodni odgovarajui resursi, prostorna, tehnoloka i
upravljaka struktura preduzea, realizuje po modulima: prognoza uslova budueg tehnolokog
razvoja, programiranje, planiranje (terminiranje), tehnika priprema, optimalno upravljanje
zalihama i rezervnim dijelovima, izvoenjem aktivnosti na odravanju tehnikog sistema i
optimizacija ukupnih trokova na bazi sprovedenih analiza.

Aldin Avdi, Hasan Softi 13

 Planiranje odravanja

Zakljuak

Na osnovu svega izneenog u obraenoj temi moe se zakljuiti da je proces planiranja

odravanja tehnikih sistema dugotrajan i mukotrpan posao koji zahtijeva kompletnu analizu i
predvianje ponaanja kako sistema u cjelini, tako i njegovih pojedinanik komponenti. Plan
odravanja je odgovor na pitanje to i kako raditi odnosno planom odravanja se definiu
(dizajniraju) budue aktivnosti odravanja. Plan odravanja se moe uporediti sa tehnolokim
procesom proizvodnje, a program odravanja sa operativnim planom proizvodnje. U literaturi
na engleskom jeziku se za planiranje koristi naziv planning, a za programiranje naziv
scheduling. Planiranje se prevashodno odnosi na aktivnosti preventivnog i proaktivnog
odravanja premda se i za pojedine aktivnosti korektivnog odravanja kreiraju planovi
odravanja. Planom odravanja je propisan postupak odravanja, specifini potrebni alati i
materijali te naknadni dijelovi, specificirani potrebni radni sati odravalaca te potrebne strune
kvalifikacije odravalaca.

Aldin Avdi, Hasan Softi 14

Literatura:
1. http://kalinic.info/strucni/organizacija%20odrzavanja%20strojeva%20i%20opreme.pd
f
2. http://www.odrzavanje.unze.ba/zbornici/2014/011-O14-046.pdf
3. https://www.researchgate.net/publication/271700967_Planiranje_i_upravljanje_odrzav
anjem
4. https://hr.wikipedia.org/wiki/Planiranje_odr%C5%BEavanja