Organizm

ISSN 1732-0186 Padziernik 2009 Cena 15 z

Ukad nerwowy

ZDROWIE
isukces
Wnumerze
3 Sowo wstpne 46 Nie ma tego zego
wywiad zElbiet Jdrzejczyk
4 Napisali dla nas
48 Uywki dlaczego s toksyczne?
6 Regulatory przeciw chorobie medycyna ekologiczna
rozmowa zlek. med. Alicja Olma, pediatra
52 yjesz nie poto, aby je
8 Ukad nerwowy toMY otyo chorob XXI wieku
orwnowadze dla nerww
mwi dr Jacek Jakubowski, neurochirurg 54 Powrt dozdrowia
rekonwalescencja aukad nerwowy
12 Nie bj si problemw
wywiad zRadosawem Jakubczakiem 56 Stres niewinny pocztek kopotw
raport
14 Mzg potrzebuje naszej pomocy
anatomia ukadu nerwowego 60 Dzi pikniejszy jest wiat
rozmowa zKatarzyn Kosior
16 Mzg rdo wiadomoci, myli,
rozumu 62 Bd wellness
anatomia ukadu nerwowego raport

20 Widzimy, syszymy, czujemy zapachy 64 Glukoza dla mzgu

anatomia ukadu nerwowego porady Ewy Ceborskiej, dietetyczki

22 Niezwykle zapracowany rdze 68 Krtkie chwile przyjemnoci dla

krgowy zdrowia
anatomia ukadu nerwowego porady

24 Obumieranie neuronw 70 Woda rwna si ycie

anatomia ukadu nerwowego ze wiata nauki

26 Szkoda ez 72 Bieg poszczcie

rozmowa zAnn Ld aktywno fizyczna aukad nerwowy

28 Mona im zapobiec 74 Przyjemno tonie wszystko

choroby ukadu nerwowego seks aukad nerwowy

29 Gdy dokuczaj korzonki 76 Odpr si, bdziesz zdrowszy

choroby ukadu nerwowego relaks aukad nerwowy

32 Nie ignoruj gorczki 78 Bdmy dla siebie najwaniejsi

zapalenia ukadu nerwowego rozmowa zJoann Mizersk-Fiedosiejew

34 Zrezygnujmy ztustych potraw 80 Prosz ouwag

udar mzgu opotrzebie koncentracji mwi Magdalena Wdowiak,
trenerka nowoczesnych technik uczenia (si)
36 Niebezpieczne gry komputerowe 84 Zrozumie wasne dziecko
padaczka
ozaburzeniach zachowania
38 Pomocna dieta mwi lek. med. Elbieta Deca-Radke, pediatra
choroba Parkinsona
88 Bd uwanym rodzicem
40 Fizjoterapia pomaga chorym ohigienie ukadu nerwowego umodziey mwi Ewa
yszczarz, biolog
stwardnienie rozsiane
44 Gdy bl gowy nie ustpuje 92 Zaakceptuj problem
guzy mzgu kryzys rdem przeomowych zmian
94 Nie bj si zmiany
o roli przekona i jzyka w przygotowaniu do zmian mwi
Ewa Buczko-Grzymkowska, psycholog
96 Cztery typy reakcji nazmiany
porad udziela Marzena Lipiska, psycholog

robynmac - Fotolia.com

2
 ZDROWIE
isukces
Szanowni Pastwo
fot. Katarzyna Piotrowska

Przed Pastwem kolejne wydanie Organizmu. Tym razem powicone jest tematowi: ukad nerwowy. Jakukad ten funkcjo-
nuje, jakwpywa nanasz organizm? Znajdziecie tu Pastwo wszystko, conaley wiedzie oemocjach, kondycji psychicznej,
nastawieniu doycia. Akuna przyja sobie za zadanie, wrcz jej misj jest, eby uczy ludzi, jakobsugiwa swj organizm,
jaknim sterowa. Toczasopismo jest wanie tak instrukcj obsugi. Drogowskazem.
Wcigu caego ycia, wszkole, wdomu uczymy si bardzo wielu wanych rzeczy, ale rzadko uczymy si tego, by dba
ijakdba onasze zdrowie, onasz psychik. Zwykle nie wiemy, cozrobi, by nasz organizm mg jaknajduej funkcjonowa
bez kopotw, bez blu. By by wdobrej kondycji, bymy mieli chci doycia, bymy byli peni si, energii izapau.
Zdrowy organizm totaki, ktry dobrze funkcjonuje. Ozdrowym organizmie moemy mwi, kiedy czujemy si spokojni, czsto
mamy dobry nastrj, jestemy peni zapau, kiedy snujemy plany lub umiechamy si bez adnej przyczyny ikiedy poprostu chce
nam si y. Zadajmy sobie pytanie, zrbmy rachunek sumienia czy tak si czujemy? Jeli nie, todlaczego tak jest? Conas
uwiera, conas drczy? Dlaczego jest nam smutno, dlaczego puszczaj nam nerwy iwreszcie, dlaczego nic nie robimy, by tozmie-
ni? Czsto taki stan wynika znaszych dugoletnich zaniedba, ztego, enie umiemy si zrelaksowa. Atymczasem zdrowy organizm, zdrowa psychika pozwoli nam
pracowa, mie dobre relacje zludmi, kocha, by blisko. Irealizowa marzenia: orobieniu kariery, ozakadaniu rodziny, onauce, rozwoju, spotkaniach zprzyjacimi,
podrach... Trudno bdzie nam realizowa te pragnienia, jeli bdziemy chorzy. Choroba nierzadko odbiera marzenia, nadziej igodno. Wnaszym interesie jest
zatem, bymy poznali instrukcj obsugi inauczyli si naszym organizmem zarzdza igo wspiera. Tak, eby funkcjonowa jaknajduej.
Ukad nerwowy jest czwart czci wydania Organizm. Pierwsza ztego cyklu dotyczya ukadu pokarmowego, druga ukadu krenia, trzecia sportu, teraz
skupiamy si naukadzie nerwowym. Jest on szalenie istotny. Kady znas powinien oniego zadba, zwaszcza kto, kto ciko pracuje, kto yje wbiegu, nie
dojada, pije duo kawy. Taki bohater naszych czasw... Bo kto, kto potrafi osobie zadba, jest postrzegany niestety jako egoista.
Stamy si takimi egoistami wtrosce onasze zdrowie, przeanalizujmy, comoemy zrobi dla siebie, by czu si dobrze, jakzadbaosiebie, eby czu si szcz-
liwym. Jaktozrobi? Tu potrzebna jest nam mdro. yczymy, by wiedza, ktr dzi przekazujemy Pastwu, bya cho wczci tak mdroci, by bya inspiracj
dozmian. Zmian nalepsze.

Tomasz Kwolek
Prezes Akuna Polska

8 28
olly - Fotolia.com

Sebastian Kaulitzki - Fotolia.com

Ukad nerwowy Mona im zapobiec

toMY ochorobach ukadu nerwowego
orwnowadze naszych nerww mwi lek. med. Wojciech
mwi dr Jacek Jakubowski, Urbaczka, pediatra
neurochirurg

14 92
GraphicHead - Fotolia.com

miklav - Fotolia.com

Mzg potrzebuje Zaakceptuj problem

naszej pomocy okryzysie jako rdle zmian
anatomi ukadu nerwowego mwi Marzena Lipiska
omawiaj Dominika iWojciech iEwa Buczko-Grzymkowska,
Modniccy, rehabilitanci psycholoki

3
Napisali dla nas
Alicja Olma mieszka nalsku, od30 lat zwizana jest zmedycyn, odkilku lat zajmuje si gwnie profilakty-
k zdrowotn, zwaszcza analiz powstawania chorb. ZAkun wsppracuje od1 listopada 2004 roku, obecnie
napozycji Dyrektora Sieci Krajowej. Matka, dwoje dorosych dzieci. Jej hobby toprzede wszystkim aranacja
ogrodu iksiki. Interesuje si rwnie ekologi imedycyn holistyczn.

Dla nas napisaa tekst oroli ukadu nerwowego, s. 67.

Jacek Jakubowski studia medyczne ukoczy w1987 roku naWydziale Lekarskim Akademii Medycznej wo-
dzi. Posiada specjalizacj II stopnia zneurochirurgii oraz stopie doktora nauk medycznych. Pracuje wKlinice
Neurochirurgii Uniwersytetu Medycznego wodzi, od1988 roku jest asystentem. Wleczeniu chorych stosuje
akupunktur. Od ponad roku poleca take suplementacj Alveo. Jego hobby tofotografia, nurkowanie iprzyro-
da. Troch pisze irysuje, wwolnych chwilach gra nagitarze. Jest ojcem dwch crek: Joanny (13 lat) iMagorza-
ty (15 lat) oraz nieco ponad rocznego syna Wojciecha.

Wtym wydaniu artyku orwnowadze dla nerww, s. 811.

Wojciech Modnicki magister rehabilitacji. Ukoczy studia wysze wPoznaniu nawydziale fizjoterapii. Odponad 12lat
pracuje jako rehabilitant. Odkilku lat zgbia take tajniki medycyny naturalnej, aodszeciu lat systematycznie pije Alveo
izachca dotego osoby, ktre chc poprawi stan swojego zdrowia, zmagajc si z wyzwaniami cywilizacyjnymi.

Dominika Modnicka magister rehabilitacji. Ukoczya studia nawydziale fizjoterapii wOlszty-

nie. Dominika regularnie prowadzi gimnastyk, m.in. dla seniorw. Odlat propaguje profilaktyk
zdrowotn, aodszeciu regularnie pije Alveo.
Od9 lat wsplnie prowadz swoj firm zajmuj si rehabilitacj ruchow, skutecznie pomaga-
jc pacjentom. Rodzice dwjki dzieci Julki (3,5roku) iTomka (1,5 roku).

Wtym numerze opracowali dzia anatomii ukadu nerwowego, s. 1425.

Wojciech Urbaczka lekarz medycyny zponad 20-letni praktyk, specjalista chorb dziecicych, odkilkunastu lat
zajmuje si medycyn naturaln, odkilku homeopati ihomotoksykologi. Genezy wielu chorb upatruje wscho-
rzeniach przewodu pokarmowego. Wdiagnozowaniu posuguje si biorezonansem komrkowym, wykonywanym za
pomoc aparatu Mora. Alveo traktuje jako jeden zelementw profilaktyki zdrowotnej. Szczeglnie poleca preparat
wprofilaktyce wczesnej u starszych dzieci. Konsultant medyczny wyda Zdrowia iSukcesu.

Wtym wydaniu opracowa dzia patologii ukadu nerwowego, s. 2843.

Jzef Krop pediatra, absolwent Krakowskiej Akademii Medycznej. Mieszka wKanadzie, odponad 26 lat prak-
tykuje medycyn ekologiczn. Zaoyciel polskiej fundacji EcoMedicum, ktrej celem jest propagowanie medycyny
ekologicznej. Lekarz znany iceniony nie tylko wKanadzie iUSA, ale take wAnglii, weWoszech oraz wJaponii.
Wswojej ksice Ratujmy si elementarz medycyny ekologicznej opisuje strategi prewencji ileczenia chorb
przewlekych.

Wypowiada si natemat negatywnego wpywu tytoniu naukad nerwowy, s. 50.

Arkadiusz Wodniczak fizjoterapeuta, waciciel Centrum Rehabilitacji Leczniczej iPourazowej AROWMED

wGorzowie Wielkopolskim, trener odnowy biologicznej, od15 lat zwizany zpolsk siatkwk. Prywatnie szczli-
wy tata dwch chopcw.

Wtym wydaniu mwi otym, copomaga wpowrocie dozdrowia, s. 55.

4
 Ewa Ceborska absolwentka Szkoy Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego naWydziale Nauk oywieniu Czowie-
ka iKonsumpcji (specjalizacja dietetyka). Wspwacicielka Poradni Dietetycznej Food&Diet, wktrej przyjmuje
indywidualnych pacjentw nakonsultacje dietetyczne, prowadzi grup wsparcia wKlubie Kwadransowych Gruba-
sw oraz zajcia edukacyjne zdziemi wwieku przedszkolnym. Poczenie pasji zzawodem dietetyka pomaga jej
wewsplnym zpacjentami osiganiu celw.

Wypowiada si natemat wpywu ywienia naukad nerwowy, s. 6467.

Magdalena Wdowiak licencjonowany trener nowoczesnych technik uczenia (si) irozwoju osobistego. Prowadzi wasn dziaalno szko-
leniow MIND YOUR MIND. Specjalizuje si wszkoleniach zzakresu przyspieszonego uczenia (Accelerated Learning), rozwoju osobistego
oraz budowania wizji icelu. Obecnie prowadzi rwnie autorskie szkolenia zIndywidualnych Wzorcw Mylenia.
Zwyksztacenia mgr in. biotechnologii zkilkuletnim staem wpracy laboratoryjnej idydaktycznej wCentrum
Medycznego Ksztacenia Podyplomowego wWarszawie.
Wykadaa biochemi naAWF oraz cytologi ibiologi molekularn nakursach doegzaminw pastwowych dla
lekarzy. Jej pasj s: rozwj, szkolenie, muzyka gospel, podre i ycie! Prywatnie szczliwa ona idumna
mama dwch synkw. Mieszka wWarszawie.

Dla nas pisze opotrzebie koncentracji nacodzie, s. 8083.

Elbieta Deca-Radke pediatra, absolwentka Akademii Medycznej wGdasku, odponad 30 lat pracuje
wpastwowej subie zdrowia, od1975 r. wPoradni Dziecicej wGdyni. Swoich pacjentw przyjmuje rwnie
wPoradni Homeopatycznej, gdy odlat jest zwolenniczk naturalnych metod leczenia. Studia wtym kierunku
rozpocza kursami homotoksykologii, anastpnie 3-stopniowym kursem homeopatii klinicznej ikursem (AF)
Homeopatii Klasycznej wPoznaniu. Dalej pogbia wiedz wzakresie homeopatii iinnych naturalnych metod
leczenia, aprzede wszystkim zapobiegania chorobom. Jest autork licznych wypowiedzi opublikowanych naa-
mach czasopism Akuny. Mama trojga dzieci ibabcia piciorga wnuczt. Hobby: geografia, podre, jzyki obce
(ukoczone Studium Wiedzy oSkandynawii).

Wtym wydaniu opracowaa tekst ozaburzeniach zachowania udzieci, s. 8487.

Ewayszczarz biolog ipoona. Wczasie studiw pracowaa jako poona wszpitalu wKatowicach Janowie.
Wszkole pracowaa przez jedenacie lat jako nauczyciel biologii, potem jako wicedyrektor. Obecnie jest szefem
Praktyki Korepetycyjnej Trener dla maturzystw. Razem zrodzin m Mirosaw, synowie: starszy Pawe
imodszy Piotr mieszka wPawowicach. Interesuje si muzyk jazzow, caravaningiem, pywaniem, sztuk,
filmem ikuchni wosk. Wolny czas spdza zrodzin, podrujc wasn przyczep campingow popoudniu
Europy (Chorwacja, Grecja). Przyznaje, enie wyobraa sobie innych wakacji. WAkunie odlutego 2005 r.,
aktualnie napozycji Dyrektora Sieci Regionalnej.

Wtym numerze pisze ohigienie ukadu nerwowego modziey wwieku szkolnym, s. 8891.

Ewa Buczko-Grzymkowska wswojej pracy czy dowiadczenia zrnych dyscyplin zawodowych. Stu-
diowaa wwarszawskiej PWST, anastpnie wSzkole Wyszej Psychologii Spoecznej. Odwielu lat wystpuje
nadeskach teatrw, skd wyniosa dowiadczenia dotyczce m.in. budowania pewnoci siebie, radzenia sobie
ze stresem destrukcyjnym iwykorzystywaniem stresu mobilizujcego. Jako aktorce teatralnej znane jej s techniki
autoprezentacji. Pracowaa zludmi niepenosprawnymi idoteraz jest zwizana zfundacj Heleny Bohdziewicz
iRoberta Nowaka. Jest wspautork programw szkoleniowych, dotyczcych inteligencji emocjonalnej iradzenia
sobie ze stresem.

Artyku oroli jzyka iprzekona wprzygotowaniu dozmian, s. 9495.

Marzena Lipiska psycholog, ekonomista zdugoletnim dowiadczeniem menederskim. Odkilku lat prakty-
kuje jako trener biznesu, specjalizuje si wbudowaniu programw rozwojowych dla organizacji korporacyjnych,
tworzeniu warsztatw iszkole dla praktykw biznesu. Prowadzi szkolenia iwarsztaty zzakresu motywowania,
zarzdzania zmian, uwzgldniajc psychologiczneaspekty rnic indywidualnych ikulturowych, kierowania
zespoami wielokulturowymi oraz wykorzystania psychologii midzykulturowej wnegocjacjach biznesowych. Jest
ekspertem Extended Disc.

Dla nas napisaa otypach reakcji nazmiany, s. 9697.

5
 Rola ukadu nerwowego

Regulatory
s
Fpr es
ambo
rski /
przeciw
chorobie
rcin S a
fot. M

Prosz powiedzie, cotrzeba zrobi, eby
Uwaa by zdrowym?
si, eokoo Naley doprowadzi organizm dotakiej formy,
eby nie byo wnim miejsca nachorob, czyli
2030% dorosych osb innymi sowy doprowadzi organizm dohome-
cierpi nazaburzenie ostazy.
zdrowia, wywoane Cotoznaczy?
czynnikami psychicznymi, Pojcie homeostazy wprowadzi amerykaski
fizjolog Walter Cannon. Homeostaza oznacza
ktre prowadz wzgldn stao parametrw fizjologicznych, nie. Neurony, czyli komrki ukadu nerwowego,
dorozwoju chorb np.: zawarto elektrolitw, glukozy, hormonw,
cinienia krwi, temperatury. Todziki kreniu
psychoorganicznych. krwi zapewniona jest ciga odnowa rodowiska
Powizanie midzy wewntrznego, otaczajcego komrk, czyli
dostarczanie tlenu, skadnikw odywczych oraz
psychik aciaem jest usuwanie produktw przemiany materii. Wor-
wic ogromne. Myli ganizmie funkcjonuj mechanizmy, ktre prze-
ciwdziaaj zakceniu homeostazy. Dziki takim
pozytywne dziaaj regulatorom fizjologicznym organizm adaptuje
budujco nanasz si dozmiennych warunkw rodowiskowych.
Uszkodzenie tych mechanizmw prowadzi
organizm, negatywne dorozwoju chorb, awdalszej konsekwencji
destrukcyjnie. Mwimy, domierci.
ewzdrowym ciele Jak rol wprawidowym funkcjonowa-
zdrowy duch. Ale warto niu naszego organizmu odgrywa ukad
nerwowy?
zauway, ezdrowy Ukad nerwowy jest, obok ukadu hormonalnego
duch wchorobie iimmunologicznego, jednym zgwnych uka-
dw regulujcych nasz homeostaz. Otym,
pomaga wszybszym jakjest wany dla naszego organizmu, moe
powrocie dozdrowia. wiadczy chociaby fakt, jakmocno centralny
ukad nerwowy jest zabezpieczony przed uraza-
Dlatego dbajmy ohigien mi. Jest on umieszczony wpancerzu kostnym,
nie tylko ciaa, ale ktry skada si zkoci czaszki ikrgosupa.
Podstawow funkcj ukadu nerwowego jest
iumysu mwi Alicja odbieranie bodcw wiata zewntrznego iwe-
Olma, lekarz pediatra.
jest donarzdw wykonawczych, takich jak:
minie, narzdy wewntrzne klatki piersiowej,
jamy brzusznej, skry. Todziki poszczeglnym
nerwom odbieramy wraenia wzrokowe, sucho-
we, wchowe, odczuwamy smak, reagujemy
nadotyk, bl czy temperatur. Toukad nerwo-
wy przy pomocy ukadu miniowego ikostno-
-stawowego daje nam moliwo poruszania
si, wykonywania rnych codziennych czynno-
ci, takich jakubieranie si, mycie czy czesa-
ktre s podstawowym elementem budowy
ukadu nerwowego, przez cae ycie odbieraj
iprzekazuj impulsy nerwowe. Zbiegiem lat
liczba tych komrek zmniejsza si, ale nadal
jest wytwarzana pewna liczba nowych pocze
midzy neuronami itodaje nam szans naci-
ge doskonalenie si.
Odczego zaley prawidowa praca ukadu
nerwowego?
Przede wszystkim odprawidowego meta-
bolizmu komrki nerwowej. Ten metabolizm
zkolei uzaleniony jest oddopywu tlenu
iskadnikw odywczych. Tlen dostarczany
jest dokomrek zkrwi, adokadnie zelazem,
ktre zawarte jest whemoglobinie. elazo ma
zdolno czenia si wsposb odwracalny
ztlenem wpucach ioddawania go komrkom.
Materiaem energetycznym dopracy neuronw
jest zkolei glukoza, jako podstawowe paliwo
Patrizia Tilly - Fotolia.com

wntrznego, reagowanie wsposb adekwatny

nabodce dziaajce naorganizm, zdolno
doprzechowywania izapamitywania infor-
macji. Przez wkna nerwowe tzw. dorodkowe
informacja przekazywana jest docentralnego Pozytywne myli dziaaj
ukadu nerwowego iodwrotnie zcentralne- budujco nanasz organizm
go ukadu nerwowego impuls przekazywany

6

iutleniajc si dostarcza ona energii dodalszej
Sebastian Kaulitzki - Fotolia.com
pracy komrki. Doprawidowej pracy komrek
nerwowych nie wystarcz jednak wymienione
powyej czynniki. Potrzebne s te witaminy
imineray.
Cot prac zakca?
Zakca j wszystko to, coprowadzi doniedo-
boru tlenu iskadnikw odywczych. Najbar-
dziej niebezpieczne jest ostre niedotlenienie,
ktre przebiega przy braku dronoci drg
oddechowych. Tak dzieje si te przy urazach
gowy, krtani, tchawicy, klatki piersiowej czy
obecnoci ciaa obcego. Zprzewlekym niedo-
tlenieniem mamy doczynienia naskutek nie-
prawidowego oddychania (np. zbyt pytkiego
oddechu), braku ruchu, oddychania powietrzem
zobnion zawartoci tlenu, przy zatruciach
rnego rodzaju substancjami toksyczny-
mi. Praca mzgu zaley te odsprawnoci
funkcji naczy mzgowych, czyli odzdolnoci
przekazywania tymi naczyniami krwi. Chodzi
oto, ejeeli wystpi patologia wbudowie
tych naczy, jeeli bd zogi miadycowe,
totym samym transport krwi rwnie bdzie
utrudniony. Naprac ukadu nerwowego maj
rwnie wpyw zakcenia gospodarki lipidowej,
biakowej czy wglowodanowej.
Jakie jest powizanie ukadu nerwowego
zinnymi ukadami inarzdami?
Naprac systemu nerwowego ma wpyw funk-
cjonowanie wszystkich pozostaych ukadw.
Mog poda przykady: brak elaza tonie tylko
niedobr wdiecie, ale rwnie ze przyswaja-
nie wprzewodzie pokarmowym. Abrak tlenu
tonie tylko brak elaza, ale take choroby,
wprzebiegu ktrych dochodzi doutrudnionej
wymiany gazowej wpucach. Dotakich chorb
zaliczamy przewleke zapalenie oskrzeli,
astm, rozedm, pylic, grulic, nowotwory
puc, mukowiscydoz icay szereg innych
chorb. Ale za wentylacja torwnie obrzk
puc, ktry m.in. moe by skutkiem zej pracy
serca np. pozawale, poprzebytych stanach
zapalnych, uszkodzeniu minia sercowego
naskutek infekcji wirusowych lub bakteryjnych
czy uszkodzeniu spowodowanym dziaaniem
rnych substancji toksycznych. Niedo-
br hormonu tarczycy moe spowodowa
spowolnienie psychoruchowe czy niedorozwj
umysowy. Za praca trzustki powoduje niedo-
br insuliny, wahania poziomu cukru, comoe
doprowadzi dozaburze pracy mzgu cznie
ze piczk. Za praca wtroby toograniczenie
zdolnoci detoksykacyjnych, skutkiem czego
rozwija si encefalopatia wtrobowa, czyli taki
zesp chorobowy, ktrego wspln cech
s zaburzenia psychiczne ineurologiczne.
Pojawiaj si drgawki, utrata przytomnoci,
anawet piczka. Nerki s odpowiedzial-
wywiad
Ukad nerwowy jest, obok hormonalnego iimmuno-
logicznego, jednym zgwnych ukadw reguluj-
cych nasz homeostaz
ne za eliminacj substancji toksycznych Jaktemu zaradzi?
zorganizmu. Upoledzenie funkcji nerek Naley wyklucza czynniki, ktre zakcaj
wpywa nacentralny ukad nerwowy poprzez homeostaz (awic toksyny), stara si je
zaburzenia gospodarki wodnej ielektrolitowej. ywo nieprzetworzon, wyeliminowa stres,
Mog pojawia si obrzki, rwnie wmzgu, korzystajc ztechnik relaksacyjnych. Trzeba
wzrost cinienia, comoe prowadzi dowyle- dba oodpowiedni suplementacj, opanowa
ww krwi domzgu, zaburze wiadomoci, techniki prawidowego oddychania, wicej si
drgawek, anawet zgonu. Dziki postpowi rusza, dba orwnowag midzy odpoczyn-
wleczeniu takich chorb, czyli moliwoci kiem aprac, nie zapomina oodpowiedniej
dializy, przeszczepu narzdw moe poprawi dawce snu.
si komfort i dugo ycia pacjenta.
Czyli psychika, awic pozytywne myle-
Cojest potrzebne doutrzymania zdrowia? nie ma ogromny wpyw nanasz organizm?
Doutrzymania zdrowia potrzebna jest nie tylko Mwimy, ewzdrowym ciele zdrowy duch. Ale
rwnowaga napoziomie fizycznym, ale rwnie warto zauway, ezdrowy duch wchorobie
psychicznym. Uwaa si, eok. 2030% do- pomaga wszybszym powrocie dozdrowia.
rosych cierpi nazaburzenie zdrowia wywoane Dlatego dbajmy ohigien nie tylko ciaa, ale
czynnikami psychicznymi, ktre prowadz iumysu.
dorozwoju chorb psychoorganicznych Powinnimy zacz dba ozdrowie odzaraz,
imog one zaburza rne funkcje organizmu. nie odkadajmy tego napniej, bo moemy nie
Wobrbie ukadu nerwowego mog pojawia zdy tego zrobi. Jeeli wnaszym codzien-
si ble izawroty gowy, drtwienie koczyn, nym yciu zaczniemy przestrzega zasad, ktre
zaburzenia rwnowagi. Jeeli chodzi oukad wymieniam, mamy szans doy pniej
pokarmowy, tomog toby nudnoci, wymioty, staroci wzdrowiu iszczciu, czego Pastwu
ble brzucha, biegunka czy zaparcia. Wukadzie isobie serdecznie ycz.
krenia arytmia, skoki cinienia, omdlenia.
Wzakresie ukadu oddechowego duszno- n Rozmawiaa Katarzyna Piotrowska
ci, kucia wklatce piersiowej. Wukadzie
moczowym zaburzenia woddawaniu moczu,
zatrzymanie moczu, zaburzenia funkcji seksual-
nych itd. Toobjawy, ktre wykazuj powizania
midzy psychik aciaem. Ale iodwrotnie
zaburzenia fizyczne, np. pourazie mog odbija
si niekorzystnie nanaszej psychice. Czyli s
tosprzenia zwrotne.
7
 Rwnowaga dla nerww

Szanowni Czytelnicy! Jake czsto uywamy wmowie potocznej takich sw

iwyrae, jak: zdenerwowany, rozdraniony, pobudzony, nadpobudliwy,
osupiay, nieprzytomny ze zmczenia, drcy zemocji, senny, godny, spragniony,
zestresowany, wystraszony, mdry, inteligentny, intelektualny, mdry inaczej
iinne temu podobne. Czsto nie uzmysawiamy sobie, ecz ztych wyrae
stanowi naukowy, medyczny jzyk, opisujcy wiele wasnoci ukadu nerwowego.
Uywajc takich wyrae, czsto rwnie nie czymy ich bezporednio zfaktem
istnienia wnas ukadu nerwowego, atym bardziej jego potrzeb mwi dr Jacek
Jakubowski, neurochirurg.

Ukad nerwowy
olly - Fotolia.com

8
toMY

ski
ow
Sowik
am
fot. Ad
Niezwykle trudno jest wtak znikomej objtoci
sw przedstawi ukad nerwowy, ktry jest
najbardziej zoonym inajmniej poznanym
ukadem ludzkiego ciaa. Ju sam podzia
ukadu nerwowego naorodkowy,
obwodowy iwegetatywny wiadczy owielu
kierunkach dziaania tego systemu. Zjednej
strony zapewnia on nie tylko czno ze
wiatem zewntrznym poprzez odbieranie
iprzetwarzanie rnych bodcw, pocho-
dzcych znarzdw zmysw (wzrokowych,
suchowych, dotykowych, smakowych,
wchowych) oraz rozwijanie rozlicznych
reakcji wobec nich (ucieczka, zainteresowanie,
poszukiwanie), moliwo mylenia, mylenia
abstrakcyjnego, przeywania, porozumiewania
si, zapamitywania, poruszania si (steruje
rwnowag inapiciem oraz ruchami mini),
uczenia si icelowego dziaania ito, comie:
produkowania marze imyli oniebie-
skich migdaach. Zdrugiej strony stanowi
jednoczenie wewntrzny ukad, regulujcy
prac wielu narzdw wsystemie napdzania
lub spowalniania ich aktywnoci. Toniektre
najwaniejsze zadania ukadu nerwowego.
Std rozrnia si tzw. ukad somatyczny,
ukierunkowany nazewntrz, narodowisko,
ktry reguluje stosunek organizmu dowiata
zewntrznego oraz ukad trzewny wegeta-
tywny, regulujcy prac narzdw wewntrz-
nych, ukadu krenia igruczow dokrewnych.
Oba te ukady, jakkolwiek wyodrbniane,
stanowi jedn cao imog wzajemnie
nasiebie wpywa.
Rozwj ukadu nerwowego
Ukad nerwowy wrozwoju zarodkowym
czowieka rozwija si iwyodrbnia jako jeden
zpierwszych, bowiem ju wtrzecim tygodniu
ciy. Wmomencie narodzin jego rozwj nie
koczy si mimo eliczba szarych ko-
mrek jest ju maksymalna. Ukad nerwowy
rozwija si jeszcze kilkanacie lat ponarodze-
niu. Wcaym czasie rozwoju komrki nerwowe
cz si pomidzy sob coraz liczniejszymi
punkt widzenia
poczeniami, ktre stanowi omnogoci
moliwych drg przewodzenia impulsw
pomidzy nimi, tworzc najwspanialsz
inteligentn sie okoo 100 bilionw komrek
nerwowych (zktrych kada czy si z1000
do10000 innych komrek nerwowych) iktrej
najprawdopodobniej nie da si nigdy wiernie
skopiowa wfabryce komputerw. Caej
zoonoci dopenia fakt, ekomrki nerwowe
nie tylko porozumiewaj si za pomoc po-
cze, tzw. synaps, ale take za pomoc wielu
rnych substancji ocharakterze neurohormo-
nw ineuroprzekanikw.
Energia dla ukadu
nerwowego
Ukad nerwowy charakteryzuje si niezwykle
wysok dynamik, wymaga wielkiej iloci
energii nie tylko dopodtrzymania swojej
ywotnoci, lecz przede wszystkim doprawi-
dowego dziaania. Energia dostarczana jest
oczywicie zkrwi. Sam mzg potrzebuje
okoo 1520% krwi wypompowywanej zserca
przy kadym skurczu, pochaniajc przy tym
20% zapotrzebowania caego ustroju natlen!
Przez minut przez mzg przepywa okoo
750ml krwi, ktra naprzepynicie przez by np. opnione ruchowo wzgldem swoich
mzg potrzebuje zaledwie 8 do12 sekund,
aprzez cz ttnicz tylko 12 sekundy!
Pojemno naczy mzgowych osiga 150 ml
krwi. Std wynika wniosek, eukad nerwowy
jest niezwykle wraliwy nazmiany worgani-
zmie, ktre mog ogranicza przepyw krwi
przez mzg, azmiana krwi podwzgldem
zawartoci jej skadnikw irozpuszczonych
wniej substancji zawsze powoduje zabu-
rzenie jego dziaania. Wiele chorb, takich
jak: miadyca, nadcinienie, cukrzyca lub
obnienie iloci cukru wekrwi iinne choroby
metaboliczne, zaburzenia zawartoci jonw,
zwikszenie iloci produktw przemiany
materii, leki iinne rozliczne toksyny zzewntrz
(efekty palenia tytoniu, alkohol iinne uywki,
zatrucia metalami cikimi iwszechobec-
ne skutki zatrucia powietrza, gleby iwd),
awkocu stany obnienia iloci tlenu wekrwi ukadu nerwowego i(wtym) stanu psychiczne-
skutkuj pogorszeniem dziaania ukadu
nerwowego, awcikich zaburzeniach wy-
czeniem ukadu nerwowego zzaburzeniami
przytomnoci, piczk iinnymi objawami
czsto bezpowrotnego uszkodzenia. Atrzeba
pamita, ekomrki nerwowe nie maj zdol-
noci regeneracji! Wmedycynie dobrze znane
s sytuacje tzw. wtrnego uszkodzenia mzgu
naskutek zaburze wynikajcych zchorb
innych ukadw czy narzdw.
Negatywny wpyw stresu
Niebagatelne znaczenie dla funkcjonowania
ukadu nerwowego ma take stan zmczenia
iprzewlekego stresu oraz wpyw smogu
Kobieta wciy astres
Stres wciy zwiksza ryzyko wystpienia ast-
my oskrzelowej udziecka. Dotakich wnioskw
doszli naukowcy zUniwersytetu wBristolu
(Wielka Brytania). Wedug nich kobiety wciy,
ktre byy naraone nastres, o60% czciej
miay dzieci chorujce naastm wporwnaniu
zkobietami mniej zestresowanymi wciy.
Dlaczego tak si dzieje? Ot naturalna reakcja
nastres, ktrej towarzyszy produkcja rnych
hormonw stresu worganizmie, prawdopo-
dobnie wpywa narozwj podu ijego ukadu
odpornoci. Topniej moe si objawia
skonnoci doalergii iastmy.
Jeli mama yje wchronicznym stresie,
nienarodzone dziecko naraone jest wrcz
nazalew hormonw stresu wydzielanych przez
nadnercza.
Uwaga! Wtakich przypadkach wystpuje znacz-
nie wiksze ryzyko poronienia lub przedwcze-
snego porodu. Trwaj wanie badania majce
potwierdzi (lub wykluczy, ale prawdopodo-
biestwo tej drugiej sytuacji jest znikome),
czy stres matki przyczynia si dopowstania
udziecka takich wad, jaknp. zesp Downa.
Ju wtej chwili wiadomo, edziecko moe
rwienikw, ktrych mamy unikay stresu.
Silny stres wciy zwiksza ryzyko urodzenia
przez kobiet dziewczynki, ktra wprzyszoci
bdzie cierpiaa nafibromialgi. Tochoroba,
ktra objawia si przewlekym zmczeniem
oraz blem mini, czciej choruj nani
kobiety. Naukowcy zUniwersytetu wTrewirze
(Niemcy) sprawdzali, jaki wpyw naryzyko
fibromialgii moe mie stres przeyty wokresie
prenatalnym. Badania wykazay, ematki
pacjentek zfibromialgi znacznie czciej
przeyway silny stres wczasie ciy ni matki
kobiet zdrowych.
elektromagnetycznego (fale radiowe, pro-
mieniowanie elektromagnetyczne przewodw
podnapiciem, urzdzenia elektryczne, telefony
komrkowe, itp.). Warto pamita, eodstanu
go zaley odporno nastres, acoza tym idzie
wprostej linii: odporno caego organizmu(!),
awzwizku ztym podatno nawiele chorb
itonie tylko tych nazywanych psychosoma-
tycznymi!
Oprcz nerwic inadpobudliwoci, przy pomocy
ukadu nerwowego czowiek potrafi wyprodu-
kowa wsobie choby nadcinienie ttnicze
czy np. chorob wrzodow odka idwunastni-
cy oraz jelita grubego.
Ukad nerwowy wnocy wypoczywa (lecz
nie przestaje dziaa), przede wszystkim
przygotowujc si dodziaania nanastpny
dzie. Ukad krenia pracuje nadal, cho
spokojniej, ukad pokarmowy trawi kolacj,
9
 Rwnowaga dla nerww
Neurony, neuryty idendry-
ty coonich warto wie-
dzie?
Neurony s tokomrki nerwowe, zktrych
zbudowana jest tkanka nerwowa. Neurony s
podstawow jednostk budulcow iczynno-
ciow ukadu nerwowego. Odrniamy wnich:
ciao komrki idwa rodzaje wypustek: neuryty
idendryty.
Dendryt jest krtsz, ale mocno rozgazion
wypustk neuronu. Jedna komrka nerwowa
moe mie jeden lub kilka dendrytw.
Neuryt jest cienk, dug isabo rozgazion
wypustk neuronu iwystpuje zawsze wliczbie
pojedynczej. Dugo neurytu wniektrych
nerwach moe przekracza 1m.
Wzalenoci odliczby wypustek isposobu ich
odejcia odciaa neuronu odrniamy neurony:
jednobiegunowe maj jeden neuryt
ijeden dendryt, ktre odchodz zjednego
punktu ciaa komrki krtkim wsplnym
pniem dzielcym si nate dwie wypustki
dwubiegunowe neuron idendryt odcho-
dz odciaa neuronu wdwch osobnych
punktach
wielobiegunowe maj jeden neuryt ikilka
dendrytw.
10
Dla zachowania sprawnoci ukadu nerwowego
niezbdne s sen icodzienna dawka relaksu
olly - Fotolia.com
nerki zapewniaj porann wizyt wtoalecie,
puca nadal pobieraj tlen. Ukad nerwowy
wnocy przejawia minimaln aktywno itylko
czasem ni, ale nadal trzyma podkontrol inne
narzdy, tak jakiwcigu aktywnoci dziennej,
docierajc donich swoimi nerwami iim-
pulsami zprdkoci od0,1 do120 metrw
nasekund. Regulacja ta zaley odukadu
nerwowego wegetatywnego (autonomicznego),
ktrego obie czci skadowe (wspczulna
iprzywspczulna) dziaaj przeciwstawnie
std moliwoci regulacyjne. Jakju nad-
mieniem powyej, podzia ukadu nerwowego
nasomatyczny itrzewny nie jest podwzgldem
efektw podziaem sztywnym. Doskonale znane
s tego przykady, bowiem odstanu napicia
ukadu nerwowego zaley midzy innymi: szyb-
ko pracy serca, jelit, napicie mini drg
oddechowych, wydzielanie kwasu wodku,
wydzielanie hormonw stresowych, awpew-
nych sytuacjach take donono gosu iywa
gestykulacja.
Wady rozwojowe
Wokresie rozwoju zarodkowego mniej
wokresie rozwoju podowego tworzcy si
irozwijajcy ukad nerwowy jest najbardziej
podatny nauszkodzenia iwefekcie napowsta-
wanie tzw. wad rozwojowych. Cz znich jest
jednak uwarunkowana genetycznie. Wysoka
iszeroko rozumiana higiena ciy stwarza
szans nawarunki doprawidowego wytwo-
rzenia irozwoju ukadu nerwowego. Oglnie
naley stwierdzi, epowstanie irozwj ukadu
nerwowego zaley odczynnikw genetycznych,
ktrych rola wtych procesach jest wduej
czci zalena odczynnikw rodowiskowych.
Jakkolwiek sama budowa anatomiczna ukadu
nerwowego jest dobrze poznana, tojednak
wyodrbnienie poszczeglnych orodkw,
sterujcych konkretnymi funkcjami wyka-
zuje naobecnym etapie wiedzy wiele tzw.
znakw zapytania. Dane kliniczne, wynika-
jce zbadania lekarskiego, bada mowy,
bada itestw neuropsychologicznych czy
take czynnociowych bada wrezonansie
magnetycznym ibada elektrofizjologicz-
nych uludzi zdrowych ichorych pozwalaj
zestawia czynno zlokalizacj wmzgu czy
rdzeniu krgowym, jednake nadal istniej
olbrzymie obszary oniezidentyfikowanym,
nieokrelonym cile znaczeniu. Dociekanie
wtym zagadnieniu utrudnia istnienie wielu
czynnociowych powiza (pocze)
wobrbie samego mzgu, mdku irdzenia
krgowego iwszystkich tych skadowych naraz
poczonych wczynnociowe ukady, ktrych
te same, poszczeglne czci skadowe
mog wchodzi wrne zestawy. Std coraz
powszechniej wneurochirurgii stosuje si
operacje zwykorzystaniem metod monitoruj-
cych ich przebieg. Obserwuje si (monitoruje)
pewne reakcje iodczyty zapisw podranieniu
wybranych okolic, aprzy operacjach mzgu
wokolicach orodkw nadawania iodbierania
mowy wie si tonawet zkoniecznoci
wybudzenia chorego wczasie zabiegu wcelu
przeprowadzenia testw. Czsto zdarza si,
echoroba lub operacyjne leczenie zmienia
ludzi wsensie fizycznym ipsychicznym.
Monitorowanie rdoperacyjne zmniejsza takie
ryzyko.
le odywione nerwy
Ukad nerwowy musi mie odpowiedni ilo
krwi, przepywajc przez niego zdrowymi
Pamitajmy:
Ukad nerwowy toMY: nasza psychika,
umys, charakter, niepowtarzalno, istnienie
iwiadomo istnienia, nasza czno ze
wiatem zewntrznym, reakcje, przeycia, pa-
mi, emocje, marzenia, ale ibl, icierpienie
oraz regulacja wewntrzna izewntrzna nasze
wntrze ito, codajemy zsiebie nazewntrz!
...akiedy koczy si wiadomo czowiek
pozostaje tylko rolin...
 punkt widzenia
docyklicznych, systematycznych dziaa
Trzeba odstresowa wrytmie dnia inocy: sen, odywianie si,
Polaka! detoksykacja, higiena pracy irelaks... Tylko
Niestety, jestemy narodem, ktry yje wpermanentnym stresie. Wyniki bada przeprowadzonych przez jaktozrobi...?!
firm Extended DISC s alarmujce! Poziom stresu Polaka jest duo wikszy ni Hiszpana, Francuza czy Piszcy ten tekst jest lekarzem, ktry wiele nocy
Niemca. Powodem dostresu jest nawet nasza... ktliwa natura. spdzi napracy, lecz pozostaje wufnoci,
Tym wikszy stres, im wyej zajmowane stanowisko wpracy. Mimo enajlepsi menederowie zara- eto, conapisa, bdzie dostatecznym do-
biaj bardzo przyzwoite pienidze wobawie przed utrat intratnego zajcia nie skupiaj si najego tkniciem tak nerwowego tematu izachca-
rozwoju za wszelk cen, ale naochronie miejsca zatrudnienia. Pracuj dugo iciko! Przecitny jcym wprowadzeniem dodalszej lektury tego
Polak pracuje duo wicej ni kady inny Europejczyk. rednio jest to41,6 godzin wtygodniu (pod- wielce interesujcego numeru Organizmu
czas gdy wHiszpanii tylko 35, awIrlandii 37). wposzukiwaniu odpowiedzi napostawione
Ukad odpornociowy jest cile zwizany zukadem nerwowym. Nic wic dziwnego, ekiedy przeze mnie pytanie.
wwyniku przepracowania organizm nie ma siy normalnie funkcjonowa, potocznie mwic siadaj Natym kocz przedmow, bo nuda toniepo-
nam nerwy. Wtedy ju yjemy wstresie 24 godziny nadob. Jestemy coraz bardziej nerwowi, bez dana cecha spoczynkowa ukadu nerwowego.
powodu mamy wybuchy agresji, paczu lub depresj. Mog nawet pojawi si powane problemy
psychiczne! n Dr Jacek Jakubowski

naczyniami krwiononymi. Krew zawie- ukadem worganizmie wymaga szczegl-

ra wszystkie konieczne dla jego dziaania nego iwiadomego traktowania dla
substancje iodprowadza zniego produkty zachowania swojej sprawnoci. Niewtpliwie
przemiany materii. Wtakim aspekcie ukad spoywanie preparatu ALVEO jest cenn
nerwowy mona porwna dowczonego pomoc wzmaganiach zwieloma efektami
komputera zdoczonymi rnymi urzdze- codziennych zagroe dla dziaania naszych
niami ioprogramowaniem! Wszystkie jego ukadw nerwowych.
dziaajce skadowe umoliwiaj dziaanie Podsumowujc naley stwierdzi, edla
komputera. Pamitajmy jednak ozdecydowa- prawidowego dziaania ukadu nerwowego
nych rnicach, choby otym, ekomputer nie (oczywicie idla caego organizmu) konieczne
czuje, nie myli, tylko przetwarza iemoemy jest wiadome, zaprogramowane denie
go dowolnie naprawi.
Nasze obecne, powszednie ycie zpewno-
ci nie daje ukadowi nerwowemu choby
dostatecznego wytchnienia. Codzienne, wie-
logodzinne zajcia zawodowe, wszdobylski
stres ipopiech, niedobory snu, nagminne
spoywanie przetworzonych produktw,
czsto nawet tzw. fast foodw, naraenie
nasmog elektromagnetyczny ibrak czasu
naduszy urlop powoduj zaburzenia
czynnoci ukadu nerwowego, ktrych skutki
zaczynaj si nakada ikumulowa. Sta-
jemy si wrcz maszynami wypeniajcymi
codzienne zadania, abdc rozdranieni czy
poirytowani take codziennymi problemami,
nie przestrzegamy systematycznoci i jako-
ci odywiania si, zbyt czsto nie moemy
nawet spokojnie zasypia czy odpocz,
serwujc ukadowi nerwowemu kolejne
dezintegrujce bodce.

Suplementy dla ukadu

nerwowego
Stao skadu wewntrznego organizmu,
Doreen Salcher - Fotolia.com

tzw. homeostaza jest podstawowym warun-

kiem dziaania ukadu nerwowego (gwnie
jego skadowej: wegetatywnej) nawet wsytu-
acjach przekraczajcych jego moliwoci
przystosowawcze, ktre wwczas powoduj
stres! Ukad nerwowy rozwin si zzaoe-
niem cyklicznego dziaania wrytmie dnia Sprawny izdrowy ukad nerwowy daje nam energi irado ycia
inocy, abdc najbardziej energochonnym

11
 Moja walka ze stresem

Stres... Istnieje wPana yciu?

Mniej ni kiedy, cho pewnie ycie bez
stresu wogle nie jest moliwe. Przed Akun
prowadziem swoj firm, wktrej zatrudniaem
okoo 30 osb. Dua odpowiedzialno. Cigy
niepokj zwizany zpatnociami, podatka-
mi, wypatami, terminami, zbytem towaru.
Produkcja odziey, ktr si zajmowaem, jest
bardzouzaleniona odpogody. Jeli jesie
jest ciepa, paszcze sprzedaj si duo gorzej.
Wci martwiem si oprzyszo, denerwowa-
em si, cobdzie, jaksobie poradz. Mczy
mnie stres, niepewno. Rano odwoziem
crk Karolci doszkoy, apotem jechaem
dofirmy, podrodze (65 km) wypalaem 4
papierosy, potem kawa, jedna, druga, trzecia,
kolejne papierosy, szybkie jedzenie, byle jak,
byle coibyle gdzie. Towszystko spowodowao,
ewwieku 30 lat nabawiem si problemw
gastrycznych, miaem zgag, nadkwano.
Wnastpnych latach doszy kopoty ze snem
iinna dolegliwo ysienie plackowate. Moja
ona Iwona dzi wAkunie konsultant medycz-
ny, dermatolog, robia wwczas specjalizacj
wklinice dermatologicznej, wic mielimy
kontakt ze znanymi autorytetami, specjalistami
wdziedzinie dermatologii. Ale nikt nie potrafi
powiedzie, jaktoysienie wyleczy. Jedyna
diagnoza tota, emusz przyzwyczai si
doplam, ktre miaem natwarzy, nagowie.

Toysienie byo wynikiem stresu?

Oczywicie, cowicej wwieku 40 lat doca-
ego wachlarza moich chorb dosza jeszcze
tyczka. Stres, papierosy, kawa doszcztnie
wypukay mi zorganizmu magnez. Fina tego
wszystkiego nastpi wczerwcu 2004 roku,
kiedy bdc wWarszawie, miaem atak tyczki.

Jaktowygldao?
Czuem niepokj, koatanie serca, zesztywnienie
mini, cay czas byem wkontakcie telefo-
nicznym zIwon, ktra czekaa ju namnie
wszpitalu wGrjcu. Zakoczyo si tym, enie

Nie bj si
problemw!
Oposkramianiu emocji, problemach, ktre wywouje stres iwyciszeniu wyciu
mwi Radosaw Jakubczak

12

dojechaem jednak doGrjca, nie byem
wstanie. Zatrzymaem si napoboczu drogi
iprzyjechaa pomnie karetka.
Poczu si Pan tak sabo, enie mg Pan
prowadzi?
Nie mogem nawet wykrci numeru telefonu
doony. Zatrzymaem przejedajcy akurat
samochd, poprosiem opomoc. Kierowca
zadzwoni pokaretk.
Stres zadziaa jakcichy zabjca?
Ten dzie nauczy mnie, emusz troch
spokojniej podchodzi doycia.
Kto Panu touwiadomi? Lekarze?
ona zawsze powtarzaa mi, emusz y
spokojniej. Natomiast moja osobowo
powodowaa, etakie rady nie miay racji
bytu. Emocje zawsze bray gr. Wszystko si
wemnie kotowao. Pamitam, jakwsierpniu
tamtego roku Magosia Krzysztofik zPawem
Boreckim przyjechali donas zpewn propozy-
cj. Poprostu przywieli nam Alveo. Szczerze
mwic, sceptycznie byem dotego preparatu
nastawiony, natomiast Iwona zadecydowaa
krtko chc, czy nie chc, bd musia topi. samochodu. Samochd zosta doszcztnie ska-
I sprbowaem. Korzyci z Alveo odczuem ju
po spoyciu pierwszych porcji. Zaczy ust-
powa drobne problemy gastryczne, problemy
wynikajce z niedoboru magnezu, mj przewd
pokarmowy powoli si oczyszcza. Poprawia si
wchanialno organizmu. Tonizujce oddzia-
ywanie Alveo spowodowao, ezaczem duo
lepiej spa, amiaem ztym problemy przez
wiele lat. Musz przyzna, eprcz tego, eza-
czem pi Alveo, nic wswoim yciu wtedy nie
zmieniem, nadal paliem papierosy ipiem litry
kawy, nadal borykaem si ze swoj firm.
Bierzemy tabletki uspokajajce, magnez,
pijemy Alveo czy inne zioa, ale tak
naprawd tote wszystkie metody nanic
si zdadz, jeli nie zmienimy stylu ycia,
nie uwiadomimy sobie, zczego nasze
problemy zdrowotne wynikaj. Kiedy Pan
zda sobie ztego spraw?
Wstyczniu 2005 roku, kiedy podjlimy
prawdziw decyzj, ezaczynamy wsppraco-
wa zAkun. Rzuciem palenie, zaczem pi
duo wicej wody, postanowiem inaczej si
odywia. Iwona zawsze fantastycznie gotowaa,
ale zdecydowalismy si zrewolucjonizowa
nasz diet. Wicej warzyw, owocw, gotowa-
nej ryby. Bardziej zaczem te zwraca uwag
nastyl ycia, jaki prowadz. Tak jakwcze-
niej wracajc zpracy, wczaem radio, by
posucha wiadomoci, wybieraem programy,
ktre atakoway mnie problemami, tak nagle
odstpiem odtego. Zaczem sucha muzyki
ipyt motywacyjnych. Bardzo duo czytaem,
potrzebowaem wyciszenia, spokoju. Dziki tym
zmianom poczuem si lepiej. Dzi wiem, eto,
oczym mylimy przycigamy. Pozytywne
nastawienie doycia, pozytywne mylenie przy-
ciga pozytywne emocje iradosne zdarzenia.
Ale tonie jest proste. Wyciszy emocji nie
da si tak odrazu. Toza mao powiedzie
sobie: dzi zdystansem bd patrze
nawiat. Mwimy tak, rozumiemy to,
aemocje itak robi swoje.
Kiedy znerww wybuchaem, dosy gwatowa-
nie reagowaem. Dzi wiem, eproblemw nie
unikniemy, one bd zawsze. Waniejsze jest,
jakmy bdziemy si donich odnosi. Tego si
ucz. Dobrego podejcia doproblemw, ktre
niesie ycie. Wkadej trudnej sytuacji staram
si szuka rozwiza. Uwaam, ewszystko,
conam si wyciu przydarza, jest poco.
Co, conapocztku wydawao si, ejest przez ycie, bo one nas wzmacniaj. Wszystko
czym najgorszym, apotem okazao si,
ewietnie, esi zdarzyo, bo przynioso
co dobrego?
Wlistopadzie ubiegego roku wyjedajc zPo-
ronina poszkoleniu Akuny, mielimy stuczk
sowany. Naszczcie nic si nikomu nie stao.
Zastanawiaem si, dlaczego tosi wydarzyo?
Inagle okazao si, emnstwo osb chciao
nam pomc, odczulimy wtedy, jakwielu
yczliwych ludzi nas otacza. Ta wiadomo
nas uskrzydlia! Adotego ten wypadek nas
zmobilizowa dozmiany samochodu.
Spokojnie zareagowa Pan nat stuczk?
Jaknajbardziej, obyo si bez emocji.
Mwi Pan otym, jakwane jest wyci-
szenie si. Ma Pan natojakie swoje
metody?
Kady czowiek powinien jako adowa
akumulatory. Dla mnie najwiksz wartoci
wyciu jest moja rodzina, ona Iwona idwie
crki, czternastoletnia Karolcia ijedenastoletnia
Zosia. Ja aduj akumulatory wdomu, bo tu
jestem najbardziej szczliwy. Nasze wsplne
sprawy, wyjazdy, rozmowy, tosprawia, eczuj
harmoni, aharmonia pozwala agodnie patrze
nawiat.
Gdzie jej szuka? Moe te wsobie?
Prowadzc swoj firm, yem zdnia nadzie,
odsezonu dosezonu, czuem si rozbity.
Odkiedy jestem zwizany tylko zAkun,
poprostu wiem, czego pragn, naczym moje
ycie powinno polega, cojest najwaniejsze.
Mam wizj tego, jakprzey swoje nasze
wspaniae ycie. Nie aujc tego, cobyo,
bez strachu oto, cobdzie, staram si y
peni. Mam cele, ktre realizuj. Bez wizji nie
wywiad
Radosaw Jakubczak
mieszka wMogielnicy k. Warszawy.
Jaktwierdzi, sto procent swego czasu
przeznacza naAkun. WAkunie napozycji
Dyrektora Sieci Midzynarodowej.
ma postpu, nie ma celu, nie ma te sukcesu.
Aproblemy, wiadomo, s ibd,dziki nim
czowiek hartuje si.
One sprawiaj, eczowiek poszukuje
sensu.
Chce te poukada emocje. Potrzebna jest nam
wiedza, kiedy mamy dobre, akiedy ze chwile
ijaksi przed tymi zymi broni, jakje prze-
trwa. Te lepsze powoduj, eatwiej nam i
zaley odnastawienia isposobu mylenia. Dzi
czuj si szczliwszy, inaczej patrz nawiat.
Dzi te rozumiem, etylko ci, ktrzy myl
osukcesie, ten sukces osigaj.
Ztym sukcesem tote rnie. Agdy
posukcesie nastpi krach? Todopiero
jest stres!
S igry, idoliny. Ale patrzc wstecz, mog
powiedzie, eto, cobyo kiedy gr, dzi
jest dolin. Dzi jestemy wjaki sposb ukie-
runkowani idzi wiem, ewszyscy, naprawd
wszyscy moemy poradzi sobie ze stresem.
Astrach? Toczsto on wyzwala wnas
stres. Boimy si obliskich, onasz przy-
szo, oto, cobdzie. Jakradzi sobie
ze strachem? Toon wywouje niepokj,
bezsenno, koatanie serca.
Nato, cobdzie, patrzdzi ze spokojem, po-
godnie. Dwa lata temu bylimy zrodzin wDi-
sneylandzie. Przygldaem si tym wszystkim
grskim kolejkom, ktre wywoyway wemnie
lk, przeraay mnie. Ale ten lk czuem domo-
mentu, gdy odwayem si wsi dojednej
ztych kolejek. Iokazao si, etojedno
znajwspanialszych przey! Trzeba sprbowa,
przeama si, wej wten strach. Iwtedy
okazuje si, ewszystko jest proste ipikne.
Akiedy boimy si pewnych rzeczy, towyco-
fujemy si, unikamy ycia, nie wiedzc nawet,
cowspaniaego moemy straci.
n Rozmawiaa Zofia Rymszewicz
Fot. Marcin Samborski / Fpress
13
 Rozwj ipodstawowe potrzeby

Mzg
potrzebuje

wska
naszej

fot. Katarzyna Piotro

pomocy!
Bez niego ycie byoby niemoliwe. Odpowiada za te czynnoci, ktre odrniaj
nas odzwierzt. Mylimy, uczymy si, mwimy Dlatego warto zadba oto,
aby mzg by waciwie odywiony, mia zapewnione towszystko, copozwoli
mu pracowa bez zarzutu mwi Dominika iWojciech Modniccy, rehabilitanci
ktrzy opracowali dzia budowy ukadu nerwowego wtym wydaniu.

Jedn znajwaniejszych faz wrozwoju iewolu-

Sebastian Kaulitzki - Fotolia.com

1
cji ludzkoci jest rozwj mzgu. To, coposia-
daj wszystkie gatunki (ludzie, gady, zwierzta)
topie mzgowy, regulujcy podstawowe
czynnoci yciowe, takie jaknp. oddychanie.
2 Zpnia, wedug naukowcw okoo 50 milionw
lat temu, wyoniy si tzw. orodki emocjonalne,
anastpnie kora mzgowa. Wcigu milionw
lat nie tylko wzrosa masa mzgu, ale przede
wszystkim zmienia si budowa kory mzgo-
wej tzw. mzgu naczelnych. Napocztku
bya ona zaledwie dwuwarstwowa, zczasem
nadbudowyway si nowe warstwy.
Jakikiedy si wyksztaca?
3
Rozwj mzgu kadego znas zaczyna si ju
wmomencie poczcia, czyli zapodnienia
jajeczka. Napocztku 6 tygodnia ciy zaczynaj
by widoczne ksztaty mzgu irdzenia krgowe-
go oraz wznacznie mniejszym stopniu zacztki
obwodowego ukadu nerwowego.
W8 tygodniu ciy dochodzi dotzw. rnico-
wania si podu. Wjego trakcie kada komrka
zostaje odpowiednio zaprogramowana, by
rozwin si wkonkretn cz ciaa, tak Udojrzaego czowieka proporcje te wynosz
jakwtroba, skra czy mzg. Pierwsz rozpozna-
Poczenia nerwowe
waln form wonie matki przyjmuje centralny
1 mzg ukad nerwowy, ktry pniej rozwija si wmzg Wpierwszych dwch latach ycia mzg osiga
2 rdze krgowy
3 nerw obwodowy irdze krgowy. Dookoa mzgu rozwijaj si
pozostae narzdy. Rozwj mzgu wtrakcie ciy
moe ulec zahamowaniu wwypadku choroby
lub niedoywienia matki, atake wprzypadku
spoycia nawet najmniejszej iloci alkoholu!
Wtrakcie dorastania
mzg zmienia si
Wmomencie przyjcia nawiat mzg dziecka
ma najwicej, bo okoo 100 miliardw neu-
ronw komrek nerwowych. Pourodzeniu
niemal natychmiast ich liczba zaczyna male.
Wprzypadku innych czci ciaa martwe
komrki zastpowane s nowymi. Tojednak nie
dotyczy neuronw. Brzmi toniepokojco, lecz
naley wzi poduwag, ewmomencie na-
rodzin dysponujemy ogromnym ich zapasem.
Neurony nie s jedynymi komrkami tworzcy-
mi mzg, lecz istnieje mnstwo innych, ktre
je wspomagaj. Unowo narodzonego dziecka
neurony s odsiebie wwikszoci odse-
parowane. cz si dopiero podwpywem
dowiadcze yciowych iuczenia si. Wtaki
tosposb mzg cigle ulega zmianom ironie.
Jego waga iobjto zwikszaj si wtrakcie
dorastania prawie czterokrotnie.
Gdy rodzi si czowiek, jego gowa stanowi
jedn czwart caej dugoci ciaa niemowlcia.
jeden dosiedmiu ip. Tempo rozwoju mzgu jest
najszybsze wporwnaniu zinnymi czciami ciaa.
ju 7580% swej maksymalnej wielkoci.
Pozostae czci ciaa swoj ostateczn dugo
osign dopiero wokolicach dwudziestego roku
ycia. Gwatowny rozwj mzgu udzieci czyni
znich niestrudzonych badaczy wiata.

14

Czy wiesz, e...
mzg wielkiego Einsteina way ok.
1230gramw, czyli tyle, cowynosi rednia
dla... wagi mzgu kobiet
mzg zuywa energi a10 razy szybciej
ni inne czci ciaa
Cia niezwykle wany
czas
To, czy dziecko bdzie miao prawidowo wy-
ksztacony mzg, zaley jakwspomnielimy
wogromnej mierze odmatki, zarwno ju b-
dcej wciy, jakijej trybu ycia minimum p
roku przed ci. Tyle czasu bowiem potrzebuje
organizm, aby przygotowa si dotego wiel-
kiego wydarzenia ijednoczenie obcienia.
Wpierwszym trymestrze ciy, gdy rozpoczyna
si rnicowanie komrek naorgany, jako
poywienia (bogatego wmineray iwitaminy!)
ma duo wiksze znaczenie odjego iloci.
Przysza mama wcale nie musi je za dwoje!
anatomia
ludzkiego ciaa, zuywa prawie jedn pit caej zgrupy B. Witaminy rni si stopniem przy-
energii, dostarczonej zkrwi. swajalnoci, dlatego specjalici wtej dziedzinie
Dla dobrego funkcjonowania mzgu jego tkanki przestrzegaj przed nieostronym zaywaniem
potrzebuj nawet dziesi razy wicej krwi ni syntetycznych preparatw witaminowych.
minie. Dzieje si tak dlatego, emzg nie Witamina syntetyczna Amoe uszkodzi wzrok,
jest wstanie zmagazynowa glukozy, jaktoczy- mzg isystem nerwowy.
ni minie iinne narzdy.
Wniosek: musi by nieustannie dobrze ody- n Dominika iWojciech Modniccy
wiany. Bez glukozy mzg nie miaby energii,
by przekazywa informacje midzy komrkami
nerwowymi.
Biaka ituszcze znacznie trudniej przeksztacaj
si wglukoz. Jeeli zaistnieje taka koniecz-
no, tuszcz zawarty worganizmie moe
sta si zapasowym rdem glukozy, lecz
wwczas przy jego rozkadzie mog wydziela
si substancje toksyczne, zwane ketonami.
Jeeli dostan si one dokrwi, mog wywoa
rozdranienie, apati izmczenie.
Czy brak witamin jest grony
dla mzgu?
Tak itobardzo! Witaminy odgrywaj gwn

Julin Rovagnati - Fotolia.com

Zamiast tego powinna zwraca szczegln
uwag naprodukty, ktre wybiera iktre za
pomoc oyska trafiaj bezporednio dojej spowodowa zaburzenia jego pracy.
malestwa. Jednak aden produkt, nawet
najzdrowszy, nie zawiera wszystkich skadnikw
odywczych, ktre zostaj skutecznie usuwane
zorganizmu przez stres, zanieczyszczenie
powietrza, choroby. Dlatego warto sign
pogotowe suplementy diety jednak nie
przypadkowe, ale te, ktre maj certyfikaty is
rekomendowane narynku przez fachowcw.
Cho ksztatowanie si wikszoci organw jest
wzasadzie zakoczone ju wpoowie ciy, przynajmniej jednej zomiu witamin
to uwaga! rozwj mzgu nastpuje przede
wszystkim wostatnim trymetrze! Kobieta powin-
na pilnowa tego, aby wjej diecie byo duo
m.in. biaka oraz witamin zgrupy B, wspomaga-
jcych prawidowy rozwj mzgu.
Niestety, przyszej mamie nie uda si unikn
wilczego apetytu. S jednak zdrowe sposoby
najego powstrzymanie. Jednym znich s
migday, ktre hamuj apetyt, jednoczenie
zawierajc duo cennego dla mzgu magnezu
oraz wapnia.
rda energii
Mzg nigdy nie przestaje pracowa, dlatego
cigle potrzebuje energii, ktr pobiera ze
spoywanego przez nas pokarmu.
Najatwiej przyswajaln energi mzg czerpie
zwglowodanw, naprzykad zchleba,
makaronu iryu. Wprocesie przemiany materii
produkty te s rozkadane naglukoz. Cukier
ten dociera zkrwi dowszystkich komrek
organizmu, dla ktrych jest podstawowym
rdem energii.
aroczny mzg potrzebuje duo poywienia.
Cho stanowi zaledwie 2% cakowitej wagi
rol wmetabolizmie mzgu. Badania wykazuj,
i nawet najmniejsze ich niedobory mog
Dla przykadu brak witaminy B
czsto uwaany jest za czynnik
powodujcy depresj oraz
obnienie sprawnoci inte-
lektualnej ipsychozy. Badania
brytyjskich naukowcw wyka- Ju od najmodszych lat dziecka jego rodzice
zay, i ponad poowa badanych, powinni z niezwyk starannoci dba o to,
przyjtych naodzia psychiatryczny aby jego mzg by waciwie zaopatrzony
jednego ze szpitali miaa niedobory wwitaminy imineray.
Maluch potrzebuje twojej pomocy!
Niezwykle wany dla rozwoju mzgu iukadu nerwowego jest pierwszy rok ycia dziecka. Wtym
czasie mzg maluszka zaczyna przyswaja iklasyfikowa informacje, jakie dostaje ze wiata
zewntrznego. Uwaga! Nigdy wyciu czowieka nie nastpuje tak byskawiczny rozwj, jakwanie
wtedy (wyjtek stanowi ycie podowe).
Udzieci dook. 6 roku ycia wystpuje dominacja prawej pkuli mzgu (udorosych lewej).
Tosprawia, eucz si szybciej, gwnie wpostaci obrazw. Cociekawe, wanie dziki temu
wedug naukowcw potrafi rozrnia liczb widzianych rzeczy, cho nie potrafi liczy! Maj te
such absolutny. Wszystkie dzieci dook. 3 roku ycia zaskakuj dorosych inteligencj, umiejtno-
ciami, wiedz. Cho nie potrafi waciwie zwerbalizowa, czyli mwi ootaczajcym ichwiecie
(za toodpowiada lewa pkula mzgowa), toucz si go byskawicznie! Odrodzicw zaley, czy
dorastajc, zachowaj umiejtnoci imoliwoci dane im przez praw pkul mzgow. Ogromne
znaczenie odgrywa prawidowe odywianie mzgu dziecka, czyli dostarczanie mu takiej niezbdnej
iloci dobrego paliwa, aby mia siy poznawa wiat. Powinno ono zawiera przede wszystkim:
elazo, dziki ktremu dotleniona krew dopywa dokadej komrki mzgu (copoprawia spraw-
no mylenia). Okoo 6 miesica ycia dziecka wyczerpuj si naturalne zapasy elaza, ktre
posiada. Samo mleko matki ju nie wystarcza, aby pokry jego zapotrzebowanie,
kwasy omega-3 usprawniaj przepyw bodcw nerwowych,
witaminy zgrupy B reguluj metabolizm przekanikw nerwowych, wpywaj nazdolnoci
mylenia, uczenia si, pami (brak witamin zgrupy B moe prowadzi dopowanych zaburze
neurologicznych),
cynk poprawia sprawno intelektualn, chroni komrki mzgu przed niszczcym dziaaniem
wolnych rodnikw.

15
 Jakoniego waciwie zadba?

Mzg rdo
wiadomoci,
myli, rozumu...
Ludzki mzg wci kryje mnstwo tajemnic. wiat cochwila obiegaj nowe,
rewolucyjne badania najego temat. Jedno jest pewne. Mzg jest, obok serca,
najwaniejszym ludzkim organem. Dlatego warto oniego dba ju od momentu
poczcia. Przed rodzicami stoi wic wielkie wyzwanie zapewni swojemu
malestwu towszystko, conajlepsze, aby jego mzg rozwija si prawidowo.
Doroli take powinni dba oswj mzg. Za waciw diet, niezbdne dawki
witamin oraz mineraw, codzienny ruch nawieym powietrzu odpaci nam
rewelacyjn prac adopnej staroci.

2 Jeszcze przez wiele stuleci naukowcy bd od-

1 krywali tajemnice mzgu. Ale ju to, cowiemy
3 onim wtej chwili, pomaga waciwie zadba
oten niezwykle cenny organ. Jednym ze sposo-
bw jest prawidowa dieta, innym wzbogacanie
idodawanie energii poprzez cenne skadniki
odywcze, przyjmowane wraz zpoywieniem
4 oraz dziki starannie dobranym suplementom
diety. Jednak aby waciwie zadba omzg,
warto go lepiej pozna. Zrozumie, naczym
polega jego praca, rnorodno funkcji oraz
znaczenie dla naszego ycia.

Kora mzgu zapracowany

kontroler
Mzgowie jest niewiarygodnie zoonym narz-
dem, ktry przetwarza informacje otrzymywane
ze wszystkich czci ciaa. Dziki swoim po-
czeniom nerwowym ma bezporedni czno
zgrn czci ciaa. Poprzez rdze krgowy
jest poczony zpozostaymi czciami na-
szego ciaa iniczym kabel elektryczny biegnie
7 wd wewntrzu krgosupa, przekazujc
iodbierajc wiadomoci. Nacaej dugoci
rdzenia odchodz odniego nerwy przewodzce
sygnay zmzgu, pozwalajce aktywowa
iwykonywa ruchy ciaa oraz wdrug stron,
domzgu pozwalajce odbiera informacje
Podkor mzgu
5 znarzdw zmysu.
1 istota biaa 6
2 istota szara kory mzgu
rys. Marcin Rokosz

3 ciao modzelowate
Wedug anatomicznego podziau mzgowia
4 zwoje podstawy wyrniamy: mzg, mdek ipie mzgu.
5 pie mzgu
6 mdek
7 szlaki nerwowe ruchowe Najwiksz czci mzgowia jest mzg. Cen-
tralnie pooona gboka szczelina dzieli silnie

16
 anatomia
pofadowany mzg nadwie czci zwane p-
kulami: praw ilew. Kada zpkul ma swj
odrbny podzia idzieli si napaty: odprzodu
pat czoowy, odgry ciemieniowy, ztyu
potyliczny, zboku skroniowy.
Najbardziej zewntrzna warstwa mzgu tokora
mzgowa, przypominajca wygldem orzech
woski. Pofadowanie kory mzgowej uczo-
wieka zwiksza bardzo powierzchni zewntrzn
mzgu, coidzie wparze ze zwikszeniem liczby
komrek nerwowych wkorze. Powierzchnia kory
mzgowej uczowieka wynosi okoo 2200cm2,
natomiast grubo waha si wrnych
miejscach od1,2 do4,5 mm. Liczb komrek
nerwowych wkorze dorosego czowieka okrela
si rednio naokoo 9 miliardw, costanowi
2/3 komrek caego mzgowia. Mona wniej
odrni obszary, wktrych le komrki
odpowiadajce za czynno czuciow, ruchow
caego ciaa, za przyjmowanie bodcw wzro-

kowych, suchowych, wchowych inazwano je
kor: czuciow, ruchow, wzrokow, suchow
iwchow.
Kora mzgu kontroluje tak zwane wysze funk-
cje mzgu. Skada si zistoty szarej, natomiast
warstwa wewntrzna mzgowia stanowi istot
bia. Istota szara skada si gwnie zcia
komrek nerwowych, istota biaa skada si
zwkien nerwowych.
Napodstawie rnic wczynnoci podzielono
kor mzgu naszereg odrbnych pl, zwanych
orodkami.
Orodkiem nerwowym nazywamy skupienie
neuronw worodkowym ukadzie nerwowym,
zawiadujcym okrelon funkcj. Dowiadcze-
nia wykazay, edranienie pewnych obszarw
kory mzgowej wywouje skurcze poszcze-
glnych grup miniowych lub pojedynczych
mini. Takie reakcje mona stwierdzi rwnie
uludzi podczas zabiegw neurochirurgicznych.
Dziki badaniom PANFIELDA moemy okreli
wkorze mzgowej uczowieka orodki zawiadu-
jce ruchami.
Pozytywne zakrty
Wzakrcie przedrodkowym iwprzylegaj-
cych doniego zakrtach czoowych znajduje
si orodek ruchw dowolnych. Bior wnim
pocztek drogi biegnce dordzenia krgo-
wego, mostu, rdzenia przeduonego iciaa
prkowanego. Worodku tym s obszary dla
rnych czci ciaa, le wnim wodwrconym spadek cinienia krwi, zahamowanie czynnoci
porzdku wporwnaniu doukadu ciaa: palce
stopy, gole, kolano, udo, obrcz koczyny
dolnej, tuw, obrcz koczyny grnej, rami,
przedrami, rka, czoo, twarz, krta, uchwa
oraz jzyk. Zniszczenie zakrtu przedrodko-
wego powoduje poraenie poowicze ciaa
typu spastycznego. Wpacie czoowym,
wzakrtach oczodoowych izakrcie
czoowym dolnym le orodki ukadu auto-
GraphicHead - Fotolia.com
Brak snu uszkadza mzg
Odbieranie naszemu organizmowi snu tonajlepsza droga, aby zacz powanie chorowa. Przez
niedocenianie wagi snu wniebezpieczestwie jest nie tylko nasze serce! Stwarza totake niebez-
pieczestwo dla mzgu. Brak snu prowadzi dozaprzestania produkcji przez nasz organizm nowych
komrek. Niedobr snu zwiksza poziom kortyzolu, zwanego hormonem stresu. Kiedy jestemy nie-
wyspani, czciej wpadamy wzo, stajemy si agresywni, zdenerwowani. Wszystko nam leci zrk,
nie mamy nanic ochoty poza... spaniem. Wyniki badania krwi uosb, ktre spay zbyt krtko lub si
nie wysypiay, wygldaj identycznie, jakuosb chorych nacukrzyc! Sen ma kolosalne znaczenie
dla naszej pamici. Towanie gdy pimy, odbywa si wnaszym mzgu przetwarzanie informacji
zdobytych wcigu caego dnia. Wedug specjalistw rewelacyjne wyniki np. naegzaminach maj
ci, ktrzy pokilkugodzinnej nauce dobrze si wypi, anie osoby uczce si cay dzie ica noc.
Podczas snu nasz mzg, owszem, nie musi kontrolowa naszego ciaa nie chodzimy, nie wykonu-
jemy adnych czynnoci. Ale wci pracuje! Ma czas nato, aby zaj si swoj regeneracjiewen-
tualn napraw. Nasze babcie mawiaj, edobry sen zawsze przynosi rad. Jest mnstwo prawdy
wtym powiedzeniu. Wyspani zupenie inaczej podchodzimy donawet najtrudniejszego zadania czy
problemu. Przewleky brak snu moe nas wpdzi nie tylko wpowane choroby, ale iwdepresj
oraz niebezpieczne stany lkowe! Niestety, ju jedna nieprzespana noc potrafi wpyn negatywnie
nanasz sprawno psychofizyczn.
nomicznego. Ich podranienie wywouje reakcje obrcz koczyny dolnej, tuw, obrcz koczyny
wukadzie oddechowym, ze strony ukadu grnej, rami, przedrami, rka, czoo, twarz,
krenia, wnerkach iprzewodzie pokarmowym. krta, uchwa oraz jzyk.
Obustronne uszkodzenie tych pl powoduje
Zadania orodkw: mowa,
wydzielniczych odka iosabienie czynnoci koordynacja, zrozumienie
ruchowych odka oraz jelit. Wkorze mzgowej istnieje lokalizacja pewnych
Zakrt zarodkowy pata ciemieniowego funkcji mowy. Wyrniamy orodek sucho-
stanowi orodek czynnoci czuciowych izwany wy, wzrokowy iorodek ruchowy mowy.
jest polem somatycznym. Podobnie jakwprzy- Orodki te maj reprezentacj niesymetryczn,
padku reprezentacji ruchowej wzakrcie wystpuj one wpkuli dominujcej. Dla
przedrodkowym pola czuciowe s uoone praworcznych tak pkul jest pkula lewa,
wporzdku odwrconym doodpowiednich uleworcznych prawa. Orodek suchowy
czci ciaa: palce stopy, gole, kolano, udo, mowy jest wtylnej czci zakrtu skroniowego

17
 Jakoniego waciwie zadba?
julien tromeur - Fotolia.com
Pamitaj:
aby rano przed wyjciem zdomu zawsze
je niadanie stabilizuje poziom cukru
wekrwi, jest paliwem dla mzgu,
aby czsto je marchew pozytywnie
wpywa naprzemian materii wmzgu,
aby wkuchni wykorzystywa ryby do-
starczaj mzgowi niezbdnych kwasw
tuszczowych,
aby wykorzystywa przyprawy: imbir sprzyja
ukrwieniu mzgu, akminek uatwia zapa-
mitywanie,
aby mzgowi nigdy nie zabrako cynku
jest mu niezbdny dopobierania iprzetwa-
rzania bodcw pochodzcych odzmysw
(jego rdem s np. pestki dyni).
18
grnego. Tzw. wypadnicie czynnoci tego
orodka powoduje niezdolno rozumienia
mowy (afazja czuciowa). Orodek wzroko-
wy mowy ley wpacie potylicznym. Dziki
temu orodkowi rozrniane s znaki pisarskie.
Uszkodzenie orodka wzrokowego objawia
si utrat rozpoznawania znakw pisarskich
(aleksja) iutrat zdolnoci czytania przy
zachowanej percepcji wrae wzrokowych.
Orodek ruchowy mowy (Broca) ley
wpkuli dominujcej wczci tylnej zakrtu wpywa mdek, polegaj naswoistym
czoowego dolnego. Orodek ten koordynuje
ruchy mini powodujcych artykulacj gosu.
Uszkodzenie tego orodka powoduje afazj
ruchow, niezdolno artykulacji gosu, przy
zachowaniu czynnoci ruchowych dowolnych
wszystkich mini dziaajcych podczas mowy.
Istnieje wreszcie orodek ruchw pisarskich
(wtylnej czci zakrtu czoowego rodkowe-
go), ktrego uszkodzenie pozbawia zdolnoci
pisania (agrafia), mimo zachowania ruchw
dowolnych rki.
Mio pobudza!
Kiedy jestemy zakochani, nasz mzg wy-
twarza mnstwo substancji nazwanych przez
naukowcw wprost: miosnymi. S mierzone
wpikogramach, czyli bilionowych czciach
grama. Pierwsza cz mzgu odpowiadajca
za uczucia tokora patw czoowych, dziki
ktrej odczuwamy szczcie. Druga towyspa
rodkowa, atrzecia iczwarta tojdra pod-
koronowe oraz prkowie. Kiedy jestemy zako-
chani (szczeglnie wfazie pocztkowej) ciska
nas wodku, dr rce, niektrzy nie maj
apetytu... Mzg nie tylko bowiem odpowiada
za stan psychiczny, ale ifizyczny wikszo
organw jest bowiem mocno unerwiona. Dziki
analizie aktywnoci mzgu inapodstawie
skomplikowanych bada neurologicznych
(m.in. rezonansu magnetycznego) naukowcy
zUniversity of London stwierdzili, ezarwno
mio, jakinienawi (czyli dwa rodzaje
emocji) pobudzaj umys.
Za mioci stoj zwizki chemiczne,
adokadnie fenyloetyloamina (PEA), ktra jest
jedn ze 100 substancji odpowiadajcych za
uczucia. Naley dogrupy amfetamin, coozna-
cza, ekiedy jej poziom stenia wmzgu
jest podwyszony (zakochamy si), swoim
zachowaniem przypominamy... narkomanw:
cierpimy nabezsenno, wpadamy wstan
euforii, nie potrafimy si skoncentrowa, mamy
mnstwo energii (lub odwrotnie nie chce
nam si nic robi), jestemy pewni siebie...
Mzg zakochanej osoby wytwarza prawdziw
bomb chemiczn. Wysoki poziom wmzgu
PEA zwiksza wydzielanie tzw. hormonu
mioci (noradrenaliny, ktra dziaa podobnie
jakadrenalina) oraz dopaminy (bez ktrej nie
byoby mowy ostanach radoci czy szczcia).
Mdek odzada
specjalnych
Mdek jest regulatorem zbornoci ruchw
iwarunkuje zachowanie rwnowagi ciaa.
Domdku docieraj rne impulsy,
naprzykad zrdzenia krgowego czy kory
mzgowej. Napodstawie otrzymanych in-
formacji mdek koordynuje ruchy mini.
Cechy ruchu (jaki zosta zainicjowany przez
okolic ruchow kory mzgowej), naktre
automatyzmie istopniowaniu napicia, ko-
ordynacji zespow miniowych, szybkoci
ipynnoci. Rol swoj spenia mdek
poprzez wpyw naczynno komrek
ruchowych wprzednich rogach rdzenia
krgowego.
Wprzypadku uszkodzenia mdku mog
wystpi nastpujce objawy:
niemono utrzymania stojcej postawy
ciaa (ASTAZJA)

obnienie napicia miniowego (ATONIA)
obnienie siy skurczw mini (ASTENIA)
drenie grubofaliste, zamiarowe (nasila si
bezporednio przed ruchem dowolnym)
niezborno (ATAKSJA).
Zborno ruchw tozdolno dowykonywania
ruchw wsposb dokadny, precyzyjny, spraw-
ny przy najmniejszym nakadzie wysiku iczasu.
Niektre funkcje mdku s wykonywane przez
wzrok, dlatego przy zamknitych oczach chory
nie moe trafi palcem wpalce drugiej rki.
Chd osoby zuszkodzeniem mdku przypo-
mina chd pijanego.
Coutrzymuje funkcje
yciowe?
Pie mzgu jest czci mzgowia, wktre-
go skad wchodz twory lece napodstawie
czaszki, czyli: rdze przeduony, most,
rdmzgowie. Wpniu mzgu znajduj si
orodki odpowiedzialne za utrzymanie funk-
cji yciowych: orodek oddychania, orodek
regulujcy prac serca, cinienie ttnicze,
temperatur ciaa, metabolizm, orodek od-
ruchowy wzroku isuchu, orodek integracji
bodcw ruchowych iczuciowych, przysadka
itwr siatkowaty pnia mzgu. Wrdzeniu
przeduonym znajduj si orodki ukadu
nerwowego autonomicznego, odpowie-
dzialne za funkcje mimowolne iodruchowe:
orodek oddechowy, sercowy inaczynioru-
chowy, przeykania, ssania, ucia, odruchw
obronnych (kichania, kaszlu, mrugania,
wymiotw).
Czy mzg ma pe?
Dobrze znane jest powiedzenie zaczerpnite
ztytuu synnej ksiki-poradnika Johna Graya:
Mczyni s zMarsa, akobiety zWenus.
Inie ma wnim cienia przesady. Zpunktu wi-
dzenia bada naukowych kobieta imczyzna
rni si nie tylko wygldem zewntrznym.
Maj zupenie inn psychik, cojest cile
zwizane zmzgiem.
Rnice midzy pciami s widoczne ju
wdziecistwie. Mae dziewczynki szybciej
ucz si mwi odchopcw, oni za np. duo
lepiej orientuj si wterenie. Nic dziwnego,
skoro mzgi kobiety imczyzny rni si
budow isposobem przetwarzania informacji.
To, zdaniem wielu psychologw, tumaczy
fakt, eobie pcie inaczej si zachowuj, maj
odmienne spojrzenia nate same problemy czy
podejcie doycia, rodziny, i conajciekawsze
dochodz dotych samych wnioskw zupenie
inn drog mylenia.
Wedug psychologa Herbeta Landsella istotne
rnice s wbudowie lewej pkuli, ktra
odpowiada za zdolnoci jzykowe. Wtym
przypadku narzecz kobiet! Dziki temu
anatomia
rys. Marcin Rokosz
6
7 5
8
4
9
Strona potyliczna
Strona czoowa
11 3
10 2
1
1 kora kojarzeniowa suchowa
2 pierwszorzdowa kora suchowa
3 orodek Broca
4 kora przedczoowa
5 kora przedruchowa
6 kora ruchowa
7 pierwszorzdowa kora czuciowa
8 kora kojarzeniowa czuciowa
9 kora kojarzeniowa wzrokowa
10 pierwszorzdowa kora wzrokowa
Mapa mzgu 11 orodek Wernickiego
towanie panie szybciej ucz si jzykw
obcych imaj mniej problemw zmwieniem
ouczuciach, emocjach, s bardziej wylewne,
czciej mwi wprost to, comyl. Wedug
Landsella tylko kobiety potrafi skutecznie wy-
korzystywa obie pkule mzgu. Wprzypadku
mczyzn wystpuje bardzo konkretna lokaliza-
cja prawa pkula odpowiada za zdolnoci
przestrzenne, natomiast lewa za jzykowe.
n Dominika iWojciech Modniccy
Czy mzg psychopaty czym si rni?
Cho zabrzmi tonieprawdopodobnie, to... tak! Dotakiego wniosku doszli naukowcy zInstytutu
Psychiatrii naKings College London wWielkiej Brytanii.
Osoby dotknite psychopati, czyli zaburzeniem charakteryzujcym si brakiem jakichkolwiek
norm spoecznych oraz alu iwiny maj mzg, ktry rni si odmzgu normalnego czowieka
wpoczeniach niektrych orodkw uwaa prof. Declan Murphy. Dotej pory uwaano, epsy-
chopatia jest wynikiem dysfunkcji okrelonych obszarw mzgu, zaburze pracy hormonw lub jest
uwarunkowana genetycznie. My uwaamy inaczej. Aby doj dotakich wnioskw, zbadalimy za
pomoc najnowoczeniejszych technik mzgi kilku mordercw igwacicieli. Nie mamy wtpliwoci,
ewszyscy oni mieli inny wygld tzw. pczka haczykowatego wciele haczykowatym, ktre czy
ciao migdaowate ikor przedczoow. Cotoznaczy? eurodzili si ju niestety ze skonnociami
dopopenienia zbrodni.
Odkrycie to ma niebagatelne znaczenie. Wprzypadku osb skazanych za drobne przewinienia,
pozrobieniu specjalistycznych bada, bdzie mona zduym prawdopodobiestwem okrela, czy
maj oni skonnoci dopopenienia bardzo niebezpiecznych czynw, ajeli tak wybra waciw
terapi leczenia.
19
 Nerwy wformie!
Widzimy, syszymy,
czujemy zapachy
Kiedy patrzymy nawiat, delektujemy si zapachem kwiatw wogrodzie,
smakujemy now potraw, czynimy tobezwiednie, tak, jakbymy nie robili nic
niezwykego. Tymczasem, abymy mogli wykonywa te iinne czynnoci, wkadej
sekundzie naszego ycia ciko pracuj nerwy czaszkowe. Dlatego warto zadba,
Czy wiesz, e...
ludzie maj ok. 40 mln komrek wcho-
wych.
Kobiety maj lepszy wch odmczyzn. okoruchowy, bloczkowy, trjdzielny, odwodzcy,
Copity pierwszoklasista ma kopoty ze
suchem, natomiast troje natysic nowo
narodzonych dzieci ma powan wad
suchu. Wedug lekarzy wspczesne
dzieci, gdy dorosn, bd mie such
staruszkw (badanie Instytutu Fizjologii
iPatologii Suchu).
Wszystkie nasze zmysy maj cise powizanie
zukadem nerwowym. Za ich prawidowe funkcjo-
nowanie odpowiadaj nerwy czaszkowe.
20
aby byy wwietnej formie.
Kady znas ma 12 par nerww czaszkowych,
ktre wchodz wskad obwodowego ukadu
nerwowego. Idc odprzodu ku tyowi, s
towkolejnoci nerwy: wchowy, wzrokowy,
twarzowy, przedsionkowo-limakowy, jzykowo-
-gardowy, bdny, dodatkowy ipodjzykowy.
Cz znich (trzy) zaliczane s dotzw. nerww utrudnia fakt, eobjawy choroby s utajone,
czuciowych, natomiast pozostae donerww
mieszanych iruchowych.
Zadaniem nerww czaszkowych jest
unerwianie gowy iszyi. Ale uwaga! Jeden
znerww (bdny) unerwia narzdy klatki
piersiowej oraz jamy brzusznej. Nerw
bdny jest najduszym nerwem czaszkowym.
Przebiega przez ca dugo szyi, klatki pier-
siowej ikoczy si wjamie brzusznej.
Niezastpiona para: smak
iwch
Nerwy czaszkowe ksztatuj si ju w7 tygodniu
ycia malestwa, ktre bezpiecznie przebywa
wbrzuchu mamy. Dlatego tak wana jest
wczasie ciy prawidowa dieta, dostarczanie
witamin oraz mineraw, aby wyksztaciy si
one prawidowo. Odtego zale podstawowe
yciowe funkcje dziecka, jaknp. wzrok, smak
iwch. Cowicej zracji tego, enerw bdny jedynym nerwem, ktrego zakoczenia maj
unerwia serduszko, take onie, waciwie
postpujc, wiadomie dba troskliwa mama.
Nerw wchowy jest nerwem czuciowym
(zmysowym), przewodzcym bodce wcho-
we zzakocze wchowych bony luzowej
Dbajmy owzrok!
A700 tys. Polakw choruje najaskr, ktra
nieleczona prowadzi dolepoty, wdodatku jest
jej najczstsz przyczyn! Tymczasem najaskr,
zwan cichym zodziejem wzroku leczy si
zaledwie 0,16% chorych! Wczesne leczenie
rozwija si dugi czas wzasadzie bez charakte-
rystycznych objaww. Jedn zjej przyczyn jest
wysokie cinienie rdgakowe, prowadzce
dodestrukcji, czyli cakowitego zniszczenia
nerwu wzrokowego. Kiedy mylano, ejaskr
zagroeni s wycznie ludzie starsi. Nic po-
dobnego! Take choruj nani dzieci, modzie
idoroli. Podatni s zwaszcza ci, ktrzy maj:
nadcinienie lub zbyt niskie cinienie
(copowoduje niedokrwienie nerwu wzroko-
wego),
cukrzyc (uszkadza naczynia krwionone),
podwyszony poziom cholesterolu,
zaburzenia gospodarki tuszczowej,
nieprawidow regulacj krwi, objawiajc
si np. zimnymi stopami idomi.
jamy nosowej domzgowia. Skada si
zokoo 20 nici wchowych. Cociekawe, jest
bezporedni kontakt ze wiatem zewntrznym.
Trudno wtouwierzy, ale wraenia smakowe
bez wchu byyby znacznie sabsze. Dowo-
dem s np. nasze odczucia, kiedy jestemy
przezibieni. Gdy mamy katar, atym samym
kopoty zwchem, duo gorzej czujemy,
Torsten Schon - Fotolia.com
 anatomia
jaksmakuj nasze ulubione potrawy, nawet

rys. Patrick J. Lynch

owyranym smaku. Wch jest 10 tys. razy
bardziej wraliwy nastenie czsteczek 1
chemicznych ni smak.

Dlaczego paczemy, krojc

cebul? 2
Innym nerwem czuciowym jest nerw wzrokowy.
Przewodzi on bodce wietlne zsiatkwki gaki 3
ocznej domzgowia. Uszkodzenie tego nerwu
powoduje lepot gaki ocznej. Najczstsz 4
chorob nerwu wzrokowego jest jego zapalenie.
Przyczyn moe by wiele, m.in. infekcja wiruso- 5
wa (np. grypa), bakteryjna, zatrucie chemiczne
(np. zwizkami siarki ioowiu), anawet choroby
reumatyczne! 6

Bardzo zoonym nerwem prowadzcym wkna 7

ruchowe iczuciowe jest nerw trjdzielczy.
Poodejciu odmzgowia dzieli si natrzy 8
gazie: oczn, szczkow iuchwow. Unerwia
on czuciowo skr twarzy, spojwk, czciowo 9
bon luzow jamy nosowej, bon luzow
jamy ustnej, zby oraz ruchowo grup mini 10 12
waczowych, poruszajcych uchw.
Wedug naukowcw zUniwersytetu Colorado
wUSA (wyniki bada opublikowano wpimie 11
Journal of Neurophysiology) towanie m.in.
dziki nerwowi trjdzielczemu paczemy przy
krojeniu cebuli. Tociekawe odkrycie, poniewa
dotej pory uwaano, ewszystkie informacje
zwizane zzapachami maj zwizek przede
wszystkim znerwem wchowym. Tymczasem
Nerwy czaszkowe
okazao si, esubstancje dranice stymuluj
gwnie nerw trjdzielczy, ktry odpowiada 1 nerw wchowy 7 nerw twarzowy
2 nerw wzrokowy 8 nerw przedsionkowo-limakowy
wnaszym organizmie za odbir blu wokoli- 3 nerw okoruchowy 9 nerw jzykowo-gardowy
cach gowy czy wrae dotykowych. Naukowcy 4 nerw bloczkowy 10 nerw bdny
5 nerw trjdzielny 11 nerw dodatkowy
poszli okrok dalej odkrycie nowych funkcji 6 nerw odwodzcy 12 nerw podjzykowy
nerwu trjdzielczego pozwolio im odkry nowe
komrki! S topojedyncze komrki chemo-
sensoryczne, reagujce nazapach dranicych nerw dodatkowy unerwia niektre minie
substancji. Cojeszcze daje odkrycie naukow- szyi ikarku
cw zUniwersytetu Colorado? Ot potwier- nerw podjzykowy jest nerwem czysto ru-
dza ono teori, ereakcja nabodziec (pacz chowym, unerwia wszystkie minie jzyka.
podwpywem dranicego zapachu cebuli)
nie zaley tylko odnatury bodca (silny zapach Rola nerww czaszkowych jest wic ogromna!
cebuli). Reakcja zwizana jest ze sposobem Dlatego naley im pomc prawidowo funkcjo-
przewodzenia onim informacji wewntrz nowa, aby mogy bez kopotw odbiera bod-
organizmu. ce zzewntrz, kierujce reakcjami wnaszym
organizmie. Jednym ze sposobw jest dotlenia-
Cika praca energetyczna nie mzgu najszybsza inajtasza profilaktyka.
Kady znerww czaszkowych ma swoje okre- Spacery przed snem, odpoczynek naonie
lone zadanie, np.: natury potrafi zdziaa cuda! Wane jest take
nerw przedsionkowo-limakowy przewo- dostarczanie organizmowi niezbdnych witamin
dzi bodce suchowe irwnowagi zucha (zwaszcza tych zgrupy B), poniewa ukad
wewntrznego domzgowia, nerwowy wykonuje ogromn prac energetycz-
nerw jzykowo-gardowy ma wkna n, pobierajc poywienie zkrwi, anastpnie
czuciowe (unerwiaj bon luzow garda) zuywajc je dotego, abymy mogli widzie,
ruchowe iprzywspczulne, nerw ten sysze, czu.
unerwia take smakowo brodawki okolone
jzyka, n Dominika iWojciech Modniccy

21
 Profilaktyka najskuteczniejsza!

Niezwykle
zapracowany
rdze krgowy

Stephen Sweet - Fotolia.com

Wszystkie informacje oraz bodce pochodzce nie tylko znaszego ciaa trafiaj
kanaami nerwowymi najpierw dordzenia krgowego, adopiero pniej
domzgu. Ztego powodu rdze krgowy porwnywany jest doruchliwej
autostrady, poktrej informacje (jakauta) mkn zdu prdkoci wobu
kierunkach. Niestety, wystarczy uamek sekundy, chwila nieuwagi aby ruch
zosta zablokowany. Naprawdziwej autostradzie wtakiej sytuacji powstaje korek.
Awprzypadku rdzenia krgowego tzw. zator informatyczny, ktry pociga za
sob olbrzymie kopoty chorob.

Pom krgosupowi
chroni rdze zapnij
pasy!
Po0,026 sekundy odpocztku wypadku
zderzak iprzd samochodu jest ju zgnieciony.
Po0,039 sekundy kierowca wraz zsiedze-
niem zostaje uniesiony o15 cm, apo0,044
sekundy uderza klatk piersiow okierownic.
Po0,068 sekundy ciao kierowcy uderza ode-
sk rozdzielcz zsi 6 ton, natomiast po0,092
sekundy kierowca uderza wprzedni szyb.
Po0,1 sekundy ciao kierowcy pouderzeniu
wkolumn kierownicy wypada nazewntrz, wy-
bijajc przedni szyb obraenia powoduj
mier namiejscu! Ju przy zderzeniu zprd-
koci ok. 50 km/godz. ciao jest wyrzucane
zsiedzenia zsi 1 tony.
Jeeli przepyw informacji midzy rdzeniem Rdze krgowy moe zmienia swj ksztat!
krgowym amzgiem nie jest niczym zak- Brzmi zaskakujco? wiadcz otym najprostsze
cony, czujemy si wietnie. Komrki nerwowe nasze czynnoci, jakchoby robienie fikokw
pracuj bez zarzutu, take wymiana informacji wdziecistwie. Gdyby rdze nie mg zmienia
midzy mzgiem ireszt naszego ciaa przebie- si idostosowywa ksztatu, musielibymy cay
ga prawidowo. Aby tak byo przez 24 godziny czas porusza si wtej samej postawie.
nadob, powinnimy cay czas by zrelaksowa- Wyciu podowym dziecka rdze zajmuje ca
ni, wypoczci, odstresowani. Jednak wdzisiej- dugo kanau krgowego, dopiero pniej
szym zabieganym wiecie spokj irelaks s krgosup (wraz zrozwojem podu) ronie szyb-
produktami deficytowymi. Ich miejsce zajy ciej odrdzenia. Dlatego tak wana jest dieta
nerwy istres. Zamartwiamy si owszystko: przyszej mamy bogata wniezbdne witaminy
oprac, spat kredytw, przyszo dzieci, imineray aby zarwno krgosup, jakirdze
wasn staro iprzede wszystkim ozdrowie. byy wyksztacone prawidowo.
Efekt? Winformacjach, jakie dostaje rdze
krgowy, aktre nastpnie przesya domzgu, Zadania nerww rdzeniowych
powstaje szum informacyjny. Taki te szum jest Rdze krgowy, cho znajduje si poza czaszk
przesyany dalej. Tojeszcze bardziej potguje (wkanale krgowym krgosupa), naley
nasze ycie wstresie. Zaczynamy tkwi wbd- doorodkowego ukadu nerwowego, zktrego
nym kole. odchodz nerwy dowszystkich czci ciaa.
Kady znas ma 31 par nerww rdzeniowych,
Wyduony, spaszczony
stoek 4
3
Bez rdzenia nie byoby ycia wtym stwierdze-
2
niu nie ma ani cienia przesady. Rdze odpowiada
bowiem nie tylko za to, emoemy chodzi,
rusza si czy je, ale take za nasze serce 1 5
6
moliwo rozkurczenia ikurczenia tego organu.
Rdze krgowy ma ksztat wyduonego,
spaszczonego stoka. Obrazowo mwic,
jest tosznur orednicy 814 mm zbu-
Rdze krgowy
rys. Marcin Rokosz

dowany ztkanki nerwowej dugoci okoo

45cm igruboci mniej wicej maego palca 1 korze nerwowy 4 istota szara
uosoby dorosej. Cakowicie przystosowuje si czuciowy 5 korze nerwowy
2 kana rodkowy ruchowy
doksztatu krgosupa itworzy dwie krzywizny: 3 istota biaa 6 opony
szyjn ipiersiow.

22
 anatomia
tworzc dwie sieci, czyli sploty unerwiajce ty

rys. Marcin Rokosz

Alarm! Coraz wicej ura- gowy, szyj, barki iprzepon. Nerwy piersiowe C2
zw krgosupa! cz si zminiami midzyebrowymi, gbo- C3
Uszkodzenia krgosupa prowadzce doprze- kimi miniami plecw iczci brzucha. Nerwy C4 C5
rwania nerww rdzenia krgowego mog skut- ldwiowe zaopatruj doln cz plecw oraz C6 C7
kowa cakowitym paraliem koczyn. Zwykle, cz ud ipodudzi. Nerwy krzyowe unerwiaj
niestety, tego urazu nie mona wyleczy. C8
uda, poladki, minie iskr podudzi oraz Th1 Th12
Wjego wyniku mzg traci poczenia zinnymi stp, jakrwnie okolice odbytu inarzdw
czciami ciaa. WUSA rocznie przybywa pciowych.
ok. 10 tys. nowych przypadkw uszkodzenia
rdzenia krgowego, najczciej wwyniku Cenne osony ochronne L1
wypadkw drogowych i... uprawiania sportw L2
Rdze krgowy przesya bodce domini, L3
(wPolsce ok. 2,5 tys.). Wybr sportu L4
przewodzi impulsy zidomzgu, unerwia
trzeba dostosowa domoliwoci wasnego S3 S4
skr iminie. Jest wic bardzo zapracowany.
organizmu. Niezalenie, uprawiajc sport, S5
Naszczcie jest otoczony szeregiem oson, S2
naley pamita, enasz organizm potrzebuje S1
ktre go chroni. Cae mzgowie irdze krgo- L5
zwikszonej dawki skadnikw odywczych.
wy s dobrze chronione przed wstrzsami i L1
Sport wie si ze zmczeniem, atym samym
uderzeniami. S nie tylko otoczone koci, L2
utrat witamin imineraw. Obniona zostaje
wtedy nasza percepcja, wystarczy chwila ale rwnie pokryte trjwarstwowymi bonami, L3

nieuwagi, aby mogo doj dotragedii. Zreszt nazywanymi oponami mzgowo-rdzeniowy-

kade przemczenie organizmu oraz stres mi. Kolejn ochron dla centralnego ukadu
gro wypadkami! Dlatego musimy by zawsze nerwowego jest krcy pyn oponowo-mzgo- L4
wformie, aby mc przeciwdziaa nieprzewi- wy. Wytwarzany jest przez wyspecjalizowane
dzianym sytuacjom. Inaczej moe dochodzi komrki wewntrz mzgowia. Skada si on
L5
nawet dotragedii, jakzdarzyo si ameryka- gwnie zwody, cho zawiera rwnie pewn
skiemu aktorowi Christoperowi Reeve, ktry ilo skadnikw odywczych, takich jakglu-
Powierzchni skry mona podzieli
zama krgosup naplanie filmowym podczas koza, odywiajca komrki mzgu. Pyn ten
nastrefy nazywane dermatomami,
upadku zkonia. wypenia lece wewntrz mzgu komory oraz
ktre s zaopatrywane przez okrelone
kry wok zewntrznej powierzchni mzgu
nerwy rdzeniowe
wprzestrzeni utworzonej przez dwie wewntrzne
unerwiajcych ciao ityle samo, czyli 31 tzw. warstwy opony. Pyn mzgowo-rdzeniowy jest C odcinek szyjny
segmentw. Kady nerw dzieli si kilkakrotnie, wchaniany dokrwi ipodlega wymianie 4 razy Th odcinek piersiowy
L odcinek ldwiowy
tworzc liczne odgazienia. Dwie gwne ga- dziennie. Wwarunkach fizjologicznych wzrost S odcinek krzyowy
zie unerwiaj okrelony obszar przedniej itylnej cinienia pynu wystpuje pokaszlu ikrzyku,
czci ciaa. Nazwy nerww pochodz odod- awpatologii wzrost cinienia ma miejsce
cinkw krgosupa, zktrych si wyaniaj. np. wprzypadkach guza mzgu, pourazach, we). Donajwaniejszych orodkw ruchowych
Mamy wic: wstanach zapalnych opon. Dobadania pyn rdzenia nale te odcinki wprzednich rogach,
8 nerww szyjnych, mzgowo-rdzeniowy pobierany jest drog ktre warunkuj ruchy przepony ikoczyn.
12 nerww piersiowych, punkcji ldwiowej pomidzy 4 i5 krgiem Orodek ruchw przepony ley nawysokoci
5 nerww ldwiowych, ldwiowym lub poprzez punkcj podpotylicz- trzeciego iczwartego segmentu szyjnego.
5 nerww krzyowych, n. Pyn wycieka kroplami zszybkoci Zgrupowanie komrek ruchowych daje pocztek
1 nerw guziczny. 4060 kropli naminut. wknom ruchowym nerwu przeponowego,
Nerwy rdzeniowe s zbudowane zmilionw po- ktry warunkuje obnianie przepony wczasie
jedynczych wkien nerwowych (tzw. wypustek Cozawieraj odcinki wdechu. Uszkodzenie tego orodka prowadzi
neuronw). cz si zukadem nerwowym za rdzenia? doporaenia przepony, ajeeli nie dziaaj
pomoc tzw. korzeni nerwowych: brzusznych Wposzczeglnych odcinkach rdzenia krgo- minie midzyebrowe zewntrzne domier-
igrzbietowych. wego znajduj si orodki ruchowe, czuciowe ci. Ukad nerwowy autonomiczny jest czci
Nerwy rdzeniowe szyjne cz si midzy sob, iautonomiczne (wydzielnicze inaczyniorucho- ukadu nerwowego, ktrego czynno nie zaley
odwoli czowieka, nadzoruje rodowisko we-
wntrzne organizmu ibierze udzia wregulacji
Dziecko pacze imieje si, zanim... przyjdzie nawiat! yciowo wanych funkcji, midzy innymi cinie-
Rdze krgowy zaczyna ksztatowa si w6 tygodniu ycia malestwa wbrzuchu mamy. W7ty- nia krwi. Ukad ten unerwia wszystkie minie
godniu powstaj pierwsze komrki nerwowe. Cho zabrzmi tonieprawdopodobnie, 7 tygodni gadkie, serce, gruczoy oraz reguluje procesy
pniej dziecko ju jest wraliwe nadotyk! Australijscy naukowcy zRoyal Adelaide Hospital nie przemiany materii.
maj wtpliwoci cho dziecko nie jest jeszcze wstanie odczuwa blu (jest tomoliwe dopiero
ok. 30tygodnia, kiedy topowstaj nerwy czuciowe, dziki czemu mog nimi dociera informacje n Dominika iWojciech Modniccy
dokory mzgowej), toju okoo 20 tygodnia potrafi paka wonie matki! Naukowcy uwaaj,
edzieci pacz zrnych powodw, np. kiedy mama sucha zbyt gono muzyki, pali papierosy
czyli robi co, zczego nie s zadowolone. Umiecha si potrafi za toduo szybciej, poniewa ju
ok. 12 tygodnia ciy.

23
 Czy proces starzenia ma wpyw namzg?
Obumieranie
neuronw
Przez pierwsze dwadziecia lat ycia neurony
umieraj tysicami inajprawdopodobniej nigdy nie
s zastpowane nowymi. Naszczcie wmomencie
narodzin mamy okoo 100 miliardw komrek
nerwowych. Nawet jeli tracimy 5000 neuronw
dziennie, toitak wwieku 90 lat pozostanie nam ich
wci 99 miliardw 872 miliony 160 tysicy.
24
Nato, jaksprawny bdzie nasz mzg nastaro,
pracujemy przez cae ycie. Jeli prawidowo onie-
go zadbamy, dopnego wieku bdziemy cieszy
si wietn pamici, anasz umys bdzie chon
jakgbka wci nowe informacje.
sculpies - Fotolia.com
Przypuszczalnie wwyniku obumierania
neuronw, poczwszy oddwudziestego roku
ycia, ludzki mzg traci nawadze okoo
1g rocznie. Utrata komrek nerwowych ma
swoje konsekwencje, jednak nie mona
ich przewidzie. Proces kognitywny, czyli
poznanie iodczuwanie wraz zwiekiem ulega
spowolnieniu, lecz wbardzo rnym stopniu.
Niektrzy ju wwieku 60 lat maj obnion
wydolno umysow, ainni mimo przekro-
 anatomia
si jednak przywrci akcj serca ioddech.
Zabjczy stres oksydacyjny Kendall jest jednym zwielu dzieci, ktre
Amerykaski pisarz Mark Twain mawia: ycie byoby nieskoczenie szczliwe, gdybymy mogli rozpo- zawdziczaj ycie nie tylko skutecznej akcji
cz je wwieku lat osiemdziesiciu istopniowo zblia si doosiemnastu. Niestety, nie jest tomoliwe. ratunkowej, lecz rwnie odkrytej niedawno
Jednak wkadym wieku mona cieszy si yciem, odkrywa uroki swoich lat, by szczliwym. Starsi funkcji organizmu, znanej jako odruch
ludzie czsto powtarzaj, emogliby wicej, gdyby ich serce imzg byy wlepszej formie. Ale nie s, nurkujcego ssaka. Odruch ten poczt-
cojest win wieku - uwaaj. Bdne przekonanie. Naukowcy ju dawno dowiedli, eruch, waciwa dieta kowo przypisywany tylko ssakom wodnym
iprofilaktyka zdrowotna przeduaj ycie. To, coprzede wszystkim zabija komrki wmzgu starszego wystpuje te uludzi. Zanim ciao cakowicie
czowieka naukowcy nazwali stresem oksydacyjnym.
zanurzy si wwodzie, centralny ukad ner-
Cototakiego? Tonadmierne stenie aktywnych form tlenu worganizmie, atym samym gwny element
wowy wstrzymuje oddech iblokuje dopyw
zaburze wewntrzkomrkowych, czyli m.in. starzenia si naszego organizmu. Tlen jest nam niezbdny
krwi dopowierzchni ciaa. Wikszo tlenu
doycia, rwnoczenie jednak ma take dziaanie toksyczne. Przyczyn powstawania stresu oksydacyjnego
zawartego wekrwi kierowana jest doserca
jest zaburzona homeostaza, np. wwyniku silnego stresu czy stanw zapalnych. Powodem moe by te:
imzgu. Pozwala toprzey przez do dugi
zanieczyszczone powietrze, brak witamin, nadmierne zaywanie lekw. Dokomrki dociera wcigu se-
kundy mnstwo czsteczek tlenu, zczego okoo jedna setna uszkadza zwizki biologiczno czynne (biaka, czas bez oddychania. Pi tygodni powy-
DNA, lipidy). Prowadzi todoobumierania komrek. Stres oksydacyjny towarzyszy wikszoci chorb padku uratowany Kendall opuci szpital
przewlekych oraz apidziesiciu innym schorzeniom! Nie jestemy jednak wobec niego bezradni. iwkrtce cakowicie odzyska zdrowie.
Skuteczn ochron, majc dziaanie antyoksydacyjne, s mineray (elazo, cynk iselen) iwitaminy C
oraz E. Pierwsza usuwa wolne rodniki, druga natomiast bony lipidowe. Niezwykle istotne jest to, enasz n Dominika iWojciech Modniccy
organizm potrafi sam naprawi uszkodzenia wewntrzkomrkowe podwarunkiem, eukad odpornociowy
dziaa bez zarzutu.

czonych dziewidziesiciu lat s rwnie
byskotliwi, jakwmodoci. Okoo 5% osb
powyej 65 roku ycia cierpi narne formy
otpienia starczego. Najczstsz przyczyn
jest choroba Alzheimera. Innym powodem
moe by niewielki wylew krwi domzgu
lub arterioskleroza, czyli stwardnienie ttnic
ograniczajce dopyw krwi domzgu.
Copowoduje, ejestemy
prawo- lub leworczni ?
Dodzi pozostaje tajemnic, dlaczego okoo
90% osb ma silniejsz isprawniejsz praw
rk, atylko 10% lew. Istnieje naten temat
wiele teorii. Grecki filozof Platon uwaa,
ewszyscy ludzie s oburczni, za nazywa-
nie leworcznoci zym nawykiem jest tylko
wymysem. Dzi twierdzi si, ewaniejszy
jest czynnik dziedzicznoci. Ju uniemowlt
napodstawie ruchw gowy isiy ucisku
mona okreli, czy s lewo- czy te prawo-
rczne. Jeli oboje rodzice s makutami,
wtedy prawdopodobiestwo, eich dziecko
bdzie leworczne jest 23 razy wiksze, ni
gdyby byli praworczni.
Odruch, ktry ratuje tonce
dzieci
Kiedy dziewicioletniego Kendalla Smitha
wycignito po40 minutach spod lodowej
pokrywy zamarznitego jeziora, chopiec
nie dawa oznak ycia. Ratownikom udao

Mzg wliczbach mzgowe (zbiorniki wewntrzne wypenione Najwikszy nerw

Rozmiary
szeroko 20 cm
dugo 20 cm
wysoko 15 cm
Przecitna masa
mczyni 13001400 g
kobiety 12001300 g
Stosunek masy mzgu domasy ciaa
czowiek 1:50
delfin 1:100
szympans 1:120
krowa 1:1200
Liczba komrek
okoo 1miliarda (oraz miliony komrek
podporowych)
Gwne czci
mzg, mdek, midzymzgowie (wzgrze,
podwzgrze), pie mzgu (rdmzgowie,
most, rdze przeduony), cztery komory
pynem oponowo-rdzeniowym)
Zaopatrzenie wkrew
20% krwi zaopatruje cae ciao (zapotrze-
bowanie mzgu jest 79-krotnie wysze ni
wikszoci narzdw)
Masa mzgu pourodzeniu
350 g
Roczne tempo obkurczania si
od20 do60 roku ycia 13 g
powyej 60 roku ycia 34 g
Liczba komrek obumierajcych pomidzy
20 a60 rokiem ycia
10 000100000 dziennie
Ukad nerwowy wliczbach
Cakowita dugo nerww obwodowych
okoo 150000 km
Najwiksze skupisko komrek
mzg szeroko 20 cm
rdze krgowy d. 45 cm, szer. 3,8 cm
Najduszy nerw
piszczelowy d. 50 cm
Najszerszy inny nerw
kulszowy szer. 2 cm
Najcieszy wany nerw
bloczkowy szer. 0,2 cm
Szybko przekazywania impulsw ner-
wowych
rednia 50 m/sek.
najnisza 0,7 m/sek.
najwysza 120 m/sek.
Najwyszy potencja impulsu nerwowego
100 miliwoltw
Liczba impulsw
najnisza wmaych
wknach bez otoczki 50/sek.
najwysza wduych
wknach zotoczk 300/sek.

25
 Moja walka ze stresem

Kady znas przeszed jak swoj drog

dostresu. Jaka bya Pani droga?
Ta moja droga nazywaa si ycie. Dwadziecia
lat pracy, wychowywanie trjki dzieci, yciowe
problemy. Dotego zawsze miaam sab
psychik.

Cotoznaczy, ema si sab psychik?

Toznaczy, ekada sytuacja yciowa,
nieco odbiegajca odzwyczajnoci, inna
ni normalna, czowieka osabia, sprawia,
enatychmiast traci ch doycia. Nie ma
mocy dodziaania, nie ma siy, jakwszyscy
inni, zmaga si ztym, coycie niesie.
Taki stan sprawia, ewszystko stawao si
dla mnie za trudne. Wychowywanie dzieci,
borykanie si zich dojrzewaniem, apotem
zich wchodzeniem wdoroso. Towszystko
tak mnie osabiao, ezdnia nadzie traciam
wiar wewszystko, traciam ch doycia
itosi pogbiao zwiekiem. Bo im byam
starsza, tym miaam jeszcze mniej siy, by
ten stan znosi. Brak radoci, brak motywu
dodziaania, brak nadziei. Dotego dosza
jeszcze operacja. Wwieku 47 lat, dwa lata
temu, musiaam podda si mastektomii. Ten
strach przed utrat kobiecoci, katastroficzne
wizje, enie bd umiaa ztym y toroz-
oyo mnie dokumentnie. Iwtedy dopiero si
zaamaam.

Podoem utraty zdrowia bya saba psy-

chika? Pono wanie stres jest przyczyn
wszystkich chorb.
Te myl, estres przyczyni si doosabienia
mojego organizmu. Prbowaam leczy psy-
chik farmakologicznie. Cho jestem ostrona
wstosowaniu lekw. Ale zaufaam lekarzom,
poza tym nawet nie przyszo mi dogowy, by
zastosowa jakie inne metody leczenia ni
tabletki. Ale gdy leki nie pomagay, signam
pozioa. Wyczytaam, ktre najlepiej pomagaj
wleczeniu nerwic, stresw, depresji. Dowiedzia-
am si, ewietny wleczeniu takich dolegliwo-
ci jest dziurawiec. Ma dziaanie antydepresyjne.

Szkoda
Ainne metody?
Mylaam te, by podda si psychoterapii,
korzystaam zpomocy psychologw. Szczegl-
nie, gdy miaam powane problemy wychowaw-
cze zsynem. Nie dawaam sobie rady. Ale, by

ez!
dokoca skorzysta ztakich metod, potrzebny
jest czas dla siebie, wyciszenie, skupienie, aja
tego czasu nie miaam. Takie koo zamknite.

Czsto wanie choroba jest momentem,

Oradoci ycia, umiejtnoci niemartwienia si
nazapas isposobach walki ze stresem mwi Anna Ld
kiedy musimy przystan, zastanowi si
nadsob. Ita choroba Pani zatrzymaa
wbiegu?
Musiaam si zatrzyma, bo nie chciaam,
by moje ycie si skoczyo. Szukaam wic

26

moliwoci wyjcia ztego stanu. Prbowaam
wtedy rnych rzeczy. Postanowiam wzmocni
si fizycznie. Zaczam chodzi naaerobik.
Pojechaam dosanatorium. Uznaam te,
emusz przesta si izolowa, epowinnam
wyj doludzi, odnowi moe stare znajomo-
ci, przyjanie. Tobyo trudne, nagle tak si
przeama. Ale, odziwo, daam rad.
Dzi czuje si Pani lepiej?
Owiele lepiej. Poza tym fakt, epokonaam
polatach moj depresj, by te ulg dla moich
dzieci. Wreszcie nie widz wci zatroskanej,
zapakanej, smutnej matki. Widz matk, ktra
naspokojnie podejmuje walk zyciem.
Ale uciec odstresu, mimo wszystko, tak
dokoca pewnie si nie da?
Myl, etrzeba wyksztaci wsobie pewn
barier ochronn przed nim. Pomaga te wtym
baga dowiadcze, jaki kady znas nosi. ycie
weryfikuje pewne sprawy. Zperspektywy czasu
atwiej dzi oceniam, cojest wane, acomniej
wane. Dziki temu atwiej mi przeamywa
przeszkody, jakie stawia rzeczywisto.
Moe dowiadczenia ucz te nazywa to,
cotak naprawd nas martwi, czego si
boimy, czy tos lki urojone, czy napraw-
d co konkretnego nam zagraa.
Tak byo ze mn. Wci si czego baam, ale
tak naprawd nie wiedziaam, czego. Baam
si naprzykad kolejnego dnia, coten dzie
przyniesie. Czy ztym, coprzyniesie, dam sobie
rad. Prowadziam wtedy niewielk firm, wic
wci miaam powody doniepokoju. Przycho-
dz dopracy, atu wamanie albo dzwoni telefon
iokazuje si, emj syn mia wypadek. Takich
sytuacji si baam, zanim jeszcze si zdarzyy,
cho przecie nie mogam adnemu ztych
nieszcz zapobiec, bo totak, jakbym chciaa
zapobiec yciu. Kademu znas zdarzaj si
dobre ize rzeczy, bo ycie skada si zdobrych
izych chwil. Nie mamy natoadnego wpywu.
Zczasem sobie touwiadomiam izacz-
am nabiera dystansu. Dojrzaam domyli,
epoprostu nadpewnymi rzeczami nie jestem
wstanie panowa.
Czsto mamy tendencje doprzewidy-
wania, eco zego moe si zdarzy.
Iwkocu toze przychodzi, ale nasz bl,
mimo eoswajalimy si zjego nadej-
ciem, wcale nie jest mniejszy.
Dzi ju towiem. Wiem te, etonajgorsze,
coczowiek moe czyni dla siebie. Aze
sytuacje itak przyjd. Przewidywanie tego
nieuchronnego itak nic nie pomoe. Tojest
straszne iwspczuj wszystkim osobom, ktre
maj takie podecie doycia, ktre wci si
tylko zamartwiaj iukadaj wgowie czarne
wywiad
scenariusze. Czsto staram si udziela rad,
ale ludzie nie zawsze chc sucha, wol
mwi oswoich problemach, ale nie oczekuj
Anna Ld
pomocy. Wtakich sprawach Polacy s mao
kontaktowi, mao otwarci, mao kto chce czer- mieszka wPiaskach. Prowadzi wasn
pa zdowiadczenia innych. dziaalno gospodarcz (sklep spoywczy).
WAkunie jest konsumentem.
Ludzie swoje wiedz ichc si tego
trzyma?
Tak, uwaaj, eposucha mona, kto tam gatywnych take, tonasze ycie bdzie jednym
coma dopowiedzenia, ale itak swoje wiedz. wielkim pasmem udrki.
Taka postawa ludzi gubi. Sprawia, eycie ma
z jako, amogoby mie lepsz. adowanie psychicznych akumulatorw.
Stosuje Pani co takiego?
Ajakich rad Pani udziela? Pozytywnie dziaa namnie natura, wypra-
eby nie nakrca si wtym martwieniu si wy rowerowe wlas, nak, tam gdzie jest
owszystko. Tonaprawd nic nie daje, atylko harmonia icisza. Poza tym znakomicie wspiera
osabia. Adotego trzeba poprostu cieszy si mnie Alveo. Alveo wyprowadzio mj organizm
yciem. pooperacji nawaciw drog. Miaam po-
wanie rozregulowany system odpornociowy.
No ba! atwo powiedzie... Alveo wzmocnio mnie. Aezaczam fizycznie
Bez tej radoci nie mona by szczliwym. czu si lepiej, toipsychika zacza lepiej
Trzeba zaakceptowa swoje ycie, swoje funkcjonowa. Wyszam naprost. Iciesz si
miejsce, swoj prac, ludzi przyj takimi, yciem.
jacy s. Trzeba cieszy si tym, cojest. Due
znaczenie ma te wiara. Jeli uwierzymy, ejest n Rozmawiaa Zofia Rymszewicz
co, cokieruje naszym losem, atwiej bdzie Fot. Marcin Samborski / Fpress
nam si ze wszystkim pogodzi. Trzeba te
zaufa losowi, uzna, epewnych rzeczy nie
przewidzimy. enarne zdarzenia nie mamy
wpywu. Tak, jaknie mamy wpywu napogod,
kataklizmy, wichury, nawet nato, enasze
dziecko ma wypadek, epjdzie nie t drog,
ktr sobie wymarzylimy. Owszem, starajmy
si wychowywa dzieci jaknajlepiej, starajmy
si wpaja im zasady, ale nie zawsze wszystko
wychodzi tak, jakchcemy, nie zawsze si
udaje, nie zawsze marzenia mona zrealizowa
izici plany. Bo takie jest ycie. Grunt tonie
rozpacza.
Pani ju nie rozpacza?
Zauwayam, eodjakiego czasu wogle
nie pacz. Amiaam takie lata, epakaam
naokrgo, wyam zbyle powodu. Tonajlepszy
dowd, emoja psychika wrcia dorwno-
wagi, organizm osign harmoni. Kiedy
czuam co takiego, egdy si dziao umnie
dobrze, dobrze si czuam, toja podwiadomie
dziwiam si temu, mj dobry stan niepokoi
mnie! Czuam, etaka sielanka napewno
przyniesie co zego. Taka cisza przed burz.
Irzeczywicie, za chwil co si przykre-
go zdarzao. Ale toprzecie normalne, bo
szczcie nie trwa wiecznie. Tylko pocotak
si byo martwi nazapas? Dlaczego wtedy nie
potrafiam doceni tych piknych chwil, tylko
psuam towszystko? Cozego miao przyj
itak przyszo. Jakjest dobrze, cieszmy si tym.
Cieszmy si, pki tak jest. Bo jeli wsytuacjach
pozytywnych bdziemy si martwi iwtych ne-
27
 Choroby ukadu nerwowego

Mona im
zapobiec

ak
ha Gusz
fot. Mic
Zadaniem ukadu nerwowego jest zarzdzanie
czynnociami narzdw wewntrznych naszego
organizmu oraz umoliwienie mu kontaktu ze wiatem
zewntrznym. Choroby ukadu nerwowego s tak czste, jakschorzenia innych
narzdw iukadw, ale ze wzgldu najego szczegln, centraln, kontrolujc
ikoordynujc rol wnaszym organizmie mog mie iczsto maj dramatyczny
przebieg. Dzieje si tak szczeglnie przy chorobach ostro przebiegajcych
wmzgowiu, ktre paraliuj orodki kontrolujce podstawowe funkcje yciowe
naszego organizmu (udar, zapalenie iuraz mzgu, atake zatrucia). Wwielu
przypadkach mona im jednak zapobiec przez odpowiedni diet, profilaktyk
ruchow isuplementacj mwi lek. med. Wojciech Urbaczka, pediatra, ktry
wtym wydaniu opracowa teksty dotyczce chorb ukadu nerwowego.
Choroby geny) s przyczyn naszej choroby. Podobnie,
ukadu gdy nie zadbalimy oodporno naszego or-
nerwowego ganizmu, mog nam zagraa infekcje (rwnie
mog si ukadu nerwowego).
pojawia Tonie pech lub kara boska spowodoway,
irozwija eatwo rozwin si wnaszym organizmie
jako schorze- proces nowotworowy, ale szwankowaa nasza
nia pierwotne odporno wewntrzna ibylimy nieprzygoto-
(pierwotne wani nawalk zprocesami nowotworowymi.
zmiany znajduj si Jeeli nie dbalimy ozdrowie wsposb nale-
wmzgu) lub wtrne yty, niestety przytrafiy si nam choroby. Jeeli
(zmiany wukadzie ju pojawiy si te schorzenia, powinnimy
nerwowym pojawiaj si znimi walczy. Jest tomoliwe, tylko musimy
wtrnie jako powikanie wtouwierzy ikonsekwentnie dy dounice-
innego schorzenia). Wtym stwienia choroby.
wydaniu Organizmu ze Najczstsze schorzenia ukadu nerwowego,
wzgldu naobjto pisma ktre nam zagraaj wXXI wieku:
postaram si omwi najczstsze schorzenia naczy mzgowych (udar
schorzenia ukadu nerwowego, mzgu)
zktrymi spotykamy si nacodzie. guzy mzgu
Wiadomoci napewno przydadz si urazy mzgu
tym, ktrzy zaczli myle oswoim zapalenia mzgu iopon mzgowo-rdzenio-
mediamo - Fotolia.com

zdrowiu. Czsto powylewie krwi wych

Blowe zespoy korzeniowe nale
donajczstszych chorb cywilizacyjnych
domzgu tumaczymy tosobie obcie-
niem genetycznym, nie biorc poduwa-
g, etomy sami zapracowalimy
sobie nachorob. Nie dbalimy oprawi-
dowe ywienie, optymaln suplementacj,
waciwy tryb ycia. Podrodze pojawio
si nadcinienie ttnicze, miadyca, zy
stan naszych naczy itote czynniki (anie
choroba Parkinsona
stwardnienie rozsiane (SM)
padaczka
blowe zespoy korzeniowe.
n Lek. med. Wojciech Urbaczka

28
 patologia

Gdy dokuczaj
korzonki
Blowe zespoy korzeniowe (ramienny, ldwiowo-krzyowy, udowy ipokrewne)
nale donajczstszych chorb czowieka iprzynosz ze sob znaczne
dolegliwoci blowe oraz niezdolno dopracy. Moemy im zapobiec, regularnie
gimnastykujc si, dbajc odobr postaw, tworzc dostosowane dopotrzeb
naszego krgosupa miejsce pracy.

Istota dolegliwoci blowych Wmiar starzenia si, podwpywem obcie, Choroba cywilizacyjna,
By zrozumie istot dolegliwoci blowych nieprawidowej postawy naszego ciaa, nie- ktrej mona zapobiec!
wtych zespoach, przypomnijmy sobie, sprzyjajcych warunkw pracy krek traci swoje A9 milionw Polakw cierpi nadolegliwoci
jakzbudowany jest krgosup. Stanowi on wasnoci amortyzujce idochodzi dopowsta- miniowo-szkieletowe wynika zbada prze-
centraln o naszego ciaa, bdc jednoczenie wania zmian zwyrodnieniowych, ktre powoduj, prowadzonych przez TNS OBOP (2008 r.). Bl
jego podpor oraz spenia funkcj ochronn dla epowstaje uwypuklenie (wypadnicie) jdra krgosupa, szczeglnie odcinka ldwiowego
przebiegajcego wjego kostnym kanale rdzenia miadystego przez uszkodzony piercie zosta uznany za chorob cywilizacyjn, ktrej
krgowego. Odrdzenia krgowego odchodz wknisty. Ucisk pocztkowo nawizada przyczynami s:
parzyste nerwy rdzeniowe, wychodzce przez krgosupa, apniej nanerwy wychodzce siedzca pozycja przez ok. 8 godzin
odpowiednie otwory midzykrgowe. Nasz kr- zrdzenia krgowego iwkocu nardze krgowy dziennie (zarwno wpracy, jakiwdomu,
gosup zbudowany jest zodcinkw utworzonych wywouje ostre objawy blowe. wczasie wolnym)
przez krgi iznajdujce si midzy nimi krki stres
midzykrgowe (potocznie zwane dyskami). Blowe zespoy korzeniowe brak ruchu
Towanie dyski zapewniaj krgosupowi Wystpuj jako nastpstwo zmian zwyrodnienio- brak niezbdnych iloci witamin iminera-
elastyczno, bowiem oddzielajc odsiebie wych krgosupa oraz procesw zapalno-infek- w worganizmie.
krgi, amortyzuj obcienia. Amortyzowanie cyjnych, czasem nowotworowych. Zwyrodnienia
obcie zapewnia krkowi midzykrgowemu dotycz wszystkich struktur krgosupa: krgw,
jego specjalna budowa. Skada si on zczci pocze stawowych, krkw midzykrgowych ROZPOZNANIE ILECZENIE
obwodowej (piercie wknisty) icentralnej iwizade. Pocztek choroby moe by powolny Orozpoznaniu decyduje badanie neurologiczne,
(jdro miadyste). lub gwatowny, bowiem zaley odstopnia badanie radiologiczne krgosupa iewentualnie
zwyrodnienia danej struktury oraz czynnoci badanie rezonansem magnetycznym. Pamitajmy,
wykonywanej bezporednio przed wystpieniem eonaszym leczeniu decyduje lekarz. Stosuje si
Sebastian Kaulitzki - Fotolia.com

objaww blowych (silny nagy skrt tuowia,
dwignicie, pochylenie si, upadek).
Rwa ramienna
Rwa ramienna, zwana te zapaleniem korzonkw
szyjnych lub radikulopati, jest chorob
dotyczc korzeni nerwowych. Jej najczstsz
przyczyn jest dyskopatia szyjna.
OBJAWY
Pojawiaj si uporczywe ble, promieniujce
odkarku doramienia, anastpnie dalej wzdu
koczyny grnej dopalcw (np. kciuk zajty
korze C6, wskaziciel zajty korze C7).
Wtym samym obszarze odczuwamy pare-
stezje (mrowienia), atake mog pojawi si
Przenikliwy bl wramieniu topierwszy sygna niedowady mini unerwionych przez dany
ostrzegawczy, ktrego nie naley lekceway korze. Ble s uporczywe, nocne, nasilaj si rozpoczyna si wokolicy ldwiowej ipro-
wpozycji lecej iprzy opuszczaniu koczyny.
leki farmakologiczne (leki przeciwzapalne, rozlu-
niajce minie, rehabilitacj, fizykoterapi, rne
metody zwalczajce bl, np. akupunktur). Wwie-
lu przypadkach pomocne jest okresowe zakadanie
konierza szyjnego. Wcikich przypadkach
stosuje si operacyjne leczenie dyskopatii.
Rwa kulszowa
Rwa kulszowa jest jedn znajczstszych
przyczyn blw okolicy krzyowej idotyczy
przewanie osb po40 roku ycia, czciej
mczyzn.
OBJAWY
Pojawia si ostry, przeszywajcy bl, na-
gle poniefortunnym podniesieniu ciaru,
nagym ruchu, potkniciu si itp. Bl zawsze
mieniuje wzdu nerwu kulszowego, przez

29
 Choroby ukadu nerwowego

rys. Marcin Rokosz

Droga przebiegu mrowie-
nia iodczu blowych
wzalenoci odmiejsca C2

uszkodzenia rdzenia kr-

gowego C3

Np. jeeli uszkodzony jest krgosup nawy- C2

sokoci C4 toodczucia przebiegaj zprzodu C3 C4
C4
nawysokoci mostka dobarku iztyu nado- T2
patk rwnie dobarku. T2 T3
Najbardziej newralgicznym odcinkiem T3 T4 C5
krgosupa jest przejcie ldwiowo-krzyo- C5 T4 T5
T6
we. Wtym miejscu najczciej dochodzi do
T5
urazw przecieniowych piercienia dysku. T7
T8
Przy duych uszkodzeniach dochodzi do T6
T9
powstania tzw. przepukliny jdra miadyste- T7 T10
T1
go, ktra uciska na korze nerwowy L5 S1 C6 T8 T11
T1 T9 L1 T12
i powstaje objaw blowy promieniujcy do
T10
jednej zkoczyn dolnych przez poladek, T11 L2
tylno-zewntrzn stron uda, boczn cz
T12
ydki do stopy.
L3
L1 S3
C8 C6
C7
C7 L2 S1

S2

L2
L3

L3

L4
L5 L4 L5

L4

poladek wkierunku uda ipodudzia, czsto ROZPOZNANIE ILECZENIE

koczc si nastopie. Ble mog by bardzo
mocne i pojawia si wtak silnych atakach,
euniemoliwiaj choremu nawet obracanie
si wku. Dolegliwoci blowe nasilaj si
przy kaszlu, napinaniu mini brzucha, zgiciu
gowy lub tuowia, uniesieniu wyprostowanych
koczyn dolnych. Chorzy broni si przed
blem, przyjmujc oszczdzajc pozycj ciaa
(ugicie koczyn dolnych wstawie biodrowym
ikolanowym oraz odruchowe wyprostowanie
iboczne skrzywienie krgosupa wodcinku
ldwiowym). Naley podkreli, eczsto
nawrotw iczas trwania dolegliwoci s bardzo
rne igwnie zale odprzyczyn zespou.
Dla potwierdzenia rozpoznania przeprowadza
si badanie neurologiczne, badanie rtg krgo-
supa oraz rezonans magnetyczny. Oleczeniu
powinien zawsze decydowa lekarz. Wikszo
przypadkw rwy kulszowej mona leczy
zachowawczo. Leczenie wostrym okresie cho-
roby polega naodpoczynku ileeniu nawznak
natwardym podou (np. deska pooona
podmaterac), znogami zgitymi wstawach
biodrowych ikolanowych, przy podpartych
ydkach. Postpowanie takie ma nacelu
spowodowanie cofnicia si naswoje miejsce
przesunitego jdra miadystego iuwolnienie
ucinitych struktur nerwowych. Wleczeniu

30

farmakologicznym stosuje si: rodki przeciw-
blowe, przeciwzapalne, obniajce napicie
mini, fizykoterapi ikinezyterapi (poust-
pieniu ostrego okresu) oraz blokady. Naog
pokilku dniach leczenia ostre dolegliwoci
blowe mijaj. Wrazie niepowodze naley
rozway leczenie operacyjne.
Lumbago (postrza, ischias,
ldwiobl)
Jest topojcie uznane obecnie za anachro-
niczne, ale nadal przydatne wcodziennej
praktyce, aoznacza jednostronny bl okolicy
ldwiowej poczony ze wzmoonym napi-
ciem mini. Wystpuje podwieloma nazwa-
mi ijest do czsto le rozpoznawane, jeli
chodzi oprzypisanie objaww dorozmiaru
uszkodzenia. Wwyniku nagego szarpnicia,
ozibienia, niefortunnego podniesienia jakie-
go ciaru, wykonania nagego ruchu poza
zakres naszych moliwoci zostaje uszkodzo-
na, naderwana, nacignita struktura mini,
wizade icigien. Daje tobardzo nieprzy-
jemne objawy, ale naszczcie najczciej
atwe dowyleczenia.
OBJAWY
Pojawia si charakterystyczny bl wobrbie
krgosupa (odcinek szyjny, piersiowy, ld-
wiowy, krzyowy) imoe wystpi wkadym
ztych odcinkw. Charakteryzuje si bardzo
ostrym, naszczcie krtkotrwaym przebie-
giem (rednio okoo 7 dni).
LECZENIE
Leczenie polega nastosowaniu lekw
przeciwzapalnych (take podpostaci elw
imaci), lekw rozluniajcych minie,
zabiegw cieplnych ifizykalnych. Pamitajmy
jednak, ejeli schorzenie jest nieprawido-
wo leczone, toobecny zawsze przy urazie
stan zapalny moe przenie si nakorzenie
nerwowe lub krki midzykrgowe idopro-
wadzi dopowika takich jak: rwa barkowa,
kulszowa iudowa!
Rwa udowa
Rwa udowa jest duo rzadszym odrwy
kulszowej zespoem blowym. Charakteryzuje
si blami promieniujcymi odkrzya wzdu
przedniej powierzchni uda. Charakterystyczne
s objawy blowe przy zginaniu kolana ucho-
rego lecego nabrzuchu. Przyczyn tej postaci
rwy moe by rwnie dyskopatia (dotyczca
korzeni nerwowych L2 L4), ale rwnie
cukrzyca (wtedy wprocesie chorobowym zajty
jest nerw udowy, anie korzenie nerwowe), na-
cieki nowotworowe splotu ldwiowego iinne.
LECZENIE
Uzalenione jest odprzyczyny choroby.
patologia
Profilaktyka, czyli zabiegi wspomagajce, takie jak: krioterapia,
jakzapobiega ikiedy i ciepolecznictwo, wiatolecznictwo, dziaanie
dolekarza? pola elektromagnetycznego imagnetycznego
Wiele osb wdzisiejszych czasach ma problemy oraz balneoterapia. Wszystkie te zabiegi mog
zkrgosupem. Dotyczy toju naszych dzieci. okaza si zbawienne. Niestety, nie dbamy
Kiedy bada si je wzerwce, nie stwierdza si odobr kondycj naszego krgosupa!
powaniejszej patologii wich ukadzie kostnym, Kiedy przychodzi taki moment wyciu, eod-
naog s proste jakstrzaa. Wystarczy jednak zywa si worganizmie syrena alarmowa, ktra
kilka lat uczszczania doszkoy izprzeraeniem ostrzega nas, ewkrgosupie dzieje si co
stwierdzamy skrzywienia krgosupa. Nosze- niedobrego. Jest tonasilajcy si bl krgosupa.
nie doszkoy kilkukilogramowych tornistrw, Najczciej bagatelizujemy problem. Wiemy
kolawe siedzenie wawkach, wielogodzinne najlepiej, conam pomoe, bowiem klikajc
nasiadwki przy komputerze wprzedziwnych po- kanaami naszego telewizora, dowiedzielimy si,
zycjach, nadwaga powodujca przesilenie ukadu ejaki rodek przeciwblowy (dziaajcy nable
kostnego inakoniec mietnikowa dieta, ktra gowy, ble zbw ible menstruacyjne) dziaa
nie dostarcza odpowiedniej iloci substancji take nable krgosupa. Biegniemy doapteki
mineralnych, apowodujc stae zakwaszanie ibezmylnie kupujemy ten cudowny rodek.
ustroju, doprowadza docigego odwapnienia Pomoe nam nagodzin, moe kilka godzin,
koci (obrona organizmu przed kwasic meta- poczym bl znowu si odezwie, poniewa
boliczn). Dotego koniecznie trzeba doda brak prbowalimy zwalczy objawy, anie przyczyn
ruchu. Pokilku, kilkunastu latach takiego trybu choroby. Popewnym czasie takiego niefortun-
ycia, kiedy dopadnie nas ktra zomawianych nego leczenia objawowego, kiedy bl coraz
jednostek chorobowych, jestemy zdziwieni. bardziej nam dokucza, zaczynamy zadawa sobie
Nie dziwmy si przez te lata zapracowalimy pytanie: kiedy odwiedzi lekarza? Odpowied jest
naktry zblowych zespow korzeniowych! oczywista! Zawsze, kiedy bl jest ostry, utrzymuje
Zapobieganie opisywanym dolegliwociom si ju kilka dni lub cigle narasta (zpoziomu
blowym obejmuje gimnastyk, ktrej gwnym niskiego docoraz wyszego). Drtwienie koczyn,
celem jest wzmacnianie mini przykrgosu- mrowienia, niedowady iskurcze s bezwzgld-
powych grzbietu imini brzucha (szczeglnie nym wskazaniem dowizyty ulekarza. Wtedy im
dobrze pomaga pywanie). Wprofilaktyce wana wczeniej zostaniemy zdiagnozowani irozpocznie
te jest korekcja postawy ciaa, umiejtne si leczenie, tym szybciej wrcimy dozdrowia.
podnoszenie cikich przedmiotw (przy
prostym krgosupie), ale take prawidowo n Lek. med. Wojciech Urbaczka
zorganizowane miejsce nauki, pracy (np. ergo-
nomiczne krzesa dla osb, ktre dugo pracuj
za biurkiem).
Musimy doceni pomoc terapeuty (masay-
sty, fizykoterapeuty, rehabilitanta) wnaszych
problemach zkrgosupem. Pamitajmy jednak,
epowinien toby dobry terapeuta, ktry nam
pomoe, anie zaszkodzi! Medycyna fizykalna
pomoe napewno naszemu krgosupowi. Wjej
skad oprcz masay ikinezyterapii wchodz te
Pilates dla kadego krgosupa
Zwykle wklubach fitness kobiety wybieraj pilates, aby mie zgrabn, powabn sylwetk. Jednak jaksi
okazuje, powiczenia tego typu powinny sign przede wszystkim osoby, ktrym utrudniaj ycie
chroniczne ble krgosupa. Takiej wtpliwoci nie maj australijscy naukowcy zQueensland Universi-
ty, ktrzy wykazali wpyw tzw. gbokich mini brzucha nakrgosup ldwiowy. Specjalici uwaaj,
ejeli minie brzucha (szczeglnie misie poprzeczny, ktry jest najgbszy, przez conazywany jest
czsto gorsetem krgosupa) s silne, wwczas krgosup ma zapewnion ochron przed wypadkami,
jest bardzo stabilny. Pilates wzmacnia wic minie, ktre podpieraj krgosup, rwnoczenie nadajc
sylwetce gracji isprystoci. Sam ich pomysodawca Joseph Pilates mawia: Cay kraj, cay wiat
powinien wykonywa moje wiczenia. Wtedy ludzie bd szczliwsi. Jakwida rwnie zdrowi.
Generalnie wiczenia pilates maj nacelu przywrcenie lub stworzenie harmonii oraz rwnowagi
wciele. S wykonywane przy dwikach spokojnej muzyki. Fizjoterapeuci uwaaj je za jedn znaj-
bezpieczniejszych form aktywnoci ruchowej. Przynosz korzyci fizyczne ipsychiczne (wyciszaj
organizm, uspokajaj, dziaaj relaksujco nanasze zmysy). Ucz poprawnego oddychania, popra-
wiaj wygld sylwetki (zapewniaj m.in. paski brzuch) iwzmacniajkrgosup. S poczeniem jogi,
baletu iwicze izometrycznych.
31
 Zapalenia ukadu nerwowego

Nie ignoruj
gorczki
ioannis kounadeas - Fotolia.com

Zapalenie opon PRZYCZYNY NIEINFEKCYJNE

mzgowo-
-rdzeniowych
Zapalenie opon mzgo-
wo-rdzeniowych toproces
zapalny obejmujcy tkanki
opon mzgowo-rdzeniowych oraz take
bardzo czsto przylegajce donich czci
mzgowia irdzenia.
grzyby
niektre pasoyty
nowotwory (biaaczka, nowotwory tkanki
limfatycznej, guzy mzgu lub przerzuty
domzgu)
sarkoidoza
leki (np. metotreksat)
zatrucia (np. oowiem)

PRZYCZYNY INFEKCYJNE OBJAWY ZAPALENIA OPON MZGOWO-

Wirusy (najczstsza przyczyna zapale -RDZENIOWYCH
opon mzgowo-rdzeniowych): Podstawowe objawy to: ble gowy, gorczka,
enterowirusy wymioty, objawy oponowe (np. sztywno
arbowirusy (powodujce zapalenia opon karku). Dotych objaww mog doczy si
mzgowych imzgu) zaburzenia iprzymienie wiadomoci, zabu-
Coxsackie rzenia widzenia, zaburzenia mowy, senno,
wirus polio piczka lub pobudzenie psychoruchowe.
Przyczynami zapalenia wirus odry Wdalszym przebiegu choroby mog wystpi
wirusy grypy AiB drgawki, niedowady oraz powikania ze strony
opon mzgowych Bakterie ukadu sercowo-naczyniowego ioddechowego.
mog by nie tylko najczciej: Zapalenia bakteryjne czciej wystpuj udzie-
dwoinka zapalenia opon mzgowo-rdze- ci ni udorosych itowarzyszy im: bl gowy,
wirusy ibakterie, niowych (Neisseria meningitidis) garda, sztywno karku iuporczywe wymioty
ale rwnie zatrucie pneumokoki (Streptococcus pneumonie) oraz wysypka krwotoczna. Bardzo szybko moe
Haemophilus influenzae typ B doj docikiego stanu klinicznego dziecka,
oowiem lub lekami. rzadziej: ktry prowadzi dopiczki izgonu.
Pamitajmy, aby nie Listeria monocytogenes
gronkowce DIAGNOSTYKA ILECZENIE
ignorowa utrzymujcej paeczka okrnicy (Escherichia coli) Kady chory zpodejrzeniem zapalenia opon
si gorczki, ktrej prtki grulicy (s czst przyczyn mzgowo-rdzeniowych powinien by natych-
zapalenia wkrajach rozwijajcych si) miast skierowany doszpitala. Rozpoznanie
towarzyszy bl gowy ustala si napodstawie punkcji ldwiowej
iwymioty. Szybka wizyta Unoworodkw najczciej dochodzi dozaka- ibadania pynu mzgowo-rdzeniowego. Mona
enia paciorkowcami grupy B iEscherichia coli. wtedy zastosowa odpowiednie leczenie
ulekarza idiagnoza Uniemowlt dominuje Neisseria meningitidis przyczynowe (leczenie przeciwbakteryjne,
moe zapobiec gronym iHaemophilus influenzae. Udzieci idorosych przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne lub
S. pneumoniae iN. meningitidis. przeciwgrulicze) oraz leczenie objawowe
powikaniom. Wane Zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych ropne, ipodtrzymujce.
jest rwnie, by zadba bakteryjne jest zawsze wtrne doogniska
infekcji poza ukadem nerwowym. Moe doj PROFILAKTYKA
oodporno organizmu, doniego wwyniku: ropnego zapalenia zatok, Wimmunoprofilaktyce mona stosowa szcze-
copozwoli nawet ustrzec ropnych zmian naskrze, zakaenia drg pionki przeciwko: meningokokom, pneumoko-
oddechowych, zakaenia ukadu moczowego, kom, Haemophilus influenzae typ B, wirusowi
si przed tymi gronymi zmian ropnych naskrze lub ognisk zapalnych kleszczowego zapalenia opon mzgowych.
stanami zapalnymi. wobrbie jamy brzusznej. Wprofilaktyce najwaniejsze jest jednak

32

zadbanie oodporno organizmu (stosujc
odpowiednie suplementy), by mg sobie sam
poradzi zinfekcj.
Zapalenia mzgu
Zapalenie mzgu tozakaenie centralnego
ukadu nerwowego, wktrym proces chorobowy
toczy si wtkance mzgowej. Jeli proces za-
palny toczy si rwnie woponach mzgowych,
okrela si go mianem meningoencephalitis,
natomiast jeeli zajty jest rdze krgowy
encephalomyelitis.
PRZYCZYNY
Wirusy
Najczstsz przyczyn zapale mzgu s
wirusy majce powinowactwo doukadu
nerwowego (neurotropowe). Najczstsze jest
opryszczkowe zapalenie mzgu wywoane
wirusem opryszczki pospolitej. miertelno
nieleczonych przypadkw wynosi 50%75%,
za wikszo przeywajcych ma cikie Wysoka gorczka, wymioty ibl gowy
upoledzenie motoryczne ifizyczne. Czsto
take zapalenie mzgu powoduj choroby
wirusowe, takie jak: odra, ryczka, taczka
zakana, grypa icytomegalia. Specyficzn po-
staci zapalenia mzgu jest zakaenie wirusem
wcieklizny, wwyniku ukszenia przez zwierz
chore nawcieklizn. Wtakim przypadku
charakterystycznym objawem jest: wysoka
gorczka, ble gowy oraz skurcze mini
gadkich garda iprzeyku oraz wodowstrt.
Bakterie
Grulicze zapalenie mzgu, zapalenie
mzgu wwyniku boreliozy jako powikanie
ukszenia przez kleszcze.
Pierwotniaki
Wywouj zapalenie mzgu przy niedobo-
rach odpornoci.
OBJAWY ZAPALENIA MZGU
Podobne doobjaww przy zapaleniu opon
mzgowo-rdzeniowych.
DIAGNOSTYKA ILECZENIE
Diagnostyka badanie pynu mzgowo-rdze-
niowego oraz wykrycie wpynie przeciwcia
specyficznych dla poszczeglnych wirusw.
Leczenie przypadkw wywoanych wirusami po-
lega nastosowaniu lekw przeciwwirusowych.
Wprzypadkach wywoanych bakteriami podaje
si antybiotyki. Wpozostaych przypadkach
stosuje si leki przeciwzapalne (kortykosterydy)
oraz leki objawowe.
Zatrucia ukadu nerwowego
Wdzisiejszych czasach spotykamy si coraz
czciej zzatruciami zarwno centralnego,
jakiobwodowego ukadu nerwowego, dlatego
neurotoksykologia stanowi wXXI wieku bardzo
wany ipotrzebny dzia neurologii klinicznej.
wymagaj szybkiej interwencji lekarza
Zatrucia ukadu nerwowego mog powsta
wwyniku:
ostrych lub przewlekych zatru wypadko-
wych
zatru spowodowanych wykonywan prac
zawodow
zatru polekowych
zatru spowodowanych szkodliwym dziaa-
niem alkoholu inarkotykw
przewlekego zatrucia uzalenienie
odalkoholu isubstancji psychoaktywnych
(amfetaminy, substancji oamfetamino-
podobnym dziaaniu, opioidw, lotnych
rozpuszczalnikw).
OBJAWY ZATRUCIA
Zajmijmy si tylko najczciej wystpujcymi.
Zaburzenia przytomnoci najczciej wyst-
puj poprzedawkowaniu lekw (barbiturany,
neuroleptyki), zatruciu tlenkiem wgla (czad)
lub rodkami ochrony rolin (pestycydy).
Ostre lub stopniowe pojawienie si ruchw
mimowolnych, spowolnienie, napady
przymusowego zwrotu gaek ocznych bez
zaburze wiadomoci (objawy uboczne
stosowania neuroleptykw).
Bezsenno moe by spowodowana
lekami. Czsto wystpuje jako bezsenno
paradoksalna wywoana przedawkowaniem
lekw nasennych lub uspokajajcych, kiedy
nie mogc spa, zwikszamy dawki lekw
iwpadamy wbdne koo, powodujce nara-
stajce zatrucie mzgu. Czsto te ponagym
odstawieniu lekw nasennych iuspokajaj-
cych dochodzi dobezsennoci. Lista lekw
powodujcych bezsenno jest duga. S to:
patologia
Eric Gevaert - Fotolia.com
niektre rodki rozszerzajce oskrzela, leki
moczopdne, doustne leki antykoncepcyjne,
sterydy, preparaty tarczycy itak czsto ostat-
nio stosowane rodki psychostymulujce
(m.in. stosowane wleczeniu otyoci).
Ble gowy bardzo czsto s spowodowane
lekami. Powoduje je wikszo lekw (bardzo
obecnie rozpowszechnionych) rozszerzajcych
naczynia krwionone wchorobie wiecowej
serca, nadcinieniu ttniczym czy chorobach
naczy obwodowych. Czsto polekowe ble
gowy s spowodowane zespoem agodnego
nadcinienia rdczaszkowego. Dolekw
tych nale: tetracykliny, gentamycyna, oraz
due dawki witaminy A. Zatrucie niektrymi
lekami (rodki antykoncepcyjne, cymetydyna,
ranitydyna, indometacyna) mog take nasila
migrenowe ble gowy. Wostatnim czasie
duo mwi si ocoraz czciej wystpujcej,
szczeglnej formie polekowych blw gowy
zodbicia (drug rebound headache), ktre
s spowodowane zwikszajcym si cigle
naduywaniem lekw przeciwblowych.
LECZENIE
Oczywicie wwypadku zatru ostrych naj-
bardziej waciwe jest szybkie przewiezienie
chorego naoddzia zatru (tozadanie dla
suby medycznej). My natomiast powinnimy
zastanowi si nadcoraz wikszym naduywa-
niem lekw, ktre powoli, podstpnie prowadz
dozatrucia naszego centralnego ukadu ner-
wowego iwkonsekwencji donieodwracalnego
zniszczenia jego komrek!
n Lek. med. Wojciech Urbaczka
33
 Choroby naczyniowe mzgu
Zrezygnujmy
ztustych potraw
Dosta wylewu, dosta Udar mzgu
apopleksji lub pad, Udar mzgu toszereg objaww klinicznych,
ktre zwizane s znagym wystpieniem za-
jakraony piorunem. burze czynnoci mzgu, powstaych wwyniku objawy tego udaru wystpuj burzliwie, czsto
Wszystkie te stosowane zaburze krenia mzgowego itrwajcych
ponad 24 godziny.
potocznie nacodzie Kadego roku udar mzgu rozpoznaje si wPol-
sformuowania sce uokoo 70 tys. osb, ponad 30 tys. znich
umiera ztego powodu. Udar mzgu jest take
dotycz tego samego, czwart najczstsz przyczyn utraty zdrowia
cowwiecie medycznym oraz gwn przyczyn inwalidztwa uosb Czasem jednak, wwypadku maych udarw
po40 roku ycia.
okrelamy jako udar
mzgu. Wrd chorb Udar mzgu moe by:
KRWOTOCZNY (wywoany pkniciem
naczyniowych mzgu ciany naczynia krwiononego iwylewem krwi
zwaszcza udary domzgu). Nazywamy go potocznie wylewem,
poniewa wskutek uszkodzenia mzgowego
mzgu stanowi naczynia krwiononego krew wylewa si
najpowaniejszy problem wmiejscu uszkodzenia iniszczy ssiadujce
obszary mzgu. Wtaki sposb przebiega jednak
wspczesnej medycyny, tylko copity udar mzgu (20%).
s take trzeci NIEDOKRWIENNY zktrym mamy doczy-
nienia wprawie 80% przypadkw (jego nastp-
codoczstoci wnaszym stwem jest nie przerwanie, ale zatkanie ciany
kraju przyczyn zgonw, naczynia krwiononego izatrzymanie dopywu
krwi dojakiego obszaru mzgu). Dzieje si tak
dlatego powicimy im najczciej zpowodu miadycy.
wicej miejsca.
Kto jest naraony naudar mzgu?
osoby wpodeszym wieku (ryzyko zwiksza
si 2-krotnie co10 lat, od55 roku ycia)
osoby cierpice nachoroby serca (np.
zaburzenia rytmu serca lub migotanie
przedsionkw)
mczyni (ptora raza wiksze prawdopo-
dobiestwo zachorowania ni ukobiet)
chorzy nanadcinienie ttnicze krwi
osoby zzaburzeniami krzepnicia krwi
istanami zapalnymi naczy
chorzy pozawale serca lub zwadami zasta-
wek serca
osoby zzaburzeniami gospodarki lipidowej
(duym poziomem cholesterolu wekrwi)
chorujcy nacukrzyc
osoby znadwag
palacze nikotyny
osoby naduywajce alkoholu
osoby zpredyspozycjami rodzinnymi
igenetycznymi.
34
OBJAWY
Wprzypadku udaru krwotocznego pogorsze-
nie stanu oglnego chorego nastpuje nagle,
poduym wysiku fizycznym lub sytuacjach
stresowych. Najczciej wystpuje bardzo
silny bl gowy, nudnoci iwymioty. Objawy
narastaj lawinowo iszybko dochodzi doutraty
przytomnoci, stanu piczkowego ipojawienia
si rozlegych niedowadw.
krwotocznych, moemy mie doczynienia tylko
zniewielkimi objawami patologicznymi. Jeeli
wylew bdzie umiejscowiony w:
pacie czoowym mzgu tylko bl wtej
okolicy,
pacie ciemieniowym bl wtej okolicy
izaburzenia czucia,
pacie skroniowym bl wokolicy skronio-
wej iniedowidzenie kwadrantowe,
pacie potylicznym bl oka postronie
wylewu iniedowidzenie poowicze.
Objawy udaru niedokrwiennego postpuj
zazwyczaj wolniej imog narasta przez kilka
godzin.
Mog doprowadzi doniektrych znastpuj-
cych objaww:
niedowad bd parali poowy ciaa
osabienie lub cakowite zniesienie czucia
pojednej stronie ciaa
zaburzenia przeykania
zaburzenia widzenia
napad padaczkowy
zaburzenia wiadomoci
apraksja (zaburzenia wykonywania ruchw
precyzyjnych)
afazja (zaburzenia mwienia irozumienia
mowy)
agrafia (zaburzenia pisania)
aleksja (zaburzenia czytania)
amnezja (zaburzenia zapamitywania
nowych informacji)
agnozja (zaburzenia rozpoznawania).
Uwaga!
Czasem wieczorem boli nas gowa, mamy
mroczki przed oczami, pojawi si lekki niedo-
wad rki, opadnie kcik ust. Rano objawy mog
znikn, wic bagatelizujemy problem. Pami-
tajmy jednak, ewtych przypadkach moemy

mie doczynienia zmikroudarem (maym
udarem), okrelanym te jako przemijajce
niedokrwienie mzgu. Nie lekcewamy tych ob-
jaww, bo ucodziesitej ztych osb wcigu
nastpnych trzech miesicy napewno dojdzie
donastpnego udaru mzgu. Przy pojawieniu
si takich objaww naley natychmiast zgosi
si dolekarza poskierowanie doszpitala.
DIAGNOSTYKA ILECZENIE
Udar mzgu jest oczywicie stanem bezpo-
redniego zagroenia ycia. Najwaniejsza jest
wtym przypadku walka zczasem upywajcym
odwystpienia pierwszych objaww chorobo-
wych. Wkadym przypadku podejrzenia udaru
mzgu naley zabezpieczy czynnoci yciowe,
uoy chorego wpozycji bezpiecznej naboku
ijaknajszybciej wezwa karetk reanimacyjn.
Chory musi otrzyma pomoc medyczn natych-
miast. Osoba zpodejrzeniem udaru mzgu musi
natychmiast trafi naspecjalistyczny oddzia
antyudarowy. Popenej diagnostyce naley
wdroy specjalistyczne leczenie wraz zinten-
sywn rehabilitacj (ale toju rola lekarzy).
JAK NIE DOPUCI DO UDARU?
Nawystpienie wylewu pracujemy niestety cae
nasze ycie. Ze odywianie ju udzieci imodzie-
y doprowadza dopatologicznych, miadyco-
wych zmian wich naczyniach krwiononych.
Poowa chorych wogle nie wie, ema nadci-
nienie; ztych, ktrzy wiedz, mniej ni poowa
zaywa leki, azdecydowana wikszo ztych, kt-
rzy torobi, robi tole powiedziaa prof. Anna
Czonkowska wjednym zwywiadw dla Gazety
Wyborczej. Niestety pani profesor ma racj!
OPTYMALNA PROFILAKTYKA
Dieta chronica przed udarem mzgu
Naley indywidualnie dopasowa ilo energii
wdiecie (wzalenoci odaktywnoci fizycznej).
Walczy take naley znadwag. Osoby otye
powinny stosowa diet odchudzajc (1000
do1500 kcal).
Zmniejszy ilo tuszczu (poniej 30% energii
caej diety). Ograniczy dominimum spoycie
nasyconych kwasw tuszczowych. Unika
wieprzowiny, kaczek, gsi, tustych wdlin.
Mona je chud woowin, kurczaki, cielcin
iindyki. Nie smay namale lub smalcu.
Trzeba zadba odu ilo wielonienasyconych
kwasw tuszczowych typu omega 3. Due ich
iloci znajduj si wtustych rybach zimnych mrz
oraz woleju lnianym (uywa dosaatek), oliwie
zoliwek ioleju rzepakowym zpierwszego tocze-
nia. Zaleca si spoywanie 23 razy wtygodniu
ryb morskich zamiast misa czerwonego lub suple-
mentacj preparatami omega 3 do1 g dziennie.
Wwalce znadcinieniem naley bezwzgldnie
ograniczy ilo spoywanej soli kuchennej
do3 g nadob (poowa paskiej yeczki
Udar krwotoczny
2
1 krew wydostajca si zpknitego naczynia
niszczy tkank nerwow iuciska dalej pooone
obszary mzgu
odherbaty). Wpraktyce oznacza to, enie po-
winnimy soli, poniewa 5070% soli zawartej
w diecie pochodzi zprzetworzonych produktw
spoywczych. Najlepiej doprzyrzdzania potraw
zastpi sl kuchenn przyprawami zioowymi
(majeranek, estragon, bazylia).
Naley zwikszy ilo potasu, wapnia ima-
gnezu wdiecie. Za maa ilo potasu wdiecie
czsto moe powodowa nadcinienie ttnicze.
Spoywanie duych iloci potasu (warzy-
wa, orzechy, suszone owoce) chroni przed
nadcinieniem. Podkrela si ostatnio take rol
wapnia imagnezu wobnianiu cinienia krwi.
Naley pamita ospoywaniu duych iloci
bonnika. Due znaczenie wobnianiu poziomu
cholesterolu ma jego frakcja rozpuszczalna
wwodzie (pektyny ibeta-glukany). Najwarto-
ciowszym rdem pektyn s owoce, natomiast
beta-glukanw patki iotrby.
Diet naley wzbogaca du iloci antyoksy-
dantw, naturalnych witamin: C, E oraz beta-karo-
tenu (prowitamina A). Przeciwutleniacze chroni
nasz organizm przed szkodliwym dziaaniem
wolnych rodnikw naciany naczy krwiono-
nych (tworzenie blaszek miadycowych).
Tak skonstruowana dieta pozwoli nam uciec
przed udarem iocali nasz mzg.
Krwotok podpajczynwkowy
Towynaczynienie krwi ttniczej domzgowych
przestrzeni pynnych (midzy opon podpajczy-
nwkow amikk). Cechuje si du miertel- (patrz: dieta wudarze mzgu).
noci. Tylko waciwa diagnoza ipniejsze po-
stpowanie moe znacznie poprawi rokowanie.
PRZYCZYNY
Jest ni najczciej pknity ttniak lub znie-
ksztacenie ttniczo-ylne.
patologia
rys. Marcin Rokosz
1
2 przedostajca si dokomr mzgu krew
powoduje powstanie zakrzepw oraz podnosi
cinienie rdczaszkowe
OBJAWY
Nagy bardzo silny bl gowy, najczciej po-
czony zutrat przytomnoci, ktra moe szybko
ustpi lub utrzymywa si. Wbadaniu chorego
stwierdza si objawy oponowe (podranienie
opon mzgowo-rdzeniowych), ktre najczciej
rozwijaj si pokilku godzinach.
DIAGNOSTYKA ILECZENIE
Chorego naley niezwocznie hospitalizowa.
Rozpoznanie potwierdza tomografia kompute-
rowa ibadanie pynu mzgowo-rdzeniowego.
Gwnym celem jest wykrycie ttniaka inatych-
miastowe leczenie operacyjne.
Przewleke postacie
miadycy naczy
mzgowych
ENCEFALOPATIA MIADYCOWA
Jest spowodowana postpujcymi zmianami
miadycowymi wnaczyniach mzgowych.
Charakteryzuje si ograniczeniem sprawnoci
fizycznej iintelektualnej, szybkim mczeniem,
draliwoci oraz osabieniem pamici. Bardzo
czsto wystpuje: bl gowy, szumy wgowie,
zawroty gowy oraz zaburzenia snu.
PROFILAKTYKA
Najwaniejsze, by nie dopuci dorozwijania
si zmian miadycowych wnaczyniach mz-
gowych odpowiednia dieta isuplementacja
n Lek. med. Wojciech Urbaczka
35
 Padaczka

Niebezpieczne
gry
komputerowe
Dla wikszoci ludzi padaczka jest chorob
charakteryzujc si wystpowaniem atakw
drgawkowych. Wstaroytnoci Grecy wierzyli,
eosoba taka zostaa owadnita przez
ze moce. Std te pochodzi nazwa
choroby, ktra pogrecku oznacza; by
owadnitym lub by zaatakowanym.
Nazwa ta nie jest prawidowa, bowiem nie
kady chory napadaczk upada podczas ataku.
Padaczk mog wywoywa nie tylko urazy, ale rwnie
Kolganov - Fotolia.com

gry komputerowe, atake zaburzenia rwnowagi

organizmu.

Podobnie takie objawy, jak: drgawki, piana
naustach lub bezwiedne oddanie moczu nie
zawsze wystpuj. Prawd natomiast jest,
echorzy podczas napadu padaczkowego
trac kontrol nadniektrymi czynnociami
yciowymi: jedni trac kontrol nadnapiciem
swoich mini, inni nadprocesami mylowymi,
jeszcze inni maj chwilowo zaburzon kontrol
nadprac swojego pcherza moczowego. Za-
wsze przyczyn ataku padaczkowego s procesy
powodujce zaburzenia wpracy orodkowego
ukadu nerwowego (naszego mzgu).
Przyczyny padaczki
inapadw padaczkowych
Padaczka jest powszechn chorob, ktr dotknity
jest wnaszym kraju 1% ludzi (ok. 400000 osb).
Tochoroba ludzi modych, bowiem w80% ujawnia
si przed 20 rokiem ycia. Mimo enapadaczk
choruje tak ogromna rzesza osb, dochwili obecnej
wiemy oniej cigle za mao. Nie jest ona odrbn
jednostk chorobow, lecz zespoem objaww
Maximus - Fotolia.com
podczas urazu gowy moe spowodowa
wystpienie drgawek. Take tworzca si
wtkance mzgowej blizna pourazowa moe by
czynnikiem indukujcym powstanie ogniska
padaczkorodnego. Jeeli istnieje niewtpliwy
zwizek midzy padaczk aurazem, mwimy
opadaczce pourazowej. Pojawia si ona najcz-
ciej przed upywem 2 do5 lat odchwili urazu
mzgu. Urazy lekkie, bez utraty wiadomoci
iinnych objaww wstrznienia mzgu wza-
sadzie nie powoduj pojawienia si padaczki.
Trzeba pamita jednak, ezdarza si take, i
chory doznaje urazu gowy podczas pierwszego
wyciu napadu padaczkowego.
Rne choroby zapalne opon mzgowych
imzgu mog by przyczyn padaczki,
poniewa poprzebyciu takiej choroby moe
doj dopowstania blizny wtkance mzgowej,
aotaczajce tomiejsce nadmiernie pobudzone
neurony mog utworzy ognisko padaczkowe.
Przebyte operacje naotwartym mzgu
zpowodu procesu nowotworowego, ttniaka lub

towarzyszcym wielu schorzeniom orodkowego wylewu krwi domzgu.

ukadu nerwowego. Nie jest take dziedziczna. Dzie-
dziczny natomiast jest prg pobudliwoci komrek
nerwowych naszego mzgu. Wwielu przypadkach
nie mona ustali jednoznacznie jej przyczyn.
Czynniki predysponujce dowystpienia
napadw padaczkowych
Urazy mzgu wiele zmian wystpujcych
Padaczka odruchowa indukuj j czsto
bodce zewntrzne np. bodce wietlne (zgry
komputerowej, migotanie ekranu komputera lub
telewizora, dyskoteka).
Zmiana aktywnoci falowej mzgu wcza-
sie przejcia odsnu doczuwania (inaodwrt).
Stany gorczkowe udzieci s wynikiem
niedojrzaoci ukadu nerwowego.

36

Wrd znanych nawiecie ludzi, chorujcych
napadaczk mona wymieni: Sokratesa,
Napoleona Bonaparte, papiea Piusa IX,
Fiodora Dostojewskiego iWodzimierza Lenina.
Wprawdzie ten ostatni niemao zego namiesza
whistorii, ale tonie zpowodu padaczki,
naktr chorowa.
Zmiany hormonalne ukobiet zmiany zwi-
zane zmenstruacj, szczeglnie wkocowej
fazie cyklu. Zmiany zwizane zdojrzewaniem
umodziey mog rwnie uaktywni padaczk.
Zaburzenia rwnowagi (homeostazy)
ustrojowej: niedotlenienie, zwikszona
wentylacja pucna, niedocukrzenie, zmniejszona
zawarto CO2 wekrwi, zaburzenie wodno-elek-
trolitowe, zaburzenia hormonalne.
Zmczenie, deficyt snu, zmiany emocjonalne.
Inne choroby zmiany naczyniowe, guzy
inowotwory mzgu, ropie, cysta pasoytnicza.
Wtakich przypadkach wystpuje czsto padaczka
objawowa, tj. stanowica tylko jeden zobjaww
podstawowej choroby mzgu. Szybkie wykrycie
prawdziwej przyczyny napadw pozwala najcz-
ciej napodjcie skutecznego leczenia. Dlatego
te chorzy zpadaczk pn (ktra pojawia si
po20 roku ycia) musz by poddani szczegl-
nie wnikliwej diagnostyce lekarskiej.
Objawy kliniczne
Przyj si praktyczny podzia na: napady
uoglnione (wczasie ktrych nastpuje zabu-
rzenie czynnoci caego mzgu) oraz napady
czciowe (objawy s zwizane zograniczonym
obszarem mzgu).
Rnorodno napadw
Dla osb niezwizanych zmedycyn napad
padaczki kojarzy si przede wszystkim zobjawami
uoglnionymi toniczno-klonicznymi (napady due
grand mal). Taki napad zaczyna si najczciej
nag utrat przytomnoci, ktrej moe towarzy-
szy upadek, atake krzyk. Silny skurcz mini
powoduje odgiciowe uoenie gowy ku tyowi,
szczki ulegaj zacinieniu (szczkocisk). Gaki
oczne zwracaj si ku grze, nastpuje zatrzyma-
ku chory wraca doswojego zajcia, czsto nie zdajc
sobie sprawy zchwilowego zaniku wiadomoci.
CO DZIEJE SI WMZGU PODCZAS NAPA-
DU PADACZKOWEGO?
Atak padaczkowy mona opisa jako nage wyado-
wania wobrbie mzgu. Wjego trakcie dochodzi
dookresowego przerwania sieci pocze midzy
milionami komrek nerwowych. Wnormalnych
warunkach ta sie pocze zapewnia naszemu
mzgowi sta wymian informacji. Odbywa
si towsposb maksymalnie uporzdkowany.
Kiedy (nagle) uchorych napadaczk dua grupa
komrek nerwowych mzgu zaczyna wymienia
ogromn ilo informacji wtym samym czasie,
prowadzi tododysharmonii ichaosu, ktrych
wynikiem jest napad padaczkowy.
Rozpoznanie choroby
Niezmiernie wane jest zebranie dokadnego
wywiadu odpacjenta ijego bliskiego otoczenia.
Du rol odgrywa take badanie neurologiczne
(wykazanie niedowadw lub porae koczyn,
ocena nerww czaszkowych itd.) oraz badanie
okulistyczne (tarcza zastoinowa nadnie oka).
Wrozpoznaniu padaczki pomocne jest take
wykonanie EEG (aktywacyjnego), zwaszcza
przeprowadzonego upacjenta wczasie snu pole
przespanej nocy (budzenie) oraz wyduanie czasu
badania niekiedy dokilkunastu godzin zmoliwo-
ci obserwacji zachowa pacjenta (wideo-EEG).
Leczenie choroby
Celem leczenia jest gwnie zahamowanie
wystpowania napadw padaczkowych ucho-
rego, bowiem powtarzajce si napady mog
by przyczyn postpujcego uszkodzenia
centralnego ukadu nerwowego idoprowadzi
dourazw gowy, zespow niedotlenienia oraz
innych zaburze metabolicznych (powstajcych
wczasie trwania ataku padaczkowego).
Akceptacja choroby
Padaczka jest chorob wstydliw, czsto ukry-
wan przez chorego. Wynika tozobawy, jakinni
patologia
zareaguj napojawiajcy si nagle uchorego
atak padaczkowy. Wiedza spoeczestwa nate-
mat padaczki jest niedostateczna. Wielu chorych
jest spoecznie izolowanych, cojeszcze bardziej
potguje poczucie samotnoci iodosobnienia.
Wtakiej atmosferze wieloletni przebieg choroby
moe sprzyja powstawaniu encefalopatii oraz
charakteropatii. Mog take wystpi zaburzenia
nastroju wywoane sam padaczk lub wiado-
moci tej choroby iograniczeniami, jakie ona
niesie wyciu codziennym.
NALEY PAMITA
Osoby chore napadaczk powinny prowadzi
normalny tryb ycia, bra aktywny udzia wy-
ciu spoecznym izawodowym.
Poniewa wystpienie napadu jest trudne
doprzewidzenia, wane jest unikanie sytuacji,
ktre mogyby sprowokowa wystpienie napa-
du (np. brak snu, byski wietlne nadyskotece,
dugie siedzenie przy komputerze, alkohol,
nage zdenerwowanie, stres itp.).
Systematyczne, zgodne zzaleceniami lekarza
przyjmowanie lekw przeciwdziaa napadom pa-
daczkowym ichroni przed ich konsekwencjami.
Nigdy nawasn rk (bez konsultacji zneuro-
logiem) nie odstawia lekw.
Pojedynczy napad zazwyczaj nie stanowi
zagroenia dla ycia chorego. Niebezpiecze-
stwo takiego napadu moe by tylko zwizane
zmiejscem wystpienia (podczas jazdy samo-
chodem, kpieli, naduych wysokociach itp.).
Tylko pena akceptacja choroby oraz wykorzy-
stanie szansy, jak daje prawidowe jej leczenie
pozwala chorym napadaczk cieszy si peni
ycia iprowadzi normalne ycie rodzinne
izawodowe. Wszystko zaley odchorych, ale
ioduwiadomienia spoeczestwa codospe-
cyfiki tej choroby.
n Lek. med. Wojciech Urbaczka
nitsan tal - Fotolia.com

Osoby chore napadaczk nie musz rezygnowa zaktywnego udziau wyciu,

nie oddechu, askra chorego przybiera biaosin lecz powinny wyeliminowa sytuacje sprzyjajce wystpowaniu napadw choroby
barw. Ta faza ataku trwa okoo 2030 sekund.
Wdrugiej fazie nastpuj szybkie, naprzemienne
skurcze irozkurcze mini szkieletowych (drgawki),
powraca oddech, anaustach chorego pojawia si
pienista wydzielina. Chory moe wtedy przegry
sobie jzyk, atake bezwiednie odda mocz.
Uniektrych chorych wystpuj tzw. mae napady
(petit mal), ktre charakteryzuj si krtkimi napadami
niewiadomoci idrgawkami ogniskowymi typu ru-
chowego, czuciowego ipsychoruchowego. Wczasie
takich napadw osoba chora przerywa nachwil
wykonywan czynno, wycza si namoment, nie
nawizuje kontaktu zotoczeniem. Pozakoczeniu ata-

37
 Choroby zwyrodnieniowe ukadu nerwowego choroba Parkinsona
Pomocna
pershing - Fotolia.com
dieta
Nazwa choroby pochodzi odnazwiska londy-
skiego lekarza Jamesa Parkinsona, ktry jako
pierwszy rozpozna iopisa w1817 roku symp-
tomy tej choroby. Choroba Parkinsona naley
donajczstszych zwyrodnieniowych chorb
ukadu nerwowego. Zachorowalno wnaszym
kraju ocenia si na2000 do2500 przypad-
kw rocznie. Wystpuje czciej umczyzn
izaczyna si przewanie midzy 50 a60 rokiem
ycia, ale zdarzaj si te przypadki zachorowa
nawet przed 40 rokiem ycia.
Regularna gimnastyka zdecydowanie zmniejsza
ryzyko wystpienia choroby Parkinsona Przyczyny choroby
Przyczyn tej choroby jest obumieranie kom-
rek nerwowych (znajduj si wistocie czarnej
substantia nigra wmzgu), ktre wstanach
fizjologicznych produkuj wmzgu dopamin.
Dopamina jest chemicznym neuroprzekani-
kiem, ktry odpowiada wnaszym organizmie
za koordynacj pracy mini imoliwo
aktywnoci ruchowej. Wwyniku zahamowania
produkcji zostaje uszkodzony, anawet cakowi-
cie zablokowany system wewntrzmzgowych
pocze komunikacyjnych. Wprawdzie nasz
mzg ma due waciwoci kompensacyjne
(funkcje chorych komrek mog przejmowa
komrki ssiednie), ale gdy obumrze okoo
80% komrek produkujcych dopamin, zaczy-
naj pojawia si objawy choroby.
robynmac - Fotolia.com
Czynniki ryzyka
Wiek togwny zczynnikw ryzyka. Wraz
zwiekiem wzrasta prawdopodobiestwo wyst-
pienia choroby.
Pe jakju wspominaem nachorob Parkin- jeden ztych trzech objaww moe wysuwa si
sona czciej choruj mczyni.
Obcienie genetyczne wedug niektrych
badaczy posiadanie wrodzinie tylko jednego
bliskiego krewnego chorego nat chorob
zwiksza ryzyko zachorowania o5%.
Obniony poziom estrogenu znacznie
zwiksza ryzyko pojawienia si choroby
(zwaszcza ukobiet wokresie meno-
pauzy).
Objawy choroby
Pierwszym objawem choroby jest
najczciej drenie palcw rki, czsto
tylko jednostronne. Czsto te zauwaamy
stopniowe spowolnienie ruchowe, brak energii,
38
Choroby zwyrodnieniowe
stanowi obszerny
dzia neurologii, ktry
zawiera liczne choroby
oustalonym lub
domniemanym podou
genetycznym. Zazwyczaj
dzieli si je nadwie
grupy, tj. takie, wktrych
mechanizm procesu
zwyrodnieniowego jest
nieznany oraz takie,
ktrych przyczyn s
zaburzenia metaboliczne
wnaszym organizmie.
Omwimy tylko t
najczciej spotykan
jednostk chorobow
chorob Parkinsona.
osabienie, kopoty zzasypianiem, czasem pro-
blemy zutrzymaniem rwnowagi. Zasadnicz
jednak triad objaww wtej chorobie stanowi:
drenie spoczynkowe, spowolnienie ruchowe
oraz sztywno mini. Uniektrych chorych
naczoo obrazu klinicznego. Przebieg choroby
bywa rny: moe by powolny iagodny, moe
jednak by piorunujcy iszybko prowadzi
doinwalidztwa.
Gwne symptomy
chorobowe to:
Drenie lekkie drenie doni lub pojedyn-
czych palcw, charakterystyczne ruchy palcw
ikciuka (krcenie piguek) lub drenie ng
(szczeglnie podczas sytuacji stresowych).
Spowolnienie ruchowe objawia si pod-
czas poruszania. Pojawia si chd niestabilny,
powolny, niepewny.

Sztywno miniowa pojawia si zwik- odpowiednia kaloryczno pokarmu oraz
szone napicie miniowe wkoczynach iszyi,
ktre powoduje znaczne dolegliwoci blowe
iczsto ogranicza zasig wykonywanych
ruchw.
Zaburzenia rwnowagi.
Trudnoci zwykonywaniem czynnoci pod-
wiadomych (mruganie, umiechanie si).
Niewyrana mowa.
Powolna demencja.
Rozpoznanie ileczenie
Decyduje badanie neurologiczne chorego,
wczasie ktrego naley pamita, ewniekt- Witaminy naley zwrci szczegln uwag
rych przypadkach objawy patologiczne mog
by jednostronne. Bardzo wane dla rozpozna-
nia ostatecznego jest wykluczenie parkinsoni-
zmu objawowego (zesp objaww podobnych
doidiopatycznej choroby Parkinsona, ale
wywoanych inn przyczyn, np. lekami, natle
naczyniowym, pourazie). Wchwili obecnej
nastpi znaczny postp wleczeniu farma-
kologicznym choroby (preparaty lewodopy).
Jeli pacjent zareaguje nalewodop, aobjawy
chorobowe ustpuj pojej stosowaniu, potwier-
dza torozpoznanie choroby Parkinsona. Jest
tojednak leczenie objawowe, poniewa lecze-
nie przyczynowe, hamujce lub odwracajce
przebieg choroby nadal niestety nie jest znane.
Wewczesnych stadiach choroby poleczeniu
farmakologicznym bardzo czsto uzyskuje si
pen remisj objaww (podwarunkiem staego
zaywania lekw). Niekiedy jednak popewnym
czasie pojawiaj si trudnoci wleczeniu
(konieczno zwikszenia dawki, dyskinezy).
Tak wic leczenie choroby Parkinsona wymaga
duego dowiadczenia iumiejtnoci. Wostat-
nim czasie ponownie wraca si doleczenia
operacyjnego, ktrego zaniechano swego czasu
powprowadzeniu lewodopy.
Najczciej wykonywanym zabiegiem operacyj-
nym jest palidotomia polegajca naprzeciciu
struktur wobrbie tzw. gaki bladej (powoduje
wyeliminowanie drenia) lub zniszczenie
niewielkiego obszaru tkanki mzgowej (tzw.
wzgrza) wcelu wyeliminowania drenia
jednostronnego. Tymi chirurgicznymi metodami
mona wyeliminowa uchorego drenie (okoo
80% do90% powodze).
Odkryto, edoczynnikw zdecydowanie
zmniejszajcych ryzyko wystpienia choroby
Parkinsona nale: gimnastyka, walka zoste-
oporoz (prawidowa suplementacja wapniem),
dieta bogata wnienasycone kwasy tuszczowe
ikawa (kofeina). Wiadomo take, e sukces
terapeutyczny zaley w duej mierze odmetod
niefarmakologicznych (odpowiednie ywienie).
Dietoterapia
Wysoka kaloryczno wywieniu chorych
zchorob Parkinsona bardzo wana jest
patologia
dostarczenie im odpowiedniej iloci skadni-
kw odywczych, wtym witamin (zwaszcza
zgrupy B), skadnikw mineralnych oraz anty-
oksydantw. Uosb chorych nachorob Par-
kinsona bardzo czsto obserwuje si spadek
masy ciaa (zwikszony wydatek energetyczny
inasilony metabolizm spowodowany dre-
niem, ruchami mimowolnymi iwzmoonym
napiciem miniowym), dlatego tak wana
jest odpowiednia ilo kalorii dostarczanych
wich diecie. Uwaa jednak naley nailo
spoywanego biaka!
naodpowiedni poda witamin zgrupy B,
szczeglnie upacjentw leczonych lewodop.
Okazao si bowiem, eci pacjenci maj bardzo
czsto niedobory witamin: B6, B12 ikwasu
foliowego (witaminy B9). Wielu lekarzy twierdzi,
eniezbdna utych chorych jest take suple-
mentacja witamin D3 (stwierdzono jej due
niedobory ubadanych chorych oraz zwikszone
ryzyko zamania koci).
Antyoksydanty wedug najnowszych bada
choroba Parkinsona cile zwizana jest zpo-
jawieniem si duej iloci wolnych rodnikw
ibrakiem lub niedoborem wnaszym organizmie
antyoksydantw (brak rwnowagi antyoksyda-
cyjnej). Zalecane jest wic spoywanie wduej
iloci antyoksydantw: witamin C, A, E, skadni-
kw mineralnych (Zn, Se, Mn, Cu), polifenoli,
karotenoidw. Znajdziemy je wwarzywach,
owocach, zielonej herbacie, czerwonym winie
oraz wprzyprawach izioach.
Modyfikacja diety zpowodu
dziaania ubocznego
lewodopy
Musimy tak modyfikacj przeprowadzi, po-
niewa podczas leczenia pacjentw lewodop
Marco Antonio Fdez. - Fotolia.com
Choroba Parkinsona wystpuje najczciej
umczyzn midzy 50 a60 rokiem ycia
Liv Friis-larsen - Fotolia.com
Kaloryczna dieta, bogata wwitaminy
iantyoksydanty jest niezbdnym elementem
wleczeniu choroby Parkinsona
zachodzi interakcja zaminokwasami zawartymi
wbiakach poywienia.
Lewodopa zaliczana jest bowiem doduych,
obojtnych aminokwasw (LNAA large neutral
amino acids) itak samo, jakinne aminokwasy
ztej grupy transportowana jest przez bony ko-
mrkowe widentyczny sposb (ten sam system
transportowy). Dotyczy tozarwno wchaniania
wjelicie cienkim naszego przewodu pokarmo-
wego, jakipokonywania bariery krew-mzg
iprzechodzenia dokomrki nerwowej. Winte-
resie chorego nachorob Parkinsona jest wic
zadba, by zaywana przez niego lewodopa nie
miaa konkurencji (duej liczby podobnych
aminokwasw ) wtym transporcie, awtedy
jaknajwiksze jej iloci swobodnie bd si
wchaniay iprzechodziy (przez barier biolo-
giczn krew-mzg ) dotkanki mzgowej. Wtedy
naley spodziewa si owiele lepszych efektw
terapeutycznych.
Wostatnim okresie liczne badania naukowe
potwierdziy, eobnienie spoycia biaka (min.
0,8 g/kg masy ciaa nadob) powodowao
uzyskanie owiele lepszych efektw leczniczych
przy stosowaniu lewodopy. Dotyczyo tozwasz-
cza ograniczenia wstosowanej utych chorych
diecie biaek pochodzenia zwierzcego (miso,
produkty mleczne, jaja). Biaka pochodzenia
rolinnego (zboa, produkty zgrubego prze-
miau, roliny strczkowe, warzywa iowoce)
zawieraj owiele mniej konkurencyjnych
aminokwasw zgrupy LNAA.
Okazao si, enie tylko leki farmakologiczne
ileczenie chirurgiczne s wstanie pomc wle-
czeniu choroby Parkinsona. Niezwykle wane
s take zarwno wprofilaktyce, jakileczeniu
choroby: odpowiednia dieta, zdrowe nieprze-
tworzone jedzenie oraz rozsdnie stosowana
suplementacja. Niestety, nie pisze si otym
wmedycznych ksikach akademickich ani nie
mwi si otym chorym jako owanym elemen-
cie wich powrocie dozdrowia.
n Lek. med. Wojciech Urbaczka
39
 Stwardnienie rozsiane (SM)

Fizjoterapia
pomaga chorym
Stwardnienie rozsiane dotyka przewanie ludzi Wystpowanie choroby
modych midzy 20 a30 rokiem ycia Caa polska populacja naley dostrefy wyso-
kiego zagroenia t chorob. Wprawdzie brak
penych danych epidemiologicznych, ale ba-
dania (niektrych wybranych losowo regionw
naszego kraju) wykazuj natenie wystpowa-
nia tej choroby wwysokoci 37 do87 chorych
na100 tysicy mieszkacw. Szacunki mwi,
enastwardnienie rozsiane choruje wPolsce
okoo 60 tysicy osb, codaje nam niestety
trzecie miejsce wEuropie. Badania przepro-
wadzone winnych krajach Unii Europejskiej
wykazyway nasilenie choroby ado120 osb
(Niemcy) na100 tys. mieszkacw.

Czynniki ryzyka
PREDYSPOZYCJE GENETYCZNE
Choroba bardzo czsto wystpuje rodzinnie
inajbardziej naraone jest rodzestwo irodzice.
Im dalsza rodzina, tym ryzyko zachorowania
jest mniejsze. Jeli rodzice byli spokrewnieni,
toryzyko zachorowania rwnie zwiksza si.
Tak wic za wywoywanie choroby mog by
odpowiedzialne nasze geny przekazywane
dziedzicznie zpokolenia napokolenie. Zauwa-
ono, eosoby chore nastwardnienie rozsiane
czsto maj grup krwi O (jakwiadomo ta
cecha przekazywana jest genetycznie). Uwaa
si rwnie, euosb chorych nat chorob
istniej specyficzne geny, odpowiedzialne za
jej powstanie (s tojednak narazie zaoenia
teoretyczne).

STRESY, EMOCJE IWYSIEK FIZYCZNY

Udowodniono, ebardzo znaczcym czynni-
kiem, ktry moe wywoa zaostrzenie choroby,
jest stres emocjonalny. Wbadaniach wykazano,
ewystpowanie SM wrd onierzy wwieku
poborowym podczas penienia suby wojsko-
wej, przy duym stresie iwysiku fizycznym jest
zdecydowanie wiksze. Podobnie mog dziaa
zabiegi operacyjne (zwaszcza neurochirurgicz-
ne) iurazy.
Tatiana Belova - Fotolia.com

CZYNNIKI RODOWISKOWE
Stwardnienie rozsiane czciej wystpuje
wklimacie chodnym iumiarkowanym.
Zauwaono take, epogoda deszczowa oraz
dua wilgotno powietrza czciej powoduj
rzuty choroby ogorszym przebiegu. Zaostrzenie

40
 patologia
Stwardnienie rozsiane (Sclerosis multiplex, SM) jest

Shchipkova Elena - Fotolia.com

cikim schorzeniem neurologicznym. Ujego podoa
ley demielinizacja wkien nerwowych wmzgu oraz
rdzeniu krgowym. Nawiecie yje przeszo 2,5 mln
osb chorujcych nastwardnienie rozsiane, wEuropie
jest ich ponad 550 tysicy. Niezmiernie wana
wleczeniu SM jest fizjoterapia osb dotknitych t
chorob. Prowadzone s badania nadszczepionk Pierwszym krokiem wwalce zSM jest
prawidowa diagnostyka neurologiczna
przeciwko SM.
choroby zwizane jest take ztoczcym si neuronw (komrek nerwowych). Kada komr- stwardnienia rozsianego s wynikiem demie-
zakaeniem (zapalenie garda, zatok, ukadu ka nerwowa ma ksztat wieloramiennej gwiazdy linizacji, czyli pozbawienia aksonw osonek
moczowego). iposiada tzw. ciao komrki zawierajce jdro mielinowych, ktre doprowadza dozwolnienia
komrkowe oraz podobne dokorzonkw lub cakowitego zablokowania ich przewodnic-
DIETA wypustki nerwowe. Najdusza znich toakson, twa nerwowego.
Dieta wysokoenergetyczna, bogata wtuszcze ktry suy dokomunikacji zinnymi komrkami
icukry moe take sprzyja powstawaniu nerwowymi. Mielina jest natomiast substan-
choroby. cj osaniajc wkna nerwowe odzewntrz Najczstsze objawy stwardnienia rozsia-
(podobnie jakizolacja nakablu elektrycznym). nego:
Przyczyna choroby Osona ta izoluje akson odssiednich aksonw, Pogorszenie si wzroku. Jest jednym
Badania nadrozpoznaniem etiologii tej choroby dziki temu bieg impulsu nerwowego nie jest zpierwszych objaww choroby. Chorzy
trwaj. Wchwili obecnej wiadomo, estward- zakcany przez sygnay zssiednich wkien skar si na: podwjne widzenie, spadek
nienie rozsiane ma podoe immunologiczne. nerwowych. WSM, kiedy osonka ta zostaje ostroci widzenia jakprzez mg, utrat
Wchorobie tej istniej anormalne procesy im- zniszczona, toimpuls nerwowy nie jest wstanie widzenia kolorw.
munologiczne, zwane autoimmunologicznymi, przemieci si szybko (skokowo skracajc Zaburzenia czucia koczyn, twarzy oraz
polegajce nauznaniu uszkodzonej przez sub- dystans), lecz musi przemieszcza si wzdu tuowia ozmiennym nasileniu (drtwienie,
stancje toksyczne tkanki nerwowej jako obcej caego wkna nerwowego, coznaczne spowal- swdzenie, kucie skry, anawet dolegliwo-
naszemu organizmowi ijako takiej podlegajcej nia przebieg impulsu. Wzalenoci odtego, ci blowe).
zniszczeniu. Nasz ukad immunologiczny ulega wktrym obszarze mzgu lub rdzenia krgowe- Kopoty zporuszaniem si.
samodestrukcji wwyniku dziaania nieustalo- go zostaj zniszczone otoczki mielinowe, mamy Niesprawno koczyn grnych.
nych dotychczas czynnikw rodowiskowych doczynienia zrnymi objawami chorobowymi, Zaburzenia motoryki jelit.
(np. toksyn, niedoborw ywieniowych?). Wielu bowiem upoledzony zostaje ten obszar ciaa, Drenie koczyn.
badaczy twierdzi, edu rol wpowstawaniu za ktry odpowiada uszkodzony fragment nasze- Zaburzenia poykania.
patologicznych zmian wukadzie nerwowym go mzgu czy rdzenia krgowego. Wmiar upywu czasu irozwoju choro-
odgrywaj wirusy. Za najniebezpieczniejsze by pojawia si dotkliwa dla pacjentw
uchodz wirusy latentne (ich wtargnicie nie Objawy spastyczno mini koczyn grnych
daje widocznych objaww chorobowych). Stwardnienie rozsiane tochoroba dotykajca idolnych oraz utrudniajce poruszanie
Wtargnicie takich wirusw donaszego organi- osoby mode, midzy 20. a40. rokiem ycia. przykurcze. Czsto take SM towarzysz
zmu zmusza nas doobrony, natomiast reakcja Najwicej zachorowa wystpuje utrzydzie- ble izawroty gowy, zaburzenia rwnowagi.
natowniknicie skierowana jest przeciwko stolatkw. Charakterystyczny dla SM jest Czsto obserwuje si take niestabilno
antygenom osonek mielinowych nerww bardzo kapryny przebieg choroby. Istniej emocjonaln (depresja lub zaburzenia
ipowoduje ich uszkodzenie. Uszkodzenie dwa zasadnicze przebiegi tej choroby. Pierw- euforyczne).
takie moe wystpi wewszystkich obszarach szy przebiega skokowo, natomiast pogorszenia
ukadu nerwowego, codoprowadza dowyst- procesu chorobowego nastpuj wduszych Diagnostyka
pienia rnorodnych tzw. objaww rozsianych lub krtszych odstpach czasu. Napocztku Wpierwszym etapie wykonuje si fizykalne
(std nazwa stwardnienie rozsiane). Gwnym s one stosunkowo odlege jedne oddrugich, badanie neurologiczne, ktre pozwala oceni
objawem chorobowym jest powstawanie awokresach, ktre je dziel, objawy mog zaburzenia neurologiczne (widzenia, czucia
wewknach zmienionych chorobowo tzw. ustpi cakowicie pokilku dniach lub tygo- czy suchu). Napodstawie tych informacji
ognisk demielinizacyjnych. Zmiany te mog dniach trwania choroby. Skutki choroby powoli lekarz moe skierowa nabardziej szczegowe
wystpowa wobrbie nerww wzrokowych, sumuj si izbiegiem lat stan oglny chorego badania. Wdiagnostyce SM bardzo pomocnym
wobszarze okookomorowym, wpniu mzgu, pogarsza si. Drugi przebieg SM charaktery- jest badanie orodkowego ukadu nerwowego za
mdku iwistocie biaej rdzenia. zuje si pojawieniem si najpierw nieznacz- pomoc rezonansu magnetycznego. Dokadno
nych objaww, ktre ulegaj stopniowemu tego badania wynosi ponad 90%. Czsto wyko-
Istota choroby pogorszeniu (jaksi wydaje nieodwracalne- nuje si take: badanie pynu mzgowo-rdzenio-
Aby zrozumie istot choroby, musimy mu). Obie te formy SM, nieleczone wewa- wego, badanie elektrofizjologiczne oraz poziom
przypomnie sobie budow komrki nerwowej, ciwy sposb prdzej czy pniej prowadz immunoglobuliny G (IgG). Badania te mog
bowiem wkno nerwowe skada si zacucha doinwalidztwa lub kalectwa. Pierwsze objawy pomc okreli stopie cikoci choroby.

41
 Stwardnienie rozsiane (SM)
Lisa F. Young - Fotolia.com
Ruch jest najlepszym lekarstwem dla chorych naSM
Leczenie iprofilaktyka
Poniewa nie znamy dotd przyczyny choroby,
leczenie jest tylko postpowaniem objawowym,
anie przyczynowym. Nie znamy dotej pory leku
nastwardnienie rozsiane. Wleczeniu SM mona
wyodrbni trzy etapy: agodzenie dolegliwo-
ci zwizanych ze wieym rzutem choroby,
leczenie objawowe oraz leczenie modyfikujce
chorob. Wleczeniu wieego rzutu SM stosuje
si leki hormonalne (glikokortykosterydy), ktre
podaje si doustnie lub drog doyln. Podczas
ciko przebiegajcych rzutw choroby poda-
wane s zkoniecznoci leki immunosupresyjne,
powodujce liczne objawy uboczne. Wpoczt-
kowym okresie choroby podaje si take leki
chronice osonk neuronw przed reakcjami
ukadu immunologicznego. Wleczeniu objawo-
wym wykorzystuje si rodki farmakologiczne
redukujce napicie ispastyczno mini
oraz leki przeciwblowe. Jeli wymaga tego
stan pacjenta, zachodzi niekiedy konieczno
stosowania lekw antydepresyjnych.
Wany ruch
Niezmiernie wana wleczeniu SM jest fizjotera-
pia osb dotknitych t chorob. Chorzy musz
zda sobie spraw, enajlepszym lekarstwem
jest dla nich ruch. Niestety bardzo czsto
popostawieniu kocowej diagnozy zaprze-
staj poruszania si iredukuj dominimum
wiczenia fizyczne, cowkonsekwencji prowadzi
dopostpujcej niesprawnoci fizycznej.
Bdem wsztuce lekarskiej jest niezalecanie
42
przez lekarzy swoim pacjentom fizjoterapii,
ktra umoliwiaaby utrzymacie dobrego stanu
fizycznego ipsychicznego. Wskad stosowanej
fizjoterapii upacjentw zSM wchodzi: kinezyte-
rapia (leczenie ruchem) ileczenie bodcami
fizykalnymi (masa, prd elektryczny, ciepo
izimno, wiato oraz ultradwiki).
Uwaga napogod
iszczepienia
Jednym zczstych czynnikw, powodujcych
zaostrzenie choroby jest pogoda. Kolejny rzut
choroby ma zazwyczaj agodniejsze nasilenie,
jeli wystpi uchorych wmomencie wyszej
temperatury powietrza oraz duego nasonecz-
nienia. Zaobserwowano jednoczenie, ewzrost
opadw iwilgotnoci powietrza wywouje
cisze rzuty choroby, oznacznie gorszym
przebiegu. Zaostrzenia choroby s take zwi-
zane zrozwijajcym si procesem zapalnym
wjakim narzdzie naszego organizmu.
Naley pamita, etake szczepienie osoby
chorej naSM moe wkadej chwili wywoa
zaostrzenie choroby. Jest jednak jedno odstp-
stwo odtej reguy naley zaszczepi chorego
przeciwko grypie, bowiem osoby chore powinny
by profilaktycznie szczepione, aby zapobiega
wystpieniu unich grypy oraz porednio wyst-
pieniu unich rzutu SM (komplikacja pogrypowa).
Szczepionka przeciwko SM
Ostatnio pojawiy si doniesienia natemat prac
nadszczepionk przeciwko SM. Firma Pharma
Frontiers zacza pierwsze prby zudziaem lu-
dzi. Uczeni postanowili wykorzysta wszczepion-
ce komrki ukadu odpornociowego limfocyty
typu T (towanie one niszcz osonk mielinow
wkien nerwowych). Limfocyty te pobierane s
zkrwi chorych naSM inamnoone wwarunkach
laboratoryjnych, anastpnie napromieniowane.
Powstrzykniciu doorganizmu chorego tych
zmodyfikowanych limfocytw T pozostae komr-
ki ukadu odpornociowego rozpoznaj je, oceni
jako uszkodzone iprzeznaczone dolikwidacji.
Potem je atakuj iniszcz. Tak wic celem ataku
bd niszczce mielin limfocyty T. Zaczy
si ju testy, wktrych bierze udzia 150 osb
cierpicych nastwardnienie rozsiane. Miejmy
nadziej, ebadania bd szybko postpowa
iskocz si sukcesem.
Rola diety
Nie przeprowadzono dotej pory zbyt wielu
bada zwizanych zrol diety wSM, ale wydaje
si, ejej rola jest znaczca. Wpimiennictwie
naukowym spotyka si prace dotyczce oceny
rnych sposobw ywienia, czsto rnice si
odsiebie. Roy L. Swank (USA) ju w1950 roku
napodstawie swoich obserwacji zaleca chorym
naSM diet ubog szczeglnie wtuszcze
zwierzce. Dieta ta wykluczaa maso, zalecaa

stosowanie tuszczw zwierzcych wiloci nie
wikszej ni 15 g/dzie, sugerowaa przy tym
stosowanie okoo 15 ml pynnych tuszczw
rolinnych ituszczu rybiego (ok. 5 ml dziennie).
Badania Altera (z1974 r.) iwiele prac Klausa
Lauera zlat 90. potwierdziy zalety takiej diety.
Udowodniono, edieta wysokokaloryczna, boga-
ta wtuszcze nasycone icukry sprzyja nasileniu
objaww chorobowych ucierpicych naSM.
Badania prowadzone wWielkiej Brytanii wykazay
szczegln rol kwasu linolowego iarachido-
nowego wagodzeniu rzutw wpocztkowym
stadium choroby. Wiele diet, polecanych chorym
zSM, opartych jest naspoywaniu kwasu gam-
ma-linolenowego (wystpuje wwiesioku) oraz
kwasu alfa-linolenowego (zawieraj go orzechy
laskowe). Coraz wicej uwagi zaczto powi-
ca korzystnej roli antyoksydantw wdiecie
osb chorujcych naSM. Zalecono wczenie
dodiety: retinolu (witaminy A), witaminy C
(min. 200 mg/dob), witaminy E (nie wicej
ni 400 I.E./dob), selenu (do200 mcg/dob)
oraz miedzi icynku. Wielu lekarzy, zdobrym
skutkiem, zaczo poleca chorym naSM diet
dr Johanny Budwig (stosowan wleczeniu wielu
chorb: nowotworowych icywilizacyjnych,
spowodowanych dziaaniem wolnych rodnikw).
Znana jest take dieta dr Catheriny Kousmine,
Lanie - Fotolia.com
ok. 45 %), wPolsce, jakwspomniaem, 5%!
Zpowodu takiego podejcia doproblemu
zajmujemy niechlubne przedostatnie miejsce
(przed Biaorusi) podwzgldem dostpnoci
donowoczesnych terapii. Polscy pacjenci,
decydujcy si natakie leczenie s zmuszeni
sami ponosi koszty terapii. Polska pozostaje
jedynym wEuropie krajem, ktry dotej pory nie
ma programu kompleksowej pomocy chorym
naSM, aich leczenie nie jest wjednolity sposb
finansowane ze rodkw publicznych.
Chorzy naSM wUnii Europejskiej maj
zapewnion nowoczesn opiek interdy-
scyplinarn (neurologa, neuropsychologa,
psychiatry, psychoterapeuty, pielgniarki
ilogopedy). Wnaszym kraju zdani s nasiebie.
Dostp doleczenia immunomodulujcego
(leczenie interferonem ioctanem glatimeru)
wStanach Zjednoczonych wynosi ok. 45%,
natomiast wPolsce ok. 1%. Leczenie nie jest
tanie, bowiem jego miesiczny koszt wynosi
ponad 5 tys. zotych (nie liczc innych lekw
ifizjoterapii). Drogie leki nowej generacji (np.
natalizumab) s wnaszym kraju stosowane
uniewielkiej liczby pacjentw, pomimo i ich
skuteczno wprzypadku natalizumabu wynosi
patologia
ponad 75%. Barier zaporow jest cena leku.
Natalizumab jest refundowany wUSA iwprawie
wszystkich krajach Europy, ale nie wPolsce.
Kilka lat temu chora nastwardnienie rozsiane
Izabela Odrobiska (przewodniczca Polskiego
Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego) podczas
konferencji prasowej dotyczcej SM popro-
sia, by dziennikarze zakleili sobie jedno oko
plastrem, zaoyli ciarki narce, zatkali jedno
ucho iusztywnili nogi. Zapewnia ich, ewtedy
poczuj si tak, jakczuj si nacodzie cier-
picy naSM pacjenci. Wydaje mi si, epo-
dobny eksperyment powinno przeprowadzi
si zludmi odpowiedzialnymi za nasz Sub
Zdrowia. Moe wtedy zaczn dziaa izajm
si konkretn pomoc dla cierpicych nat
chorob. Iwtedy dotknici ni chorzy wkocu
nie bd zdani tylko nasiebie samych.
n Lek. med. Wojciech Urbaczka

ktra szukajc przyczyn wielu chorb cywilizacyj-

nych (wtym stwardnienia rozsianego) wnaszym
przewodzie pokarmowym, zacza stosowa spe-
cjaln diet, powodujc zahamowanie procesw
gnilnych wjelitach idoprowadzajc dohome-
ostazy jelitowej. Specjalnie skonstruowan przez
ni diet poleca wielu propagatorw medycyny
holistycznej, niekiedy zdobrymi efektami.
Lekarze medycyny akademickiej naog nie
przywizuj wielkiego znaczenia dodiety, chocia
wydaje si logiczne stosowanie diety zmn-
stwem doskonaych skadnikw regenerujcych
ibudujcych dla naszych komrek mzgowych
(nienasycone kwasy tuszczowe, witaminy,
antyoksydanty). Wybr zaley odchorego.

Polscy pacjenci chorzy

naSM sami ze swoim
problemem
18 grudnia Parlament Europejski (dziki petycji
Brytyjki Louise McVay) podj uchwa oza-
gwarantowaniu chorym nastwardnienie rozsiane
podstawowych praw: doleczenia, rehabilitacji
idogodnego traktowania. Niestety uchwaa ta
nic wPolsce nie zmienia. Tylko 5% chorych
naSM ma szans skorzystania zleczenia refun-
dowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Liczba kompleksowych terapii jest nadal bardzo
ograniczona. W2005 roku zaplanowano tych te-
rapii wnaszym kraju 450, aosb potrzebujcych Kinezyterapia oraz leczenie bodcami
takiego leczenia byo 18 tysicy! Wwikszoci fizykalnymi toskadniki fizjoterapii pacjentw
krajw Unii Europejskiej kompleksowe leczenie chorych na SM
ma zapewnione ok. 30% chorych naSM (wUSA

43
 Guzy mzgu

Gdy bl
gowy
nie
Laurin Rinder - Fotolia.com

ustpuje
Guzem mzgu Powstaj wwyniku zakaenia bakteryjnego,
nazywamy kad doktrego moe doj naskutek otwartego urazu
czaszkowo-mzgowego lub wskutek przejcia
obc, nieprawidow zakaenia zinnych organw (np. zapalenia ucha
struktur wjego rodkowego lub drog krwionon zpuc). Guzem
mzgu oprcz nowotworu lub ropnia moe by
obrbie. Najczciej take ziarniniak zapalny (np. kilak lub gruczolak),
spotykanymi guzami torbiel podpajczynwkowa, duych rozmiarw
ttniak lub pasoyt (np. tasiemiec bblowcowy).
mzgu s nowotwory.
Pamitajmy, enie Objawy oglne
Najczstszym objawem guzw mzgu s
powinnimy ignorowa ble gowy, nudnoci oraz wymioty idlatego
przeduajcych si cotrzeci zpacjentw zguzem mzgu zgasza mie rny stopie nasilenia, jednak zawsze
si poraz pierwszy dolekarza wanie ztakimi
blw gowy. Wana jest objawami.
dieta antynowotworowa, Bl gowy jest bardzo silny izmusza chorego
doodwiedzenia lekarza. Bl najczciej ustpu-
bogata wantyoksydanty. je polekach przeciwblowych, jednak gdy lek
przestaje dziaa, szybko powraca. Wrzadszych
przypadkach umiarkowany bl gowy towarzyszy
choremu przez kilka tygodni. Czsto najsil-
niejszy jest ookrelonej porze dnia (np. rano),
apotem samoistnie ustpuje.
Niestety, nacodzie bagatelizujemy uporczywe,
nasilajce si ble gowy, ktre coraz czciej
nam doskwieraj. Musimy uzmysowi sobie,
ejeli doszlimy dopenej homeostazy
wnaszym ustroju, nigdy nie powinnimy mie
problemw zblami gowy. Tumaczymy sobie
jednak, es one wynikiem: przemczenia,
moe by wiele, ale musimy pamita, emoe
totake by rozwijajcy si guz mzgu.
Nudnoci iuporczywe wymioty s obja-
wami czsto towarzyszcymi blom gowy przy
guzie mzgu.
Napad padaczkowy wpocztkowym
stadium choroby uokoo chorych naguzy
mzgu dochodzi dopierwszego wyciu napadu
padaczkowego. Natomiast u40% chorych
padaczka moe pojawi si dopiero wdalszym
przebiegu choroby.
Spowolnienie lub nadmierna senno,
zaburzenia wiadomoci objawy te mog
wymagaj konsultacji lekarskiej.
Inne objawy oglne to:
zwolnienie ttna
tarcza zastoinowa nadnie oka
bolesno opukowa czaszki
zmiany radiologiczne czaszki m.in.
rozejcie si szww czaszkowych udzieci,
odwapnienie sioda tureckiego.
Objawy miejscowe
Objawy miejscowe zale bezporednio odlokali-
zacji guza, aich przyczyn jest uszkodzenie przez
rozwijajcy si guz okrelonych struktur mzgu.
Tomograf komputerowy pozwala dokadnie
zlokalizowa guz mzgu
Mikhail Malyshev - Fotolia.com

stresw dnia codziennego, wahaniami cinienia.

Nie przejmujemy si blem, lecz bezmylnie za-
czynamy zwalcza go lekami przeciwblowymi.
Leczymy tylko objaw (bl gowy), nie zastana-
wiajc si nadprawdziw przyczyn choroby.
Jestemy bierni, awtym czasie guz ronie
irozwija si, natomiast czas pracuje nanasz
niekorzy. Oczywicie przyczyn blu gowy

44

STATYSTYKA
Wnaszym kraju zapadalno naguzy mzgu
wynosi 14 przypadkw na100000 mieszka-
cw rocznie. Mona zbagatelizowa problem,
twierdzc, etomao, ale jednak nie naley go
lekceway, bowiem pierwotne guzy mzgu
stanowi okoo 2% nowotworw udorosych.
Guz pata czoowego wywouje gwnie
objawy psychiczne, postpujce otpienie
izaburzenia zachowania. Objawem tak zlokali-
zowanego guza moe by zmiana osobowoci,
zaburzenia zachowania, utrata zainteresowa,
apatia lub agresja, niedowad czci twarzy, rki
lub nogi, utrata lub zaburzenia wchu, trudnoci
zmow oraz zanik nerwu wzrokowego.
Guz pata skroniowego moe wywoa stany
lkowe, depresyjne, atake napady padaczkowe
poczone zodczuwaniem nieprzyjemnych
zapachw, wraeniem, eju co si przeyo
(dj vu) lub innymi nietypowymi odczuciami.
Mog take pojawi si trudnoci zmow
iupoledzenie pamici wieej (chory zapomina
fakty sprzed kilku godzin lub dni). Wpacie
skroniowym znajduj si orodki umoliwiajce
rozumienie iinterpretacj syszanych dwikw,
Sebastian Kaulitzki - Fotolia.com
np. miauczenie kota lub szczekanie psa. Poza
tym obszar ten peni wan funkcj wzapami-
tywaniu, wic rozwijajcy si wtej okolicy guz
zacznie upoledza zapamitywanie.
Guz pata ciemieniowego moe powodo-
wa napady padaczkowe oraz zaburzenia mowy,
uywanie nieadekwatnych sw, zapominanie
nazw przedmiotw oraz trudnoci wrozumieniu
mowy. Czsto pojawiaj si problemy zczyta-
niem ipisaniem oraz zaburzenia czucia czci
ciaa. Pat ciemieniowy peni rol koordynatora
wszystkich naszych zmysw, czc czynnoci
ruchowe ze zmysem wzroku, suchu idotyku.
Guz pata potylicznego powoduje zabu-
rzenia widzenia iinterpretacji rozpoznawanych
obrazw. Moe take spowodowa pogorszenie
iutrat widzenia pojednej stronie.
Guz mdku powoduje zaburzenia koor-
dynacji iprecyzji ruchw. Dziki prawidowej
funkcji mdku moemy wykonywa ruchy
precyzyjne, gra nainstrumencie, utrzymywa
rwnowag przy jedzie narowerze. Guzy
mdku s przyczyn zaburze rwnowagi,
braku koordynacji ruchowej, niezbornoci przy
wykonywaniu precyzyjnych czynnoci, atake
oczoplsu, nudnoci izawrotw gowy.
Guz pnia mzgu moe porazi zlokalizowane
wnim orodki kontrolujce podstawowe funkcje
yciowe: bicie serca, oddychanie, cinienie krwi.
Poniewa przez pie mzgu przechodzi dziesi
(zdwunastu) tzw. nerww czaszkowych, ktre
kontroluj ruchy gaek ocznych, mini twarzy
iszyi, jzyka, atake such ismak, kiedy zostan
one uszkodzone przez rosncy guz, moe poja-
wi si podwjne widzenie, zaburzenia mowy,
poykania ikrztuszenie si.
Diagnostyka ileczenie
Wchwili podejrzenia guza mzgu pierwszym
wykonywanym badaniem jest badanie neu-
rologiczne. Przy pomocy specjalnych testw
neurolog moe oceni poszczeglne funkcje
naszego mzgu. Ocenia take orientacj,
pami iabstrakcyjne mylenie. Wdalszym wap iselen). Za jeden zgwnych powodw
etapie przy uyciu nowoczesnej aparatury prze-
prowadza si tzw. diagnostyk obrazow.
Poniewa zdjcie rentgenowskie nie uwidacznia
struktur obecnych wewntrz czaszki, wyko-
nuje si badania, ktre mog topokaza. S zawieraj spor ilo antyoksydantw, jest
to: tomografia komputerowa (tk) irezonans
magnetyczny (rm).
Uwikszoci chorych naguzy mzgu
leczeniem zwyboru jest zabieg operacyjny
usunicia guza. Wrzadkich przypadkach guzw
nieoperacyjnych radioterapia jest leczeniem
pierwszorzdowym.
Pokona guza mzgu
Kiedy ju lekarze robi wszystko, by pomc
Zabieg operacyjny jest najczciej wybieran
form leczenia chorych naguzy mzgu
wzlikwidowaniu choroby, niezmiernie wane
wleczeniu iwpokonaniu nowotworowego guza
mzgu jest nasze nastawienie dosytuacji, ktra Zioa zawierajce skadniki antyoksyda-
nas spotkaa. Dystres, czyli stres spowodowany
chorob jest zrozumia, naturaln reakcj.
Pousyszeniu ostatecznej diagnozy mamy
prawo by wszoku, apopewnym czasie moe
pojawi si wcieko, rozgoryczenie, poczu-
cie olbrzymiej krzywdy idepresja. Wygrywaj
ci, ktrzy wtej kryzysowej sytuacji odnajd
wsobie ducha walki izareaguj nazaistnia
sytuacj przekonaniem: Pokonam to, napewno
mi si uda!
patologia
Profilaktyka
antynowotworowa
Wwielu badaniach naukowych udowodniono,
eniektre skadniki naszej diety znacznie re-
dukuj wystpienie procesw nowotworowych.
Naturalnymi substancjami antynowotworowymi
s: antyoksydanty, fitohormony iniektre wita-
miny (B6, kwas foliowy, B12, E, C ibeta karoten),
kwas linolowy, dua grupa zwizkw pochodze-
nia rolinnego oraz niektre mineray (gwnie
powstawania nowotworw naukowcy uwaaj
wolne rodniki, ktre atakuj iuszkadzaj nasze
DNA, biaka ienzymy. Tylko zdrowy organizm
wrwnowadze ustrojowej, ktrego magazyny
wstanie poradzi sobie zrosncym guzem
nowotworowym.
Jakie produkty powinna wic
zawiera dieta obniajca
ryzyko powstawania
nowotworw?
Naturalna witamina C wystpuje wwik-
szoci warzyw iowocw. Kwas askorbinowy
znany jest oddawna jako zamiatacz wolnych
rodnikw.
Naturalna witamina E wystpuje wnaj-
wikszych ilociach wnasionach oleistych,
olejach zboowych iorzechach.
Karotenoidy (alfa-karoten, beta-karoten, lute-
ina, zeaksantyna, likopen) wystpuj wwielu
warzywach iowocach (marchewka, pomidory,
kukurydza, owoce cytrusowe). Ich rola polega
nastabilizacji innych antyoksydantw ibloko-
waniu reaktywnych form tlenu. Powykonaniu
swojego zadania gin.
Polifenole spotka je mona wwielu owo-
cach, atake wzielonej herbacie (katechiny).
Oprcz walki zwolnymi rodnikami uczestnicz
wwydalaniu zorganizmu metali cikich.
Nienasycone kwasy tuszczowe (gwnie
omega 3) zawarte wtustych rybach, atake
woleju lnianym irzepakowym oraz woliwie
zoliwek (jednonienasycone kwasy tuszczowe).
Bonnik znajdujcy si wwarzywach iowo-
cach oprcz bardzo pozytywnego wpywu
namikroflor naszego przewodu pokarmowego
unieczynnia wiele czynnikw karcinogennych
(inicjujcych procesy nowotworowe).
cyjne (kwas rozmarynowy, karnozol, kwas
karnozynowy, karwakrol). S to: rozmaryn,
szawia, mita.
Mineray (gwnie wap iselen) bior udzia
wreakcjach enzymatycznych, unicestwiajcych
wolne rodniki.
n Lek. med. Wojciech Urbaczka
45
 Moja walka ze stresem

Nie ma tego
zego...
Otym, jakkorzysta zdowiadcze innych, oposzukiwaniu rozwiza wsytuacji
stresowej, olekarstwach nastres mwi Elbieta Jdrzejczyk

JakPani walczy ze stresem?

Ze stresem staram si zawsze radzi sobie
sama. Cho, przyznaj, chtnie czytam wy-
powiedzi ludzi, ktrzy ze stresu wyszli, ktrzy
sobie znim poradzili. Czerpi zich dowiad-
czenia. Takie osobiste historie s lepsze ni
mdre, psychologiczne ksiki. Kady znas
ma jakie swoje cele, marzenia, chciaby, eby
ycie biego takim torem, jaki sobie zaplanuje.
Iwtedy jest szczliwy. Ale ycie, wiadomo,
biegnie zazwyczaj swoj drog ijeli nasze
plany nam nie wychodz, jeli spotyka nas
co zego, jeli dopada nas jaki przykry
przeom, towwczas popadamy wstres.
Jedyn rad, zawsze sobie topowtarzam, eby
nie przeywa stresu, tonie zgbia go, tylko
zobrazowa sobie, codobrego moe nie dla
nas taka sytuacja.

Wmyl powiedzenia Nie ma tego

zego, coby nadobre nie wyszo?
Dokadnie. Najpierw trzeba sobie odpowiedzie,
dlaczego tak si stao? Cospowodowao sytu-
acj, ktra wywoaa stres? Jaka jest tego stresu
geneza? Stara si nie rozczula nadsob, nie
rozpacza, nie wylewa ez nadt drastyczn
sytuacj, ktra ma miejsce, aszuka jedynie
rozwiza danej sprawy. Nazimno przeanalizo-
wa swj bl. Cho wiem, enie zawsze tojest
proste iewymaga czasu.

Stres moe mie rne przyczyny...

Ja swj pierwszy stres przeyam wmomencie,
kiedy majc 30 lat, owdowiaam izostaam
sama zdwjk crek nawychowaniu. Miay 8
i9 lat. Do szybko wziam si wgar. Nie
byo czasu nazy. Nie rozczulaam si nadtym,
edzieci nie maj ojca staraam si zapewni
im wszystko tak, jakby tego ojca miay.
Chciaam, by dom funkcjonowa normalnie, by
dziewczynki mogy normalnie y, by byo im
lej. Zreszt itak oddugiego czasu wszystko
byo namojej gowie.
Potem kolejny cios. Okradziono mi firm,

46

dorobek mojego ycia zosta wjednym
momencie cakowicie zniszczony. Moje
plany upady. Trzeba byo wszystko zaczyna
nanowo. Ale nie poddaam si, nie zaama-
am rk. Pogodziam si ztym, postanowiam
szuka odpowiedzi, dlaczego tak si stao
iznale rozwizanie, by szybko ztego ko-
potu wyj izrobi co, by nie cierpie zbyt
dugo. Ja nigdy nie rozczulam si nadsob
poporace. Szybko zapominam otym,
cozaistniao, azaczynam si skupia natym,
coteraz mogoby zaistnie dobrego. Jeli
naprzykad nie jestemy zadowoleni zobrotu
wdanym miesicu, tonie zaamujmy si,
lecz szukajmy rozwiza, comona zrobi,
eby go zwikszy. Jeli szybko zapomnimy
onegatywnych stronach jakiej sprawy,
pozytywne wyjcie ztrudnej chwili szybko da
nam satysfakcj.
Utrata bliskiej osoby jest czym
strasznym. Tostan depresyjny. Czasem
depresja jest tak silna, enie pomoe
nic. Czasem jednak niezbdny jest jaki
motor dodziaania. Gorzej, jeli ion nie
pomaga. Niektrym trudno jest powie-
dzie sobie: Nie ma copaka, trzeba
si bra doroboty, Trzeba wzi
si wgar!. Pani te zmuszaa si
doycia?
Pocztkowo tak tego nie odczuwaam. Zda-
waam sobie spraw, ewszystko spoczywa
namnie. enie mam nakogo scedowa swoich
obowizkw. Akiedy ycie nabrao stabilizacji,
kiedy wydawao mi si, eju wyszam zopre-
sji, edaam rad, zaczam chorowa.
Tak dziaa ukryty, wyparty stres. Wypadaj
wosy, bol minie, szwankuje odek...
Jednym sowem obserwujemy oglne osa-
bienie organizmu. Mnie gwnie zaczy nka
dolegliwoci gastryczne, zktrymi trudno
byo mi si upora. Wtym czasie rozpocz-
am wspprac zfirm, gdzie spotkaam si
ze wspaniaymi ludmi. Zatem, czciowo,
lekarstwem namoj trudn sytuacj staa
si praca, rozmowy, towarzystwo innych.
Napewno nic nie daje rozpamitywanie tego,
cosi stao, wracanie dodawnych, przykrych
spraw imylenie, coby byo, gdyby... Nie
mniej, dziaanie napenych obrotach wwa-
runkach tzw. ukrytego stresu spowodowao,
emj organizm sta si tak saby, wty,
jakrolina bez wody. Szukaam suplementu,
produktu, ktry byby dla mnie dobry, ktry by
mnie wzmocni. Itak trafiam naAlveo. Stres
przecie powoduje ogromne ubytki worga-
nizmie icho bymy, nie wiem, jakdziaali,
jaksi ratowali, wewntrznie tracimy wartoci
odywcze. Tylko stosowanie odpowiednich
specyfikw, diet doprowadza doregulacji
wywiad
organizmu. Pomoc psychologiczna moe by
czci terapii antystresowej. Najpierw trzeba
wzmocni kondycj.
Elbieta Jdrzejczyk
Wsytuacjach stresowych zawsze zczym urodzia si 25 wrzenia 1965 roku wRud-
przesadzamy. Albo za duo jemy, albo za kach, wwoj. witokrzyskim. Zwyksztace-
mao, albo naduywamy alkoholu, albo nia jest kosmetyczk. Wczerwcu 2004 roku
sodyczy... rozpocza wspprac zAkun, oddwch
Nie do, estres nas osabia, niszczy, lat pracuje napozycji Vicepresidenta.
tojeszcze sami tospustoszenie pogbiamy. Wwolnych chwilach czyta, spaceruje ijedzi
Atymczasem musimy zapewni organizmowi narowerze.
Obie crki rwnie s zwizane zfirm.
waciwy rozwj, zanim dopadnie nas jaka
22-letnia Marzena pracuje napozycji Dyrek-
powana choroba. Stres umnie spowodowa tora Sieci Regionalnej, a21-letnia Klaudia
zaburzenia hormonalne. Szukaam rozwiza, jest Liderem Dywizji.
eby da sobie ztym rad. Nie naleaam
dozwolennikw medycyny naturalnej, ale te
nie chciaam bra lekw. Szukaam innych czy choroba rodzicw, najbliszej osoby,
drg, czego dla siebie. Chciaam, eby mj mier ma, ony.
organizm osign rwnowag, bym czua
harmoni. Ajakwiadomo, naharmoni wpywa Alevo, wspomniaa Pani... Chyba najwa-
sze sfer yciowych czowieka: zawodowa, niejsza jest caa ta otoczka wok prepa-
zwizku rodzinnego, partnerskiego, sporto- ratu, ktra dotyczy profilaktyki zdrowia.
wa, zdrowotna ireligijna, czyli medytacje, Alveo jest jakkierunkowskaz?
wyciszenia imodlitwy. Ja postanowiam zacz Alveo jest t przyczyn, pocztkiem zrozumie-
odratowania zdrowia. nia, enaley osiebie dba. Kiedy zaczynasz
pi Alveo, rzucasz palenie, zaczynasz diet,
Myli Pani, ejeli kto przeywa stres, pijesz wicej wody, chcesz uprawia sport. Pi-
zaamanie psychiczne, tozamiast wybra cie Alveo uwiadamia ludziom, naczym polega
si dopsychologa, powinien i naprzy- troska osiebie.
kad dodietetyka?
Tobardzo dobry pomys! Cho pewnie nikomu Zaopiekujmy si sob! moe takie
nie przyjdzie dogowy. Ludzie szukaj rozwiza- haso powinno nam przywieca? Mwmy
nia kocowego, takiego jakleki, bo tonajpro- sobie: napij si wody, id naspacer,
ciej. Atabletka tylko czciowo uleczy chor odpocznij, zrb sobie przerw wpracy,
psychik. Stres wzmaga te ze odywianie pozwl sobie naco przyjemnego...
wanie, take brak ruchu. Jeli chcemy sobie Podstaw zdrowia jest polubi siebie. Inaczej
pomc, musimy wykona pewien wysiek pracy siebie zniszczmy. Niektrzy uwaaj, ebranie
nadsob. Musimy zastanowi si, conam lekw podczas choroby tojest wanie dbanie
sprzyja. osiebie.
Suchamy uwanie mdrych rad, apotem Ale toza pno... Trzeba zrobi wszystko,
itak wracamy dostarych smutkw. by zapobiec chorobie.
Suchamy, jaknam si mwi: rzu pale- Czsto nie mamy wiadomoci, cosi znami
nie, we si za siebie, wyjd naspacer, dzieje. Gonimy za yciem, nie zawsze wiedzc,
ale potem itak nic nie robimy ze sob. pocoiwjakim kierunku. Gdy jestemy zdrowi,
Najtrudniej jest nam wzi si za siebie. gdy wystarcza nam si, zapau, nie obchodzimy
Aju nikt nie chce takiego wysiku podj samych siebie. Lekcewaymy swj organizm.
wstresie. Jestemy jaksamochd, ktry ma paliwo,
Przede wszystkim trzeba chcie ztego stanu ale gdy si wcza nagle czerwone wiateko,
wyj. Ale jeli bdziemy tkwi wnaszej towtym momencie trzeba wyway jazd,
zapaci inic nie zrobimy, by sobie pomc, eby nam tego paliwa nie zabrako. Umiejtnie
tostres bdzie si tylko pogbia. Jeli jecha natej rezerwie iuzupenia stopniowo
marz, by przej si powparku, tomusz braki. Czasem trzeba te zahamowa. Izatrzy-
wsta itam pj. Jeli nie wyjd zdomu, ma si. Najlepiej napostoju wcieniu lasu...
tosi tam nie znajd. Trzeba zrobi ten Iodpocz.
pierwszy krok. Trzeba duo silnej woli, moty-
wacji. Dobrze jest te wspiera si literatur, n Rozmawiaa Zofia Rymszewicz
czyta ksiki mdrych ludzi, ktrzy te co fot. Marcin Samborski / Fpress
podobnego przeyli. Bo przecie nie ma ludzi
mocnych. Kady jest istot, ktra ma za sob
trudne przejcia. Czy tojest choroba dzieci,
47
 Medycyna ekologiczna
Uywki
Kiedy sigamy poalkohol
lub narkotyki, wypalamy
kolejnego papierosa
dlaczego s
lub wypijamy dziennie
kilka filianek kawy,
rzadko mylimy
okonsekwencjach.
Kada ztych uywek daje
chwilowe odprenie,
toksyczne?
pozwala zapomnie
Jestemy narodem znanym ztego, elubimy
oproblemach. Kopoty siga pobutelk. Okazji jest mnstwo Witamina B5 (kwas pantotenowy) uczestniczy
maj tylko ci, ktrzy urodziny, imieniny, narodziny dziecka, wita.
Bez okazji, wtrakcie spotka towarzyskich
naogowo pij, pal te rzadko kto wylewa za konierz. Zdanych si organizmu). Naley donajmniej trwaych
lub narkotyzuj si Pastwowej Agencji Rozwizywania Proble-
mw Alkoholowych wynika, epoalkohol si-
twierdzimy. ga ponad 80% dorosych Polakw. Mczyni
Nic podobnego! uzaleniaj si odniego ponad 2 razy czciej
ni kobiety. Jednak toone sabiej metabolizuj
Okazjonalne siganie alkohol. Prawie 13% Polakw pije szkodliwie
pouywki te jest iryzykownie, auzalenionych odalkoholu rwnym ok. 80 kcal.
jest 3% Polakw. O40% wcigu ostatnich
niebezpieczne dla 5 lat wzroso spoycie wdki, ao10% piwa.
zdrowia! W2008 roku statystyczny Polak wyda naal-
kohol ponad 700 z. Toniepokojce dane. Tym
bardziej, ecoraz wicej osb zaczyna pi,
aby uciszy codzienny stres. Nie pijemy wic
tylko dlatego, bo chcemy, ale (paradoksalnie)
bo musimy. Zestresowani pijcy Polacy tkwi
wbdnym kole, szafujc wasnym zdrowiem.
Podwjna dawka toksyn niszczy ich zdrowie
zjednej strony dziaaj te, bdce wynikiem
stresu, zdrugiej alkoholu. Aponad 60
rodzajw chorb iurazw ma zwizek ze
spoywaniem alkoholu.
Alkohol pozbawia nas cennej
energii
Rocznie napapierosy Polacy wydaj miliardy Wysokoprocentowe napoje wypukuj zorgani-
zotych. Gdyby te same pienidze przeznaczy zmu cenne pierwiastki oraz witaminy, szczegl-
naprofilaktyk zdrowotn, bylibymy narodem nie te zgrupy B. Tymczasem caa rodzina wi-
sporadycznie odwiedzajcym lekarzy. tamin zgrupy B rewelacyjnie koi nasze nerwy!
Stajemy si spokojniejsi, wyciszeni, mamy
sprawniejszy umys. Witamina B1 (tiamina)
poprawia kondycj psychiczn iumysow,
bierze udzia wprocesie trawienia. Zapobiega
artretyzmowi imiadycy naczy. Witamina B2
(ryboflamina) wzmacnia odporno organi-
zmu, bierze udzia wsyntezie biaka oraz prze-
V. Yakobchuk - Fotolia.com
mianie wglowodanw ituszczw, pomaga
przyswoi elazo. Witamina B3 (niacyna)
wspdziaa wsyntezie hormonw
pciowych oraz przemianie materii,
reguluje poziom cukru wekrwi.
Gdy mamy jej za mao,
szybciej si mczymy,
48
wpadamy wdepresj, czsto boli nas gowa.
wwytwarzaniu przeciwcia ibierze udzia
wregeneracji tkanek (zapobiega starzeniu
witamin zgrupy B toznaczy, ewwyniku
przetwarzania naturalnych rde mnstwo tej
witaminy ucieka.
Spalenie alkoholu pozbawia nas cennej
energii. Rozoenie 200 ml alkoholu jest
rwnoznaczne zwydatkiem energetycznym
Zbiochemicznego punktu widzenia alkohol
jest siln trucizn, ktra niszczy komrki.
Wraz zkrwi transportowany jest dowszyst-
kich komrek ciaa. Alkohol dziaa toksycznie
bezporednio natkanki. Przez picie, nawet
sporadyczne, jeden znajwaniejszych
ukadw organizmu nerwowy, jest szcze-
glnie zagroony! Alkohol tumi nie tylko
podstawowe, ale niemal wszystkie funkcje
mzgu! Jego toksyczne dziaanie powoduje
m.in. zmiany zanikowe mzgu imdku,
zwyrodnienia wpatach czoowych iubytek
tzw. szarej substancji mzgu oraz szczeglnie
szkodzi korze mzgowej. Powoduje zaburzenia
wtransporcie neuroprzekanikw. Zaburzenia
percepcji, ble natle nerwowym, poraenia
totylko 1% kopotw. Alkohol, cojest bardzo
Czy wiesz, e...
70 filianek kawy wypitych wcigu jednego
dnia jest dawk mierteln
a5 milionw ludzi rocznie umiera
nawiecie zpowodu skutkw palenia
(co6,5 sekundy jedna osoba!)
lina palacza zwiksza ryzyko zachorowania
naraka jamy ustnej
kobiety, ktre pal naogowo, boleniej
przechodz miesiczki
duo nikotyny, cia smoowatych iinnych
szkodliwych substancji znajduje si
wkocowej czci papierosa, dlatego (jeli
ju niestety palimy) nie naley wypala go
dokoca
 ze wiata nauki
Ciarne kobiety ialkohol
Przysze mamy, ktre sigaj powysokoprocentowe trunki, powinny by wiadome tego, jakwiele
ryzykuj: zdrowiem, aniejednokrotnie nawet yciem wasnego dziecka! Picie przez ciarne kobiety
moe m.in. spowodowa:
poronienie
wady serca, mzgu inerek udziecka oraz jego nisk wag urodzeniow.
Alkohol nawet wminimalnych dawkach (np. jedno piwo!) jest niezwykle grony, poniewa jego
czsteczki bez trudu przenikaj przez oysko, bezporednio dziaajc napd. Wedug lekarzy ju ok.

Kirill Zdorov - Fotolia.com

40 minut potym, jakmatka wypije alkohol, jego stenie wekrwi dziecka jest takie samo, jakuniej!
Niebezpieczny dla dziecka, awywoany przez pijc matk jest tzw. alkoholowy zesp podowy FAS
(zjz. ang. Fetal Alcohol Syndrome). Cho matka tego nie czuje, poprzez picie alkoholu powoduje
nieodwracalne zmiany udziecka, zarwno fizyczne, jakipsychiczne. Dzieci zFAS cierpi pouro-
dzeniu np. nadeformacje twarzy, maj niski wzrost oraz czsto s upoledzone umysowo. Ju picie
alkoholu przez matk wpierwszym trymestrze ciy wpywa negatywnie nadziecko.

grone, prowadzi dozapalenia wielonerwo-
wego (polineuropatii). Powoduje nadpobu-
dliwo worodkowym ukadzie nerwowym,
coprowadzi domierci komrek nerwowych.
Niestety, jest toprzyczyna tego, ekiedy
odstawiamy alkohol czujemy si cakowicie
bez formy.
Alkohol tylko nachwil koi nerwy. Pniej
jednak jest przyczyn nie tylko kaca fizycznego
(bl gowy, mdoci itd.), ale take moralnego.
Kiedy przestajemy pi inatrzewo spoglda-
my oraz weryfikujemy swoje ycie, potocznie
mwic: siada nam psychika. Wpadamy
wdepresj. Stres, ktry prbowalimy zapi,
uderza podwjnie. Wefekcie zdarzaj si napa-
dy zoci, agresji, niepokoju iznw sigamy
pokieliszek, aby znale si wzupenie innym,
bogim stanie...
Ponarkotyki sigaj dzieci!
Wedug sownikowych definicji narkotyki torod-
ki odurzajce pochodzenia rolinnego (kokaina,
heroina) lub syntetycznego (np. brown sugar),
powodujce halucynacje, eufori, znoszce bl,
uspokajajce. Dziaaj pobudzajco nakor m-
zgow, zwikszaj stenie adrenaliny, codaje
osobie sigajcej pote uywki wraenie, ecay
wiat doniej naley, emoe wszystko. Dziaanie
tojest jednak krtkotrwae. Czste siganie
ponie powoduje uzalenienie, za przerwanie
tzw. gd narkotyczny, wicy si zdolegliwo-
ciami fizycznymi ipsychicznymi.
Uzalenienie odnarkotykw niszczy przede
wszystkim ukad nerwowy czowieka.
Pierwszymi komrkami, ktre nanie reaguj,
s neurony, ktrych praca polega naprze-
kazywaniu informacji. Dochodzi dozmian
wmdku. Narkoman ma kopot zkontrol
wasnych ruchw, odczuwa drenie mini.
Niestety, ponarkotyki nie sigaj tylko doroli
ludzie. Najmodsi narkomani maj po89 lat!
Wedug bada Instytutu Psychiatrii iNeuro-
logii wWarszawie a23% uczniw ze szk
ponadpodstawowych prbowao amfetaminy,
a8% heroiny! A40% prbowao marihu-
any. Wtym ostatnim przypadku wrd wielu
modych ludzi panuje przekonanie, enie
jest ona grona dla zdrowia. Tomit! Ona take
zaburza prac ukadu nerwowego iprowadzi
douzalenienia.
Coraz wicej ludzi siga ponarkotyki nie dla
przyjemnoci, ale (jak sdz) z... konieczno-
ci. Jedn zprzyczyn jest ch poprawienia
wydolnoci swojego organizmu ipraca ponad
ludzkie siy. Tak moliwo stwarza kokaina,

Anyka - Fotolia.com
DoEuropy ju kilka lat temu dotara niezwykle
zdrowa moda naniepalenie. Coraz wicej
modych ludzi uwaa nikotyn za przejaw zego
gustu ismaku.

49
 Medycyna ekologiczna

kotyn szybciej odpanw. Jednak wprzypadku

Pijemy coraz wicej napojw energetyzujcych obu pci palenie papierosw wpywa niezwykle
Zwykle sigamy ponie dlatego, epotrzebujemy silnego wspomagacza wpracy, stajemy przed wzmo- szkodliwie naukad nerwowy. Tkanka mzgowa
onym wysikiem fizycznym. Cho daj krtkotrwae efekty, ciesz si ogromn popularnoci. Zawieraj jest bardzo wraliwa naniedobr tlenu.
kofein, tauryn oraz mnstwo innych skadnikw, ktre dziaaj pobudzajco naukad nerwowy ipodno- Awanie nikotyna oraz tlenek wgla skutecznie
sz cinienie krwi. Ich plusem (azarazem minusem) jest dostpno. Mona je kupi wzasadzie wsz- blokuj utlenianie tkanki mzgowej. Dziaaj
dzie. Tymczasem przedawkowanie napojw energetyzujcych powoduje nadpobudliwo, bezsenno, podstpnie, poniewa wpierwszym etapie roz-
arytmi oraz podranienia ukadu pokarmowego. Tak jakwprzypadku picia kawy, sigajc ponapoje szerzaj naczynia ttnicze mzgu. Wkolejnym
energetyzujce, naley pamita odostarczaniu organizmowi wikszej iloci witamin imineraw, ktre jednak ju zwaj, by nakoniec doprowadzi
zostaj przez te wspomagacze skutecznie wypukiwane. Niestety, s dostpne take dla dzieci, ktre doich stwardnienia toza powoduje wanie
chcc by bardziej dorose chtnie ponie sigaj. Nawet kilkulatki kupuj je wsklepach! Tymczasem niedotlenienie tkanki mzgowej. Niedotlenione
wedug naukowcw zUniversity of Adelaide wAustralii ju powypiciu 250 ml takiego napoju wzrasta komrki pracuj nazwolnionych obrotach,
lepko krwi, cozwiksza ryzyko tworzenia si skrzepw. Puszka napoju podnosi cinienie krwi, zwiksza powoduj m.in. kopoty zpamici iskupie-
ttno icinienie. Cakowicie powinny je wykluczy osoby znerwicowane iyjce wstresie! niem si.
Osoby palce trac przez palenie duo wicej
witaminy C ni inni. Maj wic
ktra ma silne dziaanie stymulacyjne iaktywi- znacznie obnion odporno.
zuje m.in. nasz ukad nerwowy. Pojej zayciu
znikaj naturalne potrzeby, takie jaknp. sen,
odchodzi take uczucie zmczenia. Podobnie
dziaa amfetamina, ktra dodatkowo powoduje
jadowstrt, dlatego, niestety, czsto sigaj

ska
poni modelki, ktre musz dba olini!

trow
a Pio
Papieros obnia nasz

rzyn
odporno

Kata
Polacy s uzalenieni odnikotyny, ktra ma

fot.
rwnie szkodliwy wpyw nazdrowie, jakal-
kohol. Pali aponad 10 milionw rodakw,
zczego poowa robi toju odponad
20 lat! Rocznie wydajemy napapie-
rosy aponad 16 miliardw zotych
(nawiecie te wydatki wynosz blisko
500 miliardw dolarw!). Zwykle osoba
palca zapytana oto, dlaczego pali, twierdzi,
epapieros koi nerwy, uspokaja, agodzi stres
inapicia. Lek. med. Jzef
Tyto zawiera mnstwo szkodliwych substancji Krop, znany ordownik
toksycznych. Przez to, ekobiety maj mniejsz medycyny ekologicznej,
pojemno klatki piersiowej oraz szybsz prze- autor ksiki Ratujmy si elementarz
mian materii, towanie one zatruwaj si ni- medycyny ekologicznej nie ma wtpliwoci:

Czy kawa tylko pobudza?

Wikszo znas nie wyobraa sobie poranka bez filianki pachncej kawy. Jedni wierz, edziki
temu szybciej zaczn pracowa napenych obrotach, inni, bo lubi. Wcigu dnia zwykle pijemy
kaw, aby usun oznaki zmczenia, pobudzi dodziaania kor mzgow. Irzeczywicie wwik-
szoci wypadkw kawa pozwala osign te efekty za spraw zawartej wniej kofeiny, ktra byska-
wicznie jest wchaniana zprzewodu pokarmowego doukadu krenia.
Picie kawy zakca gospodark mineraln organizmu. Przez to, edziaa moczopdnie, skutecznie
wypukujemy zniego witaminy zgrupy B, magnez, potas, cynk oraz wap. Kawa jest take rdem
toksycznych wolnych rodnikw. Szczeglnie niebezpieczne jest wypukiwanie przez kaw magnezu.
Gdy wnaszym organizmie jest go wystarczajco duo, toksyczne metale cikie maj utrudniony do-
stp. Magnez chroni nas m.in. przed oowiem, kadmem, rtci iarsenem. Jeli jednak magnezu jest
Duan Zidar - Fotolia.com

za mao, towanie grone metale przejmuj jego rol! Nasz ustrj dopuszcza je dometabolizmu,
cowefekcie moe prowadzi np. douszkodzenia komrek nerwowych czy rozwoju nowotworw!
Uwaga! Kawa uzalenia rwnie skutecznie, jaknikotyna ialkohol, dlatego tak trudno zniej zrezygno-
wa. Wicej: im duej j pijemy, tym zczasem dziennie wypijamy coraz wicej filianek. Zpozoru
niewinna imile pachnca maa czarna zwiksza ryzyko zawau serca inadcinienia ttniczego.
Powoduje take zaburzenia snu, szczeglnie ta wypita tu przed pjciem spa.

50

dym tytoniowy zawiera ponad 1200 zwizkw
chemicznych, zktrych 60 ma potwierdzone
dziaanie rakotwrcze.
Wysuszony li tytoniowy poddawany jest
dziaaniu rnych amortyzujcych zwizkw
chemicznych. Dla poprawy smaku wyrobw
tytoniowych dodaje si nawet cukier tumaczy
dr Jzef Krop wswojej ksice. Ponadto sam
rolin spryskuje si trujcymi rodkami owa-
dobjczymi, atyto zawinity jest wpoddan
dziaaniu rodkw chemicznych papierow
bibuk, ktra palc si, uwalnia jeszcze wicej
zanieczyszcze.
Zmiana stylu ycia lepsza
odnaogw!
Wcale nie trzeba pi, pali czy siga ponar-
kotyki, aby czu zadowolenie zycia. Jednym
ze sposobw jest zwrcenie szczeglnej uwagi
nato, cokadziemy natalerz. Zamiast siga
popapierosa, aby mc si skupi, lepiej je
duo warzyw liciastych ikieki pszenicy. S
rdem choliny. Wnika ona bezporednio
dokomrek mzgowych suy pomoc przy wietnie dotleniaj mzg, poniewa poprawia-
zapamitywaniu ikoncentracji. Skutecznymi po-
mocnikami s take banany, orzechy imigday
zawieraj magnez, ktry wypukuje kawa, niszczy
nikotyna ialkohol. Magnez nie tylko poprawia
zdolno zapamitywania, ale take agodzi
objawy zaburze snu izmczenia.
Zmieniajc styl ycia, warto sign posu-
plementy diety. S skoncentrowanym rdem
witamin, mineraw iinnych substancji od-
ywczych, uzupenieniem normalnej ywnoci.
Toprodukty oczyszczajce idetoksykujce
cojest szczeglnie wane wprzypadku osb,
ktrych organizm jest mocno zatoksyczniony
wwyniku picia kawy, palenia papierosw czy
picia alkoholu.
Pamitajmy, ecodzienne ycie,
wktrym naraeni jeste-
my nastres, sigamy
pouywki, wzmaga
zapotrzebowanie
nadodatkowy zastrzyk
energii. Co, poza
Odalkoholu niezwykle atwo si uzaleni.
Terapie wyjcia z naogu trwaj natomiast nieraz
latami. Czsto chorzy nawet podugiej abstynen-
cji wracaj dopicia.
ze wiata nauki
Czy odlekw mona si uzaleni?
Sami Polacy uwaaj, etak przede wszystkim wymieniajc leki przeciwblowe. Tego zdania jest
a82% rodakw jakwynika zbada TNS OBOP (2008 r.). Jednak tego uzalenienia obawia si
zaledwie 9% respondentw, twierdzc, ezaywaj leki przeciwblowe wiadomie, bez moliwoci
uzalenienia. 26% badanych obawia si skutkw ubocznych przyjmowania tych lekw, natomiast
20% ma wtpliwoci, codoich skutecznego dziaania. 65% Polakw jest zdania, ewnaszym
kraju leki przeciwblowe s naduywane, jako gwny problem wskazujc te kupowane bez recepty,
cowie si zich dostpnoci.
Inn grup lekw, odktrych Polacy si uzaleniaj, s leki nabezsenno. Tymczasem nie lecz
one przyczyn bezsennoci (np. ycia wchronicznym stresie), ajedynie pomagaj zasn. eby
wyleczy bezsenno, naley znale jej przyczyn (depresj, stany lkowe, stres). Wedug bada
epidemiologicznych naleymy dogrupy krajw, wktrych jest najwiksze spoycie rodkw nasen-
nych. Tymczasem trzeba by ostronym! Leki zioowe np. zawierajce walerian szkodz osobom
wpodeszym wieku (mog prowadzi dozaburze wiadomoci). Odrodkw nasennych mona
si uzaleni, kiedy ich zaywanie staje si nieodcznym elementem wieczoru: przed pjciem
spa musz zay lekarstwo. Nage ich odstawienie powoduje objawy neurologiczne, takie jaknp.
drenie rk, napady drgawkowe.
suplementami oraz zmian diety, moe jeszcze granie wtenisa czy pywanie. Dodatkowo
skutecznie doda energii? Niezwykle wana patrz optymistycznie naycie, s inaczej
jest aktywno fizyczna. Regularne spacery nastawieni dopracy ni ich zestresowani
koledzy, ktrzy jedyn aktywno fizyczn
j ukrwienie isprzyjaj powstawaniu nowych maj przed wasnym telewizorem, sigajc
neuronw. Wedug bada przeprowadzonych pokolejn puszk zpiwem.
przez dr. Artura Kramera zUniwersytetu Illinois
wUSA nawet niewielki wysiek fizyczny moe n Magorzata Przybysawska
mie ogromny wpyw naprac mzgu uosb
Yurok Aleksandrovich - Fotolia.com
popidziesitce! Ludzie, ktrzy uprawiaj
jakikolwiek sport, nie musz siga poalkohol
czy narkotyki, aby czu si
pewnymi siebie. Tak
pewno wyzwala
wnich bieganie,
TEST CAGE rozpoznanie
problemu alkoholowego
Wielu terapeutw wykorzystuje ten test, aby
sprawdzi, czy pacjent jest ju uzaleniony
odalkoholu lub czy znajduje si wgrupie
ryzyka. Naley odpowiedzie nacztery pytania.
Uosb, ktre odpowiedz naprzynajmniej dwa
znich twierdzco, istnieje ryzyko, eulegn
naogowi lub ju maj kopoty zpiciem.
1. Czy czue (czujesz), epowiniene ograni-
czy spoycie alkoholu?
2. Czy kiedykolwiek denerwowali ci ludzie,
ktrzy krytykowali, ezbyt czsto zagldasz
dokieliszka?
3. Czy kiedykolwiek czue si le ztego
powodu, epijesz?
4. Czy zdarzyo ci si (zdarza) zaczyna dzie
oddrinka tylko dlatego, aby uciszy nerwy,
zapomnie oproblemach lub opanowa
kaca?
51
 Otyo choroba XXI wieku

yjesz Kobiety wciy nie powinny je za dwoje

tomit. Wanie one zuwag powinny wybiera
produkty, odrzucajc te niezdrowe.

nie poto,
aby je
Aponad 1 miliard ludzi nawiecie jest otyych!
Copowstrzymuje nas przed traktowaniem poywienia
jedynie jako elementu potrzebnego doycia,
anie jego sensu itreci? My sami! Jedzc wicej

Joanna Zielinska - Fotolia.com

ni powinnimy, prbujemy uciszy skoatane
nerwy, wyleczy depresj, zapomnie okopotach.
Skutecznie uspokaja czowieka zwaszcza niezdrowe
jedzenie. Niestety, tylko nachwil. Potem powoduje
mas problemw.

Gd topotrzeba, apetyt tonawyk mawiaj Naaknienie wpywaj przede wszystkim

Czy wiesz, e...
osoby, ktre przerywaj palenie, przybieraj
nawadze zwykle ok. 10 kg rocznie, ponie-
wa zastpuj papierosa, ktry wycisza ich
emocje, czym dojedzenia
nadmierne spoywanie pokarmw nosi
fachow nazw: hiperfagia
lk idepresja zmuszaj nas dosigania czowieka. Orodkowy ukad nerwowy otrzymuje
pobardzo kaloryczne jedzenie
osoby znadwag iotye s trzykrotnie
bardziej naraone nawystpienie demencji
ni ludzie szczupli
dietetycy. Inie ma wtym stwierdzeniu cienia
przesady. Apetyt jest tym wikszy, im czciej
si denerwujemy, nie potrafimy pokona
codziennych problemw, zbyt wysoko stawiamy
sobie poprzeczk. Wefekcie osoba nie potrafi-
ca poskromi apetytu staje si osob znadwag
lub oty. Nadwaga iotyo nie s jednak
same wsobie przyczyn kopotw ze zdrowiem.
S ich objawem.
Kiedy mzg chce je...
Istniej dwa typy otyoci: pierwotna (inaczej
pokarmowa) iwtrna. Pierwsza zwizana jest
m.in. zczynnikami rodowiskowymi, uwarunko-
waniami genetycznymi istylem ycia, natomiast
drugi typ otyo wtrna moe by ubocz-
nym efektem zaywania lekw (hormonalnych,
uspokajajcych iinnych) czy zaburze ukadu
nerwowego.
Dlaczego ukad nerwowy ma niezwykle istotny
zwizek zotyoci? Ot towanie on (ado-
kadnie orodki podwzgrzowe, wchomzgo-
wie ikora mzgowa) odpowiada za odywianie
informacje (bodce) otym, czy nasze tkanki
s waciwie odywione, czego im potrzeba.
Poich przeanalizowaniu, poprzez neuroprzeka-
niki, wywouje worganizmie poczucie sytoci
lub godu s totzw. mechanizmy aknienia.
neurotransmitery, czyli: serotonina, dopamina,
noradrenalina, ktre zwikszaj bd zmniejsza-
j aknienie nawglowodany ituszcze.
Jeli ukad nerwowy nie funkcjonuje prawi-
dowo (wwyniku np. stresu czy przemcze-
nia) informacje przez niego przesyane s
nieprawdziwe. Prostym przykadem jest np.
stres wpracy. Pocaym stresujcym dniu
wfirmie, wieczorem cho wcale nie jestemy
godni pochaniamy niewiarygodne iloci
jedzenia. Domaga si tego nasz wasny mzg,
aby zrelaksowa si izapomnie owielogodzin-
nym stresie. Ukad pokarmowy wcale nie chce
atakiej iloci poywienia! miao moglibymy
ogodzinie dwudziestej drugiej wytrzyma bez
duej porcji frytek lub ziemniakw, czekolady,
ciastek... Jednak mzg nie on potrzebuje tego
zapeniacza, wrcz si go domaga! Jednym
sowem dugotrwae dziaanie stresu (lub
innych problemw emocjonalnych) powoduje
wystpienie specyficznych reakcji ywienio-
wych (np. koniecznoci signicia poco
sodkiego), wrcz przymusu jedzenia.
Jedna zform uzalenienia
Otyo ma zwykle charakter wieloczynniko-
wy. Jeli staje si sposobem naycie, spe-
cjalici traktuj j jako form uzalenienia,
ktre podobnie, jaknp. alkoholizm trud-

52

no wyleczy! Wjakich sytuacjach moe doj
dotego uzalenienia? Kiedy np. otyoci
usprawiedliwiamy swoje yciowe poraki.
Nie udaje mi si znale wymarzonego
partnera, bo jestem gruba, twierdz kobiety
iaby zabi smutki, wieczorem, przed tele-
wizorem, wsamotnoci jedz kolejn porcj
lodw zbit mietan. Gdybym by chudszy,
napewno znalazbym wymarzon prac, nie
maj wtpliwoci otyli mczyni inapo-
cieszenie sigaj pochipsy, piwo, tust
golonk... Toniezdrowe jedzenie nachwil
wycisza nerwy, daje zudne poczucie ulgi.
Nastpnego dnia zy nastrj powraca. Znw
trzeba go wjaki sposb stumi. Anajpro-
ciej uczyni to, sigajc pojedzenie. Staje
si ono pocieszycielem, pozwala stumi
negatywne emocje. Wedug psychologw
jemy duo zmioci dosiebie. Jedzeniem
prbujemy sobie zrekompensowa niepowo-
dzenia, kopoty, codzienne problemy. Kiedy
ju skoczymy duy izwykle niezdrowy posi-
ek, nastpuje poczucie kaca moralnego.
Szybko jednak zostaje uciszone przez
zudne poczucie nadziei, eprzecie odjutra
zaczniemy si odchudza iwszystko bdzie
wporzdku. Tyle tylko, eowo jutro ma tak
naprawd bliej nieokrelony termin. Psycho-
logowie nie maj wtpliwoci uporanie si
zwasnymi emocjami jest jedyn skutecz-
n drog dozaprzestania objadania si.
Uspokojenie ukadu nerwowego (np. poprzez
zmian stylu ycia czy regularne zaywanie
niezbdnych witamin, pomagajcych wpracy
naszemu mzgowi) dziaa jakzaczarowana
rdka: jem wtedy, kiedy naprawd tego
chc, anie: musz.
Ogromne problemy otyych
dzieci
Wedug naukowcw zUniwersytetu Kalifornij-
skiego wUSA (badania z2008 r.) nie ma wt-
pliwoci jeli dziecko powyej trzeciego roku
ycia jest otye, toistnieje ogromne prawdopo-
dobiestwo, ejako osoba dorosa bdzie mie naciao iodwrotnie. Prostym przykadem tu-
nadwag lub cierpie naotyo. Zdanych Unii
Europejskiej wynika, eju prawie 30% dzieci
wEuropie jest otyych! WPolsce ich liczba
wcigu ostatnich lat wzrosa atrzykrotnie. Ma
wic wrcz charakter epidemiczny!
Pokaloryczne ibogate wskrobi przekski
(sodycze) sigaj zestresowani iprzemczeni
uczniowie wkadym wieku.
Wedug dr Julii Lumeng zMichigan University
dozwikszonego apetytu wrd dzieci mog
prowadzi take zmiany hormonalne, wynikaj-
ce zbraku snu. Dlaczego nasze dzieci nie wy-
sypiaj si wnocy? Ztych samych powodw,
codoroli ich ukad nerwowy nie funkcjonuje
prawidowo. rednio dziecko wszkole spdza
okoo 58 godzin dziennie. Tocika praca!
Klaswki s rwnie stresujce, jakwane
spotkanie mamy wpracy czy przygotowywanie
projektu dla klienta przez tat. Prawie 70%
rodzicw chciaoby, aby ich pociechy wprzy-
szoci zdobyy przynajmniej tytu magistra
(badania CBOS, 2007 r.). Wefekcie nasze dzie-
ci maj zapisany swj kalendarz zaj odwitu
donocy. Szkoa, dodatkowa nauka jzykw
obcych, kursy komputerowe, zajcia sporto-
we... Specjalici bij naalarm jeli rodzic
rwnoczenie nie zadba oto, aby dziecko miao
wystarczajco duo energii izdrowia (poprzez
spoywanie produktw bogatych wwitaminy lub
siganie pobezpieczn suplementacj), aby
raport
Cotojest psychosomaty-
ka?
Sowo psyche oznacza: psychika, natomiast
soma ciao. Psychosomatyka zajmuje si
badaniem wpywu oraz zalenoci psychiki
maczcym t zaleno jest np. rozmowa kwa-
lifikacyjna donowej pracy. Przed spotkaniem
zwykle towarzysz nam silne emocje wpostaci
strachu, zdenerwowania, niepokoju. Rwnocze-
nie znimi pojawiaj si konkretne dolegli-
woci, np.: bl brzucha, wymioty, dreszcze,
przyspieszone bicie serca. Tak wanie nasze
ciao odpowiada nasygnay wysyane przez
mzg. Czsto prbujemy je zaguszy, sigajc
pobatonika, czekolad, jednym sowem co
sodkiego.
wmedycznym pimie The Lancet wynika,
esztuczne dodatki doywnoci wywouj
udzieci takie zaburzenia, jakproblemy zkon-
centracj, wybuchy gniewu, atake alergie,
astm, mog te by przyczyn raka!
Nadwaga udziecka pociga za sob nie tylko
fizyczne problemy ze zdrowiem, ale ikopoty
zpsychik! Nastoletnie dziewczynki czuj si
nieatrakcyjne, odtrcone przez otoczenie. Aby
zapomnie okopotach, sigaj posodycze
lub poprostu zajadaj swoje problemy.
Zaczynaj tkwi wbdnym kole jedz coraz
wicej ibardziej tyj!
n Beata Rayzacher

Dieta iprzyzwyczajenia
ywieniowe kobiety wci-
y wpywaj nazdrowie
dziecka!
Naukowcy zImperial College wLondynie
napodstawie bada (2008 r.) doszli downio-
sku, enajpniej naok. 6 miesicy przed
planowanym zajciem wci przysza mama
powinna zrezygnowa ztzw. mieciowego
jedzenia (typu fast-food, gotowych produktw,
pozbawionych witamin, zdodatkiem konser-
wantw ibarwnikw) oraz uywek, azastpi je
poywieniem bogatym wskadniki mineralne.
Dziki temu prawdopodobiestwo, eurodzi
zdrowe dziecko siga 98%!
Kobiety otye adwa razy czciej rodz dziec-
ko poprzez cesarskie cicie oraz maj ci
zagroon poronieniem lub przedwczesnym
porodem.
Przysza mama powinna kadego miesica
przyty od1 do1,5 kg uwaaj angielscy
naukowcy zImperial College.
red2000 - Fotolia.com
sprosta tym wyzwaniom, mog pojawi si
kopoty zdrowotne.
Dzieci sigaj poniezdrowe jedzenie, poniewa
daje im ono zastrzyk energii. Wpraw-
dzie krtkotrway, ale zawsze.
Niestety, smakoyki kupo-
wane przez dziecko maj
mnstwo pustych kalorii,
niezdrowych kwasw
tuszczowych iszkodli-
wych konserwantw.
Zbada brytyjskich
naukowcw
opublikowanych
Stosujc diet, warto pamita, aby bya ona bogata wowoce iwarzywa.
Jednak nawet one nie s wstanie zapewni niezbdnej przy odchudza-
niu dziennej dawki witamin imineraw. Rozwizaniem jest signicie
pobezpieczne (toznaczy uznane narynku) suplementy diety.

53
 Rekonwalescencja aukad nerwowy

Powrt
dozdrowia
ioannis kounadeas - Fotolia.com

Trudno liczy nato, enigdy nie zachorujemy. Wankwesti jest to, jakszybko
zchorob si uporamy iczy nie staniemy si ofiarami rnego rodzaju
jej powika. Kopotw mona unikn. Pomoe wtym fachowa wiedza,
konsekwencja wdziaaniu iprofilaktyka, umoliwiajca lepsz regeneracj caego
organizmu.

Powrt dozdrowia pochorobach, urazach, czciowym lub cakowitym, podupadamy

Sztuczna komrka nerwowa
Zesp naukowcw zKarolinska Institutet
naUniwersytecie wLinkping (Szwecja) pra-
cuje wanie nadsztuczn komrk nerwow,
ktra ma komunikowa si zprawdziwymi
komrkami nerwowymi wciele za pomoc
neurotransmiterw. Komrka ma zastpi
dotychczasowe, dalece niedoskonae sposoby
stymulacji ukadu nerwowego za pomoc
impulsw elektrycznych. Powodoway one
skutki uboczne, stymulujc take przypadkowe
komrki nerwowe. Naukowcy maj nadziej,
ewprzyszoci dziki sztucznej komrce da
si leczy ludzi chorych umysowo lub tworzy
protezy mzgw dla ofiar wyleww.
M.Tomczak - Fotolia.com
zabiegach chirurgicznych, wypadkach wymaga nazdrowiu psychicznym. Cotoznaczy?
odorganizmu niebywaego wysiku. Potrzebuje le odywione iosabione chorob komrki
on natoczasu, witamin imineraw, niejed- mzgu nie s wstanie przekazywa pozytyw-
nokrotnie take zmiany dotychczasowego stylu nych bodcw dopozostaych ukadw. Mimo
ycia. Nazywamy ten okres rekonwalescencj. efizycznie teoretycznie powinnimy si czu
Jej czas trwania jest spraw indywidualn. Tym dobrze tak wcale si nie dzieje. Wpadamy nie
jest krtszy, im nasz organizm by przed zacho- tylko wbdne koo przede wszystkim stajemy
rowaniem silniejszy iwaciwie wyposaony znw przed niebezpieczestwem ponownego
wniezbdne skadniki odywcze (witaminy zachorowania, poniewa jestemy pozbawieni
imineray). si witalnych. Cogorsza ponowne zachoro-
wanie moe przebiega duo ciej igrozi
Komrki mzgu podochron jeszcze powaniejszymi powikaniami.
Szczeglnie zapalnym punktem, ktry ma ko- Niewaciwa rekonwalescencja moe doprowadzi
pot wpowrocie donormalnego funkcjonowania, dopowstania innych chorb, ktre maj rdo
jest nasz ukad nerwowy. Dotyczy towszystkich wpsychice czowieka, ale nie s zni bezpored-
ludzi, ze szczeglnym uwzgldnieniem dzieci nio zwizane. Tochoroby psychosomatyczne.
iosb starszych. Choroba osabia siy obronne Zalicza si donich m.in.: zesp wraliwego jelita,
organizmu. Jest wrogiem nie tylko ciaa, ale wrzody odka idwunastnicy, arytmi serca,
inaszej psychiki. Zdarza si, eczyni takie uszczyc, nawet nadczynno tarczycy. S trudne
spustoszenie, enawet powyzdrowieniu, dowyleczenia, poniewa przyjmowanie tabletek

Kady wypadek wie si zokrelonym

wczasie powrotem dozdrowia. Za w powrt
zkoniecznoci niezwykej dbaoci nie tylko
o ciao, ale i rwnowag psychiczn.

54

Kade zamanie czy stuczenie wymaga odnas
dodatkowego zastrzyku witamin imineraw
kameel - Fotolia.com
(bez terapii zwizanych zprac nadpsychik)
jedynie zalecza objawy napewien czas.
Wolne rodniki
wzmasowanym ataku
Wczasie rekonwalescencji kady znas powi-
nien zatroszczy si oprawidowe odywianie,
oto, aby wysypia si, wmiar moliwoci
przebywa wicej napowietrzu (spacery!),
nie stresowa si, pamita owitaminach
imineraach. Towcale nie s banalne rady!
Kiedy chorujemy, nasz organizm wytwarza duo
wiksze iloci tzw. wolnych rodnikw. Nawet
jeli pozbdziemy si wirusa czy bakterii, ich
cz wnas pozostanie, skutecznie prbujc
uszkodzi cay organizm.
Wolne rodniki s odpowiedzialne za powstanie
irozwj wielu schorze wtym tych najniebez-
pieczniejszych: udaru mzgu, schorze ukadu
nerwowego oraz chorb sercowo-naczynio-
wych, sprzyjaj take powstaniu nowotworw!
Wydaje si nam, ekiedy poprzejciu grypy
nie mamy ju kaszlu, kataru igorczki jeste-
my zdrowi. Niestety, nie cakowicie. Wolne
rodniki nadal podstpnie pracuj nanasz
niekorzy. Wtym czasie zaatakowane przez nie
komrki ulegaj nieodwracalnie uszkodzeniu
izniszczeniu!
Przeszkod dla funkcjonowania icakowite-
go powrotu dozdrowia dziki prawidowej
Strach przed chorob
duszy
Tak nazywane s rnego rodzaju choroby psy-
chiczne. Jakwynika zbadania CBOS (2008 r.),
boi si nanie zachorowa wikszo Polakw.
Cociekawe, a31% badanych osb niepokoi
si oswoje zdrowie psychiczne.
Czy wPolsce s warunki sprzyjajce po-
wstawaniu tego typu chorb? Zdecydowana
wikszo nie ma wtpliwoci, etak (72%
respondentw). Przyczynami s m.in. bezrobo-
cie, alkoholizm, niepewno jutra, stres.
rekonwalescencji jest uszkodzenie przez wolne
rodniki komrek nerwowych. Towanie dziki
fot. Marcin Samborski / Fpress
tym komrkom (jeli s prawidowo odywione)
wyzwalane s wnaszym organizmie tzw. hor-
mony szczcia. Gdy za jestemy szczliwi
szybciej iskuteczniej wracamy dozdrowia!
Cowarto wiedzie okomrkach nerwowych?
Ot te komrki (neurony) s najwaniejszym
elementem skadowym ukadu nerwowego. S
niezwykle energochonne icowane wprze-
ciwiestwie doinnych komrek ciaa, nie maj
moliwoci odnowy. Cotoznaczy? Potrzebuj
ogromnych iloci witamin imineraw, aby
mc prawidowo pracowa. Jeli ich nie
dostan, gin. Nie jestemy jednak bezradni.
Skuteczn broni wwalce zwolnymi rodnikami,
ktre nagromadziy si wnaszym organizmie
poprzebytej chorobie czy urazach lub zabie-
gach, s antyoksydanty. Bogate wnie s m.in.:
wiee owoce iwarzywa, zielona herbata, oleje
rolinne. Pomocne s take waciwie dobrane
suplementy diety, zapewniajce niezbdne ilo-
ci witamin imineraw, ktrych wolne rodniki
przede wszystkim nie lubi.
Uwierz, abdziesz zdrowy!
Nasz organizm posiada wrodzone umiejtno-
ci nie tylko dotego, aby pokona chorob,
ale rwnie, aby wrci dozdrowia pojej
przebiegu. Jednak jest toutrudnione, jeli np.
cierpimy nachoroby przewleke. Wpoczeniu
ze schorzeniem okresowym (np. gryp czy
przezibieniem) lub urazem, przy niewaciwie
wykorzystanej rekonwalescencji, mog spowo-
dowa nieodwracalne zmiany osabi mzg,
serce, nawet doprowadzajc domierci!
Niezwykle pomocny wpowrocie dozdrowia
jest efekt placebo, czyli wiara wto, ejestemy
zdrowi lub moemy szybko wyzdrowie. Za efekt
placebo odpowiada wnaszym mzgu tzw. jdro
plece. Aktywno jdra plecego powo-
duje uwalnianie si naturalnych substancji znie-
czulajcych endorfin. Efekt placebo zwizany
jest zmzgowym ukadem nagrody przewi-
dujemy pomylne rozwizania pokonkretnym
zdarzeniu. Jednak nasz mzg nie wykorzysta tej
wspaniaej moliwoci, jeli bdzie pracowa
nazwolnionych obrotach, cojest efektem
diety ubogiej wwitaminy imineray. Iodwrot-
nie waciwie odywiony bdzie naszym
sojusznikiem nie tylko wpowrocie dozdrowia,
ale iwprofilaktyce skutecznie utrudniajcej
zachorowanie.
n Beata Rayzacher
raport
Trzy pytania
doArkadiusza
Wodniczaka,
fizjoterapeuty
Czy istnieje zaleno midzy nasz
psychik aciaem?
Diagnoza irozpoznanie choroby stanowi dla
kadego pacjenta due obcienie psychiczne
iemocjonalne. Pojawiaj si liczne emocje,
zazwyczaj te negatywne, takie jakzo, lk,
przygnbienie, stres, obawa. Zaley nam przede
wszystkim naunikniciu blu inajaknajszyb-
szym powrocie dozdrowia.
Przewanie wtakich sytuacjach ciko nam
myle otym, emoemy poczu si lepiej.
Wtedy bardziej koncentrujemy si nadolegli-
wociach fizycznych.
Wjaki sposb stres sprawia, emamy
utrudniony powrt dozdrowia?
Stres jest zjawiskiem biologicznym, stanowi-
cym reakcj organizmu narozmaite stawiane
mu wymagania fizyczne lub psychiczne. Osoba
odczuwajca stres jest pobudzona emocjonalnie,
ma przyspieszon akcj serca, wysze cinienie
krwi. Funkcjonowanie organizmu jest zaburzone,
cowanie utrudnia powrt dozdrowia.
Wjaki sposb witaminy pomagaj nam
nie tylko zregenerowa si poprzebytej
chorobie czy urazach, ale rwnie wza-
chowaniu zdrowia?
Niedobr witamin worganizmie spowodowany
jest najczciej niedostateczn poda tych
skadnikw wdiecie, zwikszonym zapotrzebowa-
niem organizmu przy niezmienionej ich zawartoci
wpokarmach, upoledzeniem wchaniania bd
oddziaywaniem niektrych lekw iantywitamin.
Niedobory poszczeglnych witamin powoduj
powstanie okrelonych objaww patologicznych.
Brak witamin nasila rozwj chorb, apowrt
dozdrowia jest duo ciszy iduszy. Dobra
suplementacja, uzupeniajca braki witamin
imineraw zawsze wzmocni nasz organizm.
55
 Cywilizacja ipostp: wrogowie czy sojusznicy?
Stres niewinny
pocztek kopotw
yjemy wczasach, kiedy wzasadzie mona osign wszystko. Cena jednak,
jak si paci za swj sukces zawodowy iosobisty, jest wysoka. Wgabinetach
psychoterapeutw ustawiaj si kolejki zestresowanych pacjentw, ktrych ycie
przestao cieszy. Pokonanie depresji zaczo by jednym znajwaniejszych
wyzwa XXI wieku. Dlaczego tak si dzieje?
Zszargane nerwy, nieprzespane noce, brak
Ghost - Fotolia.com
zadowolenia zpracy, doktrej dawniej chodzio
si zprzyjemnoci, adzi zobowizku, depre- ukadu nerwowego.
sja totylko niektre skutki ycia wcigym Stres powoduje, enasza krew zamiast zosta
stresie. Niestety, obecne czasy sprzyjaj mu
jaknigdy wczeniej. yjemy, majc nagowie
wysokie kredyty, zamartwiamy si oprzyszo
dzieci, ktre rozwijaj si wnie mniejszym
stresie ni rodzice, praca jest si napdow
stresu, anie sposobem nazarabianie pienidzy
irealizowaniem pasji.
Jakwtakiej sytuacji zachowuje si nasz
organizm? Ot podwpywem hormonw
uwalnianych przez przysadk mzgow wzrasta
cinienie krwi, azwtroby dokrwi zostaj
uwolnione zwikszone iloci glukozy, kwasw
tuszczowych icholesterolu. Zaczynamy
chorowa fizycznie ipsychicznie. Tozasuga
stresu, ktry przede wszystkim osabia nasz
ukad nerwowy. Pierwszym naukowcem, ktry
zaj si problemem stresu ijego wpywem
nanasze zdrowie, by kanadyjski fizjolog, Hans
Nie zdajemy sobie sprawy z negatywnych Seyle. Rozrni on trzy stadia stresu: niepokj,
skutkw chronicznego stresu. Tymczasem nieraz wytrzymao oraz wyniszczenie. Naukowiec nie
moemy je odczu dopiero powielu latach! mia wtpliwoci, estres moe doprowadzi
nawet dochoroby umysowej!
Cosi dzieje worganizmie?
Kiedy jestemy zdenerwowani, wnaszym orga-
nizmie zachodzi wiele zmian. Przede wszystkim
znacznie zostaje podwyszony poziom tzw.
hormonw stresu, czyli kortyzolu iadrenaliny.
Wykorzystuj one rezerwy wglowodanw
zoonych, bdcych rdem energii. Topowo- te stres unaszych dzieci!
duje zaburzenia wdziaaniu systemu neuroprze-
kanikw, np. serotoniny, ktra wpywa nanasz
dobry nastrj. Wglowodany pobudzaj mzg
doprodukcji serotoniny, dlatego naley dba
oto, aby nie zabrako ich rde wcodziennym
poywieniu. rdem wglowodanw s m.in.: (prowadzce donadwagi iotyoci wwyniku
patki owsiane izboowe, pieczywo, warzywa.
Poziom hormonw stresu zmniejszaj take:
czarna herbata oraz dziurawiec, witamina C, B1
56
(zwana witamin optymistw) iinne zgrupy B,
odpowiadajce za prawidowe funkcjonowanie
skierowana sprawiedliwie dowszystkich
organw, dostaje si tylko donajwaniejszych.
Dzieje si tak dlatego, ewwyniku stresu
zachodz take zmiany wnaszych naczyniach
krwiononych iwzrasta cinienie krwi.
Naukowcy odkryli, ekada zgrup krwi ma
wasny sposb naprzezwycianie stresu.
Wprzypadku osb zgrup krwi 0 krew
przechodzi bezporednio domini, toznaczy,
ewsytuacjach stresujcych nastres odpo-
wiada cae nasze ciao. Mona go skutecznie
wyeliminowa poprzez aktywno fizyczn.
Uosb zgrupkrwi A stres atakuje przede
wszystkim ukad nerwowy, ktry staje si bardzo
wraliwy wefekcie mamy nage wybuchy
zoci ipaczu. Stres czsto uosb zgrup
krwi Awywouje choroby serca! Osoby zgrup
krwi B lepiej ni inni radz sobie ze stresem.
Wich jednak przypadku stres dziaa podstpnie,
atakujc zarwno ukad nerwowy, jakicae ciao.
rda codziennego stresu
Nie da si y bez stresu. Wywouj go co-
dziennie zdarzenia isytuacje, naktre nikt znas
nie ma wpywu, np. mier bliskiej osoby. Jego
rdem mog by problemy finansowe izdro-
wotne, kopoty rodzinne, frustracja zpowodu
niezadowolenia zwasnego ycia, nadmiar lub
brak zaj. Toostatnie rdo czsto wywouje
Powane problemy zaczynaj si wtedy,
kiedy symptomy stresu s dugotrwae.
Nale donich m.in.: cigy niepokj, zmiany
nastrojw, uczucie bezradnoci, bezsenno,
niekorzystne zmiany nawykw ywieniowych
spoywania kalorycznego, niezdrowego jedze-
nia), obnienie popdu seksualnego, siganie
pouywki.

Stresu nie wolno ignorowa! Naukowcy zRo-
salind Frankiln Univeristy wUSA nie maj
wtpliwoci nawet pojedynczy silny stres
jest wstanie zabi nowo powstajce komrki
wmzgu. Mzg traci wten sposb cenne
neurony! Dugotrway stres prowadzi dozabu-
rze funkcjonowania caego organizmu. Moe
przyczyni si przede wszystkim dopowsta-
nia depresji zmory naszego wieku! Boryka
si zni coraz wicej ludzi.
wiatowa Organizacja Zdrowia alarmuje de-
presja jest czwartym najpowaniejszym proble-
mem zdrowotnym nawiecie oraz najczciej
Dmitri MIkitenko - Fotolia.com
raport
Szybkie wiczenie antystresowe
Polega ono natzw. wizualizacji. Warto je zastosowa przynajmniej raz dziennie wpracy albo wie-
czorem, przed pjciem spa. Wystarczy usi wygodnie nakrzele, odpry si iprzenie si
mylami wzupenie inne, ale pozytywnie kojarzone miejsce. Moe toby plaa, gry, Mazury albo
dalekie tropiki wzalenoci odtego, cokto lubi. Idealne jest morze, poniewa kiedy wyobraamy
sobie, enasze ciao chodz morskie fale albo ogrzewa gorce soce, gdy leymy napiasku
czujemy bogi spokj, aminie stajsi rozlunione. wiczenie powinno trwa minimum 10 minut.
Skutecznie pomaga upora si ze stresem kpiel zdodatkiem olejkw eterycznych, dobra ksika
imuzyka relaksacyjna.

wystpujc chorob psychiczn!

Wprzypadku a30% zgonw osb zdepresj
przyczyn jest samobjstwo! Specjalici bij
naalarm ludzie nie lecz si zdepresji, uwa-
ajc, esama minie. Wzasadzie nie robinic,
aby j pokona. Towielki bd, ktry mona
nieraz przypaci yciem!
Niezwykle grony dla zdrowia jest tzw. stres
chroniczny taki, ktry towarzyszy nam przez
cay czas, wdzie iwnocy. Pociga za sob
szereg nieprawidowoci wfunkcjonowania
organizmu zmienia skad chemiczny krwi,
sprawia, ecinienie jest cay czas wysokie,
powoduje bl krgosupa iprzyczynia si
dochoroby wiecowej.
Uwaga! Amerykascy naukowcy zUniversity
of Rochester napodstawie bada dowiedli,
erodzice, ktrzy yj wcigym stresie,
negatywnie wpywaj nazdrowie wasnych
pociech! Stres dorosych osabia ochron
systemu immunologicznego udziecka. Przez
3 lata naukowcy obserwowali dzieci iich
rodzicw zprawie 200 rodzin. Liczba zacho-
rowa udzieci, ktrych rodzice yli wcigym
napiciu, bya znacznie wysza ni udzieci,
ktrych mama itata nie mieli nacodzie tego
problemu.

Grony syndrom wypalenia

zawodowego
Stres oraz przepracowanie s gwnymi
przyczynami tzw. wypalenia zawodowego (zjz.
ang. burnout syndrome), wwyniku ktrego
praca przestaje dawa zadowolenie isatysfak-
cj. Wypalenie zawodowe moe objawia si
wrny sposb. Niektrzy przestaj wierzy
wewasne moliwoci, inni (szczeglnie
nastanowiskach szefw) traktuj obraliwie
ibezdusznie wsppracownikw, amoe by
te tak, eniewiadomie przyczyniaj si
dowasnego zwolnienia zpracy.
Uwaga! Syndrom wypalenia zawodowego ci-
le zwizany jest zyciem rodzinnym. Niestety,
nie ma osoby, ktra umiaaby zostawia kopoty
wpracy za drzwiami firmy. Zwykle zabiera si je Zbyt czsto apiemy kilka srok za ogon. Chcemy by byskotliwi wkadej materii, mie wiedz nakady
ze sob. Wkonsekwencji stres zwizany zprac temat, chwytamy si kilku zaj niemal rwnoczenie. Efekt? Zmczenie materiau, przejawiajce si
zawodow niszczy relacje iwizy wrodzinie. wcoraz mniejszej ochocie doycia, cigych nerwach, zerowej radoci zdnia codziennego
Jednym zpierwszych specjalistw gono

57
 Sebastian Kaulitzki - Fotolia.com Cywilizacja ipostp: wrogowie czy sojusznicy?
mwicym osyndromie wypalenia zawodowe-
go by wlatach 80. amerykaski psycholog,
Herbert Freudenberger. Naukowiec napocztku
uwaa, esyndrom dotyka przede wszystkim te
osoby, ktre zawodowo nacodzie stykaj si
ztragedi innych, np. policjantw, ksiy ileka-
rzy. Powieloletnich badaniach nie mia jednak
wtpliwoci, enaraeni s take ci pracownicy,
ktrzy zarabiaj niewielkie pienidze iyj
wcigym poczuciu strachu przed zwolnieniem,
atak naprawd wszyscy.
Bdmy jednak realistami pracowa trzeba,
wdodatku coraz wicej, poniewa takie s
czasy ikonkurencja narynku pracy. Nie oznacza
Stres... pozytywny?
Brzmi zaskakujco? Jednak toprawda. Stres pozytywny (tzw. eustres) mobilizuje nas dodziaa-
nia, popycha dopodejmowania nowych wyzwa. Stres np. przed egzaminami motywuje dopracy
iwikszego wysiku, poprawia si koncentracja izwiksza wydajno pracy mzgu. Stres powoduje
mobilizacj, kiedy np. prowadzimy auto inadrodze nagle wydarzy si co nieprzewidzianego inie-
bezpiecznego. Stres wtakiej sytuacji pomoe nam zadziaa byskawicznie. Wsytuacjach niebez-
piecznych stres zmniejsza wraliwo nabl.
Niestety, zbyt dugo utrzymujcy si taki stan sprawia, ezamiast wykorzystywa stres, stajemy si
jego ofiarami. Uwaga! To, codla jednych ludzi jest stresem pozytywnym, dla innych moe mie
negatywne skutki!
58
towcale, ejestemy bezbronni wobec zagroenia
wypaleniem zawodowym. Istnieje skuteczna profi-
laktyka. Jej podstaw jest to, aby wpracy m.in.:
ustali podstawowe cele dorealizacji,
nauczy si planowania izarzdzania
wasnym czasem,
stara si trzyma dystans dopracy, stawia-
jc ycie osobiste (rodzinne) napierwszym
miejscu,
trenowa asertywno inie bra nasiebie
obowizkw, ktre donas nie nale.
Witaminy iwypoczynek
napomoc!
Istniej trzy stadia wypalenia zawodowego
(sklasyfikowaa je amerykaska psycholog
Christina Maslach). S towkolejnoci:
stadium wyczerpania emocjonalnego, ktre
objawia si fizycznymi kopotami, jaknp.
osabienie ukadu odpornociowego, ble
gowy izaburzenia snu,
stadium depersonalizacji, wktrym sam
pracownik uwaa, enie jest wart godnego
traktowania wpracy,
stadium braku poczucia osobistych
osigni, zwizanego zniechci dopracy
ipodnoszenia kwalifikacji.

Jedzisz miejskimi rod-
kami transportu? Uwaaj!
Jeli uwaasz, enastres naraeni s przede
wszystkim kierowcy rajdowi, piloci samolo-
tw myliwskich czy inni ludzie wykonujcy
niebezpieczne zajcia mylisz si. Zbada
amerykaskiego lekarza dr. Dawida Lewisa
wynika, epoziom stresu zwykych podr-
nych wekstremalnych sytuacjach (np. due
spnienie pocigu, ktnia ze wsppasaa-
rem, zgubienie biletu itp.) przewysza stres,
jaki przeywaj zawodowi piloci lub kierowcy.
Wie si tozuczuciem bezsilnoci, jakie
przeywaj pasaerowie. Pilot wie, wjaki
sposb rozadowa stres. Pasaer zazwyczaj
nie jest wstanie nic zrobi. Tojeszcze bardziej
potguje stres. Dlatego miao moemy
mwi ozjawisku stresu komunikacyjnego
twierdzi dr Lewis.
poniewa tworzenie pocze nerwowych jest
podstaw naszych procesw umysowych, m.in.
uczenia si izapamitywania!
Objawami, ezdzieckiem dzieje si co
niedobrego, s jego cige stany lkowe,
niepokj, smutek, niech dozabawy zrwie-
nikami, kopoty znauk. Zaley nam natym,
aby nasze pociechy dobrze si uczyy, byy
utalentowane, ju wdziecistwie dostay odnas
kapita naprzyszo. Inie ma wtym nic zego,
edbamy owasne dzieci. Jednak rwnoczenie
zzadbaniem oich wszechstronne wyksztacenie
powinnymy pamita oprofilaktyce zdrowot-
nej. Jeli nauczyciele skar si rodzicom,
edziecko nalekcjach jest nadpobudliwe ima
kopoty zkoncentracj, nie chce si uczy tos
topierwsze sygnay, euczniowi zaczyna brako-
wa m.in. magnezu. Inne to: mrowienie wnogach
iwrkach, zawroty gowy, roztargnienie, trudnoci
wzasypianiu, cigy niepokj ilk. Rodzice
raport
powinni pamita, edzienna dawka magnezu dla
dzieci wwieku od7 do10 lat wynosi 170 mg,
dla chopcw wwieku 11 do14 lat 270 mg,
dla dziewczt wtym samym wieku 280 mg.
Zodziejem magnezu udziecka jest stres szkol-
ny. Nie da si go wyeliminowa zycia dziecka,
zwaszcza przed klaswkami czy egzaminami.
Nie wyeliminujemy zycia dziecka stresuj-
cych czynnikw. Ale moemy mu zapewni
szczliwe dziecistwo, dziaajc profilaktycznie
oraz agodzc negatywne skutki dziaania stresu
zarwno podwzgldem zdrowia fizycznego,
jakipsychicznego.
n Beata Rzeszutko

Te trzy stadia porednio wywouj zdrowotne

John Keith - Fotolia.com

kopoty caego organizmu. Jednym sowem

nasz ukad nerwowy zosta natyle osabiony,
ezaczynamy fizycznie chorowa.
Ogromne znaczenie wprofilaktyce przed wy-
paleniem zawodowym ma aktywno fizyczna,
odpoczynek, relaks oraz zadbanie oto, aby
nasz organizm wsytuacjach wzmoonej pracy
inapicia otrzymywa niezbdn porcj witamin
imineraw. Witamina Asprzyja regeneracji
komrek, witamina C podnosi sprawno
intelektualn, witamina B poprawia kondycj
umysow. Ogromne znaczenie dla ukadu
nerwowego maj cynk, mied oraz magnez.
Brak tego ostatniego (skutecznie eliminuje go
zorganizmu wanie stres) zwiksza ryzyko
wystpienia choroby wiecowej!

Stres wdziecistwie ma
swoje konsekwencje
Cho czas pracy wPolsce wynosi 40 godzin
wtygodniu, toaprawie 40% Polakw dorabia
dopodstawowej pensji, chwytajc si dodat-
kowych zaj. Wysokie kredyty dospacenia,
czynsze za mieszkania, wyksztacenie icodzienne Wkadej chwili, okadej porze roku iwkadym wieku nie tylko warto, ale trzeba osiebie zadba. Tym
potrzeby dzieci tosono kosztuje. Wielu znas przyjemniej torobi, jeli zmiana stylu ycia dotyczy caej rodziny.
nie byoby wstanie opaca rachunkw zgoej
pensji. Musimy dorabia, cooznacza, ewiele
osb zaczyna cierpie naprzewleke zmczenie.
Anglicy znaleli sposb kabin snu!
Problem jest znaczcy w1993 roku wiatowa Kabina jest wypeniona wod (wtemperaturze ciaa) oduym steniu soli, ktre dziaa jakwoda
Organizacja Zdrowia wpisaa zesp przewleke- morska wMorzu Martwym. Woda ma gboko ok. 25 cm. Kiedy pacjent pooy si napowierzchni
go zmczenia nalist chorb cywilizacyjnych! wody wczona zostaje muzyka relaksacyjna. Nie zanurzymy si, poniewa dziki wypornoci ciao
Przewlekle zmczeni s nie tylko doroli, ale bez wysiku utrzymuje si napowierzchni. Ju po15 minutach ciao jest odprone, zrelaksowane.
idzieci. One take padaj ofiarami stresu. Odstresowujce dziaanie potwierdzone zostao naukowo. Aby rzeczywicie kabina daa rezultat,
Wedug najnowszych bada przeprowadzonych naley zniej korzysta kilka razy wmiesicu. Pobyt wkabinie reguluje cyrkulacj krwi, ttno oraz
przez niemieckich iamerykaskich naukowcw, obnia cinienie. Wytwarzane s endorfiny, czyli hormony szczcia. Mzg emituje tzw. fale theta
opublikowanych wpimie Proceedings of the ktre pojawiaj si, kiedy np. medytujemy. Kabina snu nie tylko eliminuje skutki stresu, ale take
National Academy of Sciences stres przey- jest skuteczn profilaktyk: rozjania umys, wycisza nerwy, uspokaja ukad nerwowy. Pomaga take
wany wdziecistwie hamuje rozwj pocze narnego rodzaju ble, np. krgosupa.
nerwowych wmzgu. Jest toniezwykle wane,

59
 Moja walka ze stresem

Odepresji,
umiejtnoci radzenia
sobie zemocjami
isamodoskonaleniu
mwi Katarzyna Kosior
Jaktosi zaczo, toPani spotkanie ze
stresem? Przecie zawsze jest jaki tego
spotkania pocztek?
Prawdziwy stres zacz si odmomentu, gdy
zaczy chorowa dzieci. Najpierw pierwsza
crka, Ola, ktra odmaego wci chorowaa.
Zrobilimy badania, okazao si, ema alergi.
Nocne ataki kaszlu idusznoci spdzay nam
sen zpowiek. Jaki czas pniej okazao si,
edruga crka, Magda, modsza otrzy lata,
jest chora natosamo. Potem doszy jeszcze
problemy finansowe, bo trzeba byo duo
wydawa naleki icige wizyty ulekarzy. Ale
jaksi potem okazao itak najgorsze byo
przed nami: unaszego najmodszego dziecka
zdiagnozowano autyzm. Kiedy si otym dowie-
dzielimy, cay wiat zawali nam si nagow.
Wszystkie problemy latami si nawarstwiay,
anakoniec, jeszcze ta informacja.

Zdzieckiem autystycznym tojest pono

tak, erazem znim choruje caa rodzina.
Tojest stres naokrgo?
Zmienio si cae nasze ycie. Wszystko mu-
sielimy przewartociowa odtego momentu.
Kacperek mia 2 latka, kiedy nagle straci
kontakt zotoczeniem. Byway dni, esiada
wjakim miejscu ipatrzy wjeden punkt przez
kilkanacie minut. Umiecha si dosiebie,
wogle nie reagujc nadwiki. y wewa-
snym wiecie. Najgorsze dla nas byo to,
eprzesta mwi nawet te 3 sylaby (ma-ma,
ba-ba, ta-ta), ktre wczeniej syszelimy.
Waciwie nie usyszelimy odniego adnego
sowa adoczwartego roku ycia. Dotego
doszy schematy zachowania charakterystycz-
ne dla tego rodzaju choroby, np.: uderzanie
gow odrzwi, kiedy wychodzilimy dopracy
czy krcenie wszystkimi okrgymi przed-

Dzi
miotami. Ale nie tobyo dla mnie najgorsze.
Ogromnym stresem byo, enie mog waden
sposb porozumie si zwasnym dzieckiem.
Pamitam, jakcodziennie modliam si, eby

pikniejszy
synek kiedy powiedzia mama. Chodziam
znim naterapi iwidziaam dzieci starsze
odniego, ktre nie mwiy. Strasznie si baam,
eon te nigdy nie wypowie ani sowa. Byo
nam wszystkim bardzo ciko. Cae nasze ycie

jest wiat
krcio si wok choroby synka. Tylko tobyo
wane, zatracilimy si wtym, zapomnielimy
wtym cigym biegu onaszych crkach, ktre
przecie rosy, onaszych uczuciach ionas
samych. Toby jaki obd tak teraz towidz.

60
 wywiad
Wszystkie emocje Pani byy skierowane iotaczajcym mnie wiatem. Ieten wiat ma
nadziecko. Czy Pani wogle zdawaa mi jeszcze wiele dozaoferowania. Zaczlimy
sobie spraw, wjakiej jest Pani depresji? zmem wychodzi zdomu, spotyka si ze
Katarzyna Kosior
Wtym czasie nic poza walk osyna nas nie znajomymi. Myl, eoderwanie si odcho-
obchodzio: badania, bieganie polekarzach, roby wdomu jest wpewnym momencie wrcz mieszka Lublinie. Jest nauczycielk jzyka
podawanie synkowi kilkanacie razy dzien- niezbdne. Pozwala uporzdkowa emocje, niemieckiego. WAkunie napozycji Lidera.
nie suplementw wszystko bez wikszych zebra myli, ataki stan wyciszenia dodaje si
efektw. Chcielimy pomc dziecku za wszelk dodalszej walki, dodziaania.
cen itak mijay kolejne miesice. Rado Dzi inaczej przeywaaby Pani stresowe
sprawiay nam tylko iwycznie postpy wjego Pewnie byo tak, enie zauwaya Pani sytuacje?
rozwoju: pierwsze dwiki, zrozumiae tylko dla wczeniej tego napicia, ktre roso Dzi inaczej postrzegam ycie. Niedawno
nas, potem pierwsze sowa czy nawet zjedzenie wpsychice. Agdy ju ono si pojawio, straciam prac, wszkole, tu przed zako-
zupy, naktr wczeniej nie chcia patrze. tociko byo zniego wyj? czeniem roku. Jeszcze niedawno oszalabym
Dlatego wtedy nawet nie zdawaam sobie By czas, eprawie nie spalimy, wci znerww. Teraz postanowiam si nie martwi
sprawy ztego, etak naprawd toja jestem nazmian czuwajc przy dziecku. Teraz si miaam cae wakacje naznalezienie nowej.
chora, edugo tego nie wytrzymam iwnajlep- wysypiamy, asen jest wyjtkowo wany, jeli Itak si stao. Wszystko si uoyo. Zamiast
szym razie taki tryb ycia skoczy si depresj. mwimy onaprawianiu chorej psychiki. Dzi ju si zamartwia, wykreowaam sobie pozytywn
Ratowaa mnie wtedy tylko mio mojego nie boj si, eco si stanie, nie ma wemnie rzeczywisto iona si spenia. Wksice
ma iwiara myl, etylko dziki temu nie tej obsesji, tego martwienia si nazapas. Poza Sekret jest takie zdanie, ezawsze dzieje si
daam si zwariowa. tym Jola Kwiatkowska powiedziaa mi, echyba to, oczym mylimy. Jestemy tym, oczym
Przeom nastpi niedawno wlutym przyszed ten moment, epowinnam zaj si mylimy. Jakmylimy ozym toze si
2008roku kiedy moja koleanka zpracy bardziej sob ni dzieckiem. Przecie, kiedy dzieje. Sami przycigamy dosiebie wszyst-
powiedziaa mi oAlveo idaa telefon doJoli ja bd chora, bdzie chora caa rodzina. Topo- kie wydarzenia. Kiedy otym przeczytaam,
Kwiatkowskiej. Pamitam nasze pierwsze wiedziaby mi te pewnie kady psycholog. prbowaam toprzetestowa natakich zwykych
spotkanie; kiedy mwiam osynku, nie byam codziennych sytuacjach.
wstanie powstrzyma ez. Potej rozmowie Cotoznaczy zajmowa si sob?
zaczam zastanawia si nadswoj kondycj, Tochyba proste nie jest: by zsob sam Ico?
swoim zdrowiem fizycznym ipsychicznym. nasam? Tonaprawd dziaa: pomylaam: Zadzwoni
Przypomniaam sobie o... sobie. Bo zatracili- Totak naprawd nie jest atwe. Czowiek idostan t prac itak si stao!
my si wnaszym yciu zupenie. Ocknlimy ma wtedy wicej czasu namylenie isam Kiedy mylimy negatywnie, toprzycigamy ze
si dopiero, kiedy zsynkiem zaczo by lepiej. wyszukuje sobie problemy. Ale dzisiaj jestem zdarzenia. Tak te byo zchorob mojego synka,
Astao si towaciwie ju pomiesicu picia pewna, eta choroba synka wmoim yciu ma bo ja wszystko prawie zawsze widziaam wczar-
Alveo. Kacperek poczyni ogromne postpy swj sens. Towanie ta sytuacja sprawia, nych kolorach. Ikiedy mylaam negatywnie,
izkadym dniem jest coraz lepiej. Dlatego eja dzi jestem innym czowiekiem. Zaczam tole si dziao. Gdy zmieniam mylenie,
ztego miejsca chc podzikowa Joli, bo docenia co, comiaam wczeniej, tylko tego towszystko zaczo dzia si lepiej. Teraz
toona otworzya mi oczy ipokazaa, enajwy- nie zauwaaam. Teraz patrz nawiat zpokor ciesz si yciem itym, coodniego dostaam.
szy czas pomyle osobie, mu icrkach. iwikszym dystansem. Wystarczy chwila Mam wspania rodzin: kochajcego ma,
refleksji nadsob istajemy si lepsi. Staram wspaniae dzieci, mio iszczcie. Patrz
Cae Pani ycie jest podporzdkowane si analizowa, corobiam le, codobrze iwy- wprzyszo zoptymizmem. Zasypiam ibudz
emocjom zwizanym ze zdrowiem dzieci. ciga wnioski. Prywatna stabilno, odnalezie- si zradoci. AKacperek? Odwrzenia idzie
Potrafi Pani ju myle osobie, uoy nie swoich silnych punktw, by pniej mc si dopierwszej klasy integracyjnej.
swoje emocje, poszuka harmonii dla tego uczepi iwtym trwa. Wykorzysta dobry Codziennie przychodzi domnie, przytula si
siebie? eby wspomc psychik? czas naadowanie akumulatorw. imwi: Kocham ci mamusiu.
Moja indywidualna droga wtym kierunku
rzeczywicie zdeterminowana jest przez Wane, by nie naprawia tego, conie jest n Rozmawia Ernest Sobieraj
dzieci. Toone s dla kadej matki najwikszym zepsute? fot. Marcin Samborski / Fpress
skarbem. Moje crki nie dostaway ode mnie Bra wiat takim, jakim jest, ale walczy,
takiej mioci, najak zasuguj, bo skupiaam jeli walka jest konieczna, moliwa, gdy jest
si nasynku. Ale teraz id wdobrym kierunku nanasze siy. Anie mog uwierzy, ekiedy
istaram si im towynagrodzi. Staram si zajmowaam si takimi bzdurami, eprzejmo-
teraz poprostu normalnie y. Odniedawna waam si drobiazgami. Teraz, gdy janiej patrz
zaczam wsppracowa zfirm Akuna, wspie- nawiat, widz, ejest wiele rzeczy nawiecie,
ra mnie wtym dzielnie Jola, ktra jest moim ktre warto przey inie ma sensu pawi si
sponsorem. Duo czytam, ucz si poznawa walu ismutku, skoro one itak nic nie zmieni.
siebie, chc si rozwija imie wpyw naswoj
lepsz przyszo. Bardzo wspiera mnie Roman Sam stres nic nie daje, atak atwo mu
Dudziski, ktremu rwnie zcaego serca ulegamy...
dzikuj. Narazie jestem napocztku drogi: Bo jestemy sabi, nie wyznaczamy sobie prio-
osignam pozycj Lidera. Ale tak naprawd rytetw. Nerwy zostawmy nasytuacje naprawd
dopiero tutaj zrozumiaam, ejestem wana, wane. Ale doreszty trzeba podchodzi ze
emog y wspokoju iharmonii ze sob spokojem.

61
 Recepta naszczcie
Bd
wellness!
Szczliwi ludzie toci, ktrzy wstaj umiechnici, bo
maj wystarczajco duo czasu, energii imoliwoci,
aby y tak, jakchc. S wellness. Szczcie zapewnia
im przede wszystkim zdrowie psychiczne ifizyczne, bo
majc je, mog imaj si nato, aby zdoby wszystko,
oczym zamarz. eby tozdrowie mie, trzeba by
wiadomym tego, jakonie dba. Naley stosowa
si doregu zdrowego stylu ycia iy wzgodzie
zsamym sob. Trudne? Moe itak, ale przecie
osigalne. Ajednak wci przez wielu niedoceniane.
Prawie 70% chorb jest skutkiem zego ody-
wiania apeluje wiatowa Organizacja Zdrowia.
Te choroby tonie tylko otyo, cukrzyca czy
choroby krenia, ale take nowotwory. Take
te, ktre nie specjalnie kojarz nam si ze z
diet, jakrak odka czy jelita grubego, ale
take zdawaoby si niemajce nic wsplnego
zbdami ywieniowymi: raki piersi, prostaty
czy puc. Cowic robi? Niby wszyscy wiemy,
ale cigle zadajemy topytanie. Odpowied
nigdy nie bdzie inna: trzeba zdrowo je, duo
si rusza, stara si unika stresu idba osu-
plementacj. Tojedyny sposb nazachowanie
zdrowia iharmonii wdzisiejszym zagonionym,
zanieczyszczonym wiecie.
Kilka grzechw gwnych
Lepiej zapobiega ni leczy tonajlepsza
metoda, abymy mogli cieszy
si zdrowiem idobr kondy-
cj. Cotoznaczy? Musimy
sucha lekarzy, ludzi nauki
iwzi sprawy wswoje
rce. Okazuje si
Mitarart - Fotolia.com
62
Mark Aplet - Fotolia.com
Spacer pospokojnej, adnej okolicy pomoe ci
odzyska wewntrzn harmoni
bowiem, etylko copity Polak odywia si
prawidowo. Za duo palimy, za duo so-
dzimy, za tusto jemy iza mao si ruszamy.
Poza tym zdecydowanie za duo solimy! My,
Polacy solimy wicej ni Anglicy iFrancuzi
razem wzici! Dziennie zjadamy cztery yeczki
soli, apowinnimy najwyej jedn. WPolsce
nanadcinienie choruje 9 milionw osb.
W3040% przypadkw przyczyn choroby jest
nadmiar soli wdiecie.
Opoow mniej soli wdiecie, aryzyko nadci-
nienia te spada opoow, wynika zbada Salt
Institute (dziaajcej wUSA firmy, bronicej
interesw wydobywcw iproducentw soli
nawiecie). Jednak pacjenci znadcinieniem
wol tylko yka tabletki. WPolsce terapia zwal-
czajca nadcinienie jest skuteczna wokoo
12% przypadkw!
Pamitajmy, edieta, tonie tylko
odchudzanie si czy stosowanie
jakich cudownych metod,
ktre maj nam da rewela-
cyjne wyniki. Czasem super
diety mog wyrzdzi nam
wicej krzywdy ni dobrego.
Tak jest np. wprzypadku synnej
diety Kwaniewskiego. Okazuje si,
euniektrych osb j stosujcych
pokilku miesicach wystpuj zaburzenia
ukadu krenia, kopoty zwizane znasileniem
choroby wiecowej, anawet zuszkodzeniem
wtroby. Dlaczego? Dieta Kwaniewskiego
(Atkinsa), zawierajca mae iloci witamin
zgrupy B iwitaminy C oraz biopierwiastkw
 profilaktyka
(naprzykad potasu, wapnia imagnezu) jeszcze
bardziej pogbia niedobr kwasu foliowego.
Filozofia wellness
Podnosi si wwczas poziom homocysteiny Stworzy j w1959 roku amerykaski lekarz Halbert Dunn. Wswojej teorii poczy dwa pojcia:
przyspieszajcej rozwj miadycy. Wzrost fitness idobre samopoczucie. Twierdzi, eciao iumys powinny pozostawa wrwnowadze. Cigy
stenia homocysteiny nasila groce zawaem popiech, stres, ycie podpresj, konieczno wyboru midzy yciem prywatnym aprac zmusiy
serca iudarem mzgu procesy trombogenezy, ludzi doposzukiwania rwnowagi.
czyli powstawania wnaczyniach krwiononych Wellness uwzgldnia psychologiczne, emocjonalne, intelektualne, towarzyskie, finansowe ifizyczne po-
zakrzepw krwi wynika zbada przepro- trzeby czowieka. Chodzi zarwno oodpoczynek irelaks, jakiwiczenia fizyczne, higien ciaa, sposb
wadzonych przez prof. Andrzeja Szczeklika odywiania, ale rwnie waciwe relacje midzyludzkie wsferze socjalnej iemocjonalnej. Nawellness
idr Teres Barbar Domaga zCollegium skada si wszystko, czym ludzie si otaczaj, corobi, cokonsumuj, aby czu si dobrze.
Medicum Uniwersytetu Jagielloskiego. Wysoki
poziom homocysteiny zwiksza rwnie ryzyko
rozwoju schorze neurodegeneracyjnych, takich jako ycia, ktry pozwala tak naprawd BY. nawasnym oddechu. Moemy powiczy jog
jakchoroby Alzheimera iParkinsona ostrze- Kiedy wgowie nie kbi si zbyt duo myli, albo wyj nadugi spacer. Kady znas musi
gaj neurolodzy. umys jest jasny iotwarty. Czujemy si bez- znale wasn drog. Wystarczy mocno si
piecznie iwiemy, jakpostpowa. Kiedy wto, wsiebie wsucha.
Wana profilaktyka corobimy, wkadamy ca dusz inie mylimy
Jaka jest recepta naszczcie? Odpowied ostu rzeczach naraz. Jestemy tu iteraz, czuje- n Anna Lewandowska
jest prosta. Trzeba by wellness. Cotoznaczy? my si odpreni, spokojni, szczliwi. Gotowi
Definicji jest kilka. Wellness tostan dobrego dowszelkich wyzwa. Jaktoosign? Wiemy
zdrowia psychicznego ifizycznego, ktry mona ju, jaksi odywia, eby nasze ciao byo
uzyska, stosujc waciw diet, wiczenia pikne izdrowe. Jakzapewni zdrowie naszemu
ruchowe iprawidowe nawyki. Wwellness cho- umysowi? Najlepszymi znanymi metodami
dzi oto, by budzc si codziennie rano, mie wyciszenia umysu s medytacja, praktyka
wystarczajco duo czasu, energii imoliwoci, jogi oraz twrcza praca. Ale tak naprawd
aby y tak, jaksi chce. Nawellness skada tokade dziaanie, wktre zaangaujemy si
si wszystko, czym ludzie si otaczaj, corobi, caym sercem, powicimy mu ca swoj
cokonsumuj, aby czu si dobrze. Generalnie uwag, bdziemy wnim wiadomi iwpeni
chodzi oto, eby kadego dnia ju odrana mie obecni, staje si medytacj rozwijajc wnas
dobre samopoczucie, by zadowolonym ze stan wewntrznej ciszy. Moemy skupi si
swojego wygldu i usposobionym przyjacielsko
docaego wiata, mie energi, zapa ich
dopracy. Poza tym stosujmy si docytowanego
ju wyej powiedzenia: Lepiej zapobiega ni
leczy. Cotooznacza? To, enaley pamita
oprofilaktyce, ktrej celem jest przede wszyst-
kim zapobieganie ewentualnym schorzeniom.
Mona toosign przez utrwalanie prawido-
wych wzorcw zdrowego stylu ycia. Chorobom
mona te zapobiega poprzez kontrolowanie
czynnikw ryzyka. Rwnie wane jest denie
dowczesnego wykrywania chorb (badania
przesiewowe, czyli skriningowe) oraz ich
odpowiednie leczenie. Zmniejszy toewentualne
nastpstwa choroby oraz ograniczy moliwoci
wystpienia powika.

Harmonia ispokj
Wpogoni za sukcesem czsto zapominamy
otym, conajwaniejsze omioci, przy-
jani ipotrzebie samorealizacji. Nie mamy
czasu naodpoczynek, nasz krg znajomych
gwatownie si kurczy, aycie duchowe osiga
Monkey Business - Fotolia.com

dno. Towszystko sprawia, etracimy grunt

podnogami, znika nasze wewntrzne poczucie
sensu. Zastanawiamy si nadwartoci ycia.
Jestemy rozdranieni, przygnbieni, aprzede
wszystkim zagubieni. Stan harmonii tostan
wewntrznej rwnowagi wszystkie elementy Wpogoni za sukcesem nie zapominajmy ochwili
iobszary naszego istnienia powinny by zrw- relaksu. Najlepiej wrd bliskich.
nowaone. Tostan, ktry zdecydowanie podnosi

63
 Ukad nerwowy aywienie
Pamitajmy otym, emzg ywi si
ki / Fpress
gwnie glukoz, ale doprawidowej
pracy caego ukadu nerwowego niezbdne
n Sambors
s take witaminy, skadniki mineralne,
aminokwasy, kwasy tuszczowe iinne zwizki
aktywne.
fot. Marci
Nawyki ywieniowe
awydajno pracy mzgu
Ile znamy osb, ktre rano nie jedz niada,
gdy twierdz, ejaknie odczuwaj godu,
tonie ma takiej potrzeby? No wanie cakiem
sporo. Prawidowo skomponowane niadanie
tojednak podstawa kadego dnia nie tylko
dla wasnego lepszego samopoczucia, dbaoci
Glukoza dla
mzgu
Ukad nerwowy decyduje owszystkich naszych wiadomych iniewiadomych
reakcjach. Towanie dziki nieustannej pracy mzgu kojarzymy rne fakty,
rozwizujemy zagadki, uczymy si nowych rzeczy, zapamitujemy iwspominamy
mie chwile. Mona miao powiedzie, emzg jest centrum dowodzenia
naszego ciaa. Dlatego te naley mu si szczeglna uwaga imusimy oniego
dba nie mniej ni oserce czy wtrob. Jakwic mona si ywi, aby dostarczy
wszystkich niezbdnych skadnikw dowydajnej izdrowej pracy ukadu
nerwowego? Natopytanie odpowiada Ewa Ceborska, dietetyczka.
Pawel Paciorek - Fotolia.com
Filianka kawy nakrtko pobudzi twj mzg dopracy,
okradajc organizm zcennych mineraw
64
osylwetk, ale take dla komfortu pracy nasze-
go mzgu. Towanie dziki wglowodanom
zawartym wpierwszym posiku poprzerwie
nocnej ukad nerwowy rusza dopracy nape-
nych obrotach, gdy ma odpowiedni ilo
paliwa glukozy. Wprzypadku dugotrwaej
godwki mzg wykorzystuje doswoich potrzeb
metabolicznych ciaa ketonowe imleczany,
cojest mniej korzystne, anasza praca jest
mniej wydajna.
Podobnie dzieje si, jeli wcigu dnia pojawiaj
si dugie przerwy pomidzy posikami. Ww-
czas stenie glukozy wekrwi si obnia natyle,
ewpywa tonegatywnie naprac ukadu
nerwowego. Dlatego oprcz jakoci poywienia
rwnie wana jest regularno spoywania
posikw. Optymalne jest jedzenie trzech gw-
nych posikw idwch mniejszych przeksek.
niadanie powinno pojawi si okoo 30 minut
odwstania, anastpne posiki ju co34 godzi-
ny, adokolacji. Ostatni posiek najlepiej zje
na23 godziny przed pjciem spa.
Due spoycie sodyczy take ma negatywny
wpyw nastenie cukru wekrwi, aprzez
tonaprac mzgu. Owszem, wpierwszych
minutach pozjedzeniu sodkiej czekolady
dobrze si czujemy, awydajno pracy wzrasta.
Natomiast poduszej chwili stenie glukozy
wekrwi gwatownie si obnia, coskutkuje
obnieniem efektywnoci pracy mzgu. Czste
jedzenie sodyczy icukru zwiksza ryzyko
powstania cukrzycy typu II, ktra (nieleczona)
niszczy nerwy, prowadzc doneuropatii. Warto
wic wystrzega si duych iloci akoci iso-
dzonych napojw.
 racamani - Fotolia.com
Prawidowo skomponowane niadanie bogate wwglowodany toprawdziwy zastrzyk energii dla mzgu
Bardzo istotnym elementem diety wspomaga-
jcej prac ukadu nerwowego jest spoywanie
czsto mniejszych porcji ilejszych posikw.
Wwczas ukad trawienny ma mniej pracy,
adziki temu organizm lepiej funkcjonuje.
Jakmylisz, dlaczego posytym obiedzie
chce ci si spa? Cikostrawne posiki (np.
smaone ipanierowane misa) wymagaj
bardzo dugiego czasu trawienia. Wtym okresie
wikszo energii organizmu jest skierowana
naukad pokarmowy, aty mylisz opopou-
dniowej drzemce.
Kawa? Czy todobry pomys?
Czujesz, eza chwil zaniesz za biurkiem?
Corobisz? Odpowied sama si nasuwa:
wypijasz kaw. Kawa dziki zawartej wniej
kofeinie dziaa pobudzajco, aefekty czujesz
ju odpierwszego yku. Wydawaoby si, ejest
toidealne rozwizanie dla osb pracujcych
umysowo podpresj czasu czy szefa, dla osb
pracujcych wcigym stresie przez wiele
godzin. Pamitajmy jednak otym, eodkawy
mona si do szybko uzaleni iezmiesi-
ca namiesic bdziemy potrzebowali jej coraz
wicej. Warto te wiedzie, ekawa odwadnia
organizm iwypukuje zniego magnez iwap.
Wszystko topowoduje, enasz mzg pracuje
coraz mniej efektywnie, akoncentracja jest
coraz gorsza.
Comoesz zrobi?
Wypijesz filiank kawy wypij take szklank
wody mineralnej. Zapobiegniesz wten sposb
odwodnieniu idostarczysz pewn dawk mi-
neraw, ktre wspomog prac nerww. Jeli
jeste zdrowy, wybieraj wody zdu zawarto-
ci magnezu iwapnia. Amoe zamiast kawy
skusisz si nayerba mate? Jest toherbata,
ktre take pobudza mzg dopracy, ajednocze-
nie jest zdrowa inie uzalenia.
Zastosuj diet bogat
wmineray iwitaminy
Magnez dopierwiastka tego ju oddawna
zostaa przyczepiona etykietka: stresujesz si
zbyt mocno ykaj magnez. Czy susznie?
Podwpywem stresu zarwno psychicznego,
jakifizycznego wydzielane s hormony
(adrenalina, noradrenalina, kortyzol iinne)
doorganizmu. Wtym czasie wydzielany jest
te magnez, ktry agodzi objawy napicia.
Przy dugotrwaym stresie zapasy magnezu
wciele si znacznie kurcz, codaje mniejsz
odporno organizmu nastres. gwatownych waha, ktre le wpywaj natwoj
Podobnie dzieje si zcynkiem, ktrego braki
rwnie wpywaj nazahamowanie homeostazy
organizmu, zwikszaj ryzyko wystpienia udaru
mzgu. Przy niedoborze cynku worgani-
zmie osigamy zdecydowanie gorsze wyniki
wtestach pamiciowych, percepcyjnych oraz
porady
naorientacj przestrzenn. Wie si tozgor-
sz efektywnoci pracy wanej czci mzgu
tzw. hipokampu.
elazo totake minera, ktry ma duy wpyw
naprac ukadu nerwowego. Gwn funkcj
elaza jest przenoszenie tlenu. Jeli wic
worganizmie jest zbyt niskie stenie elaza,
torwnie tlenu. Niedotlenienie tkanek tozko-
lei obniona zdolno dowysiku fizycznego,
ale iintelektualnego. Dodatkowo elazo bierze
udzia wmetabolizmie wanego neurotransmi-
tera. Przy jego niedoborze znacznie pogarsza
si efektywno pracy nerww. Udzieci nato-
Jakkomponowa
niadanie
Jeli komponujesz niadanie, we poduwag,
emusi si ono skada zduej iloci produktw
bogatych wbonnik (np. pieczywo razowe czy
patki owsiane). Dziki bonnikowi stenie cukru
wekrwi podnosi si bdzie wolniej iutrzyma
si przez duszy czas. Unikasz wten sposb
koncentracj inie chodzisz rozdraniony.
Idealne niadanie: kanapki zchleba razowego
delikatnie posmarowanego margaryn, chudy
twaroek zrzodkiewkami iszczypiorkiem,
herbata zielona dopopicia.
65
 Ukad nerwowy aywienie

nauczy zwiksza wchanialno elaza

Monkey Business - Fotolia.com

zpoywienia:
czmy warzywa bogate welazo ztymi bo-
gatymi wwitamin C, np. szpinak posypany
natk pietruszki
czmy produkty zboowe zpenego
przemiau zchudymi wdlinami iwieymi
warzywami, np. kanapka zchleba razowego
zpoldwic woow idowolnymi kiekami
wymieszanymi zpokrojon wkostk czer-
won papryk
unikajmy pocze produktw bogatych
welazo iwap jednoczenie, np. miso
zapiekane zserem tym.
Stosowanie diety ubogiej wwarzywa,
penoziarniste produkty zboowe toryzyko
niedoborw miedzi, czego efektem moe by
zaburzenie procesw mielinizacji komrek
nerwowych. Rwnie niebezpieczny jest nadmiar
miedzi worganizmie. Zbyt due stenie tego
pierwiastka worganizmie moe by zwizane
zchorob Wilsona, wktrej zostaj zaburzone
funkcje motoryczne iumysowe pacjenta.
Innym skadnikiem mineralnym, wanym dla
prawidowej pracy ukadu nerwowego jest
potas. Jest topierwiastek, ktry bierze udzia
wpobudliwoci tkanek nerwowych. Towa-
nie dziki niemu impulsy biegnce zmzgu
doreszty ciaa s sprawnie przekazywane.
Pierwszym objawem zbyt maego stenia
potasu wciele s mimowolne skurcze.
Chrom zkolei bierze czynny udzia wgo-
spodarce cholesterolu, ktry wniewielkich
ilociach jest niezbdny dosprawnej pracy
mzgu. Wdugotrwaym stresie zapasy chromu
znacznie si obniaj, dlatego naley zwiksza
jego zawarto wcodziennej diecie.
Bardzo wanym elementem diety dobrej dla
ukadu nerwowego jest take kwas folio-
wy. Czy nie zastanawia ci fakt, epierwsze
suplementowanie diety przyszej mamy
towanie kwas foliowy? Awiesz, euosb
chorujcych nadepresj stwierdza si obnion
zawarto folianw? Wszystko tospowodowane
jest faktem, ekwas foliowy bierze czynny
udzia wprawidowym funkcjonowaniu ukadu
Oprawidowy rozwj dziecka matka moe zadba nerwowego.
ju wtrakcie ciy, stosujc diet pen witamin, Czy wiesz, efoliany jako jedne znielicznych
mineraw, aprzede wszystkim elaza witamin lepiej wchaniane s zsuplementw ni
zywnoci?

miast lekki niedobr moe wiza si zapati, Czy wiesz, e...

przygnbieniem igorszymi wynikami wnauce.
Anemia, ktra utrzymywaa si przez duszy nie wystarczy yka magnezu, aby poczu
czas umalucha, moe wiza si zryzykiem si lepiej? Jeli masz zbyt duo magnezu
wystpienia opnionego rozwoju umysowego wcodziennej diecie inie zwikszysz spoycia
wpniejszych latach. wapnia, moe todoprowadzi doosabienia
Warto wic dba oto, aby wcodziennym koci. Dlatego jeli zdecydujesz si nasuple-
jadospisie nie zabrako elaza. Dieta powinna mentacj, zaywajc magnez, pamitaj take
obfitowa wprodukty bogate wten pierwia- oinnych pierwiastkach.
stek (patrz ramka), ale take powinnimy si

66

Ciekawostka technologiczna
Czy wiesz, ekiedy gotujesz warzywa wduej iloci wody, wikszo mineraw przechodzi dotej
wody, ktr nastpnie wylewasz? Warto wic gotowa jarzyny naparze iprzez krtszy czas.
Podobnie dzieje si zproduktami, takimi jakkasza gryczana czy ry brzowy. Jeli ugotujesz je
wworeczkach czy odcedzisz je pougotowaniu, topozbdziesz si wikszoci magnezu iinnych cen-
nych elementw diety. Produkty zboowe koniecznie gotuj wtakiej iloci wody, aby ca wchony
ziarna. Wwczas bdziesz mia penowartociowy posiek peen witamin iskadnikw mineralnych.
Witamina A, E iC tosilne przeciwutleniacze,
ktre chroni komrki nerwowe przed zym wpy-
wem wolnych rodnikw. Dziaanie antyoksydacyj-
ne wykazuj take niektre skadniki mineralne,
np. selen czy cynk. Jest toszczeglnie wane
wprofilaktyce chorb degeneracyjnych mzgu,
aszczeglnie wchorobie Alzheimera iParkinsona.
Zbyt due dawki witaminy Adziaaj rwnie
niekorzystnie, jakzbyt mae jej iloci wco-
dziennej diecie. Jest toszczeglnie niebez-
pieczne wprzypadku kobiet wciy. Witamina
Awmegadawkach dziaa bowiem teratogennie,
czyli jest zabjcza dla podu.
Witamina D natomiast jest cile powizana
zprawidow gospodark cukru wekrwi. Jej
niedobr powoduje insulinooporno, ata
zkolei moe zaburza dostawy glukozy dom-
zgu, awrezultacie powodowa gorsze jego
funkcjonowanie.
Rwnie witaminy zgrupy B odgrywaj wan
rol wpracy nerww. Przykadowo witamina
B12 wykorzystywana jest jako suplement diety
wspomagajcej walk zchorob Alzheimera,
witamina B6 bierze udzia wreakcjach przy
powstawaniu neuroprzekanikw, ajej niedobr
moe prowadzi doneuropatii. Rwnie nadmiar
witaminy B6 nie jest korzystny, gdy moe powo-
dowa czuciow neuropati. Niedobory tiaminy
(witaminy B1) prowadz natomiast dozmniej-
szenia tempa przemiany materii mzgu oraz
dozakce wzakoczeniach neuronw. KWAS FOLIOWY
Inne zwizki zbawienne dla pracy ukadu
nerwowego tom.in. kwas omega 3, ktrego
organizm sam nie jest wstanie wytworzy.
Kwas ten wystpuje naturalnie gwnie wry-
bach, wiesioku, ale take wsiemieniu lnianym,
oleju zpestek dyni. Szczeglnie korzystnie
dziaa kwas dokozaheksaenowy (DHA). Przy
jego wysokim spoyciu obserwuje si zdecydo-
wanie rzadsze epizody depresji istwardnienia
rozsianego. Warto wic wprowadza dodiety
jaknajwicej ryb szczeglnie morskich
wzastpstwie misa.
Suplementacja mineraami
iwitaminami
Jest wskazana wtedy, gdy nie mamy szansy
nadostarczenie wszystkich niezbdnych
elementw wcodziennej diecie. Rwnie
wsytuacjach, gdy chory jest wokresie
rekonwalescencji lub ma zwikszone potrzeby
porady
Prawidowo ustawiona dodatkowa dawka
mineraw iwitamin todobry sposb nato, aby
szybko uzupeni braki naszych naturalnych
rezerw worganizmie ipoczu si lepiej. Warto
jednak pamita otym, ewitaminy imineray
pochodzce znaturalnych rde s najlepiej
wykorzystywane przez organizm oraz ezbi-
lansowana dieta powinna by ich gwnym
rdem. Poza tym rne skadniki naszego
codziennego jadospisu maj rne oddziaywa-
(np. kobiety wciy czy podczas laktacji). Prze- nie naukad nerwowy, awtym take namzg.
wleky stres, zmczenie, uporczywe ble gowy, Dlatego te koniecznym jest dostarczanie
skurcze tosygnay, eznaszym ciaem dzieje wszystkich elementw kadego dnia.
si co niedobrego. Warto wwczas zmieni
nawyki ywieniowe iokresowo zastosowa n Ewa Ceborska
odpowiedni suplementacj.
SKADNIK RDA
POKARMOWY
MAGNEZ zielone warzywa liciaste, kieki zb iinnych warzyw, otrby pszenne
iowsiane, produkty zboowe zpenego przemiau, nasiona rolin strcz-
kowych, kukurydza, banany, orzechy, migday, kakao, gorzka czekolada
ELAZO HEMOWE wtroba, nerki, serce, miso iprzetwory misne zkrwi (np. stek lekko
wysmaony czy kaszanka), woowina, wieprzowina, ryby, drb
ELAZO tka jaj, produkty zboowe zpenego ziarna (mka, kasze gruboziarniste,
NIEHEMOWE otrby pszenne izarodki pszenne), zielone warzywa (szpinak, na pie-
truszki, brukselka, szczypiorek, szczaw), bowina, buraki, suszone owoce,
suszone warzywa
POTAS suche nasiona rolin strczkowych, ziemniaki gotowane ipieczone wupi-
nach, zielona pietruszka, seler, marchew, pomidory, kapusta, banany, liw-
ki, porzeczki, produkty zboowe zpenego przemiau, pieczywo razowe,
kasza gryczana, podroby, wiee miso, mleko
CHROM otrby, zarodki ziaren zb, pene ziarna zb, olej kukurydziany, przypra-
wy (godziki), podroby, miso, drode piwne
CYNK miso, mleko, przetwory mleczne, produkty zboowe zpenego przemiau,
nasiona rolin strczkowych, jaja, warzywa iowoce
SELEN otrby, kleiki zboowe, produkty zboowe, ryby morskie, orzechy brazylij-
skie
warzywa liciaste (saata, szpinak, jarmu), brokuy, owoce cytrusowe,
drode, wtroba, miso, pene ziarna zb, kefir, te sery, roliny
strczkowe
WITAMINA A wtroba, maso imargaryna, tko jaj, te sery
WITAMINA E oleje rolinne, margaryny, kieki izarodki zb, produkty zboowe grubo-
ziarniste, zielona pietruszka, saata, szpinak, kukurydza, tko jaj, maso,
penotuste mleko
WITAMINA C owoce dzikiej ry, owoce jagodowe, owoce cytrusowe, zielona pietrusz-
ka, warzywa kapustne, papryka, pomidory, ziemniaki, chrzan
WITAMINA D tuszcz rybi, wtroba, margaryna, jaja, maso, sery, mleko
WITAMINA B12 wtroba, nerki, miso, mleko iprzetwory mleczne, tko jaj
WITAMINA B6 drode, kieki pszenicy, otrby pszenne, nasiona rolin strczkowych,
przetwory sojowe (np. tofu, zupa miso), orzechy, miso, mleko, jaja
KWASY ryby (szczeglnie ryby morskie ituste, np. oso, tuczyk czy halibut),
TUSZCZOWE olej lniany isojowy (oleje musz by przechowywane przez krtki czas
OMEGA 3 pootworzeniu iwciemnej butelce), oliwa zoliwek nierafinowana, olej
rzepakowy nierafinowany
TABELA SEQ TABELA \* ARABIC 1 RDO: CIBOROWSKA H., RUDNICKA A.; DIETETYKA. YWIENIE ZDROWEGO ICHOREGO
CZOWIEKA, WYD. PZWL, WARSZAWA 2004
67
 Warto onich pamita
Krtkie chwile
przyjemnoci dla
zdrowia!
Mikael D - Fotolia.com
Kiedy idziemy dokina
naromantyczn
komedi, przed snem
przygotowujemy kpiel
wolejkach eterycznych,
sigamy poma
tabliczk czekolady albo
caujemy si zukochan
osob nie zdajemy
sobie sprawy ztego,
jakte zpozoru niewinne
czynnoci wpywaj
nanasz ukad nerwowy.
Jak? Poprostu...
rewelacyjnie!
asuchowanie raz najaki
czas
Ziarno kakaowe, zktrego produkowana jest
czekolada, zawiera antyoksydanty, chroni-
ce nas przed chorobami, np. nowotworami
izawaem serca. Wczekoladzie jest take
magnez, ktry wpywa nadobry nastrj oraz
wzmacnia system nerwowy. Gorzka czeko-
lada jest dodatkowo take rdem elaza
iniacyny, dodajcych nam energii. Jeden ze
skadnikw czekolady flawonoidy dziaa
podobnie, jakwitaminy isole mineralne!
Czekolada poprawia pami (dziki zawartej
wniej lecytynie), wprawia wdobry humor oraz
agodzi stres. Warto wypi filiank czekolady
np. przed wanym spotkaniem lub egzaminem,
pobudza bowiem mzg dopracy.
68
Ktre kraje europejskie mog poszczyci si
tym, eich mieszkacy yj najduej inajzdro-
wiej? Nie ma wtpliwoci Hiszpania (rednia
wieku took. 82 lata), Wochy, Francja.
Jaktomoliwe? Czy mieszkacy tych pastw
przekazuj sobie zpokolenia napokolenie
sekret dugowiecznoci? Nic podobnego! Skoro
nie, wic... jakoni torobi? Sami zaintereso-
wani, kiedy zadaje si im topytanie, nie kryj
zdziwienia. Jak? Wedug nich nie ma wtym nic
ani magicznego, ani oryginalnego yj dugo,
bo kochaj ycie! Tylko tyle iatyle...
Hiszpanie, Wosi iFrancuzi potrafi osiebie
waciwie zadba. Itonie tylko podwzgldem
waciwej diety, profilaktycznych bada itp.
Przede wszystkim smakuj wdrobnych przy-
jemnociach lampce wina doobiadu, zabawie
popracy, weekendzie za miastem, wizycie
wsaunie, wgabinecie odnowy biologicznej...
miech leczy!
Nadrobne przyjemnoci szkoda czasu
powie niejeden pracoholik po10 godzinach
spdzonych przed ekranem swojego laptopa.
Pracoholicy dopnych godzin nocnych siedz
naddokumentami, wymylaj nowe strategie,
analizuj, prognozuj, wyliczaj i... wten
wanie sposb zarabiaj naswoje kopoty
zdrowotne. Cociekawe, naproblemy zawodowe
take! Przeciony mzg wcale nie garnie si
dopracy. Przeciwnie. Nasze szare komrki,
jeli nie zapewnimy im wolnego czasu zaczn
strajkowa. Potem doczy donich serce, puca,
poszczeglne ukady jednym sowem cay
nasz organizm.
Wkadej dziedzinie ycia naley zachowa
zdrowy rozsdek. Psychologowie czsto pod-
krelaj, ekady znas powinien nauczy si...
rozpieszcza siebie. Pozwoli sobie namae
szalestwo, drobnprzyjemno, choby krtk
chwil kontrolowanego zapomnienia. Wybr
naley donas, ale warto dowiedzie si, ile
dobrego tomae conieco potrafi zdziaa dla
naszego zdrowia.
Kiedy siadamy przed telewizorem, zewszd do-
cieraj donas same ze wiadomoci. Atorozbi
si samolot, atowzrosa przestpczo
ibezrobocie... Stop! Przez ca mas tego typu
informacji nasz mzg wcale nie odpocznie,
cho wydaje si nam, erelaksujemy si
nakanapie przed telewizorem.
Coinnego dobra komedia! Nie ma ani cienia
przesady wpowiedzeniu miech tozdrowie.
Kiedy si miejemy, nasz mzg uruchamia
wiele procesw, przesya pozytywne informacje
doukadw. Ronie poziom adrenaliny, wzrasta
napicie wminiach, serce zaczyna uderza
szybciej, dziki czemu dokrwi dostaje si
wicej tlenu, ktry trafia dowszystkich komrek
organizmu. miech zwiksza produkcj endor-
finy (tzw. hormonu szczcia). Ludzie, ktrzy
nacodzie czciej si miej odponurakw,
nawet jeli wpadaj wzdenerwowanie, szybciej
rozadowuj napicie. Cociekawe miech ma
podobne znaczenie dla organizmu, jaknp. p
godziny biegu!
Pocaunek wwalce
zdepresj
Wdugie jesienne izimowe wieczory warto
pomyle owizycie wSPA, czyli wyjciu do...
wasnej azienki ikpieli aromaterapeutycznej,
czyli zdodatkiem olejku eterycznego. Olejki
eteryczne s nie tylko wielkim dobrodziej-
stwem dla ciaa (pielgnuj skr
staje si dziki nim jedwabi-
cie mikka ielastyczna),
ale idla duszy. Jeli
dokpieli dodamy
kilka kropli np.
 kristian sekulic - Fotolia.com
olejku lawendowego znikn trudy caego dnia.
Rozadujemy wewntrzne napicie, osigniemy
spokj irwnowag. Wsklepach jest mnstwo
rodzajw olejkw eterycznych. Mona wybra
np. olejek zdrzewa herbacianego, ktry dodat-
kowo ma waciwoci antywirusowe iwzmacnia
ukad odpornociowy, jest stosowany take przy
infekcjach grnych drg oddechowych.
Pokpieli warto pomyle omasau. wietnie
odpra, zapewnia dobre samopoczucie.
Wsklepach dostpnych jest mnstwo tzw.
masaerw. Mona opomoc poprosi partnera.
Masowanie plecw moe by zapowiedzi
Eldin Muratovic - Fotolia.com
wspaniaego wieczoru i... krtkiej chwili zapo-
mnienia. Seks totake samo zdrowie. wietnie
relaksuje cae ciao izmysy. Chroni przed cho-
robami serca, rozlunia minie, dziki niemu
spada nawet ryzyko wrzodw odka!
Namitny pocaunek nie tylko umacnia wizi
midzy dwojgiem ludzi, ale take
May kawaeczek pysznej czekolady nikomu nie
zaszkodzi, ba wrcz moe sprawi, enabie-
rzemy ochoty doycia!
profilaktyka
ma ogromny wpyw naich zdrowie.
Podczas pocaunku wydzielaj si:
endorfina,
adrenalina,
oksytocyna.
Endorfina wyzwala dobry nastrj, adrenalina
motywuje dodziaania, natomiast oksytocyna
obnia poziom napicia istresu. Pocaunek
skutecznie chroni przed depresj.
May wysiek duo daje
Wtrosce owasne zdrowie iwietne samopo- czekoladkami. Jestemy ludmi, ktrzy maj
czucie warto przeama si izacz wychodzi prawo dodrobnych przyjemnoci. Ostatecznie
zdomu. Spacer poparku, poranny jogging,
rodzinny wypad wwolny weekend nawycieczk
rowerow Jest mnstwo propozycji, caa
masa porad, jakzagospodarowa wolny czas
zpoytkiem dla zdrowia. Nigdy taki czas nie jest
czasem straconym! Wcale nie trzeba codrugi
dzie wyciska sidmych potw nasiowni czy
podczas aerobiku, aby dosta zastrzyk energii.
May wysiek te duo daje! Warto poczy
przyjemne zpoytecznym, jakchoby zapisa
si nakurs taca. Nie dlatego, ejest modny,
ale dlatego, ezdrowy. Wybierajc rodzaj taca,
dostosowujemy jego tempo doswoich potrzeb.
Bez wzgldu nato, czy taczymy tango, disco
czy skusilimy si nataniec brzucha jest
toaktywno fizyczna, ktra uwalnia endorfiny,
agodzce m.in. bl izapobiegajce depresji.
Organizm ludzki nie jest niezniszczaln ma-
szyn. Jeli pracujemy ponad siy, cakowicie
zycia eliminujc wasne mae potrzeby,
najpierw zaczn nam szwankowa nerwy (wpad-
niemy wdepresj lub wchroniczny stres), po-
tem cay organizm. Tak, jaknie kad maszyn Podczas pocaunku nasz organizm spala ok.
uda si naprawi, tak nie kady ludzki organizm
cakowicie zostanie wyleczony. wiat si nie
Przytul psa, we nakolana
kota
Zwierzak wdomu tonie tylko wielka rado,
ale izdrowie. Warto towic wykorzystywa,
popowrocie ze stresujcej pracy przytulajc
si doukochanego Azora lub drapic za uchem
mruczcego Filemona. Pies towietny terapeu-
ta, ktry zmusza nas dospacerw bez wzgldu
napogod. Nie znosi sowa sprzeciwu,
poniewa musi i naspacer ikoniec. Dziki
jego stanowczoci poprawia si nasze krenie,
kondycja, minie, wzmacnia ukad oddecho-
wy iodpornociowy. Pies ikot wnaturalny
sposb poprawi nasz zy nastrj. Wystarczy,
ezwierzaki popatrz nanas swoimi zakocha-
nymi oczami, radonie pomerdaj ogonem lub
wskocz nakolana pryskaj smutki jakza
dotkniciem czarodziejskiej rdki. Posiadanie
czworononego pupila obnia cinienie krwi
i, cociekawe, pozwala szybciej wrci dozdro-
wia poprzebytych chorobach.
zawali, jeli wsobot nie zrobimy rodzinnego
wielkiego sprztania wdomu, tylko wybierzemy
si za miasto. Zpik, koszykiem zkanapkami,
dobrym humorem... M nie odejdzie doinnej
kobiety, jeli ukochana zamiast ugotowa dwu-
daniowy obiad zrobi tylko zup iwybierze si
dokosmetyczki, skd wrci szczliwa iodpr-
ona. Za ona nie zrobi karczemnej awantury
tylko dlatego, epartner zamiast... oglda
telewizj, wyszed zkolegami pogra wpik
non iwrci zbukietem kwiatw ipysznymi
jednak wcale nie okazuj si one takie drobne,
biorc poduwag ich ogromne znaczenie dla
naszego zdrowia, ktre jest bezcenne.
n Beata Rayzacher
Czy wiesz, e...
Podczas pocaunku jednoczenie pracuje
ponad 30 mini twarzy, cozapobiega
m.in. tworzeniu si zmarszczek wok ust.
Pocaunek todobry masa ust.
6,4 kalorii/min.
69
 Pyny tak wane, jakpoywienie

Woda

Vladimir Voronin - Fotolia.com

rwna
si ycie
Woda koi bl iskoatane nerwy, rozgrzewa, relaksuje,
pobudza ihartuje. Jest bardzo wana dla caego
organizmu, rwnie dla ukadu nerwowego. Gdyby nie
odpowiednia ilo pynw dostarczana organizmowi
wchorobach zwizanych zpodwyszon temperatur
ciaa, toukad nerwowy mgby poprostu si
przegrza. Najbardziej wraliwy napodwyszenie
temperatury jest mzg. Utrzymujca si gorczka
powyej 41,5C grozi uszkodzeniem biaek
wkomrkach nerwowych, comoe spowodowa
mier. Brak wody worganizmie powoduje m.in. ble Woda czyci nasz organizm odwewntrz iusuwa
gowy istan permanentnego zmczenia. zewntrzne zanieczyszczenia

Woda stanowi ok. 60% masy ciaa dorosego
czowieka. Krew skada si w83% zwody,
minie w70%, mzg w7080%. Zawieraj nych ok. 180 litrw osocza krwi, copowoduje,
j nawet koci, tak pozornie twarde izwarte.
Najmniej wody wnaszym organizmie ma tkanka
tuszczowa tylko 10%.
Wszystkie czynnoci organizmu wymagaj
wody. Kada tkanka, kady narzd, kady ukad
dziaa wpynnym rodowisku. Nie mona by
wic ani mruga, ani poyka, ani nawet mwi
bez wody.
Woda peni worganizmie czowieka wane funk-
cje. Przede wszystkim reguluje ciepot ciaa,
bierze udzia wprocesach trawienia iwydalania
produktw przemiany materii, nawila stawy
igaki oczne, atake odpowiada za rwnowag
pracy caego organizmu.
Niewyobraalna skala
Wcigu doby krew, obiegajc organizm
1500razy, przetacza przez ukad krwionony
50008000 litrw pynu. Bior wtym udzia
rne narzdy, ale najwiksz prac wykonuj
nerki. S one gwnym organem wydalania
wody isoli mineralnych zustroju. Wkbkach
nerkowych zostaje wcigu doby przefiltrowa-
epowstaje taka sama ilo tzw. moczu
pierwotnego. Mocz ten przepywa przez cewki
nerkowe, gdzie wwyniku resorpcji zwrotnej
Zapotrzebowanie nawod
rdem wody dla organizmu czowieka s
przede wszystkim przyjmowane pyny. Napoje,
azwaszcza wody mineralne, soki zwycinitych
owocw iwarzyw, herbata ikawa pokrywaj
rednio okoo 62% przyjmowanej dziennie wody.
Owoce iwarzywa stanowi drugie codorozmia-
rw rdo wody dla organizmu, gdy pokrywaj
okoo 1820% objtoci wody przyjmowanej
wcigu dnia. Oczywicie nie kady owoc
zawiera t sam ilo wody, ale np. licie saaty
zawieraj jej 95%, podobnie jakogrek, aarbuz
a99%. rdem wody dla organizmu jest rw-
nie pieczywo, produkty zboowe pokrywajce
okoo 8% zapotrzebowania nawod.

70

jego objto redukuje si do12 litrw
nadob. Resorpcja zwrotna jest regulowana
przez rne procesy fizjologiczne, aprzede
wszystkim przez hormon antydiuretyczny,
wydzielany dokrwi wtylnym pacie przysadki
mzgowej. Wwarunkach odwodnienia ustroju
itym samym zmniejszenia objtoci pynw
ustrojowych oraz wzrostu cinienia osmotycz-
nego (zwikszone stenie soli) nadrodze
sygnaw ze strony specjalnych komrek ner-
wowych dochodzi dopobudzenia wydzielania
hormonu antydiuretycznego. Wzrost zawartoci
tego hormonu wekrwi powoduje zwikszenie
wchaniania zwrotnego wody wcewkach ner-
kowych. Nerki wytwarzaj wwczas mae iloci
wysoko zagszczonego moczu. Powoduje
tozatrzymanie wody worganizmie, ktry broni
si wten sposb przed odwodnieniem.
Regulacja ciepoty ciaa
Czowiek jest organizmem staocieplnym
profilaktyka
Cozawiera wod?
Bogate wwod s warzywa iowoce (7595%),
mleko (88%), miso (5075%). Suchy chleb
zawiera 40% wody, maso 15%, mka 13%. Za-
uway te trzeba istotn rnic midzy wod naley pi wikszych iloci wody przegoto-
anapojami zmieszanymi zwod sokami
owocowymi, piwem, kaw, herbat; dostarcza-
jc organizmowi wody, wnosz rwnie czsto
substancje inne, obojtne, ale take iszkodliwe
(kofeina, teina, cukier itp.).
nienie. Dlaczego boli nas gowa? Bo mzg
jest niedotleniony. Wswoim opracowaniu
Znaczenie wody dla organizmu czowieka
mgr wychowania fizycznego, Krystyna Gac-
koMajewska dokadnie opisaa ten proces.
Niedotleniony mzg zatrzymuje wod, puchnie
iuciska naopony. Toone bol. Zagonieni,
wnatoku obowizku zapomnielimy czy
rednio przyjmujemy 22,5 litra pynw
dziennie. Spoycie wody naley zwiksza
odpowiednio dowzrostu aktywnoci fizycznej.
Pyny trzeba uzupenia czsto, przyjmujc
je wmaych porcjach, tj. po50100 ml. Nie
wanej, ktra zzasady jest hipotoniczna itym
samym zwiksza wydalanie wody przez nerki,
przyspieszajc odwodnienie organizmu. Mona
podawa natomiast rozcieczone przegotowan
wod soki owocowe, sab herbat, napary mi-
ty, rumianku, dzikiej ry, take sabe roztwory
soli kuchennej (0,20,3%). Znakomite s wody
mineralne, zwaszcza niegazowane.
n Ewa Bukowska

dziki dobrze dziaajcym mechanizmom ter-
moregulacji. Orodek termoregulacji znajduje
si wmzgu. Dziki fizjologicznej termo-
regulacji wysoko temperatury ciaa jest
wzgldnie niezalena odotoczenia imieci
si zwykle pomidzy 35,6C i37,4C. Uzdro-
wego czowieka nadmiar ciepa wydalany
jest zorganizmu kilkoma drogami gwnie
poprzez pot nadrodze parowania, poprzez
wypromieniowanie ciepa dopowietrza oraz
przez przemieszczanie ciepa odcieplej-
szych tkanek dochodniejszych wewntrz
organizmu. Intensywne wydzielanie potu, np.
podczas upaw, dokonuje si kosztem wody
zosocza krwi. Wskutek tego krew gstnieje
izmniejsza si stopniowo jej objto wy-
rzutowa zserca. Tote, jeli nie uzupeniamy
nabieco utraconej wody ielektrolitw
moe zaama si najwydajniejszy mechanizm
termoregulacji oparty naparowaniu potu.
Gdy ustaje pocenie, szybko zaczyna rosn
gorczka iorganizm niebezpiecznie si prze-
grzewa. Najbardziej wraliwy napodwyszenie
temperatury jest jednak mzg. Utrzymujca
si gorczka powyej 41,5C grozi uszko-
dzeniem biaek wkomrkach nerwowych,
comoe prowadzi domierci.
Dlaczego boli nas gowa?
Woda dostarcza organizmowi substancje
odywcze oraz oczyszcza go zproduktw
przemiany materii. Gdy wody dostarczamy za
mao, toorganizm zaczyna j oszczdza dla
tych narzdw, dla ktrych jest ona niezbdna.
Cosi wtedy dzieje? Mniej si pocimy, mniej
wydalamy moczu, rzadziej si wyprniamy.
Toksyny, ktre normalnie wydalane s zpotem
czy moczem, zalegaj wtkance tuszczowej,
wtrobie lub mzgu. Mzg jest niezwykle
czuy nazatrucia, niedotlenienie czy odwod-
Luminis - Fotolia.com
zwyczajnie nie mielimy czasu dostarczy
organizmowi dostatecznej iloci wody. Nerki
nie miay jakpracowa, aprzecie organizm
musia dziaa. Zbraku wody nie mia jednak
jaksi oczyci. Zatruty mzg obrzk, aby
zmniejszy dziaanie toksyn iznowu uciska
opony. Ten mechanizm wanie sprawia,
eczsto boli nas gowa, mamy trudnoci
wkoncentracji, jestemy nerwowi, mamy
problemy zzasypianiem iprzeywamy trudny
dosprecyzowania niepokj. Medycyna nazywa
tozespoem permanentnego zmczenia. Ajest
topermanentne odwodnienie.
Niedobr wody wynoszcy 10% masy ciaa
powoduje nasilenie objaww niewydolnoci
fizycznej ipsychicznej, przejawiajcej si
blami gowy, zaburzeniami
oddychania, upole-
dzeniem wydzielania
liny iwysychaniem
bony luzowej jamy
ustnej. Wikszy nie-
dobr wody prowadzi
doszybkiego wynisz-
czenia. Czowiek staje
si niezdolny doycia
wcigu 2 tygodni,
aczsto umiera znacz-
nie wczeniej.
Dorosy czowiek moe
Wpyw temperatury
bez wody przey zale- naorganizm
dwie 35 dni, zalenie 1827C woda chodna: pomaga pozby si
odjej utraty. Bez jedzenia zmczenia, dodaje energii, atake
natomiast zdolny jest hartuje organizm
przey ponad miesic. 3037C woda ciepa: odpra, relaksuje,
obnia cinienie krwi oraz przynosi
Copi? ulg miniom
Wnormalnych warunkach litr 3845C woda gorca: koi bl, rozgrzewa
wody nadob wystarcza dla ciao, atake pomaga wzasypianiu
prawidowej przemiany materii.

71
 Aktywno fizyczna aukad nerwowy
Bieg
poszczcie
Aktywno ruchowa wywouje wiele korzystnych
zmian wukadzie nerwowym. Systematyczny wysiek
fizyczny sprzyja tworzeniu si dodatkowych nitek
nerww, wpywa pobudzajco naorodkowy ukad
nerwowy, polepsza pami, zdolno uczenia si
ireakcje organizmu nabodce, atake odpra
psychicznie. Lecznicze znaczenie ruchu naukad
nerwowy wymaga systematycznej, okrelonej formy
Eric Gevaert - Fotolia.com
pracy miniowej. Jej rodzaj iintensywno zale
odwieku, oglnego stanu zdrowia ikondycji fizycznej
kadego znas.
Organizm czowieka genetycznie zaprogramowany
zosta naaktywny styl ycia. Ruch jest jego bio-
logiczn potrzeb. Siedzcy tryb ycia iniedobr
ruchu prowadzi dozaburze czynnoci caego
ustroju. Organizm pozbawiony ruchu choruje
iszybciej si starzeje. Dlaczego? Towynika zfunk-
cji, jak speniaj wmetabolizmie caego ustroju
minie. Ich praca iruch s niezbdne doutrzy-
mania odpowiedniej sprawnoci iwydolnoci
psychofizycznej czowieka. Itonie tylko dorosych,
ale take dzieci. Podwpywem wysiku fizycznego
zachodzi wiele zmian worganizmie czowieka.
Dochodzi wnim dowzrostu czynnoci ukadu
oddechowego ikrenia, atake zmian wnapiciu czsto uzaleniaj si odwicze fizycznych
ukadu nerwowego. Wukadzie miniowym wysi-
ek fizyczny zwiksza iprzyspiesza wiele procesw
biochemicznych. S te inne korzyci zwicze.
Wspomagaj one sprawno intelektualn, sku-
tecznie reguluj procesy metaboliczne, kontroluj
tendencje donadwagi, koryguj bdy ywieniowe
ipodnosz kondycj serca.
Ucieczka odproblemw
Ruch pomaga wiczy rwnowag ikoor-
dynacj, atake jest wietnym sposobem
narozadowanie stresu inegatywnych emocji.
Aktywno ruchowa zmienia ca reaktywno
ustroju, ustala waciwe proporcje midzy
procesami pobudzania ihamowania. Rwnowa-
ga neurowegetatywna wie si zzachowaniem
dobrego stanu psychofizycznego iwiksz
Ludzie aktywni fizycznie s nie tylko zdrowsi, ale odpornoci ukadu nerwowego nawszel-
iszczliwsi kie szkodliwe bodce zewntrzne. Dotyczy
tozarwno czynnikw rodowiskowych, takich
72
jak: haas, wibracje, ultradwiki, promienio-
wanie elektromagnetyczne, zanieczyszczenia
powietrza, jakte czynnikw przeciajcych
ukad nerwowy, czyli: popiechu wpracy,
staego wzrostu wymaga wzakresie kwalifikacji
zawodowych, rywalizacji iobawy zagroenia
wasnej pozycji, konfliktw wszkole, wrodzinie
iwpracy. Trening rekreacyjny pomaga otym
wszystkim zapomnie, odizolowa si odwia-
ta, odkopotw dnia codziennego. Zmczenie
fizyczne odsuwa naplan dalszy wszystkie
problemy idaje poczucie odprenia. Tobardzo
wane wdzisiejszym wiecie. Idlatego ludzie
itreningw, przede wszystkim odjoggingu.
Ukad nerwowy
Brak ruchu zakca funkcjonowanie ukadu
nerwowo-hormonalnego. Powoduje towyst-
powanie nie tylko zaburze metabolicznych,
ale take psychosomatycznych. Aktywno
fizyczna wpywa bardzo korzystnie nawegeta-
tywny ukad nerwowy (reguluje midzy innymi
prac organw wewntrznych, gruczow,
naczy) ipobudza produkcj tzw. hormonw
szczcia, ktre dziaaj przeciwblowo, daj
poczucie relaksu, zmniejszaj niepokj, wpy-
waj korzystnie nastan rwnowagi psychicz-
nej. Dotej pory podkrelano, ewiczenia
fizyczne poprawiaj ukrwienie icoza tym
idzie dotlenienie mzgu. Okazuje si jednak,
enatym si nie koczy. Regularna aktywno
fizyczna korzystnie wpywa naorganizm, funk-
cjonowanie umysu ijednoczenie zmniejsza

Wzalenoci odwieku
Aktywno ruchowa powinna by dozowana
wzalenoci odwieku, oglnego stanu zdrowia
ikondycji fizycznej. Wskazane jest, by doroli
wykonywali codziennie zarwno umiarkowa-
ne, jakibardziej energiczne wiczenia przez
przynajmniej 30 minut, najlepiej kilka wicze
po10 lub 15 minut.
Eksperci wiatowej Organizacji Zdrowia ONZ
okrelili minimaln tj. niezbdn dzienn nor-
m ruchu dla dorosego czowieka na10tys.
krokw.
Aktywno fizyczn dla dzieci imodziey okre-
lono naprzynajmniej 60 minut kadego dnia.
ryzyko zapadania nachoroby przewleke. Naj-
nowsze badania pokazuj, ewysiek fizyczny
stymuluje tworzenie si nowych komrek
nerwowych whipokampie, strukturze mzgu
odpowiedzialnej midzy innymi za zapami-
tywanie. Jest towane zwaszcza dla ludzi
po50roku ycia. Topozwala im zachowa
pogod ducha, utrzyma dugo modziecz
energi, atake zmniejszy liczb nagych
uderze gorca.
Ruch niezbdny jest rwnie dla prawidowego
rozwoju psychiczno-spoecznego dzieci imo-
dziey. Jeeli chodzi opsychik, topomaga np.
wpokonywaniu lku, stawieniu czoa rywalizacji
iwspzawodnictwu, odpowiedniemu podejciu
dopracy zespoowej.
Jakie dyscypliny sportu?
Pomagaj wszystkie dyscypliny sportu, ale
najbardziej te, ktre wymagaj duego wy-
siku. Nale donich: marszobiegi, aerobik,
jazda narowerze, skakanie naskakance,
taniec, pywanie. Ogromny wpyw naukad
nerwowy ma jogging. Dziaa jakwysokiej
klasy kosmetyk; skra biegaczy jest modsza
ni ich wiek, gwnie za spraw lepszego
profilaktyka
te zmiany, ajednoczenie przetarcie drg czu-
ciowo-ruchowych, wzmocnienie mechanizmw
czucia gbokiego ipocze koordynacyjnych,
zwiksza aktywno analizatorw wzrokowych,
suchowych, kinestetycznych.
Metody itechniki rnego rodzaju wicze
isportw wymagaj wytrwaoci, dyscypliny
wewntrznej, systematycznoci, panowania
nadsob, silnej woli ienergii.
Ma todue znaczenie psychoterapeutycz-
Lars Christensen - Fotolia.com
ne. Grupowe zajcia rekreacyjno-sportowe
organizuje si wklinikach nerwic iorodkach
leczcych zaburzenia nerwowe ipsychiczne.
Naukowo stwierdzono, eruch iwiczenia
fizyczne jako naturalne bodce wpywaj pozy-
tywnie naczowieka wkadym aspekcie, tzn.
biologicznym, fizycznym iduchowym.
n Anna Lewandowska
ukrwienia. Dziki bieganiu mona mie niena-
gann sylwetk przez jedn godzin jestemy
wstanie spali okoo 900 kalorii. Aprzy
okazji rwnie wzmacnia si ukad nerwowy
oraz zwiksza si potencja umysowy. Lepiej
ukrwiony idotleniony mzg zaczyna pracowa
nawyszych obrotach. Kady ruch ma zwizek
zcentralnym systemem nerwowym, ktry jest
siedzib uczu, emocji idecyzji. Najnowsze
badania naukowe potwierdzaj korzystny wpyw
biegania nainteligencj.
Aktywno fizyczna jest osi, wok ktrej
budowa mona ca strategi zdrowego stylu
ycia podwarunkiem, etrening jest odpo-
wiednio dozowany, umiarkowany, aobcienia
wzrastaj stopniowo isystematycznie.
Jaktosi dzieje?
Nastpstwem intensywnych wicze ruchowych
s midzy innymi zmiany zarwno worodko-
wej, jakiobwodowej czci ukadu nerwowego.
Nastpuje przestawienie rwnowagi czynno-
ciowej neuronw wegetatywnych, awkonse-
kwencji skadu chemicznego mzgu.
Uosb uprawiajcych regularnie ruch dochodzi
dozwolnienia czynnoci serca, obnienia ci-
nienia ttniczego krwi, zmniejszenia pozio-
mu podstawowej przemiany materii. Rw-
noczenie zachodz korzystne zmiany,
polegajce nausprawnieniu dziaania
orodkowego ukadu nerwowego.
Stan wytrenowania powoduje
Glenda Powers - Fotolia.com
Ludzie po50 roku ycia dziki regularnym wi-
czeniom maj mniej problemw zpamici
73
 Seks aukad nerwowy

Przyjemno
tonie wszystko
Utrzymanie aktywnoci seksualnej powoduje, eukad nerwowy, naczyniowy,
hormonalny funkcjonuj sprawniej. Wspycie podnosi odporno organizmu,
znakomicie wpywa napsychik. Cho wczasie stosunku ukrwienie mzgu
zmniejsza si krew napywa donarzdw pciowych topoakcie doszarych
komrek dopywa duo dotlenionej krwi. Gdyby nie rozleniwienie, ktre wtedy nas
ogarnia, moglibymy rozwiza najtrudniejsze zadania.

Jakie s zalety seksu? Naukowcy dowodz, warstw skry. Wten sposb

eosoby, ktre yj wudanych zwizkach is odbywa si usuwanie toksyn
zadowolone ze swojego ycia seksualnego, s zorganizmu idostarczanie
zarazem pogodniejsze izdrowsze. Udowod- substancji odywczych doko-
niono, eseks przyspiesza przemian materii, mrek. Zwiksza si szybko
usprawnia prac serca, polepsza stan naczy oddychania idostarczania wikszej
krwiononych, zwiksza produkcj hormonw, iloci tlenu dokomrek.
anawet wzmacnia minie. Osoby, ktre maj Seks moe te by dobr gimnastyk.
udane ycie erotyczne, s oprcz tego bardziej Naukowcy twierdz bowiem, eseks
odporne narnego rodzaju choroby, lepiej zno- oporanku zpowodzeniem moe zastpi
sz bl iatwiej si relaksuj. Uczucie odprenia jogging. Fizyczne zblienie angauje prawie
ibogostanu, jakie ogarnia nas pozblieniu, jest wszystkie minie: poczwszy odydek, przez
balsamem nie tylko dla ciaa, ale idla duszy. poladki, brzuch apobarki. Jest toszczegl-
ne wane wprzypadku kobiet. Podczas aktu
Inne zalety seksu fizycznego napinaj si ich minie krocza
Podczas stosunku serce bije dwa razy szybciej. (tzw. minie Kegla), ktre zazwyczaj wiotczej
Przesya wicej krwi donarzdw wmiednicy zwiekiem, cowkonsekwencji moe doprowa-
maej, doklatki piersiowej idozewntrznych dzi dowysikowego nietrzymania moczu.
Osoby uprawiajce seks regularnie yj duej.
Dlaczego? DHEA, zwany hormonem dugowiecz-
soschoenbistdu - Fotolia.com

noci osiga najwyszy poziom worganizmie

dwudziestokilkulatka. Wraz zwiekiem jego st-
enie obnia si. Ten proces moemy opni,
regularnie uprawiajc seks. Wanie wczasie
orgazmu ilo DHEA worganizmie znacznie
wzrasta. Przykadem mog by dugowieczni
kochankowie, tacy jakSarah Bernhardt, Pablo
Picasso czy pisarz Victor Hugo, ktrzy dopnej
staroci mieli bardzo bogate ycie seksualne.

Mzg iukad nerwowy

Wielu naukowcw uwaa, eycie erotyczne ma
ogromny wpyw nanasze moliwoci umysowe.
Mimo, ewczasie stosunku ukrwienie mzgu
si zmniejsza, gdy krew napywa donarzdw
pciowych, topoakcie doszarych komrek
ycie erotyczne ma ogromny wpyw nie tylko dopywa duo dotlenionej krwi. Gdyby nie
nasamopoczucie, ale take nanasz spraw- bogostan ioglne rozleniwienie, ktre wtedy
no intelektualn nas ogarnia, moglibymy rozwiza najtrud-
niejsze zadania. Seks jest yciodajn si. Efekt

74

leczniczy wtym przypadku osiga si dziki
seksualnej wraliwoci ispenieniu. Wterapii
seks wykorzystywany jest doleczenia zaburze
fizycznych, przezwycienia barier mentalnych,
usunicia ciaru problemw emocjonalnych.
Mio fizyczna jest pewnego rodzaju analgety-
kiem dziaa jakrodek przeciwblowy. Kiedy
mzg jest pobudzony, wydzielaj si endorfiny.
Najlepszy sposb napobudzenie mzgu,
toseksualna blisko.
Podczas orgazmu wydzielaj si due iloci
endorfin, ktre mog umierza bl nawet
nakilka godzin. Udowodniono te, eczste
Janusz Słyk - Fotolia.com
profilaktyka
Chemia seksu
Zaczyna si odspojrzenia, ktre wrcz fizycznie
przenika nas dogbi. Wydaje si totakie
romantyczne. Ale taki stan totylko efekt pracy
hormonw pciowych. Atrakcyjno spojrzenia
zaley wanie odich stenia. Podich wpy-
wem rozszerzaj si renice itowanie odich
stenia worganizmie zaley ta atrakcyjno
spojrzenia. Potem nadnercza zaczynaj wydzie-
la adrenalin neuroprzekanik, przestawia-
jcy organizm nawysze obroty. Cosi dzieje?
Oczy zaczynaj byszcze imog dre minie
ng. Wydaje nam si, eprzeywamy zawrt
Partnerzy seksualni
Przecitny Polak/Polka mieli piciu partnerw
seksualnych. Torednia opoow mniej-
sza odwiatowej, naprzykad statystyczny
Chiczyk/Chinka kochali si zdwudziestoma
partnerami. Rzadko zdarza si nam uprawia
seks zdopiero copoznan osob. Najczciej
poznajemy swoich partnerw nadyskotekach
iimprezach. Codziesity Polak poluje
naurlopie iwInternecie.
Uwaamy, egranica przyzwoitoci zostaje
przekroczona gdzie wokolicy pitnastego ko-

chanka. Wielu musiao si czu zszokowanych,

wystpowanie orgazmw zapobiega rozwojowi gowy, atotylko dziaanie adrenaliny. Adrena-
komrek rakowych wnaszym organizmie oraz lina take odpowiada za pobudzenie mzgu,
jest skuteczne wwalce zdepresj. serca ipuc dointensywniejszej pracy. Dlatego
mog si pojawi takie miosne sygnay jak:
Miosny mechanizm szybsze bicie serca, czy pytszy oddech. Potem
Seksualno wie si zprzyjemnoci. Ale organizm przechodzi dokolejnego etapu, czyli
przede wszystkim jest mechanizmem, ktry wydzielania feromonw.
buduje wi. Wydzie- Feromony tozwizki chemiczne, ktre m.in.
lanie odpowiednich odpowiadaj za to, eosobnicy pci przeciwnej
neuroprzekanikw podobaj nam si lub nie. Teraz mamy doczy-
wmzgu podczas nienia zhormonami przyjemnoci: endorfinami
aktu seksualnego ioksytocyn, ktre wprawiaj nas wuczucie
wie si zosiganiem bogoci izadowolenia. Gbokie miosne
stanu przyjemnoci, ale westchnienia totake, niestety, efekt dziaania
ogldajc Cztery wesela ipogrzeb, wktrych
bohaterka grana przez Andy MacDowell
doliczya do34!
lub sucho wpochwie toczasem pierwsze
objawy jakiej infekcji intymnej. Wanym jest
te fakt, ekobiety, ktre regularnie wspyj
seksualnie, czciej odwiedzaj ginekologa
choby poto, aby zapyta oskuteczne metody
antykoncepcyjne. Jest wic szansa, eprzy
okazji takiej wizyty lekarz dopatrzy si ewentual-
Kurhan - Fotolia.com

rwnie powoduje, ewsplna hormonw. Nazywaj si one katecholaminy

blisko tworzy wzajemne przy- idziki nim rozszerzaj si oskrzela, aoddech
wizanie. Poprzez kontakt seksualny staje si gbszy, by dotleni organizm zajty
ludzie wi si ze sob. Mczyzna staje wysikiem fizycznym, jakim niewtpliwie jest
si zazdrosny okobiet, zktr jest mu pocaunek czy gra wstpna.
dobrze walkowie, stara si j zawaszczy. Pil-
nuje jej przed innymi. Akobieta zakochuje si Barometr stanu zdrowia
wtakim mczynie, zktrym jest jej dobrze, Czsto lekarz pierwszego kontaktu pyta ojako
ktry sprawuje nadni opiek. naszego ycia seksualnego. Dlaczego? Bo ko-
Fascynacja partnerem nie jest czym danym poty wtej sferze czsto maj odzwierciedlenie
nam raz nazawsze. Pook. czterech latach wrealnych schorzeniach wnaszym organizmie.
proporcje neuroprzekanikw, agwnie feny- Przykady? Prosz bardzo: mskie kopoty zlibi-
loetyloaminy, zaczynaj si zmniejsza, acoza do lub zaburzenia wzwodu s pierwszym sygna-
tym idzie obnia si poziom fascynacji em takich powanych chorb, jakmiadyca
seksualnej. Wzrasta poziom innych hormonw czy cukrzyca. Naczynia krwionone wprciu s Zdaniem naukowcw seks oporanku moe
ineuroprzekanikw zwaszcza oksytocyny, dwukrotnie ciesze ni te, ktre doprowadzaj zastpi jogging
ktra odpowiada za przywizanie iopiek. krew doserca. Dlatego wanie pierwszym
Zdarza si, epozbawieni tych hormonalnych sygnaem rozwijajcej si miadycy mog by
dopalaczy tracimy rado zseksu. Czasami zaburzenia wzwodu. Naich podstawie mona nych schorze narzdw kobiecych.
zaczyna suy egoistycznemu zaspokajaniu wykry izacz leczy t chorob nawet odwa Poza tym zarwno ukobiet, jakiumczyzn
potrzeb seksualnych jednego zpartnerw. lata wczeniej. problemy zwizane zyciem seksualnym mog
Wtakim zwizku ta druga strona popewnym Podobnie jest wprzypadku kobiecych dole- zwiastowa nie tylko fizyczne dolegliwoci.
czasie nie bdzie chciaa podejmowa kontak- gliwoci. Bl wpodbrzuszu moe by jednym Obnienie libido iniech dowspycia czsto
tw seksualnych. zsygnaw endometriozy. Zbyt duo wydzieliny bywaj naprzykad objawem depresji.
Uprawianie mioci topoczenie przyjemnego
zpoytecznym. Kochajc si, moemy znacznie
Problemy seksualne kobiet poprawi zarwno stan swojego zdrowia,
Spadek podania iochoty naseks czy te osabienie lub brak satysfakcji ze wspycia toproblem jakisamopoczucia. Toskuteczna terapia nie
ponad 35% populacji kobiet nawiecie. WPolsce pojawia si on tylko u10% kobiet do24 roku ycia. tylko dla ciaa, ale rwnie dla ducha. Seks
Znacznie, bo do67%, wzrasta po45 roku ycia. Jest wiele przyczyn decydujcych oproblemach topoprostu zdrowie.
seksualnych kobiet jedn znich moe by niedobr tlenku azotu worganizmie. Rne jest take
ich nasilenie. n Iwona Ciesielska
Seksuolodzy dziel je nabrak lub utrat potrzeb seksualnych itrudnoci zosiganiem orgazmu.

75
 EastWest Imaging - Fotolia.com Relaks aukad nerwowy

Odpr si,
bdziesz zdrowszy
yjemy coraz szybciej icoraz bardziej intensywnie. Zamiast delektowa si
yciem, poprostu przez nie przebiegamy. Trudno nam si zatrzyma, wsucha
wewasne potrzeby, zauway niepokojce sygnay, ktre wysya nasz buntujcy
si przeciwko takiemu pdowi organizm. Zaczynamy mie problemy ze snem,
nadmiern nerwowoci, potem zwieloma innymi powanymi schorzeniami. eby
sobie ztym wszystkim poradzi, musimy umie si zrelaksowa. Dziki temu nasz
organizm nadwerony stresem, chorobami iprzeyciami emocjonalnymi bdzie
mg si zregenerowa.

Kursy relaksu
Istnieje kilkadziesit metod relaksacyjnych,
setki odpowiadajcych im wicze. Dostpne
powszechnie s te kursy relaksu. Dobry efekt
wywouje tzw. muzyka relaksacyjna jako do-
datek dowicze lub sama. Jednak osignicie
stanu odprenia nie jest prost spraw. Trzeba
si tego poprostu nauczy.
Wdzisiejszych czasach yjemy szybciej, Nasz organizm moe zareagowa nataki perma-
bardziej intensywnie, cowie si zodpowied- nentny stres depresj, nerwic, problemami o-
nio wiksz dawk stresu. Problemy wpracy, dkowymi czy kopotami ze snem. eby wtym
gonitwa za pienidzmi, karier, nowe wyzwania, wszystkim znale wasn drog, nie pogubi
zmiany miejsca zamieszkania, podre samo- si inie zwariowa, trzeba umie zwolni,
lotem, towszystko okrelane jest jako stresory, odpry si izrelaksowa. Sam relaks touspo-
czyli bodce wywoujce reakcje stresowe. kojenie lub usunicie emocji, strachu, napicia
Przyczyny stresu mona mnoy wniesko- nerwowego, zmczenia iosignicie stanu
czono, wszystko zaley odczowieka ijego odprenia fizycznego ipsychicznego. Dziki
kondycji psychicznej. Kady znas reaguje temu nasze ciao iumys mog si zregenero-
wodmienny sposb nasytuacj, ktra nas wa, odpry, czyli najzwyczajniej wwiecie
stresuje. Jedni bd pobudzeni emocjonalnie, mwic podadowa akumulatory.
inni wrcz sparaliowani strachem. Zdarzaj si
ludzie, ktrzy wtakich sytuacjach maj podwy- Bezsenno jako choroba
szone cinienie krwi albo zareaguj przyspie- cywilizacyjna
szonym oddechem czy suchoci wustach. Sen jest czuym barometrem kondycji
Czasami sytuacje stresowe przecigaj si. psychicznej czowieka. Pierwszym sygnaem

76

tego, eyjemy zbyt szybko czy nerwowo s
wanie kopoty ze snem. Bezsenno staa
si wrcz chorob cywilizacyjn. Dlaczego?
Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO)
blisko poowa ludzi nawiecie cierpi zpowodu
bezsennoci lub jest ni zagroona. Nabezsen-
no czciej choruj kobiety, szczeglnie te
pomenopauzie, awic zobnionym pozio-
mem estrogenw, ludzie wpodeszym wieku,
osoby zproblemami psychicznymi, np. chorzy
nadepresje, psychozy oraz zaburzenia lkowe,
palacze, atake osoby majce stresujc prac.
Kopoty ze snem mog mie rwnie osoby
pracujce wrnych strefach czasowych albo
mode matki, czuwajce wnocy przy swoim
maluszku. Bezsenno moe by spowodowa-
na zaburzeniami emocjonalnymi, ponownym
przeywaniem minionego dnia czy martwieniem
si, coprzyniesie jutro.
Zbada wynika, eliczba cierpicych nabez-
senno wzrasta zwiekiem. Modzi ludzie
maj problem zzasypianiem, starsi zbrakiem
cigoci snu. Rwnie osoby przecione
obowizkami izbytnio si przejmujce nie
mog spa wnocy.
Trzeba toleczy
Wiele osb nie zdaje sobie sprawy zpowanych
konsekwencji zarwno zdrowotnych, spo-
ecznych czy te ekonomicznych nieleczonej
bezsennoci. Osoby dotknite bezsennoci
czy te zaburzeniami snu czciej zapadaj
nachorob wiecow, przeywaj stany lkowe,
uskaraj si naproblemy odkowo-jelitowe,
ble gowy, karku ikrzya, wystpuje unich
obnienie odpornoci. Takie osoby s mniej
wydajne wpracy iczciej staj si ofiarami
lub sprawcami wypadkw. Wiele osb prbuje
leczy si nawasn rk. Czsto rodkami conych relaksacji ma naukowo udowodniony,
oniepotwierdzonej skutecznoci ialkoholem,
atomoe prowadzi dornych uzalenie. Stosujc odpowiednie techniki wyciszajce,
Wyspecjalizowani lekarze wiedz, jakwalczy
zbezsennoci. Zaczynaj odprzeprowadzenia
dokadnego wywiadu, bo warunkiem wyleczenia
zbezsennoci jest poznanie jej przyczyny.
Leczenie bezsennoci zawsze powinno rozpo-
czyna si odmetod pozalekowych. Najlepsze
efekty daje zmiana trybu ycia pacjenta.
Jakwalczy zbezsennoci? Dobrze jest, gdy
przed pjciem doka wyciszymy si, np.
biorc kpiel, pijc ciepy napj bezkofeinowy.
Przed snem dobrze jest wywietrzy pokj. War-
to wczeniej poczyta ksik, posucha na-
strojowej muzyki, poto, aby zasn zrelaksowa-
nym. Bardzo wane jest, aby ka si doka
tylko wtedy, kiedy odczuwa si senno. Jeli
sen nie nadchodzi wcigu 1015 minut, naley
wsta iuda si doinnego pomieszczenia
ipowrci doka, kiedy poczujemy si senni.
Anajwaniejsz spraw jest systematyczno
iuregulowany tryb ycia. Naley chodzi spa
profilaktyka
Relaks dla sportowcw
Ztechnik relaksacji korzystaj czoowi sportow-
cy. Relaksacja jest wykorzystywana wtreningu
olimpijczykw, najlepsze pikarskie kluby
Europy maj wswoich szeregach specjalistw
odrelaksacji ikoncentracji. Ztechnik relaksa-
cyjnych korzysta m.in. Adam Maysz.
otej samej porze izaniecha popoudniowych
drzemek. Nauczy si relaksowa. Kiedy tonie
pomoe zasign porady specjalisty, choby
wPoradni Zaburze Snu.
Codaje relaksacja?
Relaksacja jest technik wpywajc kojco
naukad nerwowy iminiowy. Stosuje si j
jako metod zapobiegajc zmczeniu, wpywa-
jc korzystnie nasamopoczucie ijako snu,
obniajc napicie umysowe, zmniejszajc
cinienie ttnicze krwi, poprawiajc prac ser-
ca, odka, jelit oraz zmniejszajc dolegliwo-
ci blowe. Relaksacja uaktywnia praw pkul
mzgow, dziki czemu zaczynamy by bardziej
kreatywni, zapamitujemy szybciej iwicej,
poprawia si nasza koncentracja. Mylimy
bardziej twrczo ipozytywnie. Wedug bada
neurofizjologw proces leczenia organizmu jest
znacznie przypieszony, kiedy mzg znajduje
si wokrelonym stanie. Pojawienie si rytmw
mzgowych alfa itheta powoduje wyrane
obnienie si poziomu hormonw streso-
wych iwsposb znaczcy podwysza take
sprawno immunologiczn organizmu. Dziki
wiadomemu utrzymywaniu si wstanie alfa
procesy zdrowotne zachodz znacznie szybciej
isprawniej. Kilkanacie minut dziennie powi-
bardzo pozytywny wpyw nanasze zdrowie.
moemy rwnie osign tak dzi podany
spokj wewntrzny iharmoni. Jeeli rozlu-
niamy si 23 razy dziennie, tociao ma czas,
eby znale swoj wewntrzn rwnowag
irado. Uda nam si wtedy spojrze nanasze
problemy zboku iznale potrzebny donich
dystans.
Najprostsze metody
Najprostszymi metodami relaksu s wiczenia
oddechowe inajzwyklejszy spacer. Wane jest,
eby spacerowa codziennie, najlepiej wdo
intensywnym tempie marszu. Najcenniejszy
jest spacer umoliwiajcy kontakt znatur.
Niektrym dozrelaksowania si potrzebna
jest krtka poobiednia drzemka czy duga
kpiel zolejkami wonnymi. Naprawd dobrym
sposobem naosignicie relaksu s wiczenia
fizyczne itorne odklasycznej prostej gim-
nastyki dozaplanowanych wicze wg jakiego
programu. Generalnie rzec mona, eantidotum
nastres jest znaczcy wysiek fizyczny. S
te trudniejsze metody, takie jakwizualizacja
czy medytacja, wymagajce samozaparcia
isystematycznoci, lecz pozwalajce naosi-
gnicie wietnych wynikw, czsto podokiem
specjalisty. Tak naprawd kady znas musi
dobra dla siebie wasn metod, eby skutecz-
nie radzi sobie zcodziennym stresem. Dziki
temu bdziemy dobrze wyspani, weselsi, zdrowi
ipeni ycia.
n Anna Lewandowska
Ansgar Riedel - Fotolia.com
Kady znas musi sam dobra sobie metod
relaksacji. Dla jednych bdzie tospacer, dla innych
medytacja czy joga.
77
 Moja walka ze stresem
Bdmy dla siebie
najwaniejsi
Joanna
Mizerska-Fiedosiejew
mieszka wJzefosawiu k.Warszawy.
Pracowaa jako doradca d/s zarzdzania
majtkiem klientw VIP, koordynator d/s
sprzeday, p.o. dyrektora oddziau banku.
Obecnie jest naurlopie wychowawczym.
WAkunie jako konsument od2005 r., biz-
nesowo odmaja 2008 r., obecnie napozycji
Dyrektora Sieci Regionalnej.
78
Otym, jakpozytywnie wykorzysta stres, jakzadba
osiebie, eby by mniej podatnym nastres mwi
Joanna Mizerska-Fiedosiejew
Czym jest stres?
Stres podobnie jakbl jest informacj dla
organizmu, eco jest nie tak, dlatego obydwa
czynniki s nam potrzebne. Stres nie jest niczym
zym, wrcz przeciwnie, czasami jest potrzebny,
by szybko zareagowa, czsto wyprowadza nas
wrcz zopresji. Jest rwnie przestrog przed
czym, codzieje si zego znaszym stanem
zdrowia. Stres pojawia si wyciu kadego, jest
nieodcznym elementem codziennego dnia
kadego znas. Zamiast walczy znim, lepszym
rozwizaniem jest nauczy si, jakumiejtnie
naniego reagowa, gdy jego nadmiar moe
szkodzi, np. obnia nam odporno ipowoduje
nasz mniejsz efektywno.
Pani dopad stres?
Oczywicie. Dzi systematycznie ucz si,
jaksobie znim radzi. Zaczo si odproblemw
wpracy zawodowej. Praca naetacie oznacza
ostre wymogi, pen dyspozycyjno, zaangao-
wanie, ktremu nie zawsze mona sprosta, brak
samodzielnoci iwolnoci. Ja akurat pracowaam
wznanej korporacji finansowej: dua odpowie-
dzialno, wsppraca zrnymi ludmi, piecza
nadich finansami, inwestycjami, penienie
funkcji dyrektora oddziau, wielkie plany, spore
wymagania inie dokoca doceniony wkad
pracy. yam waciwie wcigym napiciu. Rano
szam dopracy ju ze cinitym odkiem,
wpracy dalej spicie, awieczorem nieudolne
prby rozadowywania stresujcego dnia. Dotego
cigy popiech, zwaszcza gdy pojawio si
dziecko izaczam mie inne, pochaniajce czas
obowizki, plus ciga niepewno, czy wszystkie
moje zadania wpracy wykonaam dobrze, czy
efekt mojej pracy bdzie zadowalajcy.
Plus oddech szefa naramieniu?
Tak, mimo i speniaam pokadane wemnie
oczekiwania, dochodzio dotego, epraca
stawaa si dla mnie najwaniejsza. Robiam
wszystko, eby mie wyniki iczu zadowole-
nie przeoonych, conegatywnie odbijao si
namoim zdrowiu ikomforcie bliskich mi osb.
Kiedy yam wtym rytmie, nie odczuwaam
stresu, napicia, dopiero kiedy przychodziam
dodomu, dopaday mnie ble gowy iodka.
Wygldao totak, enie byam ju skonna
robi czegokolwiek efektywnie, aktywnie
wypocz pocikim dniu. Czsto poprzyjciu
zpracy nadrabiaam spoywanie posikw p-

nym wieczorem, zamiast zdrowo si odywia
wcigu dnia. Prbowaam zje swj stres. spa, zregenerowa. Tokwestia wiadomoci,
Jakwygldao Pani ycie poza prac?
Niestety, by moe wwyniku stylu ycia, jaki
mi towarzyszy, poroniam pierwsz ci. Moe
tote by wynik stresu? Druga cia bya zagro-
ona. Ale kiedy postanowiam pomyle osobie
istosowa Alveo jako profilaktyk, zaczam
bardziej dba oswj stan zdrowia, psychiki
iju samo to, estaraam si skupi uwag
nasobie, duo mi dao. Zaczam analizowa
swoje ycie. Zastanawiaam si, cospowodowao
kopoty zdonoszeniem ciy. Przeanalizowaam
wszystkie sytuacje stresogenne, ktre mi si
przydarzyy. Trzecia cia, dziki zadbaniu osam
siebie istosowaniu preparatu Alveo przez cae
9miesicy przebiega rewelacyjnie. Teraz wicej
czasu powicam sobie, rodzinie, aktywnie sp-
dzamy wolny czas. Polecam wszystkim zrobienie
rachunku sumienia izastanowienie si nadtym,
cogwnie powoduje nasze zdenerwowanie.
Jakjeszcze prbowaa Pani wyeliminowa
stres ze swojego ycia poza uwiadomie-
niem sobie jego obecnoci?
Jest mnstwo technik pozwalajcych naeliminowa-
nie stresu inapicia. Ucz si efektywnie relakso-
wa. Najprostsz metod jest chociaby umiejtne,
wiadome oddychanie. Czasem wystarczy zamkn
nachwil oczy, gboko oddycha iwyobraa
sobie mie sytuacje, najlepiej przy dwikach
uspokajajcej muzyki. Polecam te uspokajajca
diet wicej warzyw iowocw, wicej produktw
odpowiedzialnych za ukad odpornociowy
inerwowy, witamin imineraw (m.in. witamina
C, magnez, selen ipotas, ktre s wypukiwane
znaszego organizmu podczas trwajcego stresu).
Wskazana jest woda mineralizowana zwysok
zawartoci mineraw imagnezu. Dobra jest
rwnie uspokajajca zielona herbata, ktra zawiera
umierzajc stres theanin. Gorco polecam
odpowiedni suplementacj Alveo iOnyx Plus
jako sprawdzony sposb zapobiegania ilepszego
radzenia sobie ze stresem iinnymi dolegliwociami.
Nie ma Pani wraenia, ezajmowanie si
sob jest nudne? Nikt nie chce powica
sobie czasu. Zamiast i naspacer, ludzie
wol i dobiura!
Niestety, wwikszoci przypadkw toprawda,
ale musimy sobie uwiadomi, ejestemy
najwaniejsi dla siebie samych idla naszych
bliskich. Bo jeli nie bdziemy zdrowi, zrelak-
sowani, toycie nie bdzie nas cieszy.
Amoe caa nasza podatno nastres
wynika ztego, emy nie lubimy siebie?
Skoro tak naraamy siebie naniemie sy-
tuacje, skoro tak dugo trwamy wczym,
conas niszczy?
wywiad
Napewno powinnimy odpowiednio si wy-
zrozumienia samego siebie. Przecie toodnas
wszystko si zaczyna. Poza tym, jeli jestemy
zestresowani, tonasz psychiczny bl udziela si
wszystkim wok, take naszym dzieciom.
Ma Pani rad dla kogo, kto ma dwjk
dzieci, jakPani ijeszcze nie wie, jaksi
upora ze stresem, jakpomc sobie?
Wszystko napewno jest kwesti siy woli
iumiejtnego zorganizowania czasu, bo
tonikt inny, tylko my sami jestemy za siebie
odpowiedzialni. Napewno warto si oten czas
postara. Jeli nie pozwalaj nam natowa-
runki wdomu, mona wyj, choby doklubu
fitness, powiczy iwyczy si zcodziennych
obowizkw. Amona te zorganizowa relaks
wsplnie zdziemi, naplay czy nace lub
wlesie. Wskazane s te naturalne sposoby
odreagowania. Nie naley si ich wstydzi czy
unika. Pacz, piewanie, medytacja chodzi
oto, by da ujcie emocjom. Czasem wystarczy
skoncentrowa si przez chwil natym, corobi-
my. Jeli podlewamy kwiaty, tonie mylmy
oniczym wicej, tylko okwiatach. Toju pierw-
szy krok dozbawiennych dla kadego znas
prawdziwych medytacji. Ipamitajmy, estres
podobnie jakmiech bywa zaraliwy.
Jerzy Mizerski
Jestem szczliwy!
ojciec Joanny, mieszka wCzachwku
Jerzy Mizerski k. Warszawy. Ma wyksztacenie wysze
Powodem stresu wmoim yciu by nadmierny techniczne. Jest emerytem. WAkunie jako
wysiek fizyczny ipsychiczny. Przez wiele lat konsument od2005 r., biznesowo odlipca
peniem kolejne funkcje kierownicze wfirmie 2008 r., obecnie napozycji Dyrektora Sieci
produkcyjnej. Dziaanie stresu trwao bardzo Regionalnej.
dugo 33 lata. Wwyniku silnego stresu mj
organizm wpewnym momencie wkroczy wfaz
wyczerpania, obniya si oglna odporno umiejtno radzenia sobie wsytuacjach
organizmu. Wystpio nadcinienie ttnicze stresowych. Teraz rad udzielam innym. Ta
wraz zzaburzeniem rytmu serca oraz cukrzyca. najwaniejsza rada, ktr zalecam to: trzeba
Moja odporno bya niska ikiedy uksi mnie odrzuci sytuacj, ktra nas mczy iktra
kleszcz, oczym nie wiedziaem, doszo dotego, wnas siedzi, wywoujc stres. Jaktylko tojest
emiaem zaburzenia rwnowagi, nie mogem moliwe, nie przejmowa si, nie zamartwia,
chodzi. Okazao si, echoruj naborelioz spokojnie podchodzi dotego.
imam silne uszkodzenie nerww obwodowych. Najgorsze jest napicie, ktre towarzyszy nam
Dalsze badania potwierdziy, niestety, obecno wyciu. Kiedy odrzucimy problem, spojrzymy
prtka boreliozy wpynie mzgowo-rdzeniowym. na zdystansu, wyda nam si nic nieznaczcym,
Ta informacja bya dla mnie niezwykle stresu- atwym dorozwizania. Trzeba czasem zaufa lo-
jca. Mj stan zdrowia wwyniku nasilenia si sowi, podda si. Pocosi dodatkowo mczy,
rnych chorb (wtym cakowita niewydolno denerwowa? Togorzej wpywa nanasz orga-
nerek spowodowana intensywnym leczeniem nizm, powodujc zaburzenia. Ja dzi czuj si
silnymi lekami) jeszcze si pogorszy. Ze wspaniale, prowadz swoj firm. Wicej zajmu-
wzgldu napogbiajc si depresj szukaem j si sob, czynnie odpoczywam, mam energi
jakiego wyjcia zsytuacji, wreszcie signem dowydajnej pracy. Wykonuj mie zajcia, ktre
poAlveo, preparat polecia mi crka. uwalniaj mnie odmylenia, odzamartwiania
Zczasem wzrosa moja odporno. Poczuem si. Jestem szczliwy, bo jestem zdrowy.
si silniejszy. Atoodrazu znalazo odbicie
wkondycji psychicznej. Dziki ludziom n Rozmawiaa Zofia Rymszewicz
zAkuny, zktr wsppracuj odroku, nabyem fot. Marcin Samborski / Fpress
79
 Opotrzebie koncentracji nacodzie
Prosz
ouwag!
Skup si! sysz dzieci wszkoach nacaym
wiecie. Skoncentruj si nacelach! czytaj doroli
wpowanej literaturze biznesowej. Prosz ouwag
jest zdaniem najczciej spotykanym nawszystkich
lekcjach, zebraniach, szkoleniach czy konferencjach.
Dlaczego? natopytanie odpowiada Magdalena
Wdowiak trenerka nowoczesnych technik uczenia
(si) irozwoju osobistego.
Umiejtno duszego skupienia uwagi jest
nieodcznym warunkiem osignicia kadego
sukcesu. Duego oraz tego maego. Inaszcz-
ioannis kounadeas - Fotolia.com
cie jakkada inna umiejtno moe przecie sprawdzi stan konta bankowego iczy
zosta wywiczona! Todobra wiadomo dla
tych, ktrzy by moe czasem narzekaj najej
brak lub niedomiar. Torwnie ciekawostka dla
tych, ktrzy dotychczas nigdy nie myleli otym,
doczego zdolno koncentracji miaaby by
im potrzebna. Lecz kiedy si chwil zastanowi,
okazuje si, enie ma takiego zadania, czyn-
noci, pracy umysu czy naszych rk, wktrych
nie byaby potrzebna koncentracja! Reperacja
silnika samochodu, codzienne wyjcie zdomu
nazakupy, organizacja wielkiej konferencji czy
wyborw politycznych nasetki tysicy osb
bez skupienia uwagi s skazane naniepo-
wodzenie! Dobrze wic wiedzie, eskupienie
uwagi, czyli wanie
koncentracja
jest jedn
zpodstawowych
wiadomych funkcji
ludzkiego mzgu.
Nasz mzg myli wielowymiarowo.
Potrafi przetwarza informacje zprdkoci
400miliardw bitw nasekund. Ilu
znich jestemy wiadomi? Zaledwie
niewielkiego uamka. Dobrze jednak
wiedzie, eten niewielki uamek li-
80
ki / Fpress
n Sambors
fot. Marci
czy si wtysicach myli dziennie! Std czsto
nasza dekoncentracja. Otonagle przypomina
mi si, emiaam zadzwoni doprzyjaciela,
wic id potelefon iju mogabym wybra
numer, gdyby mj wzrok nie pad nakopert
obok, atozkolei nasuwa myl oinnym licie,
ktry miaam napisa, wic eby nie zapomnie
onim, otwieram szuflad ichc wyj kartk,
by zanotowa t wan rzecz dowykonania.
Niestety wszufladzie nawierzchu ley nieopa-
cona faktura, atomi przypomina, emiaam
wpyny moje nalenoci wterminie. Otwieram
komputer, atam... Itak mona wniesko-
czono, aprzyjaciel wci czeka natelefon.
Dlaczego tak si dzieje?
Dlaczego pozwalamy sobie
nacodzie, by gonitwa myli
ipsychiczny rozgardiasz
rzdziy naszym yciem?
Wanie zbraku umiejtnoci koncentracji.
Atake braku pewnoci siebie izaufania
dopotnych moliwoci wasnego mzgu!
Zpodwiadomego strachu, ejeli nie zrobimy
czego odrki, tonapewno otym zapomnimy.
Oraz zbraku dobrego nawyku wiadomego
zapamitywania wanych rzeczy natychmiast.
Bo przecie s sposoby nato, by zapamitywa
odrazu to, naczym nam zaley. Jeli oczym
zapominam, tooznacza, ewrzeczywistoci nie
zapamitaam tego dobrze za pierwszym razem.
eby co zapomnie, trzeba
tonajpierw zapamita!
utrzymuje Wendell Holmes. Adotego potrzeb-
na jest koncentracja. Chcesz wic zadzwoni
doprzyjaciela, Drogi Czytelniku spjrz
natelefon iskup uwag nasprawie, wktrej
dzwonisz. Rozprasza ci widok koperty obok,
ktra oczym przypomina? We t kopert
dorki itrzymaj przez cay czas rozmowy
zprzyjacielem, apojej zakoczeniu zajmiesz
si kwesti listu. Ju wiesz, enie zapomnisz,

bo zabezpieczye si przed tym. Moesz si
czu spokojnie.
Mzg myli wielowymiarowo, ale czynnoci
wykonuje pokolei, jedna podrugiej, nigdy kilku
naraz, cho czasem natowyglda. Nawet kiedy
prowadzisz samochd, jedn rk trzymasz
kierownic, awdrugiej golark, towiado-
mie jeste wstanie przetwarza informacje
tylko ojednej zczynnoci. Goliby si duo
sprawniej, gdyby sta wdomu przed lustrem,
zamiast siedzc za kierownic. Prowadziby
samochd duo pewniej ibardziej wiadomie,
gdyby twoje myli nie byy odcigane przez
golenie. Jedn czynno wykonujesz kosztem
drugiej, nazmian. Std obniona koncentracja.
100% podzielone jest nap icho wyglda
tonadziaania linearne, wrzeczywistoci twoja
wiadomo pracuje nazasadzie szybkich
przeskokw mylowych: raz otrasie ruchu, raz
opoliczku... Badania wykonywane nazlecenie
policji wykazay, e
Mapa Myli: Comoe przeszkadza nacodzie wkoncentracji? Jaksobie ztym poradzisz?
profilaktyka
kierowca, ktry prowadzi
samochd ijednoczenie
rozmawia przez
telefon komrkowy,
ma obnion zdolno
koncentracji dopoziomu
koncentracji osoby, ktra
wypia jedno piwo bd
kieliszek alkoholu.
Szybkie tempo ycia, ogromna ilo bodcw,
jakie docieraj codziennie donaszego mzgu,
mnogo informacji, ktre odbieramy wszyst-
kimi zmysami torazem sprawia, epowoli Wszystko jest kwesti wyboru
oduczamy si koncentrowa narzeczach wa-
nych, bo inie powicamy wiele czasu nato,
by wybra: couznajemy za wane! Izaczyna
si topowoli stawa problemem spoecznym.
Nauczyciele wszkoach narzekaj wesp
zrodzicami, edzieci nie potrafi si naniczym
skupi, lecz jednoczenie ci sami nauczyciele
irodzice maj problemy zwasn koncentracj.
Pozwalamy sobie jako spoeczestwo nabrak
koncentracji. Dajemy sobie nawzajem przyzwo-
lenie nato, by podczas jednej rozmowy tele-
fonicznej odbiera drug, odpowiada nakilka
e-maili jednoczenie, prowadzi wiele biznesw
wasnych irwnolegle wsppracowa zinnymi
nadich biznesami. Pragniemy czerpa zycia
jaknajwicej, kosztujc powierzchownie
tozjednego rda, tozinnego. Rozpoczynamy
kilka ksiek jednoczenie iadnej nie koczy-
my. Iczsto wydaje nam si, etonormalne
wdzisiejszych czasach. Tymczasem:
Iwarto mie tego wiadomo. Odnas zaley,
naczym skupiamy uwag.
Towanie wiadome zatrzymanie uwagi
nadproblemem, ktrym si chc wdanej chwili
81
 Opotrzebie koncentracji nacodzie

czujno dotyczy aktywizacji mzgu wogle,

Wystarczy zaledwie kilka dni codziennych krtkich wicze, aby poprawi zdolno sku-
pienia uwagi. Dla przykadu:
4 podziel w pamici przez 47.
Od 295 odejmuj w pamici kolejne czwrki.
Pomn wpamici 3x3x3x3... Dokd doszede? Czy znasz ju piciocyfrowy wynik? ny. Jeli zwracamy uwag naruch, toobszar
Wypisz nakartce zpamici zwierzta naliter k. Masz wicej ni 70? wmzgu odpowiadajcy za ruch bdzie bardziej
Przypomnij sobie znane Ci piosenki, wktrych jest wybrane sowo-klucz, np. serce albo nazwa
pory roku czy imi eskie itp.
Rozwizuj krzywki, amigwki, sudoku, tangramy, itp.
Graj wgry pamiciowe: memogra, scrabble itp. Moe zagrasz zkim wstatki zpamici?
Uprawiaj sport, jakikolwiek, byle codziennie pokilka minut.
Buduj fantazyjne budowle zklockw, patyczkw, kapsli itp.
Wykonuj dziea manualne: origami, wyszywanie, makram, decoupage, wikliniarstwo, lepienie
zgliny, klejenie modeli...
Wybierz jeden dzie imyl tylko pozytywnie, moesz mwi wtedy same dobre rzeczy. Udao ci si? Jaksi skutecznie
zaj, pozwala nie tylko zwolni zbyt szybkie
tempo ycia, ale rwnie wspomaga wiczenie
koncentracji. Toja decyduj, eby otwierajc
skrzynk pocztow, wybra ten e-mail, naktry
czekam. Ieby czytajc go, nie otwiera auto-
matycznie wszystkich linkw, ktrymi kto chce
mnie przekierowa doswojego portalu interne-
towego. Toja wiadomie patrz nawasn rk,
ktra odkada klucze iwiem, gdzie je kad.
Toja dokonuj wyboru iwaciwie planuj swj
grafik wten sposb, abym nie musiaa dziaa
podpresj czasu ibym moga si skoncentro-
wa wodpowiedniej chwili natym, coko-
nieczne. Ikiedy ju zaplanuj swj dzie tak,
by by wnim czas naprac inaodpoczynek
kiedy pracuj, topracuj, akiedy odpoczy-
wam odpoczywam. Inie dopuszczam wtedy
dosiebie myli opracy. Koncentracja dotyczy
take iodpoczynku, nie tylko czasu pracy. Ilu
ludziom potrafi si topomyli?
deanm1974 - Fotolia.com
selektywna uwaga odnosi si doaktywizacji do-
kadnie tych jego obszarw, ktre przetwarzaj
informacje skupiajce nasz uwag, cosprawia,
eprzetwarzane s wsposb uprzywilejowa-
aktywny. Jeli zainteresuje nas twarz czowieka,
toneurony znajdujce si wobszarze kory
mzgowej odpowiadajcym za przetwarzanie
twarzy bd pracoway bardziej intensywnie.
Std ju prosta droga downiosku, eaby lepiej
zapamitywa, wystarczy skutecznie skupi
uwag naobiekcie zainteresowania.
Pytanie tylko brzmi: Jak?
skoncentrowa?
Jest wiele wicze poprawiajcych koncen-
tracj. Wykonywanie ich stanowi cz tzw.
Mentalnego Treningu Aktywizacyjnego.
Warto rwnie nauczy si osiga taki stan
umysu, wktrym jest on jednoczenie iod-
prony, igotowy dozada. Totzw. stan OLS
(Optimal Learning State, ang.). Mzg pracuje
wtedy nafalach Alfa, tych najlepiej docieraj-
cych dopodwiadomoci.
Stan OLS mona atwo osign, suchajc
muzyki relaksacyjnej lub specjalnie przygo-
towanych utworw donauki. Pomaga wtym
rwnie zapach rozmarynu czy bazylii, ktrych
olejki ulatniajc si wpowietrzu, poprawiaj
jasno umysu iuwag.
Codzienny trening koncentracji sprawia,
FALE MZGOWE
Wykresy przedstawiajce zapis ludzkich fal
mzgowych

Bd czujny!
Naukowcy rozrniaj dwa znaczenia uwagi nasze-
go mzgu: czujno iuwaga selektywna. Czujno
tostan organizmu sigajcy odcakowitego
pobudzenia dopiczki wekstremalnych przypad-
kach. Podwyszenie poziomu czujnoci pojawia
si zawsze podziaajcym uprzednio bodcu
ideterminuje efektywno dziaania. Rozbudzenie
umysu jest warunkiem koniecznym wprocesie
uczenia si mzgu, awic zapamitywania.
Uwaga selektywna za toskierowanie si ku
pewnym sprawom, awytumienie innych.
wiat nie wpada wnas wsposb bierny
pisze Manfred Spitzer wswojej ksice pt.:
Jakuczy si mzg? ale my aktywnie
wyawiamy iprzetwarzamy dalej to, codla
nas wane spord wielu docierajcych
BETA
Stan penego rozbudzenia umys wstanie
penej wiadomoci; mzg pracuje naczsto-
tliowci 13 do25 cykli nasekund tak zwane
fale beta.
ALFA
Stan jednoczesnej gotowoci iodprenia,
idealny doprzyswajania wiedzy; czstotliwo
8 do12 cykli nasekund s tofale alfa.
THETA
Wczesne fazy snu. Mzg przetwarza zdobyte
wcigu dnia informacje; czstotliwo 4 do7
cykli nasekund s tofale theta.
DELTA

Kierowca rozmawiajcy przez telefon wtrakcie
jazdy stanowi zagroenie dla innych uczestnikw
ruchu drogowego
donas bodcw. Oznacza to, ebiorc udzia
wwielkiej konferencji, potrafi zignorowa
wszystkie odgosy, dobiegajce domnie zsali Gboki sen; 0,5 do3 cykli nasekund fale
theta.
iwiadomie wybior gos spikera. Podczas gdy

82

wiczenie nakoncentracj:
Policz, ile prostoktw znajduje si
natym rysunku.
ezdobywamy umiejtno utrzymywania tego
stanu wkadej chwili, gdy tego potrzebujemy.
Tozkolei pozwala nam nawyrobienie dobrego
nawyku koncentracji. Ajakczytamy wOsobo-
woci Lidera: Nawyk koncentracji, umiejt-
no duszego skupienia uwagi, tonieodczny
atrybut genialnoci, podstawa wszystkiego,
klucz dorozbudzenia caego potencjau
ipodstawa twrczego rozwizywania wszyst-
kich problemw. Todobry nawyk, skutkujcy
zwikszeniem rezultatw wszkole, wbiznesie,
wyciu prywatnym, wrelacjach midzyludzkich,
poprostu wszdzie iwkadej sytuacji. Topod-
stawa aktywnego, dobrego suchania drugiego
czowieka. Tokluczowy warunek podniesienia
wydajnoci pracy. Togwarancja oszczdnoci
czasu. Umiejtno waciwej koncentracji
moe nawet uratowa komu ycie wekstremal-
nej sytuacji, np. podczas prowadzenia pojazdu.
Cozatem przeszkadza nam
nacodzie wskupieniu
uwagi?
Dlaczego tak ciko si czasem skupi nadtym,
cosobie zaplanowalimy dopracy, donauki?
Przede wszystkim brak wiedzy. wiadomo
tego, eto, couznaj wdanej chwili za wane,
jest kwesti mojego wyboru jest jeszcze
mao powszechna. Podrugie brak motywacji.
Znan prawd jest fakt, eatwo nam skupi
si natym, colubimy. Cojednak wsytuacji,
gdy przyjdzie nam wykonywa prac, ktra nas
wdanej chwili nie interesuje? Zawsze mona
wykorzysta metod Leonarda da Vinci, ktry
wswej pracy artysty, naukowca iwynalazcy
stawia sobie dwa wane pytania: Jak? iDla-
czego? Taka wnikliwa postawa nieobca jest
profilaktyka
dzieciom, ktre zadaj te pytania bez przerwy,
dziki czemu ucz si izapamituj znacznie
Mentalny Trening
wicej wczasie ni doroli. Torwnie sprawia, Aktywizujcy
ezaczynaj rozumie wicej ztego, czego si rozgrzewka dla mzgu
ucz, dziki czemu staj si jeszcze bardziej
Zestaw krtkich wicze, ktrych wykonywanie
zmotywowane dopoznawania, dociekania idal-
szych eksploracji. Kto raz widzia dziecko czym przed duym wysikiem umysowym pozwoli
zaaferowane, ten wie, jaktrudno jest odwrci nawejcie wstan koncentracji iutrzymanie go
jego uwag odorodka zainteresowania. Jego przez duszy czas. Totake trening pamici oraz
potrzeba koncentracji naturalnie wzbudzonej sprawnoci umysowej szeroko pojmowanej.
rwnie naturalnie zostaje zaspokajana.
Ludzki mzg nie znosi nudy fizycznych, rozcign minie, napi si kilka
Jeli nie dasz mu ciekawego zajcia sam ykw niegazowanej wody mineralnej imona
je sobie znajdzie. Czy nigdy nie przyapae wrci donauki. Umiejtno zachowania stanu
si, Drogi Czytelniku, nagapieniu si przez skupienia podczas dugiego wysiku umyso-
okno? Albo natym, eczytasz poraz ktry t wego bdzie zawsze procentowa zdolnoci
sam linijk tekstu wksice inadal nie wiesz, dokoncentracji wkrtkich chwilach, gdy tego
oczym? Twj mzg wanie ci nabra! Nie potrzebujemy. Take za kadym razem, gdy
dae mu zadania, tosam je sobie wymyli. usyszymy: Uwaga, uwaga!
Skoncentrowa si niewiadomie nadwasn
tajemnic biegu spraw. Jeli chcesz temu n Magdalena Wdowiak
zapobiec naprzyszo wymyl, czym ma si
zaj twj umys.
Ajeli czujesz, epracowa ju dugo, ejest
przemczony ijego wydajno spada gwatow-
nie? Zrb sobie przerw. Oczywicie, jakkady
inny organ, tak imzg ma swoje okresy
wikszej imniejszej aktywnoci. Mona toroz-
patrywa wcyklach godzinnych, dobowych,
rocznych... Wiele wynika znawykw, ale ione
czsto powstay podwpywem osobniczego,
indywidualnego cyklu aktywnoci mzgu.
Mzg maego dziecka pocztkowo potrafi
skoncentrowa si nakilka sekund. Zdolno
dokoncentracji uwagi stopniowo rozwija si
wraz zwiekiem, ale nie jest bezgraniczna. Mzg
dorosego czowieka potrafi zachowa skupienie
przez ok. 45 minut ijeli potem nie zrobi
si choby 5-minutowej przerwy, on
itak sam wyczy si wpewnym
momencie. Dlatego warto
planowa swj czas zaj tak,
by mc si odpry chocia
nachwil podczas pracy.
Najlepiej stan wtedy przy
otwartym oknie, gboko
odetchn kilka razy, wyko-
na par prostych wicze
Jakie korzyci daje
umiejtno koncentracji?
dobr pami
sprawniejszy umys
oszczdno czasu
fotum - Fotolia.com
lepsz organizacj zaj
mniej stresu
lepsze rezultaty wnauce
satysfakcj isamozadowolenie
83
 Zaburzenia zachowania

Zrozumie
ka
trows
na Pio
t. Kat
arzy wasne
dziecko
fo

Przychodzimy nawiat zwrodzonymi cechami temperamentu iju

wewczesnym dziecistwie ujawniaj si typy naszej osobowoci. Cztery
podstawowe typy temperamentu okreli ju prawie 2,5 tysica lat temu
Hipokrates icho wnowoytnych czasach czsto bagatelizowano ich
znaczenie, tojednak okazuje si, eznajomo ich moe by bardzo
pomocna zarwno rodzicom wzrozumieniu swoich dzieci, nauczycielom
iwychowawcom wpracy zdziemi, jakiterapeutom, gdy przyjdzie
potrzeba niesienia pomocy wproblemach dzieciom, wczym wiedza
oindywidualnych cechach, potrzebach dziecka jest nieodzowna mwi
lek. med. Elbieta Deca-Radke, pediatra.
Temperament jest czym wicej ni tylko wy-
razem konstytucjonalnych waciwoci, ktre
Cztery temperamenty ikamie nadrodze dla realizacji konkretnej osobowoci s
szans, ale imog by niebez-
pieczestwem.
Lekko izwdzikiem przeskakuje przez kamie sangwinik, Szans s wtedy, kiedy
Jeli si przeze potknie, niewiele si przejmie. czowiek swoje specjalne zdol-
Wciekle uderzy wkamie silny krok choleryka, noci, wynikajce zposiadanego
Aoczy pene aru ciesz si zsukcesu. temperamentu potrafi wykorzy-
sta, za niebezpieczestwem,
Kiedy przechodzi flegmatyk, zwalnia swj rwny krok:
gdy stanie si jednostronny,
Nie chcesz zej mi zdrogi, obejd ci wkoo. cozniewoli jego naturalno iuznania, aby innym podarowa co piknego.
Amelancholik bdzie sta znieszczliw min iwskutek tego bdzie cierpia Podstawowa zasada: rozwija pozytywne moli-
Medytujc nadswoim pechem. zpowodu niepowodze wyciu
spoecznym.
Temperament dziecka jest
Heinrich Peitmann
jeszcze wpewnym stopniu
elastyczny, jest wic tu sze-
rokie pole dodziaania rodzicw,
wychowawcw, pedagogw i, gdy ju bdzie
taka potrzeba, terapeutw.
Typy osobowoci
Przy prbie pobudzenia FLEGMATYK jeszcze
bardziej zanurzy si wswj stoicki spo-
kj, CHOLERYK zdenerwuje si naprawd
zwrcon mu uwag, MELANCHOLIK zamknie
si cakowicie, aSANGWINIK pozaledwie
paru minutach ponownie stanie si tak samo
rozkojarzony.
Jakmona pomc dziecku aktywnie iwiado-
mie panowa nadswoim temperamentem?
CHOLERYK zzaciekawieniem wysucha opowia-
da oczynach wielkich ludzi, jeli zainteresuje
si go dokonaniami tych ludzi inauczy je ceni.
Dobrze jest zaufa takim dzieciom, dajc im
trudniejsze zadania dowykonania, comobilizu-
je je dopenego wykorzystania si imoliwoci.
Warto te umoliwi nauk gry najakim instru-
mencie, copozwoli wykorzysta dz ambicji
woci, wynikajce ztemperamentu, nie tumi
nadmiaru si inie wywiera nacisku!
FLEGMATYKOWI bardzo pomocny jest dopin-
gujcy go przyjaciel, koledzy (pozyskani przez
wychowawc), dziki ktrym atwiej bdzie mu
zrealizowa wymylony przez siebie plan. Taka
wsppraca pobudza zainteresowania, atwiej
wciga wzajcia ni uwagi kierowane przez
przeoonego bezporednio doniego.
Pomocna jest gra napianinie, gdzie dwiki s
prawie gotowe dowydobycia itrzeba jedynie
nacisn odpowiedni klawisz, atozaspokaja
jego potrzeb harmonii iogarnicia caoci,
dziki przeywaniu wspbrzmienia dwikw.
Potrzebuje jeszcze wsparcia, pokazania mu,
ejest wystarczajco silny, aby nie podjada

84

midzy posikami, bo te pord najwikszego
zamieszania potrafi usi spokojnie, gdy tylko
odkryje co dojedzenia imimo ogromnego
zamieszania, bdzie ze smakiem zajada.
Towarzyski sangwinik
mwi, perfekcyjny
melancholik rozmyla,
energiczny choleryk
dziaa, amylcy
flegmatyk obserwuje
Niestarannoci SANGWINIKA nie zmieni si
ani napomnieniami, ani grobami, ani strofowa-
niem. Cieszy go rnorodno dziaania, szybko
wyrabia sobie pogldy mona wymaga
odniego duej, zrnicowanej aktywnoci, ale
te potrzebuje szczeglnie duo osobistych
kontaktw, ktre zwyjtkow atwoci nawi- kontrol impulsw, zzaburzeniami koncentracji
zuje, zrozumienia izainteresowania dla swoich
trudnoci, ktre najczciej bior si zpowierz- Dzieci te maj skonno doniekontrolowa-
chownoci jego dziaania. Jest spontaniczny,
gadatliwy, peen radoci ycia, optymistyczny,
zszerokim wachlarzem zainteresowa, du ru-
chliwoci ipomysowoci. Odpowiedzialno
ipunktualno nie s jego mocnymi stronami.
Dziecko sangwinik jest stale wruchu, ale szybko
si wyczerpuje, dlatego te potrzebuje duszego
snu wnocy ipopoudniowego odpoczynku.
Dobrze by si sprawdzi wszkolnej orkiestrze
izgodnie ze swoj natur gra nainstrumencie
dtym.
MELANCHOLIKOWI pomocny by by
wychowawca, ktry ju sam wiele dokona
profilaktyka
wswoim yciu, jakrwnie biografie ludzi, ktre
pomogyby takiemu uczniowi przekonasi
iprzey wswoim wntrzu, jakciko bywa
wyciu rwnie innym.
Czsto czuje si niezrozumiany iniedoceniony,
charakteryzuje go gbia myli, powaga izdol-
no dowspczucia.
Gra nainstrumencie smyczkowym, piewanie
najlepiej solowe, daje upust jego jednostron-
nemu nastrojowi, umoliwia uzewntrznianie
swoich uczu iprzynosi ulg.
Cotojest ADHD?
Zesp zaburze koncentracji inadpobudliwo
(ADHD attention deficit hyperactive disorder =
zesp nadpobudliwoci zdeficytem uwagi)
tojednostki chorobowe dzi bodaj najpopular-
niejsze nawiecie, najczciej diagnozowane
zaburzenia rozwojowe dzieci wwieku przed-
szkolnym iszkolnym, cho jeszcze zaledwie p
wieku temu praktycznie byy nieznane.
Nadpobudliwoci (hiperkinez) coraz czciej
okrela si udzieci silny przymus ruchw, z
iuwagi.
nego, agresywnego zachowania, rwnie nie
potrafi kontrolowa okazywania sympatii,
sprawiaj wraenie osb bez dystansu.
Czy leki uspakajajce
towaciwe rozwizanie?
Wamerykaskim miesiczniku Mad zamiesz-
czono komiksow historyjk otrzech matkach
omawiajcych psychotropy, ktre podaj
swoim dzieciom. Powymienieniu caej listy
chemikaliw dwie matki zauwaaj, epo-
ciecha tej trzeciej jest wyjtkowo grzeczna,
jakby braa jakie supersilne rodki ipytaj,
Warto pozna temperament maego czowieka,
by wpeni rozwin jego zdolnoci
albert caporaso - Fotolia.com
coona stosuje. CKnD(ZT) wyjania trzecia
matka. CKnD(ZT)? Cotojest? Jaktodziaa?
Gdzie tomona dosta? emocjonuj si jej
rozmwczynie. Czytanie Ksiek naDobranoc
(Zamiast Telewizji) brzmi odpowied.
Czsto trudno jest oceni, nawet pobardzo
wnikliwej ocenie:
czy dziecko jest wyjtkowo aktywne, ale bez
zaburze,
czy stao si nadmiernie aktywne wwyniku
stresu,
czy te rzeczywicie ma ADHD,
czy jest poprostu le wychowane.
Rwnie pewne stany (choroby somatyczne,
zaburzenia psychiczne czy czynniki rodowisko-
we) mog by mylone zADHD.
1. adne dziecko czy dorosy znaprzykad wy-
sok gorczk czy problemami gastrycznymi
nie bdzie funkcjonowa tak, jakwtedy, gdy
jest zdrowy.
2. Bardzo silny stres lub zdenerwowanie
spowodowane kopotami, naprzykad
wdomu, wrodzinie moe wywoa pro-
blemy zzachowaniem igorsz koncentracj,
zarwno udziecka, jakiudorosego.
3. Dzieci zkopotami zwidzeniem lub ze
suchem mog nie radzi sobie zprze-
pisywaniem ztablicy lub ze syszeniem
irozumieniem tego, comwi nauczyciel
tu trzeba leczy podstawowy problem.
4. Dziecko, ktre jest le odywiane, niedoy-
wione lub jest stale godne, moe zacho-
wywa si podobnie, jakdziecko zADHD
ajest toproblem spoeczny, anie medyczny.
Copowoduje ADHD?
Wedug amerykaskich statystyk mniej wicej
jedno nadwadziecioro picioro dzieci wszkole
podstawowej ma ADHD; owiele czciej s
tochopcy.
Okoo 40% dzieci zADHD cierpi nie tylko zpo-
wodu zaburze procesw uwagi czy nadruchli-
woci, ale rwnie czciej ni inne dzieci maj
kopoty wszkole zpowodu:
zaburze uwagi ipamici,
zaburze jzykowych,
dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii,
niezgrabnoci ruchowej,
awszystkie te cechy sprawiaj, edzieciom
zADHD trudno si dobrze sprawowa wszkole
iwdomu, atake trudno im nawizywa
przyjanie.
1. Brak wzoru ojca moe skutkowa
ADHD, bdcym jakby woaniem oojcow-
sk uwag itrosk.
Ponad 10-letnie badania przeprowadzone
przez prof. Lis Strohschein (University of
Alberta wKanadzie) nagrupie 4700 dzieci
85
 Zaburzenia zachowania
ADHD nie ma uAmiszw
Ciekawe, eproblem ten nie istnieje naprzy-
kad uAmiszw spoeczestwie tradycyjnym,
kultywujcym tradycyjny model rodziny, gdzie
nie ma epidemii rozpadu rodziny, matki ciesz
si macierzystwem, ojcowie autorytetem,
gbokie s wartoci religijne inie ma
uzalenie odcywilizacyjnych udogodnie,
takich jaktelewizja czy komputer (Medscape
Pediatrics, 2007).
86
wykazay, eADHD wystpuje ponad 2 razy moe mie szkodliwy wpyw naich zdrowie
czciej wrd dzieci, ktrych rodzice si iczy dzieci za porednictwem komrek nie
rozwiedli iponad 2 razy czciej udzieci maj atwiejszego dostpu domateriaw por-
wychowywanych przez samotne matki nograficznych, zamieszczanych wInternecie.
(Canadian Medical Association Journal
czerwiec 2007). Czsto zapominamy, etorodzice, anie
2. Donadpobudliwoci, dekoncentracji cywilizacyjne wynalazki powinni wprowadza
inadaktywnoci prowadzi brak poczucia dziecko wwiat, pomaga mu wjego odkry-
akceptacji irwnoci poprzez zwiksza- waniu, by jego pierwszymi przewodnikami,
jce si napicie, tym wiksze, im bardziej pomaga dziecku, aby widziao wsobie plusy
wraliwe jest dziecko. iminusy, dziki czemu bd mogli uchroni je
3. Dowiedziono te zalenoci midzy wystpo- odiluzjonistycznego, yczeniowego podejcia
waniem inateniem ADHD aliczb godzin dosiebie iwiata.
spdzonych wewczesnym dziecistwie przed
telewizorem (teraz ikomputerem). Badania Rwnie odrodzicw dziecko oczekuje
przeprowadzone w2004 roku przez University poczucia bezpieczestwa dziki wyznaczonym
of Washington wykazay, enakad godzin wyranie granicom cojest dozwolone,
spdzon dziennie przed telewizorem ryzyko aconie, stanowczej konsekwencji rodzicw,
rozwinicia ADHD wzrasta o10%. funkcjonujcej autentycznej wizi emocjonal-
nej, gdzie rodzic jest zdzieckiem, anie obok
Telefony komrkowe aADHD niego czy te zastpowany przez elektroniczne
Kolejnym cywilizacyjnym udogodnieniem, gadety.
nioscym ze sob problemy s telefony ko-
mrkowe, coraz czciej wrkach (iozgrozo Proby twojego
podpoduszk!!!) dzieci. nadpobudliwego dziecka:
Kade urzdzenie elektroniczne ma swoje plusy Pom mi skupi si najednej czynnoci.
iminusy; aparaty komrkowe nie pozostaj Prosz, ucz mnie take przez zmys dotyku.
bez wpywu nanasze organizmy, aszczeglnie Potrzebuj, aby poprowadzi mnie za rk.
dzieci naraone s nadziaanie fal radiowych, Potrzebuj wiedzie, cozdarzy si za chwil.
poniewa ich mzg jest jeszcze wtrakcie Prosz, stwrz mi bardzo uporzdkowane
rozwoju. otoczenie, gdzie wszystko bdzie podpo-
Po15 minutach rozmowy temperatura mzgu rzdkowane staym zasadom. Daj mi wyra-
wzrasta o1 stopie, apogodzinie cinienie nie zna, gdyby miay nastpi zmiany.
zwiksza si o20%. Poczekaj namnie, ja cigle jeszcze si
Wedug najnowszych bada szwedzkich zastanawiam.
naukowcw korzystanie ztelefonw komr- Prosz, pozwl mi dziaa wmoim wasnym
kowych przez 10 lat podwaja ryzyko rozwoju tempie. Jeli zaczn si spieszy, napewno
raka gowy (nowotwr rozwijajcy si nanerwie co pomyl lub zrobi bd.
czcym ucho zmzgiem). Jestem wkropce, nie potrafi tego zrobi.
Badania obejmoway ma grup ludzi imusz Prosz, zaproponuj mi moliwoci wyjcia
by jeszcze potwierdzone (jestemy dzisiaj ztrudnej dla mnie sytuacji. Potrzebuj
wtakiej sytuacji, jak50 lat temu podwzgldem dowiedzie si, jakmona i dalej, jeli
wiedzy natemat palenia tytoniu!), ale zwizek droga jest zablokowana.
midzy falami elektromagnetycznymi, emito- Czy tojest dobrze? Ja potrzebuj toodrazu
wanymi przez telefon komrkowy awystpowa- wiedzie.
niem raka mona przyj za pewny. Potwierdza Zaraz potym, jakco zrobi, szybko
tofakt, erozwj guza nastpuje czciej iszczegowo pochwal to, cobyo dobrego
postronie trzymania telefonu podczas rozmowy. wmojej pracy.
Nie zapomniaem, ja tylko za pierwszym
70% modziey wUnii Europejskiej wwieku razem nie usyszaem Ci.
1213 lat ma swj telefon, wrd Prosz, dawaj mi tylko jedno drobne pole-
89-latkw ma go coczwarte dziecko, wPolsce cenie naraz. Popro mnie, abym powtrzy
a34% dzieci wwieku 714 lat ma swj telefon Ci, cousyszaem przed chwil.
komrkowy. Nie pomylaem, mnie ju nie byo.
Prosz, przypomnij mi, abym zatrzyma si,
Dzieci rozmawiajce przez pomyla idopiero potem dziaa.
telefon s o43% bardziej Ja zawsze pracuj tylko wdanej chwili.
naraone nawypadek Prosz, dawaj mi tylko etapy pracy dowy-
naulicy. konania, tak abym sam mg oceni, kiedy
Dopadziernika br. Komisja Europejska zbiera dotr dokoca.
opinie, czy posiadanie telefonu przez nieletnich Wiem znowu WSZYSTKO zrobiem le?
 profilaktyka
Nagradzaj mnie cho za cz dobrze wyko- Autyzm ma rne oblicza. Warto rozpozna
nanego zadania, za popraw, doskonalenie moliwoci dziecka izastosowa odpowiedni
si, anie bycie doskonaym. terapi.
Dlaczego zawsze namnie krzyczysz?
Prosz, doce mnie, jeli zrobi co dobrze,
pochwal, jeli uda mi si odpowiednio
zachowa.
Przypomnij mi (isobie) omoich dobrych
imocnych stronach, kiedy mam zy dzie.

Autyzm izesp Aspergera

Zesp Aspergera tozaburzenie rozwojowe
opodou neuro-biologicznym, mieszczcym
si wspektrum autyzmu.
Uosb ztym zaburzeniem obserwuje si
upoledzenie podstawowych umiejtnoci
spoecznych ikomunikacyjnych, powtarzanie
okrelonych zachowa ipodtrzymywanie wsko
yalayama - Fotolia.com

specjalistycznych zainteresowa. Ludzie zze-

spoem Aspergera s najczciej samotni iten
stan im odpowiada. Nie zauwaaj otoczenia,
askupieni s namaym detalu.
Dzieci zzespoem Aspergera wniewielkim
stopniu opanowuj umiejtnoci spoeczne,
m.in. nie potrafi waciwie interpretowa
udzielonych wskazwek inie odczuwaj potrze- moe sta si przyczyn frustracji iwrezultacie Nie ma lekarstwa naautyzm, ale bardzo po-
by dzielenia si informacjami czy dowiadcze- problemw zzachowaniem dla tych dzieci mocne s terapie wzakresie mowy, zachowania,
niami, boj si najdrobniejszych zmian, nie wiat okazuje si bardzo skomplikowanym wzroku, suchu, terapie muzyczne, zalecenia
odczuwaj empatii, czarno-biao postrzegaj miejscem doycia. dietetyczne dostosowane doindywidualnych
rzeczywisto, maj zaburzenia komunika- Przez otoczenie osoby te odbierane s jako po- potrzeb dziecka.
cji, trudno wnawizywaniu iutrzymaniu zbawione emocji czy uczu wyszych, anawet
przyjani. jako psychopaci.
atwiej porozumiewaj si za pomoc pisma, S te mocne strony tych osb: szybciej zapa- Autyzm nie jest chorob
telefonu iwszelkiego typu internetowych mituj fakty, daty ipostaci, atwiej radz sobie
komunikatorw, byleby nie widzie swojego ze skomplikowanymi zagadnieniami matema-
psychiczn, autyzm
rozmwcy. tycznymi ifizycznymi. nie jest spowodowany
Zdaniem wikszoci naukowcw osoby dotkni-
te zespoem Aspergera mog przezwyciy zym wychowaniem,
Albert Einstein twrca zwizane zt przypadoci problemy, ajedyn autystyczne dzieci nie s
teorii wzgldnoci, Isaac drog prowadzc dotego celu jest wysiek
intelektualny isilna wola. niegrzeczne
Newton odkrywca
Autyzm tozaburzenie rozwojowe, ktre naj-
praw grawitacji, Micha czciej ujawnia si wpierwszych trzech latach DZIECI INDYGO, DZIECI WIATA, DZIECI
Anio Buonarotti synny ycia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, MILENIUM, DZIECI TEFLONOWE, CYBOR-
ktre oddziauje nafunkcj pracy mzgu (biolo- GI tak wrnych krajach nazywa si dzieci
artysta renesansu, giczne ineurologiczne rnice mzgu). przejawiajce niezwyke zdolnoci iumiejtno-
awspczesny nam S ogromne rnice midzy dziemi autystycz- ci, charakteryzujce si niezwykym uporem
nymi. ipozostajce tak dugo wpeni skoncentrowa-
Steven Spielberg Niektre dzieci okazuj tylko niewielkie op- ne, anie zaspokoj swojej ciekawoci it
znakomity amerykaski nienie mowy iwiksze problemy wkontaktach cech wsposb zasadniczy rni si oddzieci
ze rodowiskiem, inne mog mie przecitnie hiperaktywnych.
reyser filmowy lub te ponadprzecitnie rozwinit mow, lecz
toosoby ocechach maj kopoty zwyobrani lub ze wspuczest- n Lek. med. Elbieta Deca-Radke
nictwem wgrze zrwienikami.
charakterystycznych dla Niektre potrzebuj pomocy wcodziennych
zespou Aspergera potrzebach.

Problemy tego typu prowadz doniemonoci Polecana lektura: Carolina Hepenkamp FENOMEN INDYGO, DZIECI NOWYCH CZASW
stworzenia wizi zrwienikami, cozkolei

87
 Higiena ukadu nerwowego umodziey wwieku szkolnym

Bd

trowska
rzyna Pio
uwanym

fot. Kata
rodzicem
Zdrowie psychiczne tooptymalna zdolno czowieka donormalnego
iwszechstronnego rozwoju psychicznego. Higiena psychiczna ma nacelu
stworzenie moliwie najbardziej korzystnych warunkw dla zdrowia psychicznego
czowieka. Wiek szkolny iokres dojrzewania s okresami zaama, depresji
iwzlotw naruszajcych nieraz psychik dziecka, s wic okresami dezintegracji
psychicznej, okresami powstawania rzeczy nowych,
nieprzystosowania dootoczenia, wzrostu wiadomoci
ioglnego rozwoju psychicznego mwi Ewa
yszczarz, nauczycielka biologii izaoycielka praktyki
korepetycyjnej dla maturzystw Trener.

Wokresach tych rozwija si czsto postawa
niepokoju, niezadowolenia zsiebie,
poczucia winy, wstydu, niszoci. Te cechy
predysponuj dziecko wwieku szkolnym
iwokresie dojrzewania doprzeywania
konfliktw wewntrznych irodowi-
skowych, doreakcji nerwicowych.
Najwiksz trosk iuwag powinno si
otacza dzieci tzw. trudne iznerwicowane,
ale niemniej wane jest wspieranie idbao
oharmonijny rozwj dziecka, ktre lepiej
sobie wtym okresie radzi. Jeeli dziecko ma
trudnoci wprzystosowaniu si donowego oto-
czenia, nowych warunkw iobowizkw, jeeli
postpowaniem swoim nie spenia pokadanych
wnim nadziei rodzicw iwychowawcw, jeli
Imagery Majestic - Fotolia.com
torem, kade jest inne, niepowtarzalne. Majc
towanie nauwadze, naley umoliwi dziecku
indywidualizacj wwysiku, nauce, zabawie
istworzy mu warunki dokontaktu zrwienika-
mi. Kochani rodzice, nie wybierzemy przyjaci
naszym dzieciakom, nie moemy te mierzy
ich jedn miar, wic jeli dziecko naszych
przyjaci dodatkowo chodzi naangielski,
pianino itaniec, tonie oznacza, eiwasze tak
powinno. Jeli tego nie robi, nie jest gorsze,
Stopniowanie wysiku,
przestrzeganie waciwej
kolejnoci nauki oraz

zachowuje si, mwi, anawet inaczej myli

Akceptacja ze strony kolegw jest podstaw
harmonijnego przejcia przez okres
dojrzewania
ni doroli by chcieli uwaane jest zwykle za
dziecko trudne.
Dziecko trudne?
Przyczyn tych trudnoci szuka si zazwyczaj
wsamym dziecku idziecko obcia si od-
powiedzialnoci za wszystkie niewaciwoci
jego postpowania. Jednak natak sytuacj
wpywaj: brak konsekwencji wwychowaniu,
saba komunikacja wrodzinie, aczasem brak
akceptacji. Kade dziecko dojrzewa wasnym
racjonalne wykorzystanie
si ucznia ma ogromne
znaczenie przy
osiganych wynikach
ale poprostu inne. Wymagania stawiane przez
wspczesne warunki ycia coraz czciej
iwcoraz wikszym stopniu dotycz takich cech
osobowoci, jak: szybko orientacji, zdolno

88
 profilaktyka
koncentracji, asertywno czy poczucie Poczucie niszoci, izolacja idepresja sprawiaj,
odpowiedzialnoci za prac, tj. tych, ktre enastolatki nie potrafi cieszy si yciem
wznacznej mierze zale odsprawnoci ukadu
nerwowego ifunkcji psychicznych.
Udziecka, ktre wchodzi wwiek szkolny,
zaczyna si rozwija wiadomo dziaania.
Podejmujc je, rozpoczyna trening sprawnoci
ikompetencji (czyli radzi sobie zprzeszkoda-
mi), uczy si dyscypliny wwykonywaniu zada.
Trenowanie ma jednak todosiebie, ejest
mozolnym procesem, acierpliwy izarazem
konsekwentny trener jest wtakiej sytuacji
bezcenny. Nie bd tu odkrywcza twierdzc, i
wsppraca rodzica inauczyciela optymalizuje
efekty udziecka. Mdry rodzic inauczyciel
nigdy nie pozwol sobie nawzajemn iniepo-
trzebn krytyk, gdy nie pomog wtaki sposb
dziecku, ktre ksztatujc swoj osobowo,
szuka wzorcw inorm dla siebie. wietnym
obszarem, gdzie rodzic czy nauczyciel moe
pomc dziecku, jest sfera zainteresowa
izdolnoci. Bardzo wane jest stymulowanie
iukierunkowanie (nie: narzucanie) aktywno-
ci dziecka. Modzie, ktra rozwija wasne
zainteresowania, zaakceptowane przez rodzicw,
bardzo rzadko si nudzi, szybciej opanowuje
umiejtno zarzdzania wasnym czasem,
lepiej si uczy.

Okres szkolny obejmuje najtrudniejszy czas

adolescencji, czyli wzrastania ku dojrzaoci.
Psychicznie objawia si on:
niemiaoci, wraliwoci lub agresywno-
ci,
konfliktowoci (natle wartoci, stylu ycia,
ideologii),
wzmoonym napiciem psychicznym,
skonnociami doekstremizmu, radykali-

Anton Vasilkovsky - Fotolia.com

zmu, rygoryzmu wmyleniu idziaaniu.

Wpyw rnych czynnikw

nakondycj psychiczn
nastolatka
Wrd czynnikw warunkujcych zachowanie
rwnowagi psychicznej, awic zapobiegaj-
cych rozmaitym zaburzeniom, wymieni trzeba:
waciw rytmiczno pracy iwypoczynku,
regularno idokadno wwykonywaniu po-
stawionych zada, waciw organizacj pracy,
unikanie wikszych napi emocjonalnych. Przy
wykonywaniu pracy, bez wzgldu najej rodzaj,
awic iprzy uczeniu si, wany jest osobisty
stosunek dopracy, umiejtno koncentracji
oraz stan emocjonalny. Tylko praca wykony-
wana zchci izaangaowaniem, uznana za
interesujc, jest atwa iniemczca.
Jakzachci nastolatka
dopracy inauki?
Zanim jako rodzice czy nauczyciele zaczniemy
poucza, zastanwmy si, jaknauczy dziecko,
by samo chciao pracowa. Dla modego si ucznia ma ogromne znaczenie przy osiga-
czowieka szalenie wane jest poczucie wasnej
wartoci, wic jeli wietnie biega, azmatema-
tyki zbiera dopuszczajce, toduo lepsze efekty
uzyskamy, gdy chwalc go za wynik wbieganiu,
skupimy si najego trudnociach zalgebry
ni gdy lekcewac jego bieganie, pozwolimy
sobie nanarzekanie wgronie rodzinnym najego
lenistwo matematyczne. Jeli rodzic doceni
mocne strony nastolatka, awsabszych postawi
stopniowane wymagania ibdzie konsekwent-
ny, nastpi cudowna przemiana.
Stopniowanie wysiku, przestrzeganie waciwej
kolejnoci nauki oraz racjonalne wykorzystanie
nych wynikach. Czsto pomoc przy wyrobieniu
nawyku przestrzegania wasnego systemu pracy
oraz gospodarowania czasem daje zwikszenie
wydajnoci, ale isamooceny dziecka. Rozkad
codziennych zaj mona uwaa za waciwy
wtedy, kiedy kolejno, czas trwania oraz sposb
wykonywania wszelkich czynnoci codzien-
nych bd przystosowane zarwno dowieku,
jakidoindywidualnych cech osobowoci istanu
zdrowia. Naley przewidzie odpowiedni liczb
godzin nasen, ustali por posikw, zaplanowa
prac szkoln idomow, atake wypoczynek.
Istotn spraw dla rozwoju dziecka jest atmos-

89
 Higiena ukadu nerwowego umodziey wwieku szkolnym

fera szkolna idomowa. Stosunki midzyludzkie Melancholik charakteryzuje si ma ruchliwo-

dla kadego czowieka s wane, ale dla
modziey maj szczeglne znaczenie. Rozwd
rodzicw, emigracja, destabilizacja finansowa
zawsze skutkuj wrodzinie napiciami. Dorosy
czowiek powinien wyjtkowo uwanie wtakich
sytuacjach analizowa reakcje swojego dziecka
istara si rozmawia znim wicej, tak by
dziecko nie zatracio poczucia bezpiecze-
stwa inie miao niepotrzebnie poczucia winy.
Pamitajmy otym, i rodzina jest dla dziecka
polem dowiadczalnym, naktrym wyprbo-
wuje ono swoje siy imoliwoci, znajdujc
oparcie iwzorce wrodzicach iinnych czonkach
rodziny; naich wsparcie, rad ipomoc dziecko
powinno zawsze liczy.
Typ osobowoci atolerancja
stresu
Wiemy ju, eumodego czowieka ksztatuje odpowiadaj, zanim pomyl. Maj trudnoci
si osobowo. Jeli wiemy, jaki typ osobowo-
ci przejawia dziecko, atwiej si znim porozu-
miemy. Ju pewne rnice temperamentu daj
nam wskazwki, jakpostpowa zdzieckiem.
Flegmatyk ma mao dynamiczne usposobie-
nie, nie ulega gwatownym emocjom, sabo
reaguje napodniety, ale jest wytrway wdziaa-
Paul Moore - Fotolia.com
ci, apati, przewlekymi stanami przygnbie-
nia. Jest czowiekiem biernym, mao odpornym
iniewytrwaym.
Sangwinik odznacza si ywotnym, pogodnym
iaktywnym charakterem. atwo dostosowuje
si dozmiennych warunkw, jest odporny
natrudnoci. Odpowiada mu silny, zrwnowa-
ony iruchliwy ukad nerwowy.
Wg typologii osobowociowej C.G. Junga
wyrniamy dwa zasadnicze typy osobo-
woci.
Ekstrawertyk osoba, ktra pozytywnie
zainteresowana jest wiatem zewntrznym,
oaktywnoci skierowanej naotoczenie, atwo
nawizujca kontakty, oglnie zaradna iorien-
tujca si wrealiach. Dzieci, ktre przejawiaj
ten typ osobowoci, reaguj szybko iwyranie,
ze suchaniem, czsto robi wok siebie
wiele zamieszania idobrze czuj si wtakiej
atmosferze.
Mody introwertyk kieruje uwag nawasne
przeycia, niezbyt interesuje si otoczeniem, ma
skonnoci dozamykania si wsobie iizolacji
odinnych. Troskliwie skrywa swoje myli,

niu ikonsekwentny wuczuciach. Fizjologiczn czsto uwaa sprawy za tak oczywiste, enie
podstaw temperamentu flegmatyka stanowi ma potrzeby mwienia onich. Wsytuacjach
silny izrwnowaony ukad nerwowy. stresowych (dla dziecka: sprawdzian, egzamin,
Choleryk toczowiek wybuchowy, osilnych pytanie) introwertycy maj skonnoci doniepo-
iszybko powstajcych reakcjach uczuciowych; koju wewntrznego, przejmowania si idepresji,
odznaczajcy si du energi yciow ekstrawertycy natomiast wykazuj tendencj
ibrakiem opanowania. Reakcje chole- doreakcji histerycznych. Wiedza oosobo-
ryka s niewspmierne dobodca. woci dziecka, jego temperamencie ma due
Fizjologiczn podstaw tempera- praktyczne znaczenie dla rodzica inauczyciela,
mentu choleryka stanowi silny, gdy pozwala nazrozumienie postpowania
niezrwnowaony typ ukadu izachowania dziecka wrnych sytuacjach.
nerwowego.
Stres mobilizacja czy
demobilizacja?
Stres tozesp procesw, stanowicych reakcj
nadziaania bodcw lub sytuacji trudnych,
zagraajcych lub szkodliwych.

Wyrniamy dwa typy reakcji nastres:

eustres topozytywna mobilizacja organi-
zmu dodziaania,
dystres toreakcja organizmu nazagroenie,
utrudnienie lub niemono realizacji wa-
snych celw izada czowieka, zakcajca
rwnowag, pojawia si wmomencie
zadziaania bodca, czyli stresora.

Fobie szkolne prawda czy

mit?
Kiedy nasze dziecko odczuwa lk przed
konkretnymi sytuacjami, ktre maj miejsce
Uszanujmy osobowo maego czowieka. Cechy, ktre denerwuj rodzicw, wszkole, moemy podejrzewa i cierpi
mog przyczyni si wprzyszoci dosukcesu naszej pociechy nafobi szkoln. Jest toforma nerwicy
lkowej, ktrej wiodcym objawem jest obawa

90

Umiechnite iradosne dziecko topniej pogodny
iszczliwy dorosy, ktry atwo pokona yciowe trudnoci
przed uczszczaniem doszkoy, zprzeja-
wami lku. Psychologiczne objawy lkowe
maskowane s przez objawy wegetatywne:
ble gowy, drenie rk, nudnoci, wymioty,
ble brzucha, biegunki, dusznoci, pocenie si
itp. Znaczny stopie nasilenia objaww moe
uniemoliwi dziecku kontynuowanie nauki
wszkole, stosowanie za kar iprzymusu nasila
objawy. Cech charakterystyczn zespou jest
cakowite ustpowanie objaww, kiedy dziecko
nie uczszcza doszkoy. Silny lk odczuwaj
dzieci obawiajce si kompromitacji przed
rwienikami, nauczycielem, rodzicem. Lk
przed niepowodzeniem szkolnym wie si
najczciej ze zdawaniem egzaminw. Trzeci
rodzaj lku topoczucie zagroenia, wynikajce
zbraku zdolnoci odpowiadajcych stawianym
wszkole wymaganiom. Pomoc wsytuacjach
lkowych jest niezbdna. Najbardziej korzystna
jest terapia, podczas ktrej dziecko trenuje
relaksacj, nauczy si rozpoznawa sytuacje
lkotwrcze, awkonsekwencji nastpi redukcja
lku. Oczywicie wany jest tu kontakt zte-
rapeut, ale wsppraca iwsparcie ze strony
rodzicw jest konieczne.
Zdolnoci koncentracji
aorganizacja czasu ucznia
Czsto uczniowie nie osigaj rezultatw,
poniewa nie potrafi si uczy. Jeeli rodzic
nie skupi si naodrabianiu za lub zdzieckiem
zada domowych, araczej pomoe dziecku
wusamodzielnieniu, napewno osignie lepszy
profilaktyka
Wszystkim rodzicom inauczycielom dedykuj
kristian sekulic - Fotolia.com
prawd oczywist dozastosowania: osoby
szczliwe ipogodne lepiej zapamituj
iatwiej si ucz, wsytuacjach trudnych s
bardziej opanowane ilepiej potrafi wykorzy-
stywa swoje moliwoci, czuj si pewniej
wsytuacjach stresogennych, mobilizujc si
doefektywnego dziaania, wic troszczmy si
onasze dzieci, starajmy si je lepiej pozna
irozumie, awwczas zpewnoci wyrosn
naszczliwych dorosych.
n Ewa yszczarz
efekt. Dobry schemat pracy upierwszoklasisty
naley tylko udoskonala. Dziecko musi mie
swoje miejsce dopracy: owietlone, wygodne
iulubione. Polekcjach wszkole niezbdny
jest odpoczynek, jeli tomoliwe nawie-
ym powietrzu. Prac naley zaplanowa,
rnicowa przedmioty. Konieczne s przerwy
wpracy nawet mikropauzy dwudziestose-
kundowe optymalizuj prac.
Poniewa specjalizuj si wpracy zmaturzystami, za-
mieszczam fragment treningu pomocnego wnauce
Nastaw si psychicznie nazapamitywanie (podejmij wiadomy zamiar przyswojenia materiau).
Pamitaj, ezrozumienie stanowi fundament procesu uczenia si, logiczne skojarzenie nowej wiedzy
zmateriaem wczeniej poznanym.
Uczeniu si ze zrozumieniem sprzyja:
parafrazowanie, formuowanie pyta, tumaczenie komu, testy praktyczne, mylenie obrazowe.
Pomocne jest:
dzielenie materiau naczci logiczne, wyodrbnianie punktw wzowych, streszczanie wasnymi
sowami, podkrelanie najwaniejszych fragmentw, gone odczytywanie wasnych notatek.
Ucz si posobie przedmiotw wyranie zrnicowanych, np. pomatematyce historii.
Co4060 minut rb przerwy wnauce, podczas ktrych pobiegasz, pochodzisz, wykonasz kilka
wicze gimnastycznych.
Przy powtarzaniu pamitaj onastpujcych zasadach:
najlepiej zapamituje si pocztek ikoniec utrwalanego materiau,
istnieje pami krtko idugoterminowa std konieczno powtarzania materiau, ktrego si
uczysz, przed upywem 24 godzin, dalsze powtrki pokilku dniach,
ucz si aktywnie moesz chodzi popokoju, recytowa, piewa, dowiadcza rnymi
zmysami (wzrok, such, wch, dotyk) przepisuj, rysuj, twrz nagrania audio ivideo, rb kolorowe
mapy ztrudnymi pojciami iwzorami wwidocznym miejscu pokoju,
trudnych przedmiotw ucz si przy wietle dziennym.
91
 Kryzys rdem przeomowych zmian wnaszym yciu

Zaakceptuj
press problem
Wikszoci znas
F
borski /

interpretowa jako druzgoczce poraki, wskutek

kryzys kojarzy si du czego mog mie problemy zodpowiednim
rcin Sam

radzeniem sobie wkryzysie. Natomiast ci znas,

iloci przykrych emocji ktrzy zorientowani s naprzyszo, zmiany
fot. Ma

idowiadcze. Majc traktuj zciekawoci iakceptacj, awnioski

zpopenionych bdw wprzeszoci stanowi
wybr, prawdopodobnie dla nich bezcenne lekcje udzielane przez ycie,
nie chcielibymy przeywa wmyl zasady, enie jest niczym zym popeni
bd, natomiast czym karygodnym jest nie
adnych kryzysw uczy si napopenionych bdach.
zawodowych czy te
Zmiany, ktre najmniej lubimy
osobistych. Patrzc jednak zperspektywy czasu, widzimy, Opisana poniej historyjka ostatku ilatarni
eniejednokrotnie kryzys topoprostu przeom wyciu, morskiej jest przykadem zmian, ktre najmniej
lubimy. Zmian, ktre nie wynikaj znaszego
ktry je ubogaca iczyni jakociowo lepszym. Zdrugiej wiadomego planowania, lecz s wymuszone
jednak strony wnaszym otoczeniu napewno znajdziemy przez rne okolicznoci (np. zwolnienie zpra-
cy, choroba, klski ywioowe).
osoby zarwno takie, ktre skutecznie radz sobie Dwa okrty treningowe przebyway odkilku dni
zrnymi kryzysami iktrych ycie faktycznie staje si namanewrach wcikich warunkach atmos-
ferycznych. Widoczno bya saba zpowodu
ponich jakociowo lepsze, jakte takie, ktre znajduj si zalegajcej miejscami mgy, wic kapitan
wpermanentnym kryzysie iktrych ycie moemy okreli pozosta namostku, by mie oko nawszystko,
cosi dzieje. Wkrtce pozapadniciu zmroku
jako jeden wielki kryzys. Pytanie, ktre nasuwa si obserwator ze skrzyda mostku zameldowa:
zpewnoci Czytelnikowi, tocozrobi, by nalee dotej wiato zlewej burty dziobowej.
Stae czy rufowe? zawoa kapitan.
pierwszej grupy? Odpowiadaj nanie Marzena Lipiska
ioannis kounadeas - Fotolia.com

Stae, kapitanie odpowiedzia obserwator,

iEwa Buczko-Grzymkowska, psycholoki coznaczyo, eokrt jest nakursie grocym
niebezpiecznym zderzeniem. Wtedy kapitan
Popierwsze naley zaakceptowa kryzys jako zawoa dosygnalisty:
nieodczn cz naszego ycia, ktre poddane Nadawaj: Jestemy nakursie kolizyjnym,
jest rozmaitym cyklom biologicznym, osobistym, radz zmieni kurs o20 stopni.
zawodowym, atake spoeczno-ekonomicznym. Radzimy raczej wam zmieni kurs o20 stopni
Podrugie musimy zda sobie spraw, ekry- odpowiedziano im.
zys jest jedn zfaz kadego cyklu ima swj Jestem kapitanem, zmie kurs o20 stopni
pocztek oraz koniec. Potrzecie powinni- kaza wysa kapitan.
my jaknajwicej uczy si iwyciga Jestem marynarzem drugiej klasy przysza
wnioski zdanego kryzysu, inaczej mwic odpowied. Zmie lepiej kurs o20 stopni.
przeomu, aby jaknajszybciej przej dofazy Wcieky ju kapitan zawoa zfuri:
wzrostu. Kady przeom dotyczy jakiej zmiany. Wysyaj: Jestem okrtem wojennym. Zmie
Bez wzgldu nato, jakiego obszaru naszego kurs o20 stopni.
ycia zmiana ta dotyczy, prawidowo jest jed- Sygna wietlny otrzymany wodpowiedzi
na: moe mie ona charakter konstruktywny lub mwi:
destrukcyjny. Charakter postrzegania tej zmiany Jestem latarni morsk.
wie si znasz orientacj naczas. Zmieniono kurs
(Zaczerpnite zksiki Stephena R. Coveya
Nie yj przeszoci 7nawykw skutecznego dziaania.)
Osoby, ktre yj przeszoci, wszelkie zmiany Wnaszym yciu takich latarni morskich jest
bd postrzega negatywnie, apopenione bdy bardzo duo. Kapitan statku musia dokona

92
 porady
zmiany kursu. Gdyby nie decyzja, jakkolwiek

FEG - Fotolia.com
wymuszona, statek zpewnoci by si rozbi,
egluga skoczyaby si katastrof. Wyciu
czsto, jakkapitan statku, przekonani jestemy
osusznoci wybranego kursu. Suszno ta
poparta jest naszym yciowym dowiadcze-
niem, priorytetami, przekonaniami etc.
I nawet jeli otrzymujemy sygnay ostrze-
gawcze, epowinnimy zmieni kurs twardo
stoimy przy swoim.

cieki, ktrych nie znamy

Wikszo ludzi zasadniczo nie lubi zmian,
wszczeglnoci tych, ktre nie podlegaj
naszej kontroli ikieruj nas nacieki, ktrych
nie znamy. Wymagaj odnas uwagi, zaanga-
owania, opanowania nowych umiejtnoci
iwysiku, aponiewa znatury jestemy leniwi,
rysujca si przed nami wizja wysiku nie wzbu-
dza naszego entuzjazmu. Wyobra sobie drogi Problemy mobilizuj nas dodziaania
Czytelniku, epewnego dnia zostae zmuszony iszukania nowych, nieodkrytych drg
dozmiany pracy oraz wyjazdu doinnego
miasta. Jaknatoreagujesz? Oczywicie, jeeli
jeste czowiekiem modym, bez rodzinnych nawasne oczy, cooznacza nowy terroryzm, Jaktoczsto wyciu bywa, najbardziej
zobowiza, twoja reakcja bdzie inna ni wojna naBakanach, rozwj technologii teleko- podana postawa totaka, ktra jest wyporod-
kogo, kto posiada rodzin. Wtym drugim munikacyjnej, dostp doinformacji Internet, kowaniem dwch skrajnych. Popierwsze naley
wypadku mona si zdecydowa narozk powstawanie nowych firm ispektakularne upad- odpowiedzie sobie napytanie, czy ta drobna
(wysoce stresogenne) lub wsplne przenosiny. ki gigantw finansowych, niekoczce si fuzje zmiana, bdca poza moj kontrol stanowi dla
Ale przenosiny generuj komplikacje typu: itd. itp. Iwtym wszystkim TY drogi Czytelniku, mnie zagroenie, szans, amoe tak naprawd
praca dla wspmaonka, szkoa lub przedszko- ktry za tymi zmianami musisz nady. Poko- nie ma znaczenia. Wprzypadku zmian oduym
le dla dzieci, nowe rodowisko dla wszystkich lenie naszych rodzicw zazwyczaj pracowao dla nas znaczeniu sami musimy sobie odpowie-
czonkw rodziny itp. wjednym zakadzie pracy cae swoje ycie dzie napytanie, czy mamy nanie wpyw, czy
zawodowe. Ibya toraczej norma. Obecnie jest nie. Jeli odpowied jest negatywna, pozo-
Zmiany konieczno toniemal niemoliwe (chyba, ejest tofirma staje nam chociaby tymczasowo t zmian
cywilizacyjna rodzinna). Typowym modelem jest raczej zmia- przyj iszuka sposobu radzenia sobie zjej
Przykad ze zmian pracy przytoczyymy na pracy co37 lat. Znakomitym przykadem negatywnymi skutkami (strata pracy, choroba
nieprzypadkowo. Wspczesny wiat charak- jest tutaj sektor bankowy, gdzie fuzje iprzejcia itp.). Czasami jednak nie jest rzecz prost
teryzuje si idu liczb zmian, itempem s naporzdku dziennym. odrnienie tego, nacomamy wpyw, odtego,
ich zachodzenia. Wemy chociaby ostatnie nacowpywu nie mamy. Problem ten doskona-
dwadziecia lat. Namapie politycznej pojawiy Element rozwoju le odzwierciedla modlitwa Marka Aureliusza:
si nowe pastwa, zmieni si ustrj polityczny Zmiany s niewtpliwie najistotniejszym
iekonomiczny wkilku znich, zobaczylimy elementem rozwoju. Zmienia toznaczy
rozwija. Zmiany s czym nieuniknionym, ale Panie,
oczywicie odnas zaley, jaknanie zareagu- uycz mi pogody ducha,
Wyciu czsto, niczym kapitan statku, jestemy
jemy. Inaczej zareagujemy nazmian, jeeli abym godzi si ztym,
przekonani osusznoci obranego kursu
sami j zainicjujemy, ainaczej gdy jestemy czego nie mog zmieni.
doniej zmuszeni. Wpierwszym wypadku Odwagi, abym zmienia to,
zazwyczaj mamy kontrol nadwydarzeniami, comog zmieni.
wtym drugim jestemy jej pozbawieni. Ludzie Imdroci, abym odrnia jedno
rni si take stopniem potrzeby posiadania oddrugiego.
kontroli nadwasnym yciem. S tacy, ktrzy
zdaj si kontrolowa kady element nie tylko
wasnego ycia, ale te ycia ich najbliszych. Nazakoczenie pozostaje nam yczy sobie
S te tacy, ktrzy, mona powiedzie, bior mdroci wpodejciu dozmian oraz zaak-
to, coycie przyniesie. Wprzypadku pierwszej ceptowania tego, enic wyciu nie jest stae
miklav - Fotolia.com

postawy kada najdrobniejsza zmiana, ktrej nie oprcz zmian.

jestemy sprawcami, stanowi bdzie rdo
niepotrzebnego stresu. n Marzena Lipiska,
Druga postawa te nie jest najlepszym Ewa Buczko-Grzymkowska
wyjciem, porwna j mona dodryfujcego
statku, ktry nie wiadomo, gdzie dopynie.

93
 Rola przekona ijzyka wprzygotowaniu dozmian

Nie bj si
zmiany
Sposb widzenia wiata lepiej, wykupi jazdy doszkalajce iwikszy

fot. Marcin Samborski / Fpress

staje si rdem naszych nacisk poo namanewr skrtu wlewo.
Todokadnie tak, jakwprzypadku guru
myli iczynw. Tre sprzedawcw Briana Tracy, ktry upatruje
przekona nawasny wzamianie sw ze sprzedawcy nado-
radc handlowego jednego zgwnych
temat odzwierciedla czynnikw swojego sukcesu.
sposb, wjaki traktujesz
Myl osobie pozytywnie
samego siebie czy Kadego dnia kady znas prowadzi wewntrz-
jeste wyrozumiay, ne rozmowy zsamym sob, komentujc
wmylach rne zdarzenia, analizujc proble-
czy wymagajcy, my, wspominajc mniej lub bardziej odlege
koncentrujesz si wydarzenia. Tre przekona nawasny
temat odzwierciedla sposb, wjaki
nazaletach czy traktujesz samego siebie czy
nawadach, nasukcesach jeste wyrozumiay, czy
wymagajcy, koncen-
czy naporakach, trujesz si nazale-
dodajesz sobie tach czy nawadach,
nasukcesach czy
otuchy iwiary czy naporakach, dodajesz sobie otuchy iwiary
wtpisz iodbierasz czy wtpisz iodbierasz sobie nadziej. Czsto
Zacznijmy odjzyka, jakim si posugujemy. naskutek negatywnego mylenia osobie sta-
sobie nadziej. Zazwyczaj, wobliczu jakiego niepowodzenia jemy si wasnymi najwikszymi oponentami
Czsto naskutek (np. staralimy si ojakie stanowisko wznanej isami rzucamy sobie kody podnogi.
firmie bez powodzenia, porzuci nas partner Naszczcie dla nas przekonania mona
negatywnego mylenia yciowy, nie zdalimy egzaminu naprawo jaz- zmienia. Moemy wiadomie budowa przeko-
osobie stajemy si dy) uywamy sowa poraka. Zastanwmy si nania, ktre bd nas wspieray wpodejmowa-
nadtym, jakie emocje wywouje wnas sowo nych dziaaniach, wpracy, wyciu osobistym
wasnymi najwikszymi poraka? Napewno nie pozytywne. czy te wrelacjach midzyludzkich.
oponentami isami Woparciu opowysze trzy przykady natych-
rzucamy sobie kody miast nasuwa si mog nastpujce stwier- Identyfikacja przekona
dzenia nawasny temat: Pierwszym inieodzownym krokiem jest
podnogi. Naszczcie nie dostaem pracy wtej firmie, bo jestem identyfikacja przekona, ktre chcemy
niekompetentny, zmodyfikowa bd zastpi przez inne. Staraj
moesz tozmieni jestem osob nieatrakcyjn inigdy znikim si ledzi swoje myli, szczeglnie, jeli
mwi Ewa nie zbuduj trwaej relacji, s touoglnienia ijeli masz du pewno
nie nadaj si nakierowc inigdy nie codotego, ewanie tak jest. Postaraj si
Buczko-Grzymkowska, naucz si skrca wlewo naskrzyowaniu. znale odniesienia ipotwierdzenia ziden-
psycholog Agdybymy teraz zamienili sowo poraka tyfikowanego przekonania. Im wicej ich
nadowiadczenie. Cotomoe zmieni? znajdziesz, tym silniejsze jest toprzekonanie,
Zasadniczo wszystko. Dowiadczenie toro- jednake niekoniecznie musi toby prawda.
dzaj uczenia si. Awic mog stwierdzi, Jeli prbowae zrobi co trzy razy inie
ewidocznie znana firma poszukiwaa kogo udao si osign sukcesu, tomimo tonie
oinnych kompetencjach, ztym czowiekiem moesz mie pewnoci, eczwarty raz nie
nie mogam zbudowa staej relacji, ale powiedzie si. Oczywicie podwarunkiem,
tonie wyklucza budowania jej zkim innym, ezmienisz swoje przekonanie codotego,
nanastpny egzamin przygotuj si jeszcze czy jest tomoliwe, czy te nie. Jeli jednak

94

zaniechasz zmiany przekonania, toprzyst-
pujc dodziaania, znacznie zmniejszasz
swoje szanse napowodzenie. By moe
wystarczy zmieni sposb, wjaki prbujesz
co osign.
Bd elastyczny, zmieniaj,
prbuj, eksperymentuj,
wykorzystuj nowe
umiejtnoci
ipojawiajce si
moliwoci. Pamitaj, jeli
to, corobisz, nie przynosi
oczekiwanych
rezultatw, zrb
co innego.
Efekt placebo
Doskonaym przykadem,
demonstrujcym dziaanie przekona
jest efekt placebo. Przypomnijmy jest
tosubstancja obojtna dla organizmu, ktra
jednak podwpywem pewnej sugestii
powoduje obserwowalne reakcje fizjolo-
giczne. Dzieje si tak dlatego, emamy
przekonanie oskutecznoci tego
lekarstwa.
Istnieje nastpujce powiedzenie
czy wierzysz, eco potrafisz
ioannis kounadeas - Fotolia.com
lub nie potrafisz zawsze masz racj.
Ograniczajce przekonania koncentruj si
wok zda nie mog, nie dam rady, inni
zrobi tolepiej itp. Najprostszym sposobem
narozpoznanie naszych moliwoci jest przyj-
cie, emoemy tozrobi. Dziaaj, jakgdyby
mg.
Wysokie wymagania rdo
niepowodze
rdem naszych niepowodze oprcz
negatywnych przekona mog take by zbyt
wysokie wymagania, jakie sobie stawiamy.
Pewnych celw nie jestemy wstanie zreali-
zowa. Wyznaczajc sobie cel dorealizacji,
musimy si zastanowi, czy towyzwanie jest
rzeczywicie moliwe doosignicia. Czsto
powodem niechci dozmian jest fakt, ewiele
razy nie udao nam si czego osign. By
moe dlatego, ecel by zbyt nierealny albo
zabrako nam konsekwencji wjego osigni-
ciu. Nastpnym razem przygotowujc si
porady
dozmiany czy te wytyczajc sobie nowy cel,
proponujemy wykorzysta model SMART Uwaaj naswoje myli,
okrelajcy, jakie warunki powinien staj si sowami.
spenia nasz cel: Uwaaj naswoje sowa,
S specyficzny (okrelony) staj si czynami.
M mierzalny Uwaaj naswoje czyny,
A ambitny (ale te adekwatny dowystpuj- staj si nawykami.
cych warunkw) Uwaaj naswoje nawyki,
staj si charakterem.
R realny
T trzymajcy si czasu (okrelony wczasie) Uwaaj naswj charakter,
Przeledmy zatem ten model nakonkretnym on staje si Twoim losem.
przykadzie. Chciaby przej nadiet (ze
Frank Outlaw
wzgldw zdrowotnych lub estetycznych). Cel
jest jasno okrelony schudn ioczyci
organizm, mierzalny 2kg, ambitny jeszcze
jak! wiedz towszyscy, ktrzy chocia raz Plan B
poddali si owej katordze, realny tak, moliwy Kolejn wan kwesti, zwizan zprzygotowa-
dorealizacji, okrelony wczasie, ktry sobie niem si dozmiany jest posiadanie alternatyw-
wyznaczam 2 miesice. nego scenariusza, czyli tzw. planu B nawypadek,
Jeeli naprzykad chcemy podj dziaanie, gdy nie wszystko pjdzie ponaszej myli.
ale wyznaczymy sobie cel p owy e j naszych Badania psychologiczne wskazuj, eludzie, kt-
moliwoci, wtedy zazwyczaj doznajemy rzy posiadaj alternatywne scenariusze, czciej
poraki. Nie mamy nadtym kontroli. Oczywicie odnosz sukces wprzeprowadzonych zmianach
warto, anawet wskazane jest wyznaczanie sobie (conie oznacza, emusz je wykorzystywa) ni
wyzwa, ale takich, ktrym moemy podoa. ci, ktrzy tych scenariuszy nie posiadaj.
Kiedy ju jestemy gotowi doprzeprowadze-
Odrzu lk nia zmiany, naley bezwzgldnie pamita
Nadrzdnym celem przygotowania dozmia- opozytywnym nastawieniu, ktre doskonale
ny jest pozbawienie si lku przed ni. Nie odzwierciedla psychologiczny mechanizm
moemy si ochroni przed zmianami typu: samospeniajcego si proroctwa zjawiska
naga choroba, ale moemy ograniczy ryzyko polegajcego natym, eokrelone oczekiwania
choroby iprowadzi zdrowy tryb ycia. By wstosunku doinnych osb, samych siebie lub
moe nie uda si unikn wypadku samochodo- przyszych zdarze wpywaj nazachowanie
wego, ale moemy jedzi bezpiecznie, zgodnie innych bd nas samych, copowoduje spenie-
zprzepisami. Nie moemy unikn powodzi, nie oczekiwa. Inaczej mwic, cytujc sowa
ale moemy ubezpieczy dom ipodj inne Johna Eliota, eby zwycia, naley zobaczy
dziaania, ktre zmniejsz skutki powodzi. siebie wroli zwycizcy.
Towszystko wie si bezporednio zwewntrz-
nym poczuciem kontroli isprawstwa. Wten n Ewa Buczko-Grzymkowska
sposb przygotowujemy swoje
ycie naewentualne zaskaku-
jce sytuacje, ograniczajc ich
negatywne skutki. Nie jestemy
wstanie wpyn naniespo-
dziewane wydarzenia, ktre nas
dotykaj, ale moemy zmieni
onich mylenie iprzekonania.
Ze zmian jest podobnie. Jeeli
Superstars_for_You - Fotolia.com
jestemy zmuszeni dozmiany,
tozamiast koncentrowa si
nanegatywnych emocjach
ztym zwizanych, powinnimy
szuka sposobu jej przepro-
wadzenia, eby owe negatywne
skutki byy jaknajmniej
odczuwalne. Skoro musi
nastpi, topowinnimy
myle oniej jakozmia-
nie, ktr sami chcemy
przeprowadzi.
95
 Jakiego koloru peleryn zakadasz najczciej?

Cztery typy

fot. Marcin Samborski / Fpress

reakcji
nazmiany
Dawno, dawno temu Pierwszy Ksi przybieg rozgorczkowany
y sobie krl, ktry doswojej komnaty iniedbale zgarn doswej
sakwy kilka przedmiotw, ktre akurat wpady
mia czterech synw. mu wrk. Czas nagli, ani chwili dostracenia,
Ksita wychowywali si wiat nanas czeka pomyla ispiesznie
wybieg, ubierajc t peleryn.
wpiknym ogrodzie. yli Drugi Ksi najpierw sporzdzi list niezbd-
wszczciu idostatku. nych rzeczy ikolejno uoy je wswoim kufrze.
Poczyniwszy wszystkie niezbdne przygoto- jego komendantem. Podmoim kierunkiem
Kiedy ksita osignli wania, ubra czerwon peleryn iuda si budowa pjdzie szybko isprawnie! Niebieski
wiek dojrzay, krl wkierunku bramy ogrodu. prbowa ich zatrzyma: Zaczekajcie, bez
Trzeci Ksi pomyla: wiat nie zajc, nie popiechu... Sprawdmy najpierw, czy nie
postanowi, epowinni ucieknie iniespiesznie uda si doswojej ma tu dzikich zwierzt iwrogo nastawionych
ruszy wpodr, ktra komnaty. Powoli istarannie przygotowa swj tubylcw. Zielony przecign si leniwie
kuferek nie zapominajc onajwaniejszych irzek: Nadchodzi noc topora gwiazd,
pozwoli im pozna, wjaki inajbardziej niezbdnych rzeczach, nastp- poezji imioci. Ksita rozpalili ognisko
sposb kady znich nie woy niebiesk peleryn iwolnym, izmczeni przygotowywali si dosnu.
miarowym krokiem pody wkierunku bramy Nastpnego ranka ksita ruszyli wdalsz
radzi sobie zyciem ogrodu. podr itak wdruj dodzi, acie ich peleryn
iproblemami, jakie ono Czwarty Ksi powcha swoje ulubione jest potrosze wkadym znas:
konwalie izrozrzewnieniem rozejrza si peleryny tej ktr nosi awanturnik,
przynosi. Zastanw si, pokomnacie. Dokuferka woy kolekcj szukajcy mocnych wrae iprzygd;
jak peleryn by wybra poezji miosnej, Uczt Platona oraz zwj peleryny czerwonej ktr ma nasobie,
pergaminw, naktrych spisywa swoje myli. coprawda troch niecierpliwy ipoganiajcy,
aprzekonasz si, Wroztargnieniu narzuci zielon peleryn ale te mylcy owszystkich przywdca;
jakreagujesz nazmiany - ipody wkierunku bramy ogrodu. peleryny niebieskiej noszonej przez
Itak szli wwiat naprzedzie ty, ciekawy powolnego, lecz dokadnego skrupulanta;
sugeruje Marzena Lipiska, przygd inowych wrae; za peleryny zielonej ktr wkada nasiebie
psycholog. nim czerwony, pogania- sentymentalny inostalgiczny romantyk.
ioannis kounadeas - Fotolia.com

jcy pozostaych braci;

potem niebieski powoli Osoba wtej pelerynce
iostronie, patrzc podnogi; dziaa impulsywnie, czsto kieruje si emo-
nakocu za zielony, podziwiajcy cjami. Jest niecierpliwa, oczekuje szybkich
okolice ichoncy zapach kwiatw efektw zmian. Czsto najpierw dziaa, apotem
iwiosny. Ksita doszli dobrzegu jezio- myli. Planowanie zmian nie jest jej najmoc-
ra, przy ktrym bya przycumowana d. niejsz stron. Drobne niepowodzenia dziaaj
Postanowili ni popyn. Pokilku godzinach nani deprymujco ipowoduj stan rozdra-
d szczliwie dobia nienia. Uwielbia zmiany, denerwuje j bezruch.
dobrzegu Sprawdza si wakcji, kiedy moe wykaza
wyspy. si dobrym refleksem, szybkoci dziaania
ty ipodejmowania decyzji. Zmiana musi by dla
wyskoczy niej angaujca.
zniej ochoczo,
woajc przy tym: Przygotujmy szybko Reakcja nazmiany
pochodnie ipoznajmy tomiejsce. Czerwony Zmiany wprowadza szybko, bez namysu, od-
zawoa: Zbudujmy tutaj obz, aja zostan wanie, niestety chaotycznie ibez planowania.

96

Nie zwraca uwagi naszczegy, interesuj j
szybkie efekty. Byskawicznie zmienia priorytety
wzalenoci odatrakcyjnoci celu.
Wskazwki
Zaplanuj zmiany. Postpuj zgodnie zzasad,
eby 80% czasu przeznaczy naplanowanie,
areszt nawykonanie. Wypisz nakartce rne
pomysy, daj sobie czas narozwaenie, ktry
jest najlepszy. Wypisz sabe imocne strony
kadego pomysu ipodejd nazimno. Wcz nadmiernie skupia si nadnegatywami.
intelekt, wycz emocje. Nie ap innych srok
za ogon wtrakcie realizacji planu. Podziel re-
alizacj namniejsze etapy iwituj wykonanie
kadego znich.
Osoba wczerwonej
pelerynce
jest rzeczowa iracjonalna. Swoje dziaanie
lubi planowa irealizowa krok pokroku.
Opanowanie ispokj towarzysz jej nawet
wsytuacjach krytycznych. Nie lubi ujawnia
swoich emocji toprzecie irracjonalne.
Drani j nieporzdek ibrak organizacji.
L ub iprzewodzi ima poczucie, esi
dotego nad aj e. Potrafi spostrzega zwizki
pomidzy odlegymi odsiebie obszarami
wiedzy. Wkonfrontacji zbrakiem jasnoci
sytuacji oraz prac wwarunkach chaosu
ibaaganu odczuwa niepokj.
Reakcja nazmiany
Efektywnie dziaa, gdy widzi jasn struktu-
r isensowno podejmowanych dziaa.
Zmiany podejmuje byskawicznie, wielokrotnie
nie ogldajc si nainnych. Wprowadza
je racjonalnie, anie podwpywem emocji.
Lubi zmiany, ktre s wyzwaniem iprzynosz
konkretny efekt. Czsto podejmuje decyzje
podwpywem intuicji.
Wskazwki
Bd bardziej skonny dobrania poduwag
opinii innych wswoich decyzjach ozmianie.
Bd cierpliwy, jeli nie widzisz efektw swoich
zmian. Analizuj uczucia swoje iinnych podczas
zmian. Nie musisz bra udziau wewszystkich
zmianach, jakie widzisz nahoryzoncie.
Osoba wniebieskiej
pelerynce
rzeczy rozpatruje napodstawie faktw
iracjonalnych decyzji. Szczegowo rozwaa
wszystkie za iprzeciw, sabe imocne stro-
ny. Jest ostrona ikonsekwentna wdziaaniu.
Nie podejmuje zmian podwpywem innych,
ale wskutek wasnych oblicze ianaliz, robi
szczegowy plan. Unika przypadkowych
dziaa ile funkcjonuje podpresj czasu.
Jest zapobiegliwa. Stara si znajdowa
rozwizania proste ioptymalne, ktre przy-
porady
nosz (relatywnie) szybki efekt. Ma potrzeb Drogi Czytelniku, jeli popowyszej lekturze
dogbnego poznania problemu. Koncentruje odnalaze swj ulubiony kolor peleryny, warto
si naszczegach. sprbowa okreli, jakiego koloru peleryny
nosz osoby ztwojego otoczenia. Pozwoli
Reakcja nazmiany tozrozumie, dlaczego czasami wtej samej
Zmiany dla niebieskiej pelerynki musz by sytuacji ludzie przyjmuj tak bardzo rne
zaplanowane, przeanalizowane wkadym szcze- postawy. Zrozumienie stanowi bowiem krok
gle iwewszystkich moliwych wariantach. doporozumienia iefektywnej komunikacji, bez
Nie lubi ryzyka. Dla typu niebieskiego zmiana ktrych tak trudno si obej wprocesie zmian.
tochaos, chyba ejest zaplanowana. Czsto (Bajka spisana przez Krzysztofa Kondrackiego,
materia wykorzystywany naszkoleniach przez
Grup TROP)
Wskazwki
Nie skupiaj si nadmiernie nadprzyczynami n Marzena Lipiska
iskutkami. Zamiast nanegatywnych skup si
napozytywnych aspektach zmian. Nie
wycofuj si. Rezultatem moe by
wynik, ktrego si obawiasz. Bd
bardziej przystpny, zwr uwag
naotoczenie. Nie wewszystkim
musisz by drobiazgowy, docie-
kliwy iperfekcyjny.
Osoba wzielonej
pelerynie
mniej koncentruje si nafak-
tach, bardziej naintuicji,
odczuciach, refleksji. Umiejt-
no filozofowania pozwala jej
dostrzega wewntrzn struktur
zoonych zjawisk, budowa mo-
dele teoretyczne. Due znaczenie
przywizuje doklimatu emocjonal-
nego, towarzyszcego przekazywanym
informacjom. Nie trafia doniej suchy
przekaz faktw.
Reakcja nazmiany
Jeeli jest popdzana iczuje
presj czasu, dziaa iuczy si
mao efektywnie. Zmiany wprowa-
dza powoli, znamysem. Dozmian
podchodzi emocjonalnie. Generalnie
ich nie lubi. Bardzo dugo rozwaa ich
wprowadzenie. Nie znosi dziaa
Kurhan - Fotolia.com
podpresj. Jeeli ju podejmie
decyzj, totylko napodstawie
wewntrznego przekonania, asam
proces podejmowania decyzji
idzie jakpogrudzie. Choruje
nabrak zdecydowania.
Wskazwki
Przesta rozwaa te wszyst-
kie moliwoci! Nie wahaj si Przywitaj
podj decyzji! Skup si nacelu, zmiany
nie naemocjach. Dokadnie okrel, zradoci,
comasz osign. Skonkretyzuj cele, bo one
podziel realizacj namniejsze etapy ubarwiaj
iwituj wykonanie kadego znich. Nie twoje ycie
bj si zmian.
97
 Alveo
Tajemnica dziaania Alveo polega nawaciwym doborze ekstrak-
tw 26 rolin leczniczych, ich ekskluzywnej jakoci, czystoci
ibiologicznego potencjau, atake odpowiedniej proporcji. Alveo
zawiera tylko iwycznie substancje naturalne, adojego produk-
cji wybierane s tylko roliny hodowane metodami tradycyjnymi,
bez stosowania rodkw chemicznych. Jako iczysto surow-
cw podlega nieustannej kontroli specjalistycznych laboratoriw.
Skad Alveo nie jest przypadkowy, opracowany zosta napodsta-
wie wnikliwych bada naukowych, tak aby kady jego skadnik
odgrywa okrelon rol worganizmie.

Onyx Plus
Onyx Plus zawiera mineray, ktre s zwykle przez organizm
trudno przyswajalne. Zosta on wyprodukowany tak, by nasz or-
ganizm potrafi atwo wchon mineray wnim zawarte. Wanie
obecno ekstraktw rolinnych iwaciwy stosunek mineraw
wpreparacie Onyx Plus zapewnia prawidow przyswajalno
mineraw przez nasz organizm. Wan rol odgrywa tutaj take
obecno witaminy D3. Stosunek magnezu dowapnia wprepa-
racie Onyx Plus wynosi 2:1. Wwodzie rozpuszczalny magnez
pomaga wprocesie wchaniania wapnia bez adnych skutkw
ubocznych.

Bibliografia: Wramach sieci korporacyjnej Akuna Era uruchomilimy

nastpujce numery telefonw komrkowych:
1. R. Carson, J. Butcher, S. Mineka, Psychologia zaburze
Biuro centrala: 0 602 126 326, 0 602 126 726,
2. W. Goebel, M. Glockler, Wtrosce odziecko
3. B. Harwas-Napieraa, J. Trempaa, Psychologia rozwoju czowieka 0 602 126 526, 0 694 475 677;
4. K. Kucharczyk, M. Nowak, Anatomia ifizjopatologia czowieka Dzia finansowy: 0 694 475 678, 0 602 129 629;
5. Anatomia i fizjopatologia, praca zbiorowa Dzia Marketingu: 0 694 475 676, 0 664 452 557;
6. Encyklopedia wiat czowieka, praca zbiorowa
7. Tajniki ludzkiego umysu, praca zbiorowa Dzia Administracji: 0 602 129 529, 0 664 135 302;
8. M. Przetacznik-Gierowska, Z. Wodarski, Psychologia wychowania Kierownik biura Aneta Gawroska: 0 694 475 675;
9. B. Spock, Dziecko pielgnacja, opieka iwychowanie Numer centrali telefonicznej: 032 608 55 32;
10. P. Whitfield, Ciao czowieka
Jeli chcesz wysa fax, wybierz numer wewntrzny 27.
11. A. Witkowska, S. Jaboski, Edukacja idialog
12. T. Wolaczyk, A. Koakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwo psychoruchowa
udzieci Pozostae poczenia bd przeczane dobiura.
13. Homeopatia Praktyczna

98
 Pinky
Pinky tounikatowa kombinacja substancji rolinnych dla aktywnie
rozwijajcego si organizmu dziecka. Dziki Pinky mody orga-
nizm zaopatrywany jest wwitaminy, mineray isubstancje bioak-
tywne jednoczenie. Uwzgldniajc specyficzne potrzeby organi-
zmu dziecka inastolatka, produkt wspomaga ireguluje przemian
materii, zapewnia atwiejsze usuwanie substancji szkodliwych,
zwiksza odporno nawysiek fizyczny ipsychiczny oraz uatwia
regeneracj. Skadniki zawarte wPinky wzmacniaj odporno
organizmu, wspomagaj ireguluj metabolizm, gwarantuj dzie-
ciom dostarczenie wielu wanych skadnikw pokarmowych. Wy-
soka zawarto flawonoidw iinnych fitochemikaliw korzystnie
wpywa nawszystkie funkcje modego organizmu owiele bardziej
czuego naobcienia ni wprzypadku dorosego czowieka.

Mastervit
Produkt Mastervit towitaminowy suplement diety zdodatkiem
ekstraktw zzi, zawierajcy czynne witaminy, wwikszoci
rozpuszczalne wwodzie. Odpowiednia kombinacja zawartych
wprodukcie witamin iekstraktw zioowych wpywa najego
wyjtkowe dziaanie.
Napj wspiera wiele funkcji naszego organizmu. Dziki wysokiej
zawartoci witaminy C iE poprawia samopoczucie fizyczne
ipsychiczne, rewitalizuje istymuluje ukad odpornociowy oraz
dodaje energii.
Zadaniem Mastervit jest dostarczenie odpowiedniej iloci antyok-
sydantw, ktre chroni przed niekorzystnym dziaaniem wolnych
rodnikw.

Redakcja przyjmuje zgoszenia oprzypadkach zdrowotnych, ktrymi Pastwo mieliby ochot si podzieli naamach czasopisma.
Kontakt doredakcji: mailowy redakcja@akuna.pl lub telefoniczny 0 660 737 893, 058 623 02 57, wgodz. 9-17

Akuna Zdrowie iSukces, Wydawca: Akuna Polska Sp. zo.o.; Adres: ul. 11 Listopada 11 40-387 Katowice
Redaktor naczelny: Katarzyna Piotrowska; Zastpca redaktora naczelnego: Marek Dudzik; Sekretarz redakcji: Anna Szulc; Asystentka
red. naczelnego: Joanna Baranowska; Opracowanie graficzne: Marcin Rokosz; Okadka: AVOCADO Grupa Reklamowa; Zesp redakcyjny:
Anna Glinka, Katarzyna Mazur, GraynaMichalik, ZofiaRymszewicz, Ernest Sobieraj; Wsppracownicy: Iwona Ciesielska, BeataRayzacher,
Hanna urawska, Ewa Bukowska, Beata Rzeszutko, Magorzata Przybysawska, Barbara Matoga, Anna Lewandowska; Tumaczenie zjzyka
angielskiego: Hanna urawska; Korekta: Nina Nowakowska; Korekta zramienia firmy Akuna: Adrian Palka; Korekta medyczna: lek. med.
Wojciech Urbaczka; Zdjcia: BDH / Katarzyna Piotrowska, MarcinSamborski/Fpress, Ewa Nowakowska, Albin Leszczyski, Joanna Baranowska,
AdamSowikowski, Micha Guszak, Anna Kaczmarz; Nakad 15 tys. egzemplarzy
 Towydawnictwa dla tych, ktrzy chc poszerzy wiadomoci
natemat funkcjonowania ludzkiego organizmu.

Organizm nr 1 dostarcza nam fachowej wiedzy oukadzie pokarmowym, jego

budowie ifunkcjonowaniu oraz oodywianiu. Dziki zawartym wwydaniu
praktycznym wskazwkom specjalistw bdziemy mogli zapobiega
schorzeniom, naktre jestemy naraeni wewspczesnej cywilizacji. Wrd
wielu ciekawych tematw omawiamy m.in. zwizek midzy psychik
czowieka aukadem pokarmowym, filozofi zdrowego ycia oraz odywianie
wewntrzkomrkowe.

Organizm nr 2 tosto stron fachowej wiedzy natemat ukadu krenia,

okraszonej poradami, interesujcymi nowinkami ze wiata nauki oraz
ciekawostkami. Specjalici radz, jakzapobiega chorobom serca,
zktrymi boryka si tak wielu naszych rodakw. Znajdziemy tam m.in.
teksty owpywie diety iruchu fizycznego naukad krenia, natemat
sensu choroby oraz oroli, jak spenia krew wpracy ukadu krenia.

Organizm nr 3 powicony jest sportowi iaktywnoci fizycznej.

Przygotowany zosta przez sztab ludzi, zarwno specjalistw zPolskiego
Towarzystwa Medycyny Sportowej, wielu lekarzy wsppracujcych
stale zAkun, jakisamych sportowcw. Towydanie wobrazowy
sposb podkrela rol ipotrzeb profilaktyki jako moliwoci
zachowania dobrej kondycji oraz wsparcia dla procesu powrotu
dozdrowia.