Ukad nerwowy

Zadaniem ukadu nerwowego jest nadzorowanie czynnoci narzdw wewntrznych ywego organizmu oraz umoliwianie mu
kontaktw ze wiatem zewntrznym.

Ukad nerwowy dzieli si na cz orodkow (mzgowie i rdze krgowy) oraz cz obwodow - ukad nerww i zakocze nerwowych.

Mzgowie jest zrnicowan struktur: w jej skad wchodzi mzg, mdzek, midzymzgowie, rdmzgowie, most i rdze przeduony. Kada
z wymienionych czci mzgowia ma do wypenienia okrelone funkcje, wykazujc samodzielno i niezaleno wynikajc z filogenetycznej
przeszoci. Jest jednak zachowana w strukturze mzgowia hierarchia zarwno anatomiczna jak i czynnociowa, poniewa jego najwaniejsz
czci, stanowic najwysz instancj, jest mzg. W korze mzgowej analizowane s i przetwarzane bodce pochodzce z narzdw zmysw,
narzdw wewntrznych i ukadw podkorowych. Kora jest siedliskiem inteligencji, pamici i osobowoci.

Nerwy tworzce obwodowy ukad nerwowy przewodz pobudzenia od narzdw do orodkowego ukadu nerwowego i z powrotem, na drodze
prostych i skomplikowanych odruchw nerwowych, na og z udziaem rozmaitych struktur centralnego ukadu nerwowego. Nerwy s
wypustkami komrek nerwowych. Stykaja si z narzdami docelowymi za pomoc synaptycznych struktur przekanikowych z udziaem
wydzielanych przekanikw chemicznych.

Sterowaniem prac narzdw wewntrznych zajmuje si autonomiczny ukad nerwowy. Skada si on z czci wspczulnej i przywspczulnej.
S one w cigym "starciu", wzajemnym "kontrowaniu". Dziki temu zachowana jest homeostaza narzdowa, ktra zapewnia optymaln
czynno okrelonego narzdu wewntrznego w danym momencie przy danym zapotrzebowaniu organizmu na jego prac.

Ukad nerwowy czowieka (ac. systema nervosum) - ukad zbudowany z tkanki nerwowej, integrujcy dziaalno organizmu, rejestrujcy
bodce, przetwarzajcy zawart w nich informacj oraz sterujcy czynnociami organizmu: ruchem mini oraz wydzielaniem hormonw.
Podzia ukadu nerwowego
Podzia topograficzny

Orodkowy ukad nerwowy

o Mzgowie(mzg, mdek, rdze przeduony)
o Rdze krgowy
Obwodowy ukad nerwowy
o Nerwy czaszkowe
o Nerwy rdzeniowe

Podzia czynnociowy

Ukad nerwowy somatyczny

o Ukad piramidowy
o Ukad pozapiramidowy
Autonomiczny ukad nerwowy
o Cz wspczulna
o Cz przywspczulna

Ukad dokrewny

Gruczoy wydzielania dokrewnego

podwzgrze
przysadka mzgowa
szyszynka
tarczyca
przytarczyce
grasica
nadnercza
gonady
 komrki APUD

Neurologia ( z greckiego neuron = nerw) jest to dzia medycyny klinicznej, ktry zajmuje si rozpoznaniem i leczeniem chorb ukadu nerwowego.

Ukad nerwowy

Ukad nerwowy skada si z orodkowego (centralnego) i obwodowego ukadu nerwowego (Ryc.6-1). Zapewnia on stay
kontakt organizmu ze rodowiskiem zewntrznym oraz integracj narzdw wewntrznych. Kontakt ze wiatem
zewntrznym zapewniaj narzdy zmysw, natomiast doznania z narzdw wewntrznych rejestrowane s przez
zakoczenia czuciowe w poszczeglnych narzdach. Ukad nerwowy uczestniczy w rejestrowaniu, przekazywaniu i
analizie napywajcych pobudze z zakocze czuciowych oraz bierze udzia w realizacji prawidowych reakcji
adaptacyjnych na zmieniajce si warunki wiata zewntrznego i rodowiska wewntrznego. Podstawowe reakcje
adaptacyjne s wrodzone (np. reakcje odruchowe), inne wyksztacaj si w trakcie ycia osobniczego (np. reakcje
psychiczne). Podoem fizjologicznym reakcji odruchowych jest uk odruchowy (Ryc.6-4). Kady uk odruchowy skada si
z drogi doprowadzajcej, ktra przewodzi pobudzenia od receptora do orodka scalajcego (mzg, rdze krgowy) oraz
drogi odprowadzajcej, przenoszcej pobudzenia do narzdu wykonawczego (mini, gruczow wydzielania
wewntrznego).
<<< Powrt

Komrka nerwowa (neuron)

Komrka nerwowa - neuron - jest najwaniejszym elementem skadowym ukadu nerwowego. W obrbie komrki
nerwowej wyrnia si ciao komrki i dwa rodzaje wypustek: wypustk dug (akson) i liczne wypustki krtkie (dendryty)
(Ryc.6-2). Aksony przenosz informacje z ciaa komrki do innych komrek nerwowych lub narzdw wykonawczych
(efektorw), dendryty natomiast przekazuj pobudzenia
do ciaa komrki nerwowej.

Poszczeglne komrki nerwowe cz si ze sob

poprzez zcza (synapsy), ktre porednicz w
przekazywaniu informacji. W zalenoci od rodzaju
substancji chemicznej poredniczcej w przekazywaniu
pobudzenia, wyrnia si synapsy pobudzajce i
hamujce. Komrkom nerwowym towarzysz komrki
glejowe, ktre speniaj funkcje pomocnicze (odywcze,
Ryc.6-1 Schemat orodkowego i
obwodowego ukadu nerwowego
izolacyjne, podporowe) w stosunku do neuronw.
<<< Powrt

Obwodowy ukad nerwowy Ryc.6-2 Komrka nerwowa

Obwodowy ukad nerwowy tworz korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe. Ukad ten
zabezpiecza odbir dozna czuciowych oraz przewodzi pobudzenia z orodkw nerwowych (rdze, mzg) do narzdw wykonawczych (mini, gruczow
dokrewnych). Nerwy obwodowe zbudowane s z wkien nerwowych ruchowych, czuciowych i autonomicznych. Wkna ruchowe i autonomiczne przewodz
pobudzenia do narzdw wykonawczych (mini, gruczow wydzielania wewntrznego). Wkna czuciowe s dendrytami i przewodz pobudzenia do
orodkw nerwowych. Objawy uszkodzenia korzeni rdzeniowych mog by diagnozowane przez wykonanie zdj krgosupa (w projekcji przednio-tylnej,
bocznej i ewentualnie skonej). Jeli istnieje podejrzenie uszkodzenia aparatu wizadowego (zerwanie wizade), wykonuje si dynamiczne zdjcia
krgosupa (maksymalne przygicie i odgicie krgosupa). Uzupenieniem tych bada moe by ocena czuciowych potencjaw wywoanych z
odpowiedniego dermatomu (obszaru skry unerwionego przez okrelony korze rdzeniowy). Uszkodzenie korzeni rdzeniowych najczciej jest wywoane
przez ucisk wypadajcego jdra miadystego. Pena ocena usytuowania wypadajcego jdra miadystego jest moliwa przy pomocy badania
tomokomputerowego (TK) lub rezonasu magnetycznego (MRI). Diagnozowanie uszkodze nerww obwodowych opiera si na badaniu elektromiograficznym
(EMG) i/lub badaniu szybkoci przewodzenia (elektroneurografia). U pacjentw z miasteni wykonuje si stymulacj (bodcem elektrycznym) nerww
obwodowych dla oceny poczenia nerwowo- miniowego.

Orodkowy ukad nerwowy (OUN)

Orodkowy ukad nerwowy (OUN) obejmuje mzgowie (mzg, pie mzgu i mdek) oraz rdze krgowy. OUN poddaje rejestracji i analizie pobudzania
dopywajce z ukadu obwodowego i zapewnia prawidow reakcj organizmu na te bodce. Najwiksz cz mzgu stanowi pkule mzgu, ktre dzieli si
na cztery paty: czoowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny (Ryc.6-3).

Ryc.6-3 Mzgowie podzia anatomiczny
(A, B, C, D) i waniejsze obszry
czynnociowe (1, 2, 3, 4, 5).
I-mzg, II-mdek, III-pie mzgu,
A-pat czoowy, B-pat ciemieniowy,
C-pat skroniowy, D-pat potyliczny.
1-mowa, 2-ruchy dowolne, 3-czucie blu
i dotyku, 4-widzenie, 5-such
W oparciu o badania anatomiczne i fizjologiczne ustalono, i poszczeglne paty zwizane s z okrelonymi funkcjami. Pat
czoowy zwizany jest z czynnociami ruchowymi i psychicznymi. Uszkodzenie tego pata jest przyczyn niedowadw lub
poraenia koczyn, a w niektrych wypadkach moe ujawnia si zaburzeniami cech osobowoci. Pat ciemieniowy bierze
udzia w analizie dozna czuciowych, a nastpstwem uszkodzenia tego pata jest przeciwstronna niedoczulica. W pacie
potylicznym znajduj si orodki wzrokowe. Jeli dojdzie do upoledzenia funkcji tego pata, pacjent bdzie odczuwa
zaburzenia w polu widzenia. Analiza dozna suchowych odbywa si w pacie skroniowym.
Zewntrzn powierzchni pkul mzgowych pokrywa kora mzgowa. Uszkodzenie kory mzgowej moe doprowadzi do
zaburze funkcji zwizanej z uszkodzonym obszarem (np. niedowad, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwoli
nadmiern aktywno komrek lecych w ssiedztwie uszkodzenia. Taka nadpobudliwo moe by przyczyn
wystpienia napadw padaczkowych. Od komrek nerwowych kory mzgu do struktur pnia mzgu przebiegaj wkna
czce, ktre tworz istot bia mzgu. We wntrzu pkul mzgowych znajduj si skupiska komrek nerwowych, tzw.
zwoje podstawy, ktre reguluj napicie miniowe oraz zapewniaj kontrol ruchw zautomatyzowanych. Uszkodzenia
zwojw podstawy wyraaj si zaburzeniami ruchowymi i postawy ciaa.
Pie mzgu stanowi poczenie midzy pkulami mzgu i rdzeniem krgowym. W obrbie pnia mzgu znajduje si szereg
orodkw odpowiedzialnych za funkcjonowanie najwaniejszych dla ycia czynnoci, jak oddychanie, praca serca,
przemiana materii i regulacja temperatury. Mdek moduluje napicie mini i wpywa na utrzymanie prawidowej postawy
ciaa. Uszkodzenie mdku doprowadza do zaburze w wykonywaniu ruchw precyzyjnych oraz powoduje trudnoci w
utrzymywaniu rwnowagi ciaa. Rdze krgowy znajduje si w kanale krgowym i poredniczy w przekazywaniu pobudze
czuciowych do mzgu oraz bodcw wykonawczych do nerww obwodowych.
 Na przekroju poprzecznym rdzenia krgowego (Ryc.6-4) widoczne s skupiska komrek
nerwowych (istota szara), ktre zajmuj centraln cz rdzenia. Istota szara uoona jest w
ksztacie litery "H", tworzc rogi tylne (grzbietowe) i rogi przednie (brzuszne). Do rogw
grzbietowych dochodz korzenie grzbietowe, ktre porednicz w przekazywaniu pobudze
czuciowych. W rogach przednich zgrupowane s neurony ruchowe, ktrych wypustki
unerwiaj komrki miniowe. Zewntrzn warstw rdzenia stanowi istota biaa utworzona z
wkien nerwowych.
Ze wzgldu na zoon budow i funkcj orodkowego ukadu nerwowego, ocena jego
uszkodze musi opiera si na zrnicowanych metodach badawczych. Wybr
odpowiedniej metody zaley od przyczyn uszkodzenia i ich lokalizacji w obrbie OUN, a
przede wszystkim od wstpnego rozpoznania neurologicznego. Po urazach czaszki lub
krgosupa powinny by wykonane zdjcia RTG przegldowe dla uwidocznienia szczeliny
pknicia lub zamania; jeli istniej podejrzenie obecnoci krwiaka pourazowego konieczne
jest wykonanie badania tomokomputerowego (TK) gowy. W przypadku wystpowania
Ryc.6-4 Struktury uku odruchowego napadw padaczkowych naley wykona badanie elektroencefalograficzne (EEG), ktre
powinno by uzupenione badaniem (TK) gowy dla wykluczenia podejrzenia guza mzgu. W diagnostyce uszkodze orodkowego ukadu nerwowego
szczeglne znaczenie ma obecnie badanie przy pomocy magnetycznego rezonansu jdrowego (MRI). Metoda ta pozwala w sposb niezwykle precyzyjny
oceni uszkodzenia rdzenia krgowego, pnia mzgu i okolic mzgu przylegajcych do koci (np. podstawa mzgu, okolica przysadki mzgowej lub mdku).
Badanie MRI suy rwnie do oceny uszkodzenia istoty biaej mzgu, std znaczenie tego badania w diagnostyce stwardnienia rozsianego (SM), chorb
zwyrodnieniowych mzgu, mdku i encefalopatiach.

Ukad autonomiczny (wegetatywny)

Ukad autonomiczny (wegetatywny) kieruje czynnociami narzdw wewntrznych a zwaszcza funkcj ukadu sercowo-naczyniowego, oddechowego,
pokarmowego i przemiany materii. Ukad wegetatywny jest czynnociowo cile poczony z ukadem hormonalnym. Orodki sterujce tego ukadu znajduj
si w orodkowym ukadzie nerwowym.

Ukad ten dzieli si na dwie czci:

a. ukad wspczulny (sympatyczny),

b. ukad przywspczulny (parasympatyczny).

Orodki ukadu sympatycznego zlokalizowane s w bocznych rogach rdzenia krgowego w odcinku piersiowym i ldwiowym.
Orodki parasympatyczne znajduj si w midzymzgowiu i odcinku krzyowym rdzenia krgowego. Uszkodzenie wkien wegetatywnych wyzwala tzw. ble
kauzalgiczne, ktre maj charakter piekco- palcy, czsto nasilaj si noc i sabo reaguj na leki przeciwblowe.

Ukrwienie mzgu
Krew doprowadzana jest do mzgu przez 2 ttnice szyjne i 2 ttnice krgowe. Rozgazienia tych ttnic cz si ze sob, co zapewnia stay dopyw krwi do
mzgu. Mzg otrzymuje znacznie wicej krwi anieli inne narzdy. Masa mzgu wynosi okoo 2% ciaru ciaa, przez mzg przepywa jednak a 15%
krcej krwi. Ten zwikszony dopyw krwi zabezpiecza wystarczajc poda tlenu i glukozy, ktre s niezbdne dla utrzymania prawidowej funkcji mzgu.
Wiadomo, i zapotrzebowanie mzgu na tlen jest 10-krotnie wiksze ni np. minia sercowego. Mzg zuywa 20% tlenu przyswajalnego przez cay
organizm.
Prawidowy przepyw krwi przez mzg zaley w duej mierze od stanu naczy mzgowych. Przy pomocy ultrasonografii dopplerowskiej (USG - doppler)
mona oceni drono naczy i szybko przepywu krwi w naczyniach doprowadzajcych krew do mzgu (ttnice szyjne i krgowe), a take w zakresie
naczy rdczaszkowych (ultrasonografia przezczas zkowa - TCD). Uzupenieniem bada dopplerowskich s badania przepywu krwi w wybranych
obszarach mzgu (emisyjna tomografia komputerowa pojedynczego fotonu - SPECT).

Przewodnictwo nerwowe
Jedn z podstawowych waciwoci komrek nerwowych jest zdolno do wytwarzania i przewodzenia pobudze nerwowych. Szybko przewodzenia
pobudze elektrycznych zaley od rednicy wkien nerwowych. Wkna grube A przewodz impulsy z szybkoci 20 - 120 m/sek., wkna rednie B 3 - 15
m/sek., a wkna cienkie C 0,5 - 2,0 m/sek. Nerwy obwodowe zbudowane s z wkien grubych, rednich i cienkich, a szybko przewodzenia w nerwie
obwodowym zaley od iloci poszczeglnych wkien tworzcych dany nerw.
Szybko przewodzenia w nerwach obwodowych maleje przy obnianiu temperatury lub w trakcie niedokrwienia nerwu, a take wskutek dziaania rnych
czynnikw uszkadzajcych (urazy, zatrucia, zaburzenia przemiany materii np. w cukrzycy).

Opony i pyn mzgowo-rdzeniowy

Mzg i rdze krgowy otoczone s przez 3 opony: tward, pajczynwkow i mikk. Pomidzy opon pajczynwkow i mikk znajduje si przestrze
wypeniona pynem mzgowo-rdzeniowym. Podstawowe znaczenie opon i pynu mzgowo-rdzeniowego to ochrona mzgu przed wstrzsami i urazami
mechanicznymi. Pyn mzgowo-rdzeniowy moe by pobrany do badania przez nakucie ig punkcyjn (w okolicy ldwiowej lub podpotylicznej).
Prawidowy pyn mzgowo-rdzeniowy jest wodojasny przejrzysty i wypywa pod cinieniem 100 - 200 mm H2O (1,0 - 2,0 kPa). W pynie mzgowo-rdzeniowym
bada si gwnie ilo i rodzaj komrek, stenie biaka, glukozy i chlorkw.
Badanie pynu mzgowo-rdzeniowego ma podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu zapale mzgu i opon mzgowo-rdzeniowych, oraz krwawienia
podpajczynwkowego (zwaszcza jeli nie mona wykona badania tomokomputerowego (TK) gowy, lub wynik jego jest wtpliwy).