Anatomia I Fizjologia Czlowieka

Modu I
Podstawy anatomii i fizjologii czowieka
Wprowadzenie
1. Czowiek jako cao budowa czowieka
2. Budowa i funkcje fizjologiczne ukadw organizmu ludzkiego
3. Rozwj psychofizyczny czowieka w poszczeglnych fazach ycia
4. Podstawowe procesy yciowe organizmu
5. Funkcje organizmu zwizane z wiekiem, pci oraz rnice konstytucjonalne
Bibliografia
Projekt Model systemu wdraania i upowszechniania ksztacenia na odlego w uczeniu si przez cae ycie
Projekt wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
Potrzeby i problemy osb chorych i niesamodzielnych
1
Wprowadzenie
Aby zrozumie potrzeby i problemy osb

chorych i niesamodzielnych, z ktrymi na
co dzie ma do czynienia opiekun me-
dyczny, naley dobrze pozna anatomi i
fizjologi organizmu ludzkiego, dlatego
te, niniejszy modu zostanie podporzd-
kowany zagadnieniom zwizanym z ana-
tomi i fizjologi czowieka.
Czowiek zbudowany jest z 9-ciu ukadw:

szkieletowego, nerwowego, oddechowego,
pokarmowego, krwiononego, moczowe-
go, pciowego, limfatycznego i dokrewne-
go.
2
1. Czowiek jako cao budowa
czowieka
Ukad szkieletowy
Ukad szkieletowy zbudowany jest gw-

nie z koci i chrzstek. U czowieka doro-
sego szkielet skada si z 206 koci. U
starszych ludzi koci moe by mniej ze
wzgldu na zrastanie si koci czaszki.
rednia waga szkieletu to 10 kilogramw
u kobiet, i 12 kilogramw u mczyzn.
Ze wzgldu na budow zewntrzn, koci

podzielono na kilka grup: koci dugie np.:
ko udowa, ramienna; koci paskie, np.:
koci czaszki, opatka; koci krtkie, np.: koci nadgarstka, stpu; koci rnoksztatne,
np.: krgi.
Szkielet dzieli si na:
szkielet osiowy: czaszka; krgosup; klatka piersiowa > ebra i mostek,

szkielet koczyn: koci obrczy barkowej, koci obrczy miednicowej, koci
koczyn grnych i dolnych.
Ukad miniowy
Istniej dwa rodzaje mini gadkie,

odpowiedzialne za ruchy bezwiedne takie,
jak: rozszerzanie renic, skurcze jelit i o-
dka i poprzecznie prkowane, umoli-
wiaj poruszanie si. Specjalna grupa mi-
ni poprzecznie prkowanych powoduje
rytmiczne ruchy serca pompujcego krew.
Wspdziaanie mini sprawia, i ruch jest
pynny, precyzyjny i kontrolowany.
Minie wykonuj 2 rodzaje prac:
dynamiczn dochodzi do zmiany dugoci mini i przemieszczania koci wzgldem

siebie, np. podczas ruchu;
3
statyczn nie nastpuje przemieszczenie koci wzgldem siebie, lecz zmienia si
jedynie napicie mini, np. podczas siedzenia i stania.
Minie pracuj, gdy wykonujemy rne czynnoci od pisania do biegania. Praca mini
polega na kurczeniu si i rozkurczaniu. rdem energii niezbdnej do pracy mini jest
pochodzca z krwi glukoza.
Praca minia sercowego nie podlega woli czowieka. Serce pracuje wasnym rytmem
Ukad nerwowy
Jest to zbir wyspecjalizowanych komrek, pozosta-

jcych ze sob w zoonych relacjach funkcjonalnych i
strukturalnych, odpowiadajcy za sterowanie aktyw-
noci organizmu. Ukad nerwowy jest w stanie wy-
kry okrelone zmiany zachodzce w otoczeniu i wy-
woa w zwizku z tym odpowiedni reakcj organi-
zmu. Jest zbudowany z komrek nerwowych (zbir
komrek nerwowych bywa nazywany tkank ner-
wow) oraz komrek glejowych (zbir komrek gle-
jowych tkank glejow).
Komrki nerwowe charakteryzuj si zdolnoci do

wytwarzania, przekazywania sygnaw innym ko-
mrkom oraz odbierania ich od innych komrek, a
take zdolnoci do przeksztacania tego sygnau,
kiedy jest on przekazywany z komrki do komrki.
Sygna ten ma charakter elektrochemiczny.
Ukad nerwowy dzieli si na centralny i obwodowy.
Ukad oddechowy
Narzdem gwnym ukadu oddechowego s puca odpowiadaj za proces oddychania

czowieka.
W skad ukadu oddechowego wchodzi rwnie: jama nosowa, gardo z przewodem

trbkowym czcym je z uchem rodkowym, krta, tchawica, oskrzela prawe i lewe,
ktre dziel si na: oskrzela patowe, segmentalne i mniejszej rednicy. Oskrzela z regu-
y rozgaziaj si na dwa niszego rzdu. Najdrobniejsze oskrzela przechodz w oskrze-
liki. Sie oskrzeli tworzy rozbudowany system drzewo oskrzelowe. Kocowa cz
drg oddechowych prowadzi do pcherzykw pucnych, ktre tworz puca.
4
Grne drogi oddechowe: jama nosowa, gardo,
Dolne drogi oddechowe: krta, tchawica, oskrzela, puca.
Ukad pokarmowy
W skad ukadu pokarmowego czowieka wchodz: przewd pokarmowy; dwa wielkie

gruczoy: wtroba, trzustka. Przewd pokarmowy dzieli si na kilka poczonych ze so-
b odcinkw zebranych w grupach: jama ustna, gardo, przeyk, odek, jelito cienkie,
jelito grube.
Ukad moczowy
Ukad moczowo-pciowy skada si z dwch czci: ukadu moczowego i ukadu pcio-

wego. Przyczyn poczenia tych dwch ukadw jest ich pochodzenie (rozwj) ze
wsplnego zawizka.
Narzdy ukadu moczowego: nerki, moczowd, pcherz moczowy, cewka moczowa.
Ukad pciowy eski i mski
Mski ukad pciowy nasieniowd, cewka moczowa, najdrze, jdro.
eski ukad pciowy jajniki, jajowody, macica, pochwa.
Ukad limfatyczny
Otwarty ukad naczy i przewodw, kt-

rymi pynie jeden z pynw ustrojowych
limfa, ktra bierze swj pocztek ze rd-
miszowego przesczu znajdujcego si w
tkankach. Ukad naczy chonnych po-
czony jest z ukadem krenia krwi. Oprcz
ukadu naczy chonnych w skad ukadu
limfatycznego wchodz take narzdy i
tkanki limfatyczne. Limfa porusza si w
naczyniach limfatycznych za pomoc mi-
ni. Zbudowany jest z otwartych naczy
limfatycznych oraz z tkanki limfatycznej, z
ktrej zbudowane s wzy chonne, grudki
chonne, grasica, migdaki i ledziona.
5
Ukad dokrewny
Do ukadu dokrewnego zalicza si gruczoy dokrewne (wewntrzwydzielnicze): szy-

szynka mzgowa, podwzgrze, przysadka, przytarczyce, tarczyca, grasica, nadnercza,
trzustka, jajniki, jdra. S to gruczoy niemajce przewodw wyprowadzajcych, ale wy-
dzielajce wprost do naczy krwiononych i limfy substancje niezbdne do prawido-
wego funkcjonowania ustroju hormony.
Ukad krwionony
Jest ukadem zamknitym, w ktrym krew kry w systemie naczy krwiononych, a

serce jest pomp wymuszajc nieustanny obieg krwi. Ukad ten wraz z ukadem limfa-
tycznym tworz ukad krenia. Naczynia krwionone mona podzieli na: yy, ttnice,
wosowate naczynia krwionone. Krew wypywa z serca ttnicami, a wraca yami. Im
dalej od serca tym cinienie krwi jest mniejsze, a w yach jest nawet bliskie zera.
Ukad krwionony skada si z: serca pompa zalewowo-toczca i naczy krwiono-
nych: ttnice, yy, sie naczy wosowatych Serce posiada wasny system dostarczania
niezbdnych substancji, tzw. naczynia wiecowe.
6
2. Budowa i funkcje fizjologiczne ukadw organizmu ludzkiego
Funkcje oka: odbieranie fal wietlnych; przeksztacanie fal wietlnych w impulsy elek-
tryczne, ktre s scalone i analizowane w orodku wzrokowym kresomzgowia, w wy-
niku czego powstaje trjwymiarowy obraz.
Mechanizm widzenia: fala wietlna docierajc do oka przechodzi przez rogwk, ko-
mor przedni, renic, soczewk i galaretowate ciao szkliste, ulega zaamaniu, a na-
stpnie skupieniu w promie wietlny, ktry pada na siatkwk dajc obraz rzeczywi-
sty, pomniejszony i odwrcony.
Mechanizm widzenia barw: w siatkwce wystpuj trzy rodzaje czopkw (wrali-

wych na trzy podstawowe barwy: czerwie, ziele i fiolet), ktre w wyniku zadziaania
bodcw wietlnych o odpowiedniej dugoci fali (a co za tym idzie barwy), ulegaj roz-
kadowi i wywouj odpowiednie wraenia wzrokowe; odebrane bodce przeksztacane
s w impulsy nerwowe, ktre poprzez
nerw wzrokowy trafiaj do orodkw w
korze mzgowej, gdzie nastpuje interpre-
tacja i powstanie odpowiednich wrae
barwnych (http://www.bryk.pl).
Odbieranie fal akustycznych. Droga fali

dwikowej: dwiki wychwytywane s
przez maowin uszn i kierowane przez
przewd suchowy do wntrza ucha. Do-
cieraj do bony bbenkowej i wprawiaj
j w drgania. Drgania bony bbenkowej
s wzmacniane i przenoszone przez kosteczki suchowe, kolejno moteczek, kowadeko i
strzemiczko. Czowiek odbiera dwiki o czstotliwoci od 16 do 20 000 Hz. Czstotli-
wo rozpoznawana jest jako wysoko dwiku. Fale o rnej czstotliwoci pobudzaj
receptory narzdu Cortiego w innych czciach limaka. Na tej podstawie mzg odczytu-
je wysoko dwiku.
Zmys rwnowagi: za odbir informacji o ruchu i pooeniu ciaa odpowiadaj kanay

pkoliste oraz woreczek i agiewka pooone w przedsionku rodkowym ucha. Struktu-
ry te tworz narzd rwnowagi (http://biologia.opracowania.pl/narz%C4%85dy_zmys
%C5%82%C3%B3w/ucho_narz%C4%85d_s%C5%82uchu_i_r%C3%B3wnowagi/).
7
Funkcje szkieletu
Elementami ukadu ruchu u czowieka s: minie, stanowice cz czynn ukadu, oraz

koci, stanowice cz biern ukadu ruchu.
Zasadnicze funkcje szkieletu:
stanowi rusztowanie dla ciaa;

jest rusztowaniem dla mini i wraz z nimi umoliwia poruszanie si;
chroni narzdy wewntrzne;
wytwarza elementy morfotyczne krwi.
Funkcja ukadu nerwowego: odbieranie, przekazywanie i analizowanie bodcw ze

wiata zewntrznego, integracja poszczeglnych czci ciaa wraz z ukadem hormonal-
nym, zachowanie homeostazy (kontrola i koordynacja).
Funkcja ukadu somatycznego: koordynacja zewntrzna; kontakt i reakcje ze wiatem

zewntrznym; kierowanie czynnociami zalenymi od naszej woli.
Funkcja ukadu autonomicznego (wegetatywny): koordynacja wewntrzna; Homeo-

staza regulacja metabolizmu; kierowanie reakcjami niezalenymi od naszej woli.
Funkcja ukadu wspczulnego (sympatyczny): rozszerzanie renicy oka; zmniejsza-

nie wydzielania liny; zwikszanie wydzielania potu; przypieszanie akcji serca; pod-
wyszanie cinienia krwi; zwalnianie ruchw jelit; zmniejszanie wydzielania soku o-
dkowego; zmniejszanie wydzielania moczu; jeenie wosw stawianie dba.
Funkcja ukadu przywspczulnego (parasympatyczny): zwanie renicy oka;

zwikszanie wydzielania liny; zmniejszanie wydzielania potu; zwalnianie akcji serca;
obnianie cinienia krwi; przypieszanie ruchw jelit; zwikszanie wydzielania soku
odkowego; zwikszanie wydzielania moczu.
Funkcja ukadu oddechowego: gwn funkcj oddychania jest dostarczenie kadej

ywej komrce organizmu tlenu, gdzie przy jego udziale dochodzi do spalania, czyli
utleniania substancji odywczych. W wyniku procesu utleniania organizmowi dostar-
czana jest energia. W rezultacie przemian zachodzcych w komrkach powstaje midzy
innymi dwutlenek wgla, ktry wyprowadzany jest z organizmu przez puca.
Funkcja ukadu pokarmowego: ukad pokarmowy czowieka jest odpowiedzialny za

przyjcie pokarmu, rozdrobnienie, trawienie, wchanianie, wydalanie niestrawionych
resztek pokarmowych.
8
Jama ustna i gardo rozdrabnianie pokarmu, mieszanie pokarmu ze lin, od-
bieranie smaku, formowanie ksw i przesyanie ich do przeyku;
Przeyk skurcze mini przesuwaj ksy pokarmowe do odka;
odek pokarm zostaje wymieszany z sokiem odkowym. Biako pynne
ulega ciciu i rozpoczyna si jego rozpad, kwas solny zabija bakterie;
Jelito cienkie dwunastnica trawienie pokarmw;
Jelito czcze, jelito krte wchanianie do krwi i limfy strawionych skadnikw
pokarmowych takich, jak: glukoza, aminokwasy, kwasy tuszczowe, sole mineral-
ne, witaminy;
Jelito grube, odbytnica zagszczenie resztek pokarmowych przez odwodnie-
nie. Czciowy rozkad resztek pokarmowych przez bakterie. Wydalanie kau
(http://biologia.opracowania.pl/gimnazjum/od%C5%BCywianie/budowa_i_rola
_uk%C5%82adu_pokarmowego/).
Funkcja ukadu krenia:
rola transportujca: zanosi komrkom tlen, pokarm i hormony, zabiera z kom-

rek substancje przemiany materii i dwutlenek wgla;
rola ochronna: wykrywa i walczy z ciaami obcymi (z grzybami, bakteriami, wiru-
sami, pyami);
rola termoregulacyjna: utrzymuje staocieplno (36,6C).
Rola osocza: chroni przed ciaami obcymi, roznosi rne substancje po organizmie.
Rola pytek krwi (trombocyty): bior udzia w procesie krzepnicia krwi.
Rola biaych krwinek (leukocyty): wykrywaj i walcz z ciaami obcymi.
Rola krwinek czerwonych (erytrocyty): okrelaj grupy krwi.
Funkcja ukadu moczowego: wydalanie z ustroju zbdnych produktw przemiany ma-

terii i substancji szkodliwych tj.: mocznik, kreatynina, kwas moczowy; utrzymywanie
staoci skadu pynw ustrojowych, regulacja rwnowagi wodno-elektrolitowej oraz
rwnowagi kwasowo-zasadowej.
Funkcja ukadu pciowego:
eski ukad rozrodczy wytwarza komrki jajowe, suy do przyjcia nasienia,

umoliwia rozwj podu i jego pord, produkuje hormony pciowe estrogeny i
progesteron oraz hormony wydzielane przez oysko w czasie ciy;
Mski ukad rozrodczy wytwarza plemniki, umoliwia ich wprowadzenie do e-
skich drg pciowych, produkuje hormony mskie androgeny.
9
Funkcja ukadu limfatycznego: najwaniejsz funkcj ukadu chonnego jest funkcja
obronna cyrkulacja pynw ustrojowych, rozprowadzenie po caym organizmie kwasw
tuszczowych, oczyszczanie krwi z drobnoustrojw chorobotwrczych, dostarczanie do
krwi wody, odpornociowa w wzach limfatycznych powstaj niektre biae ciaka
krwi, neutralizujca zwalczanie cia oraz substancji obcych i szkodliwych dla organi-
zmu, odprowadzajca odprowadzenie limfy z powrotem do krwi.
Funkcja ukadu dokrewnego: regulowanie i koordynowanie czynnoci narzdw ru-

chu, utrzymywanie na odpowiednim poziomie skadu rodowiska wewntrznego ustro-
ju.
10
3. Rozwj psychofizyczny czowieka w
poszczeglnych fazach ycia
Istot rozwoju czowieka w cigu jego y-

cia s zmiany. Proces zmian rozpoczyna
si w momencie poczcia, koczy w mo-
mencie mierci.
Zmiany rozwojowe uniwersalne to ta-

kie, ktre wystpuj powszechnie na ca-
ym wiecie i w caej historii, s uwarun-
kowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi dowiadczeniami spoecznymi,
zmiany wsplne s wynikiem pewnych charakterystycznych dowiadcze grupy ludzi
o podobnych dowiadczeniach yjcych w tym samym czasie i miejscu wywoane czyn-
nikami, ktre dziaaj tylko na indywidualn jednostk. Wyrniamy zmiany: rozwojo-
we, ilociowe, jakociowe > gaworzenie > gruchanie > mwienie, pami mimowolna >
dowolna; wielkoci, proporcji, wzajemnych stosunkw > proporcja ciaa, zanikanie
dawnych waciwoci > zby mleczne > zby stae.
Teoria czterech czynnikw rozwoju czowieka
1. Genetyczne uwarunkowania rozwoju.

2. rodowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju.
3. Nauczanie i wychowanie (czynniki przyczynowe).
4. Aktywno wasna (czynniki przyczynowe).
Czynniki warunkujce rozwj czowieka:
wrodzone uwarunkowania rozwoju:

czynniki genetyczne,
czynniki paragenetyczne i niegenetyczne.
rodowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju:
czynniki biogeograficzne,
czynniki ekonomiczne i spoeczno-kulturowe.
nauczanie i wychowanie.
Nauczanie wedug Kupisiewicza jest to nabywanie wiadomoci i sprawnoci. Warun-

kiem koniecznym jest aktywno uczcego si podmiotu. Uczenie si bowiem ma miej-
sce tylko wtedy, gdy jestemy czynni. Uczenie si nie jest biernym procesem przyjmo-
wania wiedzy, przeciwnie, jest czynnym procesem wytwarzania i przetwarzania.
11
Wychowanie jest to planowe i zamierzone oddziaywanie na psychik wychowanka
zmierzajce do uksztatowania jego osobowoci. Rola i funkcja wychowania zmieniaj
si w toku rozwoju osobniczego: cele, metody i rodki wychowawcze dostosowane s do
stadium rozwojowego dziecka i do indywidualnych waciwoci wychowanka.
Aktywno wasna sprawia, e czowiek reguluje czynnie swoje stosunki ze wiatem

zewntrznym: przystosowuje si do rodowiska ale te wywouje w nim zmiany. Bez jej
udziau rozwj psychiczny nie mgby w ogle dokonywa si i przebiega. Aktywno
wasna sprawia, e czowiek reguluje czynnie swe stosunki ze wiatem zewntrznym:
przystosowuje si do rodowiska, ale te wywouje w nim zmiany. Bez jej udziau rozwj
psychiczny nie mgby w ogle dokonywa si i przebiega.
Oba wyznaczniki rozwoju: aktywno wasna i wychowanie s wzajemnie sprzone.

Wychowanie przez innych ludzi i spoeczestwo zostaje w coraz wikszym stopniu za-
stpowane przez samowychowanie i samoksztacenie, w ktrym oba te czynniki wza-
jemnie si przenikaj (http://om2010.bloog.pl/id,328219545,title,Rozwoj-psychiczny-
czlowieka-w-ciagu-zycia,index.html).
12
4. Podstawowe procesy yciowe organizmu
Do procesw yciowych zachodzcych w organizmie czowieka zaliczamy: oddychanie,

odywianie, wydalanie, rozmnaanie, wzrost i rozwj, ruch, pobudliwo, sen, przemia-
n materii i wiadomo.
Oddychanie procesy yciowe zwizane z uzyskiwaniem przez organizmy energii uy-

tecznej biologicznie. W procesie oddychania nastpuje wymiana tlenu i dwutlenku w-
gla. Bez oddychania i wody nie ma procesw yciowych czowieka.
Odywianie proces yciowy polegajcy na pozyskiwaniu przez organizm ze rodowi-

ska pokarmu, skadnikw odywczych. Zaburzenia trawienia lub wchaniania powoduj
niedoywienie prowadzce do niedowagi lub nadwagi.
Wydalanie, ekskrecja proces fizjologiczny polegajcy na usuwaniu zbdnych, a nawet

szkodliwych w nadmiarze produktw przemiany materii.
Rozmnaanie, reprodukcja waciwy wszystkim organizmom proces yciowy pole-

gajcy na wytwarzaniu potomstwa przez organizmy rodzicielskie.
Wzrost proces yciowy polegajcy na zwikszaniu iloci komrek danego organizmu,

na skutek podziaw mitotycznych i zwikszaniu si ich rozmiarw. Wzrost u czowieka
odbywa si w pewnym okresie jego ycia, wie si to z jego rozwojem. Czowiek rozwi-
ja si: fizycznie rozwj psychoruchowy, psychicznie, seksualnie, osobniczo- emocjo-
nalnie, intelektualnie moralnie, duchowo.
Motoryczno czowieka ruch to caoksztat zachowa, moliwoci i potrzeb rucho-

wych czowieka.
Gwne cele zwizane z motorycznoci:

denie do zwikszenia skutecznoci ruchw czowieka;
podniesienie efektywnoci nauczania ruchu;
zastosowanie ruchu jako rodka stymulacji rozwoju.
Podzia motorycznoci:
produkcyjna zwizana z wytwarzaniem rzeczy i prac;
sportowa suca doskonaleniu ciaa;
wyrazowa (ekspresyjna) suca przekazywaniu informacji.
Moliwoci wywiczenia stanu motorycznego zale od:
wieku, pci,
predyspozycji kondycyjnych,
predyspozycji kulturalnych (budowa ciaa),
13
uzdolnie ruchowych waciwoci wrodzone ujawniajce si w trakcie uczenia
si w postaci atwego przyswajania nowych form ruchu.
Pobudliwo zdolno do reakcji na bodce, ktre s najczciej zwizane z warun-

kami rodowiska zewntrznego. Okrelenie bodziec nie jest jednoznaczne. Znaczenie
pojcia jest inne w fizjologii ni w psychologii lub w behawioryzmie.
Sen stan czynnociowy orodkowego ukadu nerwowego, cyklicznie pojawiajcy si i

przemijajcy w rytmie okoodobowym, podczas ktrego nastpuje zniesienie wiado-
moci (z wyjtkiem wiadomego snu) i bezruch. Sen charakteryzuje si ustpowaniem
pod wpywem czynnikw zewntrznych (zob. piczka). Przeciwiestwem stanu snu
jest stan czuwania. Granica pomidzy tymi stanami jest pynna.
Metabolizm (przemiana materii) caoksztat reakcji chemicznych i zwizanych z

nimi przemian energii zachodzcych w ywych komrkach, stanowicy podstaw
wszelkich zjawisk biologicznych. Procesy te pozwalaj komrce na wzrost i rozmnaa-
nie.
wiadomo podstawowy i fundamentalny stan psychiczny, w ktrym jednostka zdaje

sobie spraw ze zjawisk wewntrznych, (np. procesy mylowe) oraz zjawisk zachodz-
cych w rodowisku zewntrznym i jest w stanie reagowa na nie (somatycznie lub auto-
nomicznie). Przez pojcie "wiadomo" mona rozumie wiele stanw, od zdawania
sobie sprawy z istnienia otoczenia, istnienia samego siebie, poprzez wiadomo istnie-
nia swojego ycia psychicznego.
14
5. Funkcje organizmu zwizane z wiekiem, pci oraz rnice konstytucjonalne
Charakterystyczne objawy starzenia
Starzenie si jest to normalny dugotrway i nieodwracalny proces fizjologiczny, za-

chodzcy w osobniczym rozwoju ywych organizmw, take czowieka. Procesy starze-
nia rozpoczynaj si u czowieka ju w wieku rednim i nasilaj si z upywem czasu,
jest to wic zjawisko dynamiczne przebiegajce w czasie.
Proces starzenia si czowieka przebiega, co najmniej w trzech paszczyznach:
1. biologicznej procesy zmian zachodz w caym organizmie, np.: potrzebujemy

mniej snu, obnia si sylwetka, skra marszczy si
utrata wody z organizmu. Jestemy bardziej po-
datni na urazy wzrasta wypadkowo;
2. psychologicznej czowiek zapomina, nie pami-
ta biecych zdarze, ale za to bardzo dobrze pa-
mita zdarzenia z przeszoci. Nie pamita jak si
nazywa, niejednokrotnie staj si bardzo ktliwy,
rozdraniony;
3. spoeczno-socjalnej nie potrafi zaakceptowa
swoich zmian i otoczenia, ma trudnoci w zaa-
twianiu spraw urzdowych, czynnociach dnia
codziennego zakupy, kpiel. Wymaga pomocy
osb trzecich rodziny, opiekuna.
Przyczyny starzenia si:
czynniki determinujce oraz czynniki mody-

fikujce starzenie tj. czynniki osobnicze cho-
roby, kalectwa, otyo, zaburzenia regulacyj-
ne (neurohormonalne);
czynniki rodowiskowe wcznie ze stylem ycia (powietrze, woda, radiacja,
ywienie, alkohol, palenie tytoniu, leki);
obcienia psychiczne stresy; warunki socjalno-spoeczne i aktywno spo-
eczna (zawodowa, rodzinna, towarzyska).
Staro wiek starczy jest kocowym okresem starzenia si, ktry nieuchronnie
koczy si mierci. Za pocztek staroci przyjmuje si wg wiatowej Organizacji Zdro-
wia 6065 rok ycia. Ludzie starzy nie stanowi jednolitej grupy, zarwno pod wzgl-
15
dem stanu zdrowia, sprawnoci fizycznej, psychicznej, jak i pod wzgldem sytuacji y-
ciowej, z tego wzgldu powsta podzia staroci na podokresy:
staro wczesna wiek podeszy 6074 r..,

staro pna 7589 r..,
staro bardzo pna okres dugowiecznoci powyej 90 r..
Cechy charakterystyczne starzenia
Zmiany w wygldzie zewntrznym z wiekiem obserwuje si obnienie wzrostu u

kobiet i mczyzn. Jest to zwizane z osabieniem przyczepw pewnych grup mini
oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi w krgosupie. Rwnie ponad 10% kobiet powy-
ej 50 r.. choruje na osteoporoz, ktra zmienia struktur koci, powoduje garbienie si
oraz obnienie wzrostu.
Pomidzy 55 a 75 r.. ulega obnieniu masa ciaa, w tym okresie dochodzi do ubytkw w
tkance cznej, kostnej oraz w masie miniowej, dochodzi te do zmniejszenia cakowi-
tej objtoci wody w organizmie.
Starzenie si skry jest wynikiem dziaania czasu, czynnikw zewntrznych i wewntrz-

nych. Pierwszy objaw to sucho spowodowana utrat zdolnoci do wizania i zatrzy-
mywania wody w naskrku, czego nastpstwem jest utrata elastycznoci skry. Pojawia-
j si drobne zmarszczki mimiczne wok kcikw oczu i ust, naskrek staje si coraz
cieszy i szorstki, a w wyniku niejednolitego wydzielania melaniny pojawiaj si liczne
brzowe plamy w miejscach odkrytych. Na skutek gorszego krenia naczynia wosowa-
te staj si bardziej kruche, w warstwie podskrnej nastpuje utrata tkanki tuszczowej i
te wszystkie zmiany powoduj, e skra staje si obwisa i pomarszczona.
Zmiany w narzdach zmysu
Z wiekiem dochodzi do pogorszenia funkcjonowania wielu zmysw, jest to zwizane z

degeneracj komrek zmysowych, jak i ze zmianami, do jakich dochodzi z biegiem cza-
su w starzejcym si mzgu.
Narzd wzroku z biegiem lat soczewka staje si grubsza i cisza, powoduje to upo-
ledzenie widzenia bliskich przedmiotw. Pierwszymi objawami zmian mog by np.
kopoty z czytaniem drukowanych liter.
Zaburzenia suchu pocztek tego procesu i tempo jego narastania wykazuj indywi-
dualne rnice. Wystpuje niedosuch spowodowany np. zablokowaniem kanau su-
chowego przez woskowin.
16
Zapach i smak wraz z wiekiem maleje zdolno rozpoznawania zapachw. Wiele
schorze moe powodowa pogorszenie zmysu powonienia. Rwnie z wiekiem ob-
serwuje si pogorszenie rozpoznawania czterech podstawowych smakw: sonego,
kwanego, gorzkiego i sodkiego.
Wpyw starzenia si na poszczeglne ukady
Ukad sercowo-naczyniowy: zmiany tu zachodzce dot. wewntrznej bony ttnic

wikszych i mniejszych oraz naczy wosowatych. Ulegaj one pogrubieniu, dochodzi do
ich zwenia, w nastpstwie czego zmniejsza si wiato ttnic i staj si one sztywniej-
sze. Gorsze ukrwienie jest przyczyn zmian w obszarach najbardziej oddalonych od ser-
ca, zwaszcza w podudziach i stopach. Dochodzi tu do licznych przebarwie, zanikw,
owrzodze. Rce i nogi osb starszych na skutek gorszego krenia ulegaj czciej
zibniciu. W miar upywu lat obserwujemy zmiany w yach, ktre ulegaj zwiotcze-
niu i rozszerzeniu, co w nastpstwie prowadzi do wystpowania ylakw i hemoroidw.
Wiksza cz zmian zachodzcych w sercu jest zwizana ze stanem naczy krwiono-
nych zaopatrujcych ten narzd.
Ukad krenia: najczciej spotykan

chorob jest nadcinienie ttnicze, uzna-
wane za cech wieku podeszego, ponie-
wa jego czsto wzrasta z wiekiem i
przekracza 70% u osb po 70 r.. Zacho-
dzce z wiekiem zmiany wysokoci ci-
nienia ttniczego s przede wszystkim
efektem znacznie zmniejszonej podatnoci duych naczy ttniczych, co prowadzi do
zwikszenia szybkoci fali ttna w aorcie i bezporednio decyduje o wzrocie cinienia
skurczowego. Wpyw na wzrost cinienia maj rwnie zmiany czynnociowe, w postaci
postpujcej z wiekiem dysfunkcji rdbonka
Ukad krwiotwrczy: w procesie starzenia dochodzi do pewnych ilociowych i jako-

ciowych zmian w komrkach macierzystych krwiotworzenia. Szczeglnie istotne s
zmiany jakociowe ze wzgldu na swj wpyw na zdolno do samoodnawiania, rni-
cowania, na plastyczno a take zdolno do reagowania na sygnay zewntrzne.
Ukad odpornociowy: z wiekiem w jego pracy dochodzi do szeregu zmian, z bada

wynika, e narzdem odpowiedzialnym za starzenie si ukadu odpornociowego jest
grasica, ktra po osigniciu dojrzaoci pciowej zaczyna zanika. Z wiekiem zmieniaj
si proporcje pomidzy grupami limfocytw, ktrych cz pochodzi z grasicy. Dochodzi
do spadku zdolnoci limfocytw B do produkcji przeciwcia. Nasila si produkcja prze-
17
ciwcia skierowanych przeciwko wasnym biakom i chorb spowodowanych autoim-
munoagresj.
Ukad wydzielania wewntrznego: uwaa si, e ten ukad jest odpowiedzialny za

stymulowanie zmian zwizanych ze starzeniem. Wraz ze starzeniem ukad hormonal-
ny zaczyna sabiej i wolniej reagowa na zmiany rodowiska. U osb w starszym wieku
dochodzi do zaburzenia wydzielania insuliny, organizm gorzej radzi sobie z utrzyma-
niem staego poziomu glukozy we krwi. Czciej take wystpuj zaburzenia snu, zmie-
nia si jego dugo i czas trwania poszczeglnych faz. Uwaa si, e jedn z przyczyn
jest obnione wydzielanie melatoniny, hormonu produkowanego przez szyszynk.
Ukad oddechowy: starzenie przejawia si zoonymi zmianami morfologicznymi i za-

burzeniami czynnociowymi, do ktrych nale:
wzrost sztywnoci klatki piersiowej,

zmiany morfologiczne oskrzeli,
utrata masy i/lub osabienie mini oddechowych,
zmniejszenie powierzchni wymiany gazowej,
upoledzenie reaktywnoci orodkowego ukadu nerwowego,
nieprawidowoci odpowiedzi immunologicznej.
Wzrost sztywnoci klatki piersiowej, zwizany z tworzeniem si zwapnie w chrzst-

kach i stawach eber, a take ze zwyrodnieniem krgosupa piersiowego (charaktery-
styczny ksztat klatki beczkowatej) powoduje, m.in., obnienie pojemnoci yciowej
puc. Starzenie powoduje wymierne zmiany okrelonych parametrw czynnociowych
ukadu oddechowego. Utrata masy miniowej i nasilona mczliwo mini oddecho-
wych s istotnymi czynnikami ograniczenia rezerw oddechowych i tolerancji wysiku u
chorych w podeszym wieku. Puca starzej si pod wpywem czynnikw zewntrznych
takich, jak: palenie tytoniu, przebywanie w zanieczyszczonym rodowisku, jak rwnie
zmian w tkance cznej.
Ukad pokarmowy: w procesie starzenia ciany jelita i inne jego warstwy staj si coraz
ciesze. Traci swoj elastyczno miniwka jelit, w wyniku, czego zmniejsza si pery-
staltyka jelit, czciej dochodzi do zapar. Zmianie ulega take skad flory jelitowej. Wy-
stpuje zmniejszone wydzielanie gruczow linowych i odkowych. W medycynie jest
opisane schorzenie pod nazw starcza niedokwano spowodowana obnieniem wy-
dzielania kwasu solnego. W wyniku tego oraz innych procesw dochodzi do zaburzenia
procesw trawienia, pogorszeniu ulega wchanianie np. witaminy D i wapnia. Zwiotcze-
nie powok brzusznych moe spowodowa u ludzi w starszym wieku przepuklin. Prac
przewodu pokarmowego utrudnia rwnie pogarszajcy si stan naczy krwiononych.
18
Ukad moczowy: uosb w podeszym wieku dochodzi do zmian w budowie i czynnoci
samego ukadu moczowego, jak i w innych ukadach, ktre maj wpyw na funkcje ne-
rek. Masa nerek zaczyna si zmniejsza, proces ten wie si z wknieniem i szkliwie-
niem kbuszkw i rdmiszu nerek oraz z zanikiem kanalikw nerkowych, w wyniku
stwardnie naczy nerkowych zmniejsza si przepyw krwi w obrbie kory. Zmiany w
kanalikach i rdmiszu nie s tak nasilone jak w korze a i prowadz one do upole-
dzenia czynnoci cewek. U osb starszych dochodzi do zaburzenia mechanizmw za-
gszczania moczu, co powoduje obnienie gstoci wzgldnej porannej prbki moczu do
okoo 10201023 g/l. Upoledzeniu ulegaj take cewkowe mechanizmy odpowiedzial-
ne za kontrolowanie gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej ustroju. W
przypadku odwodnienia, przewodnienia lub nadmiernego obcienia niektrymi pier-
wiastkami, jonami wodorowymi i resztami kwasowymi moe atwo dochodzi do zabu-
rze, zwaszcza gospodarki sodowej i potasowej oraz do kwasicy metabolicznej.
Ukad rozrodczy: kobiety trac zdolno rozmnaania okoo 40 lat od osignicia doj-
rzaoci pciowej. Zdrowi mczyni mog zachowa te funkcje do pnej staroci. U ko-
biet proces starzenia przebiega bardziej gwatownie. Z wiekiem spada u nich liczba ko-
mrek jajowych, a wzrasta liczba mutacji chromosomowych. Okoo 50 r.. liczba niedoj-
rzaych komrek jajowych w jajnikach spada do zera. Pod wpywem hormonw przy-
sadki mzgowej, stymulowanej przez czynniki wydzielania w podwzgrzu dochodzi do
zmian degeneracyjnych w jajnikach. Po okresie menopauzy obnia si gwatownie po-
ziom hormonw pciowych. Od pocztku menopauzy obserwuje si wiele zmian fizycz-
nych w narzdach ukadu rozrodczego. Zmniejszeniu ulega masa macicy, pochwa kobie-
ty maleje, a ciany jej staj si ciesze. U mczyzn powiksza si gruczo krokowy, po-
wodujc utrudnienie w oddawaniu moczu.
Ukad miniowo-szkieletowy: u osb po 50 r.. dochodzi do zaniku tkanki kostnej i

miniowej, proces ten przebiega intensywniej u kobiet ni u mczyzn, dochodzi do
rozwoju osteoporozy, zwiksza si amliwo koci. Z wiekiem wystpuje bolesno
staww, sabn minie. Czowiek ma trudnoci w poruszaniu si, obnia si aktywno
osobnicza.
Ukad nerwowy: w przebiegu starzenia dochodzi do zmniejszenia si masy mzgu,

zmiany te nie s nasilone jednakowo we wszystkich strukturach mzgu. Dot. one zawar-
toci pynu, ale rwnie poszczeglnych komrek. Najsilniej kurcz si paty czoowe,
siedlisko myli. Nastpstwem tego mog by kopoty z koncentracj i zmniejszenie zdol-
noci skupienia si na kilku rzeczach jednoczenie. Obserwujemy rwnie zmiany w hi-
pokampie, w narzdzie odpowiedzialnym za powstawanie i przywoywanie wspomnie
Obnieniu ulega sprawno receptorw, wydua si czas reakcji i zmniejsza szybko
ruchw dowolnych. U osb w starszym wieku czciej wystpuj zaburzenia psychiczne.
Najczciej spotykane to: otpienie, zwaszcza choroba Alzheimera, depresja i zaburze-
19
nia wiadomoci (http://www.sciaga.pl/tekst/69729-70-
geriatria_wplyw_procesow_starzenia).
20
Bibliografia
Literatura obowizkowa
Aleksandrowicz R., May atlas anatomiczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2009.
Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia czowieka, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL, Warszawa 2009.
Miechowiecka N., Wrblewski T., Patologia podrcznik dla szk medycznych, Wydaw-
nictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
Rosenthal T., Naughton B., Williams M., Geriatria, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2009.
Schiefele J., Staudt I., Dach M. M., Pielgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Elsevier
Urban & Partner, Wrocaw 1998.
Szwakiewicz E., Opiekun medyczny w praktyce, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-

szawa 2013.
Literatura uzupeniajca
Galus K., Geriatria, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocaw 2007.
Mtzing G., Schwarz S., Pielgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Elsevier Urban &
Partner, Wrocaw 2012.
Stenger E., Opatrunki, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocaw 1999.
Wieczorkowska-Tobis K., Talarska D., Geriatria i pielgniarstwo geriatryczne. Podrcznik

dla studiw medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
Netografia
http://www.mindmeister.com/5786662/psychologia-rozwojowa-fazy-rozwoju-cz-
owieka
http://testwiedzy.pl
http://om2010.bloog.pl/id,328219545,title,Rozwoj-psychiczny-czlowieka-w-ciagu-
zycia,index.html
http://www.wydawnictwopzwl.pl/podreczniki-akademickie/anatomia-on-line
http://www.innerbody.com/
21
http://www.anatomia24.pl/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_kostny_cz%C5%82owieka
http://marcinek.poznan.pl/upload/node/308_uk__ad_nerwowy_1_.pdf
http://zapytaj.onet.pl/Category/006,001/2,22792219,Budowa_i_funkcje_ukladu_pokar
mowego__podstawowe_informacje.html
http://zsprzeclaw.nazwa.pl/lodoroslych/biologia/ukladpokarmowy.pdf
http://www.pamw.pl/pl
http://www.bryk.pl
http://biologia.opracowania.pl/gimnazjum/od%C5%BCywianie/budowa_i_rola_uk%C5
%82adu_pokarmowego/
http://biologia.opracowania.pl/narz%C4%85dy_zmys%C5%82%C3%B3w/ucho_narz
%C4%85d_s%C5%82uchu_i_r%C3%B3wnowagi/
http://www.sciaga.pl/tekst/69729-70-geriatria_wplyw_procesow_starzenia
http://www.pum.edu.pl/biblioteka-glowna/aktualnosci/biblioteka/dostep-on-line-do-
trojwymiarowego-atlasu-anatomicznego
22

Anatomia I Fizjologia Czlowieka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anatomia I Fizjologia Czlowieka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Modu I

Podstawy anatomii i fizjologii czowieka

1. Czowiek jako cao budowa czowieka

2. Budowa i funkcje fizjologiczne ukadw organizmu ludzkiego

3. Rozwj psychofizyczny czowieka w poszczeglnych fazach ycia

4. Podstawowe procesy yciowe organizmu

5. Funkcje organizmu zwizane z wiekiem, pci oraz rnice konstytucjonalne

Aby zrozumie potrzeby i problemy osb

Czowiek zbudowany jest z 9-ciu ukadw:

Ukad szkieletowy zbudowany jest gw-

Ze wzgldu na budow zewntrzn, koci

Szkielet dzieli si na:

szkielet osiowy: czaszka; krgosup; klatka piersiowa > ebra i mostek,

Istniej dwa rodzaje mini gadkie,

Minie wykonuj 2 rodzaje prac:

dynamiczn dochodzi do zmiany dugoci mini i przemieszczania koci wzgldem

Jest to zbir wyspecjalizowanych komrek, pozosta-

Komrki nerwowe charakteryzuj si zdolnoci do

Ukad nerwowy dzieli si na centralny i obwodowy.

Narzdem gwnym ukadu oddechowego s puca odpowiadaj za proces oddychania

W skad ukadu oddechowego wchodzi rwnie: jama nosowa, gardo z przewodem

W skad ukadu pokarmowego czowieka wchodz: przewd pokarmowy; dwa wielkie

Ukad moczowo-pciowy skada si z dwch czci: ukadu moczowego i ukadu pcio-

Narzdy ukadu moczowego: nerki, moczowd, pcherz moczowy, cewka moczowa.

Ukad pciowy eski i mski

Mski ukad pciowy nasieniowd, cewka moczowa, najdrze, jdro.

eski ukad pciowy jajniki, jajowody, macica, pochwa.

Otwarty ukad naczy i przewodw, kt-

Do ukadu dokrewnego zalicza si gruczoy dokrewne (wewntrzwydzielnicze): szy-

Jest ukadem zamknitym, w ktrym krew kry w systemie naczy krwiononych, a

Mechanizm widzenia barw: w siatkwce wystpuj trzy rodzaje czopkw (wrali-

Odbieranie fal akustycznych. Droga fali

Zmys rwnowagi: za odbir informacji o ruchu i pooeniu ciaa odpowiadaj kanay

Elementami ukadu ruchu u czowieka s: minie, stanowice cz czynn ukadu, oraz

Zasadnicze funkcje szkieletu:

stanowi rusztowanie dla ciaa;

Funkcja ukadu nerwowego: odbieranie, przekazywanie i analizowanie bodcw ze

Funkcja ukadu somatycznego: koordynacja zewntrzna; kontakt i reakcje ze wiatem

Funkcja ukadu autonomicznego (wegetatywny): koordynacja wewntrzna; Homeo-

Funkcja ukadu wspczulnego (sympatyczny): rozszerzanie renicy oka; zmniejsza-

Funkcja ukadu przywspczulnego (parasympatyczny): zwanie renicy oka;

Funkcja ukadu oddechowego: gwn funkcj oddychania jest dostarczenie kadej

Funkcja ukadu pokarmowego: ukad pokarmowy czowieka jest odpowiedzialny za

Funkcja ukadu krenia:

rola transportujca: zanosi komrkom tlen, pokarm i hormony, zabiera z kom-

Rola pytek krwi (trombocyty): bior udzia w procesie krzepnicia krwi.

Rola biaych krwinek (leukocyty): wykrywaj i walcz z ciaami obcymi.

Rola krwinek czerwonych (erytrocyty): okrelaj grupy krwi.

Funkcja ukadu moczowego: wydalanie z ustroju zbdnych produktw przemiany ma-

Funkcja ukadu pciowego:

eski ukad rozrodczy wytwarza komrki jajowe, suy do przyjcia nasienia,

Funkcja ukadu dokrewnego: regulowanie i koordynowanie czynnoci narzdw ru-

Istot rozwoju czowieka w cigu jego y-

Zmiany rozwojowe uniwersalne to ta-

Teoria czterech czynnikw rozwoju czowieka

1. Genetyczne uwarunkowania rozwoju.

Czynniki warunkujce rozwj czowieka:

wrodzone uwarunkowania rozwoju:

Nauczanie wedug Kupisiewicza jest to nabywanie wiadomoci i sprawnoci. Warun-

Aktywno wasna sprawia, e czowiek reguluje czynnie swoje stosunki ze wiatem

Oba wyznaczniki rozwoju: aktywno wasna i wychowanie s wzajemnie sprzone.

Do procesw yciowych zachodzcych w organizmie czowieka zaliczamy: oddychanie,

Oddychanie procesy yciowe zwizane z uzyskiwaniem przez organizmy energii uy-