Terapia Manualna

w modelu holistycznym

Spis treci
SOWO WSTPNE

SOWO WSTPNE ...................................................................................................................................................................2

ARTYKU REDAKCYJNY

Andrzej Rakowski
MEDYCYNA MANUALNA W MODELU HOLISTYCZNYM ...........................................................................................4

PRACE POGLDOWE

Andrzej wicicki
MEDYCYNA CAOCIOWA ? ............................................................................................................................................ 26
Andrzej wicicki
DEFINICJA ZDROWIA I CHOROBY W OPARCIU O CAOCIOW WIZJ ORGANIZMU ............................. 28
Magorzata Rakowska
ROLA TERAPEUTY W PREZENTACJI CHOREMU DIAGNOZY DYSFUNKCJI NARZDU RUCHU, JAKO
WANY ELEMENT MOTYWUJCY DO PROCESU ZDROWIENIA. ....................................................................... 32
Robert Kna
PSYCHOTERAPIA W HOLISTYCZNYM MODELU LECZENIA ZABURZE CZYNNOCIOWYCH
NARZDU RUCHU ............................................................................................................................................................... 35
Janina Sobodzian
SPOSOBY DIAGNOZOWANIA PRZYCZYN ORAZ LECZENIE BLW KROCZA
I SPOJENIA ONOWEGO. .................................................................................................................................................. 38

TUMACZENIA

Dawid Wise
ZAPALENIE GRUCZOU KROKOWEGO.
Nowa teoria goszca i zapalenie gruczou krokowego jest chorob pochodzca z napicia mini. .......................... 47
Tycho Tullberg, Stefan Blomberg, Bjrn Branth, Ragnar Johnsson
MANIPULACJA NIE ZMIENIA POZYCJI STAWU KRZYOWO - BIODROWEGO
Badanie metod stereofotogrametrii rentgenowskiej .......................................................................................................... 50
H. Lohse Busch
DOGMATY W MEDYCYNIE MANUALNEJ .................................................................................................................... 56

INNE

ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W PERIODYKU TERAPIA MANUALNA ...................................................... 59

Magorzata Rakowska, Andrzej Rakowski
LEGENDA ZNAKW I ZAPISW TECHNIK BADAWCZYCH ORAZ ZABIEGOWYCH ..................................... 60

1
Terapia Manualna
w modelu holistycznym

Rada Naukowa

Przewodniczcy: prof. dr hab. n. med. Henryk Chmielewski

Czonkowie: prof. dr hab. n. med. Andrzej Radek

prof. dr hab. n. med. Jan Talar
prof. dr hab. n. med. Krystian oyski
dr n. wf Andrzej Rakowski
dr n. med. Magorzata Rakowska
dr n. med. Janina Sobodzian

Redakcja
Redaktor naczelny: dr n. wf Andrzej Rakowski
Z-ca redaktora
naczelnego: lek. med. Robert Kna
Sekretarz redakcji: mgr Agnieszka Jakubowska

2
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)

3
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Andrzej Rakowski
Artyku redakcyjny

MEDYCYNA MANUALNA W MODELU HOLISTYCZNYM

DEFINICJA

We wspczesnej cywilizacji niczego nie rozpoczynamy od zera. Tworzymy nowe, dodajc wasne umiejtnoci i do-
wiadczenie w rozwj wiedzy, nauki i sprawnoci oraz efektywnoci dziaania. Korzystamy z dokona i osigni poprzedni-
kw. Powstanie medycyny manualnej w modelu holistycznym nie jest tutaj wyjtkiem. Swoje korzenie posiada on w medycy-
nie ludowej, z ktrej wyrosa chiropraktyka i osteopatia. One day podwaliny teoretyczne oraz praktyczne omawianemu mode-
lowi. Dalej, przez lata, rozwija si on samodzielnie, i rozwija si nadal, przede wszystkim w drodze poszukiwa i realizowa-
nia praktycznych rozwiza napotykanych problemw leczniczych w zaburzeniach czynnoci narzdu ruchu. Wrd nich
dominuj problemy zwizane z indywidualnym definiowaniem mechanizmw fizycznych psychogennoci w narzdzie ruchu.
W moim przekonaniu one to najczciej pojawiaj si w problemach zdrowotnych wspczesnego czowieka. W procesie tym
powsta jednolity system oddziaywania leczniczego na narzd ruchu. Wyksztaci swoj oryginaln cz praktyczn jak i
teoretyczn, na bazie ktrych mog ju sformuowa definicj medycyny manualnej w modelu holistycznym. Model ten prze-
ksztaca i rozwija si nadal. Definicja ponisza ilustruje zatem stan aktualny tego rozwoju.

Medycyna manualna w modelu holistycznym jest zwartym systemem

zajmujcym si leczeniem zaburze czynnoci narzdu ruchu, ujmujc
go jako sfer integrujc osobowo czowieka. W nastpstwie tych zabu-
rze pojawia si czynnociowa zmiana stanu tkanek okoostawowych,
ktre przyjmuj patologiczn aktywno biologiczn. wiadomie oraz
aktywnie poda za dynamiczn zmiennoci organizmu. Do tej zmienno-
ci dostosowuje swoje procedury diagnostyczne a take lecznicze. Bodca-
mi s zabiegi biomechaniczne, odruchowe oraz sowo. Ich zadaniem jest
pozytywne stymulowanie osobowoci ludzkiej do uruchomienia a nastp-
nie podtrzymywania procesw zdrowienia.

Kady z czonw powyszej definicji posiada swoje konkretne znaczenie oraz uzasadnienie. S to:
zaburzenia czynnoci a nie tylko zaburzenia czynnociowe narzdu ruchu
narzd ruchu jest sfer integrujc osobowo ludzk
czynnociowa zmiana stanu tkanek okoostawowych i ich aktywno biologiczna
dostosowywanie procedur diagnostycznych oraz leczniczych do dynamicznej zmiennoci organizmu
stosowane w tym modelu bodce s bodcami biomechanicznymi, odruchowymi oraz sownymi
pod wpywem powyszego bodcowania organizm potrafi samodzielnie inicjowa i podtrzymywa procesy zdro-
wienia.

Dlaczego zaburzenia czynnoci a nie tylko
zaburzenia czynnociowe narzdu ruchu?
Wedug definicji, ktr na pocztku lat osiemdziesitych
poda Neumann (9), medycyna manualna zajmuje si lecze-
niem odwracalnych zaburze czynnociowych narzdu ru-
chu, u podoa ktrych nie le choroby pochodzenia orga-
nicznego: stany zapalne, nowotwory, grulica, zmiany struk-
turalne, choroby organiczne narzdw wewntrznych.
Zatem wskazaniem do jej stosowania s wycznie zabu-
rzenia czynnociowe narzdu ruchu zespoy blowe krgo-
supa, staww koczyn itd.
Choroba organiczna a choroba czynnociowa
mechanizm samopodtrzymujcy
a chorb organicznych i strukturalnych nie le pierwotne
czynnociowe zaburzenia funkcji, ktre wytworzyy miejsca
o zmniejszonej odpornoci np. na infekcje, na procesy rozpa-
dowe, zapalne itd.? A czym s zmiany strukturalne? Za przy-
kad moe posuy zwyrodnienie stawu biodrowego lub kady
inny proces zwyrodnieniowy krgosupa. Mamy tutaj prze-
cie do czynienia ze zmianami strukturalnymi stawowymi,
kostnymi. Zmiany te pojawiaj si w nastpstwie pierwotnie
zaindukowanych zaburze czynnociowych (o czym dalej).
Gdy ju powstay, same zaburzaj czynno tego narzdu. Koo
si zamyka wytworzy si mechanizm samopodtrzymujcy.
Medycyna manualna, szczeglnie w modelu holistycznym,
proponuje efektywne rozwizania przerywajce mechanizmy
samopodtrzymujce.

Gdzie jednak postawi granic pomidzy chorob orga-

niczn a chorob czynnociow? Skd wiadomo, e u podo-

4
 Rys. 1. Zalenoci somatyczno
- somatyczne oraz somatyczno -
trzewne i trzewno - somatyczne
(wg Kunerta 1975 za
Neumann`em).
Podobne mechanizmy pojawiaj si nie tylko w obr-
bie samego narzdu ruchu w postaci odruchu somatyczno
somatycznego. Znane s zalenoci trzewno somatyczne a
take somatyczno trzewne, w ktrych to dysfunkcja czci
narzdu ruchu wywouje chorob narzdu wewntrznego, i
odwrotnie (rys. 1). Choroba narzdu wewntrznego zaburza
czynno w narzdzie ruchu. Za przykad zalenoci w pierw-
szej grupie mog posuy dysfunkcje odcinka piersiowego
dolnego i przejcia piersiowo ldwiowego, ktre mog
wspuczestniczy w przyczynach lub nawet samodziel-
nie wywoywa spastyczno okrnicy, zaburzenie perystal-
tyki, ble jdra u mczyzn, chorob wrzodow odka, palec lewej rki) mamy prawie peny, zewntrzny obraz za-
dwunastnicy, wrzodziejce jelito grube itd. itp. Znamienne s
take przykady z drugiej grupy zalenoci. Np. stanom przed-
zawaowym i zawaowym towarzysz zaburzenia czynnoci
klatki piersiowej, koczyny grnej, krgosupa szyjnego, kr-
gosupa piersiowego. Choroba nowotworowa szczytu puca
moe wywoywa dolegliwoci przypominajce zesp bole- niczy. Powysze objawy, jak ju zaznaczono mog wystpo-
snego barku itd.
Wspomaganie leczenia chorb organicznych
rodkami medycyny manualnej
Jest oczywiste, e przy pomocy medycyny manualnej nie
bdziemy leczy zawaw serca czy chorb nowotworowych.
Natomiast stany po wyleczeniu choroby zasadniczej bywaj
doskonaymi wskazaniami do szerokiego zastosowania tera-
pii opartej o teori i praktyk medycyny manualnej w modelu
holistycznym. Niemniej od lat pojawiaj si take doniesie-
nia o wspomaganiu leczenia zasadniczego rodkami medycy-
ny manualnej np. stanw zawaowych. Ble przedniej ciany
klatki piersiowej, ble zamostkowe, ble przeszywajce klat-
k piersiow mog mie swoje rdo w wielu miejscach: w
dysfunkcjach krgosupa piersiowego rodkowego i grnego
a w nim w stawach midzywyrostkowych, w podranieniu
wizade midzykolcowych, w podranieniu przyczepw mi-
nia biodrowo ebrowego, piersiowego wielkiego, w pod-
ranieniu tkanek okoostawowych staww ebrowych itd. Je-
li na taki obraz naoy si jeden z zespow szyjnych dol-
nych, np. o topografii C8 po lewej stronie (cierpnicie, mro-
wienie, bl lewej koczyny grnej ogarniajcy czwarty i pity
wau serca. W tej sytuacji nie wiadomo na ile obraz taki moe
by samoistny, na ile jest zwizany czy bywa zwizany z rze-
czywist chorob serca? Stosujc oddziaywanie rodkami
medycyny manualnej, szczeglnie w modelu holistycznym,
wymienione powyej objawy dobrze reaguj na proces lecz-
wa samoistnie a mog take towarzyszy rzeczywistemu
zawaowi. Nikt nie wie, czy zaburzenia czynnociowe, wy-
woujce omawiane objawy nie bior jakiego udziau w po-
wstawaniu skonnoci do wystpowania zawaw.
Podobne przykady wida w innych grupach chorb jak
np. w ginekologii, laryngologii, neurologii, internie, reumato-
logii, ortopedii itd. Od nich przecie take zale czynnoci
narzdu ruchu i odwrotnie.
5
 Zaburzenia czynnoci a nie tylko zaburzenia
czynnociowe narzdu ruchu
Powysze przykady wyranie pokazay na moliwoci
rozszerzenia obszarw zastosowania medycyny manualnej.
Jest wic uzasadnione by uywa terminu : zaburzenia czyn-
noci zamiast zaburzenia czynnociowe narzdu ruchu.
Zaburzenia czynnociowe na rwni z chorobami organiczny-
mi powoduj zaburzenia czynnoci.
Choroby organiczne, zreszt nie tylko narzdu ruchu, r-
ne stany pooperacyjne (choby zesp pointubacyjny), poura-
zowe, przyczyniaj si do zaburzania jego czynnoci. Stoso-
wanie medycyny manualnej dla poprawienia tych czynnoci
moe okaza si ze wszech miar uzasadnione. Naley si tego
po prostu nauczy we wsppracy z odpowiednimi specjali-
stami.
Rys. 2. Sfera parietalna (narzd ruchu)
osobowoci.
NARZD RUCHU JEST SFER INTEGRUJC
OSOBOWO
Nie ma wtpliwoci co do tego, e narzd ruchu
integruje osobowo ludzk. Jest ona niepodzieln cao-
ci i jako taka reaguje ca sob na otrzymywane bodce
ze rodowiska zewntrznego jak i wewntrznego. Zadzi-
wiajce jednak jest ignorowanie tego faktu w sposobie poj-
mowania etiopatologii zaburze czynnoci narzdu ruchu
6
oraz w sposobie organizowania i kontynuowania proce-
sw leczniczych. Podczas, gdy uznanie integrujcej roli
sfery parietalnej (narzdu ruchu) powinno owocowa
wanymi konsekwencjami teoretycznymi a przede wszyst-
kim praktycznymi. Struktur fizyczn osobowoci jest
narzd ruch oraz narzdy wewntrzne. Przy czym te dru-
gie s take poczone w cao przez sfer parietaln
(rys. 2).
Nastpstwa takiego sposobu widzenia zaburze czynno-
ci narzdu ruchu s pocztkowo trudne do zaakceptowania
poniewa wyrolimy i wyksztaceni zostalimy w modelu,
ktry fakty te w rzeczywistoci ignoruje przy pozorach ich
akceptacji. Pniej jednak, gdy spostrzeemy zalety postpo-
wania opartego na obserwacji reagowania osobowoci na za-
dawane przez nas bodce, gdy nabierzemy pewnej praktyki w
poruszaniu si z zaufaniem do tych reakcji, gdy zaczniemy je
rozumie zarwno na poziomie inteligencji racjonalnej jak
i emocjonalnej, na poziomie wiedzy a nie tylko nauki, praca
nasza stanie si r o z w o j e m i zacznie przynosi satysfak-
cj zarwno nam samym jak i naszym chorym (rys. 3).
 Rys. 3. Sfery osobowoci ludzkiej.
Czowiek reaguje caoci osobowoci na ka-
dy bodziec
Czowiek, jego osobowo, na kady bodziec reaguje ca-
oci, niezalenie od tego, gdzie bodziec zosta zaindukowa-
ny. Cz reakcji osobowoci jestemy w stanie zaobserwo-
wa, zbada, przey, inna cz reakcji bywa cakowicie bd
okresowo niedostpna naszej percepcji. Nie oznacza to wca-
le, e osobowo nie zareagowaa, nie przyja bodca. Re-
akcja jest niezalena od rodzaju bodca. Moe nim by bo-
dziec fizyczny, chemiczny czy psychiczny. Jeeli bodce s
zadawane przypadkowo i maj cechy traumatyzujce, prze-
ciajce (jak w procesie chorobowym) wymagaj od organi-
zmu energii i zdolnoci kompensacyjnych. Gdy energia i zdol-
noci kompensacyjne kocz si zaczyna si choroba. Moe czstotliwoci, wasn amplitud, po swojemu. Poza tym
ona demonstrowa si bardzo rnie.
Znajduje ujcie objawami tam, gdzie wytworzyy si miej-
sca, obszary o zmniejszonej odpornoci na przecienie. Za-
daniem procesu leczniczego jest przeciwstawienie si proce-
sowi dekompensacyjnemu. Procesy lecznicze tocz si tymi
samymi drogami i wykorzystuj te same drogi co procesy cho-
robowe. Odwrotny jest tylko kierunek ich przebiegu. Jeli wic
np. mamy chorego z zespoem bolesnego barku, to czy ogra-
niczenie swojej uwagi wycznie do stawu ramiennego i jego
okolic jest postaw, ktra cechuje holistyczne mylenie o czo-
wieku? - Przy czym pytanie jest nie tylko pytaniem filozo-
ficznym lecz take pytaniem fizjologicznym! - Oczywicie,
e nie! W wyniku reakcji na ten sam bodziec u jednego chore-
go pojawi si zesp bolesnego barku, u innego poowiczy
bl gowy u jeszcze innego depresyjno, lkowo itd. anatomiczna o zmniejszonej odpornoci na przecienie po-
Procesy i reakcje chorobowe pojawiaj si w obszarach o
zmniejszonej odpornoci na przecienie, lub w obszarach i
sferach najsilniej przecianych negatywnym bodcowaniem.
Dwa sposoby widzenia locus minoris resistens
Osobowo ludzk moemy przyrwna do dzwonu, kt-
ry na uderzenie reaguje wibracjami caoci struktury. Rni-
ca jednak pomidzy dzwonem a osobowoci polega na tym,
e nasza struktura nie jest tak jednorodna jak struktura dzwo-
nu. W zwizku z tym kada z naszych tkanek reaguje wasn
kada ze sfer osobowoci reaguje na sposb dla siebie swo-
isty i charakterystyczny. Mona powiedzie, e jestemy sum
tych reakcji. W kadej ze sfer osobowoci moe si znale
miejsce szczeglnie wraliwe na dany bodziec. Jakby cen-
trum przyjmowania informacji. Takie miejsca same si eks-
ponuj w procesie chorobowym na zasadzie: locus minoris
resistens. Posiadaj wic cech szczeglnej atwoci przyj-
mowania bodcw. Takie cechy powstaj w czynnociowym
procesie chorobowym. Naley wic odnajdywa struktury
anatomiczne obdarzone tymi cechami bowiem przy ich po-
mocy moemy atwo i bardzo efektywnie indukowa bodce
lecznicze. Takich moliwoci dostpu do aferencji nie znaj-
dziemy w strukturach lecych poza toczcym si procesem
dekompensacyjnym. Tak wic sfera osobowoci, struktura
7
kazuje nam i daje do dyspozycji sfery, obszary, struktury ana-
tomiczne, poprzez ktre mamy due szanse na zainicjowanie
procesu zdrowienia.

Narzd ruchu jest zarazem nadawc oraz

odbiorc bodcw - informacji

Narzd ruchu, przez swoj funkcj integrujc, posiada

szczeglne zdolnoci odbierania oraz nadawania bodcw.
Dotyczy to w jednakowym stopniu procesu chorobowego co i
procesu leczniczego. W narzdzie ruchu, jak w lustrze, prze-
gldaj si wszystkie choroby ciaa i duszy. To oznacza, e
choroba moe si eksponowa przez narzd ruchu blem,
sztywnoci, ograniczeniem ruchomoci zarwno blem jak
i oporem lub reakcj wegetatywn; np. blem barku w choro-
bie nowotworowej szczytu puca, blem przedniej ciany klatki
piersiowej i in. w zawale serca itp. W chorobie zwyrodnie-
niowej stawu biodrowego mog pojawia si reakcje wege-
tatywne m. in. zawroty, zasabnicia, omdlenia itd. Fizyczne
mechanizmy tych reakcji s poznawalne i w pewnej czci
ju poznane. Przez odpowiednie badanie, w tym manualne,
moemy odkry skutki przecie statycznych i dynamicz-
nych; skutki przebytych bd przeywanych chorb o podo-
u organicznym
W procesach leczniczych z powodzeniem mona wyko-
rzystywa to samo zjawisko, ktre dotyczy zasygnalizowa-
nych powyej procesw chorobowych. Za porednictwem sfe-
ry parietalnej jestemy w stanie nadawa bodce lecznicze by
inicjowa lub wzmacnia procesy zdrowienia wane dla caej
osobowoci chorego czowieka. Reakcje na zadawane bod-
ce w narzdzie ruchu mog si eksponowa we wszystkich
sferach osobowoci. Teza ta zostaa rozwinita dalej.
Znaczenie wzorcw: mechanistycznych i dyna-
micznego
Omwione powyej zjawiska obserwujemy wyranie w
codziennej praktyce. W caej historii medycyny manualnej w
rny sposb prbowano je sobie wytumaczy. Najbardziej
rozpowszechnionym pogldem by, i jest zreszt nadal, mo-
del mechanistyczny medycyny manualnej. Uwaa si w nim,
e krgosup odpowiada (prawie) za wszystkie choroby, a jego
dysfunkcje s skutkiem niewaciwego ustawienia wzgldem
siebie poszczeglnych krgw. Leczenie polega wic na na-
stawianiu krgw. Nastawiajc krgosup, wciskajc woci. Nie wyjani nawet drg przenoszenia si informacji
dyski osigano powodzenia cho teoretycznie nie udawao si
wytumaczy wielu zjawisk. Do systemw mechanistycznych
naley take zaliczy system Mc Kenzi`ego, gdzie celem te-
rapii jest tzw. centralizacja jdra miadystego.
Na bazie wzorca mechanistycznego powsta wzorzec me-
chanistyczny rozwinity. Mwi si w nim ju nie tyle o na-
stawianiu czy wciskaniu ile o odblokowaniu zabloko-
wanego stawu. Ponadto wyjanianie procesw chorobowych
oraz procesw leczniczych oparto o uk odruchowy (rys. 2,
4). Koncepcje, ktre wyrosy na bazie uku odruchowego spo-
wodoway dalszy, prny rozwj medycyny manualnej.
Jednake nadal nie jestemy w stanie rozpozna, a co
waniejsze wykorzysta, wszystkich reakcji narzdu ruchu
pracujc jedynie w powyszych modelach. Na przykad, cho-
ry z blem pity zgasza, e podczas jej obciania pojawia
si nie tylko bl pity ale take niewielki bl twarzy po tej
Rys. 4. Dwa zakresy czynnoci segmentu
ruchowego krgosupa (za Neumannem).
samej stronie, ktremu towarzyszy napicie w krtani, sztyw-
nienie jzyka i inne nieprzyjemne doznania w rejonie garda.
Objawy towarzyszce spotykamy praktycznie u wszystkich
chorych. Pracujc jednak w modelu mechanistycznym czy
mechanistycznym rozwinitym nie bierzemy ich pod uwag
poniewa nie mieszcz si w myleniu o etiopatologii zabu-
rzenia czynnociowego. Pacjent z powyszymi objawami usy-
sza u poprzedniego terapeuty: panie! Co pan opowiadasz!
To jest przecie niemoliwe! - Jak moe by niemoliwe
skoro czowiek to czuje; nie zmyla przecie.
Ponadto modele mechanistyczny i mechanistyczny roz-
winity tylko w niewielkim stopniu pomagaj nam rozpozna-
wa i poddawa terapii np. fizyczne mechanizmy psychogen-
noci. Tylko przy ich pomocy nie uda si nam przeledzi
drg przenoszenia si informacji pomidzy sferami osobo-
tylko w sferze parietalnej, czyli bodcw somatyczno so-
matycznych, co wida w powyszym przykadzie. Naley wic
zaakceptowa fakt, i nie wznielimy si jeszcze na takie
poziomy obiektywnej nauki, z ktrych dokadnie i szczego-
wo poznamy osobowo by mc dostrzega, akceptowa
i wykorzystywa w leczeniu wszystkie z moliwych jej re-
akcji. Szanse na dobre poruszanie si w tym gszczu kompli-
kacji daje nam wzorzec dynamiczny wg, ktrego sprbujemy
zrozumie patogenez oraz zorganizowa i kontynuowa pro-
ces leczniczy. Wzorce: mechanistyczny, mechanistyczny roz-
winity, oparte o zasad przenoszenia si informacji w uku
odruchowym, z pewnoci nadal pozostan przydatne. W wielu
przypadkach oka si one wystarczajce w rozwizywaniu
indywidualnych problemw. Jednak wnioski wypywajce z
ich uywania powinno si wykorzystywa ju w modelu dy-
namicznym (patrz dalej).

8
 Mechanizmy fizyczne psychogennoci
Bodce ze sfery psychiczno - duchowej mog mie swoje
rdo obiektywne, w postaci urazw i przecie psy-
chicznych ze rodowiska zewntrznego. Ale takie same prze-
ycia mog pojawia si przecie take z przyczyn wycznie
mylowych, wasnych, wewntrznych. Nie ma rnicy w cier-
pieniu, nie ma rnicy w mechanizmach fizycznych. Naszym
zadaniem jest odkrywanie tych mechanizmw i leczenie ich
jak zwykych przecie statycznych narzdu ruchu. Wyra-
zem tych przecie jest czynnociowa zmiana stanu tka-
nek. W przypadku przecie psychogennych pojawia si ona
w rejonach atwego dla siebie dostpu, co zwizane jest naj-
czciej z przejmowanymi wzorcami reagowania na stres. Na
przykad, zauwayem, e w zespole sterylnej matki reagu-
jemy zazwyczaj strukturami anatomicznymi rejonu miednicy
maej. Wczeniej pisa ju o tym A. Lowen. W zespoach ojca
tyrana pojawiaj si wzorce reagowania w rejonie waczy,
uchwy, krtani, mini prostujcych gow itd. Chronicznie
podwyszone napicie spoczynkowe struktur anatomicznych
tych rejonw powoduje, i przyjmuj one stan patologicznej
aktywnoci biologicznej, stajc si rdem przernych ob-
jaww chorobowych. W miar poznawania takich zalenoci
udaje si czsto scharakteryzowa wczeniejsze traumy psy-
chiczne. Jest to niezwykle wane zagadnienie i w pewnym
sensie odkrycie! Problemowi temu powicone zostanie spe-
cjalne miejsce.
Dysfunkcje narzdu ruchu pochodzenia we-
wntrznego
Narzd ruchu reaguje take zaburzeniami czynnociowy-
mi na zmian stanu tkanek wywoan chorobami narzdw
wewntrznych jak i dysfunkcjami narzdw wewntrznych.
Jest wic odbiorc dekompensacji wisceralnej. Na szczcie i
tutaj posiada cechy nadawcy. W zwizku z tym przez narzd
ruchu moemy take indukowa bodce do normalizacji pra-
cy narzdw wewntrznych. Wymaga to jednak dziaania in-
terdyscyplinarnego a przede wszystkim bada specjalistw
rnych dziedzin medycyny.
CZYNNOCIOWA ZMIANA STANU
TKANEK (CZST)
W pojciach klasycznych uznaje si, i choroby organicz-
ne oraz choroby strukturalne zmieniaj tkanki dotknitych
chorob struktur anatomicznych, w swoisty dla siebie spo-
sb. Znane s stany zapalne w chorobach reumatycznych, za-
kaeniach, infekcjach itd. Take choroby nowotworowe, gru-
lica, zaniki i in. zmieniaj tkanki dotknite chorob. Te zmia-
ny s dobrze znane medycynie.
Dobrze poznano rwnie zmiany tkankowe pochodzenia
zwyrodnieniowego oraz innego pochodzenia zmian struktu-
ralnych. Uznano wic, e tkanki podlegaj zmianom patolo-
gicznym w chorobach pochodzenia organicznego oraz struk-
turalnego.
Dowiadczenia jednak uczy, e oprcz przyczyn struk-
turalnych oraz organicznych, tkanki mog podlega zmianom
patologicznym take z powodw czynnociowych i zmienia
swj stan. Nazwaem to umownie: czynnociow zmian sta-
nu tkanek (CZST)
Czynnociowa zmiana stanu tkanek jest kluczowym
pojciem medycyny manualnej w modelu holistycznym. Stan
ten znajduje si w ustawicznej interakcji z czynnociami sta-
tycznymi oraz dynamicznymi narzdu ruchu. Jest najpow-
szechniej wystpujcym zaburzeniem. W fazie subklinicznej
(patrz dalej) wystpuje u wikszoci dorosej populacji. W
fazie klinicznej przejciowo nka 80% spoecznoci.
Trudno jest zbada CZST w sensie mikroskopowym.
Przypuszczam nawet, e w tym momencie nie jest to moliwe
gdy CZST wystpuje tylko w organizmie ywym, w ywych
tkankach. Zmiany tej nie wida take w obrazowych bada-
niach obiektywnych.
Mona natomiast doskonale poznawa jej
natur i charakterystyk w patologii czynno-
ciowej; na bazie tej wiedzy budowa zarwno
mylenie o etiopatologii zaburze czynnoci na-
rzdu ruchu jak i o procesach leczniczych!
Poznawanie i dalej poznanie natury oraz
charakterystyki czynnociowej zmiany stanu
tkanek poszczeglnych struktur anatomicznych
narzdu ruchu, otwiera wspaniae moliwoci
lecznicze we wszystkich zaburzeniach czynnoci
tego narzdu, a za jego porednictwem zabu-
rze czynnoci take w innych sferach osobowo-
ci ludzkiej.
Czynnociowa zmiana stanu tkanek nie jest
zmian strukturaln, nie jest te zmian orga-
niczn. Pojawia si niezalenie od nich jako reak-
cja organizmu na negatywne stymulowanie.
CZST zaley od zmian strukturalnych i organicz-
nych tylko wwczas, gdy odczytane one zostan
przez organizm jako czynnik negatywnie stymu-
lujcy. Zmiany strukturalne i organiczne, two-
rzc miejsca o zmniejszonej odpornoci na
przecienie, mog jedynie uatwia pojawianie
si CZST.
Trudnoci w terapii bior si std, i nie przyjmuje si do
wiadomoci innego czynnika patologicznego oprcz zmian
strukturalnych lub organicznych. Pojawia si wic duy ob-
szar, ktry okrela si mianem: przyczyny nieznane idio-
patyczne. Problemowi temu powicono wicej miejsca w
podrozdziale o stanach przedoperacyjnych i pooperacyjnych.
Na przykadzie pl punktw spustowych prbowano zbada
ten stan obiektywnie jednake samo pobranie tkanek ju jest
zmian strukturaln oraz bodcem na tyle silnie negatywnie
stymulujcym, e sam w sobie moe prowokowa CZST. Po
pobraniu tkanek przestaj one by integraln czci czo-
wieka. Nie reaguj. Nie przyjmuj ani nie przekazuj bod-
cw. Nie mona wic zbada obiektywnie ich waciwoci w
stanie, gdy s integraln czci ywego organizmu Zmiany
te dotyczy mog kadej tkanki w ciele. Medycyna manualna
zajmuje si przede wszystkim tkankami dostpnymi palpacji:
miniami, strukturami cznotkankowymi, skr, tkank pod-
skrn a porednio take naczyniami, strukturami nerwowy-
mi.
9
 Cechy czynnociowej zmiany stanu tkanek mog by miej-
scowe oraz odlege. Cechy miejscowe atwo zbada palpa-
cyjnie, ogldowo itd. Wystpuj one zarwno w fazie subkli-
nicznej jak i w fazie klinicznej, w ktrej mog by wyraniej-
sze, wzmocnione.
Cechy odlege CZST konkretnych struktur anatomicznych
s istot nastpstw i konsekwencji chorobowych zaburze
czynnoci narzdu ruchu; s bezporednimi przyczynami i
rdami objaww chorobowych. Cechy odlege CZST poja-
wiaj si tylko w fazie klinicznej. Poznajc ich charakterysty-
k poznajemy jednoczenie struktur odpowiedzialn za ob-
jaw. Do struktur tych zaliczamy:
struktury cznotkankowe
minie
tkank podskrn.
Struktury cznotkankowe oraz minie najczciej
nale do anatomicznych struktur okoostawowych staww
krgosupa, uchwy, miednicy i koczyn.
Aktywno biologiczna tkanek w patologii czynnociowej
By mona byo w sposb zrozumiay
dalej prowadzi charakterystyk CZST naley ucili znane
skdind pojcie: aktywno biologiczna. Tutaj: aktywno
biologiczna tkanek w patologii czynnociowej oznacza, e
w pewnych warunkach tkanki przyjmuj zdolno reagowa-
nia niej opisanymi cechami oraz objawami na bodce choro-
bowe, a take na bodce lecznicze.
W pierwszym przypadku (dekompensacja czynnociowa)
staj si one rdem rnych dolegliwoci (objaww), ktre punktw spustowych czy te dla punktw swoistych dla czyn-
pacjent przeywa jako chorob. W drugiej sytuacji (proces
zdrowienia) przyjmuj specyficzne zdolnoci, dziki ktrym
zdobywamy dostp do aferencji a przez to moliwoci sku-
tecznego zaindukowania bodcw leczniczych. Tkanki nie-
aktywne biologicznie w patologii czynnociowej, takich zdol-
noci nie posiadaj. To znaczy, e poddawanie ich jakimkol-
wiek bodcom leczniczym bdzie obojtne dla organizmu.
Czsto nale one do tkanek okoostawowych staww dotkni-
tych dysfunkcj. Terapia stawu poprzez te tkanki nie przynosi
spodziewanego powodzenia. Szerzej omwiem to w podroz-
dziale o odbiorcach oraz odbiorcach - nadawcach stawo-
wych.
Cechy CZST w obrazie klinicznym
Najistotniejsz bodaj cech czynnociowej zmiany
stanu tkanek, gdy osignie ona aktywno biologiczn w fa-
zie klinicznej, jest wywoywanie objaww, ktre osobowo
odbiera i przeywa jako dolegliwoci, chorob. Najpowszech-
niejsz reakcj jest bl. Ale licznie pojawiaj si take inne
objawy, jak np.: objawy wegetatywne, proces zwyrodnienio-
wy, zaburzenia rnych funkcji organizmu i wrcz caej oso-
bowoci. Na podstawie poczynionych obserwacji mog z prze-
konaniem stwierdzi, i niektre struktury anatomiczne na-
rzdu ruchu, a nawet ich niewielkie fragmenty, wywouj w
stanie patologicznej aktywnoci biologicznej, swoiste dla sie-
bie, konkretne objawy. Poznajc t charakterystyk wybitnie
zwikszamy swoje szanse na postawienie trafnej diagnozy w
danym momencie procesu dekompensacyjnego czy te lecz-
niczego. Dziki tej empirycznej wiedzy moemy prowadzi
swoist i bezbdn rozmow z organizmem (ukadem ob-
10
wodw regulacji). Dziki tej rozmowie organizm podpo-
wiada nam, co w danej chwili dominuje w dysfunkcji, a za-
tem co naley uczyni, by zdoby dostp do aferencji i odpo-
wiednio zastymulowa narzd ruchu przez zastosowania naj-
bardziej odpowiedniego narzdzia w danym momencie.
Cechy CZST w badaniu palpacyjnym
Na szczcie natura to tak urzdzia, e tkanki, ktre
cechuje dobry dostp do aferencji s dostpne palpacji w ba-
daniu bezporednim lub badaniu porednim. Badajc je wzro-
kiem, badaniem czynnoci stawowej, wykorzystujc wywiad
do ustalenia charakterystyki objaww ale przede wszystkim
badajc palpacyjnie i obserwujc reakcje, posiadamy do
due moliwoci wyodrbnienia tkanek aktywnych biologicz-
nie. Posiadaj one bowiem cechy swoiste dla tego stanu. Oto
one.
1. Nadmierna wraliwo na ucisk.
Nadmierna wraliwo na ucisk jest wspln cech dla
wszystkich tkanek objtych czynnociowymi zmianami swo-
jego stanu. Jest ona wyrazem biologicznej aktywnoci i to
zarwno w procesach chorobowych jak i w procesach zdro-
wienia. W procesach zdrowienia powinna male a do znik-
nicia. Przy czym znacznie wczeniej znikaj objawy choro-
bowe anieli wraliwo na ucisk.
Ta nadwraliwo bardzo wyranie odrnia objte
zaburzeniem tkanki od caej okolicy. W badaniu palpacyjnym
jest ona taka sama dla punktw maksymalnie bolesnych, dla
nociowych zaburze stawowych. Charakterystyk tyche
punktw przedstawiono dalej. Nadmierna wraliwo na ucisk
pojawia si zarwno w fazie subklinicznej jak i w fazie kli-
nicznej CZST. Nie jest cech rnicujc waciwoci po-
szczeglnych pl punktw aktywnych biologicznie, zarwno
jeli idzie o faz zaawansowania procesu jak i o waciwoci
kliniczne danego pola.
Znamienne jest, i nadmierna wraliwo uciskowa po-
czona z nadmiernym napiciem, nie zmienia si w istotny spo-
sb natychmiast po zabiegu. Natomiast zmienia si objaw
swoisty dla danej tkanki, ktry powstaje w wyniku jej patolo-
gicznej aktywnoci biologicznej. Np. po zabiegu na staw krzy-
owo biodrowy wyranie zmniejszaj si zawroty gowy
natomiast wraliwo uciskowa punktu swoistego dla zabu-
rzenia danego stawu, po zabiegu pozostaje niezmieniona.
Wraliwoci uciskowe zmniejszaj si powoli, w procesie,
ktry trwa niekiedy caymi tygodniami. Obecno tych wra-
liwoci wiadczy o patologicznej aktywnoci czynnociowej
pozostajcej w fazie subklinicznej zaburzenia.
2. Nadmierne miejscowe napicie tkanek.
Tkanki podranione miejscowo zwikszaj swoje napi-
cie spoczynkowe, ktre mona zidentyfikowa palpacynie.
Napicie to nie dotyczy zazwyczaj caej struktury anatomicz-
nej lecz jedynie maego jej fragmentu. Lokalizuje si on naj-
czciej w rejonie przyczepw. Dotyczy to oczywicie mini
ale przede wszystkim struktur cznotkankowych. Napicie
to, w badaniu palpacyjnym, posiada bardzo rnorodne kszta-
ty ziarenek, powrzkw, sznurowatoci itp. przebiegajcych
czsto inaczej anieli wskazywaby na to ukad wkien da-
nego minia, wizada czy powizi. Twory te pozostaj nie-
ruchome w stosunku do koci, na ktrej spoczywaj. Czasem
ich ksztaty do szybko zmieniaj si podczas zabiegu.
3. Podwyszona temperatura.
Zdarza si, bo nie jest to regu, e czynnociowa zmiana
stanu tkanek moe wyraa si take podwyszon tempera-
tur, ktr atwo zrnicowa palpacyjnie. Ta miejscowo pod- tkanek bardzo przypominaj stany, ktre w postpowaniu kla-
wyszona temperatura moe by te odczuwana subiektyw-
nie przez chorego, cho nie zdarza si to zawsze. Bywa, i
uczuciu ciepa towarzyszy lekkie zarumienienie skry. Cz-
ciej jednak widywaem chorych uskarajcych si na odczu-
wanie podwyszonej temperatury w jakim rejonie ciaa, cze-
go jednak nie udawao si potwierdzi bezporednim bada-
niem palpacyjnym.
Uczucie ciepa pojawiajce si po zabiegu jest reakcj
bardzo podan i dobrze rokujc. Uczucie to pojawia si przebieg choroby. Niewielki, bo CZST sabo reaguje na le-
jednak niezalenie od rodzaju zabiegu, niezalenie od miej-
sca zabiegowego. Nie posiadamy wic moliwoci wywoy-
wania tej podanej reakcji w sposb zamierzony.
4. Uczucie chodu.
W odbiorze subiektywnym CZST moe demonstrowa si
take uczuciem chodu a nawet zimna w niektrych czciach
ciaa. Gdy idzie np. o koczyny mona wwczas podejrze-
wa chorob naczy. Badania obiektywne zazwyczaj nie po-
twierdzaj takich podejrze. Zreszt zimno bywa przez nas
odczuwane take w niektrych miejscach tuowia, gowy itd.
Podobnie jak w przypadku podwyszonej temperatury ciaa
tak i tutaj palpacyjnie moemy niekiedy potwierdzi nisz
temperatur danej okolicy. Jednak znacznie czciej tego nie
potwierdzamy.
Wane jest oczywicie to co czuje chory i dlatego w oce-
nie sprawnoci leczniczej powinna si liczy przede wszyst-
kim jego subiektywna ocena wasnego samopoczucia.
Subiektywne uczucia chodu lub podwyszonej tempera-
tury chory moe lokalizowa nie tylko na powierzchni ciaa
ale take wewntrz koczyn, tuowia czy gowy. Te dolegli-
woci trzeba zalicz do reakcji oglnoustrojowej na dekom-
pensacj czynnociow. S przy tym trudnym ale dobrym
wskazaniem do terapii zaburze czynnoci narzdu ruchu.
5. Obrzki, wysiki.
W CZST zdarzaj si te takie reakcje na dysfunkcje na-
rzdu ruchu jak obrzki a nawet wysiki. Obrzki tego po-
chodzenia najczciej spotyka si w rejonie staww skoko-
wych i dolnych czci podudzi, staww kolanowych, palcw
rk i w niektrych czciach twarzy (np. pod oczami). Mog
take wystpowa w innych miejscach. Podobnie jak z tem-
peratur ciaa moemy je zobaczy i zbada palpacyjnie. By-
waj jednak chorzy, ktrzy jedynie uskaraj si na nieprzy-
jemne uczucie opuchnicia, obrzku natomiast w badaniu trud-
no jest to potwierdzi. Obrzki do czsto zmieniaj si na-
tychmiast pod wpywem zabiegu. Np. odruchowe obrzki w
rejonie staww skokowych i podudzi dobrze reaguj szyb-
kim zmniejszaniem si na prac z tkankami okoostawowymi
stawu biodrowego, stawu krzyowo biodrowe. Obrzki, a
nawet wysiki w stawie kolanowym miewaj cechy opisane-
go przez Maignea tzw. zespou pseudokotkowego. Przez
prac z segmentem L4/L5 oraz ze stawem biodrowym obrz-
ki te mog zmniejszy si w jednej chwili. Wysiki wcha-
niaj si duej w cigu godzin a nawet kilku dni po zabie-
gu.
Stany zapalne? Stany miejscowo zapalne?
Powysze cechy patologicznej aktywnoci biologicznej
sycznym diagnozowane s jako stany zapalne albo stany miej-
scowo zapalne. Poszukuje si wwczas usilnie ich rde po-
chodzenia organicznego. Z takiego te przekonania jako
stany zapalne bywaj leczone. Dobrym na to przykadem jest
bl okcia zwany epikondylalgi a kwalifikowany jako zapa-
lenie nadkykcia koci ramiennej i nazywane epicondylitis.
Jak wiadomo leczenie tej przypadoci jest bardzo trudne a
stosowane rodki przeciwzapalne maj niewielki wpyw na
czenie rodkami chemicznymi lub nie reaguje na nie wcale
poniewa nie jest stanem zapalnym!. Reaguje natomiast bar-
dzo dobrze na procedury biomechaniczne czy odruchowe,
szczeglnie o cechach miejscowego szoku tkankowego. Tu-
taj reakcje na zabieg manualny s prawie natychmiastowe.
Nie wida jednak takich reakcji w przypadkach rzeczywistych
stanw zapalnych pochodzenia organicznego. W takich ra-
zach leczenie manualne moe ewentualnie by stosowane ale
jako wspomaganie leczenia przeciwzapalnego. Cho i tutaj
nie wida wyranej granicy. Na przykad w chorobach reu-
matycznych, o niepodwaalnej diagnozie wynikajcej z ba-
da obiektywnych, take widywaem reakcje pozytywne na
zastosowane zabiegi manualne typu odruchowego. Reakcje
te bywaj natychmiastowe, jak w przypadkach dolegliwoci
pochodzenia czynnociowego. Na podstawie zdobytych do-
wiadcze mog ostronie stwierdzi, i dobrym leczeniem
organicznych stanw zapalnych byaby odpowiednia kombi-
nacja leczenia farmakologicznego oraz manualnego. To jed-
nak jest przyszoci i wymaga dobrej woli do wzbogacenia
sposobu mylenia odpowiednich specjalistw a nastpnie grun-
townej pracy badawczej.
Podranienie
Czynnociow zmian stanu tkanek, ze wzgldu na jej
cechy w badaniu palpacyjnym, z powodzeniem mona nazy-
wa podranieniem. I cho termin ten nie w peni, jak si
dalej okae, obejmuje cechy CZST, to dla celw praktycz-
nych mona uywa tych dwch poj jako synonimy. Nale-
y tylko pamita, e stan podranienia, czyli nadmiernej
wraliwoci na ucisk, nie musi wywoywa dolegliwoci. One
pojawiaj si wycznie w fazie klinicznej zaburzenia. Pod-
ranienie spotykamy natomiast take w fazie subklinicznej.
Trzy fazy rozwoju biologicznej aktywnoci
czynnociowej zmiany stanu tkanek w narzdzie
ruchu
Aktywno biologiczna zmieniajcych swj stan tkanek
wyraa si nie tylko wyej przedstawion charakterystyk.
Powysze cechy w badaniu palpacyjnym, ogldowym ua-
twiaj nam jedynie zidentyfikowanie danej, aktywnej biolo-
gicznie tkanki. O wiele istotniejsz waciwoci tkanki, lub
zespou tkanek, jest to, e kada z nich moe wywoa swo-
isty dla siebie obraz dolegliwoci. Inaczej mwic: obraz re-
akcji osobowoci ludzkiej na CZST. Jest to, moim zdaniem,
11
podstawowa wiedza w zrozumieniu patogenezy czynnocio-
wej oraz podstawowa wiedza dla zdobycia umiejtnoci sku-
tecznej profilaktyki choroby jak i jej leczenia.
Kada tkanka, aktywna w patologii czynnociowej
narzdu ruchu, wytwarza swj wasny obraz dolegliwo-
ci. Najczciej wystpujcym objawem jest bl o odpowied-
niej dla danej tkanki charakterystyce i topografii. Ponadto
reakcjami na CZST s take objawy wegetatywne jak np. za-
sabnicia, omdlenia, zawroty, migreny, mdoci, odruchy
wymiotne i wiele innych. W reakcjach na CZST mog take
pojawiaj si zaburzenia czynnoci narzdw wewntrznych,
w tym narzdw miednicy maej i rejonu trzewioczaszki. Po-
jawiaj si take inne reakcje na CZST, o czym dalej.
Zdrowe tkanki okoostawowe, poddane presji przeci-
e statycznych, zmieniaj swj stan, gdy wyczerpi si zdol-
noci adaptacyjne osobowoci. Przyjmuj wwczas cechy
patologicznej aktywnoci biologicznej w trzech fazach.
1. Faza ukrytych zaburze czynnoci narzdu ruchu.
Gdy idzie o przyczyny biomechaniczne dotycz one przede
wszystkim maych dzieci, cho niekiedy mona je dostrzec
take u osb dorosych. Najczstszym powodem jest tutaj
pominicie fazy raczkowania przez dziecko uczce si cho-
dzi. Pojawia si skono, skrcenie miednicy z wszystkimi
nastpstwami. Dokadnie opisa to K. Lewit (5). Inn grupa
przyczyn opisa Mau charakteryzujc skolioz wczesnodzie-
cic. Z pewnoci istniej te inne przyczyny ukrytych za-
burze czynnoci ruchowych o podou biomechanicznym.
Drug grup przyczyn ukrytych zaburze czynnoci ru-
chowych, w tej i w innych fazach CZST, s przyczyny psy-
chogenne. One w gruncie rzeczy dotykaj ju dzieci starsze,
modzie oraz dorosych. Przez utrwalone wzorce reagowa-
nia na stres dochodzi do miejscowego lub uoglnionego nad-
miernego napicia spoczynkowego mini i innych tkanek
anatomicznie z nimi zwizanych. Jest to pocztkiem minio-
wej nierwnowagi statycznej. Od niej rozpoczyna si proces
powstawania fizycznych mechanizmw psychogennoci, po-
cztkowo bezobjawowo zaburzajcych ruchomo stawow.
Na przykadach rnych zespow zaburze pokazane zostan czciej dotyczy to staww midzywyrostkowych krgosu-
dalej poznane fizyczne mechanizmy psychogennoci, ich pa-
togeneza, obraz kliniczny oraz zasady terapii.
Ukryte zaburzenia czynnoci ruchowych narzdu ruchu
to taka faza choroby czynnociowej, w ktrej nie doszo jesz-
cze do zmiany stanu tkanek. Zaburzenia te moemy do do-
brze zobaczy i zbada poprzez ocen biomechaniki ruchu,
bd czynnoci statycznych, w poszczeglnych stawach. Do-
tyczy to przede wszystkim segmentw ruchowych krgosu-
pa a wrd nich najczciej Coo/C1, C1/C2, staww krzyo-
wo biodrowych, staww biodrowych oraz niekiedy innych
staww koczyn. I tutaj wielokrotnie stwierdzaem, e zabu-
rzenia biomechaniki ruchu oraz czynnoci statycznych, czyli
stany odbiegajce od tzw. normy, nie zawsze powodoway
CZST. Mam przekonanie, oczywicie na poziomie hipotezy,
i tak sytuacj stwarza sam organizm dla skompensowania
innych zaburze, ktrych nie potrafimy zbada, dostrzec. W
ten sposb prawdopodobnie osobowo stwarza sobie warunki
do takiego utrzymywania homeostazy, ktre nie wymaga do-
datkowego wydatkowania energii i zasobw organizmu. Stan
taki mona by nazwa: nieaktywnymi biologicznie zaburze-
niami czynnoci ruchowych..
Druga sytuacja to taka, kiedy to ukryte zaburzenia czyn-
noci ruchowych pojawiaj si w skutek przecie czy te
12
urazw. Dobrym przykadem mog tu by wady postawy cia-
a czyli przecienia statyczne antygrawitacyjne oraz psycho-
genne, a take ich kombinacje. Do urazw mona zaliczy
urazy okooporodowe, upadki itp. W takich przypadkach or-
ganizm, aby utrzyma homeostaz, musi wydatkowa pewn
ilo swoich zasobw na podtrzymywanie rwnowagi, ktrej
nie zaplanowa, nie przewidzia. Ilo tych zasobw jest
oczywicie ograniczona, dlatego stopniowo tkanki ulegaj
przecieniu i zaczynaj zmienia swj stan. Pojawia si faza
subkliniczna CZST.
2. Faza stanw subklinicznych.
Faz stanw subklinicznych praktycznie mona od-
nale u wikszoci zdrowych ludzi. Nie odczuwamy jeszcze
adnych dolegliwoci ale pojawiaj si ju wyrane oznaki
zaburze czynnoci narzdu ruchu, ktrych obecno moe-
my stwierdzi prostym badaniem. Jeszcze dolegliwoci nie
wystpuj poniewa organizm posiada nadal zdolnoci ada-
ptacyjne. Kosztuje to go jednak pewn ilo energii i zaso-
bw by w tej sytuacji utrzyma zdrowie. Pojcie zdrowia jest
tutaj zreszt pojciem bardzo wzgldnym poniewa zwiastu-
ny objaww trudno zakwalifikowa do stanw zdrowia lub
choroby. Za przykad mog posuy takie objawy jak: nie-
wielkie, chwilowe pobolewania, uczucie zmczenia, niedo-
statku energii, sabe moliwoci skupiania uwagi, senno, brak
zainteresowa, oglnie nie najlepsze samopoczucie na grani-
cy depresyjnoci, skonnoci do infekcji, niski popd pcio-
wy, niewielkie zapotrzebowanie na ruch, draliwo itd. itp.
Stany takie mog pojawia si sporadycznie, okresowo
lub trwa nieprzerwanie caymi latami sprawiajc wraenie
cech charakterologicznych danej osoby.
Symptomatyczne w fazie stanw subklinicznych jest
jednak to, e w badaniu palpacyjnym moemy odnale
wszystkie opisane wyej cechy aktywnoci biologicznej tka-
nek. Jedynie obrzki i wysiki powinny zosta zakwalifiko-
wane ju do stanw klinicznych. Znajdujemy wic nadmiern
wraliwo uciskow, nadmierne napicie miejscowe, czasem
podwyszon temperatur w tkankach okoostawowych. Naj-
pa, staww krzyowo biodrowych, staww biodrowych, sta-
ww uchwy (1, 5, 12). - Wszystkie one posiadaj w badaniu
palpacyjnym, swoiste dla siebie cechy dysfunkcji zarwno w
fazie subklinicznej jak i klinicznej. - Pojawiaj si te strefy
komrkowo - blowe w tkance podskrnej (6, 9, 11, 12) i to
zarwno w dermatomach z unerwienia grzbietowego jak
i brzusznego. One wyranie wskazuj na subkliniczne zabu-
rzenie czynnoci odpowiednich segmentw ruchowych kr-
gosupa. Wyranie wida ju ich zaburzenia czynnoci przy
czym nie wystpuj objawy chorobowe. Pozornie utrzymuje
si stan penego zdrowia.
Faza stanw subklinicznych pojawia si z nieustajcego
stymulowania negatywnego. Moe ona utrzymywa si cay-
mi latami a nawet dziesicioleciami. W wikszoci przypad-
kw przechodzi w faz kliniczn. Ale zdarza si te, e pozo-
staje w fazie subklinicznej. Z pewnoci jednak obcia or-
ganizm dodatkow strat energii niezbdn do nieustannej
kompensacji zaburze. W kadym przypadku celowe jest take
leczenie stanw subklinicznych. Ono powinno by celem ukie-
runkowanej profilaktyki.
W wikszoci jednak przypadkw organizm nie radzi so-
bie w nieskoczono z kompensowaniem stymulowania
negatywnego. Bodce, ktre ono wytwarza sumuj si i w
pewnym momencie, w sprzyjajcych temu okolicznociach,
dochodzi do przekroczenie granicy pobudliwoci klinicznej.
Dzieje si to w miejscach o zmniejszonej odpornoci na prze-
cienie. Czynnociowa zmiana stanu tkanek z fazy subkli-
nicznej przechodzi w faz kliniczn. W faz czynnych dole-
gliwoci i choroby.
3. Faza stanw klinicznych.
Rozpoznanie i zaprzestanie stymulowania negatywnego
jest podstawowym warunkiem powodzenia w profilaktyce jak
i w procesach zdrowienia. Jeli stymulowanie negatywne nie
ustaje, suma bodcw chorobowych unicestwia w pewnym
momencie zdolnoci kompensacyjne osobowoci co jest
bezporedni przyczyn przekroczenia progu pobudliwoci
klinicznej. Mwi osobowo a nie tylko narzd ruchu ne zaburzenia widzenia, trudne do zdefiniowania ze samo-
poniewa zasady sumowania bodcw z negatywnego sty-
mulowania w gruncie rzeczy dotycz wszystkich sfer oso-
bowoci. - Bodcem przekraczajcym w narzdzie ruchu
okazuje si zazwyczaj banalny, niewielki, faszywy ruch
gow czy tuowiem, jakie dwignicie, przechodzenie, ba- Choroba na poziomie zwiastunw moe niekiedy utrzymy-
hy uraz, zmiana pogody, zdenerwowanie, jakie silniejsze prze-
ycie itp. Bodce przekraczajce s tak niewielkie w swoim
bezwzgldnym nateniu i sile, e gdyby nie cay, wczeniej-
szy proces przygotowania narzdu ruchu w sensie negatyw-
nego treningu nasilajcego stan subkliniczny, nie zrobiyby
na organizmie adnego wraenia. Bodcem przekraczajcym
moe okaza si take okres cikiej pracy fizycznej, szcze-
glnie wtedy, kiedy dana osoba nie bya fizycznie przygoto-
wana do takiego obcienia. Np. spotyka to urzdnikw, kt-
rzy zaczynaj wasnymi rkami budowa swj dom. Nawet
cia moe spowodowa przekroczenie progu pobudliwoci
klinicznej w jakim miejscu narzdu ruchu.
Trzeci sposb inicjowania fazy stanu klinicznego to dwi-
gnicie duego ciaru wyzwalajce silny bl. I tutaj nie mia-
oby to miejsca, gdyby wczeniej, w fazie subklinicznej, a
dodatkowo z uatwie zmianami strukturalnymi, nie powstay
w narzdzie ruchu miejsca o zmniejszonej odpornoci na prze-
cienie. Przekroczenie progu pobudliwoci klinicznej wy-
zwala objawy w postaci dolegliwoci. U jednych dolegliwo-
ci narastaj w procesie trwajcym niekiedy wiele lat w po-
staci okresowych nawrotw nasilajcych si z biegiem czasu,
u innych pojawiaj si nagle. Czowiek dotd zdrowy zaczy-
na chorowa jak za dotkniciem zej rdki czarodziejskiej.
To budzi zdumienie szczeglnie u osb aktywnych fizycznie.
Po przekroczeniu progu pobudliwoci klinicznej pojawiaj
si stany:
a. podostre
b. ostre
c. przewleke.
Dotyczy to nie tylko blu ale take objaww wegetatyw-
nych oraz zaburze czynnoci narzdw wewntrznych, wrd mie autoterapii.
nich szczeglnie narzdw miednicy maej. Jak wczeniej ju
zasygnalizowaem, za kady objaw, za kad dysfunkcj od-
powiada konkretna struktura anatomiczna w narzdzie ruchu.
Ich charakterystyce powicone zostanie specjalne miejsce.
Wane jest by przyj do wiadomoci, i to nie zaburzenie
ruchu jest przyczyn CZST, a w lad za ni objaww i chorb
lecz odwrotnie. CZST jest przyczyn zaburze ruchomoci
stawowej, ktra jest tylko jednym z jej objaww. To wanie
czynnociowa zmiana stanu tkanek i ich patologiczna aktyw-
no biologiczna, ograniczaj bd znosz gr stawow i w
nastpstwie ruch fizjologiczny. W leczeniu wic zaburze
czynnoci narzdu ruchu nie ma sensu odblokowywanie
zablokowanego stawu lecz ma sens fizjologiczny uzyska-
nie dostpu do aferencji, w jakikolwiek sposb, by patolo-
giczn zmian stanu tkanek doprowadzi do procesu norma-
lizacyjnego! Segment ruchowy krgosupa czy unieruchomio-
ny blem lub oporem staw czsto odzyskuje ruchomo pra-
wie natychmiast. Licznych przykadw dostarcza codzienna
praktyka.
Zwiastuny
Na pograniczu fazy subklinicznej i fazy klinicznej nie-
rzadko pojawiaj si tzw. zwiastuny dolegliwoci. S to ja-
kie niewielkie pobolewania, ladowe zasabnicia, minimal-
poczucie itd., itp. Chorzy na og dobrze znaj zwiastuny
swoich dolegliwoci. Uprzedzaj one np. o majcym nastpi
postrzale ldwiowym czy szyjnym, ataku migreny, zawro-
tw, blu plecw, koczyn, gowy itd. Chocia nie zawsze.
wa si przez dugi czas, nawet cae lata. Tutaj za przykad
znw mona przytoczy staw biodrowy, gdzie wanie per-
manentne uczucie oglnego zmczenia sygnalizuje obecno
zaburze czynnoci tego stawu, ktrych rozwj nieuchronnie
prowadzi do przekroczenia progu pobudliwoci klinicznej.
Praktycznie kady objaw kada dolegliwo posiada swoje
bardziej lub mniej wyrane zwiastuny. S one typowe w mi-
grenach wegetatywnych a take przecieniowych. Ostre do-
legliwoci blowe rejonw: ldwiowo krzyowego, l-
dwiowego, piersiowego krgosupa, karku, najczciej by-
waj wyprzedzane zwiastunami. Te niewielkie objawy z po-
granicza fazy klinicznej i subklinicznej niekoniecznie musz
trwa tu przed atakiem blu lub objaww wegetatywnych,
cho bywa tak do czsto. Pojawiaj si one i znikaj na
przemian na dugi niekiedy czas przed stanami ostrymi. Cho-
rzy stwierdzaj, e z takimi dolegliwociami mog y bez
adnych problemw i lekcewa je. Zwiastuny czsto poja-
wiaj si take ponownie po ustpieniu ostrych czy chronicz-
nych dolegliwoci. Niestety i teraz, po jakim czasie, znw
bywaj lekcewaone. Fakty lekcewaenia zwiastunw z pew-
noci naley zaliczy do bdw i niedostatkw leczenia.
Pogranicze fazy subklinicznej i klinicznej jest bowiem bar-
dzo dobrym okresem do wdroenia efektywnej terapii. Teraz
przecie trwaj warunki do dobrego rozpoznania negatyw-
nego stymulowania. Mona dobrze zidentyfikowa struktury
anatomiczne bdce w stanie podprogowego podranienia i
wdroy bardzo skuteczn terapi, uprzedzajc niejako poja-
wienie si fazy klinicznej. Chory nie traci zdolnoci do pracy,
jest sprawny a leczenie tanie lub nie kosztuje zgoa adnych
pienidzy poniewa moe by kontynuowane w domu w for-
Lekcewaenie zwiastunw posiada take swoje zna-
czenie kulturowe: wymaga si od nas bymy byli przede
wszystkim twardzi ale take silni, sprawni, nie okazywali
saboci, uczu, nie poszukiwali pomocy, mwili zawsze OK,
niezalenie od tego, e czujemy si coraz gorzej lub zgoa
le! Prawdziwy mczyzna (a teraz take kobieta) nie pacze!
Cakowicie wypaczone pojcie mstwa! Tak postaw wdra-
a si nam od dziecistwa co generalnie owocuje jedynie tym,
e coraz gorzej rozumiemy swoje ciao, swj organizm a po-
13
tem samych siebie! Nie suchamy i w kocu nie rozumiemy
jzyka, w ktrym zwraca si do nas nasza osobowo. W grun-
cie rzeczy stajemy si mieszni - sztuczni twardziele. Twar-
dziele, ktrych mona dotkliwie zrani samym tylko spojrze-
niem, nie mwic ju o innym oru, grubszego kalibru. Tak
zewntrznoci pokrywamy jedynie swoje lki i kompleksy
nie majc rzeczywistej odwagi spojrze problemowi prosto
w oczy i zmierzy si z nim skutecznie i raz na zawsze, za-
czynajc od podstaw.
Dlaczego nie moemy si wyleczy?
Od lat prowadzone na caym wiecie badania skuteczno-
ci leczniczej zaburze czynnoci narzdu ruchu, w tym przede
wszystkim krgosupa, wykazuj niezadowalajc skuteczno waniu itp. Pooenie koci w stawie nie ulega zmianie. Mo-
tego leczenia. Dotyczy to w rwnej mierze leczenia klasycz-
nego jak i leczenia wdraanego przez rne systemy medycy-
ny manualnej.
Skada si na to kilka przyczyn. Najistotniejsza jed-
nak to ta, e w kadym z tych systemw, czy modelu terapii,
proces leczniczy koczy si na opanowaniu incydentu blo-
wego bd wegetatywnego itd. Uywajc poj z modelu ho-
listycznego medycyny manualnej, mona powiedzie, i le-
czenie koczy si na wyciszeniu objaww i sprowadzeniu
stanu chorego do fazy subklinicznej. Choroba mija pozornie;
objawy znikny ale w tej fazie tkanki nadal utrzymuj swoj
aktywno patologiczn. Niemniej chwilowe choby opano-
wanie dokuczliwych objaww zadowala zarwno leczcego
jak i samego chorego. Niezwyky paradoks. Na dalsze lecze-
nie nie ma pienidzy ale przede wszystkim nie ma motywacji
z adnej ze stron. A przecie stan subkliniczny trwa dalej;
zazwyczaj stymulowanie negatywne nie ustaje bo nikt nie zaj-
muje si jego rozpoznaniem i wyciszeniem. A wic jest to
tylko kwesti czasu kiedy to wyleczony chory zacznie cho-
rowa ponownie. Jak wyej wspomniaem, nie znam innego
systemu medycyny manualnej, czy sposobw leczenia ruty-
nowego, ktre by uwzgldniay ten fakt. Prawdziwy powrt
do zdrowia powinien si rozpocz dopiero teraz, po wyjciu
z fazy klinicznej zaburzenia. Co prawda ma on cechy profi-
laktyki, w ktr w obiegowym pojciu nie warto inwestowa.
Podczas gdy najtaniej i najskuteczniej leczenie przebiega wa-
nie w tej fazie, czyli w subklinicznej fazie CZST.
Biomechaniczne nastpstwa czynnociowej
zmiany stanu tkanek
Zmiana stanu tkanek okoostawowych wywouje swoiste
nastpstwa w biomechanice ruchu danego stawu lub zespou
staww. I tutaj mona wymieni:
- ograniczenie lub zniesienie gry stawowej (ruchomoci
parafizjologicznej)
- ograniczenie bd zniesienie ruchomoci fizjologicznej.
W obu przypadkach zaburzenie to moe by ogranicze-
niem lub zupenym zniesieniem ruchu z powodu blu, z po-
wodu oporu lub z powodu obu tych czynnikw wystpuj-
cych jednoczenie. Ograniczenia ruchomoci stawowej s
wtrne w stosunku do czynnociowej zmiany stanu tkanek.
S ich nastpstwem. Jeli dotyczy to nadawcw (patrz da-
lej), jak np. staww midzywyrostkowych krgosupa, staww
krzyowo biodrowych czy staww biodrowych, dochodzi
moe do rnorodnych nastpstw wtrnych w stosunku do
stanu wyjciowego. W momencie, gdy zaburzenie biomecha-
14
niki stawu ju zaistniao, napdza ono i dynamizuje wtrnie
proces CZST. Pojawia si trudny do indywidualnego zbada-
nia mechanizm samopodtrzymujcy. Celem naszego postpo-
wania leczniczego nie powinno by odblokowanie stawu,
nastawienie krgosupa, wcinicie dysku itp. Celem uru-
chamianego procesu leczniczego powinno by najpierw ze-
pchnicie CZST ze stanu klinicznego w stan subkliniczny. W
zalenoci od indywidualnej sytuacji moemy to osign
zabiegiem biomechanicznym, zabiegiem odruchowym czy
nawet sownym.
W zabiegu biomechanicznym z impulsem, gdy przekra-
czamy granic fizjologiczn ruchu i sycha charakterystycz-
ny trzask nic nie ulega przesuniciu, nastawieniu odbloko-
na jedynie domniemywa, e zabieg ten gdzie wewntrz sta-
wu wywoa kompresj a gdzie indziej trakcj. Poprzez impuls
dochodzi do przekroczenia granicy fizjologicznej ruchu i
prawdopodobnie do takiego samego zjawiska jak np. podczas
igoterapii, czyli do miejscowego szoku tkankowego wzbu-
dzajcego odpowiedni aferencj. Skuteczno zabiegw bio-
mechanicznych, koczonych impulsem, od wiekw bya i jest
obecnie, zadziwiajca. Wida to w caej historii medycyny
manualnej. Jednake impuls (dawniej: manipulacja) le wy-
konany, przysporzy medycynie manualnej wielu wrogw.
Spowolni jej postp. Doprowadza do powika z konsekwen-
cjami miertelnymi wcznie. Cho bardzo skuteczny, nie
powinien by wykonywany za wszelk cen. Tym bardziej,
e w modelu holistycznym medycyny manualnej mamy do
dyspozycji inne, bezpieczne strukturalnie zabiegi, o tej samej
lub wikszej nawet skutecznoci. Ich najwiksze walory to:
dobry dostp do aferencji i bezpieczestwo. Prowadzony w
tej konwencji proces leczniczy jest znacznie bardziej dyna-
miczny, szybszy od procesu chorobowego. Uwzgldnia bo-
wiem i wykorzystuje naturalne tendencje osobowoci, ktre
s silniejsze w kierunku zdrowienia anieli chorowania.
Strukturalne nastpstwa czynnociowej zmiany
stanu tkanek: zwyrodnienie artroza
Procesy zwyrodnieniowe w stawach, w sensie tzw. artro-
zy pierwotnej, s jednym z objaww czynnociowej zmiany
stanu tkanek. Przypomn tylko, e do wymienionych ju ob-
jaww CZST zaliczylimy: bl, objawy wegetatywne, zabu-
rzenia ruchomoci stawowej, zaburzenia czynnociowe na-
rzdw wewntrznych. Doczamy artrozy pierwotne. Nie
moemy wic teraz powiedzie, e np. przyczyny koksartro-
zy pierwotnej s nieznane. Kad artroz pierwotn mona
przewidzie, mona jej skutecznie zapobiega, mona wystar-
czajco wczenie zobaczy skonnoci do jej wystpowania!!!
Artrozy to upiorny problem spoeczny, ktremu mona i
naley skutecznie si przeciwstawi! Cakowite szanse mamy
jedynie w fazie subklinicznej zaburzenia.
Skonnoci do pojawienia si artrozy
Inn reakcj na CZST jest pierwotny proces zwyrodnie-
niowy stawu. Na dugie lata przed pojawieniem si pierw-
szych cech artrozy trwa zmiana stanu tkanek przebiegajca w
fazie subklinicznej. Artroza powstaje w szczeglnych warun-
kach funkcjonowania stawu. Te szczeglne warunki to przede
wszystkim wrodzone lub nabyte ograniczenie ruchomoci,
przede wszystkim ruchomoci parafizjologicznej, w postaci
tzw. gry stawowej (3, 9). Niektrzy rodz si ze skonnocia-
mi do artrozy przez dziedziczenie zwartej budowy staww.
Jest ona zwizana z tzw. miednic przcieniow (wg Gutma-
na za Lewitem - 5). Przykady takiej strukturalnej skonnoci
podam niej. Ta zwarto wzmaga si w drodze kombina-
cji wrodzonych cech strukturalnych ze specyficznymi wzor-
cami ycia. Te wzorce powoduj, e wskutek stresu reaguje-
my nadmiernym napiciem konkretnych mini w konkret-
nym miejscu. Po pewnym okresie powtrze powstaje zwy-
ky odruch warunkowy, wywoujcy patologiczne zmiany w
czynnoci. Przypomina to izometryczny trening siowy, kt-
ry, jak kady trening siowy, zwiksza wprawdzie bezwzgldn
si mini ale jednoczenie skraca ich brzuce zblia ich jednak cakowicie niewystarczajce. Zdecydowanie wikszym
przyczepy do siebie, powoduje zmniejszanie si elastyczno-
ci, sztywnienie w rejonie staww, przyspiesza zniedonie-
nie. Ze wzgldu na swoje cechy, treningowi takiemu podda-
wane s przede wszystkim tzw. misnie toniczne (5, 11, 12,
13). Niepomiernie wzrasta ich aktywno. Polega to na tym,
e na niewielki bodziec reaguj one gwatownym skurczem,
ktry po ustaniu bodca, w kocu na stae pozostaje w ciele,
jako nadmierne napicie spoczynkowe. Wyraa si to cako-
wit nieumiejtnoci ruchu biernego (brakiem eutonii). Prak-
tycznie minie te pozostaj w stale podwyszonym napiciu
spoczynkowym. W kocowej fazie treningu staje si ono
wprost proporcjonalne do natenia kbicych si myli. W
gruncie rzeczy u takich osb od dawna ustay obiektywne przy-
czyny zewntrzne stresu. W tej fazie kada negatywna myl
jest bodcem do dalszego napicia mini mikrourazem. I
nie ma w tym przesady. U kadego z nas harmonia w ciele,
ktr rozumiem jako miniow rwnowag statyczn, jest zasadniczej funkcji: zginaniu i prostowaniu bior udzia mi-
wyrazem umiejtnoci panowania nad mylami, jest wyrazem
harmonii uczu (8, 10, 11, 12, 13). W anatomicznych struk-
turach okoostawowych pojawiaj si opisane wyej cechy
CZST. W stawach typu przecieniowego atwo dochodzi do
dystrofii i artrozy, przy czym rwnolegle moe dochodzi do
pojawiania si innych objaww. Mam tutaj na myli bl oraz
reakcje wegetatywne.
Na wzrost aktywnoci mini tonicznych pojawia si
odwrotna reakcja ich antagonistw, ktre maj cechy mini
fazowych (5, 11, 12, 13). W drodze hamowania wtrnego
one z kolei reaguj osabieniem i zwiotczeniem. Ich sia i ak-
tywno malej. Opisane to ju zostao w postaci zespou hi-
perlordozy ldwiowej. Pojawia si tzw. miniowa nierw-
nowaga statyczna (5, 11, 12, 13). W nastpstwie, gdzie w
stawie, cz tkanek okoostawowych podlega chronicznie
trakcji inna cz kompresji. Pojawia si CZST wraz z jej
patologiczn aktywnoci biologiczn. Ten mechanizm doty-
czy przede wszystkim krgosupa oraz staww biodrowych.
Artroza staww koczyn
W stawach koczyn artrozy pierwotne pojawiaj si ra-
czej tam, gdzie minie uruchamiajce staw s w wikszoci
miniami tonicznymi a ponadto pracuj jako antagonici. Jeli
minie toniczne speniaj funkcje antagonistw to ich jedno-
czesne napicie niezwykle mocno dziaa w kierunku zwiera-
nia stawu. Tkanki okoostawowe i rdstawowe poddawane
s niebywaej kompresji. Zaburza to nie tylko krenie ale
take osmoz. atwo wzbudza si w takich warunkach dys-
trofia. Doskonaym przykadem moe tu by staw biodrowy
oraz staw kolanowy.
Staw biodrowy w wikszoci uruchamiany jest przez mi-
nie toniczne. S to: biodrowo ldwiowy, prosty uda, przy-
wodziciele, gruszkowaty, grupa kulszowo goleniowa. Ich
fazowymi antagonistami s tylko minie poladkowe oraz
napinacz powizi szerokiej. Cho ten ostatni wprawdzie, w
niektrych przypadkach take zachowuje si jak misie to-
niczny. Na staw biodrowy zatem, w zdecydowanej przewa-
dze dziaaj minie toniczne. Gdy wic pojawia si jakie-
kolwiek zaburzenie czynnoci, wszystkie one zwikszaj swoj
aktywno, w zgodzie z cech mini tonicznych. Dziaaj
wic kompresyjnie na staw i zdecydowanie przeciaj sta-
tycznie struktury okoostawowe stawu biodrowego. Aby
zmniejszy dynamik koksartrozy rutynowo zaleca si uy-
wanie kul dla odcienia stawu biodrowego. Okazuje si to
przecieniem jest nadmierne napicie spoczynkowe mini
uruchamiajcych ten staw. Dlatego najwaniejsz ochron
przed przecieniem jest zredukowanie nadmiernego napi-
cia spoczynkowego tych mini. Temu suy edukacja w za-
kresie roli nadmiernego napicia spoczynkowego oraz trening
eutonii. Miniowa rwnowaga statyczna oraz zmniejszenie
nadmiernego napicia spoczynkowego mini decyduj o zre-
dukowaniu przecienia statycznego. Przestrzeganie tej za-
sady przynosi konkretne korzyci w leczeniu wszystkich faz
zaburze czynnoci tego stawu, jak i we wszystkich stopniach
zaawansowania koksartrozy. Obowizuje take w profilakty-
ce koksalgii oraz koksartrozy.
Staw kolanowy pada take ofiar nadmiernego napicia
spoczynkowego wasnych mini. W reakcjach pojawia si
nie tylko bl czy chondromalacja ale take artroza. W jego
nie toniczne. W zginaniu grupa kulszowo goleniowa, w
prostowaniu prosty uda. Nadmierne napicie spoczynkowe
tych mini, do ktrego naley doda niekiedy skurcz mi-
nia podkolanowego, dziaa wybitnie zwierajco na ten staw.
Pojawiaj si wszystkie cechy CZST. Trening siowy, jak ju
wiemy, wzmaga aktywno i si mini tonicznych, skraca
ich dugo i zwiksza napicie spoczynkowe, a zatem prze-
cienie statyczne struktur okoostawowych. Dlatego wzmac-
nianie siy prostownikw kolana w celu poprawienia jego
sprawnoci nie ma sensu fizjologicznego poniewa nie po-
prawia gry stawowej a raczej ma tendencje do jej dalszego
ograniczania. Sprzyja zatem dystrofii i w nastpstwie gonar-
trozie.
Staw ramienny otoczony jest i uruchamiany w wikszo-
ci przez minie fazowe. Jedynym tonicznym jest misie
piersiowy wikszy. Rzadko wida proces zwyrodnieniowy tego
stawu. Jego dysfunkcje w biomechanice nie demonstruj si
wzrostem aktywnoci miniowej i w nastpstwie zwiksze-
niem si zwierajcych staw, dziaajcych kompresyjnie na ele-
menty stawowe. W dekompensacji czynnociowej pojawiaj
si tutaj cechy nadruchomoci, ktre wszyscy znamy.
Tak wic cay opisany powyej proces powstawania i da-
lej rozwoju artrozy dokonuje si w wyniku indywidualnej
kombinacji cech strukturalnych oraz negatywnego stymulo-
wania. Inaczej moemy je nazwa osobistym treningiem ne-
gatywnym. Kady z chorych jest jego autorem. Dla biologii
nie ma to znaczenia, e na og dzieje si to w sposb nie-
uwiadomiony.
Proporcjonalnie do wzrostu aktywnoci i napicia mi-
ni, ronie take napicie struktur cznotkankowych otacza-
15
jcych staw a bdcych czynnociowo i anatomicznie zwi- go uda wzmagaj przykurcz zgiciowy stawu biodrowego,
zanych z dan grup miniow. Uwaam zreszt, i struktu- przywodziciele ograniczaj odwodzenie itd. Dla kadego z
ry cznotkankowe posiadaj zdolno do kurczenia i obkur- tych mini mona przeledzi psychogenny mechanizm prze-
czania si podobnie jak minie, cho w znacznie mniejszym ciajcy statycznie a take antygrawitacyjny, pseudokorze-
stopniu. W nastpstwie statycznych przecie miniowych niowy (zesp segmentu ruchowego krgosupa) a take ko-
przede wszystkim tutaj dochodzi do CZST, atrofii i dalej zwy- rzeniowy. Ten ostatni wystpuje bardzo rzadko. Struktura bar-
rodnienia. dziej elastyczna, kongruentna z miednic typu wysoko zasy-
milowanego, jest znacznie bardziej odporna na takie
Koksartroza przecienie; mniej reaguje artroz, bardziej blem i objawa-
Dobrym przykadem negatywnej kombinacji skonnoci mi wegetatywnymi.
strukturalnych i wzorcw reagowania na stres jest typ budo-
wy miednicy o strukturalnych cechach przecieniowych (wg Gonartroza
Gutmana za Lewitem - 5). Gutman nazwa j miednic ho- Kolejnym dobrym przykadem reakcji artroz na CZST
ryzontaln lub miednic koksartrotyczn. Cechy szczegl- jest proces zwyrodnieniowy stawu kolanowego. Tysice ob-
ne, gdy idzie o zwarto staww, to strukturalne, wrodzone serwacji wskazuj na to, e i tutaj mamy do czynienia ze skon-
zmniejszenie ruchomoci staww biodrowych oraz staww nociami do wystpienia artrozy pierwotnej. Najczciej s
krzyowo biodrowych. Ta cecha rozciga si zreszt na one wrodzone ale mog by take nabyte. Skonnoci te na-
wszystkie stawy ciaa i wwczas mwimy, e w budowie s rastaj w miar zwikszania si napicia tkanek okoostawo-
one kongruentne w stosunku do typu miednicy. Niekongruen- wych kolana, i polegaj na systematycznym ograniczaniu jego
cje strukturalne tworz obszary i miejsca o zmniejszonej od- gry stawowej. Ruchomo parafizjologiczna kolana jest bar-
pornoci na przecienie (13). dzo bogata, jako e jest to staw paski. Kady, kto zajmuje si
Stawy biodrowe, jeli s kongruentne w stosunku do mied- t problematyk, atwo zauway wyrany zwizek pomidzy
nicy typu przecieniowego , posiadaj charakterystyczne jakoci i zakresami tej ruchomoci a nasileniem procesu
cechy, z natury ograniczajce ich ruchomo. Panewki takich zwyrodnieniowego.
staww s gbokie, obejmuj gowy koci udowych sigajc
swoimi krawdziami poza ich rednic w kierunku dobocz- Zwyrodnienie krgosupa
nym, nadmiernie stabilizujc je ksztatem. Ta cecha utrudnia, Artrozy krgosupa s take doskonaym przykadem na
a czsto uniemoliwia dystrakcj w stawie biodrowym. Brak niekorzystn kombinacj cech strukturalnych i wzorcw re-
dystrakcji wybitnie predystynuje go do procesu zwyrodnie- agowania na stres oraz grawitacj. Cho te mieszaj si tu-
niowego. Dystrakcja jest bowiem jedynym ruchem parafizjo- taj wyranie.
logicznym w stawie biodrowym, caoci jego gry stawowej. Zwyrodnienia i znieksztacenia pierwotne krgosupa s
Do tego wskie szpary stawowe (kongruentne w stosunku do nastpnym, znamiennym przykadem reakcji artroz na CZST.
typu miednicy przecieniowej) powoduj, e od zawsze Jak w innych stawach narzdu ruchu tak i w poczeniach
dany osobnik posiada mniejsze zakresy ruchu fizjologiczne- midzykrgowych krgosupa dominujc rol odgrywa prze-
go w stawie biodrowym, co jest dla niego indywidualn norm. cienie statyczne struktur okoostawowych. Artrozy krgo-
Ta strukturalna zwarto tkanek okoostawowych wybitnie supa najczciej lokalizuj si w tzw. przejciach midzyod-
wzrasta u osb o odpowiednim typie charakterologicznym. cinkowych, czyli w rejonach czynnociowych oraz anatomicz-
Typ ten mona by scharakteryzowa przede wszystkim jako nych przej jednego odcinka krgosupa w drugi. Tam ma
osobowo nieustpliw, sztywn, przywdcz, tak ktra miejsce zmiana biomechaniki ruchu. Np. skony do bokw
wszystko moe i potrafi, ktra sama zrobi najlepiej, innym wywouj inne reakcje rotacji (Lovett pozytywny / Lovett
nie ufa itp. negatywny). Tam te naturalne krzywizny krgosupa zmie-
Podobnie rzecz si ma ze stawami krzyowo biodrowy- niaj swoje ksztaty. Tworz si wic odcinki o zmniejszonej
mi (skb). W omawianym typie miednicy ich szpary stawowe odpornoci na przecienie. Dlatego najczciej spotykane ar-
s take wskie, w porwnaniu np. ze szparami skb miednicy trozy widzimy w odcinku szyjnym dolnym, w dolnym odcin-
wysoko zasymilowanej. S paskie, to znaczy, e odlego ku ldwiowym, w rejonie przejcia piersiowo ldwiowe-
pomidzy szpar grzbietow a szpar brzuszn (widziana w go, a take w rejonie przejcia gowowo szyjnego. Artrozy
rtg) jest niekiedy kilkakrotnie wiksza od tej samej odlego- pierwotne odcinka piersiowego krgosupa spotyka si znacz-
ci szpar skb w miednicy wysoko zasymilowanej, czyli w nie rzadziej, a jeeli wystpuj, to wywoany nimi proces znie-
miednicy o wrodzonych cechach duej ruchomoci stawowej. ksztacajcy jest wyranie mniejszy od spotykanego w pozo-
Tak zbudowany skb posiada znacznie mniejsz ruchomo w staych odcinkach. Znamienne jest, e w rejonach czstego
zestawieniu z cechami miednicy wysoko zasymilowanej. wystpowania artroz dominuj minie toniczne. Nale do
Sztywna i zwarta budowa staww powoduje, e s one nich: minie prostowniki gowy, minie karku, prostownik
bardzo wraliwe na przecienia statyczne. Kombinacja tych grzbietu w odcinku ldwiowym i biodrowo ldwiowy.
przecie ze struktur o zwartej budowie, szybko doprowa- Odgrywaj one szczegln rol w tworzeniu si mechanizmw
dza do procesu zwyrodnieniowego. fizycznych psychogennoci.
Przecienia statyczne dokonuj si, jak wiadomo poprzez Natomiast prostownik grzbietu w odcinku piersiowym oraz
minie. W przypadku stawu biodrowego ich przeciajce minie stabilizujce obrcz barkow od dou nale do mi-
dziaanie jest zdumiewajco zgodne z wzorcem torebkowym ni fazowych, s to: rwnolegoboczne, podopatkowe, cz
tego stawu. Na przykad, wzrost aktywnoci i przykurcz mi- porodkowa i wstpujca mini czworobocznych, najszer-
nia gruszkowatego ogranicza rotacj wewntrzn, skrcenie, sze grzbietu, obe, podgrzebieniowe.
czy choby przykurcz mm biodrowo - ldwiowego i proste-

16
 Szczegln rol w artrozach krgosupa posiada osteofi-
toza. Pojawia si ona jako naturalny proces obronny przed
wymuszon nadmiern ruchomoci miejscow. Wymusze-
nie nadmiernego ruchu bierze si najczciej z kompensacji
czynnociowego ograniczenia ruchomoci w segmentach s-
siednich krgosupa.
Struktury przecieniowe
Strukturami przecieniowymi nazwaem takie, ktre s
kongruentne z miednic typu przecieniowego. Dotyczy to
oczywicie pocze kostnych narzdu ruchu. S one bardzo
odporne na obcienia dynamiczne (o charakterze siowym a
nie gibkociowym), jednake niebywale wraliwe na obci-
enia statyczne (12, 13). Wida to zarwno u osb aktywnych
fizycznie i w rwnym stopniu u osb biernych ruchowo. atwo
dochodzi do tzw. nierwnowagi statycznej miniowej, ktra
uruchamia proces CZST. On, w warunkach struktury prze-
cieniowej moe sprowokowa reakcje na przecienie w
postaci procesu zwyrodnieniowego. To wcale nie oznacza, e
na CZST struktura taka nie moe zareagowa inaczej. Proce-
sowi zwyrodnieniowemu mog towarzyszy take inne obja-
wy, w tym bl. Nie we wszystkich te skonnociach wrodzo-
nych do artrozy pojawia si proces zwyrodnieniowy. To zale-
y ju od wyej wspomnianej kombinacji pomidzy skonno-
ciami wrodzonymi, a wzorcami reagowania na przecienia
psychogenne, antygrawitacyjne i mieszane.
Profilaktyka
Dobr profilaktyk dla struktur przecieniowych jest
utrzymywanie okoostawowych struktur anatomicznych w
dostatecznej elastycznoci. Osiga si to w drodze zreduko-
wania stymulowania negatywnego w postaci przecienia sta-
tycznego oraz kompensacji przecienia statycznego w po-
staci technik rozcigajcych tkanki. W niektrych przypad-
kach jednak i to okazuje si niedostateczne. Widziaem kok-
sartrozy pierwotne u osb systematycznie uprawiajcych jog.
Stosowana cae dziesiciolecia nie uchronia przed t gron
artroz.
Wrodzona dobra ruchomo stawowa nie zawsze chroni
przed artroz
Na tle powyszej charakterystyki bardzo symptoma-
tyczne powinno si okaza pojawienie si procesu zwyrod-
nieniowego u osobnika o duej ruchomoci wrodzonej sta-
ww, lub nawet z nadruchomoci. Taka kombinacja duej
ruchomoci z artroz zawsze powinna zwrci nasz uwag i
sprowokowa do zadania sobie pytania: co dany chory mu-
sia zrobi wczeniej takiego, by doprowadzi do tak wielkie-
go przecienia statycznego, ktre w warunkach nie sprzyja-
jcych powstawaniu artrozy sprowokoway zwyrodnienie.
Najczciej przyczyn i odpowied na takie pytanie znajdzie-
my w sferze psychiczno duchowej, a przez ni take w sfe-
rze rodowiskowo spoecznej. Jak ju wiemy, gwnym czyn-
nikiem obciajcym jest przecienie statyczne anatomicz-
nych struktur okoostawowych. Stawy o duej ruchomoci s
znacznie bardziej odporne na to przecienie anieli stawy o
zwartej budowie, z wsk szpar stawow i silnymi, mocno
napitymi strukturami okoostawowymi.
Zwyrodnienie artroza nie boli
Artroza nie boli ani nie wywouje innych objaww cho-
robowych. Natomiast towarzyszy jej, proporcjonalne do jej
zaawansowania, ograniczenie ruchomoci parafizjologicznej
oraz ruchomoci fizjologicznej, a do cakowitego ich znie-
sienia wcznie. Artroza natomiast tworzy miejsca, obszary o
zmniejszonej odpornoci na przecienie. Sama bdc ofiar
czynnociowej zmiany stanu tkanek, wtrnie stwarza warun-
ki do powstawania i nasilania si tego procesu. Powstaje wic
swoisty mechanizm samopodtrzymujcy. W praktyce ozna-
cza to, e proces rozwija si nieprzerwanie, trwa dziesicio-
leciami i samoistnie nie zanika.
Bl oraz inne ewentualne objawy towarzyszce artrozie
pojawiaj si tylko wtedy, gdy aktywno biologiczna tkanek
okoostawowych przekroczy prg pobudliwoci klinicznej.
Wic nie artroza generuje objawy lecz czyni to CZST! Dlate-
go nie mona powiedzie choremu: och! prosz pana (pani)!
Ma pan zwyrodnienie krgosupa! Musi si pan przyzwycza-
i do blu i pogodzi z nim do koca ycia! To bardzo jatro-
genna i bardzo niesuszna postawa terapeuty, zarwno w sto-
sunku do chorego czowieka jak i w stosunku do samego pro-
blemu.
Chc tutaj jeszcze raz powtrzy: obok blu, objaww
wegetatywnych, zaburze czynnociowych narzdw we-
wntrznych - zwyrodnienie jest jedn z reakcji na dekompen-
sacj czynnociow. Jak w innych przypadkach, tak i tutaj,
artroz wyprzedza CZST na dugie lata przed jej pierwszymi
radiologicznymi objawami. CZST towarzyszy zreszt dalej
procesowi zwyrodnieniowemu, pozostajc bd to w fazie
subklinicznej bd przechodzc w faz kliniczn. I to ona
wanie wyzwala ewentualne dolegliwoci towarzyszce zwy-
rodnieniu. Patologiczna aktywno biologiczna tkanek moe
zmienia okresowo swoj faz z subklinicznej na kliniczn,
potem znowu na subkliniczn itd., niezalenie od wspist-
niejcego procesu zwyrodnieniowego, ktry toczy si nieza-
lenie od zmiennoci innych objaww. Ma swoje wasne, jak-
by niezalene tempo.
Dynamika artrozy
Dynamika artrozy nie jest staa; posiada okresy spo-
wolnienia a take przyspieszenia, niezalenie od dynamiki blu
i objaww wegetatywnych. Z tych wic powodw nie wida
prostej zalenoci pomidzy wielkoci i czstotliwoci wy-
stpowania radiologicznie stwierdzonych artroz, a rodzajem i
intensywnoci reakcji blowych czy wegetatywnych. Tym
bardziej, e nie kadej artrozie towarzysz objawy blowe i
wegetatywne jak i nie kadym objawom blowym i wegeta-
tywnym towarzyszy artroza. Bl i objawy wegetatywne po-
siadaj wyran, dostrzegaln zmienno i dynamik cako-
wicie niezalen od artrozy w sensie zalenoci bezpored-
niej. Znikaj, nie pozostawiajc ladw strukturalnych. Nato-
miast znieksztacenia spowodowane artroz dokonuj zmian
strukturalnych praktycznie o charakterze nieodwracalnym. To
wcale nie oznacza, e takiej sytuacji musz towarzyszy ja-
kiekolwiek dolegliwoci! One zale wycznie od CZST a
podczas, gdy aktywno biologiczna tkanek moe utrzymy-
wa si na poziomie subklinicznym, a nawet w fazie ukrytych
zaburze czynnoci ruchowych narzdu ruchu.
17
Blowe nastpstwa czynnociowej zmiany stanu tkanek
Midzynarodowa Organizacja Leczenia Blu przyja tak
jego definicj (podaj za dr. Wodzimierzem Dziubdziel).
Bl jest to nieprzyjemne doznanie zmysowe po-
wstae na skutek potencjalnego lub faktycznego uszko-
dzenia komrek albo tkanek, bd w ten sposb od-
bierane.
Definicja ta jednoznacznie podkrela dwa niezalene ob-
szary generowania si blu. W pierwszym obszarze uznaje
przyczyny obiektywne, wynikajce z faktycznego bd po-
tencjalnego uszkodzenia komrek i tkanek. A zatem z pocho-
dzenia organicznego oraz strukturalnego.
W drugim czonie definicji uznaje si inny obszar powsta-
wania dolegliwoci blowych. Uznaje si subiektywne pocho-
dzenie blu, u ktrego rde nie le przyczyny obiektywne,
gdy w badaniach obiektywnych nie wida zwizku z uszko-
dzeniem tkanek ani faktycznym ani potencjalnym.
Obydwa obszary pochodzenia blu maj wsplny mianow-
nik mwicy, i bl ...to nieprzyjemne doznanie zmysowe....
A zatem fizyczne, odczuwane ciaem, nasz cielesnoci.
Zmysy to co istniejcego obiektywnie, to komrki o swo-
istych cechach, dziki ktrym potrafi odbiera bodce z obu
rodowisk: zewntrznego jak i wewntrznego. Mechanizm
logiki tej definicji nie obraca si jednak pynnie. Nie podkre-
la bowiem w sposb oczywisty, i subiektywne przyczyny
blu posiadaj swoje wasne, fizyczne efektory. Bl moemy
odczuwa tylko ciaem. Nawet jeli jest to bl psychiczny np.
po stracie ukochanej, bliskiej osoby.
Uwaam, i u rde blu pochodzenia subiektywnego le
take przyczyny i mechanizmy obiektywne. S one niezwy-
kle wraliwe na bodce wewntrzne w postaci myli i uczu,
a szczeglnie gdy dochodzi do specyficznej kombinacji po-
midzy nimi. S te niezwykle subtelne w swoich przebie-
gach, przez co trudno dostrzegalne, trudne do zbadania, trud-
ne do terapii. To powoduje, i na takich chorych patrzy si z
pewnym stopniem bezradnoci i mwi: a! - to czynnocio-
wy, lub psychiczny. Tacy pacjenci przeszkadzaj w gabi-
netach, przychodniach czy szpitalach. S le traktowani, po-
dejrzewani o symulowanie problemu.
Obiektywne mechanizmy doznawania blu psychogenne-
go doskonale wyjania pojcie czynnociowej zmiany stanu
tkanek. Dokonuje si ona przecie pod wpywem psycho-
gennego przecienia statycznego. Pojcie: czynnociowej
zmiany stanu tkanek daje nam dobre moliwoci wyjaniania
obiektywnych mechanizmw drugiego czonu definicji blu.
Istnieje jeszcze jeden aspekt zwizany z blem. Uwa-
am, i nie powinno si uywa pojcia leczenie blu. W gatywnego stymulowania bodce chorobowe. Czsto mija
zaburzeniach czynnociowych bl jest raczej sprzymierze-
cem anieli wrogiem. Raczej tylko dlatego, e w stanach
ostrych nadmiernie obcia chorego a ponadto przeszkadza
w terapii. Powinno si leczy przyczyny (w naszym przypad-
ku zaburzenia czynnoci narzdu ruchu) dranienia nocycep-
torw. Bl jest najpowszechniejszym objawem CZST ale take
najlepszym pomocnikiem w ich terapii.
Blu nie naley si ba, z blem trzeba nauczy si ob-
chodzi bo w zaburzeniach czynnoci narzdu ruchu peni on
niezwykle wane funkcje ostrzegawcze. Jest zatem sprzy-
mierzecem terapeuty oraz samego chorego.
18
Wegetatywne nastpstwa czynnociowej zmiany
stanu tkanek
Jak ju wyej wspomniaem, inn reakcj na zaburzenia
czynnoci narzdu ruchu, s objawy wegetatywne. Niektre
struktury anatomiczne w procesie rozwoju tych zaburze,
bardziej odpowiadaj reakcj - objawem wegetatywnym ani-
eli blem. Do nich nale przede wszystkim:
- stawy krzyowo - biodrowe, a w nich gwnie wizada
krzyowo - biodrowe,
- rodkowy odcinek piersiowy krgosupa oraz
- poczenie gowy i szyi.
Te trzy okolice pozostaj z sob w ustawicznej interakcji.
Zadanie bodca w jednym miejscu powoduje reakcje w ca-
ym tym systemie zaburze i reagowania. Nazwaem to szla-
kiem migrenowo - wegetatywnym.
W pracy leczniczej nie wystarczaj zabiegi biomechanicz-
ne. Jeli ma ona by efektywna naley odnale odpowie-
dzialn za objaw tkank i podda j odpowiedniemu bodco-
waniu. Przypominam, i do dyspozycji posiadamy zabiegi
biomechaniczne, odruchowe i sowne. Odnalezienie CZST
danej struktury anatomicznej jest moliwe dziki znajomoci
charakterystyki ich objaww klinicznych. Przy czym badanie
i ocena ruchomoci oraz biomechaniki jest bardzo czsto nie-
wystarczajca do takiej identyfikacji. Charakterystyce obja-
ww klinicznych struktur cznotkankowych i miniowych
powicone zostanie specjalne miejsce.
Pseudoneurologiczne i pseudonaczyniowe nastpstwa czyn-
nociowej zmiany stanu tkanek
W grupie tych zaburze wystpuj bogate i liczne ob-
jawy przypominajce zaburzenia bd choroby neurologicz-
ne oraz naczyniowe. Najbardziej rozpowszechnione s tzw.
zespoy segmentw ruchowych krgosupa nazywane zespo-
ami pseudoneurologicznymi. Opisane zostay przez Maignea
jako mae uszkodzenie midzykrgowe (6). Zajmuj one du
cz zainteresowa medycyny manualnej dlatego powico-
ne im zostanie specjalne miejsce.
Dualizm czynnociowej zmiany stanu tkanek
Liczne dowiadczenia i obserwacje procesw chorobo-
wych oraz leczniczych upowaniaj mnie do postawienia hi-
potezy, i mechanizmy przetwarzania na drodze: od negatyw-
nie stymulujcego bodca do negatywnej rekcji chorobowej i
odwrotnie - od bodca leczniczego do zdrowienia, jest t sam
drog; jedynie ruch na niej odbywa si w przeciwnych kie-
runkach. Droga ta nie jest jednak ani prosta ani atwa. Ze szcze-
glnym trudem i mozoem musz j pokonywa bodce z ne-
wiele lat by przebiy si one przez mechanizmy obronne or-
ganizmu w postaci CZST fazy klinicznej. Droga ta jest krta i
trudna, czsto wytwarza zauki bez wyjcia, co w rodzaju
labiryntu. Czsto stromo wznosi si w gr a potem gwatow-
nie opada w d. Tak wic choroba ma trudn drog rozwoju.
Nie doceniamy siy i odpornoci organizmu, jego dosko-
naoci i determinacji w przeciwstawianiu si chorobie. W
subiektywnych ocenach dominuj w nas przekonania, e bar-
dzo atwo zachorowa i bardzo trudno si wyleczy. Takie
postawy zdecydowanie utrudniaj a nawet uniemoliwiaj
procesy zdrowienia.
 Tymczasem proces zdrowienia ma szanse przebiega
znacznie szybciej anieli procesy chorobowe. Jednak na po-
cztku tej drogi nie wida jej koca; czsto trzeba porusza
si po omacku. Bywa, e wdrujemy w ty, co wida po po-
garszajcym si stanie chorego. Ale moemy take odnale
szybk i dobr drog, ktra nie jest drog na skrty, lecz wy-
prostowanym, szerokim szlakiem. Posidziemy takie moli-
woci jeli nauczymy si korzysta z naturalnych tendencji
organizmu do zdrowienia. Moim zdaniem kluczem do osi-
gania tego celu jest uczenie si wykorzystywania zdolnoci
reagowania organizmu na proste, nieskomplikowane bodce.
Problem polega na wiadomym i celowanym skierowaniu sty-
mulowania do zdrowienia w odpowiednie miejsce, odpowied-
niej struktury anatomicznej, odpowiednim, optymalnym w
danych warunkach sposobem.
Tak wic dynamika procesu w kierunku zdrowienia
powinna odbywa si siami i energi organizmu w wyniku
wiadomego stymulowania. Myl, i w duym stopniu mo-
na doprowadzi do wiadomego sterowania procesem zdro-
wienia ale tylko wtedy, gdy w poczynaniach leczniczych po-
da bdziemy za reakcjami osobowoci na nasze bodco-
wanie i do tych reakcji dostosujemy dalsze postpowania.
Czyli poprzez swoist, dynamiczn rozmow z systemem
obwodw regulacji (13) potrafimy zaspokoi oczekiwa-
nia organizmu co do rodzaju bodca oraz miejsca jego in-
dukcji. Ten problem rozwinity zostanie dalej.
W narzdzie ruchu (sfera parietalna) poszukujemy ak-
tywnych biologicznie tkanek. Co bardzo ciekawe i znamien-
ne - aktywno ta powstaje wycznie w procesach chorobo-
wych patologii czynnociowej - jest ich istot. Istot choroby.
Inaczej mwic, w patologii czynnociowej powstaje taka
aktywno biologiczna tkanek, ktra powoduje bl i inne do-
legliwoci. Jednoczenie jednak wytwarza takie moliwoci,
dziki ktrym organizm moe by stymulowany do zdrowie-
nia. A zatem w tym samym procesie chorobowym powstaj
rwnolegle takie cechy tych samych tkanek, dziki ktrym
organizm atwo moe by stymulowany do zdrowienia!!! Sty-
mulowanie to moe mie cechy przypadkowoci, moe by
te, i powinno, by wiadomym dziaaniem leczniczym. Pa-
tologia czynnociowa wytwarza potencja do zwalczania sa-
mej siebie. Przez to daje nam do rki co w rodzaju klucza do
rozwizania indywidualnego problemu. Filogeneza czowie-
ka tak pokierowaa natur zjawiska, e nastawia je na proste
i naturalne sposoby bodcowania. Bodcw tych dostarczay
codzienne, bezwzgldne warunki bytowania z walk o byt i o
przetrwanie wcznie. Dlatego nasz organizm nadal reaguje
zdrowieniem na proste, naturalne bodce. W przyrodzie s
one oparte o odruchy i przypadek. My powinnimy nauczy
si stosowa je wiadomie i w sposb celowany.
W przyrodzie przypadkowymi bodcami stymulujcy-
mi do zdrowienia byy i bywaj zreszt nadal takie jak: ude-
rzenia, otarcia, szarpnicia, skony, rotacje, uciski, ukucia,
wysoka temperatura, niska temperatura itp.
W medycynie ludowej wykorzystuje si to zjawiska
nadal niewiadomie i czsto take na zasadzie przypadko-
woci. Jednake wielowiekowa tradycja, dowiadczenie spo-
wodoway znacznie wiksz skuteczno bodcw, o ktrych na czoo wysuwaj si dwie i kojarz si z konkretnymi kon-
mwimy.
Wypywa z tego bardzo wany wniosek:
w procesie leczniczym nie jestemy w stanie wytworzy
aktywnoci biologicznej tkanek potrzebnej do zdrowienia
- moemy skorzysta tylko z tego, co uczynia p a t o l o g
i a czynnociowa! Jest to tylko pozorny paradoks. Dziki
temu bowiem posiadamy szanse na wykorzystanie dyna-
micznych reakcji organizmu do kierowania bodcw sty-
mulujcych (leczniczych) w odpowiednie miejsca i sfery.
Takie widzenie i rozumienie obu procesw, pozwala na
bardzo skuteczne rozwizywanie problemw leczniczych.
Pozwala ponadto na dokadniejsze zrozumienie patogenezy
zaburze czynnoci narzdu ruchu i dalej, na stosowne do tego
realizowanie procesw leczniczych.
Nie znam naukowych bada, ktre wyjaniayby co takie-
go dzieje si w tkankach, komrkach na poziomie mikrosko-
powym choby, e przyjmuj one stany aktywnoci biologicz-
nej a w nastpstwie tak liczne i bogate w swoim obrazie reak-
cje. Mam tu na myli reakcje nie tylko w procesie chorobo-
wym ale take w procesie zdrowienia. Licz si oczywicie
badania tylko na ywym organizmie. Pozaustrojowe badania
pobranych tkanek nie wnosz niczego istotnego w zrozumie-
nie tego, co mona okreli czynnociow zmian stanu tka-
nek. Pobrane z ciaa tkanki nie maj szans na reakcja po za-
danym bodcu. Mog reagowa jedynie w warunkach, gdy s
czci caoci, gdy nie przestaj by integraln czci oso-
bowoci.
Ponadto, jak ju wyej wspomniaem, organizm reaguje
niezalenie od rodzaju bodca. Moe nim by bodziec fizycz-
ny, chemiczny bd psychiczny. Kady z nich jest dla osobo-
woci swoist informacj. Kady z nich moe spowodowa
zmian stanu tkanek w rnych miejscach sfery parietalnej,
narzdw wewntrznych, pynw ustrojowych.
Skrajne obszary na skali percepcji w dostpie do afe-
rencji
Z wyej dokonanej analizy nasun si wniosek, e
osobowo reaguje na bodce ze rodowiska zewntrznego i
wewntrznego zmian stanu tkanek w narzdzie ruchu. Bod-
ce, o ktrych mwimy, mog wywoywa reakcje w postaci
omwionej ju aktywnoci biologicznej tkanek, zarwno w
procesie patologii czynnociowej jak i w procesie zdrowie-
nia. W jednym i w drugim przypadku narzd ruchu moe za-
reagowa chorob jak i zdrowieniem na bodce ze skrajnych
pozycji w skali percepcji i reagowania.
bodce sabe, ledwie bodce silne o charakterze miejscowego
wyczuwalne szoku tkankowego
/ / / / .
Rys. 5. Skrajne obszary na skali percepcji i reagowania.
Dowiadczenie i obserwacja uczyy i ucz nas zachowa
w rnych sytuacjach yciowych. W omawianym problemie
sekwencjami w ewolucji. Pierwsza dotyczy reagowania or-
ganizmu na sabe bodce w sensie fizycznym jak: dotyk, cie-
po, gaskanie, blisko cia osobnikw jakiej zbiorowoci
itp. Dotyczyo to sytuacji zwizanej z poczuciem bezpiecze-
19
stwa, sytoci, spokoju, bliskoci matki itp. W takich warun-
kach organizm, system obwodw regulacji, w sposb natural-
ny otwiera si na przyjmowanie takiego bodcowania, czy-
nic atwym dostp do aferencji. Myl, e tym mona wytu- nia informacji. Przypominaj wwczas cechy pl punktw
maczy reakcje narzdu ruchu na tak delikatne bodcowanie
jakie stosuje si np. w medycynie czaszkowo krzyowej.
Ponadto wiele razy widywaem bardzo silne reakcje ustroju
na niezwykle delikatne bodcowanie. Delikatno ta w sensie
bodca fizycznego bd sownego, bywaa dlatego tak silna
w nastpstwach, i korzystaa z niecodziennoci dozna. A
waciwie nawet z dozna, ktre nie byy znane danej osobie
wczeniej, poza sfer marze...
Z drugiej strony skali wida znacznie czciej wyst-
pujce w caej ewolucji sytuacje, kiedy to organizm bywa
stale, cho incydentalnie, zmuszany przez gwatowno ro-
dowiska zewntrznego, do nieustannego przyjmowania bod-
cw silnych fizycznie bd emocjonalnie. Nasi praprzodko-
wie chodzili i biegali boso po kamieniach, drzewach; sypiali
na skaach, smagay ich wichry, ulewy, nieg, gazie itp. Nie-
rzadko zmuszani bywali do natychmiastowych reakcji w po-
staci walki lub ucieczki. Sytuacje te cechowaa z pewnoci
dua ilo przyjmowanych bodcw, w wikszoci chyba prze-
kraczajcych prg pobudliwoci blowej. Dopki sia i in-
tensywno zadawanych bodcw nie przekraczaa wytrzy-
maoci struktur anatomicznych, dopty organizm dobrze
sobie z nimi radzi a nawet ich potrzebowa. Uwaam, e na
tym wanie polegaa wczesna odnowa biologiczna - na po-
trzebie takich dozna, takiego stymulowania. Teraz, mona
chyba tak powiedzie, organizmy nasze odczuwaj w pew-
nym sensie gd podobnego bodcowania, do ktrego przy-
stosowaa je ewolucja. To bodcowanie jest zdolne na bie-
co wyzwala zasoby wasne organizmu do zdrowienia. My-
l, e w tej czci skali percepcji intuicyjnie dobrze usado-
wia si medycyna ludowa, i w lad za ni poszy chiropraktyka
i osteopatia.
Natomiast w rodkowej czci skali mamy codzienno,
ktrej bodcowanie cechowaa niewielka intensywno i dua
czstotliwo wystpowania. Reakcje organizmu na ten ro-
dzaj bodcw stpiay.
Zjawiska te obserwujemy take teraz. One wyranie
podpowiadaj nam w jakiej czci skali percepcji powinni-
my poszukiwa dostpu do aferencji w procesach leczniczych.
Z pewnoci najtrudniej bdzie nam je odnale w rodkowej
czci. Tak wic efektywniej jest wybiera bodce ze skraj-
nych obszarw tej skali. Kady z tych obszarw: agodny, bd
miejscowo szokujcy, powinien by dobierany pod ktem
doskonaej tolerancji i wewntrznej zgody na ich zastosowa-
nie zarwno chorego jak i leczcego. Ja, ze wzgldu na swj
temperament, cechy osobowoci itp. pozwalam sobie czasem
na wybieranie prawej strony skali. Najczciej jednak stosuj
indywidualnie dopasowan ich kombinacj. Wrcimy jesz-
cze do tej sprawy przy omawianiu narzdzi, ktrymi posugu-
je si medycyna manualna w modelu holistycznym (zabiegi:
biomechaniczne, odruchowe, sowo).
CZST w tkankach okoostawowych
W narzdzie ruchu najywiej na takie bodcowanie re-
aguj tkanki okoostawowe. Tym tumaczy si tak due zain-
teresowanie na przestrzeni dziejw najpierw, medycyny lu-
dowej a potem medycyny manualnej, przede wszystkim sta-
wami krgosupa. Gdy w wyniku sumy takiego bodcowania
20
dochodzi do CZST w fazie subklinicznej a potem klinicznej,
wwczas niektre z nich wywouj reakcje swoiste dla siebie
a niektre z nich nabywaj zdolno dalszego przekazywa-
spustowych. W nastpstwie takiego bodcowania pojawia si
czynnociowa zmiana stanu tkanek w innym miejscu, z ktre-
go dopiero teraz, lub dalej, w kolejnym ogniwie acucha przy-
czynowo skutkowego, moe pojawi si objaw odczuwany
jako dolegliwo w procesie chorobowym, lub jako ulga w
procesie zdrowienia.
Zjawisko to bardzo wyranie wida w narzdzie ru-
chu. Niektre z jego staww posiadaj zdolnoci bardzo czu-
ych odbiorcw informacji, inne posiadaj niezwyke zdolno-
ci odbiorcw - nadawcw informacji jednoczenie. Dotyczy
to w jednakowym stopniu procesu chorobowego jak rwnie
procesu zdrowienia. Mwic o dysfunkcji stawowej naley
mie na myli CZST konkretnej jego struktury anatomicznej.
Moe ni by zarwno misie jak i struktura cznotkanko-
wa. Zdolnoci do przekazywania informacji w obie strony
zale od indywidualnej charakterystyki, waciwoci danej
struktury, ktrej tkanki zmieniy swj stan i uczyniy j biolo-
gicznie aktywn.
Odbiorcy informacji
Do nich naley m. in. staw kolanowy. W zasadniczych
swoich reakcjach jest przede wszystkim odbiorc informacji.
To oznacza, ze moe on zareagowa blem, obrzkiem, wy-
sikiem, ograniczeniem zakresw ruchu itd. w procesie cho-
robowym toczcym si poza nim. On sam posiada mae zdol-
noci do dalszego przekazywania dekompensacji czynnocio-
wej. Nawet w sensie biomechanicznym. Podobnie w procesie
leczniczym. Chcc zaburzony staw kolanowy skutecznie i
szybko wyleczy prawdziwiej jest powiedzie: doprowa-
dzi do normalizacji jego tkanek okoostawowych, musimy
wykorzysta aktywne biologicznie tkanki lece czsto dale-
ko poza nim, a ktre przyczyniy si do jego choroby. One z
kolei take uczestnicz w swoim wasnym acuchu przyczy-
nowo skutkowym, co w procesie chorobowym doprowadzi-
o do zmiany stanu ich tkanek. I tutaj wrd przyczyn poza-
stawowych dysfunkcji stawu kolanowego mog wymieni:
segment L4/L5 jako generator tzw. zespou pseudokotko-
wego (6), staw krzyowo biodrowy a w nim wk-g, wk-b,
staw biodrowy, przede wszystkim poprzez napinacz powizi
szerokiej ale take przez misie gruszkowaty, grup kulszo-
wo goleniow, prosty uda itd. Oczywicie, te wyjanienia
daj si przeprowadzi w oparciu o uk odruchowy o model
mechanistyczny rozwinity. Kada z tych struktur bywa z ko-
lei wpleciona w swoje wasne uki odruchowe oraz swoje wa-
sne acuchy przyczynowo skutkowe. Aby to rozpozna nie
ma innego wyjcia jak poda za objawami w tecie kontro-
lnym. I tak, czsto okazuje si, e staw kolanowy moe zare-
agowa na zabieg np. na poziomie Th5 lub inny. Ta cecha
opisana zostanie dalej.
Skoro staw kolanowy ma cech przede wszystkim od-
biorcy informacji to za jego porednictwem trudno bdzie
nada bodce lecznicze dla potrzeb leczenia samego stawu
kolanowego a prawie niemoliwe dla struktur pozakolano-
wych, ktrych zaburzenie czynnoci przyczynio si do dys-
funkcji kolana. Za przykad moe posuy wspomniany ju
zesp pseudokotkowy. Nie poznaem adnego przykadu,
w ktrym widziabym normalizacj CZST w segmencie ru-
chowym L4/L5 przez prac z tkankami okoostawowymi sta-
wu kolanowego. Ten proces jest moliwy tylko od L4/L5 do
kolana a nie odwrotnie.
Podobne cechy posiadaj take inne stawy, np. staw
ramienny, staw okciowy, stawy nadgarstka, stpu itd. To zja-
wisko doskonale tumaczy trudnoci lecznicze medycyny kla-
sycznej w zespoach bolesnego barku, epikondylalgiach, b-
lach kolana, pity, migrenach itd. Aczkolwiek wrd struktur
okoostawowych tyche staww mona znale take takie,
ktre posiadaj cechy nadawcw informacji. to oznacza, e
mona poprzez nie zdoby dostp do aferencji dla potrzeb
leczniczenia miejscowego. Dla stawu kolanowego s to np.
wizada poboczne kolana, dla stawu okciowego okostna nad-
kykci koci ramiennej. Dla stawu ramiennego torebka sta-
wowa stawu barkowo obojczykowego, okostna wyrostka
kruczego opatki, torebka stawu mostkowo - obojczykowego
itd. Wycigajc wnioski z wieloletnich dowiadcze i obser-
wacji mog dokona nastpujcego podziau pod wzgldem
omawianych cech.
W grupie odbiorcw naley wymieni stawy:
stopy
stpu
skokowe
kolanowy
rki
nadgarstka
promieniowo okciowe bliszy i dalszy
okcia
ramienny.
W terapii skutkw dysfunkcji staww odbiorcw w
pierwszym rzdzie celowe jest odnalezienie i wyciszenie przy-
czyn pozastawowych ich zaburze. Jeli ten program nie do-
prowadzi do cakowitej normalizacji wwczas naley si za-
j prac bezporedni z danym stawem i jego tkankami.
Odbiorcy nadawcy informacji
W narzdzie ruchu posiadamy take stawy (wraz z ich
tkankami okoostawowymi) o niezwykych cechach miesza-
nych: odbiorcw nadawcw informacji jednoczenie. Nale
do nich przede wszystkim stawy midzywyrostkowe krgo-
supa. W moim przekonaniu to wanie dziki tej waciwoci
medycyna ludowa oraz medycyna manualna odnosiy tak wiele
sukcesw stosujc rnorakie zabiegi na krgosupie. Byy to
i s zabiegi bezporednie i porednie, agodne i mniej agod-
ne, bolesne i niebolesne.
Ponadto, take niespotykane pod tym wzgldem cechy,
posiadaj stawy krzyowo biodrowe oraz stawy biodrowe.
Ich tkanki okoostawowe bywaj niezwykle czuymi odbior-
cami jak rwnie potrafi by bardzo agresywnymi nadawca-
mi informacji. Agresywnymi w procesie chorobowym oraz
bardzo dynamicznymi i efektywnymi w procesie zdrowienia.
Kombinacje zaburze czynnoci stawu krzyowo biodro-
wego i stawu biodrowego praktycznie mog angaowa ich
tkanki okoostawowe we wszystkich znanych mi zaburzeniach,
chorobach i objawach (chory staw biodrowy to chory czo-
wiek Dega).
Podobne cechy: odbiorcw i nadawcw informacji, o
znaczeniu oglnonarzdowym, posiada poczenie gowowo
szyjne.
Jakie wic praktyczne znaczenie maj zaobserwowane
powyej cechy oraz fakty. Przede wszystkim takie, e dost-
pu do aferencji naley poszukiwa w tkankach okoostawo-
wych odbiorcw nadawcw. Indukowanie bodcw poprzez
struktury odbiorcw nie ma wystarczajcej intensywnoci by
sprowokowa podan aferencj. Czsto nie ma biologicz-
nego sensu.
Do grupy odbiorcw nadawcw naley zaliczy stawy:
midzywyrostkowe krgosupa
krzyowo biodrowe
biodrowe
poczenia gowy i szyi
uchwy
piszczelowo strzakowy bliszy i dalszy
obojczyka.
W prezentowanym podziale do trudno znale miej-
sce dla staww eber. S one czynnociowo i anatomicznie
cile zwizane ze stawami midzywyrostkowymi krgosu-
pa piersiowego. Reaguj wsplnie z tkankami okoostawo-
wymi tyche staww. S z nimi w cznoci zarwno struktu-
ralnej jak i czynnociowej oraz przez uk odruchowy. W tym
momencie trudno jest okreli gdzie si koczy, a gdzie za-
czyna ich autonomia.
Powyszy podzia na odbiorcw oraz odbiorcw -
nadawcw nie ma cech prawdy absolutnej poniewa trudno
byoby przeprowadzi jasn i wyran granic pomidzy nimi.
Np. w strukturach okoostawowych odbiorcw take znajdu-
jemy takie tkanki, ktre bd miay cechy pl punktw spu-
stowych. Ich znaczenie jednak ogranicza si do oddziaywa
lokalnych. ledzc zjawisko od stp do gw mona wy-
mieni midzy innymi nastpujce pola punktw spustowych
o dziaaniu lokalnym:
dla staww stpu mona je odnale w postaci CZST
konkretnej torebki stawowej po stronie grzbietowej
dla stawu kolanowego s to wizada poboczne pisz-
czelowe bd strzakowe
dla stawu ramiennego okostna wierzchoka wyrostka
kruczego opatki
dla stawu okciowego okostna nadkykcia bocznego
bd przyrodkowego koci ramiennej
dla staww nadgarstka (podobnie jak dla staww st-
pu) torebka stawowa konkretnego stawu po stronie grzbieto-
wej.
Powyszy podzia nie ma na celu zrnicowanie sta-
ww pod jakimkolwiek innym wzgldem jak tylko ze wzgl-
du na swoje, opisane wyej waciwoci. Podzia ten bardzo
si jednak przydaje w praktycznej pracy z chorymi. Przyjcie
go do wiadomoci i praktyczne zastosowanie w istotny spo-
sb dynamizuje proces zdrowienia. Problemowi temu powi-
cona zostanie szczegowa uwaga w odpowiednim miejscu.
CZST s pierwotne w stosunku do dysfunkcji
narzdu ruchu
Jak wyej wykazaem, zaburzenia czynnoci narzdu ru-
chu s wtrne w stosunku do czynnociowej zmiany stanu
tkanek. Zaburzenia czynnoci powstae w nastpstwie CZST
uruchamiaj dalej swj wasny acuch przyczynowo - skut-
kowy w postaci sprzenia zwrotnego, czy te mechanizmu
samopodtrzymujcego. Po przekroczeniu progu pobudliwo-
ci klinicznej pojawiaj si dolegliwoci. W zwizku z tym
naley, moim zdaniem, zweryfikowa pogldy na rol zabie-
gu rcznego jak i nomenklatur.
21
 CZST a odblokowanie, nastawienie, wypadnicie, sie, bl zmniejszy si. Odnotowujemy to w dokumentacji
przesunicie itp. zaznaczajc wyranie jaki zabieg zosta wykonany i na jak
Dawniej, jak i obecnie zreszt, wielu chiropraktykw a struktur anatomiczn zaindukowano bodziec. Reakcj o ce-
take osteopatw, uwaa, i tak wspaniae wyniki lecznicze chach reakcji pozytywnej bdzie take zmiana topografii blu,
po zastosowaniu technik manualnych osiga si dziki od- a nawet jego nasilenie, cho dzieje si to rzadko. Reakcj moe
blokowaniu zablokowanego stawu, nastawieniu przesuni- te by zmiana jednego objawu w drugi: ustpi bl, a poja-
tych krgw, nastawieniu wypadnitego dysku itp. Takie wiy si zawroty lub odwrotnie.
terminy oraz pogldy nie przysparzaj dobrego imienia me- Nasilenie si objawu w nastpstwie wykonanego zabiegu
dycynie manualnej w wiecie lekarskim. Szczeglnie chirur- biomechanicznego nie jest dla nas bezuyteczne poniewa
dzy wiedz doskonale ile si trzeba natrudzi by, podczas dostarcza wanej informacji. Tutaj zastosowanie zasady bez-
operacji, zakadajc haki bezporednio na dwa ssiadujce ze bolesnoci i ruchu przeciwnego nie tylko rozwizuje problem
sob krgi, spowodowa ich nieznaczne choby przesunicie chwilowego pogorszenia. Dziki temu potrafimy dokad-
wzgldem siebie. Dokonanie takiego przesunicia rcznie, niej rozpozna nie tylko wielk aktywno struktur np. seg-
przez przyoenie siy z zewntrz na ywym czowieku jest mentu ruchowego, lecz take kierunek ruchu zagroonego oraz
zwyczajnie niemoliwe nawet wwczas, gdy sdzimy, e ma kierunek ruchu zabiegowego.
ono miejsce w granicach tzw. sprynowania w stawie. Ist-
nieje zatem inna przyczyna, ktra sprawia, e osobowo jest Czynnociowa zmiana stanu tkanek w stanach
zdolna reagowa natychmiast oraz w procesie, w dalszej per- przed- i pooperacyjnych
spektywie, pod wpywem zadawanych jej bodcw kompen-
Jak ju wyej wspomniaem, CZST nie zaley wprost od
sacyjnych, wrd nich take biomechanicznych (rozumiem
zmian strukturalnych ani organicznych. To wanie jest, w
przez nie mobilizacje z impulsem i in.; omwimy to dalej).
moim przekonaniu, powodem, i wiele operacji chirurgicz-
Docelowo oraz incydentalnie leczenie nie moe wic pole-
nych wykonanych po mistrzowsku na narzdzie ruchu, nie
ga na odblokowaniu stawu, nastawieniu krgw, nasta-
zmienio cierpie chorego, a nawet przyczynio si do ich na-
wieniu dyskw, a nawet na tzw. centralizacji jdra miady-
silenia lub spowodoway zmian objaww. Typowymi przy-
stego.
kadami s koksalgie utrzymujce si u wielu chorych po wsz-
czepieniu endoprotezy stawu biodrowego, epikondylalgie, ble
Cel terapii w modelu holistycznym medycyny manual-
krgosupa z promieniowaniem do koczyny po dobrze
nej
przeprowadzonych operacjach przepuklin jdra miadyste-
Na podstawie wyej dokonanej analizy mona przyj, i
go, operacje staww kolanowych itd. Gdy dolegliwoci utrzy-
celem leczenia zaburze czynnoci narzdu ruchu nie moe
muj si po operacjach lub nawracaj po jakim czasie po-
by odblokowanie, nastawienie, centralizacja itp. lecz
prawy, gdy wyczerpie si program rehabilitacyjny oraz mo-
normalizacja stanu tkanek. Jeeli natomiast czynnociow
liwoci farmakoterapii, proponuje si reoperacje. One take
zmian stanu tkanek uznajemy jako reakcj na patologiczny
czsto nie przynosz podanych efektw w postaci ustpie-
bodziec czynnociowy, ktry moe zosta zaindukowany w
nia dolegliwoci. Obserwowaem bardzo wiele takich przy-
kadej ze sfer osobowoci, to proces normalizacji stanu tka-
padkw. Praktyka, jak zdobyem w tym zakresie swojej pra-
nek okoostawowych powinien by prowadzony interdyscy-
cy upowania mnie do tego aby stwierdzi, e to wanie CZST
plinarnie, w zalenoci od indywidualnego stanu pacjenta.
jest bezporedni przyczyn pozornie niedoskonale przepro-
Oznacza to, e w deniu do normalizacji CZST moemy na-
wadzonych zabiegw operacyjnych lub pozostajcych po nich
potka trudnoci nie do przebycia, jeli leczenie prowadzi
tzw. zrostach, bliznach itp., jako przyczynach utrzymujcych
bdziemy wycznie w sferze narzdu ruchu (parietalnej) i
si dolegliwoci.
wycznie przy pomocy technik biomechanicznych.
Podstawowym celem zabiegu operacyjnego nie jest
Ocen skutecznoci zabiegu nie moe jednak by palpa-
normalizacja CZST lecz poprawa warunkw anatomicznych,
cyjna ocena stanu tkanek tu po zabiegu. Jak ju poprzednio
strukturalnych a za ich porednictwem czynnociowych. Do
podawaem, ich stan w ocenie palpacyjnej, nie ulega wyra-
normalizacji CZST potrzebny jest inny rodzaj leczenia, oparty
nej zmianie po zaindukowanym bodcu zabiegowym. Ocen
o rozleglejsze postrzeganie objaww chorobowych, jak tylko
skutecznoci zabiegu powinna by ocena reakcji objawu na
o zmiany strukturalne i organiczne. W planowaniu zabiegu
bodziec zabiegowy. Nie chodzi tutaj o jak skuteczno ko-
oraz leczenia pooperacyjnego, nie bierze si pod uwag czyn-
cow leczenia, chodzi przede wszystkim o ocen, czy zdoby-
nociowej zmiany stanu tkanek oraz konsekwencji z niej wy-
limy dostp do aferencji, czy znajdujemy si na jedynej ze
nikajcych. A przecie czynnociowa zmiana stanu tkanek
susznych drg w procesie leczniczym, ktre pokazuje nam
towarzyszy stanom przedoperacyjnym i pooperacyjnym w
sam organizm (ukad obwodw regulacji) swoim reagowa-
rnych kombinacjach z istniejcymi zmianami strukturalny-
niem na nasze wysiki lecznicze. Moemy to stwierdzi nie
mi lub/oraz organicznymi. Oto rne sytuacje mogce poja-
tyle pozabiegow ocen stanu tkanek lecz przy pomocy om-
wi si w kombinacjach zmian strukturalnych i zmian stanu
wionego ju testu kontrolnego. Jeeli natychmiastowa reak-
tkanek.
cja na dokonany zabieg, dokonan stymulacj, jest pozytyw-
Problemowi czynnociowej zmianie stanu tkanek po-
na (np. zmniejszenie si czy zniknicie blu lub innego obja-
wicono tutaj wiele uwagi. Teraz naley wyjani jak rozu-
wu), to oznacza, e zdobylimy dostp do aferencji, a orga-
mie zmiany strukturalne w sensie aktywnoci w wywoywa-
nizm wczy si swoimi zasobami w proces leczniczy. Przez
niu dolegliwoci blowych i innych objaww.
test kontrolny moemy to zobaczy bardzo wyranie. Np. bl
Powszechnie ju uznano, e indywidualnie, osobniczo
w rejonie L/S wyranie ogranicza skon w przd tuowia. Po
istniej stany zmian strukturalnych (np. zwyrodnienia), kt-
wykonaniu zabiegu skon w przd wyranie zyska na zakre-

22
rym towarzysz dolegliwoci blowe oraz inne i odwrotnie -
takim samym zmianom strukturalnym nie towarzysz adne
dolegliwoci blowe ani wegetatywne. Ponadto do czsto
spotykaem si z faktem obiektywnie istniejcych zmian struk-
turalnych, ktrym towarzyszyy objawy chorobowe ale tylko
pozornie. Ich przyczyn byy inne struktury anatomiczne ani-
eli zmienione zwyrodnieniem, czy innymi zmianami znie-
ksztacajcymi. Aktywna CZST w innym miejscu bya przy-
czyn dolegliwoci a nie konkretna zmiana strukturalna. Wie-
le razy w badaniach obiektywnych stwierdzano zmiany struk-
turalne a dolegliwoci pochodziy z innych rde. W
rozpoznaniach przyczyn tych nie brano i nadal nie bierze si
pod uwag pod uwag. Stwierdza si, zgodnie z prawd zreszt
np. dyskopati, zwyrodnienie, krgozmyk, lumbalizacj, sa-
kralizacj, niespojenie uku, zronicia krgw caociowe i j na trzeci zabieg operacyjny, z nadziej, i tytanowa endo-
czciowe, ebra dodatkowe itp. Zmianom tym moe towa-
rzyszy CZST lub nie, czego nie daje si stwierdzi przy po-
mocy tych samych bada, ktre nazywamy badaniami obiek-
tywnymi. Bywa, e zmiany strukturalne lub organiczne s
ju same w sobie zmian stanu tkanek w sensie czynnocio-
wej patologicznej aktywnoci biologicznej. Cay ten problem
wymaga dalszych obserwacji i dalszych bada.
Zmiany strukturalne i organiczne wchodz w rne
kombinacje z czynnociow zmian stanu tkanek. W rzeczy-
wistoci to one, te kombinacje decyduj o kocowym samo-
poczuciu chorego.
Poniej przytaczam kilka przykadw takich zalenoci.
1. Zmianom strukturalnym towarzyszy czynnociowa zmia-
na stanu tkanek.
Przyjmijmy, i CZST bya pierwotna w stosunku do zmian
strukturalnych. Po operacji dokonano korzystnych zmian w
strukturze, zabieg przebieg bez powika. W pooperacyjnych
badaniach obiektywnych wida znaczn popraw lub nawet
norm w strukturze a pomimo to chory nadal odczuwa te same
dolegliwoci, na ktre uskara si przed operacj. Dobrymi ulegaj CZST wywouj dolegliwoci, w tym bl o topografii
przykadami mog by tutaj:
- koksalgia utrzymujca si po wszczepieniu endoprotezy
stawu biodrowego
- usunicie przepukliny jdra miadystego itp.
W przypadku koksalgii trwajcej po wszczepionej bez
zarzutu endoprotezie stawu biodrowego, silne ble odczuwa-
ne w rejonie tego stawu miewaj swoje konkretne przyczyny,
ktrych nie uwzgldnia procedura operacyjna oraz poopera-
cyjna rehabilitacja. Do przyczyn tych mona zaliczy:
zesp minia gruszkowatego
zesp Th 12
zesp wizada krzyowo guzowego wo dyskowego. Mog to by m. in.:
zesp wizada krzyowo - biodrowego
zesp napinacza powizi szerokiej
zesp minia biodrowo - ldwiowego cia ldwiowo - krzyowego i koci krzyowej,
zesp minia prostego uda
zesp mini odbytu
zespoy jednostek ruchowych krgosupa zaopatruj-
cych w/w minie
w kadym z powyszych zespow mona przeledzi
w konkretnych przypadkach fizyczne mechanizmy psycho-
gennoci
inne.
Pacjentom pooperacyjnym nadal cierpicym na ble oko-
licy stawu biodrowego proponuje si reoperacje wcznie z
wymian endoprotezy.
Przykad
Chora C. M., lat 73, lekarz. Zoperowana w listopadzie
95 roku z powodu nawracajcych blw okolicy lewego sta-
wu biodrowego oraz postpujcej koksartrozy. Stan poopera-
cyjny bez powika. Zabieg nie przynosi spodziewanej po-
prawy, dolegliwoci blowe trwaj nadal. Obciajc zope-
rowan koczyn chora nadal odczuwa dotkliwy bl, ktry
nie ustpuje take w pozycjach nieruchomych (lec, siedzc).
Zaproponowano reoperacj. Przeprowadzono j w styczniu
99 z cakowit wymian endoprotezy na inny typ. Stan po-
operacyjny bez powika. Dolegliwoci blowe nieco mniej-
sze ale powracaj do stanu wyjciowego po ok. 3 miesicach.
Obecnie chora nadal uskara si na niezwykle silne dolegli-
woci blowe okolic lewego stawu biodrowego. Kieruje si
proteza rozwie problem.
W badaniu manualnym natomiast stwierdziem kombina-
cj zespou wizada krzyowo guzowego z zespoem Th12
oraz zespoem minia gruszkowatego. Dominuje stymulo-
wanie negatywne psychogenne ze sfery rodowiskowo spo-
ecznej (rodzinna sytuacja bardzo trudna emocjonalnie).
Liczne s take przykady blw utrzymujcych si po
operacjach przepuklin jdra miadystego. Tutaj niektre
struktury anatomiczne, ktrych tkanki byy a po operacji po-
zostaj w stanie patologicznej aktywnoci biologicznej czyn-
nociowej, nadal s rdami blu nie tylko miejscowego ale
take promieniujcego. Topografia promieniowania moe by
podobna do odkorzeniowej lub nawet identyczna z ni. - O
reakcjach pseudokorzeniowych na CZST wspomniaem wy-
ej. - Zesp segmentu ruchowego opisa Maigne (6), za jego
rol, czstotliwo wystpowania, zdecydowanie potwierdzi-
y to take nasze badania (14).
Nie tylko jednak zespoy segmentw ruchowych krgo-
supa s rdami dolegliwoci. Minie, struktury cznot-
kankowe bdce w uku odruchowym danego segmentu, jeli
zblionej do topografii odkorzeniowej.
W przypadkach aktywnych konfliktw korzeniowo dys-
kowych operacja nie wnosi zasadniczej poprawy jeli CZST
trwa po zabiegu. Natomiast w przypadkach, gdy zoperowany
jest konflikt korzeniowo dyskowy nieaktywny stan chorego
po operacji nie ulega zmianie. Nadal nkaj go dolegliwoci
te same, ktre odczuwa przedtem.
W blach ldwiowo krzyowych, miednicy, z promie-
niowaniem do koczyny dolnej mona wyrni nastpujce
struktury anatomiczne, ktrych CZST wywouje powysze
dolegliwoci niezalenie od istniejcego konfliktu korzenio-
- wizado biodrowo ldwiowe,
- wizada midzykolcowe i wizado nadkolcowe przej-
- zesp Th12 wraz z jego wizadami midzykolcowymi
i nadkolcowym
- zesp minia gruszkowatego
- zespoy mini odbytu
- zesp wizada krzyowo guzowego i inne.
Ble odcinka szyjnego krgosupa z promieniowaniem do
koczyny grnej wywoywane bywaj nie tylko przez kon-
flikt korzeniowo dyskowy ale take przez CZST np. takich
struktur anatomicznych jak:
23
 elementy segmentu ruchowego krgosupa szyjnego, pier- 4. Nieaktywne zmiany strukturalne przy aktywnych czyn-
siowego grnego i rodkowego (torebka stawowa stawu mi- nociowych zmianach stanu tkanek.
dzywyrostkowego, wycika otworu midzykrgowego, wi- Jest to taka kombinacja zmian strukturalnych oraz CZST,
zado midzykolcowe i nadkolcowe i in.), w ktrych te pierwsze s nieaktywne nie wywouj dolegli-
przyczep minia biodrowo ebrowego na 4 i 5 ebrze, woci. Natomiast CZST utrzymuj swoj aktywno biolo-
okostn wyrostka kruczego opatki, giczn w patologii czynnociowej i jednoczenie prowokuj
tkanki okoostawowe stawu barkowo obojczykowego, objawy zblione, bd identyczne, z objawami mogcymi wy-
mostkowo obojczykowego, pierwszego ebra, stpowa z powodu widocznych w badaniach obiektywnych
przyczepy mini obych, gowy dugiej trjgowego ra- zmian strukturalnych.
mienia, nadgrzebieniowego opatki, dwigacza opatki, cz- Z tych powodw jest to jedna z najtrudniejszych do roz-
ci zstpujcej m. czworobocznego, wikania kombinacji.
i inne. Przykad
Ponadto, co dalej zaciemnia i komplikuje obraz, kada z Chora K. Z. lat 38, lekarz stomatolog, z ostrym blem
wymienionych wyej struktur moe wytworzy swoje wa- promieniujcym do lewej koczyny dolnej o topografii rwy
sne pole punktw spustowych i sta si jedynym rdem blu kulszowej. W badaniach obiektywnych przepuklina jdra
promieniujcego! miadystego L5/S1. Skierowana na operacj, odmwia zgo-
dy. W badaniu manualnym:
2. Zmianom strukturalnym nie towarzyszy czynnociowa prba Lasequea dodatnia przy kcie 5 stopni
zmiana stanu tkanek. krgosup ldwiowy wolny od blu w skonach do bo-
Operacja korzystnie zmienia stan strukturalny dolegli- kw
woci ustpuj. Np. w aktywnym konflikcie korzeniowo podranienie koci ogonowej
dyskowym operacyjne odbarczenie korzenia nerwowego na- w ocenie kocowej ostry stan zespou minia grusz-
tychmiast poprawia w sposb istotny stan chorego. Jego re- kowatego.
habilitacja jest dynamiczna, progresywna, efektywna i ko- Wdroono stosowne do powyszej oceny postpowanie.
czy si powodzeniem. Chora unikna zabiegu. Po trzech latach nadal bez dolegli-
woci blowych.
3. Zmiana stanu tkanek pojawia si po zabiegu operacyj- Rnych innych kombinacji pomidzy chorobami orga-
nym. nicznymi lub/oraz strukturalnymi moe by jeszcze wiele.
Operacja korzystnie zmienia stan strukturalny ale prowo- Wyej przytoczone przykady pojawiaj si najczciej i s
kuje uaktywnienie si CZST, ktra istniaa przed operacj w znamienne w swojej wymowie. Kwestia skutecznoci kom-
fazie subklinicznej. Z tego powodu po operacji pojawiaj si pleksowego leczenia pozostaje nadal otwarta, wymaga dal-
dolegliwoci, ktre nie wystpoway przed zabiegiem. Np. szych obserwacji i bada.
reakcje migrenowo wegetatywne, inny rodzaj blu, inna jego Dotychczasowe dowiadczenia wskazuj jednak do
topografia itd. wyranie, i jeli nie wida bezwzgldnych wskaza do na-
Przykad tychmiastowej operacji, byoby bardzo wskazane aby przed
Chory T. P. lat 43, kierowca,. skarcy si w ostatnim zabiegiem wyciszy aktywno wspistniejcych CZST. Po-
okresie na ostre i podostre ble promieniujce do lewej ko- winno si to odbywa przez wdroenie normalnego procesu
czyny dolnej. Zoperowany w roku 1996; na poziomie L5/S1 leczniczego zaburze czynnoci narzdu ruchu i traktowane
usunito przepuklin jdra miadystego. Po zabiegu pewna jako przygotowanie do zabiegu operacyjnego. Chorzy nie
poprawa ale w nastpnych tygodniach pojawi si stopniowo przygotowani w ten sposb, a nadal cierpicy po operacji,
narastajcy bl promieniujcy do prawej koczyny dolnej. Po powinni zosta take poddani temu procesowi w celu ewen-
dwch latach ponowna operacja usunicia przepukliny dysku tualnego uniknicia reoperacji.
midzykrgowego na poziomie L4/L5. Po zabiegu ponownie
pewna poprawa ale wkrtce zaczy narasta ble typu kok- C. d. n.
salgicznego po prawej stronie, niepokojce, nawracajce po-
bolewania i ble prawego jdra a nastpnie unieruchamiajce
ble w rejonie przejcia piersiowo ldwiowego. W bada- Literatura
niu rcznym stwierdziem: 1. Bischoff H.P.: Chirodiagnostysche und chirotherapeuty-
zesp Th 12 (bl piersiowo ldwiowy, wzdcia, za- sche Technik. PERMED - spitta. Medizinische Verlagsgesel-
parcia) schaft mbH D-8520 Erlangen1992.
zesp prawego wizada biodrowo ldwiowego (ble 2. Hartman L.: Handbook of osteopathic technique (third
jdra) edition). Chapman and Hall 1997.
zesp prawego napinacza powizi szerokiej 3. Kaltenborn F.M.: Krgosup badanie manualne i mobili-
zesp prawego minia gruszkowatego (ostatnie zespo- zacja. Wyd. Rolewski Toru 1998.
y prowokoway ble koksalgiczne z typowym promieniowa- 4. Lowen A.: Duchowo ciaa. Wyd. Jacek Santorski & CO.
niem do prawej koczyny dolnej). Agencja Wydawnicza Warszawa 1992.
Widywaem take chorych po piciu operacjach na kr- 5. Lewit K.: Leczenie manualne zaburze czynnoci narzdu
gosupie i nadal bez poprawy. Jako modzi jeszcze ludzie byli ruchu. PZWL Warszawa 1984.
oni w dramatycznym stanie. 6. Maigne R.: Douleurs dorigine vertebrale et traitrements
par manipulations. Expansion Scientifique, Paris 1975.

24
7. Mau H.: Wczesne wykrywanie skolioz u maych dzieci.
Materiay z Sesji Naukowej pt.: Wczesne wykrywanie i zapo-
bieganie progresji bocznych skrzywie krgosupa. Pozna
1980.
8. Murphy J.: Potga podwiadomoci. Wyd. wiat Ksiki,
Warszawa 98.
9. Neumann H.D.: Manuelle Medizin - ein Einfurung in The-
orie, Diagnostic und Therapie. Springer, Berlin, Heidelberg,
New, York, Tokio 1983.
10. Plato G., Kopp S.: Das Dysfunktionsmodell. Gedanken
zum Therapieansatz in der Manuellen Medizin. Manuelle
Medizin (1996) 34: 1-8.
11. Rakowska M.: Autoterapia i profilaktyka dysfunkcji na-
rzdu ruchu w modelu holistycznym medycyny manualnej.
Wyd. CTM Pozna 1999.
12. Rakowski A.: Krgosup w stresie. Gdaskie Wydawnic-
two Psychologiczne, Gdask 2001.
13. Sedlak W.: Homo electronicus. PIW Warszawa 1980.
14. Sobodzian J., Rakowski A.: Terapia manualna w zespo-
ach blowych krgosupa ldwiowo - krzyowego. Wyd. CTM
Pozna 2001.
15. Szulc M.: Potga podwiadomoci. Wyd. Medium War-
szawa 1993.

25
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Andrzej wicicki

MEDYCYNA CAOCIOWA ?

SOWA KLUCZOWE:
medycyna caociowa ( holistyczna )
STRESZCZENIE:
Organizm zachowuje si jak funkcjonalna cao. Na wytrcenie z rwnowagi odpowiada jak
dzwon. Reakcje pojawiaj si z rnym nateniem we wszystkich narzdach i ukadach. Powoduje
to, e szerzej musimy opisywa stan organizmu a leczenie - przywracanie rwnowagi - nie moe
odbywa si jedynie lokalnie.
KEY WORDS:
wholistic medicine
SUMMARY:
Organism acts as the functional unity. It behaves as a bell when knocked. Variable reaction are
observed in every organ and system. That is why we should wider describe organism condition. The
healing proces equilibrium restore cannot be only local.

Czy mwienie o caoci naszego organizmu nie trci zimne pyny, ma wypieki na prawym czy lewym policzku i
banaem? tym podobne drobiazgi pomijamy, jeeli nie s one cecha-
To oczywiste, e kady z nas jest zintegrowanym i skoor- mi powtarzalnymi opisanymi w danej jednostce chorobowej.
dynowanym w swoich funkcjach mechanizmem. Przecie ska- By moe kto zaryzykowaby tez, e s to jedynie przypad-
damy si z podzespow komrek, tkanek, narzdw i kowe zjawiska, ale wtedy oznaczaoby to rewolucj w fizyce
ukadw. Wspdziaaj one harmonijnie. Przetwarzamy ener- i chemii. Nie ma tu miejsca na przypadek. System jest jednak
gi, doskonalimy si, ewoluujemy, dostosowujemy do rodo- na tyle zoony, e gubimy si prbujc znale powizania
wiska. Porwnujemy siebie do doskonale zaprojektowanego przyczynowo-skutkowe.
i funkcjonujcego mechanizmu - maszyny. Nie wydaje si to Mona powiedzie, e s to zjawiska nieprzypadko-
nam w adnym wypadku bdem, moe, co najwyej uprosz- we, ale po prostu nieistotne. Tylko czy na pewno? Moe tak
czeniem. Czy jednak uproszczenie to nie jest na tyle due, by nam si jedynie wydaje? Moe jednak dla tego systemu - or-
skierowa nasze wyobraenie o nas samych w kierunku prze- ganizmu - jakiekolwiek pojawiajce si jednoczasowo zmia-
kama? ny stanu s przejawami tego samego procesu niezalenie od
Przyjrzyjmy si tej caoci. miejsca gdzie si pojawi.
Wyobramy sobie maszyn - na przykad samochd. Dla takiego poszerzenia obserwacji organizmu znaj-
Skada si on z setek podzespow tworzcych zintegrowane dujemy powane przesanki naukowe. W miar rozwoju nauk
ukady. Tworzy funkcjonaln cao. Przetwarza energi, i metod analitycznych zaczynaj nam si zaciera granice
wykonuje funkcje. Zwrmy jednak uwag na pewn specy- pomidzy ukadami, tkankami czy te pomidzy poszczegl-
ficzn cech takiego mechanizmu. Mianowicie, jeeli dojdzie nymi komrkami. Trudnoci pitrz si ju przy tradycyjnym
do uszkodzenia jednego z elementw to tylko ten element biochemicznym opisie procesw ycia a jeeli rozszerzy
wymaga naprawy. Logika jest elazna. Nikt nie naprawia nasz wyobrani choby o procesy elektryczne, elektroma-
skrzyni biegw, gdy uszkodzony jest ganik. Granice pomi- gnetyczne to trudno nie przyj do wiadomoci, e granice
dzy podzespoami s wyrane, jasne i oczywiste. Jasny i oczy- wewntrz organizmu maj charakter umowny.
wisty jest algorytm rozwizania problemu - choby tak try- Jest to ogromnie deprymujce, e nie potrafimy do-
wialny jak wymiana zepsutej czci. kadnie opisa, nie mwic o zrozumieniu, chociaby tak pod-
Podobne spojrzenie niesie nasza tradycja medyczna. stawowego zjawiska, jakim jest stan zapalny. Pojcie zna-
Zajmujemy si tym narzdem lub ukadem, ktry jest cho- ne od tysicleci tak wroso w nasze mylenie, e dla przecit-
ry. Mniejsz uwag zwracamy na narzdy niezaangaowane nego miertelnika jest zupenie oczywiste i pozornie zupenie
bezporednio w proces patologiczny. proste. W rzeczywistoci proces jest tak skomplikowany, e
A moe to jedynie proces psychologiczny zakorzenio- staje si nie do ogarnicia na naszym poziomie wiedzy i mo-
ny w naszych emocjach, e pewnym nieprawidowociom liwoci technicznych. Co bardziej deprymujce gdy okazuje
przypisujemy wysok rang jak na przykad ropieniu, gdy jed- si, e procesy o takiej zoonoci, gdzie wystpuj sprze-
noczasowo pojawiajce si, liczne, drobne objawy jak np. nia zwrotne, staj si z matematycznego punktu widzenia nie-
pocenie stp lekcewaymy. To, czy chory woli pi ciepe czy przewidywalne!

26
 Trzydzieci lat temu matematyk i meteorolog Edward ny uraz, niezalenie od swojej natury (fizyczny, chemicz-
Lorenz prbujc stworzy model matematyczny zjawisk ma- ny, emocjonalny czy biologiczny), niesie zmiany miejsco-
jcych miejsce w atmosferze, po to by mc te zjawiska prze- we i niemoliwe do przewidzenia skutki w caym organi-
widywa, wykaza zadziwiajce waciwoci systemu o takiej zmie. Podobnie leczenie lokalne przynosi miejscow zmia-
zoonoci. Mianowicie, ukad taki reaguje zawsze jako ca- n stanu, co czsto interpretujemy jako popraw zmniej-
o, a to jak dokadnie dokonuje si zmiana jego stanu zale- szenie dolegliwoci. Rwnoczenie jednak musimy
y od zmian najmniejszych nawet wartoci parametrw na uwzgldni w terapii ca reszt organizmu.
przykad cinienia i temperatury. Nawet nieznaczne, lokalne
zaburzenie wartoci jakiegokolwiek parametru niesie za sob Nie zatrzymamy tylko czci dzwonu. Moemy go zatrzyma
zmian stanu caego systemu! jedynie w caoci.
Tam, gdzie wystpuj liczne wspzalenoci i sprzenia
zwrotne nie jestemy w stanie dokadnie przeledzi przebie- Wyglda na to, e musimy przewartociowa zarwno
gu procesw i co za tym idzie nie moemy przewidzie jak nasze rozumienie czynnika etiologicznego, zdrowia i choro-
dokadnie zachowa si ukad. Sprowadza si to do tego, e by oraz sposb opisu stanu klinicznego, a w konsekwencji
nie potrafimy dokadnie okreli pogody z kilkudniowym taktyk rozwizywania problemw - czyli leczenia.
wyprzedzeniem. Okazuje si, e niezalenie od rodzaju sys-
temu dynamicznego, czy jest to atmosfera, czy wntrze ko- Lek. med. Andrzej wicicki
mrki, obowizuj te same prawa. Gabinet Lekarski
Czy nie naleaoby wobec tego porwnywa nasze- 60-318 Pozna, ul. Miczurina 20a
go organizmu do caoci, jak stanowi na przykad dzwon?
Jeeli uderzymy w tak cao, to, ktra cz tej caoci
Literatura:
pozostaje nie wytrcona z rwnowagi? Ktra cz nie
1. Wodzimierz Sedlak Homo electronicus Warszawa, 1980,
dry? Oczywicie nie ma mowy w naszym ciele o takiej
PIW
jednorodnoci struktury, z jak mamy do czynienia w
2. Fritjof Capra Punkt zwrotny: nauka, spoeczestwo, nowa
dzwonie, tym niemniej podobne jest to, e wytrcenie na-
kultura Warszawa, 1987, PIW
wet jednego elementu systemu z rwnowagi pociga za
3. James Gleick CHAOS Narodziny nowej nauki Pozna,
sob zaburzenie w kadej, najmniejszej nawet jego czst-
1999, Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.
ce. Oczywicie kady element naszego organizmu zareagu-
je w sposb sobie waciwy. Serce zareaguje inaczej ni
wtroba, ale zaburzenie obejmujce te narzdy i rozcho-
dzce si po organizmie bdzie jednym i tym samym proce-
sem! Rozcignie si ono po caym systemie i cho w ka-
dym miejscu moe wydawa si niezalenym stanem, inn
chorob, w rzeczywistoci bdzie penym obrazem tego
samego jednego zaburzenia. Niestety, jeeli te rozwaa-
nia s suszne, musimy si rwnie zgodzi z tym, e ta
caociowa reakcja jest nieprzewidywalna w szczegach.
Czynnociowa jedno organizmu w momencie wytrce-
nia systemu z rwnowagi zaowocuje wyranymi objawa-
mi klinicznymi i ca konstelacj drobnych lecz rwnie
istotnych objaww. Istotnych, poniewa z punktu widze-
nia organizmu, s tym samym procesem, to tylko my wi-
dzimy je jako rne i niezalene. Zesp tych wszystkich
objaww jest szczeglny i niepowtarzalny dla danego or-
ganizmu i wynika z jego indywidualnych cech. Z tego po-
wodu kady organizm reaguje w szczegach inaczej na-
wet na identyczny bodziec. Ta caociowa reakcja jest nie-
przewidywalna ale nieprzypadkowa. Wymaga zindywidu-
alizowanego opisu diagnozy, a sprowadzenie jej do
pojcia jednostki klinicznej jest bardzo powanym uprosz-
czeniem. Z tego punktu widzenia nie mona choroby na-
zwa, mona j jedynie prbowa opisa. Niemoliwy jest
peny opis, ale im zrobimy to dokadniej tym wiksza b-
dzie szansa na precyzyjne leczenie. Nie mona te takiego
systemu przywrci do rwnowagi poprzez oddziaywa-
nia lokalne. Moe on wrci do rwnowagi jedynie w swo-
jej caoci. Nie da si zatrzyma dzwonu tylko w jednym
punkcie.
Oznacza to, e kade oddziaywanie lokalne zarwno
wytrcajce z rwnowagi jak i prbujce t rwnowag
przywrci powoduje skutki lokalne i globalne. Potencjal-

27
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Andrzej wicicki

DEFINICJA ZDROWIA I CHOROBY

W OPARCIU O CAOCIOW WIZJ ORGANIZMU
SOWA KLUCZOWE:
definicja zdrowia
STRESZCZENIE:
Zdrowie jest czym wicej ni samym dobrostanem i rwnowag.Zdrowie to rwnowaga i zdol-
no przywracania rwnowagi.Choroba jest brakiem tej zdolnoci.
Stan, w ktrym organizm walczy, robi to skutecznie - przywraca rwnowag i nabywa odporno-
ci jest stanem zdrowia mimo obserwowanych objaww i dolegliwoci.
Praca jest prb krytycznej oceny obowizujcej definicji zdrowia.

KEY WORDS:
health definition
SUMMARY:
Health is something more than wellbeing and equilibrium. Health is the equilibrium and the abi-
lity to restore equilibrium.The disease is the lack of such ability.
The condition of organism fight which ends successfully with equilibrium restore what makes
organism resistant is the health despite actual symptoms and complains.
The article is an attempt of critical analyze of health definition.

Sowo ma w sobie atrybut tworzenia rzeczywisto-
ci. Nie istnieje w naszej wiadomoci nic co nie posiada
wasnego okrelenia - imienia. Przedmiot, lub pojcie staj
si rozpoznawalne dopiero gdy je zdefiniujemy. Przez przy-
pisanie bytowi nazwy tworzymy wyobraenie wiata.
Opieramy si na nim i budujemy kolejne pojcia. Stwo-
rzony w ten sposb wzorzec staje si ukadem odniesie-
nia. Pozwala to przypisa naszym dowiadczeniom war-
to dobra lub za, prawdy lub faszu.
Piknie unaocznia nam t prawidowo matematyka two-
rzc zdefiniowane pojcia podstawowe. W oparciu o nie po-
wstaj ogromne konstrukcje logiczne odwzorowujce w wie-
cie poj nasz rzeczywisto.
W medycynie znacznie trudniej o tak ciso defini-
cji. Nie oznacza to jednak, e obowizuj w niej inne prawa.
Dlatego musimy dy do ucilania poj i konfrontowania
ich z rzeczywistoci. Ryzykujemy oczywicie pewne niedo-
skonaoci lecz nic nie zwalnia nas z obowizku poszukiwa-
nia porzdku.
Podstawowym pojciem, z ktrego zdefiniowaniem
mamy powane problemy jest pojcie zdrowia. W powszech-
nym odbiorze rozumiane jest jako dobrostan co przypie-
cztowuje wiatowa Organizacja Zdrowia w swojej definicji.
Jest to oczywicie pewien kompromis, zaakceptowany
jednak w wiadomoci spoecznej.
Chorob z kolei okrela si brakiem dobrostanu a to
powoduje, e z nim wanie walczymy.
Akceptacja takich okrele - definicji zdrowia i choroby -
implikuje konkretne i liczne konsekwencje. Biorc pod uwa-
g jak wana jest precyzja okrele, przekadajca si na rze-
telny odbir rzeczywistoci, warto podejmowa prby kry-
tycznej ich oceny. Nawet pozornie drobne niecisoci po-
woduj przekamania w rozumieniu wiata zarwno w skali
jednostek jak i spoeczestw.
Zupenie naturalne i oczywiste stao si nam, e po-
woaniem lekarza i misj medycyny jest walka z kadym bra-
kiem dobrostanu. Walczymy z prawie kad dolegliwoci bo
w naszej wiadomoci funkcjonuje ona jako zo - choroba!
Nasz krg kulturowy stworzy pojcie stanu zapalnego w
wiadomoci spoeczestw funkcjonujcy jako zo ( ogie ,
poar ) z ktrym trzeba walczy.
I walczymy z blem, zaczerwienieniem, obrzkiem, tem-
peratur i zaburzeniem funkcji. Niesiemy dobrostan.
Jeeli jednak spojrzymy na organizm jako na zinte-
growan cao przystosowan do otaczajcego rodowiska,
to pojawiaj si pewne wtpliwoci.
Jak mona nazwa chorob sytuacj gdy na przykad po
skaleczeniu nastpuje gojenie? Procesowi towarzyszy szereg
dolegliwoci lecz jeeli rana nie jest zbyt rozlega organizm
goi uszkodzenie. Czy proces gojenia rany jest chorob ?!
Jeeli natomiast zostaniemy naraeni na dziaanie
drobnoustroju czy nasz organizm ma pozwoli si biernie
zniszczy ? Raczej nie! Bdzie si broni. Pojawi si reak-
cja zapalna czyli proces obronny. Czynnik atakujcy orga-

28
nizm zostanie pokonany i co ciekawe pojawi si odpor-
no! Dobrym przykadem jest naturalny przebieg cho-
rb dziecicych. No wanie czy na pewno chorb !
Z punktu widzenia caego organizmu jest to przecie pro-
ces rozwizywania problemu i nabywania wiedzy na przy-
szo. Jak mona nazywa taki proces chorob. Czy mona
nazwa chorob na przykad dolegliwoci pojawiajce si
przed egzaminem ? Mijaj przecie po jego zaliczeniu ale
zdajcy nie jest ju taki sam jak przed wyzwaniem - sta si
mdrzejszy. Zdanie egzaminu jest potwierdzeniem nabycia
wiedzy. Czsto wystarcza ona na cae ycie. Zaliczenie za
egzaminu bez osignicia wiedzy ( odpornoci ) jest rozwi-
zaniem, ktre zazwyczaj mci si w przyszoci.
Widz daleko idce analogie pomidzy gojeniem rany,
pokonaniem drobnoustroju i na przykad zdaniem egzaminu.
W szczegach oczywicie s to rne sytuacje ale z punktu
widzenia cybernetyki zwartego systemu jakim jest nasz orga-
nizm, kada z tych sytuacji wie si z rozwizaniem pewne-
go problemu i nabyciem umiejtnoci, ktr nazwiemy wiedz
lub odpornoci.
Nigdy nie przewidz kiedy si skalecz lub spotkam na
swojej drodze drobnoustrj, ale jestem na to przygotowany!
Potrafi sobie poradzi.
W tym sensie jestem zdrowy.
Warunkiem tego zdrowia jest jednak zdolno systemu -
organizmu do powrotu do stanu rwnowagi. Jest to moliwe
jedynie przy mobilizacji szeroko rozumianych si obronnych.
Myl o sumie wszelkich mechanizmw samoregulacji syste-
mu, poczwszy od wiadomych zachowa kierowanych wol
poprzez reakcje odruchowe, obron swoist na mechani-
zmach obrony nieswoistej skoczywszy.
Nazwijmy w skrcie te wszystkie procesy siami obron-
nymi. W rozwaanej przez nas sytuacji naley zaoy, e
organizm posiada wystarczajcy zasb si potrzebnych do
rozwizania problemu.
Na naszym wykresie mona to przedstawi nastpujco :

Przedstawmy tak sytuacj wykresem

Warto S obrazuje wielko si yciowych szeroko

rozumianej wydolnoci systemu. Warto ta warunkuje
mwimy o zdrowiu gdy mija czas a nie ma adnych obja- zdolno systemu do przywrcenia stanu rwnowagi bez
ww dolegliwoci.
(faza A i C ). Natomiast, w fazie B, wystpuj objawy spo-
wodowane dziaaniem czynnika wytrcajcego ustrj z rw- Rozwamy sytuacj kiedy tych si brakuje. Z sytuacj
nowagi. Pojawiaj si dolegliwoci, narastaj, osigaj mak- tak mamy do czynienia gdy czynnik wytrcajcy z rwno-
simum i ustpuj - mwimy o procesie chorobowym. Uwa- wagi jest zbyt silny, lub gdy organizm zosta przez jaki czyn-
am to za nieciso. nik osabiony.
Prosz zwrci uwag, e mamy do czynienia z sytuacj
gdzie system rozwizuje problem. Znikaj wszelkie objawy
procesu i nie nawracaj. Tworzy si np. odporno, wiedza
lub dowiadczenie (faza C).
Stan, w ktrym organizm walczy, robi to skutecznie i
nabywa odpornoci jest to moim zdaniem stanem zdro-
wia mimo obserwowanych objaww i dolegliwoci.
Istot zdrowia mona by nazwa skuteczno walki.
Proces musi si zakoczy rozwizaniem problemu i wy-
cigniciem wnioskw. W praktyce oznacza to cakowite ust-
pienie wszystkich dolegliwoci, obiektywne zakoczenie pro-
cesu oraz brak nawrotw.
Mam na myli to, e koczy si reakcja obronna a nie to,
e nie pozostaje aden lad procesu np. blizna.
Goj skaleczenie a pniej jestem bardziej ostrony - je-
stem zdrowy i potrafi si uczy. Pokonuj wirusa i naby- Do rozwizania problemu potrzebny jest zasb si przed-
wam odpornoci! Jestem zdrowy. stawiony lini przerywan. Organizm dysponuje jednak mniej-
szymi moliwociami ( S ).

29
 W takiej sytuacji moliwe s tylko dwa scenariusze. Albo ginie albo przeyje ale te nie rozwie problemu.
mier w tej sytuacji nie wymaga komentarza natomiast druga moliwo staje si bardzo ciekawa poniewa pojawia si
nastpujca sytuacja :
Pojawia si nowy aspekt stanu organizmu - objawy
przewleke.
Maj one bardzo ciekaw waciwo. Mog mie rne obejmuje kolejne sabe punkty czyli pojawiaj si i stop-
natenie ale nigdy nie znikaj cakowicie. Klinicznie sytu-
acja taka moe by traktowana jako choroba przewleka lub
mamy do czynienia z objawami nawracajcymi. Osobicie
uwaam, e jeeli mamy do czynienia z objawami nawracaj-
cymi to oznacza, i proces patologiczny jest cigy w czasie a
jedynie objawy okresowo staj si na tyle mae, e nie jeste-
my w stanie ich zauway czyli ich zanikanie jest jedynie
pozorne.
W przyrodzie bardzo rzadko mamy do czynienia z pro-
cesami o staym nateniu. Najczciej proces podlega zmia-
nom, ktre dla uproszczenia na rysunku przedstawiem jako
sinusoid.
Jest to sytuacja gdy na przykad rana nie goi si cakowi-
cie lub dziecko ma przewlekle przekrwione gardo a co kilka
tygodni przychodzi angina. Ciekawe jest to, e problem na-
wraca !
W takiej sytuacji przestaje mie znaczenie samo nate-
nie dolegliwoci. Pojawia si nowe kryterium - czas ! Mniej
wane staje si jak bardzo uciliwy jest problem tylko jak
dugo trwa.
Nawroty wiadcz o niewydolnoci systemu, niezdolno-
ci do pokonania problemu. Nawet jeeli zagoi si 90% rany
a pozostao ropieje przewlekle to trudno nazwa tak sytu-
acj zdrowiem.
Jeeli dodatkowo zgodzimy si z myl, i organizm
jest funkcjonaln jednoci i zachowuje si jak zesp na-
czy poczonych to uwiadamiamy sobie, e objawy prze-
wleke mog pojawi si praktycznie w dowolnym miejscu -
narzdzie lub ukadzie. Na dobr spraw naleaoby myle o
zespole objaww przewlekych.
Zazwyczaj nie nazywamy chorob drobnych dolegliwo-
ci nawet jeeli cign si latami bo ich natenie jest zniko- wiadcze.
me ! A przecie taka sytuacja oznacza niewydolno.
Nie mona te zakada , e jest ona ograniczona do zmiany
lokalnej bo widzimy j na przykad tylko w jednym miejscu
lub narzdzie. Niewydolny sta si system - organizm!
Co wane, jeeli nie nastpi istotna, korzystna zmiana w
rodowisku wewntrznym lub zewntrznym to nie wydob-
dzie si on z procesu patologicznego. Przecie najwicej si
30
mia na samym pocztku a nie wystarczyo ich do pokonania
problemu. W miar upywu czasu organizm sabnie i proces
niowo narastaj objawy z kolejnych narzdw i ukadw.
Wyglda to na umieranie na raty.
W zwizku z tym pragn zaproponowa nastpujce defi-
nicje zdrowia i choroby.
Zdrowie jest zdolnoci do cakowitego przywracania
zaburzonej rwnowagi czynnociowej i jej zachowania.
Choroba jest to brak zdolnoci do cakowitego przy-
wrcenia zaburzonej rwnowagi czynnociowej.
Termin rwnowaga czynnociowa rozumiem jako stan sta-
bilnoci organizmu w danych warunkach rodowiskowych. Jest
to oczywicie rwnowaga dynamiczna.
Pojcie zdrowia jest czym wicej ni samo pojcie rw-
nowagi czy dobrostanu.
Zdrowie to rwnowaga i zdolno przywrcenia rwno-
wagi.
Choroba jest przede wszystkim brakiem tej zdolnoci.
Takie wartociowanie nie obowizuje w naszym co-
dziennym yciu. Nazywamy chorob sytuacj gdy pojawi
si dolegliwoci. Staramy si przyporzdkowa im nazw,
ktr nazywamy rozpoznaniem i czym prdzej przeciwdzia-
amy im w imi przywrcenia dobrostanu. Nie dajemy tym
samym adnych szans organizmowi na rozwinicie penej re-
akcji obronnej. Z kolei drobne dolegliwoci bagatelizujemy
albo uznajemy, e s norm na przykad zwizan z wiekiem
pacjenta.
Odwouj si te w tych rozwaaniach do oglnie obo-
wizujcej w medycynie taktyki. Pozostawiam czytelnikowi
ocen tych dywagacji w kontekcie jego indywidualnych do-
Z powyszych rozwaa wynika rwnie pewne niebez-
pieczestwo wydaje mi si powszechnie niedocenione. Dzia-
ajc przedwczenie, czyli nie dopuszczajc do naturalnego
przebiegu reakcji obronnej, ryzykujemy wpdzenie organi-
zmu w proces przewleky - NIEWYDOLNO.
 Pacjent odczuwa nasze dziaanie jako popraw swego stanu. Nie nazywa ju chorob stanu, gdy ma ju tylko
mae, przewlekajce si lub nawracajce dolegliwoci.

W obecnie powszechnie obowizujcym myleniu mamy do czynienia z odwrceniem prawidowych relacji. Stan
walki organizmu nazywamy chorob i wkraczamy z leczeniem. Leki dziaaj ale jake czsto niestety na zasadzie osabienia
reakcji obronnej (podtrucia? !). Na rysunku strzaka P. Nie pozwalamy w ten sposb na naturalny przebieg procesu. Reakcja
obronna maleje ale kosztem osabienia organizmu co prowadzi do niezdolnoci rozwizania problemu. Malej dolegliwoci
ale nie znikaj cakowicie. Pojawiajcy si stan niewydolnoci traktujemy jako popraw czy wrcz wyleczenie. Traktujemy go
jako zdrowie poniewa dolegliwoci w znaczcym stopniu zmalay i przestay tak bardzo dokucza cho s zauwaalne lub
nawracaj. Zaczynamy je lekceway.
Pacjent czuje si lepiej ale czy jest zdrowy?
Sytuacja taka jest moim zdaniem konsekwencj bdnego zdefiniowania zdrowia i choroby.
Zmiana definicji, ktr proponuj, wymaga gbokiego przewartociowania naszego widzenia wiata a to musi pocign
za sob powane zmiany w postpowaniu leczniczym.
Nie chciabym sugerowa jakiegokolwiek bagatelizowania niebezpieczestw zwizanych z, na przykad, reakcj zapaln.
Uwaam jedynie, e dotychczasowa definicja zdrowia i choroby powinna by zmieniona a w konsekwencji taktyka postpo-
wania leczniczego zrewidowana.

lek. med. Andrzej wicicki

Gabinet Lekarski
60-318 Pozna, ul. Miczurina 20a

Literatura:

1. Organon der Heilkunst, 6 Wydaniez wydania Richarda Haehla z 1921

31
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)

Magorzata Rakowska

ROLA TERAPEUTY W PREZENTACJI CHOREMU DIAGNOZY

DYSFUNKCJI NARZDU RUCHU, JAKO WANY ELEMENT
MOTYWUJCY DO PROCESU ZDROWIENIA.

SOWA KLUCZOWE:
ustalanie rozpoznania jako proces, motywacja a zasoby, edukacyjna rola terapeuty;

STRESZCZENIE

W artykule pt. Rola terapeuty w prezentacji choremu diagnozy dysfunkcji narzdu ruchu jako
wany element motywujcy do procesu zdrowienia podjto prb przedstawienia zada i trudnej
roli terapeuty w procesie ustalania rozpoznania choroby. Celem pracy byo porwnanie sposobw
prezentacji rozpoznania przez terapeut, oraz ukazania konsekwencji tych form w motywowaniu cho-
rego do procesu zdrowienia. Wyranie podkrelano, i w wietle zaoe teoretycznych medycyny
manualnej w modelu holistycznym, prezentacja diagnozy to przedstawienie rozumienia przez tera-
peut problemu w aspekcie wszystkich sfer osobowoci czowieka. Zaproponowano podzia na po-
szczeglne etapy prezentacji rozpoznania, w ktrym zdolno zdobywania informacji dotyczcych
zasobw emocjonalnych chorego peni decydujc rol w procesie terapeutycznym. Doniesienie to
zachca oraz podkrela potrzeb ujednolicenia postaw terapeutw, ujednolicenia jzyka i sformuo-
wa uywanych w prezentacji rozpozna dysfunkcji. Istotn konkluzj jest traktowanie edukacji cho-
rych jako najcenniejszego czynnika motywujcego do zmian.

KEY WORDS

establishing the diagnosis as a process, motivation and resources, educational function of the
therapist;

SUMMARY

The main aim of the article The role of the therapist in the presentation of diagnosis of move-
ment system disfunction as the most important motivational element of the convalesce process was
to comparison the methods of diagnosis presentation by the therapist. It is to show the consequences
of each form of presentation on the patient motivation to the restoration to health. The author propo-
ses to divide the presentation of diagnosis on separate stages. One of them is the capacity of conqu-
ering the information about patient emotional resources. The real conclusion is to treat the patient
education as the most important factor which motivates to alteration.

Ustalanie rozpoznania jest procesem mylowym, kt-
ry wymaga zintegrowania informacji uzyskanych wieloma
drogami. To umiejtno kolekcjonowania faktw, ich anali-
za i dojcie do rozpoznania. Moliwe jest przyjmowanie tym-
czasowego wyjanienia ju na wczesnym etapie klinicznego
kontaktu z pacjentem. Jest to hipoteza formuowana tak, by
przynosia wyjanienie stwierdzonych objaww podmioto-
wych i przedmiotowych. Nastpnie hipotez t poddaje si
systematycznej weryfikacji przez dalsze badania. Prowadzi
to do potwierdzenia hipotezy, jej ucilenia i modyfikacji, a
czasem do jej odrzucenia. (2)
Definicja ta w znacznej mierze odzwierciedla sposb po-
stpowania terapeuty manualnego, pracujcego w modelu
holistycznym. Proponuje model dynamiczny (3) za Plato i
Kopp, i nterpretacji objaww klinicznych, co w konsekwen-
cji jest zgod na to, i formuowanie diagnozy jest procesem.
W praktyce jednak nieczsto spotykamy si z realizacj po-
wyszych zaoe w odniesieniu do osb cierpicych z po-
wodu dysfunkcji narzdu ruchu. Obserwujemy, i pacjentom
z jednoznacznie postawion diagnoz na podstawie gwne-
go objawu narzuca si leczenie bierne, w peni uzaleniajc
sukces leczniczy od terapeuty.

32
 W wietle zaoe teoretycznych medycyny manualnej w
modelu holistycznym (6) prezentacja diagnozy choremu to
przedstawienie rozumienia przez terapeut problemu w aspek-
cie wszystkich sfer osobowoci czowieka. Diagnoza przed-
stawiona jako jednoznaczne stwierdzenie objawu gwnego,
a hipoteza wyjaniajca zoono procesw maj diametral-
nie odmienny skutek motywujcy do procesu zdrowienia.
Anthony de Mello nazywa ten proces deniem do uzyskania
ulgi, bd do wyzdrowienia.
Psychologowie twierdz, e ludzie chorzy w istocie rze-
czy nie chc naprawd wyzdrowie. Oczekuj ulgi, a nie po-
wrotu do zdrowia. Leczenie bowiem jest bolesne i wymaga
wyrzecze (1).
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie zada i trud-
nej roli terapeuty w prezentacji diagnozy choremu. To prba
okrelenia czynnikw motywujcych pacjenta do zmiany jak
jest proces zdrowienia. Jednoczenie doniesienie to nie jest
ocen skutecznoci terapeutycznej w przynoszeniu ulgi w blu.
Prawdopodobnie kady terapeuta manualny na co
dzie znajduje si w sytuacji oczekiwania przez chorego
odpowiedzi na najwaniejsze dla niego pytania: Co mi
tak naprawd jest, jak mam szans na popraw ? Uwaam,
e od tego pytania rozpoczyna si proces motywowania
chorego do wyzdrowienia, czyli podry ze stanu obecne-
go do podanego. To czy pacjent kupi bilet i bdzie
mia determinacj do zmiany, w znacznej mierze zaley
od czasu, ktry terapeuta powici mu na edukacj i stwo-
rzenie nici zaufania. Sposb prezentacji rozpoznania dys-
funkcji narzdu ruchu jest nastpstwem przeprowadzo-
nego badania. Umiejtnie zebrany wywiad powinien za-
rysowa, choby w pocztkowym stadium tzw. zasoby
chorego. Zasoby to stany satysfakcji, determinacji, rado-
ci, rda siy. Rozpoznanie zasobw to klucz do obrania
przez terapeut waciwej drogi motywowania pacjenta
do podjcia wysiku wyzdrowienia.
Wedug podstawowych zaoe NLP moemy wyrni
cztery gwne zasoby - rda siy emocjonalnej (8).
1. Ja - CIAO
2. Idee, wierzenia, przekonania, wyobrania
3. Kontakty : ludzie, miejsca
4. Osignicia: intelektualne, fizyczne.
Sdz, i kady terapeuta powinien by wiadomy fak-
tu, e proponowanie zmiany, jak jest proces leczenia to
jednoczesne podwaanie dotychczasowych przekona cho-
rego, stwarzanie poczucia niebezpieczestwa i lku przed
nieznanym. Dlatego motywowanie to wykorzystywanie
zasobw i jasne okrelanie przyszoci.
Psychoterapeuci instruuj, i jeli pacjent posiada mniej
ni dwa dobre zasoby, wwczas najskuteczniejsz form te-
rapii jest psychoterapia. Mona spekulowa z tym, dlaczego
terapeuci tak czsto uskaraj si na brak zaangaowania cho-
rego w proces leczenia. Wysoki procent pacjentw nie wyko-
nuje programu autoterapii, pacjenci nie s konsekwentni i sys-
tematyczni. Czy jest to kwestia zadowolenia si tymczasow
ulg, brakiem zrozumienia wanoci problemu, czy moe g-
boki lk przed zmian ?
Uwaam, i warto podj si wysiku aby uatwi i towa-
rzyszy chorym w czasie drogi samo poznawania. Teegen
mwi (7), e nie powinnimy traktowa choroby jak wroga
tylko jak partnera, ktry moe nas nauczy czego, co do-
tychczas nie zostao przez nas zrozumiane i wcielone w czyn.
Rozwamy, w jaki sposb zaprezentowanie diagnozy dys-
funkcji narzdu ruchu moe wpyn na proces zdrowienia w
rozumieniu holistycznym, wykorzystujc naturalne zasoby
chorego.
Prezentacj rozpoznania proponuj podzieli na na-
stpujce etapy :
I. Okrelenie siebie jako terapeuty - przedstawienie
wasnego modelu postpowania terapeutycznego, systemu,
wedug ktrego pracuj, z jakiej szkoy si wywodz, czy
jestem przedstawicielem zrzeszenia terapeutw, itp.
Dla chorych informacje te speniaj wan funkcj
motywujc. Mog wypenia zasb zwizany ze sfer kon-
taktw spoecznych. Stanem satysfakcji i determinacji stanie
si stwierdzenie lecz si u profesjonalisty, u terapeuty wia-
domego swoich umiejtnoci i kompetentnego - warto spr-
bowa . Pacjent buduje bezpieczny kontakt, uczestniczy w
rytuale, czuje si wany. By moe, wanie ta cz zasobw
bya wczeniej niezaspokojona, teraz moe sta si rdem
siy.
II. Postawa terapeuty wobec problemu chorego - posta-
wa jest przekazem werbalnym i niewerbalnym o odpo-
wiedzialnoci terapeuty za sukces terapeutyczny. Deter-
minuje chorego w poredni sposb do leczenia biernego
lub czynnego.
Posu si dwoma przykadami postaw :
terapeuta wszechmogcy, biorcy w peni odpowiedzial-
no za sukces leczniczy, nie dostrzega sygnaw choroby jako
jzyka ciaa dcego do samoregulacji. Sformuowania
jakich uywa, jzyk okrelajcy metody leczenia to m.in.:
ja pana wylecz; nastawi i powciskam wypadnite
dyski, bezblowo wstawi dyski, odbarcz nerw i przestanie
bole, rozmasuj stwardnienia w miniach, pozbawi napi,
rozwicz zastyge stawy, z tymi zwyrodnieniami trzeba przy-
zwyczai si do blu . Taka postawa zawa leczenie do sfe-
ry parietalnej, nie rozpoznaje i nie motywuje do zaprzestania
mechanizmw negatywnego stymulowania. Pozbawia pacjenta
wikszoci zada autoterapii, zwaszcza tych, ktre maj za
zadanie nauk wiadomego rozluniania mini. Narzuca prze-
konanie, e chory nie posiada zasobw i moliwoci samole-
czenia.
Zapewne taka postawa wyda si wystarczajca dla osb,
ktre szukaj ulgi i musz szybko wrci do wasnych -
pilnych spraw.
terapeuta uczestniczcy w procesie leczenia, wspomaga-
jcy proces samoregulacji, wymagajcy wsppracy i zaan-
gaowania chorego.
Jakiego jzyka uyje terapeuta manualny, aby w prosty
sposb wyjani termin terapii odruchowej nie majcej nic
wsplnego z wciskaniem dyskw ?
Jak inaczej ni nastawianie nazwa techniki, ktrymi
oddziaujemy na stawy midzywyrostkowe, tak by chory zacz
rozumie swj problem jako dysfunkcj obwodw regulacji
a nie zwyrodnienia czy dyskopatii. Proponuj ponisze sfor-
33
muowania: reguluj czynnoci zcza midzykrgowego,
mobilizuj stawy krgosupa, wspieram obwody regulacji
midzy krgosupem a miniami, wyciszam podranienia
struktur cznotkankowych, wykonuj terapi odruchow, nie
mam bezporedniego wpywu na dyski, mona y bez blu,
zwyrodnienia nie bol, rdem blu moe sta si wiele tka- mienieniem struktur, zespow funkcjonalnych i paszczyzn
nek bez dranienia nerww, itp. Postawa terapeuty uczestni-
czcego rodzi przekonanie, e sam terapeuta nie wystarczy
aby rozwiza problem. Wspiera zasoby zgromadzone w cie-
le oraz innych sferach osobowoci (4).
Kolejnym etapem prezentacji diagnozy jest cenna i
czasochonna inwestycja w edukacj.
III. INWESTYCJA W EDUKACJ na temat :
co to jest dysfunkcja narzdu ruchu,
przyczyny i proces jej powstawania,
skutki zaburze czynnoci, czyli zdanie do opisu ob-
jaww i prba wytumaczenia skd pochodzi bl czy do-
legliwo.
Ten edukacyjny wstp, dotyczcy rozumienia powstawa-
nia przecie, jest niezbdny aby dalej, wanie na jego ba-
zie, sformuowa diagnoz, ktra bdzie okreleniem aktual-
nego stanu rwnowagi statycznej stawowej i miniowej, z
dominujcym obrazem przecienia (5).
Schemat procesu powstawania przecie i dysfunk-
cji narzdu ruchu:
1. Mechanizmy negatywnego stymulowania sfer osobo-
woci: parietalnej (zawd, nawyki postawy, czas wolny), psy-
chiczno - duchowej (konflikt wewntrzny, nieuwiadomione
zasoby, zaburzona percepcja wiata), rodowiskowo - spo-
ecznej (warunki bytowe, sposoby komunikacji interpersonal-
nych, kultura, konwenanse spoeczne).
2. Stan podprogowy dysfunkcji : miniowa nierwnowa-
ga statyczna, ograniczanie fizjologicznej ruchomoci staww,
podwyszone napicie spoczynkowe mini, wyczerpywanie
mechanizmw dotujcych zaburzenia.
3. Stan objaww klinicznych dysfunkcji : bl, dolegliwo-
ci towarzyszce i inne.
Zrozumienie i zaakceptowanie przez chorego tak przed-
stawionego procesu wpynie na zmian przekonania; NA-
PINAM SI bo mnie BOLI , na twierdzenie BOLI mnie,
poniewa dugo wczeniej HODOWAEM NAPICIA i
nie potrafiem ich na bieco rozadowywa i kompensowa.
Sytuacja, w ktrej czowiek zgasza si do terapeuty z cho-
rob narzdu ruchu jest dla niego stanem niemonoci trakto-
wania swojego ciaa jako zasobu, rda siy i radoci. Wa-
nie najczciej z braku wiedzy na temat funkcji narzdu ru-
chu oraz przyczyn zaburze, chorzy uruchamiaj negatywn
wyobrani i fantazjuj w sposb nie wspierajcy leczenia.
Wyobrania o wypadnitym dysku, tam gdzie ten problem nie
jest aktywny, czy o zwyrodnieniach zostaje zamieniona przez
faszyw postaw terapeuty wciskajcego dyski, na przeko-
nanie i przyczyn blu s mechaniczne procesy niszczce
struktur krgosupa. Rwnie czasopisma traktujce o zdro-
wiu hoduj gorsetowi miniowemu jako jedynej alternaty-
wie na zniszczony i zwyrodniay krgosup, ktrego trzeba
chroni silnymi miniami. Z wasnej praktyki wiemy, ile po-
trzeba powici czasu na edukacj by wyobrania chorego
zacza dziaa jako zasb a nie hamulec terapii.
34
IV. SFORMUOWANIE DIAGNOZY DYSFUNKCJI
NARZDU RUCHU to ostatni etap prezentacji.
Na tle informacji, ktre do tego momentu przekazalimy
choremu, postawienie diagnozy stanu obecnego bdzie wy-
poprzecznych ciaa, ktrych przecienie dominuje w obra-
zie klinicznym. Diagnoza zesp bolesnego barku moe po-
suy jako przykad sugerujcy choremu, i problem jest w
samym barku. Dlatego, w jakim celu proponowa zmiany si-
gajce a do psychiki czy rodowiska. Natomiast, przedsta-
wiajc bl barku jako miejsce wysyania blu przez przeci-
one struktury, znajdujce si zwykle daleko od samego sta-
wu, skierujemy uwag na mechanizmy negatywnego stymu-
lowania, ktre doprowadziy do: zespou hiperlordozy bd
dyslordozy szyjnej, zaburze w obwodzie regulacji paszczy-
zny grnego otworu klatki piersiowej o typie wieszakowego
zawieszenia emocji w ciele.
Sformuowanie rozpoznania, to rwnie ustosunkowa-
nie si terapeuty do ju wczeniej postawionej diagnozy przez
specjalistw pracujcych w innym modelu rozumienia przy-
czyn zaburze czynnoci. To bardzo trudne zadanie, zwasz-
cza wtedy kiedy chcemy nie atakujc - broni wasnego i tak
niepopularnego stanowiska. Dlatego potrzebne jest ujednoli-
cenie postaw terapeutw, ujednolicenie jzyka i sformuowa.
Nie odrzucajc osigni technik bada obrazowych i innych,
rozszerzmy rozumienie dysfunkcji narzdu ruchu o zaburze-
nia innych sfer osobowoci. Dla dobra chorych traktujmy edu-
kacj jako istotny czynnik motywujcy proces leczenia. Wpro-
wadzajmy rytua diagnozowania narzdu ruchu, zanim wy-
czerpie on mechanizmy dotujce podprogowe zaburzenia i
da o sobie zna blem. Formuujc rozpoznanie, zauwaajmy
problem holistycznie, zachowujc respekt i podziw wobec
natury.
CENTRUM AUTOTERAPII HUMANUS
Magorzata Rakowska
os. Stefana Batorego 43\20
60-687 Pozna
Literatura:
1. A. Mello : piew ptaka, VERBINUM Warszawa 1995
2. J. Munro, C. Edwards : Badania kliniczne, PZWL Warsza-
wa 1996
3. G. Plato, S. Kopp : Model zaburze czynnociowych, roz-
waania nad podejciem do terapii w medycynie manualnej,
Manuelle Medizin, Springer Verlag 1996
4. M. Rakowska : Rola i zakres autoterapii, Fizykoterapia
Wrocaw 1996 Nr 1-2 T 4
5. A. Rakowski : Krgosup w stresie, GWP Gdask 1999
6. A. Rakowski : Materiay szkoleniowe kurs 1, 2 medycyny
manualnej, Centrum Terapii Manualnej Luswko 1999
7. J. Stasiak, M. Janiszewski : Symbol choroby, Medycyna
Manualna 1999 T 4
8. J. urada - Wyrwiska, W. Tajchman : Materiay szkole-
niowe, Pnocne Centrum Medyczne NLP, Gdask 1996
 Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Robert Kna
PSYCHOTERAPIA W HOLISTYCZNYM MODELU LECZENIA
ZABURZE CZYNNOCIOWYCH NARZDU RUCHU

SOWA KLUCZOWE
medycyna holistyczna, czynnociowy model ludzkiego organizmu, sfera intelektualna, sfera
emocjonalna, sfera fizykalna, psychoterapia, integracja, programowanie emocjonalne, uczucia ne-
gatywnie stymulujce, uczucia pozytywne.
STRESZCZENIE
Z punktu widzenia medycyny holistycznej organizm czowieka stanowi nierozerwaln struktur, w
ktrej nie sposb faworyzowa, lub lekceway jakkolwiek jego cz. Wszelkie prby podziau
organizmu czowieka stanowi jedynie zabieg dydaktyczny i tak powinny by postrzegane. W celu
uatwienia zrozumienia procesw przebiegajcych w trakcie prowadzonej przeze mnie psychoterapii
stworzyem wasny czynnociowy model ludzkiego organizmu. Struktur ludzkiego organizmu opisa-
em w formie trzech wzajemnie przenikajcych si sfer: intelektualnej, emocjonalnej i fizykalnej.
Jednym z celw prowadzonej przeze mnie psychoterapii jest przywrcenie integracji midzy sfer
intelektualn a emocjonaln i fizykaln. Na bazie tej integracji dokonujemy programowania emocjo-
nalnego polegajcego na rozpoznaniu i wyrzuceniu ze sfery emocjonalnej negatywnie stymulujch
uczu oraz na wprowadzeniu na to miejsce uczu pozytywnych.
KEY WORDS
holististic medicine, functional model of the human organism, intellectual sphere, emotional
sphere, physical sphere, psychotherapy, integration, emotional programming, negatively stimula-
ting emotions, positive emotions.
SUMMARY
From the Holistic Medicines point of view the human organism is an inseparable structure. The-
refore, it is impossible to favour or to discriminate any part of it. Any attempt of separating is only for
a didactic purpose.In order to make easier the understanding of processes which have occured du-
ring the psychotherapy led by me, I have created my own functional model of the human organism.
The structures of it have been divided into three spheres permeating each other: the intellectual, the
emotional and the physical sphere. One of the purposes of the psychotherapy is to regain the integra-
tion of emotional and physical spheres with the intellectual one. On a base of this integration, emo-
tional programming has been made. During this process we can recognise and reject negatively
stimulating emotions from the emotional sphere. The next step is replacing the negative emotions by
positive ones.

Wstp prby podziau organizmu czowieka stanowi jedynie zabieg

Z punktu widzenia medycyny holistycznej organizm czo- dydaktyczny i tak powinny by postrzegane. Niestety nadal
wieka stanowi nierozerwaln struktur, w ktrej nie sposb czsto zdarza si, e leczc poszczeglne czci tej struktury
faworyzowa lub lekceway jakkolwiek jego cz. Kada zapominamy o pozostaych z nich i ich wzajemnych powiza-
z nich, wsppracujc z pozostaymi, dy do utrzymania lub niach. O takich przypadkach mona powiedzie, e leczymy
przywrcenia homeostazy caego organizmu. Czowieka nie chorob, a nie pacjenta.
sposb rwnie wyizolowa ze rodowiska, w ktrym prze- W Centrum Terapii Manualnej kierujemy si holi-
bywa. W kadej sekundzie docieraj do niego wci nowe styczn filozofi funkcjonowania ludzkiego organizmu. Po-
bodce, wpywajc na rwnowag caego ustroju. Dzieje si mimo tego, e gwne dolegliwoci naszych pacjentw do-
tak, niezalenie od rodzaju i miejsca zadziaania bodca, po- tycz ukadu ruchowego, stosowana przez nas terapia obej-
niewa kady z nich oddziauje na wszystkie sfery naszego muje wszystkie sfery czowieka. Obok zabiegw manualnych
organizmu. Take leczenie czowieka, ktre stanowi prb i autoterapii koncentrujemy si take na sferach emocjonal-
pomocy w przywrceniu homeostazy organizmu, moe dzia- nej i intelektualnej pacjenta, w ramach psychoterapii i psy-
a przez kad ze sfer lub przez kilka z nich na raz. Wszelkie choedukacji.

35
 Uwaam, e wanie holistyczny model terapii jest r- tak czsto nasza wola nie przekada si na funkcjonowanie
dem naszych sukcesw w leczeniu tych skomplikowanych naszego ciaa i emocji.
zaburze.

Czynnociowy model funkcjonowania Psychoterapia zaburze czynnociowych

ludzkiego organizmu. narzdu ruchu.

W celu uatwienia zrozumienia procesw przebiegajcych Pocztkowym celem psychoterapii prowadzonej

w ludzkim organizmie podczas prowadzonej przeze mnie te- przeze mnie w Centrum Terapii Manualnej, jest przywrcenie
rapii, stworzyem wasny dydaktyczny model ludzkiego or- integracji pomidzy sfer intelektualn a fizykalno-
ganizmu, ktry stanowi jeden z wielu moliwych sposobw emocjonaln. Trudnoci pojawiajce si na drodze tej
spojrzenia na czowieka. integracji wynikaj z rnicy midzy jzykami, ktrymi
Struktur ludzkiego organizmu opisaem w formie trzech posuguj si te sfery. Sfera intelektualna posuguje si
wzajemnie przenikajcych si sfer: sfery intelektualnej, sfery jzykiem sw, sfera emocjonalna jzykiem symboli i obrazw,
emocjonalnej, sfery fizykalnej. a sfera fizykalna jzykiem blu, napicia miniowego,
Sfera intelektualna obejmuje t cz czowieka, ktra przekrwienia lub niedokrwienia, oddechem, prac serca itd.
odpowiada za nasze mylenie, pami operacyjn, intelekt, a Pierwszym krokiem w kierunku integracji jest
take inicjowanie ruchw dowolnych i inne funkcje ludzkie- zrozumienie przez sfer intelektualn jzyka pozostaych sfer.
go organizmu, ktre podlegaj naszej woli. Sfera intelektual- Uczymy si na przykad rozpoznawa przyspieszon i
na stanowi t cz naszego Ja, ktr uznajemy za kwintesen- spowolnion czstotliwo skurczw serca, gboko i
cj naszej osobowoci. szybko oddechu oraz rnic midzy odczuwaniem napicia
Sfera emocjonalna, to nasze uczucia, reakcje emocjonalne i rozlunienia poszczeglnych mini. Uczymy si take
oraz niezalene od naszej woli dziaanie naszego organizmu rozpoznawania istniejcych w nas uczu i emocji. W tym
np. w formie reakcji walki lub ucieczki. Sfera emocjonalna to kontekcie take bl, zarwno ten fizyczny, jak i duchowy
take nasze sumienie i gbokie pokady pamici emocjonal- jest form informacji przekazywanej ze sfery emocjonalno-
nej. fizykalnej do sfery intelektualnej. W drodze do integracji
Sfera fizykalna, to nasze ciao, ze wszystkimi ukadami i stosujemy techniki medytacji autogennej. Bardzo pomocna
narzdami dziaajcymi w jego obrbie. To ona jest odpowie- okazuje si te swoista personifikacja sfery emocjonalno-
dzialna za manifestacj reakcji zainicjowanych w pozostaych fizykalnej jako drugiego lub niszego Ja. Wan form
dwch sferach. Sfera fizykalna stanowi rwnie potny na- kontaktu pomidzy sfer emocjonaln a intelektualn,
rzd receptorowy, przez ktry bodce ze rodowiska zewntrz- stosowan w naszej terapii, jest wizualizacja. Pozwala ona
nego trafiaj do kadej ze sfer. zarwno na odbieranie informacji ze sfery emocjonalnej, jak
Wszystkie trzy sfery cile wsppracuj ze sob w utrzy- i na programowanie w niej informacji ze sfery intelektualnej.
maniu homeostazy caego organizmu. Bodce ze rodowiska To programowanie emocjonalne odbywa si na dwch
zewntrznego dziaajce na ktrkolwiek ze sfer, mog pro- paszczyznach: intelektualnej i emocjonalnej.
wadzi do zaburze tej rwnowagi. Niezalenie od miejsca Pierwszym krokiem na tej drodze jest rozpoznanie
zadziaania i rodzaju bodca moe on dawa objawy w ka- negatywnych uczu tkwicych w sferze emocjonalnej. Nie
dej ze sfer z osobna lub we wszystkich na raz. Np. stres psy- koncentrujemy si na przyczynach i nie dokonujemy gbokiej
chiczny, dziaajcy w sferze emocjonalnej, prowokuje take psychoanalizy pacjenta. Rozpoznanie dotyczy aktualnie
liczne objawy czynnociowe narzdw i ukadw sfery fizy- tkwicych w nim i negatywnie stymulujcych wszystkie sfery
kalnej. Moe zaburza te orientacj oraz powodowa ilo- uczu takich jak np. poczucie krzywdy, poczucie winy,
ciowe i jakociowe zaburzenia mylenia w sferze intelektu- nienawi, wyrzuty sumienia. Pacjentom, ktrzy maj prob-
alnej. Rwnie w trakcie terapii, niezalenie od tego, na ktr lem z odnalezieniem uczu negatywnych w swojej sferze
sfer oddziaujemy, efekty uzyskujemy we wszystkich sferach emocjonalnej, proponujemy specyficzny szablon, przy
i pomagamy w przywrceniu homeostazy caego organizmu. pomocy ktrego odnajdujemy tkwice w nich uczucia np.
Gdyby dokona rzutowania opisanych sfer na struktur poczucie winy lub poczucie krzywdy.
centralnego ukadu nerwowego, to sfer intelektualn mogli Kolejnym krokiem w procesie programowania
bymy umieci w korze mzgowej, sfer emocjonaln w emocjonalnego jest uzyskanie zgody na odrzucenie uczu
ukadzie limbicznym, a sfer fizykaln w pniu mzgu i rdze- negatywnych. Uzyskanie zgody odbywa si na paszczynie
niu krgowym. Jest to oczywicie uproszczenie, ale pozwala sfery intelektualnej. W trakcie terapii etap ten okaza si bardzo
nam ono zrozumie w jaki sposb i dlaczego te trzy sfery wany i trudny do pokonania. Pacjenci czsto nie chc zgodzi
wspdziaaj ze sob. Biorc pod uwag filogenetyczny roz- si na odrzucenie tkwicych w nich uczu negatywnych,
wj czowieka, musimy zauway, e sfery fizykalna i emo- poniewa czerpi z nich rzeczywiste lub wyimaginowane
cjonalna s duej i mocniej powizane ze sob ni z trzeci korzyci. Niezbdne wic okazuje si stworzenie bilansu strat
ze sfer intelektem. ciso powizania sfery fizykalnej z i zyskw oraz zaproponowanie rekompensaty w miejsce
emocjonaln pozwala na caociowe ich potraktowanie i spoj- utraconych uczu. Dopiero wtedy, gdy pacjent wyrazi zgod
rzenie na nie jak na jedn sfer fizykalno-emocjonaln. na odrzucenie uczu negatywnych i jest w peni wiadomy
Bodce dziaajc przez sfer emocjonaln natychmiast rekompensaty, moemy przystpi do kolejnego etapu czyli
wpywaj na fizykaln i odwrotnie. Najczciej odbywa si oczyszczenia sfery emocjonalnej.
to bez udziau sfery intelektualnej, ktrej poczenia ze sfer Na tym etapie wizualizujemy odrzucenie wczeniej
fizykalno-emocjonaln s bardziej skomplikowane. Dlatego przygotowanych uczu negatywnych. Dla uatwienia tego

36
procesu stosujemy technik medytacji autogennej. W trakcie 4. Kratochwil S.: Psychoterapia Kierunki, metody, bada-
przeprowadzania tego etapu mog pojawi si reakcje nia. PWN 1984.
emocjonalne ze strony pacjenta, wynikajce ze zwizanego z 5. Neligh Gordon L.: Somatoform and associated disorders.
tym procesem odreagowania. Nie naley ich w aden sposb Urban & Partner 1998.
blokowa, poniewa s one czci procesu terapeutycznego 6. Otuchowski K.: Psychologia de ludzkich. PWN 1983.
oraz sygnaem penego przebiegu etapu oczyszczenia. 7. Rakowski A.: Krgosup w stresie. Gdaskie Wydawnictwo
Pacjentom, ktrzy maj problem z przeprowadzeniem Psychologiczne 2000.
oczyszczenia, proponujemy znane z treningu asertywnoci: 8. Sobodzian J., Rakowski A.: Terapia manualna w zespo-
technik stopowania negatywnych myli i technik trzech ach blowych krgosupa ldwiowo-krzyowego 2001.
krokw (zaplanuj, napisz, wykonaj).
Ostatnim etapem terapii jest rekompensata Adres do korespondencji:
utraconych negatywnych uczu, poprzez wprowadzenie do
sfery emocjonalnej uczu pozytywnych. Jak wczeniej lek. med. Robert Kna
napisaem, sfera intelektualna i emocjonalna posuguj si ul. onierzy Lenino 40
rnymi jzykami. W zwizku z tym niezbdna jest 61-694 Pozna
specyficzna translacja informacji ze sfery intelektualnej, ktre e-mail: largo.medical@idea.net.pl
chcemy zaprogramowa w emocjach, z jzyka sw na jzyk
symboli i obrazw. Jest to zabieg stosowany czsto przez
twrcw reklamy i specjalistw public relations. Przygotowane
przez nich przekazy trafiaj gwnie do naszych emocji czyli
sfery emocjonalnej. Korzystajc z tych dowiadcze
wprowadzamy do sfery emocjonalnej pacjenta podane
informacje stanowice zarwno rekompensat utraconych
uczu negatywnych, jak i potencja pozytywny oddziaujcy
terapeutycznie na kad ze sfer. Technika, ktr stosujemy
ma kilkuetapowy przebieg. Po pierwsze werbalizujemy
informacj, ktr chcemy zaprogramowa. W drugim etapie
tworzymy na bazie tej informacji maksymalnie skrcone haso,
a nastpnie doczamy do niego odpowiedni symbol lub obraz,
ktry na stae kojarzy bdzie si z tym hasem. Tak
przygotowany pakiet, swoiste logo, wprowadzamy do sfery
emocjonalnej, korzystajc z techniki medytacji autogennej.
Pacjenci mog rwnie przygotowa ten symbol w formie
wizualnej i korzysta z tego w celu wzmocnienia efektu terapii.

Zakoczenie

W tym krtkim opracowaniu nie byem oczywicie

w stanie dokadnie opisa przebiegu terapii trwajcej dwa
tygodnie. Poza tym jest to tylko pocztek procesu przemian
w sferze emocjonalnej i intelektualnej, ktrego kontynuacj
pacjenci mog prowadzi po powrocie do domu.
Najwaniejszym jednak aspektem naszej terapii jest
zindywidualizowane dostosowanie jej przebiegu do potrzeb
poszczeglnych pacjentw i stanu ich zdrowia. W zwizku z
tym przebieg terapii ulega modelowaniu zalenemu od stanu
pacjenta, jego osobowoci, poziomu intelektualnego oraz od
rodzaju zmian zachodzcych w pacjencie pod wpywem
terapii.

Pimiennictwo

1. Coen S.J., Sorno J.E.: Psychosomatic avoidance of con-

flict in back pain. J.Am.Acad. Psychoanal 1989.
2. Goleman D.: Inteligencja emocjonalna. MediaRodzina
1997.
3. Holloway K.L., Zerbe K.J.: Simplified approach to somati-
zation disorder. Medycyna Po Dyplomie Vol. 10/Nr5/Maj
2001.

37
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Janina Sobodzian

Sposoby diagnozowania przyczyn oraz leczenie blw krocza i spojenia onowego.

Przegld literatury, wnioski z wasnej praktyki terapeutycznej. Doniesienie wasne.
Referat wygoszony na V Midzynarodowym Zjedzie Polskiego Towarzystwa Medycyny Manualnej

SOWA KLUCZOWE:
Spojenie onowe, krocze, dno miednicy, relaksyna, wizado krzyowo- guzowe, zesp seg-
mentw ruchowych krgosupa, terapia manualna w modelu holistycznym.
STRESZCZENIE
Na podstawie doniesie z literatury oraz wasnych dowiadcze autorka przedstawia pogldy
dotyczce przyczyn powstawania dolegliwoci okolicy onowo- kroczowej. Opisuje objawy czsto
towarzyszce tym dolegliwociom, takie jak: zaparcia, bolesne wyprnienia, dyspareuni, bl oko-
licy onowej, bl prcia, bl warg sromowych, zaburzenia potencji. Przedstawia metody badawcze i
terapeutyczne, ktre stosuje u chorych skarcych si na opisywane dolegliwoci.
SUMMARY
On a base of reports from literature and of own experiences authoress represents opinions rela-
ting reasons of formation disorders of regions pubic-perineum.She describes symptoms often con-
current with this complaint such as :constipations, painful evacuations, dyspareunia, pain of regions
pubic, pain of penis, of labia lips, disorders of potency.Represents investigative and therapeutic me-
thods, which uses at patients complaining on described complaints.
KEY WORDS:
public symphysis, crotch, fundus of the pelvic, relaxine, sacrotuberal ligament, movement segment
of the spain syndrome, holistic model of manual therapy.
Od kilku lat w pracy terapeutycznej moj uwag przyku- najintymniejszymi czciami naszego ciaa (dotyczy to w ta-
waj chorzy z dolegliwociami spojenia onowego i krocza. kim samym stopniu pacjenta co i terapeut). Tym bardziej , e
Pocztkowo mylaam, e s to problemy dotyczce maej licz- czsto problemy te nie ograniczaj si do blu, ale niejedno-
by chorych. Jednak gdy zaczam tym problemem zajmowa krotnie dotycz emocjonalnoci, seksualnoci, kontaktw
si bardziej szczegowo, zbiera obserwacje i dowiadcze- midzyludzkich. Dno miednicy na swej dolnej zewntrznej
nia, okazao si e jest to powany problem terapeutyczny. powierzchni stanowi tzw. okolic kroczow. Rozciga si
Okolica ta stanowi niezwykle trudny pod wzgldem dia- ona od wierzchoka koci guzicznej, przez guzy kulszowe do
gnostycznym i terapeutycznym rejon. Wynika to nie tylko ze spojenia onowego (1). (rys. 1).
wzgldw anatomicznych, fizjologicznych i czynnociowych, Zaburzenia w funkcjonowaniu spojenia onowego opisy-
ale take ze wzgldw kulturowych, a nawet jzykowych. wane byy ju przez Hipokratesa, a ostatecznie zdefiniowane
Definicji pojcia krocze nie znalazam ani w Sowniku Po- przez Snellinga w 1870 roku jako: zaburzenia zwizane z
prawnej Polszczyzny, ani w wielotomowej Popularnej Ency- rozlunieniem pocze stawowych miednicy, ujawniajce si
klopedii Powszechnej(12). W wymienionej encyklopedii po- nagle po porodzie lub narastajce stopniowo w trakcie ciy,
jawia si termin srom definiowany jako: zewntrzna cz skutkujce wiksz ruchomoci pocze koci miednicy.
ukadu pciowego kobiety. Wystpuje take pojcie prcie Powoduje to trudnoci w poruszaniu si oraz daje szczegl-
definiowane jako: mski narzd kopulacyjny, a take odpro- nie dokuczliwe i alarmujce odczucia(5). D. Fry (5) ze wsp-
wadzajcy mocz. Rwnie w ksikach prof. Jana Miodka pracownikami zbada grup kobiet, ktre s lub byy w ciy
(11), ktry zajmuje si wspczesn polszczyzn, gwnie i skaryy si na wystpowanie blu w okolicy spojenia ono-
zagadnieniami poprawnoci, stylistyki oraz kultury jzyka, nie wego, pachwiny, przyrodkowej czci uda jedno lub obu-
znalazam na ten intymny temat adnych informacji. Jak wic stronnie. Czsto objawom tym towarzyszy bl w okolicy l-
wida trudnoci w terapii tej okolicy rozpoczynaj si ju dwiowo- krzyowej i nadonowej. U badanych chorych wy-
w momencie zbierania wywiadu od chorego. Warunkiem na- stpowa bl o nasileniu od redniego do silnego, zaostrzaj-
wizania dobrego kontaktu z chorym oraz zebrania potrzeb- cy si przy chodzeniu i podnoszeniu ciszych przedmiotw.
nych informacji w wywiadzie, jest midzy innymi posugiwa- Powizane z ci ble okolicy spojenia onowego i krgo-
nie si przez terapeut jzykiem znanym i rozumianym przez supa L-S opisuje take Mac Lennan (2), ktry tumaczy ich
chorego. Anatomiczne nazwy s jake czsto chorym nie zna- wystpienie podwyszonym poziomem relaksyny podczas
ne lub kojarzone z zupenie inn okolic (np. pachwina z trwania ciy. Relaksyna obnia wewntrzn wytrzymao i
pach). Oprcz kopotw jzykowych napotykamy w tym te- sztywno kolagenu, co moe w efekcie doprowadzi do nie-
macie na ograniczenia kulturowe. Niejednokrotnie wstydzi- stabilnoci miednicy. U niektrych kobiet poziom relaksyny
my si, krpujemy rozmawia o problemach zwizanych z wzrasta podczas miesiczki, co mogoby wyjani dlaczego

38
 Rys. 1. Minie krocza, mm. perinei; przepona miednicy, diaphragma pelvis, u kobiety; lig. sacrotuberale po
stronie lewej czciowo usuniete dla pokazania minia guzicznego, m.coccygeus; widok od dou. M.transversus
perinei superficialis u kobiety w podeszym wieku skada si z kilku drobnych pasm miniowych.

niektre z nich odczuway ble miednicy i okolicy spojenia
onowego w tym okresie (2). W opracowanej przez grup
specjalistw rnych narodowoci Klasyfikacji blu prze-
wlekego (9), wydanej pod redakcj H. Marskeya oraz N.
Bogduka w 1999 roku mona znale aktualnie obowizu-
jc definicj oraz opis blu krocza i zewntrznych narzdw
pciowych. Autorzy opracowania wymieniaj w tej grupie
nastpujce schorzenia: -nerwobl nerww biodrowo-pod-
brzusznego, biodrowo- pachwinowego, pciowo-udowego
oraz bl jder jako zesp blowy spowodowany urazem
nerwu, zwykle w nastpstwie chirurgicznej interwencji w
okolicy podbrzusznej lub pachwinowej. Bl moe wystpi
natychmiast po zabiegu lecz nierzadko pojawia si dopiero
po kilku miesicach bd latach. Opisuj take przejciowy
bl odbytu ze skurczem, ktry wystpuje u 14%-19% zdro-
wych osb. Bl ten jest silny, krtki, epizodyczny. Cz ba-
daczy uwaa, e bl ten jest charakterystyczny dla osb cier-
picych na zesp nadwraliwego jelita grubego. Inni uwa-
aj, e przyczyna moe lee w emocjonalnoci chorych i
opisuj charakterystyczne dla osb cierpicych na te dolegli-
woci cechy osobowoci. S to: perfekcjonizm, bojaliwo,
wzmoone napicie, hipochondria (9).
Inne przyczyny dolegliwoci tej okolicy wymieniane przez
autorw opracowania to: owrzodzenia odbytu, rak prosta-
ty, uraz zewntrznych narzdw pciowych.
Opisane wyej przyczyny dolegliwoci spojenia onowe-
go i krocza nie s w stanie wyjani dlaczego na podobne
objawy cierpi chorzy, ktrzy nigdy nie przeszli adnej ope-
racji okolicy podbrzusza i pachwinowej, a ponadto nigdy nie
byli w ciy, czy idc jeszcze dalej- ze wzgldu na pe nie s
okresowo poddawani wzrostowi poziomu relaksyny. Nie wy-
stpuj u nich take choroby organiczne tej okolicy.
Z obserwacji i praktyki wynika, e czciej wystpujc
przyczyn blw okolicy onowej jest odkrgosupowa re-
akcja odruchowa opisana przez Maigne`a (7,8) jako zesp
dysfunkcji poczenia piersiowo-ldwiowego krgosupa.
Zesp ten moe manifestowa si wraliwoci spojenia ono-
wego oraz towarzyszcymi zmianami komrkowo-blowymi,
umiejscowionymi w pachwinie i na przyrodkowej powierzch-
ni uda. Na koci onowej mona znale bardzo wraliwe na
palpacj punkty maksymalnie bolesne, ktre mog wystpo-
wa take w dolnej czci minia prostego brzucha. Gazie
tylne nerww rdzeniowych przejcia piersiowo-ldwiowe-
go, a wic segmentw krgosupa na poziomie od Th 11 do
L2 unerwiaj tkank podskrn grnej czci poladkw
i dolnej czci odcinka ldwiowego krgosupa. Gazie
przednie unerwiaj doln cz powok brzucha i rejon pa-
chwiny (rys.2).
U wikszoci pacjentw bl pocztkowo wystpuje tylko
w odcinku ldwiowo-krzyowym krgosupa. Towarzysz mu
ble imitujce dolegliwoci narzdw wewntrznych. Loka-
lizuj si one w dolnej czci brzucha sugerujc zaburzenia
ginekologiczne, urologiczne. Maigne opisuje charakterystycz-
ne ble jdra u mczyzn przebiegajce z bolesnym kurczem
oraz blem podbrzusza za ktre odpowiedzialna jest dysfunk-
cja pierwszego segmentu krgosupa ldwiowego- L1(7,8).
Jeli bl spojenia onowego i/ lub krgosupa L-S dominuje w
obrazie, czsto chorzy nie wspominaj o innych objawach
np.: ginekologicznych, urologicznych, internistycznych, trak-
tujc je jako objawy nie zwizane z chorob wedug nich
dominujc.. Dlatego niezwykle istotny jest wywiad uzupe-
niony odpowiedziami chorego na ukierunkowane, zadawane
przez terapeut pytania.
39
 Rys. 2. Segmentowe unerwienie czuciowe
ciany klatki piesriowej i ciany brzucha. Na lewej
poowie ciaa naniesione s miejsca, w ktrych
wystpuj ble zwizane ze schorzeniami narzdw
wewntrznych (strefy HEADA).

Wedug Nesowica (7) podstawow przyczyn generujc

rozwj dolegliwoci rejonu spojenia onowego i krocza jest
nierwnowaga miniowo-powiziowa pomidzy osabio-
nymi miniami brzucha i nadmiernie napitymi miniami
przywodzcymi udo.
Minie przywodziciele uda stanowi przyrodkow gru-
p, skadajc si z piciu mini: grzebieniowego, smukego
oraz przywodzicieli: dugiego, krtkiego, wielkiego. Minie
te rwnowa chwiejn postaw stojcego czowieka (1).
Bior one wyrany udzia we wzorcu torebkowym stawu bio-
drowego, a take maj wpyw na statyk miednicy. Poprzez
przyczep pocztkowy minia przywodziciela wielkiego, gru-
pa tych mini ma niewtpliwy zwizek z wizadem krzyo-
wo- guzowym, ktre tworzy na przyrodkowym brzegu ga-
zi koci kulszowej wyrostek sierpowaty (rys.3a, 3b i 3c).
Tym mona prawdopodobnie wytumaczy przenoszenie Rys. 3a. Przyczepy pocztkowe i kocowe
si podranienia z tej grupy miniowej na zwieracze odbytu mini na dolnych krgach ldwiowych, koci
i muskulatur dna miednicy (18) . Wedug Nesowica zesp miedniczej, koci udowej i kocach bliszych koci
zaburze rejonu onowego, zwany rwnie pubalgi, dotyczy poddudzia; widok od przodu.
najczciej sportowcw uprawiajcych takie sporty jak: pika
nona, tenis ziemny, rugby (7,8). Czynnikami sprzyjajcymi
powstawaniu pubalgii jest zesp hiperlordozy ldwiowej niem rnych struktur anatomicznych krgosupa (mini,
(17). wizade, krka midzykrgowego). Jednak poprzez naduy-
Minie brzucha zwaszcza poprzeczny i skone (ze- wanie tego mechanizmu, np. w sporcie lub podczas wykony-
wntrzne i wewntrzne), wraz z miniem przepony oraz mi- wania cikiej, fizycznej pracy, moe doj do objaww prze-
niami dna miednicy i napenion nieciliw zawartoci jam cienia mini brzucha. Objawia si to wystpowaniem punk-
brzuszn, bior udzia w brzusznym mechanizmie prostowa- tw maksymalnie bolesnych w miejscach przyczepw mi-
nia postawy (3). Dziki temu mechanizmowi, nasz organizm ni brzucha, midzy innymi w okolicy spojenia onowego, w
jest w stanie na krtko podnosi znaczne ciary, nie obcia- wizadle pachwinowym (rys.4). Podranione minie, przy-
jc przy tym kracowo krgosupa, co grozioby uszkodze- czepy ? mog rzutowa bl na narzdy miednicy maej (3).

40
 Rys. 3b. Przyczepy pocztkowe i kocowe Rys. 3c.
mini na koci miedniczej, koci udowej i kocach
bliszych koci poddudzia; widok od tyu.

Rwnie misie prosty uda moe by przyczyn blu w Praktyka terapeutyczna zwraca uwag na opisany przez
okolicy pachwiny oraz spojenia onowego po stronie pod- Midttun, Bojsen zesp wizada krzyowo-guzowego, kt-
ranienia (17). Jego rozdwojony pocztek cignisty tworzy ry u wielu chorych przyczynia si do powstawania dolegliwo-
odnog przedni i tyln. Odnoga przednia rozpoczyna si na ci rejonu kroczowo- onowego(11). Prawdopodobnie za do-
kolcu biodrowym przednim dolnym (1,14). Podranienie tego legliwoci te odpowiedzialna jest dolna cz tego wizada,
przyczepu moe wywoa bl przy kocowym ruchu zgicia tworzca na gazi koci onowej wyrostek sierpowaty(16,17).
w stawie biodrowym poprzez dranienie mechaniczne wywo- Midzy wyrostkiem sierpowatym a koci kulszow przebie-
ane kompresj (17,18). ga nerw sromowy i naczynia sromowe wewntrzne(1). (rys.5).

41
 Rys. 4. Minie brzucha, mm. abdominis; po stronie lewej ciaa blaszka przednia pochewki minia prostego
brzucha, odkryta; po stronie prawej misie skony zewntrzny brzucha przecity; widok od boku i od przodu.

Nerw sromowy zaopatruje ruchowo minie krocza: m.
dwigacz odbytu, m. guziczny, m. zwieracz zewntrzny od-
bytu, mm. poprzeczne krocza: powierzchowny i gboki, m.
opuszkowo- gbczasty i kulszowo- jamisty. Gazie czucio-
we unerwiaj skr krocza i narzdw pciowych zewntrz-
nych (z wyjtkiem wzgrka onowego i przedniej czci mosz-
ny) (1).
Jak uczy obserwacja chorych, za podranienie wizada
k-g prawdopodobnie odpowiada nierwnowaga statyczna
miednicy oraz osabienie mini skonych brzucha, ktre w
prawidowych warunkach zbliaj talerze koci biodrowych,
wspomagajc w ten sposb system wizadowy, stabilizujcy
stawy krzyowo- biodrowe. Patologiczna aktywno dolnej
czci wizada k-g objawia si nieprawidowociami w funk-
cjonowaniu organw wewntrznych unerwionych z segmen-
tw S2-S4: pcherza moczowego, cewki moczowej. Chorzy,
ktrzy przychodzili do mojego gabinetu z zasadnicz dolegli-
woci dotyczc blu krgosupa ( w rnych jego odcin-
kach), zgaszali problemy dotyczce wewntrznych i ze-
wntrznych narzdw pciowych, a take dolegliwoci kro-
cza odczuwane jako: bl, pieczenie, wid, pokrzywka. Cha-
rakteryzowali dolegliwoci ze strony pcherza moczowego

42
 Rys. 5. Poczenie koci miednicy, articulationes cinguli membri inferioris, oraz ldwiowo-krzyowego
przejcia, articulatio lumbosacralis, u kobiety; widok od strony grzbietowej (30%).
itp. jako okresowo pojawiajce si stany skurczowe cewki mo-
czowej, wywoujce dotkliwy bl poczony z potrzeb cz-
stego oddawania moczu w niewielkich ilociach. Badanie
moczu, wykonane u tych chorych, czsto nie wykazywao
zmian. Czasem w moczu wystpoway liczne bakterie: zarw-
no przed incydentami blowymi, jak i po ich ustpieniu. Cho-
rzy najczciej przechodzili szereg specjalistycznych bada
oraz leczenie farmakologiczne, ktre nie zaatwiao ich pro-
blemu. Bezradni, opracowywali w kocu swj sposb dora-
nego radzenia sobie z przykr dolegliwoci, ktry w wik-
szoci przypadkw by podobny. Przyjmuj furagin, zioowe
herbatki, wykonuj ciepe kpiele czy nasiadwki. Silny bl,
trwajcy najczciej kilka godzin, maleje, by po 1-2 dniach
min cakowicie. Pocztkowo incydenty pojawiaj si rzad-
ko, z czasem jednak ich czstotliwo wzrasta. Problem ten
czciej dotyczy kobiet.
Istnieje niewtpliwy zwizek w patologii czynnociowej
pomidzy wizadem krzyowo- guzowym a strukturami dna
miednicy, ktre mog by zarwno nadawc jak i odbiorc
bodcw dekompensacyjnych (16,17). Nadmierne napicie
spoczynkowe mini dna miednicy mona uzna za skutek
pierwotnej przyczyny psychogennej(7,16,17). Wedug
Lowena przedwczesny trening czystoci stosowany u maych
dzieci ( w wieku poniej 2,5 lat), kiedy do kontrolowania funk-
cji wydalniczej nie jest jeszcze przygotowany zwieracz od-
bytu zewntrzny, generuje nadmierne napicie mini polad-
kowych oraz dna miednicy. Rwnie karcenie dziecka w for-
mie klapsw w poladki, a przede wszystkim naduycia sek-
sualne, z wykorzystaniem seksualnym wcznie, ksztatuj od
najmodszych lat sposoby reagowania na emocjonalnie trud-
ne sytuacje - nadmiernym napiciem mini dna miednicy. To
niewspmierne do potrzeb napicie mini: zwieraczy odby-
tu zewntrznego i wewntrznego, dwigacza odbytu, minia
guzicznego, moe by przyczyn dokuczliwych dolegliwo-
ci, a take przenosi podranienie na inne struktury. Przez
misie guziczny oraz misie dwigacz odbytu, skadajcy
si z nastpujcych czci: m.onowo- guzicznego, m.ono-
wo- odbytniczego, m. dwigacza stercza (u kobiety m. dwi-
gacza pochwy), m. biodrowo-guzicznego, patologiczna ak-
tywno moe przenosi si na uk cignisty, gazie koci
onowej, minie przepony moczowo- pciowej i narzdy
pciowe zewntrzne (17) (rys.6).
Istotne znaczenie dla statyki dna miednicy ma napicie
powok brzusznych , budowa klatki piersiowej oraz prawi-
dowe napicie puc. Wska, zapadnita klatka piersiowa i
lune powoki brzuszne stwarzaj najbardziej niekorzystne
warunki statyczne dla dna miednicy. Doprowadza to do opad-
nicia trzew i wzrostu ucisku na dno miednicy (3). W szcze-
gowym wywiadzie, ktry prowadziam z chorymi, skaryli
si oni na chroniczne zaparcia, bolesne wyprnienia, dyspa-
reuni, bl okolicy onowej, bl prcia, warg sromowych,
zaburzenia potencji, zaburzenia erekcji. Zaburzenia erekcji
przejawiay si pocztkowym brakiem erekcji, lub szybkim
zanikaniem erekcji podczas stosunkw. W jednym z wywia-
dw chory skary si na bolesny i zabarwiony krwi wytrysk.
Rwnie patologiczna aktywno wizada biodrowo-
ldwiowego moe by przyczyn dolegliwoci okolicy spo-
jenia onowego. Lewit opisuje ble pachwiny oraz jdra u
mczyzn wywoane podranieniem tego wizada (6).
43
 *

Rys. 6. Przepona miednicy, diaphragma pelvis, u kobiety; cz grna miednicy odpiowana w paszczynie
poprzecznej; widok od gry. * klinicznie: wrota dwigaczy (hiatus urogenitalis et ani)

Zaburzenia czynnociowe stawu biodrowego (6) mog nie wywoywa czynnego blu okolicy spojenia onowego,
jednak wedug Lewita najistotniejszym swoistym punktem maksymalnie bolesnym w tym zespole jest bl wywoany palpacj
przedniego brzegu panewki stawu biodrowego, ktra utworzona jest przez trzon koci onowej. Wedug obserwacji M. Ra-
kowskiej, ktra poddaa badaniom 80 chorych cierpicych na zesp dysfunkcji stawu biodrowego, u 14 z nich wystpowa
czynny bl pachwiny: jednostronnie lub obustronnie. Palpacyjna bolesno koci onowej wystpowaa u 29 badanych cho-
rych (15). Rwnie wrd 112 chorych, ktrych badaam w zwizku z zespoami blw krgosupa ldwiowo- krzyowego,
byli cierpicy dodatkowo na ble krocza, spojenia onowego, jder. Na ble krocza skaryo si 11 chorych, ble jder
8 chorych, ble promieniujce do pachwiny- 25 chorych (18) (rys.7).

Rys. 7.
/,&=%$&+25<&+

2*/1$/,&=%$%$'$1<&+

/,&=%$&+25<&+ &+25<&+

:<67 32:$1,(%/8
2*/1$/,&=%$%$'$1<&+
 3520,(1,8- &(*2'2 
&+25<&+
3$&+:,1<
:<67 32:$1,(&=<11(*2

%/83$&+:,1< :<67 32:$1,(%/8.52&=$ 

3$/3$&<-1$%2/(612 
 :<67 32:$1,(%/8- '(5 
.2 &,212:(-

Wystpowanie dolegliwoci blowych spojenia onowego Wystpowanie dolegliwoci blowych okolicy krocza
i pachwiny w zaburzeniach czynnociowych stawu i pachwiny w zespoach blowych krgosupa ldwiowo-
biodrowego. krzyowego.

44
 O skali problemu mog take wiadczy dane na temat
schorze zewntrznych narzdw pciowych u dzieci, uzy-
skane w oddziale chirurgii dziecicej w jednym ze szpitali
kieleckich. Dane te zebraa i opracowaa lek. E. Zieliska. W
latach 1998- 1999 w oddziale tym leczono 230 dzieci ze
schorzeniami zewntrznych narzdw pciowych. Zachowaw-
czo leczono 79 dzieci, chirurgicznie- 151. W grupie dzieci
leczonych chirurgicznie, a u 96 rdoperacyjnie nie znale-
ziono adnej anatomicznej przyczyny schorzenia. Zwrcono
wwczas szczegln uwag na wywiad. Ot u 79 dzieci (z
96 osobowej grupy bez przyczyny anatomicznej), wystpi
wczeniej uraz okolicy krgosupa ldwiowo- krzyowego
lub uraz uoglniony. Na podstawie tych danych wida nie-
wtpliwy zwizek urazw krgosupa ldwiowego i miedni-
cy z dolegliwociami zewntrznych narzdw pciowych. Aby
jednak dokadnie sprecyzowa wzajemne zalenoci naley
nadal kontynuowa badania i obserwacje.
Liczne, przedstawione na podstawie doniesie z literatury
oraz wasnych obserwacji, przyczyny powstawania dolegli-
woci okolicy kroczowo- onowej, uzasadniaj potrzeb umie-
jtnoci ich rzetelnego diagnozowania. Jeli w ogromnym
uproszczeniu przyrwnamy czowieka (za Sedlakiem, Ga-
dul, Rakowskim) do systemu obwodw regulacji, to sposo-
by diagnozowania oraz terapii chorych z omawianymi dole-
gliwociami bd konsekwencj uznania faktu i system
ten kieruje si wasnymi nieprzewidywalnymi prawami w dy-
namice przemieszczania si informacji wewntrz tego syste-
mu(17). W zwizku z tym podstawowe znaczenie bdzie
miaa znajomo jakociowego udziau poszczeglnych
struktur anatomicznych w patologii czynnociowej blw
krocza i spojenia onowego. Nie mona przeceni znaczenia
wywiadu, ktry w tym przypadku wymaga od terapeuty du-
ego taktu, kultury sowa, wyczucia czasu, kiedy mona po-
zwoli sobie na zadawanie krpujcych, czsto dotykajcych
najintymniejszych sfer ycia pyta.
W diagnostyce dolegliwoci krocza i spojenia onowego
pomocna moe okaza si interpretacja rentgenowskich
zdj przegldowych miednicy. Wprawdzie Broadhurst (2),
ktry bada zaburzenia czynnociowe miednicy u 50 kobiet,
nie stwierdzi w badaniu radiologicznym istotnych zmian
dotyczcych samego spojenia onowego, ale bez wtpienia
zaburzenia statyki w obrbie staww krzyowo- biodrowych
bezporednio oddziauj na spojenie onowe, choby ze wzgl-
du na jedno funkcjonaln miednicy mniejszej (1).
Wanym badaniem w ustaleniu etiopatogenezy omawia-
nego zespou jest badanie manualne (17): - jednostek ru-
chowych przejcia piersiowo- ldwiowego,
-badanie staww krzyowo-biodrowych przez punkty swo-
iste dla dysfunkcji pierwszego i trzeciego segmentu koci krzy-
owej,
-badanie gry stawowej stawu biodrowego,
-badanie wizade miednicy: biodrowo- ldwiowego,
krzyowo- guzowego,
-badanie dugoci mini tonicznych charakterystycznych
dla zespou kroczowo- onowego: przywodzicieli, prostego
uda, gruszkowatego, biodrowo- ldwiowego,
-badanie siy mini fazowych: skonych brzucha, proste-
go brzucha,
-badanie per rectum napicia mini dna miednicy: zwie-
raczy odbytu, dwigacza odbytu, guzicznego,
-badanie zmian komrkowo- blowych fadem Kiblera .
Czsto badanie manualne pokazuje na dysfunkcyjno jed-
noczenie kilku struktur anatomicznych. Dlatego podstawow
spraw jest znajomo charakterystycznych objaww w pato-
logii czynnociowej poszczeglnych struktur anatomicznych
oraz wnikliwa obserwacja reakcji chorego na zadawane
bodce, a take umiejtno suchania podczas kadej wizy-
ty niejako od nowa tego co pacjent ma nam do powiedzenia.
Pozornie nie musi to wcale dotyczy problemu, z ktrym pa-
cjent przyszed na pierwsz wizyt do gabinetu. Im wicej
zdobdzie terapeuta informacji, dotyczcych rnych sfer
osobowoci danego pacjenta, tym ma wiksz szans znale
aktywne strefy dostpu do aferencji (17).
Czsto zdarza si, e zgaszajcy si do gabinetu chory,
skary si na dolegliwoci nie zwizane ze spojeniem ono-
wym czy kroczem, traktujc objawy z tego rejonu jako zupe-
nie nie zwizane z dominujc chorob. Stosujc terapi do-
minujcej dolegliwoci np.: koksalgii, zespou blowego kr-
gosupa L-S czy innych, okazuje si, e na t terapi wielo-
krotnie, pozytywnie reaguj take i te wspistniejce
dolegliwoci. Dziki temu terapeuta ma moliwo obserwo-
wania i uczenia si reakcji organizmu na zadawane bodce,
by na tej podstawie mc uchwyci pewne, powtarzajce si u
wikszoci chorych prawidowoci. W ten sposb powstaje
wiedza empirycza, dotyczca terapii dolegliwoci rejonu spo-
jenia onowego i krocza. Opierajc si na wczeniejszych
obserwacjach A . Rakowskiego(16) i dodajc do nich wasne
spostrzeenia, przedstawi sposoby postpowania terapeu-
tycznego z blami i innymi dolegliwociami okolicy kroczo-
wo- onowej.
Wedug moich dowiadcze, kluczowe znaczenie w terapii
dolegliwoci tego rejonu maj zabiegi odruchowe(16,17,18):
mobilizacja per rectum, mobilizacja per vaginam, igotera-
pia, mobilizacje uciskowe tkanki podskrnej.
Prawidowo wykonana mobilizacja per rectum moe
w krtkim czasie znaczco, pozytywnie zmieni stan cho-
rego. Stretching minia dwigacza odbytu czsto odtwa-
rza u chorego bl spojenia onowego oraz podbrzusza
(przypominajcy u kobiet bl jajnikw, pcherza moczo-
wego) i wywouje parcie na mocz (niejednokrotnie bole-
sne). Mobilizacje uciskowe i rozciganie wizada krzyo-
wo- guzowego moe prowokowa bl promieniujcy do
warg sromowych lub prcia. Po zabiegu chorzy zgaszaj
wyrane agodzenie si intensywnoci blu, zmniejszenie
czstoci oddawania moczu, a take ustpowanie innych
objaww: dyspareunii, bolesnej defekacji. U wikszoci
chorych dolegliwoci ustpuj w procesie - po kilku zabie-
gach. Rzadko problem znika po jednorazowym zabiegu.
U kobiet istnieje moliwo wykonania przez pochw
mobilizacji uciskowych punktw maksymalnie bolesnych,
lecych na tylnej powierzchni gazi dolnej i grnej koci
onowej, gdzie znajduje si przyczep pocztkowy minia
dwigacza odbytu. Poinstruowane pacjentki wykonuj samo-
dzielnie mobilizacje per vaginam co drugi dzie. Jeli tkanki
tej okolicy s podranione, pacjentka bez trudu moe odna-
le punkty maksymalnie bolesne i palcem wykona mobili-
zacje uciskowe przez pochw. Podczas ich wykonywania cz-
sto odczuwa du wraliwo z uczuciem bolesnego parcia
na mocz, a take inne dolegliwoci np. pieczenie w pochwie.
Technika ta, stosowana w autoterapii, wyranie przyspiesza
proces terapeutyczny.
45
 Dolegliwoci takie, jak: bl, pieczenie, uporczywy wid
krocza, bolesne zgrubienia- grudki na wewntrznej po-
wierzchni ud poniej krocza dobrze reaguj na igoterapi
wizada krzyowo- guzowego przy guzie kulszowym, a
take w okolicy wyrostka sierpowatego na gazi koci
kulszowej. Rwnie dobrym wskazaniem dla igoterapii
jest wraliwo uciskowa wizada biodrowo- ldwiowe-
go, poczona z charakterystycznymi dla jego dysfunkcji
objawami klinicznymi.
Mobilizacje tkanki podskrnej przez rolowanie (fadem
Kiblera) stref skrnych unerwionych przez tyln i przedni
ga nerww rdzeniowych z poziomu przejcia piersiowo-
ldwiowego, a wic okolicy grzebienia biodrowego, polad-
kw, skry (tu powyej spojenia onowego), wewntrznej
powierzchni ud czsto agodz bl tych okolic oraz przyczy-
niaj si do zmiany konsystencji i napicia tkanek tego rejo-
nu.
Zabiegi rczne, stosowane w zaburzeniach czynnocio-
wych segmentw ruchowych od Th10 do L2, maj szans,
czsto w krtkim okresie terapii, radykalnie, pozytywnie zmie-
ni stan chorego. Doprowadzenie dziki zabiegom biomecha-
nicznym miednicy do rwnowagi statycznej, tak ze wzgldu
na stawy krzyowo- biodrowe jak i wizada miednicy, ma
swj gboki sens, poniewa doprowadza do normalizacji afe-
rencji tego rejonu.
Jak wiemy, podranione minie mog dugo podtrzymy-
wa istniejcy problem, nawet wwczas, gdy jednostki rucho-
we nie bd ju wykazywa patologicznej aktywnoci, a rw-
nowaga statyczna miednicy bdzie odtworzona. Dlatego praca
z miniami w autoterapii powinna rozpoczyna si na po-
cztku procesu leczenia , aby wykorzysta dziaanie prze-
ciwblowe oraz stymulujce biecy proces leczniczy niekt-
rych technik energii mini np. poizometrycznej relaksacji
mini. Powinna ona by kontynuowana a do osignicia
rwnowagi statycznej miniowej, gwnie w celu zapobie-
gania nawrotom choroby.
Niezwykle istotn czci terapii s techniki psychote-
rapeutyczne, majce za zadanie poszukiwanie i zneutralizo-
wanie przyczyn psychogennych nadmiernego napicia spo-
czynkowego mini dna miednicy, a take odtwarzajce umie-
jtno rozluniania mini.
Od pocztku, wsplnym, bardzo wanym zadaniem cho-
rego i terapeuty jest poszukiwanie czynnikw stymulowania
negatywnego w rnych sferach osobowoci oraz nauka umie-
jtnoci ich eliminowania. Zaprzestanie stymulowania ne-
gatywnego to, w zalenoci od pierwotnej przyczyny:
-uwiadomienie choremu i o ile to moliwe, rozwizanie
problemw w sferze rodowiskowej,
-nauka nie reagowania na sytuacje emocjonalnie trudne
nadmiernym napiciem mini dna miednicy,
-okresowe zaprzestanie zaj fizycznych, podtrzymujcych
problem np. trening pikarski,
-w uzasadnionych przypadkach, zabezpieczenie obrczy
miednicy podczas ciy oraz po porodzie przed niestabilno-
ci poprzez noszenie odpowiedniego pasa ortopedycznego.
Podsumowujc: w terapii dolegliwoci spojenia onowe-
go i krocza, a take innych zaburze czynnociowych klu-
czow spraw nie jest denie do postawienia cisej diagno-
zy (poniewa czsto jest to niemoliwe), lecz odkrycie na
podstawie ukierunkowanego wywiadu, skrupulatnego bada-
nia manualnego oraz wnikliwej obserwacji struktur anatomicz-
46
nych biorcych udzia w patologii czynnociowej. Celem jest
wic wykrycie zwizku midzy objawem a konkretn struk-
tur anatomiczn. Odkrycie zwizkw przyczynowo- skut-
kowych, tak w powstawaniu dolegliwoci, jak i w ich lecze-
niu, daje terapeucie szans kreowania twrczego zabiegu,
zmieniajcego si i dostosowujcego do reakcji systemu ob-
wodw regulacji czyli czowieka.
Literatura:
1. Bochenek M. Reicher M. Anatomia czowieka. T.I,V. Wy-
dawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1998
2. Broadhurst N. A. Zaburzenia czynnociowe miednicy. Ma-
nuelle Medizin; 1995, 33, 144-146.
3. Bruzek R., Bieber- Zschau M., Herz A. Minie jamy brzusz-
nej jako mechanizm brzuszny prostowania postawy? Manu-
elle Medizin ; 1995, 33, 115-120.
4. Dorman T. A. Brak samoistnego wzmocnienia w stawach
krzyowo- biodrowych: syndrom polizgu sprzga. Manuel-
le Medizin; 1996, 34,39-41.
5. Fry d. Hay- Smith J. Dysfunkcja spojenia onowego. Phy-
siotherapy, 1997, 83,41-42.
6. Lewit K. Leczenie manualne zaburze czynnoci narzdu
ruchu. PZWL Warszawa1984.
7. Lowen A. Duchowo ciaa. Jacek Santorski CO. Agencja
Wydawnicza. Warszawa 1992.
8. Maigne R. Pochodzenie odkrgosupowe blu rejonu ono-
wego. Manual Medicine, A Waverly Company 1996.
9. Maigne R. Zesp dysfunkcji poczenia piersiowo- ldwio-
wego. Manual Medicine, A Waverly Company 1996.
10. Merskey H. Bogduk N. Klasyfikacja blu przewlekego.
Wydawnictwo Rehabilitacja Medyczna, Krakw 1999.
11. Midttun A., Bojsen- Moler F. Syndrom wizada krzyo-
wo-guzowego. Modern Manual Therapy, Wyd. Churchil Li-
vingstone 1996.
12. Miodek J. Odpowiednie da rzeczy sowo. Ossolineum,
Wrocaw 1987.
13. Popularna Encyklopedia Powszechna. Fogra Oficyna
Wydawnicza, Krakw 1997.
14. Putz R. Pabst R. Atlas anatomii czowieka. Urban&Part-
ner, Wrocaw 1997.
15. Rakowska M. Ocena skutecznoci terapeutycznej wybra-
nych technik manualnych w zespole dysfunkcji stawu biodro-
wego. Praca doktorska. AM d 1997.
16. Rakowski A. Medycyna manualna holistyczna- podsta-
wowe zaoenia teoretyczne. Igoterapia punktw spustowych
jako jedna z technik odruchowego oddziaywania w dysfunk-
cjach narzdu ruchu. Badanie i mobilizacja per rectum. Bio-
med, Gogw 1999.
17. Rakowski A. Materiay Szkoleniowe Centrum Terapii
Manualnej. Stegna 1997.
18. Sobodzian J. Badania nad wydolnoci krgosupa l-
dwiowo- krzyowego po terapii manualnej stosowanej w jego
zespoach blowych. Praca doktorska, WAM d 2000.
dr n. med. Janina Sobodzian
N.Z.O.Z. Provita
Bolesawiec ul. Grunwaldzka 7
 Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Wybrane streszczenia referatw z corocznego Zjazdu
Amerykaskiego Towarzystwa Urologw 1999

dr Dawid Wise
Psycholog KlinicznyVisiting Scholar
Stanford Healthcare Services

tumaczenie: Andrzej Tryniszewski

Zapalenie gruczou krokowego.

Nowa teoria goszca i zapalenie gruczou krokowego jest chorob
pochodzca z napicia mini.

SOWA KLUCZOWE:
zapalenie gruczou krokowego, napicie mm. dna miednicy, punkty spustowe okolicy dna mied-
nicy, terapia mobilizacje tkanek mikkich relaksacja.

STRESZCZENIE:
Celem tego artykuu jest zwrcenie uwagi na now teori goszc, i zapalenie gruczou kroko-
wego jest chorob pochodzc z podwyszonego spoczynkowego napicia mini, oraz na niezgod-
noci wrd profesjonalistw odnonie przyczyn tej choroby. Autor wskazuje e zapalenie gruczou
krokowego jako choroba zwizana z napiciem mini zazwyczaj objawia si po latach nieuwiado-
mionego napinania mini dna miednicy. Patrzc z tego punktu widzenia na t dolegliwo autor
pyta si czy farmakologia bd zabieg operacyjny s odpowiednim leczeniem. Autor podaje przykad
pilotaowych bada osb z poza bakteryjnym zapaleniem gruczou krokowego, u ktrych czsto znaj-
duje si punkty spustowe powodujce ble w dnie miednicy, i ktre odtwarzaj bl, z ktrym to osoby
te borykaj si. Zmniejszanie, unieczynnianie tyche punktw spustowych, ktre reprodukuj znany
przez pacjentw bl dokonywane jest poprzez wewntrzmiedniczne mobilizacje tkanek mikkich oraz
uczenie rozluniania mini miednicy. Autor zauwaa i zapalenie gruczou krokowego jest ukrytym
jzykiem ciaa, ktry stara si wskaza potrzeb na radzenie sobie ze stresem w inny sposb.

KEY WORDS:
Prostatitis, tension of the pelvic floor muscles, trigger points in the pelvic floor area, therapy-
myofascial release-relaxation.
SUMMARY:
The purpose of this paper is to attract attention to the new theory that Prostatitis is a tension
disorder and that there is disagreement among professionals about the cause of prostatitis. The au-
thor points out that Prostatitis as a tension disorder is a condition usually manifesting itself after
years of tensing the pelvic floor muscles. This tension has become a habit with them. Often they do
not know they tense themselves in pelvic floor. If in fact abacterial prostatitis / prostatodynia ( wchich
happens to make up about 95 % of all cases of chronic prostatitis ) is a condition of chronic tension in
the pelvic floor author questions whether drugs or surgery are a corect treatment. The author gives
an example that in a pilot study men with abacterial prostatitis / prostatodynia are often found to
have trigger points and they refer pain to different places in the pelvic floor and these trigger points
recreates the pain that they usually have. To deactivate the trigger points the intrapelvic myofascial

47
 release and progressive relaxation of the pelvic floor muscles are performed. The author thinks that
prostatitis is a secret language that the body is using to tell the man that he needs to handle his stress
in his life differenntly. Author hopes that this paper is useful to the many men who suffer from prosta-
titis and offers the hope they see in its treatment.
Osoba cierpica z powodu zapalenia gruczou krokowego
powinna by wiadoma niezgodnoci wrd profesjonalistw
odnonie przyczyn tej choroby. Szczegln uwag powinny
one zwrci na bl bd dyskomfort:
w czonku
w jdrach
powyej koci onowej
w okolicy ldwiowo krzyowej, wzdu nogi, w pa-
chwinie, w kroczu
podczas bd po ejakulacji
w pozycji siedzcej.
Ta choroba czsto zwizana jest z:
uczuciem utknicia pieczki golfowej w odbycie kt-
rej nie mona wycign
nagymi i czstymi potrzebami oddawania moczu
trudnociami, blami bd uczuciem pieczenia w cza-
sie oddawania moczu bd nieco pniej
potrzeb oddania moczu nawet jeli osoba przed mo-
mentem oddaa ju mocz
pewnym uczuciem dyskomfortu w miednicy
nieobecnoci infekcji w moczu bd wydzielinie ster-
cza
nieobecnoci objaww choroby w gruczole krokowym
bd gdziekolwiek w dnie miednicy.
Wany jest powd braku zgodnoci co do przyczyny za-
palenia gruczou krokowego, szczeglnie dla osb borykaj-
cych si z tym problemem. Du rol odgrywa mianowicie
definicja okrelonego problemu gdy ona determinuje jakie
kroki s dalej podejmowane. Jeli na przykad kto ma ble
klatki piersiowej spowodowane niestrawnoci, nie robi si
operacji na otwartym sercu eby zlikwidowa bl. Problem
niestrawnoci wskazuje postpowanie odnonie blu w klat-
ce piersiowej.
Tak wic jeli przyczyn zapalenia gruczou krokowego
jest chronicznie podwyszone spoczynkowe napicie mini
dna miednicy gdzie nie ma ladu infekcji, naley si zastano-
wi nad decyzj podjcia zabiegu chirurgicznego, bd przy-
jcia nastpnej dawki antybiotykw, bd bolesnego ciska-
nia i masowania gruczou krokowego.
Istnieje kontrowersja wrd urologw i innych profesjo-
nalistw leczcych ten problem co to jest zapalenie gruczou
krokowego. Istniej trzy podstawowe pogldy , ktre s na-
krelone poniej:
- zapalenie gruczou krokowego jest chorob spowodo-
wan przez chroniczne napicie mini dna miednicy. Po pew-
nym czasie powoduje ono nieustanne dranienie zawartoci
dna miednicy, wczajc dranienie nerww i innych delikat-
nych struktur, funkcjonalnie zwizanych z czynnoci odda-
wania moczu, ejakulacji i wyprniania,
- zapalenie gruczou krokowego jest spowodowane przez
bakterie bd nieznany mikroorganizm w gruczole krokowym,
48
- zapalenie gruczou krokowego jest problemem auto-
immunologicznym.
Wikszo urologw obstaje za drug bd trzeci z teo-
rii. Dlatego te w leczeniu skupiaj si na podawaniu anty-
biotykw bd rodkw zmniejszajcych bl. Czasami uro-
lodzy tumacz swoim pacjentom e za problem moe by
odpowiedzialny drobnoustrj ktry nie zosta jeszcze rozpo-
znany.
Poniej chciabym przedyskutowa pierwsz z teorii m-
wic i zapalenie gruczou krokowego jest stanem wynika-
jcym z chronicznego napicia mini dna miednicy. Biorc
pod uwag ten pogld kady radzi sobie ze stresami wynika-
jcymi z pokonywania trudnoci dnia codziennego przez od-
kadanie napi w rnych czciach ciaa. Na przykad nie-
ktrzy ludzie napinaj szyj i okolice gowy i cierpi na bl
gowy. Niektrzy reaguj napiciem w drogach odkowo-
jelitowych czego skutkiem jest rozwolnienie bd zatwardze-
nie. Niektrzy zaciskaj szczki co wie si z dysfunkcj
staww skroniowo uchwowych. Pewna cz z tych osb
dowiadcza blw gowy, dysfunkcji drg odkowo - jeli-
towych, staww skroniowo - uchwowych jako rezultat chro-
nicznego reagowania na stres napiciem miniowym.
Rwnoczenie zapalenie gruczou krokowego odczuwa-
ne jako ble stercza spowodowane podwyszonym spoczyn-
kowym napiciem miniowym, uwaa mona jako do-
wiadczanie blu gowy w miednicy bd dowiadczanie wra-
e zwizanych z dysfunkcj staww skroniowo-uchwowych
odczuwanych w miednicy. W tej teorii jest to stan ujawnia-
jcy si po latach odkadania si napicia w miniach tego
rejonu ciaa. Zwykle wystpuje to u ludzi, ktrzy utrzymuj w
sobie napicia spowodowane agresj. Zaciskajc (zwieracze
- przyp. tum.) podtrzymuj w sobie ten stan, nie pozwalajc
na uwolnienie si od niego. W wikszoci przypadkw sp-
dzaj duo czasu w pozycji siedzcej, w pracy, w domu, i
jedynym sposobem wyraenia swoich frustracji jest zacini-
cie mini w okolicy krocza. Takie zaciskanie staje si zwy-
czajem dla tych osb. Czsto nie zdaj sobie sprawy e od-
kadaj swoje napicia w miniach dna miednicy.
Jeli w rzeczywistoci, inne anieli bakteryjne, zapalenie
gruczou krokowego, demonstrujce si jego blem (co sta-
nowi 95% wszystkich stanw chronicznego zapalenia gruczou
krokowego) jest nastpstwem chronicznie podwyszonego
spoczynkowego napicia mini dna miednicy, naley zada
pytanie czy farmakologia bd zabieg chirurgiczny s droga-
mi prawidowego leczenia. Jak to wszyscy obserwujemy, nie
ma efektywnych rodkw farmakologicznych bd zabiegu
chirurgicznego rozwizujcego ten problem. W Stanford (Stan-
ford University Medical Center ) konsultoway si z nami oso-
by ktre w momentach desperacji miay zabieg chirurgiczny i
ktre przyjy spor dawk antybiotykw i innych rodkw
farmakologicznych. adna z tych drg leczenia nie pomoga
im. Czsto wrcz pogarsza si ich stan bd, w nastpstwie,
powstaway inne problemy.
 W pilotaowych badaniach, u osb z poza bakteryjnym
zapaleniem gruczou krokowego i blem stercza, znajduje si
czsto punkty spustowe bd pczki przykurczonych w-
kien miniowych, ktre pod uciskiem s bolesne i wywouj
bl w innych czciach dna miednicy. Czsto osoby te stwier-
dzaj e uciskanie tych punktw spustowych odtwarza bl
ktry zazwyczaj dowiadczaj. Traktujc zapalenie gruczou
krokowego jako stan chronicznie podwyszonego spoczyn-
kowego napicia mini, punkty spustowe i punkty wrali-
woci uciskowej w okolicy dna miednicy powstaj z chro-
nicznego przykurczenia mini dna miednicy. Zmniejszanie
aktywnoci punktw spustowych jest metod zapoyczon z
fizjoterapii zwan mobilizacj tkanek mikkich. Dokonywa-
ne jest to wewntrz miednicy gdzie terapeuta uciska punkty
spustowe, rozcigajc wraliw przykurczon tkank.
Po pewnej liczbie seansw terapeutycznych zauwaa si
znaczce zmniejszenie objaww. Czsto, kiedy ustalone s
programy terapeutyczne, rozoone w czasie objawy zmniej-
szaj si bd ustpuj, jednake tylko wtedy gdy pacjent uczy
si jak przesta chronicznie napina minie miednicy.
Nauczenie si cakowitego rozluniania mini miednicy
nie jest rzecz atw. Ich chroniczne napinanie jest dugo trwa-
jcym nawykiem dla wielu osb, ktre odczuwaj bl w mied-
nicy. Uczenie si rozluniania mini miednicy wymaga po-
wicenia czasu. Zwizane jest to z uczeniem si opracowa-
nej przez nas techniki relaksacji, ukierunkowanej na zaprze-
stanie cigego utrzymywania napicia mini tego rejonu.
Postrzegane w takim kontekcie zapalenie gruczou kro-
kowego staje si subtelnym jzykiem, ktrego uywa ciao
aeby powiedzie czowiekowi, i musi radzi sobie ze stre-
sem w inny sposb. W oferowanym sposobie terapii opartym
na teorii, i poza bakteryjne zapalenie gruczou krokowego
jest stanem spowodowanym podwyszonym napiciem spo-
czynkowym mini, istnieje problem ze zwrceniem kosztw
od firm ubezpieczeniowych. Sprawia to wielk trudno dla
pacjenta aeby odby program niezbdnych seansw mobili-
zacji wewntrzmiednicznych (per rectum) i rozluniania mi-
ni dna miednicy.
Widzc zapalenie gruczou krokowego wg tej teorii, chce-
my uwolni pacjentw od rodkw farmakologicznych. Nie
otrzymujemy zatem finansowego wsparcia na badania od firm
farmaceutycznych, ktre to wanie one zazwyczaj s rdem
finansowania wszelkich bada. Rwnoczenie patrzc przez
pryzmat tej teorii, zabiegi chirurgiczne s zbdne i poniewa
urolodzy nie s gruntownie szkoleni w interpretowaniu sta-
nw ktre wynikaj z bezporedniej interakcji pomidzy psy-
chik a ciaem, nie ma duego zainteresowania w poznawa-
niu i wykorzystywaniu tego typu leczenia wrd naszych ko-
legw lekarzy tej specjalnoci.
Myl e ta dyskusja jest uyteczna dla wielu osb cier-
picych na zapalenie gruczou krokowego i oferuje nadziej
ktr widzimy w leczeniu tej dolegliwoci.
Pimiennictwo
U autora
http://prostatitis.org/ana99bulletin.html
http://prostate.org/tensiondisorder.html
e-mail: namaste@att.net
49
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)

Tycho Tullberg MD,PhD, Stefan Blomberg MD, PhD ,

Bjrn Branth MD, Ragnar Johnsson MD, PhD

Manipulacja nie zmienia pozycji stawu krzyowo - biodrowego

Badanie metod stereofotogrametrii rentgenowskiej*
Tytu oryginau:
Manipulation Does Not Alter the Position of the Sacroiliac Joint
A Roentgen Stereophotogrammetric Analysis
Spine,1998, 23 (10), 1124-11129
Tumaczenie: Roman Kozowski

SOWA KLUCZOWE:
manipulacja, stereofotogrametria rentgenowska, staw krzyowo - biodrowy.
STRESZCZENIE:
Celem tej pracy byo zbadanie wpywu manipulacji na zmian pozycji koci biodrowej wzgl-
dem koci krzyowej oraz ocena wiarygodnoci testw stosowanych do oceny statyki miednicy. Bada-
nia przeprowadzono z wykorzystaniem stereofotogrametrii rentgenowskiej.
Badaniom poddano dziesi chorych kobiet z objawami jednostronnej dysfunkcji sk-b, po-
twierdzonej pozytywnymi wynikami dwunastu testw. Wikszo pozytywnych wynikw ulega nor-
malizacji po manipulacji sk-b. Badanie RSA byo wykonywane przed i po zabiegu manualnym w
pozycji stojcej pacjentki. Ocena statyki miednicy w badaniu manualnym wykazaa normalizacj
objaww po zabiegu. Wyniki pozytywne uzyskane w testach funkcjonalnych i prowokacyjnych rw-
nie ulegy normalizacji, jednak w adnym przypadku nie uzyskano potwierdzenia odnotowanych
zmian w badaniu RSA. U adnej z dziesiciu pacjentek nie stwierdzono zmiany ustawienia koci
biodrowej wzgldem koci krzyowej mierzalnej zastosowan technik pomiarow. W tym wypadku
nie mona traktowa testw statyki miednicy jako testw wiarygodnych. Uzyskane wyniki nie po-
twierdzaj i nie zaprzeczaj skutecznoci manipulacji sk-b i uzyskiwanych pozytywnych efektw
klinicznych w wyniku jej stosowania. Poniewa pozytywne efekty manipulacji nie s rezultatem znie-
sienia podwichnicia (zablokowania) sk-b, dalsze badania dotyczce mechanizmu oddziaywania tej
techniki powinny skupi si na tkankach mikkich.
KEY WORDS:
manipulations, sacro- iliac joint, stereophotogrammetry roentgenological
ABSTRACT:
This work was conducted to investigate whether manipulation can influence the position
between the ilium and sacrum, and whether positional tests for the sacroiliac joint are valid by using
a roentgen stereophotogrammetric analysis.
Ten patients with symptoms and sacroiliac joint tests results were recruited. Twelve sacroiliac
joint tests were chosen. The results the most of these tests were required to be positive before manipu-
lation and normalized after manipulation. Roentgen stereophotogrammetric analysis was performed
with patient in the standing position, before and after treatment. In none of the 10 patients did the
manipulation alter the position of the sacrum in relation to the ilium, defined by roentgen stereopho-
togrammetric analysis. Positional test results changed from positive before manipulation to normal
after.
Manipulation of the sacroiliac joint normalized different types of clinical tests results but was not
accompanied by alter position of the sacroiliac joint, according to roentgen stereophotogrammetric
analysis. Therefore, the positional tests results were not valid. However, the current results neither
disprove nor prove possible beneficial clinical effects achieved by manipulation of the sacroiliac
joint. Because the supposed positive effects are not a result of a reduction of subluxation, further
studies of the effects of manipulation should focus on the soft tissue response.

50
 Staw krzyowo-biodrowy (sk-b) jako przyczyna blw
krzya cigle budzi wiele kontrowersji (1 - 4, 20, 48). Z ba-
da Schwarzera wynika, e pacjenci z dysfunkcj sk-b jako
przyczyn blw krzya, stanowi liczn grup wrd osb z
tymi dolegliwociami. O ile wystpuje pena akceptacja sk-b
jako rda blu, o tyle nie ma zgodnoci, co do wartoci te-
stw diagnostycznych (8, 12, 13, 21, 27, 29, 30, 35, 36, 44,
47). W takiej sytuacji trudno jednoznacznie interpretowa ich
wyniki w ocenie dysfunkcji sk-b. Pomimo tych diagnostycz-
nych niejasnoci, tradycyjne postpowanie terapeutyczne po-
lega na mobilizacji i/lub manipulacji podejrzanego stawu.
Jedna z teorii bdca uzasadnieniem stosowania tych technik
i ich pozytywnego oddziaywania mwi o zablokowaniu sk-b
w nieprawidowej pozycji. Mimo wielu bada dotyczcych
zakresw i paszczyzn ruchw sk-b (10, 14, 17 24, 28, 32, 34,
37, 39, 43, 46, 49), nie ma zgodnoci w kwestii ich fizjolo-
gicznych wartoci.
Celem naszego badania byo:
- uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy mobilizacja lub
manipulacja sk-b powoduje zmian pooenia midzy koci
krzyow a koci biodrow oraz
- sprawdzenie znaczenia diagnostycznego testw ocenia-
jcych statyk miednicy.
Materia i metoda
Dziesi kobiet w wieku 21 53 lat (rednia wieku 41 lat)
z objawami dysfunkcji jednego sk-b. Cz z nich leczona
bya wczeniej manipulacjami z pozytywnym skutkiem lecz z
ponownymi nawrotami dolegliwoci w pniejszym okresie.
Pacjenci byli badani manualnie przez dwch lekarzy ortope-
dw (TT, BB) oraz jednego specjalist terapii manualnej (SB).
Tylko pacjenci z objawami dysfunkcji sk-b potwierdzonymi
przez wszystkich trzech badajcych byli dopuszczeni do dal-
szej czci badania. Testy stosowane w pierwszej czci ba-
dania podczas kwalifikacji pacjentw obejmoway testy funk-
cjonalne dla sk-b, testy prowokujce objawy blowe oraz
ocen statyki miednicy. W drugiej czci wszystkie testy byy
ponownie przeprowadzone, a ich wyniki udokumentowane na
krtko przed pierwszym pomiarem A Roentgen Stereophoto-
grammetric Analysis (RSA) (tabela 1). Nastpnie wykony-
wane byy zabiegi mobilizacji i manipulacji odpowiedniego
sk-b, po ktrych przeprowadzono drugi pomiar RSA. Wyniki
tych zabiegw byy pozytywne w kadym z dziesiciu przy-
padkw z natychmiastow normalizacj wikszoci objaww
(Tabela 1). Wyniki testw manualnych przeprowadzonych
przez badajcych (TT, BB, SB) po zabiegach byy zgodne.
W celu wykonania pomiarw RSA kademu pacjentowi
wszczepiono do koci krzyowej i biodrowej trzy pary tanta-
lowych elektrod (0,8 mm). Zabieg ten wykonywano z miej-
scowym znieczuleniem rednio dwa dni przed rozpoczciem
bada.
Testy stawu krzyowo biodrowego
Ocena statyki miednicy
Ocena wysokoci talerzy biodrowych (ttb), kolcw bio-
drowych przednich grnych (kkbpg) i kolcw biodrowych
tylnych grnych (kkbtg) w pozycji lec przodem, tyem i sto-
jc. Wynik
pozytywny - rnica wysokoci pooenia badanych kol-
cw przednich i/lub tylnych.
Testy funkcjonalne
Test wyprzedzania w przd: pacjent w pozycji stojc, kciuki
badajcego przyoone od strony kaudalnej do kkbtg. Pacjent
wykonuje skon w przd . Wynik pozytywny szybszy ruch
kbtg po stronie dysfunkcyjnego sk-b.
Test wyprzedzania w ty: pacjent w pozycji stojc, kciuki
badajcego przyoone do kbtg od strony kaudalnej i do ko-
ci krzyowej w sposb umoliwiajcy porwnanie ich wza-
jemnego uoenia. Pacjent podnosi kolano po stronie bada-
nej. Wynik negatywny ruch kbtg do dou. Wynik pozytywny
ruch kbtg do gry, brak ruchu lub zakres ruchu mniejszy w
porwnaniu z przeciwnym kbtg.
Test Patricka: pacjent w pozycji lec tyem, jedna ko-
czyna dolna wyprostowana, druga zgita w stawie kolanowym
i odwiedziona w stawie biodrowym. Kostka boczna zgitej
koczyny oparta na udzie powyej rzepki koczyny wypro-
stowanej. Wynik pozytywny bl w okolicy sk-b w trakcie
odwodzenia zgitej koczyny.
Test Derbolowskyego: ocena dugoci kkd pacjenta w
pozycji lec tyem i w siadzie prostym porwnujc wzajem-
ne uoenie kostek przyrodkowych. Wynik pozytywny r-
nice dugoci kkd w leeniu tyem i w siadzie prostym.

Tabela 1. Objawy kliniczne przed i po manipulacji stawu krzyowo - biodrowego.

7HVW\ 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW 3DFMHQW

SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR SU]HGSR

WWE          

NNEWJ          

NNESJ          

Z\SU]HG]DQLHZSU]yG          

Z\SU]HG]DQLHZW\          

3U]\ZRG]HQLD          

3DWULFND          

'HUERORZVN\HJR          

NGENN          

5RWDFMDWEZSU]yG          

5RWDFMDWEZW\          

0L QLDELRGURZHJR          

6XPDWHVWyZ          

SR]\W\ZQ\FK          

 + = objaw patologiczny w tecie; - = objaw fizjologiczny; ttb = talerze biodrowe; kkbtg = kolce biodrowe tylne grne;
kkbpg = kolce biodrowe przednie grne; kdbkk = kt dolny boczny koci krzyowej

51
 Test przywodzenia: pacjent w pozycji lec tyem, ko-
czyna dolna zgita w stawie biodrowym i kolanowym. Mied-
nica po przeciwnej stronie ustabilizowana. Wynik pozytywny
mniejszy zakres przywodzenia w porwnaniu ze stron prze-
ciwn.
Palpacja ktw dolnych bocznych koci krzyowej: pal-
pacja ktw dolnych bocznych koci krzyowej w pozycji
lec przodem. Ocena symetrii ruchu ktw podczas zmiany
pozycji z leenia przodem do leenia przodem w podporze na
okciach. Wynik pozytywny asymetria ruchu ktw podczas
zmiany pozycji.
Testy prowokujce objawy blowe
Rotacja koci biodrowej (kb) w przd: pacjent w pozycji
lec przodem. Wynik pozytywny bl podczas nacisku na
talerz biodrowy w okolicy kbtg dobrzusznie. Stabilizacja w
okolicy wierzchoka koci krzyowej.
Rotacja koci biodrowej (kb) w ty: pacjent w pozycji le-
c przodem. Wynik pozytywny bl podczas nacisku na guz
kulszowy dobrzusznie. Stabilizacja w okolicy podstawy ko-
ci krzyowej.
Palpacja minia biodrowego: pacjent w pozycji lec
tyem. Wynik pozytywny bl podczas palpacji minia bio-
drowego przyrodkowo w stosunku do kbpg.
Zabiegi manualne
Wszystkie zabiegi wykonywane byy przez SB. Pierwszym
zabiegiem bya manipulacja (ang. high-velocity, short-lever,
short-amplitude thrust) z rk zabiegow przyoon na k-
cie dolnym bocznym koci krzyowej (prawym lub lewym)
od strony kaudalno-dorsalnej. Technika ta bya modyfikacj
innej powszechnie stosowanej (33). Kolejnym zabiegiem bya
mobilizacja danego sk-b wedug Kubisa (25), bdca pier-
wotnie manipulacj. Nastpnie wykonywana bya relaksacja
poizometryczna z zastosowaniem technik ryglowania wedug
Evjentha i Hamaberga. Seans zabiegowy koczony by po-
nown manipulacj (ang. high-velocity thrust).
Pomiar RSA
Badanie RSA byo wykonane przy uyciu dwch, usta-
wionych ktowo (40 o) lamp rentgenowskich. Podczas bada-
nia pacjent znajdowa si w standardowej pozycji. Zmierzo-
ne trjwymiarowe ruchy translacji i rotacji koci biodrowej
Tabela 2. Charakterystyka pacjentw oraz wartoci ruchw translacji i rotacji zmierzone metod
RSA po manipulacji stawu krzyowo biodrowego*
 :LHN2 ERF]QRSU]\ URGNRZD2 SRGX QD2 SU]HGQLRW\OQD
R R
wzgldem koci krzyowej powstae w wyniku manipulacji
analizowane byy przy uyciu programu komputerowego Ki-
nema (41). Analiza otrzymanych wartoci przeprowadzona
bya przez jednego z autorw (RJ) w wyznaczonym i przysto-
sowanym do tego typu bada laboratorium. Prg dokadnoci
pomiarowej badania RSA zosta obliczony na podstawie ana-
lizy omiu przypadkw dwukrotnego pomiaru RSA. Odchy-
lenie standardowe dla dwukrotnych pomiarw ruchu transla-
cji i rotacji w sk-b obliczono na podstawie wzoru:
E d2
SD=
(n-1)
Stosujc rozkad Studenta obliczono 99 %-owe przedzia-
y ufnoci dla najmniejszych istotnych wartoci ruchw trans-
lacji i rotacji w sk-b wok osi boczno przyrodkowej (x),
podunej (z) i przednio tylnej (y).
Wyniki
Analiza pomiarw RSA
Odchylenia standardowe dla ruchw translacyjnych w sk-
b pomidzy dwoma pomiarami wyniosy 0.05mm, 0.06mm
i 0,14mm wzdu poszczeglnych osi, odpowiednio: bocz-
no przyrodkowej (x), podunej (y) i przednio tylnej (z).
Wyniki te koresponduj z najmniejszymi istotnymi wartocia-
mi ruchw translacji, odpowiednio: 0,16mm, 0,22mm,
0,48mm. Otrzymane zakresy translacji koci biodrowej
wzgldem koci krzyowej, nie przekraczajc wartoci
0,2mm, 0,3mm, 0,5mm wzdu odpowiednich osi (prg
dokadnoci pomiarowej dla ruchu translacji w sk-b), nie byy
istotne statystycznie.
Odchylenia standardowe dla ruchu rotacji w sk-b wynio-
sy 0,28o, 0,41o, 0,31o wok osi, odpowiednio: boczno
przyrodkowej (x), podunej (y) i przednio tylnej (z).Wy-
niki te rwnie koresponduj z najmniejszymi istotnymi war-
tociami ruchw rotacji, odpowiednio: 0,96o, 1,44o, 1,08o.
Otrzymane zakresy rotacji koci biodrowej wzgldem koci
krzyowej, nie przekraczajc wartoci 1o, 1,5o, 1,1o wok
odpowiednich osi (prg dokadnoci pomiarowej dla ruchu
rotacji w sk-b), nie byy istotne statystycznie.
R
3DFMHQW ZODWDFK7UDQVODFMDPP5RWDFMD 7UDQVODFMDPP5RWDFMD 7UDQVODFMDPP5RWDFMD 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

*adnaz otrzymanych wartoci nie przekroczya progu dokadnoci pomiarowej RSA

RSA = ang. A Roentgen Stereophotogrammetric Analysis

52
 Analiza pozycji stawu krzyowo - biodrowego Co do obecnoci pewnej ruchomoci w sk-b nie ma wt-
U adnej z dziesiciu pacjentek nie stwierdzono zmiany pliwoci. Jednake istniej due rozbienoci w pogldach
ustawienia koci krzyowej wzgldem koci biodrowej w ba- dotyczce zakresw ruchw translacji i rotacji. Weisl (49)
daniu RSA (Tabela 2). Ocena statyki miednicy wykazaa po- zarejestrowa 7 mm, a Cholachis i wsp.5 mm maksymalnego
wrt do normy stwierdzonych przed zabiegiem objaww. Z ruchu translacji. Sachin (39) otrzyma wynik 4 mm jako red-
powodu normalizacji objaww bez mierzalnych zmian w usta- ni zakres rotacji i 8 mm maksymalnej rotacji. Pitkin i Phe-
wieniu koci tworzcych sk-b, nie mona traktowa testw asant (34) uzyskali redni wynik rotacji 7 mm. Wyniki wielu
oceniajcych statyk miednicy jako testy wiarygodne. bada byy kwestionowane (47), a niedoskonao konwen-
cjonalnych technik radiologicznych wykorzystywanych do
Dyskusja pomiarw tak maych wartoci jest powszechnie znana.
Zastosowanie techniki RSA do pomiaru niewielkich trj-
Szacuje si, e dysfunkcja sk-b jest rdem blu odcinka
wymiarowych zmian pozycji zostao dobrze udokumentowa-
L-S w 3-80 % caej populacji osb z blem krzya (5-7,11,19,
ne (41). Technika ta bya gwnie wykorzystywana do pomia-
31, 42, 45). Ta rozpito procentowa wynika z braku wiedzy
rw ruchomoci protez stawu kolanowego i biodrowego (26,
na temat rzeczywistych patofizjologicznych mechanizmw.
38) oraz zakresw ruchu staww midzywyrostkowych kr-
Luka w tym zakresie powoduje, e istnieje tak wiele interpre-
gosupa ldwiowego (22, 23). W dwch wczeniejszych ba-
tacji objaww opartych na hipotetycznych przesankach.
daniach sk-b z wykorzystaniem techniki RSA Egund i wsp.
Niektrzy autorzy uwaaj blokad stawow z miejsco-
(14) odnotowali 2 o maksymalnej rotacji, natomiast Sturesson
wym znieczuleniem za najskuteczniejsz metod diagnozy sk-
i wsp. (46) zarejestrowali 2,5 o redniej rotacji i 0,7 mm red-
b jako rda blu. Poniewa jednak celem tej pracy byo
niej translacji. Wpyw mobilizacji i manipulacji na pozycj
zbadanie wystpowania powszechnie akceptowanego pod-
sk-b nie by do tej pory badany.
wichnicia (zablokowania) sk-b jako gwnej przyczyny do-
Wyniki tej pracy wykazay, e mobilizacja i manipulacja
legliwoci oraz oszacowanie zalenoci pomidzy kliniczny-
nie zmieniaj pozycji koci krzyowej wzgldem koci bio-
mi efektami manipulacji a domnieman zmian pozycji sk-b
drowej mierzonej technik RSA w pozycji stojcej pacjenta.
po tego typu zabiegach, blokady stawu nie byy stosowane. Z
Dokadno zastosowanej techniki bya tak wysoka, e jakie-
tego powodu wykorzystano trzy rodzaje testw dla sk-b. Te-
kolwiek zmiany pozycji sk-b, nie przekraczajce progu do-
sty funkcjonalne, testy prowokujce objawy blowe oraz oce-
kadnoci pomiarowej tej techniki byy, praktycznie niewy-
niajce statyk miednicy. W powszechnej opinii terapeutw
czuwalne stosujc testy palpacyjne.
manualnych tylko pozytywne wyniki testw z trzech wymie-
Wyniki oceny statyki miednicy ulegy normalizacji po
nionych grup umoliwiaj postawienie waciwej diagnozy.
manipulacji, jednak nie odzwierciedlay one rzeczywistych
Wiarygodno rnych testw sk-b bya kwestionowana
relacji przestrzennych koci krzyowej i biodrowej. W tej
przez kilku badaczy. Gwnie testy palpacyjne (funkcjonalne
sytuacji uywanie okrelenia rotacja koci biodrowej w przd
i statyki miednicy) uwaane s przez nich jako niewystarcza-
lub w ty powinno by zaniechane w tym kontekcie. Nato-
jce do postawienia pewnej diagnozy (2, 8, 21, 30, 35, 47).
miast wiarygodno testw funkcjonalnych wymaga dalszych
Cibulka i wsp.(9) natomiast otrzymali wyniki przeciwne. Drey-
bada.
fuss i wsp.(12) uzyskali 20 % pozytywnych wynikw testw
Autorzy artykuu s przekonani, e co si dzieje w sk-
dla sk-b badajc osoby bez adnych dolegliwoci. Wiarygod-
b w trakcie manipulacji. Zostao to potwierdzone badaniami
no testw prowokujcych oceniana przez jednych autorw
(6, 7, 50), w ktrych uzyskano podobne rezultaty kliniczne
wysoko (27, 35) przez innych jest kwestionowana (29, 30,
do przedstawionych w tej pracy, stosujc te same techniki
36).
manualne dla sk-b. Jednak analiza danych z pomiarw RSA
Mona podejrzewa, e wymagana zgodno wynikw
wykazaa brak efektw po manipulacji i/lub mobilizacji w
testw manualnych przeprowadzanych przez wszystkich trzech
postaci trwaej zmiany we wzajemnym pooeniu koci krzy-
badajcych, jako warunek stwierdzenia dysfunkcji sk-b, mg
owej i biodrowej, mierzalnych technik RSA. W teoretycz-
wpywa na indywidualn ocen przeprowadzajcych testy.
nych rozwaaniach krtkotrwaa, rzeczywista zmiana poo-
Jednak fakt zastosowania tak duej iloci testw i ich jedno-
enia koci tworzcych sk-b w trakcie aplikowania techniki i
znacznych wynikw powinien praktycznie wyeliminowa ta-
natychmiastowy powrt do pooenia wyjciowego sprzed
kie ryzyko.
pomiaru RSA, mogaby by powodem uzyskiwanych rezulta-
W opinii wikszoci badaczy nie mona stwierdzi dys-
tw klinicznych. Ponadto manipulacja moe wywiera wpyw
funkcji sk-b na podstawie wynikw pojedynczego testu. Na-
na otaczajce sk-b tkanki mikkie: torebki stawowe, minie,
tomiast zdania s podzielone co do wyodrbnienia testw
wizada oraz na neurominiowe odruchy postawy. Zdaniem
dajcych najwiksz pewno diagnostyczn. W tej pracy
autorw dalsze badania dotyczce mechanizmw oddziay-
zastosowano 12 testw najczciej stosowanych przez tera-
wania manipulacji sk-b powinny skupi si na wymienionych
peutw manualnych. Przynajmniej dziesi z nich byo pozy-
tkankach mikkich zamiast na zmianach wzajemnego poo-
tywnych u wszystkich pacjentw, co w opinii autorw wy-
enia koci tworzcych staw. Podobny mechanizm oddziay-
starczyo do postawienia wstpnej diagnozy.
wania uwzgldniajcy tkanki mikkie sugeruje w swej pracy
Do dzisiaj istniej sporne opinie midzy specjalistami z
Fisk (16).
ortopedii, fizjoterapii i chiropraktyki na temat wpywu mani-
pulacji na zmian wzajemnego ustawienia koci krzyowej i
biodrowej. Do tej pory przeprowadzono kilka bada in vitro
(17, 32, 34, 37, 39) i in vivo (10, 14, 17, 24, 28, 34, 43, 46,
49).

53
 Pimiennictwo
1. Alderink GJ. The sacroiliac joint: Review of anatomy, me-
chanics, and function. Journal of Orthopedics and sports
Physical Therapy 1991;13:71-84.
2. Beal MC. The sacroiliaca problem: Review of anatomy,
mechanics, and diagnosis. Journal of American Osteopath
Association 1981;81:667-79.
3. Bellamy N, Park W, Rooney PJ. What do we know about
the sacroiliac joint? Semin Arthritis Rheum 1983;12:282-313.
4. Bernard TN Jr, Cassidy JD. The sacroiliac joint syndrom
pathophysiology, diagnosis and management. In: Frymoyer
JW. Ed. The Adult Spine: Principle and Practice. New York:
Raven Press, 1991:2107-30.
5. Bernard TN Jr, Kirkaldy-Willis WH. Recognizing specific
characteristic nonspecific low back pain. Clin Orthop
1987;217:266-80.
6. Blomberg S. A pragmatic approqach to low back pain inc-
luding manual therapy and steroid injections: A multicenter
study in primary health care. Comprehensive summaries of
Uppsala Dissertations from the faculty of Medicine.Acta Uni-
versitatisUpsaliensis, No. 394. Stockolm: Almqvist & Wiksell
International, 1993.
7. Blomberg S, Hallin G, Grann K, Berg E, Sennerby U. Ma-
nual therapy with steroid injections A new appproach to
treatment of low back pain; a controlled multicenter trial with
an evaluation by orthopedic surgeons. Spine 1994;19:569-
77.
8. Carmichael JP. Inter- and intra-examiner reliability of
palpation for sacroiliac joint dysfunction. J Manipulative Phy-
siol Ther 1987;10:164-71.
9. Cibulka MT, Delitto A, Koldehoff RM. Changes in innomi-
nate tilt after manippulation of sacro-iliac joint in patients
with low back pain. An experimental study. Phys Ther
1988;68:1359-63.
10. Colachis S.C. Jr, Worden RE, Bechtol CD, Strohm BR.
Movment of the sacroiliac joints in adult males. Arch Phys
Med. Rehabil 1963;44:490-8.
11. Davis P, Lentle BC. Evidence for sacroiliac disease as a
common cause of low backache in women. Lancet
1978;2(8088);496-7.
12. Dreyfuss P, Dreyer S, Griffin J, Hoffman J, Walsh N. Po-
sitive sacroiliac screening tests in asymptomatic adults. Spi-
ne 1994;19:1138-43.
13. Dreyfuss P, Michaelsen M, Pauza K, McLarty J, Bogduk
N. The value of clinical history and physical examination in
diagnosing sacroiliac joint pain. Spine 1996;21:2594-602.
14. Egund N, Olsson TH, Schmid H, Selvik G. Movement in
the sacroiliac joints demonstrated with roentgen stereopho-
togrammetry. Acta Radiol Diagn 1978;19:833-46.
15. Evjenth O, Hamberg J. Muscle Stretching in Manual The-
rapy, A Clinical Manual. The Spinal Column and yhe TM-
Joint. Vol. 2. Alfa, Sweden: Alfa Rehab Frlag, Sweden, 1985.
16. Fisk JW. A controlled trial of manipulation in a selected
group of patients with low back pain favoring one side. N Z
Med J 1979;10:288-91.
17. Frigerio NA, Stowe RR, Howe JW. Movement of the sa-
croiliac joint. Clin Orthop 1974;100:370-7.
18. Fortin JD, Aprill CN, Pointhieux B, Pier J.Sacroiliac jo-
int: Pain referral maps on applying a new injection/arthro-
graphy technique. Part II: Clinical evaluation. Spine
1994;19:1483-9.
54
19. Gemmel HA, Jacobson BH. Incidence of sacroiliac joint
dysfunction and low back pain in fit college students. J Mani-
pulative Physiol Ther 1990;13:63-7.
20. Goldthwait JE, Osgood RB. A consideration of the pelvic
articulations from an anatomical, pathological and clinical
standpoint. Boston Med Surg J 1905;152:593-601.
21. Herzog W, Read L, Conway P, Shaw L, McEwen M. Relia-
bility of motion palpation procedures to detect sacro-iliac joint
fixations. J Manipulative Physiol Ther 1988;11:151-7.
22. Johnsson R, Selvik G, Strmquist B, Sunden G. Mobility
of the lower lumbar spine after posterolateral fusion deter-
mined by roentgen stereophotogrammetric analysis. Spine
1990;15:347-50.
23. Johnsson R, Strmquist B, Axelsson P, Selvik G. Influence
of spinal immobilization on consolidation of posterolateral
lumbosacral fusion. A roentgen stereophotogrammetric and
radiographic analysis. Spine 1992;17:16-21.
24. Kissling LO. The mobility of the sacro-iliac joint in heal-
thy subjects. Presented atsecond interdisciplinary world con-
gress on low back pain. The integrated function of the lum-
bar spine and the sacroiliac joints. San Diego, California,
November 9-11, 1995.
25. Kubis E. Iliosacralverschiebung und Muskelfunktion im
Beckenbereich als diagnostikum. Manuelle Medizin
1969;6:52-4.
26. Krrholm J. Roentgen stereophotogrammetry. Review of
orthopaedic applications. Acta Orthop Scand 1989;60:491-
503.
27. Laslett M, Williams M. The reliability of selected pain
provocation tests for sacroiliac joint pathology. Spine
1994;19:1243-9.
28. Lavignolle B, Vital JM, et al. An approach to the functio-
nal anatomy of the sacroiliac joints in vivo. Anat Clin
1983;5:169-76.
29. Maigne JY, Aivaliklis A, Pfefer F. Results of sacroiliac
joint double block and value of sacroiliac joint pain provoca-
tion tests in 54 patients with low back pain. Spine
1996;21:1889-92.
30. McCombe PF, Fairbank JCT, Cockersole BC, Pynsent
PB. Reproducibility of physical signs in low back pain. Spine
1989;14:908-18.
31. Mierau DR, Cassidy DJ, Hamin T, Milne RA. Sacroiliac
joint dysfunction and low back pain in school aged children.
J Manipulative Physiol Ther 1984;7:81-4.
32. Miller JAA, Schultz AB, Andersson GBJ. Load-displace-
ment behavior of sacroiliac joints. J Orthop Res 1987;5:92-
101.
33. Mitchel F, Morann P, Prutzzo N. An evaluation and treat-
ment manual of osteopathic muscle energy procedures. Val-
ley Park, MT: Mitchel, Moran and Prutzzo, 1979.
34. Pitkin HC, Pheasant HC. Sacrarthrogenetic tetalgia. J
Bone Joint Surg [Am] 1936;18:111-35. Potter NA, Rothstein
JM. Intertester reliability for selected clinical test of the sa-
croiliac joint. Phys Ther 1985;65:1671-5.
36. Rantanen P, Airaksinen O. Poor agreement between so
called sacroiliac joint tests in ankylosing spondylitis patients.
J Manual Med 1989;4:62-64.
37. Reynolds HM. Three-dimensional kinematics in the pe-
lvic girdle. Journal of American Osteopath Association
1980;80:277-80.
38. Ryd L. The role of roentgen stereophotogrammetric ana-
lysis (RSA) in knee surgery. Am J Knee Surg 1992;5:44-54.
39. Sashin D. A critical analysis of the anatomy and the pa-
thologic changes of the sacro-iliac joints. J Bone Joint Surg
[Am] 1950;12:891-910.
40. Schwarzer AC, Aprill CN, Bogduk N. The sacroiliac joint
in chronic low back pain. Spine 1995;20:31-7.
41. Selvik G. A roentgen stereophotogrammetric method for
study of kinemtics of skeletal system. Acta Orthop Scand
1989;60(Suppl):1-51.
42. Scmid HJA. Sacroiliac diagnosis and treatment 1978
1982. J Manual Med 1984;1:33-8.
43. Scmidt GL, McQuade K, Wei SH, Barakatt E. Sacroiliac
kinematics for reciprocal straddle positions. Spine
1995;20;1047-54.
44. Slipman CW, Sterenfeld EB, Chou LH, Herzog R, Vresilo-
vic E. The value of radionuclide imaging in the diagnosis of
sacroiliac joint syndrom. Spine 1996;21:2251-4.
45. Solonen KA. The sacroiliac joint in the light of anatomi-
cal, roentenological and clinical studies. Acta Orthop Scand
1957;(Suppl)27:1-127.
46. Sturesson B, Selvik G, Ud En A. Movement of the sacro-
iliac joints. A roentgen analysis. Spine 1989;14:162-5.
47. Van Deursen LLJM, Patijn J, Ockhuysen AL, Vortman BJ.
The value of some clinical tests of the sacroiliac joint. Manu-
al Med 1990;5:96-9.
48. Walker JM. The sacroiliac joint: A critical review. Phys
Ther 1992;72:903-16.
49. Weisl H. The movements of the sacro-iliac joint. Acta Anat
1955;23:80-91.
50. Wreje U. Treatment of the sacro-iliac joint dysfunction in
primary care. A controlled study. Scand J Primary Health
Care 1992;10:310-15.

Department of Orthopaedic, S:t GranHospital, Stockholm

(TT, BB)
Department of Family Medicine, Uppsala University, Uppsala
(SB)
Department of Orthopaedic, Lund University Hospital, Lund,
Sweden (RJ)

Adres do korespondencji:

Tycho Tullberg, MD
S:t Grans Hospital AB
Department of Orthopaedics
S;t Gransplan 1
112 81 Stockholm
Sweden

55
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
H. Lohse Busch

Dogmaty w medycynie manualnej

Tumaczenie: Hubert Szulc

SOWA KLUCZOWE:
Nierwnowaga miniowo - powiziowa, patologia pierwotna, patologia wtrna, propriocepcja,
neuroplastyczne utrwalenie, patologia sterowania centralnego ukadu nerwowego.
STRESZCZENIE:
W artykule autor przedstawia swoj opini na temat dogmatw w medycynie manualnej. Zaleca
zaprzestanie ich stosowania. Nie zgadza si rwnie z mechanicznym postpowaniem wobec pacjen-
tw z dysfunkcj narzdu ruchu. Wskazuje na wiele problemw i trudnoci zwizanych z blem ple-
cw. Szczeglnie, gdy bl powoduje nierwnowag w systemie miniowo powiziowym, ktra
utrwala si w centralnym ukadzie nerwowym. Terapeuci powinni powici wicej uwagi pracy z
tkankami mikkimi, aby zapobiega nawrotom blu i traktowa dysfunkcj narzdu ruchu jako pro-
blem sterowania w centralnym ukadzie nerwowym
KEY WORDS:
Myo-fascial dysbalance, primary pathology, secondary pathology, proprioception, neuroplastic
fixation, pathology in steering of central nervous system
SUMMARY:
The article describes an opinion of author about dogmas in manual therapy. He postulates to give
up a few of them. He disagrees with mechanical treatment of patients who suffer from dysfuntion
system of motion. He shows of many problems and complications connected with back pain. Patricu-
larly when the pain causes dysbalance in myo-fascial system that consolidates in central nervous
system. Therapists should pay more attention at work with soft tissues to prevent recidivism of pain
and treat dysfunktion system of motion as problem in steering of central nervous system.

26 lat pracy w zakresie medycyny manualnej, z czego 15
lat wycznie praktycznej i naukowej dziaalnoci na tym polu,
daj mi prawo, jak sdz, do przedstawienia wasnych do-
wiadcze i krytycznej rozprawy z dawnymi i nowymi do-
gmatami.
Celowo nie powouj si na literatur chcc unikn per- neurologicznej raczej niewiadomie uznane za funkcjonalne i
sonalnych atakw. Gdy jednak skoni tym artykuem do dys-
kusji w poszczeglnych aspektach zarwno ja, jak i redakcja
Manuelle Medizin bdziemy uradowani.
Medycyna manualna w praktyce.
Medycyna manualna ma w Europie niestety znaczenie
przede wszystkim jako metoda leczenia biomechanicznych
zaburze czynnoci narzdu ruchu. W Niemczech, gdzie po-
stpowanie manualne i ksztacenie w tej dziedzinie jest roz-
waane z punktu widzenia ortopedycznego, pomimo wielu
sporw przetrwa przez dziesiciolecia pogld mechanistycz-
ny. Ju Sell i inni jemu wspczeni np.: Arlen i Gutmann
wskazywali, e przy manipulacji dochodzi do pobudzenia
ukadu wegetatywnego. Pod wpywem technik osteopatycz-
nych ten pogld zyska na znaczeniu, jednak w codziennej
praktyce jest rzadko brany pod uwag. Ten wstp jest tylko
po to, by poszerzy Pastwa wiedz na temat medycyny ma-
nualnej.
Tymczasem medycyna manualna dowiadczya dalszego
i kompleksowego wzbogacenia. Prawie wszystkie postpuj-
ce i chroniczne defekty neurologiczne przebiegaj z trwaymi
i idc dalej nieuleczalnymi, jak si uwaa, zaburzeniami na-
rzdu ruchu. Te zaburzenia motoryki zostay w rehabilitacji
zalecano na pocztku choroby, szczeglnie u dzieci w fazie
wzrostu, gimnastyk lecznicz. Zaburzenia czynnoci s wa-
nie domen medycyny manualnej i dlatego jest niezrozumia-
e, dlaczego z jednej strony tak mao neurologw jest tera-
peutami manualnymi, a z drugiej strony, dlaczego wykszta-
ceni chiroterapeuci tak rzadko zajmuj si leczeniem obja-
ww neurologicznych. Te zagadnienia powinny by
programem dalszych poszukiwa przez terapeutw manual-
nych.
Patologia wtrna.
Minie s narzdem zmysw, ktre przesyaj swoj afe-
rencj do centralnego ukadu nerwowego. Wraenia zmyso-
we (propriocepcja) przesyane do CUN zostaj wdroone do
sensomotorycznej caoci. Nastpnie powstaj impulsy efe-
rentne, ktre przesyane s do mini. Gdy w tym obwodzie
nastpi pierwotne uszkodzenie minia, przewodnictwa ner-
wowego, albo zaburzeniu ulegnie centralne sterowanie zmie-

56
niaj si waciwoci caego ukadu miniowo powizio- moliwie skoncentrowane i kontynuowane, a do usunicia
wego. Minie i powizie wpadaj w nierwnowag, staj si biomechanicznej dysfunkcji. Przy ugruntowanej neuropla-
krtkie, sztywne, twarde i pseudoparetyczne. Te zmiany s
wtrn patologi wydolnoci mini wiadczc o niedostat- ne, albo przynajmniej co drugi dzie tak, by system sterowa-
ku propriocepcji i sensomotorycznej integracji. W chronicz-
nych zespoach blowych jak rwnie w mzgowych porae-
niach dziecicych i organicznych uszkodzeniach mzgu u
dorosych, a take w miopatiach i neuropatiach, dochodzi do
asymetrycznej zapaci systemu miniowo powiziowego.
Ta patologiczna asymetria komplikuje dodatkowo patologi
wtrn. Gdy tylko uda si w tym obwodzie zbliy jeden z
patologicznych czynnikw do normy, jest szansa na popraw
propriocepcji i osignicie podstawy do lepszej eferencji.
Diagnostyczne przyporzdkowanie objaww do pierwotnych,
czy wtrnych wymaga wielkiego dowiadczenia lekarskiego.
Od tego dowiadczenia zaley wskazanie do skutecznego le-
czenia zaburze w ramach kompleksowego postpowania
rodkami medycyny manualnej.
Rola napicia.
Niezalenie od stanu dysfunkcji dochodzi do dodatkowych
zmian miejscowych i oglnych w sterowaniu napiciem mi-
niowym spowodowanych rozregulowaniem ukadu wegeta-
tywnego i motoryki. Nieprawd jest, e opisane zaburzenia
czynnoci systemu miniowo powiziowego w jakikolwiek
sposb zale od napicia pojedynczych struktur. Tak jak w
przypadku hipotonii w miopatii, tak i rwnie w hipertonii
pod postaci spastycznoci mona zauway ten sam typ za-
burze.
Problem neuroplastycznego utrwalania si objaww.
Moe by tak, e banalne krtkotrwale wystpujce seg-
mentowe zaburzenie ruchowe zostanie usunite przez zabieg
manualny, bez koniecznoci stosowania innych zabiegw fi-
zykalnych. Mechanistyczny model postpowania pozwala
dogmatycznie zaoy, e przy dysfunkcjach odcinka piersio-
wego krgosupa, z reguy powinny wystarczy dwa do trzech
zabiegw manualnych. Jednak ta zasada nie obowizuje w
chronicznych zaburzeniach z obszaru ortopedii, a ju w ogle
do dysfunkcji o podou neurologicznym. W takim przypad-
ku dochodzi do nierwnowagi miniowej, ktra utrwala si
w CUN oraz skutkuje zaburzeniem czynnoci stawu. Docho-
dzi do tego, gdy dziaa nieustannie pierwotny defekt. Chro-
niczny bl pochodzcy z narzdu ruchu bez towarzyszenia
reakcji mini jest nie do pomylenia. Zarwno bl jak i reak-
cje miniowe z czasem utrwalaj si w CUN. Pojedyncza
manipulacja sprawia w takim przypadku krtkotrwae biome-
chaniczne polepszenie trwajce niekiedy od minuty do wielu
godzin, podczas gdy utrwalone neuroplastyczne, patologicz-
ne torowanie przywraca natychmiast zaburzenie czynnocio-
we.
Propriocepcja, wzorce postawy, wzorce ruchowe i dalsze
postpowanie.
Kada udana manipulacja w dysfunkcji prowadzi do zmia-
ny propriocepcji, ktra jest niezbdnym rdem informacji
do wypracowywania wzorcw postawy i wzorcw ruchowych.
Stare pomysy, cigle propagowane mwi, e po chirotera-
peutycznej manipulacji trzeba da organizmowi czas na prze-
stawienie si. Dowiadczenie przemawia za tym, e ten czas
bardzo czsto jest wykorzystywany do ponownego odtworze-
nia stanu patologicznego. Wszystkie zaburzenia czynnoci
narzdu ruchu musz zosta usunite, aby przywrci na trwae lub kilka tygodni pniej przejawia asymetri napicia nie
ekonomi ruchu. Z tego powodu leczenie manualne musi by
stycznie dysfunkcji czynnociowej leczenie musi by codzien-
nia zaakceptowa t ulepszon propriocepcj. Tylko w ten
sposb jest moliwe przeprogramowanie. Ta zasada obowi-
zuje we wszystkich ostrych i chronicznych dolegliwociach,
ktrymi zajmuje si medycyna manualna. Do objawowego
leczenia w przypadku stwardnienia rozsianego obowizuj
waciwie inne reguy, ktre tutaj nie bd omawiane.
Plotka o chronicznej jatrogennej nadruchomoci.
Termin: chroniczna jatrogenna nadruchomo wzbudza
groz, szczeglnie gdy wemie si za podstaw zarzut, e
struktury stawowe zostaj poprzez manipulacje trwale roz-
cignite i prowadz do niestabilnoci. Dobrym synonimem
niefortunnego okrelenia chroniczna jatrogenna nadrucho-
mo uywanego przez medycznych laikw - jest chro-
niczna dystorsja (skrcenie) stawu, ktra wystpuje dziki
ludowym krgarzom. To oni s odpowiedzialni za to, e ma-
nipulacje chiroterapeutyczne s naznaczone pitnem zabie-
gw powodujcych uszkodzenie ciaa. Osobicie nie spotka-
em si w ostatnich 26 latach z jatrogenn chroniczn niesta-
bilnoci staww krgosupa lub koczyn wywoan przez
manipulacj chiroterapeutyczn. Rwnie aden z moich ko-
legw nie potrafi nawet tego logicznie nazwa. Czciej le-
czyem nastpstwa niefachowych, z uyciem duej siy, par-
tackich zabiegw, ktre zostay wykonane pod szyldem me-
dycyny manualnej. Tak zwana jatrogenna nadruchomo nie
ma nic wsplnego z urazow nadruchomoci niestabilnego
stawu. Nie ma rwnie nic wsplnego z kompensacyjn i przez
to patologiczn nadruchomoci powsta w ssiedztwie za-
blokowanego ruchowo segmentu.
Manipulacja a mobilizacja bez impulsu.
Nie mona porwnywa neurofizjologicznego mechani-
zmu dziaania trzasku manipulacyjnego, ktry trwa okoo 10
12 msec, z powtarzan, dodatkowo torowan mobilizacj.
Przy leczeniu chronicznych zaburze czynnoci nie chodzi
bowiem jedynie o powikszenie ograniczonego zakresu ru-
chu. Wyczne rozciganie struktur stawowych wedug nasze-
go dowiadczenia jest bez znaczenia. Przy poszukiwaniach
technik leczenia odpowiednich dla dzieci prbowalimy naj-
rniejszych metod medycyny manualnej bez impulsu. Do-
prowadzay one do krtkotrwaego, biomechanicznego przy-
rostu zakresu ruchu trwajcego tylko kilka minut. Do lecze-
nia chronicznych stanw patologicznych te techniki s bezu-
yteczne. Uruchamiaj mechanizm zwany teori
kontrolowanego przepustu rdzeniowego (Melzack i Wall -
przyp. tum.), polegajcy na efekcie zaskoczenia. Podane
systemowe przeprogramowanie wzorcw postawy i wzorcw
ruchowych nie ma w takim przypadku miejsca i musielimy z
tych technik zrezygnowa.
KISS* , KUSS** - od objaww do miniowego unieru-
chomienia krgosupa pochodzenia szyjnego grnego i inne-
go.
Tak dugo jak musimy przebywa w macicy matki znajdu-
jemy si w bardzo cienionych warunkach. Wikszo z nas
musi nieruchomo wytrzyma w tych warunkach wicej ni 4
tygodnie. Reszta nie ma wcale lepiej. Dlaczego jednak, za-
lenie od autora 5 10% z nas bezporednio po urodzeniu
wie nikt. I kto si tym zagadnieniem interesuje? Pojcia de-
57
formacja ukonego uoenia podu nie ma w symptomatolo-
gii. Dla swoich potrzeb wyrniamy natomiast neutraln na-
zw asymetria napicia. Cakiem faszywe wydaje si by
okrelenie istniejce potocznie jako KISS - syndrom (zabu-
rzenie symetrii indukowane przez stawy gowy). Pewne jest,
e zaburzenie symetrii obejmuje cae ciao niemowlaka od
stp do gowy. Wiele wegetatywnych objaww moe wsp-
istnie z tym zaburzeniem. Pewne jest rwnie, e u wikszo-
ci przypadkw asymetrycznie napitych noworodkw mamy
do czynienia z blem, ktry jest podobny do odkrgosupo-
wego blu u dorosych. Dziecko okazuje to zanoszc si pa-
czem, gdy zostanie zmuszone biernie do przyjcia innej po-
zycji ni przeciwblowa. Kada dowiadczona matka zauwa-
y takie zachowanie i rozpozna jako objaw blu i kady le-
karz pediatra powinien uczyni tak samo. Asymetrycznie
napite niemowl powinno by leczone tak samo jak dorosy
z ostr lub przewlek lumbalgi. Chodzi jednak o wyrnie-
nie oglnie zrozumiaych wskaza, ktre bd przekonujce,
etycznie utwierdzone, a przede wszystkim bezpieczne. Pozo-
stae wskazania nastawione na poprawny rozwj dorastajce-
go dziecka s prawdopodobnie suszne, ale niestety naukowo
ich jeszcze nikt nie potwierdzi. W wielu przypadkach zabu-
rzenia symetrii nie maj nic wsplnego ze stawami gowy.
Okoo 20% wszystkich asymetrycznie napitych niemowlt
nie wykazuje biomechanicznych zaburze staww gowy, ale
poddaj si leczeniu z zastosowaniem manipulacji zaburzo-
nego czynnociowo stawu krzyowo biodrowego. Taki sam
efekt mona uzyska stosujc terapi uku atlasu wg Arlena
rwnie, gdy stawy gowy s wolne od zaburze. Czy chodzi
zatem o KUSS syndrom, czyli zaburzenie symetrii nieza-
lene od staww gowy? Wszake rwnie niemowlta z bio-
mechanicznym zaburzeniem czynnoci staww gowy leczy
mona nierzadko poprzez zaburzony staw krzyowo bio-
drowy. Po takiej manipulacji czsto dochodzi do uwolnienia
staww gowy.
Pytanie o etiologi.
Widzimy wic u tych niemowlt ukadowe zaburzenie,
ktrego etiologii i patogenezy naley szuka w centralnym
sterowaniu. W pojedynczych przypadkach przyczyn moe
by rwnie dobrze traumatycznie uwarunkowane zaburzenie
staww gowy. Ale tego na razie do koca nie wiemy.
Powinnimy, dlatego z przedstawieniem poj odkrgo-
supowe czy spondylogenne obchodzi si niezwykle
ostronie, poniewa z ca pewnoci krgosup i jego stawy
s przynajmniej tak samo czsto ofiar co wyzwalaczem do-
legliwoci. Zaburzenia czynnoci naley traktowa wic jako
wynik patologii sterowania centralnego ukadu nerwowego.

KISS* - zaburzenie symetrii indukowane przez stawy gowy

KUSS** - niezalene od staww gowy zaburzenie symetrii

H. Lohse Busch
Bad Krozingen
Manuelle Medizin
2000 38: 267 269 Springer Verlag 2000
Rheintalklinik, Im Rheintal 5

58
 Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)

ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W PERIODYKU TERAPIA MANUALNA

Zapraszamy do wsptworzenia naszego pisma wszystkich zajmujcych si medycyn

manualn oraz innymi dziedzinami medycyny, ktrzy widz czowieka jako jedn,
nierozerwaln cao. Zachcamy do odwagi w prezentowaniu wasnych dowiadcze,
obserwacji i przemyle, bowiem one stanowi rdo postpu. Mog by nowatorskie,
niepokorne, a nawet niezgodne z aktualnymi pogldami i przekonaniami. Z chci
zaprezentujemy take takie, ktre uzupeniaj, potwierdzaj i rozwijaj dotychczasowe
osignicia teoretyczne i praktyczne. Najwaniejsze, by wypyway z wasnego widzenia
medycyny w oparciu o osobicie dowiadczane sukcesy bd poraki.

Przygotowanie pracy do zoenia:

Do redakcji naley przesa 2 kopie wydruku pracy na papierze formatu A4 oraz zapis na
opisanej dyskietce komputerowej w oglnie dostpnym programie. Tabele powinny by
przedstawione w postaci maszynopisu. Jedna tabela nie moe przekracza objtoci 1 strony
formatu A4. Ryciny naley przedstawi na folii lub papierze. Podpis pierwszego autora na
ostatniej stronie pracy oznacza, e zoona praca jest wasna i nie zostaa przesana do druku
lub wydrukowana w innym czasopimie a wszyscy autorzy wymienieni na stronie tytuowej
wyrazili zgod na zoenie tej pracy do redakcji Terapia Manualna.

Strona tytuowa powinna zawiera:

-imi i nazwisko kadego autora,

-miejsca pracy autorw,
-peny tytu artykuu w jzyku polskim i angielskim,
-3-10 sw kluczowych w jzyku polskim i angielskim,
-tytu naukowy , imi i nazwisko, adres, numer telefonu pierwszego autora, ktry odpo-
wiada za przygotowanie pracy do druku,
-streszczenie oraz sowa kluczowe napisane w jzyku polskim i angielskim.

Pimiennictwo powinno obejmowa tylko prace cytowane w tekcie. Nie naley w pracy
powoywa si na autorw, ktrych nie ma w pimiennictwie. Wskazane jest ograniczenie do
minimum cytowania podrcznikw i prac dawnych. Schemat pimiennictwa: nazwisko i pierw-
sza litera imienia autora (autorw), tytu pracy, tytu czasopisma, rok wydania, tom, strona
pocztkowa. W monografiach podaje si nazwisko i pierwsz liter imienia autora (auto-
rw), tytu dziea, nazw wydawnictwa, miejsce i rok wydania.
Wszystkie prace podlegaj ocenie recenzentw, ktrych wybr naley do redakcji. Na-
zwisk recenzentw nie ujawnia si.
Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek w stylu i mianownictwie oraz
koniecznych skrtw bez zgody autora. Prace nie zakwalifikowane przez redakcj lub recen-
zentw nie bd wydrukowane w pimie. Redakcja nie ma obowizku zwracania tych prac
autorom.

59
Terapia Manualna w modelu holistycznym, Padziernik 2001 Nr 1(1)
Magorzata Rakowska, Andrzej Rakowski
LEGENDA ZNAKW I ZAPISW TECHNIK BADAWCZYCH
ORAZ ZABIEGOWYCH
stosowanych w modelu holistycznym medycyny manualnej

ZNAKI KIERUNKW RUCHU I MOBILIZACJI

brzusznie ( wentralnie ) dorodkowo (np. C+1)

grzbietowo ( dorsalnie ) dorodkowo (np. C1+)

dogowowo ( kranialnie ) trakcja

doogonowo ( kaudalnie ) trakcja wibracyjna

dystrakcja

SKRTY
T terapeuta
OP osoba pomagajca
P pacjent
skb staw krzyowo - biodrowy
S ko krzyowa
I ko biodrowa
L/S ldwiowo - krzyowy
L ldwiowy
Th piersiowy
C szyjny
i dolny
m rodkowy
s grny
C00/C1 poczenie potyliczno - szczytowe

wk wyrostek kolczysty
wp wyrostek poprzeczny
st staw
wnk wizado nadkolcowe
wmk wizado midzykolcowe
wb-l wizado biodrowo - ldwiowe
wk-b wizado krzyowo - biodrowe
wk-g wizado krzyowo - guzowe

kbtg kolec biodrowy tylny grny

kbpg kolec biodrowy przedni grny
tb talerz biodrowy
ow objaw wyprzedzania
Pied. Piedallou - objaw wyprzedzania kolcw biodrowych tylnych grnych, siedzc.

60
 SKRTY (c.d.)
l lewy
p prawy
man. mobilizacja z impulsem (manipulacja)
mob. mobilizacja
Tk test kontrolny
Dg badanie, diagnoza
Z zabieg
Zal. zalecenie, zadanie domowe
U. uwagi dotyczce kolejnego zabiegu, wizyty
i - ter igoterapia
pir poizometryczna relaksacja

OZNACZENIA KIERUNKW RUCHW

Ruchomo odcinkw krgosupa L, Th, C wg Maigne`a zmodyfikowane.

6/ 63 63U

5/ 53

67
skon w przd - SP

skon w ty - ST

skon w lewo - SL

skon w prawo - SPr

rotacja w lewo - RL

rotacja w prawo - RP

- bolesny skon w przd (silny bl, na pocztku zakresu ruchu)

- bolesny skon w lewo (umiarkowany bl, w poowie zakresu ruchu)

- bolesna rotacja w prawo (saby bl na kocu zakresu ruchu)

- skon w prawo ograniczony OPOREM (skona kreska)

- cakowite ograniczenie oporem, cech ankylozy

jak np. przy ZZSK

61
 CZENIE KIERUNKW RUCHU (wg zasady bezbolesnoci i ruchu przeciwnego Maigne)

1. MOBILIZACJE BIERNE

- rotacja w lewo ze skonami w przd i w lewo,

np. L2 oraz np. L2 j.w. z komponentami

- rotacja w lewo ze skonami w przd i w prawo,

np. C4 oraz np. C4 j.w. z komponentami

- rotacja w lewo z maym skonem w ty,

np. L5 .

MOBILIZACJE CZYNNE (wg zasady bezbolesnoci i ruchu przeciwnego)

- dla Th / L (podpr na przedramionach w klku),

np. L1 : mobilizacja czynna skonu w przd ze skonem w lewo

- dla Lm (klk podparty),

np. L3 : mobilizacja czynna skonu w ty, z rotacj w prawo

- dla L/S (podpr na taborecie w klku),

np. L5 : mobilizacja czynna w rotacji w prawo ze skonami w przd i w prawo.

BADANIE SEGMENTW RUCHOWYCH KRGOSUPA

1. Przez wyrostek kolczysty wg Maigne`a

Dg - Th7 bolesna rotacja lewa (nacisk na wyrostek kolczysty z lewej strony - wyr. poprzeczny
lewy dy grzbietowo, prawy brzusznie)
kreska zabiegowa (na skrze) po stronie lewej - dla segmentw Th4 - 8 kreska na grnej kra
wdzi wk ssiada grnego.

2. Przez punkty swoiste dla dysfunkcji stawowej wg K. Sella za Bischoffem

Dg - Th+7 punkt swoisty dla dysfunkcji lewego stawu midzywyrostkowego zwiksza swoj
wraliwo przy rotacji lewej ( wykonywanej przez rotacj barkiem lewym w leeniu na
brzuchu ).

3. Przez objawy wyprzedzania (dla L, Th / L)

Dg - ow L1+ objaw wyprzedzania po prawej.

4. Badanie z kresy karkowej dla C wg. K. Sell`a za Bischoff`em

Dg - C5+ punkt swoisty dla dysfunkcji C5 po prawej zwiksza swoj wraliwo przy rota-
cji prawej.

62
 BADANIE RUCHOMOCI EBER

1. Przez punkt swoisty dla dysfunkcji w stawie ebrowo - poprzecznym - prowokowanie przez wdech
i wydech
Dg - +6 z wydechem bl maleje (znaczek - kaudalnie):

2. Przez mobilizacj biern dogowow lub doogonow

Dg - 7+ maleje (bl maleje w kierunku dogowowym - mobilizacje wspomagamy wdechem).

TECHNIKI ZABIEGOWE NIESPECYFICZNE DLA L , Thi

1. Dg - L1 (bolesna rotacja w lewo, bolesny skon w przd)

-L

Z - L1 mob./man. (w leeniu na lewym boku)

2. Dg - L4 (bolesna rotacja w prawo, bolesny skon w ty)

-L

Z - L4 mob./man. (w leeniu na boku, w kyfozie L)

3. Z - L z trakcj przez I lub S (w leeniu na prawym boku)

4. Z - L/S : impuls przez S na stojco.

TECHNIKI ZABIEGOWE NIESPECYFICZNE DLA Thm, Thi

1. Z - Thm mob./man.. przez kby kciukw.

.
2. Z - Th7 mob. pochya z rotacj w lewo jako komponentem (miejscem zabiegowym jest
prawy m. piersiowy terapeuty).

3. Z - mobilizacje Th1, Th2, Th3 przez wyrostek kolczysty

- Th1 wspbienie (gowa w rotacji lewej, przez kciuk lewy terapeuty, prawa rka trak-
cyjna)

- Th3 przeciwbienie (gowa w rotacji prawej, przez kbik maego palca terapeuty).

63
 TECHNIKI ZABIEGOWE NIESPECYFICZNE DLA C

1. Z - C7 mob. przez wk (w rotacji lewej).

2. Z - C00 - C1 mobilizacje lizgowe (brzusznie)

(grzbietowo)

C2 - C6 lizgi boczne (w lewo) .

3. Z - C1 (brzusznie) na siedzco z trakcj.

4. Z - C1+ (wp prawy dorodkowo - mob. pulsowane; impuls),
- C+1 (wp lewy dorodkowo - mob. pulsowane; impuls).

TECHNIKI ZABIEGOWE DLA EBER

1. Dg - 5+ bl maleje ( ronie z wdechem)

Z - 5+ mob z wydechem (lec, siedzc).

2. Dla ebra pierwszego:

Z - mob. 1+ przy C

- mob. +1 przy C

- mob. 1+ przez minie pochye

- pir mini pochyych.

STAWY KRZYOWO - BIORDOWE

1. Badanie przez punkty swoiste dla dysfunkcji stawowej

- Dg S1+ maleje
- S1+ przy S3+ maleje
- S1+ maleje
- S1+ przy I maleje
- S1+ maleje
- S1+ przy I maleje
- S3+ maleje

2. Techniki zabiegowe pionowe

Z - S1+ na prawym boku (chwyt majtkowy)
- S3+ na prawym boku (wg Kubisa)
- S1+ mob. uderzeniowe (mob. ud.)
- S3+ mob. uderzeniowe (mob. ud.)
- S1+ trzypunktowym

64
3. Techniki zabiegowe poziome
Z - S1+
- S3+
- S+1 - S3+ sacrum - sacrum
- I3+
- I1+

TECHNIKI ZABIEGOWE CELOWANE NA L, Thi (Th8 - 12)

W leeniu na boku

Z - L5 mob./man. (w leeniu na prawym boku)

- L2 mob. przez wyrostek kolczysty (na lewym boku - rotacja prawa)

- L2 mob./man. przez wyrostek poprzeczny (na prawym boku - rotacja prawa)

Siedzc
Z - L3 mob./man. (rotacja prawa ze skonem w przd i w prawo)

- L4 (rotacja lewa ze skonem w przd i w lewo , z komponentami szukajc BARIERY)

- Th8 mob./man (rotacja lewa ze skonem w przd i w lewo z komponentami).

TECHNIKI ZABIEGOWE CELOWANE NA Th m, s (Th1 - 7) - gwny kierunek zabiegowy:

1. Trakcja z rotacj praw, ze skonem w prawo i w przd (technika na siedzco):

- Th6 mob./man. (rka zabiegowa lewa).

2. W leeniu na plecach, trakcja z rotacj lew w kyfozie:

- Th5 mob./man.

3. SKRZYNO - DOGOWOWY (skrzyno - kranialny):

- Th5 mob./man. (trakcja z rotacj lew - rka zabiegowa prawa , stabilizowany

Th6).

4. Przez kolano (Th1 - 3):

- Th3 mob./man. kol. (kolano zabiegowe prawe, trakcja z rotacj lew).

5. Mobilizacje przez wk dla C7 - Th3 (przez kb kciuka, kbik palca maego)

- patrz techniki niespecyficzne.

65
TECHNIKI ZABIEGNOWE CELOWANE NA: C

1. C5 mob./man. (rotacja prawa ze skonem w lewo i w przd) na leco lub siedzco;

- C5 j.w. z komponentami.

2. Chwyt czekoladowy

- C6 mob./man. (w rotacji prawej - rka zabiegowa prawa. Stabilizowany przeciwbienie

wp C7 przez kciuk rki lewej)

- C6 j.w. z komponentami.

3. Cs (C1 - 2)

- C2 mob./man. (rotacja lewa - rka zabiegowa prawa) na leco lub siedzco

- C2 j.w. z komponentami.

66
 &(175807(5$3,,0$18$/1(-
GUQZI$QGU]HM5DNRZVNL
GUQPHG0DJRU]DWD5DNRZVND
/XVyZNRN3R]QDQLDXO:L ]RZD
7DUQRZR3RGJyUQHWHO
KWWSZZZFWPKRPHSOHPDLOFWP#KRPHSO

Szanowni Pastwo !
Uprzejmie informuj, e w roku 2001 zorganizujemy jeszcze jeden turnus leczniczy dla chorych
z dolegliwociami narzdu ruchu, a przede wszystkim krgosupa. Turnus przeprowadzimy w terminie:

5. 11. 17. 11. 2001

Cakowity koszt turnusu wyniesie 2150,- z. W tym mieci si cena zakwaterowania i wyywienia.
Program terapeutyczny obejmuje:
1. Manualne leczenie skutkw dysfunkcji krgosupa i staww koczyn:
dolegliwoci blowe (take w stanach pooperacyjnych),
dolegliwoci migrenowo wegetatywne,
nierwnowaga statyczna miednicy,
miniowa nierwnowaga statyczna.
2. Szczegowe, indywidualne nauczanie autoterapii dolegliwoci odkrgosupowych oraz staww
koczyn:
program MINIMUM - autoterapia blu i profilaktyka blu jako jednego ze skutkw dys
funkcji narzdu ruchu
poizometryczna relaksacja mini,
techniki relaksowo koncentrujce.
program MAXIMUM - autoterapia skierowana na osiganie miniowej rwnowagi sta
tycznej - praktyczne nauczanie programw:
autoterapii dysfunkcji w obrbie stopy,
autoterapii dysfunkcji stawu biodrowego,
autoterapii dysfunkcji w obrbie miednicy,
autoterapii dysfunkcji poczenia gowy i szyi, narzdu ucia oraz grnego i dol
nego otworu klatki piersiowej,
technik oddechowych,
profilaktyka blu i innych dolegliwoci jako skutkw dysfunkcji narzdu ruchu.
3. Psychoedukacj z treningiem antystresowym i praktyczn prac nad sob poprzez:
poznawanie wasnych mechanizmw funkcjonowania emocjonalnego w sytuacjach streso
wych, a take
w relacjach z innymi ludmi,
zrozumienie siebie w chorobie,
uwiadomienie sobie i dotarcie do swoich zasobw ,
moliwoci dokonywania zmian w osobistym reagowaniu na stres.
Prosz o listowne lub telefoniczne zgoszenie swojego udziau w turnusie, przynajmniej na cztery tygodnie przed
terminem. Kocowa rezerwacja miejsc dokonywana bdzie w kolejnoci napywajcych zgosze.
Zesp prowadzcy:
1.dr n. wf Andrzej RAKOWSKI,
2.mgr Agnieszka JAKUBOWSKA,
3.lek. med. Robert KNA,
4.dr n. med. Magorzata RAKOWSKA,
5.dr n. med. Janina SOBODZIAN,
6.lek. med. Andrzej WICICKI.

Szczegowe informacje organizacyjne, po dopenieniu powyszych warunkw, wylemy imiennie listem poleconym
wszystkim zainteresowanym.
Z powaaniem
Andrzej RAKOWSKI

67
 &(175807(5$3,,0$18$/1(-
GUQZI$QGU]HM5DNRZVNL

GUQPHG0DJRU]DWD5DNRZVND

/XVyZNRN3R]QDQLDXO:L ]RZD

7DUQRZR3RGJyUQHWHO

KWWSZZZFWPKRPHSOHPDLOFWP#KRPHSO

Szanowni Pastwo!

Uprzejmie informuj, e w roku 2001 zorganizujemy jeszcze jedn grup,

z ktr przeprowadzimy cykl piciu kursw medycyny manualnej w modelu holi-
stycznym, zgodnie ze znanym programem. Kursy przeznaczone s dla lekarzy oraz
magistrw rehabilitacji ruchowej.
Kurs pierwszy odbdzie si w dniach: 3 - 7 grudnia 2001 r.
Daty nastpnych kursw ustalimy wsplnie, podczas pierwszego spotka-
nia. Koszt kadego z nich wynosi 900,- z wraz z materiaami szkoleniowymi.
Zapewniamy zakwaterowanie i wyywienie w cenie 70 z na dob .
Zapisy na kurs dokonywane bd w kolejnoci napywajcych zgosze.
Kursy przeprowadzimy w Jankowicach pod Poznaniem. Informacj organi-
zacyjn kursu I przelemy zainteresowanym listem poleconym, 3 - 4 tygodnie
przed terminem rozpoczcia kursu pierwszego.
Kursy, zgodnie z yczeniem uczestnikw, mog by przeprowadzone
w cigu 12 - 18 miesicy i zakoczone egzaminem kocowym przed komisj
Polskiego Towarzystwa Medycyny Manualnej. Kady, kto pomylnie zoy
egzamin, otrzyma odpowiednie zawiadczenie od PTMM.

Zaczam pozdrowienia
z powaaniem

Andrzej RAKOWSKI

68
 CENTRUM AUTOTERAPII HUMANUS
dr n. med. Magorzata Rakowska
terapia manualna w modelu holistycznym
zaburze czynnoci narzdu ruchu

SIEDZIBA: 60-687 Pozna

Os. Stefana Batorego 43/20
TEL.: 061- 82 41 395
0603 - 054 670

FORMY DZIAALNOCI:

GABINET: POZNA, UL. TRAUGUTTA 28

REJESTRACJA: tel: 061- 82 41 395

0603 - 054 670

TURNUSY lecznicze nad morzem - JANTAR

KURSY autoterapii i profilaktyki dysfunkcji narzdu ruchu -

dla technikw fizjoterapii

W SPRZEDAY:
skrypt kursu autoterapii
CD, kaseta relaksacyjna - techniki relaksacji
i medytacji oddechem

69
70
71
Wydawca: Centrum Terapii Manualnej
Andrzej Rakowski
Luswko k/Poznania, ul. Wizowa 14, 62-080 Tarnowo Podgrne, tel. 61/8147-900
e-mail: ctm@home.pl, www.ctm.home.pl
Copyright by CTM
Skad komputerowy i projekt okadki: ARCODRUK Pozna, tel. 61/8477-331
e-mail: arcodruk@poczta.sylaba.pl
Druk i oprawa:

72