Diagnostyka I Usprawnianie Pacjentów Narzad Ruchu

4/2013 DYSFUNKCJE
NARZDW RUCHU
DYSFUNCTIONS
OF THE LOCOMOTOR SYSTEM
DIAGNOSTYKA I USPRAWNIANIE PACJENTW

Z DYSFUNKCJAMI NARZDW RUCHU
Redakcja: Marian Majchrzycki, Magdalena aczak-Trzaskowska, Ewa Gajewska

KATEDRA I KLINIKA REHABILITACJI
UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU
Seria: Monografie Tom 4
Redaktor serii
Marian Majchrzycki
Recenzent
Prof. dr hab. Marek Jwiak
Skad i amanie
Beata akomiak
Korekta
Janina S. Rogaliska
Projekt okadki
Ludwika Gnyp/Studio Flow
ISBN 978-83-7597-227-6
Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu,

Pozna 2013
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Bukowska 70, 60-812 Pozna
www.wydawnictwo.ump.edu.pl
Ark. wyd. 7,2. Ark. druk. 10,6.
Format B5. Zam. nr 188/13.
Spis treci
1. Joanna Lipiec, Aleksandra Kulczyk, Juliusz Huber, Wanda Strya,

Aleksandra Marcinkowska, Wojciech Strzyewski, Maciej Goch, Jacek
Kaczmarczyk, Marian Majchrzycki, Magdalena aczak-Trzaskowska,
Sylwia Piotrowska
Znaczenie diagnostyczne przezczaszkowej stymulacji magnetycznej
u chorych po urazie rdzenia krgowego . . . . . . . . . . . 7
2. Aleksandra Kulczyk, Juliusz Huber, Magdalena Wojtysiak, Joanna Lipiec
Maciej Goch, Wojciech Strzyewski, ukasz Kubaszewski,
Jacek Kaczmarczyk, Marian Majchrzycki, Sylwia Piotrowska
Obraz chorego z radikulopati w czci szyjnej krgosupa w ujciu
klinicznym, neurofizjologicznym oraz neuroobrazowym opis
przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3. Edyta Kinel, Ewa Capka, Wioleta Ostiak
Postawa ciaa u osb midzy 22. a 23. rokiem ycia . . . . . . . 28
4. Wioleta Ostiak, Aleksandra Kaczmarek, Edyta Kinel
Analiza porwnawcza postawy ciaa tancerzy taca towarzyskiego
i tacw kubaskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5. Sebastian Nonn-Wasztan, Magorzata Wjcik
Zastosowanie stretchingu i jego form u tancerzy . . . . . . . . 49
6. Sylwia Piotrowska, Piotr Rogala, Marian Majchrzycki, Aleksandra Kulczyk,
Alicja Bana, Ewa Gajewska
Rozgrzewka w sporcie na przykadzie kolarstwa amatorskiego . . 62
7. Patrycja Rglewska, Piotr Szaaski, Anna Straburzyska-Lupa
Rola ortopedy i fizjoterapeuty podczas diagnozy i leczenia uszkodze
narzdu ruchu poznaskich maratoczykw . . . . . . . . . . 72
8. Sebastian Nonn-Wasztan, Magorzata Wjcik
Propozycja programu kompleksowej odnowy biologicznej dla osb
uprawiajcych jogging . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
9. Anna Gulczyska, Anita Somiska
Czynniki istotne w ocenie usug fizjoterapeutycznych studium
porwnawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
10. Alicja Bana, Magdalena Trzaskowska, Wanda Strya,
Arkadiusz Szklarczyk, Mateusz Kruszyski, Sylwia Piotrowska
Fizjoterapia w stwardnieniu rozsianym . . . . . . . . . . . 102
11. Alicja Bana, Marian Majchrzycki, Wanda Strya, Mateusz Kruszyski,
Sylwia Piotrowska
Technologie wirtualnej rzeczywistoci w procesie usprawniania
funkcji chodu oraz rwnowagi u osb po przebytym udarze mzgu . . 112
Od Redaktora
Monografia Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw

ruchu obejmuje zestaw recenzowanych prac naukowych z dziedziny fizjotera-
pii, zawierajcych wiedz o teoretycznych i praktycznych metodach usprawnia-
nia pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu. Jest zbiorem prac badawczych
i pogldowych opracowanych na podstawie aktualnych danych z pimiennictwa
polskiego i wiatowego z uwzgldnieniem zasad EBM (ang. Evidence Based
Medicine Medycyna Oparta na Dowodach Naukowych).
Autorzy przedstawiaj metody badania klinicznego pacjentw wykorzysty-
wane w fizjoterapii: neurofizjologiczne (przezczaszkowa stymulacja magnetycz-
na), neuroobrazowe czy analiza postawy ciaa, krzywizn krgosupa z wykorzy-
staniem rnych ankiet, testu Functional Movement Screen (FMS), oraz ocena
wydolnoci mini posturalnych testem Mathiasa.
W kolejnych rozdziaach mamy publikacje wynikw bada oceniajcych
skuteczno wykorzystywanych w fizjoterapii metod terapeutycznych, takich
jak streching, kinesiotaping czy metody wirtualnej rzeczywistoci. Zabiegi sto-
sowano w rnych grupach badanych osb, zarwno chorych (z stwardnieniem
rozsianym, udarem mzgu, radikulopati czy dysfunkcj narzdu ucia), jak i upra-
wiajcych sport (tancerze, kolarze, osoby uprawiajce joging czy biegajce mara-
tony).
Przeprowadzone badania wskazuj jak wana jest aktywno fizyczna
w ogle oraz zwracaj uwag na stosowanie rozgrzewki i odnowy biologicznej
w sporcie amatorskim i zawodowym. Autorzy podkrelaj take znaczc rol
ortopedy i fizjoterapeuty w procesie diagnozy i leczenia uszkodze narzdu ru-
chu oraz w analizie postawy ciaa czowieka.
Z du satysfakcj oddaj w Pastwa rce kolejny numer z serii Monografie
Dysfunkcje Narzdw Ruchu (poprzednio Dysfunkctions of Locomotor System),
tym razem zatytuowany Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami
narzdw ruchu. Mam nadziej, e wiadomoci zawarte w wolumenie przyczy-
ni si do wzbogacenia wiedzy na temat moliwoci wykorzystania bada kli-
nicznych i rnych form terapii w fizjoterapii.
ZNACZENIE DIAGNOSTYCZNE PRZEZCZASZKOWEJ
STYMULACJI MAGNETYCZNEJ U CHORYCH
PO URAZIE RDZENIA KRGOWEGO
DIAGNOSTIC SIGNIFICANCE OF TRANSCRANIAL MAGNETIC STIMULATION (TMS)

IN PATIENTS AFTER SPINAL CORD INJURIES
Joanna Lipiec1, Aleksandra Kulczyk2, Juliusz Huber2, Wanda Strya1,

Aleksandra Marcinkowska2, Wojciech Strzyewski, Maciej Goch, Jacek Kaczmarczyk,
Marian Majchrzycki1, Magdalena aczak-Trzaskowska1, Sylwia Piotrowska 4
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii
4
Klinika Chirurgii Krgosupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii
Streszczenie
Wstp. Urazy czci szyjnej i piersiowej rdzenia krgowego powoduj dysfunkcje rucho-
we, ktre wymagaj oceny klinicznej i wykonania bada elektrofizjologicznych. Zbadanie
przewodnictwa aferentnego rdzenia w neurofizjologii klinicznej jest trudne metodycznie,
natomiast w przypadku eferentnego, obustronna przezczaszkowa stymulacja magne-
tyczna kory ruchowej umoliwia precyzyjn ocen przewodzenia impulsw nerwowych
z orodkw nadrdzeniowych do orodkw rdzenia.
Cel pracy. Ocena przewodnictwa od poziomu kory ruchowej do wybranych mini za po-
moc ruchowych potencjaw wywoanych indukowanych polem magnetycznym (MEP),
ktre jako precyzyjne badanie funkcjonalne uzupenia dane z badania przedmiotowego
o wysokiej rozdzielczoci badanie MRI.
Materia i metody. MEP wykonano u chorego po urazie rdzenia krgowego (C3-C6)
oraz u zdrowego ochotnika dla porwnania wynikw bada.
Wyniki. U zdrowego ochotnika obustronna stymulacja przezczaszkowa pl kory rucho-
wej wywoaa potencjay rejestrowane z mini koczyn grnych oraz koczyn dolnych
o prawidowych parametrach amplitudy i latencji. U chorego rejestrowano potencjay
miniowe i nerwowe z koczyn grnych i dolnych o parametrach wskazujcych na nie-
cakowite uszkodzenie struktur rdzeniowych.
Wnioski. Przeprowadzone badania z zakresu neurofizjologii klinicznej potwierdziy zmia-
ny zachodzce w obszarach rdzenia na poziomie szyjnym, ktre strukturalnie zostay
wykazane w badaniach neuroobrazowania. W przypadku badanego chorego badanie
MEP obiektywnie ocenia drogi przewodzenia od poziomu kory ruchowej do wybranych
mini koczyn grnych i dolnych, czego nie mona dokadnie oceni w badaniach wy-
sokiej rozdzielczoci, ponadto dostarcza informacji fizjoterapeucie o potencjalnej popra-
wie czynnoci mini niedowadnych.
2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 7

Joanna Lipiec i inni
Abstract
Introduction. Evaluation of the functional effects after cervical and thoracic spine inju-
ries brings difficulties because of their specific anatomical principles and dimensions.
Examination of the afferent transmission in clinical neurophysiology is methodologically
difficult while in the aspect of efferent transmission, the bilateral transcranial magnetic
stimulation of motor cortex allows for precise assessment of nerve impulses from the
supraspinal to certain spinal centres.
Aim. Evaluation of transmission from the level of motor cortex to chosen muscles with
a method of motor evoked potentials induced with magnetic field (MEP), which as a pre-
cise functional study supplements data from the highly specialized neuroimaging MRI.
Material and methods. MEP examination was performed in a patients after spinal cord
injury at C3-C6 and in a healthy volunteer for results comparison.
Results. The transcranial, bilateral magnetic stimulation of motor cortex centres evoked
potentials recorded from muscles of upper and lower extremities with the proper ampli-
tude and latency parameters in a healthy volunteer. There were recorded the muscle and
nerve-related potentials from upper and lower extremities with parameters showing the
incomplete injury of spinal structures in the examined patient.
Conclusions. The performed clinical neurophysiology studies confirmed the functional
changes in cervical spinal areas which had been structurally showed in neuroimaging
studies. In a case of examined patient presented in this paper, MEP results seemed to be
more optimistic for evaluation of prognosis and treatment conduction.
Wprowadzenie
Urazy krgosupa stanowi powany problem medyczny, czsto oprcz zama
struktur kostnych dochodzi do uszkodzenia rdzenia krgowego. Uszkodzenie
rdzenia krgowego powoduje dysfunkcje nie tylko ukadu ruchu, ale i ukadu
oddechowego, krenia, pokarmowego, wydzielania wewntrznego, przemiany
elektrolitowej, biakowej, czynnoci wydalniczych. Leczenie takiego pacjenta nie
moe si wwczas ogranicza do leczenia samego urazu krgosupa, powin-
no by kompleksowe, zapobiega rozwojowi i narastaniu powika wtrnych ze
strony pozostaych narzdw. W zalenoci od stopnia zaawansowania uszko-
dzenia rdzenia po urazach krgosupa oraz stopnia zagroenia ycia stosuje
si leczenie operacyjne lub nieoperacyjne. W wyniku urazu rdzenia krgowego
moe dochodzi do wtrnego uszkodzenia tkanki nerwowej (martwica krwo-
toczna rdzenia krgowego, jamisto rdzenia krgowego [13].
Czsto wystpowania uszkodze krgosupa z urazem rdzenia krgo-
wego ocenia si rednio na 2535 osb na 1 milion w populacji, z czego w
8085% dotyczy mczyzn. W Polsce odnotowuje si okoo 700 przypadkw
na rok chorych z uszkodzeniem rdzenia krgowego. Do najczstszych przyczyn
urazu krgosupa zalicza si kolejno wypadki drogowe, upadki z wysokoci oraz
urazy sportowe. W okresie letnim najwicej obserwuje si skutkw nieudanych
skokw do wody, a poszkodowanymi s zazwyczaj modzi ludzie. Tego rodza-
ju uraz najczciej dotyczy czci szyjnej krgosupa, co niestety objawia si
poraeniem o charakterze tetraplegii. W prawie 60% przypadkw szyjnego
i piersiowego urazu rdzenia krgowego dochodzi do cakowitego poraenia
czterokoczynowego lub nawet zgonu, spowodowanego powikaniami ze stro-

Znaczenie diagnostyczne przezczaszkowej stymulacji magnetycznej u chorych po urazie rdzenia krgowego
ny ukadu oddechowego. Okoo 70% osb z urazem rdzenia krgowego to oso-

by poniej 40. roku ycia.
Uszkodzenie krgosupa jest czstym i bardzo wanym problemem diagno-
stycznym, wymagajcym zarwno uwzgldnienia mechanizmu urazu, jak i kore-
lacji midzy stanem neurologicznym pacjenta a obrazem radiologicznym struk-
tur zajtych procesem chorobowym. Urazy krgosupa szyjnego i piersiowego
bezwzgldnie wymagaj szybkiej i precyzyjnej oceny przed podjciem leczenia.
Ma to kluczowe znaczenie dla bezpieczestwa chorego jak i dla doboru ukierun-
kowanych procedur o jak najwikszej skutecznoci, zarwno z zakresu kinezy-
terapii (dobr wicze zmniejszajcych objaw spastycznoci i zapobiegajcych
procesom degeneracji mini wynikajcych najczciej z ich nieuywania), jak
i fizykoterapii (gwnie elektroterapii) [3, 4].
Z punktu widzenia metody oceny funkcjonalnej przewodnictwa rdzeniowe-
go, szczeglnie istotna jest znajomo przebiegu szlakw zwizanych z prze-
wodnictwem impulsw z orodkw nadrdzeniowych do orodkw rdzenia ste-
rujcych kontrol motoryczn (drogi korowo-rdzeniowa i czerwienno-rdzeniowa,
bardziej skrzyowane anieli nieskrzyowane, zlokalizowane w grzbietowej
i brzusznej czci sznura bocznego oraz przyrodkowej czci sznura brzusz-
nego), jak i lokalizacja drg rdzeniowych czuciowych oraz znajomo poziomu
krzyowania si poszczeglnych szlakw. U chorych po urazach rdzenia pier-
siowego obserwuje si znaczce zaburzenia koordynacji orodkw obu stron
midzy poziomami szyjnymi i ldwiowo-krzyowymi, realizowanymi gwnie
poprzez skrzyowane jak i nieskrzyowane szlaki propriospinalne. Wana jest
rwnie znajomo obszarw unerwienia czuciowego skry (dermatomw)
przez poszczeglne nerwy rdzeniowe, gdy istotn wskazwk kliniczn, lokali-
zujc poziom uszkodzenia rdzenia jest tzw. poziom czucia na tuowiu charak-
terystyczny jest pas przeczulicy na wysokoci uszkodzenia i zaburzenia czucia
powierzchniowego od poziomu uszkodzenia w d [5, 6, 7].
Uszkodzenie rdzenia krgowego szyjnego oraz piersiowego najczciej ma
charakter czciowy, rzadziej cakowity. W przypadku cakowitego uszkodzenia
rdzenia krgowego dominujcym objawem jest cakowite zniesienie czynno-
ci na okrelonym poziomie. Zniesione s wszystkie rodzaje czucia, wystpuje
uszkodzenie orodka mikcji i stolca.
Czciowe uszkodzenie rdzenia krgowego moe by wynikiem ucisku na
rdze lub bezporedniego jego urazu z przerwaniem cigoci opon. W zaleno-
ci od rozlegoci i lokalizacji zaburze neurologicznych uszkodzenia czciowe
dzieli si na:
1) zesp Brown-Sequarda bdcy nastpstwem uszkodzenia poowy
rdzenia krgowego, charakteryzujcy si poraeniem poowiczym oraz ubytka-
mi czucia proprioceptywnego po stronie urazu i czucia temperatury i blu po
stronie przeciwnej;
2) zesp centralny powodujcy niedowad czterokoczynowy z zaburze-
niami czucia i zaburzeniami czynnoci pcherza moczowego. Klinicznie prze-
waa poraenie koczyn grnych, niedowad koczyn dolnych ma tendencj do
ustpowania. Wystpowanie zespou centralnego jest zwizane z zaburzeniami
krenia ttnicy rdzeniowej przedniej;

3) zesp ttnicy rdzeniowej przedniej odpowiedzialnej za unaczynienie

rogw przednich i centralnej czci rdzenia, wyraa si cakowitym poraeniem
ruchowym poniej poziomu uszkodzenia przy zachowanym czuciu gbokim;
4) stuczenie tylnej czci rdzenia objawia si zaburzeniami czucia w obr-
bie szyi, koczyn grnych i tuowia. Objawom czuciowym moe towarzyszy
niedowad koczyn grnych. Przyczyn s czciowe, nietrwae uszkodzenia
rdzenia w zakresie rogw tylnych [9, 10, 11].
Wczesne rozpoznanie i ustalenie poziomu uszkodzenia krgosupa i rdzenia
krgowego jest bardzo wane, poniewa zaley od niego prawidowe usprawnianie.
Diagnostyka obrazowa, a przede wszystkim zdjcia RTG i tomografia komputerowa
(TK) s jej podstawowym elementem, ale w niektrych przypadkach mog u cho-
rych z czciowym uszkodzeniem rdzenia w czci szyjnej i piersiowej nie oddawa
caociowego obrazu patologii [12, 13]. Bywa rwnie tak, e nawet przy nikych
z punktu widzenia strukturalnego urazach w precyzyjnej diagnostyce obrazowej
deficyty funkcjonalne s znaczce, a tego rodzaju przypadki mog rozstrzygn
tylko wyniki testw funkcjonalnych, z ktrych jednym z najnowoczeniejszych jest
badanie ruchowych potencjaw wywoanych indukowanych polem magnetycz-
nym (MEP). Cz piersiowa krgosupa i rdzenia krgowego naley do jednych
z najbardziej podatnych na urazy z uwagi na ich may przekrj i delikatn struktur.
Diagnostyka przewodnictwa na tym poziomie, w przypadku zoonych urazw, po-
winna si opiera na ocenie klinicznej (np. z wykorzystaniem testw wchodzcych
w skal ASIA) lub bezporedniej z wykorzystaniem bada potencjaw wywoanych
somatosensorycznych (SEP) i ruchowych (MEP) [14]. Tym niemniej badania SEP
s trudne do rejestrowania z punktu widzenia metodycznego nawet u zdrowych
osb (charakteryzuj si niskim parametrem amplitudy opisywanej w V), std co-
raz czciej wymienia si jako najrzetelniejsz metod rejestracji MEP (ktrej para-
metr amplitudy jest opisywany w mV) [15].
Cel
Celem pracy jest ocena obustronnego przewodnictwa od poziomu kory rucho-
wej do wybranych mini koczyn grnych i dolnych u chorego po urazie rdze-
nia za pomoc badania przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (TMS), aby
sprawdzi zakres przewodnictwa eferentnego. W celu porwnania parametrw
badania MEP, przebadano zdrowego ochotnika.
Badani chorzy i metody

Badania zostay przeprowadzone w Zakadzie Patofizjologii Narzdu Ruchu
Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, na terenie
Ortopedyczno-Rehabilitacyjnego Szpitala Klinicznego im. Wiktora Degi. Bada-
nie wykonano u pacjenta po urazie rdzenia krgowego (w wieku 25 lat) oraz
zdrowego ochotnika (w wieku 28 lat).
Chory po upadku ze schodw dozna zamania krgosupa szyjnego. Zosta
operowany na Oddziale Neurochirurgicznym, wykonano stabilizacj midzytrzo-

now poziomu C3-C6. W RTG odcinka szyjnego rozpoznano zamanie wyrostka

kolczystego trzonu C5. W badaniu KT gowy nie stwierdzono zmian. W NMR od-
cinka szyjnego stwierdzono przerwanie cigoci wizade podunych C5-C6
z krgozmykiem tylnym okoo 4 mm, rdze szyjny zosta ucinity na dugoci
dolnej blaszki granicznej C3-C6, na tej wysokoci widoczne rwnie byy zmia-
ny obrzkowo-niedokrwienne okoo 4 cm, najbardziej nasilone na poziomie C5
ze stenoz kanau do okoo 6 mm. Badanie odcinka Th krgosupa nie wykazao
zmian pourazowych. Pacjenta zaopatrzono w konierz ortopedyczny sztywny
z zaleceniem do dalszego stosowania przez okres 6 miesicy. Chorego przyjto
do leczenia w warunkach szpitalnych z niedowadem czterokoczynowym. Pa-
cjent nie chodzi samodzielnie, porusza si na wzku.
W dokadniejszej diagnostyce pacjentw po urazie rdzenia krgowego mona
zastosowa badanie niebolesnej i nieinwazyjnej przezczaszkowej stymulacji ma-
gnetycznej TMS. Badanie ruchowych potencjaw wywoanych (MEP) indukowane
przezczaszkow stymulacj magnetyczn (TMS) polega na stymulacji kory rucho-
wej za pomoc pojedynczego impulsu, wyzwalanego krtkotrwaym przepywem
prdu w cewce stymulatora. Impuls magnetyczny pobudza komrki Betza i drogi pi-
ramidowe poczone z komrkami ruchowymi rogw przednich rdzenia krgowego.
Impuls nerwowy poprzez korzenie ruchowe dociera do mini, gdzie rejestrowany
jest jako ruchowy potencja wywoany (MEP). Podczas badania ze stymulacj TMS,
naley zarejestrowa odpowied o jak najwikszej amplitudzie i najkrtszej laten-
cji od momentu zadziaania bodca. Stymulacj pola ruchowego koczyny grnej
rozpoczyna si przy mocy stymulatora rwnej 30%, a dla koczyny dolnej o 10%
wicej. W braku rejestracji odpowiedzi, zwiksza si stopniowo moc stymulatora
o 10% i oznacza prg pobudliwoci, okrelajc warto mocy potrzebnej do uzy-
skania 50% zauwaalnej odpowiedzi podczas kilku stymulacji. W celu precyzyjnego
oznaczenia parametrw latencji i amplitudy MEP, rejestruje si od 2 do 5 ruchowych
potencjaw wywoanych przy rwnoczesnym okreleniu wartoci progu pobudli-
woci bodca o wikszej mocy o okoo 20% lub wicej [16]. Brak odpowiedzi MEP
z mini zaopatrywanych somatotopicznie przez neuromery poniej uszkodzenia
rdzenia potwierdza patologi kontroli orodkw rdzeniowych przez nadrdzeniowe.
Jednak rejestracja odpowiedzi w badaniu MEP o ladowej amplitudzie z wydu-
on latencj jest dobrym wskanikiem prognostycznym i sugeruje czciowe za-
chowanie cigoci drg korowo-rdzeniowych. Wczesne wyniki mog przemawia
za ustaleniem wskaza do wykonania zabiegw neurochirurgicznych stabilizuj-
cych lub rekonstrukcyjnych, w celu ukierunkowania pooperacyjnego indywidualne-
go procesu usprawniania [7, 15, 17].
Testy TMS u badanych dwch osb w niniejszej pracy przeprowadzono
w wygodnej pozycji lecej, zapewniajcej rozlunienie. Jednorazowe elektrody
rejestrujce posmarowane elem elektroprzewodzcym umieszczono nad brzu-
cem (aktywn) i cignem (referencyjn) nastpujcych mini: odwodziciela
krtkiego kciuka, prostego brzucha, prostego uda oraz mini prostownikw
krtkich palcw. Przed rozpoczciem badania naoono rwnie pacjentowi
elektrod uziemiajc zwilon roztworem soli fizjologicznej, podczon razem
z elektrodami rejestrujcymi do systemu Keypoint (Medtronic A/S, Skovlunde,
Denmark) (Rycina 1).

Rycina 1. Obraz pacjenta w trakcie badania TMS oraz przykadowe uoenie elektrod
powierzchniowych dla minia koczyny grnej wraz z elektrod uziemiajc.
Przeciwskazaniami do badania TMS s: obecno u badanego implantw,

stymulatorw (np. rozrusznikw serca), wszczepw limakowych, cia, epilep-
sja w trakcie leczenia, zaawansowane choroby serca, choroby onkologiczne,
stosowanie lekw psychotropowych [16].
U badanych przeprowadzono rwnie badania elektroneurograficzne, aby
wykluczy zjawisko patologii przewodnictwa w ukadzie nerwowym obwodowo.
Wyniki
U zdrowego ochotnika obustronna stymulacja przezczaszkowa pl kory rucho-
wej wywoaa potencjay rejestrowane z mini koczyn grnych oraz koczyn
dolnych jak i tuowia o prawidowych parametrach amplitudy i latencji (Rycina 2).
U chorego z uszkodzeniem rdzenia na poziomie szyjnym rejestrowano poten-
cjay miniowe z koczyn grnych obustronnie o odmiennych parametrach od
prawidowych w zakresie amplitudy, latencji i czasu trwania, nie zarejestrowano
natomiast odpowiedzi wywoanej w koczynach dolnych po adnej z badanych
stron.
Rycina 2. Przykady rejestracji MEP przy omiokanaowym odprowadzeniu u zdrowego

ochotnika (lewa strona) oraz u chorego po urazie rdzenia krgowego na poziomach dol-
nym szyjnym i grnym piersiowym (prawa strona).

Omwienie
Technika przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (TMS) znalaza zastoso-
wanie diagnostyczne w badaniu funkcji obustronnych (skrzyowanych i nie-
skrzyowanych) drg zstpujcych z orodkw nadrdzeniowych do orodkw
rdzenia krgowego [18]. Badanie MEP pobudza due orodkowe neurony kory
ruchowej jak i wywouje procesy hamowania w neuronach orodkw podkoro-
wych. Impulsy nerwowe s przewodzone gwnie drog korowo-rdzeniow i wy-
wouj efekt gwnie pobudzenia w interneuronach funkcjonalnie powizanych
z motoneuronami mini zgodnie z organizacj korow, opisan przez Penfielda
i Jaspera. TMS jest metodycznie odpowiedni do badania unerwienia przez kor
ruchow orodkw mini dystalnych koczyn grnych i dolnych u czowieka. Nie
mona rwnie wykluczy, e w trakcie badania MEP odprowadzanego z mi-
ni koczyn dolnych, na obraz przewodnictwa interneuronalnego drogi korowo-
rdzeniowej nakada si czynno eferentna nauronw propriospinalnych, koordy-
nujcych czynno orodkw mini koczyn grnych i dolnych [19].
Jak wskazuj w swojej pracy Curt i wsp. [20], rejestracje MEP s czuym
narzdziem do oceny przewodnictwa korowo-rdzeniowego. Wykazali oni, e
w 90% przypadkw u chorych po urazie rdzenia krgowego to badanie dobrze
ocenia powrt funkcji zarwno w miniach koczyn grnych, jak i dolnych.
Autorzy sugeruj, e badanie MEP moe by bardziej czue anieli kliniczne ba-
danie neurologiczne. W pracy tej u chorych z uszkodzeniem rdzenia krgowego
w czci szyjnej w 90% wykazywali zmiany w zakresie odpowiedzi potencjaw
ruchowych o nieprawidowej amplitudzie i latencji, w odniesieniu do MEP reje-
strowanych z mini dystalnych czci koczyn grnych i dolnych u zdrowych
osb [20].
Ruchowe potencjay wywoane wykazuj wiksz czuo diagnostyczn
ni badanie somatosensorycznych potencjaw wywoanych (SEP) u chorych
po urazach rdzenia krgowego, zwaszcza w fazie pierwszej (szoku), a take
w przypadku chorych z guzami i chorobami naczyniowymi rdzenia. TMS stosuje
si czsto wraz z jednoczasowym badaniem SEP podczas nadtwardwkowego
monitorowana funkcji szlakw zstpujcych i wstpujcych drg rdzenia w trak-
cie zabiegw neurochirurgicznych i ortopedycznych. Trudnoci, jakie pojawia-
j si podczas rdoperacyjnej rejestracji MEP z mini, zwizane s gwnie
z dziaaniem rodkw znieczulajcych na ich parametry. Dodatkowym czynni-
kiem utrudniajcym rejestracj MEP jest podanie lekw wpywajcych na czyn-
no synapsy nerwowo-miniowej w celu zwiotczenia chorych. Wprowadzenie
stymulatorw magnetycznych, ktre umoliwiaj stymulacj seriami bodcw
o zmiennej czstotliwoci 1100 Hz z regulacj odstpw midzy bodcami.
Jest to moliwe rozwizanie problemw rdoperacyjnego monitorowania funk-
cji drg rdzeniowych [17].
Lewko i wsp. opisuj, e badanie MEP wykonane u osb zdrowych w trak-
cie relaksacji mini pozwolio na uzyskanie 100% amplitudy rejestrowanych
odpowiedzi. Natomiast u chorych z uszkodzeniami rdzenia krgowego czsto
satysfakcjonujcych rejestracji MEP bya nisza o 14% [21].

Brak rejestracji potencjaw ruchowych u chorych we wczesnym okresie po

urazie rdzenia krgowego nie oznacza, e funkcja ruchowa nie powrci w og-
le. Prowadzono bowiem badania pomiertne, w ktrych stwierdzono cigo
istoty biaej szlakw eferentnych, pomimo klinicznie stwierdzonej paraplegii. Te
spostrzeenia potwierdzaj dokadno badania MEP w monitorowaniu reorga-
nizacji orodkw czynnoci ruchowej u tych chorych [18].
Powtarzalny monitoring z wykorzystaniem MEP u chorych z uszkodzeniem
rdzenia krgowego jest o tyle wany, e ocenia postpy jakie chory osiga
w trakcie kolejnych etapw procesu leczenia. Dostpne dane wskazuj, e trwa-
jca ponad trzy lata, rokrocznie powtarzajca si obserwacja, polegajca na ba-
daniu klinicznym 157 pacjentw z uszkodzeniem rdzenia krgowego, pokazaa
pewn popraw stanu funkcjonalnego ukadu ruchowego. Badajc dokadnie
funkcj ukadw miniowego oraz nerwowego, mona byo ju po upywie roku
zaobserwowa u okoo 30% chorych powrt funkcji lokomocyjnych. Jest to spo-
wodowane wystpowaniem naturalnych zjawisk reorganizacji lub plastycznoci
w orodkowym ukadzie nerwowym, ktre byy szczegowo badane w warun-
kach eksperymentalnych u dorosych kotw z czciowym uszkodzeniem rdze-
nia krgowego. Po poowiczym przeciciu rdzenia krgowego i po czciowej
lub cakowitej deaferentacji, nastpia poprawa kontroli za porednictwem tych
drg, w ktrych zaobserwowano anatomiczn plastyczno przejawiajc si
rozrostem ocalaych zakocze aksonalnych. Ta sama grupa badaczy donosia
o moliwociach wzmoenia naturalnych procesw plastycznoci w neuronach
rdzenia krgowego na skutek wprowadzenia przeszczepw komrek macierzy-
stych w miejsce uszkodzenia rdzenia krgowego [22].
Plastyczno rdzenia krgowego polega na reorganizacji jego nieuszkodzo-
nych sieci neuronalnych, ktra pozwala na uzyskanie czciowej kompensacji
funkcji ukadu nerwowego [23]. Poznanie w ostatnich dwch dekadach mecha-
nizmw odpowiedzialnych za indukcj pourazowej regeneracji w OUN ssakw
pozwolio na wyznaczenie nowych kierunkw leczenia chorych z urazem rdzenia
krgowego, dajcych moliwo uzyskania klinicznie istotnego powrotu funkcji
m.in. motorycznej, nawet w przypadkach cakowitego uszkodzenia rdzenia kr-
gowego. Przeomem byo zastosowanie dordzeniowej transplantacji komrek
o waciwociach neurotroficznych w modelu eksperymentalnego uszkodzenia
rdzenia krgowego dorosego szczura. Na szczegln uwag zasuguj glejowe
komrki wchowe z uwagi na ich unikalne waciwoci stymulujce orodkow
neuroregeneracj [24].
Reasumujc, badanie MEP moe by traktowane jako bardzo dobre dodat-
kowe narzdzie do monitorowania przewodnictwa eferentnego zarwno rd-
operacyjnie, jak i nieinwazyjnie w okresach przed- i pooperacyjnym u chorych
z uszkodzeniami rdzenia krgowego. Aplikacja tego badania podwysza rze-
telno informacji diagnostycznej, ktra powinna by arsenaem zaplecza dla
leczenia chirurgicznego i zachowawczego. MEP jest kompetentnym badaniem
kontrolnym potrzebnym do indywidualnego monitoringu pacjenta, rwnie pod-
czas pnego procesu usprawniania [25].

Wnioski
Badania TMS przy rejestracji z mini dostarczaj szczegowych informacji
o czynnoci rdzeniowych drg eferentnych, uzupeniajc wyniki bada neuro-
obrazowania. Badania TMS daj moliwo ukierunkowania procesu uspraw-
niania indywidualnie dobranego dla kadego pacjenta. Badania neurofizjologii
klinicznej potwierdziy wyniki bada obrazowych, s dobrym uzupenieniem
diagnostyki, pomagajc ukierunkowa zabiegi usprawniajce w leczeniu zacho-
wawczym.
Pimiennictwo
1. Kozubski W., Liberski P. P. Choroby ukadu nerwowego. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa, 2004.
2. Tederko P., Limanowska H. M. Krasuski i wsp. Problems of adaptation to wheel chair
in early stage rehabilitation after spinal cord trauma. Ortopedia Traumatologia Reha-
bilitacja, 2006; 6(6); Vol. 8: 672-679.
3. Kiwerski J. Schorzenia i urazy krgosupa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warsza-
wa 2001.
4. Daffner R. Cervical radiography for trauma patients: a time effective technique. Am
J Radiol 2000; 175: 13091311.
5. Michaowska M. Symptomatologia kliniczna chorb rdzenia krgowego. Przewodnik
Lekarza, 2007; 9: 50-53.
6. Chusid J.G. Struktura i funkcja w neurologii. Wyd. PZWL, Warszawa, 1973.
7. Nair MN, Ramakrishna R, Song K, Kinney G, Slimp J, Ko AL, Avellino AM. Human
motor evoked potential responses following spinal cord transection: an in vivo study.
Neurosurg Focus 2010; 29,1.
8. Bono CM, Vaccaro AR, Hurlbert RJ, et al. Validating a newly proposed classification
system for thoracolumbar spine trauma: looking to the future of the thoracolumbar
injury classification and severity score. J Orthop Trauma 2006;20:56772.
9. Walsh E.G., Fizjologia Ukadu Nerwowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 1966.
10. Paxinos G., Mai J.K. The Human Nervous System. Second Edition,
11. Marciniak W., Szulc A. [red] Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006.
12. Daniels D.L., Haughton V.M., Naidich T.P. Cranial and Spinal Magnetic Resonance
Imaging. An Atlas and Guide, Raven Press, New York 1987.
13. Siemianowicz A., Baron J., Wawrzynek W., Koczy B., Kasprowska S. Ocena zmian
pourazowych krgosupa szyjnego na poziomie C1C2 na podstawie tomografii
komputerowej. Wiadomoci Lekarskie, 2006, 12; 48-51.
14. Feldman E.L., Grisold W., Russell J.W., Zifko A. Atlas of Neuromuscular Diseases,
A Practical Guideline. Springer-Verlag/Wien, 2005. ISBN 3-211-83819-8.
15. Huber J., Cywiska-Wasilewska G., Warzecha D., Strya W., Wilusz A. Wojtysiak M.,
Poczak M.M., Kaczmarek M. Possibilities for correlation of neurophysiological test-
ing and imaging diagnostics for diagnosing and forecasting treatment for subjects
with partial or complete injury to the cervical spine level. Advances in Rehabilitation,
2005, 1, 86-92.
16. Szabela D. Potencjay wywoane w praktyce lekarskiej. dzkie Towarzystwo Nau-
kowe. 1999.

17. Rakowicz M., Niewiadomska M. Diagnostyka elektroneurofizjologiczna uszkodze

rdzenia krgowego. W: Banach M., Bogucki A., Liberski P.P. (Red.) Choroby rdzenia
krgowego. Medycyna Praktyczna, Krakw 2006.
18. Levy W.J. i wsp. Motor evoked potentials from transcranial stimulation of the motor
cortex in humans. Neurosurgery, 1984, 15: 287-303.
19. Flynn J.R., Graham B.A., Galea M.P. et al. The role of propriospinal interneurons in
recovery from spinal cord injury. Neuropharmacology. 2011, 60: 809-822 .
20. Curt A., Keck M.E., Dietz V. Functional Outcome Following Spinal Cord Injury: Sig-
nificance of Motor-Evoked Potentials and ASIA Scores. Arch. Phys. Med. Rehabil.
1998, 79: 81-86.
21. Lewko J.P., Tarkka I.M., Dimitrijevic M.R. Charakterystyka porwnawcza magne-
tycznych potencjaw wywoanych z mini koczyn dolnych u osb zdrowych oraz
u pacjentw po urazie rdzenia krgowego. W: Stymulacja magnetyczna w klinicznej
diagnostyce neurofizjologicznej unerwienia ruchowego. Warszawa 1996: 82-87.
22. Dimitrijevic M.R. Przywracanie funkcji ruchowych po uszkodzeniu rdzenia krgowe-
go u ludzi. Neur. Neurochir. Pol. 1996, 30, 1: 25-33.
23. Sawiska U. Transplanty w terapii uszkodze rdzenia krgowego taktyka postpo-
wania neurochirurgicznego. Neurol. Neurochir. Pol. 2002, 36, 1: 73-94.
24. Jarmundowicz W., Tabakow P., Czapiga B. Midzybrodzki R., Fortuna W., Grski A.
Glejowe komrki wchowe nadzieja w leczeniu urazw rdzenia krgowego. Neu-
rol. Neurochir. Pol. 2004, 38, 5: 413-420.
25. Jameson L. C. Monitoring the Nervous System for Anesthesiologists and Other
Health Care Professionals. Transcranial Motor Evoked Potentials. 2012: 27-45.
Adres do korespondencji:
mgr Joanna Lipiec
Katedra i Klinika Rehabilitacji
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956r. Nr 135/147
61-545 Pozna
e-mail: joanna.lipiec1@op.pl

OBRAZ CHOREGO Z RADIKULOPATI W CZCI SZYJNEJ
KRGOSUPA W UJCIU KLINICZNYM, NEUROFIZJOLOGICZNYM
ORAZ NEUROOBRAZOWYM OPIS PRZYPADKU
PATIENT WITH CERVICAL SPINE RADICULOPATHY-CLINICAL SYMPTOMS

AND NEUROIMAGING AS WELL AS RESULTS
OF NEUROPHYSIOLOGICAL TESTS
Aleksandra Kulczyk1, Juliusz Huber1, Magdalena Wojtysiak1, Joanna Lipiec2,

Maciej Goch3, Wojciech Strzyewski3, ukasz Kubaszewski3, Jacek Kaczmarczyk3,
Marian Majchrzycki2, Sylwia Piotrowska4
1
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
3
Klinika Ortopedii i Traumatologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
4
Streszczenie
Wprowadzenie. W spondylozie szyjnej moe dochodzi do podranienia lub uszko-
dzenia struktur nerwowych, do ktrych zaliczamy korzenie i nerwy rdzeniowe. Mnogo
struktur w czci szyjnej krgosupa niejednokrotnie nastrcza trudnoci diagnostyczne,
ktre z nich mog by przyczyn dolegliwoci zgaszanych przez chorego.
Cel. Celem pracy byo przedstawienie moliwoci diagnostycznych kompleksowych ba-
da neurofizjologii klinicznej, elektromiografii elementarnej (EMG) oraz elektroneurogra-
fii (ENG, fale M i F) do oceny rde patologii u pacjenta z podejrzeniem radikulopatii
w czci szyjnej krgosupa.
Materia i metody. Zbadano mczyzn w wieku 41 lat, ktry zosta zakwalifikowany do
leczenia operacyjnego z powodu dyskopatii szyjnej z postpujcym niedowadem pra-
wej koczyny grnej oraz zanikami minia naramiennego oraz dwugowego ramienia.
U pacjenta wykonano badanie rezonansu magnetycznego krgosupa szyjnego, w kt-
rym stwierdzono wielopoziomow dyskopati szyjn na poziomie C3/C4, C5/C6 oraz C6/
C7. Wykonano rwnie diagnostyk neurofizjologiczn, w tym badanie elektromiogra-
ficzne (EMG), elektroneurograficzne (ENG) z ocen odpowiedzi M, fali F oraz przewod-
nictwa wkien czuciowych.
Wyniki. Wyniki bada neurofizjologicznych potwierdziy uszkodzenie obwodowego neu-
ronu ruchowego na poziomie prawych korzeni rdzeniowych C5-C8.
Sowa kluczowe: elektroneurografia, elektromiografia, radikulopatia szyjna, diagnostyka
Abstract
Introduction. In patients with cervical spondylosis, results of neuroimaging do not always
correlate with symptoms of sensory or motor impairments diagnosed with clinical methods.
Since supplementation the diagnostics with precise instrumental tests diminish the risk of
false positive diagnoses before the decision of surgical intervention will be undertaken.

Aleksandra Kulczyk i inni
Aim. The aim of this study was to present the diagnostic possibilities of complex neuro-
physiological examination including needle electromyography and electroneurography
for evaluation the pathology origin in patient with suspected cervical radiculopathy.
Material and methods. There was examinen men aged 41 years who was expected to
be qualified for the surgical treatment because of the cervical discopathy with increasing
paralysis of the upper right extremity and muscles dystrophy including deltoid and biceps
group. Patient had the MRI examination performed. There werefound discs herniation at
C3/C4, C5/C6 and C6/C7 vertebrae. There was performed a complex neurophysiological
diagnostic which included needle electromyography (EMG), electroneurography (ENG)
with assessment of M and F waves in evoked potentials as well as sensory conduction
studies (SCV) of upper extremity nerves.
Results. Results of neurophysiological studies confirmed the peripheral motoneurones
injury at the level or right C5-C8 ventral roots.
Conclusions. EMG and ENG studies are important elements in highly-specialized diag-
nostics of patients with cervical roots injuries.
Key words: neurophysiological diagnostics, neuroimaging, cervical radiculopathy
Wprowadzenie
Zrnicowana budowa krgw szyjnych wie si cile z penion przez nie
funkcj. Krgosup szyjny peni funkcj statyczn, dynamiczn oraz ochronn dla
struktur nerwowych, w tym rdzenia krgowego i korzeni rdzeniowych. Dolna cz
krgosupa szyjnego wykazuje najwiksz ruchomo, co determinuje najczst-
sze wystpowanie spondylozy na tym poziomie. Degeneracja struktur chrzstnych
z upywem lat prowadzi do powstania na przedniej cianie kanau krgowego uwy-
pukle i rozwoju wyroli kostnych na brzegach trzonw, a zmniejszenie przestrzeni
midzykrgowych wywiera dodatkowe napicia na stawy midzykrgowe i moe
stanowi punkt wyjcia do powstania w nich zmian zwyrodnieniowych [1].
Do najczstszych przyczyn uszkodzenia korzeni rdzeniowych naley zaliczy
konflikt krkowo-korzeniowy. Do radikulopatii mog rwnie prowadzi zmiany
zwyrodnieniowo-wytwrcze staww krgosupa, urazy, pierwotne i przerzuto-
we guzy nowotworowe kanau krgowego i rdzenia krgowego [2]. Mnogo
struktur anatomicznych w czci szyjnej krgosupa, takich jak rdze krgowy,
korzenie rdzeniowe, naczynia rdzeniowe oraz struktury ukadu wspczulnego
moe tumaczy problemy diagnostyczne oraz komplikacje w przebiegu lecze-
nia, poniewa uszkodzenie kadej z nich moe by przyczyn schorzenia.
Oglnie, konflikt krkowo-korzeniowy w czci szyjnej krgosupa najcz-
ciej dotyczy poziomu krgw C5C6 z uciskiem na korze C6 oraz C6C7
z uciskiem na korze C7. U osb modszych najczstsz przyczyn jest prze-
puklina krka midzykrgowego lub uszkodzenie krka midzykrgowego
powodujce ucisk korzenia rdzeniowego lub nerwu wychodzcego przez otwr
midzykrgowy. Ocenia si, e u okoo 67% populacji po 50. roku ycia problem
ten czciej wynika ze zwenia kanau krgowego w przypadku stenozy cen-
tralnej lub otworw midzykrgowych w przypadku stenozy bocznej poprzez
tworzce si wyrola kostne (osteofity) w przebiegu choroby zwyrodnienio-
wej. Objawy blowe mog pojawi si nagle, co obserwuje si zdecydowanie

Obraz chorego z radikulopati w czci szyjnej krgosupa w ujciu klinicznym, neurofizjologicznym ...
czciej, jak rwnie narasta stopniowo [3]. Ble promieniuj od krgosupa

szyjnego do ramienia, dystalnie wzdu koczyny grnej, a niekiedy rwnie
w kierunku opatki lub przedniej powierzchni klatki piersiowej. Kierunek promie-
niowania blu zaleny jest od poziomu korzenia nerwowego objtego procesem
patologii. Czsto wystpuj take parestezje zalene od poziomu unerwienia
korzeniowego, niedowady odpowiednich mini, przykurcze mini, zaburzenia
czucia i osabienie odruchw.
Dla ustalenia prawidowego rozpoznania radikulopatii wany jest prawidowo
przeprowadzony wywiad oraz odpowiednia diagnostyka, ktrej wyniki warunkuj
rodzaj i kierunek planowanego leczenia. Odpowiednie zakwalifikowanie chorego do
leczenia zachowawczego bd operacyjnego wydaje si kluczowe do osignicia
odpowiedniego efektu terapeutycznego. Naley pamita, e wynik leczenia opera-
cyjnego dyskopatii i radikulopatii w czci szyjnej krgosupa jest trudny do przewi-
dzenia. Nieprawidowoci w obrbie krgosupa stwierdzane w badaniu MRI czsto
nie koreluj ze stanem klinicznym pacjentw, u ktrych nie stwierdza si objaww
klinicznych patologii. Efektywno prawidowego leczenia operacyjnego dotyczy
6698% pacjentw. Trafno badania klinicznego dla rozpoznania radikulopatii
szyjnej jest dyskusyjna [4]. Osabienie lub brak odruchw gbokich, cignistych
i okostnowych uznaje si za istotne diagnostycznie w badaniu m. dwugowego ra-
mienia dla wykazania uszkodzenia na poziomie C5, m. ramienno-promieniowy dla
poziomu C6 oraz m. trjgowego dla poziomu C7 [5].
Niejednokrotnie korelacja badania MRI i oceny rdoperacyjnej daje wynik
faszywie pozytywny lub faszywie negatywny. W pracy Alrawi i wsp. [4] wykaza-
no, e przedoperacyjne badania neurofizjologii klinicznej mog pomc w iden-
tyfikowaniu, ktry pacjent z radikulopati szyjn ma szanse uzyska wiksze
korzyci z leczenia operacyjnego. W ocenie funkcjonalnej, chorzy, z wykazany-
mi zmianami w EMG elementarnym w badaniach przedoperacyjnych, zgaszali
wiksze zadowolenie z wyniku dekompresji i uwolnienia podranionych struktur
nerwowych od tych, u ktrych wynik badania EMG by prawidowy. Dlatego te
wynik badania EMG powinien by porwnywany z ocen neuroobrazowania
przy ocenie chorego z radikulopati szyjn, zwaszcza jeeli naley podj de-
cyzj o interwencji chirurgicznej.
Cel pracy
Przedstawienie wynikw bada neurofizjologii klinicznej, elektromiografii ele-
mentarnej (EMG) oraz elektroneurografii (ENG, fale M i F) w ocenie rda pato-
logii u pacjenta z podejrzeniem radikulopatii w czci szyjnej krgosupa.
Materia
Kryteriami zakwalifikowania pacjenta do diagnostyki neurofizjologicznej byy
objawy radikulopatii w czci szyjnej krgosupa oraz stwierdzenie ucisku na
korzenie rdzeniowe w czci szyjnej krgosupa w badaniu MRI, bez przeciw-
skaza w wywiadzie do wykonania penej diagnostyki neurofizjologicznej.

Badanie neurofizjologii klinicznej wykonano u mczyzny w wieku 41 lat, ktry

by zakwalifikowany do leczenia operacyjnego czci szyjnej krgosupa z powo-
du zespou blowego z niedowadem wiotkim prawej koczyny grnej z towa-
rzyszcymi zanikami mini w obrbie ramienia prawego, z nasileniem objaww
w okresie ostatnich 3 miesicy. Dolegliwoci blowe krgosupa szyjnego wyst-
poway od 1015 lat. U pacjenta wykonano badanie rezonansu magnetycznego,
w ktrym stwierdzono kifotyczne ustawienie krgosupa szyjnego, wielopozio-
mow dyskopati szyjn C3/C4, C5/C6 oraz C6/C7 z wypadniciem dysku na
poziomie C3/C4. Zidentyfikowano rwnie tyln, prawoboczn, podwizadow
przepuklin na poziomie C5/C6, zaciskajc prawy zachyek boczny, redukujc
wiato prawego otworu midzykrgowego. Opisano tylno-lewoboczn, podwi-
zadow przepuklin C6/C7, zaciskajc lewy zachyek boczny, wpuklajc si do
wiata otworu midzykrgowego. Stwierdzono rwnie nasilone zmiany wytwr-
cze w zakresie staww midzykrgowych prawych C4/C5, C5/C6 oraz po stronie
lewej na poziomie C6/C7, powodujce istotne zwenie otworw midzykrgo-
wych. Dodatkowym wspistniejcym schorzeniem byo reumatoidalne zapalenie
staww od 30 lat. Chory zgasza dolegliwoci blowe w stopniu 5 skali VAS.
Metoda
W badaniu klinicznym oceniono odruchy cigniste i okostnowe obustronnie
z poziomu korzeni C5, C6, C7. Oceniono rwnie si miniow wybranych
mini koczyn grnych za pomoc skali Lovetta oraz wykonano badanie per-
cepcji czucia filamentami von Freya (FvF) zgodnym z rozmieszczeniem derma-
tomalnym dla odpowiednich poziomw unerwienia korzeniowego od C5 do Th1
wg Atlasu Prometeusz [6].
Badania diagnostyczne neurofizjologii zostay wykonane w Zakadzie Pato-
fizjologii Narzdu Ruchu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskie-
go w Poznaniu, w Ortopedyczno-Rehabilitacyjnym Szpitalu Klinicznym im. W.
Degi. Chory zosta poinformowany o przebiegu i celu badania i wyrazi pisemn
zgod na jego wykonanie. Badania zostay wykonane przy wspudziale osoby
posiadajcej certyfikat Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej na wy-
konywanie i opisywanie bada.
Badania neurofizjologii klinicznej

Elektroneurografia (ENG)
Do podstawowych celw elektroneurografii klinicznej naley ocena przewodnictwa
obwodowego nerww (wkien ruchowych i czuciowych), na podstawie oceny ich
zdolnoci do przewodzenia impulsw nerwowych i szybkoci przewodzenia.
W badaniu elektroneurograficznym odpowiedzi M (Rycina 1) oceniono para-
metr amplitudy, latencj kocow, jak i szybko przewodzenia we wknach ru-
chowych n. promieniowego, n. okciowego oraz n. porodkowego. We wknach
ruchowych n. pachowego oraz n. skrno-miniowego oceniono amplitud oraz
czas przewodzenia.

Rycina 1. Rejestracje odpowiedzi M po stronie prawej u badanego chorego

A: rejestracja z m. naramiennego po stymulacji n. pachowego w punkcie Erba
B: rejestracja z m. dwugowego ramienia po stymulacji n. skrno-miniowego w punkcie Erba
C: rejestracja z m. trjgowego ramienia po stymulacji n. promieniowego w punkcie Erba
D: rejestracja z m. odwodziciela kciuka krtkiego po stymulacji n. porodkowego na poziomie
nadgarstka, okcia, ramienia
E: rejestracja z m. odwodziciela palca maego po stymulacji n. okciowego na poziomie
nadgarstka, okcia, ramienia.

W badaniu fal F po stymulacji n. porodkowego oraz n. okciowego (Rycina 2)

oceniono latencje oraz czsto wystpowania fal F na 20 kolejnych stymulacji.
Rycina 2. Rejestracje fal F po stronie prawej u badanego chorego. W lewej czci ryci-
ny pokazano rejestracje fal F przy odbiorze z m. odwodziciela kciuka krtkiego, w na-
stpstwie stymulacji n. porodkowego na poziomie nadgarstka. W prawej czci ryciny
przedstawiono rejestracje fal F przy odbiorze z m. odwodziciela palca maego po stymu-
lacji n. okciowego na poziomie nadgarstka.
Elektromiografia elementarna (EMG)

Kolejn metod neurofizjologii klinicznej, ktr wykorzystuje si w diagno-
styce zespow blowych krgosupa jest badanie elektromiograficzne ele-
mentarne (igowe). EMG z zastosowaniem elektrody igowej jest najczulsz
i najbardziej specyficzn metod do stwierdzenia uszkodzenia korzeni szyjnych
w przypadkach zwizanych z utrat aksonw. Jest to badanie przydatne do
dokadnej lokalizacji poziomu uszkodzenia korzenia. Znalezienie oznak odner-
wienia lub/i reinnerwacji na danym poziomie miotomalnym oraz stwierdzenie
prawidowych parametrw rejestracji w badaniu przewodnictwa wkien czu-
ciowych moe sugerowa, e rdo uszkodzenia wystpuje w obrbie kanau
krgowego (tj. proksymalnie w stosunku do zwojw korzeni tylnych) [7].
Badanie EMG polega na rejestracji czynnoci elektrycznej minia za po-
moc elektrody igowej i pozwala na: stwierdzenie procesu neurogennego w r-
nicowaniu z pierwotnie miniowym, ocen zakresu i lokalizacji procesu cho-
robowego, a przez stwierdzenie wykadnikw odnerwienia i reinnerwacji take
przyblion ocen stopnia zaawansowania zmian chorobowych. W odniesieniu
do zmian patologicznych w obrbie korzeni nerwowych badanie to moe by
pomocne przede wszystkim w ocenie stopnia zmian patologicznych w mi-
niach oraz przyblionego czasu trwania procesu chorobowego. Przez odpo-
wiedni dobr testowanych mini umoliwia ocen liczby uszkodzonych korzeni
bardziej precyzyjnie ni w przypadku rejestracji fal F [2, 8]. U prezentowanego
w tej pracy chorego wykonano badanie EMG nastpujcych mini: m. naramien-
nego (korze C5-C6*), m. dwugowego ramienia (korze C5-C6*), m. trjgowe-

go ramienia (korze C7*), m. midzykostnego grzbietowego I (korze C8, T1*),

m. odwodziciela kciuka krtkiego (korze C8, T1*). Oceniono czynno mini
w spoczynku, parametry pojedynczych potencjaw jednostek ruchowych
(PCJR) podczas sabego ruchu dowolnego oraz oszacowano zapis wysikowy
podczas skurczu maksymalnego (Rycina 3). Wyniki bada porwnywane byy
do norm uzyskanych w podobnych badaniach u zdrowych ochotnikw.
*Najbardziej reprezentatywne miotomy dla poszczeglnych mini wg B. Emeryk-

-Szajewska i in. [2]
Rycina 3. Badanie elektromiografii elementarnej z minia naramiennego prawego u chorego

A: Rejestracja czynnoci spoczynkowej, obecno dodatnich fal ostrych
B: Ocena podczas sabego ruchu dowolnego, rejestracje potencjaw jednostek ruchowych
(PCJR) oraz prezentacja ich parametrw amplitudy (Amp), czasu trwania (Dur) oraz
wskanika wielkoci jednostki (S.I.), jak i zestawienie odpowiednich wartoci rednich
C: Rejestracja zapisu wysikowego.

Diagnostyka obrazowa
Podstawowym badaniem obrazowym stosowanym w diagnostyce choroby
zwyrodnieniowej krgosupa s zdjcia RTG. Pozwalaj one na uwidocznienie
zmian zwyrodnieniowych trzonw krgowych (np. osteofitw), zwe prze-
strzeni midzykrgowych, wskazujcych na dyskopati czy obecno krgo-
zmyku zwyrodnieniowego [9]. W przypadkach, kiedy pacjent odczuwa uporczy-
we ble nieustpujce pomimo leczenia i wystpuj objawy korzeniowe oraz
ubytkowe, wskazane jest wykonanie MRI w celu rozpoznania lub wykluczenia
przepukliny krka midzykrgowego, zmian zwyrodnieniowych staww mi-
dzykrgowych, stenozy kanau krgowego, a take ucisku na rdze krgowy
i wtrnych zmian w rdzeniu spowodowanych uciskiem [10]. W grupie chorych ze
spondyloz szyjn, MRI jest badaniem z wyboru, pozwalajcym na precyzyjn
ocen zmian chorobowych zarwno tkanek mikkich, jak i elementw kostnych.
MRI umoliwia rozpoznanie strukturalne zwyrodnienia krka midzykrgowe-
go, cznie z wykryciem pkni piercienia wknistego, a take rozpoznanie
i dokadn ocen przepukliny krka midzykrgowego i stopnia ucisku na
struktury nerwowe kanau krgowego [11, 12].
Wyniki
W badaniu klinicznym odruchw cignistych i okostnowych oceniono poziomy
korzeniowe C5-C6, badajc odruch z m. dwugowego ramienia i odruch promie-
niowy obustronnie (obnione po stronie prawej, po stronie lewej prawidowe)
oraz poziom korzeniowy C7, badajc odruch z m. trjgowego ramienia obu-
stronnie (symetryczne, prawidowe). [13]. Badanie siy miniowej za pomoc
skali Lovetta przeprowadzono obustronnie dla m. naramiennego (strona prawa
3, lewa 5), m. dwugowego ramienia (strona prawa 3, lewa 5), m. trjgo-
wego ramienia (strona prawa i lewa 5), m. odwodziciela palca maego (strona
prawa i lewa 5) oraz m. odwodziciela kciuka krtkiego (strona prawa i lewa
5). Nie wykazano zaburze czucia powierzchniowego w ocenie percepcji czucia
FvF dla poziomw unerwienia dermatomalnego C5-T1.
Badania elektroneurograficzne prawej koczyny grnej wykazay, e prze-
wodzenie impulsw nerwowych obwodowo we wknach czuciowych i rucho-
wych w n. promieniowym, n. okciowym oraz n. porodkowym byo prawidowe.
Wyniki bada przewodnictwa wkien ruchowych w n. pachowym i n. skrno-
miniowym byy rwnie prawidowe. W badaniu EMG elementarnym w mi-
niach prawej koczyny grnej w spoczynku w m. naramiennym, m. dwugo-
wym ramienia oraz m. trjgowym ramienia stwierdzono obecno dodatnich fal
ostrych, natomiast w m. odwodzicielu krtkim kciuka oraz m. midzykostnym
grzbietowym I odnotowano cisz elektryczn, wiadczc o braku czynnoci
odnerwiennej. Parametry PCJR z ww. mini miay podwyszone wartoci am-
plitudy, wyduony czas trwania (w m. naramiennym oraz m. dwugowym ra-
mienia) oraz zwikszon warto wskanika wielkoci jednostki. Zapisy wysi-
kowe odprowadzane z m. naramiennego oraz m. dwugowego ramienia miay
zmniejszon gsto i okrelono je jako proste, natomiast rejestrowane z m.

trjgowego ramienia, m. odwodziciela kciuka krtkiego i m. odwodziciela palca

maego byy porednie. Podsumowujc, stwierdzono, e wynik badania neuro-
fizjologicznego wykaza uszkodzenie obwodowego neuronu ruchowego na po-
ziomie korzeni rdzeniowych C5, C6 po stronie prawej z obecnoci wykadnikw
uszkodzenia neurogennego m. naramiennego oraz m. dwugowego ramienia,
z zarejestrowaniem patologicznych potencjaw spoczynkowych, potwierdzaj-
cych ostry proces neurogenny. W m. odwodzicielu kciuka krtkim prawym oraz
m. midzykostnym grzbietowym I prawym stwierdzono obecno przewlekych
zmian neurogennych, ktre mog wiadczy o przebytym uszkodzeniu korzeni
rdzeniowych. Zmiany tego typu utrzymuj si w miniach z zajtego poziomu,
pomimo i u chorego jest on niemy klinicznie. Obraz elektrofizjologiczny jest
zgodny z wynikami badania klinicznego, potwierdzajc ostre, dotyczce obec-
nego epizodu blowego, uszkodzenie prawych korzeni rdzeniowych C5, C6.
Zmniejszenie gstoci zapisu wysikowego w badaniu EMG jest rwnie zgodne
z osabieniem siy odpowiednich mini testowanych przy uyciu skali Lovetta.
Prawidowe wartoci przewodnictwa nerwowego we wknach ruchowych n.
pachowego oraz skrno-miniowego prawego pozwoliy wykluczy uszkodze-
nie pnia grnego splotu ramiennego. Zarejestrowano rwnie obecno spo-
czynkowej czynnoci denerwacyjnej w m. trjgowym ramienia, naley jednak
pamita, i unerwienie m. trjgowego ramienia moe by zmienne osobniczo
i wedug wielu pozycji pimiennictwa [2] moe on by unerwiany nie tylko z po-
ziomu korzenia C7, ale rwnie z poziomu korzenia C6. W badaniu MRI zmiany
byy wielopoziomowe od C3 do C7, aczkolwiek stwierdzono obecno tylnej,
prawobocznej, podwizadowej przepukliny na poziomie C5/C6, zaciskajcej
prawy zachyek boczny, redukujcej wiato prawego otworu midzykrgowego,
z konfliktem krkowo-korzeniowym po stronie prawej.
Dyskusja
Za podstawowe badanie obrazowe w radikulopatii uznawany jest rezonans ma-
gnetyczny, uwidaczniajcy gwnie zmiany w zakresie krkw midzykrgo-
wych. Badania neurofizjologiczne potwierdzaj obecno uszkodzenia korzeni
rdzeniowych na okrelonym poziomie i rwnoczenie wykluczaj uszkodzenia
splotw nerwowych i nerww obwodowo. Jeeli chodzi o zakres bada elek-
trofizjologicznych, koniecznych do rozpoznania radikulopatii, przewaa pogld,
e podstawowe znaczenie ma badanie elektromiograficzne. Elektroneurografia
z uwzgldnieniem badania fali F suy do wykluczenia innych schorze [14].
Jak stwierdzaj Wells i in. [15] oraz Faldini i in. [16], ograniczeniem bada ob-
razowych jest pewien odsetek faszywie dodatnich wynikw. Alrawi i in. [4]
przedstawili badania potwierdzajce znaczenie bada neurofizjologicznych
w ocenie pacjentw z konfliktem korzeniowym, zakwalifikowanych do leczenia
operacyjnego. Wszyscy badani chorzy wykonane mieli badanie MRI, w ktrym
stwierdzono konflikt korzeniowy oraz objawy kliniczne wiadczce o radikulopatii.
Chorych podzielono na dwie grupy, gdzie w jednej w badaniach neurofizjologicz-
nych wykazano zmiany wiadczce o ucisku na korzeniowe nerwowe (A), a w dru-

giej takich zmian nie byo (B). U wszystkich badanych rok po operacji przeprowa-
dzono badania ankietowe oceniajce funkcjonalno pacjenta oraz satysfakcj
z ycia. Porwnujc grup A oraz B przekonano si, e znacznie lepsze rezultaty
operacyjne uzyskano u tych osb, u ktrych przedoperacyjnie stwierdzono zmiany
w badaniu neurofizjologicznym. Emeryk-Szajewska [17] przedstawia istotno ba-
da neurofizjologii klinicznej w lokalizacji uszkodzenia. W badaniu klinicznym mona
wstpnie wnioskowa o poziomie uszkodzenia na podstawie rozkadu niedowadu
izanikumini,ocenyodruchwiinnychobjawworazwywiaduzebranegoodchorego.
Jednak dla pewnej diagnostyki lokalizacyjnej konieczne jest wykonanie badania neu-
rofizjologicznego. Diagnostyka neurofizjologiczna uszkodze neuronu obwodowego
pozwala ustali lokalizacj uszkodzenia, okreli, czy dotyczy ono komrki ruchowej
rogu przedniego rdzenia, korzenia rdzeniowego lub nerwu obwodowo [2]. Rnicowa-
nie uszkodzenia pomidzy poziomem rogw przednich rdzenia, korzeni jak i nerww
na podstawie wyniku samego badania EMG nie jest atwe, poniewa wyniki testw
w tych przypadkach mog nie dawa jednoznacznej odpowiedzi co do poziomu
uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego. W takiej sytuacji pomocne jest ba-
danie ENG z wykorzystaniem stymulacji elektrycznej nerww, z okreleniem cha-
rakterystyk odpowiedzi M jak i fal F [17]. We wczesnym etapie rozwoju konfliktu
korzeniowego zmiany ocenianych parametrw s trudne do stwierdzenia, dopiero
w okresie wikszego zaawansowania s dostrzegalne w postaci obnionej amplitu-
dy potencjau wywoanego odpowiedzi M lub/i zmniejszonej frekwencji fal F [2, 18].
U wikszoci chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi w czci szyjnej kr-
gosupa, prowadzcymi do blu oraz radikulopatii jak i mielopatii, leczenie za-
chowawcze zazwyczaj jest wystarczajce. Wskazaniem do interwencji operacyj-
nej jest brak efektu leczenia zachowawczego, uporczywy bl oraz postpujca
radikulopatia i mielopatia [16], jak i pogarszajce si wyniki bada funkcjonal-
nych, w tym EMG. Zmiany stwierdzane w MRI i objawy kliniczne nie zawsze ze
sob koreluj [19], dlatego wprowadzenie bada neurofizjologii klinicznej do po-
twierdzenia charakteru i stopnia zaawansowania schorzenia wydaje si by wy-
soce zasadne. Badania obrazowe, oceniane bez nawizania do innych danych
o postpie choroby, mog dawa nieadekwatny obraz stanu chorego [20].
Pimiennictwo
1. Peolsson A., Sderlund A., Engquist M., Lind B., Lfgren H., Vavruch L., Holtz A.,
Windstrm-Christersson A., Isaksson I., berg B. Physical function in cervical ra-
diculopathy patients after physiotherapy alone compared with anterior surgery fol-
lowed by physiotherapy: a prospective randomized study with a 2-year follow-up.
Spine, 2013, 38, 4, 300-307.
2. Emeryk-Szajewska B., Niewiadomska-Wolska M. Neurofizjologia kliniczna. Elektro-
miografia i elektroneurografia. T. 1. Medycyna Praktyczna. Krakw, 2008.
3. Hendrich B., Bladowska J., Ssiadek M. Znaczenie bada obrazowych w diagno-
styce nieurazowych zespow blowych krgosupa. Polski Przegld Neurologiczny,
2010, 6, 2, 92-100.
4. Alrawi M.F., Khalil N.M., Mitchell P., Hughes S.P. The value of neurophysiological and
imaging studies in predicting outcome in the surgical treatment of cervical radiculo-
pathy. European Spine Journal, 2007, 16, 495-500.

5. Fisher M.A. Electrophysiology of radiculopathies. Clin Neurophysiol, 2002, 113, 3,

317-335.
6. Schnke M, Schulte E, Schumacher U, Voll M, Wesker K. Prometeusz. Atlas anato-
mii czowieka. Tom I. Anatomia oglna i ukad miniowo-szkieletowy. MedPharm
Polska 2009; s. 65-67]) na obu koczynach grnych.
7. Bradley W.G., Daroff R.B., Fenichel G.M., Jankovic J. Neurologia w praktyce klinicz-
nej. Zasady diagnostyki i postpowania. T. I. CZELEJ. Lublin, 2006, 615.
8. Stlberg E., Falck B. The role of elektromyography in neurology. Electroencepha-
lography and clinical neurophysiology 1997; 103: 578-598; Emeryk-Szajewska B.
Diagnostyka neurofizjologiczna uszkodze neuronu obwodowego. Polski Przegld
Neurologiczny. 2006, 2, 4: 220-226.
9. Ssiadek M., Konopka M. Choroby krgosupa. W: Walecki J. (red.). Postpy neu-
roradiologii: wydanie multimedialne. Polska Fundacja Upowszechniania Nauki. Wy-
dzia Nauk Medycznych PAN. Warszawa, 2007, s. 397-428.
10. Vargas M.I., Delavelle J., Jlassi H. Clinical application of diffusion tensor tractogra-
phy of the spinal cord. Neuroradiology, 2008, 50, 25-29.
11. Atlas S.W. Magnetic resonance imaging of the brain and spine. Lippincott Williams
& Wilkins, Philadelphia 2002.
12. Uhlenbrock D. MR imaging of the spine and spinal cord. Thieme, StuttgartNew
York, 2004.
13. Kozubski W, Liberski PP. Neurologia, podrcznik dla studentw medycyny. PZWL,
Warszawa 2008, s.74-76.
14. Koszewicz M., Budrewicz S. Elektrofizjologiczna diagnostyka zespow korzenio-
wych. Polski Przegld Neurologiczny, 2010, 6, 2, 86-91.
15. Wells M.D., Meyer A.P., Emley M., Kong X., Sanchez R., Gozani S.N. Detection of
lumbosacral nerve root compression with a novel composite nerve conduction me-
asurement. Spine 2002, 27(24), 2811-2819.
16. Faldini C., Leonetti D., Nanni M., Di Martino A., Denaro L., Denaro V., Giannini S.
Cervical disc herniation and cervical spondylosis surgically treated by Cloward
procedure: a 10-year-minimum follow-up study. J Orthopaed Traumatol, 2010, 11,
99-103.
17. Emeryk-Szajewska B. Diagnostyka neurofizjologiczna uszkodze neuronu obwodo-
wego. Polski Przegld Neurofizjologiczny 2006, 2, 4, 220-226.
18. Nakanishi K., Tanaka N., Sasaki H., Kamei N., Hamasaki T., Yamada K., Yamamoto R.,
Nakamae T., Ochi M. Assessment of Central Motor Conduction Time in the Diagnosis
of Compressive Thoracic Myelopathy. Spine, 2010, 35, 26, 1593-1598.
19. Walk D., Fisher M.A., Doundoulakis S.H., Hemmati M. Somatosensory evoked po-
tentials in the evaluation of lumbosacral radiculopathy. Neurology 1992, 42, 6, 1197-
1202.
20. Hong C.Z., Lee S., Lum P. Cervical radiculopathy. Clinical, radiographic and EMG
findings. Orthop. Rev. 1986, 15, 7, 433-439.
mgr Aleksandra Kulczyk
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
ORSK im. W. Degi w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956r. nr 135/147
61-545 Pozna
tel. 698 291 817
e-mail: olka-kulczyk@wp.pl

POSTAWA CIAA U OSB MIDZY 22. A 23. ROKIEM YCIA
BODY POSTURE IN PEOPLE BETWEEN 22 AND 23 YEARS OF AGE
Edyta Kinel1, Ewa Capka2, Wioleta Ostiak3
1
2
Gabinet fizjoterapii funkcjonalnej MEDIKOR w Kaliszu
3
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecicej
Streszczenie
Wstp. Ocena postawy ciaa zajmuje bardzo wane miejsce w protokole badania fizjo-
terapeutycznego. Postawa ciaa zmienia si w cigu caego ycia oraz zaley od wielu
czynnikw zewntrznych i wewntrznych.
Cel. Celem pracy byo przedstawienie wad i zaburze postawy ciaa wystpujcych
w grupie studentw pomidzy 22. a 23. rokiem ycia, studiujcych na poznaskich uczel-
niach wyszych.
Materia i metody. Badanie objo 106 studentw, w tym 54 kobiet i 52 mczyzn,
w wieku pomidzy 22.23. rokiem ycia. Skadao si z dwch czci: ankiety dotyczcej
oglnych wiadomoci o stanie zdrowia oraz badania klinicznego z wykorzystaniem testu
Functional Movement Screen (FMS).
Wyniki. Ze nawyki ywieniowe odnotowano u 47 (44%) studentw, uywki stosowao
32 (30%) badanych. Nieprawidowe ustawienie gowy wystpio u 80 (76%) studentw,
a obrczy barkowej u 90 (85%). Poziom aktywnoci fizycznej u 86 (81%) badanych by
niski, a nieprawidow motoryk podstawow stwierdzono u 85 (80%) badanych. rednia
liczba punktw dla testu FMS wyniosa 171,8.
Wnioski. Przeprowadzone badania wykazay wystpowanie istotnych zaburze w po-
stawie ciaa, niski poziom aktywnoci fizycznej oraz motoryki podstawowej.
Abstract
Introduction. Evaluation of body posture is a very important part in the protocol of the
physiotherapy examination. The body posture changes throughout life and depends on
many external and internal factors.
Aim. The aim of study was to present faults and body posture disorders occurring in
a group of students between 22 and 23 years of age, studying at Poznan Universities.
Material and methods. The study included 106 students, 54 females and 52 males,
ages ranging between 22 and 23 years. It consisted of two parts: a questionnaire which
checked general knowledge of health and clinical examination with a Functional Move-
ment Screen test (FMS).
Results. Unhealthy eating habits had 47 (44%) students, stimulants were used by 32
(30%). Incorrect head position was in 80 (76%) of students and shoulders in 90 (85%).
The level of activity in 86 (81%) of students was low and abnormal mobility of the basic
motor skills was in 85(80%) of respondents. The mean score for the FMS was 171,8
points.

Postawa ciaa u osb midzy 22. a 23. rokiem ycia
Conclusions. The study showed a low level of physical activities, the primary motor
skills and significant body posture disorders.
Wprowadzenie
Postawa ciaa to nawyk ruchowy ksztatujcy si na okrelonym podou neu-
rologicznym, kostno-stawowym, wizadowo-miniowym, rodowiskowym
i emocjonalno-wolicjonalnym [1]. Mona stwierdzi, e kady ma inn posta-
w ciaa i bdzie si ona zmieniaa w cigu caego ycia. Na postaw wpywa
take aktywno fizyczna w dziecistwie, stan emocjonalny, przebyte choroby
i urazy, zaburzone wzorce ruchowe oraz rodowisko, w jakim yjemy. Rnice
w obrbie postawy ciaa wynikaj rwnie z odmiennoci rasy, pci, wieku, typu
somatycznego, budowy ciaa oraz charakteru [1, 2, 3].
Zaburzenia postawy ciaa swoje rda maj ju w okresie dziecistwa, dla-
tego bardzo wana jest aktywno fizyczna dzieci i sposb, w jaki spdzaj
wolny czas. Wypracowane na przestrzeni lat nieprawidowe nawyki i wzorce
ruchowe mog powodowa powane problemy natury funkcjonalnej, blowej
czy estetycznej [1, 2, 4, 5].
Zaburzenia postawy ciaa to wszelkiego rodzaju asymetrie i zmiany obser-
wowane w nawykowej pozycji stojcej, ktre znacznie odbiegaj od przyjtych
norm charakterystycznych dla danej pci, wieku, rasy i budowy. Wady postawy
obserwuje si we wszystkich paszczyznach ciaa [1, 2].
Holmes i Wolf odkryli u osb cierpicych na przewleke ble gowy i szyi
uoglnion hipertoni miniow. Staa, nadmierna aktywno miniowa oraz
nieprawidowe wzorce miniowe budowane na tej aktywnoci mog stanowi
podoe do rozwoju wszelkich patologii w obrbie postawy ciaa. Za nadmierne
napicie miniowe i bl mog by odpowiedzialne czynniki natury psycholo-
gicznej i psychiatrycznej. Przecienie psychiczne jest cile zwizane z blem
i zaburzeniami postawy ciaa. Zazwyczaj nie da si odrni skutkw psychogen-
nych od zaburze czynnociowych narzdw wewntrznych. Ich obraz kliniczny
jest bardzo do siebie podobny, a relacje pomidzy nimi dziaaj na zasadzie
sprzenia zwrotnego. Dotyczy to zwaszcza mini posturalnych (antygra-
witacyjnych), odpowiedzialnych za utrzymywanie prawidowej postawy ciaa.
Ulegaj one nadmiernemu napiciu poprzez utrzymujce si bodce stresowe,
a sterowanie ich rozlunianiem staje si dla pacjenta coraz trudniejsze. Do-
chodzi do ich przecienia i pojawienia si dolegliwoci blowych. Za przykad
mog posuy badania Razali i Khabib, ktrzy wskazali na cise powizania
pomidzy blem a depresj [2, 6, 7].
Cel pracy
Celem bada byo przedstawienie wad i zaburze postawy ciaa wystpujcych
w grupie studentw pomidzy 22. a 23. rokiem ycia, studiujcych na pozna-
skich uczelniach wyszych. Ponadto przedmiotem bada byo okrelenie pozio-
mu aktywnoci fizycznej, motoryki podstawowej oraz analiza nawykw ywie-
niowych.

Edyta Kinel, Ewa Capka, Wioleta Ostiak
Materia i metody
W przeprowadzonych badaniach wzio udzia 106 studentw, w tym 54 kobiety
i 52 mczyzn. Rozkad grupy ze wzgldu na pe przedstawia rycina 1.
49% 51%
Kobiety
Mczyni
Rycina 1. Podzia grupy ze wzgldu na pe [%].
52 (49%) osoby byy w wieku 22 lat, a 54 (51%) miao 23 lata.

Wszyscy badani byli studentami poznaskich uczelni wyszych: Uniwersytetu
Przyrodniczego (UP), Uniwersytetu Medycznego (UM), Uniwersytetu Ekonomicz-
nego (UE), Akademii Wychowania Fizycznego (AWF), Politechniki Poznaskiej
(PP) oraz Uniwersytetu Adama Mickiewicza (UAM). Rycina 2. przedstawia podzia
grupy badawczej uwzgldniajcy uczelnie wysze, na ktrych studiowali badani.
[%] 100
90
80
70
60
50
40
30
21 20
20 15 16 15 13
10
0
UP UM UE AW PP UAM
F
[Uczelnia Wysza]
Rycina 2. Podzia grupy badawczej ze wzgldu na przynaleno do okrelonej uczelni

wyszej [%].

Badanie skadao si z dwch czci. Cz pierwsza miaa charakter an-

kiety, w ktrej badani podawali informacje dotyczce: nawykw ywieniowych,
BMI (ang. Body Mass Index), stosowania uywek, oglnego stanu zdrowia oraz
poziomu aktywnoci fizycznej.
Druga cz badania obejmowaa badanie kliniczne. Okrelano ustawie-
nie gowy, symetrie ustawienia poszczeglnych czci ciaa (obrcz barkowa,
obrcz miedniczna). Dokonywano oceny uksztatowania klatki piersiowej, sta-
ww kolanowych oraz stp. Wykonywano test kliniczny rwnowagi (z otwartymi
i z zamknitymi oczami) oraz test FMS (ang. Functional Movement Screen) [8,
9]. Test FMS skada si z siedmiu zada ruchowych, oceniajcych zakres ruchu
w stawach, koordynacj nerwowo-miniow oraz stabilno lokaln i funk-
cjonaln. Podczas wykonywania poszczeglnych testw okrelono najsabsze
ogniwa w acuchu kinematycznym badanych i oceniono jako wykonywanych
wzorcw ruchowych.
Poszczeglne wzorce ruchowe oceniane byy wedug czterostopniowej skali:
0 podczas wykonywania testu pojawi si bl
1 badany nie by w stanie wykona testu
2 badany wykona test z kompensacjami
3 badany wykona test prawidowo [8, 9].
Zadania ruchowe:
Gboki przysiad (ang. Deep squat) oceniajcy bilateraln, symetryczn
prac staww barkowych, biodrowych, kolanowych, skokowych oraz krgosu-
pa. Do prawidowego wykonania testu niezbdne byy: prawidowy zakres ruchu
zgicia grzbietowego w stawach skokowych, zgicia w stawach kolanowych
i biodrowych, wyprostu w piersiowym odcinku krgosupa, zgicia oraz odwo-
dzenia w stawach barkowych.
Test przeniesienia koczyny dolnej nad potkiem (ang. Hurdle step) oce-
niajcy stabilizacj boczn miednicy, tuowia i bioder. Aby dobrze wykona test,
badany musia mie prawidow stabilizacj stawu skokowego, kolanowego
i biodrowego oraz waciwy zakres ruchu wyprostu i zgicia w stawach biodro-
wych, zgicia w stawie kolanowym, zgicia grzbietowego w stawie skokowym
oraz prawidowy balans ciaa.
Przysiad w wykroku (ang. In-Line Lunge) oceniajcy mobilno i stabilno
stawu skokowego, kolanowego i biodrowego [8].
Ocena mobilnoci obrczy barkowej (ang. Shoulder Mobility), ktra wyma-
gaa od badanego prawidowego zakresu ruchu w obrbie obrczy barkowej,
na ktry skadaa si kombinacja ruchw odwodzenia z rotacj wewntrzn,
zgiciem i wyprostem oraz przywodzenia z rotacj zewntrzn.
Aktywne uniesienie wyprostowanej koczyny dolnej (ang. Active Straight
Leg Rise) oceniajce minie grupy kulszowo-goleniowej, aktywn prac mini
koczyny dolnej i miednicy oraz stabilno dolnej czci mini brzucha.
Zgicie ramion w podporze (ang. Trunk Stability Push-Up) badajce stabil-
no tuowia podczas symetrycznej pracy koczyn grnych.
Test stabilnoci rotacyjnej tuowia (ang. Rotary Stability) oceniajcy nerwo-
wo-miniow koordynacj tuowia. Test okrela wielopaszczyznow, asyme-

tryczn stabilizacj tuowia podczas asymetrycznych ruchw koczyn doln

i grn [9].
Wyniki
Analizujc wyniki BMI, u 19 (18%) osb stwierdzono nadwag, a u 7 (6,5%)
osb niedowag. Warto maksymalna BMI wynosia 30,1, a warto minimalna
16,4. rednia uzyskanych wynikw wyniosa 22,3 2,8.
Spord badanych, 32 (30%) osoby, w tym 21 (31%) kobiet i 11 (21%) m-
czyzn deklarowao stosowanie uywek codziennie (tyto, kawa, alkohol).
Na pytanie o pozycj, w ktrej badani spdzali wiksz cz dnia, 86 (81%)
osb wskazao na pozycj siedzc. 15 (14%) badanych wiksz cz czasu
spdzao w pozycji stojcej, za 5 (5%) osb pokonywao krtkie odlegoci
lub chodzio po maej powierzchni. W sposobie przemieszczania si domino-
wa transport publiczny. 49 (46%) osb korzystao wycznie z tego sposobu
transportu. Pieszo przemieszczay si 23 (22%) osoby, przy czym nie deklaro-
way korzystania z innych rodkw transportu. Wspczynnik korelacji Pearsona
pomidzy pozycj w jakiej badani spdzali wiksz cz dnia a aktywnoci
fizyczn wynis p = 0,6, co wiadczyo o silnej zalenoci.
Na pytanie o ilo posikw spoywanych w cigu dnia, 59 (56%) osb przy-
znao, e jadao wicej ni trzy razy dziennie. Rwno trzy posiki dziennie spoy-
wao 16 (15%) osb, 6 (6%) osb jadao raz lub dwa razy dziennie. Rn ilo
posikw w zalenoci od dnia spoywao 25 (24%) badanych.
Podczas badania klinicznego ocenie podlegao ustawienie gowy w stosun-
ku do tuowia, tabela I.
Tabela I. Ustawienie gowy [%]
Ustawienie gowy [%]
Gowa ustawiona prawidowo 24
Gowa wysunita w przd 64
Gowa wysunita w przd i pochylona w prawo 4
Gowa wysunita w przd i pochylona w lewo 5
Gowa pochylona w prawo 1
Gowa pochylona w lewo 2
Prawidowe ustawienie barkw wystpowao u 16 (15%) badanych. Usta-

wienie barkw przedstawia tabela II.

Tabela II. Ustawienie barkw [%]
Ustawienie barkw [%]
Barki ustawione prawidowo 15
Barki wysunite w przd 19

Barki wysunite w przd, lewy bark wyej 26
Barki wysunite w przd, prawy bark wyej 9
Prawy bark wyej 9
Lewy bark wyej 21
U 8 (8%) osb badanie mini brzucha wykazao osabienie minia proste-

go brzucha. Pozostaych 98 (92%) badanych wykonao test prawidowo.
Wynik testu na rwnowag u 26 (25%) badanych by nieprawidowy. Test
by przerywany tylko w drugiej prbie, ktra odbywaa si bez kontroli wzroku.
Pierwsz prb, z otwartymi oczami, wszyscy badani wykonali prawidowo.
W tecie FMS, 21 (20%) osb osigno od 19 do 21 punktw. Grupa ta
poruszaa si w prawidowych wzorcach motorycznych, a ryzyko wystpienia
urazu byo minimalne. 72 (68%) badanych uzyskao od 15 do 18 punktw i nie
poruszao si w prawidowym wzorcu ruchowym. Pojawiay si u nich kompen-
sacje i zaburzenia w obrbie symetrii ciaa. Ryzyko urazu przecieniowego
wzroso u nich o ok. 2535%. 13 (12%) osb uzyskao 14 punktw lub mniej, co
wiadczyo o bardzo duym ryzyku kontuzji, duych zaburzeniach symetrii ciaa
i kompensacjach.
rednia liczba punktw dla testu FMS wyniosa 171,8.
Rycina 3. przedstawia grup studentw, ktra osigna najlepsze wyniki.
Podzia ten uwzgldnia uczelni wysz, na ktrej studiowali.
[%] 100
90
80
70
60
50
41
40
30 23
19
20 14 14
10 6
0
UP UM UE AW PP UAM
[Uczelnia Wysza]F]
Rycina 3. Podzia studentw z najlepszymi wynikami w tecie FMS, uwzgldniajcy przy-

naleno do okrelonej uczelni wyszej [%].

Omwienie wynikw i dyskusja

Osignite wyniki dla BMI sugeruj, e problemy ywieniowe w badanej gru-
pie studentw nie byy znaczne. wiadczya o tym niewielka liczba osb
z niedowag i stosunkowo maa z nadwag. Wikszo nie miaa problemw
ze statusem ywieniowym i zachowywaa optymaln mas ciaa. Naley jednak
zwrci uwag, e wartoci nieprawidowe dotyczyy czciej przekroczenia
prawidowej masy ciaa ni za niskiej masy ciaa. Nasuwa to wniosek, e spoe-
czestwo polskie w przyszoci bdzie czciej zmagao si z problemami nad-
wagi ni niedowagi, co potwierdzaj badania przeprowadzone na grupie 3862
Polakw pomidzy 45. a 64. rokiem ycia. 30% z nich miao nadwag [10].
Stosunkowo spory problem stanowiy uywki, bo a 1/3 badanych stosowa-
a je regularnie. Interesujce jest rwnie to, e sigay po nie czciej studentki
ni studenci.
W grupie badawczej dominowa siedzcy tryb ycia. Wszyscy przebadani
studenci Politechniki Poznaskiej i Uniwersytetu Adama Mickiewicza wiksz
cz dnia spdzali siedzc. W badaniu nad przemieszczaniem si gwnym
rodkiem lokomocji okaza si transport publiczny. Badani do niechtnie ko-
rzystali z roweru czy chodzili pieszo. Dominowa zatem bierny sposb prze-
mieszczania si po miecie. Do tego naley doczy aktywno fizyczn, ktra
w badanej populacji bya na niskim poziomie. Tylko 19% osb deklarowao co-
dzienn aktywno fizyczn, tak jak zaleca to WHO, co oznacza, e u 81% ba-
danych poziom aktywnoci by niewystarczajcy [11, 12]. Wyniki te mona po-
rwna z wynikami bada na wrocawskiej Akademii Wychowania Fizycznego,
gdzie brak aktywnoci fizycznej dotyczy 22% studentw Wydziau Wychowania
Fizycznego i 23% studentw Wydziau Fizjoterapii [13]. Jest to wynik wyszy od
osignitego w niniejszym badaniu.
W badaniu klinicznym, oceniajcym postaw ciaa, u wikszoci wystpiy
zaburzenia w obrbie ustawienia gowy, najczciej objawiajce si wysuni-
ciem jej do przodu, osabieniem mini zginaczy odcinka szyjnego krgosupa
i napiciem grnej czci minia czworobocznego grzbietu oraz mini dwi-
gaczy opatek. Byo to zwizane z siedzcym trybem ycia oraz z ma aktyw-
noci fizyczn badanych studentw.
Osignite wyniki w tecie na rwnowag wskazay na siln korelacj po-
midzy rwnowag a kontrol wzrokow. Przeprowadzone badania na Akade-
mii Wychowania Fizycznego we Wrocawiu wykazay, e kobiety pomidzy 15.
a 22. rokiem ycia dobrze kontroluj postaw ciaa przy prbie z oczami otwar-
tymi i zamknitymi [14]. Badania na grupie poznaskich studentek potwierdziy
t tez dla prby z otwartymi oczami.
Badanie z wykorzystaniem testu FMS wykazao powane nieprawidowoci
u 12% przebadanych studentw, co pozwolio stwierdzi, e w badanej grupie
wiekowej wystpoway zaburzenia stabilnoci, koordynacji miniowo-nerwo-
wej i zakresu ruchu. Osignity wynik mona odnie do bada przeprowadzo-
nych u 209 osb, pomidzy 19. a 40. rokiem ycia, w ktrych wynik o wartoci
14 lub mniej osigno 31% badanych [15]. Nie mona dokona dokadnego
porwnania obu wynikw, gdy grupy badawcze znaczco rniy si zakre-

sem wiekowym, mona jednak przypuszcza jak wynik ten zmieni si wraz ze
starzeniem si grupy badawczej. Test FMS wykaza, e tylko 20% osb miao
satysfakcjonujcy wynik, co wiadczy o niskim poziomie motoryki podstawo-
wej w badanej grupie wiekowej. Najlepsze wyniki osignli badani z Akademii
Wychowania Fizycznego, ktrzy spord wszystkich stanowili najsprawniejsz
grup studentw. Najniszy wynik osignli studenci Politechniki Poznaskiej.
Najwiksz grup stanowili badani ze rodkowego przedziau punktowego, kt-
rzy pracowali w nieprawidowych wzorcach motorycznych, ale zaburzenia nie
byy jeszcze silnie zarysowane. Dalsze utrzymywanie si nieprawidowej po-
stawy ciaa i nieprawidowych nawykw ruchowych moe pogbi istniejce
zaburzenia.
Przeprowadzone badania pozwoliy okreli wystpujce wady i zaburze-
nia w obrbie postawy ciaa u modych, studiujcych osb. Pomimo mode-
go wieku, zaobserwowano u nich dysfunkcje w obrbie narzdu ruchu, ktre
w przyszoci, bez wprowadzenia zmian w stylu ich ycia, mog si pogbia
oraz prowadzi do innych powaniejszych schorze, np. dolegliwoci blowych
krgosupa oraz zmian zwyrodnieniowych.
Wnioski
Przeprowadzone badania wykazay wystpowanie istotnych zaburze w posta-
wie ciaa, dotyczcych gwnie nieprawidowego ustawienia gowy i obrczy
barkowej.
Poziom aktywnoci fizycznej oraz poziom motoryki podstawowej w badanej
grupie by niski.
Brak zmian w stylu ycia badanych moe w przyszoci wpyn na pogor-
szenie postawy ciaa.
Nawyki ywieniowe oraz poziom odywienia wrd badanych studentw
byy nieprawidowe.
Pimiennictwo
1. Wilczyski J. Korekcja wad postawy ciaa. Wydawnictwo Anthropos, Starachowice
2005.
2. Kasperczyk T. Wady postawy ciaa diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper,
Krakw 2001.
3. Davies G., Reilly JJ., Paton JY. Objective measurement of posture and posture tran-
sitions in the pre-school child. Physiol. Meas., 2012, 33, 11: 1913-1921.
4. Rakowski A. Krgosup w stresie. Jak usun bl i jego przyczyny. Gdaskie Wy-
dawnictwo Psychologiczne, Gdask 2008.
5. Owczarek S. Atlas wicze korekcyjnych. WSiP, Warszawa 1998.
6. Bugajska J., Zonierczyk-Zreda D., Jedryka-Gral A. The role of psychosocial work
factors in the development of musculoskeletal disorders in workers. Med. Pr., 2011,
62, 6, 653-658.
7. Razali SM., Khalib AQ. Pain symptoms in Malay patients with major depression.
Asian J Psychiatr., 2012, 5, 4, 297-302.

8. Cook G., Burton L., Hoogenboom B. Pre-participation screening: The use of funda-
mental movements as an assessment of function Part 1. N. Am. J. Sports Phys.
Ther., 2006, 1, 2, 62-72.
9. Cook G., Burton L., Hoogenboom B. Pre-participation screening: The use of funda-
mental movements as an assessment of function Part 2. N. Am. J. Sports Phys.
Ther., 2006, 1, 3, 132-139.
10. Romundstand P., Janszky I., Vatten L., Hkon Bjmgrd J., Langhammer A.,
Maczuk M., Zatoski WA. Cancer risk factors in Poland: the PONS Study. Ann.
Agric. Environ. Med., 2011, 18, 3, 251-254.
11. European Commission Sport http://ec.europa.eu/sport/documents/pa_guideline-
s_4th_consolidated_draft_pl.pdf, data wejcia: 13.11.2012
12. World Health Organization Regional Office for Europe http://www.euro.who.int/en/
what-we-do/health-topics/disease-prevention/physical-activity/facts-and-figures/
physical-activity-to-stay-healthy, data wejcia: 15.06.2012
13. Hawrylak A., Barczyk K., Giemza Cz., Wojtowicz D., Brodziski M. Uksztatowanie
krzywizn przednio-tylnych oraz ruchomo krgosupa studentw Akademii Wycho-
wania Fizycznego we Wrocawiu. Med. Sport., 2008, 24, 4, 240-246.
14. Mraz M., Nowacka U., Skrzek A., Mraz M., Dbic-Bk A., Sikorowska M. Stabilno
posturalna osb pci eskiej w wieku 822 w wietle bada posturograficznych.
Fizjoterapia, 2010, 18, 2, 35-43.
15. Schneiders AG., Davidsson A., Hrman E., Sullivan SJ. Functional movement screen
normative values in a young, active population. Int. J. Sports Phys. Ther., 2011, 6,
2, 75-8.
dr n. med. Edyta Kinel
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956 r. nr 135/147
61-545 Pozna
telefon/fax: (+48) 61 83 10 217/61 83 10 173
e-mail: ekinel@umed.poznan.pl

ANALIZA PORWNAWCZA POSTAWY CIAA TANCERZY
TACA TOWARZYSKIEGO I TACW KUBASKICH
THE COMPARATIVE ANALYSIS OF BODY POSTURE IN BALLROOM

AND CUBAN-STYLE DANCERS
Wioleta Ostiak1, Aleksandra Kaczmarek 2, Edyta Kinel3
1
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecicej
2
Centrum Pywania i Fitness, Pozna
3
Streszczenie
Cel. Analiza wpywu rodzaju trenowanego taca na przyjmowan nawykow postaw
ciaa w odniesieniu do tancerzy taca towarzyskiego oraz tacw kubaskich.
Materia i metody. Materia badawczy stanowia grupa 60 tancerzy trenujcych taniec
towarzyski (30 osb) oraz tace kubaskie (30 osb). U badanych przeprowadzono
badanie kliniczne obejmujce ocen wystpowania przykurczw miniowych, pomiar
wielkoci kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej oraz ocen wydolnoci mini postural-
nych testem Mathiasa.
Wyniki. Najczciej wystpujcym przykurczem by przykurcz minia czworogowego
uda prezentowao go 83% tancerzy tacw kubaskich i 57% tancerzy taca towarzy-
skiego. Skrcenie mini kulszowo-goleniowych wystpowao u ponad 50% tancerzy
kubaskich i 40% tancerzy towarzyskich.
U 22 badanych tancerzy taca towarzyskiego i 24 tancerzy tacw kubaskich wystpo-
waa spycona lordoza ldwiowa, dodatkowo u 16 tancerzy towarzyskich kifoza piersio-
wa bya spycona, podczas gdy u 16 tancerzy kubaskich pogbiona.
73% tancerzy taca towarzyskiego i 57% tancerzy tacw kubaskich miao prawidow
postaw ciaa.
Wnioski.
1. Przyjmowana w tacu postawa ma wpyw na sylwetk tancerzy. U tancerzy taca to-
warzyskiego wystpuje zmniejszenie fizjologicznych krzywizn krgosupa, natomiast
u tancerzy tacw kubaskich zwikszenie krzywizny piersiowej i zmniejszenie
ldwiowej.
2. Rodzaj trenowanego taca determinuje przyjmowanie prawidowej postawy ciaa.
3. Postawa przyjmowana w tacach ma wpyw na wystpowanie przykurczw mi-
ni koczyn dolnych, ktre zdecydowanie czciej i w wikszym stopniu wystpuj
u tancerzy tacw kubaskich. Najprawdopodobniej ma to zwizek ze specyfik
treningw i wiksz dbaoci o rozciganie wrd tancerzy tacw towarzyskich.
Abstract
Aim. Analysis of the impact of kind of trained dance on habitual posture for ballroom
dancers and Cuban dances.
Material and methods. The research material was a group of 60 dancers trained ball-
room dancing (30 people) and Cuban dances (30 people). In all patients a clinical ex-

Wioleta Ostiak, Aleksandra Kaczmarek, Edyta Kinel
amination consisted of an assessment of muscle contractures, measurement of thoracic

kyphosis and lumbar lordosis and an assessment of postural muscles endurance by
Mathias test.
Results. The quadriceps muscle contracture was the most common in 83% of Cuban
dancers and 57% of ballroom dancers presented it. Shortening of hamstrings occurred in
above 50% of Cuban dancers and 40% of ballroom dancers.
22 ballroom dancers and 24 Cuban dancers presented decreasing of lumbar lordosis,
additionally 16 ballroom dancers had thoracic kyphosis decreased, while 16 Cuban danc-
ers increased.
73% of ballroom dancers and 57% of Cuban dances dancers had proper posture.
Conclusions.
1. Dance posture affects the silhouette of dancers. Physiological curvatures of the spine
are reduced in ballroom dancers, while thoracic increased and lumbar curvature re-
duced in Cuban dancers.
2. The kind of trained dance determines proper body posture.
3. Body posture in dances impacts on the presence of contractures of the lower limbs,
which are definitely more and more common in Cuban dancers. It is likely caused by
specific training and more attention to stretching of ballroom dancers.
Wprowadzenie
Postawa czowieka jest przedmiotem licznych bada. Stanowi gwny aspekt
oceny klinicznej prowadzonej przez fizjoterapeutw, ortopedw i osteopatw.
Definiowana jest jako ukad ciaa w pozycji stojcej. Jednake pozycja stoj-
ca, a tym samym postawa moe by swobodna, habitualna, nawykowa oraz
baczna, czyli poprawiona przez napicie okrelonych grup miniowych [1, 2,
3]. Postawa habitualna jest indywidualn cech kadego czowieka i zaley nie
tylko od uksztatowania krgosupa i innych czci narzdu ruchu, tj. ustawie-
nia gowy, barkw, klatki piersiowej, miednicy oraz koczyn dolnych [3]. Istotne
s take czynniki genetyczne, wiek, pe, typ konstytucjonalny, rasa, warunki
rodowiskowe, oglny stan zdrowia, zmczenie, a nawet czynniki psychiczne
[4, 3]. Tryb ycia, podejmowan aktywno ruchow czy rodzaj uprawianego
sportu moemy zaliczy do warunkw rodowiskowych take wpywajcych na
uksztatowanie postawy badanego. Tym bardziej, jeeli dana dyscyplina spor-
towa nie jest uprawiana tylko sporadycznie, ale bardzo regularnie i od wielu
lat bdzie wpywaa na postaw ciaa. Tak te jest w przypadku analizowanej
przez nas grupy osb trenujcych taniec. Postawa ciaa jest niezwykle wa-
nym elementem w tacu, szczeglnie towarzyskim, gdzie cile doprecyzowane
uoenie poszczeglnych czci ciaa tworzy tzw. ram. Zupenie inaczej jest
w tacach kubaskich. Te dwa rne style taneczne, charakteryzuje odmienna
postawa ciaa.
Charakterystyka oraz postawa ciaa w tacach kubaskich

Do tacw kubaskich nale son, mambo, cha cha, ch kubaska, rumba ku-
baska oraz salsa w wielu wspczesnych odmianach (Salsa Classica, Puer-
torican Style, Los Angeles Style, New York Style, Miami Style, Salsa Cubana
Casino Style) [5].

Analiza porwnawcza postawy ciaa tancerzy taca towarzyskiego i tacw kubaskich
Tace kubaskie s tacami wykorzystywanymi gwnie do zabawy. Cha-

rakteryzuj si szybkim tempem, du energi oraz spontanicznoci. Partnerzy
mog sobie pozwoli na improwizacj i swobod w doborze figur. Taniec ten nie
ma sztywno ustalonych ram tancerze pracuj caym ciaem, jednak istotna
jest umiejtno izolacji poszczeglnych partii od siebie, co sprawia wraenie
niezalenego ruchu.
Tace kubaskie bazuj na naturalnoci ruchu. Sylwetka tancerzy powinna
by wyprostowana, ale rozluniona, tak jak podczas normalnego poruszania si.
Charakterystyczn cech jest wzmoona praca stp (tzw. footwork), ktra jest
elementem ozdobnym taca i czsto wiadczy o poziomie zaawansowania tan-
cerza oraz mikkie ruchy staww kolanowych, ktre przenoszone wyej efek-
townie wprawiaj w ruch miednic jej do obszerny ruch rwnie powinien
wypywa naturalnie.
Charakterystyka oraz postawa ciaa w tacach towarzyskich

Tace towarzyskie dzielimy na:
Tace standardowe: walc angielski, tango, walc wiedeski, fokstrot, quick-
step.
Tace latynoamerykaskie: cha cha ch turniejowa, samba, rumba tur-
niejowa, paso doble, jive.
Mimo e cha, cha cha i rumba maj swoje korzenie na Kubie, to w wersji
turniejowej rni si znacznie od tacw kubaskich, gwnie postaw przyj-
mowan w tacu.
Tace standardowe taczone s parami, blisko siebie (kontakt cia partnerw
od mostka od bioder), nigdy rozdzielnie. Umoliwia to tancerzowi prowadzenie
tancerki ciaem. Tace te oparte s na naturalnym chodzie. Nogi wykonuj okre-
lone ewolucje taneczne, a tuw i rce wykluczone s z dodatkowych ruchw.
W tacach latynoamerykaskich natomiast tancerz moe prowadzi tancer-
k ciaem, rkami, jedn rk lub zupenie bez kontaktu cielesnego. Tancerze
mog odrbnie wykonywa niektre figury lub kroki taneczne. Ponadto do tego
stylu wprowadzone s ruchy bioder, rk, odmienna akcja koczyn dolnych [6,
7, 8, 9, 10].
Podsumowujc warto zwrci uwag na kilka bardzo istotnych rnic w po-
stawie ciaa tancerzy w tacach kubaskich i tacu towarzyskim:
Taniec towarzyski:
praca na wyprostowanych, czsto przeprostowanych (zwaszcza w ta-
cach latynoamerykaskich) stawach kolanowych,
taniec najczciej w szczegowo okrelonym, sztywnym trzymaniu,
tzw. ramie,
ciaa partnerw s odchylone od siebie, zwaszcza w grnej czci tuo-
wia, co skutkuje przeprostem krgosupa

tace wysoce kontaktowe, najczciej taczone w bezporednim i bli-

skim kontakcie, tace przestrzenne i nieraz sprawiajce wraenie lek-
kich, jakby taczone byy nad parkietem.
Tace kubaskie:
praca na zrelaksowanych stawach kolanowych,
lune, swobodne trzymanie partnerw, brak ramy,
ciaa partnerw w swobodnej, wyprostowanej pozycji,
podczas niektrych figur, zwaszcza tzw. afro, wystpuje pochylenie
tuowia do przodu, zaokrglenie krgosupa i wysunicie barkw, tzw.
pozycja do ziemi,
tace duo bardziej osadzone w parkiecie, czsto taczone na mniej-
szej powierzchni z wikszym skupieniem na indywidualnej pracy/izolacji
ciaa tancerzy, czsto rwnie w oddaleniu od partnera,
charakterystyczne cechy to: footwork, czyli wzmoona praca stp, oraz
nudos cubanos (wzy kubaskie) wymagajce sprawnoci i dobrej ko-
ordynacji w obrbie koczyn grnych.
Cel pracy
Analiza wpywu rodzaju trenowanego taca na przyjmowan nawykow posta-
w ciaa tancerzy taca towarzyskiego oraz tacw kubaskich.
Materia i metody
Grupa badawcza skadaa si z 60 tancerzy, ktrych podzielono ze wzgl-
du na rodzaj trenowanego taca na tancerzy tacw towarzyskich (30 osb)
i tancerzy tacw kubaskich (30 osb). Badania kliniczne przeprowadzono
w Katedrze i Klinice Ortopedii i Traumatologii Dziecicej Ortopedyczno-Rehabi-
litacyjnego Szpitala Klinicznego im. W. Degi w Poznaniu.
Badanie kliniczne skadao si z 2 czci. Pierwsz stanowi kwestionariusz
ankiety, ktry dotyczy danych personalnych badanego, takich jak: wiek, waga,
wzrost, wykonywany zawd oraz zawiera pytania pomocne w ocenie aktywno-
ci tanecznej, stau oraz intensywnoci treningw, przebytych urazw i dolegli-
woci, ktre mogyby wpyn na przyjmowan obecnie postaw ciaa.
Drug cz stanowio badanie ortopedyczne, skadajce si z testw or-
topedycznych oceniajcych dugo i elastyczno mini piersiowych wik-
szych, biodrowo-ldwiowych, trjgowych ydki, kulszowo-goleniowych, czwo-
rogowych i napraczy powizi szerokiej uda. Dodatkowo przeprowadzono test
Mathiasa oceniajcy wydolno mini posturalnych [11] oraz zmierzono wiel-
ko kta kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej za pomoc inklinometru.
Testy interpretowano w odniesieniu do norm podawanych przez wspcze-
sn literatur.

Wyniki
Charakterystyk grupy badawczej pod ktem wieku, stau tanecznego, iloci
dni oraz liczby godzin treningowych w tygodniu przedstawiaj tabele I i II.
Tabela I. Zestawienie cech charakteryzujcych tancerzy taca towarzyskiego
cecha rednia minimum maksimum mediana

Wiek 22,36 15 50 21
Sta taneczny 9,26 1,5 30 7,5
Ilo dni treningowych
4,43 2 7 4
w tygodniu
Liczba godzin treningowych
12,41 4 30 12
w tygodniu
Tabela II. Zestawienie cech charakteryzujcych tancerzy tacw kubaskich
cecha rednia minimum maksimum mediana

Wiek 27,2 21 37 26
Sta taneczny 3,63 1 8 3,5
Ilo dni treningowych
4,13 1 7 4
w tygodniu
Liczba godzin treningowych
9,76 3 24 7
w tygodniu
Ocen przykurczu mini piersiowych wikszych dokonano na podstawie testu

uniesienia koczyn grnych ponad gow (zgicie w stawach ramiennych) w pozy-
cji lecej ze zniesion lordoz ldwiow. Dodatkowo zbadano zakres wyprostu
w stawach ramiennych w celu oceny ewentualnej nadmiernej dugoci mini.
Analizujc wyniki tego testu, stwierdza si niewielki odsetek osb z ogra-
niczonym ruchem zgicia i wyprostu w tym stawie. Zdecydowanie wicej ba-
danych wykazuje powikszony zakres ruchu zarwno w kierunku wyprostu, jak
i zgicia (Tabela III).
Tabela III. Czsto wystpowania przykurczw oraz nadmiernej dugoci mini piersio-
wych wikszych (TK tancerze tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich,
PKG prawa koczyna grna, LKG lewa koczyna grna)
TT TK
PKG LKG PKG LKG
n % n % n % n %
Ograniczone zgicie 6 20 6 20 5 16,67 8 26,67
Ograniczony wyprost 0 0 0 0 2 6,67 0 0
Nadmierne zgicie 17 56,67 11 36,67 18 60 17 56,67
Nadmierny wyprost 12 40 13 43,33 12 40 7 23,33

Wystpowanie przykurczw w obrbie mini koczyn dolnych oceniono

testami: Duncan-Ely (m. czworogowy uda), Obera (m. napracz powizi sze-
rokiej uda), Thomasa (m. biodrowo-ldwiowy), kta podkolanowego (mm. kul-
szowo-goleniowe) i Silverskiolda (m. trjgowy ydki).
Uwag zwraca dua czsto wystpowania przykurczw w grupie tance-
rzy tacw kubaskich, szczeglnie w obrbie mini prostych uda oraz mi-
ni kulszowo-goleniowych (Tabela IV), co potwierdzaj rwnie wartoci kta
podkolanowego (Tabela V). W obrbie pozostaych badanych mini obie grupy
prezentuj podobn czsto wystpowania skrcenia.
Tabela IV. Czsto wystpowania przykurczw mini koczyn dolnych (TK tancerze
tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich, P prawy, L lewy).
TT TK
przykurcz przykurcz
n % n %
mm. proste uda

17 56,67 25 83,33
(test Duncan-Ely)
mm. napracze
powizi szerokiej 13 43,33 17 56,67
uda (test Obera)
minie kulszowo-
-goleniowe P 12 40 15 50
(kt podkolanowy)
minie kulszowo-
-goleniowe L 9 30 17 56,67
(kt podkolanowy)
mm. biodrowo-
-ldwiowe 1 3,33 1 3,33
(test Thomasa)
Tabela V. Ocena kta podkolanowego (TK tancerze tacw kubaskich, TT tancerze

tacw towarzyskich, P prawy, L lewy)
redni zakres kta redni zakres kta NORMA
podkolanowego TT podkolanowego TK
[] [] []
Kt podkolanowy P 11 (zakres: 040) 17 (zakres: 040) 015
Kt podkolanowy L 11,5 (zakres: 040) 18,83 (zakres: 040) 015
Ze wzgldu na fakt stosowania przez tancerki taca towarzyskiego oraz nie-

ktre tancerki tacw kubaskich obuwia na obcasie, a take przyjmowanie
postawy na ugitych stawach kolanowych przez tancerzy kubaskich, ocenie
poddano rwnie dugo minia trjgowego ydki. rednie wartoci zakresw

ruchu zgicia grzbietowego przy wyprostowanym oraz zgitym stawie kolano-

wym przedstawia tabela VI.
Tabela VI. rednie wartoci zakresu ruchu zgicia grzbietowego w stawie skokowym
(TK tancerze tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich)
NORMA TK TT
[] PKD [] LKD [] PKD [] LKD []
staw kolanowy
30 12,1 18,56 11,6 10,33
w wyprocie
staw kolanowy
25 9,83 19,33 16,16 18,6
w zgiciu
Wszyscy tancerze prezentowali skrcenie mini trjgowych ydki. Uyty

w badaniu test Silverskiolda rnicuje wystpowanie skrcenia w miniu brzu-
chatym i miniu paszczkowatym. Uzyskane wyniki przedstawia tabela VII.
Tabela VII. Czsto wystpowania przykurczu m. brzuchatego i m. paszczkowatego

(TK tancerze tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich, PKD prawa
koczyna dolna, LKD lewa koczyna dolna)
TT TK
PKD LKD PKD LKD
m. brzuchaty 20 26 23 26
m. paszczkowaty 10 4 7 4
W obu badanych grupach test Silverskiolda wykaza przewag wystpowa-

nia skrcenia minia brzuchatego ydki w stosunku do minia paszczkowa-
tego.
Wielko ktow kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej oceniono za pomoc
inklinometru. Analizujc otrzymane wyniki pod ktem czstoci wystpowania
prawidowych, zmniejszonych i zwikszonych krzywizn krgosupa, mona za-
uway, e wikszo badanych w obu grupach prezentuje zmniejszon lordoz
ldwiow. Zmniejszenie kifozy piersiowej obserwuje si u ponad poowy tan-
cerzy taca towarzyskiego, w przeciwiestwie do grupy tancerzy tacw kuba-
skich, u ktrych ponad poowa wykazaa zwikszenie tej krzywizny (Ryciny 1 i 2).

Odc. Th Odc. L
25
22
I
20
L
16
O
15

O 10 7 7 7
S

5
B
1
0
norma poniej normy pow yej normy
Rycina 1. Krzywizny krgosupa u tancerzy taca towarzyskiego.
24 Odc. Th Odc. L
25
20
L 16
I O
15
C S
10
Z
B B 10
5
A 4
5
1
0
norma poniej normy pow yej normy
Rycina 2. Krzywizny krgosupa u tancerzy tacw kubaskich.
W tabeli VIII przedstawiono rednie wartoci ktw krzywizn krgosupa

otrzymane w obu grupach tancerzy w odniesieniu do norm populacyjnych [14].
Tabela VIII. Zestawienie rednich wartoci ktowych krzywizn krgosupa (TK tancerze
tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich)
Norma [] TK TT
Kifozy Th [] 2833 33,23 25,06
Lordoza L [] 3340 25,1 24,76

Wykorzystany do oceny globalnej postawy ciaa oraz wydolnoci mini

posturalnych subiektywny test oceny Mathiasa pozwoli oceni czsto wy-
stpowania rnych typw postawy wrd badanych tancerzy. Warto zwrci
uwag, e a 73% badanych tancerzy taca towarzyskiego prezentowao po-
staw fizjologiczn, podczas gdy w grupie tancerzy tacw kubaskich postawa
prawidowa dotyczya tylko 57%. W tej grupie zauway mona wystpienie
u 13% badanych postawy zgarbionej (czyli osabienia postawy drugiego stopnia
wg Mathiasa), czego nie obserwujemy w grupie tancerzy taca towarzyskiego.
Postaw osabion prezentuje podobny odsetek badanych tancerzy w obu gru-
pach (Ryciny 3 i 4).
Postawa
osabiona
27%
Postawa
fizjologiczna
73%
Postawa fizjologiczna Postawa osabiona
Rycina 3. Typ postawy wg Mathiasa w grupie tancerze taca towarzyskiego.
Postawa
zgarbiona
13%
Postawa Postawa
osabiona fizjologiczna
30% 57%
Postawa fizjologiczna Postawa osabiona Postawa zgarbiona
Rycina 4. Typ postawy wg Mathiasa w grupie tancerzy tacw kubaskich.

Wnioski
1. Przyjmowana w tacu postawa ma wpyw na sylwetk tancerzy. U tancerzy
taca towarzyskiego wystpuje zmniejszenie fizjologicznych krzywizn
krgosupa (nadmiernie wyprostowana postawa tworzca tzw. ram
w tacu), natomiast u tancerzy tacw kubaskich zwikszenie krzy-
wizny piersiowej i zmniejszenie ldwiowej.
2. Rodzaj trenowanego taca determinuje przyjmowanie prawidowej ha-
bitualnej postawy ciaa. W grupie tancerzy taca towarzyskiego posta-
wa taka wystpuje zdecydowanie czciej ni w grupie tancerzy tacw
kubaskich.
3. Postawa przyjmowana w tacach ma wpyw na wystpowanie przykur-
czw mini koczyn dolnych, ktre zdecydowanie czciej i w wikszym
stopniu s stwierdzane u tancerzy tacw kubaskich. Najprawdopo-
dobniej ma to take zwizek ze specyfik treningw i wiksz dbaoci
o rozciganie wrd tancerzy tacw towarzyskich.
Omwienie
W odniesieniu do tancerzy literatura krajowa i zagraniczna skupia si przede
wszystkim na kontuzjach zwizanych z aktywnoci taneczn. Nie istniej do-
niesienia dotyczce caociowej analizy postawy ciaa w tej grupie sportowcw,
a tym bardziej porwnania wpywu rnych form tanecznych na uksztatowanie
sylwetki tancerzy, dlatego te niniejsze opracowanie ma nowatorski charakter.
Kada forma taca, jeli rozpatrywana jest w aspekcie szerszym ni tylko
jako rozrywka, wymaga od taczcych zaangaowania w treningi. Aby mc pra-
widowo odda charakter danego taca, naley w pewien sposb dostosowa
swoje ciao do jego wymogw. Taniec jako ruch fizyczny jest bardzo potnym
stymulatorem rozwoju somatycznego, wpywajc na rozwj koca, uelastycz-
niajc wizada i torebki stawowe, wzmacniajc minie. Poprzez wiczenia po-
stawy tanecznej wyrabia si nawyk prawidowej postawy ciaa [10]. Jednake
nie kady taniec ma w swoim zaoeniu przyjmowanie fizjologicznej postawy
swobodnej.
Taniec towarzyski, postrzegany jako taniec elegancki, dostojny, perfekcyj-
ny i dobrze dopracowany, charakteryzuje si postaw taneczn elongacyjn,
ktra z zaoenia zapobiega wadom postawy ciaa w obrbie krgosupa, ale
take poprzez wcignity brzuch i napite poladki utrzymuj miednic
w prawidowej pozycji, zmniejszajc lordoz ldwiow. Jednake forma ta
wpywa korzystnie na postaw ciaa tylko wtedy, kiedy jest to aktywno rekre-
acyjna. Uprawiany jako sportowy taniec turniejowy, przez wiele lat, przyczynia
si do powstania wielu wad i dolegliwoci z nimi zwizanych [12]. Tace stan-
dardowe wymagaj od partnerek przyjcia nadmiernie wyprostowanej postawy,
z odchyleniem gowy w lew stron oraz bardzo mocnej pracy koczyn dolnych.
Dodatkowym aspektem dziaajcym niekorzystnie na postaw jest konieczno
stosowania obuwia na obcasie, ktre w konsekwencji moe przyczyni si do
pogbiania krzywizny ldwiowej. Natomiast widoczn cech w tacach laty-

noamerykaskich s tzw. przeprosty, zwaszcza w stawach kolanowych z za-

oenia podnosz one warto estetyczn taca, ale wymagaj wyszego ni
przecitnie stopnia rozcignicia mini [13].
Tace kubaskie w swym zaoeniu wymagaj postawy takiej, jak przyj-
mujemy w yciu codziennym, tj. naturalnie wyprostowanej. Ze wzgldu jednak
na brak ramy tak wanej w tacu towarzyskim wielu tancerzy zapomina
o utrzymaniu takiej sylwetki, co skutkuje przybieraniem pochylonej postawy cia-
a, protrakcj barkw, nadmiernie ugitymi stawami kolanowymi. Dugotrwae
przybieranie takiej postawy, zwaszcza przy duej intensywnoci taca, daje
wraenie postawy zgarbionej co znalazo odzwierciedlenie w wynikach testu
Mathiasa i badaniu wielkoci kifozy piersiowej.
Kolejnym aspektem, mogcym pogbia nieprawidowoci, jest brak zasto-
sowania odpowiedniego treningu, zakadajcego rozgrzewk przed oraz stret-
ching miniowy po treningu. Te niezwykle wane aspekty przygotowania ciaa
do wysiku zapobiegaj kontuzjom oraz przeciwdziaaj powstawaniu przykur-
czw miniowych. Z ankiety przeprowadzonej wrd badanych tancerzy wy-
nika, i zdecydowanie wiksz wag do rozgrzewki i rozcigania przykadaj
tancerze taca towarzyskiego. Ma to niewtpliwie zwizek z profesjonalnym
podejciem instruktorw taca oraz ze specjalistycznym charakterem turniejw
tanecznych. Tace kubaskie natomiast maj charakter bardziej rekreacyjny
i klubowy, co powoduje, e tancerzom nie stawia si tak wysokich wymaga co
do ich kondycji, jak w tacu towarzyskim.
Wyrany wpyw rodzaju trenowanego taca dostrzeono analizujc krzy-
wizny krgosupa. Uzyskane wyniki porwnano z normami populacyjnymi wy-
znaczonymi przez Lewandowskiego [14], ktry okreli je dla kadego wieku
z podziaem na pe. U tancerzy tacw kubaskich spodziewano si pog-
bienia kifozy piersiowej i zmniejszenia lordozy ldwiowej ze wzgldu na przyj-
mowanie pochylonej sylwetki. Ta hipoteza zostaa potwierdzona. Natomiast
w grupie tancerzy taca towarzyskiego potwierdzono spodziewane zmniejsze-
nie fizjologicznej kifozy piersiowej majce zwizek z czstym przyjmowaniem
nadmiernie wyprostowanej postawy ciaa podczas taca. Lordoza ldwiowa,
podobnie jak u tancerzy tacw kubaskich, wykazaa spycenie. Pelc i Filar
[12] w swoich badaniach nie potwierdziy tej obserwacji. Stwierdziy one znacz-
ne pogbienie lordozy ldwiowej w grupie tancerek oraz prawidow lordoz
w grupie tancerzy taca towarzyskiego z wysokimi klasami tanecznymi.
Nie naley jednak postrzega taca jako czynnik, ktry niekorzystnie od-
dziauje na ukad ruchu. Kada forma ruchowa, zwaszcza uprawiana czsto
i regularnie, bdzie miaa wpyw na organizm ludzki. wiadomo odpowied-
niego przygotowania ciaa do wysiku oraz dbaoci o nie midzy treningami
sprawi, e kada forma aktywnoci, w tym taniec, bd miay pozytywny wpyw
na nasze zdrowie [15].

Pimiennictwo
1. liwa W., Chromik K. Wady postawy ciaa i ich ocena. Legnica, 2005.
2. Dega W., Senger A. (red.) Ortopedia i Rehabilitacja. Warszawa, 1996.
3. Szulc A., Marciniak W. Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja, 2, 2003.
4. Zeyland-Malawka E. O kryteriach oceny postawy ciaa, W: Postawa ciaa czowieka
i metody jej oceny (red.) J. liyski, Katowice 1992, s. 43-52.
5. Balbuena Gutirrez B. Casino and Salsa in Cuba. Tumaczenie na j. angielski: Ana
Portela wyd. JOS MART, 2007.
6. Rey J, Turska I. Taniec jego rozwj i formy. Warszawa, 1958.
7. Turska I. Krtki zarys historii taca i baletu. Krakw, 1962.
8. Wieczysty M. Taczy kady moe. Krakw, 1974.
9. Rosiak R. Rozwj sportowego taca towarzyskiego w Trjmiecie w latach 1985
1998. Gdask, 1998.
10. Kumiska O. Taniec w teorii i praktyce, Pozna 2002.
11. Buckup K. Testy kliniczne w badaniu koci, staww i mini. Warszawa, 2004.
12. Pelc Z., Filar K. Wartoci zdrowotno-estetyczne uprawiania tacw towarzyskich
a obcienie krgosupa ldwiowego. Ann. Univ. Mariae Curie-Skodowska, 2005,
60, 16, 4, 279-282.
13. Pelc Z., Filar K. Ocena postawy ciaa u tancerzy uprawiajcych taniec towarzyski. W:
Hotelarstwo, gastronomia, turystyka i rekreacja w procesie integracji europejskiej.
Pozna, 2004.
14. Lewandowski J. Ksztatowanie si krzywizn fizjologicznych i zakresw ruchomoci
odcinkowej czowieka w wieku 325 lat w obrazie elektrogoniometrycznym. Pozna,
2006.
15. Poznaska A. Zdrowotne aspekty taca. Ann. Univ. Mariae Curie-Skodowska, 2005,
60, 16, 4. 406-409.
dr n. med. Wioleta Ostiak
Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecicej UM w Poznaniu
ORSK nr 4
ul. 28 Czerwca 1956 roku nr 135/147
61-545 Pozna
telefon/fax: 61 83 10 360
e-mail: Wioleta.ostiak@interia.pl

ZASTOSOWANIE STRETCHINGU I JEGO FORM U TANCERZY
THE USE OF STRETCHING AND ITS FORMS IN DANCERS
Sebastian Nonn-Wasztan1, Magorzata Wjcik2
1
Koo Studenckie Physis, Wysza Szkoa Pedagogiki i Administracji w Poznaniu
2
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Pile, Instytut Ochrony Zdrowia
Streszczenie
Stretching jest to forma aktywnoci fizycznej, polegajca na stopniowym, dokadnym
i precyzyjnym napinaniu mini, po ktrym nastpuje rozlunienie i rozcignicie wi-
czonego minia. wiczenia stretchingowe powinny by wykonywane przez tancerzy
w kadej sesji treningowej.
Autorzy przedstawiaj moliwoci stosowania stretchingu i jego form u tancerzy. Dzi-
ki duej grupie technik, tancerze mog dowolnie dobiera wiczenia zarwno w celu
wywiczenia sprawnoci oglnorozwojowej, jak i specjalistycznego treningu okrelonej
grupy mini. Systematyczne wykonywanie wicze strechingu pozwala na zwikszenie
wytrzymaoci aparatu wizadowo-miniowego.
Uelastycznienie mini wpywa korzystnie na prac pompy miniowej, ktra wspomaga
regulacj oddechowo-kreniow i prawidow fizjologi organizmu. Takie postpowa-
nie zapewnia tancerzowi lepsz ochron staww przed zniszczeniem i spowolni proces
niekorzystnego obciania aparatu ruchu wysikiem zwizanym z du iloci godzin
treningowych oraz nadmiern eksploatacj mini w trakcie taca.
Sowa kluczowe: stretching, relaksacja mini, fizjologia stretchingu.
Abstract
Stretching is a form of physical activity involving a gradual, precise and acurate stretching
of a muscle, after which relaxation and extension of the muscle occurs. Stretching exer-
cises should be performed by dancers during every training session.
The authors present possible uses of stretching and its forms in dancers. Due to a large
variety of techniques, dancers can freely choose exercises to support their general physi-
cal abilty or to train a specific group of muscles. Systematic stretching exercises increase
the durability of the muscle-ligament system.
Making a muscle more flexible improves the performance of muscle pump and thus sup-
ports vascular and respiratory regulation along with normal physiology of the body. All
this ensures that the dancers have a better protection for their joints against degeneration
and slows down to process of harmful loading of the motor system resulting from long
training and the overuse of muscles during dancing.
Key words: stretching, muscle relaxation, the physiology of stretching.

Sebastian Nonn-Wasztan, Magorzata Wjcik
Wstp
Stretching to system wicze opartych o skurcz izometryczny mini, po ktrym
nastpuje rozlunienie, a w dalszej kolejnoci rozcignicie wiczonego mi-
nia lub te grupy mini. Jest to obszerna grupa metod wykorzystywanych
przez sportowcw, tancerzy oraz osoby aktywne fizycznie. Dziki uniwersalnym
waciwociom wicze stretchingowych mog oni poprawi swoje wyniki spor-
towe, a take znacznie lepiej przygotowa si do stawianych przed nimi wyma-
ga, zwizanych z uprawian aktywnoci fizyczn. Stretching i jego elementy
s bardzo popularne w klubach fitness. Z caej grupy proponowanych wicze
najczciej wybiera si te, ktrych zadaniem jest harmonijny rozwj caego
ciaa, rozwijanie muskulatury i uksztatowanie oglnej sprawnoci organizmu.
Stretching jest jednym z podstawowych elementw zorganizowanych zaj
ruchowych. Jego elementy odnajdziemy w Pilates, Joga, Reha-fitenss, Watsu
[1]. Jeeli elementy stretchu nie wystpuj bezporednio w samej metodzie, to
s one stosowane jako forma rozgrzewki przed zajciami bd te jako forma
wicze relaksacyjnych po intensywnym aerobiku [2]. Elementy stretchu wy-
korzystywane s w nowoczesnych formach rehabilitacji i odnowie biologicznej.
Stretching jest polecany ludziom aktywnym, ktrzy poprzez stretch ogranicza-
j kontuzjogenno i zmniejszaj niekorzystny wpyw przecienia organizmu
ronego rodzaju aktywnoci, zarwno sportow jak i rekreacyjn [3]. Rwnie
osoby, ktre maj ograniczone moliwoci ruchowe ze wzgldu na charakter
pracy powinny by zaznajomione z podstawowymi technikami wicze stret-
chingowych w celu ograniczenia niekorzystnego wpywu braku ruchu, np. pra-
cownicy biurowi.
Tancerze na etapie edukacji maj za zadanie zharmonizowa ciao, ponie-
wa jest to ich narzdzie pracy. Program nauki zawiera szereg zaj wiczcych
ich koordynacj, szybko, zwinno, si i wytrzymao. Stosowanie tylko wi-
cze siowych i wytrzymaociowych powoduje przykurcze i zmniejszenie ela-
stycznoci mini, co wie si z ryzykiem urazu [4].
Po intensywnym wykonaniu wicze siowych, np. bodybuilder zakres ruchu
mini zmniejszy si o 513%, wystarczy jednak 90-minutowy seans wicze stret-
chingowych w celu przywrcenia utraconej sprysto trenowanych mini [5].
U tancerzy najczciej wystpuj urazy wynikajce z przecienia mini
koczyny dolnej. Wyrniamy urazy ostre, ktre s wynikiem nieprawidowego
ruchu, le przeprowadzonej rozgrzewki wstpnej, nieodpowiednio dobranymi
wiczeniami, co doprowadza do nadmiernych obcie stawu. Zdarzaj si one
znacznie czciej ni drugi rodzaj urazw tzw. urazy przewlekle, wynikajce ze
zmczenia i przecienia aparatu ruchu, najczciej zdarzaj si one zawodo-
wym tancerzom i s wynikiem kumulujcych si przez dugi okres czasu tzw.
mikrourazw [6]. Tancerz baletowy ma przecienie mini obrczy biodrowej.
Przecieniom najczciej ulegaj minie:
misie poladkowy redni,
misie poladkowy wielki,
misie napinacz powizi szerokiej,
minie przywodzicieli uda.

Zastosowanie stretchingu i jego form u tancerzy
Czste urazy obejmuj rwnie staw kolanowy, dochodzi do zerwania wi-

zada pobocznego i przyrodkowego kolana oraz mikrourazw wizade krzy-
owych [6]. Tancerz powinien dba o stopy, ktre s narzdziem jego pracy.
Przecienia mini strzakowych powoduj skrcenie i naderwanie wizade
kostno-pitowych. Gwn przyczyn zapalenia cigna Achillesa jest dysfunk-
cja minia trjgowego ydki, podobnie jak uszkodzony przyczep mini krt-
kich zginaczy palcw, moe wywoa zapalenie cigna Achillesa [7].
Aby zminimalizowa proces znieksztacenia stp tancerzy oraz instrukto-
rw fitness, naley wprowadzi wiczenia wzmacniajce stopy, a do tego celu
idealny jest stretching. Nadmiernie napite minie tancerzy doprowadzaj do
niewydolnych naczy ttniczych oraz niewydolnych naczy ylnych [7].
Dla porwnania, tancerze nowoczesnych form taca, takich jak: hip-hop, break-
dance, instruktorzy fitness, aerobiku, najczciej ulegaj nastpujcym kontuzjom:
nacignicie tylnej grupy uda, wynikajce z zaburzenia rwnowagi po-
midzy miniami zginaczami a prostownikami uda,
nacignicie cigien w obrbie stawu kolanowego, sabe minie uda
i ydek; szczeglnie istotne jest wzmacnianie mini uda oraz mini ydki,
zapalenie cigna Achillesa i ostroga pitowa, zesp blowy przedniej
i bocznej czci goleni zaburza rwnowag pomidzy miniami pisz-
czelowymi i brzuchatym ydki,
skrcenie stawu skokowo-goleniowego, wzmacnianie stabilizatorw
stawu mini i wizade,
skrcenie stawu kolanowego [6].
Kontuzje czsto wystpuj u tancerzy i ludzi aktywnych, dla ktrych ruch
jest bardzo istotnym elementem ycia. Wane jest odpowiednie dbanie o aparat
wizadowo-miniowy, jak rwnie waciwe ukrwienie mini koczyny dolnej,
dziki czemu nie dochodzi do obrzkw oraz zastojw ylnych [7].
Pozytywny wpyw stretchingu i jego form na organizm czowieka

Stretching i jego pozytywne aspekty w pracy tancerzy i instruktorw rnych
form tanecznych wpywaj na:
zwikszanie, uelastycznienie i rozcigliwo wkien kolagenowych oraz
niedopuszczanie do ich sklejenia,
zapobieganie przykurczom mini tonicznych, co przeciwdziaa ograni-
czeniu zakresu ruchw w stawie,
zapobieganie osabieniom i zanikowi mini fazowych, co ogranicza wy-
stpowanie dysbalansu miniowego,
zwikszenie zakresu ruchu i poprawiaj ogln sprawno fizyczn or-
ganizmu,
pomaganie w osiganiu lepszych wynikw w sporcie,
poprawianie trofiki, co zapobiega infekcjom skrnym [7].
wiczenia stretchingowe wpywaj nie tylko na ukad ruch, ale take wspo-
magaj ukad oddechowy. Waciwe wykonywanie wicze stretchu wie si
z prawidowym sposobem oddychania [3]. Oddech powinien by spokojny,

wdech przez nos, a wydech ustami. Kolejnym czynnikiem dobrego dziaania na

system oddechowy stretchu jest moliwo rozcigania mini oddechowych
pomocniczych, ktre s niezmiernie istotne dla waciwego procesu oddycha-
nia, midzy innymi minia piersiowego wikszego.
Innym aspektem pozytywnego dziaania stretchingu jest pogbienie gibko-
ci przez rozcignicie mini wpywajcych na prawidowe ustawienie miednicy.
Istotne jest wzmocnienie mini krgosupa i bioder, lecz nie naley doprowadzi
do przerostu mini biodrowo-ldwiowych w stosunku do mini przedniej ciany
brzucha. Powoduje to zaburzenia statyki wynikajce ze zego ustawienia miedni-
cy i szeregw wynikajcych z tego powodu wad postawy. Poleca si zwikszenie
gibkoci mini gbokich grzbietu, prostownikw bioder (minie poladkowe i go-
leniowo-kulszowe) oraz mini biodrowo-ldwiowych przy jednoczesnym wzmac-
nianiu mini przedniej ciany brzucha [8].
Stretching porednio wpywa na redukcj tkanki tuszczowej, gdy dugie
elastyczne minie s bardziej poczone z tkank tuszczow, przez co mog
j skuteczniej redukowa [8]. Lepiej ukrwione minie mog znacznie wicej
pobiera niezbdnych substancji odywczych pochodzcych z procesu trawie-
nia, usuwa z organizmu toksyny i utrzyma swoj struktur w dobrej kondycji,
co przekada si bezporednio na ogln wydolno organizmu. Stretch spra-
wia, e czujemy si modziej, problemy zdrowotne ludzi 8090-letnich w krajach
o duej profilaktyce zdrowotnej, Stany Zjednoczone, Niemcy, Szwecja, s odpo-
wiednikiem problemw ludzi 5060-letnich w Polsce [9].
wiczenia stretchingowe wpywaj na zachowanie waciwej postawy, po-
niewa w trakcie ich wykonywania gowa zawsze powinna by przedueniem
tuowia, dlatego ksztatuj one nawyk poprawnego trzymania si. Najczciej
w stretchingu stosuje si pozycje izolowane, tj. siady, klki, leenie w rnych
ich odmianach. Zasad stosowania pozycji izolowanych jest wyczenie i nie-
obcianie staww, ktre nie bior udziau w wiczeniu [10].
Istotne w wykonywaniu stretchingu jest pynne przechodzenie pomidzy
poszczeglnymi pozycjami. Poleca si przechodzenie od pozycji cakowitego
wyprostowania w pozycji stojcej przez pozycje wysokie a do niskich. Na przy-
kad, zaczynamy wiczenia od pozycji stania w miejscu poprzez klki, siady do
leenia. Takie uoenie sesji treningowej zapewni komfort wiczcym, zapobie-
gnie nadmiernemu zmczeniu i pozwoli na zachowanie ekonomiki wysiku fi-
zycznego, wykluczajc chaotyczne i przypadkowe pozycje. W treningu stretchu
wane jest przestrzeganie ustalonych zasad, aby zapobiega niekorzystnemu
wpywowi le dobranych i wykonywanych wicze stretchingowych [10].
Korzyci, jakie wynikaj z regularnego uprawiania stretchingu to:
poprawiona kondycja fizyczna,
poprawiona zdolno nauczenia si i wykonywania skoordynowanych
ruchw ciaa,
zwikszony relaks umysowy i fizyczny,
poprawiony rozwj wiadomoci ciaa,
zredukowane ryzyko uszkodzenia pocze, mini i cigien,
zmniejszona miniowa bolesno,

zmniejszone miniowe napicie,

prawidowe wytwarzanie mazi stawowej [9].
Niewaciwie wykonywanie wicze stretchingowych moe by niekorzyst-
ne dla organizmu. Bdy, zwykle popeniane to: brak waciwej rozgrzewki, kie-
dy organizm nie jest dostatecznie przygotowany do wysiku, zbyt dua ilo
powtarzanego wiczenia, niewaciwa technika wykonywania wiczenia i brak
systematycznego wykonywania stretchu. Przeciwdziaajc niekorzystnym skut-
kom zego wykonywania stretchingu, okrelono podstawowe zasady prowadze-
nia wicze. Zasady te maj na celu stopniowe obcianie struktur zbudowanych
z wkien kolagenowych, systematyczne powtarzanie wicze stretchingowych [5].
Metodyka stretchingu
Zasady oglne prowadzenia stretchingu:
wiczenia poprzedzamy wstpn rozgrzewk,
rozgrzewka waciwa okrelonej partii mini, ktre bd rozcigane,
stretching waciwy obejmujcy statyczne napinanie mini przez okoo
1030 sekund, rozluniamy przez 5 sekund, ponownie rozcign przez
kolejne 1030 sekund,
wiczenia wykonujemy wolno, bez zryww i gwatownych szarpni,
nie pogbiamy raz przyjtej pozycji (efekt sprynowania), oddychamy
prawidowo,
wiczenia powtarzamy od 25 razy, wiczymy systematycznie,
po zakoczeniu wicze danej grupy miniowej rozcigamy take mi-
nie dziaajce antagonistycznie [5].
Biorc pod uwag powysze zaoenia w planowaniu procesu treningowego,
naley zwraca uwag na przestrzeganie budowy wiczenia i na jego intensyw-
no, a take na to, jaki jest charakter pracy mini oraz liczba serii i powtrze
danego wiczenia. Przyjmowanie odpowiednich pozycji w trakcie wykonywa-
nia wiczenia jest istotne, ze wzgldu na uatwienie lub te utrudnienie ruchu.
Przyjcie nieodpowiedniej pozycji moe doprowadzi do nieprawidowego ru-
chu, pracy innej grupy miniowej, co moe wywoa brak efektu wiczenia
waciwego. Kada jednostka wiczeniowa zbudowana jest z czci wstpnej,
gwnej i kocowej. W przypadku stretchingu, w czci wstpnej przeprowadza
si rozgrzewk w celu przygotowania organizmu do wysiku. Cze gwna prze-
znaczona jest na waciwe wiczenia rozcigajce, natomiast w czci kocowej
doprowadzamy organizm do wyciszenia, zmniejszenia ttna i zwolnienia pracy
serca [5]. W przypadku stretchingu doskonale sprawdza si technika pasywna,
ktra polega na zastyganiu w okrelonej pozycji na czas ok. 30 sekund. Inny
autor natomiast podaje konkretne wskazania, co do czasu i podziau wicze
na techniki. Stretching dynamiczny mona wykonywa w dwch sesjach dzien-
nie, po 30 powtrze w trakcie sesji, lub wiczy w setach po 512 powtrze
zwikszajc stopniowo amplitud ruchu. Stretching statyczny aktywny stosuje
si 6 sekund powtarzajc 6 razy, a stretching izometryczny w trzech setach po
30 powtrze [11].

Praca minia jest wanym aspektem wicze, dlatego, e w zalenoci

od charakteru pracy minia osiga si okrelone wyniki. Praca koncentryczna
minia polega na zblianiu si przyczepu pocztkowego i kocowego, powala
na zmniejszenie zakresu nadruchomoci w stawie. Jest to praca, ktra jest wy-
konywana w pierwszej fazie wicze stretchingowych. Kolejny rodzaj to praca
ekscentryczna w czasie, ktrej zachodzi oddalanie si przyczepu pocztkowego
od przyczepu kocowego minia. Taki rodzaj pracy pozwala na rozciganie przy-
kurczy, oczywicie z zachowaniem zasady, e pracujemy do granicy blu [10].
Intensywno wicze stretchingowych dostosowana powinna by do wieku,
co jest wane szczeglnie w grupie seniorw, gdzie stretching dynamiczny po-
winien charakteryzowa si mniejsz intensywnoci ze wzgldu na zmniejszo-
n wydolno organizmu starszego czowieka. Bdem jest natomiast cakowite
wyczenie stretchingu dynamicznego w okresie III wieku, bowiem umiarkowany
wysiek fizyczny jest jak najbardziej wskazany dla tej grupy ludzi. wiczenie po-
winno by dostosowane do wydolnoci fizycznej osoby, ktra jej wykonuje. Nie
poleca si wicze stretchingu pasywnego osobom, ktre rozpoczynaj trening
stretchu. W okresie dziecicym powinno si unika wykonywania wicze stret-
chingowych o charterze izometrycznym, relaksacyjnym i balistycznym ze wzgl-
du na brak zachowania koncentracji przez dziecko. W tej grupie wicze istotne
jest utrzymanie wiadomoci rozciganych mini i dua cierpliwo przy ich
wykonywaniu, dziecko nie posiada jeszcze takich cech, ktre byyby odpowied-
nie do wykonywania tej grupy wicze stretchingowych [10].
Stretching i jego techniki

W wyniku cigej ewolucji wicze stretchingowych powstaa dua ich grupa.
Moemy rozpatrywa wiczenia stretchingowe biorc pod uwag rodzaj wi-
cze, autora metody, kraj, w ktrym powstaa dana grupa wicze czy te mo-
liwoci stosowania ich w szeroko pojmowanej aktywnoci fizycznej bd te
w odnowie biologicznej. W niniejszym artykule starano si przybliy oglne
pojcie stretchingu, dlatego przedstawiony podzia jest tylko umowny w celu
wikszej czytelnoci stosowanych technik, dokonano podziau i krtkiej charak-
terystyki omawianych form aktywnoci fizycznej.
Podzia stretchingu ze wzgldu na techniki:
Technika pasywna wymaga pomocy drugiej osoby lub wykorzystania przy-
rzdu. Zasad jest stopniowe rozciganie staww do maksymalnej pozycji da-
nego zakresu ruchu w stawie bez blu i utrzymanie takiej pozycji przez ok. 1
minut [12].
Rozciganie statyczne bierne (pasywne) czyli rozciganie w stanie roz-
lunienia. Polega na rozlunieniu ciaa do pozycji rozcignitej i utrzymaniu go
w takiej pozycji poprzez ciar ciaa (grawitacja ziemska) lub za pomoc innej
siy zewntrznej. Jest to najpopularniejsza grupa wicze rozcigajcych: szpa-
gaty wzdune, poprzeczne, oparcie nogi o wysok przeszkod np. drabinki
i konstrukcje podwyszajce wysokoci itp. S one stosunkowo bezpieczne dla

osb znajcych swoje moliwoci rozcigania. Czsto metoda ta jest wykorzy-

stywana w ortopedii w tzw. wiczeniach izometrycznych.
Technika pasywna jest zoona z dwch faz:
skurcz minia przez okres 6 sekund,
stopniowe bierne rozciganie mini obejmujce okres 54 sekund.
Balistyczna z zatrzymaniem technika, ktra jest oparta o ruch koysz-
cy koczyn doln lub grn. Co cztery ruchy koczyna jest zatrzymywana
w skrajnej pozycji na okres ok. 6 sekund. Problemem przy stosowaniu tej meto-
dy stretchingu moe by to, e gwatowne rozciganie prowokuje do dziaania
mocno rozcignitych receptorw, co moe doprowadzi do kontuzji [12].
Technika relaksacyjna polega na rozciganiu minia okrelonego stawu
przez ok. 1 minut. Jest to technika polecana dla uelastycznienia minia, ha-
muje ona odruchowy skurcz mini. Technika powinna by stosowana przez
osoby posiadajce odpowiedni zasb wiedzy, gdy napicie mini powinno
by precyzyjne i do silne. Jest to bardzo dobra technika dla osb, ktre s
naraone na stres [11].
Podzia stertchingu wg autora metody

Techniki stretchingu dzielone s rwnie ze wzgldu na autora, wyrniajc kilka
jego odmian:
Stretching sportowy wywodzi si ze Skandynawii, a jego twrc jest Sven
Solveborn [5]. Zastosowanie tej metody jest bardzo uniwersalne. Wykorzystuje
si j zarwno w sporcie jak i rehabilitacji, metoda ta przeciwdziaa uszkodzeniu,
stanom zapalnym staww i zwiksza zakres ruchu [4]. Dziki tej metodzie jeste-
my w stanie podnie ogln sprawno fizyczn i uzyska dobre samopoczu-
cie psychiczne. Metod t moemy stosowa zarwno przed, jak i po treningu.
Zoona jest ona z trzech faz:
napicie minia przez 30 sekund przy zastosowaniu skurczu izome-
trycznego,
przez 3 sekundy rozluni wiczony misie lub grup miniow,
przez kolejne 30 sekund naley stopniowo rozciga rozluniony misie.
Przy wykonywaniu wicze wany jest odpowiedni oddech, ktry powinien
by przy wdechu szybki, przy wydechu spokojny i wolny. Zaleca si wykonywa-
nie tych wicze trzy do czterech razy w cigu tygodnia.
Streching posturalny stworzony we Francji w 1982 roku, zmodyfikowany
w 1985 roku przez Jean-Pierre Moreau; opiera si on na agodnym rozcigniciu
mini posturalnych. Stretching posturalny skada si z:
I) techniki tonicznej zaoenie to skurcz izometryczny, ktremu towarzyszy
rwnoczenie rozcignicie pojedynczego minia lub grupy miniowej przez
6 do 30 sekundy,
II) techniki cikiej zaoenie to rozlunienie mini, ktre rozcigaj si
jedynie pod wpywem ciaru ciaa oraz koczyn, nie wolno wykonywa bali-
stycznych ruchw powikszajcych zakres ruchu. Dziki tej metodzie moemy

rozgrza i uelastyczni minie, wzmocni aparat wizadowy, doprowadzi do

drenau ukad krwionony, limfatyczny i rozadowa nagromadzony stres [4].
Stretching w parach 1985 roku w Belgii Michel Frres rozpowszechni
wiczenia rozcigajce wykonywane w parach. Zasada tej metody to agod-
ny sposb rozcigania mini [4]. W trakcie wicze wana jest w wzajemna
wsppraca i zaufanie pomidzy partnerami. Metoda ta zakada gwnie rozci-
ganie tylnej grupy mini koczyny dolnej, ktre maj tendencje do przykurczy,
wiczenia skadaj si z dwch faz:
skurcz, rozlunienie i rozcignicie mini,
maksymalne rozcignicie wiczonego minia przez wspwiczcego.
Technika PNF (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation)

Specyficzn grup metod wiczenia gibkoci stanowi metody PNF, pro-
prioceptywnego torowania nerwowo-miniowego. Technika czy statycz-
ne rozciganie i izometryczne napinanie, zarwno mini agonistycznych
jak i antagonistycznych. W ten sposb wywoujemy odruchy pozwalajce na
obnienie napicia rozciganych mini, co pozwala na zwikszenie zakre-
su ruchu oraz wzrost siy miniowej, a take zachowanie rwnowagi gibko-
ciowo-siowej [13]. Technika PNF zoona jest z dwch sposobw pracy
z pacjentem (samodzielnie nie jestemy w stanie zastosowa tej metody).
W ramach metody PNF wyrniamy techniki, w ktrych wystpuje stretch:
1. Hold-Relax (HR).
2. Agonist Contract (AC).
HR Hold Relax rozpoczynamy od wstpnego rozcignicia okrelo-
nych grup miniowych, nastpnie napinamy izometrycznie rozcigan grup
miniow przez 10 sekund, po czym natychmiast zwikszamy zakres ruchu
i wytrzymujemy kolejne 10 sekund. Czynno ta stanowi tylko powtrzenie, po
czym nastpuje rozlunienie czci ciaa poddanej rozciganiu. Powtarzamy
35-krotnie, zwikszajc minimalny zakres w kolejnych powtrzeniach [14].
AC Agonist Contract rozciganiu podlega grupa miniowa antagonistycz-
na, natomiast grupa agonistyczna poddana jest napiciu izometrycznemu. Czyn-
no powtarzamy 35 razy z 2030-sekundowym rozlunieniem koczyny midzy
kolejnymi powtrzeniami. Stosujc tego rodzaju wiczenia, po rozciganiu mini
dwugowych uda, napinamy izometrycznie minie czworogowe [14].
Podzia stretchingu uniwersalny

Najczciej stretching dzielony jest na:
stretching statyczny,
stretching dynamiczny,
stretching PNF,
stretching balistyczny.
Niektrzy autorzy do wicze stretchingowych zaliczaj technik energety-
zacji mini, tzw. PIR (poizometryczna relaksacja mini), poniewa zawiera ona
technik hold-relax [13, 14].

Elementy stretchingu w rnych systemach wicze

One-stretch stretching z uyciem przyborw, ktre s stosowane w kine-
zyterapii, np. pika rehabilitacyjna, drabinki, tamy, laski.
Watsu system wicze, mobilizacji, stretchingw, uciskw punktowych
w wodzie o temperaturze 3335o C. W tej metodzie czy si czynnik fizykalny wody
z waciwociami organizmu, ktry jest poddawany rnym technikom manipulacji
przez terapeut. W trakcie sesji naprzemian przeplataj si momenty uspokojenia
i bezruchu, zwiksza si stopniowo dynamika i intensywno wicze [15]. Tera-
pia Watsu, poprzez poczenie technik masau shiatsu z wiczeniami w wodzie,
mobilizacj staww i stretchingw, umoliwia relaksacj pacjenta. Oddziaywa-
nie rodowiska wodnego, uczucie utraty masy ciaa powoduje rozlunienie mi-
ni i zmniejsza tarcie w stawach. Dziki czemu ruchy pacjentw staj si bar-
dziej pynne i mniej bolesne. Wpyw wody, w szczeglnoci takie jej waciwoci
jak temperatura, opr, cinienie hydrostatyczne, dziaa korzystnie na organizm.
Ciepa woda pozwala na cakowite odprenie pacjenta w trakcie terapii, powo-
duje obnienie napicia miniowego, popraw ukrwienia zarwno narzdw
wewntrznych (trzewia), jaki i mini.
PIR (poizometryczna relaksacja mini). Jest to sposb rozcigania mini,
ktry opiera si na fizjologicznych mechanizmach, jakie zachodz w miniu
podczas pracy. Podobnie jak w metodzie PNF w metodzie PIR rwnie stosuje
si technik hold-relax, pomimo e dla wikszoci fizjoterapeutw jest to odrb-
na metoda.
PIR zoony jest z trzech czci:
rozcign misie do pierwszego wyczuwalnego uczucia rozci-
gnicia lub niewielkiego blu, i zatrzyma ruch w takiej pozycji,
z si ok. 20% naciskamy przeciwko oporowi, wywoujemy skurcz izo-
metryczny wiczonego minia przez ok. 8 sekund zwalniamy uzyska-
ny wczeniej skurcz izometryczny minia i bardzo powoli wykonujemy
rozciganie wiczonej partii mini w kierunku zwikszenia zakresu ru-
chu w okrelonym stawie. Czynnoci powtarzamy dwu-, czterokrotnie,
za kadym razem zwikszajc zakres ruchu [16].
Pilates system wszechstronnych wicze fizycznych wymylony na po-
cztku XX wieku przez Niemca Josefa Humbertusa Pilatesa. Podstaw tej
metody jest wzmocnienie mini w pozycjach najbardziej dogodnych, izolowa-
nych, pracuje tylko jedna wybrana grupa mini. Jest to metoda, ktrej celem
jest przywrcenie rwnowagi w wyniku pynnego, kontrolowanego rozcigni-
cia odpowiednich mini miednicy, gwnie mini miednicy maej tzw. cen-
trum, ktre stabilizuj o caego ciaa. W metodzie mona wykorzystywa
rny sprzt rehabilitacyjny, jak piki, gumy, laski itp., ktrego celem miao by
rozcignicie i uelastycznienie wszystkich mini ciaa. System pilates to po-
czenie jogi, baletu i wicze izometrycznych. Wedug zaoe Pilatesa metoda
ta przyczynia si do wzmocnienia mini bez ich nadmiernego rozbudowania,
odcienia krgosupa, poprawy postawy, uelastycznienia ciaa, obnienia po-
ziomu stresu oraz poprawy oglnej sprawnoci osb wiczcych [17].

Barre au sol technika drka na parkiecie, czyli elementy, ktre wykonywane

s w tacu klasycznym przy drku na stojco (rozgrzewka), a w barre au sol wy-
konuje si na parkiecie bez drka. Jest to rodzaj gimnastyki skadajcej si z wi-
cze wykonywanych w rozmaitych pozycjach siedzcych i lecych. Metoda scala
w sobie technik baletu klasycznego, jog, wiczenia Pilatesa oraz elementy
techniki taca wspczesnego. Barre au sol jest bezpieczne, poniewa odcia
stopy, stawy skokowe i kolanowe, a take odcieniu ulega krgosup. Znakomi-
cie wypracowuje elastyczno caego ciaa, wzmacnia przywodziciele, minie
ng i tuowia. Technika ta stosowana jest w celu wszechstronnego rozcigania,
poprawy wiadomoci ruchu i koordynacji, wyrabiania umiejtnoci izolowania
ruchw, w wyniku uprawiania niezalenych ruchowo wicze poszczeglnych
czci ciaa.
Rehafitness s to zajcia prozdrowotne przeznaczone dla osb z dys-
funkcjami narzdu ruchu staww krgosupa, staww biodrowych, staww kola-
nowych oraz dla osb chccych na duej zachowa sprawno [1]. Gimnastyka
dostosowana jest do moliwoci i potrzeb uczestnikw. wiczenia wykonywane
s w wolnym tempie przy spokojnej muzyce w pozycjach odciajcych stawy,
z wykorzystaniem elementw jogi, metody Pilates, stretchingu. Celem gimna-
styki jest: pobudzenie ukadu krenia i oddychania, poprawa zakresu ruchu
w stawach, poprawa elastycznoci i siy mini, uzyskanie rwnowagi minio-
wej w celu zapobiegania blom krgosupa, poprawa rwnowagi i koordynacji
ruchw.
Joga zarwno filozofia jak i system wicze, w zaoeniu s to ruchy, rozci-
gajce wzmacniajce zwikszajce koncentracj umysu i odprajce ciao.
Tai-chi to system ok. 108 powolnych ruchw. Zadaniem tych ruchw
jest wzmacnianie mini i uelastycznienie ich, usprawnienie krenia krwi.
Wane w tej metodzie jest rozciganie i obracanie si a take waciwe od-
dychanie. Metoda ta pomaga poprawi koncentracj ruchw, rwnowag,
a take gibko ciaa i si mini koczyn dolnych. Zasada metody jest opar-
ta o spokojn harmoni ruchu, bezruch, napicia i rozlunienia, wdech i wy-
dech. Harmonia ruchu poczonego z agodnym rytmicznym oddychaniem
i psychofizycznym relaksem stanowi czynnik zdrowotny i przysporzya tej meto-
dzie du popularno [1].
Fizjologia stretchingu
Pomidzy ukadem nerwowym i miniowym istnieje cisa zaleno, ktra
zostaa okrelona ukadem serwomechanizmu. Stwierdzono, e jest ona isto-
t lokomocji [18]. Praca mini jest zalena od sprawnego ukadu nerwowego,
stretching koordynuje zarwno ukad nerwowy, jak i ukad miniowy, przez co
wykazuje du efektywno w dziaaniu. Nerwy rdzeniowe, ktrych jest 31 par
unerwiaj bezporednio minie szkieletowe, s one przekanikiem impulsu
z wkien aferentych i eferentnych do odpowiednich orodkw w mzgu.
W chwili napicia mini w wyniku skurczu nastpuje pobudzenie OUN
(orodkowy ukad nerwowy). Impuls poprzez drog aferentn dociera do od-

powiednich struktur nazwanych patami czuciowymi mzgu, tutaj nastpu-

je porwnanie danych otrzymanych z informacjami posiadanymi przez mzg.
W przypadku zaburze pomidzy stanem aktualnym a oczekiwanym przez or-
ganizm, mzg wysya odpowiedzi do receptorw
Napity misie nie jest komfortowy dla organizmu, dlatego nastpuje od-
powied za pomoc drogi eferentnej do poszczeglnych receptorw. Cao
procesu nazwana jest czci ruchow. Oczywicie procesy te nie s wyizolo-
wane i nie zachodz w rnych odstpach czasowych, s one skoordynowane,
co zostao nazwane integracj czuciowo-ruchow i jest pewnego rodzaju cy-
klem, a podstaw jego dziaania jest odruch [19].
Istotnym elementem w integracji czuciowo-ruchowej jest uk odruchowy,
czyli droga, po ktrej biegnie impuls zapocztkowany w ukadzie czuciowym,
a jej kocowym efektem jest odpowied organizmu przy pomocy ukadu rucho-
wego. uk odruchowy zbudowany jest z piciu elementw:
Receptor droga aferentna OUN droga eferentna efektor
Receptory s to informatory organizmu, czyli wyspecjalizowane struktu-

ry zbierajce informacje z caego ciaa i przekazujce do orodkowego ukadu
nerwowego. Wyrniamy rne typy receptorw w zalenoci od ich umiejsco-
wienia i penionej przez nie funkcji. Dla stretchingu istotn rol odgrywaj tzw.
proprioreceptory. Proprioreceptory to receptory kinestetyczne, dziki nim orga-
nizm jest chroniony przed kontuzjami, np. przed uszkodzeniami stawu bd ze-
rwaniem minia w trakcie rozcigania. Poza ukadem nerwowym w stretchin-
gu istotny jest ukad miniowy. Praca mini opiera si o skurcz zarwno na
poziomie makro, czyli pocze nerwowominiowych, jak i w skali mikro, czyli
specyficznych reakcji zachodzcych w rodku minia w momencie skurczu
rozcignicia rozkurczu, w zgodzie z zasadami stretchingu.
Kontrola i regulacja napicia miniowego jest ukadem serwomechani-
zmu dziaajcego na poziomie samego minia, rdzenia krgowego i wyszych
struktur mzgowych [18].
W miniach wystpuj zarwno receptory wraliwe na rozciganie, jak
i na zmiany napicia miniowego. Jeeli przyjrzymy si szczegom unerwienia
komrek miniowych, to musimy zwrci przede wszystkim uwag na komrki,
ktre okrelamy jako neurony ruchowe lub motoneurony. Wyrniamy motoneu-
rony alfa i gamma. Motoneurony alfa oddziauj na komrki miniowe generujce
prac minia. Motoneurony gamma pobudzaj do skurczu wkna miniowe
znajdujce si we wrzecionach miniowych. Motoneurony gama () powoduj
lekki skurcz wkien, dlatego nawet niewielkie uczucie rozcigania pobudza ich
dziaanie, poza tymi strukturami zostaj pobudzone wkna extrafuzalne bdce
na obwodzie minia, dlatego dochodzi do skurczu caego minia. Inny rodzaj re-
ceptora to tzw. Receptory Golgiego wraliwe na zmiany napicia, podobnie jak re-
ceptory napicia wychwytuj zaburzenia zmiany pobudliwoci i zapobiegaj przed
zerwaniem minia bd cigna. Receptory Golgiego s pewnego rodzaju
przekadni, hamuj dziaanie minia (agonisty) napitego do granic wytrzy-
maoci, a pobudzaj dziaanie minia przeciwnego (antagonisty).

Aparat Golgiego w miniach ydki jest korektorem prawidowej postawy

i tworzy system ostrzegania w wyniku nagego wychwiania zwizanego z nie-
uchronnym upadkiem, np. na liskiej powierzchni [19].
Kady misie podczas rozcigania ma pewien odruch, ktry nazywa si odru-
chem na rozcignicie. W wiczeniach stretchingowych istotne jest zahamowanie
tego odruchu. Jeeli misie jest rozcigany, to w ramach obrony odruchowo si
napina, co jest zabezpieczeniem przed naderwaniem. Zjawisko obrony minio-
wej wygasa dopiero po ok. 30 sekund od rozpoczcia rozcigania, co powoduje,
e te pierwsze 30 sekundy nie daje nam tak wiele jak dusze rozciganie. Spo-
sobem ominicia odruchu na rozciganie mini jest technika PIR. Dziaa ona na
dwa sposoby: po pierwsze rozlunia misie rozcigany jeszcze przed jego roz-
cigniciem i rozlunia te misie antagonistyczny w stosunku do niego jest to
tzw. zjawisko antagonistycznego hamowania.
Podsumowanie
Wiedza z zakresu fizjologii, anatomii, biomechaniki i kultury fizycznej jest nie-
zbdna w celu bezpiecznego i efektywnego wykonywania wicze stretchin-
gu. Dua grupa wicze stretchingowych oraz pochodnych im metod bazuje na
efektach fizjologicznych rozciganych mini. Stretching statyczny aktywny wy-
korzystuje tzw. reakcje hamowania, czyli napicie mini agonisty rozlunia mi-
nie antagonistyczne. Natomiast w przypadku stretchingu statycznego biernego
(relaksacyjnego) misie jest rozcigany przez siy zewntrzne, na przykad si
wasnego ciaa bd przez wspwiczcego, czyli tzw. stretching w parach.
Wielogodzinne treningi coraz bardziej wymagajce wiczenia zwikszajce mo-
bilno tancerza mog doprowadzi do osabienia aparatu miniowego. W celu
ograniczenia negatywnych skutkw takich dziaa bardzo dobrze jest wykorzy-
sta wiczenia stretchingowe. W celu rozgrzewki przed wiczeniami dynamicz-
nymi (oczywicie po rozgrzewce wstpnej), gdy nie wolno stosowa wicze
stretchingowych bez wstpnej rozgrzewki, poleca si stretching dynamiczny.
W kocowej fazie treningu zalecane jest wykonywanie stretchingu statycz-
nego, ktry utrwala efekty treningu poprzez zapobieganie skracania pracuj-
cych wkien miniowych oraz stanowi idealn form uspokojenia rozgrzanego
minia.
Pimiennictwo
1. Eliasz G. Zorganizowane zajcia ruchowe. Rehabilitacja w praktyce, 2008;4:47-49.
2. Grodzka-Kubiak E. Aerobic czy fitness. DDK Editio, Pozna, 2002.
3. ada-Krzymiska H. Stretching jako rodek profilaktyki urazowej. Rehabilitacja
w Praktyce, 2006;3, 42-43.
4. Doutreloux J., Masseglia M., Philippe R. Muskulatura i rozciganie: wzmacnianie
i stretching, trening wszystkich partii mini, trzy poziomy zaawansowania, optymal-
ne wykorzystanie sprztu w siowni. Wydawnictwo JK, d, 2007.
5. Solveborn S. Stretching. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa, 1989.

6. Olex-Zarychta D. Fitness. Teoretyczne i metodyczne podstawy prowadzenia zaj.

Podrcznik dla studentw wychowania fizycznego i instruktorw fitness, Fundacja
AWF w Katowicach, 2005.
7. widerska K. Zdrowie Tancerzy. Graf-Com Pozna, 1995.
8. Lafay O. Trening siowy bez sprztu. Wydawnictwo Aha, Warszawa, 2007.
9. Listkowski M. Stretching nowa forma aktywnoci ruchowej. Kultura Fizyczna 1995;
9-10:30-33.
10. Nowotny J., Nowotny-Czupryna O., Czupryna K., Plinta R. Ksztacenie umiejtnoci
ruchowych podstawy teoretyczne oraz aspekty praktyczne. lska Akademia Me-
dyczna. Katowice, 2002.
11. Kurz T. Stretching. Trening gibkoci, Centralny Orodek Sportu, Warszawa, 1997.
12. Raisin L. Stretching dla kadego. Wiedza i ycie, Hachette Livre Polska, 2004.
13. liwka A. Porwnanie skutecznoci dwch technik rozluniajcych PNF: hold-relax
i contract-relax. www.fizjoterapia.pl, 2009.
14. liwka A. Co wiemy o zastosowaniu stretchu w metodzie PNF? www.fizjoterapia.
pl, 2009.
15. Zagrski T. Watsu nowy wymiar rehabilitacji w wodzie. Rehabilitacja w praktyce
2008;3:44-45.
16. Marszaek S. Zastosowanie technik rozcigajcych w zmniejszaniu ryzyka kontuzji
u biegaczy. www.treningbiegacza.pl, 2009.
17. Selby A. Pilates: ksztatowanie adnej sylwetki ciaa. Oficyna wydawnicza Delta W-Z,
Warszawa, 2002.
18. Nowotny J. Podstawy fizjoterapii. Wydawnictwo Kasper. Krakw, 2005.
19. Jasklski A. Jasklska A. Podstawy fizjologii wysiku fizycznego z zarysem fizjologii
czowieka. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego. Wrocaw, 2005.
dr Magorzata Wjcik
e-mail: malgo_wojcik@interia.pl

ROZGRZEWKA W SPORCIE NA PRZYKADZIE KOLARSTWA
AMATORSKIEGO
WARM-UP IN SPORTS THE CASE OF AMATEUR CYCLING
Sylwia Piotrowska1, Piotr Rogala1, Marian Majchrzycki2, Aleksandra Kulczyk3,

Alicja Bana2, Ewa Gajewska4
1
2
3
Zakad Patofizjologii Narzdw Ruchu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
4
Zakad Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wstp. Rozgrzewk poleca si wykonywa kademu zawodnikowi przed rozpoczciem
treningu lub zawodw sportowych. Wraz ze wzrostem tendencji do samoszkolenia si,
zawodnicy wykonuj to w rny sposb, nie zawsze dla nich odpowiedni.
Cel pracy. Ocena formy przeprowadzanej rozgrzewki przez zawodnikw amatorskich
zawodw kolarskich oraz uzyskanie informacji dotyczcych rda wiedzy zawodnikw o
sposobie prawidowego przeprowadzania rozgrzewki.
Materia i metody. Materia stanowi odpowiedzi kolarzy amatorw (99 osb, rednia
wieku 32,09 7,58) uczestniczcych w zawodach kolarskich w terminie kwieciemaj
2013 roku. Odpowiedzi zostay zebrane dziki specjalnie przygotowanej do tego celu
ankiety.
Wyniki. Rozgrzewka przeprowadzana przez zawodnikw przed zawodami opiera si
gwnie na spokojnej 515-minutowej jedzie na rowerze (49,5% badanych). Rzadko
przeprowadzane s wiczenia statyczne. Najczstszym rdem wiedzy na temat wa-
ciwie przeprowadzonej rozgrzewki jest internet oraz znajomi kolarze.
Wnioski. Zaleca si przeprowadzanie rozgrzewki, gdy redukuje ona ryzyko powsta-
wania urazw. Niewielu kolarzy amatorw wykonuje we waciwy sposb rozgrzewk.
Osoby uprawiajce kolarstwo amatorskie powinny poszerza swoj wiedz na temat ko-
rzyci pyncych ze stosowania rozgrzewki oraz jak powinna wyglda waciwie prze-
prowadzona rozgrzewka.
Sowa kluczowe: rozgrzewka, kolarstwo.
Abstract
Introduction. Warm-up is recommended to all athletes before they start training or take
part in competion. With the increasing trend of self-training, athletes perform various
forms of warm-up, sometimes not suitable for them.
Aim. The purpose of the paper is to evaluate the warm-ups performed by athletes taking
part in amateur cycling competitions and to establish where they obtain their information
on proper warm-up.

Rozgrzewka w sporcie na przykadzie kolarstwa amatorskiego
Material and methods. Material include answers gathered from amateur cyclists (99
subjects, average age 32,09 7,58) who took part in cycling competition in April-May
2013. The answers were gathered through a relevant questionnaire.
Results. Warm-up performed by cyclists before competition was based mainly on 515
minutes of calm cycling (49,45% of subjects). Static exercises were performed very rare-
ly. The most common source of knowledge on proper warm-up is the Internet and other
cyclists.
Conclusions. Warm-up is recommended because it reduces the risk of injury. Only a
minority of cyclists performs warm-up in a proper way. Amateur cyclists should broaden
their knowledge on the benefits of warm-up and on the proper way of performing it.
Key words: warm-up, cycling.
Wstp
Jedzi na rowerze moe kady, ani pe, ani wiek nie s przeszkod. Wikszo-
ci spoeczestwa jazda na rowerze nie kojarzy si z zawodowym kolarstwem,
ale z rekreacyjnym sposobem spdzania czasu lub z moliwoci dojazdu do
pracy czy na zajcia. Badania przeprowadzone przez Gwny Urzd Statystycz-
ny (2009) [1] pokazuj, i jazda na rowerze jest najpopularniejsz form rekre-
acyjnej aktywnoci ruchowej (ok. 55% osb wiczcych jedzi na rowerze).
Swj pierwszy rower otrzymuje si zazwyczaj w wieku dziecicym. Wtedy to
rodzice peni funkcj nauczyciela-trenera. Zgodnie ze swoj wiedz pokazuj
jak przygotowa si do jazdy. Ucz techniki oraz daj wskazwki jak wystrzega
si urazu.
W wieku dojrzaym dla wielu osb jazda na rowerze staje si pasj. Zwy-
ka jazda na rowerze zmienia si w trening. Zaczynaj poszerza swoj wiedz
o waciw technik jazdy na rowerze oraz jako sprztu na jakim si porusza-
j. Jeli pozwalaj na to fundusze, wraz ze wzrostem wiedzy zaczynaj inwe-
stowa w lepsze przerzutki, lejsz ram, inny typ hamulcw, tak by ich rower
zyska jak najwiksze moliwoci. Bardzo czsto testem dla umiejtnoci kola-
rza oraz moliwoci sprztowych jest start w amatorskich zawodach kolarskich.
Pytania, ktre od razu nasuwaj si brzmi: Czy trenujc i starajc si przygo-
towa do zawodw, wykonuj to we waciwy sposb? Czy ich narzd ruchu
jest wystarczajco przygotowany do tego typu wysiku? Czy czerpi informa-
cj z waciwych rde? Odpowied uzyskuj wraz z pojawieniem si urazw
i dolegliwoci blowych.
Jazda na rowerze jest rodzajem aktywnoci fizycznej, podczas ktrej bar-
dzo czsto dochodzi do urazw. U cyklistw najczciej dolegliwoci blowe
pojawiaj si w obrbie stawu kolanowego oraz dolnego odcinka krgosupa [2,
3]. Niektrym urazom mona zapobiec, gdy powstaj na skutek zego przygo-
towania technicznego, sprztowego oraz wydolnociowego zawodnika. Nieod-
powiedni sprzt i nieprawidowa technika jazdy przyczyniaj si do powstawa-
nia urazw przecieniowych. Poniszy artyku skupia swoj uwag na czsto
lekcewaonej i zaniedbywanej przez zawodnikw czci przygotowawczej do
jazdy na rowerze rozgrzewce, ktrej waciwe przeprowadzenie powoduje
zmniejszenie ryzyka urazw [4].

Sylwia Piotrowska, Piotr Rogala, Marian Majchrzycki, Aleksandra Kulczyk, Alicja Bana, Ewa Gajewska
Materia i metody
Materia stanowili zawodnicy (99 osb) startujcy w amatorskich zawodach ko-
larskich z serii: PoweradeGarmin MTB Marathon w Murowanej Golinie oraz
Mazovia MTB Marathon, ktra odbya si w Toruniu i Bydgoszczy 2013 roku.
Byy to osoby na co dzie studiujce i/lub pracujce. rednia wieku badanych
mczyzn wynosia 32,09 7,58; rednia wzrostu 1,79 0,07 m; rednia masy
ciaa 75,66 9,72 kg. Wikszo badanych posiadaa wyksztacenie wysze
lub rednie (odpowiednio 56,57% i 39,39%). Badani pochodz z caego terenu
Polski. Zawodnicy odpowiadali na pytania zwizane z przeprowadzaniem przez
nich rozgrzewki. Odpowiedzi udzielili za pomoc specjalnie do tego celu przy-
gotowanych autorskich ankiet. W zalenoci od pytania, mogli udzieli jedn lub
wicej ni jedn odpowied.
Wyniki
Najczstszym rdem wiedzy dotyczcym waciwie przeprowadzonej roz-
grzewki, po ktre sigaj zawodnicy jest wiedza znajomych kolarzy (49,49%
badanych). Na kolejnym miejscu jest internet (ok. 47%) oraz ksiki, ktrych
autorami s kolarze (ok. 32%). Najrzadziej poszukuje si informacji w czasopi-
smach naukowych. Okoo 21% ankietowanych nie korzysta z adnych rde
i samodzielnie ustala schemat rozgrzewki.
Rycina 1. rdo wiedzy kolarzy na temat dobrze przeprowadzonej rozgrzewki.
W trakcie badania poowa ankietowanych osb udzielia odpowiedzi, e za-

wsze przeprowadza rozgrzewk przed jazd na rowerze. Jak si okazuje jest
grupa osb (ok. 11%), ktra przeprowadza rozgrzewk tylko przed zawodami,
natomiast ok. 7% badanych w ogle nie przeprowadza rozgrzewki.

Rycina 2. Czsto przeprowadzania rozgrzewki przed jazd na rowerze.
Najczciej wybieran przez zawodnikw form rozgrzewki jest spokojna

jazda na rowerze. U prawie poowy badanych trwa ona ok. 5-15 minut, nato-
miast u 32% badanych trwa 1530 minut. wiczenia statyczne s rzadko spoty-
kan form rozgrzewki, wykonuje je jedna trzecia badanych. U wikszoci z nich
forma ta zajmuje maksymalnie 5 minut. Zostaa rwnie zliczona ilo osb,
ktre wykonuj wiczenia statyczne w poczeniu ze spokojn jazd na rowe-
rze (bez wzgldu na czas ich trwania). 30 na 99 osb czy ze sob powysze
komponenty rozgrzewki.
Tabela I. Czas i forma preferowanej rozgrzewki przez zawodnikw
czas trwania spokojna jazda na rowerze wiczenia statyczne

05 min 11 22
515 min 49 11
1530 min 32 1
powyej 30 min 1 0
Stretching jest czsto stosowany po jedzie na rowerze. Nie wykonuje go

jedynie 15% zawodnikw.
Rycina 3. Czsto wykonywania wicze rozcigajcych po jedzie na rowerze.

Omwienie
Pod terminem rozgrzewka rozumie si wiczenia przygotowawcze, wykony-
wane przed zawodami lub treningiem [5]. Celem waciwie przeprowadzonej
rozgrzewki jest przygotowanie organizmu do wysiku i tym samym zapobiega-
nie powstawaniu urazw, m.in. urazw jednostek miniowo-cignistych [4,
6]. Najczciej uszkodzenia miniowe s rezultatem nadmiernego obcienia
maej iloci aktywnych wkien miniowych podczas skurczu ekscentryczne-
go [7]. Wykonywanie aktywnej rozgrzewki powoduje wzrost rekrutacji wkien
miniowych, co zapobiega uszkodzeniom mini oraz przekada si na wzrost
mocy wyjciowej minia [8].
Niestety nie ma bada powiconych korzyciom pyncym z przeprowa-
dzenia specjalistycznej rozgrzewki przez kolarzy. Nie ma bada opisujcych
schemat waciwie przeprowadzonej rozgrzewki dla tego rodowiska. Jedynie
zgbiajc wyniki bada nad efektami przykadowych wicze mona stara si
ustali waciwy program przedtreningowy. Naley pamita, i kady zestaw
wicze musi by dopasowany nie tylko do konkretnej dyscypliny sportowej, ale
rwnie do moliwoci osoby, ktra t dyscyplin uprawia.
Wraz ze wzrostem tendencji do samoksztacenia si, zawodnicy wykonuj
rozgrzewk w rny, nie zawsze odpowiedni dla ich potrzeb sposb. Przypusz-
cza si, e zjawisko to jest spowodowane nisk przystpnoci literatury, po-
partej badaniami naukowymi w zakresie wicze przygotowujcych do wysiku.
Zawodnicy rzadko korzystaj z czasopism naukowych, co pokazuj przepro-
wadzone badania (Rycina 1). Czciej sigaj po ksiki, ktrych autorami s
kolarze, w zwizku z ich wysok dostpnoci. Mog je znale w prawie kadej
ksigarni czy bibliotece. Co wane, tego typu literatura jest napisana przystp-
nym dla nich jzykiem, oparta na dowiadczeniach zawodnika i tym samym
uwaana za wierzyteln. Autorzy przypuszczaj, e te same czynniki kieroway
zawodnikw do kolejnego rda wiedzy jakim jest internet (ok. 47% badanych).
W internecie mona znale liczne fora i blogi, na ktrych zawodnicy wymieniaj
si wasn wiedz i dowiadczeniem. Radz si siebie nawzajem odnonie do
techniki jazdy, poprawy jakoci sprztu, leczenia doznanych urazw, a nawet
odpowiedniej diety. W zwizku z tym, i nie jest to kolarstwo zawodowe, jeli
wystpuje rywalizacja, to tylko jej tzw. zdrowa odmiana i tylko w trakcie trwania
zawodw. Wszystkie te czynniki miay wpyw na to, i najczciej wybieranym
rdem wiedzy wrd zawodnikw bya wiedza znajomych kolarzy (49,5% ba-
danych).
Autorzy przypuszczaj, i niski poziom wiedzy odnonie do sposobu prawi-
dowo przeprowadzonej rozgrzewki oraz jej oddziaywania na organizm przyczy-
nia si to tego, e tylko poowa zawodnikw zawsze przeprowadza rozgrzewk.
Okoo 11% osb startujcych wykonuje rozgrzewk jedynie przed zawodami,
gdy ma wiadomo, e ich ciao potrzebuje wspomagania (Rycina 2).
Przyjo si, i prawidowo przeprowadzona rozgrzewka powinna zajmowa
ok. 2030 minut. Czas trwania rozgrzewki w dostpnych publikacjach wynosi
od 5 do 30 minut [914]. Warto rwnie zaznaczy, i zbyt duga rozgrzewka
moe powodowa zmczenie i obnienie siy miniowej zawodnika, co jest

niekorzystne przed zawodami [15]. Zaleca si, by dugo rozgrzewki przed za-
wodami bya krtsza ni przed typowym treningiem.
Safran i wsp. [6] rekomenduj rozgrzewk skadajc si zawsze z 3 ele-
mentw: wicze aerobowych, specjalistycznego rozcigania (stretching) oraz
wicze bazujcych na ruchach specyficznych dla danej dyscypliny sportowej.
Podczas rozcigania naley skupi uwag na miniach bd grupach minio-
wych, ktre bd najbardziej eksploatowane podczas treningu czy zawodw.
W przypadku jazdy na rowerze, najwiksz prac w obrbie koczyn dolnych
wykonuj minie: prosty uda (m. rectusfemoris), obszerny boczny (m. vastu-
slateralis), dwugowy uda (m. biceps femoris), paszczkowaty (m. soleus) (przy
kadencji 60 rpm). Jeli kadencja wynosi 100 rpm, najwiksz aktywno wyka-
zuj minie: brzuchaty ydki (m. gastrocnemeus), paszczkowaty, piszczelowy
przedni (m. tibialisanterior) i obszerny boczny [16].
Celem przeprowadzanych wicze aerobowych jak i caej rozgrzewki jest
podniesienie temperatury ciaa. Najczciej jest to wzrost o 13,2C [11, 12,
17]. Temperatura wzrasta, gdy wykonywanie wicze aerobowych stopniowo
przyspiesza przebieg procesw metabolicznych [6]. Faulkner i wsp. wykaza-
li, i utrzymanie podniesionej temperatury (zewntrzne ogrzewanie), uzyskanej
przez rozgrzewk, jest korzystne (wzrost mocy wyjciowej) dla nastpujcej po
niej szybkiej jedzie na rowerze (sprint cycling) [11]. Przypuszcza si, i wzrost
temperatury ciaa zwiksza elastyczno mini [18], a wiksza elastyczno
mini powoduje obnienie ryzyka urazu [6]. W tym momencie naley wspo-
mnie o badaniach, ktre wykazay korzystny wpyw obnienia temperatury
ciaa na wydolno fizyczn zawodnika trenujcego w upale. Schadzanie na-
ley wykonywa przed wiczeniami waciwymi (poprzedzonymi 10-minutow
rozgrzewk). Obnienie temperatury ciaa powoduje zwenie naczy krwiono-
nych w skrze i tym samym moe prowadzi do zwikszenia dystrybucji krwi
do pracujcych mini [12]. Badania Olsen i wsp. wykazuj, i rozgrzewka ska-
dajca si z wicze aerobowych, wykonywana przed wiczeniami oporowymi,
moe zapobiega bolesnoci miniowej, natomiast nie zapobiega obnieniu
siy miniowej po wysiku [13].
Spokojna jazda na rowerze, ktr wykonuj zawodnicy przed zawodami
(Tabela I), czy w sobie 2 komponenty rozgrzewki: wiczenia aerobowe oraz
wiczenia bazujce na ruchach, ktre s wykonywane podczas waciwego tre-
ningu bd zawodw. Badania OConnor i wsp. pokazuj, i submaksymalna
jazda na rowerze poczona z osobnym wykonywaniem rozcigania statyczne-
go jest bardziej korzystna dla siy anaerobowej, ni sama jazda na rowerze [9].
Rozciganie wybranych grup miniowych mona rwnie wykonywa podczas
spokojnej jazdy na rowerze. Warto stosowa takie poczenie, gdy zawodnicy
s bardziej skonni do rozgrzewki w formie spokojnej jazdy na rowerze ni do
wykonywania statycznego rozcigania (ktre wchodzio w skad wicze sta-
tycznych) (Tabela I).
Wyrnia si dwa gwne typy stretchingu: stretching statyczny i stretching
dynamiczny. Stretching statyczny polega na obraniu konkretnej pozycji oraz
utrzymaniu jej przez okrelony czas. Midzy powtrzeniami naley wykona
przerw. Minusem tego typu rozgrzewki jest jej monotonna forma.

Dostpnych jest niewiele dobrych jakociowo bada opisujcych wpyw

rozcigania na ryzyko powstawania urazw. Materia zebrany przez Amakoi
wsp. [19] dowodzi, i rozciganie przeprowadzane przed i po treningu korzyst-
nie wpywa na zmniejszenie ryzyka powstawania urazw miniowych, nato-
miast nie ma wpywu na postawanie urazw w obrbie koci i staww. Przegld
wykonany przed Thacker i wsp. wykazuje, i nie ma wystarczajco mocnych
dowodw, by poprze bd obali teori wpywu rozcigania na zmniejszenie
ryzyka urazw [20].
Efekty stretchingu mona podzieli na efekty wiskoelastyczne (viscoelasti-
ceffects) oraz nerwowe (neuraleffects) [21]. Zalicza si do nich wzrost zakresu
ruchu w stawie zwizany ze spadkiem oporu na rozciganie tkanek [22]. W lite-
raturze toczy si dyskusja, czy efekty te s zwizane z waciwociami wisko-
elatycznymi czy mechanicznymi minia [23, 24].
Magnusson i wsp. [25], badajc bierny opr na rozciganie grupy mini kul-
szowo-goleniowych czowieka oraz oceniajc efekty powtarzanego rozcigania,
zauwayli, e bierny opr na rozciganie maleje z kadym powtrzeniem. Auto-
rzy we wnioskach podkrelili, i obnienie sztywnoci miniowej bdce efek-
tem rozcigania (wiczenie zostao wykonane piciokrotnie) utrzymywao si
przez godzin [25, 26]. Inny autor dowodzi, e efekty 30 sesji rozcigania mog
utrzymywa si przez miesic czasu od momentu zakoczenia treningu [19]. Ba-
dania Guissarda i Duchateau, ktrych celem byo wykazanie wpywu stretchingu
na waciwoci mini pokazay, i wzrost elastycznoci mini jest zwizany
gwnie ze zmniejszeniem sztywnoci miniowej [19]. Minie o zwikszonej
sztywnoci s bardziej podatne na uszkodzenia [27]. Matsuo i wsp., badajc
wpyw dugoci czasu statycznego rozcigania (20, 60, 180, 300 s) na funkcj
i elastyczno mini, wykaza, e wraz z wydueniem czasu rozcigania wzra-
sta elastyczno minia, obnia si statyczny pasywny moment obrotowy (sta-
ticpassivetorque). W trakcie badania sztywno miniowa obniya si znacz-
co dopiero po 180 s. Natomiast izometryczna sia miniowa obniaa si bez
wzgldu na dugo czasu rozcigania [28]. Warto rwnie nadmieni, i stret-
ching statyczny nie powinien by stosowany samodzielnie, jako jedyna forma
rozcigania, gdy moe przyczynia si do obnienia siy miniowej. Wielko
utraty siy zaley od dugoci minia. Rozciganie moe zapobiega obnie-
niu siy miniowej, gdy wykonywane bdzie w pozycji, w ktrej misie jest
wyduony. Stretching statyczny wykonany przed wiczeniami eksentrycznymi
zapobiega obnieniu siy po wiczeniach [23]. Rozciganie wykonywane po wy-
siku nie ma wpywu na czas reakcji i si eksplozywn minia [29]. Wedug
zebranych danych okoo jedna trzecia zawodnikw zadeklarowaa, i zawsze
rozciga si po jedzie na rowerze (Rycina 3). Poowa zawodnikw wykonuje to
czasami, natomiast nie rozciga si po jedzie 15% osb.
Znacznie mniej jest bada nad efektywnoci stretchingu dynamicznego,
ktry polega na wykonywaniu ruchu czynnego w jego maksymalnym zakresie.
Podczas wiczenia, rozciganiu ulegaj minie pooone po stronie przeciw-
nej stawu, ktry to wykonuje ruch w okrelonym kierunku [30]. Wane, by wy-
konywane ruchy byy ruchami funkcjonalnymi, ktre s specyficzne dla danej
dyscypliny sportowej [31]. Dlatego zaleca si, by kolarze w ramach rozgrzewki

wykonywali wiczenia rwnie podczas jazdy na rowerze przed waciwym tre-

ningiem czy zawodami. Badanie przeprowadzone przez Paradisis i wsp., kt-
rego celem byo porwnanie efektw stretchingu statycznego i dynamicznego
(czas jednego powtrzenia 40 sekund), pokazao, i stretching dynamiczny
w mniejszym stopniu wpywa na pogorszenie siy eksplozywnej ni stretching
statyczny (odpowiednio 2,2% i 6,3%). Nie odnotowano wpywu rozcigania
dynamicznego na wydajno sprintu (20 metrw), gdzie rozciganie statyczne
pogorszyo jego wydajno o 2,5% [32]. Podobne wnioski wysnuli Herda i wsp.
[33]. Dowiedli, i rozciganie dynamiczne ma bardziej korzystny wpyw na si
miniow i moc ni rozciganie statyczne [10, 33]. Osoby, ktre rozcigaj si
w sposb dynamiczny uwaaj t form za bardziej interesujc ni statyczna
i wykonuj j chtniej.
Po intensywnej jedzie na rowerze warto pamita o wykonaniu wicze
o niskiej intensywnoci (tzw. schadzanie tkanek, ang. cool-down), poniewa
przyczyniaj si do zwikszenia odzyskania utraconej mocy. Korzystne dzia-
anie aktywnego odpoczynku tumaczy si wzrostem przepywu krwi w mi-
niach, ktre bray udzia w treningu [34].
Wszystkie minie koczyny dolnej intensywnie pracuj podczas jazdy na
rowerze: misie prosty uda, poladkowy wielki (m. gluteusmaximus), dwugo-
wy uda, obszerny boczny, obszerny przyrodkowy (m. vastusmedialis), pisz-
czelowy przedni, piszczelowy tylny (m. tibialis posteriori), brzuchaty ydki oraz
misie paszczkowaty [35, 36]. Podczas rozcigania poleca si rwnie wyko-
nanie wicze rozcigajcych pasmo biodrowo-piszczelowe (poza miniami
wymienionymi powyej). Jego nadmierne napicie czsto wystpuje w rodo-
wisku kolarskim, przyczyniajc si do powstawania blu z boku kolana (zesp
pasma biodrowo-piszczelowego) [37, 38].
Wnioski
Zaleca si przeprowadzanie rozgrzewki, gdy redukuje ona ryzyko powstawania
urazw miniowo-cignistych. Niewielu zawodnikw amatorskich zawodw
kolarskich wykonuje rozgrzewk w prawidowy sposb. Wskazane jest wykony-
wanie spokojnej jazdy na rowerze oraz rozcigania dynamicznego przed waci-
wym treningiem, natomiast po jego zakoczeniu naley pamita o wykonywa-
niu wicze o niskiej intensywnoci w poczeniu z rozciganiem statycznym.
Osoby uprawiajce kolarstwo amatorskie powinny poszerza swoj wiedz na
temat korzyci pyncych ze stosowania rozgrzewki. Wzrost wiadomoci ro-
dowiska kolarskiego odnonie do roli rozgrzewki w zapobieganiu urazw miaby
na pewno przeoenie na podwyszenie poziomu wykonywanej przez kolarzy
rozgrzewki.

Pimiennictwo
1. GUS. Rozdzia: Uczestnictwo czonkw gospodarstw domowych w zajciach spor-
towo-rekreacyjnych. W: Uczestnictwo Polakw w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008
roku. GUS Publikacja 2009.08.31.
2. Clarsen B, Krosshaug T, Bahr R. Overuse injuries in professional road cyclists. Am J
Sports Med. 2010;38(12):2494-2501.
3. Wanich T, Hodgkins C, Columbier JA, Muraski E, Kennedy JG. Cycling injuries of the
lower extremity. J Am AcadOrthopSurg. 2007;15(12):748-756.
4. Fradkin A.J., Gabbe B.J., Cameron P.A. Does Warming upprevent injury in sport?
The evidence from randomised controlled trials? Journal of Science and Medicine in
Sport (2006) 9,214-220.
5. Hedrick A. Physiological responses to warm-up. National Strength and Conditioning
Association Journal 1992;14:25-27.
6. Safran MR, Seaber AV, Garrett WE Jr. Warm-up and muscular injury prevention.
Anupdate. Sports Med. 1989;8(4):239-249.
7. McHugh MP, Connolly DA, Eston RG, Gleim GW. Electromyographic analysis of exer-
cise resulting in symptoms of muscle damage. J Sports Sci. 2000;18(3):163-172.
8. Stewart D, Macaluso A, De Vito G.The effect of anactive warm-up on surface EMG
and muscle performance in healthy humans. Eur J Appl Physiol. 2003;89(6):509-
513.
9. OConnor DM, Crowe MJ, Spinks WL. Effects of static stretching on leg power during
cycling. J Sports Med. Phys Fitness, 2006; 46(1):52-56.
10. Curry BS, Chengkalath D, Crouch GJ, Romance M, Manns PJ. Acute effects of dy-
namic stretching, static stretching, and light aerobic activity on muscular performan-
ce in women. J Strength Cond Res. 2009;23(6):1811-1819.
11. Faulkner SH, Ferguson RA, Gerrett N, Hupperets M, Hodder SG, Havenith G. Redu-
cing muscle temperature drop after warm-up improves sprint cycling performance.
Med Sci Sports Exerc. 2013;45(2):359-365.
12. Marsh D, Sleivert G. Effect of precooling on high intensity cycling performance. Br J
Sports Med. 1999;33(6):393-397.
13. Olsen O, Sjhaug M, van Beekvelt M, Mork PJ. The effect of warm-up and cool-
down exercise on delayed onset musclesoreness in the quadriceps muscle: a ran-
domized controlled trial. J Hum Kinet. 2012;35:59-68.
14. Kingsley JD, Zakrajsek RA, Nesser TW, Gage MJ. The effect of motor imagery and
static stretching on anaerobic performance in trained cyclists. J Strength Cond Res.
2013;27(1):265-269.
15. Tomaras EK, MacIntosh BR. Less is more: standard warm-up causes fatigue and less
warm-uppermits greater cycling power output. J Appl Physiol. 2011;111(1):228-235.
16. Baum BS, Li L.Lower extremity muscle activities during cycling are influenced by
load and frequency. J Electromyogr Kinesiol. 2003;13(2):181-190.
17. Gray S, Nimmo M. Effects of active, passiveor no warm-up on metabolism and per-
formance during high-intensity exercise. J Sports Sci. 2001;19(9):693-700.
18. Noonan TJ, Best TM, Seaber AV, Garrett WE, Andrish JT. Thermal effects on skeletal
muscletensile behavior. Am J Sports Med, 1993; 21: 517-522.
19. Amako M, Oda T, Masuoka K, Yokoi H, Campisi P. Effect of static stretching on pre-
vention of injuries for military recruits. Mil Med. 2003;168(6):442-446.
20. Thacker SB, Gilchrist J, Stroup DF, Kimsey CD Jr. The impact of stretching on sports injury
risk: a systematic review of the literature. Med Sci Sports Exerc. 2004;36(3):371-378.
21. McHugh MP, Cosgrave CH. To stretchor not to stretch: the role of stretching in injury-
prevention and performance. Scand J Med. Sci Sports 2010;20:169-181.

22. Magnusson SP, Simonsen EB, Aagaard P, Srensen H, Kjaer M. A mechanism for
altered flexibility in human skeletalmuscle. J Physiol. 1996;15(497) ( Pt 1):291-298.
23. McHugh MP, Nesse M. Effect of stretching on strengthloss and pain after eccentrice-
xercise. Med Sci Sports Exerc. 2008;40(3):566-573.
24. Magnusson SP, Aagard P, Simonsen E, Bojsen-Mller F. A biomechanical evaluation of
cyclic and static stretch in human skeletal muscle. Int J Sports Med. 1998;19(5):310-316.
25. Magnusson SP, Simonsen EB, Aagaard P, Gleim GW, McHugh MP, Kjaer M. Visco-
elasticresponse to repeated static stretching in the human hamstring muscle. Scand
J Med Sci Sports. 1995;5(6):342-347.
26. Magnusson SP. Passive properties of human skeletal muscle during stretch ma neu-
vers. A review. Scand J MedSci Sports. 1998;8(2):65-77.
27. McHugh MP, Connolly DA, Eston RG, Kremenic IJ, Nicholas SJ, Gleim GW. The role
of passive muscle stiffness in symptoms of exercise-induced muscled amage. Am J
Sports Med. 1999;27(5):594-599.
28. Matsuo S, Suzuki S, Iwata M, Banno Y, Asai Y, Tsuchida W, Inoue T. Acute effects of
different stretching durations on passivetorque, mobility, and isometric muscle force.
J Strength Cond Res. 2013 Mar 21. [Epubahead of print]
29. Alpkaya U, Koceja D. The effects of acute static stretching on reaction time and force
J Sports Med Phys Fitness. 2007;47(2):147-150.
30. J.E. Muscolino. Rozdzia: Stretching W: Badanie palpacyjne ukadw miniowego
i kostnego z uwzgldnieniem punktw spustowych, stref odruchowych i stretchingu.
wyd. I polskie, red. Z. liwiski. rok wydania: 2011.
31. Mann DP, Jones MT. Guidelines to the Implementation of e Dynamic Stretching Pro-
gram. Strength and Conditioning Journal 1999;21(6):53-55.
32. Paradisis GP, Theodorou A, Pappas P, Zacharogiannis E, Skordilis E, Smirniotou A.
Effects of Static and Dynamic Stretching on Sprint and Jump Performance in Boys
and Girls. J Strength Cond Res. 2013 Apr 15. [Epubahead of print]
33. Herda TJ, Cramer JT, Ryan ED, McHugh MP, Stout JR. Acute effects of static versus
dynamic stretching on isometric peak torque, electromyography, and mechanomy-
ography of the biceps femoris muscle. J Strength Cond Res. 2008;22(3):809-817.
34. Bogdanis GC, Nevill ME, Lakomy HK, Graham CM, Louis G. Effects of active recove-
ry on power output during repeated maximal sprint cycling. Eur J Appl Physiol Occup
Physiol. 1996;74(5):461-469.
35. So, Raymond C.H.; Ng, Joseph K.-F.; Ng, Gabriel Y.F. Musclere cruitment pattern in
cycling: a review. Physical Therapy in Sport 2005;6(2):89-96.
36. Chapman AR, Vicenzino B, Blanch P, Knox JJ, Hodges PW. Leg muscle recruitment
in highly trained cyclists. J Sports Sci. 2006;24(2):115-124.
37. Farrell KC, Reisinger KD, Tillman MD. Force and repetition in cycling: possible impli-
cations for iliotibial band friction syndrome. Knee. 2003;10(1):103-109.
38. Fairclough J, Hayashi K, Toumi H, Lyons K, Bydder G, Phillips N, Best TM, Ben-
jamin M. The functional anatomy of the iliotibial band during flexion and exten-
sion of the knee: implications for understanding iliotibial band syndrome. J Anat.
2006;208(3):309-316.
Sylwia Piotrowska,
e-mail: sylwia.piotrowskaa@gmail.com

ROLA ORTOPEDY I FIZJOTERAPEUTY PODCZAS DIAGNOZY
I LECZENIA USZKODZE NARZDU RUCHU
POZNASKICH MARATOCZYKW
THE ROLE OF THE ORTHOPEDIST AND PHYSIOTHERAPIST

IN DIAGNOSIS AND TREATMENT OF MUSCULOSCELETAL INJURIES
OF POZNA MARATHON RUNNERS
Patrycja Rglewska1,2, Piotr Szaaski1, Anna Straburzyska-Lupa1,2
1
Zakad Fizykoterapii i Odnowy Biologicznej
Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu
2
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii, Wydzia Zamiejscowy w Szczecinie
Streszczenie
Wstp. Bieg maratoski liczy dystans 42,195 km., ma charakter wytrzymaociowy i wy-
maga dokadnego przygotowania. Niewaciwe przygotowanie oraz lekcewaenie zasad
prawidowo przeprowadzonego treningu biegowego grozi powanym przecieniem na-
rzdu ruchu. W procesie ich diagnozy i leczenia ogromn rol przypisuje si szczeglnie
dwom specjalistom ortopedom i fizjoterapeutom.
Cel pracy. Celem pracy byo poznanie roli ortopedy i fizjoterapeuty w procesie diagnozy
i leczenia uszkodze narzdu ruchu u poznaskich maratoczykw.
Materia i metody. 123 poznaskich maratoczykw, w tym 13 kobiet i 110 mczyzn
poddano badaniu ankietowemu skadajcemu si z 32 pyta i metryczki.
Wyniki. Z ogu badanych maratoczykw 72 doznao uszkodzenia aparatu ruchu pod-
czas treningu, 21 podczas trwania zawodw. Najbardziej naraony na uszkodzenia by
staw kolanowy oraz staw skokowy. 33 maratoczykw prbowao podejmowa leczenie
na wasn rk, 21 u specjalistw rnych dziedzin w tym 9 u ortopedy, 11 u lekarza ro-
dzinnego, a 18 u fizjoterapeutw. Podstawowym badaniem diagnostycznym zapisanym
przez lekarza byo RTG i USG.
Wnioski. Z bada wynika, e 75,6% badanych, z ogu ankietowanych amatorw ma-
ratoczykw w cigu uprawiania tego sportu (1/2 roku do 25 lat), doznao uszkodzenia
narzdu ruchu, 49,5% z nich zwrcio si o pierwsz pomoc do specjalistw, z czego
9,7% do fizjoterapeutw, 39,8% do lekarzy rnych specjalnoci. Leczenie indywidualne
u fizjoterapeuty podjo 19,4% maratoczykw, 35,5% leczyo si swoimi sposobami,
a tyle samo badanych leczyli lekarze, ktrzy u 90,6% zlecili badanie RTG a 81,3% zabiegi
fizykalne, z ktrych najwikszym powodzeniem cieszya si magnetoterapia.
Sowa kluczowe: maraton, uszkodzenia narzdu ruchu.
Abstract
Introduction. The distance of the marathon is 42 km 195 m, it is an endurance run and
requires thorough preparation. An inappropriate preparation and disregard for the princi-
ples of correctly prepared running training may lead to serious overstrain of the locomotor

Rola ortopedy i fizjoterapeuty podczas diagnozy i leczenia uszkodze narzdu ruchu poznaskich maratoczykw
system. In its diagnosis and treatment a particularly large part is played by two specialists
types: orthopedists and physiotherapists.
Aim. The objective of the study was to present the role of the orthopedist and physio-
therapist in the process of diagnosis and treatment of musculosceletal injuries in Pozna
marathon runners.
Material and methods. 123 Pozna marathon runners, including 13 women and 110
men, were subjected to a survey which consisted of 32 questions and respondents de-
mographic profile.
Results. From the total number of marathon runners 72 were injured during training, 21 dur-
ing competition. The knee and ankle joints were most susceptible to injuries. 33 marathon
runners tried to undertake self-treatment, 21 sought advice from specialists, including 9 from
orthopedists, 11 from general practitioners and as many as 18 from physiotherapists. The
basic diagnostic test prescribed by the physician were X-ray and ultrasound examination.
Conclusions. The study indicates that 75,6% of the total number of the surveyed ama-
teur marathon runners suffered an injury of the locomotor system in the period of practis-
ing the sport (6 months to 25 years), 49.5% of them turned for the first aid to specialists,
of whom 9.7% to physiotherapists, 39.8% to physicians of various specialties. Individual
treatment by physiotherapist was undertaken by 19.4% of marathon runners, 35.5% re-
lied on self-treatment, and the same percentage was treated by physicians, who ordered
an x-ray test for 90.6% and for 81.3% they recommended physical therapy procedures
of which the most popular was the magnetic field therapy.
Key words: marathon, musculosceletal injuries.
Wstp
Bieg maratoski liczy dystans 42,195 km. Jako konkurencja sportowa istnieje
od 1896 roku, gdy po raz pierwszy pojawi si w programie Igrzysk Olimpijskich
w Atenach [1]. W Polsce maratony organizowane s jako biegi komercyjne o
charakterze sportowo-spoeczno-kulturowym od 1924 roku, w Poznaniu od roku
2000 [1, 2]. Bieg maratoski ma charakter wytrzymaociowy i wymaga dokad-
nego przygotowania. Maraton czsto zwizany jest z wystpieniem przecie
narzdu ruchu. Kontuzje przecieniowe stanowi 2549% wszystkich urazw
[2]. Wedug Burfoot najczstszymi kontuzjami biegaczy s zapalenia cigna
Achillesa i rozcigna podeszwowego, chondromalacja rzepki, zesp pasma
biodrowo-piszczelowego, bolesno mini piszczelowych przednich [3]. Dzi-
ki wiadomemu, systematycznemu i wieloletniemu przygotowaniu do treningu
biegowego na dystansie 42,195 km maraton moe by nazywany biegiem po
zdrowie. W przeciwnym razie dla osb bez przygotowania, czynny udzia w
maratonie moe sta si niebezpieczny dla zdrowia i ycia. Przygotowanie fi-
zyczne przed treningiem/zawodami, postpowanie po treningu/zawodach oraz
dobr prawidowego podoa treningowego zmniejszaj ryzyko wystpienia
u biegaczy amatorw urazw narzdu ruchu [2 s. 93].
Jeli jednak zdarz si wspomniane uszkodzenia aparatu ruchu, postpo-
wanie lecznicze wyznacza dobrze przeprowadzona diagnostyka i rehabilitacja.
Zarwno fizjoterapeuci jak i ortopedzi odgrywaj w tym procesie szczegln
rol. W procesie usprawniania pacjenta niezmiernie wana staje si wic wsp-
praca obu specjalistw. Przybylski uwaa, e ortopedia i fizjoterapia, w przypad-
ku diagnozowania, leczenia i profilaktyki chorb krgosupa w odcinku dolnym,

Patrycja Rglewska, Piotr Szaaski, Anna Straburzyska-Lupa
odgrywaj ogromn rol. Wedug niego fizjoterapeuta niemal na kadym etapie

choroby odgrywa nieocenion rol do spenienia w pracy z pacjentem, uprzed-
nio zdiagnozowanym przez lekarza specjalist [4]. Podobny algorytm pracy
mona odnale w Projekcie Ustawy o Zawodzie Fizjoterapeuty i Samorzdzie
Fizjoterapeutw, gdzie czytamy, i fizjoterapeuta pracuje z pacjentami zdiagno-
zowanymi przez lekarza [5].
Dobrze postawiona diagnoza po urazach aparatu ruchu znacznie skra-
ca proces leczenia uszkodzenia [6, 7]. Szczegln rol przypisuje si w tym
procesie specjalicie ortopedzie, ktry podejmuje decyzje co do dalszego
postpowania leczniczego. Pocztkowo badanie diagnostyczne opiera si na
badaniach wizualnych i manualnych [8]. Bardzo czsto lekarz decyduje si
w procesie diagnostycznym na wykonanie dodatkowych bada, do ktrych naj-
czciej zaliczamy zdjcia RTG, ultrasonografi (USG), a w wyjtkowych sytu-
acjach rezonans magnetyczny (RM) bd tomografi komputerow (TK). Bardzo
wana jest rwnie decyzja o podaniu lekw w postaci doustnej lub blokad czy
naku stawowych [8]. Podejmujc dziaania lecznicze wg zasady PRICE, pa-
cjent powinien zosta poinformowany przez lekarza o koniecznoci konsultacji
z fizjoterapeut, ktry doprowadzi go do penego wyleczenia [9, 10]. Metodyka
wykonywania okadw zimnoleczniczych oraz wspomaganie leczenia uszkodze
narzdu ruchu przy pomocy zabiegw fizykalnych wymagaj dokadnej wiedzy
na temat metodyki zabiegu oraz zasad bezpieczestwa ich wykonywania. Pene
wyleczenie uszkodze aparatu ruchu, szczeglnie okolicy staww kolanowych
i skokowych dotyczcych biegaczy nie koczy si tylko na opanowaniu stanu
zapalnego i odbudowaniu masy i siy miniowej. Niezwykle wane jest odzy-
skanie penej zdolnoci rozpoznawania zarwno ruchu w stawie, jak i pozycji
stawu [11, 12]. Poza odbudow propriorecepcji bardzo istotn jest praca nad od-
budow stabilizacji aparatu ruchu, a dla sportowcw rwnie trening funkcjonal-
ny, co przyczyni si do poprawy kontroli motorycznej. Praca nad propriocepcj
i kontrol ukadu nerwowego uszkodzonych struktur jest podstawowym elemen-
tem w zapobieganiu urazom, a przede wszystkim przeciwdziaa ich nawrotom
[13]. W procesie fizjoterapii ogromn rol, poza kinezyterapi, w leczeniu uszko-
dze aparatu ruchu odgrywa rwnie fizykoterapia [14,15].
Cel pracy
Celem pracy byo poznanie roli ortopedy i fizjoterapeuty w procesie diagnozy
i leczenia uszkodze narzdu ruchu u poznaskich maratoczykw.
Materia i metoda
Grup badawcz stanowio 123 biegaczyamatorw (13 kobiet i 110 mczyzn),
biorcych udzia w 10 Pozna Maraton. rednia wieku badanych wynosia
34,3 lata. Do bada wykorzystano metod sondau diagnostycznego. Technik
badawcz stanowi kwestionariusz ankiety skadajcy si z 32 pyta i metryczki.
Dziki metryczce uzyskano informacje na temat wieku i pci badanych, wysoko-
ci i masy ciaa, ich wyksztacenia i miejsca zamieszkania. Pytania ankietowe

wykorzystane w niniejszej pracy powicone zostay zagadnieniom uszkodze-

nia aparatu ruchu (wystpowanie, rodzaj i miejsce uszkodzenia, diagnostyka,
leczenie). Badania ankietowe miay charakter anonimowy. Przeprowadzone
zostay jednorazowo w padzierniku 2009 roku. Szczegow charakterystyk
grupy badawczej zestawiono w tabeli I.
Tabela I. Charakterystyka grupy badawczej

Charakterystyka ankietowanych
N = 123
Kobiety [n] 13 (10,6%)
Mczyni [n] 110 (89,4%)
rednia wieku [lata] 34,3 (27,6%)
BMI 22,7 (18,5%)
Wyksztacenie wysze [n] 72 (58,5%)
Wyniki i ich omwienie

Na podstawie analizy odpowiedzi udzielonych przez poznaskich maratoczy-
kw przedstawiono wyniki bada w tabelach IXII.
W pierwszej kolejnoci poproszono maratoczykw o udzielenie odpowie-
dzi na pytanie dotyczce przebytych uszkodze narzdu ruchu. Odpowiedzi ze-
stawiono w tabelach IIIII.
Tabela II. Przebyte kontuzje u badanych maratoczykw doznane podczas treningu

Rodzaj odpowiedzi TAK NIE
Liczba badanych (n = 123) 72 (58,5%) 5 (4,1)
Tabela III. Przebyte kontuzje u badanych maratoczykw doznane podczas trwania

zawodw
Rodzaj odpowiedzi TAK NIE
Liczba badanych (n = 123) 21 (17,1%) 56 (45,5%)
Z ogu badanych maratoczykw 72 doznao kontuzji podczas treningu,

21 podczas trwania zawodw. W sumie z grupy 123 badanych a 93 doznao
w swojej karierze biegacza kontuzji.
Badani w dalszej kolejnoci zaznaczyli miejsce oraz rodzaj kontuzji. Wyniki
przedstawiono w tabelach IVV.
Tabela IV. Zmieniona chorobowo okolica narzdu ruchu po przebytym urazie

Rodzaj Staw Staw Staw Stawy Stawy Misie/ Ko Inne
odpowiedzi kolanowy biodrowy skokowy stopy kregosupa cigno struktury
Liczba 34 5 23 18 5 27 6 4
badanych (36,6%) (5,4%) (24,7%) (19,4%) (5,4%) (29,0%) (6,5%) (4,3%)
(n = 93)

Tabela V. Rodzaj uszkodzenia

Typ uszkodzenia Liczba badanych (n = 93)
uszkodzenie stuktury miniowo-cignistej 1 (1,1%)
nacignicie 33 (35,5%)
naderwanie 14 (15,1%)
zerwanie 2 (2,2%)
zapalenie 14 (15,1%)
entezopatie 9 (9,7%)
stuczenie 5 (5,4%)
uszkodzenie struktury stawowej 1 (1,1%)
skrcenie 16 (17,2%)
podwichnicie stawu 1 (1,1%)
uszkodzenie struktury kostnej 1 (1,1%)
zamanie z urazu bezporedniego 2 (2,2%)
zamanie przecieniowe 5 (5,4%)
Najbardziej naraonym na uszkodzenia okaza si by staw kolanowy, od-

powiedzi takiej udzielio 34 badanych, nastpnie misie/cigno (27 ankie-
towanych) oraz staw skokowy (23 badanych). Uszkodzenie miao najczciej
charakter nacignicia. Odpowied t zaznaczyo 33 maratoczykw. Marato-
czycy doznali rwnie skrce stawu (16 badanych), naderwa wizade i zapa-
le okolicy stawowej (po 14 badanych).
Ze wzgldu na powag uszkodzenia poproszono maratoczykw o wska-
zanie, czy i do jakiego specjalisty zwrcili si o pomoc w pierwszej kolejnoci.
Wyniki przedstawiono poniej w tabeli VI.
Tabela VI. Specjalici, do ktrych maratoczycy zwrcili si w pierwszej kolejnoci

Specjalici Liczba badanych (n = 93)
Lekarz pierwszego kontaktu 18 (19,4%)
Lekarz innej specjalizacji: ortopeda, chirurg, 19 (20,4%)
neurolog, medycyny sportowej
Fizjoterapeuta 9 (9,7%)
Tylko 46 badanych podjo decyzj o jak najszybszej konsultacji uszkodze-

nia narzdu ruchu ze specjalist. Osoby, ktre si na to zdecydoway wybieray
lekarzy specjalistw (19 badanych) bd lekarza pierwszego kontaktu (18 bada-
nych), 9 maratoczykw na pierwsz konsultacj zdecydowao si zwrci do
fizjoterapeuty.
Wikszo badanych wymagaa podjcia leczenia, dlatego poproszono an-
kietowanych o wskazanie osb, u ktrych podjli leczenie. Wyniki zestawiono
w tabelach VIIVIII.

Tabela VII. Osoby, u ktrych badani maratoczycy podjli leczenie kontuzji

Lekarz ortopeda, chirurg, neurolog, ... 21 (22,6%)
Fizjoterapeuta 18 (19,4%)
Osteopata 1 (1,1%)
Wasnymi sposobami 33 (35,5%)
Bez leczenia 9 (9,7%)
Tabela VIII. Lekarze specjalici leczcy kontuzjowanych maratoczykw

Ortopeda 9 (28,2%)
Chirurg 4 (12,5%)
Neurolog 1 (3,2%)
Inne specjalnoci 7 (21,9%)
33 maratoczykw prbowao podejmowa leczenie na wasn rk, 21

u specjalistw rnych dziedzin, w tym 9 u ortopedy, 11 u lekarza rodzinnego,
a 18 u fizjoterapetw.
Poproszono maratoczykw o wskazanie bada diagnostycznych, ktrym
zostali poddani (Tabela IX).
Tabela IX. Badania obrazowe wykonane badanym podczas diagnozy i leczenia

Rodzaj badania Liczba badanych (n = 32)
RTG 29 (90,6%)
USG 13 (40,6%)
TK 4 (12,5%)
MR 9 (28,2%)
Podstawowym badaniem diagnostycznym okazao si zdjcie RTG. Odpo-

wiedzi takiej udzielio 29 ankietowanych.
Wikszo maratoczykw poddaa si leczeniu fizykalnemu (26 osb).
Wrd zabiegw fizykalnych badani zaznaczali ultradwiki (17) magnetotera-
pi (15), elektroterapi i kpiele wirowe (12), laser (11) czy krioterapi (10). Wy-
niki zestawiono poniej w tabelach XXI.
Tabela X. Metody leczenia przebytych kontuzji wskazane przez badanych

Metody leczenia Liczba badanych (n = 32)
Leczenie operacyjne 3 (9,4%)
Farmakoterapia 16 (50%)
Fizykoterapia 26 (81,3%)
Kinezyterapia 4 (12,5%)
Inne metody 11 (34,4%)

Tabela XI. Zabiegi fizykalne, ktrym poddani zostali badani maratoczycy

Metody leczenia Liczba badanych (n = 26)
Laser 11 (42,3%)
Magnetoterapia 15 (57,7%)
Ultradwiki 17 (53,1%)
Elektroterapia 12 (46,3%)
Kpiele wirowe 12 (46,3%)
Parafina 6 (23,1%)
Promieniowanie podczerwone 7 (26,9%)
Krioterapia 10 (38,5%)
Na koniec poproszono badanych o wskazanie dugoci leczenia. A 26 ma-

ratoczykw leczyo uszkodzenie aparatu ruchowego do 1 miesica.
Tabela XII. Dugo czasu do penego wyleczenia

Czas trwania rekonwalescencji Liczba badanych (n = 93)
Do 2 tygodni 12 (12,9%)
Do 1 miesica 26 (27,9%)
Do 3 miesicy 21 (22,6%)
Do 6 miesicy 6 (6,5%)
Do 9 miesicy 1 (1,1%)
Do 1 roku 4 (4,3%)
Ponad 2 lata 3 (3,2%)
Dyskusja
Przeprowadzone badania ankietowe wskazuj, i ponad poowa ankietowanych
zawodnikw w czasie trwania kilku bd kilkunastoletniego, podejmowanego
systematycznie treningu biegowego, doznaa kontuzji. Urazom poddawany
by najczciej staw kolanowy, a uszkodzenie miao charakter nacignicia
struktury miniowo-cignistej.
Lokalizacj wikszoci obrae sportowych aparatu ruchu w koczynie lo-
komocyjnej, nie tylko u lekkoatletw, ale i u wikszej grupy sportowcw potwier-
dza Walentukiewicz [16]. Jak wskazuje autorka wspomnianych bada, miejscem
typowym uszkodze koczyn dolnych lekkoatletw jest udo, a obraenia mini
i cigien oraz przecienia aparatu ruchu s najczstsz form dysfunkcji apa-
ratu ruchu. Rwnie Biaecki wskazuje na uszkodzenia mini i cigien jako
obraenia wysoce charakterystyczne dla lekkiej atletyki [9]. Potwierdzenie tego
znale mona rwnie u Radzioch i Lewickiego, wedug ktrych u zawodnikw
trenujcych sprint dochodzi do przecie szybkociowych, a 40% wszystkich
uszkodze dotyczy okolic uda [17]. Obraenia te wystpuj w postaci ostrej,
takiej jak nacignicia, naderwania, zerwania mini. Z kolei u biegaczy na red-
nie i dugie dystanse wystpuje przewaga obcie o charakterze wytrzymao-
ciowym, co jest przyczyn schorze o charakterze przewlekym. Przewaaj

w tych dyscyplinach uszkodzenia stawu kolanowego, a take wystpuje duy

procent obrae podudzi i stawu skokowego.
Za bezporedni przyczyn wystpowania uszkodze narzdu ruchu Ra-
dzioch i Lewicki uznaj le wykonan rozgrzewk [17]. Z kolei Fibak twierdzi,
e przyczyn systematycznego wzrostu liczby obrae treningowych moe by
wzrost natenia i specjalizacja treningu [11]. Natomiast Walentukiewicz i Biener
za przyczyn wikszoci uszkodze uznaj z technik wykonywania danego
elementu [16, 10].
Jak wynika z analizy odpowiedzi na zadane respondentom pytania ankie-
towe, wikszo ankietowanych maratoczykw poddaje leczeniu doznane
uszkodzenia aparatu ruchu. Poowa badanych czyni to wasnymi sposobami,
poowa pod kontrol specjalisty. Po pierwsz pomoc ankietowani najczciej
zgaszali si do ortopedy i lekarza pierwszego kontaktu. O sposobie leczenia
decydowali take fizjoterapeuci. Walentukiewicz wykazaa, e wikszo bada-
nych przez ni zawodnikw kierowaa si w pierwszej kolejnoci do przychodni
i szpitala [16]. Najwikszy odsetek badanych korzysta z pomocy lekarza w ci-
gu 24 godzin po urazie lub niezwocznie po nim, a po wizycie cile kierowa si
zaleceniami lekarskimi. Wrd metod diagnostycznych do najczstszych bada
zaliczono zdjcie RTG i USG. Warto podkreli, e coraz wicej badaczy pod-
krela wan rol USG w badaniu narzdu ruchu [18].
Przebadani biegacze zwykle mieli na swoim koncie jedn kontuzj, ktr
leczyli do miesica. Podczas tego okresu wikszo ankietowanych na czas le-
czenia obrae zaniechala aktywnoci fizycznej lub zmniejszyla obcienie pod-
czas biegu, nie zmniejszajc obcienia podczas treningw uzupeniajcych.
Podobnie podaje Walentukiewicz, badani sportowcy w wikszoci natychmiast
po urazie przerwali aktywno fizyczn.
Wyniki przeprowadzonych bada ankietowych u maratoczykw wskazuj,
e spord metod leczenia najczciej stosowano fizykoterapi w postaci ultra-
dwikw i pola magnetycznego, a take elektroterapii, laseroterapii, zimnolecz-
nictwa. Cz respondentw dodatkowo w domu stosowaa zabiegi lecznicze
w postaci zimno- i ciepolecznictwa, a take wicze usprawniajcych. Przed-
stawione w pracy wyniki potwierdzaj si z zaleceniami opisywanymi w czci
dotyczcej metod fizykalnego leczenia uszkodzonego aparatu ruchu biegaczy,
odnalezionych w literaturze fachowej [14, 15]. Zdecydowana wikszo ankieto-
wanych, ktrzy wypowiedzieli si na ten temat, pozytywnie ocenia skuteczno
fizykoterapii jako formy rehabilitacji uszkodzonego narzdu ruchu i dobrego ro-
kowania stosowania tej terapii na przebieg dalszej kariery sportowej. Pomimo
licznych publikacji w literaturze fachowej na temat koniecznoci odbudowy pro-
priocepcji i kontroli motrycznej uszkodzonych struktur, zastanawiajcy jest fakt,
i niewielu ankietowanych maratoczykw byo kierowanych na leczenie za po-
moc kinezyterapii. Moe to wskazywa na konieczno podjcia cilejszej
wsppracy lekarzy prowadzcych pacjentw z uszkodzeniami aparatu ruchu
z fizjoterapeutami.

Wnioski
Z bada wynika, e 75,6% badanych, z ogu ankietowanych amatorw mara-
toczykw, w cigu uprawiania tego sportu (1/2 roku do 25 lat) doznao uszko-
dzenia narzdu ruchu, 49,5% z nich zgosio si o pierwsz pomoc do specjali-
stw, z czego 9,7% do fizjoterapeutw, 39,8% do lekarzy rnych specjalnoci.
Leczenie indywidualne u fizjoterapeuty podjo 19,4% maratoczykw, 35,5%
leczyo si swoimi sposobami, a tyle samo badanych leczyli lekarze, ktrzy
u 90,6% zlecili badanie RTG, a 81,3% zabiegi fizykalne, z ktrych najwikszym
powodzeniem cieszya si magnetoterapia.
Pimiennictwo
1. Szaaski P., Rglewska P. Rozwj biegw maratoskich w Polsce rys historyczny.

Sport Wyczynowy, 2011,XLIX,1, 109114.
2. Szaaski P., Rglewska P. Maraton masowy bieg po zdrowie? Przygotowanie bie-
gaczy amatorw do biegu na dystansie 42,195 km. WSEiT Pozna 2010, 87-94.
3. Burfoot A. Praktyczny poradnik dla biegaczy. ARF Agencja Prasowa P. Walewski,
Pozna 2002.
4. Przybylski J. Czy krgozmyk to problem tylko ortopedyczny? Medycyna Manualna
1999, 3, 1-2, 45-51.
5. Projekt ustawy o zawodzie fizjoterapeuty i samorzdzie fizjoterapeutw. Fizjoterapia
1993, 2, 47-56.
6. Adamczyk G. Diagnostyka kliniczna uszkodze wizade krzyowych stawu kolano-
wego. Acta Clinica 2001, 1, 4. 294-306.
7. Czamara A. Postpowanie fizjoterapeutyczne po obraeniach tkanek mikkich sta-
wu skokowo-goleniowego. The Journal o Orthopaedics Trauma Surgery and Related
Research 2008, 4, 88-108.
8. Konieczny G., Wrzosek Z. Wybrane dysfunkcje narzdu ruchu. [w]: Wrzosek Z.,
Bolanowski J. Podstawy rehabilitacji dla studentw medycyny. PZWL, Warszawa
2011.
9. Biaecki S., Kowalewski A., Taniewski W., Szmid F. Czciej spotykane urazy spor-
towe, mechanizmy ich powstawania i leczenie. Wychowanie Fizyczne i Sport 1962,
4, 4: 409-425.
10. Biener K. Leichtathletikunfalle. Sportarzt und Sportmedizin, 1977, 5/6:, 161-163,
193-195.
11. Fibak J., Kuppik T. Urazowo wrd sportowcw miasta Poznania w latach 1960
1970. [w]: Dec L., Slyski J. (red.): Problemy medycyny wychowania fizycznego
i sportu. WSPL, Katowice 1973.
12. Kita S.B. Typowe obraenia ciaa u sportowcw. Medicina Sportiva 2005, 9, 4,
317-320.
13. Stolarczyk A., migielski R., Adamczyk G. Propriocepcja w aspekcie medycyny
sportowej. Medycyna Sportowa. 2000, 107, 23-26.
14. Straburzyska-Lupa A., Straburzyski G.: Fizjoterapia z elementami klinicznymi.
PZWL 2008 Warszawa.
15. Taradaj J. Elektroterapia w schorzeniach narzdu ruchu. Rehabilitacja w praktyce
2009, 1, 42-43.
16. Walentukiewicz A. Epidemiologia urazw sportowych. Roczniki Naukowe AWF
Gdask 2002, 13: 19-35.

17. Radzioch W., Lewicki R. Lokalizacja obrae i schorze pourazowych narzdu ruchu
w materiale WPS-L w Czstochowie w wybranych dyscyplinach. Medycyna Sporto-
wa 1997, 13, 72/73, 10-14.
18. Kotyla P.J., Rakoczy J., Lewicki M., Kucharz E.J. Teraniejszo i przyszo diagno-
styki ultrasonograficznej narzdu ruchu. Reumatologia. 2005,43, 2, 89-92.
dr Patrycja Rglewska
Zakad Fizykoterpii i Odnowy Biologicznej
AWF im. E. Piaseckiego w Poznaniu
e-mail: rpatrycja@yahoo.co.uk

PROPOZYCJA PROGRAMU
KOMPLEKSOWEJ ODNOWY BIOLOGICZNEJ
DLA OSB UPRAWIAJCYCH JOGGING
A SUGGESTION OF COMPREHENSIVE BIOLOGICAL REGENERATION

PROGRAM FOR JOGGERS
Sebastian Nonn-Wasztan1, Magorzata Wjcik2
1
Wysza Szkoa Pedagogiki i Administracji w Poznaniu, Koo Studenckie Physis
2
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Pile, Instytut Ochrony Zdrowia
Streszczenie
We wspczesnym sporcie odnowa biologiczna obejmuje cay szereg zagadnie, kt-
re maj za zadanie wspdziaanie z procesem treningowym, restytucj (optymalizacja
procesu wypoczynku), profilaktyk i zmniejszeniem skutkw urazw sportowych. W spo-
rcie wyczynowym zachodzi konieczno stosowania odnowy biologicznej na wszystkich
szczeblach treningu, we wszystkich okresach treningowych z wykorzystaniem waci-
wych modyfikacji, zalenie od potrzeb zawodnika. W przygotowaniach jak i okresach
startowych, odnowa biologiczna moe przynie nieocenione efekty w usuwaniu nieko-
rzystnych czynnikw, ktre s w stanie obniy zdolno startow zawodnika.
Przedstawiono moliwoci stosowania odnowy biologicznej w celu uzupenienia treningu
profesjonalnego, jak rwnie amatorskiego dla osb uprawiajcych jogging. Informacje
umieszczone w niniejszej pracy maj za zadanie zaprezentowa sposoby na to, jak mo-
na efektywnie i bardziej bezpieczne uprawia biegow aktywno fizyczn jogging.
Korzyci wynikajce z uprawiania joggingu s bardzo istotne dla zdrowia. Systematyczny
trening usprawnia dziaanie ukadu krenia, wzmacnia serce, obnia cinienie ttnicze.
Poprzez proces zwikszenia pojemnoci puc, doprowadza do prawidowego dziaania
ukad oddechowy, buduje wytrzymao, odporno ustroju, usprawnia procesy metabo-
lizmu, co wpywa korzystnie na redukcj tkanki tuszczowej.
Sowa kluczowe: odnowa biologiczna, jogging, trening.
Abstract
In todays sports, biological regenaration encompasses many issues which are coordina-
ted with training, restitution (optimization of the process of resting), prevention and injury
reduction. In professional athletics there is a need for biological regeneration at every
level of training, during all training periods which uses appropriate modification to suit
the needs of a particular athlete. Biological regeneration can have many benefits both
during training and competition by removing disadvantageous factors which limit athe-
letic performance.
This paper presents ways of using biological regeneration in complementing professional
and amateur atheltic training for joggers. The paper aims to present an effective and safe
way of running physical activity jogging.
Jogging has many significant health benefits. A systematic training improves cardiova-
scular performance, strengthens the heart and lowers blood pressure. By increasing the

Propozycja programu kompleksowej odnowy biologicznej dla osb uprawiajcych jogging
volume of the lungs running improves the operation of respiratory system, promotes en-
durance and stamina, improves metabolism and reduces fat tissue.
Key words: biological regeneration, jogging, training.
Wstp
W literaturze jogging wystpuje pod pojciem biegu z prdkoci 79 km na
godzin, w czasie, co najmniej 4560 minut. Obiektywna granica intensywnoci
biegu jest wyznaczona za pomoc wskanika HR liczby uderze serca na
minut, ktry mieci si w granicach 7080% HR maksymalnego. W praktyce
subiektywn granic prdkoci biegu, ktrej nie naley przekracza, wyznacza
pojawienie si odczucia dusznoci [1].
Podczas uprawiania joggingu, bardzo due znaczenie ma synchronizacja
systemu oddechowego z krokiem biegowym i prac ramion. Synchronizacja od-
dechu pomaga zwikszy dystans biegu i poprawi tempo. Naley pamita
o wiczeniach rozcigajcych i rozluniajcych przed i po joggingu [2]. Przed
rozpoczciem biegu mona przej w szybkim tempie kilkadziesit metrw, zro-
bi kilka skonw, porozciga si. wiczenia rozcigajce naley koniecznie
powtrzy po zakoczeniu biegu. Aby jogging by korzystny dla zdrowia i spra-
wia przyjemno, powinien by systematyczny.
Pocztkowo, szczeglnie dla amatora, jogging jest bardzo wyczerpujc
aktywnoci fizyczn. Niewytrenowany organizm szybko doprowadza do wy-
czerpania zapasw rezerwy energetycznej i bieg moe stanowi niekomfortowe
odczucie. Nie naley si jednak zraa pocztkami, poniewa systematyczne
treningi zaadaptuj organizm do dugotrwaego wysiku. W czasie kolejnych tre-
ningw, w zwizku ze wzrostem VO2 max, tolerancja do wysiku systematycz-
nego ulegnie poprawie [3].
Aktywno ruchowa o charakterze joggingu naley do grupy sportw wytrzy-
maociowych. Wytrzymao okrela zdolno do kontynuowania dugotrwaej
pracy o wymaganej intensywnoci z reguy rzdu od 60 do 8090 % maksymal-
nych moliwoci, bez obniania efektywnoci dziaania, przy zachowaniu wyso-
kiej odpornoci na zmczenie [4]. Biologicznym podoem wytrzymaoci jest
wydolno. Determinuje ona funkcjonalne moliwoci wykonywania wysikw
przy rozwiniciu najbardziej ekonomicznych i efektywnych reakcji ustroju. Wy-
trzymao jest natomiast pojciem szerszym. O ile wydolno okrela potencja
ustroju, o tyle wytrzymao charakteryzuje stopie wykorzystania tego poten-
cjau dziki czynnikom osobowociowo-psychicznym, takim jak motywacja, sia
woli, wysoka tolerancja na zmczenie, pozytywne nastawienie do pracy [4].
Ze wzgldu na rne rodzaje wytrzymaoci w sporcie istnieje dua grupa jej kla-
syfikacji. Podstaw podziau jest przede wszystkim charakter przemian energetycz-
nych, rodzaj oraz stopie zaangaowania ukadu miniowego podczas wysiku:
przyjmujc kryterium wykorzystania tlenu i rde energii, wyrnia si
wytrzymao o charakterze: tlenowym, tlenowo-beztlenowym i beztle-
nowym,
ze wzgldu na charakter pracy mini wytrzymao statyczna i dyna-
miczna, a take lokalna i globalna,

uwzgldniajc zaangaowanie w wysiek, a take inne cechy sprawno-

ci motorycznej, wystpuje wytrzymao o charakterze siy, szybkoci,
skocznoci,
wedug kryterium czasu trwania wysiku wyrniamy: wytrzymao
sprintersk do 15 sekund, szybkociow 1530 sekund, krtkiego cza-
su 50 sekund 2 minuty, redniego czasu 210 minut, dugiego czasu
1060 minut, wytrzymao biegu maratoskiego powyej 60 minut [5].
Metody majce na celu ksztatowanie wytrzymaoci polegaj na wielokrot-
nym doprowadzeniu organizmu do optymalnego poziomu zmczenia, co po-
przez mechanizmy adaptacyjne prowadzi do zjawiska superkompensacji (od-
budowa z nadmiarem) i przyczynia si cznie z efektem adaptacji psychicznej
do podnoszenia poziomu tej cechy [6]. Skuteczno treningu zaley nie tylko od
stopnia zmczenia, lecz take od charakteru wysiku wywoujcego to zmcze-
nie. Do celw wszechstronnego treningu biegacza stosuje si:
gry i zabawy ruchowe o wyduonym czasie trwania, zawierajce ele-
menty wysikw o rnej intensywnoci,
marszobieg, ktry polega na dugotrwaym marszu przeplatanym kilko-
ma odcinkami biegu o niewielkiej intensywnoci. Celem tej formy aktyw-
noci fizycznej jest stopniowe wyduanie odcinkw biegu a do mo-
mentu pokonania caej trasy biegiem,
trucht jest form biegu, ksztatujc gwnie ekonomik ruchu, ktrego
tempo naley dobra tak, by istniaa harmonia rytmu funkcji ukadw
krenia i oddychania,
zaprawa terenowa, zespl rodkw ksztatujcych wytrzymao w po-
wizaniu z innymi cechami, takimi jak: sia, skoczno i gibko,
zabawy biegowe, kompleksowa forma polegajca na planowanych zmia-
nach szybkoci i form wicze w czasie duszego wysiku, zwizanego
z biegiem w urozmaiconym terenie z wykorzystaniem wstawek wicze
siowych, szybkociowych, rozwijajcych gibko oraz skoczno,
bieg cigy, podstawowy rodek ksztatowania wytrzymaoci stosowa-
ny gwnie przez zawodnikw dyscyplin, w ktrych wysiek musi by
kontynuowany przez duszy czas przy niewielkiej intensywnoci,
bieg zmienny, charakteryzuje si planow zmiennoci intensywnoci
wysiku w ramach pracy cigej,
bieg przeajowy, forma biegu zmiennego, w ktrym zmiany intensyw-
noci narzucane s przez konfiguracje terenu. Naley do intensywnych
rodkw ksztatowania wytrzymaoci,
biegi interwaowe, cechuje je planowe nastpowanie po sobie faz obci-
e i niepenego wypoczynku. Tego rodzaju wysiek naley do najbar-
dziej efektywnych, lecz i najbardziej wyczerpujcych wicze,
biegi na orientacj, polegaj na pokonywaniu dystansu w terenie z za-
daniem osignicia okrelonych punktw, wybr trasy do tych punktw
zaley od inwencji wiczcych [7].
Obcienie treningowe (wysikowe) jest to wielko pracy okrelonego ro-
dzaju i intensywnoci, jak wykona zawodnik w danym wiczeniu, jednostce
treningowej czy te cyklu. Obcienie moe by podzielone na zewntrzne

bieg na dystansie 5 kilometrw z intensywnoci 60% swoich moliwoci i we-

wntrzne koszt energetyczny wysiku, czstotliwo skurczw serca, czstotli-
wo oddychania, szybko narastania oraz poziom zakwaszenia krwi [8].
W wyniku stosowania obcie w treningu dochodzi do procesu zmcze-
nia. Reakcja ta polega na wyczerpaniu substancji energetycznych pracujcego
organizmu, jest bodcem do pniejszej odbudowy z tak zwanym nadmiarem
efekt superkompensacji. Jest to podstawowa prawidowo biologiczna po-
zwalajca podnosi stan wytrenowania.
Trening nie jest procesem staym, zawiera w sobie elementy, ktrych za-
daniem jest odpowiednie przygotowanie zawodnika. Waciwie zaplanowany,
z odpowiednio dobranymi skadnikami obcienia pozwala na wszechstronne
(oglnorozwojowe), ukierunkowane i specjalistyczne wyrobienie formy.
Gwnym czynnikiem wpywajcym na wielko obcienia jest objto
treningu. Objto treningu mierzymy iloci przebiegnitych kilometrw, cza-
sem przeznaczonym na wiczenia oglnorozwojowe, techniczne gry spor-
towe oraz iloci podniesionych kilogramw na siowni. Drugim czynnikiem,
ktry ma wpyw na obcienie jest intensywno pracy. Intensywno trenin-
gu okrela si zarwno od strony fizycznej, jak i fizjologicznej [3]. Wielko
wykonywanej pracy oraz moc rozwijana przez zawodnika okrelaj wysiek
od strony fizycznej (zewntrznej). Bdzie to prdko przebieganych kilome-
trw, procent wykorzystywanej siy i szybko w poszczeglnych zadaniach tre-
ningowych.
W konkurencjach wytrzymaociowych najczciej stosowanym wskani-
kiem fizjologicznym okrelajcym intensywno jest pomiar czstoci skurczw
serca. Taka forma rejestracji intensywnoci biegu nie jest jednak prostym od-
zwierciedleniem rozwijanej mocy (prdkoci biegu). Reakcje fizjologiczne wy-
nikaj nie tylko z wielkoci zastosowanego obcienia fizycznego, ale zalene
s rwnie od aktualnego poziomu zdolnoci do wysiku zawodnika [7]. Obser-
wowany pod wpywem systematycznego treningu wzrost zdolnoci wysikowej
powoduje, e na takie samo obcienie treningowe odpowied organizmu jest
mniejsza. Stanowi to przejaw zwikszajcej si adaptacji wysikowej ustroju.
Badajc stenie kwasu mlekowego we krwi, mona ustali moment przejcia
od niewielkich faz zmian, do fazy szybkiego wzrastania mleczanw. Ustalamy
w ten sposb prg anaerobowy, ktry wynosi od 2 do 4 mili mol/l [8]. W praktyce
sportowej przy rejestracji wielkoci wykonywanej pracy stosuje si naprzemien-
nie: wskaniki fizyczne (np. prdko biegu) i fizjologiczne (wysoko ttna lub
zakwaszenia krwi). Do penej oceny obcienia treningowego niezbdna jest
jednak rwnolega rejestracja wielkoci wskanikw fizycznych i fizjologicznych,
co prowadzi do optymalizacji procesu treningowego zawodnika. Duy wpyw na
wielko obcienia maj take czynniki niezwizane bezporednio z samym
wysikiem fizycznym, na przykad: odnowa biologiczna (masae, sauna), odpo-
wiednia dieta i moliwo wypoczynku midzy treningami.
Zadaniem treningu wytrzymaociowego jest poprawa wszystkich funkcji
organizmu. Szczeglnie wytrzymaociowy trening sportowy ma za zadanie
zwikszenie zdolnoci do dugotrwaego wysiku fizycznego, ktry nie powoduje
zakwaszenia tkanek. Dugotrway trening wytrzymaociowy prowadzi do prze-

budowy oraz przerostu tkanki miniowej zaangaowanej w wiczenia, zmienia

si stosunek wkien czerwonych do biaych [9]. Energia do pracy mini pod-
czas biegu pochodzi z procesw beztlenowych i tlenowych. Procesy beztleno-
we to dwa typy reakcji: reakcja fosfokinazaowa (praca w czasie 23 sekund)
i glikoliza (praca w granicach 80 sekund). Procesy tlenowe rozwijaj si w peni
dopiero podczas 35 minuty pracy organizmu [7]. Im duszy jest dystans bie-
gowy, tym wiksz rol odgrywaj procesy tlenowe.
Rezultaty treningu wytrzymaociowego s korzystne dla zdrowia, je-
eli trening jest prowadzony systematycznie. W momencie braku aktywno-
ci fizycznej wytrenowany organizm moe doprowadzi do powstania zabu-
rze metabolicznych nadwagi i otyoci. Istotny jest take problem okrelany
mianem serca sportowca, kiedy to na skutek przerostu minia sercowego
w wyniku wieloletnich treningw serce w spoczynku pracuje wolniej. Pozwa-
la na to wiksza sia skurczu przeronitego minia lewej komory serca [10].
Negatywne konsekwencje zaprzestania treningw przy tak wytrenowanym
sercu s bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Wielko i kierunek zmian funk-
cjonalnych w organizmie zawodnikw uprawiajcych konkurencje wytrzyma-
ociowe zale przede wszystkim od nastpujcych wskanikw obcie-
nia: intensywnoci wiczenia, czasu trwania wiczenia (dugo dystansu),
czasu odpoczynku midzy powtrzeniami oraz liczby powtrze. Niezalenie
od tych czynnikw na efekt treningowy wpywa take charakter odpoczyn-
ku, kolejno wykonywanych wicze, rozmieszczenie obcienia w czasie.
W celu osigania podanego efektu treningw naley okreli, jakie s zale-
noci midzy podstawowymi elementami obcienia i jakie zmiany zachodz
w organizmie [7].
W treningu sportowca wyrnia si cykle: makrocykl, mezocykl, mikro-
cykl oraz lekcja treningowa. Makrocykl czy w sobie due cykle (poczynajc
od wieloletniego, a skoczywszy w przyblieniu na procznym). Doprowa-
dza zawodnika do uzyskania okrelonego poziomu wytrenowania. Skada si
z okresw, w ktrych wskazane s codzienne zabiegi z zakresu odnowy biolo-
gicznej: miejscowe (masa wibracyjny, natrysk podwodny, masa pneumatycz-
ny, oraz dziaajce oglnie na organizm (natrysk zimno-cieplny, ciepe kpiele,
masa rczny, rozluniajcy oraz sauna 12 razy w tygodniu). Okresy w struk-
turze makrocyklu dziel si na: przygotowawczy, gwny i przejciowy. Gw-
nym zadaniem okresu przygotowawczego jest wszechstronne przygotowanie
organizmu zawodnika, cel to wyrobienie wysokiej formy sportowej [11]. Moe
on trwa minimum trzeci cz caego cyklu. Na pocztku tego okresu dy
si do osignicia odpowiedniego poziomu sprawnoci oglnej, a nastpnie
doskonali si elementy techniczne, szybko oraz wytrzymao specjaln.
W zwizku z rnymi zadaniami tych podetapw okres przygotowawczy dzieli
si na dwa lub trzy podokresy: przygotowanie oglne, ukierunkowane i specja-
listyczne. Okres gwny jest dla kadego zawodnika i trenera wyjtkowo wany.
W nim sprawdza si skuteczno zastosowanych metod szkoleniowych. Dzieli
si go na dwa podokresy: stabilizacj formy i zawody. W podokresie stabilizacji
formy najwaniejsz rol odgrywa ostateczne przygotowanie techniki, taktyki
i wytrzymaoci specjalistycznej w celu przejcia zawodnika do drugiego pod-

okresu w peni gotowoci startowej. W podokresie zawodw gwny nacisk

kierowany jest na odnoszenie zwycistwa sportowego. Okres przejciowy jest
kocow czci makrocyklu. Gwnym jego celem jest stworzenie warunkw
do odpoczynku psychicznego i fizycznego przez obnienie obcie treningo-
wych, a w dalszej kolejnoci przejcie do treningw opartych na sportach uzu-
peniajcych. W okresie tym powinno si leczy kontuzje nabyte w czasie tre-
ningw i startw. Zabiegi odnawiajce s dostosowane do obcie. Stosuje si
je miejscowo albo na cae ciao, w zalenoci od potrzeb. Zalecane s zabiegi
hartujce ciao:
chodne natryski z energetycznym nacieraniem caego ciaa stosowa-
ne rano,
natryski naprzemienne ciepechodneciepe stosowane po treningach
siowych,
natryski naprzemienne chodneciepechodne stosowane po prze-
grzaniu wysikowym,
kpiele ciepe (mineralne) wspomagane przez masa rczny lub wodny,
stosowane kilka godzin po treningu,
nawietlanie lamp Sollux lokalnie lub lamp kwarcow [12].
Mezocykl to cz skadowa treningu, mieszczcego si w okresie red-
nio czterech tygodni. W okresie przygotowawczym wyodrbnia si w kolejnoci
mezocykle: wprowadzajce, podstawowe, kontrolne i przedstartowe. W okresie
gwnym rozrnia si cykle startowe i odtwarzajce. Mikrocykl to cz skado-
wa kadego mezocyklu. To najkrtsze cykle treningowe. Maj one swoj typow
struktur, ktra zaley od: liczby treningw, kolejnych akcentw treningowych,
obcie treningowych, okresw pracy szkoleniowej, specyfiki dyscypliny, stop-
nia zaawansowania startowego, wieku, pci itd.
Lekcje treningowe to cz skadowa kadego mezo- i mikrocyklu z charak-
terystycznym ukadem pracy szkoleniowej, realizowanej zgodnie z przygotowa-
nym planem lekcji [13].
Najbardziej regulujcy wpyw na zachowanie odpowiednich proporcji wy-
siku i odpoczynku, w zalenoci od potrzeb szkoleniowych, ma prawidowo
ustalony mikrocykl szkoleniowy. Trwa on rednio jeden tydzie i przyjmuje dwie
postacie:
stymulujc (gdy rozwojowi okrelonej cechy treningu musi towarzyszy
okrelony poziom zmczenia),
odbudowujc (gdy nastpuj zajcia o charakterze odbudowujcym
organizm lub nawet peny wypoczynek). Za pomoc mikrocyklu trenin-
gowego mona stosowa optymalne obcienia dopasowane do funk-
cjonalnych moliwoci zawodnika, rozwija technik i taktyk w celu
wypracowania u zawodnika odpowiedniej formy startowej [11]. Gw-
nym elementem mikrocyklu jest waciwy zwizek midzy obcieniem
a wypoczynkiem. Przyjmuje si, e w mikrocyklu treningowym powinny
wystpowa jednostki treningowe o zrnicowanym charakterze. Na-
zwy tych jednostek (przygotowujca, gwna, regenerujca, teoretycz-
na) wskazuj na rol w mikrocyklu. Podstaw planowania mikrocyklu

jest periodyczno wicze z maksymalnym lub zblionym do maksy-

malnego obcieniem.
W krtkim piciodniowym lub szeciodniowym mikrocyklu moe wystpi
jeden trening z obcieniem bliskim maksymalnemu dla danego zawodnika, a w
mikrocyklu trwajcym duej nawet dwa lub trzy treningi. Na tym etapie mog
pojawi si objawy zmczenia nerwowo-miniowego. Stosuje si zabiegi lokal-
ne na zmczone minie i przecione stawy oraz kpiele mineralne, masae,
wirwki, nawietlania lamp Sollux, ciepe kompresy [14].
Zabiegi przegrzewajce stosowane s 23 razy w tygodniu pod warunkiem,
e treningi nie powoduj nadmiernego przegrzania organizmu.
Doskonalenie techniki ruchw oraz ich automatyzacji przebiega korzystniej
przy czstych powtrzeniach, jeli powtarzane wiczenia nie wywouj znacz-
nego zmczenia. Procesy odnowy biologicznej przebiegaj wwczas stosun-
kowo szybko, a wytwarzane i utrwalane nawyki ruchowe doskonal si dziki
staemu odwieaniu ladw pobudzenia w orodkach nerwowych kierujcych
danymi rodzajami ruchw. W zajciach treningowych co drugi dzie lub nawet
codziennie naley wczy wiczenia doskonalce technik ruchu, wiczenia
rozwijajce cechy motoryczne. Oprcz rnicowania obcie nastpujcych
po sobie treningw naley zmienia rwnie tre wiczenia [11].
W czasie tygodnia intensywnego treningu zawodnik przebiega nawet 300
kilometrw. Oznacza to, e wykonuje on ponad 100 000 krokw dziennie [15].
Przy takiej liczbie powtrze nie trudno o kontuzje. Jeeli pojawia si bl, to na-
ley zmniejszy intensywno treningu, codziennie wykonywa wiczenia roz-
cigajce, smarowa maci przeciwzapaln i wykonywa delikatny masa (np.
kostk lodu) obolae miejsca. Kady trening to wysiek dla organizmu. Umiejtnie
dozowany powoduje zwikszenie moliwoci, popraw wynikw. Sumowanie
si obcie, ktre przekraczaj moliwoci regeneracji organizmu doprowadza
do stanu przetrenowania. Przetrenowanie to nie tylko uczucie zmczenia. W tym
stanie sygnay pyn take z wntrza organizmu; zmieniaj si stenia hormo-
nw regulujcych jego prac, przyspiesza ttno, a jako snu ulega znacznemu
pogorszeniu [16, 17].
Propozycja programu kompleksowej odnowy biologicznej

Uwzgldniajc wpyw rnych czynnikw na proces adaptacji, stale poszuku-
je si rodkw przyspieszajcych restytucj powysikow oraz zwikszajcych
zdolnoci wysikowe. Przykadowy program odnowy biologicznej osoby upra-
wiajcej jogging powinien zawiera:
psychologiczne oddziaywanie: motywacja, sen, odpoczynek, relaksa-
cja, wiczenia oddechowe,
pedagogiczne oddziaywanie: racjonalne planowanie treningu (zgod-
no z moliwociami funkcjonalnymi, stworzenie mikro- mezo- i ma-
krocykli, zmienno i wariantowo obcienia, rnorodne i specyficz-
ne wiczenia, poczenie pracy i odpoczynku, specjalne rodki odnowy
biologicznej i trening w optymalnych strefach klimatycznych),

medyczno-biologiczne oddziaywanie: masa (rczny, wibracyjny, lo-

dem, wcierki) oraz zabiegi wodne (kpiele solankowe, perekowe, natry-
ski cyrkulacyjne, szkockie, akupunktura, pole magnetyczne).
Zabiegi z zakresu fizjoterapii obniaj oglne zmczenie mini, stymulu-
j ukad nerwowy i sercowo-naczyniowy, podwyszaj odporno organizmu
[14]. Celem tych zabiegw u osoby trenujcej biegi jest usprawnienie systemu
sercowo-naczyniowego oraz procesw przemiany materii. Ksztatowanie pro-
priocepcji, jako wyspecjalizowanej odmiany modalnoci sensorycznej dotyku,
obejmujcej odczucia ruchw (kinestezja) i czucia pozycji staww[18]. wicze-
nia propriocepcji przyczyniaj si do kontroli nerwowo-miniowej koniecznej
dla wykonania precyzyjnych ruchw oraz do powstania odruchu miniowego
odpowiedzialnego za dynamiczn stabilno w stawie [18].
Idealnie w zasady odnowy biologicznej wpasowane s metody z zakresu
rehabilitacji w wodzie (Watsu oraz Water Dance), cza one wszystkie najwa-
niejsze rodki, ktre stosuje si w odnowie biologicznej: wiczenia proprocepcji,
stretchingu, stabilizacji oraz wiczenia oddechowe. Wykonujc terapi w ciepej
wodzie, mona oddziaywa na: rozszerzenie naczy krwiononych, pobudze-
nie do dziaania przysadki mzgowej, kory nadnerczy, zwikszenie poziomu re-
gulacji endokrynowej. Dziaanie na receptory skrne za pomoc uciskw punk-
towych (techniki shiatsu) pozwala na uwolnienie czynnikw przyspieszajcych
regeneracj organizmu. Przyspieszenie metabolizmu tkankowego uzyskuje si
dziki stosowaniu temperatury otoczenia 3334 0C, nastpuje szybsze usuni-
cie z tkanek produktw gromadzonych w zmczonej strukturze minia. Stoso-
wanie rozcigania, szczeglnie technik elongacji, pozwala na uelastycznienie
elementw tkankowych budujcych stawy, pobudzenie do pracy receptorw
pozwala na zwikszenie stanu wiadomoci, stosowanie rozcigania i ucisku
powoduje zwikszenie elastycznoci i rozcigliwoci wkien kolagenowych
i elastylowych [19]. Zwikszona temperatura jest odpowiedzialna za rozszerze-
nie naczy krwiononych skry, dziki czemu zwiksza si ilo krwinek czerwo-
nych (efekt sprzenia zwrotnego powstay przy pobudzeniu mechanizmu ter-
moregulacji, zwiksza si liczba kapilar w miniach i narzdach wewntrznych
oraz poprawie ulega proces oksydacji caego organizmu). rodowisko wodne
wpywa korzystnie na organizm. Przyspiesza proces leczenia, poprawia prac
systemu immunologicznego, usuwa negatywne skutki stresu. Pozwala odnale
wewntrzn rwnowag, przez co uzyskuje si uczucie wyciszenia i spokoju,
a take powoduje lepsze nastawienie do ycia i treningu.
W zakresie czynnikw biologiczno-medycznych wana jest tzw. aktywna
profilaktyka, czyli wczesne wykrywanie i leczenie nawet drobnych obrae spor-
towych. Istotnym czynnikiem jest waciwe odywianie si. Optymalna dieta
powinna dostarcza atwo przyswajalne wglowodany, sole mineralne, a take
uzupenia straty biaka. Uzupenianie pynw i elektrolitw w czasie biegu za-
pobiega bolesnym skurczom miniowym i zmczeniu. Nawodnienie organizmu
powinno odbywa si bezporednio przed zawodami lub treningiem, w trakcie
i po wysiku. Napoje sportowe powinny zawiera wglowodany (6080 g/l) oraz
sd 1,22,9 g NaCl/l )[20].

Podsumowanie
W podsumowaniu naley powiedzie, e wspdziaanie odnowy biologicznej
w procesie treningowym jest bardzo wane. Celem tej wsppracy jest wzbo-
gacenie, uzupenienie metod treningu sportowego o nowe rodki postpowania
pedagogiczno-psychologiczno-medycznego dla dalszego podnoszenia puapu
fizjologicznych moliwoci organizmu. Dua ilo czynnikw biologicznych oraz
medycznych wraz z fizjoterapi we wspczesnym sporcie staa si integraln
czci przygotowania przedstartowego. Kady rodzaj zabiegu powinien by
dostosowany do potrzeb danego sportowca, uwzgldniajc jego cykl treningo-
wy oraz potrzeby wynikajce z przecienia danych grup miniowych. Resty-
tucja stanw powysikowych to nie tylko zabiegi wpywajce na sfer cielesn
organizmu, ale rwnie oddziaywanie na psychik, stan wiadomoci, umiejt-
no relaksacji oraz stan pobudzenia organizmu.
Pod pojciem odnowy biologicznej znajduje si nie tylko szeroko rozumiany
i planowany odpoczynek, ale rwnie profilaktyka przecie sportowych oraz
zapobieganie chorobie wynikajcej z nadmiernie eksploatowanego organizmu.
Zebrane w niniejszym artykule wiadomoci uwiadamiaj, jak wane s odpo-
czynek, sen oraz zabiegi wykonywane w celu zregenerowania siy i odpowiednio
zaplanowany cykl treningowy. Wyej zaprezentowane informacje s potrzebne
zarwno profesjonalnemu zawodnikowi, jak rwnie amatorowi uprawiajcemu
jogging rekreacyjny.
Pimiennictwo
1. Kasprzak W. Fizjoterapia w kosmetologii i medycynie estetycznej. PZWL, Warszawa
2010.
2. Marszaek S. Zastosowanie technik rozcigajcych w zmniejszaniu ryzyka kontuzji
u biegaczy. www.treningbiegacza.pl, 2009.
3. Mizera K., Pilis W. Trening wytrzymaociowy w zmiennych warunkach klimatycz-
nych. Medicina Sportiva Practica 2009, 10, 1:8-17.
4. Biernacki J., Niedzika A., Marszaek S. Fitness jogging: poradnik dla instruktorw
rekreacji ruchowej. Oficyna Wydawnicza Interspar, 2004.
5. Kaszuba K., Buliski P, Rozwadowski K. Vademecum wychowania fizycznego dla
studentw Politechniki Gdaskiej.
6. Brzozowski K., Herzig M. Odnowa biologiczna i psychiczna menaderw sportu,
PKMS, Warszawa, 2001.
7. Fortuna M. Podstawy ksztatowania i kontroli zdolnoci wysikowej tlenowej
i beztlenowej. Kolegium Karkonoskie Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa, 2008.
8. Klusiewicz A., Zdanowicz R. Prg beztlenowy a stan maksymalnej rwnowagi mle-
czanowej uwagi praktyczne. Sport Wyczynowy 2002,1-2.
9. od J.A., Duda K., Majerczak J., Emmerich J., Domaski J. Zaleno midzy
poborem tlenu a wielkoci mocy generowanej przez minie szkieletowe czowieka
nowe spojrzenie na star teori. Medycyna Sportowa 1996 (57), 3-7.
10. wiatowiec A., Braksator W., Kuch M., Mamcarz A., Krysztofiak H. Nagy zgon ser-
cowy w populacji sportowcw wyczynowych. Sport Wyczynowy 2009 (3), 89-104.
11. Naglak Z. Metodyka trenowania sportowca. Wydawnictwo AWF, 1999.

12. yniewska-Banaszak E., Mosiejczuk H., Cichocki P. Fizjoterapia i odnowa biolo-

giczna czy dla wszystkich? Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczeci-
nie 2010, 56, 3, 113-120.
13. Bora P. Indywidualizacja struktury czasowej rocznego cyklu treningu sprintera klasy
mistrzowskiej. Sport Wyczynowy, 2010 4/536.
14. Skalska-Izdebska R., Kuzian D., Paka T., Gorzkowski K., Supowicz M. Wykorzysta-
nie Fizjoterapii w odnowie biologicznej sportowcw. Young Sport Science Of Ukra-
ine, 2012, (3), 195-204.
15. http://www.sportevolution.pl/files/documents/broszura_timex.pdf.
16. Gieremek K., Dec L. Problematyka odnowy biologicznej w sporcie. Wyd. AWF,
1990.
17. Gieremek K., Dec L. Zmczenie i regeneracja si. Odnowa biologiczna. Has-Med,
Bielsko-Biaa, 2007.
18. Zato M., Zato K., Zygado A. Zmiany zdolnoci rnicowania kinestetycznego
w procesie uczenia si narciarstwa. Kinesiology 2008; 18(44):37-49.
19. Mikowski K. (2010). Watsu-kompleksowe podejcie do terapii w wodzie. Praktyczna
fizjoterapia i rehabilitacja 9. 32-37.
20. Szygua Z. Odywianie w sportach wytrzymaociowych. Sport Wyczynowy 2004,
7-8, 475-476.
dr Magorzata Wjcik
e-mail: malgo_wojcik@interia.pl

CZYNNIKI ISTOTNE W OCENIE USUG FIZJOTERAPEUTYCZNYCH
STUDIUM PORWNAWCZE
RELEVANT FACTORS IN THE EVALUATION OF PHYSIOTHERAPEUTIC SERVICES

A COMPARATIVE STUDY
Anna Gulczyska1, Anita Somiska2
1
Pracownia Edukacji Zdrowotnej
Wydzia Studiw Edukacyjnych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
2
NEURON Orodek Rehabilitacji i Hipoterapii. Mae Gacno
Streszczenie
W pracy zaprezentowano analiz porwnawcz dwch grup osb korzystajcych
w swoim yciu i nigdy niekorzystajcych z usug fizjoterapeutycznych. Na podstawie
analizy literatury przedmiotu wyodrbniono dwie zasadnicze kategorie, ktre podlegay
ocenie czynnik ekspresyjny/osobowy, zwizany z pracownikami orodkw oraz czynnik
dotyczcy zaplecza materialnego narzdziowy.
Celem pracy byo zbadanie, ktre z wymienionych czynnikw s najwaniejsze dla re-
spondentw oraz czy istniej rnice w postrzeganiu wymienionych kategorii w grupie
osb korzystajcych i niekorzystajcych z fizjoterapii.
Uzyskane wyniki bada wydaj si stanowi ciekaw refleksj dla osb zaangaowa-
nych w proces podnoszenia jakoci oferowanych usug, tym bardziej w czasie duej kon-
kurencji w tym obszarze.
Sowa kluczowe: usugi fizjoterapeutyczne, jako usug fizjoterapeutycznych.
Abstract
The study was carried outa comparative analysis of two groups of people participated in
their life in physiotherapy services and have never done it. Based on the analysis of the lit-
erature, people was divided into two main categories which will be subject to assessment
factor expression connected with staff facilities and a factor for base materialtool one.
The aim of this study was to investigate which of these factors are most important to the
respondents, and whether there are differences in the perception of these categories in
a group of people taking part in physiotherapy and not using this services.
Such results seem to be an interesting reflection of the people involved in the process of
improving the quality of services, especially during the high competition in this area.
Key words: physiotherapy services, the quality of physiotherapy services.

Czynniki istotne w ocenie usug fizjoterapeutycznych studium porwnawcze
Wprowadzenie
Wspczesna sytuacja ekonomiczna wiata, a w tym Polski, nie jest stabilna.
Zaamywanie si kolejnych gazi gospodarki, postpujce obnianie jakoci
ycia, mniejsze nakady finansowe na sub zdrowia oraz mniejsze zaangao-
wanie w zachowania prozdrowotne jednostki, ktra wybiera dodatkowe sposo-
by zarobkowania, powoduj rwnie okrelone zmiany w zapotrzebowaniu na
wiadczone usugi zdrowotne. Z jednej strony, do tych bezpatnych zmniejsza
si dostp, powstaj wic prywatne orodki i poradnie, wymagajce dodatko-
wych nakadw finansowych od zainteresowanego klienta. Zasady ekonomii
organizuj rynek wiadczonych usug, dziki czemu nastpuje szybka weryfika-
cja wspomnianych miejsc. Szczeglnie w przypadku dodatkowo patnych usug
wane wydaje si nieustanne dbanie o zadowolenie odbiorcy, bez ktrego prze-
cie rodkw dana placwka nie jest w stanie funkcjonowa.
Z drugiej strony, ronie liczba osb wymagajcych kompleksowych wiad-
cze medycznych, co jest wynikiem zarwno braku odpowiedniej promocji zdro-
wego stylu ycia i korzystania z zasad profilaktyki, jak i starzenia si spoe-
czestw. W zwizku z powyszym istotne wydaje si sprawdzenie, jakie czynniki
maj znaczenie dla osb korzystajcych z usug medycznych, w tym przypadku
fizjoterapeutycznych, w celu nieustannego podnoszenia ich jakoci.
Pomiarem satysfakcji wrd pacjentw zajmuje si, midzy innymi, Cen-
trum Monitorowania Jakoci w Ochronie Zdrowia [1] oraz Towarzystwo Promocji
i Jakoci Opieki Zdrowotnej w Polsce [2]. Dziaania tych instytucji doprowadzi-
y do opracowania wielu metod pomiaru, w celu ustalenia obszarw wymaga-
jcych poprawy [3]. Niezmiernie istotnymi kwestiami okazuj si: identyfikacja
i analiza oczekiwa przez pacjenta wartoci i waciwe podejcie do tego proble-
mu lekarzy, pielgniarek i pozostaego personelu medycznego i pomocniczego
w szpitalu, poradni, prywatnym gabinecie lekarskim czy zabiegowym. Dlatego
naley obejmowa wnikliw analiz usugi i uwzgldni takie wartoci, jak: czas
powicany pacjentowi, cierpliwo, znajomo historii choroby przez lekarzy,
kompleksowo zalecanych bada dodatkowych, poszanowanie intymnoci
i godnoci, uprzejmo i zrozumienie, regulamin zakadu [4]. Dziki komplek-
sowemu ujciu wartoci ocenianych, moliwa jest identyfikacja potencjalnych
zagroe, pynca od niezadowolonych klientw i podjcie kierowanych dzia-
a naprawczych. Kwestia ta poruszona zostaa rwnie w raporcie dotyczcym
bezpieczestwa pacjentw w krajach Unii Europejskiej [5], a take podczas licz-
nych spotka organizowanych w ramach dziaa unijnych, znanych pod nazw
Meeting of the Patient Safety and Quality of Care Working Group, a dotyczcych
zdrowia publicznego [6].
W pierwszej czci pracy przedstawiono wybrane terminy zwizane z jako-
ci usug medycznych oraz ich zakresem, ktre stanowiy podstawy teoretyczne
przeprowadzonych bada wasnych. Z uwagi na temat, omwione zostay tylko
kwestie bezporednio nawizujce do prezentowanych zagadnie.
W drugiej czci zaprezentowano podstawy bada wasnych, ich metodolo-
giczn charakterystyk, w dalszej czci uzyskane wyniki i ich analiz.

Anna Gulczyska, Anita Somiska
Podstawy teoretyczne bada wasnych
Usugi fizjoterapeutyczne
Europejska Deklaracja Standardw w Fizjoterapii [7] definiuje zakres praktyki
w dziedzinie fizjoterapii. Wyrnia si w niej nie tylko wiadczenie usug pacjen-
tom w rnym wieku, posiadajcych okrelone dysfunkcje czy w pogarszaj-
cym si stanie, ale te promocj zdrowia i kierowanie leczeniem osb w stanie
ustabilizowanym. Zakres praktyki w dziedzinie fizjoterapii obejmuje zrozumienie
zagadnie ochrony zdrowia, wynikajcych ze zrnicowania kulturowego spo-
ecznoci. Wykwalifikowani fizjoterapeuci prowadz swe praktyki niezalenie od
pozostaych wiadczeniodawcw lub w ramach wielodyscyplinarnych progra-
mw rehabilitacji w oparciu o kodeks etyczny. Podejmowane przez nich dzia-
ania maj na celu promocj zdrowia i szeroko rozumianego dobrostanu, jak
i przywracanie optymalnego funkcjonowania i jakoci ycia osobom cierpicych
na zanik lub zaburzenia czynnoci ruchowych. Leczenie i rehabilitacj prowadzi
si zazwyczaj w placwkach publicznej suby zdrowia i na wydziaach inten-
sywnej opieki, takich jak: hospicja, szpitale, domy opieki, orodki rehabilitacyj-
ne, domy pacjentw, prywatne/publiczne gabinety lub kliniki fizjoterapeutw,
przychodnie, placwki publiczne: ZOZ-y, lokalne orodki ksztacenia i centra
badawcze.
Z kolei profilaktyka i promocja zdrowia odbywa si zazwyczaj w placw-
kach wymienionych powyej, cho stanowi ona czsto integraln cz leczenia
i rehabilitacji prowadzonych w fitness-klubach, klubach zdrowia, orodkach wy-
poczynkowych, orodkach medycyny pracy, szkoach, orodkach dla seniorw,
orodkach sportu, na stanowiskach pracy w przedsibiorstwach, placwkach
publicznych [7].
Podsumowujc, mona powiedzie, e fizjoterapia moliwa jest na wszyst-
kich, wymienionych w klasycznej definicji Caplana [8] poziomach prewencji,
a wic na poziomie prewencji pierwotnej poprzez zmniejszanie prawdopodo-
biestwa dysfunkcji narzdw ruchu oraz prewencji wtrnej poprzez wczesne
oddziaywania po wykryciu zaburze i prewencji trzeciego stopnia skierowanej
do osb bdcych w procesie rekonwalescencji i rehabilitacji. Std zakres po-
tencjalnych odbiorcw tego typu wiadcze jest bardzo rozlegy.
Satysfakcja w usugach medycznych

Termin satysfakcja coraz czciej wpisuje si w sfer zainteresowa usu-
godawcw, zwaszcza tych zwizanych z rynkiem medycznym. Indywidualne
potrzeby i oczekiwania pacjentw w dziedzinie usug medycznych ulegaj,
szczeglnie w ostatnich latach, dynamicznym zmianom. Jest to konsekwencja
coraz wikszej wiadomoci jednostki, wspomaganej informacjami pyncymi
z mediw, rozwojem nauk medycznych, jak i konkurencji na rynku usug zdro-
wotnych, a co za tym idzie moliwoci wyboru lekarza i placwki [9]. Rwno-
legle, podobne przemiany nastpiy w opiece dugoterminowej. Rynek takich

usug stale si rozwija, a proponowane oferty staj si coraz bardziej dostoso-

wane do potrzeb odbiorcw. Przenoszenie si w podeszym wieku do placwek
opiekuczych zapewniajcych dotychczasowy poziom ycia, przy jednocze-
snych wiadczeniach opiekuczych i pielgnacyjnych, stao si jednym z modeli
ycia, nawet w Polsce [10]. W tej sytuacji satysfakcja przestaa by odczuciem
jednostki czy te reakcj na efekty zabiegw terapeutycznych. Satysfakcja staa
si istotnym czynnikiem okrelajcym modele dziaania, organizacji i efektyw-
noci usugodawcw, a take narzdziem i miernikiem, ktry odzwierciedla trzy
istotne elementy jakoci usug: wyniki, proces i struktura opieki [11].
Jako w usugach medycznych okrela si jako produkcj poprawionego
stanu zdrowia i satysfakcji biorcw w ramach istniejcych technologii, zasobw
i warunkw konsumentw wiadcze [12]. Satysfakcja jest tu efektem dziaa,
produktem usugi i reakcj na dan ofert medyczn. Szczegowa analiza sa-
tysfakcji usugobiorcy wykazuje, e satysfakcja nie jest prostym przeoeniem
fachowoci i efektywnoci. Poziom satysfakcji ksztatuj dwa zasadnicze czyn-
niki: oczekiwania pacjenta oraz subiektywna ocena jakoci. Dlatego te te dwa
aspekty bd brane pod uwag w czci badawczej pracy. Jeli owe elementy
si rwnowa lub, gdy jako przewysza oczekiwania, rodzi si satysfakcja.
Na wyobraenia o spodziewanym efekcie skada si wiele elementw:
opinia o usugodawcy: ksztatowana przez rodzin, przyjaci, grono
znajomych, media,
dowiadczenie: dotychczasowe kontakty z usugodawc,
ideologia,
tradycja: rodzinna, rodowiskowa itp.,
wizerunek firmy: pozytywnie oceniajcy placwk podopieczny jest
w stanie wybaczy pewne niedocignicia,
instrumenty marketingowe; obietnice i dziaania, ktre maj przyciga.
Oczekiwania s elementem wpywajcym na satysfakcj zanim pacjent trafi
do danej placwki. Chronologicznie s uprzednie, a zatem niezalene od fak-
tycznie wiadczonych usug. Istotne zatem wydaje si poznanie opinii osb,
ktre nigdy nie korzystay z fizjoterapii, co bdzie dla nich kryterium wyboru,
przy korzystaniu z takich usug.
Drugim czynnikiem satysfakcji jest subiektywna, aktualna ocena jakoci.
Aby speni i ten wymg, w prowadzonych badaniach wasnych, proszono
o wypenienie ankiety tylko te osoby, ktre korzystay z usug fizjoterapeutycz-
nych w okresie nie duszym ni dwa miesice do momentu badania. Bieca
ocena jakoci skada si z dwch elementw, ktre dotycz procesu wykonywa-
nia usugi i ktre stanowi przedmiot zamieszczonych niej bada:
wykonanie narzdziowe odnoszce si do technicznej strony wyko-
nania usugi, a wic jako sprztu, sprawno i kompetencje persone-
lu, odpowiednie zaplecze gospodarcze, efektywno dziaa, itp.,
wykonanie ekspresyjne dotyczce psychologicznego aspektu wiad-
czenia danej usugi, np. komunikacja z personelem, uprzejmo, przeja-
wy troski, kultura osobista, forma i sposb przyjcia do placwki [13].
Jak wskazuje przytoczona powyej literatura przedmiotu, to wanie taktow-
no personelu, yczliwa atmosfera, sympatia i umiejtnie wyraony szacunek,

wywieraj wikszy wpyw na satysfakcj usugobiorcy ni nowoczesny sprzt

czy sprawno organizacyjna. Pacjent moe zaakceptowa zbyt dawno poma-
lowane ciany w pomieszczeniu, ale emocjonalny chd personelu czy brak kul-
tury jest trudny do przyjcia.
Satysfakcja w subie zdrowia

Warto zaznaczy, e pacjent/klient nie postrzega usugi tylko na paszczynie
obiektywnej, wszystko czego dowiadcza i co zapamituje ma charakter emo-
cjonalny, subiektywny. Ocena dziaa suby zdrowia przez pacjentw jest bar-
dzo wanym czynnikiem organizacyjnym dziki wnikliwym obserwacjom i spo-
strzeeniom [14]. Zadowolenie pacjenta z usugi ksztatowane jest przez rne
czynniki, ktre zwizane s z, midzy innymi: dostpnoci wiadcze, przebie-
giem wizyty lekarskiej, popraw stanu zdrowia [15].
Placwki czsto borykaj si z drobnymi przeszkodami, ktrych przyczyny
wydaj si trudne do zidentyfikowania i przerzucane s na tzw. zy los. Naj-
czciej ich przyczyny le w drobnych usterkach czy niedocigniciach, ktre
wyranie wskazano i s czsto bagatelizowane przez duszy czas, przez co
rosn do skali problemu. Konsekwentnie analizowane badania powinny wykry-
wa problemy w ich zalku. Wyciganie konstruktywnych wnioskw pozwoli
na redukcj lub eliminacj ewentualnych trudnoci. Pacjenci bd si starali
wybiera zakady o dobrym wizerunku i sprawdzonej renomie, ktre rozpoznaj
potrzeby rynku. Na pojawiajce si zagroenia szans s dziaania przystoso-
wawcze. Z perspektywy marketingowej nie jest a tak istotne samo wystpie-
nie sytuacji kryzysowej, co waciwa i szybka reakcja. Zadowolenie pacjenta
z opieki ksztatowane jest gwnie osobistymi, subiektywnymi spostrzeeniami
o uzyskaniu poprawy stanu zdrowia. Jeeli obiektywna poprawa stanu zdrowia,
udokumentowana wynikami bada i ocenie lekarzy, istnieje, a pacjent jej nie do-
strzega, to nie mona oczekiwa jego pozytywnej oceny leczenia. Wedug kryte-
riw gospodarki rynkowej najwaniejsza jest ocena klienta o danej usudze. Dla-
tego te naley mie na uwadze wszystkie czynniki wpywajce na zadowolenie
pacjenta. Pomimo trudnoci ekonomiczno-gospodarczych, kadra zarzdzajca
zmuszona jest reagowa na potrzeby rynku i oczekiwania klientw, by sprzeda
swoje usugi i utrzyma si na rynku, pomimo narastajcej konkurencji.
Podsumowujc, obecnie w wielu placwkach podejmuje si decyzj
o wprowadzeniu systemu zarzdzania jakoci, stawiajc sobie za cel wpro-
wadzenie skutecznych metod, narzdzi i procedur postpowania. Dziaania te
maj na celu zapewnienie, e oferowana usuga medyczna swoim poziomem
jakoci i niezawodnoci odpowiada oczekiwaniom pacjentw. Pozwala to take
na obnienie kosztw przez zastosowanie racjonalnej polityki ekonomicznej, aby
oferowana usuga bya konkurencyjna wzgldem ceny, terminw czy udoskona-
lonych rozwiza. Gwne elementy jakoci oczekiwane przez pacjenta to:
kompetencja pacjent oczekuje od obsugujcych go pracownikw me-
dycznych profesjonalizmu, wysokich kwalifikacji,

niezawodno pacjent potrzebuje usugi charakteryzujcej si dokad-

noci i niezawodnoci, wykonanej rzetelnie, zgodnie z najnowszymi
standardami i etyk,
wraliwo i uprzejmo pacjenci oczekuj, e personel bdzie peen
empatii, przyjazny, gotowy i chtny do pomocy, e bdzie traktowa ich
z szacunkiem
dostpno poczucie komfortu daje pacjentom pewno, e personel
szpitala czy przychodni oraz oczekiwana przez niego usuga bd do-
stpne w oczekiwanym czasie,
komunikatywno umiejtno waciwego komunikowania si zarw-
no z pacjentem, jak i midzy sob, przy uyciu jasnych, zrozumiaych
dla niego sformuowa, umiejtno suchania i ch nawizania roz-
mowy, w ktrej pacjent miaby moliwo swobodnej wypowiedzi,
waciwy wygld i estetyka dla pacjentw wane jest rwnie, aby pla-
cwka miaa profesjonalny, estetyczny wygld, a jej pracownicy wzbu-
dzali zaufanie poprzez estetyczne ubranie, identyfikatory [15, 16, 17].
Cel pracy
Celem bada byo ustalenie, ktre z czynnikw narzdziowych/materialnych
i osobowych/ekspresyjnych maj najwiksze znaczenie dla osb korzystajcych
i niekorzystajcych dotychczas z usug fizjoterapeutycznych.
Charakterystyka osb badanych

Badaniom poddano 60 osb, w tym 30 osb korzystajcych z usug fizjotera-
peutycznych w ostatnich dwch miesicach i 30 osb nie korzystajcych nigdy
z tego typu usug. W obydwu badanych grupach byo po 15 kobiet i mczyzn.
W 50% osoby korzystajce z usug pochodziy z maego miasta (do okoo
15 tys. mieszkacw), w 20% z miasta redniego (do okoo 100 tys. miesz-
kacw), w 17% z miasta duego i w 13% ze wsi. Osoby, ktre nie korzystay
z usug pochodziy w 40% z maego miasta, w 23% ze redniego miasta, w 20%
z duego miasta, a w 17% ze wsi.
Subiektywna ocena stanu zdrowia osb korzystajcych z usug bya dobra
w 60%, w 23% przecitna, w 10% bardzo dobra, w 7% za. Osoby niekorzysta-
jce z usug oceniy w 77% swj stan zdrowia jako dobry, w 13% jako przecit-
ny, w 7% jako bardzo dobry, w 3% jako zy.
Korzystajcy z usug uwaaj, e ich sytuacja materialna jest dobra (57%)
lub przecitna (40%). Niekorzystajcy z usug uwaaj, e ich sytuacja material-
na jest przecitna (48%) i dobra (44%), nastpnie bardzo dobra i za (po 4%).

Metoda bada
Dla potrzeb prowadzonej pracy wykorzystano metod sondau, technik ankie-
ty oraz narzdzie kwestionariusz.
Konstrukcja kwestionariusza wynikaa bezporednio z analizy literatury
przedmiotu oraz sformuowanych wnioskw z innych bada, przytoczonych ob-
szernie w czci dotyczcej podstaw teoretycznych bada.
Wyniki
1.1. Osoby, ktre korzystay z usug fizjoterapeutycznych uwaay, e wszystkie
wymienione czynniki oglne s podobnie istotne w ocenie jakoci korzystania
z usugi fizjoterapeutycznej:
a) zakres usug proponowanych w poradni/gabinecie 37% respondentw,
b) wygld pomieszcze i sprztu 33%,
c) przyjazne nastawienie i wygld osb pracujcych w danej placwce
30%.
Osoby, ktre nie korzystay z usug fizjoterapeutycznych antycypoway, e
istotne dla oceny jakoci usug byyby dla nich:
a) zakres usug proponowanych w poradni/gabinecie 46%,
b) wygld pomieszcze i sprztu 17%,
c) przyjazne nastawienie i wygld osb pracujcych w danej placwce 37%.
1.2. Nastpnie zadano pytania szczegowe, pogbiajce kategorie oglne,

dotyczce wymienionych wyej trzech podstawowych zakresw, a wic
osb pracujcych w poradni/gabinecie; zakresu oferowanych usug oraz
wygldu pomieszcze.
Osoby, ktre korzystay z usug fizjoterapeutycznych stwierdziy, e
w zakresie czynnika ludzkiego najbardziej istotne bd umiejtnoci
pracownikw 63%, ich oraz przyjazne nastawienie do pacjenta 37%.
Nikt z respondentw nie zaznaczy wygldu zewntrznego.
Osoby, ktre nigdy nie korzystay z fizjoterapii zaznaczyy odpowiednio 70%
i 30%.
1.3. Na pytanie: ktry, z niej wymienionej grupy czynnikw by najbardziej

istotny podczas korzystania z usugi fizjoterapeutycznej:
a) wygld urzdze i aparatury specjalistycznej,
b) dua ilo urzdze i aparatury specjalistycznej,
c) wygld budynku, w ktrym odbyway si zabiegi/wiczenia,
d) czysto i porzdek panujce w pomieszczeniach?
Osoby korzystajce z fizjoterapii odpowiedziay odpowiednio: 13%, 30%, 0%
i 57%; osoby, ktre nie korzystay z usug fizjoterapeutycznych odpowiedziay
antycypujc odpowiednio: 6,5%, 6,5%, 0% i 87%.
1.4. W zakresie usug fizjoterapeutycznych najbardziej istotny dla jakoci by

sposb wykonywania usug 70%, nastpnie krtki czas oczekiwania

na usug 17% i zakres proponowanych usug przez dan poradni/

gabinet 13%. Osoby z drugiej grupy antycypoway, e korzystajc z usug
najwiksz rang bd miay dla nich: sposb wykonywania usugi (57%),
zakres proponowanych usug (23%) oraz krtki czas oczekiwania na usug
(20%).
Omwienie i wnioski
Osoby korzystajce z usug fizjoterapeutycznych przyznay wszystkim wyr-
nionym kategoriom oglnym: zakres proponowanych w gabinecie usug, wy-
gld pomieszcze i sprztu specjalistycznego oraz przyjazne nastawienie
i wygld osb pracujcych w danej placwce, podobn rang. Grupa badanych,
ktra nie korzystaa z tego typu wiadcze antycypuje, e zdecydowanie najbar-
dziej istotny bdzie dla nich zakres usug, najmniej wygld pomieszcze.
Dla korzystajcych z usug najmniej istotny by wygld osb pracujcych
w poradni (100%), z kolei dla drugiej grupy wygld (77%) i przyjazne nasta-
wienie (17%). Oznacza moe to, e osoby z drugiej grupy skupiaj si bardziej
na zadaniowym podejciu do tego typu usugi. Nie korzystajc z niej wczeniej,
a wic prawdopodobnie nie bdc w sytuacji chorego lub rekonwalescenta, po-
mniejszaj znaczenie kontaktu interpersonalnego z pracownikami poradni. Ana-
lizujc czy te nawet przewidujc swoje nastawienie do danej kwestii, czowiek
stara si by racjonalny oraz postrzega siebie, jako jednostk odpowiedzialn
i skoncentrowan na merytorycznej stronie danej kwestii [18]. Czsto pogldy
wyraane przez ludzi przed wydarzeniem si konkretnej sytuacji s nieadekwat-
ne do ich zachowania po takim dowiadczeniu. Kiedy pojawia si choroba, utra-
ta lub ograniczenie sprawnoci, do przysowiowego gosu dochodz emocje.
Obserwowa wwczas mona zmian postawy (pogldw, zachowania, emo-
cji), spowodowan wyszukiwaniem przyczyn [19].
Osoby, ktre korzystay z usug fizjoterapeutycznych twierdz, e czysto
i porzdek panujcy w pomieszczeniach oraz dua ilo aparatury specja-
listycznej miay dla nich znaczenie, natomiast dla grupy, ktra z takich usug
korzysta bdzie zdecydowanie czysto i porzdek panujcy w pomiesz-
czeniach. Wydaje si, e uzyskany wynik w kwestii zarzdzania funduszami ma
do due znaczenie. Znacznie tasze jest dbanie o porzdek, w porwnaniu do
ceny specjalistycznej aparatury, wymaga jednak cigej uwanoci i aktywnoci
od pracujcego w poradni personelu. Stan pomieszcze i ad mog by tuma-
czone procesem korelacji pozornej, zwizanej z wygldem i korelowaniem go ze
zmienn, jak jest wysoka jako [20].
Badajc sam usug stwierdzono, e dla osb po fizjoterapii najbardziej
istotny by sposb wykonania samej usugi, nastpnie czas oczekiwania oraz
zakres innych usug oferowanych przez dan placwk. Osoby, ktre nie korzy-
stay, a by moe w przyszoci bd odbiorcami takich wiadcze, w swoim
wyborze wezm pod uwag w pierwszej kolejnoci sposb wykonywania usugi,
natomiast zakres wiadczonych w poradni usug oraz czas oczekiwania bd
w porwnywalnym stopniu istotne.

Udowodniono, e dla pacjentw usug fizjoterapeutycznych najwaniejsze

s umiejtnoci terapeuty, sposb wykonywania zabiegu oraz czysto i po-
rzdek panujce w pomieszczeniach. Cechy takie jak wygld osb pracujcych
w gabinecie czy wygld budynku okazay si prawie bez znaczenia.
Podsumowujc, mona stwierdzi, e optymalna realizacja usug powinna
polega na kompetencji i fachowoci, a take serdecznoci i yczliwoci. Wana
jest harmonia midzy technicznym i psychologicznym aspektem wykonywania
usugi.
Zazwyczaj satysfakcja z jakoci odnosi si do usug wiadczonych w okre-
lonym wymiarze czasu, czsto krtkotrwaym, zwizanych z koniecznoci
kontaktu z placwkami usugowymi i efektami tego spotkania.
Wszdzie tam gdzie zachodz stosunki natury biznesowej pomidzy przed-
sibiorstwem a innymi uczestnikami rynku pojawia si problem badania satys-
fakcji. W warunkach kiedy coraz trudniej o dziaania nowatorskie i skuteczne
w ramach klasycznych narzdzi marketingu, przedsibiorstwo (gabinet, porad-
nia) staje wobec koniecznoci dbania o wysoki poziom satysfakcji swoich klien-
tw. Wbrew powszechnym opiniom klienci nie odchodz do konkurencji dlate-
go, e jest tam taniej. Czsto dzieje si tak, e odchodz, poniewa nie dostaj
tego czego oczekuj, a a w 45% klientw z powodu zej obsugi [17].
Pimiennictwo
1. http://www.cmj.org.pl/; dostp z dnia 02.04.2013
2. http://www.tpj.pl/ dostp z dnia 02.04.2013
3. http://www.cmj.org.pl/pasat/; http://www.cmj.org.pl/pasat/co_nowego.php dostp
z dnia 08.04.2013
4. Hebanowski M., KliszczJ., Trzecia B. Poradnik komunikowania si lekarza z pacjen-
tem. Neurologia Neurochirurgia Pol 1995, 29, 977-978.
5. http://ec.europa.eu/health/archive/ph_systems/docs/patient_consult_frep_en.pdf,
dostp z dnia 09.04.2013
6. http://ec.europa.eu/health/patient_safety/events/ev_20130308_en.htm dostp z dnia
10.04.2013
7. (http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/barcelona_03082007.pdf.pdf)
dostp z dnia 02.05.2013
8. Czabaa Cz., Sk H. Wprowadzenie do psychologii klinicznej. W: J. Strelau (red.)
Psychologia podrcznik akademicki, tom 3. Gdaskie Wydawnictwo Psychologicz-
ne, 2000, 613.
9. Krakowiak A. Wstp do metodologii bada satysfakcji. Krakw: Centrum Monitoro-
wania Jakoci w Ochronie Zdrowia, 1996, 4.
10. (http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/domy-spokojnej-starosci-nowy-
biznes-w-polsce/). dostp z dnia 02.03.2013
11. Gawe G., Filus I. Satysfakcja pacjentw oddziaw internistycznych z jakoci opieki
pielgniarskiej, Pielgniarstwo polskie, 1(13)/2002, 120.
12. Berkowska M. Satysfakcja pacjenta jako element jakoci usug. W: Rola i zadania
medycyny spoecznej u progu XXI wieku, materiay z VIII krajowego zjazdu Polskie-
go Towarzystwa Medycyny Spoecznej i zdrowia Publicznego Wrocaw: Akademia
Medyczna, 2000.

13. Houb J. Strategia konkurencji jakoci na rynku usug medycznych. W: Nogalski B.,
Rybicki J. (red.), Nowoczesne zarzdzanie zakadem opieki zdrowotnej, Toru: To-
warzystwo Naukowe i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyszej Uytecznoci Dom
Organizatora, 2002, 117-120.
14. Nielubowicz J. Lekarz w oczach chorego. Polski Tygodnik Lekarski 1993, 48.
15. Szczerbiska J. Jako opieki zdrowotnej. Krakw: Wyd. Vesalius, 2001.
16. Otto J. Zadowolenie klienta i warto dla klienta, Marketing i Rynek, 1999, 12, 12.
17. Kostecki M.J. Zarabia na niezadowolonych klientach, Marketing w Praktyce, 2001,
3, 19.
18. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. Psychologia spoeczna. Serce i umys. Pozna:
Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1997, 229, 230.
19. Wilson T.D., Lisle D.L., Schooler J., Hodges S.D. Introspecting about reasons can
reduce post-choice satisfaction. Personality and Social Psychology Bulletin, 1993,
19, 331-339.
20. Troiler T.K., Hamilton D.L. Variables influencing judgements of corelational relations.
Journal of Personality and Social Psychology, 1986, 19, 560-576.
Anna Gulczyska
Pracownia Edukacji Zdrowotnej
Wydzia Studiw Edukacyjnych, UAM
ul. Szamarzewskiego 89, budynek D
60-568 Pozna

FIZJOTERAPIA W STWARDNIENIU ROZSIANYM
PHYSIOTHERAPY IN MULTIPLE SCLEROSIS
Alicja Bana1, Magdalena Trzaskowska1, Wanda Strya1, Arkadiusz Szklarczyk2,

Mateusz Kruszyski2, Sylwia Piotrowska3
1
2
TITANIS sp. z o.o.
3
Streszczenie
Stwardnienie rozsiane (ac. sclerosis multiplex, SM) jest to przewleka choroba demieli-
nizacyjna, ktra wymaga kompleksowej i cigej fizjoterapii. Do najczstszych objaww
stwardnienia rozsianego nale m.in. spastyczno, zaburzenia rwnowagi, ataksja,
drenia, ograniczony zakres ruchw w stawach, obnienie siy miniowej, neurogenna
dysfunkcja pcherza moczowego, dysfagia czy zaburzenia mowy.
Celem pracy jest opis najczciej wykorzystywanych metod fizjoterapii w stwardnieniu
rozsianym w oparciu o dostpne pimiennictwo i dowiadczenia wasne.
Analiza dostpnej literatury przedmiotu, a nastpnie omwienie wartoci powszechnie sto-
sowanych zabiegw fizjoterapeutycznych w stwardnieniu rozsianym.
W pracy przedstawiono najczciej wykorzystywane metody kinezyterapii, fizykoterapii
oraz terapii zajciowej u pacjentw, u ktrych rozpoznano stwardnienie rozsiane.
Proces usprawniania pacjenta chorego na SM ma na celu m.in. zwikszenie siy mi-
niowej i oglnej kondycji fizycznej, korekcj zaburze koordynacji ruchowej, utrzyma-
nie penego zakresu ruchw czynnych w stawach, normalizacj napicia miniowego,
utrzymanie rwnowagi ciaa oraz zapobieganie zanikom miniowym. Program leczenia
powinien by indywidualnie dobrany do ogranicze i stanu funkcjonalnego pacjenta.
Sowa kluczowe: stwardnienie rozsiane, SM, fizjoterapia, rehabilitacja.
Abstract
Multiple sclerosis (Latin: sclerosis multiplex, SM) it is a chronic demyelinating disease,
which requires a comprehensive and continuous physiotherapy. The most common
symptoms of multiple sclerosis include, among others spasticity, balance disorders, atax-
ia, tremor, limited range of motion in the joints, decreased muscle strength, neurogenic
bladder dysfunction, dysphagia or speech disorder.
The aim of this study is a description of the most commonly used methods of physical
therapy in multiple sclerosis based on available literature and personal experience.
Analysis of available literature and overview of methods of physical therapy commonly
used in multiple sclerosis.

Fizjoterapia w stwardnieniu rozsianym
This paper presents the most commonly used methods of kinesitherapy, physical therapy
and occupational therapy in patients diagnosed with multiple sclerosis.
The rehabilitation process of a patient with MS is aimed, among others, to improv-
ing muscle strength and general physical condition, correction of disorders in motor
coordination, maintaining full range of active movements in the joints, normalization of
muscle tone, maintaining body balance and preventing muscle atrophy. The program of
treatment should be individually matched to the restrictions and functional status of the
patient.
Key words: multiple sclerosis, SM, physiotherapy, rehabilitation.
Wstp
Stwardnienie rozsiane (ac. sclerosis multiplex, SM; ang. multiple sclerosis, MS)
jest przewlek chorob ukadu nerwowego o nieznanej etiologii. Na obraz mor-
fologiczny skadaj si: rozsiany proces zapalny i zwyrodnieniowy w obrbie
tkanki nerwowej mzgu i rdzenia krgowego, uszkodzenie osonki mielinowej
aksonw oraz obecno pytek demielinizacyjnych. Deficyty neurologiczne doty-
cz nie tylko sfery ruchowej, ale rwnie funkcji poznawczych, funkcji pcherza
moczowego, jelit, sfery pciowej, mowy, poykania, oraz w wielu przypadkach
wzmoonej mczliwoci, jak rwnie silnego i dugotrwaego blu [1]. Pytki
demielinizacyjne najczciej wystpuj w odcinku szyjnym rdzenia krgowego,
grnej czci pnia mzgu, nerwach wzrokowych i istocie biaej przykomorowej
mzgu oraz mdku [2]. Przyczyn progresji tej neuroimmunologicznej choro-
by poszukuje si wrd czynnikw genetycznych zwizanych z ukadem HLA,
genami dla receptorw komrek T (TCR) czy te endogennymi retrowirusami
obecnymi w ludzkim genomie (HERV). Obecnie przeprowadzane s badania
nad czynnikami rodowiskowymi, np. infekcjami bakteryjnymi, grzybiczymi oraz
wirusowymi. Dodatkowo analizuje si przypuszczalny udzia witaminy D w pato-
genezie SM [3]. Moemy wyrni nastpujce odmiany SM: agodna (jeden lub
dwa rzuty z penym powrotem do zdrowia), remitujco-nawracajca (z czcio-
wym lub penym powrotem do zdrowia midzy rzutami, wystpuje u 80% przy-
padkw), wtrnie postpujca (wolno postpujca degeneracja z rzutami lub
bez) oraz pierwotnie postpujca (postpujca forma bez remisji, wystpujca
w 1015% przypadkw) [4]. Objawy choroby bd jeden z nich mog pojawia
si i nikn pod postaciami rzutw i remisji. Niekiedy te narastaj lub te poja-
wiaj si raz, by wicej si nie powtrzy. Stwardnienie rozsiane jest to choroba
o niestaym i trudnym do przewidzenia przebiegu. Wedug danych z 2004 roku
na SM choruje na wiecie ok. 1 000 000 osb i przewanie powoduje ono nie-
penosprawno wrd modych dorosych, a take osb w rednim wieku [5].

Stwardnienie rozsiane ze wzgldu na posta, stopie nasilenia zmian oraz ich
lokalizacj jest chorob, w ktrej rehabilitacja stanowi wyzwanie [1]. W ramach
kompleksowej rehabilitacji pacjenci powinni mie dostp do specjalistycznej
opieki ze strony: lekarzy, psychologw, fizjoterapeutw, ergoterapeutw, pra-

Alicja Bana, Magdalena Trzaskowska, Wanda Strya, Arkadiusz Szklarczyk, Mateusz Kruszyski, Sylwia Piotrowska
cownikw socjalnych, pielgniarek oraz opiekunw spoecznych [6]. Celem

usprawniania chorego na SM jest zwikszenie jego siy miniowej i oglnej
kondycji fizycznej, skorygowanie zaburze koordynacji ruchowej, podtrzyma-
nie penego zakresu ruchw czynnych w stawach, normalizacja napicia mi-
niowego, utrzymanie rwnowagi, zapobieganie zanikom miniowym, a take
przeciwdziaanie zmczeniu [7].
Kinezyterapia
Spastyczno jest jednym z najczstszych objaww SM i czsto powoduje
zmniejszenie samodzielnoci chorego, bl, obnienie nastroju lub jakoci ycia.
W ramach kinezyterapii pacjentw z podwyszonym napiciem miniowym
stosuje si m.in. wiczenia rozcigajce, trening z wykorzystaniem sprzenia
zwrotnego (ang. biofeedback), poizometryczn relaksacj, stretching oraz wi-
czenia rozluniajce [1]. wiczenia rozcigajce nie tylko wpywaj na zmniej-
szenie spastycznoci, ale rwnie poprawiaj elastyczno mini oraz zakres
ruchomoci w stawach [7]. U chorych na stwardnienie rozsiane bardzo czsto
wystpuj zaburzenia rwnowagi i utrzymania postawy ciaa. Jedn z metod
fizjoterapii stosowan w zaburzeniach rwnowagi s wiczenia koordynacyjno-
-rwnowane wedug H.S. Frenkla (np. nauka siadania i wstawania lub nauka
chodu przy pomocy ladw stp namalowanych na chodniku). Coraz czciej
wykorzystuje si w tego typu zaburzeniach platform posturometryczn lub sta-
bilometryczn. Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono rwnie
pozytywny wpyw hipoterapii na popraw rwnowagi i stabilnoci postawy ciaa
[1]. Bardzo czsto przyczyn niepenosprawnoci pacjentw z SM s tzw. objawy
mdkowe, ktre powoduj ataksj, czyli zaburzenie koordynacji i niezborno
ruchow. Ataksji czsto towarzysz drenia. Aby zmniejszy natenie powy-
szych objaww, wykorzystuje si dziaania, ktrych celem jest poprawa kontroli
postawy i stabilizacji centralnej, np. wiczenia na pikach, wiczenia Pilatesa
lub program pionizowania pacjenta [9]. wiczenia koordynacyjne poprawiaj
zborno ruchw, co z kolei pozytywnie wpywa na poruszanie si i zmniejsza
nadmierne zuycie energii wywoane brakiem koordynacji [7]. Zauwaono take
pozytywny wpyw terapii zajciowej na popraw stanu pacjenta z zaburzeniami
koordynacji ruchowej [6].
Nierzadko u chorych z SM wystpuje ograniczony zakres ruchw w stawach
oraz obnienie siy miniowej. W zwizku z tym niejednokrotnie stosuje si wi-
czenia czynne (w odcieniu, wolne oraz z oporem), ktre wpywaj na popraw
oglnej kondycji, wydolnoci i odpornoci organizmu, m.in. przez zwikszenie
siy i masy miniowej, przywrcenie prawidowej pracy mini oraz uspraw-
nienie funkcji pompy miniowo-naczyniowej [7, 8]. W stwardnieniu rozsianym
mona rwnie zauway zaburzenia funkcji zmysu orientacji (propriocep-
cji), ktry nie tylko daje moliwo oceny uoenia czci wasnego ciaa, ale
rwnie pozwala na samodzielne regulowanie postawy ciaa i wykonywanych
ruchw. Tak wic istotnym elementem fizjoterapii pacjentw z SM jest trening
czucia gbokiego, ktry umoliwia uzyskanie wikszej kontroli nad ruchem oraz
popraw rozpoznawania czucia uoenia wasnego ciaa [7, 9].

Rycina 1. Trening czucia proprioceptywnego Rycina 2. wiczenia rwnowane

w zamknitym acuchu kinematycznym (materia wasny).
(materia wasny).
W SM czsto wykorzystuje si trening wytrzymaociowy i aerobowy w celu

zmniejszenia zmczenia oraz zwikszenia sprawnoci i moliwoci funkcjonal-
nych. Do wicze wytrzymaociowo-aerobowych nale m.in. jazda na rowerze
stacjonarnym, trening na ruchomej bieni, wiczenia Tai Chi oraz joga [9].
W wielu przypadkach u chorych na stwardnienie rozsiane mona zauway
neurogenn dysfunkcj pcherza moczowego. W ramach kinezyterapii stosuje
si najczciej: wiczenia mini dna miednicy wedug Kegla, wiczenia izome-
tryczne, wiczenia w wodzie, wiczenia oddechowe torem brzusznym, wicze-
nia mini brzucha, mini poladkowych i mini przywodzicieli uda [1].
Bardzo czsto u chorych z SM wystpuje znaczne pogorszenie funkcji cho-
du. W ramach kinezyterapii tego typu pacjentw wykorzystuje si reedukacj
chodu w celu poprawy bezpieczestwa, niezalenoci, poprawy wzorcw ru-
chowych oraz zwikszenia efektywnoci chodu [9].
Poza tradycyjn fizjoterapi w stwardnieniu rozsianym znalazy rwnie za-
stosowanie takie metody, jak PNF czy NDT Bobath. Proprioceptywne nerwowo-
-miniowe torowanie (ang. PNF Proprioceptive Neuromuscular Fascilitation)

to filozofia, a zarazem koncepcja terapeutyczna. Gwnym zadaniem technik

wykorzystywanych w PNF jest uatwienie ruchw funkcjonalnych za pomoc
torowania, hamowania, wzmacniania oraz rozluniania poszczeglnych grup
mini. Techniki PNF posuguj si statyczn, ekscentryczn oraz koncentrycz-
n prac mini. W celu zwikszenia zakresu ruchu stosuje si technik relaksa-
cyjn, np. NapnijRozlunij, natomiast, aby zwikszy si miniow i poprawi
kontrol w nowo uzyskanym zakresie ruchu, stosuje si techniki torujce: dyna-
miczn zwrotno cig lub kombinacje kurczw izotonicznych [7, 10]. Meto-
da NDT Bobath (neurodevelopmental treatment) bazuje na zgodnoci wicze
z naturalnym przebiegiem rozwoju ruchowego czowieka. Metoda ta opiera si
na teorii, i istot deficytu ruchowego w uszkodzeniu mzgu jest zaburzenie pra-
widowych odruchw postawy, ktre su do koordynacji ruchw w przestrzeni
oraz ich kontroli w stosunku do otoczenia. Przywracanie sprawnoci metod
NDT Bobath opiera si na hamowaniu odruchw patologicznych i torowaniu od-
ruchw prawidowych. W trakcie uczenia pacjenta ruchw globalnych, obserwo-
wanych w yciu codziennym, przygotowuje si go do wykonywania okrelonych
zada, np. zmiany ukadu ciaa w pozycjach lecej, siedzcej i stojcej. Pod-
stawowe zaoenia koncepcji NDT Bobath to: przygotowanie do ruchu, normali-
zacja napicia posturalnego, hamowanie nieprawidowych odruchw, torowanie
automatycznych reakcji nastawczychreakcji rwnowanych oraz torowanie
wystpienia prawidowych wzorcw funkcjonalnych [5, 6].
Technika napicie/rozlunienie SCS (strain/counterstrain)

SCS jest bardzo dobrze znan i najczciej stosowan technik rozluniania po-
zycyjnego, ktrej twrc jest Laurence Jones. Jones twierdzi, e technika SCS
opiera si na fizjologicznych odpowiedziach mini, moliwych do przewidze-
nia w konkretnych sytuacjach, gwnie w przypadku nagego lub przewlekego
uszkodzenia tkanek. Technika ta staa si delikatn form leczenia dysfunkcji
staww i tkanek mikkich. SCS stosuje si m.in. w schorzeniach neurologicz-
nych, takich jak powikania po udarach, urazach mzgu i krgosupa oraz de-
generacyjnych schorzeniach ukadu nerwowego, jak np. stwardnienie rozsiane
[11].
Komputerowe metody wspomagania rehabilitacji pacjentw z SM

Wirtualna rzeczywisto (ang. virtual reality) oraz technologie wykrywania
i analizy ruchu przy pomocy sensorw to nowoczesne technologie komputerowe,
ktre umoliwiaj komputerowe odwzorowanie wykonanych zada ruchowych.
Technologie te zostay z powodzeniem zastosowane w wirtualnej rehabilitacji,
czyli terapii ruchem, wspomaganej sensorami ruchu, komputerem osobistym
oraz motywujcymi grami [12]. Wirtualna rzeczywisto znalaza rwnie zasto-
sowanie w neurorehabilitacji, m.in. u chorujcych na SM. Na podstawie dotych-
czasowych bada mona stwierdzi, i trening w wirtualnym rodowisku wpy-
n u pacjentw z SM na popraw szybkoci i wytrzymaoci chodu [13, 14].
Podczas planowania tego typu terapii powinno si bra pod uwag ograniczenia

ruchowe, czuciowe i poznawcze pacjentw chorujcych na SM [1]. Technologie

wirtualnej rehabilitacji maj istotny potencja we wspomaganiu rehabilitacji funk-
cji poznawczych. Naukowcy wsppracujcy ze spk CogniFit zbadali efekt
stosowania komputerowego treningu funkcji poznawczych u pacjentw z SM
i wykazali pozytywny wpyw wicze na rne formy pamici, skupienia uwagi,
oraz szybko przywoywania informacji [15].
Rycina 3. Przykad wykorzystania elementw wirtualnej rzeczywistoci w rehabilitacji.

wiczenie funkcjonalne osabionej koczyny grnej (zakadanie kapelusza) wraz z wi-
doczn korekcj postawy (Titanis).
Fizykoterapia
U pacjentw z SM zabiegi fizykalne peni funkcj elementu wspomagajcego
i uzupeniajcego kinezyterapi. W ramach fizykoterapii bardzo czsto wykorzy-
stuje si krioterapi pod postaci zabiegw miejscowych (okady kostk lodu
lub schodzonym elem oraz lokalne gazowe kpiele kriostymulujce na obj-
te spastycznoci minie, najczciej pod postaci ciekego azotu lub dwu-
tlenku wgla) lub oglnych (komora kriogeniczna, obniajca napicie mini)
[7]. Wielu autorw donosi o pozytywnym wpywie tego typu zabiegw m.in. na
popraw siy mini i sprawnoci manualnej czy zmniejszenie uczucia zm-
czenia. W przeciwiestwie do krioterapii, w SM powinno unika si zabiegw
z zakresu hipertermii (np. okadw parafinowych czy diatermii krtkofalowej).
Ma to zwizek z tzw. zjawiskiem Uhthoffa, czyli przejciowym zaburzeniem wi-
dzenia wystpujcym u pacjentw chorujcych na stwardnienie rozsiane w wy-
niku wysiku fizycznego i/lub wzrostu temperatury ciaa, np. przy gorcej kpieli
[1]. W SM czsto wykorzystuje si zabiegi fizykalne z zastosowaniem pl ma-
gnetycznych (magnoterapia, magnetostymulacja oraz przezczaszkowa stymu-
lacja magnetyczna). Pole magnetyczne rnego rodzaju znalazo zastosowanie
w walce z objawami SM (np. bl, przewleke zmczenie, ataksja mdkowa,
objaw Lhermittea, spastyczno czy depresja), jednak wyniki dotychczasowych

bada nad jego skutecznoci w terapii osb chorujcych na SM nie s jedno-

znaczne, co wzywa do dalszych bada nad wskazaniami do tego typu lecze-
nia [16]. Kolejn form fizykoterapii czsto stosowan w SM jest elektroterapia.
Jonoforeza i prdy diadynamiczne zmniejszaj bl oraz napicie miniowe,
elektrostymulacja metod Hufschmidta zmniejsza spastyczno, a polega na
stymulacji poraonych mini i ich antagonistw tzw. podwjnymi impulsami
prostoktnymi. W stymulacji spastycznych mini wykorzystuje si take tonoli-
z, czyli modyfikacje metody Hufschmidta [17]. Funkcjonalna elektrostymulacja
(FES) znalaza zastosowanie w terapii opadajcej stopy w niedowadach pira-
midowych [1]. Hydroterapia pod postaci kpieli cakowitych lub czciowych
take znalaza zastosowanie w fizjoterapii pacjentw z SM. Stwierdzono, e ob-
niaj one napicie mini prostownikw oraz uatwiaj ruchy czynne. Dodat-
kowo kpiele lecznicze stosowane w ramach medycyny uzdrowiskowej (kpiele
solankowe i perekowe) zmniejszaj przykurcze w stawach. U chorych z SM
wykorzystuje si rwnie wiatolecznictwo. Lampa Sollux z filtrem niebieskim
oddziauje przeciwblowo i uspokajajco, natomiast z filtrem czerwonym ob-
nia napicie mini [17]. Laseroterapia znalaza zastosowanie midzy innymi
w przypadku napadowych objaww ruchowych i czuciowych [6].
Masa
W stwardnieniu rozsianym czsto wykonuje si masa leczniczy w celu poprawy
funkcji ukadu krenia oraz trofiki mini. Pacjent w okresie rzutu nie powinien
korzysta z tej formy terapii. Wedug Zborowskiego w SM wykonuje si dwie for-
my masau. Pierwsza moliwo to masa klasyczny w zakresie, ktrego wyko-
nuje si masa oglny lub poszczeglnych czci ciaa, drugi sposb bazuje na
drenau limfatycznym czciowym bd oglnym [18]. Wykonywanie masau
leczniczego w SM wpywa m.in. na obnienie napicia mini oraz zmniejszenie
natenia odczuwalnego blu [6].
Pomoce ortopedyczne
Wanym elementem wspomagajcym fizjoterapi osb z SM s pomoce orto-
pedyczne, ktre zwikszaj szanse na osignicie czciowej lub cakowitej sa-
modzielnoci. Sprzt ortopedyczny powinien by: funkcjonalny, prosty w obsu-
dze, lekki i estetyczny [19]. Wielu pacjentw z uszkodzeniem orodkowego lub
obwodowego ukadu nerwowego korzysta z ortoz oraz pomocniczego sprztu
w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego. W ramach pomocy ortopedycz-
nych koczyny grnej wykorzystuje si m.in. ortozy stabilizacyjne (np. uska
z tworzywa plastycznego lub szyna doniowa) lub ortozy dynamiczne (umoli-
wiaj one samodzielne wykonywanie ruchw rk). Gwnym zadaniem znacz-
nej czci ortoz koczyn dolnych jest poprawa stabilizacji staww w tracie sta-
nia czy chodzenia, pozostae maj na celu zwikszenie odcienia lub korekcj.
W zakresie wspomagania ortopedycznego koczyny dolnej stosuje si m.in.:
uski, stabilizatory wykonane z materiaw tekstylnych (wzmocnione szynami).

Przy stopie opadajcej stosuje si coraz czciej uski z wkna wglowego

(poprawiaj propulsj). Aparaty szynowo-opaskowe, szynowe z tulejkami uda
lub podudzia oraz aparat teleskopowy LETOR stabilizuj, podpieraj i wspieraj
lokomocj. Ortozy koczyn dolnych mona sklasyfikowa w zalenoci od po-
ziomu koczyn na: HKFO (Hip-Knee-Ankle-Foot- Orthosis), KAFO (Knee-Foot-
-Orthosis) i AFO (Ankle-Foot-Orthosis). HKFO obejmuje staw biodrowy, kolano-
wy i skokowy, KAFO staw kolanowy i skokowy, natomiast AFO tylko staw sko-
kowy. Jeeli chodzi o zaopatrzenie suce do pionizacji i lokomocji pacjentw
z SM, najczciej korzysta si z parapodium, balkonikw, czwrnogw, trjno-
gw, kul, lasek oraz wzkw inwalidzkich [1]. Podaje si, e wrd osb choru-
jcych na stwardnienie rozsiane najczciej korzysta si z: wzkw inwalidzkich
z rcznym napdem (60%), lasek i kul (44%), balkonikw (39%) oraz wzkw
inwalidzkich z napdem (8%). Do nowoczesnych technologii pomocy lokomo-
cyjnych nale: urzdzenie Segway (rodek lokomocji samodzielnie utrzymuj-
cy rwnowag, napdzany silnikiem elektrycznym), system do przemieszczania si
Independence iBOT 300 (wzek zaopatrzony w system komputerowy, ktry zapew-
nia mu rwnowag dynamiczn w osi przd-ty) czy urzdzenie TopChair (wzek
wyposaony w koa i gsienice, stworzony do uytku w budynkach i w terenie oraz
do pokonywania schodw) [20]. U osb majcych problem z wykonywaniem
czynnoci ycia codziennego stosuje si m.in. sprzt uatwiajcy higien oso-
bist (np. lustra z regulowan wysokoci i ktem nachylenia, wyduone dwi-
gnie baterii azienkowych), samodzielne ubieranie si (np. rkaw do wcigania
poczoch, szczypce do chwytania), przygotowanie i spoywanie posikw (np.
specjalnie skonstruowane urzdzenia kuchenne), komunikacj i rekreacj (np.
pulpity utrzymujce ksik, bezprzewodowa obsuga telefonu) [1].
Terapia zajciowa
Kolejna posta oddziaywania terapeutycznego w przypadku osb chorych na
SM jest terapia zajciowa, ktra stanowi uzupenienie kinezyterapii. W przypad-
ku gdy mamy do czynienia z trwaymi zmianami, umoliwia wyksztacenie funk-
cji zastpczych. Zasadniczym atutem tej formy terapii jest to, e stawia przed
pacjentem okrelony cel. Powtarzany ruch umoliwia reedukacj i automatyza-
cj. Utrwalenie wartociowych wzorcw powoduje pojawienie si wielu odru-
chw warunkowych [21]. Oddziaywanie terapii zajciowej na pacjenta mona
postrzega przez pryzmat trzech aspektw: fizycznego, neurofizjologicznego
i psychoterapeutycznego. W ramach terapii zajciowej stosuje si m.in. terapi
z zastosowaniem sztuk plastycznych (malarstwo, rzeba, grafika), muzykote-
rapi, terapi z zastosowaniem technik uytkowych oraz terapi z wykorzysta-
niem komputera [22].
Wnioski
Stwardnienie rozsiane jest to jednostka chorobowa, ktra w szczeglnoci wy-
maga kompleksowej rehabilitacji. Usprawnianie ruchowe osb chorych na SM

ma na celu m.in. popraw oglnej kondycji fizycznej, siy poszczeglnych mi-

ni, koordynacji ruchu, rwnowagi, zmniejszenie spastycznoci czy utrzymanie
maksymalnego zakresu ruchu w stawach. W stwardnieniu rozsianym stosuje
si zabiegi usprawniajce z zakresu rnych metod kinezyterapii, fizykoterapii
i terapii zajciowej. Naley pamita, e program leczenia powinien by indywi-
dualnie dobrany do ogranicze i stanu funkcjonalnego pacjenta.
Pimiennictwo
1. Opara J. Fizjoterapia w stwardnieniu rozsianym. Akademia Wychowania Fizyczne-
go, Katowice, 2012, 7-8, 64-69, 84-91.
2. FitzGerald M.J.T., Gruener G., Mtui E. Neuroanatomia. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw, 2008, 79.
3. Zawada M. Potencjalne czynniki patogenne w stwardnieniu rozsianym (SM). Post-
py Hig Med Dosw (online), 2012, 66, 758-770.
4. Lennon S., Stokes M. Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Elsevier Urban &
Partner, Wrocaw, 2009, 54.
5. Mraz M. Ocena stabilnoci posturalnej osb ze stwardnieniem rozsianym objtych
postpowaniem fizjoterapeutycznym. Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocaw,
2009, 5-6.
6. Kwolek A.W Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw, 2003, t. 2, 36, 54-60.
7. Woszczak M. Postpowanie fizjoterapeutyczne w stwardnieniu rozsianym. Polski
Przegld Neurologiczny, 2008, t. 4, 48-49.
8. Milanowska K. Kinezyterapia. PZWL, Warszawa, 2003, 9.
9. Lennon S., Stokes M. Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Elsevier Urban &
Partner, Wrocaw, 2009, 154-156.
10. Adler S., Beckers D., Buck M. PNF w Praktyce. DB Publishing, Warszawa, 2003,
1-35.
11. Chaitow L. Techniki rozlunienia pozycyjnego. Elsevier Urban & Partner, Wrocaw,
2011, 43, 70.
12. Sisto S.A., Forrest G.F., Glendinning D. Virtual reality applications for motor rehabili-
tation after stroke. Top Stroke Rehabil, 2002, 8(4), 11-23.
13. Baram Y., Miller A. Virtual Reality Cues for Improvement of Gait in Patients with Mul-
tiple Sclerosis. Neurology, 2006, 66, 2, 178-181.
14. Fulk G. D. Locomotor Training and Virtual Reality-based Balance Training for an
Individual with Multiple Sclerosis: A Case Report. Journal of Neurological Physical
Therapy, 2005, 29 (1), 34-42.
15. Shatil E., Metzer O., Miller A. Home-based personalized cognitive training in MS pa-
tients: a study of adherence and cognitive performance. NeuroRehabilitation, 2010,
26(2), 143-153.
16. Dugosz M., Stasiak-Pietrzak A., Krekora K., Czernicki J. Pola magnetyczne w dia-
gnostyce, terapii i rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane. Balneologia Pol-
ska, 2009, 3, 182-188.
17. abwka M. Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym. Praktyczna fizjoterapia i reha-
bilitacja. Wydawnictwo Forum sp z o.o., Pozna, 2011, 5, 51-54.
18. Zborowski A. Masa w wybranych jednostkach chorobowych, cz. 2. Wydawnictwo
AZ, Krakw, 2006, 200-201.

19. Mikoajewska E. Neurorehabilitacja zaopatrzenie ortopedyczne. PZWL, Warszawa,

2009, 9.
20. Souza A., Kelleher A., Cooper R., Cooper R.A., Iezzoni L.I., Collins D.M. Stward-
nienie rozsiane i technologia sprztu inwalidzkiego zwizanego z poruszaniem si
przegld systematyczny literatury. Rehabilitacja medyczna, 2010, 2, 33-42.
21. Cywiska-Wasilewska G.W., Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. Elsevier
Urban & Partner, Wrocaw, 2003, t. 1, 462-465.
22. Januszko L. Rehabilitacja w geriatrii. W: Kwolek A. (red): Rehabilitacja medyczna.
Elsevier Urban& Partner, Wrocaw, 2003, t. 2, 545-547.
mgr Alicja Bana
e-mail: alicjabanas@interia.pl

TECHNOLOGIE WIRTUALNEJ RZECZYWISTOCI
W PROCESIE USPRAWNIANIA FUNKCJI CHODU
ORAZ RWNOWAGI U OSB PO PRZEBYTYM UDARZE MZGU
VIRTUAL REALITY TECHNOLOGIES DURING THE REHABILITATION

PROCESS OF THE GAIT FUNCTION AND THE BALANCE
IN PATIENTS AFTER STROKE
Alicja Bana1, Marian Majchrzycki1, Wanda Strya1, Mateusz Kruszyski2 , Sylwia Piotrowska3
1
2
TITANIS sp. z o.o.
3
Streszczenie
Udar mzgu jest jedn z najczstszych przyczyn niepenosprawnoci. Zasadniczym za-
daniem fizjoterapii w grupie tych pacjentw jest maksymalne przywrcenie funkcji mo-
torycznych i lokomocji. Ograniczenie funkcji chodu u osb z niedowadem poowiczym
znaczco wpywa nie tylko na obnienie sprawnoci funkcjonalnej, ale rwnie na po-
ziom jakoci ycia. Zaburzenia lokomocji mona zauway u wikszoci osb po prze-
bytym udarze mzgu, w zwizku z tym odtworzenie wzorca i poprawa funkcji chodu jest
jednym z zasadniczych celw fizjoterapii. W procesie rehabilitacji osb po przebytym
udarze mzgu wykorzystuje si wiele metod usprawniania m.in. rehabilitacj w wirtualnej
rzeczywistoci (ang. virtual reality).
Omwienie wartoci wirtualnej rehabilitacji jako nowoczesnej i skutecznej formy uspraw-
niania funkcji chodu u osb po przebytym udarze mzgu.
W metodzie badawczej wykorzystano analiz dostpnej literatury przedmiotu, a nastp-
nie omwiono znaczenie technologii wirtualnej rzeczywistoci jako metody usprawniania
funkcji chodu u osb z niedowadem poowiczym po udarze mzgu.
W pracy przedstawiono przykadowe formy wirtualnej rehabilitacji wykorzystywane
w trakcie procesu usprawniania, ktrego celem jest poprawa funkcji rwnowagi i lokomo-
cji u osb po przebytym udarze mzgu.
Na podstawie dotychczasowych bada, mona stwierdzi, i wirtualna rehabilitacja moe
by skuteczn i nieinwazyjn form terapii pacjentw z niedowadem poowiczym, w
trakcie ktrej mona poprawia m.in. kontrol oraz funkcje motoryczne.
Sowa kluczowe: wirtualna rzeczywisto, rehabilitacja, chd, udar mzgu.
Abstract
Stroke is one of the most common causes of disability. The main task in rehabilitation
of these patients is to maximize the restoration of their motor functions and locomotion.
Limitation of gait function in individuals with hemiparesis significantly affects not only on

Technologie wirtualnej rzeczywistoci w procesie usprawniania funkcji chodu oraz rwnowagi...
the reduction in functional capacity, but also the quality of life. Locomotion disorders can
be seen in most patients after stroke, therefore restoring the pattern and improving the
gait function, is one of the principal goals of physiotherapy. In the rehabilitation process
of patients after stroke a variety of methods for improvement can be used among others
rehabilitation in Virtual Reality.
Overview of virtual rehabilitation as a modern and effective form of improving gait func-
tion in patients after stroke.
In the research method used the analysis of the available literature, and then discusses
the importance of virtual reality technologies as a method of improving gait function in
individuals with hemiparesis after stroke.
This paper presents an example of forms of virtual rehabilitation used in the process of
rehabilitation, which aims to improve the function of balance and locomotion in patients
after stroke.
On the basis of many investigations up to date it can be concluded that rehabilitation
in Virtual Reality can be a effective and non-invasive form of therapy of patients with
hemiparesis, during which you can improve, among others motor control and motor func-
tions.
Key words: virtual reality, rehabilitation, gait, stroke.
Wstp
Udar mzgu, czyli ogniskowy deficyt neurologiczny o podou naczyniowym,
trwajcy duej ni 24 godziny jest trzeci co do czstoci przyczyn mierci
na wiecie, ktra stanowi rwnoczenie zasadniczy powd niepenosprawnoci
[1]. Do najbardziej powszechnych objaww po udarze mzgu mona zakwali-
fikowa niedowad lub poraenie poowicze. Do innych symptomw, ktre to-
warzysz tej jednostce chorobowej nale dysfazja/afazja, dysartria, dysfagia,
hipertonia, hipotonia, spastyczno, hemianopsja, poraenie ustno-twarzowe,
zmczenie, nietrzymanie moczu, obniony poziom wiadomoci, zmniejszo-
ne/zwikszone pobudzenie, pomijanie stronne oraz problemy psychologicz-
ne (np. depresja czy zmiany osobowoci). Fizjoterapia neurologiczna powin-
na skada si gwnie z reedukacji ruchowej, treningu zada funkcjonalnych
i poprawy aktywnoci yciowych [2]. W zwizku z tym, zasadniczym celem fi-
zjoterapii osb po udarze mzgu jest maksymalne przywrcenie funkcji chodu,
funkcji poznawczych, funkcji rki, funkcji rwnowagi oraz utrzymania postawy
ciaa, oglnych moliwoci motorycznych i mobilnoci [3]. Ponadto uwaa si,
e ponowna nauka ruchu, ktra nastpuje po udarze mzgu jest wspomagana
plastycznoci w obrbie pozostaych obszarw mzgu. Lennon i wsp. defi-
niuj neuroplastyczno jako wszelkie, trwae zmiany w strukturze, lub funk-
cji ukadu nerwowego zachodzce w celu lepszego dostosowania do warun-
kw rodowiska. W sytuacji uszkodzenia jednego obszaru mzgu, inny rejon
moe przej funkcj uszkodzonego obszaru [2]. U osb z niedowadem poo-
wiczym mona zauway patologiczny wzorzec chodu, ktry skutkuje obnie-
niem jego efektywnoci oraz wystpieniem wtrnych, nieprawidowych reakcji
kompensacyjnych. Chd jest to czynno ruchowa i automatyczna, jednake
pozostaje jednoczenie pod moliwie permanentnym wpywem dowolnego

Alicja Bana, Marian Majchrzycki, Wanda Strya, Mateusz Kruszyski, Sylwia Piotrowska
sterowania nerwowego. Nauka prawidowego chodu wymaga wspdziaania

ukadu nerwowo-miniowego i szkieletowego, a take kontroli rwnowagi przy
minimalnym wydatku energetycznym. Ograniczenie funkcji lokomocji znacznie
zmniejsza sposobno wprowadzenia pacjenta do normalnego ycia spoecz-
nego, utrudnia kompleksow fizjoterapi oraz wpywa na obnienie sprawnoci
funkcjonalnej i poziomu jakoci ycia. Wikszo pacjentw odzyskuje zdolno
samodzielnego, ale najczciej nieekonomicznego chodu, ktry charakteryzuj
takie czynniki, jak: asymetria czasu trwania poszczeglnych faz chodu oraz za-
burzona dugo i prdko kroku. Pacjenci maj ograniczon zdolno funk-
cjonowania i wykonywania zasadniczych czynnoci w zakresie samoobsugi [4].
Bardzo czsto u osb po przebytym udarze mzgu mona take zaobserwowa
znaczne zaburzenia funkcji rwnowagi, ktre z kolei maj nie tylko wpyw na
ograniczenie ruchomoci koczyn dolnych i zdolnoci wykonywania czynnoci
z ycia codziennego, ale rwnie na zwikszenie ryzyka wystpienia upadkw
[5]. Problem z lokomocj mona zauway u ok. 70% osb po przebytym uda-
rze mzgu, w zwizku z tym odtworzenie i poprawa funkcji chodu jest jednym
z gwnych celw poudarowej fizjoterapii [4].
Wirtualna rehabilitacja
Wirtualna rzeczywisto (ang. virtual reality, VR) jest to nowoczesna technologia
komputerowa symulujca rzeczywiste otoczenie, wygenerowana przez odpo-
wiednio dobrane oprogramowanie komputerowe [6]. Wirtualna rzeczywisto
przedstawia symulowane lub sztucznie generowane informacje sensoryczne
oraz daje uytkownikowi moliwo interakcji z trjwymiarowym rodowiskiem.
Technologia VR korzysta z programw grafiki 3D, opartych na zorganizowa-
nej przestrzennie i skupiajcej si na przedmiotach bazie danych, dziki ktrej
uytkownicy postrzegaj wygenerowane rodowisko jako skadajce si z re-
alnych przedmiotw i zdarze. Poza wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistoci
w grach komputerowych dostosowywano j take do uytku w medycynie i psy-
chologii. Technologia VR, ktra symuluje uczenie si w realnym wiecie, jedno-
czenie umoliwia dodanie zewntrzpochodnej informacji zwrotnej (feedback)
oraz zwikszenie czstotliwoci, czasu trwania, a take intensywnoci wicze.
Szybko i zakres reedukacji motorycznej moe mie wpyw na czas trwania,
efektywno oraz koszt leczenia pacjenta po przebytym udarze mzgu [7]. Sy-
mulacja trjwymiarowego rodowiska moe by prezentowana przez scenariusz
z zanurzeniem lub bez zanurzenia. O zanurzeniu w VR mwimy, gdy uyt-
kownik zostaje umieszczony w wirtualnym rodowisku za porednictwem urz-
dzenia HMD (head mounted display) z tzw. systemami ledzcymi. Urzdzenie
HMD zapewnia trjwymiarowe pole widzenia, a system ledzcy odwzorowu-
je ruchy gowy. To wanie zastosowanie zanurzenia w sztucznie wygenero-
wanym rodowisku odrnia wirtualn rzeczywisto od grafiki komputerowej,
multimediw czy neurorobotyki. Zasadnicz zalet tej formy wirtualnego ro-
dowiska jest zwikszenie poczucia obecnoci przez uytkownika, co wpywa
na to, e wiczenia wykonywane w wirtualnym rodowisku wydaj si bardzo

realne. Istotnym faktem jest to, e uytkownik ma wraenie jakby oglda obrazy
z wntrza wirtualnego rodowiska. Jeli chodzi o wirtualn rehabilitacj bez za-
nurzenia, odbywa si ona zazwyczaj za pomoc monitora lub duego ekranu.
Aby wprowadzi pacjenta w wirtualne rodowisko, mona posuy si takimi
narzdziami, jak: specjalne rkawice, joystick lub technologia siowego sprz-
enia zwrotnego. Na podstawie dotychczasowych bada mona stwierdzi, i
wirtualna rehabilitacja moe by efektywn, oszczdn i nieinwazyjn terapi
pacjentw z niedowadem poowiczym, w trakcie ktrej mona poprawia m.
in. kontrol oraz funkcje motoryczne [6, 7, 8]. Wirtualne rodowisko (ang. virtual
environment) wykazuje moliwo wykreowania rzeczywistoci, w ktrej mo-
na zwiksza i modyfikowa nasilenie pozytywnej informacji zwrotnej tak, aby
stworzy najbardziej odpowiedni i indywidualnie dostosowany do uytkownika
program wicze. VR wywouje rwnie tak wan dla odzyskania sprawnoci
funkcjonalnej korow reorganizacj ruchow. Ponadto wirtualna rehabilitacja
zostaa ukazana jako odpowiednie narzdzie do rehabilitacji funkcji poznaw-
czych, poniewa pozwala na stworzenie kompleksowego i kontrolowanego ro-
dowiska. Dodatkowo wirtualne rodowisko moe umoliwi systematyczn oce-
n i popraw funkcji wykonawczych, poniewa zadania w VR wykonywane s
w nawizaniu do czynnoci z ycia codziennego [9].
Dyskusja
Badania zajmujce si ocen wpywu wirtualnej rzeczywistoci na popraw
sprawnoci funkcjonalnej po udarze mzgu wykazay pozytywny wpyw rehabi-
litacji w wirtualnym rodowisku m.in. na udoskonalenie funkcji chodu, popraw
funkcji rwnowagi, ulepszenie kontroli postawy ciaa, zmniejszenie ryzyka upad-
ku czy zwikszenie pewnoci siebie podczas chodu.
Ki Hun Cho i wsp. przeprowadzili badania majce na celu ocen efek-
tw treningu rwnowagi w wirtualnym rodowisku poprzez zastosowanie
platformy stabilizacyjnej, wykorzystujcej technologi gier komputerowych.
W programie badawczym wziy udzia 22 osoby po przebytym udarze mzgu
(11 osb z grupy badawczej oraz 11 osb z grupy kontrolnej). Zarwno pacjenci
z grupy badawczej, jak i z grupy kontrolnej korzystali z tradycyjnej rehabilitacji
(fizjoterapii i terapii zajciowej) przez okres 6 tygodni (1 godzina dziennie przez
5 dni w tygodniu), jednake osoby z grupy badawczej w tym samym okresie
czasu bray dodatkowo udzia w treningu rwnowagi w wirtualnej rzeczywistoci
(30 min przez 3 dni w tygodniu). Autorzy oceniali rwnowag statyczn i dyna-
miczn przed rozpoczciem 6-tygodniowej terapii oraz po jej zakoczeniu [10].
Rwnowaga statyczna jest to umiejtno wyprostowanego stania nad pasz-
czyzn podparcia, natomiast rwnowaga dynamiczna to moliwo utrzymania
wyprostowanego ciaa w trakcie ruchw koczynami poza paszczyzn pod-
parcia, by zaistniaa reakcja na zewntrzne zaburzenia rodowiska [2]. Rw-
nowag statyczn oceniano za pomoc posturografii, natomiast rwnowag
dynamiczn poprzez Skal Rwnowagi Berga oraz testu Timed Up and Go [10].
Timed Up and Go to nieskomplikowany test, ktry opiera si na pomiarze czasu

w jakim badana osoba samodzielnie wstanie z pozycji siedzcej na krzele

i nastpnie przejdzie trzy metry, po czym obrci si o 180 stopni, wrci do krze-
sa i samodzielnie na nim usidzie [11]. Wirtualny trening odbywa si za po-
moc 42-calowego ekranu oraz platformy stabilizacyjnej, dziaajcej na bazie
systemu gier ruchowych (platforma stabilizacyjna Wii Fit, Nintendo, Japan).
W trakcie programu badani korzystali z takich gier ruchowych, jak slalom nar-
ciarski, skoki narciarskie czy zjazd pingwina. Po zakoczeniu bada autorzy
stwierdzili, i rwnowany trening w wirtualnej rzeczywistoci znaczco wpyn
na popraw wynikw badanych w zakresie Skali Rwnowagi Berga (w grupie
badawczej poprawa wyniosa 4,0 punkty, natomiast w grupie kontrolnej 2,81
punktw) oraz testu Timed Up and Go (czas wykonania testu zmniejszy si
w grupie badanych o rednio 1,33 sekundy, natomiast w grupie kontrolnej o 0,52
sekundy). W obu grupach nie zauwaono istotnej poprawy odnonie do rwnowagi
statycznej. Gwnym wnioskiem, jaki autorzy wycignli na podstawie przepro-
wadzonych bada, byo stwierdzenie, i wirtualny trening rwnowagi moe by
osigaln i waciw form terapii dla pacjentw po przebytym udarze mzgu,
u ktrych widoczne s problemy z rwnowag dynamiczn oraz kontrol po-
stawy ciaa [10]. Rwnie Duque i wsp. stwierdzili, e zaburzona funkcja
utrzymywania rwnowagi stanowi gwny czynnik ryzyka upadkw, zwasz-
cza u osb starszych. Zatem tworzenie i wprowadzanie innowacyjnych metod
usprawniania rwnowagi (szczeglnie w tej grupie osb) jest niezwykle wane
i potrzebne. Autorzy podjli prb oceny skutecznoci nowego typu systemu wir-
tualnej rzeczywistoci (the Balance Rehabilitation Unit [BRU]) w zakresie popra-
wy rwnowagi, spadku iloci i czstoci upadkw oraz strachu przed upadkiem
w populacji osb starszych, u ktrych znana jest historia upadkw. W programie
wzio udzia 60 osb (30 badanych w grupie badawczej oraz 30 w grupie kon-
trolnej). Zarwno osoby z grupy badawczej, jak i z grupy kontrolnej otrzymay
przez 9 miesicy opiek, ktra miaa na celu zapobieganie upadkom. Grupa ba-
dawcza dodatkowo uczestniczya w treningu rwnowagi za pomoc urzdzenia
do treningu rwnowagi w wirtualnej rzeczywistoci (2 razy w tygodniu przez 6 ty-
godni). Po 6 tygodniach treningu autorzy ocenili zmiany parametrw w zakresie
funkcji utrzymania rwnowagi u osb uczestniczcych w badaniu. Wrd bada-
nych parametrw mona wyrni m.in. ograniczenie stabilnoci (okrelana jako
maksymalne odchylenie na platformie tu przed utrat rwnowagi przez uyt-
kownika). 91% osb z grupy badawczej osigno minimum 10 z 15 poziomw
w kadej grupie wirtualnych wicze. Po przeanalizowaniu wynikw zauwao-
no znaczc popraw wikszoci parametrw rwnowagi po 6-tygodniowym
treningu w wirtualnej rzeczywistoci. Obie grupy poddano ocenie po 9 miesi-
cach, od wstpnego badania. Porwnujc obie grupy zauwaono zwikszenie
poziomu stabilnoci. W obu grupach zauwaono znaczc redukcj upadkw,
jednak w grupie, ktra trenowaa funkcj rwnowagi w wirtualnej rzeczywisto-
ci odnotowano mniejsz ilo upadkw oraz znaczniejsze obnienie poziomu
strachu przed upadkiem w porwnaniu do grupy kontrolnej. Reasumujc, sys-
tem sucy do treningu funkcji rwnowagi w wirtualnej rzeczywistoci mona
wykorzystywa jako skuteczn i dobrze tolerowan przez pacjentw z zaburze-
niami rwnowagi form terapii, ktra wpywa nie tylko na popraw stabilnoci,

ale rwnie na zwikszenie pewnoci siebie w trakcie chodu oraz zmniejszenie

poziomu strachu odczuwanego przed upadkiem [12].
Kizony i wsp. przeprowadzili badania majce na celu ocen moliwoci wy-
korzystania wirtualnego rodowiska w badaniu podwjnych czynnoci oraz okre-
lenie skutkw wykonywania podwjnych zada na parametry chodu u osb
po przebytym udarze mzgu oraz u osb z grupy kontrolnej. W projekcie wzi-
o udzia 12 osb po udarze mzgu oraz 11 osb z grupy kontrolnej. Uczest-
nicy spacerowali po bieni, jednoczenie obserwujc wirtualny sklep spoyw-
czy, wywietlony na ekranie znajdujcym si przed nimi. Kadego uytkownika
poproszono, by tylko przemieszcza si wzdu sklepu (pierwsze zadanie) lub
jednoczenie kupowa rne produkty wedug instrukcji podanych przed lub w
trakcie sesji (drugie zadanie). W trakcie bada wykorzystano system CAREN
(Computer Assisted Rehabilitation Environment), ktry zapewni funkcjonalne
wirtualne rodowisko pod postaci wirtualnego sklepu spoywczego. System
ten umoliwi synchronizacj prdkoci bieni oraz zmiany wirtualnego scena-
riusza tak, aby uytkownik mia moliwo kontroli ruchw w wirtualnej rzeczy-
wistoci. System CAREN suy do diagnostyki oraz poprawy funkcji rwnowagi
i koordynacji ciaa. Detekcj pooenia ciaa zapewniaj platforma stabilizacyjna
oraz liczne kamery. Wizualizacja wirtualnej rzeczywistoci ma miejsce na ekranie
panoramicznym. Osoby z grupy badawczej poruszay si po bieni wolniej oraz
zauwaono wiksz zmienno szybkoci chodu i mniejsz dugo krokw ni
u uytkownikw z grupy kontrolnej. Wszyscy uytkownicy byli w stanie wykona
zadanie z drobnymi trudnociami. Po zakoczeniu projektu autorzy zauwayli po-
tencja wykorzystania wirtualnej rzeczywistoci w badaniach nad wykonywaniem
dwch czynnoci w tym samym czasie. Jednak sami autorzy podkrelaj, e wy-
niki powyszych bada naley ostronie interpretowa ze wzgldu na zbyt ma
i niejednorodn grup badanych oraz brak bardziej zoonych czynnoci wykony-
wanych jednoczenie. Fotografia 1. przedstawia technologi CAREN Extended,
ktra stanowi jedn z trzech dostpnych na rynku wersji systemu CAREN [13].
Fotografia 1. Instalacja do rehabilitacji rwnowagi CAREN Extended (http://www.motek-

medical.com).

You i wsp. podjli prb oceny wpywu wirtualnej rzeczywistoci na reor-

ganizacj korow oraz odzyskiwanie funkcji lokomotorycznych. W badaniu
uczestniczyo 10 osb po przebytym udarze mzgu, a rednia wieku badanych
wynosia 57 lat. Zasadniczym kryterium, kwalifikujcym respondentw do wzi-
cia udziau w badaniu, by m.in. brak dalszych postpw po standardowej neu-
rorehabilitacji. Zwrcono rwnie uwag, by od momentu udaru do rozpocz-
cia badania nie upyno wicej ni 12 miesicy. Do podstawowych kryteriw
wykluczajcych naleay m.in.: dua spastyczno (wg skali Ashwortha > 2)
oraz znaczne problemy z funkcjami poznawczymi. Do grupy kontrolnej losowo
wczono osoby po przebytym udarze mzgu, ktre w trakcie programu ba-
dawczego nie skorzystay z adnej formy terapii. Autorzy poddali ocenie funk-
cje motoryczne badanych za pomoc: FAC (Functional Ambulation Category)
oraz MMAS (Modified Motor Assessment Scale). Naukowcy w trakcie bada
wykorzystali rwnie rezonans czynnociowy (fMRI). Rehabilitacja w wirtual-
nej rzeczywistoci opieraa si na trzech grach. Trening trwa 60 minut dzien-
nie i odbywa si 5 razy w tygodniu przez 4 tygodnie. By zanurzy pacjentw
w wirtualnym rodowisku, badacze posuyli si m.in. monitorem telewizyjnym,
kamer, a take specjalnymi rkawicami. Wikszo badanych, trenujcych
w wirtualnym rodowisku, w kwestionariuszu wypenionym po badaniach po-
daa spontaniczne i pewne uywanie niedowadnej koczyny dolnej podczas
codziennych czynnoci, takich jak wchodzenie i wychodzenie z wanny, zaka-
danie spodni oraz wchodzenie na schody czy krawnik. Czynnoci te nie byy
moliwe do wykonania przed zastosowaniem terapii w wirtualnej rzeczywistoci.
Tak jak si spodziewano, aktywacja korowa przy wykonywanych ruchach zosta-
a zreorganizowana z aktywacji ipsilateralnej (przed zastosowaniem wirtualnej
rzeczywistoci) na kontrlateraln (po zastosowaniu wirtualnej rehabilitacji) w LI
(wskaniku asymetrii w fMRI). Warto LI po zastosowaniu innowacyjnej terapii
w wirtualnej rzeczywistoci bya wspmierna do tej odnotowanej u zdrowych
uczestnikw badania. Na podstawie przeprowadzonych bada autorzy wyci-
gnli wnioski, i wirtualna rehabilitacja uatwia plastyczno ukadu nerwowe-
go, a zatem pomaga w odzyskiwaniu funkcji lokomotorycznych u pacjentw po
przebytym udarze mzgu [14].
Wnioski
Istnieje due zapotrzebowanie na wczesn i skuteczn oraz funkcjonaln re-
habilitacj pacjentw neurologicznych, majcych problemy z chodem oraz
z rwnowag. Na podstawie dotychczasowych bada mona stwierdzi, i wir-
tualna rehabilitacja moe by efektywn, oszczdn i nieinwazyjn terapi pa-
cjentw z niedowadem poowiczym, w trakcie ktrej mona poprawia m.in.
kontrol oraz funkcje motoryczne. Niejednokrotnie udowodniono, e uspraw-
nianie w wirtualnej rzeczywistoci moe znaczco wpyn na popraw funkcji
lokomotorycznych osb po przebytym udarze mzgu.

Pimiennictwo
1. FitzGerald M.J.T., Gruener G., Mtui E. Neuroanatomia. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw, 2007, 407.
2. Lennon S., Stokes M., Kwolek A. Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Elsevier
Urban & Partner, Wrocaw, 2009, 39, 51, 89.
3. Opara J. Fizjoterapia w udarach mzgu. AWF Katowice, 2011, 10, 27.
4. Drubicki M., Kwolek A., Przysada G., Pop T., Depa A. Ocena funkcji chodu chorych
z niedowadem poowiczym po udarze mzgu w okresie przewlekym. Przegld Me-
dyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszw, 2010, 2, 145-151.
5. Tyson S.F., Hanley M., Chillala J., Selley A., Tallis R.C. Balance Disability After Stroke.
Phys Ther, 2006, 86, 30-38.
6. Kiper P., Turolla A., Piron L. i wsp. Rzeczywisto wirtualna w rehabilitacji poudarowej
badania, trening i efekty terapii wirtualnej. Rehabilitacja medyczna, 2010, 2, 24.
7. Sisto S.A., Forrest G.F., Glendinning D. Virtual reality applications for motor rehabili-
tation after stroke. Top Stroke Rehabil, 2002, 8(4), 11-23.
8. Crosbie J.H., Lennon S., McNeill M.D.J. i wsp. Virtual reality in the rehabilitation of
the upper limb after stroke: the users perspective. Oxford, 2004, 215-224.
9. Nidhi K., Savitata M., Abha S. Virtual reality training: An invaluable tool. Physio-
therapy and Occupational Therapy Journal, 2010, 3 (2), 79-82.
10. Cho K.H., Lee K.J., Song C.H. Virtual-reality balance training with a video-game
system improves dynamic balance in chronic stroke patients. Tohoku J Exp Med,
2012, 228(1); 69-74.
11. Drubicki M., Paczeniak-Jost A., Kwolek A. Metody klinimetryczne stosowane
w rehabilitacji neurologicznej. Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego,
Rzeszw, 2007, 3, 268-274.
12. Duque G., Boersma D., Loza-Diaz G., Hassan S., Suarez H., Geisinger D., Suri-
yaarachchi P., Sharma A., Demontiero O. Effects of balance training using a virtual-
reality system in older fallers. Clinical Interventions in Aging, 2013, 8, 257-263.
13. Kizony R., Levin M.F., Hughey L., Perez C., Fung J. Cognitive Load and Dual-Task
Performance During Locomotion Poststroke: A Feasibility Study Using a Functional
Virtual Environment. Phys Ther, 2010, 90 (2), 252-60.
14. You S.H., Jang S.H., Kim Y.H. i wsp. Virtual reality-induced cortical reorganization
and associated locomotor recovery in chronic stroke. An experimenter blind ran-
domized study. Stroke, 2005, 36, 1166-1171.
mgr Alicja Bana
e-mail: alicjabanas@interia.pl

ZASTOSOWANIE KINESIOTAPINGU W LECZENIU DYSFUNKCJI
UKADU RUCHOWEGO NARZDU UCIA
PRZEGLD PIMIENNICTWA
THE USE OF KINESIOLOGYTAPING IN THE TREATMENT

OF TEMPOROMANDIBULAR DISORDERS A LITERATURE REVIEW
Anna Kukliska1, Ewa Gajewska2, Aleksander Krawczyski2, Piotr Buchalski2
1
Studenckie Koo Naukowe Fizjoterapii
2
Zakad Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Kinesiotaping zyska w ostatnim czasie na popularnoci. Z powodzeniem jest wykorzy-
stywany przez fizjoterapeutw jako leczenie wspomagajce tradycyjne zabiegi fizjotera-
peutyczne. Istniej wskazania do stosowania plastrw rwnie w obrbie twarzoczaszki,
dlatego celem pracy bya analiza dostpnego pimiennictwa na temat wykorzystywania
tej metody w leczeniu pacjentw z dysfunkcj ukadu ruchowego narzdu ucia. Jest to
problem powszechny i uciliwy dla pacjentw, std potwierdzenie skutecznoci metody
moe okaza si bardzo pomocne w leczeniu tych zaburze.
Sowa kluczowe: kinesiotaping, staw skroniowo-uchwowy.
Abstract
Kinesiologytaping has become more popular lately. Physiotherapists use it with success
as an additional treatment along with traditional physiotherapy methods. There are indi-
cations for the use of taping also on the face. Therefore the purpose of this article was to
discuss available studies on the use of kinesiotaping in treatment of patients with tem-
poromandubular (TMJ) disorders. It is a common and persistent problem for patients so if
the articles confirm the effectiveness of this method, it will prove very useful in treatment
of TMJ disorders.
Key words: Kinesio Taping, temporomandibular joint.
Wstp
Staw skroniowo-uchwowy jest czci ukadu stomatognatycznego. Jego
budowa anatomiczna jest bardzo zoona i nadal prowadzone s badania dla
penego poznania tej struktury, wyjanienia zjawisk w niej zachodzcych, jak
take rnic osobniczych. Zaburzenia czynnoci ukadu ruchowego narzdu

Zastosowanie kinesiotapingu w leczeniu dysfunkcji ukadu ruchowego narzdu ucia przegld pimiennictwa
ucia stanowi powszechny problem w stomatologii. Czynnikami przyczyniaj-

cymi si do powstawania dysfunkcji s midzy innymi parafunkcje zwarciowe,
niezwarciowe oraz stres, ktre prowadz do wzmoonego napicia mini uka-
du stomatognatycznego. W przypadku wyczerpania zdolnoci adaptacyjnych
tkanek pojawia si bl miniowy a przeduone napicie mini unoszcych
uchw zwiksza obcienie stawu skroniowo-uchwowego. Opis tego me-
chanizmu stanowi pewien schemat, ktry czsto wystpuje w ukadzie ruchu
czowieka, a zwizany on jest z przecieniem tkanek, ktre funkcjonuj w nie-
prawidowy sposb. Fizjoterapeuci majcy dostateczn wiedz przygotowani s
do tego, aby z powodzeniem leczy tego typu dysfunkcje, wic susznie mona
przypuszcza, e metody stosowane przez nich w obrbie ukadu ruchu mog
skutecznie zadziaa rwnie na staw skroniowo-uchwowy jako skadow
ukadu ruchowego narzdu ucia. Potwierdzeniem tej hipotezy jest wiele publi-
kacji dotyczcych rnych form wspomagania terapii dysfunkcji narzdu ucia
metodami fizjoterapeutycznymi, zaczynajc od PIR (poizometrycznej relaksacji
mini), stosowania metody PNF (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation),
mobilizacji stawu skroniowo-uchwowego [1], zabiegw jonoforezy, ultradwi-
kami, lamp Sollux, wiatem lasera [2], masau [1, 2], koczc na specjalnych
programach wicze (Rocabado) [1, 2]. Wszystkie wymienione wyej sposoby
dziaania maj na celu rozlunienie napitych mini, zmniejszenie dolegliwoci
blowych, przegrzanie tkanek w celu poprawy krenia dla lepszego ukrwienia
danego obszaru i pobudzenia regeneracji oraz poprzez wiczenia zwiksze-
nie zakresu ruchomoci staww. Stosowanie wszystkich tych metod dla jedne-
go pacjenta jest bardzo czasochonne i mczce dla samego chorego. Wiele
z wymienionych efektw oddziaywania mona uzyska wykonujc jedynie apli-
kacj kinesiotapingu. Zgodnie z zaoeniami ich twrcy Kenzo Kase metoda
ta ma na celu zmniejszanie napicia miniowego, korekcj niewaciwych po-
zycji skadowych stawu, popraw uoenia powizi i skry oraz zmniejszenie
dolegliwoci blowych, co znalazoby zasadno jej wykorzystania w leczeniu
dysfunkcji ukady ruchowego narzdu ucia. Metoda aplikacji nie jest skompli-
kowana, a moe przynie ulg pacjentowi i polepszy jego jako ycia. Warto
bowiem pamita, e staw skroniowo-uchwowy zaangaowany jest w takie funk-
cje, jak oddychanie, ssanie, ucie, poykanie, artykuowanie dwikw i mow,
a take wyraanie stanw emocjonalnych poprzez mimik twarzy.
Kinesiotaping
Kinesiotaping jest jedn z metod oddziaywania, coraz czciej wykorzystywan
przez fizjoterapeutw nie tylko w sporcie, gdzie jest uznanym sposobem dzia-
ania, ale rwnie w codziennej praktyce w leczeniu dysfunkcji narzdu ruchu
o rnej etiologii. Stosowana jest z powodzeniem w blach dotyczcych np.
krgosupa, jako forma leczenia blizn, w wystpujcych stanach zapalnych,
w poprawie funkcjonowania ukadu limfatycznego, w pediatrii. Kinesiotaping
wykorzystywany jest przede wszystkim jako metoda wspomagajca inne for-
my leczenia, jednak mona j stosowa take jako waciw form terapii

Anna Kukliska, Ewa Gajewska, Aleksander Krawczyski, Piotr Buchalski
dziki szerokiemu spektrum dziaania jakie uzyskujemy z jednej aplikacji. Roz-

powszechnienie tej metody dao nowe narzdzie pracy w warsztacie fizjotera-
peutycznym, z duym zyskiem dla pacjentw, ktrych leczenie stao si bardziej
skuteczne i szybsze. Wykorzystuje ona specjalnie stworzone do tego plastry,
ktre wystpuj w kilku wersjach kolorystycznych. Uyty kolor nie ma znaczenia
terapeutycznego, jednak w przypadku aplikacji na staw skroniowo-uchwowy,
czyli w obrbie twarzy, dla pacjenta istotna jest strona kosmetyczna, std te
lepsze samopoczucie zapewni mu plaster o kolorze cielistym. Plastry maj gru-
bo, rozcigliwo oraz ciar waciwy zbliony do parametrw cechujcych
ludzk skr. Nie zawieraj adnych lekw ani lateksu, co zwiksza grup od-
biorcw o osoby wraliwe na tego typu substancje, a co za tym idzie zmniejsza
ryzyko wystpienia uczule skrnych. Wodoodporno oraz przepuszczalno
dla powietrza sprawia, e plastry mog pozostawa na skrze przez 24 godziny
i utrzymywa efekt terapeutyczny przez cay czas aplikacji bez chwili przerwy,
czyli od trzech do piciu dni [3, 4]. Plastry s na tyle trwae, e wykonywanie
codziennych czynnoci, jak chociaby mycie si, ubieranie, nie powoduje ich
odklejania, co wicej kilkukrotne korzystanie z pywalni w okresie terapii take
nie powoduje ich utraty. Istnieje sze rodzajw aplikacji plastrw do kinesiota-
pingu: miniowa, korekcyjna, limfatyczna, powiziowa, wizadowa i funkcjo-
nalna. Wybranie odpowiedniej ley w kompetencji terapeuty, ktry dobiera j
w zalenoci od zgaszanego problemu, a co za tym idzie, efektw jakie chce
osign poprzez zastosowanie metody. Moliwoci jakie daje nam plastro-
wanie s szeroko opisywane w publikacjach [3, 4]. Najczciej wymieniane to:
zmniejszanie napicia miniowego, redukcja zmczenia mini, umoliwienie
aktywacji uszkodzonych mini, korekcja niewaciwych pozycji skadowych
stawowych, poprawa uoenia powizi i skry, zmniejszenie dolegliwoci b-
lowych. Dla uzyskania lepszego efektu terapeutycznego, czsto wykonywane
s kombinacje aplikacji rnych rodzajw, aby w tym samym czasie uzyska
dziaanie obu. Mechanizm dziaania plastrw nie zosta jednoznacznie opisany,
jednak efekty skutecznoci potwierdzono w licznych publikacjach czasopism
recenzowanych zarwno w Polsce, jak i na wiecie. Doniesienia o wzrocie
temperatury w miejscu aplikacji, jako mechanizmie dziaania, s niejasne, po-
niewa nie uwzgldniaj waciwoci termoizolacyjnych tamy [5]. Z kolei inna
teoria mwi o dranieniu za pomoc plastrw wolnych zakocze nerwowych
skutkujcym rozlunieniem tkanek [4]. Wyjanienie tego mechanizmu wymaga
kontynuacji bada, ktre doprowadz do jednoznacznej weryfikacji powyszych
hipotez.
Zastosowanie kinesiotapingu w leczeniu narzdu ruchu

Kinesiotaping ma zastosowanie jako metoda wspomagajca lub wiodca w
rnych obszarach fizjoterapii. Jedna z publikacji, dotyczca plastrowania
dzieci potwierdza, e odpowiednio dobrany sposb umieszczenia plastrw
wpywa korzystnie na zmian ustawienia czci ciaa dziecka w przestrze-
ni [6]. Wspomniane badania wykonano przez grup badaczy pod kierunkiem

liwiskiego na grupie dzieci chorujcych na mzgowe poraenie dziecice.

Badania potwierdzaj, i aplikacje kinesiotapingu s bezpieczne w stosowa-
niu, koryguj asymetri ciaa oraz zmieniaj napicie miniowe. Dysfunkcji
staww skroniowo-uchwowych moe take towarzyszy lub by powodem
asymetria w budowie anatomicznej lub dysbalans miniowy, std suszno
zastosowania plastrowania w leczeniu tego typu schorzenia. Artyku Grudzie
[7] jest dowodem istotnoci kinesiotapingu jako metody wspomagajcej re-
habilitacj w chorobie Scheuermanna. Zastosowanie aplikacji dla pacjentw
z modziecz kifoz piersiow ma bowiem wpyw na popraw funkcji mi-
ni, dla ktrych niezbdna jest normalizacja napicia, gwnie dla grup nad-
miernie rozcignitych. Wzmocnienie ich staje si take atwiejsze dla pacjen-
ta, ktry dziki plastrom ma znacznie poprawion postaw ciaa. Wykonujc
rne wiczenia z aplikacj, utrwala nawyk prawidowej postawy nie skupia-
jc caej uwagi jedynie na utrzymywaniu wyprostowanego tuowia. Osigany
efekt przeciwblowy daje moliwo zwikszania zakresu ruchu w stawach
krgosupa oraz umoliwia prac nad propriocepcj. Inne publikacje potwier-
dzaj znaczenie plastrowania w ortopedii jako uzupenienie leczenia skolioz
[8] lub jako monoterapia w leczeniu blw dolnego odcinka krgosupa [9].
W badaniach dzieci ze skolioz niskoktow uzyskano pozytywne rezultaty wy-
korzystania kinesiotapingu w terapii. W badaniu porwnano dwie grupy dzie-
ci, jedna z nich korzystaa z aplikacji, druga jedynie z wdroonego programu
wicze. Oprcz lepszych wynikw dotyczcych samej terapii, czyli napicia
miniowego, uzyskano take pozytywne rezultaty psychologiczne w badanej
grupie dzieci. Miay one wiksz motywacj do wykonywania wicze na za-
planowanych w tygodniu spotkaniach, jak rwnie chtniej wiczyy w domu.
Pozytywnie oceniono take zwikszenie aktywnoci ruchowej w badanej gru-
pie. Efekt psychologiczny moe by take istotny w stosowaniu kinesiotapingu
w problemach ze stawami skroniowo- uchwowymi. Pacjent, dotychczas pod-
dawany stresowi, moe dziki aplikacji poczu si bardziej komfortowo, co
korzystnie wpynie na postpy leczenia. Plastrowanie moe by take wyko-
rzystane jako pomoc w utrzymywaniu rwnowagi [10]. W badaniach osignito
pozytywne wyniki, ktre wskazyway na istotno wpywu aplikacji na poczucie
rwnowagi, szczeglnie przy prbach wykonywanych z zamknitymi oczami.
Kolejne badania, wykonane przez Szczegielniaka i wsp. [11], potwierdzaj sku-
teczno zastosowania plastrw kinesiotapingu w zwikszaniu siy mini rki
reumatoidalnej, ktrej ,,sabo bardzo utrudnia funkcjonowanie pacjentom
w yciu codziennym. Po aplikacji wykazano, w badanej grupie, e wzrosa rw-
nie szybko wykonywania testu funkcjonalnego, co wiadczy o poprawie sta-
nu badanych. Jaraczewska [12] opisuje przypadek kobiety, ktrej plastrowanie,
jako forma wspomagania leczenia, zredukowao obrzk pooperacyjny jednej
z koczyn dolnych, jednak nie wykazano skutecznoci dziaania plastrw w le-
czeniu przewlekego obrzku o nieznanej etiologii. Badania Paczkowskiego [13]
wykazay skuteczno kiensiotapingu w przyspieszeniu tworzenia blizny po-
operacyjnej i jej uelastycznieniu, co spowodowao atwiejsze prowadzenie wi-
cze fizycznych w dalszym etapie usprawniania. Aplikacje miniowe zostay
sprawdzone pod ktem zwikszania zakresu ruchu w stawach przez Karatasa

i wsp. [14] oraz grup badaczy z Serbii [15]. Wykazano pozytywny skutek dzia-
ania tapingu w ww. grupie, natomiast wiksz elastyczno mini w zespole
udowo-rzepkowym zaobserwowali tureccy uczeni po aplikacji kinesiotapingu
[16]. hman [17] w swoich badaniach niemowlt z wrodzonym miniowym
krczem szyi wykazaa skuteczno plastrowania dla przywracania rwnowagi
miniowej i poprawy ustawienia gowy w symetrii.
Publikacji dotyczcych skutecznoci stosowania kinesiotapingu w leczeniu
dysfunkcji narzdu ruchu jest wiele. Dotycz one gwnie pracy nad dysbalan-
sem miniowym w celu normalizacji napicia grup miniowych. Opisywane
jest take dziaanie przeciwblowe i rozluniajce plastrowania. Te pola dziaa-
nia aplikacji mog by bardzo przydatne w leczeniu dysfunkcji ukadu ruchowe-
go narzdu ucia. Wiele z nich moe mie podoe miniowe, std wprowa-
dzenie kinesiotapingu do terapii moe mie istotne znaczenie dla poprawy stanu
pacjenta w krtszym czasie, a by moe w niektrych przypadkach staoby si
jedyn, konieczn form leczenia pewnych typw tych zaburze.
Zastosowanie kinesiotapingu w leczeniu dysfunkcji ukadu ruchowego

narzdu ucia
Dostpno publikacji wykorzystujcych kinesiotaping w obrbie struktur ukadu
stomatognatycznego i gowy jest ograniczona. Kenso Kase zaleca stosowanie
plastrw w obrbie twarzoczaszki w przypadku: dolegliwoci blowych gowy,
dolegliwoci blowych stawu skroniowo-uchwowego oraz neuralgii nerwu trj-
dzielnego [18]. Terapia ta ma take zastosowanie w tzw. zespoach dysfunkcji
narzdu ucia, gdzie wrd gwnych objaww klinicznych wymienia si: samo-
istne ble w miniach waczowych, okolicy przedusznej, bolesno dotykow,
ograniczanie bd zbaczanie ruchw uchwy, trudnoci w uciu pokarmw, prze-
skakiwania, trzaski i trzeszczenia podczas wykonywania ruchw. Podstawow
przyczyn moe by zaburzenie prawidowego ukladu zwarcia ukw zbowych,
skutki jastrogenne nieprawidowo przeprowadzonego leczenia stomatologicz-
nego, oraz stres i brak radzenia sobie z jego skutkiem. Jednym ze wskaza jest
zastosowanie plastrw u dzieci z deficytami neurologicznymi, u ktrych wyst-
puj zaburzenia mowy, nadmierne wydzielanie liny, trudnoci z zamykaniem ust
i hipermobilno staww skroniowo-uchwowych. Najczciej stosowan tech-
nik w celu uzyskania zamknicia jamy ustnej jest aplikacja na misie okrny
ust. Opis przypadku dwjki dzieci z mzgowym poraeniem dziecicym wykaza,
po zastosowaniu plastrw na misie okrny ust, zmniejszenie wydzielania liny
w spoczynku, popraw mowy oraz atwiejsze zamykanie jamy ustnej. W tych sa-
mych badaniach [19] potwierdzono, e zastosowane plastrw na hipermobilny
staw skroniowo-uchwowe umoliwio symetryczne ruchy uchwy.

Rycina 1. Wymiary aplikacji.
Wykonanie aplikacji kinesiotapingu na staw skroniowo-uchwowy przedsta-

wiaj ryciny. Pierwszym etapem jest przygotowanie aplikacji o wymiarach 2 cm
x 5 cm (Rycina 1). Baz nakleja si w dole do przodu od ucha w tym czasie
pacjent ma zamknite usta i jest rozluniony (Rycina 2). Nastpnie poleca si
pacjentowi otwarcie ust i przytrzymujc baz wykonuje si 50% nacig plastra,
a koniec nakleja si na uk jarzmowy (Rycina 3).
Rycina 2. Naklejanie bazy.
Rycina 3. Naklejanie koca aplikacji.

Doniesienia naukowe wiadcz o bezpieczestwie tej metody pod wzgl-

dem dermatologicznym nie obserwowano adnych zmian skrnych w skutek
aplikacji plastrw [3], oprcz opisania jednego incydentu [20], ktry najpraw-
dopodobniej jednak naley czy z reakcj alergiczn na substancje uyte do
barwienia plastrw, gdy pojawianie si reakcji alergicznej byo zwizane z ko-
lorem uytej tamy. By moe brak zainteresowania plastrowaniem w leczeniu
dysfunkcji narzdu ucia czy si z niechci pacjentw do funkcjonowania z pla-
strami w okolicy twarzy w yciu codziennym, jak rwnie z brakiem jednoznacznych
wskaza i przeciwwskaza do stosowania tej metody. Jest to wynik niewystarcza-
jcej liczby bada dotyczcych mechanizmw dziaania plastrw, ktrych skutecz-
no jest tak szeroko opisywana w literaturze polskiej i zagranicznej.
Wnioski
1. Kinesiotaping jest szeroko wykorzystywan metod przez fizjoterapeutw.
2. Istnieje wiele doniesie potwierdzajcych skuteczno tej metody we
wspomaganiu leczenia dysfunkcji narzdu ruchu.
3. Maa ilo publikacji dotyczca stosowania plastrowania stawu skro-
niowo-uchwowego moe by spowodowana brakiem bada na temat
mechanizmw dziaania kinesiotapingu.
4. Zebrane dane wiadcz o przydatnoci kinesiotapingu w leczeniu obja-
ww dysfunkcji narzdu ucia, jednak istnieje konieczno przeprowa-
dzenia dalszych bada potwierdzajcych t teori.
Pimiennictwo
1. Mosurska D., Lataa B., Otfinowski J., Pihut M. Rehabilitacja ruchowa u chorych
z dysfunkcj narzdu ucia przegld stosowanych metod kinezyterapeutycznych
i ich skutecznoci. Porad. Stomatol. 2007, 7(3), 90-97.
2. Waach Angelika, Pihut M., Loster J. Charakterystyka zabiegw fizjoterapeutycz-
nych stosowanych w leczeniu pacjentw z zaburzeniami czynnociowymi narzdu
ucia. Protet. Stomatol. 2006, 56(4), 271-281.
3. liwiski Z., Senderek T. Kinezjotaping nowa metoda leczenia. Rehabil. Prakt.
2007, (3), 18-20.
4. Put M. Taping jako metoda postpowania terapeutycznego. Fizjoterapia 2007, 15(2),
27-34.
5. Racheniuk H., Szczegielniak J., Bogacz K., Zator S., uniewski J., Skiba G., li-
wiski Z. Ocena efektu cieplnego aplikacji metod Kinesiology Taping. Fizjoter. Pol.
2008, 3(4), 310-316.
6. liwiski Z., Halat B., Michalak B., Kufel W., Kopa M., uniewski J. i wsp. Testy
screeningowe wg Vojty u dzieci z uszkodzeniem OUN a aplikacje funkcjonalne Kine-
siology Tapingu. Fizjoter. Pol. 2008, 8(3), 317-324.
7. Grudzie M. Moliwoci zastosowania metody PNF i kinesiotapingu w leczeniu mo-
dzieczej kifozy piersiowej. Acta Bio-Optica Inf. Med. In. Biomed. 2009, 15 (2),
106-107.
8. Bac A., Stagraczyski ., Ciszek E., Grkiewicz M., Szczygie A. Skuteczno reha-
bilitacji metod Kinesio Taping u dzieci ze skolioz niskoktow. Fizjoter. Pol. 2009:
9(3), 202-210.

9. Szypua J., egota Z., Cherkowska M. Zastosowanie metody plastrowania dyna-

micznego (kinesiology taping) w leczeniu zespow blowych odcinka ldwiowo-
-krzyowego krgosupa. Kwart. Ortop. 2010, (1), 130-136.
10. Husk L.J. Kinesiotaping w leczeniu stawu skokowego. Rehabil. Prakt. 2011, (5),
38-39.
11. Szczygielniak J., uniewski J., Bogacz K., liwiski Z. Zastosowanie metody Kine-
siology Taping w fizjoterapii rki reumatoidalnej badanie pilotaowe. Ortop. Trau-
matol. Rehabil. 2012, 14(1), 23-30.
12. Jaraczewska E. Kinesio Taping jako metoda pomocnicza w leczeniu obrzkw. Re-
habil. Prakt. 2011, (1), 30-33.
13. Paczkowski B. Kinesio Taping nowe skuteczne narzdzie terapeutyczne w lecze-
niu blizn pooperacyjnych. Rahabil. Prakt. 2012, (1), 28-31.
14. Karatas N., Bicic S., Baltaci G., Caner H. The effect of Kinesio Tape application on
functional performance In surgeons who have musculoskeletal pain after performing
surgery. Turkish Neurosurgery 2012, 22(1), 83-89.
15. Djordjevic O.C., Vukicevic D., Katunac L., Jovic S. Mibilization with movement and
kinesiotaping compared with a supervised exercise program for painful shoulder:
results of a clinical trial. J. Manipulative. Physiol. Ther. 2012, 35(6), 454-463.
16. Akba E., zgr A., Yksel . The effects of additional kinesio taping over exercise in
the treatment of patellofemoral pain syndrome. Acta. Ortho. Traumatol. Turc. 2011,
45(5), 335-341.
17. hman A.M. The immediate effect of Kinesiology Taping on muscular imbalance
for infants with congenital muscular torticolis. Physical Medicine and Rehabilitation,
2012, 4(7), 504-508.
18. Kase K., Wallis J., Kase T. Clinical therapeutic applications of the kinesio taping
method. Tokyo, Japan: Ken Ikai Co Ltd; 2003.
19. Ey-Chmielewska H., Frczak B., Sobolewska E., Polak-Majcher D., Hamerlak Z.,
Serewa J. Metoda kinesiotapingu i jej zastosowanie w leczeniu zaburze narzdu
ucia przegld pimiennictwa. Dent. Forum. 2009, 37(1), 69-72.
20. Mikoajewska E. Problemy dermatologiczne po zastosowaniu kinesiotapingu. Prz.
Dermatol. 2012, 99(1), 75.
Dr n. biol. Ewa Gajewska
Zakad Fizjoterapii, ul. 28 Czerwca 1956 r. 135/147, 61-545 Pozna
telefon: (61) 831 02 48
e-mail: karasiska1@wp.pl

Diagnostyka I Usprawnianie Pacjentów Narzad Ruchu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diagnostyka I Usprawnianie Pacjentów Narzad Ruchu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4/2013 DYSFUNKCJE

DIAGNOSTYKA I USPRAWNIANIE PACJENTW

Redakcja: Marian Majchrzycki, Magdalena aczak-Trzaskowska, Ewa Gajewska

Seria: Monografie Tom 4

Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu,

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego

1. Joanna Lipiec, Aleksandra Kulczyk, Juliusz Huber, Wanda Strya,

Monografia Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw

DIAGNOSTIC SIGNIFICANCE OF TRANSCRANIAL MAGNETIC STIMULATION (TMS)

Joanna Lipiec1, Aleksandra Kulczyk2, Juliusz Huber2, Wanda Strya1,

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 7

8 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

ny ukadu oddechowego. Okoo 70% osb z urazem rdzenia krgowego to oso-

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 9

3) zesp ttnicy rdzeniowej przedniej odpowiedzialnej za unaczynienie

Badani chorzy i metody

10 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

now poziomu C3-C6. W RTG odcinka szyjnego rozpoznano zamanie wyrostka

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 11

Przeciwskazaniami do badania TMS s: obecno u badanego implantw,

Rycina 2. Przykady rejestracji MEP przy omiokanaowym odprowadzeniu u zdrowego

12 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 13

Brak rejestracji potencjaw ruchowych u chorych we wczesnym okresie po

14 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 15

17. Rakowicz M., Niewiadomska M. Diagnostyka elektroneurofizjologiczna uszkodze

16 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

PATIENT WITH CERVICAL SPINE RADICULOPATHY-CLINICAL SYMPTOMS

Aleksandra Kulczyk1, Juliusz Huber1, Magdalena Wojtysiak1, Joanna Lipiec2,

Sowa kluczowe: elektroneurografia, elektromiografia, radikulopatia szyjna, diagnostyka

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 17

Key words: neurophysiological diagnostics, neuroimaging, cervical radiculopathy

18 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

czciej, jak rwnie narasta stopniowo [3]. Ble promieniuj od krgosupa

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 19

Badanie neurofizjologii klinicznej wykonano u mczyzny w wieku 41 lat, ktry

Badania neurofizjologii klinicznej

20 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

Rycina 1. Rejestracje odpowiedzi M po stronie prawej u badanego chorego

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 21

W badaniu fal F po stymulacji n. porodkowego oraz n. okciowego (Rycina 2)

Elektromiografia elementarna (EMG)

22 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

go ramienia (korze C7*), m. midzykostnego grzbietowego I (korze C8, T1*),

*Najbardziej reprezentatywne miotomy dla poszczeglnych mini wg B. Emeryk-

Rycina 3. Badanie elektromiografii elementarnej z minia naramiennego prawego u chorego

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 23

24 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

trjgowego ramienia, m. odwodziciela kciuka krtkiego i m. odwodziciela palca

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 25

26 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

5. Fisher M.A. Electrophysiology of radiculopathies. Clin Neurophysiol, 2002, 113, 3,

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 27

BODY POSTURE IN PEOPLE BETWEEN 22 AND 23 YEARS OF AGE

Edyta Kinel1, Ewa Capka2, Wioleta Ostiak3

28 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

2013 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 29

Rycina 1. Podzia grupy ze wzgldu na pe [%].

52 (49%) osoby byy w wieku 22 lat, a 54 (51%) miao 23 lata.

Rycina 2. Podzia grupy badawczej ze wzgldu na przynaleno do okrelonej uczelni

30 Diagnostyka i usprawnianie pacjentw z dysfunkcjami narzdw ruchu 2013

Badanie skadao si z dwch czci. Cz pierwsza miaa charakter an-

go ramienia (korze C7), m. midzykostnego grzbietowego I (korze C8, T1),