Professional Documents
Culture Documents
www.pozatorun.pl
na doynki
Zaczynamy doynki!
Przeom sierpnia i wrzenia to czas na podsumowanie niw oraz wito Plo-
nw. Tegoroczne zbiory przedstawiamy w analizach, raportach i wywiadach
w specjalnym wydaniu Poza Toru
Chleba naszego
kto to zauwaa, bo co piekarnia, to chodw... Rolnicy o tym wiedz. Kontakt do redakcji
inna cena. Pojawiaj si za to opi- Nie mog o tym zapomnie, bo to GSM 733 842 795
nie naukowe i paranaukowe twier- oni przez cay rok yj ziemi i jej Wydawca
powszedniego
dzce, e chleb wcale taki zdrowy podami. Kto na roli nie pracowa,
Fundacja MEDIUM
nie jest i czowiek generalnie przez ten nie zrozumie znoju rolnika.
Redaktor naczelny
niego tyje, a to z kolei powoduje Jego pracy w niedziele i wszystkie
Radosaw Rzeszotek
RADOSAW RZESZOTEK stany chorobowe. Teorie te za- wita, modw o dobr pogod,
redaktor naczelny pewne wkrtce zostan zastpione rozpaczy po powodzi lub poarze. Redaktor wydania
przez inne, ktre udowodni, e Doynki to wito ludzi wsi, Kinga Baranowska
jest dokadnie odwrotnie. nagroda za rok harwy, dzie, Sekretarz redakcji
Kiedy byem dzieckiem, moja czego skadajc yczenia swoim
I cho czasy si zmieniaj, to na w ktrym rolnikowi wreszcie wol- ukasz Piecyk
babcia przed rozkrojeniem chleba dzieciom, z powag powtarza:
robia na nim znak krzya. Wy- eby nie zabrako ci nigdy chle- myl o godzie w pierwszej kolej- no sobie pofolgowa. Dlatego gdy Dzia reportau i publicystyki
dawao mi si to wtedy cakiem ba. noci do gowy nadal przychodzi zobaczycie dzi umiechnitego Robert Kamiski
naturalne, nie zastanawiaem si, Dzi chleb, jak wiadomo, towa- nam kanapka. Nawet w rodku faceta z kuflem piwa (ewentualnie Dzia informacyjny
dlaczego to robi. Potem dziadek rem jest do powszechnym i nikt zimy, kiedy prawie nikt nie zasta- z flaszk w kieszeni), pozdrwcie Micha Ciechowski,
opowiedzia mi o wojnie i godzie, ju chyba nie wyobraa sobie, e nawia si, jakim cudem udao si go i yczcie duo siy. Przyda mu Katarzyna Ochocka,
ktrego przez ni dowiadczy. mogoby go zabrakn. Ba, nawet wypiec bueczk, gdy za oknem si. Bez niej nie bdzie w zim co Piotr Gajdowski
Dopiero wtedy zrozumiaem, dla- gdy podroeje o par groszy, mao zielone s tylko karoserie samo- je. Kultura
Micha Ciechowski
Karol Przybylski
(GSM 665 169 292),
Justyna Tobolska
(GSM 603 285 530)
Iwona Zuchniak
(GSM 500 324 572),
Magorzata Kramarz
Ewentualny brak dotacji spowoduje (GSM 607 908 607),
reklama@pozatorun.pl
bankructwo maych gospodarstw, tych do Korekta
Piotr Gajdowski
15 hektarw.
Bd je przejmoway wielkie Skad
Wyjtkowe moliwoci
ubezpieczeniowe dla rolnikw
A do 65% skadki ubezpieczenio- piecze dedykowanych brany czenienie gospodarstw rolnych
wej zostanie zwrcone rolnikom rolnej. Pracownicy Grupy FST wraz z przestawieniem produkcji
z krajowego budetu! Na doto- wiedz, i kady klient jest inny na osignicie jak najwikszej wy-
wane polisy przeznaczono 900 i ma wasne potrzeby. Dla kade- dajnoci w hodowli zwierzcej spo-
mln z a 700 mln z wicej ni go klienta przygotowuj program wodowao konieczno bazowania
przed rokiem. Zwikszenie po- ubezpieczeniowy szyty na mia- na paszach dostarczanych przez
ziomu dopat ma na celu dalsz r, dostosowany do faktycznych wyspecjalizowane w jej wytwarza-
popularyzacj ubezpiecze upraw jego potrzeb. Jest on indywidu- nie podmioty zewntrzne. Oprcz
rolnych i zwierzt gospodarskich. alnie wynegocjowany, przy czym zalet wynikajcych z takiej formy
Ubezpieczy mona najbardziej najczciej uwzgldnia nie tylko ywienia zwierzt wystpuj rw-
powszechne uprawy - zboa, ubezpieczenia obowizkowe, lecz nie ryzyka zwizane z niedocho-
ziemniaki, rzepak, kukurydz, take ubezpieczenia dobrowolne, waniem przez producenta paszy
buraki cukrowe, roliny strczko- ktre gwarantuj kompleksowo odpowiednich standardw i w kon-
we, a take zwierzta bydo, wi- ochrony ubezpieczeniowej, a tym sekwencji naraenie zwierzt na za-
nie, konie, owce, drb, kozy. samym zabezpieczaj cay ma- trucia pokarmowe, a hodowcw na
jtek i dziaalno realizowan wymierne straty finansowe. Tego
Brak ubezpieczenia majtku przez rolnika. typu szkody maj najczciej prze-
w przypadku szkody moe przy- O ile ubezpieczenia upraw od bieg katastroficzny. W ich wyniku
nie znaczne straty, czasami nawet negatywnych skutkw dziaa pada od 70 do 90% stada. Zabez-
caego dorobku rolnika. Jak wia- czynnikw pogodowych wrd pieczeniem si na wypadek zaist-
domo, kada osoba fizyczna zaj- producentw rolnych ciesz si nienia tego typu zdarze mog by
mujca si dziaalnoci rolnicz, duym zainteresowaniem, to ubez- wanie ubezpieczenia zwierzt.
posiadajca area uytkw rolnych pieczenia zwierzt nadal zawiera Grupa Brokerska FST posiada
przekraczajcy cznie 1 ha i opa- wska grupa podmiotw z bran- wieloletnie dowiadczenia w ob-
cajca w czci lub caoci poda- y rolnej. Pomimo e zwierzta sudze zarwno wielkoobszaro-
tek rolny, ma obowizek zawarcia s naraone na ryzyka zwizane wych, jak i indywidualnych go-
ubezpiecze obowizkowych OC Warto si ubezpieczy w trosce o nasze zbiory. z ich hodowl w duo wikszym spodarstw rolnych. Pracownicy
rolnika i budynkw rolniczych. stopniu ni budynki, w ktrych s Grupy FST brali udzia w likwida-
Dodatkowo z przepisw ustawy ska dopat do skadki ubezpie- mrozkw wiosennych; dla produk- hodowane, to najczciej budynki cji szeregu szkd, ktrymi zostali
o ubezpieczeniach upraw rolnych czeniowej sigajc nawet do 65% cji zwierzcej (tj. byda, koni, wi, gospodarcze s ubezpieczane, na- dotknici rolnicy. Stanowili oni
i zwierzt gospodarskich wyni- jej wysokoci. Dopaty z budetu drobiu, owiec, kz) - od huraganu, tomiast inwentarz ywy pozostaje faktyczne i merytoryczne wspar-
ka obowizek zawarcia umowy pastwa przysuguj w zwizku powodzi, deszczu nawalnego, gra- na wycznym ryzyku hodowcy. cie dla rolnikw w walce z ubez-
ubezpieczenia przez rolnika, kt- z zawarciem umw ubezpieczenia du, pioruna, obsunicia si ziemi, Moe to dziwi, zwaywszy na du pieczycielami o odszkodowania.
ry uzyska patnoci bezporednie od wystpienia nastpujcych zda- lawiny, uboju z koniecznoci. szkodowo, jaka wystpuje przy Jednoczenie warto podkreli,
do gruntw rolnych. Obowizek Polisy dotowane z budetu pa- hodowli zwierzt. Oprcz czsto i na serwis brokerski Grupy FST
rze: dla produkcji rolinnej (tj.
ten uwaa si za speniony, jeeli stwa mona zawiera z picioma wystpujcych w rolnictwie poa- obok klasycznych usug pored-
ochron ubezpieczeniow objte upraw m.in. zb, warzyw grun- towarzystwami ubezpieczenio- rw zabudowa gospodarczych, nictwa skadaj si take usugi
jest minimum 50% powierzchni towych, ziemniakw, burakw wymi, z ktrymi umow zawaro gdzie skutki poaru na inwentarz z zakresu doradztwa podatkowe-
upraw od co najmniej jednego z na- cukrowych, rolin strczkowych, Ministerstwo Wsi i Rozwoju Rol- ywy s najczciej tragiczne, na go i prawnego. Co wane, Klient
stpujcych ryzyk: powodzi, gradu, drzew i krzeww owocowych) od nictwa. Najkorzystniejsz ofert szkodowo przy hodowli zwierzt korzysta z tak szerokiej oferty bez
suszy, przymrozkw wiosennych, huraganu, powodzi, deszczu nawal- ubezpieczeniow pomaga rolni- wpywaj take czynniki zwizane ponoszenia jakichkolwiek dodat-
ujemnych skutkw przezimowania. nego, gradu, pioruna, obsunicia kom wybra Grupa Brokerska z wypadkami, chorobami i zatru- kowych kosztw. Wynagrodzenie
Jednoczenie zgodnie z powysz si ziemi, lawiny, suszy, ujemnych FST. Zajmuje si ona m.in. po- ciami zwizanymi z zastosowaniem brokera stanowi bowiem prowizja
ustaw producent rolny moe uzy- skutkw przezimowania lub przy- rednictwem w zawieraniu ubez- nieodpowiedniej paszy. Unowo- uzyskiwana od ubezpieczyciela.
Obecni od lat
W naszym archiwum mamy tysice zdj z imprez doynkowych z ca-
ego powiatu. Nasi fotoreporterzy od zawsze ledz gminne wydarzenia
z okazji wita Plonw. Wspomnijmy dotychczasowe doynki na zdj-
ciach Piotra Lampkowskiego, ukasza Piecyka i Adama Zakrzewskiego.
Tegoroczne galerie jak zwykle na www.pozatorun.pl
REKLAMA
REKLAMA
Nowa stara
na rynkach wybranych produktw
rolnych i ywnociowych w ramach
Wsplnej Polityki Rolnej, admini-
strowanie potencjaem produkcyj-
agencja rolna
nym winoroli i wina, monitoring
rynku cukru, Fundusze Promocji,
systemy jakoci, wsparcie dziaa
informacyjnych i promocyjnych
realizowanych przez grupy produ-
centw na rynku wewntrznym,
realizacja programu dla szk,
Od wrzenia nie bdzie ju Agencji Nieruchomoci wsparcie dla pszczelarzy, ktre do
tej pory realizowaa Agencja Rynku
Rolnych i Agencji Rynku Rolnego. Ich kompetencje Rolnego.
przejmie nowa instytucja Krajowy Orodek Wsparcia Z kolei patnicze zadania ARR
przejmie ARiMR, ktra bdzie je-
Rolnictwa w zakresie nieodpatnego przeka- cia mleka i przetworw mlecznych
dyn agencj patnicz dla Wspl-
nej Polityki Rolnej UE w Polsce.
Piotr Gajdowski | fot. ukasz Piecyk zywania gruntw. w przedszkolach i szkoach. KOWR Wedug zapowiedzi resortu
Od likwidowanej ANR nowa bdzie te wspiera rozwj wsp- dziki powstaniu KOWR rolnicy
1 wrzenia zacznie dziaa Krajo- uzasadnia niedawno powstanie instytucja ma przej funkcje zwi- pracy handlowej sektora rolno-
wy Orodek Wsparcia Rolnictwa. KOWR tak: - Do potrzeb, jakie wy- maj mie te bliej do instytucji
zane z tworzeniem oraz popraw -spoywczego z zagranic. rolnych. Oprcz oddziaw tere-
KOWR przejmie zadania Agen- stpuj w zwizku ze zmieniajcym struktury obszarowej gospodarstw KOWR ma rwnie sprawowa
cji Nieruchomoci Rolnych oraz si prawem unijnym i krajowym, nowych KOWR, ktre powstan
rodzinnych oraz restrukturyza- nadzr wacicielski nad spkami w kadym miecie wojewdzkim
Agencji Rynku Rolnego, zwizane tworzymy generalnie dwa piony cj i prywatyzacj mienia Skarbu hodowli rolin i zwierzt o szcze-
m.in. z rozwojem obszarw wiej- z tych instytucji, ktre ju funkcjo- (w kujawsko-pomorskim oddzia
Pastwa uytkowanego na cele glnym znaczeniu dla gospodarki terenowy znajdzie si w Bydgosz-
skich (inne funkcje ARR m.in. nuj. Jeden bdzie mia charakter rolnicze. KOWR bdzie te od- narodowej, w ktrych gromadzi si
zadania patnicze - przejmie patniczy, drugi rozwojowy. Jego czy), KOWR bdzie mia biura te-
powiedzialny za administrowanie najcenniejszy materia genetyczny renowe/filie. W kujawsko-pomor-
Agencja Restrukturyzacji i Mo- celem bdzie planowanie owego
dernizacji Rolnictwa). Co w prak- rozwoju i wsppraca z gminami rolniczym majtkiem Skarbu Pa- rolin i zwierzt decydujcy o po- skim powstan trzy: w ysomicach,
tyce oznaczaj te zmiany? w zakresie obszarw wiejskich. stwa oraz obrt nieruchomocia- stpie biologicznym. abiszynie i Dobrczu. Dodatkowe
KOWR przejmie wic rozwo- mi uytkowanymi na cele rolnicze. Komunikat na stronie interneto- siedziby maj uatwi dostp rol-
Sejm uchwali ustaw o powo- jowe kompetencje Agencji Nieru- W kompetencjach KOWR znajdzie wej ARiMR wymienia te inne sfe- nikw do instytucji oraz usprawni
aniu Krajowego Orodka Wspar- chomoci Rolnych i niezwizane si take m.in. wspieranie dzia- ry kompetencji KOWR bd to obsug. Bdzie mona w nich uzy-
cia Rolnictwa w lutym. Zmiany z finansami kompetencje Agencji a na rzecz odnawialnych rde m.in.: kontrola pisemnych umw, ska informacje i zdoby niezbdne
w funkcjonowaniu agencji rolnych Rynku Rolnego. energii i monitorowanie produk- dopaty do prywatnego przecho- dokumenty. Zarwno w oddziaach
rzd PiS zapowiada ju kilka tygo- W kompetencji KOWR bdzie cji biogazu rolniczego, rynku bio- wywania oraz interwencyjnych za- terenowych, jak i biurach tereno-
dni po wygranych wyborach w 2015 wydawanie decyzji administracyj- komponentw i biopaliw ciekych, kupw i sprzeday produktw rol- wych/filiach bdzie mona zoy
r. Resort rolnictwa i rozwoju wsi nych dotyczcych prywatnego ob- produkcji biopynw. Zajmie si nych na poszczeglnych rynkach wnioski i znale pomoc przy ich
tumaczy, e zmiany maj poprawi rotu gruntami rolnymi (UKUR), te gromadzeniem, analiz i udo- (w tym masa, odtuszczonego mle- wypenieniu. Kujawsko-pomorski
jako obsugi beneficjentw i kon- udzielanie bezzwrotnej pomocy stpnianiem informacji dotycz- ka w proszku, zb i misa), handel oddzia terenowy KOWR tworzy
trahentw oraz ograniczy koszty finansowej na utrzymanie infra- cych rynkw produktw rolnych zagraniczny, energia odnawialna dotychczasowy dyrektor oddziau
poprzez zmniejszenie liczby in- struktury na terenach wiejskich i ywnociowych. Od ANR wemie w rolnictwie, wspieranie dziaa Agencji Nieruchomoci Rolnych
stytucji. Minister Krzysztof Jurgiel oraz wsppraca z samorzdami kwesti dofinansowania do spoy- promocyjnych i informacyjnych w Bydgoszczy Grzegorz Smytry.
REKLAMA
z Unii przestan pyn. W 2020 by le. Z pewnoci bdzie ciej pat nie jest wcale oczywista. Piotr dobnie dotowane bd te mniejsze to wanie te mae gospodarstwa
roku. Co wtedy? gospodarstwa, do 30 hektarw. Ale bd mogy w przyszoci liczy na
to prognoza na dzi. Za kilka mie- pomoc Unii.
Trzy lata to i duo, i mao. Dla sicy moe by zupenie inna. Inny ekspert w dziedzinie rol-
dalekowzrocznych to jednak czas, Generalnie rzecz biorc, ograni- nictwa, dr Jacek Janiszewski, byy
by podj dziaania z myl o przy- czenie polityki rolnej naley rozpa- minister w rzdzie Jerzego Buzka,
szoci. Zwaszcza tej po roku 2020. trywa w dwch aspektach: ograni- rwnie patrzy na spraw optymi-
Bo to, e obcicie dotychczasowych czenia dla rolnikw i ograniczenia stycznie
dotacji wpynie na polskie rolnic- Czasy, kiedy rodzina sza w pole i sama pra- rodkw na rozwj wsi. - Okres do roku 2020 to w swo-
two, nie ulega wtpliwoci. Pytanie - W przypadku ograniczenia im zamyle czas na wyrwnanie
tylko: jak bardzo? cowaa na swoje utrzymanie, miny bezpowrotnie. rodkw na rozwj wsi byaby to szans rozwojowych. Od tego mo-
Wpyw unijnych dotacji na pol- dla nas katastrofa mwi prof. mentu staniemy si penowarto-
skie rolnictwo by znaczcy. Do Poczyniono kolosalne inwestycje. Wojciech Knie z Zakadu Socjo- ciowymi czonkami Unii. Wspl-
tego stopnia, e zmieni krajobraz logii Obszarw Rustykalnych w In- nej polityki rolnej nikt nie zmieni.
polskiej wsi. stytucie Socjologii UMK. Ucier- Nie przewiduj w tym wzgldzie
- Przez ostatnie 20 lat polskie ni obecnie, ale czy beznadziejnie? Sawa, kierownik Dziau Rozwoju piaaby na tym caa infrastruktura adnej rewolucji. Nie boj si rw-
rolnictwo przeszo ogromne prze- - Nie wierz, by byo tragicznie Obszarw Wiejskich, uwaa, e wsi, ktrej cigle daleko do pozio- nie o polskiego rolnika. Przeciw-
obraenie mwi Jacek Czarnecki, dodaje Jacek Czarnecki. Oczy- nikt nie jest w stanie precyzyjnie mu zachodniej. Z kolei jeli idzie nie, w wielu aspektach moemy by
wjt gminy Chema. W wielu wicie najgorszym scenariuszem przewidzie wypadk. o ograniczenia dla rolnikw, to z naszego rolnictwa dumni. Tak
przypadkach nie s to ju gospo- byoby to, gdyby rolnictwo, aby si - Patnoci powinny by, ale ewentualny brak dotacji spowoduje samo bdzie po roku 2020. Jestem
darstwa, ale wielkie przedsibior- utrzyma, musiao wywindowa mog zosta w pewnym stopniu bankructwo maych gospodarstw, o tym w peni przekonany.
stwa. Czasy, kiedy rodzina sza
w pole i sama pracowaa na swoje
utrzymanie, miny bezpowrotnie.
Poczyniono kolosalne inwestycje.
Sami zreszt do tego dylimy.
Teraz sytuacja jest taka, e bez po-
mocy z zewntrz rolnicy sobie nie
poradz.
Wydaje si, e zatrzymanie do-
tacji musi wpyn negatywnie na
kondycj polskiego rolnictwa. Czy
ciar, ktry spadnie na samorzdy,
bdzie do uniesienia?
- Prawdopodobnie samorz-
dy bd skazane same na siebie
mwi Krzysztof Szala, wjt gmi-
ny Dobrcz. Bdziemy zmuszeni
opiera si o inne rodki: Fundusz
Ochrony Gruntw Rolnych, Fun-
dusz Ochrony rodowiska, Fun-
dusze Wspomagania Wsi. Istnieje
rwnie moliwo pozyskiwania
funduszy z podatku vat. Inwestycje
dalekosine ju teraz wymagaj
planowania budetu. Myl jednak,
REKLAMA
Niewiele jest kierunkw, ktre rozwijaj tak wszechstronnie, jak studia historyczne. Zapraszamy po wiedz do nas!
Bogowie na wymarciu
Od czasw archaicznych doynkom towarzyszyy najrozmaitsze obrzdy, przesdy
i wierzenia. Powodoway, e wito to, samo w sobie radosne, byo jeszcze bardziej
barwne
Robert Kamiski | fot. Adam Zakrzewski
Pierwsi Sowianie praktykowali ka lub po prostu kpa nieztego zboa. Jego ziarno wykorzysty-
cay szereg obrzdw i zwycza- zboa. Celowo nie cina si go wano do pierwszego siewu. Temu
jw zwizanych z ukoronowa- i pozostawia na pewien czas na pu- pierwszemu zasiewowi towarzy-
niem prac polowych. Znakomita stym polu, wierzc e przyczyni si szya modlitwa, ktr zmawia go-
wikszo z nich miaa na celu do zachowania cigoci urodzaju. spodarz lub waciciel ziemski.
wspomoenie urodzaju. Od W zalenoci od regionu taka nie- Same tradycyjne obchody wi-
tego bowiem zaleaa egzystencja cita kpa nazywana jest ppem ta plonw rozpoczynay si wiciem
caych rodzin. (poznaskie), koz (Maopolska), wieca z pozostawionych na polu
przepirk (Podhale) lub perepe- kosw. Do wieca dla upikszenia
Najstarsze praktyki obrzdowe k (kresy wschodnie). Dookoa dodawano kwiaty, owoce, kicie
zwizane z doynkami wi si takiej ostatniej kpy zboa pielono czerwonej jarzbiny. W niekt-
ze skadaniem ofiar bstwom uro- starannie ziemi, aby w roku na- rych regionach Polski doczano
dzaju. Byli to m.in. Mokosza, We- stpnym pola nie zarosy chwasty. do rwnie obwarzanki, pierniki,
les, witowit. Zwykle ofiarowy- Nastpnie mode dziewczta ota- ciastka. Przywizywano nieraz do Nie wyobraamy sobie doynek bez okazaych wiecw.
wano im cz zbiorw w intencji czay j koem i pieway pieni, wieca figurk koguta lub bociana,
uzyskiwania dalszych pomylnych po czym przystrajay wstkami w celu zapewnienia podnoci. w Polsce od niepamitnych cza- wielka cz rytuaw przetrwaa
podw. W rytuaach tych wyczu- i kwiatami. Pozostawiay j p- Na czele odwitnego orszaku sw. i to w ilociach ladowych. Gwny
wao si silne zwizki z kultem niej na pastw ptactwa i myszy. niwiarzy sza najlepsza niwiarka, Innym nieodzownym elemen- wpyw ma na to najprawdopodob-
rolin i drzew oraz z archaicznymi Wszystko po to, by w roku na- ktra niosa w wieniec. W so- tem doynek s tradycyjne pieni. niej uprzemysowienie rolnictwa.
obrzdami wegetacyjnymi i rolni- stpnym zwierzta nie wchodziy cu lniy kosy i sierpy przybrane Wszystkie ukadane s wedug Soma jest rolowana maszynami
czymi. w szkod. Inna wersja tego podania kwiatami. pewnego powtarzajcego si wzor- i zwoona z pl. Z kadym kolej-
Niegdysiejsze doynki nie oby- mwi, e kiedy nadchodzia odpo- Z czasem to wanie wieniec ca: zawieraj docinki lub komple-
way si oczywicie bez wrb. wiednia chwila, t ostatni wizk sta si kluczowym symbolem do- menty kierowane pod adresem nym pokoleniem stare zwyczaje
Z napenionego miodem kielicha cinano uroczycie i wrczano ni- ynek podobnie jak bochen chleba gospodarzy. Wszystkie jednak odchodz w niepami. Ile jest
przepowiadano przysz obfito wiarkom, by uploty sobie wieniec. wypieczony ze wieego ziarna. traktuj o niwiarskim trudzie jeszcze miejsc w Polsce mogcych
plonw. Zaszczytu cicia dostpowa za- Rwnie z doynek wywodzi si i nadziei na przyszy obfity plon. si poszczyci piewaniem starej
Jednym z najbardziej znanych zwyczaj najlepszy niwiarz. stary polski zwyczaj obdarzania Dzisiejsze doynki niemal obrzdowej pieni doynkowej:
zwyczajw zwizanych z doynka- Rwnie wielk wag przyka- i witania goci chlebem i sol. To cakowicie zatraciy swj dawny Otwierajcie gospodarzu wrota, bo
mi jest tzw. ostatnia gar, wiz- dano do ostatniego ztego snopa znak szacunku i gocinnoci znany pogaski charakter. Tylko nie- ju skoczona niwna robota?
REKLAMA