LOTNICTWO POLSKIE

1918–2008
POLISH AIR FORCE
LOTNICTWO POLSKIE
1918–2008
POLISH AIR FORCE
 90 lat temu na polskim niebie zago-
ściła biało- czerwona szachownica, która
od początku stała się symbolem męstwa,
odwagi i poświęcenia. Do dziś, w zbioro-
wej pamięci narodu zachował się obraz
wybitnych pilotów Żwirki i Wigury, którzy
w 1929 roku dokonali jak na ówczesne
czasy rzeczy wręcz niemożliwej, prze-
latując samolotem RWD-2 dookoła
Europy. Niespodziewanym sukcesem
zakończyły się również zawody rozegrane
w 1932 r., podczas których załoga Żwirko
i Wigura zajęła pierwsze miejsce, wy-
grywając z uważanymi za faworytów
niemieckimi załogami. Polska wspo-
mina też lotników, którzy w czasie
II wojny światowej bronili bohater-
sko Ojczyzny. Część z nich zasłynęła
w bitwie o Anglię, zasługując na niezwykłe
wyznanie premiera Churchilla, że „nigdy
jeszcze tak wielu, nie zawdzięczało tak wie-
le, tak nielicznym”.
Jubileusz to doskonała okazja by przywołać dokonania poprzed-
ników, nawiązywać do historii, czerpiąc z niej to co najlepsze w dzia-
łaniach na przyszłość. Przed lotnictwem wojskowym wiele wyzwań.
Trwa proces zmian strukturalnych i modernizacyjnych, który umożliwi
jednostkom Sił Powietrznych prawidłowe funkcjonowanie w ramach
profesjonalnych Sił Zbrojnych. Wyrazem troski całych sił zbrojnych jest
aby przebiegał pomyślnie.
Z okazji 90-lecia lotnictwa wojskowego przesyłam Dowództwu,
a za Jego pośrednictwem wszystkim żołnierzom odpowiedzialnym za
obronę polskiego nieba serdeczne pozdrowienia oraz najlepsze życze-
nia. Pilotom, nawigatorom, inżynierom, technikom obsługi naziemnej
oraz pracownikom wojska, którzy związali swoje życie z lotnictwem
życzę, aby służba i praca pozostawała niezmiennie źródłem dumy i
satysfakcji. Pozdrawiam serdecznie lotnicze rodziny. Składam gorące
życzenia kombatantom, bohaterskim pilotom „podniebnych szlaków”,
a także żołnierzom rezerwy.
Słowa szacunku oraz uznania kieruję dla żołnierzy w stalowych
mundurach, którzy doświadczają trudów służby w misjach zagranicz-
nych. Doceniam ich wysiłek i odwagę. Udział naszych Sił Powietrznych
w misjach zagranicznych to kolejny dowód, iż Polska sprawnie i sku-
tecznie wywiązuje się ze swoich sojuszniczych zobowiązań.
Patrząc w niebo nie zapominajmy o tych, którzy oddali Ojczyźnie
swoje życie. Boleśnie odczuwamy ostatnią katastrofę lotniczą, w wyni-
ku której zginęło dwudziestu wspaniałych żołnierzy Sił Powietrznych.
Trzeba wyciągać wnioski z tej gorzkiej lekcji.
W dniu święta społeczności spod biało-czerwonej szachow-
nicy gratuluję wszystkim dotychczasowych osiągnięć życząc ko-
lejnych sukcesów, zadowolenia z pracy i służby, a także wszelkiej
pomyślności w życiu osobistym. Niechaj Wasze oddanie jak też
codzienne zaangażowanie zaowocują realizacją założonych celów
i wzorowym wykonaniem zadań stojących przed Siłami Powietrznymi.
generał Franciszek GĄGOR
Ninety years ago, the white and red che-
quered pattern appeared on the Polish sky.
From the beginning, it became a symbol
of bravery, courage and sacrifice. In 1929,
two great pilots, Żwirko and Wigura, com-
mitted an act of incredible heroism at that
time, as they flew on the RWD-2 prototype
across Europe. is tremendous achieve-
ment has survived in the collective me-
mory of the Polish people. What is more,
in 1932 Żwirko and Wigura took part in
the International Tourist Plane Competi-
tion and unexpectedly took the first place
winning against strongly favoured German
crews. Poland also recalls all those airmen
who bravely defended the country during
the Second World War. Some of them be-
came famous for taking part in the Battle
of Britain. Winston Churchill was to admi-
ringly say about them: ,,Never in the field
of human conflict have so many owed so
much to so few”.
An anniversary is a great occasion to evoke achievements of
predecessors, refer to the history so as to obtain what is the best in
it and use it in the future. ere are many challenges lying ahead
of the military Air Force. e process of structural and moderni-
sation changes has started and it shall allow the Air Force units
to function properly within the professional Armed Forces. It is our
concern to make this process proceed successfully.
On the occasion of the 90th anniversary of the military Air Force, I
would like to extend my regards and best wishes to the Command and
all the soldiers responsible for defending the Polish sky. I wish pilots,
engineers, ground service technicians and civilian personnel whose
lives are closely connected with the Air Force, would always take pri-
de and satisfaction in their jobs. Let me also pass on my best regards
to airmen’s families and veterans – brave pilots of ,,air routes”, and to
reservists as well.
I am directing my words of recognition and respect to soldiers in
steel blue uniforms who carry out oen harsh operations abroad. I ap-
preciate your effort and great courage. Participation of the Air Force in
missions is another proof that Poland fulfils allied obligations effectively
and efficiently.
Looking at the sky, we cannot forget about those who lost their lives
serving our country. e recent plane crash, in which twenty great sol-
diers died, was very painful for all of us. It is necessary to draw conclu-
sions from this bitter lesson.
On the day of the white and red chequered pattern community
holiday, let me congratulate you on all the achievements and wish you
further success and satisfaction from your work and service as well as
all the best in your personal life. May your everyday engagement and
dedication result in accomplishing defined goals and successfully fulfil-
ling the Air Force’s tasks.
general Franciszek GĄGOR
 Żołnierze Sił Powietrznych!
Z okazji jubileuszu 90-lecia lotnictwa
polskiego oraz Święta Lotnictwa składam
najserdeczniejsze życzenia wszystkim
ludziom spod znaku biało-czerwonej sza-
chownicy. Lotnikom wojskowym, żołnie-
rzom i pracownikom wojska Sił Powietrz-
nych, instytutów naukowo-badawczych
i zakładów lotniczych składam wyrazy
uznania za ich poświęcenie w służbie i pra-
cy w kraju i poza jego granicami.
Pamiętamy o pionierach lotnictwa, bo-
haterach broniących polskiego nieba, asach podniebnych zmagań na
frontach II wojny światowej, lotnikach ratujących ludzkie życie, zdrowie
i dobytek. Cenimy trud lotników wykonujących loty do Iraku, Afgani-
stanu, Czadu - bohaterów czasu pokoju. Osiągnięcia i chlubna tradycja
polskiego lotnictwa są Waszym dziełem.
Niech duma jaką odczuwam jako dowódca Sił Powietrznych oraz
radość z jubileuszu 90-lecia Polskich Skrzydeł będą udziałem Was
wszystkich.
Niech to święto stanie się okazją do wspomnienia tych, którzy zgi-
nęli śmiercią lotnika.
Wszystkim żołnierzom i pracownikom wojska Sił Powietrznych ży-
czę wiele dobrego, a personelowi latającemu tyle lądowań ile startów.
Pragnę, by spełniły się Wasze marzenia w życiu osobistym, a służba i
praca były źródłem nieustannej radości i satysfakcji.
Dowódca Sił Powietrznych RP
gen. broni pil. Andrzej Błasik
Warszawa, sierpień 2008 r.
Soldiers of the Polish Air Force!
On the Aviation Day and the 90th an-
niversary of the Polish Air Force I offer
my best wishes to all the men and women
serving under the red and white square
insignia. I express my appreciation to the
military airmen, soldiers, and workers of
the Polish Air Force, the scientific-research
institutions and aircra works for their
devotion to duty and effort both at home
and abroad.
We remember the pioneers of aviation,
the heroes who defended Polish skies, aces of WWII aerial struggle,
airmen who save people’s lives, health and property. We appreciate the
toil of the airmen who fly in Iraq, Afghanistan, Chad - those peace-time
heroes. e achievements and glorious traditions of Polish aviation are
your deed.
Let the pride that I feel as the commander of the Polish Air Force
and the joy at the 90th anniversary of Polish aviation be shared by all
of you.
Let this day be an occasion to remember all those who were killed
as airmen.
I give my best wishes to all the soldiers and workers of the Polish Air
Force, and to all the air crews I wish as many happy landings as they
have take-offs.
I hope that all your personal dreams come true, and that your servi-
ce and work give you continuous joy and satisfaction.
Gen. Andrzej Błasik
Polish AF Commander
Warsaw, August 2008
8
SPIS TREŚCI
Dowódcy Polskiego Lotnictwa Wojskowego ..........................10
Polacy w lotnictwie zaborców.............................................................. 14
Tworzenie polskiego lotnictwa...............................................................16
Zdobycie lotnisk........................................................................................................18
Pierwszy sprzęt ......................................................................................................... 20
Lwów i Galicja ......................................................................................................... 22
Eskadry Wielkopolskie .................................................................................... 24
Eskadry francuskie............................................................................................... 26
Eskadra kościuszkowska .............................................................................. 28
Działania podczas wojny z Rosją ......................................................... 30
Plany reorganizacji ............................................................................................32
OSL Grudziądz - SPL Dęblin...................................................................... 34
Polski przemysł lotniczy .................................................................................36
Lotnicy wojskowi w sportach lotniczych..................................38
Lotnictwo morskie II RP................................................................................40
Rozwój szkolnictwa
w drugiej połowie lat trzydziestych XX w. ............................ 42
Reorganizacja lotnictwa liniowego................................................44
Lotnictwo Armijne............................................................................................... 46
Brygada Pościgowa ............................................................................................. 48
Brygada Bombowa..................................................................................................50
Lotnicy w niewoli ..................................................................................................52
Droga do Francji .....................................................................................................54
Udział Polaków w walkach nad Francją ...................................56
Ewakuacja do Wielkiej Brytanii............................................................58
Bitwa o Anglię.......................................................................................................... 60
Ofensywa bombowa .............................................................................................. 62
Działania lotnictwa myśliwskiego.................................................... 64
Bitwa o Atlantyk................................................................................................. 66
Lotniczy sztandar ................................................................................................ 68
Cyrk Skalskiego....................................................................................................... 70
Działania specjalne............................................................................................... 72
Lotnictwo II Korpusu ....................................................................................... 74
Wsparcie wojsk po inwazji w Normandii..................................... 76
Los PSP po wojnie ................................................................................................... 78
Formowanie lotnictwa.................................................................................... 80
Działania lotnictwa na froncie........................................................... 82
Pokojowa organizacja....................................................................................... 84
Wojskowa Szkoła Lotnicza Wojska Polskiego.................... 86
Powroty lotników z Zachodu i ich losy......................................88
Nasilenie zimnej wojny i reorganizacja lotnictwa........... 90
Zawody i pokazy lotnicze............................................................................. 92
Zmiany po 1956 r...................................................................................................... 94
Wprowadzenie samolotów naddźwiękowych
MiG-19, MiG-21 i MiG-23................................................................................ 96
Przejście lotnictwa bombowego na samoloty Su................ 98
Polak w kosmosie..................................................................................................100
A Pole in Space......................................................................................................... 101
Su-22 and MiG-29 ............................................................................................... 103
Lotnictwo rozpoznawcze ...........................................................................104
Lotnictwo Wojsk Lądowych .................................................................. 106
Lotnictwo Marynarki Wojennej ........................................................ 108
W Sojuszu Północnoatlantyckim....................................................... 110
Ćwiczenia lotnicze ...............................................................................................112
Wojska Lotnicze .................................................................................................... 114
Wojska Obrony Przeciwlotniczej........................................................116
Wojska Radiotechniczne ...............................................................................118
F-16 Jastrząb ............................................................................................................... 120
Lotnictwo transportowe........................................................................... 122
36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego „Obroń-
ców Warszawy” ....................................................................................................124
Bazy Lotnicze ........................................................................................................... 126
Fundacja SLP ............................................................................................................. 128
Stowarzyszenie Seniorów
Lotnictwa Wojskowego RP ..................................................................... 130
Polish Air Force Commanding Officers ............................................ 11
Poles in the occupying powers’ air forces..................................... 15
Creating the Polish Air Force ..................................................................17
Capturing the airfields .....................................................................................19
Initial equipment .......................................................................................................21
Lwów and South-Eastern Poland .......................................................23
Wielkopolska Flights .........................................................................................25
French units ................................................................................................................. 27
‘Kościuszko’ Flight................................................................................................ 29
Operations during the war with Russia.......................................31
Reorganisation plans .........................................................................................33
Air Force Officers’ School
– Air Force Cadet Officers’ School.....................................................35
Development of Polish aircraft production.............................37
Military airmen in flying sports...........................................................39
Naval aviation.......................................................................................................... 41
Expansion of training in late 1930s.................................................. 43
Reorganisation of the army co-operation aviation ..........45
Army aviation ........................................................................................................... 47
Pursuit Brigade........................................................................................................ 49
Bomber Brigade........................................................................................................... 51
Prisoners of War ....................................................................................................53
Road to France ......................................................................................................... 55
Poles in air combats over France .........................................................57
Evacuation to Britain......................................................................................59
Battle of Britain .....................................................................................................61
Bomber offensive .......................................................................................................63
Fighter operations .................................................................................................65
Battle of the Atlantic.................................................................................... 67
Polish Air Force colours............................................................................... 69
Skalski’s Circus ..........................................................................................................71
Special Operations .................................................................................................73
Aviation of the 2nd Polish Corps ........................................................75
Supporting ground troops
after Normandy landings............................................................................. 77
Post-war fates of the Polish Air Force in Britain.......... 79
Forming the Polish air force in the Eastern Front...........81
Polish air operations on the Eastern Front ............................83
Peace-time organisation..................................................................................85
Military Air School of the Polish Forces ................................. 87
Homecoming of the airmen from the West,
and their fates .......................................................................................................... 89
Cold War escalation
and reorganisation of the air force ..................................................91
Competitions and air displays...................................................................93
Changes after 1956 ................................................................................................95
Introduction of supersonic aircraft:
MiG-19, MiG-21 and MiG-23 ....................................................................... 97
Conversion of bomber aviation
onto Sukhoi aircraft......................................................................................... 99
A Pole in Space......................................................................................................... 101
Su-22 and MiG-29 ............................................................................................... 103
Reconnaissance aviation............................................................................. 105
Ground Forces Aviation.............................................................................. 107
Naval Aviation ..................................................................................................... 109
In NATO............................................................................................................................111
Air force exercises ................................................................................................113
Air Forces....................................................................................................................... 115
Country Anti-Aircraft Defence...........................................................117
Radar Forces...............................................................................................................119
F-16 Jastrząb .................................................................................................................121
Transport aviation........................................................................................... 123
36th Special Transport Aviation Regiment
‘Defenders of Warsaw’ ...................................................................................125
Air Bases ........................................................................................................................ 127
PAFA Trust................................................................................................................ 129
Polish Air Force Seniors Association.............................................131
9
 Dowódcy Polskiego Lotnictwa Wojskowego
Gen. bryg. pil. Hipolit Łossowski,
szef Sekcji Żeglugi Napowietrznej, dowódca
Wojsk Lotniczych, inspektor Wojsk Lotniczych
(14.11.1918 – 24.09.1919 r.)
Gen. bryg. pil. Włodzimierz Zagórski-Ostoja,
szef Departamentu IV Żeglugi Powietrznej
(17. 08. 1924 – 18. 03. 1926 r.)
10
Gen. bryg. pil. Gustaw Macewicz, inspektor Wojsk
Lotniczych, szef Departamentu III Żeglugi Powietrznej,
szef Departamentu IV Żeglugi Powietrznej
(24.09.1919 – 20. 01. 1923 r.)
Gen. bryg. pil inż. Ludomił Rayski,
szef Departamentu IV Żeglugi Powietrznej,
szef Departamentu IV Lotnictwa, szef Departamentu IV
Aeronautyki MSWojsk., dowódca Lotnictwa MSWojsk.
(18. 03. 1926 – 19. 03. 1939 r.)
Gen. bryg. pil. Francois Lėvėque,
szef Departamentu IV Żeglugi Powietrznej
(20.01. 1923 – 17. 08. 1924 r.)
Gen. bryg. pil. Władysław Kalkus,
dowódca Lotnictwa w MSWojsk.
(23. 03. 1939 r. – wrzesień 1939 r.)

Gen. dyw. Gustaw Orlicz-Dreszer,
inspektor Obrony Powietrznej Państwa
(4-16.07. 1935 r.)
Obrony Przeciwlotniczej, dowódca Polskich Sił Powietrznych
Gen. bryg. pil. Stanisław Karpiński,
inspektor Polskich Sił Powietrznych
(17.08. – 14. 09. 1943 r.)
Gen. bryg. pil. Aleksander Romeyko,
dowódca Wojsk Lotniczych
(21. 03. 1947 – 15. 02. 1951 r.)
Polish Air Force Commanding Officers
Gen. dyw. pil. dr Józef Zając,
inspektor Obrony Powietrznej Państwa, naczelny dowódca
Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej, dowódca Lotnictwa i
(3.08.1936 – 1. 07. 1940 r.)
Gen. bryg. pil. Mateusz Iżycki, inspektor
i dowódca Polskich Sił Powietrznych
(14. 09. 1943 – 16. 04. 1947 r.)
Gen. broni pil. Iwan Turkiel,
dowódca Wojsk Lotniczych,
dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej
Obszaru Kraju
(20. 01. 1951 r. – 2. 11. 1956 r.)
Gen. bryg. pil. obs. Stanisław Ujejski,
inspektor Polskich Sił Powietrznych
(18. 07. 1940 – 17.08. 1943 r.)
Gen. broni pil. Fiodor Połonin,
dowódca Lotnictwa Frontu Polskiego,
dowódca Lotnictwa Wojska Polskiego
(31. 10. 1944 – 21.03. 1947 r.)
Gen. dyw. pil. Jan Frey-Bielecki,
dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony
Przeciwlotniczej Obszaru Kraju,
Generalny Inspektor Lotnictwa
(31. 10. 1956 – 4. 07. 1963 r.)
11
 Dowódcy Polskiego Lotnictwa Wojskowego

Gen. bryg. pil. Michał Jakubik, Gen. dyw. pil. Jan Raczkowski, Gen. bryg. pil. Franciszek Kamiński,
Główny Inspektor Lotnictwa dowódca Lotnictwa Operacyjnego, dowódca Lotnictwa Operacyjnego
(13.07. – 7. 11. 1963 r.) Główny Inspektor Lotnictwa, Dowódca Wojsk Lotniczych (7. 11. 1963 – 23. 12. 1967 r.)
(7. 11. 1963 – 31. 03. 1972 r.)

Gen. dyw. pil. Henryk Michałowski, Gen. dyw. pil. Tadeusz Krepski, Gen. dyw. pil Tytus Krawczyc,
dowódca Wojsk Lotniczych dowódca Wojsk Lotniczych dowódca Wojsk Lotniczych
(11. 03. 1972 – 2. 08. 1976 r.) (2. 08. 1976 – 13. 05. 1983 r.) (12. 05. 1983 – 15. 09. 1989 r.)

Gen. dyw. pil. Czesław Mankiewicz, Gen. broni pil. Roman Paszkowski, Gen. broni Longin Łozowicki,
dowódca Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Obszaru dowódca Wojsk Obrony Powietrznej Kraju dowódca Wojsk Obrony Powietrznej Kraju
Kraju, dowódca Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, (28. 07. 1967 – 1.09. 1976 r.) (1. 09. 1976 – 1. 07. 1990 r.)
dowódca Wojsk Obrony Powietrznej Kraju
(30. 09. 1959 – 28. 07. 1967 r.)
12
 Polish Air Force Commanding Officers

Gen. broni pil. dr Jerzy Gotowała, Gen. dyw. pil. Kazimierz Dziok, Gen. broni pil. Andrzej Dulęba,
dowódca Wojsk Lotniczych, dowódca Wojsk dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony
Lotniczych i Obrony Powietrznej Powietrznej Powietrznej
(4.09. 1989 – 25. 09. 1995 r.) (25. 09. 1995 – 30. 08. 1999 r.) (30. 08. 1999 – 3. 04. 2002 r.)

Gen. broni pil. dr Ryszard Olszewski, Gen. broni pil. Stanisław Targosz, Gen. broni pil. Andrzej Błasik,
dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Po- dowódca Sił Powietrznych dowódca Sił Powietrznych
wietrznej, dowódca Sił Powietrznych (1. 04. 2005 – 18. 04. 2007 r.) od 19. 04. 2007 r.
(3. 04. 2002 – 31. 03. 2005 r.)

13
 Polacy w lotnictwie zaborców

Samoloty myśliwskie Albatros D.III (Oef) należące do Flik 3/J, jednej z eskadr lotnictwa austro-węgierskiego,
w której służyło wielu Polaków m.in. por. Stefan Stec. Z prawej strony widać fragment jego samolotu ozdobio-
nego godłem osobistym literą S z biało-czerwoną różą wiatrów. / Albatros D.III (Oef) fighters of the Flik 3/J,
an Austro-Hungarian unit which included many Polish airmen, such as Lt. Stefan Stec. His personal aeroplane
with the stylised ‘S’ emblem can be seen at far right.

Charakterystyczną cechą lotnictwa pol-

skiego było to, że powstawało jednocześnie z
kształtującym się państwem. Wzrastające po-
trzeby lotnictwa z reguły wyprzedzały możli- Por. pil. Stefan Stec uważany za twórcę biało-
czerwonej szachownicy – znaku rozpoznawczego
wości organizacyjne i szkoleniowe państwa.
polskich samolotów wojskowych. / Lt. Stefan Stec is
Personel latający w początkowym okresie generally regarded as the originator of the Polish Air
pochodził głównie z armii austriackiej, nieco Force marking in form of a red and white square.
później z armii rosyjskiej i w niewielkiej czę-
ści z armii niemieckiej. W 1919 r. oficerowie 4 majorów, 8 kapitanów, 79 poruczników, 83
lotnictwa, podobnie jak oficerowie pozo- podporuczników, 8 chorążych oraz 7 pod-
stałych korpusów osobowych, byli mocno chorążych.
zróżnicowani pod względem pochodzenia Wśród pilotów było kilku asów pod-
wojskowego. Z armii rosyjskiej wywodziło niebnych zmagań, m. in. Stefan Stec z armii
się 49, z polskich formacji w Rosji – 42, austro-węgierskiej miał na koncie kilka ze-
z armii austro-węgierskiej – 82, z armii nie- strzelonych samolotów. Kilku pilotów było
mieckiej – 7, a z Legionów Polskich – 11. Pod dowódcami jednostek lotniczych. W armii
względem specjalności było: 45 pilotów, 38 austro-węgierskiej stanowiska dowódcze
obserwatorów, 24 oficerów technicznych oraz pełnili m.in. Camillo Perini i Roman Florer,
Jan Nagórski - jeden z pierwszych polskich pilotów. 84 pozostałych. Jeśli weźmiemy pod uwagę a w rosyjskiej – m.in. Feliks Bołsunowski
W 1912 ukończył szkolenie w I Wszechrosyjskim
Aeroklubie. W 1913 roku studiował w oficerskiej stopnie wojskowe, było: 2 podpułkowników, i Jan Kieżun.
szkole powietrzno-morskiej Gatczynie (pod Sankt
Petersburgiem), zdobywając tytuł „lotnika wojen-
nego”. Był jednym z pierwszych lotników carskiej Por. Kazimierz Jesionowski (pierwszy z lewej) na tle samolotu Voisin w lotnictwie carskim. / Lt. Kazimierz
marynarki wojennej. W 1914 r. odbył pierwszy lot Jesionowski (at far le) by a Voisin aeroplane of the Imperial Russian Air Force.
nad Arktyką na wodnosamolocie Maurice Farman
M.F.11. Podczas ostatniego przelotu dotarł do 76
stopnia szerokości geograficznej północnej. Brał
udział w I wojnie światowej latając na różnych
typach wodnosamolotów nad Bałtykiem i dowo-
dząc dywizjonem Floty Bałtyckiej. Po rewolucji
bolszewickiej jednostka Nagórskiego stała się czę-
ścią Armii Czerwonej i brała udział w rosyjskiej
wojnie domowej. On sam wrócił do Polski w 1919
roku i zgłosił się do Marynarki Wojennej, jednak z
uwagi na czerwonoarmijną przeszłość, nie został do
niej przyjęty. / Jan Nagórski, one of the first Polish
pilots. In 1912 he completed flying training at the 1st
All-Russian Flying Club. In 1913 he studied at the
Imperial Aerial-Naval Officers’ School at Gatchina
near Sankt Petersburgh, abtaining the title of a ‘mi-
litary airman’. He was one of the first airmen of the
Imperial Russian Navy. In 1914 he made the first
flight over the Arctic in a Maurice Farman M.F.11
hydroplane. During his last cruise he reached as far
north as 76o N. He took part in WWI flying various
types of hydroplanes over the Baltic and comman-
ding a squadron of the Baltic Fleet. Following the
bolshevik revolution Nagórski’s unit became part of
the Red Army and took part in the Russian civil war.
He returned to Poland in 1919 and volunteered for
service with the Polish Navy, but due to his previous
Red Army service he was not accepted.
14
 Poles in the occupying powers’ air forces

It was special feature of the Polish Air

Force that it was created in parallel with the
new state regaining its independence. e
needs of the air force oen exceeded the
organisation and training capabilities of the
state.
Flying personnel was initially recruited
mostly from the former Austrian forces,
slightly later from the Russian and to a small
degree German forces. In 1919 air force of-
ficers had very varying background, as were
those of other services. 49 came from Russian
forces, 42 from Polish formations in Rus-
sia, 82 from the Austro-Hungarian forces,
7 from the German and 11 from the Polish
Legions. ere were 45 pilots, 38 observers,
24 engineering officers, and 84 other trades.
ere were 2 lieutenant colonels, 4 majors, 8
captains, 79 lieutenants, 83 sub-lieutenants, 8
warrant officers and 7 cadet officers.
Several of the pilots were fighter aces,
such as Stefan Stec from the Austro-Hungar-
ian forces who had several enemy aircra
destroyed to his credit. Several pilots had
commanded air units. Camillo Perini and Ro-
man Florer had held command posts in the
Austro-Hungarian, while Feliks Bołsunowski
and Jan Kieżun in Russian forces.

Kazimierz Kubala podczas I wojny światowej służył

w lotnictwie austro-węgierskim. Tu widoczny na
wybrzeżu Albanii w 19181 r. / Kazimierz Kubala
served with the Austro-Hungarian aviation during
WWI. Here he is pictured on Albanian coast in
1918.

Wypadek łodzi latającej Lohner E34 Seekadetta

Karola Trzaska-Durskiego (stoi z obwiązaną gło-
wą) 28 października 1915 r. Karol Trzaska-Durski,
w marynarce austro-wegierskiej zakończył wojnę
w stopniu Fregattenleutnanta. Po klęsce Austro-
Węgier przez Włochy przedostał się do Francji,
a stamtąd do Polski gdzie przystąpił do tworzenia
polskiego lotnictwa morskiego, obejmując w maju
1919 r. kierownictwo Referatu Lotnictwa Morskiego
w Departamencie Spraw Morskich Ministerstwa
Spraw Wojskowych. Zajmował się wyszukiwaniem
i ściąganiem do Pucka lotników morskich z byłych
armii zaborczych, a także zakupami samolotów
dla lotnictwa morskiego. / Accident of the Lohner
E34 flying boat of Seekadett Karol Trzaska-Durski
(standing with his head bandaged) on 28 October
1915. Karol Trzaska-Durski ended his service in the
Austro-Hungarian Navy at the rank of Fregatten-
leutnant. Following the collapse of Austro-Hungary
he travelled through Italy to France, and from there
to Poland, where he undertook forming of the Polish
naval air arm. In May 1919 he became the head of
the Naval Aviation Section in the Naval Department
of the Ministry of Military Affairs. He traced naval
airmen from the former occupants’ forces and as-
sembled them at the naval air base at Puck, he was
also active in procurements of naval aircra.
15
 Tworzenie polskiego lotnictwa
Mjr pil. Sergiusz Abżołtowski. W latach 1910-
1917, jako oficer zawodowy, służył w formacjach
kawalerii, a następnie lotnictwa armii rosyjskiej.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został
skierowany do Francji, gdzie w 1919 został dowódcą
lotnictwa tamtejszej Armii Polskiej. Kiedy wybucha
wojna polsko-bolszewicka został mianowany szefem
lotnictwa frontu Południowo-Zachodniego i Środ-
kowego. / Maj. Sergiusz Abżołtowski. During 1910-
1917 he was a career officer of the Imperial Russian
cavalry and then air force. When Poland regained
independence in 1918 he was sent to France where
in 1919 he became the commander of the Polish
Aviation there. When the Polish-Russian war broke
out in he was appointed the head of aviation of the
South-West and Central Fronts.
I Polski Oddział Awiacyjny Bojowy rtm. Grochowalskiego został utworzony w grudniu 1917 r. przez lotników polskich wywodzących się z lotnictwa rosyjskiego. Na
zdjęciu samoloty SPAD VII i Nieuport 23 tej jednostki sfotografowane w marcu 1918 roku w Kuźminnej Hrebli w drodze pod Humań. / 1st Polish Aviation Combat Unit
under Capt. Grochowalski was formed in December 1917 by Polish airmen coming from the Imperial Russian Air Force. Here SPAD VII and Nieuport 23 fighters of the
unit in March 1918 at Kuźminna Hrebla en route to Humań.
16
Odznaka Kursów Lotniczych warszawskiego Pol-
skiego Towarzystwa Żeglugi Napowietrznej. / Badge
of aeronautical courses of the Warsaw-based Society
of Aerial Navigation.
Początki polskiego lotnictwa wojskowego
sięgają I wojny światowej. Nie powiodły się
wówczas wysiłki podejmowane w celu zorga-
nizowania lotnictwa w I Brygadzie Legionów
Polskich, a następnie w II Brygadzie Legio-
nów. Jednak w roku 1916 zostało powołane
w Warszawie Polskie Towarzystwo Żeglugi
Napowietrznej, które postawiło przed sobą
ambitne zadanie zorganizowania pierw-
szych kursów lotniczych. 26 lutego 1917 r.
rozpoczęły się wykłady jedynego kursu,
który ukończyło 73 uczestników, w tym 24
legionistów.
Do tworzenia formacji lotniczych przy-
stąpiono w I Korpusie Polskim gen. Józefa
Dowbora-Muśnickiego w Mińsku Litewskim.
Zorganizowany w sierpniu 1917 r. I Polski
Oddział Awiacyjny dowodzony przez kpt. pil.
Zygmunta Studzińskiego, posiadał zaledwie
jeden samolot. Ze względu na brak sprzętu
dopiero w następnym roku utworzono w Bo-
brujsku Awiację I Korpusu Polskiego, której
dowódcą został ppłk pil. Piotr Abakanowicz.
Próby rozbrojenia korpusu przez Niemców
spowodowały zniszczenie cennego sprzętu
lotniczego.
Podobne działania prowadzone były
w II Korpusie Polskim gen. Józefa Hallera.
W korpusie tym utworzono I Polski Oddział
Awiacyjny Bojowy w Dunajowicach pod
dowództwem rtm. pil. Jana Grochowalskiego
i II Polski Oddział Awiacyjny w Jassach pod
dowództwem kpt. pil. Szumskiego.
Jedyną formacją lotniczą zorganizowaną
w Rosji, która powróciła do odrodzonego
państwa, był Polski Oddział Awiacyjny
(I Awiacyjny Oddział Wojsk Polskich) 4 Dy-
wizji Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego.
Pełnym sukcesem zakończyły się natomiast
starania o utworzenie lotnictwa polskiego
we Francji. Lotnictwo Błękitnej armii miało
siedem ukompletowanych eskadr wraz z par-
kiem lotniczym.
 Creating the Polish Air Force

Bobrujsk 2 kwietnia 1918 r. - poświęcenie samolotów Nieuport należących do lotnictwa I Korpusu gen. Dowbór-Muśnickiego. / Bobruysk, 2 April 1918. Ceremonial
blessing of Nieuport aircra of Gen. Dowbor-Muśnicki’s 1st Corps.

e beginnings of the Polish Air Force go Por. pil. Ludomił Rayski, który na wieść o utwo-
back to the start of World War I. Attempts to rzeniu eskadry lotniczej 4. Dywizji Strzelców gen.
form aviation units with the 1st Brigade of the Żeligowskiego porzucił służbę w lotnictwie tureckim
i dotarł do Odessy. / Lt. Ludomił Rayski who, as soon
Polish Legions, and then in the 2nd Brigade, as he learned about the forming of the the air flight
have failed, however. In 1916 the Polish So- in Gen. Żeligowski’s 4th Fusiliers Division, le the
ciety of Aerial Navigation was established in Turkish Air Force with which he had served, and
Warsaw, and this assumed the ambitious task went to Odessa.
of organising first flying courses. Lecures of
the sole course commenced on 26 February
1917, eventually completed by 73 students,
Por. pil. Rayski i ppor. obs. Herlaine z eskadry lotni-
including 24 soldiers of the Legions.
czej 4. Dywizji Strzelców gen. Żeligowskiego wśród
First air force units started to be formed oficerów rumuńskich po wylądowaniu w Czerniow-
with the 1st Polish Corps under Gen. Józef cach. Był to jedyny samolot eskadry, jaki ocalono
Dowbor-Muśnicki at Mińsk Litewski (now w kwietniu 1919 r. lotem spod Odessy, który później
wziął udział w walce z Ukraińcami. / Lt. Rayski and
Minsk in Belarus). e 1st Polish Aviation
S/Lt. Herlaine from the flight of Gen. Żeligowski’s
Unit led by Capt. Zygmunt Studziński, estab- 4th Fusiliers Division, among Rumanian officers
lished in August 1917, had just one aeroplane. upon landing at Cernauti (now Chernovtsy in
Due to lack of aircra it took until the next Ukraine). is was the flight’s sole aeroplane saved
in April 1919 by a flight from Odessa, and later used
year before the 1st Polish Corps Aviation
in combat against Ukraine.
was formed at Bobruysk under Col. Piotr
Abakanowicz. Subsequent German attempts
to disarm the corps resulted in all the pre-
cious aircra being destroyed.
Similar actions took place in the 2nd
Polish Corps of Gen. Józef Haller. e 1st
Polish Aviation Combat Unit of the corps was
established at Dunajowice under Capt. Jan
Grochowalski and the 2nd Polish Aviation
Unit at Iassi undr Capt. Szumski.
e only air force unit formed in Russia
that returned to independent Poland was
the Polish Aviation Unit (1st Aviation Unit
of Polish Forces) of Gen. Lucjan Żeligowski’s
4th Fusiliers Division.
Attempts to form Polish air units in
France proved successful, on the other hand.
e ‘Blue Army’ air force included seven com-
plete flights with supporting facilities.
17
 Zdobycie lotnisk

Widok kra-
kowskiego lotniska
Rakowice z samolotem Lloyd C.II ozna-
czonym pierwszym biało-czerwonym znakiem rozpoznaw-
czym prezentowanym poniżej. / Cracow-Rakowice airfield. Note the Lloyd
C.II marked with the original red and white markings as shown below.

Małopolska pierwsza odzyskała rozpoczęto formowanie 1 Eskadry Wywia-

niepodległość, a 31 października 1918 r. wła- dowczej pod dowództwem rtm. pil. Tadeusza
dzę w Krakowie objęła Polska Komisja Likwi- Grochowalskiego, następnie – 3 Eskadry Wy-
dacyjna. Przyjęty na lotnisku Rakowice sprzęt wiadowczej pod dowództwem kpt. pil. Juliu-
lotniczy już 7 listopada pozwolił utworzyć sza Słoniewskiego, 4 Eskadry Wywiadowczej
Pierwszą Eskadrę Bojową (przemianowaną pod dowództwem rtm. pil. Aleksandra Sered-
na 5 Eskadrę Wywiadowczą) pod dowódz- nickiego, 11 Eskadry Wywiadowczej pod do-
twem por. pil. Stanisława Jasińskiego, następ- wództwem rtm. pil. Antoniego Buckiewicza
nie – Trzecią Eskadrę Bojową (przemianowa- i 1 Eskadry Łącznikowej pod dowództwem
ną na 7 Eskadrę Lotniczą) dowodzoną przez ppor. pil. Zygmunta Hergeta.
kpt. obs. Romualda Stelmacha.
Lwowskie lotnisko Lewandówka zostało Pierwszy samolot oznaczony biało-czerwonymi pasami na skrzydłach i usterzeniu wystartował z podlwow-
skiego lotniska Lewandówka 5 listopada 1918 r. Wkrótce na lwowskich samolotach, takich jak ten Branden-
opanowane przez Polaków 5 listopada 1918 burg B. I pojawiła się również biało czerwona-szachownica. / e first aeroplane marked with red and white
r. W tym samym dniu por. pil. Stefan Ba- bands on wings and tail took off from Lwów-Lewandówka airfield on 5 November 1918. Soon aerwards
styr i por. obs. Janusz de Beaurain wykonali Polish aircra at Lwów started to display the more famililar Polish square marking.
pierwszy lot bojowy w obronie walczącego
o powrót do Polski miasta. Toczące się walki
z Ukraińcami utrudniały zorganizowanie
oddziału lotnictwa, niemniej w walkach
o polskość Lwowa lotnictwo zaznaczyło swój
udział. Zapewniano również drogą lotniczą
łączność oblężonego miasta z Naczelnym
Wodzem i Krakowem. Zorganizowana
w grudniu 1918 r. Druga Eskadra Bojowa
(przemianowana później na 6 eskadrę wy-
wiadowczą) wykonała łącznie 322 loty.
Warszawa była kolejnym miastem, w któ-
rym – po opanowaniu Pola Mokotowskiego
– zdobyto cenny sprzęt, co pozwalało zor-
ganizować pięć eskadr. 21 grudnia 1918 r.
18

e former Austrian zone of the occupied
Poland was the first to regain independence,
and on 31 October 1918 the Polish Liquida-
tion Committee assumed power in Cracow.
e equipment captured at Rakowice airfield
on 7 November made it possible to form the
1st Combat Flight (soon renamed the 5th
Reconnaissance Flight) under Lt. Stanisław
Jasiński, and then the 3rd Combat Flight
(renamed the 7th Air Flight) under Capt.
Romuald Stelmach.
e airfield at Lwów-Lewandówka was
captured by the Poles on 5 November 1918.
at same day Lts Stefan Bastyr and Janusz
de Beaurain flew the first combat sortie in
defence of the city that fought become part
of Poland. e fighting against Ukrainians
made it difficult to organise a flying unit, but
air force had a marked share in the eventual
victory. it also provided air communication
between the besieged city and the Com-
mander-in-Chief. e 2nd Combat Flight es-
tablished in December 1918 (later renamed
Widok Lotniska Mokotowskiego w Warszawie z
lotu ptaka w 1919 r. Widać ówczesny tor wy-
ścigów konnych i biegnącą wzdłuż niego ulicę
Polną (od Placu Politechniki w lewym dolnym
rogu do Placu Unii Lubelskiej w lewym gór-
nym). / Bird’s eye view of the airfield at War-
saw-Mokotów in 1919.
Capturing the airfields
the 6th Reconnaissance Flight) had flown a Pierwszy znak rozpoznawczy malowany na polskich
total of 322 sorties. samolotach przejętych na Lotnisku Mokotowskim
w Warszawie. / e first style of the Polish Air Force
Warsaw was the next city where precious marking applied on aircra captured at Warsaw-
equipment was captured – at Pole Moko- Mokotów airfield.
towskie airfield – allowing to form five flights.
e 1st Reconnaissance Flight under Capt.
Tadeusz Grochowalski started to be formed
on 21 December 1918, followed by the 3rd
Reconnaissance Flight under Capt. Juliusz
Sloniewski, 4th Reconnaissance Flight under
Capt. Aleksander Serednicki, 11th Reconnais-
sance Flight under Capt. Antoni Buckiewicz
and the 1st Liaison Flight under S/Lt. Zyg-
munt Herget. Pierwsza przysięga oficerów lotnictwa na Lotnisku
Mokotowskim w Warszawie 16 grudnia 1918 r. /
e first oath of Polish Air Force officers at Warsaw-
Mokotów airfield on 16 December
1918.
19
 Pierwszy sprzęt

Podstawą wyposażenie lotnictwa pol- Samoloty niemieckie zdobyte w hali sterowcowej na Winiarach pod Poznaniem. Było tam około 400 płatow-
skiego były samoloty zdobyczne, później ców samolotów bez silników, oraz 26 samolotów zdatych do lotu. Były to przede wszystkim maszyny wycofane
z frontu i samoloty szkolne. / German aircra in the airship hangar at Winiary near Poznań. ere were some
samoloty „Błękitnej Armii” oraz zakupione
400 engine-less airframes and 26 airworthy aeroplanes there, mostly aircra withdrawn from front-line use
w Austrii, Niemczech, Francji, Anglii i we and training machines.
Włoszech.
Na terenie byłego zaboru rosyjskiego
i austriackiego zdobyto ogółem około 200
samolotów, z których tylko niewielka ilość
była sprawna do natychmiastowego użytku.
Poważne ilości sprzętu zdobyto w Poznaniu.
Dzięki temu możliwe się stało wyposaże-
nie czterech zorganizowanych eskadr oraz
udzielić pomocy władzom centralnym. W jej
ramach przekazano 30 samolotów do Warsza-
wy i 2 samoloty do Krakowa.
Lotnictwo „Błękitnej Armii” liczyło po-
nad 150 nowoczesnych maszyn i w znacznym
stopniu chwilowo złagodziło ówczesny kry-
zys zaopatrzenia w sprzęt.
Pertraktacje na temat zakupu sprzętu lot-
niczego doprowadziły do pozyskanie ponad
100 samolotów z Włoch i 160 samolotów
z Francji, a także 105 z Anglii. Dodatkowo
otrzymaliśmy 30 samolotów w darze od
króla angielskiego, a także nieliczne samoloty
z Niemiec. Hannover CL.II to pierwszy samolot zmontowany w niepodległej Polsce. Niestety, 23 sierpnia 1919 r. samolot
rozbił się na oczach najwyższych czynników państwowych podczas uroczystej demonstarcji. a jego załoga kpt.
Ogółem zakupy zagraniczne (nie mylić pil. Kazimierz Jesionowski i inż. Karol Słowik zginęli. / e first aeroplane assembled in independent Poland:
z dostawą) obejmowały w roku 1919 i 1920 a Hannover CL.II. Tragically, the aircra crashed on 23 August 1919 during a display for highest military
646 samolotów i 304 zapasowe silniki. officials, killing its crew of Capt. Kazimierz Jesionowski (pilot) and Karol Słowik (engineer)
20
 Initial equipment

At first the Polish Air Force relied on

captured aircra, then the aircra of the
‘Blue Army’ and those purchased in Austria,
Germany, France, Britain and Italy.
A total of some 200 aircra were captured
in the former Russian and Austrian parts of
Poland, but only a small proportion of these
was immediately serviceable. Significant
numbers of aircra were captured at Poznań.
is allowed to equip four new flights and
to provide assistance to the central authori-
ties. 30 aircra were sent to Warsaw and 2 to
Cracow.
e ‘Blue Army’ aviation had over 150
modern machines and helped significantly
to cure the equipment crisis at the time.
Negotiations to purchase aircra result-
ed in acquisition of over 100 aircra from
Italy, 160 from France, and 105 from Britain.
30 more aircra were received
as a gi from
the Brit- Podstawowym sprzętem
ish king, w pierwszych miesią-
and a few cach istnienia lotnic-
aircraft twa polskiego były sa-
moloty poniemieckie.
were ob- Na zdjęciach z 1919
tained from roku zmontowane i
Germany. przywrócone do sta-
During nu lotnego Rumpler
C. I (Ma) nr 104/
1919 and 18 zmontowany
1920 a total na Ławicy oraz
of 646 air- Rumpler C.IV. /
cra and 304 German types
were the princi-
spare engines pal equipment
were purchased of the Polish
abroad (although Air Force in
that does not the first months.
ese 1919 photos depict a Rum-
mean they were pler C. I (Ma) no. 104/18 assembled at Ławica and a
delivered). Rumpler C.IV.

Ostateczny kształt znaku rozpoznawczego statków powietrznych

polskiego lotnictwa wojskowego. / e ultimate form of
the Polish Air Force national marking.

Wśród samolotów zakupionych w Wielkiej

Brytanii były przede wszystkim Bristol F2B Fi-
ghter i Airco DH 9. Egzemplarz tego ostatniego
typu prezentowany na zdjęciu został zmontowany
w 1920 r. we Lwowie i był używany przez 5 Eskadrę
Wywiadowczą. / Bristol F2B Fighter and Airco DH.9
were the principal types acquired from Britain. e
latter type machine shown here was assembled in 1920
at Lwów and subsequently used by the 5th Reconnais-
sance Flight.
21
 Lwów i Galicja

Zajęcie lotniska we Lwowie

stworzyło warunki do tego, aby już
4 listopada 1918 r. powstał Oddział
Lotniczy Lwowa, przemianowane-
go później na II Eskadrę Bojową.
Piloci z tego oddziału już następ-
nego dnia wykonali pierwszy
w odrodzonej Polsce lot bojowy
w walkach o Lwów. Do 22 listo-
pada 1918 r., do chwili wyparcia
wojsk ukraińskich z miasta, pi-
loci eskadry wykonali 65 lotów
bojowych; brali udział w walkach
o cytadele, Wysoki Zamek i Górę
św. Jacka. 25 listopada 1918 r. do
Lwowa przybyła z Krakowa III
Eskadra Bojowa, która z II Eskadrą
Bojową utworzyły Lwowską Grupę
Lotniczą.
W grudniu obie eskadry wspie-
Pierwsze lwowskie
rały walczące wojska, gdyż pomimo
samoloty z biało-
oswobodzenia Lwowa miasto było czerwonymi szachow-
z trzech stron otoczone przez woj- nicami wciąż nosiły
ska ukraińskie. Piloci dzięki lotom au s t ro - w ę g i e r s k ą
numerację. Na
rozpoznawczym ustalali położenie
zdjęciach samoloty
zarówno wojsk ukraińskich, jak i wła- Brandenburg C.I
snych. W styczniu 1919 r. w niezwykle lwowskich eskadr.
złożonej sytuacji, gdy wojska polskie / First Lwów-based
aircra with Polish national markings
walczyły na przedpolu Lwowa z wojskami
still retained Austro-Hungarian serial numbers. ese are
Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowe, Brandenburg C.Is of Lwów flights.
oddziałami Ukrainy Nadnieprzańskie
o Łuck oraz z wojskami czeskimi o Śląsk walczące eskadry otrzymały wzmocnienie; W dalszym działaniu lotnictwa domi-
Cieszyński – wsparcie lotnictwa oraz do- przybyła 1 eskadra wielkopolska oraz 9 eska- nowały loty bezpośredniego wsparcia oraz
starczenie informacji o ruchach wojsk były dra lotnicza. Lotnictwo został zorganizowane rozpoznania, ale ich intensywność zmniejszała
bezcenne. W tym czasie na front przybyła 5 w II i III Grupę Lotniczą. się z powodu zużycia samolotów. Niemniej
eskadra, która wzmocniła III Grupę Lotniczą. Lotniczego wsparcia nie zabrakło w kwiet- w działaniach tych lotników polskich cecho-
Działania lotnictwa były szczególnie inten- niowej ofensywie wojsk lądowych. O inten- wała duża zuchwałość i zapalczywość, wielu
sywne w trakcie natarcia wojsk ukraińskich. sywności działań świadczy fakt, że w dniu 19 z nich zapłaciło za to śmiercią. Należy pa-
W lutym piloci wykonali 63 loty bojowe oraz i 20 kwietnia 1919 r. piloci wykonali 90 lotów miętać zatem, że w walkach o kształt granicy
zrzucili na pozycje ukraińskie ponad 1000 kg bojowych, a łącznie w kwietniu – ponad 200 wschodniej Polski lotnicy przelali swoją krew.
bomb, ponadto por. Kazimierz Swoszowski lotów bojowych w czasie 180 godzin i zrzucili Lloyd C.V na froncie ukraińskim w 1919 r. /
zestrzelił samolot ukraiński. W marcu 1919 r. prawie 4000 kg bomb. Lloyd C.V at the Ukrainian front in 1919.

22
Lwów and South-Eastern Poland
Hannover CL. II nr 13153/17, odbudowany w Centralnych Warsztatach Lotniczych, należał do 6. Eskadry
operującej w kwietniu 1919 r. na froncie ukraińskim. / Hannover CL. II no. 13153/17, rebuilt by the Central
Aircra Workshops, belonged to the 6th Flight that operated on the Ukrainian front in 1919.
Capture of the airfield at Lwów made it
possible to form, on 4 November 1918, the
Lwów Air Unit, soon renamed the 2nd Com-
bat Flight. e following day pilots of the unit
made the first combat sortie in independent
Poland, operating in the Battle of Lwów. By 22
November 1918, when Ukrainian troops had
been forced out of the city, the flight’s pilots
had flown 65 combat sorties; they took part
in fighting to capture the city’s crucial areas:
the citadel, the High Castle and Mount St
Jack. On 25 November 1918 the 3rd Combat
Flight arrived from Cracow and joined the
2nd Combat Flight to form the Lwów Air
Group.
In December both flights supported the
fighting troops, as the city was surrounded
by Ukrainian forces on three sides. Pilots flew
reconnaissance sorties to determine the posi-
tions of Ukrainian and own troops. In Janu-
ary 1919, in the complicated situation when
Polish forces fought against units of the West-
Ukrainian People’s Republic in the outskirts
of Lwów, against Dneper Ukraine troops at
Łuck and against Czech units in the Cieszyn
Silesia, air support and reconnaissance were
invaluable. During that time the 5the Flight
arrived at the front line to reinforce the 3rd
Air Group. Air operations were particularly
intensive during the Ukrainian offensive. In
February the pilots have flown 63 combat
sorties and dropped over 1,000 kg bombs
on Ukrainian positions and Lt. Kazimierz
Swoszowski shot down a Ukrainian aircra.
In March 1919 the flights were reinforced by
the 1st Wielkopolska Flight and the 9th Air
Flight. e air forces were reorganised into
the 2nd and 3rd Air Groups.
Air support was provided for the April
offensive of the ground forces. Intensity of
operations is best proved by the fact that
on 19 and 20 April 1919 pilots have flown
90 combat sorties, for an April total of over
200 combat sorties in 180 flying hours, and
dropped almost 4,000 kg bombs.
Direct support and reconnaissance mis-
sions dominated in subsequent air operations,
but their intensity decreased due to aircra
wear. Nevertheless, actions of the Polish air-
men were very brave and passionate, many of
them died. It has to be remembered that air-
men shed their blod in fighting for Poland’s
eastern borders.
Przegląd typów i oznaczeń samolotów polskich
eskadr na lotnisku Lewandówka w 1919 r. / Various
aircra types and national markings at Lewandów-
ka airfield in 1919.
Por. pil. Stefan Stec podczas kampanii ukraińskiej
dowodził 7 Eskadrą, latając m.in. w Fokkerze E.V
ozdobionym godłem indywidualnym. / During the
Ukrainian campaign Lt. Stefan Stec commanded
the 7th Flight. He used to fly this Fokker E.V with
his personal emblem.
23
 Eskadry Wielkopolskie

W odmiennych warunkach – zwycię-

skiego Powstania Wielkopolskiego – były
tworzone eskadry na lotnisku Ławica pod
Poznaniem. Założenia organizacyjne
przewidywały sformowanie pięciu eskadr
bojowych, w tym czterech eskadr wywia-
dowczych i jednej eskadry niszczycielskiej
(bombardującej).
12 lutego 1919 r. popr. pil. Wiktor
Pniewski przystąpił do formowania
1 Wielkopolskiej Eskadry Lotniczej, której
etat przewidywał 10-12 osób personelu la-
tającego, w tym 6 pilotów, 4 obserwatorów
i 2 strzelców płatowcowych oraz 9 samolo-
tów. 14 marca 1919 r. eskadra została skie-
rowana na front w rejon Przemyśla, gdzie
toczyły się walki polsko-ukraińskie.
Formowanie 2 Wielkopolskiej Eskadry
Lotniczej rozpoczęło się 14 lutego 1919 r.
W pierwszych dniach kwietnia eskadra zosta-
ła skierowana na Front Wielkopolski, w rejon
Nowego Miasta nad Wartą. Aktywnie uczest-
niczyła w działaniach bojowych, wykonując
loty rozpoznawcze. Wykonywała także loty
propagandowe oraz rozrzucała ulotki na
Śląsku, poza linią demarkacyjną. W czerw-
cu 1919 r. eskadra została przebazowana na
Front Północny do rejon Kruszwicy a w lip-
cu została skierowana na Białoruś w okolice
Mołodeczna.
3 Wielkopolską Eskadrę Lotniczą zaczęto do formowania 4 Wielkopolskiej Eskadry Szkic objaśniający przygotowania do zbobycia przez
formować 6 marca 1919 r. W czerwcu eska- Lotniczej. Eskadra ta stanowiła rezerwę Polaków lotniska Ławica 6 stycznia 1919 r. podczas
dra została skierowana na Front Południowy Naczelnego Dowództwa i do lutego 1920 r. Powstania Wielkopolskiego. / Diagram of the Polish
attack which resulted in capturing Poznań-Ławica
w okolice Jarocina. Wykonywała loty rozpo- bazowała na Ławicy. airfield on 6 January 1919, during the Wielkopolska
znawcze oraz loty nad teren Śląska, zrzucając uprising.
ulotki wzywające Polaków do wytrwania Charakterystyczna wysoka rogatywka wojsk
wielkopolskich. / e tall square-shaped
i podjęcia walki. 25 czerwca 1919 r.
cap was typical for Wielkopolska forces.
eskadra skierowana została
na Ukrainę. Albatros J I z imieniem własnym „Smok” należał do 1
Mimo dokuczliwych Lotniczej Eskadry Wielkopolskiej, później 12 Eskadry Wy-
wiadowczej. / Albatros J I named ‘Smok’ (‘Dragon’) of the
braków sprawnych samolotów
1st Wielkopolska Air Flight, subsequently renamed the 12th
25 maja 1919 r. przystąpiono Reconnaissance Flight.

24
 Wielkopolska Flights

21 Eskadra Niszczycielska pozyskała

ciężki samolot bombowy Gotha G IV
po wyremontowaniu wraku pozo-
stawionego przez Niemców na Ła-
wicy w 1919 r. Na zdjęciu samolot
przed oblotem i grupa mechaników
biorących udział w remoncie. / e
21st Destroyer (Bomber) Flight
acquired a Gotha G.IV heavy
bomber when a wreck abando-
ned by the Germans at Poznań
Ławica in 1919 was overhauled.
Here the aeroplane prior to its
test flight and a group of ground
crews who repaired it.

e victorious Polish uprising in

Wielkopolska (the former German occupa-
tion zone of Poland) provided opportunity to
form Polish air flights at Ławica airfield near
Poznań. It was planned for form five combat
flights, including four reconnaissance and
one destroyer (bomber) ones. Odznaka honorowa „Za obronę Kresów Wschod-
On 12 February 1919 S/Lt. Wiktor Pniews- nich” nadana 1 Wielkopolskiej Eskadrze Lotniczej
w 1919 r. była następnie malowana na jej samolo-
ki started forming the 1st Wielkopolska Air
tach takich jak ten LVG C VI. / e honorary badge
Flight, with an establishment of 10-12 air ‘For defence of Eastern Borders’ awarded to the 1st
crew members, including 6 pilots, 4 observers Wielkopolska Air Flight in 1919 was subsequently
and 2 air gunners, and 9 aircra. On 14 March applied on the sides of its aircra, like this LVG
C VI.
1919 the flight was directed to the front line
in Przemyśl area, where Polish-Ukrainian
fighting continued.
e forming of the 2nd Wielkopolska Air
Flight commenced on 14 February 1919 In
the early days of April the flight was deployed
to the front in Wielkopolska, near Nowe Mi-
asto on Warta. It took active part in combat
operations, flying reconnaissance missions.
It also flew propaganda sorties and dropped
leaflets in Silesia, beyond the demarcation
line. In June 1919 the flight was redeployed
to the Northern Front near Kruszwica and in
July it was sent to Belarus near Mołodeczno.
3rd Wielkopolska Air Flight started to be
formed on 6 March 1919. In June the flight
was deployed to the Southern Front near
Jarocin. It flew reconnaissance sorties and
dropped leaflets in Silesia, calling the Poles
to resist and fight. On 25 June 1919 the flight
was sent to Ukraine.
Despite dire shortage of serviceable air-
cra, the 4th Wielkopolska Air Flight started
to be formed on 25 May 1919. e flight was
the reserve of the Supreme HQ and was based
at Ławica until February 1920.

Podczas lotów nad terenami plebiscytowymi na

Śląsku jeden z samolotów miał namalowane na
dolnych płatach hasło - RATUJ ŚLĄSK. / During
flights over the plebiscite area in Silesia one of the
aircra displayed the slogan SAVE SILESIA on the
bottom wing.

25
 Eskadry francuskie

Samolot Breguet XIV A2 w barwach francuskiej Samolot Breguet XIV A2 z namalowanym na burcie
eskadry Br. 66. / Breguet XIV A2 in the colours of orłem Armii Polskiej we Francji gen. Hallera. / Bre-
the French Escadrille Br. 66. guet XIV A2 with the Polish Eagle emblem of Gen.
Haller’s Polish Army in France.

Lotnictwo Armii Polskiej we Francji po-

wstało w wyniku zabiegów Komitetu Naro-
dowego w Paryżu. Jego stan 23 marca 1919 r.
wynosił: 88 pilotów i uczniów pilotażu, 3
obserwatorów, 2 oficerów technicznych oraz
110 mechaników i uczniów-mechaników.
Wraz z ochotnikami francuskimi tworzyli oni
siedem doskonale i jednolicie wyposażonych
eskadr: 39 i 59 eskadrę Bréguet’ów 14A2 (po
10 samolotów), 66 eskadrę Bréguet’ów 14B2
(10 samolotów), 162 eskadrę Spadów VII
(15 samolotów) oraz 580, 581 i 582 eskadrę
Salmsonów A2 (po 10 samolotów). Każda z
nich dysponowała ponadto trzema samo-
lotami zapasowymi.
W maju 1919 r. rozpoczęto transport
Błękitnej Armii do Polski, w tym również
lotnictwa, które liczyło nie tylko siedem
eskadr ale także park lotniczy oraz niższą We wrześniu 1919 r. całko-
szkołę pilotów. Zgodnie z warunkami umo- wicie spolonizowano cztery eskadry (39, 59,
wy, eskadry te posiadające w swoim składzie 162 i 580), które wzięły udział w walkach woj-
personel francuski, nie mogły być skierowa- ny polsko-sowieckiej. 581 eskadrę, uzupeł-
ne bezpośrednio do walczących oddziałów nioną personelem francuskim z pozostałych Gen. Haller podczas powitania z francuskim per-
sonelem latającym Eskadry Br. 39 na Lotnisku
polskich na froncie. Niemniej lotnictwo na eskadr, przydzielono jako eskadrę szkolną do
Mokotowskim w Warszawie w 1919 r. / Gen. Haller
froncie zostało wzmocnione przydziałem Szkoły Obserwatorów Lotniczych, pozostałe welcoming French personnel of the Escadrille Br. 39
samolotów. eskadry rozformowano. at Warsaw-Mokotów 1919.

26
 French units

Aviation units of the Polish Army in Breguet XIV A2 z Eskadry Br. 59 z mieszanymi francusko-polskimi znakami rozpoznaw-
France were established thanks to ef- czymi sfotografowany w sierpniu 1919 r. ma krakowskim lotnisku Rakowice. / Breguet
XIV A2 of the Escadrille Br. 59 with mixed Polish-French markings
forts of the Polish National Committee photographed in August 1919 at Cracow-
in Paris. By 23 March 1919 the force Rakowice airfield.
had 88 pilots (including pupil pilots),
3 observers, 2 engineering officers and
110 technicians (including pupils).
Together with French volunteers they
formed seven well and uniformly
equipped escadrilles: the 39th and
59th on Bréguet 14A2s (10 aircra
each), 66th on Bréguet 14B2s (10
aircra), 162nd on Spad VIIs (15
aircra), and 580th, 581st and
582nd on Salmson A2s (10 aircra
each). Each flight also had three
aircra in reserve.
In May 1919 the ‘Blue Army’
move to Poland commenced,
including its air force that in-
cluded not only the seven flights,
but also an aircra park and an
elementary flying school. Ac-
cording to the agreement, the
flights with French person-
nel could not be sent
directly to fight at the
front line. Nevertheless
the front line aviation was reinforced by
the new aircra. By September 1919 four of
the flights were made entirely Polish (39th,
Jeden z trzech samolotów
59th, 162nd and 580th) and they took part in typu Breguet XIV A2 użytych przez
fighting during the Polish-Russian war. e Eskadrę Br. 39 podczas kampanii polsko-ukraiń-
581st Flight, with French personnel posted skiej. Zdjęcie wykonano na lotnisku Lewandówka w
drugiej połowie 1919 r. / One of three Breguet XIV
in from the other units, was allocated as the
A2s used by the Escadrille Br. 39 during the Polish-
training flight to the School of Air Obsevers, Ukrainian campaign, photographed at Lwów-Le-
and the remaining flights were disbanded. wandówka in late 1919.

Sztandar Awiacji Polskiej gen. Hallera oraz pieczęć

jednej z hallerowskich eskadr z orłem. / Colours of
the Polish Aviation of Gen. Haller’s army and the
seal of one of the Escadrilles.

27
 Eskadra kościuszkowska

Samolot myśliwski Ansaldo A-1 Balilla, który pilotował m.in. Merian C. Cooper - ochotnik amerykański, który po powrocie
do USA został producentem filmowym, m.in. twórcą obrazu „King Kong” znanego z zapierających dech w piersiach scen
lotniczych. / Ansaldo A-1 Balilla fighter, flown among others by Merian C. Cooper, an American volunteer, who later beca-
me a film producer. Among others, he produced the original „King Kong” film with some breathtaking aerial scenes.

Powstała 7 listopada 1918 r. na lotnisku

Rakowice jako III Eskadra Lotnicza Bojowa.
Jej organizatorem i pierwszym dowódcą był
kpt. obs. Karol Stelmach. W ostatnich dniach
listopada eskadrę transportem kolejowym
została przerzucono w rejon walk w Mało-
polsce Wschodniej. W grudniu została prze-
mianowano ją na 7 eskadrę lotniczą. W tym
okresie intensywnie uczestniczyła w walkach
w rejonie Lwowa; do października 1919 roku
wykonała 197 lotów bojowych w czasie 225
godzin.
W listopadzie 1919 r. eskadra została prze-
jęta przez lotników amerykańskich - ochotni-
ków pragnących walczyć o kształt granic od-
rodzonej Polski. Podczas wiosennej ofensywy Na wzór Eskadry „La Fayette” utworzonej we Francji podczas I wojny światowej, lotnicy amerykańscy chcący
wykonywała loty, między innymi z lotnisk walczyć w szeregach polskiego lotnictwa w wojnie z Rosją utworzyli Eskadrę Kościuszkowską. 7 Eskadra My-
Połonne, Zwiahel i Berdyczów. W tym czasie śliwska, do której ich przyjęto, przyjęła imię Tadeusza Kościuszki, wspólnego polsko-amerykańskiego bohatera.
Dlatego odznaka eskadry przedstawiała kosy i czapkę krakuskę (symbole Powstania Kościuszkowskiego) na tle
przezbrojono ją w samoloty Balilla. Przypa- biało-czerwonych pasów i trzynastu gwiazd (symboli amerykańskiej wojny o niepodległość). Eskadra odegrała
dły jej typowe zadania szturmowe przeciwko kluczową rolę w obronie Lwowa przed wojskami bolszewickimi latem 1920 r., nękając oddziały rosyjskie i
konnicy Budionnego. W ich trakcie ponosiła wstrzymując ich postępy, co dało więcej cennego czasu na dotarcie posiłków do miasta. Tradycje tej eskadry
znaczne straty. Piloci eskadry wykonali w tym są kontynuowane do dziś w Siłach Powietrznych RP. / Following the pattern of ‘La Fayette’ Escadrille formed
during WWI, the ‘Kościuszko’ Squadron was composed entirely of American pilots who volunteered to fight in
okresie 402 loty bojowe w czasie 682 godzin. the Polish Air Force in the war against communist Russia. e 7th Fighter Squadron in the Polish Air Force,
Eskadra szczególne wykazała się w obronie in which they served, was named aer Tadeusz Kościuszko, an 18th century Polish and American hero. e
Lwowa. Polegli Amerykanie zostali pocho- squadron’s badge showed scythes prepared for combat and a Cracow regional hat (both symbols of the Polish
wani na Cmentarzu Orląt Lwowskich. Uprising led by Kościuszko against Russia) against the background of ‘Stars and Stripes’ (symbolising his role
in the American War of Independence).e squadron proved crucial in the defence of the city of Lwów (now
W maju 1921 r. eskadra weszła w skład Lviv in Ukraine) against communist forces during summer 1920, harassing Russian troops to slow them down
organizowanego wówczas 1 Pułku Lotnicze- in their advance, allowing precious extra time for ground reinforcements to arrive in the city. e traditions of
go w Warszawie. the squadron still continue in the Polish AF today.

Myśliwce Oeffag D.III ze sławnym godłem, sfotografowane w zimowej scenerii na lotnisku Lwów-Lewandówka. / Oeffag D.III fighters with the famous emblem, photo-
graphed in winter scenery at Lwów-Lewandówka airfield.
28
 ‘Kościuszko’ Flight

It was established on 7 November 1918

at Cracow-Rakowice as the 3rd Air Flight,
with Capt. Karol Stelmach as the organiser
and first commander. In the last days of No-
vember the flight was shipped by rail to the
combat area in South-Eastern Poland. In
December it was renamed the 7th Air Flight.
During that period it took active part in fight-
ing around Lwów; and by October 1919 it had
flown 197 combat sorties in a total time of
225 flying hours.
In November 1919 the flight was taken
over by a group of American volunteers who
came to fight for Poland’s independence. Dur-
ing the spring offensive it operated, among
others, from Połonne, Zwiahel
and Berdyczów.

Amerykańscy lotnicy-ochotnicy
wkrótce po przybyciu do Polski i
wcieleni do lotnictwa polskiego. /
American volunteer pilots soon upon
their arrival in Poland and joining
the Polish Air Force.

During that time it reequipped with Ansaldo

Symbole udziału lotników amery-
kańskich w walkach pod polskimi sztandarami.
Pamiątkowa odznaka eskadry kościuszkowskiej oraz pomnik
lotników amerykańskich na cemntarzu „Orląt Lwowskich” na przedwojennej
pocztówce. / Symbols of American participation in fighting for Poland: me-
morial badge of the ‘Kościuszko’ Flight and the monument of fallen American
airmen at Lwów ‘Fledgeling Eagles’ Cemetery.
Balilla fighters. It carried out typical ground
attack duties against Budenny’s cavalry, suf-
fering serious losses. During that period
pilots of the flight have flown 402 combat
sorties in a total time of 682 flying hours. e
flight gained particular fame in defence of
Lwów. e American airmen killed in service
were buried at the Lwów ‘Fledgeling Eagle’s’
Cemetery.
In May 1921 the flight joined the newly
established 1st Air Regiment in Warsaw.

Samolot myśliwski Ansaldo A-1 Balilla należący do Eskadry Kościuszkowskiej. / Ansaldo A-1 Balilla fighter
of the ‘Kościuszko’ Flight.

29
 Działania podczas wojny z Rosją

Samolot myśliwski Nieuport 24 z czerwonym diabłem namalowanym

na kadłubie pozyskany przez 4. Eskadrę dzięki uciekinierowi z armii bolszewickiej
– Juliuszowi Gilewiczowi. / Nieuport 24 fighter with a red devil motif on the fuselage,
acquired by the 4th Flight courtesy of Juliusz Gilewicz, a defector from the communist forces.

Działania ofensywne przeciwko Rosji sow- ochotników amerykańskich. Skierowano ich

ieckiej podjęto w trakcie operacji wileńskiej do 7 Eskadry Myśliwskiej.
w kwietniu 1919 r. W wyniku osiągniętego W związku z podjęciem działań ofen-
powodzenia możliwe było kontynuowanie sywnych w marcu 1920 r. większość eskadr
działań na Froncie Litewsko-Białoruskim wznowiła aktywną działalność bojową na
oraz Froncie Galicyjsko-Wołyńskim. Akty- frontach. Wcześniej jednak w lotnictwie Bitwa Warszawska i kontrofensywa
wnie uczestniczyło w nich lotnictwo polskie. polskim przeprowadzono unifikację sprzętu znad Wieprza spowodowała ponowne
Prowadziło rozpoznanie obszarów walki, w eskadrach oraz regulację nazewnictwa zaangażowanie w walce wszystkich sił lot-
niszczyło linie kolejowe, punkty oporu, mosty związków lotniczych; wprowadzono nazwę nictwa. Nie można jednak zapominać o ich
itp., niestety również ponosiło dotkliwe straty. dywizjony lotnicze, następnie zmieniono nu- udziale w obronie Lwowa i walkach na
Dlatego też w walkę trzeba było zaangażować merów poszczególnych eskadr. Toczone walki Wołyniu z jednostkami Armii Konnej Budi-
prawie całego lotnictwa. dostarczały lotnikom wiele satysfakcji, gdyż onnego oraz w bitwie nad Niemnem.
Jesienią 1919 r. sytu- odnosili w nich sukcesy (zajęcia Kijowa), Polskie lotnictwo wojskowe w wojnie
acja na frontach ale od czerwca poznali także gorzki 1919 – 1920 wykonało ponad 5 tys. lotów
ustabilizowała się, a smak porażek, które zakończyły bojowych w czasie niemal 10 tys. godzin.
eskadry otrzymały się odwrotem wojsk i Bitwą Wysiłek ten został okupiony śmiercią 154
uzupełnienie Warszawską. lotników, w tym 3 Amerykanów.
sprzętu. W tym
też czasie do Wo-
jska Polskiego Personel 3 Eskadry Wywiadowczej na lotnisku w Chełmie we wrześniu 1920 r. / Personnel
przyjęto grupa of the 3rd Reconnaissance Flight at Chełm airfield in September 1920.

30
Operations during the war with Russia

Offensive operations against Russia were Po przylocie na lotnisko Żodzin,

undertaken during the Wilno operation in na którym stacjonowała 14 Eska-
April 1919. Successful advance allowed fur- dra Wywiadowcza, Piotra Abaka-
nowicza – kolejnego uciekiniera
ther operations in the Lithuanian-Belorus- z szeregów armii bolszewickiej
sian and Galician-Wolynian (South-Eastern) 1 maja 1920 r. / 1 May 1920, the
Fronts. Polish air forces took active part in arrival of Piotr Abakanowicz, ano-
these operations, performing reconnaissance ther Polish defector from the Red
Army, at the 14th Reconnaissance
of combat areas, destroying railway lines, Flight’s base.
fortifications, bridges etc. Serious losses were
suffered, however, so almost the entire Polish
Air Force had to be engaged. Fragment przedwojennej „Księgi
ku czci poległych lotników” z foto-
In the autumn 1919 the situation at the grafią lotników 13. Eskadry pod-
front line was stabilised, and the flights czas planowanego wylotu na front.
received replacement aircra. At the same / 13th Flight’s airmen planning
time a group of American volunteers joined another mission in a photograph
from the pre-war book „To the
the Polish Forces and were posted to the 7th Memory of the Fallen Airmen”.
Fighter Flight.
When offensive operations were resumed
in March 1920 most units recommenced
front line operations. By that time equipment Sowiecki samolot Anatra Anasal
was largely unified within individual flights został zdobyty na wileńskim dwor-
cu i przydzielony do 1. Eskadry. /
and the unit naming was also regulated with
Ex-Soviet Anatra Anasal captured
new, uniform numbering system for the en- at the railway station in Wilno
tire force. and allocated to the 1st Flight.

forces once again. Meanwhile they played

Initial successes, culminating in the cap-
ture of Kiev, gave way to a series of retreats,
commencing in June, and ending at the gates
of Warsaw in mid-August.
e Battle of Warsaw and the counter-at-
tack of Polish forces involved all of the air
significant parts in defence of Lwów, and
fighting in Wołyń against Budenny’s cavalry,
and in the Battle of the River Nemen.
During the war of 1919-1920 the Polish
Air Force has flown over 5,000 sorties in a
total time of nearly 10,000 hours. e effort
has cost the lives of 154 airmen, including 3
Americans.
31
 Plany reorganizacji
Po zakończeniu walk z Rosją sowiecką
i podpisaniu traktatu pokojowego w Rydze
(18 marca 1921 r.) powstały warunki do
pokojowej organizacji polskiego lotnictwa
wojskowego, które liczyło 13 eskadr i 67 sa-
molotów.
W 1921 r. ppłk pil. Camillo Perini zorgani-
zował 1 Pułk Lotniczy w Warszawie, w skła-
dzie trzech dywizjonów. Następnie powstał 2
Pułk Lotniczy w Krakowie i 3 Pułk Lotniczy
w Poznaniu.
1 stycznia 1923 r. szefem Departamentu
Lotnictwa został gen. bryg. pil. Franciszek
Leon Leveque. Opracował on plan rozbudowy
polskiego lotnictwa do 50 eskadr (32 eskadry
liniowe, 16 myśliwskich i 2 bombowe – razem
572 samoloty), które wchodziłyby w skład 6
pułków. Udzielona pożyczka pozwoliła mu
zakupić 288 samolotów liniowych i szkolnych
oraz licencji na produkcję samolotów Potez
dla Podlaskiej Wytwórni Samolotów i Han-
riot dla wytwórni „Samolot”.
W 1924 r. nowym szefem Departamentu
Lotnictwa został gen. bryg. Włodzimierz Za-
Załoga w kabinie samolotu Potez XXV. / Crew in the cockpit of a Potez XXV aircra.
32
Samolot liniowy Potez XXVII produkowany w Polsce na
licencji. / Potez XXVII line (light bomber-reconnaissance)
aircra built in Poland under licence.
górski, który zasłynął całkowicie nierealnym
planem rozbudowy lotnictwa w ciągu naj-
bliższych 12 lat. Zgodnie z planem, lotnictwo
nasze powinno liczyć 200 eskadr zorganizo-
wanych w jednolite pułki, a te tworzyłyby
brygady. Mieliśmy mieć 2300 samolotów,
2780 pilotów, 1066 obserwatorów, itp. Ge-
nerał Zagórski zakupił 683 samolotów oraz
zamówił u krajowych producentów dalszych
405 samolotów. W 1924 r. został sformowa-
ny 4 Pułk Lotniczy w Toruniu, a w 1925 r.
– 6 Pułk Lotniczy we Lwowie i 11 Pułk My-
śliwski w Lidzie.
W lutym 1926 r. szefem Departamentu
Lotnictwa został płk pil. Ludomił Rayski, który
w maju 1926 r. wydał „Wytyczne organizacyj-
ne i materiałowe”. Określił w nich m.in. , że
lotnictwo polskie powinno składać się z 26
eskadr lądowych i 2 morskie, które etatowo
miały liczyć 236 samolotów. Ustalił, że do koń-
ca 1927 r. etat eskadr liniowych i myśliwskich
zostanie zwiększony z 6 do 10 samolotów.
W wyniku tej reorganizacji, w 1929 r. polskie
lotnictwo wojskowe liczyło 34 eskadry (16
liniowych, 8 myśliwskich, 6 towarzyszących, 3
bombowe i myśliwsko-nocna).
Odznaki pułków lotnictwa polskiego, od góry: 1, 2, 3,
4, 5 i 6. / Badges of Polish Air Force regiments, top to
bottom: 1st, 2nd, 3rd, 4th, 5th and 6th.
Reorganisation plans

Following cessation of hostilities against

communist Russia and the Polish-Russian
peace treaty in Riga (18 March 1921) Polish
Air Force, then having 13 flights and 67 air-
cra, could be reorganised for peace-time
existence.
In 1921 Lt. Col. Camillo Perini organised
the 1st Air Regiment in Warsaw, composed
of three squadrons. is was followed by the
2nd Air Regiment in Cracow and the 3rd Air
Regiment in Poznań.
On 1 January 1923 Brig. Gen. Francois
Leon Leveque was appointed the Head of
the Aviation Department. He prepared a
plan to develop the Polish Air Force to 50
Farman F-68 Goliath był pierwszym ciężkim bombowcem polskiego lotnictwa używanym w znaczącej liczbie,
flights (32 line flights, 16 fighter flights and choć ostatecznie okazał się w tej roli nieudany. / Farman F-68 Goliath was the first heavy bomber used in any
2 bomber flights with a total of 572 aircra), significant numbers in the Polish Air Force, but it later proved unsuccessful in this role.
grouped in six regiments. A loan allowed him
to purchase 288 line and training aircra plus forming brigades. e air force would have and material guidelines”. He stipulated that
licence rights to manufacture Potez aircra at 2,300 aircra, 2,780 pilots and 1,066 observ- the Polish Air Force should have 26 land
the Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS) ers. Gen. Zagórski procured 683 aircra and flights and two naval ones, with a total estab-
and Hanriot at the WWS ‘Samolot’. ordered 405 aircra from Polish manufactur- lishment of 236 aircra. He has decided that
In 1924 Brig. Gen. Włodzimierz Zagórski ers. In 1924 the 4th Air Regiment was formed until the end of 1927 line and fighter flights
was appointed the new Head of the Aviation in Toruń, and in 1925 the 6th Air Regiment would have their establishment increased
Department, and he became known from the in Lwów and the 11th Fighter Regiment in from 6 to 10 aircra. Following this reorgani-
completely unrealistic air force development Lida. sation, in 1929 the Polish Air Force had 34
plan for the next 12 years. According to that In February 1926 Col. Ludomił Rayski be- flights (16 line, 8 fighter, 6 army-cooperation,
plan the Polish Air Force would expand to came the new Head of the Aviation Depart- 3 bomber and a night fighter one).
200 flights in uniform regiments, the latter ment, and in May he issued the “Organisation

Powietrzna defilada nad warszawskim lotniskiem Okęcie, którego budowę i przenosiny 1 Pułku Lotniczego zakończono w latach 1930. / A flypast over Warsaw-Okęcie
air base, the construction of which was completed in 1930s when the 1st Air Regiment moved there.

33
 OSL Grudziądz - SPL Dęblin

Oficerska Szkoła Lotnictwa utworzona Oficerów Lotnictwa, które stwarzało warunki Podchorążych Lotnictwa. Rozbudowano ją
została 5 listopada 1925 r. w Grudziądzu, na podwyższania kwalifikacji i przeszkalania, i przygotowano do przedłużenia nauki do
miejscu Wyższej Szkoły Pilotów. Przyjęła od np. obserwatorów na pilotów czy oficerów trzech lat oraz wprowadzono równoległe
niej lotnisko z zabudowaniami oraz sprzęt innych rodzajów broni na obserwatorów lub szkolenie pilotów i obserwatorów.
szkoleniowy. pilotów. 17 lipca 1937 r. Centrum Wyszkolenia
Zgodnie z rozkazem organizacyjnym Jesienią 1934 r. zorganizowano, po raz Oficerów Lotnictwa zostało przeformowa-
i założeniami programowymi szkoła miała pierwszy, szkolenie podchorążych pilotów. ne w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr
kształcić, na dwuletnim kursie, kandydatów Miało trwać dwa lata. Na to szkolenie powo- 1. Szkoła Podchorążych Lotnictwa – w nowej
na pilotów i obserwatorów – młodzież cywil- łano wyłącznie absolwentów szkół podchorą- strukturze organizacyjnej – została wydatnie
ną po uzyskaniu matury i odbyciu jednorocz- żych rezerwy. W latach 1935-1937 wzro- rozbudowana. Zwiększono liczbę eskadr
nego kursu Szkoły Podchorążych Piechoty sło znaczenie Szkoły szkolnych do sześciu, zorganizowano je
lub Szkoły Podchorążych Rezerwy. Jej celem w dwa dywizjony szkolne, a dywizjon ćwi-
było: „fachowe przygotowanie oficerów czebny powiększono do czterech
lotnictwa oraz utrzymanie nauki lotniczej eskadr. 15 paź-
w szkole na wysokim poziomie”. Zadania te dzierni-
zostały zmienione, bowiem w roku 1926 za- ka 1937
niechano szkolenia pilotów; zadania szkoły r. Szkoła
ograniczono do przygotowania obserwato- Po dcho-
rów lotnictwa. rążych
14 kwietnia 1927 r. Oficerską Szkołę Lot- Lotnictwa
nictwa przeniesiono z Grudziądza do Dę- otrzy mała
blina. W nowej siedzibie, choć nie w pełni sztandar.
jeszcze urządzonej stosownie do wymagań E fekte m
programu, wszystkie obiekty potrzebne między-
do lotniczego szkolenia skupione były wojennej
w jednym miejscu. Po zaplanowanej roz- działalności
budowie, która trwała przez cały okres „Szkoły Orląt”
międzywojenny, „Szkoła Orląt” stała się było trzyna-
jedną z najnowocześniejszych szkół ście promocji.
lotniczych na świecie. wyszkolenie lot-
Oficerska Szkoła Lotnicza, a od nicze uzyskało
roku 1928 – Szkoła Podchorążych 973 absolwentów,
Lotnictwa w Dęblinie, nadal jednak w tym 707 ob-
kształciła wyłącznie obserwatorów, serwatorów i 266
co pogłębiło niekorzystne zjawisko pilotów.
zmniejszania się liczby pilotów.
Potrzebne były kolejne zmiany
w lotniczym szkolnictwie wojsko-
wym. Utworzono zatem – w Dę- Świadectwo ukończenia
kursu pilotażu przez ppor.
blinie – Centrum Wyszkolenia
Mieczysława Wiórkiewi-
cza z wymienionymi typa-
mi samolotów na których
się szkolił. / e certificate
of a flying training course
completed by S/Lt. Mieczy-
sław Wiórkiewicz, with a list
of aircra types flown during
training.

Samoloty szkolne (głównie

dwupłaty Potez produkowane
w Polsce na licencji) w Szkole
Podchorążych Lotnictwa w Dę-
blinie w latach 1920. „Szkoła
Orląt” wykształciła większość
oficerów, którzy następnie pro-
wadzili do walki polskie eskadry i
dywizjony na Zachodzie podczas
II wojny światowej. /Training
aircra (mostly licence-built
Potez biplanes) at the Polish Air
Force College in Dęblin in 1920s.
e PAF College educated most
of the officers who then led Po-
lish flights and squadrons in the
West during WWII.
34
 Air Force Officers’ School – Air Force Cadet Officers’ School

e Air Force Officers’ School was estab-

lished on 5 November 1925 at Grudziądz, in
place of the Advanced Pilots School. It took
over the former’s airfield and facilities.
In accordance with establishment orders
the school was going to train pilots and
observers during two-year studies. It would
accept civilian candidates with secondary ed-
ucation certificates, who had completed one
year courses at the Infantry Cadet Officers’
School or the Reserve Cadet Officers’ School.
Its goal was to provide professional training
of air force officers. In 1926 the training syl-
labus was changed when pilot training was
discontinued and the school’s task was
limited to training of observers.
On 14 April 1927 the Air Force Of-
ficers’ School moved from Grudziądz to
Dęblin. At the new base, although not
fully arranged in accordance with the
training syllabus, all facilities required
for flying training were located
in one

serve cadet officers’

place. Following the ex-
pansion works, which continued until the
outbreak of WW2, the establishment known
as the ‘Young Eagles School’ became one of
the most modern air force training centres in
the world.
e Air Force Officers’ School, and from
1928 the Air Force Cadet Officers’ School,
at Dęblin, continued to train observers only,
while the number of pilots was decreasing.
Eventually the Air Force Officers’ Training
Centre was established at Dęblin, to allow
conversion training of observers to pilots,
and officers of other services and trades to
observers and pilots.
Pilot training of cadet officers commenced
in the autumn 1934. is was scheduled to
continue for two years. Only graduates of re-
Odznaka pamiątkowa Szkoły Podchorążych Lot-
nictwa oraz fotografie dokumentujące nowoczesne
budynki największej szkoły lotniczej w Polsce - dę-
blińską „Szkołę Orląt” / Memorial badge of the Air
Force Cadet Officers’ School and photographs of the
school’s modern facilities at Dęblin.
schools were accepted for that class. Dur-
ing 1935-1937 the Air Force Cadet Officers’
School was expanded and training syllabus
was extended to three years. Training of both
observers and pilots was inaugurated.
On 17 July 1937 the Air Force Officers’
Training Centre was reformed into the No. 1
Air Force Training Centre. e Air Force Ca-
det Officers’ School was significantly expand-
ed. e number of initial training flights was
increased to six, organised in two squadrons,
while the training squadron was expanded to
four flights. On 15 October 1937 the Air Force
Cadet Officers’ School received its colours.
e inter-war operation of the ‘Young
Eagles School’ amounted to thirteen classes
(commissions). 973 officers graduated, in-
cluding 707 observers and 266 pilots.
35
 Polski przemysł lotniczy

Doświadczenia lat wojny 1918-1921 uwi- Na podstawie licencji montowano

doczniły, że w sytuacji nagłego zagrożenia nie
można liczyć na zakupy za granicą. W 1920 r.
zapadła decyzja władz państwowych o utwo-
rzeniu rodzimego przemysłu lotniczego, jako
jedynego pewnego źródła dostaw samolotów
dla lotnictwa wojskowego.
Pierwsze powstały Zakłady Mechaniczne
Plage i Laśkiewicz w Lublinie, następnie
Wielkopolska Wytwórnia Samolot i Podlaska
Wytwórnia Samolotów w Białej Podlaskiej.
Istniejące w Warszawie Centralne Warsztaty
Lotnicze w 1925 r. podjęły licencyjną pro-
dukcję samolotów, a w 1928 r. zostały prze-
kształcone w Państwowe Zakłady Lotnicze
w Warszawie.
Lata dwudzieste, według Andrzeja Glassa
to przede wszystkim budowa przemysłu lot-
niczego i produkcja licencyjna, ale już w la-
tach 1926-1928 powstały pierwsze własne
biura konstrukcyjne które zaczęły projekto-
wać samoloty rodzimej konstrukcji. Pierw-
szym samolotem polskiej konstrukcji, które
w Polsce samoloty Ansaldo, ale
ni był to udany produkt, szybko
zyskując miano „latających
trumien”. / Ansaldo aircra
were assembled under licence
in Poland, but this proved a
failure, earning them the title
of ‘flying coffins’.
wszedł do produkcji
w latach 1928-1929 były
Bartel BM-4 i BM-5, następnie – Lublin
R-VIII oraz PWS-10. W roku 1930 rozpoczę- było ponad
to seryjną produkcję samolotów RWD i PZL. 1200 samolotów
Lata 1930-1939 to okres produkcji samolo- licencyjnych oraz 3800 silników. Naj-
tów rodzimej konstrukcji: produkowaliśmy liczniej produkowanym samolotem był
samoloty szkolne, wywiadowczo-bombowe, szkolny RWD-8, gdyż zbudowano go 550
myśliwskie, łącznikowo-obserwacyjne, spor- egzemplarzy.
towe, bombowe, pasażerskie i sanitarne.
W okresie II Rzeczypospolitej
polski przemysł lotniczy wyprodu-
kował około 4000 samolotów, w tym

Na początku lat 30. XX w. myśliwce PZL serii P były rewelacją na międzynarodowym runku samolotów woj-
skowych. Prototyp P.1 był napędzany silnikiem rzędowym, ale wersje seryjne miały silniki gwiazdowe. / In
early 1930s the P series of fighters from PZL was an international revelation. e P.1 prototype was powered
by an in-line engine, but production versions had radial power plants.

36
 Development of Polish aircraft production

Experience of the 1918-1921 war has pro-
ved that under sudden threat Poland could
not count on foreign supplies. In 1920 the
authorities decided that aircra industry sho-
uld be created in Poland, as the sole reliable
source of aircra for the Polish Air Force.
e first to be established were Zakłady
Mechaniczne Plage & Laśkiewicz in Lublin,
WWS ‘Samolot’ in Poznań and PWS at Biała
Pierwszym samolotem polskiej konstrukcji, które
wszedł do produkcji dla naszego lotnictwa wojsko-
wego był Bartel BM-4. / e first Polish design to
enter production for the Polish Air Force was the
Bartel BM-4.
Podlaska. e Central Aircra Workshops in
Warsaw undertook licence production of air-
cra in 1925 and in 1928 they were transfor-
med into the National Aircra Works (PZL).
According to the research of Andrzej
Glass, 1920s saw creation of the Polish air-
cra industry, with licence production of
foreign types, but already during 1926-1928
first Polish design offices were formed and
started to design their own aircra. e first
Polish designs to enter production (in 1928-
1929) were Bartel BM-4 and BM-5 from
WWS ‘Samolot’, followed by Lublin R-VIII
and PWS-10. RWD and PZL aircra started
to be manufactured in 1930. e period of
1930-1939 saw production of large numbers
of Polish designed training, reconnaissance,
bomber, fighter, liaison, observation, sports,
passenger, medical, and other types.
Before WWII Polish aircra industry has
built some 4,000 aircra, including 1,200 un-
der licence, and 3,800 aero engines. e lon-
gest production run was that of the RWD-8
trainer, of which 550 were built.

Polityka wyposażenia polskiego lotnictwa wyłącznie w samoloty rodzimej konstrukcji w połączeniu z z nacjo-
nalizacją większości firm lotniczych poniosła porażkę, ponieważ zbyt szczupły potencjał produkcji samolotów
nie pozwalał na równoległe wytwarzanie nowoczesnego sprzętu różnych kategorii. We wrześniu 1939 r. Pol-
ska miała w pierwszej linii samoloty nowoczesne, jak bombowiec PZL-37 Łoś (poniżej), ale również bardzo
przestarzałymi, jak towarzyszący Lublin R-XIII (powyżej). / e policy to equip the Polish Air Force entirely
with Polish designs, combined with nationalisation of most aircra making firms proved a failure because the
insufficient potential of the aircra industry did not permit parallel production of modern machines in various
categories. In September 1939 Poland’s front line units used some latest designs, such as the PZL-37 Łoś bomber
(below), but also some that were comppletely obsolete, such as the Lublin R-XIII (below).

37
 Lotnicy wojskowi w sportach lotniczych

W okresie międzywojennym
piloci wojskowi zanotowali wspa-
niałe osiągnięcia sportowe, które
w znakomity sposób wpływały na
rozwój i popularyzację lotnictwa
w społeczeństwie. W 1926 r. por. pil.
Bolesław Orliński z mechanikiem
sierż. Leonardem Kubiakiem wyko-
nali lot na trasie Warszawa – Tokio
– Warszawa (około 23 000 km). W ma-
ju 1933 r. kpt. pil. Stanisław Skarżyński
samotnie wykonał lot polskim samolo-
tem RWD-5bis przez Atlantyk (z St Lo-
uis w Senegalu do Maceio w Brazylii). Na
polskich samolotach RWD odnie-
śli zwycięstwa w Challenge’ach
piloci wojskowi: w 1932 – por.
pil. Franciszek Żwirko i inż.
Stanisław Wigura, w 1934 – kpt.
pil. Jerzy Bajan i sierż. Gustaw Afrykanka
Pokrzywka. - samolot PZL Ł-2, na któ-
rym kpt. pil. Stanisław Skarżyński i por. inż. Markie-
I miejsca w międzynaro-
wicz dokonali rajdu dookoła Afryki. /‘Afrykanka’, the PZL
dowych zawodach balonów Ł-2 used by Capt. Stanisław Skarżyński (pilot) and Lt.
wolnych Gordon-Bennetta Markiewicz (engineer) for their tour of Africa.
zajęli: w 1933 r. – kpt. pil. bal.
W maju 1933 r. kpt. pil. Stanisław Skarżyński samotnie
Franciszek Hynek i por. obs. wykonał lot polskim samolotem RWD-5bis przez Atlan-
bal. Zbigniew Burzyński, tyk (z St Louis w Senegalu do Maceio w Brazylii). Swoje
w 1934 r. – kpt. Franciszek wrażenia z podróży sam pilot opisał w książce „Na RWD-5
Hynek i por. obs. bal. Wła- przez Atlantyk”. / In May 1933 Capt. Stanisław Skarżyński
made a lone Atlantic crossing in a Polish-designed and built
dysław Pomaska, a w 1935 r. RWD-5bis aircra (St Louis in Senegal to Maceio in Brazil).
– kpt. pil. obs. bal. Zbigniew e pilot described his trip in the book “In the RWD-5 Across
Burzyński i por. obs. bal. the Atlantic”.
Antoni Janusz (przelecieli
1650,5 km w czasie 57
godzin i 54 minut, bijąc
światowy rekord długo-
ści lotu i zdobywając
puchar dla Polski na
własność).

Challenge International des Avions de Tourisme (Międzynarodowe Zawody Samolotów

Turystycznych) były okresową imprezą przyciągającą uwagę przemysłu lotniczego i lotnictwa woj-
skowego w szeregu krajów europejskich. Wiele samolotów zaprojektowano specjalnie na te zawody, a pod
względem konstrukcyjnym było to prawdziwe wyzwanie: samoloty musiały być szybkie do części wyścigowej, ale musiały mieć
świetne parametry przy małych prędkościach, dające zdolność do bardzo krótkiego startu i lądowania. Nic dziwnego, że w tych turniejach przo-
dowali Niemcy, mający wielu wybitnych konstruktorów i lotników. A jednak na początku lat 1930. w zawodach tych królowały polskie samoloty RWD: w 1932 r.
wygrał RWD-6, a w 1934 r. – RWD-9. Entuzjazm w Polsce po zwycięstwie załogi: Franciszek Żwirko (świetny pilot wojskowy) i Stanisław Wigura (inżynier i konstruk-
tor, „W” ze skrótu „RWD”) w 1932 r. był niesamowity (aby dziś doszło do podobnego szaleństwa, polska drużyna musiałaby chyba wygrać mistrzostwa świata w piłce
nożnej). Niestety, jak wielu pionierów lotnictwa, Żwirko i Wigura zginęli wkrótce potem w katastrofie lotniczej. Dwa lata później ich godnymi następcami
okazali się kpt. pil. Jerzy Bajan i sierż. Gustaw Pokrzywka, którzy wygrali kolejną edycję tych zawodów. / e Challenge International des Avions
de Tourisme (International Tourist Aircra Challenge) was a periodic competition that attracted the attention of aircra
industries and air forces of a number of European countries. Many aircra were designed specifically
for these events and the engineering side was a true challenge: the aircra had to be fast for the
race part but also had to display excellent low-speed characteristics to achieve what is now
known as STOL performance. Not surprisingly, the Germans were among the leaders in
these tournaments, boasting many outstanding aircra designers and aircrews. However,
during the early 1930s it was the Polish RWD aircra design company that ruled in these
competitions, when the RWD-6 won in 1932, followed by the RWD-9 in 1934. e enthu-
siasm throughout Poland aer the Polish crew of Franciszek Żwirko (excellent military
pilot) and Stanisław Wigura (engineer and designer, the ‘W’ in the ‘RWD’ acronym) won
in 1932 was incredible (one can imagine that to achieve similar craze today the Polish
national team would have to win the Football World Cup). Tragically, like many aviation
pioneers, Żwirko and Wigura were killed in a flying accident soon aerwards. Two years
later Capt. Jerzy Bajan and Sgt Gustaw Pokrzywka proved their worthy successors, winning
the next event in the series.

38
 Military airmen in flying sports

Na przełomie lat 20. i 30. XX w. typowo wojskowymi zawodami międzynarodowymi był Lot Małej Ententy i Polski, w którym brali udziali lotnicy wojskowi z Polski,
Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii. Niestety przerodziła się ona w ostrą rywalizację przemysłu lotniczego polskiego i czechosłowackiego w walce o zamówienia za-
graniczne. / In late 1920s/early 1930s one of typical air competitions for military airmen from Poland, Czechoslovakia, Rumania and Yugoslavia was the ‘Tour of Small
Entente and Poland’. However, it eventually changed into a fierce rivalry of Polish and Czechoslovak aircra industries competing to secure foreign orders.
During inter-war period military pi- W 1926 r. por. pil. Bolesław Orliński z mechanikiem sierż. Leonardem Kubiakiem wykonali lot na trasie War-
lots have performed extraordinary sports szawa – Tokio – Warszawa (około 23 000 km). Czasopismo „Lot Polski” informowało m. in. o wystąpieniu
achievements, which resulted in significant radiowym kpt. Orlińskiego w Japonii. / n 1926 Lt. Bolesław Orliński and a fitter Sgt Leonard Kubiak have
flown the route of Warsaw–Tokyo–Warsaw (approximately 23,000 km). e magazine ‘Lot Polski’ informed
popularisation of aviation among the general that Capt. Orliński has spoken on the radio while in Japan.
public. In 1926 Lt. Bolesław Orliński and a fit-
ter Sgt Leonard Kubiak have flown the route
of Warsaw–Tokyo–Warsaw (approximately
23,000 km). In May 1933 Capt. Stanisław
Skarżyński made a lone Atlantic crossing
in a Polish-designed and built RWD-5bis
aircra (St Louis in Senegal to Maceio in
Brazil). Polish RWD aircra flown by Polish
Air Force pilots have won the Challenge In-
ternational competitions: in 1932
by Lt. Franciszek Żwirko and Mr
Stanisław Wigura, and in 1934 by
Capt. Jerzy Bajan and Sgt Gus-
taw Pokrzywka.
Gordon-Bennett Cup free
balloon competitions were
won by Polish crews: in 1933
by Capt. Franciszek Hynek
and Lt. Zbigniew Burzyński,
in 1934 by Capt. Franciszek
Hynek and Lt. Władysław
Pomaska, and in 1935 by
Capt. Zbigniew Burzyński
and Lt. Antoni Janusz (they
have covered a distance
of 1,650.5 km during 57
hours 54 minutes, estab-
lishing a world record
and capturing the Cup
outright for Poland).

Wspo-
mnienia jednego z
Polskich uczestników za-
wodów o Puchar Gordona
Bennetta w 1936 r. / Book
of memoirs of a Polish parti- Balony przygotowa-
cipant of the Gordon Bennett ne w Warszawie do
Cup in 1936. rozpoczęcia zawodów
Okolicznościowy stempel o Puchar Gordona Bennetta w 1936
Poczty Polskiej. / Polish Mail r. / Balloons prepared in Warsaw for the opening of
postmark. the Gordon Bennett Cup in 1936.
39
 Lotnictwo morskie II RP

Poniemieckie wodnosamoloty pływakowe Friedrichshafen FF-33 i FF-49 oraz Lübeck Travemünde F-4 w Pucku w sierpniu 1920 r. / Floatplanes of German design:
Friedrichshafen FF-33 and FF-49, and Lübeck Travemünde F-4 at Puck in August 1920.

Odzyskanie dostępu do Bałtyku oraz XIIIG. 27 sierpnia 1939 r. drogą powietrzną jeszcze jedną jednostką wodnosamolotów,
potrzeba jego zabezpieczenie i ochrony nie przyleciał do Pucka pierwszy z sześciu zaku- stacjonującą w Pińsku, działającą u boku
tylko flota morską było przyczyną zorgani- pionych we Włoszech wodnosamolot Cant Flotylli Pińskiej. Operowała ona nad obszar-
zowania w 1920 r. Bazy Lotnictwa Morskiego, Z-506B. ami Polesia, gdzie nie było rozwiniętej sieci
następnie Detaszowanego Dyonu Lotniczo- Poza eskadrami bazującymi w bałtyckiej dróg, za to można było korzystać z licznych
Wywiadowczego, a w połowie 1923 r. Morsk- bazie w Pucku, Polska dysponowała zbiorników wodnych.
iego Dywizjonu Lotniczego.
Morskie Dywizjon Lotniczy składał się
z dwóch eskadr:
– Morskiej Eskadry Wielosilnikowej, któ-
ra w 1930 r. została przemianowana na
1 Eskadrę Liniową „Wiking”, a następnie
w 1939 r. na 1 Eskadrę Dalekiego Rozpoz-
nania;
– Morskiej Eskadry Obserwacyjnej, która
w 1930 r. została przemianowana na
2 Eskadrę Liniową „Rugia”, a następnie
w 1939 r. na 2 Eskadrę Bliskiego Rozpo-
znania.
Początkowo dywizjon miał na swoim
wyposażeniu m.in. samoloty poniemieckie
Friedrichshafen, włoskie Macchi, francuskie
Latham 43, LeO H-135, Schreck FBA-17.
Łódź latająca Latham 43 z 1 Eskadry Liniowej „Wiking” z widocznym godłem jednostki, zacumowana przy
Z czasem zastąpił je sprzęt polskiej produkcji:
brzegu w porcie wojennym Marynarki Wojennej w Gdyni-Oksywiu. / Latham 43 flying boat of the 1st Line
Lublin R-VIIIbis, Lublin R-XIIIter, Lublin R- Flight ‘Viking’ with the unit emblem well visible, beached at Gdynia-Oksywie port of the Polish Navy.

Wodnosamolot pływakowy
Lublin R-VIIIbis z Morskiego
Dywizjonu Lotniczego z Pucka.
/ Lublin R-VIIIbis floatplane
from the Puck-based Naval Air
Squadron.
40
Naval aviation

Regained access to the Baltic Sea, and the

need to protect the coast, resulted in estab-
lishment of the Naval Aviation Base in 1920,
followed by forming the Detached Air-Re-
connaissance Squadron, and in mid-1923 of
the Naval Air Squadron.
e Naval Air Squadron included two
flights:
– the Naval Multi-engined Flight, in 1930
renamed the 1st Line Flight ‘Viking’, and
in 1939 the 1st Long Range Flight;
– the Naval Observation Flight, in 1930
renamed the 2nd Line Flight ‘Rugia’, and
in 1939 the 2nd Short Range Flight. 1939 the first of six Cant Z-506B floatplanes Łódź latająca Schreck FBA-17 o nazwie fundacyjnej
Initially the squadron was equipped, purchased in Italy arrived by air in Puck. „LUBLINIAK”, ponieważ stanowiła dar mieszkań-
among others, with German Friedrichshafen, Apart from the flights based at Puck on the ców Lublina. Była używana przez eskadrę rzeczną
z Pińska. / Schreck FBA-17 flying boat with the
Italian Macchi, and French Latham 43, LeO Baltic coast, Poland had another hydroplane presentation name ‘LUBLINIAK’ was donated by
H-135, Schreck FBA-17 hydroplanes. Even- unit, based at Pińsk in Eastern Poland (now in the people of the city of Lublin. It was used by the
tually they were replaced by Polish designed Belarus), cooperating with the Pińsk Flotylla Pińsk-based river flight.
and built Lublin R-VIIIbis, Lublin R-XIIIter of the Polish navy. at flight operated over
Wodnosamolot pływakowy Lublin R-XIIIter nr
and Lublin R-XIIIG floatplanes. On 27 August Polesie region, which lacked an extensive 710 z Morskiego Dywizjonu Lotniczego. / Lublin
road network, but numerous natural water R-XIIIter floatplane from the Puck-based Naval
basins were available. Air Squadron.

Łodzie latające: jednosilnikowa Schreck FBA-17 (nr

4-2) i dwusilnikowa Latham 43 (nr 3-1) w bazie
MDLot w Pucku. / Flying boats: single-engined
Schreck FBA-17 (no. 4-2) and twin-engined La-
tham 43 (no. 3-1) at the Naval Air Squadron’s
base in Puck.

41
 Rozwój szkolnictwa w drugiej połowie lat trzydziestych XX w.

W latach 1935-1937 wzrosło w Centrum

Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa znaczenie
Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Rozbu-
dowano ją i przygotowano do przedłużenia
nauki do 3 lat oraz wprowadzono równoległe
szkolenie pilotów i obserwatorów. Ponownie
włączono do niej Dział Nauk. Natomiast
w dywizjonie szkolnym powiększono liczbę
eskadr podchorążych do czterech.
Dalszy rozwój „Szkoły Orląt” był
następstwem, przyjętych w roku 1936, de-
cyzji dotyczących zmodernizowania i roz-
budowania Sił zbrojnych RP – do roku 1942,
w tym lotnictwa. Przyjęte założenia planu
powiększenia lotnictwa wojskowego oraz
przezbrajania go w nowe samoloty wymagały Samolot szkolny Bartel BM-5d Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w locie. / Bartel BM-5d trainer of the
wyszkolenia około 1000 oficerów person- Air Force Reserve Cadet Officers’ School in flight.

20 sierpnia 1937 r. utworzono samodzielną

Szkołę Podchorążych Rezerwy Lotnictwa
z siedzibą na nowo wybudowanym lotnisku,
z nowoczesnym zapleczem, w Sadkowie koło
Radomia. Ponadto na przełomie 1936/1937 r.
przeniesiono Szkołę Podchorążych Lotnictwa
– Klasa Techniczna z Bydgoszczy do Warsza-
wy, a w roku 1937 Centrum Wyszkolenia
Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy zostało
przemianowane na Centrum Wyszkolenia
Lotnictwa nr 2.

Gen. Władysław Kalkus podczas wizytacji lotniska

Borowina podlegającego Centrum Wyszkolenia Lot-
nictwa nr 1 w Dęblinie. / Gen. Władysław Kalkus
during inspection of Borowina airfield that was part
of No. 1 Air Force Training Centre.

Zbiórka podchorążych przed samolotami zaawan-

sowanego szkolenia PWS-26 na lotnisku Centrum
Wyszkolenia Lotnictwa nr 1 w Dęblinie. / Cadet
officers lined up in front of their PWS-26 advanced
training aircra at No. 1 Air Force Training Centre
airfield at Dęblin.

elu latającego – i tym wymaganiom musiała

sprostać dęblińska szkoła.
Następstwem planów była reorganizacja
Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa
i powołanie z dniem 17 lipca 1937 r. Cen-
trum Wyszkolenia Lotnictwa nr 1. Szkoła
Podchorążych Lotnictwa – w nowej struk-
turze organizacyjnej – została wydatnie
rozbudowana. Zwiększono liczbę eskadr
szkolnych do sześciu, zgrupowano je w dwa
dywizjony szkolne. Dywizjon ćwiczebny
powiększono do 4 eskadr. Były to eskadry:
pilotażu myśliwskiego, liniowego, bom-
bowego i szkolenia obserwatorów. Szkoła
Podchorążych Lotnictwa mogła docelowo
szkolić jednocześnie 600 podchorążych.
42
 Expansion of training in late 1930s

During 1935-1937 the role of the Air Defilują podchorążowie w Dęblinie. / Cadet officers marching at Dęblin.
Force Cadet Officers’ School within the
Air Force Officers’ Training Centre was Przysięga podchorążych Szkoły Podchorążych Lotnictwa – Klasa Techniczna w Bydgoszczy w 1935 r.
W tle samoloty szkolne Potez XXV, Bartel BM-4 i PWS-16./ e oath of cadet officers at Air
increased. e school was expanded Force Cadet Officers’ School - Engineering Class in Bydgoszcz in 1935. Potez
and training was extended to three XXV, Bartel BM-4 and PWS-16 training aircra can be seen
years, undertaking parallel training in the background.
of pilots and observers (navigators).
e Studies Department became
part of it again. At the same time
the number of cadet officer flights
in the training squadron was in-
creased to four.
Further development of the
school followed the decisions
of 1936, which defined the
modernisation and expansion
of the Polish Armed Forces
up to 1942, including the
Air Force. e plan called
for expansion of the Air
Force and re-equipment
with new aircra, and this
required training of some
1,000 air crew officers at
the Dęblin school.
Consequently, the
Air Force Officers’
Training Centre was
reorganised, and on 17 July 1937 it
was renamed No. 1 Air Force Training Centre. Officers’
Within the new structure the Air Force Cadet School was planned
Officers’ School was expanded considerably. to train 600 cadet officers simultane-
e number of training flights was further in- ously. Officers’
creased to six, in two training squadrons. e On 20 August 1937 an independent Air School - Engineering
advanced training squadron was increased to Force Reserve Cadet Officers’ School was es- Class was moved from Bydgoszcz
four flights, one each for training of fighter tablished at the newly built air base with mod- to Warsaw, and in 1937 the Air Force NCO
pilots, line (army co-operation) pilots, bomb- ern facilities, located at Sadków near Radom. Training Centre at Bydgoszcz was reformed
er pilots and observers. e Air Force Cadet In late 1936/early 1937 the Air Force Cadet into No. 2 Air Force Training Centre.
43
 Reorganizacja lotnictwa liniowego
W latach 1936-1937 dokonano
kolejnej reorganizacji lotnictwa spowodow-
anej potrzebami przygotowań do zadań obro-
ny kraju. W 1, 2, 3 i 4 Pułku Lotniczym utwor-
zono nowe eskadry towarzyszące (16, 26, 36
i 46) oraz we wszystkich pułkach dowództwa
dywizjonów towarzyszących. W 5 i 6 Pułku
Lotniczym utworzono dywizjony myśliwskie.
1 lipca 1937 r. utworzono w 1 Pułku Lot-
PZL-23 Karaś z 24 Eskadry Liniowej 2 Pułku Lotniczego w Krakowie w 1938 r. / PZL-23 Karaś from the 24th
Line Flight of the Cracow-based 2nd Air Regiment in 1938.
44
Breguety XIX z 12 Eskadry Liniowej
1 Pułku Lotniczego. Te dwupłatowe samoloty były podstawowym
wyposażeniem eskadr liniowych przed wprowadzeniem do służby samolotów polskiej konstrukcji i produkcji
PZL-23 Karaś. / Breguet XIXs from the 12th Line Flight of the 1st Air Regiment. ese biplane aircra were the
principal equipment of the line (light bomber-reconnaissance) flights before the arrival of the Polish-designed
and built PZL-23 Karaś aircra.
niczym stanowisko dowódcy Zgrupowania i 1 myśliwska-nocna. Był to pierwszy krok re-
Myśliwskiego, któremu podporządkowano alizacji planu Komitetu do Spraw Uzbrojenia
III i IV Dywizjon Myśliwski. i Sprzętu.
Po reorganizacji w 1937 r. w lotnictwie W 1939 r. rozwiązano 5 eskadr, w których
było 48 eskadr, w tym 17 liniowych, 15 nie udało się usunąć braków sprzętu:
myśliwskich, 12 towarzyszących, 3 bombowe w 1 Pułku Lotniczym rozformowano 11 i 12
Eskadrę Liniową, w 3 Pułku rozformowano
35 Eskadrę Liniową oraz w 6 Pułku – 61 i 62
Eskadrę Liniową.
W związku z przejściem w stan wojenny
zaszły kolejne zmiany w lotnictwie linio-
wym. Rozwiązano dowództwa dywizjonów,
pozostały tylko 2 dowództwa (I Dywizjonu
2 Pułku i II Dywizjonu 6 Pułku), które przemi-
anowano na II i VI Dywizjon Bombowy.
Podobnie eskadry tych dywizjonów przemi-
anowano na bombowe (21, 22 oraz 64 i 65)
oraz 55 Eskadrę 5 Pułku przemianowano na 55
Samodzielną Eskadrę Bombową. Pozostałe es-
kadry liniowe przemianowano na eskadry ro-
zpoznawcze. Po tych zmianach stan lotnictwa
bojowego był następujący: 11 dowództw dy-
wizjonów, w tym 7 myśliwskich i 4 bombowe,
oraz 43 eskadry, w tym 7 rozpoznawczych, 15
myśliwskich, 12 obserwacyjnych, 4 bombowe
Łosi i 5 bombowych Karasi.
 Reorganisation of the army co-operation aviation

During 1936-1937 another reorganisation

of the air force took place. New accompany-
ing (observation) flights (16th, 26th, 36th and
46th, respectively) and accompanying squad-
ron HQs were formed in the 1st, 2nd, 3rd and
4th Air Regiments. Fighter squadrons were
formed in the 5th and 6th Air Regiments.
On 1 July 1937 the post of Fighter Group
Commander was established in the 1st Air
Regiment to control the III and IV Fighter
Squadrons.
Following the reorganisation of 1937 the
Polish Air Force had 48 flights, including 17
line (army co-operation), 15 fighter, 12 ac-
companying, 3 bomber and 1 night fighter
flights. is was the first step in accordance
with the plan of the Armament and Equip-
ment Committee.
Five line flights were disbanded in 1939 PZL-23 Karaś z 34 Eskadry Liniowej 3 Pułku Lotniczego z Poznania w locie. / PZL-23 Karaś from the 34th
due to shortage of aircra: the 11th and 12th Line Flight of the Poznań-based 3rd Air Regiment in flight.
in the 1st Air Regiment, the 35th in the 3rd
Regiment and the 61st and 62nd in the 6th Flight of the 5th Air Regiment were all re- observation, 4 of Łoś bombers and 5 of Karaś
Regiment. named bomber flights (the 55th becoming an bombers.
Further changes in the line aviation re- independent flight. e other line flights were
sulted from the switch to war footing. Squad- renamed reconnaissance flights. Following PZL-23 Karaś z 11 Eskadry Liniowej 1 Pułku Lot-
niczego z Warszawy na lotnisku w Lidzie podczas
rons were disbanded, with exception of two (I these changes the structure of the air force manewrów w 1938 r. / PZL-23 Karaś from the 11h
Squadron of the 2nd Air Regiment and II Sqn was as follows: 11 squadron HQs, including Line Flight of the Warsaw-based 1st Air Regiment
of the 6th Air Rgt) that were renamed the II 7 fighter and 4 bomber ones, and 43 flights, during exercise at Lida in 1938.
and VI Bomber Squadrons. eir respective including 7 reconnaissance, 15 fighter, 12
flights (the 21st and 22nd, and the 64th and
65th), and the 55

Odznaka pamiątkowa
11 Eskadry Liniowej. /
Badge of the 11h Line
Flight.

45
 LOTNICTWO ARMIJNE

W marcu 1939 r.
Sztab Lotnictwa przy
Sztabie Głównym WP
przystąpił do przesta-
wiania sił lotniczych z
organizacji pokojowej
na wojenną. W wyniku
przeprowadzonych zmian
organizacyjnych i moderni-
zacji oraz po wypracowaniu
koncepcji użycia lotnictwa,
których ideą było wsparcie
wojsk lądowych, wydzielono
2/3 lotnictwa polskiego, które
przydzielono poszczególnym
armiom i samodzielnym grupom
operacyjnym.
W skład lotnictwa armijne-
PZL-23
go włączono eskadry lotnictwa Karaś z 42
myśliwskiego, rozpoznawczego Eskadry Rozpoznawczej z 4
i obserwacyjnego. Każdej armii Pułku Lotniczego w Toruniu, przydzielo-
przydzielono jeden dwueskadrowy nej we wrześniu 1939 r. do lotnictwa Armii „Pomorze”. /
PZL-23 Karaś from the 42nd Reconnaissance Flight of the Toruń-based
dywizjon myśliwski, jedną eskadrę 4th Air Regiment, allocated to the ‘Pomorze’ Army in September 1939.
rozpoznawczą oraz dwie eskadry ob-
serwacyjne (Armia „Karpaty” otrzymała Odznaka pamiątkowa 42 Eskadry Rozpoznawczej. /
tylko 31 eskadrę rozpoznawczą i 56 eskadrę Memorial badge of the 42nd Reconnaissance Flight.
obserwacyjną, które były wycofane z Armii
„Łódź” i „Modlin”). Ogółem w składzie lot-
Radzieccy najeźdźcy oglądają wraki dwupłatowych PWS-26 zdobyte we wschodniej Polsce. Te samoloty,
nictwa armijnego było 250 samolotów, w tym
zaprojektowane do szkolenia, były również stosowane do zadań łącznikowych, a kilka użyto pod koniec kam-
105 samolotów myśliwskich, 70 samolotów panii w Polsce jako lekkich samolotów szturmowych. / Soviet invaders inspect wrecks of PWS-26 biplanes
rozpoznawczych i 77 samolotów obserwa- captured in Eastern Poland. Designed for flying training, these aircra were also employed for liaison, and
cyjnych. some where even used for light attack duties towards the end of the campaign in Poland.

46
Army aviation

Dwumiejscowe samoloty podstawowego szkole-

nia RWD-8 wykorzystywano podczas kampanii
wrześniowej do lotów łącznikowych, a nawet do
rozpoznania. Ta maszyna, rozbita, pozbawiona
silnika i innych elementów, stanowi przykład losu,
jako spotkał wiele polskich samolotów, w obliczu
liczniejszego i lepszego sprzętu Luwaffe. / RWD-8
two seat elementary trainers were used for liaison
and even scout duties during the Polish campaign.
is machine, crashed, its engine and other com-
ponents missing, epitomised the fate of so many
Polish aircra, outnumbered and outperformed by
the Luwaffe.

PZL P.11c 161 Eskadry Myśliwskiej z III/6 Dyonu Myśliwskiego, którą przydzielono do lotnictwa Armii
„Łódź”. / PZL P.11c from the 161st Fighter Flight of the III/6 Fighter Squadron, allocated to the ‘Łódź’ Army.

Lotnisko Widzew pod Łodzią – siedziba III/6 Dyonu Myśliwskiego – po ataku samolotów Luwaffe 4 września
1939 r. / Widzew airfield near Łódź – the base of III/6 Fighter Squadron at the time – following the Luwaffe
attack 4 September 1939.

In March 1939 the Air Staff of the General

Staff of the Polish Armed Forces has started
reorganisation of the air forces from peace-
time to wartime organisation. e re-orga-
nisation and modernisation, and updated
concepts of air force operations, focused on
ground support resulted in allocation of 2/3
of the air force units to individual armies and
independent operational groups of the gro-
und forces as the so-called army aviation.
e army aviation included fighter, recon-
naissance and observation flights. Each gro-
und army was assigned a two-flight fighter
squadron, a single reconnaissance flight and
two observation flights („Karpaty” Army was
assigned only the 31st Reconnaissance Flight
and the 56th Observation Flight, withdrawn
from „Łódź” and „Modlin” Armies). e army
aviation had a total of 250 aircra, including
105 fighter, 70 reconnaissance and 77 obse-
rvation aircra.
47
 Brygada Pościgowa

Brygada Pościgowa była związkiem

taktycznym przewidzianym do obrony po-
wietrznej obszaru miasta Warszawy. Powsta-
ła w lecie 1939 r. Składała się czterech eskadr
myśliwskich wyposażonych w samoloty PZL
P-11 i jednej eskadry myśliwskiej wyposażo-
nej w samoloty PZL P-7. Łącznie 54 samolo-
ty i 84 pilotów. Dowódca brygady był płk pil.
Stefan Pawlikowski.
We wrześniu 1939 r. brygada walczyła we- PZL P.11a 111 Eskadry Myśliwskiej „Kościuszkowskiej” z III/1 Dyonu
dług oryginalnego planu przechwytywania Myśliwskiego. / PZL P.11a from the 111th ‘Kościuszko’ Fighter Flight of the
przez sieć dozorowania obcych samolotów III/1 Fighter Squadron.
i naprowadzania na nie własnych myśliwców
autorstwa mjr. dypl. pil. Eugeniusza Wyrwic-
kiego. Przez sześć dni skutecznie broniła
Warszawy, następnie została przebazowana
na lubelski węzeł lotniskowy. Brak koncepcji
dalszej walki, ustawiczna zmiana lądowisk na
kierunku południowo-wschodnim zwięk-
szyły rozgoryczenie własną bezsilnością.
W dniach 17–18 września 1939 r. odleciał do
Rumunii rzut powietrzny brygady.
Podczas powietrznych zmagań we
wrześniu 1939 r. piloci Brygady Pościgowej PZL P.11c 113 Eskadry Myśliwskiej z IV/1 Dyonu Myśliwskiego po prowi-
zorycznym naprawieniu uszkodzeń odniesionych w walce ppor. Hieronima
zestrzelili według Jerzego Cynka na pewno Dudwała. / PZL P.11c from the 113th Fighter Flight of the IV/1 Fighter
39 i 1⁄2 samolotów. Najwięcej zwycięstw Squadron showing ad hoc repair of the damage aer S/Lt. Hieronim Du-
powietrznych uzyskał ppor. pil. Hieronim dwał’s combat.
Dudwał ze 113 eskadry myśliwskiej, zestrzeli-
wując 4 samoloty. Poległo 3 pilotów, 8 zostało
ciężko rannych a 5 zaginęło.

Samoloty 111 Eskadry Myśliwskiej „Kościuszkow-

skiej” na lotnisku polowym. W eskadrach wyposa-
żonych w te myśliwce używano mieszaniny maszyn
odmiany P.11a (np. widoczny tu samolot z numerem
bocznym „10”) i P.11c (np. samolot nr „5”). / Aircra
of the 111th ‘Kościuszko’ Fighter Flight at an airfield.
Flights equipped with the type used a mix of the two
variants: P.11a (such as the aircra ‘10’ here) and
P.11c (such as ‘5’).
PZL P.7 123 Eskadry Myśliwskiej z III/2 Dyonu Myśliwskiego. Była to jedy-
na eskadra Brygady Pościgowej wywodząca się z Krakowa, a nie Warszawy
i jedyna wciąż wyposażona w rozpaczliwie przestarzałe myśliwce P.7. / PZL
P.7 from the 123rd Fighter Flight of the III/2 Fighter Squadron. is was
the only flight in the Pursuit Brigade that came from Cracow rather than
Warsaw, and the only one still equipped with the dramatically obsolete P.7
fighters.

Odznaka 114 Eskadry

Myśliwskiej z IV/1 Dy-
onu Myśliwskiego. / e
badge of the 114th Fighter
Flight of the IV/1 Fighter
Squadron.
48

e Pursuit Brigade was a tactical force
intended to provide air defence of the city of
Warsaw. It was established in the summer of
1939. It included four fighter flights equip-
ped with PZL P.11 fighters and one flight on
PZL P.7 aircra
- a total of 54 fighter aircra and 84 pilots.
e brigade was commanded by Col. Stefan
Pawlikowski.
In September 1939 the brigade fought ac-
cording to the interception system based on
a detection and guidance network developed
by Maj. Eugeniusz Wyrwicki. For six days
it defended Warsaw with success, but then
it had to withdraw to Lublin area. Lack of
concept of further operations and repeated
moves to new airfields further south-east
added to the bitter feeling of powerlessness.
During 17-18 September 1939 surviving air-
cra of the brigade flew across the border to
Rumania.
According to research of Jerzy B. Cynk,
during September 1939 pilots of the Pursuit
Brigade shot down 39 1/2 aircra. S/Lt. Hie-
ronim Dudwał from the 113th Fighter Flight
was the briagde’s top-scorer with 4 enemy
aircra destroyed to his credit. ree pilots
were killed, eight were heavily wounded, and
five missing.
Pursuit Brigade
Grupowy start myśliwców PZL P.11 113 Eskadry
Myśliwskiej. Widoczny tu samolot nr 9.70 „10” uległ
podczas walk wrześniowych poważnemu uszkodze-
niu kiedy pilotował go ppor. Hieronim Dudwał. /
PZL P.11 fighters of the 113th Fighter Flight during
take-off. e aircra no. 9.70 ‘10’ was seriously da-
maged in combat in September 1939 when flown by
S/Lt Hieronim Dudwał.
Piloci Brygady Pościgowej przy zamaskowanych
P.11 na lotnisku w Młynowie w połowie września.
Od lewej: ppor. Henryk Stefankiewicz (poległ
w Dyonie 315 w czerwcu 1944 r.), kpr. Michał
Cwynar (promowany na oficera za zasługi wojenne,
w 1945 r. doszedł do stanowiska dowódcy Dyonu
316), ppor. Rajmund Kalpas (poległ w czerwcu
1940 r. w walce powietrznej nad Lyonem), st. szer.
Mieczysław Adamek (promowany na oficera, poległ
w maju 1944 r. w Dyonie 317). / Camouflaged P.11
fighters and their pilots at Młynów airfield in mid-
September. Le to right: Sub-Lt. Henryk Stefankie-
wicz (killed in combat in No. 315 Sqn in June 1944),
L/Cpl. Michał Cwynar (commissioned for his war-
time achievements, in 1945 he reached the post of
No. 316 Sqn commander), Sub-Lt. Rajmund Kalpas
(killed in June 1940 in combat over Lyon), Priv. 1st
cl. Mieczysław Adamek (commissioned during the
war, killed in May 1944 in No. 317 Sqn).
Niemieccy żołnierzez pozują przy jednym z wielu
samolotów Brygady Pościgowej zestrzelonych we
wrześniu 1939 r. / German soldiers posing with
one of many Pursuit Brigade fighters shot down in
September 1939.
49
 Brygada Bombowa

PZL-37 Łoś nr 72.183 „F” z 216 Eskadry Bombowej Brygady Bombowej. / PZL-37 Łoś no. 72.183 ‘F’ of the
216th Bomber Flight of the Bomber Brigade.

Brygada Bombowa była związkiem tak-
tycznym utworzonym w ostatnich dniach
sierpnia 1939 r. z istniejącego zgrupowania
bombowego (210 i 215 dywizjonu bombo-
wego), II i VI dywizjonu bombowego oraz
55 samodzielnej eskadry bombowej.
Posiadała ogółem 36 samolotów bom-
bowych PZL-37 B „Łoś” i 50 samolotów
bombowych PZL-23 B „Karaś”, które przy
łącznym użyciu mogły jednorazowo zrzucić
70 ton bomb. Dowódcą brygady był płk obs.
Władysław Heller.
Podstawowym zadaniem brygady miało
być opóźnianie marszu niemieckich dywizji
pancernych. Cel ze wszech miar słuszny ale
realia tworzenia brygady w toku mobilizacji,
bez wyposażenia jej w środki łączności ani
odpowiednie służby zapewniające samodziel-
ne działanie i zmianę dyslokacji zaciążyło
ujemnie na jej działalności bojowej.
Podczas wrześniowych walk nie doszło
ani razu do jednoczesnego, zmasowanego
ataku wszystkich formacji brygady na jeden
cel. Zadania wykonywane były kluczem, eska-
drą lub co najwyżej dywizjonem bez osłony
lotnictwa myśliwskiego.
Samoloty brygady w wojnie 1939 r. wyko-
nały 337 zadań bojowych zrzucając na cele
nieprzyjaciela około 190 ton bomb. Poległo
69 lotników.

Dwusilnikowy bombowiec PZL-37 Łoś był jedynym naprawdę nowoczesnym samolotem polskiego lotnictwa w 1939 r. Pozbawiony odpowiedniego zaplecza technicz-
nego oraz osłony dorównujących mu osiągami myśliwców i używany w nieprzemyślany sposób nie był w stanie wpłynąć na przebieg kampanii. / e PZL-37 Łoś twin-
engine bomber was the sole truly modern aircra of the Polish AF in 1939. Without proper engineering support, lacking escort of comparable performance fighters, and
used in ill-considered ways it could not affect the fate of the campaign.

PZL-23 Karaś z 55 Eskadry Bombowej działającej we wrześniu 1939 r. w składzie Brygady Bom-
bowej. Karasie stanowiły podstawowy typ samolotu przeznaczonego do wsparcia wojsk lądowych,
wykonując zadania rozpoznawcze i bombowo-szturmowe. / PZL-23 Karaś of the 55th Bomber
Flight that operated within the Bomber Brigade during the 1939 campaign. Karaś was the principal
army support type, performing reconnaissance and bomber-attack duties.

50
 Bomber Brigade

e Bomber Brigade was a tactical force Niemieccy żołnierze pozują ze zdobytym polskim Łosiem, demonstrując różne typy bomb lotniczych stoso-
established in the last days of August 1939 by wanych w polskim lotnictwie. / German soldiers pose with a captured Łoś, demonstrating various types of
amalgamating the existing Bomber bombs used by the Polish Air Force.
Group (210 and 215 Bomber Squ-
adrons), II and VI Bomber Squ-
adrons, and the 55th Independent
Bomber Flight. It had a total of 36
PZL-37 B Łoś and 50 PZL-23 B Ka-
raś bombers, capable of dropping
70 tonnes of bombs at once. e
brigade was commanded by Col.
Władysław Heller.
e brigade’s principal task
was to slow down the advance
of German armoured divisions.
e aim was reasonable, but the
establishment of the brigade
during the mobilisation, wi-
thout equipping it with proper
means of communication and
sufficient services for inde-
pendent operation and move-
ments have all affected badly
its combat operations.
During the Polish cam-
paign of 1939 the brigade
never operated in full for-
ce against a single target.
Missions were usually flown by sections or
flights, with squadron formations at best, and
without fighter escort.
Książka lotów ppor. obs. Kazimierza Bernasa z 216 (16) Eskadry Bombowej
During the 1939 campaign the brigade latającej na Łosiach w składzie Brygady Bombowej. Po kampanii wrześniowej ppor. Bernas prze-
has flown 337 sorties, dropping a total of 190 dostał się na Zachód. Poległ w czerwcu 1941 r. w załodze Wellingtona z Dyonu 301 zestrzelonego nad Bremą. /
tonnes of bombs against enemy targets. 69 Flying log book of Sub-Lt. Kazimierz Bernas, a Łoś navigator in the 216th (16th) Bomber Flight of the Bomber
Brigade. Aer the 1939 campaign Bernas went to France, and then Britain. He was killed in June 1941 in a No.
airmen were killed.
301 Sqn Wellington shot down over Bremen.

51
 Lotnicy w niewoli
Ze względu na to, że w toku kampanii
wrześniowej większość jednostek lotniczych
przemieściła się do południowo-wschodniej
Polski, stosunko niewielu lotników trafiło do
niewoli niemieckiej. W wyniku niespodzie-
wanej napaści Armii Czerwonej ze wschodu
17 września, wielu lotników znalazło się
w niewoli radzieckiej. Kilkuset z nich (przede
wszystkim oficerów) zostało następnie
zamordowanych z rozkazu najwyższych
władz ZSRR albo zamęczonych w łagrach.
Napaść Niemiec na ZSRR zmusiła
Stalina do potraktowania Polaków jako
sprzymierzeńców w walce z Hitlerem. Latem
1941 r. podpisano umowy polsko-radzieckie,
na mocy których Polacy mieli być zwalniani
z łagrów i więzień, a na terenie ZSRR miała
zostać sformowana Armia Polska.
Dla personelu jednostek lotniczych
w Wielkiej Brytanii loty nad okupowaną
Europę wiązały się z nieuchronnym ryzykiem
niewoli. W przypadku ujęcia przez Niemców,
zgodnie z konwencją genewską nasi lotnicy
Lotnicy wypuszczeni z łagrów,
oczekujący w ZSRR na transport do
Anglii. Typowe radzieckie stroje: kufajki
i walonki, ale na czapce uszance widać
już lotniczego orła z husarskimi
skrzydłami. / Polish airmen released
from gulags, awaiting transport to
England. Typical Soviet clothing,
but one of the men already
displays the Polish Air Force eagle
emblem on his fur cap.
Tymczasowy paszport
Adama Ostrowskiego z
radziecką wizą wyjazdową.
Ten lotnik w końcu 1944 r.
trafił do Dyonu 317. / Adam
Ostrowski’s temporary
passport with a Soviet exit
visa. is airman was
eventually posted to No.
317 Sqn in late 1944.
52
trafiali do obozów jenieckich. Od 1941 r. obozy
dla personelu lotniczego znalazły się w gestii
Luwaffe. Zazwyczaj, ujęty lotnik aliancki
trafiał najpierw do obozu przejściowego (Du-
lag Lu) w Oberursel. Następnie kierowano
go do jednego z obozów jenieckich.
Niewątpliwie najbardziej znanym z nich
był Stalag Lu III mieszczący się w Żaganiu
(ówcześnie Sagan w Rzeszy). W końcu marca
1944 r. doszło tam do głośnej ucieczki 76
jeńców alianckich. Jedynie trzem z nich
(ale żadnemu Polakowi) udało się dotrzeć
do Wielkiej Brytanii. W odwecie Niemcy
rozstrzelali 50 spośród schwytanych uciek-
inerów.
W latach 1940-1945 do niewoli trafiło pon-
ad 300 lotników PSP. Jedynie około dziesięciu
z nich udało się zbiec z niewoli i wrócić
do PSP przed końcem wojny. Szczególnie
wyróżnił się kpr. Piotr Lewandowski z Dyonu
315, zestrzelony w maju 1943 r. Zdołał on
zbiec i w październiku 1944 r. przedostał się
na stronę aliancką, za co został awansow-
Janina Lewandowska – córka gen. Józefa Do-
wbor-Muśnickiego, śpiewaczka, pilot szybowcowy
i samolotowy, porucznik czasu wojny, zginęła za-
mordowana w Katyniu przez radzieckich oprawców
jako jedyna kobieta wśród tysięcy zabitych polskich
jeńców. / Janina Lewandowska, daughter of Gen.
Józef Dowbor-Muśnicki, a singer, glider and aero-
plane pilot, acting lieutenant, was the only woman
murdered at the Katyn wood among the thousands
of Polish PoWs, victims of Soviet opression.
any do RAF-owskiego stopnia chorążego
i odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu
Imperium Brytyjskiego jako jeden z zaledwie
14 Polaków (i jedyny podoficer!).
Nie ma dokładnych danych o liczbie
i losach tych, którzy po ucieczce z niewoli
wrócili się do okupowanego kraju. Pchr.
Mieczysław Borodej, który trafił do niewoli
w październiku 1941 r. jako pilot zestrzelon-
ego Wellingtona Dywizjonu 301, po udanej
ucieczce w 1942 r. przedostał się do Lwowa,
gdzie następnie działał aktywnie w Armii
Krajowej. Po wkroczeniu wojsk radzieckich
latem 1944 r. został aresztowany i wywieziony
do łagru na Syberię, skąd wrócił do Polski
w 1955 r. jako inwalida.
Karta ewidencyjna kpt. Bohdana Arcta z obozu
jenieckiego Stalag Lu I w Barth. / S/Ldr Bohdan
Arct’s record card from the Stalag Lu I camp at
Barth.
 Prisoners of War

During the Polish campaign most Polish
Air Force units gradually withdrew to south-
eastern Poland. In result of these moves few
Polish airmen were captured by the Germans.
On the hand, when the Red Army invaded
Poland unexpectedly on 17 September, many
Polish airmen were captured by the Soviets.
Several hundred of them (mostly officers)
were subsequently murdered at the orders
of Soviet authorities or died of hunger and
exhaustion in gulags.
e German invasion of the USSR forced
Stalin to regard the Poles as allies against
Hitler. In the summer of 1941 Polish-Soviet
agreements were signed, stipulating that
Poles
1944 76 allied PoWs escaped from there in
the so-called ‘Great Escape’. Only three of
them (not a single Pole) managed to make it
to Britain. As a reprisal the Germans shot 50
of the captured escapers.
During 1940-1945 over 300 Polish AF
airmen were captured by the Germans. Only
about ten of them managed to escape and
return to Polish AF before the end of the
war. Sgt Piotr Lewandowski of No. 315 Sqn,
shot down in May 1943, eventually managed
to escape and get across to the allied side in
October 1944. In doing so he rendered such
services to Britain
that he was pro-
moted to Warrant
Officer and made Member of the Order of
the British Empire as one of just 14 Poles
(and the only one who was not a commis-
sioned officer!).
ere is no known summary data about
those who escaped and made their way back
to the occupied country. As an example, Sgt
Mieczysław Borodej, captured in October 1941
as a pilot of a downed Wellington from No. 301
Squadron, escaped in 1942 and returned to his
native city of Lwów where he was subsequently
active in the underground Home Army. When
Soviet forces entered the area in the summer
1944 he was arrested and deported to a Sibe-
rian gulag. Badly crippled, he was eventually
allowed to return to Poland in 1955.

„Kriegsgefangenenpost”: standardowa kartka z niewoli przesłana przez por.

Michała Maciejowskiego z obozu przejściowego (Dulag Lu) do kolegi z Dy-
onu 316, por. Jana Siekierskiego… / A standard postcard from captivity sent
by F/O Michał Maciejowski from the transit camp (Dulag Lu) to his mate
from No. 316 Squadron, F/Lt Jan Siekierski…
…i standardowa kartka-odpowiedź („Antwort-Postkarte”) do jeńca,
przesłana do sierż. Mieczysława Hasińskiego (zestrzelonego w bombowcu
Wellington Dyonu 301 nocą 29/30 czerwca 1941 r.), osadzonego
w obozie Stammlager IVB w Mühlbergu nad Łabą. / …and a standard
answer-postcard (‘Antwort-Postkarte’) to a prisoner of war, sent
to Sgt Mieczysław Hasiński (downed in a No. 301 Sqn
Wellington on the night of 29/30 June
1941) in Stammlager IVB
at Mühlberg/
Elbe.

were supposed to be
released from gulags and prisons,
and a Polish Army was going to be
formed in the USSR.
For the personnel of air units
based in Britain missions over
occupied Europe always in-
volved the danger of becoming
a prisoner of war (PoW). When
captured by the Germans, airmen were
sent to PoW camps in accordance with
the Geneva convention. From 1941,
PoW camps for air force personnel were
placed under Luwaffe control. Usually,
a captured allied airman was first sent to
the transit camp (Dulag Lu) at Oberursel.
From there he was directed to one of the
PoW camps.
Without a doubt the most well known
of the latter was the Stalag Lu III at Sagan
(now Żagań in Poland). At the end of March

Polscy lotnicy w obozie Stalag Lu III w Żaganiu,

sfotografowani wiosną 1943 r. W dolnym rzędzie,
drugi od lewej, por. pil. Stanisław Król, rozstrzelany
przez Niemców po masowej ucieczce w marcu 1944
r. / Polish airmen at Stalag Lu III in Sagan, photo-
graphed in the spring of 1943. Second from le in
the lower row is F/O Stanisław Król, executed by the
Germans aer the Great Escape in March 1944.
53
 Droga do Francji

Kiedy polskie wojska zaprzestały oporu,

większość lotników zdołała przedostać się
do neutralnej Rumunii i na Węgry (które
w tym czasie graniczyły z Polską). Zostali tam
internowani, ale łapówki i perswazja wkrótce
pozwoliły im przemienić się w „studentów”,
„artystów”, czy „turystów”, co pozwoliło
im ruszyć w dalszą drogę. Nie mogąc wal-
czyć w Ojczyźnie, kierowali się do Francji.
Większość podróżowała statkami z portów
rumuńskich, jugosłowiańskich i greckich,
przez Syrię, Liban i Maltę, choć niektórzy
podróżowali lądem, przez Włochy.
Niektórzy znaleźli się na północy, w kra-
jach bałtyckich. Jeśli udało im się uciec, mogli
przedostać się na Zachód przez Skandyna-
wię. Internowani w większości znaleźli się
w rękach Sowietów, kiedy ci zajęli republiki
bałtyckie w połowie 1940 r. Wtedy, podob-
nie jak ci, którzy dostali się do radzieckiej
niewoli, wkrótce trafili do łagrów, gdzie
wielu z nich zginęło, jak setki tysięcy in-
nych Polaków. Zdecydowana większość
oficerów (w tym z lotnictwa) została wy-
mordowana w masowych egzekucjach w
lesie katyńskim i innych miejscach.
Niewielu polskich lotników dostało
się do niewoli niemieckiej. Większość
z tych, którzy pozostali w okupowanym
kraju, zdołała przeobrazić się w cywi-
lów. Później wyruszali przez Tatry
do Słowacji i dalej na Węgry lub do
Rumunii, a stamtąd drogami opisanymi
powyżej. Niektórzy pozostali w Polsce i wstą-
pili do Armii Krajowej. Paszport Kazimierza Konopaska wydany
przez konsula RP w Bukareszcie 25
września 1939 r. Po
przedostaniu się
do Francji, a na-
stępnie do Wielkiej
Brytanii, Konopa-
sek m.in. dowodził
305 Dyonem Bom-
bowym. / Passport of
Kazimierz Konopasek
issued by the Polish
consul Bucharest on
25 September 1939.
Having reached Fran-
ce, and then Britain, he
eventually commanded
No. 305 Squadron.

Tymczasowy dokument tożsamości wydany przez Ministerstwo

Spraw Wewnętrznych Rumunii Ignacemu Olszewskiemu (późniejszemu
dowódcy dywizjonu 302). / Temporary identity document issued by the Rumanian
Home Ministry to Ignacy Olszewski (who went on to command No. 302 Sqn).

„Turyści Sikorskiego” w swych najlepszych ubraniach, zakupionych w Rumunii. Od lewej:

Hieronim Dudwał (poległ we Francji 7 czerwca 1940 r.), Tadeusz Sawicz (ukończył wojnę
jako dowódca 131 Skrzydła Myśliwskiego), Jerzy Czerniak (poległ w Dyonie 315 9 sierpnia
1941 r.), Włodzimierz Klawe (zakończył wojnę w Dyonie 309). / ‘Sikorski’s tourists’ in their
best clothes, bought in Rumania. Le to right: Hieronim Dudwał (killed in combat in
France on 7 June 1940), Tadeusz Sawicz (No. 131 Wing leader at the end of the war), Jerzy
Czerniak (killed in combat in No. 315 Sqn on 9 August 1941), Włodzimierz Klawe (ended
the war in No. 309 Sqn).

54
 Road to France

Grupa podchorążych
z Dęblina, która pod
dowództwem swojego
instruktora, Witolda
Urbanowicza (w środku
w kraciastym szaliku)
przedostała się zwartą
grupą do Francji. / A
group of Polish AF cadet
officers, who reached
France as a complete out-
fit, led by their instructor,
Witold Urbanowicz (in
the middle, wearing a
chequered scarf).

Legitymacja tymczasowa
wydana 14 listopada
1939 r. plutonowemu
Romanowi Konatkiewi-
czowi, który udał się do
Wielkiej Brytanii wraz
z pierwszą grupą lot-
ników. / Temporary
Passport issued on
14 November 1939
to Cpl. Roman
Konatkiew icz, Statek „Patris”, pojawiający się we wspomnieniach wielu polskich lotników,
who then went którzy dotarli z Rumunii do Francji drogą morską. / S/S ‘Patris’ recollected by
to Britain many Polish airmen who travelled from Rumania to France by sea.
with the first
group of
airmen.

After
Polish Armed
Forces resistance collap-
sed, most airmen of all ranks ma-
naged to enter neutral Rumania or Hunga-
ry (at the time Poland’s neighbours). ey
were interned, but bribery or persuasion
soon turned them into ‘students’, ‘artists’,
and other ‘tourists’, allowing them to
travel on. Unable to fight in their homeland,
they headed for France. Most travelled by ship
from Rumanian, Yugoslav, or Greek ports, via
Syria, Lebanon or Malta, although some took
the land route through Italy.
Some went the northern route, to Baltic
countries. If they managed to escape capti-
vity, they could travel West via Scandinavia.
ose interned, were then mostly captured by
the Soviets who occupied the Baltic republics
in mid-1940. Like those who had surrende-
red in the Soviet-held territory in 1939, they
soon found themselves in gulags, where many
perished like hundreds of thousands of their
Lotnicy polscy na pokładzie węglowca „St. Nicolas”
płynącego pod grecką banderą z Balciku w Rumunii
do Bejrutu w Libanie. / Polish airmen on the deck of
‘St. Nicolas’, a Greek-registered coal carrier that took
them from Balcic, Rumania, to Beirut, Lebanon.
compatriots. Vast majority of the officers (in-
cluding air force personnel) were murdered
in mass executions at Katyn wood and other
sites.
Few Polish airmen were captured by the
Germans. Most of those who stayed under
nazi occupation managed to turn civilians.
Later they would travel illegally across
Tatra mountains to Slovakia, thence to
Hungary or Rumania, and along the routes
described above. Some stayed in Poland
and joined the underground Home Army.
55
 Udział Polaków w walkach nad Francją

Francuska odznaka pilota. / French pilot’s wings.

Piloci „Grupy Montpellier” zebrani na lotnisku Lyon-

Bron 27 marca 1940 r., przed skierowaniem poszcze-
gólnych kluczy do dywizjonów francuskich. / Pilots
of the ’Groupe Montpellier’ assembled at Lyon-Bron
aerodrome on 27 March 1940, before attachment of
individual sections to French squadrons.
Planowano utworzenie we Francji kilku
polskich dywizjonów myśliwskich. Personel
pierwszego z nich skończył przeszkolenie pod
koniec marca, po czym poszczególne klucze
dołączono do francuskich dywizjonów dla
odbycia stażu.
Kolejny dywizjon był początkowo pla-
nowany jako jednostka do wielonarodowe-
go kontyngentu mającego pomóc Finom
w obronie przed radziecką inwazją. Ten tzw.
Dywizjon Finlandzki 6 kwietnia 1940 stał się
Dywizjonem Myśliwskim „Warszawskim” nr
I/145 pod dowództwem mjr. Józefa Kę-
pińskiego.

Samolot myśliwski Mora- Ostatecznie był jedyną czysto polską zwartą

ne-Saulnier MS.406 z pol- jednostką lotniczą, jaka wzięła udział w wal-
skiego klucza myśliwskie-
go przydzielonego do GC
kach nad Francją. Dyon I/145 latał na my-
III/1. / Morane-Saulnier śliwcach Caudron CR.714, zupełnie nieprzy-
MS.406 fighter of the datnych w praktyce jako myśliwce. Nie chcąc
Polish section attached czeka na obiecane myśliwce Bloch MB.152,
to the GC III/1.
Polacy weszli do działań na Caudronach,
staczając na nich kilka walk powietrznych ze
zmiennym szczęściem.
Dowód osobisty sierż. Po całkowicie wyszkolonej i wyposażonej
Michała Cwynara w Grupie Montpellier oraz Dywizjonie I/145,
służbie polskiego lot- szkolono kolejnych polskich myśliwców. Brak
nictwa we Francji. /
samolotów powodował, że byli dzieleni na
e personal ID of
Sgt Michał Cwynar klucze i przydzielan do francuskich jednostek
in the Polish AF in myśliwskich, albo do osłony konkretnych
France. obiektów (tzw. „klucze kominowe”). Zaan-
gażowanie w walkę pojedynczych polskich
kluczy zależało od sytuacji w ich rejonach
działań. Z powodu rozczłonkowania pol-
skiego lotnictwa myśliwskiego, Polacy latali
na niezwykłej mieszaninie typów i wersji
samolotów.
W kampanii francuskiej wzięło udział
ponad 200 polskich pilotów myśliwskich,
którym zaliczono ostatecznie zestrzelenie
ponad 50 samolotów wroga. 15 z nich pole-
gło w walkach oraz w wyniku niemieckich
nalotów.
56
 Poles in air combats over France

Samolot myśliwski Caudron-Renault CR.714 Cyclone z GC I/145. /

Caudron-Renault CR.714 Cyclone of the GC I/145.

Originally it weas
planned to form several Polish
fighter squadrons in France. Personnel of
the first Polish squadron finished conversion
training by late March, aer which individual
sections were attached to French squadrons
for operational training.
e next unit was originally conceived as
part of a multi-national contingent intended
to support the Finns in their defence from the
Soviet invasion. Eventually, on 6 April 1940
the so-called Finland Squadron became the
Groupe de Chasse Polonaise de Varsovie I/145
under Maj. Józef Kępiński. It would be the
only all-Polish squadron to take part in fight-
ing over France. e GC I/145 was equipped
with Caudron CR.714 fighters, completely
useless on fighter operations. As the Poles
did not want to wait for the promised Bloch
MB.152 fighters, they enetered operations in
the Caudrons, fighting several air combats
with varying luck.
Following the fully trained and equipped
Montpellier Squadron and the GC I/145, more
Polish pilots were trained. Due to lack of air-
cra, they were split in sections and assigned
to French fighter units or to protect of specific
objectives (the so-called ‘chimney flights’).
e degree of combat activity of the Polish
sections varied, depending on the situation in
their respective operational areas. Due to this
dispersion of the Polish fighter force, Polish
pilots flew an extraordinary mixture of air-
cra types and variants.
Over 200 Polish fighter pilots flew op-
erationally during the Battle of France. ey
were credited with over 50 enemy aircra
destroyed. About 15 of them were killed in
combat or in German air attacks.

Pamiątkowe zdjęcie pilotów „Dywizjonu Finlandzkiego” podczas szkolenia w Lyonie wiosną 1940 r. Po środku siedzą: kpt. Pierre Rougevin-Baville, odpowiedzialny za
szkolenie polskich pilotów (z założonymi rękami) i mjr Józef Kępiński, dowódca dywizjonu (z rękami na kolanach). / Souvenir photo of the pilots of the ‘Finland Squ-
adron’ taken during training at Lyon in the spring 1940. Seated in the middle are: Capitaine Pierre Rougevin-Baville, responsible for training of Polish pilots (with his
hands on his lap) and Maj. Józef Kępiński, commanding the squadron (with his hands on his knees).
57
 Ewakuacja do Wielkiej Brytanii

Lotnicy, którzy nie liczyli na możliwość

latania bojowego we Francji, zgłaszali się
na przeszkolenie lotnicze w Wielkiej Brytanii.
Pierwsi przybyli tam w styczniu 1940 r. We-
dług pierwotnej umowy polsko-brytyjskiej,
miano tam tworzyć tylko jednostki bombowe.
Co dziwne, wśród gotowych przejść na
bombowce, byle tylko latać bojowo, były
takie asy jak Stanisław Skalski i Witold Urba-
nowicz! Początkowo byli jednak szkoleni
w różnych procedurach i regulaminach RAF.
Głównym problemem było to, że niewielu
Polaków znało angielski. Wyrastali w atmos-
ferze braterstwa z Francją, więc większość
uczyła się francuskiego. Znali też niemiecki
lub rosyjski – języki potencjalnych wrogów.
Po kapitulacji Francji, 18 czerwca wszyscy
polscy żołnierze w tym kraju dostali rozkaz
ewakuowania się do Wielkiej Brytanii. Nie
było to łatwe dla pilotów myśliwskich, przy-
dzielonych do frontowych jednostek, ani dla Dla większości polskich lotników kampa- Polscy lotnicy oczekują na ewakuację na stacji
dużych grup pilotów przechodzących trening nia francuska okazała się zaledwie epizodem, kolejowej St-Jean-de-Luz/Cibourne. / Polish air-
men await evacuation at St-Jean-de-Luz/Cibourne
w oddalonych ośrodkach szkolnych. rozpoczętym i zakończonym na pokładzie railway station.
Większość posuwała się na południe wraz statku ewakuacyjnego. Ta „turystyka” dobie-
ze swoimi jednostkami, a po ich rozwiązaniu gała końca, bo nie było już dokąd uciekać.
kierowali się do Port Vendres, Marsylii lub
Biarritz, by wsiąść na statki ewakuacyjne. Wie-
lu przeleciało do Afryki, docierając do Oranu
i Tunisu na resztkach paliwa w myśliwcach,
samolotach transportowych lub bombowych,
a nawet zarekwirowanych maszynach prywat-
nych. Z francuskiej Afryki Północnej wyruszali
koleją do Casablanki albo statkami do Gibral-
taru, a stamtąd do Wielkiej Brytanii.
Niektórzy udali się najkrótszą i najśmiel-
szą drogą, przybywając do Wielkiej Brytanii
samolotami, jak to np. zrobił „klucz komino-
wy” Chateauroux por. Henneberga.

Brytyjski statek pasażerski „Arandora Star” przysto-

sowany do przewozu wojska, którym ewakuowało
się niemal 2000 lotników PSP. / British liner ‘Aran-
dora Star’ converted for troop transport was used to
evacuate nearly 2,000 Polish airmen.

58
 Evacuation to Britain

ose Polish pilots who did not expect to
see operational flying in France, volunteered
for flying training in Britain, first of them ar-
riving in January 1940. According to original
Polish-British agreements, only bomber units
were initially planned to be formed there.
Oddly, those who accepted conversion to
bombers, in the desperate will to fly operatio-
nally, included such aces as Stanisław Skalski
and Witold Urbanowicz! Initially they were
subject to training in all aspects of RAF pro-
cedures and regulations. Language was the
main difficulty, as few Poles spoke any En-
glish. Having grown up in the atmosphere of
brotherhood with France, most had learned
French. ey also spoke German or Russian,
the languages of potential enemies.
Aer the French gave up fighting, on 18
June all Polish soldiers in France were orde-
red to evacuate to Britain. is was not easy
for fighter pilots, attached to French front line
units, nor for large groups of student pilots in
remote training centres.
Most moved south with their units and,
aer disbandment, headed for Port Vendres,
Marseille, or Biarritz, to board evacuation
ships. Many flew to Africa. ey reached
Oran and Tunis on last drops of fuel in their
fighters, transport or bomber aeroplanes, or
even requisitioned private aircra. From the
French North Africa they travelled by rail to
Casablanca or by sea to Gibraltar, and from
these ports to Britain.
Some went the short, daring way, arriving
in Britain with their aircra, as did, for exam-
ple, the Chateauroux ‘Chimney Flight’ of Lt.
Henneberg.
For most Polish airmen the Battle of
France proved just an episode, starting and
ending on an evacuation ship. eir ‘tourism’
was about to end, as there would be nowhere
further to go.

Kartka pocztowa od Polaka internowanego na Węgrzech do Romana Bonkowskiego – lotnika

przybyłego do Wielkiej Brytanii na początku 1940 r. Adres na kartce to: „Roman Bonkowski
– Polskie Jednostki Lotnicze – p/g Ministerstwo Lotnictwa”. St. sierż.
pil. Bonkowski po przeszkoleniu został
przydzielony do Dyonu
Bombowego 301. Poległ w
czerwcu 1941 r. podczas
nalotu na Bremę za
sterami bombowca Vickers
Wellington z załogą por.
Bernasa. / Postcard from a
Pole interned in Hungary to
Roman Bonkowski, an air-
man who came to Britain in
early 1940. Note the address:
‘Roman Bonkowski – Polish
Air Units – c/o Air Ministry’.
Following conversion training
Sgt Bonkowski was posted to
No. 301 Squadron. He was
killed in June 1941 during a
raid to Bremen in a Vickers
Wellington bomber with the
crew of F/O Bernas.

Okładka legitymacji służbowej polskiego

lotnika w Wielkiej Brytanii. / Cover page
of identity card issued to Polish airmen
in Britain.

Polscy lotnicy na zbiórce w ośrodku

Eastchurch na początku 1940 r.
Uważny obserwator dostrzeże,
że chociaż w pierwszym szeregu
widać same nowe mundury, to
część drugiego szeregu stanowią
mężczyźni wciąż w ubraniach
cywilnych. / Polish airmen
lined-up at RAF Eastchurch
in early 1940 (the note on the photo
says ‘4th Squadron, 25 February 1940. Eastchurch’).
Careful inspection of the image reveals that, while only brand
new uniforms can be seen in the front row, the back row is made up partly of
men still in their civvies.
59
 Bitwa o Anglię

Po upadku Francji, Wielka Brytania po-

została osamotniona w walce z Niemcami.
W lipcu 1940 r. pospiesznie skierowano do
dywizjonów RAF pierwszych polskich pi-
lotów myśliwskich władających angielskim
i wkrótce rozpoczęli oni loty bojowe.
Pierwsze zwycięstwo powietrzne pol-
skiego pilota w RAF zostało zaliczone 19
lipca 1940 r. – por. Antoni Ostowicz w 145
Dywizjonie RAF uczestniczył w zespołowym
zestrzeleniu Heinkla 111. 11 sierpnia również
Ostowicz jako pierwszy polski pilot poległ
w walce podczas Bitwy o Anglię.
Tego ciężkiego lata ponad 70 polskich
pilotów przewinęło się przez dywizjony
myśliwskie RAF. Do końca Bitwy Polakom
w dywizjonach RAF zaliczono blisko 80 po- Trzej piloci 145 Dywizjonu RAF. Pierwszy z prawej Następnie sformowano Dywizjon 303,
29-letni P/O Antoni Ostowicz, który 19 lipca 1940 r.
twierdzonych zestrzeleń. który nawiązywał do tradycji Eskadry Ko-
otworzył listę zwycięstw pol-
skich lotników myśliwskich. ściuszkowskiej z wojny polsko-bolszewickiej
Ostowicz stał się również 1920 r. W niecały miesiąc po przybyciu do
pierwszym polskim lotni- Northolt, por. Ludwik Paszkiewicz podczas
kiem, który zginął podczas
lotu treningowego 30 sierpnia 1940 r. wykazał
Bitwy o Anglię. / A trio of
145 Squadron pilots. First się niesubordynacją, zestrzeliwując samolot
from the right 29 years-old nieprzyjacielski. Wydarzenie to spowodowało
P/O Antoni Ostowicz – first powołanie jednostki w szeregi dywizjonów
pilot which opened scorebo-
operacyjnych broniących Londynu i jego
ard of Polish fighters on 19
July 1940 sharing destruc- okolic. Intensywne walki na początku wrze-
tion of He 111. He was also śnia 1940 r. przynosiły codziennie kolejne
first loss of PAF personnel in znaczące sukcesy. Z dnia na dzień rosła liczba
Great Britain.
zestrzelonych samolotów nieprzyjaciela, przy
nieznacznych stratach własnych. Sukcesy 303,
oficjalnie uznanego przez RAF za najsku-
P/O Stanisław Skalski w towarzystwie lotników z 501 Squadronu RAF dumnie prezentujących ogon zestrzelo- teczniejszy dywizjon Bitwy o Anglię obrosły
nego niemieckiego Messerschmitta 109. / P/O Stanisław Skalski among 501 Squadron teammates proudly de- w legendę.
monstrating tail of the Luwaffe’s Messerschmitt 109 .
Pierwszą polską jednostką myśliwską zor-
ganizowaną w Wielkiej Brytanii był Dywizjon
302. Dla zapewnienia należytego działania
w strukturze RAF, dywizjon ten (jak i pozostałe
polskie jednostki myśliwskie) miał brytyjskie-
go dowódcę, którego dublował polski oficer.
Pierwsze loty operacyjne zaczęto wykonywać
19 sierpnia 1940 r. i już następnego dnia bry-
tyjski dowódca dywizjonu, mjr Jack Satchell
zapisał na jego konto pierwsze zwycięstwo.
Zachęcony tym przykładem, ppor. Stanisław
Chałupa w kolejnym locie operacyjnym ze-
strzelił samolot bombowy nieprzyjaciela.

Odznaka pamiątkowa Dyonu 302. Zna-

kiem jednostki stał się wizerunek kruka,
pochodzący z godeł eskadr myśliwskich
bazujących przed wojną w Poznaniu.
Numer „I/145” stanowił nawiązanie
do polskiego dywizjonu walczącego
w kampanii francuskiej. / No.
302 Squadron badge. e unit’s
emblem included a crow motif,
drawn from the badges of the fighter Sierż. Antoni Głowacki (z lewej) i por. Stefan Witorzeńć z 501 Dyonu RAF, najwyraźniej zado-
units based in Poznań before the war. woleni ze swoich wyników. Głowacki był jak się wydaje najsławniejszym z Polaków w brytyjskich
e number ‘I/145’ referred to the Polish dywizjonach: 28 sierpnia zaliczono mu pięć zestrzeleń, dzięki czemu został „asem w jeden dzień”.
squadron that had fought in the Battle of / Sgt Antoni Głowacki (le) and F/O Stefan Witorzeńć of No. 501 Sqn RAF, clearly pleased with
France. their results. Głowacki was probably the most famous of the Polish pilots flying with British. He was
credited with five kills on 28 August, becoming ‘an ace in a day’.
60
 Battle of Britain

Oficjalne konto zestrzeleń Dyonu 303 w Bitwie o Anglię: 126 „Adolfów”, naniesione kredą na Hurricane’a Aer France fell, Britain was le alone in
obok wizerunku Odznaki Kościuszkowskiej. Powojenne badania ujawniły, że rzeczywiste łączne straty bez- the fight against the Germans. First English-
powrotne Luwaffe w okresie Bitwy były znacznie mniejsze niż zaliczone przez Brytyjczyków sumaryczne
speaking Polish fighter pilots were rapidly
liczby zestrzeleń. Wobec zmasowanego charakteru ówczesnych starć wynikało to przede wszystkim z zalicza-
nia zespołowych zwycięstw kilku pilotów każdemu z nich oddzielnie. / No. 303 Squadron emblem with an posted to RAF squadrons in July 1940 and
inscription chalked on to commemorate ‘126 downed Adolfs’, the official score of the unit during the soon flew operational sorties.
Battle of Britain. Post-war research revealed substantial ‘overclaiming’: the total number First aerial victory of a Polish pilot in the
of aircra actually lost irretrievably by the Luwaffe during the Battle was
RAF came on 19 July 1940, when F/O Antoni
significantly lower that the overall number of victories credited. is was
mainly due to the fact that in the massed encounters shared victories Ostowicz of No. 145 Sqn shared in destruc-
were oen credited as separate ones to each pilot. tion of a Heinkel 111. On 11 August it was
also Ostowicz who became the first Polish
pilot killed during the Battle of Britain.
During that tough summer over 70 Polish
pilots joined fighter squadrons of the RAF. By
the end of the Battle, Poles in RAF squadrons
had been credited with nearly 80 confirmed
victories.
No. 302 Squadron was the first Polish
fighter unit to be formed in Britain. To ensure
proper operation within RAF structure, the
squadron (like other Polish fighter units that
followed it) had a British commanding offic-
ers, with a Polish officer as his double. First
operational missions were flown
on 19 August 1940 and al-
ready the following
day the British
commander

of the unit, S/Ldr Jack Satchell

scored its first victory. Encour-
Naszywka naramienna na mundur polskich lotników. / Polish aged by his example, P/O Stanisław
airmen’s shoulder patch. Chałupa downed an enemy
bomber in his next opera-
tional sortie.
Next to be formed
was No. 303 Squadron
that continued tradi-
tions of the original
‘Kościuszko Squadron’
of the 1920 Polish-bolshevik
w a r fame. Less than a month aer
their arrival at RAF Northolt, F/O Ludwik
Paszkiewicz disobeyed orders during a train-
ing flight on 30 August 1940, and shot down
an enemy aircra. is occurrence resulted in
declaring the unit operational, among squad-
rons that defended London and its environs.
Intensive fighting in early September 1940
brought significant successes on a daily basis.
e score of enemy aircra destroyed rose
day by day, with only slight own losses. Suc-
cesses of No. 303 Sqn, officially acclaimed by
Ppor. Karol Pniak (z prawej) z trofeami z włoskiego bombowca, po udanej walce 257 Dyonu RAF z samolotami the RAF as the top-scoring Battle of Britain
Regia Aeronautica 11 listopada 1940 r. / P/O Karol Pniak (right) with trophies from an Italian bomber aer squadron, have become legendary.
No. 257 Sqn’s successful combat with Regia Aeronautica aircra on 11 November 1940.
61
 Ofensywa bombowa

W październiku 1939 r. Brytyjczycy ulogne. Wyprawy bombowe na samolotach

zgłosili gotowość przyjęcia 300 ludzi perso-
nelu latającego i 2000 personelu naziemnego,
w celu sformowania dwóch dywizjonów
bombowych i dwóch rezerwowych.
W czerwcu 1940 r. rozpoczęto w bazie
Bramcote formowanie dwóch polskich dy-
wizjonów bombowych. W świetle zawartych
umów polsko-brytyjskich, jednostki pol-
skie uzyskały status niezależnych formacji
zagranicznych (co wymagało m. in. zgody
Parlamentu brytyjskiego na stacjonowanie
obcych wojsk na ziemi brytyjskiej, do tego
czasu niedozwolone), a nie brytyjskich dywi-
zjonów z obcym personelem (taki status mia-
ły m. in. jednostki czechosłowackie, a także
tzw. „Wolnych Francuzów”). Z tego względu
zdecydowano nadać im odrębną numerację,
poczynając od 300.
300 Dywizjon Bombowy „Ziemi Mazo-
wieckiej” i 301 – „Ziemi Pomorskiej” w po-
łowie września 1940 r. osiągnęły gotowość
bojową. W nocy z 14 na 15 września 1940 r.
po trzy załogi z każdego dywizjonu wykonały
pierwsze zadania bojowe na bombardowanie
niemieckich barek inwazyjnych w porcie Bo-
Lotnicy Dyonu 301 piszą „pozdrowienia” na bombie 1000-funtowej (454 kg) przed załadowaniem jej do
Wellingtona. / No. 301 Squadron personnel apply ‘greetings’: ‘Warsawers to Berlin’ on a 1,000 lb bomb before
loading it into a Wellington.
Battle zawieszono 18 października, w związ-
ku z przezbrojeniem polskich dywizjonów
bombowych w dwusilnikowe Wellingtony.
Pierwszy nalot polskich dywizjonów po wy-
posażeniu w Wellingtony przeprowadzono
nocą 21/22 grudnia 1940 r. na zbiorniki pa-
liwa w Antwerpii. Pierwsze bombardowanie
celu w Niemczech przeprowadzono w Nowy
Rok 1941 – celem był port w Bremie.
W całym 1941 r. polskie dywizjony zrzuciły
łącznie prawie 1800 ton bomb. Głównymi ce-
lami były: Brema, Kolonia i Hamburg. Straty
wyniosły ponad 200 lotników poległych, za-
ginionych i w niewoli. W toku 1942 r. polskie
dywizjony zrzuciły łącznie prawie 2800 ton
bomb. Najczęściej bombardowanymi celami
były: Essen, Brema i Hamburg. Około 350
lotników poległo, zaginęlo lub dostało się do
niewoli – dwukrotnie więcej niż rok przedtem.
W 1943 r. polskie lotnictwo bombowe zrzuciło
ogółem prawie 800 ton bomb. Najczęściej
bombardowano Hamburg. Około 100 lotni-
ków poległo, zaginęło lub trafiło do niewoli.
Czterosilnikowe bombowce Avro Lan-
caster weszły do służby w RAF w 1942 r.
Mechanicy z dumą malują czterdziestą pierwszą
bombkę, oznaczającą kolejny udany nalot tego
Wellingtona. / Ground crew members proudly
apply the 41st bomb symbol, denoting yet another
successful raid of this Wellington.
i wkrótce Inspektorat SP podjął starania,
aby przezbroić w nie polskie dywizjony.
Dowództwo RAF nie wyraziło zgody na
dostarczenie Polakom Lancasterów, do-
radzając samoloty z mniej liczną załogą.
Polskie dowództwo uważało jednak, że PSP
muszą mieć przynajmniej jeden dywizjon
najnowocześniejszych ciężkich bombowców.
Przeszkolenie załóg na Lancasterach zaczęło
się ostatecznie w grudniu 1943 r., a do Dyonu
300 pierwsze samoloty tego typu dostarczono
dopiero w marcu 1944 r., w Faldingworth,
dokąd jednostka przeniosła się w tym czasie.
Pierwszą operację bojową na Lancasterach
wykonano nocą z 18 na 19 kwietnia. Niecały
tydzień później, 24/25 kwietnia Dywizjon
300 poniósł pierwsze starty bojowe: poległy
dwie załogi.
W ciągu nieco ponad roku działań na Lan-
casterach, Dywizjon 300 zrzucił ponad 6500
ton bomb – połowę całego tonażu zrzucone-
go przez polskie dywizjony bombowe w la-
tach 1940-1945! Poległo w tym czasie ponad
160 lotników Dyonu 300, co stanowiło około
jednej piątej strat w ludziach wszystkich jed-
nostek bombowych PSP.

Pierwszy nalot tysiąca bombowców, wykonany nocą 30/31 maja 1942 r. na Kolonię, zapoczątkował masowe bombardowania niemieckich
miast. Do końca wojny przeprowadzono jeszcze wiele nocnych ataków z udziałem ponad 500 bombowców przeciwko jednemu celowi. Ten
samolot z Dyonu 304 by jednym z ponad 50 bombowców utraconych podczas nalotu na Bremę noc 25/26 czerwca. W tej operacji wzięło udział 71
polskich Wellingtonów: 13 z Dyonu 300, 14 z 301, 7 z 304, 15 z 305 i 22 z 18 OTU – pięć z nich nie wróciło do baz, 17 polskich lotników poległo, a 6 trafiło do
niewoli. / e first 1,000 bombers raid, flown on the night of 30 May 1942 to Cologne, started mass bombings of German cities. Many more such night attacks by over
500 bombers against a single target had been flown by the end of the war. is aircra from No. 304 Sqn was one of over 50 bombers lost during the Bremen raid on the
night of 25 June. e operation involved 71 Polish Wellingtons: 13 from No. 300 Sqn, 14 from No. 301, 7 from No. 304, 15 from No. 305 and 22 from No. 18 OTU. Five
failed to return, 17 Polish airmen were killed and 6 became PoWs.
62

In October 1939 the British declared their
readiness to accept 300 flying personnel and
2,000 ground crew members to form two
bomber and two reserve squadrons.
In June 1940 two Polish bomber squadrons
started to be formed at Bramcote. Under the
Polish-British agreements, Polish units gained
the status of independent foreign formations
(which required, among others, Parliamenta-
ry approval for presence of foreign military
forces on British soil, forbidden until then)
and not that of British squadrons composed
of foreign personnel (as was the case with
the Czechoslovak and ‘Free French’ units, for
example). For that reason separate squadron
number batches were allocated, from 300 up.
Nos. 300 ‘Masovian’ and 301 ‘Pomeranian’
Squadrons achieved operational capability
in mid-September 1940. On
the night of
Krótka histo-
ria Dyonu 300 opubli-
kowana w Wielkiej Brytanii w 1943 r. Co
prawda cenzor wojenny dość niestarannie usunął
numer dywizjonu, ale nie miał zastrzeżeń co do za-
mieszczenia mapki atakowanych celów. / Brief histo-
ry of No. 300 Squadron published in Britain in 1943.
Although the war censor has removed the squadron
number rather crudely, there were no objections to
include a map of targets attacked.
Avro Lancaster Dyonu 300 w locie, wiosną 1944 r. Dywizjon „Ziemi Mazowieckiej” był jedyną nie-brytyjską
jednostką wyposażoną w te samoloty. / No. 300 Squadron Avro Lancaster in flight in the spring of 1944. e
‘Masovian’ Squadron was the only non-Commonwealth unit equipped with the type.
14 September 1940 three crews from each
squadron flew the first combat mission to
bomb German invasion barges at Boulogne
harbour. Bombing operations on Battles were
suspended on 18 October in connection with
re-equipment of the Polish squadrons with
twin-engined Wellingtons. e first raid by
Polish squadrons following re-equipment
with Wellingtons was carried
out on the night of
21 December 1940
against large fuel tanks
at Antwerp. e first
attack on targets in Ger-
many took place on New
Year 1941 against Bremen
harbour.
roughout 1941 Polish
squadrons dropped a total
of almost 1,800 tonnes of
bombs. e main targets
included Bremen, Cologne
and Hamburg. Losses amoun-
ted to over 200 airmen killed,
missing or in captivity. During
1942 Polish squadrons dropped
a total of 2,800 tonnes of bombs.
Essen, Bremen and Hamburg
were the most frequently attac-
ked targets. About 350 airmen
were killed, missing or in captivity
– twice as many as the year before.
During 1943 Polish bombers drop-
ped a total of 800 tonnes of bombs.
Hamburg was the most oen attacked target.
About 100 airmen were killed, missing or
taken prisoners.
Four-engined Avro Lancaster bombers
entered RAF service in 1942 and soon aer-
Bomber offensive
wards the Polish AF Inspectorate applied
for conversion of Polish squadrons onto the
type. e RAF HQ refused to deliver Lan-
casters to the Poles, suggesting aircra types
with less numerous crews. e Polish AF HQ
believed that at least one squadron should
be equipped with the most modern heavy
bombers. Eventually, Lancaster conversion
training commenced in December 1943 but
No. 300 Sqn did not receive its first aircra
of the type until March 1944 by which time
it had moved to RAF Faldingworth. First
combat operation on the Lancasters was
flown on the night of 18 April. Less than a
week later, on 24/25 April No. 300 Squadron
suffered its first combat losses: two crews
were killed.
During a little over a year of Lancaster
operations No. 300 Squadron dropped over
6,500 tonnes of bombs or half the entire
tonnage dropped by all Polish bomber squ-
adrons during 1940-1945! Over 160 airmen
of No. 300 Sqn were killed during these
operations, equal to about one fih of all the
personnel losses in Polish AF bomber units.
Odznaka pamiątkowa Dyonu 300. / No. 300 Squ-
adron memorial badge.
63
 Działania lotnictwa myśliwskiego

Na początku września 1940 r. przystą-
piono do formowania kolejnych polskich
jednostek myśliwskich. W związku ze słab-
nącym natężeniem działań wygasającej Bitwy
o Anglię, tych dywizjonów nie wprowadzano
do działań w takim pośpiechu, jak to było
z Dywizjonami 302 i 303. Choć formowanie
Dyonów 306 i 308 rozpoczęto w pierwszych
dniach września 1940 r., to 306 osiągnął go-
towość na początku listopada, a 308 dopiero
w grudniu 1940 r.
W sierpniu 1940 r. powstał pierwszy pol-
ski dywizjon nocnych myśliwców – Dywizjon
307 „Lwowskich Puchaczy”.
Sukcesy polskich myśliwców podczas
Bitwy o Anglię przekonały dowództwo RAF
o ich wartości bojowej i wysokich kwalifika-
cjach. W efekcie, na początku 1941 r. przy-
stąpiono do formowania kolejnych trzech
polskich dywizjonów myśliwskich: 315, 316
i 317. W marcu 1941 r. wszystkie dywizjony
były gotowe do działań bojowych.
Pierwsze dwa polskie skrzydła powstały
wiosną-latem 1941. I Skrzydło Myśliwskie
stanowiło najważniejsze ugrupowanie my-
śliwskie polskiego lotnictwa w Wielkiej Bry-
tanii przez większą część wojny. Dywizjony
I Skrzydła uczestniczyły w najintensywniej-
szych działaniach dziennych lotnictwa bry-
tyjskiego, eskortując bombowce oraz prowa-
dząc wymiatania myśliwskie nad okupowaną
Francją i Belgią.
Dywizjony II Skrzydła pełniły służbę
patrolową, osłaniając statki i okręty u połu-
dniowo-zachodnich wybrzeży Wielkiej Bry-
tanii. Brały też udział w lotach ofensywnych,
przede wszystkim eskortując bombowce pod-
czas nalotów na bazy Kriegsmarine w portach
okupowanej Francji.
Ze względu na nierówne obciążenie bojo-
we skrzydeł wprowadzono zasadę rotacji: po
odbyciu tury bojowej w szeregach I Skrzydła
dywizjony przenosiły się do baz poza 11 Gru-
pą na odpoczynek od intensywnych działań
bojowych.
Wiosną 1942 r. II Skrzydło Myśliwskie
wycofano do baz w środkowej Anglii. Od tej
pory miało ono charakter treningowy, tylko
sporadycznie prowadząc loty bojowe nad
okupowaną Europą.
I Skrzydło powiększono z trzech do czte-
rech dywizjonów i pozostało ono w Northolt
jako jedyna odtąd pierwszoliniowa formacja
polskiego lotnictwa myśliwskiego. Czwarty
dywizjon rozlokowano w pobliskim Heston,
które odtąd stało się lotniskiem satelitarnym
bazy Northolt.
Nadal stosowano rotację dywizjonów,
które odbywały kilkumiesięczne tury bojowe
w I Skrzydle, a następnie kilkumiesięczny od-
poczynek w II Skrzydle.
Kolejna reorganizacja nastąpiła na przeło-
mie wiosny i lata 1943 r., kiedy dwa dywizjo-
ny I Skrzydła wyodrębniono w nowo powsta-
łe III Skrzydło i przeniesiono w inny rejon.
W 1944 r. część polskich dywizjonów
przezbrojono w samoloty North American
Mustang dysponujące ogromnym zasięgiem.
Do końca wojny główny wysiłek tych jed-
nostek był skierowany na eskortę ciężkich
bombowców podczas dziennych nalotów na
Niemcy. Oprócz lotów w bezpośredniej osło-
nie wypraw bombowych, polskie Mustangi
wykonywały też wymiatania nad terytorium
Niemiec, polując na niemieckie samoloty,
a także atakując lotniska oraz inne godne
tego obiekty zauważone na ziemi. W mar-
cu i kwietniu doszło do spotkań polskich
dywizjonów z niemieckimi odrzutowcami
i zestrzelono kilka Me 262.
W toku wojny polskim pilotom w Wielkiej
Brytanii zaliczono niemal 750 zestrzeleń.

Latem 1941 r. loty bojowe wykony-

wano codziennie, czasem nawet kilka
razy dziennie. Dziennik lotów por.
Wojciecha Kołaczkowskiego zawiera
wpisy siedmiu lotów eskortowych
i trzech patroli w ciągu pierwszych
dziesięciu dni lipca. / During summer
1941 missions were flown on a daily
basis, sometimes even twice a day.
e flying log book of F/Lt Wojciech
Kołaczkowski has entries for seven
escort sorties and three patrols during
the first ten days of July.

Od lewej: Dowódca Dyonu 303 kpt. Jan Zumbach,

dowódca II Skrzydła mjr Stefan Witorzeńć oraz dowódca
Eskadry A Dyonu 303 (a w przyszłości następca Zumbacha
na czele 303) por. Zygmunt Bieńkowski, sfotografowani na
lotnisku Kirton-in-Lindsey w końcu września 1942 r. Tłem
jest osobisty Spitfire Zumbacha, ozdobiony jego godłem
- wizerunkiem Kaczora Donalda – oraz kontem zestrzeleń.
/ Le to right: S/Ldr Jan Zumbach – Commander of No. 303
Squadron, W/Cdr Stefan Witorzeńć – commanding the 2nd
Polish Wing, and F/Lt Zygmunt Bieńkowski – commanding
‘A’ Flight in No. 303 (and subsequently Zumbach’s successor
at the head of No. 303) photographed at RAF Kirton-in-
Lindsey in late September 1942 against Zumbach’s personal
Spitfire, adorned with his emblem: the Donald Duck and his
scoreboard.
64

Odznaki dywizjonów PSP: od góry 306, 308,
309, 315, 316, 317. / Badges of the Polish figh-
ter squadrons in Britain, top to bottom: 306,
308, 309, 315, 316, 317.
Film z fotokarabinu por. Kazimierza Rutkowskiego,
dokumentujący trafienie przez niego niemieckiego
bombowca Dornier 217 nad Dieppe 19 sierpnia
1942 r. / Footage documenting F/Lt Kazimierz Rut-
kowski’s victory against a Dornier 217 over Dieppe
on 19 August 1942.
Mustang z Dyonu 315 pilotowany przez sierż. Ryszarda Idriana w bliskiej formacji z torpedowym
Beaufighterem z nowozelandzkiego Dyonu 489 podczas jednej z wypraw nad Norwegię. / No. 315 Squ-
adron Mustang flown by W/O Ryszard Idrian in close formation with a torpedo-carrying Beaufighter of
No. 489 (New Zealand) Squadron during one of the missions to Norway.
In early September 1940 more
Polish fighter units started to be
formed. As the Battle of Britain
drew to a close, the squadrons were
not introduced into action with such
haste as it had been with Nos. 302 and
303. Although forming of Nos.
306 and 308 Sqns commenced
in early September 1940, No. 306
did not achieve operational capa-
bility until early November and No.
308 as late as December 1940.
e first Polish night fighter squ-
adron, No. 307 ‘Lwów Eagle Owls’
Squadron was formed in August
1940.
Successes of Polish fighters du-
ring the Battle of Britain convinced
the RAF HQ of their combat value
and high skills. As a result, in early
1941 three more Polish fighter
squadrons started to be formed:
Nos. 315, 316 and 317. is allowed
forming and training of these units at a
faster pace and by March all three
squadrons were combat ready.
e first two Polish wings
were established in the spring-
summer 1941. e 1st Wing was
the principal Polish fighter formation in
Britain for most of the war. Squadrons of
the 1st Wing took part in the most intensive
daylight operations of the RAF, escorting
bombers and flying fighter sweeps over occu-
pied France and Belgium.
Squadrons of the 2nd Wing flew patrols,
escorting ships off south-western coasts of
Britain. ey also participated in offensive
operations, most oen escorting bombers
during raids to Kriegsmarine bases in ports
of occupied France.
Due to uneven combat workload of the
wings, a rotation was introduced: having
Fighter operations
served a combat tour in the 1st Wing, squ-
adrons moved to bases outside No. 11 Group
for rest from intensive operations.
In the spring of 1942 the 2nd Polish Wing
was withdrawn from Exeter and nearby air-
fields to bases in central England. From then
on, its role was mostly training and it flew of-
fensive missions over occupied Europe only
sporadically.
e 1st Wing was expanded from three to
four squadrons and remained at Northolt, as
the sole remaining front-line Polish fighter
formation. e fourth squadron was located
nearby at RAF Heston, which had now beco-
me a satellite airfield of Northolt.
Rotation of squadrons continued: they
spent combat tours of several months within
the 1st Wing, followed by a few months of
rest in the 2nd Wing. Also the wing leaders
were now rotated: aer a period at the head
of the 2nd Wing, which constituted a form of
commander’s practice, the officers transferred
to lead the 1st Wing at Northolt.
Another reorganisation took place in late
spring/early summer 1943, when two squ-
adrons of the 1st Wing were removed as the
new 3rd Wing and were based separately.
In 1944 some Polish squadrons converted
to North American Mustang fighters that
offered very long range. Until the end of the
war, their main effort was to escort heavy
bombers during daylight raids into Germa-
ny. Apart from direct bomber escort mis-
sions, Polish Mustangs also flew sweeps over
German territory, hunting for any German
aircra, attacking airfields and other worthy
ground targets of opportunity.
In March and April several encounters
with German jets occurred and some Me
262s were downed.
roughout the war, Polish pilots in Bri-
tain were credited with nearly 750 confirmed
victories.
65
 Bitwa o Atlantyk

Rosnące straty dywizjonów bom- Przesunięcie Dyonu 304 nastąpiło lotniczych związanych ze zwalczaniem U-bo-
bowych zmusiły dowództwo PSP do w maju 1942 r., kiedy przeniósł się otów. Niemieckie okręty wojenne, przede
zmian organizacyjnych. Za- na lotnisko Tiree na Hebrydach. wszystkim podwodne, korzystały portów na
decydowano, że Dywizjon Po miesięcznym przeszkoleniu zachodnim wybrzeżu Francji i właśnie przez
304, który szczególnie mocno w nowych zadaniach, w czerwcu Zatokę Biskajską wypływały na Atlantyk.
ucierpiał w ostatnich nalotach, Dyon 304 podjął regularne pa- Dlatego w ten rejon kierowano liczne okrę-
zostanie czasowo przydzielony trole przeciwko U-bootom nad ty Royal Navy i samoloty lotnictwa obrony
do lotnictwa obrony wybrze- Atlantykiem i Zatoką Biskajską. wybrzeża, w celu zwalczania U-bootów wy-
ża, gdzie będzie wykonywał Zatoka Biskajska była te- ruszających w rejs i powracających do baz.
patrole w poszukiwaniu okrę- renem najzaciętszych zmagań Ze względu na bliskość Francji, samolotom
tów podwodnych. Zadanie to patrolowym zagrażały niemieckie myśliwce
wiązało się z o wiele mniejszym dalekiego zasięgu, w związku z czym RAF
ryzykiem zestrzelenia, więc po- Odznaka pamiątkowa Dyonu 304 i le- rozpoczął patrole własnych myśliwców
gitymacja jej uprawnionego posiadacza.
zwoliłoby uniknąć istotnych strat / No. 304 Squadron memorial badge and dalekiego zasięgu – Bristol Beaufighter i de
w ludziach. the entitled holder’s card. Havilland Mosquito.

Wellington Dyonu 304 w locie nad morzem. Ten egzemplarz dwukrotnie (z dwiema różnymi załogami) ata- Latem 1942 r. Dywizjon 304 rozpoczął
kował U-booty – w marcu i lipcu 1943 r. / No. 304 Sqn Wellington in flight over sea. is particular aircra patrole nad Zatoką Biskajską w poszuki-
made two attacks on U-boats (flown by two different crews): in March and in July 1943.
waniu U-bootów. W połowie 1943 r. Dy-
Okręt podwodny na powierzchni morza. Zadaniem samolotów patrolowych było wykrywanie wynurzonych wizjon dostał nową wersję Wellingtonów,
U-bootów i atakowanie ich podczas zanurzania lub na niewielkiej głębokości. Początkowo wykrywano je wyposażoną w radiolokator do wykrywania
wzrokowo, ale z czasem w samolotach instalowano coraz doskonalsze radiolokatory. / A submarine on the okrętów podwodnych. Od przezbrojenia na
surface. Patrol aircra were tasked with detecting surfaced U-boats and attacking them while submerging or
wyspecjalizowane wersje Wellingtona do
at shallow depths. Initially submarines could only be located visually, but later on more and more efficient
radars were fitted in the aircra. zwalczania okrętów podwodnych, Dyon 304
stacjonował głównie na lotniskach Kornwalii
stanowiących dogodne bazy do działań nad
Zatoką Biskajską.
Wiosną 1943 r. skierowano do tych dzia-
łań wydzielony oddział Dyonu 307, a w lecie
cały dywizjon skierowano do Predannack
w Kornwalii, skąd polskie Mosquito’y pa-
trolowały obszar Zatoki Biskajskiej. W tym
okresie doszło do walk powietrznych z nie-
mieckimi Junkersami 88, a także z niemiecki-
mi samolotami patrolowymi.
W latach 1942-1945 lotnicy Dyonu 304
wykonali 33 celne ataki na niemieckie okręty
podwodne. Zatopiono na pewno dwa U-bo-
oty – tyle samo ile cała nasza Marynarka Wo-
jenna w latach II wojny światowej.
66
 Battle of the Atlantic

cially modified for anti-submarine duties by

fitting a radar. From the moment it converted
to specialised anti-submarine Wellington
variants in the summer of 1943, No. 304
Sqn was based mainly at airfields in Corn-
wall (Davidstow Moor, Predannack, St Eval),
conveniently located as starting points for
operations over Biscay.
In the spring of 1943 a detachment of No.
307 Sqn was employed in these operations
and in the summer the entire squadron mo-
ved to Predannack in Cornwall. From there
Polish Mosquitoes patrolled the Bay of Biscay.
Uzbrajanie bomb głębinowych przed załadunkiem do Wellingtona. Samolot tego typu w wersji zwalczania
okrętów podwodnych przenosił ponad 1000 kg bomb głębinowych. / Fusing depth charges before loading them During the period they had some encounters
into a Wellington. e aircra could carry over 1,000 lb depth charges in the anti-submarine role. with German Junkers 88s and also with Ger-
man patrol aircra.
Increasing losses in bomber squadrons fighters and so the RAF undertook patrols by During 1942-1945, No. 304 Sqn airmen
forced the Polish AF HQ to introduce orga- their own long range fighters: Bristol Beaufi- performed 33 accurate attacks against Ger-
nisation changes. It was decided that No. 304 ghters and de Havilland Mosquitoes. man submarines. Two U-boats were sunk,
Squadron, which had suffered particularly In mid-1943 the Squadron re-equipped the same number as the entire Polish Navy
badly in the recent raids, would be tempo- with a new version of the Wellington, spe- during WWII.
rarily attached to Coastal Command, to fly
anti-submarine patrols. e task involved
much lower risk of being shot down so it wo-
uld entail less serious losses in personnel.
e transfer of No. 304 Sqn took place in
May 1942 when it moved to RAF Tiree in
the Hebrides. Aer one month of conversion
training in the new role, in June No. 304 Sqn
undertook regular patrols against U-boats
over the Atlantic and the Bay of Biscay.
e Bay of Biscay was the arena of the
fiercest aerial battles related to anti-U-boat
operations. German warships, and above
all their submarines, used ports in western
France and it was via the Bay of Biscay that
they sailed into the Atlantic. at was why
large numbers of Royal Navy ships and Co-
astal Command aircra were despatched to
the area to hunt the U-boats as they le their
St. sierż. Lucjan Szempliński (w środku) po dekoracji Krzyżem Walecznych w dniu wizyty Naczelnego Wodza
harbours and as they returned. Proximity of
gen. Kazimierza Sosnkowskiego w Predannack 10 października 1943 r. / W/O Lucjan Szempliński (middle)
the French coast meant that patrol aircra upon decoration with the Cross of Valour during the visit of Gen. Kazimierz Sosnkowski, the Polish C-in-C, at
were under threat from German long range RAF Predannack on 10 October 1943.

25 września 1943 r. cztery Mosquito’y pod dowództwem kpt. Jerzego Damsza napotkały
osiem Ju 88C. W wyniku stoczonej walki Polakom zaliczono pewne zniszczenie dwóch
Ju 88, prawdopodobne zniszczenie jednego i uszkodzenie trzech. Ta notatka prasowa
jest zatytułowana „4 Mosquito’y spotkały 8 Ju i wygrały”. / On 25 September 1943 four
Mosquitoes led by S/Ldr Jerzy Damsz encountered eight Ju 88s. In the ensuing
combat the Poles were credited with two Ju 88s confirmed destroyed,
one probably destroyed and three damaged.

11 września
1943 r. załoga: st. sierż.
Lucjan Szempliński i st. sierż. Frank Tillman (Brytyjczyk),
lecąc tym Mosquito’em, uzyskała potwierdzone zestrzelenie dwóch Ju 88. Samolot
został uszkodzony, a Tillman był lekko ranny. / On 11 September 1943 the crew of W/O Lucjan Szempliński
and F/Sgt Frank Tillman (British) flew this Mosquito when they were credited with two Ju 88s destroyed.
eir aircra was damaged and Tillman was slightly wounded.
67
 Lotniczy sztandar

Obok: 16 lipca 1941 r. w Swinderby Inspektor SP gen. Stanisław Ujejski

przyjął Sztandar z rąk Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego
w obecności gen. Charlesa Portala, Szefa Sztabu Lotniczego RAF. Od tego
dnia sztandar spędzał po kilka miesięcy w kolejnych dywizjonach PSP.
/ Le: On 16 July 1941 at RAF Swinderby Gen. Władysław Sikorski, the
C-in-C of the Polish Armed Forces handed the Polish AF Colours to Gen.
Stanisław Ujejski, the Inspector of the Polish AF, in the presence of ACM
Sir Charles Portal, the Chief of the Air Staff. e colours would then spend
several-month periods in turn in consecutive squadrons of the Polish AF.

Z lewej: poczet sztandarowy

Myśl wykonania sztandaru dla odradza-
jącego się na Zachodzie lotnictwa polskiego
zrodziła się w bazie Lyon-Bron we Francji.
Inicjatorem był kpt. pil. Jan Hryniewicz.
Pod jego nadzorem i w myśl jego sugestii
powstały wzory i rysunki sztandaru, przygo-
towane przez podchorążych: Kazimierza Ka-
raszewskiego, Zbigniewa Wojdę, Bronisława
Śledzińskiego i kpt. pil. Tadeusza Żeligow-
skiego. Projekt wzorowany był na znakach
bojowych II Rzeczypospolitej, z dość znacz-
nymi odstępstwami. Rysunki zostały wysła-
ne drogą konspiracyjną do okupowanego
Wilna, gdzie wyhaowano sztandar.
Orła na drzewce zaprojektowała p. Zofia
Kleczyńska, absolwentka Akademii Sztuk
Pięknych w Warszawie. Według jej projektu
firma Spinks & Son wykonała odlew z ze-
branych wśród lotników srebrnych
monet, złotych
68
Dyonu 302 podczas mszy św.
w Exeterze, w dniu Święta
Niepodległości 11 listopada
1941 r. Tego dnia Dyon 302
przejął Sztandar od 301. /
Le: the colour party of No.
302 Sqn during a Mass at
RAF Exeter on the Polish
Independence Day, 11 No-
vember 1941. at day No.
302 Sqn took the Colours over
from No. 301.
Z prawej: poczet sztandarowy Dyonu 303 w bazie
Northolt 20 stycznia 1942 r., po przyjęciu Sztanda-
ru od Dyonu 302. / Right: the colour party of No.
303 Sqn at RAF Northolt on 20 January 1942, aer
taking the Colours over from No. 302.
Z prawej: Northolt, 29 marca 1942 r.: por.
Jan Kazimierz Michał Antoni Daszewski (z
lewej) przekazuje sztandar w imieniu Dyonu
303 dowódcy Dyonu 304, mjr. Stanisławowi
Poziomkowi. / Right: RAF Northolt, 29 March
1942: F/Lt J. K. M. A. Daszewski (le) from
No. 303 Sqn hands the Colours to W/Cdr S.
Poziomek, the commander of No. 304 Sqn.
Northolt, 17 sierpnia 1942 r. – dwa zdjęcia z uro-
czystości przekazania sztandaru z Dyonu 305 do
306. Z lewej: poczet sztandarowy 305, a przed nim
dowódca Dyonu mjr Kazimierz Śniegula. Obok:
poczet Dyonu 306 po przyjęciu sztandaru. / RAF
Northolt, 17 August 1942, two photos from the
ceremony of handing the Colours by No. 305 to No. obrączek i sygnetów.
306 Sqn. Far le: No. 305 colour party with the
Sztandar został wręczony lot-
unit commander, W/Cdr K. Śniegula, in front.
Le: No. 306 Sqn colour party with the PAF nikom przez Naczelnego Wodza, gen. broni
Colours. Władysława Sikorskiego, 16 lipca 1941 r.,
w bazie Swinderby koło Lincoln, miejscu sta-
cjonowania Dyonów Bombowych 300 i 301.
Następnie, zgodnie z regulaminem, sztan-
dar wędrował po kolei do wszystkich dywi-
zjonów polskich. Pierwszym, który dostąpił
tego zaszczytu, był Dyon 300.
Po wojnie sztandar pozostał w Wielkiej
Brytanii. Znajdował się w ekspozycji muze-
alnej Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen.
Władysława Sikorskiego w Londynie.
Po upadku komunizmu, w trakcie Świa-
towego Zjazdu Lotników Polskich, we wrze-
śniu 1992 r. sztandar został przywieziony do
Polski. Obecnie znajduje się w Sali Tradycji
„Szkoły Orląt” w Dęblinie.

Z prawej: Poczet
sztandarowy Dyonu
309 na czele lotników
podczas pogrzebu
Naczelnego Wodza gen.
Władysława Sikorskiego
w Newark 16 lipca 1943 r.
/ Right: No. 309 Squadron
colour party leads airmen
during the funeral of Gen.
W. Sikorski, C-in-C Polish
Armed Forces, at Newark on
16 July 1943.
Chorążowie Piotr Syperek (z lewej) i Antoni Mur-
kowski prezentują sztandar przyjęty przez Dyon
316, baza Ford, 6 lipca 1944 r. / W/Os P. Syperek
(le) and A. Murkowski display the Colours taken
on charge by No. 316 Sqn, RAF Ford, 6 July 1944.
e idea to make colours for the Polish
Air Force that revived in the West was born
at Lyon-Bron air base in France. It was in-
itiated by Capt. Jan Hryniewicz. Under his
supervision and according to his sugge-
stions the colours were designed and drawn
by cadet officers Kazimierz Karaszewski,
Zbigniew Wojda, Bronisław Śledziński and
Capt. Tadeusz Żeligowski. e design was
based on the standard pattern of pre-war
Poland’s military colours, albeit with si-
gnificant differences. e drawings were
smuggled via underground connections to
occupied Wilno, where the colours were
embroidered
e eagle for the flagstaff was designed by
Mrs Zofia Kleczyńska, graduate of the Fine
Polish Air Force colours
Z lewej: Poczet Dyonu 307 podczas
uroczystości w mieście Exeter, 15 listopada
1942 r., dzień po przyjęciu sztandaru
z Dyonu 306. / Le: No. 307 Squadron
colour party during a ceremony in the city
of Exeter on 15 November 1942, the day
aer the Colours were handed over by No.
306 Sqn.
Powyżej: Poczet sztandarowy Dyonu 308 w Nor-
tholt 23 lutego 1943 r. / Above: Colour party of No.
308 Sqn at RAF Northolt on 23 February 1943.
Z prawej:
Dowódca SP gen. Mateusz Iżycki
salutuje przed frontem Dyonu 315
w Heston, 6 lutego 1944 r. , podczas
uroczystości przekazania sztandaru
z Dyonu 309 do 315 / Right: AM
M. Iżycki, the Polish AF comman-
der, salutes No. 315 Sqn during the
ceremonial hand-over of the Colours
from No. 309 to No. 315 Sqn at RAF
Heston on 6 February 1944.
Historyczne chwile: Plac Piłsudskiego w Warszawie, 4 września 1992 r. Poczet sztandarowy Wojsk Lotniczych
i Obrony Powietrznej defiluje ze Sztandarem przed zebranymi weteranami PSP. / Historic moments: Piłsudski
Square in Warsaw, 4 September 1992. Colour party of the Polish Air Force and Air Defence marches past a
group of Polish AF veterans.
Arts Academy in Warsaw. According to her cutive Polish squadrons. No. 300 Squadron
design Spinks & Son Co. cast the eagle from was the first to have the honour.
silver and gold obtained from coins, wed- Aer WWII the colours remained in Bri-
ding rings etc. donated by airmen. tain. ey were kept at the Polish Institute
e colours were presented to the airmen and Sikorski Museum in London.
by Gen. Władysław Sikorski, Commander- Aer the fall of the communism, the co-
in-Chief Polish Forces, on 16 July 1941 at lours were brought to Poland during the Po-
RAF Swinderby near Lincoln, the base of lish Air Force Association World Reunion in
Nos. 300 and 301 Squadrons. September 1992. Presently they are display-
Subsequently, according to a special sta- ed in the Hall of Traditions of the Polish Air
tute, the colours were transferred to conse- Force College at Dęblin.
69
 Cyrk Skalskiego

W drugiej połowie 1940 r. polskim my-
śliwcom zaliczono zestrzelenie 200 samolo-
tów. W całym 1941 r. wynik był niższy niż
200. W 1942 r. liczba ta spadła poniżej 100.
Było jasne, że Luwaffe nie jest już silnym
przeciwnikiem nad Europą Zachodnią.
Planowana inwazja na Zachodzie miała
się wiązać z zupełnie nowymi zadaniami,
podczas działań w polu, z dala od stałych
baz. Wojna w Afryce Północnej dostarczała
RAF wiele doświadczeń operacyjnych w tym
względzie.
Z tych dwóch powodów postanowio-
no wysłać na front afrykański grupę do-
świadczonych polskich myśliwców. Mieli
się nauczyć nowych metod wojaczki, aby
następnie wykorzystać tę wiedzę w PSP
podczas nadchodzącej wojny na kontynencie
Europejskim.
Perspektywa egzotycznej wycieczki i po-
większenia kont zestrzeleń przyciągnęła 70
ochotników, z których wybrano 15. Jednost-
ka, oficjalnie nazwana Polskim Zespołem My-
śliwskim, przybyła do Afryki w marcu 1943 r.
Przydzielono ją do 244 Skrzydła RAF – do-
wodzonego wtedy przez asa ppłk. Iana Gleeda
– i włączono pod względem logistycznym do
145 Dyonu RAF. Polacy szybko przywykli do
upału, prymitywnego zakwaterowania i natę-
żenia działań jak podczas Bitwy o Anglię. Jak
w całym lotnictwie pustynnym, oficerowie
i podoficerowie mieli wspólne kwatery, sto-
łówki i rozrywki.
Do połowy maja wojska osi w Afryce zo-
stały pobite i Zespół rozwiązano. Tak krótko
istniejąca jednostka okazała się wielkim suk-
cesem. W 40 dni zaliczono im zestrzelenie 25
samolotów nieprzyjaciela przy stracie tylko
jednego własnego pilota (w niewoli). Prasa
ukuła dla nich nazwę „Cyrk Skalskiego”, od
nazwiska dowódcy, wzorowaną na „Cyrku
von Richthofena” z I wojny światowej. Liczba
zestrzeleń uzyskana przez eskadrę afrykańską
przewyższała wynik najlepszego dywizjonu
PSP za cały 1943 r.!

Komunikat agencji Reutera: „Polscy lotnicy

ustanawiają rekord 23 do 1”. / Reuters news release
announcing the results achieved by the Polish flight.

Stanisław Skalski w kabinie

Spitfire’a, noszącego oznaczenia
zestrzeleń polskich pilotów
uzyskanych na tym samolocie. /
Stanisław Skalski in the cockpit
of a Spitfire, which displays
markings of the victories scored
by Polish pilots with this aircra.

Nieoficjalny proporzec „Cyrku

Skalskiego” z zaznaczonym
kontem zestrzeleń jednostki. /
Unofficial flag of the ‘Skalski’s
Circus’, displaying the scoreboard
of the unit.
70
 Skalski’s Circus

During the second half of 1940 Polish fi-
ghters were credited with over 200 kills. e
score for the entire 1941 was less than 200.
In 1942 this dropped to less than 100. Clearly,
Luwaffe was no longer a powerful opponent
over Western Europe.
e planned invasion of the continent wo-
uld involve entirely new tasks of in-field ope-
rations away from well prepared bases. War in
North Africa already gave the RAF plenty of
experience in that kind of operations.
For these two reasons it was decided that
a group of experienced Polish fighters should
be sent to the African front. ey would learn
that type of warfare, and subsequently be able
to use the knowledge in the Polish Air Force
during the imminent war on the continent.
e prospect of an exotic trip and of
adding to their scores attracted no less than
70 volunteers, and 15 were selected. e
unit, known officially as the Polish Combat
Team, arrived in Africa in March 1943. It was
assigned to 244 Wing, led by ace W/Cdr Ian
Gleed at that time, and attached to No. 145
Squadron for logistics purposes. Polish pilots
soon got used to the high temperatures, harsh
living conditions, and flying activity compa-
rable to that of the Battle of Britain. Typically
for the Desert Air Force there was close com-
radeship. Officers and NCOs lived, messed,
and entertained together.
By mid-May Axis troops in Africa sur-
rendered, and the Team was disbanded. e
short lived unit was a great success. In 40
days they scored a total of 25 enemy aircra
confirmed destroyed, for the loss of one pilot
(PoW). Press coined the term of ‘Skalski’s Cir-
cus’ for them, aer the unit’s leader, and refer-
ring back to ‘von Richthofen’s Circus’ of WWI
fame. In fact, the Polish African unit’s score
was higher than that of the top-scoring Polish
squadron throughout the entire 1943!

Polscy piloci bezpośrednio

po przybyciu do Afryki, przy
jednym ze Spitfire’ów Dyonu
145 RAF. Koło litery „X” stoi
Eugeniusz Horbaczewski,
wkrótce najskuteczniejszy
pilot zespołu. / Polish pilots
soon aer arrival in Africa,
with a Spitfire of No. 145
Sqn RAF. Standing next to
the letter ‘X’ is Eugeniusz
Horbaczewski, soon to
become the team’s top-scorer.

Depesza gratulacyjna od
naczelnego Wodza. / Signal
of congratulations from the
C-in-C Polish Forces.

Odznaka pamiątkowa jed-

nostki. / Memorial badge of
the unit.

Naprawa jednego z samolotów zespołu, uszkodzonego w walce, na lotnisku

polowym RAF w Tunezji. / One of the team’s aircra, damaged in combat,
undergoing repairs at an RAF landing ground in Tunisia.

71
 Działania specjalne
Polacy już od końca 1939 r. planowali
łączność lotniczą z okupowanym krajem.
Pierwszego zrzutu do Polski dokonała nocą
15/16 lutego 1941 r. brytyjska załoga z 419
Eskadry RAF.
Wreszcie w drugiej połowie 1941 r. utwo-
rzono polską sekcję w brytyjskim 138 Dywi-
zjonie RAF, który wykonywał loty ze zrzuta-
mi dla ruchu oporu we wszystkich krajach
okupowanych. Pierwszy lot polskiej załogi do
Polski miał miejsce nocą 7/8 listopada 1941 r.,
a wśród trzech skoczków-cichociemnych był
por. Jan Piwnik „Ponury”.
Mimo, że racją bytu sekcji (później eska-
dry) były loty do Polski, polskie załogi często
latały ze zrzutami do innych krajów, w miarę
potrzeb 138 Dywizjonu.
Wiosną 1943 r., ze względu na straty
w personelu latającym polskich dywizjonów
bombowych, rozwiązano Dywizjon 301.
W tym samym czasie polska sekcja Dywizjo-
nu 138 została wyodrębniona jako jego auto-
nomiczna Eskadra C. Eskadra była uważana
za kontynuację tego Dyonu (nazwą „Eskadra
301” posługiwano się nawet w niektórych do-
kumentach).
72
Miarą wysiłku 1586 Eskadry może być liczba od-
znaczeń przyznanych jej personelowi. Jako jedyna
jednostka PSP może się poszczycić tym, że miała
w swoich szeregach trzech kawalerów Złotego Krzy-
ża Virtuti Militari (ogółem podczas wojny order ten
nadano ośmiu lotnikom). Tu Naczelny Wódz, gen.
Kazimierz Sosnkowski dekoruje mjr. obs. Stanisława
Króla i chor. pil. Stanisława Kłosowskiego podczas
wizytacji jednostki w Brindisi 28 marca 1944 r. / e
effort of No. 1586 Flight was reflected in the number
of decorations awarded to its personnel. It was the
only Polish AF unit that could boast three awards
of the Golden Cross of Virtuti Militari (only eight
were awarded to Polish airmen throughout WWII).
Here, Gen. Kazimierz Sosnkowski, the Polish C-
in-C decorates W/Cdr Stanisław Król and W/O
Stanisław Kłosowski during his visit to the unit at
Brindisi on 28 March 1944.
Obok: pamiątkowe zdjęcie me-
chaników koło Halifaxa zwykle
używanego przez załogę kpt. naw.
Jerzego Zbroi i ppor. pil. Henryka
Kwiatkowskiego. Widać godło załogi
i oznaczenia lotów ze zrzutami. /
Le: souvenir photo of ground crew
members with the Halifax usually
flown by the crew of F/O Jerzy Zbroja
(navigator) and P/O Henryk Kwiat-
kowski (pilot). Note the emblem on the
nose and mission markings.
Halifaxy 1586 Eskadry na lotnisku we
Włoszech. Na pierwszym planie samo-
lot, na którym regularnie latała załoga
ppor. pil. Henryka Kwiatkowskiego i kpt.
naw. Jerzego Zbroi. / Halifaxes of No.
1586 Flight at an Italian airfield. e air-
cra in the foreground was regularly flown
by the crew of P/O Henryk Kwiatkowski
(pilot) and F/O Jerzy Zbroja (navigator).
Pod koniec 1943 r. wyłączono ze 138
Dywizjonu RAF polską Eskadrę C i usamo-
dzielniono ją jako 1586 Eskadrę do Zadań
Specjalnych.
W związku z postępami Alianckiej
ofensywy na obszarze śródziemnomorskim
stało się możliwe przeniesienie jednostki
– najpierw na krótko do Tunezji, a w grud-
niu 1943 r. do Włoch, na lotnisko Campo
Cassale koło Brindisi. Trasa stąd do Polski
była krótsza i omijała silnie broniony obszar
Niemiec.
W okresie od jesieni 1943 r. do końca
lipca 1944 r. polska eskadra wykonała 210
lotów z zaopatrzeniem dla AK w Polsce. Ich
łączny czas to ok. 1800 godzin lotu, czyli
przeciętnie ok. 8,5 godz. na lot. Tylko 125
tych lotów (niecałe 60%) zakończyło się uda-
nymi zrzutami (analogiczny współczynnik
dla jednostek brytyjskich latających do Polski
wynosił poniżej 45%). Zrzucono podczas
nich ponad 160 t zaopatrzenia i ponad 140
cichociemnych.
Wybuch Powstania Warszawskiego 1 sierp-
nia 1944 r. nastąpił w w bardzo złym momencie
z punktu widzenia pomocy zrzutowej. W lipcu
1944 r. szereg załóg 1586 Eskadry ukończyło
tury bojowe. 1 sierpnia miała ona 6 pełnych
załóg i 9 samolotów.
W ciągu całego Powstania udało się prze-
prowadzić ogółem 100 lotów do Warszawy
(w tym ok. 30 przez polską eskadrę). Zrzuta-
mi zakończyło się ponad 50 z nich. Ponadto
wykonano ponad 70 lotów (w tym ok. 50
polskich) w okolice Warszawy. Z tych zrzu-
tami zakończyło się niecałe 50, ale nie miały
one znaczącego wpływu na sytuację w sto-
licy. Straty wyniosły 16 polskich załóg i 18
samolotów oraz 20 załóg sprzymierzonych
(brytyjskich i południowoafrykańskich) i co
najmniej 21 samolotów. Wg większości źródeł
do Powstańców dotarło jedynie ok. 100 t za-
opatrzenia w całym okresie walk, czyli 10 razy
mniej niż niezbędne minimum.
W lotach do Powstania poległo około 200
lotników różnej narodowości.
Special Operations

Książka lotów sierż. Leszka Owsianego,

w której loty ze zrzutami dla Powstania
Warszawskiego zaznaczono „POLSKA
– W”. Nocą z 16 na 17 sierpnia, Hali-
fax sierż. Owsianego został zestrzelony
przez nocne myśliwce. Poległ plut. Stefan
Bohanes, sierż. Owsiany – ranny – dostał
się do niewoli, ale reszta załogi z pomocą
Armii Krajowej zdołała się ukryć przed
Niemcami. / Flying log book of W/O
Leszek Owsiany. Missions in support of
the Warsaw Uprising were entered as
“POLAND – W”. On the night of 16 August
the Halifax of W/O Owsiany was shot
down by night fighters. W/O Stefan Bohanes
was killed, W/O Owsiany was wounded and
captured by the Germans but the rest of the
crew, with help from Polish underground,
managed to hide from the Germans.
Odznaka pamiątkowa Dyonu 301
(odtworzonego na bazie 1586 Eskadry w listopa-
Ever since late 1939 the Poles plan- dzie 1944 r.). Warszawska Syrenka w odznace wiąże się z tytułem „Obroń-
ned air communications with the occu- ców Warszawy” nadanym jednostce przez Naczelnego Wodza w uznaniu poświęcenia załóg
podczas pomocy dla Powstania. / e memorial badge of No. 301 Squadron (reformed from No. 1586 Flight
pied homeland. On the night of 15 February
in November 1944). e Mermaid is the coat of arms of Warsaw linking with the title ‘Defenders of Warsaw’
1941 a British crew from No. 419 Flight RAF granted to the unit by the Polish C-in-C in recognition of the self-sacrifice of the crews during the Uprising.
made the first drop to Poland.
Eventually, in late 1941 a Polish section In the spring of 1943, due to high losses 1943 to Italy, to Campo Cassale aerodrome
was established in No. 138 Squadron RAF, of the Polish bomber squadrons, No. 301 Sqn near Brindisi. e route from there to Poland
the latter flying supply drops for resistance was disbanded. At the same time the Polish was shorter and it avoided overflying the he-
movements in occupied countries. e first section in No. 138 Squadron was reformed as avily defended German territory.
mission of a Polish crew to Poland took place an autonomous ‘C’ Flight. e Flight was seen From the autumn of 1943 until the end
on the night of 7 November 1941 and the as continuation of the disbanded squadron of July 1944 the Polish flight flew 210 sup-
three specially trained paratroopers (known (so that some documents even referred to it ply sorties for the Polish Home Army. e
as ‘silent-dark’ men) included Lt. Jan Piwnik as the ‘301 Flight’). combined time of these missions was some
‘Ponury’, who would emerge as a truly legen- At the end of 1943 the Polish ‘C’ Flight 1,800 flying hours or approximately 8.5 hours
dary figure in the Polish Home Army. was withdrawn from No. 138 Squadron RAF per sortie. Only 125 sorties (less than 60%)
Although existence of the section (later and reformed as an independent No. 1586 ended with successful drops (similar factor
flight) was justified by its flights to Poland, (Special Duties) Flight. for those British units that also flew to Poland
Polish crews were oen despatched on mis- As the allies advanced in the Mediterrane- was below 45%). Over 160 tonnes of supplies
sions to other countries, as dictated by the an it became possible to move the unit, first were dropped and over 140 ‘silent-dark’ men
needs of No. 138 Sqn. for a short spell to Tunisia and in December parachuted.
Wrak Liberatora i jego załoga. Nocą z 27 na 28 sierpnia 1944 r. ten samolot został ciężko uszkodzony podczas
e start of the Warsaw Uprising on 1
zrzutu zaopatrzenia powstańcom w Warszawie, ale zdołał wrócić do bazy z dwoma nie pracującymi silnikami. August 1944 came in a very unfortunate mo-
Podczas lądowania samolot rozbił się, ale załoga nie odniosła obrażeń. Stoją od lewej: radiooperator ppor. ment from the viewpoint of aerial supplies. In
Zygmunt Nowicki, nawigator por. Stanisław Kleybor, II pilot chor. Henryk Jastrzębski, strzelec sierż. Tadeusz July 1944 a number of No. 1586 Flight crews
Ruman, dyspozytor zrzutów por. Józef Bednarski (ranny nad Warszawą), I pilot por. Jan Mioduchowski i me-
chanik pokładowy sierż. Emil Szczerba. / Wreckage of a Liberator and the crew. On the night of 27 August
had completed their combat tours. On 1 Au-
1944 the aircra was heavily damaged while dropping supplies over Warsaw but it somehow returned to base gust the unit had 6 full crews and 9 aircra.
with two engines out. e machine crashed on landing but the crew was safe. Standing, le to right: radio- roughout the Uprising a total of 100
operator P/O Zygmunt Nowicki, navigator F/O Stanisław Kleybor, co-pilot W/O Henryk Jastrzębski, gunner sorties were flown to Warsaw (including abo-
F/Sgt Tadeusz Ruman, dispatcher F/O Józef Bednarski (wounded over Warsaw), pilot F/Lt Jan Mioduchowski
and flight engineer F/Sgt Emil Szczerba.
ut 30 by the Polish flight). Over 50 of these
ended in successful drops. Apart from that,
more than 70 sorties (including 50 Polish)
were flown to environs of Warsaw. Less than
50 of these resulted in drops but they had no
significant effect on the situation in Warsaw
anyway. Losses amounted to 16 Polish crews
and 18 aircra, and 20 allied (British and
South African) crews and at least 21 air-
cra. Most sources suggest that by the time
the Uprising surrendered on 2 October, the
fighters actually received no more than 100
tonnes of supplies, 10 times less than the ne-
cessary minimum.
Some 200 airmen of all nations were killed
in supply drop missions to Warsaw during the
Uprising.
73
 Lotnictwo II Korpusu
Po wyjściu Armii Polskiej z ZSRR i utwo-
rzeniu na Bliskim Wschodzie 2 Korpusu
Polskiego pod dowództwem gen. Władysława
Andersa stanęła na porządku dziennym spra-
wa towarzyszących mu formacji lotniczych.
Eskadra Łącznikowa była formacją kadrową,
a pierwszym samolotem 2 Korpusu została
maszyna transportowa przydzielona do oso-
bistego użytku gen. Andersa w 1942 r.
Wiosną w 1943 r. sformowano na Wy-
spach Brytyjskich Dywizjon 318, przeznaczo-
ny do wsparcia działań 2 Korpusu jako jed-
nostka rozpoznania taktycznego. Po krótkim
przeszkoleniu w Anglii, personel dywizjonu
wysłano drogą morską do Egiptu. Od wrze-
śnia 1943 r. lotnicy szkolili się na samolotach
Hurricane w wykonywaniu rozpoznania
wzrokowego i fotograficznego, bazując na
lotniskach w Egipcie i Palestynie. W kwietniu
1944 r. Dywizjon 318, przezbrojony w samo-
loty Spitfire, przebazował się z Egiptu na Pół-
wysep Apeniński, gdzie formalnie osiągnął
gotowość bojową 2 maja. Jego podstawowe
zadania obejmowały rozpoznanie taktyczne
– fotograficzne i wzrokowe, a także korygo-
wanie ognia artylerii dalekiego zasięgu. Spo-
radycznie wykonywano
samolotu tej jednostki za pomocą aparatu fotograficznego służącego do zadań
rozpoznawczych. / Air to air photo of a No. 318 Squadron Spitfire taken with the oblique reconna-
issance camera of another machine of the unit.
74
Piloci Dyonu 318 do znudzenia trenowali różne rodzaje rozpoznania lotniczego, zarówno wzrokowego, jak
i fotograficznego. W tym czasie jednostka była wyposażona w samoloty Hawker Hurricane, które – choć
przestarzałe w roli maszyn bojowych – doskonale nadawały się do szkolenia. / No. 318 Squadron pilots prac-
ticed various types of aerial reconnaissance, both visual and photographic, ad nauseam. At the time the unit
was equipped with Hawker Hurricanes. Although obsolete as combat machines, they were perfectly suited for
training.
także wymiatania myśliwskie oraz atakowano rzecz brytyjskiego 5 Korpusu Armijnego, a od
cele naziemne (przede wszystkim transport). czerwca – 2 Korpusu Polskiego. Do samego
Dywizjon działał w ramach 285 Skrzydła końca wojny Dywizjon „Gdański” wykony-
RAF, na odcinku frontu po stronie adriatyc- wał zadania rozpoznawcze i korygowanie
kiej, początkowo na ognia artylerii.
Wiosną 1944 r. podjęto decyzję o sformo-
waniu dywizjonu korygowania ognia arty-
lerii dla 2 Korpusu Polskiego we Włoszech.
W czerwcu 1944 r. wytypowano z każdego
pułku artylerii Korpusu po dwóch oficerów
zawodowych, którzy zostali skierowani na
szkolenie pilotażowe.
We wrześniu 1944 r. przystąpiono do for-
mowania 663 Dywizjonu, który miał wcho-
dzić w skład jednostek artylerii 2 Korpusu.
Dowódcą dywizjonu został kpt. art. Edward
Pawlikowski.
Do końca wojny piloci 663 Dywizjon
Samolotów Artylerii wykonali ponad 1200
lotów operacyjnych, w łącznym czasie ponad
1100 godzin. Po wojnie jednostka wykonywa-
ła loty łącznikowe i komunikacyjne.
Odznaka pamiątkowa Dyonu 318 przedstawiała
uskrzydlony herb Gdańska. Pierwotnie dla Dy-
onu 318, sformowanego dla współdziałania z 2
Korpusem, rozważano nazwę nawiązującą do
Kresów Wschodnich II RP, ale względy polityczne
wymusiły bardziej „politycznie poprawne” miano,
związane z miastem, o które Polacy toczyli spór
z Niemcami. / No. 318 Squadron memorial
badge depicted a winged coat
of arms of the City of Gdańsk
(Danzig). No. 318 was for-
med specifically for cooperation
with the 2nd Polish Corps, which
consisted mainly of inhabitants of
Eastern Poland territories occupied by the
Soviets since 1939, so it was originally planned
Spitfire Dy- to give the squadron a name that linked with that
onu 318 sfotografowany w locie z drugiego area. However, politics decided that the unit received
a ‘politically correct’ name of a city which the Poles
disputed with the Germans rather than with the
eastern neighbours.

Aer the Polish Army le the
USSR and reformed in the Middle East as
the 2nd Polish Corps commanded by Gen.
Władysław Anders, the question of its ac-
companying air arm was raised. e Liaison
Flight was a cadre formation and the 2nd
Polish Corps received its first aircra when a
transport machine was allocated for personal
use by Gen. Anders in 1942.
In the spring of 1943 No. 318 Squadron
was formed in Britain with the aim of sup-
porting the 2nd Polish Corps as a tactical re-
connaissance unit (formally ‘fighter-reconna-
issance’). Following a short spell of training in
England, the squadron personnel was despat-
ched by sea to Egypt. From September 1943
the airmen trained on Hurricanes in visual
and photographic reconnaissance based at
Aviation of the 2nd Polish Corps
Pilot Dyonu
663 przygo-
towuje się
do kolejnego
lotu. /
No. 663
Sqn pilot
preparing for
another sortie.
airfields in Egypt and Palestine. In
April 1944 No. 318 Squadron, having conver-
ted entirely onto Spitfires, moved from Egypt
to Italy, formally attaining combat capability
on 2 May. Its principal tasks included tactical
reconnaissance, both visual and photogra-
phic, and also long range gunnery spotting.
Sporadically it would also fly fighter sweeps
and attack ground targets (mostly transport).
e squadron operated within No. 285
Polowa odznaka pilota
Wing RAF on the Adriatic front, initially for
samolotu artylerii. /
the benefit of the British 5th Army Corps and Brevet of an operational
from June for the 2nd Polish Corps. e ‘City artillery pilot.
of Gdańsk’ Squadron continued to fly recon-
naissance and gunnery spotting missions
right until the end of the war. In the spring 1944 it was decided to form
a gunnery spotting squadron for the 2nd Po-
lish Corps in Italy. In June 1944 each artillery
regiment of the Corps selected two career of-
ficers and they were sent for flying training.
In September 1944 No. 663 (Air Observa-
tion Post) Squadron started to be formed. It
was going to be part of the artillery units
of the 2nd Polish Corps. e squadron was
commanded by Capt. Edward Pawlikowski.
By the end of the war squadron pilots had
flown over 1,200 operational sorties, in a total
time of over 1,100 hours. Aer the war ended
the unit performed liaison and communica-
tion duties.
Pasażerski wariant bombowca Bristol Blenheim
przekazany do dyspozycji gen. Władysława Andersa
(na zdjęciu z prawej). / A passenger variant of the
Bristol Blenheim bomber allocated for personal
use by Gen. Władysław Anders (at far right in the
photo), commanding the 2nd Polish Corps in the
Middle East.
75
 Wsparcie wojsk po inwazji w Normandii

W połowie 1943 r. ruszyły przygotowa-

nia do inwazji we Francji. Zreorganizowano
lotnictwo na Wyspach Brytyjskich, wydzie-
lając tzw. 2. Lotnictwo Taktyczne (2nd TAF).
Spośród polskich jednostek, do lotnictwa
taktycznego przydzielono I i II Skrzydło
Myśliwskie (odpowiednio pod numerem 131
i 133 w strukturze 2nd TAF) oraz 305
Dywizjon Bombowy.
W końcu 1943 r. Dywizjon 305
został przezbrojony w samoloty
myśliwsko-bombowe de Havil-
land Mosquito, w których załoga
składała się tylko z pilota i na-
wigatora. Od początku 1944 r.
20 samolotów Mosquito oraz
24 załogi wykonywały nocne
wypady nad Francję.
Chociaż polskie skrzydła
myśliwskie formalnie już od
jesieni 1943 r. należały do
2nd TAF, to nadal stacjono-
wały w bazach Northolt i He-
ston, a ich życie codzienne i działania bojowe Świado- Zmiana charakteru zadań, z czysto myśliwskich
niewiele różniły się od tych z wcześniejszego mość trwającego na myśliwsko-bombowe, spowodowała, że na
Powstania Warszawskiego dawała lotniskach wśród Spitfire’ów zaczęły się pojawiać
okresu wojny. Dopiero w pierwszych dniach
lotnikom dodatkową motywację. / Awareness of wózki z bombami, oglądane dotąd tylko w bazach
kwietnia przeniosły się na polowe lotniska, the Warsaw Uprising going on gave Polish airmen bombowców. / e changed role, from pure fighter
z jakich miały następnie korzystać do zwycię- additional motivation. is bomb carries a simple to fighter-bomber, resulted in such scenes with
skiego końca wojny. slogan: ‘For Warsaw’. bomb trolleys among Spitfires.
O świcie 6 czerwca 1944 r. wojska sprzy-
mierzonych dokonały lądowania na plażach operacje w sile całego dywizjonu każdy. floty inwazyjnej, a potem zaopatrzeniowej na
Normandii. W tej ogromnej operacji desanto- W pierwszych dniach i tygodniach po in- Kanale La Manche.
wej uczestniczyła ogromna liczba samolotów, wazji polskie dywizjony myśliwskie przede Już 11 czerwca 1944 r. samoloty Dywizjo-
w tym również Spitfire’y dywizjonów 131 wszystkim patrolowały obszar lądowania, nu 302 wylądowały na jednym z lotnisk na
Skrzydła oraz Dyonu 303 (w skrzydle RAF), a także atakowały cele naziemne, głównie przyczółku dla uzupełnienia paliwa. Były to
które od świtu patrolowały nad obszarem środki transportu. pierwsze polskie samoloty na lotniskach we
lądowania, wykonując po cztery W dniach inwazji i kolejnych tygodniach Francji od czterech lat.
Dywizjon 305 prowadził nocne działania 131 Skrzydło w pierwszych dniach sierp-
Odznaka pamiątkowa Dyonu
305. / No. 305 Squadron me- nękające, niemal co noc bombardując linie nia przebazowano do wyzwolonej Francji.
morial badge. komunikacyjne wroga, aby uniemożliwić Na początku września formacja rozpoczęła
przerzucanie sił niemieckich do Normandii. wędrówkę po kolejnych lotniskach w ślad za
Samoloty myśliwsko-bom- Załogi Dywizjonu 300 wykonywały nalo- szybko przesuwającym się frontem. W sierp-
bowe Mosquito 305 Dyonu
Bombowego na lotnisku
ty na cele na zapleczu frontu w Normandii, niu 1944 r. dywizjony 131 Skrzydła były za-
Lasham przed inwazją a poza tym sporadycznie brały udział w nalo- angażowane w bitwie pod Falaise, zwalczając
w Normandii. / Mosquito tach na cele w Niemczech. niemiecki transport na drogach i przeprawach
fighter-bombers of No. Dyon 304, choć nie zaangażowany bezpo- rzecznych. Następnie, w miarę postępów wojsk
305 Squadron at Lasham
before the invasion of the
średnio nad Normandią, prowadził patrole alianckich, wykonywały podobne zadania
continent. przeciwko U-bootom, w ramach ochrony w przesuwającej się strefie frontowej.

76
 Supporting ground troops after Normandy landings

Bomby z Lanca-
stera Dyonu 300
w drodze na pozy-
cje niemieckie pod
Caen. W okresie
bitwy w Normandii
nawet strategiczne
bombowce wykony-
wały zdania taktycz-
ne, wspierając własne
wojska i „zmiękczając”
opór Niemców. / Bombs
Sqn Lancaster on their way to German positions at
Caen. During the battle of Normandy even strategic
bombers performed tactical duties, supporting their
own forces and ‘soening’ German defences
Preparations for the invasion of France
started in earnest in mid-1943. Air forces in
Britain were reorganised and the 2nd Tactical
Air Force was established.
A number of Polish units were allocated
to the 2nd TAF: the 1st and 2nd Polish Wings
(as Nos. 131 and 133 in the 2nd TAF struc-
ture, respectively) and No. 305 Squadron. At
the end of 1943 No. 305
Squadron converted to
de Havilland Mosquito
fighter-bombers with a
crew of two: a pilot and
a navigator. From early
1944 on, 20 Mosquito-
es and 24 crews were
employed on night
operations over
France.
Although the
Polish fighter
wings had formal-
ly been part of the
2nd TAF since
Poniżej: Por. Ta-
deusz Szlenkier
koło wraku Foc-
ke-Wulfa, którego
zestrzelił 1 stycznia 1945
r. Uniknąwszy śmierci w łagrach ra-
dzieckich, przybył do Wielkiej Brytanii i wyszkolił
from a No. 300 się na pilota myśliwskiego. / Below: F/O Tadeusz
Szlenkier standing by the wreck of a Focke-Wulf he
had shot down on 1 January 1945. Having survived
the horrors of Soviet gulags, he came to Britain and
trained as a fighter pilot.
autumn 1943, they continued to be based at
Northolt and Heston, and their life and ope-
rations changed little compared to earlier ti-
mes. Eventually in the early days of April they
moved to forward landing grounds which
they were supposed to operate from until the
victorious end of the war.
At dawn on 6 June 1944 allied troops
landed on Normandy beaches. is giant am-
phibious operation involved lots of aircra,
including Spitfires of all No. 131 Wing squ-
adrons and of No. 303 Sqn (within an RAF
wing), which patrolled the landing area from
dawn, each flying four squadron-strength
operations. During the first days and weeks
of the invasion Polish fighter squadrons were
mainly busy patrolling the landing area and
attacking ground targets, mainly transport.
During the invasion and the weeks that
followed No. 305 Squadron continued night
harassment operations, bombing enemy
communication lines almost every night to
prevent redeployment of German forces to
Normandy.
No. 300 Squadron crews attacked targets
behind enemy lines in Normandy but also
sporadically participated in raids on targets
in Germany.
No. 304 Sqn, although not employed
directly over Normandy, carried out anti-U-
boat patrols, protecting the invasion fleet and
subsequently the supply shipping across the
Channel.
Already on 11 June 1944 No. 302 Squadron
aircra landed to refuel on a landing ground
in liberated Normandy. ese were the first
Polish aircra on French airfields since 1940.
In early August No. 131 Wing moved to an
airfield in liberated France. In early Septem-
ber the formation started its journey through
a number of airfields, following the rapidly
advancing ground troops.
In August 1944 No. 131 Wing squadrons
were heavily engaged in the Battle of Falaise,
attacking German transport on roads and
river crossings. en, as allied troops moved
on, they flew similar missions in the advan-
cing front-line area.

Samolot myśliwski North

American Mustang przy-
dzielony do osobistego użytku
kpt. E. Horbaczewskiego w czerw-
cu 1944 r. Pod kabiną nosił konto zestrzeleń
tego pilota, a na osłonie silnika – oznaczenia
lotów na atakowanie celów naziemnych. / North Ameri-
can Mustang fighter assigned for personal use of S/Ldr E. Horbaczewski in
June 1944. e pilot’s scoreboard was marked under the cockpit and ground-attack missions were marked on
the engine cowling.
77
 Los PSP po wojnie

Wiosną 1945 r. 131 Skrzydło przeniosło

się do okupowanych Niemiec, gdzie miało
pozostać nie tylko do końca wojny, ale prawie
do końca swojego istnienia. Po zakończeniu
wojny, latem 1945 r., 131 Skrzydło znalazło się
w składzie nowoutworzonego brytyjskiego
lotnictwa okupacyjnego (BAFO). Baza skrzy-
dła z czasem stała się ośrodkiem, do którego

11 mar-
ca 1946 r. Dyon 305 został
włączony do brytyjskich wojsk okupacyjnych i przeniesiony na
lotnisko Wahn koło Kolonii, skąd wykonywano loty kurierskie do
Wielkiej Brytanii. Na pokładach polskich Mosquito’ów przewożono
m. in. dokumenty związane z procesem norymberskim, stąd pamiąt-
kowe zdjęcie trybunału w albumie jednego z pilotów. / On 11 March
1946 No. 305 Squadron became part of the BAFO (British Air Forces
of Occupation) and moved to Wahn airport near Cologne, from where
it made courier flights to Britain. Polish Mosquitoes carried documents
for the Nuremberg Trial, among others, hence the souvenir photo of the
Tribunal in the album of a squadron pilot.

Pożegnalny rozkaz dowódcy Dyonu 300 do personelu naziemnego. /

No. 300 Sqn Orders No. 11 of 17 December 1946 in which the squadron
commander, W/Cdr Bolesław Jarkowski thanked the ground crews for
their long reliable service which made possible the successes of the unit and
which saved the lives of many aircrews.

a w 1946 r. w czterosilnikowe Handley Page

Ładowanie pomocy humanitarnej do Lancastera
Dyonu 300. / Loading humanitarian aid into a No.
300 Sqn Lancaster.
ściągali Polacy z różnych rejonów Niemiec,
uwolnieni z obozów i robót przymusowych,
a także uciekający przez zieloną granicę z ko-
munistycznej Polski.
Również Dywizjon 305 stanowił przez
pewien czas część wojsk okupacyjnych. Od
marca do października 1946 r. stacjonował
na lotnisku Kolonia-Wahn. Oprócz normal-
nych zajęć wojskowych, samoloty dywizjonu
wykonywały też loty kurierskie do Norym-
78
bergi, przewożąc dokumenty związane z od-
bywającym się tam procesem zbrodniarzy
niemieckich.
W październiku 1946 r. wszystkie trzy dy-
wizjony 131 Skrzydła przeniesiono do Hethel
na Wyspach Brytyjskich, a Dyon 305 do pol-
skiej bazy bombowej Faldingworth.
Po zakończeniu wojny dywizjony myśliw-
skie i bombowe stacjonujące na Wyspach
Brytyjskich zajmowały się treningiem co-
dziennym i udziałem w ćwiczeniach.
Dywizjony 301 i 304 zostały przesunięte
do lotnictwa transportowego i wyposażone
w dwusilnikowe samoloty Vickers Warwick,
Halifax. W tym czasie oba dywizjony wy-
konywały rozmaite loty transportowe do
różnych miast europejskich. Z dniem 17
kwietnia 1946 r. wszedł w życie zakaz lotów
poza Wyspy Brytyjskie.
Tymczasem, po wycofaniu uznania Rządu
RP przez Brytyjczyków (w lipcu 1945 r.),
Polskie Siły Zbrojne (a więc i PSP) podlega-
ły władzom brytyjskim, w oczekiwaniu na
ustalenia co do ich dalszego losu. PSP zostały
rozwiązane rozkazem Ministerstwa Lotnic-
twa 31 maja 1946 r. W tym czasie dywizjony
myśliwskie z Wysp Brytyjskich (303, 306, 307,
309, 315 i 316) skoncentrowano na lotniskach
w pobliżu Norwich.
Dywizjon 318 zakończył loty wiosną
1946 r., po czym w sierpniu jego personel
przybył do Wielkiej Brytanii. Dywizjon 663
przybył na Wyspy Brytyjskie w październiku
tego roku i w tym samym miesiącu został
rozwiązany.
Na przełomie września i października wy-
cofano polskie dywizjony myśliwskie na Wy-
spach Brytyjskich z lotnictwa myśliwskiego
RAF, a polskie dywizjony w Niemczech wy-
cofano z BAFO i przeniesiono je do Wielkiej
Brytanii, gdzie Dyony 302, 308 i 317 dołączyły
do 303 i 316 w bazie Hethel, a 305 – do 300
w Faldingworth.
Ostateczna likwidacja polskich jednostek
latających nastąpiła w grudniu 1946 r. i stycz-
niu 1947 r. Poszczególne dywizjony rozwią-
zywano oddzielnie, przenosząc ich personel
do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Roz-
mieszczenia.
 Post-war fates of the Polish Air Force in Britain

In the spring of 1945 No. 131 Wing moved

into occupied Germany, where it would stay
until the end of the war and then almost until
the end of its existence. Aer the war ended,
in the summer of 1945, No. 131 Wing became
part of the newly formed British Air Forces of
Occupation. e base of the wing became the
place which attracted the Poles from various
parts of Germany, liberated from camps and
forced labour, but also those escaping illegally
from the communist-controlled Poland.
No. 305 Squadron was also part of the oc-
cupation forces for some time. From March
until October 1946 it was based at Cologne-
Wahn. Apart from the usual military acti-
vities, aircra of the squadron flew courier
missions to Nuremberg bringing documents W październiku 1945 r. wysłano trzy Spitfire’y (po jednym z Dyonów 302, 308 i 317) do Polski, na wystawę
for the trials of German war criminals. prezentującą działania RAF. Ostatecznie tylko dwa dotarły na wystawę i były to jedyne samoloty PSP, jakim
In October 1946 all three squadrons of dane było wrócić do Polski po zakończeniu wojny. Przetrwały w ekspozycji Muzeum Wojska Polskiego w War-
No. 131 Wing moved to Hethel in Britain, szawie kilka lat, po czym zniszczono je jako „politycznie niesłuszne”. / In October 1945 three Spitfires (one
each from Nos. 302, 308 and 317 Sqns) were sent to Poland for an RAF exhibition. Eventually only two made
and No. 305 Sqn to the Polish bomber base it to the exhibition and they were the only aircra of the Polish AF that returned to Poland aer WWII. ey
at Faldingworth. survived only a few years in the Polish Army Museum in Warsaw before they were destroyed as ‘politically
Aer the war ended, fighter and bomber incorrect’.
squadrons based in Britain were mainly busy
with training and exercises.
Nos. 301 and 304 Squadrons were trans-
ferred to Transport Command and reequ-
ipped with twin-engined Vickers Warwicks
and in 1946 with four-engined Handley Page
Halifaxes. During that period both squadrons
flew various transport sorties to European ci-
ties. As of 17 April 1946 all their flying outside
Britain was banned.
Meanwhile, aer the British authorities
withdrew recognition of the Polish govern-
ment (in July 1945), Polish Armed Forces
(including the Polish AF) were under British Uroczystość rozwiązania Dyonu 307 w bazie Horsham St Faith 2 stycznia 1947 r. / No. 307 Squadron
control, awaiting decisions as to their further disbandment ceremony at RAF Horsham St Faith on 2 January 1947.

fate. e Polish AF was disbanded by the Air

Ministry on 31 May 1946. At the same time
fighter squadrons based in Britain (Nos. 303,
306, 307, 309, 315 and 316) were concentrated
in bases around Norwich.
No. 318 Squadron ceased flying in the
spring of 1946 and in August its personnel
arrived in Britain. No. 663 Squadron arrived
in Britain in October of the year and it was
disbanded the same month.
In late September/early October Polish
fighter squadrons in Britain le Fighter Com-
mand and Polish squadrons in Germany were
withdrawn from the BAFO and moved to
Britain where Nos. 302, 308 and 317 Sqns jo-
ined Nos. 303 and 316 at RAF Hethel and No.
305 joined No. 300 at RAF Faldingworth.
Final disbandment of the Polish flying
units took place in December 1946 and Janu-
ary 1947. Individual squadrons were disban-
Uroczystość pożegnalna Dyonu 303, połączona ze zdjęciem Odznaki Kościuszkowskiej z ostatniego Mustanga
ded separately and their personnel transfer-
przez mjr. Witolda Łokuciewskiego odbyła się w Hethel 27 listopada 1946 r. / No. 303 Sqn farewell ceremony at
RAF Hethel on 27 November 1946 involved removing the Kościuszko badge from the unit’s Mustang by S/Ldr red to the Polish Resettlement Corps.
Witold Łokuciewski.
79
 Formowanie lotnictwa

Formowanie lotnictwa polskiego na fron-

cie wschodnim rozpoczęto od zorganizowa-
nia w lipcu 1943 r. 1 Samodzielnej Eskadry
Lotnictwa Myśliwskiego. Jej dowódcą został
kpt. pil. Wacław Czesław Kozłowski. Na ba-
zie tej eskadry, w okresie sierpnia i września
1943 r. powstał, w ramach formowanego
Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR,
1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”.
Zgodnie z etatem w pułku miało być 175
żołnierzy, a w jego wyposażeniu miały być
32 samoloty myśliwskie Jak-1 i 1 łącznikowy
Po-2. Podstawowym zadaniem pułku była
osłona własnych wojsk, osłona własnego
lotnictwa i atakowanie celów naziemnych
nieprzyjaciela.
W marcu 1944 r. zapadła decyzja o rozwi-
nięciu 1 Korpusu PSZ w armię oraz sformo-
waniu kolejnych jednostek lotniczych tworzą-
cych mieszaną dywizję lotniczą. Zgodnie z tą
koncepcją w kwietniu 1944 r. przystąpiono do
formowania 2 Pułku Nocnych Bombowców
„Kraków”, który miał liczyć 167 żołnierzy
i być wyposażony w 32 samoloty Po-2 oraz
przyjęto w sierpniu 1944 r. 611 radziecki Pułk
Lotnictwa Szturmowego liczący 199 żołnie-
rzy i 32 samoloty Ił-2. 30 sierpnia 1944 r.
utworzono 1 Dywizję
Lotniczą
Pierwsza grupa lotników polskich na lotnisk Grigoriewskoje w sierpniu 1943 r. Od lewej w pierwszym szeregu:
Czesław Bogusiewicz, Leon Wyszyński, Czesław Chochorowski, Kazimierz Rutenberg, Roman Wierzchnicki,
Aleksander Michnowicz. / e first group of Polish airmen at Grigoryevskoye in August 1943. Le to right in
the front row: Czesław Bogusiewicz, Leon Wyszyński, Czesław Chochorowski, Kazimierz Rutenberg, Roman
Wierzchnicki, Aleksander Michnowicz.
a jej pierwszym dowódcą został płk pil. Józef
Smaga. Dywizja była mieszanym związkiem
taktycznym lotnictwa, przeznaczonym do
prowadzenia rozpoznania i wsparcia wojsk
lądowych w działaniach na froncie.
W sierpniu 1944 r. został przyjęty,
opracowany przez Naczelne
Dowództwo Wojska Polskiego,
plan rozbudowy Wojska Pol-
skiego do 430 000 żołnierzy
tworzących Front Polski,
w tym korpusu lotnicze-
go. Zgodnie z przyjętymi
Wykładowca strzelania - lejt-
nant Oleg Matwiejew - uczy
Polaków budowy pokładowej
broni strzeleckiej. /Gunnery
instructor Lt. Oleg
Matveyev lectures Polish
personnel on construction
of aircra guns.
założeniami, przerastającymi możliwości
kadrowe i sprzętowe, ustalono, że 1 Dywizja
Lotnicza zostanie przeformowana w miesza-
ną dywizję lotniczą. Utworzono Dowództwo
Lotnictwa z rozformowanego sztabu 6 Armii
Lotniczej, któremu podporządkowano for-
mowaną 4 Mieszaną Dywizję Lotniczą, szkołę
lotniczą, samodzielny pułk lotniczy i 1 Mie-
szany Korpus Lotniczy formowany w rejonie
Charkowa i Kazania. Ponadto zobowiązano
dowódcę Lotnictwa Wojska Polskiego do
utworzenia, w terminie tygodniowym, trzech
pułków lotnictwa pomocniczego.
31 października 1944 r. 1 Dywizja Lotni-
cza została włączona organizacyjnie w skład
Lotnictwa Wojska Polskiego. Równocześnie
zmieniono jej nazwę na: 4 Mieszana Dywi-
zja Lotnicza, a jej dotychczasowy 611 pułk
stał się 3 Pułkiem Lotnictwa Szturmowego.
W skład 1 Mieszanego Korpusu Lotniczego
miały wchodzić: 1 Dywizja Lotnictwa Bom-
bowego, 2 Dywizja Lotnictwa Szturmowego
i 3 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego. Pod
koniec marca i na początku kwietnia 1945 r.
rzutem powietrznym i transportem kole-
jowym zostały przebazowane na lotniska
w Kutnie i Łącku pułki 3 Dywizji Lotnictwa
Myśliwskiego, na lotniska Lublinek i Ujazd
pułki 2 Dywizji Lotnictwa Szturmowego,
a na lotniska w Sochaczewie i Sannikach
pułki 1 Dywizji Lotnictwa Bombowego.
Łącznie korpus był wyposażony w ponad
300 samolotów bojowych, liczył prawie 3000
żołnierzy, w tym tylko 63 Polaków. W dniach
20-24 kwietnia 1945 r. jednostki korpusu, bez
dywizji bombowej która nie osiągnęła goto-
wości bojowej, zostały przebazowane w rejon
Kostrzyna i weszły do walki na froncie.

Zajęcia z „fotokinopulomiotem” w Grigoriewskoje.

Pierwszy z lewej Michał Jakubik. / Camera gun training
at Grigoryevskoye. Michał Jakubik is at far le.

80
 Forming the Polish air force in the Eastern Front

e Polish air force in the Eastern Front

Personel 2. eskadry 1 Pułku Lot-
started to be formed when the 1st Independ- nictwa Myślwskiego „Warszawa”.
ent Fighter Aviation Flight was established Od lewej: dowódca eskadry
in July 1943, commanded by Capt. - por. pil. Witold Gabis, adiutant
– por. Mieczysław Łukiańczuk,
Wacław Czesław
inż. por. Edward Szafrański,
Kozłowski. is tech. chor. Jank Kurażyński. /
flight was expanded Personnel of the 2nd flight of
during August-Sep- the 1st Fighter Aviation Regi-
ment ‘Warsaw’. Le to right:
tember 1943 into the
the flight commander Lt.
1st Fighter Aviation Witold Gabis, adjutant Lt.
Regiment ‘Warsaw’, Mieczysław Łukiańczuk,
as part of the Polish engineer Lt. Edward
Szafrański, technician
Armed Forces Corps
W.Off. Jank Kurażyński.
in the USSR. According
to the establishment, the
regiment was going to
have 175 soldiers, and to
be equipped with 32 Yak-1
fighters and a Po-2 for liai-
son duties. e regiment’s into a ‘front’ (Soviet equivalent
principal task was to provide of an army group) of 430,000 soldiers was
cover for own troops and own mand in August approved, and this was going to include an air
air units, and to attack enemy 1944 (199 soldiers and 32 corps. According to the plan, which exceeded
ground targets. Il-2 aircra). On 30 August 1944 the 1st Air the available staff and equipment, it was de-
In March 1944 it was decided to expand Division was established with cided that the 1st Air Division would be
the 1st Polish Corps in the USSR into an Col. Józef Smaga as its first reformed into a mixed air division.
army and to form more air units to establish a commander. e division e Air Force HQ was formed from
mixed air division. According to this concept was a combined forma- the HQ of the Soviet 6th Air Army,
the 2nd Night Bomber Regiment ‘Cracow’ tion, able to fly reconnais- to control the reformed 4th Mixed Air
started to be formed in April 1944 (number- sance and support missions Division, a flying training school, an inde-
ing 167 soldiers and equipped with 32 Po-2 for the ground troops. pendent air regiment and the 1st Mixed Air
aircra) and the Soviet 611th Attack Aviation In August 1944 the plan Corps then being formed in Kharkov and
Regiment was transferred to Polish com- to expand the Polish forces Kazan area. At the same time the Polish
Forces Aviation Commander was ordered
5 stycznia 1944 r. 1 Pułk Lotnictwa Myślwskiego „Warszawa” otrzymał sztandar od Związku to form, within one week, three regiments of
Patriotów Polskich. / On 5 January 1944 the 1st Fighter Aviation Regiment ‘Warsaw’ received its supporting air units.
colours from the Union of Polish Patriots. On 31 October 1944 the 1st Air Division
was incorporated into the Polish Forces Avia-
tion. At the same time it was renamed the
4th Mixed Air Division, and the Soviet 611th
Regiment was renamed the Polish 3rd Attack
Aviation Regiment. e 1st Mixed Air Corps
was going to include: the 1st Bomber Avia-
tion Division, 2nd Attack Aviation Division
and 3rd Fighter Aviation Division. During
late March and early April 1945 the regiments
of the 3rd Fighter Aviation Division were
moved by air and by rail to airfields at Kutno
and Łąck, those of the 2nd Attack Aviation
Division to Lublinek and Ujazd, and those
of the 1st Bomber Aviation Division to So-
chaczew and Sannikai. Altogether the corps
was equipped with over 300 combat aircra
and numbered almost 3,000 soldiers, but only
63 Poles among them. During 20-24 April
1945 units of the corps, except the bomber
division that failed to achieve operational
capability, moved to Küstrin (Kostrzyn) and
commenced operations.

81
 Działania lotnictwa na froncie

Jak-1 z 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego W drugiej fazie ofensywy styczniowej

Trening 1 plm zimą
1943/1944 r. przed wylotem
na front. / Training of the 1 PLM during winter
1943/1944 before it commenced operations.
W odróżnieniu od zachodnioeuropej-
skiego teatru wojny, gdzie lotnictwo strate-
giczne przeprowadzało przede wszystkim
samodzielne operacje powietrzne, na froncie
wschodnim głównymi zadaniami lotnictwa
były szczelna osłona i ogniowe wsparcie dzia-
łań wojsk lądowych. Ponieważ Wojsko Pol-
skie prowadziło operacje lądowe, koncepcja
struktury lotnictwa uwzględniała koniecz-
ność możliwie najściślejszego współdziałania
z jednostkami lądowymi, niekiedy nawet
- nakazowego podporządkowania działań
lotniczych prognozowanym potrzebom tych
wojsk. I przede wszystkim z tego powodu
w całości adaptowano strukturę organiza-
cyjną oraz taktykę działania sił powietrznych
Armii Czerwonej.
Lotnictwo 1 Armii Wojska Polskiego
weszło do walki w rejonie przyczółka wa-
recko-magnuszewskiego po uprzednim
przebazowaniu z obszaru ZSRR na lotniska
operacyjne. 23 sierpnia 1944 r. rozpoznanie
odwodów nieprzyjaciela w rejonie walk
wykonały cztery samoloty
„Warszawa” oraz dwa samoloty Ił-2 z 611
Pułku Lotnictwa Szturmowego. W ko-
lejnych dniach piloci tych pułków oraz
2 Pułku Nocnych Bombowców „Kra-
ków” włączyli się do działań wojennych,
wykonując zadania na rzecz oddziałów
Wojska Polskiego oraz – w niewystar-
czającym stopniu – na rzecz Powstania
Warszawskiego. O intensywności tych
działań świadczy wykonanie, do koń-
ca października 1944 r., prawie 2000
lotów bojowych.
Podczas dalszych działań wojen-
nych w rejonie Warszawy, a później
w czasie ofensywy styczniowej,
lotnictwo wykonywało loty na
rozpoznanie oraz obezwładniało
i niszczyło wykryte cele. Z dużą inten-
sywnością wykonywano w tym czasie loty
szkoleniowe, np. w grudniu 1944 r. w 1 plm
wykonano 352, a w 2 pnb – 554 loty szkolno-
treningowe.
Wręczanie nagród na lotnisku frontowym w 1944 r.
W skórzanym płąszczu płk. pil. Józef Smaga – do-
wódca 1. Dywizj Lotniczej, obok płk. Jerzy Bogda-
nowski. / Awards ceremony at a front line airfield
in 1944. Col. Józef Smaga, the CO of the 1st Air
Division is wearing leather jacket, with Col. Jerzy
Bogdanowski beside.
wojska 1 Armii WP kontynuowały pościg
za nieprzyjacielem w kierunku Bydgoszczy,
a następnie rozpoczęły natarcie w kierunku
Jastrowia z zadaniem dotarcia nad Odrę. Wa-
runki atmosferyczne uniemożliwiły wówczas
współdziałanie lotnictwa; doszło do niego
dopiero podczas walk o przełamanie Wału
Pomorskiego, później w operacji pomorskiej
i w walkach o Kołobrzeg. W czasie tych walk
piloci 4 Mieszanej Dywizji Lotniczej wyko-
nali ponad 800 lotów bojowych, osłabiając
siłę bojową nieprzyjaciela i utrudniając mu
swobodę manewru.
W operacji berlińskiej całe lotnictwo
polskie, liczące ponad 400 samolotów,
przeznaczone było do działań na kierunku
natarcia 1 Armii WP i współdziałającej z nią
61 Armii. Lotnictwo zostało przebazowane na
węzeł lotniskowy Barnówko koło Kostrzyna,
z którego wykonywało loty na rozpoznanie,
a następnie wspierało nacierające polskie
i radzieckie oddziały. 24 kwietnia 1945 r. na
węzeł lotniskowy Barnówko przybył 1 Mie-
szany Korpus Lotniczy, pułki 4 Mieszanej
Dywizji Lotniczej przebazowały się na lot-
niska Heckelberg ( 2 pnb) i Leuenberg koło
Steinbeck, a 30 kwietnia - na węzeł lotnisko-
wy Vehlefanz.
W walkach miedzy Odrą a Łabą lotnictwo
polskie wykonało prawie 2300 lotów bojo-
wych, zadając straty wojskom nieprzyjaciela
i w znacznym stopniu ułatwiając żołnierzom
1 Armii Wojska Polskiego wykonanie zadania
bojowego.
Lotnictwo Wojska Polskiego w okresie od
sierpnia 1944 r. do maja 1945 r. wykonało po-
nad 13 000 lotów na rzecz wojsk walczących
na froncie, w tym prawie 6000 lotów bojo-
wych. Zginęło 94 żołnierzy – lotników.

Dowódca I Armii WP gen. Stanisław Popławski wręcza

Order Wojenny Virtuti Militari por. pil. Wiktorowi Ka-
linowskiemu. 1945 r. / Gen. Stanisław Popławski, Com-
mander of the 1st Army of the Polish Forces, decorates
Lt. Viktor Kalinovski with the Order of Virtuti Militari.
1945.
82

Kpt. pil.
Oleg Matwiejew
na lotnisku Zadybie Stare. / Capt.
Oleg Matveyev at Zadybie Stare airfield.
As opposed to the Western Front, where
strategic air force operated independently, on
the Eastern Front the principal role of the air
force was to provide tight cover and support
for land operations. As the Polish forces in the
Eastern Front conducted ground operations,
the air force structure reflected the need to
provide as close co-operation with ground
forces as possible, sometime even to subordi-
nate air operations to the predicted needs of
ground forces. For that reason the structure
and tactics was copied from that of the Red
Army air force.
e air arm of the 1st Army of the
Polish Forces commenced operations at
Wa r k a - Ma g nu s z e w
Polish air operations on the Eastern Front
bridgehead, having moved to op-
erational airfields from the Soviet
territory. On 23 August 1944 recon-
naissance of enemy reserves in com-
bat area was flown by four Yak-1s of
the 1st Fighter Aviation Regiment (1
PLM) ‘Warsaw’ and two Il-2s of the
Soviet 611th Attack Aviation Regiment.
In the following days pilots of these
regiments and of the 2nd Night Bomber
Regiment (2 PNB) ‘Cracow’ commenced
combat operations, flying in support of
the Polish ground forces and, insufficiently,
of the Warsaw insurgents. Some 2,000 sor-
ties had been flown by the end of October
1944.
During subsequent operations in Warsaw
area, and later during the offensive of January
1945, the air force flew reconnaissance mis-
sions, and attacked and destroyed identified
targets. Training flying continued at high rate,
for example in December 1944 the 1 PLM has
flown 352, and the 2 PNB 554 training sor-
ties.
Oficerwowie 4. Mieszanej Dy-
wizjo Lotniczej:Siedzą od lewej:
płk. Aleksander Romeyko, gen.
bryg. Józef Smaga, ppłk. Jan Mi-
ronow (dow.ódca3 plsz). Za płk.
Romeykką mjr Siemion Worobiew
(doódca 2 pnbl oraz ppłk. Jan
Tałdykin (dowódca 1 plm). / Offic-
ers of the 4th Mixed Air Division.
Seated le to right: Col. Aleksander
Romeyko, Brig. Gen. Józef Smaga, Lt.
Col. Ivan Mironov (commander of
the 3 PLSz). Behind Col. Romeyko are
Maj. Semyon Vorobyev (commander of
the 2 PNB) and Lt. Col. Ivan Taldikin
(commander of the 1 PLM)
Lotnicy 4. Mieszanej Dywizjo Lotniczej w
zdobytym Berlinie. Maj 1945 r. / Airmen
of the 4th Mixed Air Division in captured
Berlin. May 1945.
During the second phase of the January
offensive the 1st Army of the Polish Forces
continued pursuit of the enemy towards
Bydgoszcz, and then advanced towards Jas-
trowie with the task of reaching the river
Oder. Weather conditions made air support
impossible during that period; it was only
provided during the fighting to break
through the Pomeranian Wall, and then in
Pomerania and at Kolberg (now Kołobrzeg).
During these operations the 4th Mixed Air
Division has flown over 800 combat sorties,
affecting enemy combat potential and inter-
dicting enemy manoeuvres.
During the Berlin operation of April-May
1945 the entire Polish air arm on the East-
ern Front, numbering over 400 aircra, was
earmarked for operations in the designated
area of attack of the 1st Polish Army and the
61st Soviet Army. e air units moved to the
group of airfields at Berneuchen (Barnówko)
near Küstrin (Kostrzyn). From there, they
flew reconnaissance
and support missions
for the Polish and Soviet troops. On 24 April
1945 the 1st Mixed Air Corps moved to that
group of airfields, while the regiments of the
4th Mixed Air Division were transferred
to the airfields at Heckelberg (2 PNB) and
Leuenberg near Steinbeck, and on 30 April to
airfields at Vehlefanz.
Polish air units have flown almost 2,300
combat sorties during the fighting between
the rivers Oder and Elbe, inflicting losses
on the enemy forces and assisting the Polish
troops in achieving their goals.
Between August 1944 and May 1945 the
Polish air arm has flown over 13,000 sorties,
including almost 6,000 combat sorties in sup-
port of the fighting troops. 94 airmen were
killed.
83
 Pokojowa organizacja

Samolot szturmowy Iljuszyn Ił-2. / Ilyushin Il-2

attack airca.

Potrzeby obronne, a przede wszystkim z 2 października rozformowano dowódz- mowego oraz 7 Pułk Lotnictwa Bombowego.
możliwości gospodarcze zniszczonego kraju two 1 Myśliwskiej Dywizji Lotniczej W.P. Równocześnie znacznie zwiększono etaty
po zakończeniu II wojny światowej zadecy- i 2 Szturmowej Dywizji Lotniczej W.P. wraz pułków ( z 236 do 560 żołnierzy w lotnic-
dowały o rozformowaniu wielu jednostek z obsługującymi je pododdziałami. W skład twie myśliwskim i z 305 do 617 w lotnictwie
Wojska Polskiego i przeprowadzeniu demo- lotnictwa polskiego na koniec 1946 r. wcho- szturmowym oraz z 406 do 629 w lotnictwie
bilizacji w 1945 roku. dziło siedem pułków bezpośrednio pod- bombowym), zwiększono także liczbę sa-
W lotnictwie polskim pierwszym dzia- porządkowanych Dowództwu Lotnictwa molotów z 32 do 60 w każdym pułku, były
łaniem reorganizacyjnym było przeformo- Wojska Polskiego: 1, 2 i 3 Pułk Lotnictwa wśród nich 52 samoloty bojowe.
wanie, w lipcu 1945 r., 2 Pułku Nocnych Myśliwskiego; 4, 5 i 6 Pułk Lotnictwa Sztur-
Bombowców „Kraków” na 2 Pułk Lotnictwa
Szturmowego uzbrojony w samoloty Ił-2.
Również w lipcu 1945 r. zdecydowano o roz-
formowaniu dowództwa 1 Mieszanego Kor-
pusu Lotniczego stacjonującego w Łowiczu,
12 Pułku Lotnictwa Sanitarnego, 13 Pułku
Lotnictwa Transportowego i innych podod-
działów.
W roku 1946 r., na mocy rozkazu nr
019 Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego
z 22 stycznia, rozformowano dowództwo
1 Dywizji Lotnictwa Bombowego wraz
z 4 i 5 Pułkiem Lotnictwa Bombowego,
dowództwo 2 Brandenburskiej Dywizji Lot-
nictwa Szturmowego wraz z 7 i 8 Pułkiem
Lotnictwa Szturmowego, 9 Pułk Lotnictwa
Myśliwskiego ze składu 3 Brandenburskiej
Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego oraz inne
pododdziały i szkoły młodszych specjalistów.
Niektóre jednostki przeformowano i zmniej-
szono ich stany osobowe. Pierwsze po II wojnie światowej pokazy lotnicze w Warszawie, we wrześniu 1945 r. / e first air show in
Jesienią 1946 r. zdecydowano się na dalszą Warsaw aer WWII, in September 1945.
reorganizację – na mocy rozkazu Naczelne- Marszałek Michał Rola-Żymierski wizytuje 1 PLM „Warszawa”. / Marshal Michał Rola-Żymierski during
go Dowódcy Wojska Polskiego nr 0157/Org. inspection of the 1st Fighter Aviation Regiment.

84
 Peace-time organisation

Różne formy propagandy lotnictwa wojskowego w powojennej

rzeczywistości: okolicznościowe stemple z okazji święta lotnictwa
i pocztówka zachęcająca do wstępowania do szkoły w Dęblinie. /
Post-WWII air force propaganda: commemorative postmarks to
celebrate the Aviation Day air show in September 1945 and a post
card promoting the Polish AF college at Dęblin.

Night Bomber Regiment ‘Cracow’

was reformed into the 2nd Attack
Aviation Regiment equipped with
Il-2 aircra. Also in July 1945 it was
decided to disband the 1st Mixed
Air Corps HQ at Łowicz, the 12th
Medevac Aviation Regiment, the
13th Transport Aviation Regiment,
and other units.
In 1946, according to the
orders no. 019 of the Supreme
Commander of the Polish Forces
Defence require- of 22 January, a number of units
ments, and most of all and HQs were disbanded: the
the economic capabil- 1st Bomber Aviation Division
ity of the devastated HQ along with the 4th and
country upon the end 5th Bomber Aviation Regiments, the 2nd
of World War II re- ‘Brandenburg’ Attack Aviation Division HQ
sulted in disbanding many units of the Polish with the 7th and 8th Attack Aviation Regi-
Forces and general demobilisation in 1945. ments, the 9th Fighter Aviation Regiment
In the air force, the first reorganisa- Samolot bombowy Tupolew Tu-2. / of the 3rd ‘Brandenburg’ Fighter Aviation
tion took place in July 1945, when the 2nd Tupolev Tu-2 bomber. Division, and other units and schools of

junior specialist personnel. Some units were

reformed and their staff establishment re-
duced.
In the autumn 1946 a further reorganisa-
tion was decided. According to the orders no.
0157/Org. of 2 October of the Supreme Com-
mander of the Polish Forces the 1st Fighter
Air Division HQ and the 2nd Attack Air
Division HQ with their supporting elements
were disbanded. At the end of 1946 the Polish
air force included seven regiments reporting
directly to the Polish Forces Aviation HQ: the
1st, 2nd and 3rd Fighter Aviation Regiments;
4th, 5th and 6th Attack Aviation Regiments,
and the 7th Bomber Aviation Regiment. At
the same time regiment establishments were
significantly increased (from 236 to 560 sol-
diers in fighter, from 305 to 617 in attack and
from 406 to 629 in bomber forces), as was the
number of aircra in each regiment (from 32
Samolot szturmowy Iljuszyn Ił-10. / Ilyushin Il-10 attack airca. to 60 each, including 52 combat aircra.
85
 Wojskowa Szkoła Lotnicza Wojska Polskiego
Jeszcze w trakcie walk, na wyzwolonych
ziemiach polskich rozpoczęły działalność
pierwsze ośrodki szkolenia lotniczego. 31
października 1944 r. powołano w Zamościu
Wojskową Szkołę Lotniczą Wojska Polskiego
i 15 Samodzielny Zapasowy Pułk Lotniczy. 20
marca 1945 r. na lotnisko w Dęblinie została
przebazowana 3 eskadra. Rozpoczęło się
praktyczne szkolenie na samolotach UT-2,
a Dęblin stał się ponownie kolebką polskiego
lotnictwa.
Na przełomie lat 1946 i 1947 szkoła prze-
stawiła się na pokojowy proces szkolenia.
Następowało stopniowe zmniejszanie jej
stanu osobowego. Pogłębiony został proces
dydaktyczny, zaś okres szkolenia wydłużył
się z dwóch do trzech lat. W marcu 1947 r.
szkoła została ponownie zreorganizowana
oraz przemianowana na Oficerską Szkołę
Lotniczą.
Zaostrzenie się sytuacji polityczno-mili-
tarnej na świecie na początku lat pięćdziesią-
tych zakłóciło dotychczasowy uregulowany
tok szkolenia. W maju 1951 r. wprowadzono
nowy etat Oficerskiej Szkoły Lotniczej, który
przewidywał jej wydatną rozbudowę. 1 maja
1951 r. powołano Oficerską Szkołę Lotniczą
nr 5 w Radomiu, która miała szkolić pilotów
myśliwskich. Oficerskiej Szkole Lotniczej nr 4
w Dęblinie przypadło przygotowanie perso-
nelu latającego na samolotach bombowych,
szturmowych i łącznikowo-transportowych.
W tym celu znacznie rozbudowano jej bazę
dydaktyczną, wybudowano także betonowy
pas startowy. Szkołom postawiono zadanie
radykalnego zwiększenia liczby szkolonych,
skrócenia czasu nauki, zredukowania pro-
gramu do niezbędnego minimum, zatem
– przywrócono wojenny program szkolenia
lotniczego.
W roku 1956 przywrócono kształceniu
lotniczemu normalność, zarówno w sferze
Na dwumiejscowych samolotach szkolnych UT-2 szkolili się podchorążowie dęblińskiej uczelni od 1945 r. /
UT-2 two-seaters were used to train cadet officers at Dęblin from 1945.
86
organizacyjnej, jak i mery- Pamiątkowe zdję-
torycznej. Programy zostały cie podchorążych
zmodyfikowane i udoskona- pierwszej powojen-
nej promocji na tle
lone, celem szkolenia stało hangarów zastanych
się przygotowanie absol- w 1945 r. / Souvenir
wentów z 3 klasą pilota photo of cadet
wojskowego. Zmniejszono officers of the first
post-war course near
wydatnie liczbę szko- the wrecked hangars
lonych, wprowadzono in 1945.
wymóg średniego wy-
kształcenia kandydatów.
W roku 1957 OSL prze-
kształciła się z bombo-
wo-szturmowej w my-
śliwską, co wiązało się
ze zmianą koncepcji
rozwoju polskiego lotnic-
twa. Na początku 1958 r.
zakończona została reor-
ganizacja szkoły. Szkolenie
teoretyczne podchorążych
odbywało się w Dęblinie,
w Dziale Nauk, praktyczne
– w powołanych pułkach i sa-
modzielnych eskadrach.
W roku 1964 rozwiązano
Oficerską Szkołę Lotniczą nr
5 w Radomiu. Oficerska Szkoła
Lotnicza w Dęblinie pozostała je- Podchorążowie
4. eskadry szkolnej przed
dyną uczelnią lotniczą. 1 stycznia
pierwszymi lotami na samolotach Szcze-2.
1968 r. Oficerska Szkoła Lotnicza / Cadet officers of the 4th training flight prior to
przekształcona została w Wyższą Oficerską initial flights in Shche-2 aircra.
Szkołę Lotniczą, kształcącą personel latający
z cenzusem inżyniera. Kandydaci do WOSL
musieli legitymować się świadectwem doj- 1 października 1994 r. Wyższa Oficer-
rzałości, a okres nauki wydłużono do czterech ska Szkoła Lotnicza uległa reorganizacji
lat. Nieocenione zasługi w uskutecznieniu - zmieniła etat oraz nazwę na: Wyższa Szkoła
tych przedsięwzięć miał ówczesny komen- Oficerska Sił Powietrznych. Wraz ze zmianą
dant – gen. bryg. pil. dr Józef Kowalski. programów szkolenia w roku 2000 zostały
W okresie swego największego rozwoju rozformowane istniejące w strukturze szko-
WOSL posiadał sześć pułków lotniczych ły pułki lotnicze, a na ich bazie utworzono
i jedną samodzielną eskadrę lotniczą. 1 Ośrodek Szkolenia Lotniczego w Dęblinie,
2 Ośrodek Szkolenia Lotniczego w Radomiu
i 3 Ośrodek Szkolenia Lotniczego w Białej
Podlaskiej.
Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych
jest państwową wyższą uczelnią zawodową
w okresie głębokich przemian, ale w pełni
kontynuuje tradycje swych poprzedniczek,
korzysta z ich dorobku. Dyskontuje bliskie
kontakty ze środowiskiem lotniczej braci,
nawiązane podczas Światowego Zjazdu
Lotników Polskich w roku 1992. W procesie
wychowania WSO SP nawiązuje do naj-
chlubniejszych tradycji polskiego lotnictwa
wojskowego, w procesie szkolenia lotniczego
– do najnowocześniejszych wzorów i pro-
gramów. Jest wizytówką nie tylko polskiego
lotnictwa wojskowego, ale również polskiej
nauki, „polskiej szkoły lotniczej” i polskiej
gościnności.
 Military Air School of the Polish Forces

Even before the war ended first air force

training establishments started to be orga-
nised in Polish territory. e Military Air
School of the Polish Forces and the 15th
Independent Replacement Air Regiment
were established at Zamość on 31 October
1944. On 20 March 1945 the latter’s 3rd flight
moved to Dęblin, the historic training centre
of the Polish air force. Practical training on
UT-2 aircra commenced.
During late 1946 and early 1947 the school
switched to peace-time training. Its staff was
gradually reduced. e education program-
me was made more thorough, and training
period was expanded from two to three years.
In March 1947 the school was reorganised
again and renamed the Air Force Officers
School (OSL). Obecnie dęblińska szkoła to komleks budynków zajmujących 670 ha a jej mury opuściło już 5800 absolwen-
Worsening political and military situ- tów. / Obecnie dęblińska szkoła to kompleks budynków zajmujących 670 ha a jej mury opuściło już 5800
absolwentów. / Currently the Dęblin establishment uses facilities covering 670 ha. It has so far produced 5,800
ation in the world in early 1950s affected graduates.
this peace-time training schedules. In
May 1951 a new establishment was intro- personnel with a university-level degree in part of the school, these being reformed into
duced for the Air Force Officers School, engineering. Candidates had to have a high- the 1st Air Training Centre at Dęblin, 2nd Air
calling for a substantial expansion. On school level certificate of education, and the Training Centre at Radom and 3rd Air Tra-
1 May 1951 No. 5 Air Force Officers studying period was increased to four years. ining Centre at Biała Podlaska.
School was established at Radom, to Brig. Gen. Dr Józef Kowalski, the school e Air Force Officers Academy is a sta-
train fighter pilots. No. 4 Air Force Officers commandant at the time, was instrumental in te-run university-level professional training
School at Dęblin would now train air crews successfully implementing these changes. establishment, and continues the traditions
for bomber, attack and liaison-transport During its largest expansion the WOSL of its predecessors. It maintains close rela-
aircra. To this end its training facilities had six air regiments and an independent tionships with veterans, established during
were expanded, and a concrete runway was air flight. the Worldwide Reunion of Polish Air Force
constructed. e schools were tasked with a On 1 October 1994 the Air Force Officers Association in 1992. It combines the finest
drastic increase in output, reduced training Academy was reorganised again, with a new traditions of the Polish Air Force with the
times, and syllabus abbreviated to an absolute establishment and a restyled name (WSOSP). latest developments and inventions in air
minimum – in short, war-time training Another change in training procedures in force training. It is a showcase of the Polish
procedures were revived. 2000 resulted in disbanding the air AF, and also of the Polish science and Polish
In 1956 air force training regiments that had been an integral hospitality.
returned to normal peace-
time practice, both in
terms of organisation and
scope of training. Pro-
grammes were modified
and improved, the training
was aimed at producing 3rd
Class military pilots. e num-
ber of students was cut drastically,
they had to have medium level education
on entry. In 1957 the OSL changed from
bomber-attack to fighter type, in connection
with the changed concept of Polish air for-
ce development. e reorganisation of the
school was completed by early 1958. e-
oretical training of cadet officers took place
in the Studies Department at Dęblin, and
practical training was conducted in selected
regiments and independent flights.
No. 5 Air Force Officers School at Radom
was disbanded in 1964, leaving the Air Force
Officers School at Dęblin as the sole air force
college. On 1 January 1968 the Air Force Of-
ficers School was reformed into the Air Force Podstawowym samolotem do szkolenia podchorążych jest samolot PZL-130 Orlik. / PZL-130 Orlik is the
Officers Academy (WOSL), to train flying principal training aircra.
87
 Powroty lotników z Zachodu i ich losy
Po cofnięciu uznania Rządowi RP na
uchodźstwie przez zwycięskie mocarstwa lot-
nicy PSP (jak wszyscy żołnierze Polskich Sił
Zbrojnych) stanęli przed dylematem: wrócić
do kraju, czy pozostać na emigracji. Wyruszy-
li na wojnę w obronie niepodległości Polski
i ta walka zakończyła się niepowodzeniem.
Na mocy porozumień jałtańskich kraj zna-
lazł się w strefie wpływów ZSRR i mało kto
z Polaków (zwłaszcza z tych, którzy przeszli
przez „nieludzką ziemię”) łudził się, że Stalin
pozwoli na istnienie rzeczywiście wolnej
i niepodległej Rzeczpospolitej.
Indywidualne decyzje były podyktowane
z jednej strony względami osobistymi i ro-
dzinnymi, a z drugiej – poczuciem
obowiąz-
Powracający wojskowi byli rejestrowani w Punktach Przyjęcia. / All
returning servicemen were registered at the point of arrival. is is the
certificate of repatriation of Sgt Józef Różański.
88
ku wobec Ojczyzny. Szacuje się, że spośród
ok. 14 350 ludzi, którzy w chwili zakończenia
wojny pełnili służbę w PSP, na emigracji po-
zostało ponad 11 000.
Na bazie PSP powołano Polski Korpus
Przysposobienia i Rozmieszczenia (RAF),
aby zająć się polskimi lotnikami, chcącymi
osiedlić się w Wielkiej Brytanii albo wyemi-
grować do innych krajów. Pozostającym na
Zachodzie umożliwiono zdobycie zawodu
cywilnego, a wielu z nich podjęło służbę
w RAF, gdzie niektórzy doszli z czasem do
wysokich stanowisk dowódczych.
Wśród powracających do Polski byli
zawodowi wojskowi, dla których podjęcie
służby w siłach zbrojnych
było naturalnym powrotem
do profesji wybranej przed
W celach propagandowych wła-
dze „Polski lubelskiej” zachęcały
polskich żołnierzy do powrotu
do kraju. / For propaganda,
the communist authorities
in Poland encouraged Polish
soldiers to return to their
homeland. is leaflet was
addressed to “AIR FORCE
SOLDIERS IN EXILE!”.
wojną. Dla władz komunistycznych każdy
zgłaszający się do Ludowego Wojska Polskie-
go był „wrogiem klasowym” i potencjalnym
szpiegiem. Na przełomie lat 1940./1950.
dokonano czystki, usuwając z wojska i ze
wszystkich instytucji lotniczych (łącznie z ae-
roklubami) lotników przybyłych z Zachodu.
Wielu z nich uwięziono i skazano na śmierć
lub długoletnie więzienie, a pozostający na
wolności byli dyskryminowani i prześlado-
wani.
Dopiero po „odwilży” 1956 r. lotnikom,
którzy wrócili do Polski z Zachodu zaofero-
wano powrót do służby wojskowej. Niektórzy
z nich przyjęli tę propozycję - byli wśród nich
tak sławni piloci jak Stanisław Skalski, zajmu-
jący pierwsze miejsce na liście polskich asów
myśliwskich.
Nowy lotniczy orzełek noszony na czapce różnił się
od przedwojennego brakiem korony na głowie. / e
new headgear of the Polish Air Force under commu-
nist control dif-
fered from the
earlier one n
that the eagle
nolonger had
a crown on
its head.
 Homecoming of the airmen from the West, and their fates

Dokument Najwyższego
Sądu Wojskowego z 1965
r. uchylający wyrok śmierci
dla płk. Szczepana Ścibio-
ra. 15 sierpnia 1951 r. płk
pil. Szczepan Ścibior został
aresztowany przez oficerów
Głównego Zarządu Informa-
cji Wojskowej. Osadzono go
w areszcie śledczym przy ul.
Chałubińskiego. 13 maja 1952
r. wyrokiem Wojskowego Sądu
Najwyższego za: usiłowanie
obalenia ustroju państwa,
przystąpienie do dywersyjno-
szpiegowskiej organizacji itp.
został skazany na karę śmier-
W ciągu kilku lat po wojnie, wszystkich Polaków ci, przepadek całego mienia
wracających z Zachodu spotkały mniejsze lub oraz utratę praw publicznych
większe prześladowania. Niektórzy, jak as Sta- i obywatelskich, a także praw
nisław Skalski (tu: na zdjęciu zrobionym tuż po honorowych na zawsze. Zgro-
aresztowaniu), zostali uwięzieni i poddawano ich madzenie Sędziów Wojskowe-
nieludzkim torturom, aby wymusić przyznanie do go Sądu Najwyższego skargi
absurdalnych win. Jak wielu swoich kolegów, Skalski rewizyjnej nie uwzględniło,
został uznany za wroga komunistycznego państwa. a prezydent odrzucił prośbę
Po dwóch latach gehenny „śledztwa” skazano go na o ułaskawienie. 7 sierpnia
dożywotnie więzienie. I tak miał szczęście, że unik- 1952 r. o godz. 20.30 wyrok
nął kary śmierci, którą wymierzono innym. / Within został wykonany. Dokument
a few years aer the war all Poles returning from Najwyższego Sądu Wojskowe-
the West were prosecuted in various manners. Some, go z 1965 r. uchylający wyrok
like the ace Stanisław Skalski (shown in the mug śmierci dla płk. Szczepana
shot taken upon his arrest), were imprisoned and Ścibiora. 15 sierpnia 1951 r. płk pil. Szczepan Ścibior został aresztowany przez oficerów Głównego Zarządu
subjected to inhumane tortures to make them plead Informacji Wojskowej. Osadzono go w areszcie śledczym przy ul. Chałubińskiego. 13 maja 1952 r. wyrokiem
guilty of absurd crimes. Like many of his colleagues, Wojskowego Sądu Najwyższego za: usiłowanie obalenia ustroju państwa, przystąpienie do dywersyjno-szpie-
Skalski was considered an enemy of the communist gowskiej organizacji itp. został skazany na karę śmierci, przepadek całego mienia oraz utratę praw publicznych
state. Aer two years of ordeal he was sentenced to i obywatelskich, a także praw honorowych na zawsze. Zgromadzenie Sędziów Wojskowego Sądu Najwyższego
life imprisonment. Still, he was fortunate to have skargi rewizyjnej nie uwzględniło, a prezydent odrzucił prośbę o ułaskawienie. 7 sierpnia 1952 r. o godz. 20.30
escaped the death penalty which befell others. wyrok został wykonany.

Aer the victorious powers withdrew re- emigrate to other countries. ose who chose was a ‘class enemy’ and a potential spy. During
cognition of the Polish government in exile, to stay in the West received help in learning late 1940s/early 1950s a purge was carried out,
airmen of the Polish AF (like all other Polish civilian trades and many joined the RAF removing the airmen who had returned from
servicemen) faced the dilemma: return to the where some of them eventually reached high the West from all aviation-related bodies
home country or stay abroad. ey had gone command positions. (including amateur flying clubs). Many were
to war to fight for independent Poland and ose who returned to the communist- arrested and sentenced to death or long-term
this fight was unsuccessful. Under Yalta agre- controlled Poland included some career sol- imprisonment and those not arrested were
ements Poland was made part of the Soviet diers, for whom joining the armed forces was discriminated against and persecuted.
zone of influence and few of the Poles (espe- a natural way of resuming the profession they Following the political ‘thaw’ of 1956 the
cially among those who had experienced the had chosen before the war. But for the commu- airmen who had returned from the West
horrors of the gulags) had any nist authorities each such man volunteering were asked to resume military service. Some
illusions that Stalin would allow to join the ‘People’s Armed of them accepted the offer, including such
a truly free and independent Forc es’ famous pilots as Stanisław Skalski, the top
Poland to exist. scoring Polish ace.
Individual decisions de-
pended on the personal and
family situation and also on Niektórzy z lotników Pol-
the sense of duty towards skich Sił Powietrznych na
Poland. It is estimated that Zachodzie podjęli służbę w
lotnictwie wojskowym po 1956
of some 14,350 people
r. Na zdjęciu przed odrzutowym
serving in the Polish AF myśliwcem Lim-2 pierwszy z
at war’s end, over 11,000 lewej Wacław Król, drugi Witold
remained abroad. Łokuciewski i czwarty Ignacy Ol-
szewski. / Some veterans of WWII
e Polish Air Force
Polish Air Force in Britain returned
was reorganised into to service aer 1956 r. Here, in front
the Polish Resettle- of a Lim-2 jet fighter (licence-built
ment Corps (RAF), MiG-15bis) first from the le Wa-
cław Król, second Witold Łokuciew-
to assist those Polish
ski, fourth Ignacy Olszewski.
airmen who wanted
to stay in Britain or
89
 Nasilenie zimnej wojny i reorganizacja lotnictwa
W 1948 r. niespodziewanie załamał się
powojenny porządek w Europie Środkowej.
Kryzys berliński, powołanie 6 kwietnia 1949 r.
Paktu Północnoatlantyckiego oraz utworzenie
7 września – za zgodą mocarstw zachodnich
– Republiki Federalnej Niemiec wywołały
głębokie zaniepokojenie społeczeństwa. Czy
może zatem dziwić powszechna akceptacja
podjętych wówczas nadmiernych wysiłków
zbrojeniowych, znacznie przekraczających
ekonomiczne i gospodarcze możliwości od-
budowującego się z ruin kraju? Raczej nie
– akceptacja ta wynikała wówczas z oceny
sytuacji politycznej.
Generalnym założeniem sześcioletniego
planu rozwoju sił zbrojnych było przyjęcie
rosyjskiej rekomendacji ich rozbudowy
(szczególnie lotnictwa) w warunkach gwał-
townie zaostrzającej się sytuacji międzyna-
rodowej. W miejsce planowanych na mocy
rozkazu ministra obrony narodowej nr 037/
Org. z 28 kwietnia 1950 r. dwóch dywizji my-
śliwskich OPL i dwóch dywizji myśliwskich
obrony przeciwlotniczej wojsk lądowych
zarządzono sformowanie sześciu dywizji,
po trzy w każdym lotnictwie. Zaplanowano
również zwiększenie liczy jednostek lotnic-
twa szturmowego i morskiego. Sformowano
8 Dywizję Lotnictwa Szturmowego i rozpo-
częto organizowanie 13 Dywizji Lotnictwa
Szturmowego, ale wkrótce na mocy rozkazu
ministra obrony narodowej nr 0078/Org. z 19
listopada 1952 r. zrezygnowano z utworzenia
tej dywizji z powodu braku ludzi i sprzętu.
Utworzono natomiast 16 Dywizję Lotnictwa
Szturmowego oraz 15 Dywizje Lotnictwa
Bombowego.
90
Myśliwski Jak-23 reprezentował w polskim lotnic-
twie pierwszą generację odrzutowych samolotów
bojowych. / e Yak-23 fighter represented the first
generation of combat jets in the Polish AF.
Kpt. Andrzej Rybacki opuszcza kabinę samolotu
myśliwskiego Jak-23. / Capt. Andrzej Rybacki exits
the Yak-23 fighter.
W celu usprawnienia dowodzenia lotnic-
twem osłony i wsparcia wojsk na polu walki
utworzono 3 Korpus Lotnictwa Myśliwskiego
i 4 Korpus Lotnictwa Szturmowego.
Do jednolitego systemu obrony powietrz-
nej zostały włączone: lotnictwo myśliwskie,
dywizję i pułki artylerii przeciwlotniczej
oraz jednostki radiotechniczne, łączności
i zaopatrzenia, zgrupowane w trzy Korpusy
OPL OK.
W lipcu 1950 r. w rosyjskiej jednostce
w Brzegu przeszkolono na samoloty odrzuto-
we Jak-17 pierwszych polskich pilotów – kpt.
Andrzeja Rybackiego i por. Kazimierza Tana-
nę. W roku 1951 wprowadzono do lotnictwa
polskiego pierwsze samoloty z napędem
odrzutowym. W roku 1953 lotnictwa bom-
bowe otrzymało samoloty Ił-28, pojawiły się
pierwsze śmigłowce Mi-1.
14 października 1954 r. nastąpiło połącze-
nie Wojsk Lotniczych Wojsk Obrony Prze-
ciwlotniczej Kraju. W wyniku zmian powsta-
ły Wojska Lotnicze i Obrony Przeciwlotniczej
Obszaru Kraju. Utworzono też jednolity sys-
tem obrony powietrznej, zapewniający pełną
integrację wysiłków w ramach tego systemu.
W roku następnym powstał Układ Warszaw-
ski co spowodowało konieczność przystoso-
wania lotnictwa do warunków wynikających
z nowej doktryny wojennej. Podczas tworze-
nia lotnictwa przeznaczonego do wsparcia
wojsk lądowych dokonano kolejnej reorga-
nizacji, której rezultatem było sformowanie,
na bazie Dowództwa 3 Korpusu Lotnictwa
Myśliwskiego, nowego Dowództwa 3 Kor-
pusu Lotnictwa Mieszanego. W skład 3 Kor-
pusu Lotnictwa Mieszanego miały wchodzić
następujące związki taktyczne i jednostki:
9 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, 11 Dy-
wizja Lotnictwa Myśliwskiego, 8 Dywizja
Lotnictwa Szturmowego, 16 Dywizja Lotnic-
twa Szturmowego, 1 i 12 samodzielna eskadra
lotnictwa artyleryjskiego oraz 74 kompania
łączności korpusu.
Samolot bombowy Iljuszyn Ił-28. /
Ilyushin Il-28 bomber.
 Cold War escalation and reorganisation of the air force

Para samolotów bombowych Ił-28 w locie. / Two Il-28 bomber aircra in flight. Warsaw Pact was created resulting in a need
to adapt the air force for the conditions of the
new military doctrine. Another reorganisa-
e fragile post-war balance in Central were introduced in the Polish Air Force. In tion took place when establishing the air
Europe collapsed in 1948: the Berlin crisis 1953 bomber aviation received Il-28 aircra, force branch tasked with ground troop sup-
was followed by the establishment of NATO first Mi-1 helicopters were also introduced. por, when the 3rd Fighter Aviation Corps HQ
on 6 April 1949 and creation of the Federal On 14 October 1954 the Air Force (WL) was reformed into the 3rd Mixed Aviation
Republic of Germany (West Germany) on 7 and the Country Anti-Aircra Defence Force Corps HQ. e Corps would include the fol-
September. (WOPK) were amalgamated into the uniform lowing units: the 9th and 11th Fighter Avia-
As a result, the six-year plan of Polish Air Force and Country Area Anti-Aircra tion Divisions, the 8th and 16th Attack Avia-
armed forces’ development was based on Defence (WL i OPL OK). A single air defence tion Divisions, the 1st and 12th Independent
Soviet directives of the expansion (par- system was established, to ensure full inte- Artillery Aviation Flights and the 74th Corps
ticularly in the case of the air force) in the gration of the assets. e following year the Communications Company.
rapidly deteriorating international situation.
Although the original orders of the MoD
no. 037/Org. of 28 April 1950 called for two
country air defence fighter divisions and two
fighter divisions for air defence of ground
troops, eventually it was ordered to form six
divisions, three in each category. It was also
planned to increase the number of attack and
naval air units. e 8th Attack Aviation Divi-
sion was formed and the 13th Attack Aviation
Division started to be formed, but soon af-
terwards, according to the orders of the MoD
no. 0078/Org. of 19 November 1952 forming
of this division was abandoned due to lack of
personnel and equipment. At the same time
Pojawiły się pierwsze śmigłowce Mi-1… / First Mi-1 helicopters were introduced…
the 16th Attack Aviation Division and 15th
Bomber Aviation Division.
To enable more efficient command of the
tactical aviation the 3rd Fighter Aviation
Corps and 4th Attack Aviation Corps were
formed.
e uniform air defence system: fighter
aviation, divisions and regiments of AA
artillery, and radio-technical, communica-
tions and supply units, were grouped in three
Country Area Anti-Aircra Defence (OPL
OK) Corps.
In July 1950 first Polish pilots – Capt.
Andrzej Rybacki and Lt. Kazimierz Tanana
– were trained on Yak-17 jet aircra at the …Oraz produkowana w Polsce wersja rozwojowa SM-2. / …followed by the Polish-built development version,
Soviet unit at Brzeg. In 1951 first jet aircra the SM-2.
91
 Zawody i pokazy lotnicze

Rok 1957 przyniósł wiele zmian struktural-

no-organizacyjnych w Wojskach Lotniczych
i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju, co
miało wpływ na dalsze doskonalenie procesu
szkolenia lotniczego. Do lotnictwa myśliw-
skiego OPK wprowadzono nowy program
szkoleniowy, preferujący loty w trudnych wa-
runkach atmosferycznych w dzień i w nocy,
loty na przechwycenie, loty w stratosferze
i swobodne walki powietrzne. W jednostkach
lotnictwa operacyjnego program ten szerzej
uwzględniał zadania tego lotnictwa – wsparcie
i osłonę wojsk na polu walki.
W roku 1959 podjęto jeszcze jedną ważną
inicjatywę, mającą istotny wpływ na efekty
szkolenia lotniczego. Zapoczątkowano orga-
nizowanie zawodów o tytuł indywidualnego
oraz zespołowego mistrza w lotnictwie my-
śliwskim i bombowym. Konkurencje pilo-
tażowe oraz zastosowania bojowego dawały
możliwości wszechstronnego sprawdzenia
poziomu wyszkolenia bojowego zarówno
pilotów, jak i zespołów. Zawody na szczeblu
WL i OPL OK poprzedzone były eliminacja-
mi w pułkach.
Mistrzem indywidualnym w lotnictwie
myśliwskim w 1959 r. został kpt. pil. Franci-
Przygotowania do największej defilady lotniczej w 1966 r. z okazji 1000-lecia państwa polskiego zaprezento-
wano figurę orła i liczbę 1000. / Preparations for the largest flypast in 1966 to commemorate 1,000th anniver-
sary of Poland. A stylised ‘Eagle’ and number ‘1000’ formations were flown.
szek Walentyn z 29 pułku lotnictwa myśliw- zorganizowano wspólnie z Aeroklubem PRL
skiego z Ornety, a mistrzem zespołowym pokazy w 40 różnych ośrodkach na obszarze
– zespół 1 pułku lotnictwa myśliwskiego kraju, a uroczystości święta lotnictwa odbyły
OPL z Mińska Mazowieckiego pod dowódz- się razem z centralnymi dożynkami w War-
twem mjr. pil. Lucjana Kałkusa. W lotnictwie szawie. W kolejnym roku pokazy zorgani-
bombowym indywidualne zwyciężyła załoga zowano na nieco mniejszą skalę, natomiast
kpt. pil. Józefa Cholewy (por. nawig. Marian 22 lipca 1959 r., podczas parady lotniczej,
Kozak i plut. strz. rtg Zdzisław Niedziela) zaprezentowano w powietrzu figurę „Tafla”,
z 7 pułku lotnictwa bombowego z Powidza, składająca się z 64 samolotów myśliwskich
a zespołowo – klucz por. pil. Edwarda Cha- (4 romby po 16 maszyn). W 1966 r. z okazji
ryszyna, w skład którego wchodziły załogi 1000 – lecia państwa polskiego zaprezento-
por. pil. Edmunda Ziai i por. wano figurę orła i liczbę 1000, a z okazji XXV-
pil. Feliksa Kostki. Poczynając lecia Polski Ludowej – figurę orła, liczbę XXV
od 1961 r. organizowano także i dwa miecze grunwaldzkie. Demonstrowanie
zawody rozpoznania powietrz- organizacyjnej sprawności lotnictwa oraz
nego, w których uczestniczyły wysokiego kunsztu pilotów trwało do połowy
wyłącznie załogi Lotnictwa lat siedemdziesiątych. Chociaż były to dzia-
Operacyjnego, a także mistrzo- łania kosztowne, przyniosły jednak znaczne
stwa spadochronowego dla korzyści szkoleniowe, pozwalały też popula-
całych WL i OPL OK. ryzować lotnictwo wśród społeczeństwa.
Znaczący wpływ na prze- Do idei pokazów lotniczych powrócono
bieg szkolenia pilotażowego w 1991 r., organizując „Air Show” w Pozna-
miały pokazy i defilady lotni- niu, które zgromadziło ponad 300 tysięcy
cze, odbywające się najczęściej widzów. Od 1998 r. „Air Show” organizowane
z okazji święta lotnictwa oraz są cyklicznie w Radomiu. Pierwsze pokazy
świąt państwowych. W 1957 r. z tego cyklu odbyły się w Dęblinie.

Dyplomy pamiątkowe dla uczestników wielkich

defilad lotniczych z 1966 i 1971 r. Z okazji XXV-
lecia Polski Ludowej w powietrzu zaprezentowano
figurę orła, liczbę XXV i dwa miecze grunwaldzkie. /
Souvenir diplomas for participants of great flypasts
in 1966 and 1971. On the 25th anniversary of com-
munist government in Poland, the ‘Eagle’, Roman
number ‘XXV’ and ‘Two Swords’ formations were
flown.
92
Competitions and air displays

e year 1957 brought many changes in

structure and organisation of the Air Force
and Country Area Anti-Aircra Defence,
affecting training procedures. A new training
programme was introduced in the fighter arm
of the Country Air Defence, with preference
given to adverse weather and night flying,
interceptions, flying into the stratosphere and
free air combats. In operational aviation units
the program was more focused on support
and protection of troops in the battlefield.
In 1959 another important initiative was
put forward, with serious effect on flying
training. Individual and team competitions Od czasów pierwszego „Air Show” w Poznaniu minęła już całą dekada i obecnia na pokazach w kraju i za-
started to be organised in fighter and bomber granicą można było oglądać dwa profesjonalne zespoły akrobacyjne Polskich Sił Powietrznych – „Iskry” oraz
aviation. Flying and combat tests provided „Orliki” / Over a dozen years have passed since the 1991 ‘Air Show’ in Poznań. Currently we can watch two
professional aerobatic teams of the Polish Air Force: ‘Iskry’ and ‘Orliki’, both at home and abroad.
opportunity for comprehensive verification
of combat training level both of pilots and
teams. Country-level competitions were pre-
ceded by qualifiers in regiments.
Capt. Franciszek Walentyn from the Or-
neta-based 29th Fighter Aviation Regiment
won the individual championship in 1959,
while the team trophy went to the Mińsk
Mazowiecki-based 1st Fighter Aviation Regi-
ment under Maj. Lucjan Kałkus. In the bomb-
er aviation the crew of Capt. Józef Cholewa
(Lt. Marian Kozak and Lc. Cpl. Zdzisław
Niedziela) from the Powidz-based 7th Bomb-
er Aviation Regiment won individually, and
the team championship was won by the sec-
tion of Lt. Edward Charyszyn, with crews of
Lt. Edmund Ziaja and Lt. Feliks Kostka. Strat-
ing from 1961 similar competitions were held
for reconnaissance units, with participation
from Operational Aviation crews only, and
also parachute championships for the entire
WL i OPL OK.
Air shows and air displays, usually held
on aviation days and state holidays, also af- with the Polish Flying Club, in 40 various lowing year the air show was organised on a
fected flying training significantly. In 1957 locations throughout the country, and the smaller scale, while on 22 July 1959 the flypast
air displays were organised, in co-operation main air show took place in Warsaw. e fol- included the ‘Tafla’ (‘Panel’) formation of 64
fighters (4 diamonds of 16 aircra each). In
1966, to celebrate the 1,000 years of Poland a
stylised ‘Eagle’ and number ‘1000’ formations
were flown. In 1969, the 25th anniversary of
the Polish People’s Republic, the ‘Eagle’, Ro-
man number ‘XXV’ and ‘Two Swords’ forma-
tions were flown. Such demonstrations of the
air force’s capable organisation and its pilots’
skills continued until mid-1970s. Although
such actions were costly, they resulted in sub-
stantial training advantages, while popularis-
ing the air force.
e idea of such air shows was revived in
1991 with the event in Poznań that attracted
300,000 spectators. In mid-1990s these Polish
AF air shows have been organised at Dęblin,
and from 1998 at Radom.

93
 Zmiany po 1956 r.
Przystąpienie Polski do Układu Warszaw-
skiego oznaczało realizację nowych zadań
w zakresie dostosowywania struktur lotnic-
twa i innych jednostek do potrzeb wynikają-
cych z kształtujących się zasad wspólnej, ko-
alicyjnej obrony pod nowym kierownictwem
- gen. bryg. pil. Jana Freya-Bieleckiego.
W maju 1956 r. istniejący 3 Korpus
Lotnictwa Myśliwskiego przeformowany
został w 3 Korpus Lotnictwa Mieszanego.
Następnie, na podstawie rozkazu MON nr
0054 z 6 lipca 1957 r., na
bazie 3 Korpusu Lotnictwa
Mieszanego zaczęto formo-
wać lotnictwo operacyjne,
a z innych jednostek OPL
utworzono 1, 2 i 3 Korpus
Obrony Przeciwlotniczej
Obszaru Kraju. Formo-
wanie lotnictwa ope-
racyjnego zakończono
w październiku 1957 r.,
natomiast organizo-
wanie poszczególnych
korpusów tworzonych
na bazie dowództw 5,
7, 6 i 10 Dywizji Lot-
nictwa Myśliwskiego
przeciągnęło się do
połowy 1958 r.
W trakcie reor-
ganizacji rozformo-
wano, przeformowano i sformowa-
no od nowa wiele jednostek i pododdziałów.
W wyniku tych przedsięwzięć ukształtowała
się nowa struktura Wojsk Lotniczych. Obok
jednostek bezpośrednio podległych dowódz-
twu Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlot-
niczej Obszaru Kraju, składających się ze
szkół i ośrodków szkolenia, składnic i baz
zaopatrzenia oraz oddziałów zabezpiecze-
nia, powstały: lotnictwo operacyjne, 1, 2 i 3
Korpus Obrony Przeciwlotniczej i Lotnictwo
Marynarki Wojennej z własnymi organami
zaopatrzenia. W nowej strukturze WL i
OPL OK liczyły, w grudniu 1957 r., 63 949
żołnierzy.
94
Samoloty myśliwskie Lim-2. / Lim-2 jet fighters.
Gen. dyw.
pil. Jan Frey-
Bielecki,
dowódca Wojsk
Lotniczych
i Obrony
Przeciwlotniczej
Obszaru Kraju,
przemawia do
załóg podczas za-
wodów lotnictwa
myśliwskiego WL
i OPL OK / Gen.
Jan Frey-Bielecki,
commanding the
Air Force and
Country Area Anti-
Aircra Defence,
talks to crews during
the fighter aviation
competition.
W latach następnych, do końca 1961
r., w lotnictwie trwało doskonalenie struktur
organizacyjnych dwóch związków opera- wódcom Lotnictwa Operacyjnego i Wojsk
cyjnych – Lotnictwa Operacyjnego i Wojsk Obrony Przeciwlotniczej nadać samodziel-
Obrony Przeciwlotniczej OK – charakteryzu- ność i bezpośrednio podporządkować ich
jących się dużą samodzielnością, podporząd- ministrowi obrony narodowej. Równocześnie
kowanych wspólnemu dowództwu. powołany został nowy organ – Inspektorat
Zmiany organizacyjne zadecydowały Lotnictwa, którego zadania sprowadzały
o konieczności dokonania dalszych zmian się do kierowania szkolnictwem lotniczym,
w strukturze Wojsk Lotniczych i Obrony zaopatrzeniem technicznym i produkcją lot-
Przeciwlotniczej OK. W kwietniu 1962 r. niczą oraz do wykonywania innych funkcji
minister obrony narodowej polecił rozfor- o charakterze inspekcyjnym w stosunku do
mować Dowództwo WL i OPL OK., a do- całego lotnictwa.
 Changes after 1956

centres, storage units and supply bases, and

Samoloty myśliwskie Lim-5. / Lim-5 jet fighters.
Poland’s membership in the Warsaw Pact
entailed reshaping the Polish Air Force under
the new commander, Brig. Gen. Jan Frey-
Bielecki, to match the changing structure of
the communist block.
In May 1956 the 3rd Fighter Aviation Corps
was reformed into the 3rd Mixed Aviation
Corps. Subsequently, according to the MoD
orders no. 0054 of 6 July 1957, the operational
aviation started to be formed based on the 3rd
Mixed Aviation Corps, while other air defence
units formed the 1st, 2nd and 3rd Country
Area Anti-Aircraft Defence Corps. Forming
of the Operational Aviation was completed by
October 1957, while establishing individual
corps from the 5th, 7th, 6th and 10th Fighter
Aviation Division HQs was not finished until
mid-1958.
During the reorganisation many disbanded,
reformed and formed anew. Eventually the
new air force structure was formed. Apart
from units reporting directly to the Air Force
and Country Area Anti-Aircraft Defence
(WL and OPL OK) HQ (schools and training
security units), it included the Operational
Aviation, the 1st, 2nd and 3rd Anti-Aircraft
Defence Corps, and the Naval Aviation with
their own supply organisation. In December
1957 the new WL and OPL OK structure in-
cluded 63,949 soldiers.
In subsequent years, until the end of 1961,
the air force continued to develop the structure
of two formations: the Operational Aviation
and the Country Anti-Aircraft Defence, each
largely independent, but both reporting to the
same supreme HQ.
In April 1962 the Minister of Defence
ordered to disband the WL and OPL OK
HQ, making the Operational Aviation and
the Country Anti-Aircraft Defence fully inde-
pendent and reporting directly to the Minister
of Defence. At the same time a new command
body was established, the Aviation Inspector-
ate, its task including control of the air force
training system, technical supply and aircraft
production, and inspection duties with respect
to the entire air force.

Samolot szkolno-bojowy Avia CS-102, czyli dwumiejcowa odmiana MiGa-15

budowana na licencji w Czechosłowacji. / Avia CS-102 two-seat
version of the MiG-15 built under
licence in Czechoslovakia.

W 1966 r. pojawiły się pierw-

sze śmigłowce Mi-4, których
eksploatację zakończono w
pierwszej połowie lat osiem-
dziesiątych XX w. Wkrótce za-
stąpiły je większe śmigowce Mi-
8, których pierwsze egzemplarze
dotarły do polskiego lotnictwa
w 1968 r. Kolejne zakupy tego
typu śmigłowców spowodowane
były rozwojem lotnictwa wojsk
lądowych w latach siedemdziesią-
tych. / e first Mi-4 helicopters
were delivered in 1966, and they
continued in service until early
1980s. ey were soon joined, and
then replaced by Mi-8s, the first of
these taken on charge by the Polish
Air Force in 1968. Subsequently more
of the latter helicopters were procu-
red when the ground forces aviation
expanded in 1970s.

95
 Wprowadzenie samolotów naddźwiękowych MiG-19, MiG-21 i MiG-23

Samolot myśliwsko-bombowy MiG-19. / MiG-19 fighter-bomber.

W latach 1957-1959 w lotnictwie polskim

dokonała się rewolucja techniczna za sprawą
zakupu w ZSRR 43 samolotów odrzutowych
drugiej generacji: 31 samolotów MiG-19P i
12 samolotów MiG-19PM (pierwsze samo-
loty dotarły do Centrum Szkolenia Lotnicze-
go 3 grudnia 1957 r.). Samoloty te miały dwa
silniki, charakteryzowały się dużym skosem
skrzydła, a ich właściwości aerodynamiczne
oraz nadmiar siły ciągu pozwalały uzyski-
wać prędkości naddźwiękowe. Ich silniki
wyposażone były w sprężarkę osiową; były
one zwiastunem nowej techniki. Przez cały
okres eksploatacji samoloty te pozostawały
w wyposażeniu jednostek myśliwskich OPK.
We wrześniu 1961 r. dostarczono do Rodzina samolotów myśliwskich MiG-21, z której pierwszym w lotnictwie polskim był MiG-21F-13. / e fam-
Polski zakupione w ZSRR pierwsze samoloty ily of MiG-21 fighters, with MiG-21F-13 as its first member to join the Polish Air Force.

Wersją treningowa dla pilotów myśliwskich stał się MiG-21US. /e MiG-21US was the trainer version for fighter pilots.

MiG-21F13, mające nowoczesne rozwiązania
automatyczne: hermetyczną kabinę pilota
typu wentylacyjnego, pojemnik z jednym
spadochronem hamującym oraz trójkoło-
we, chowane i wypuszczane hydraulicznie
podwozie. W kolejnych latach zakupiono
216 samolotów w nowszej wersji MiG-21pf
(84 samolotów w wersji „76” i 132 samoloty
w wersji „94”) oraz 36 samolotów MiG-21R
dla lotnictwa rozpoznawczego.
Doświadczenia z walk prowadzonych
w różnych rejonach świata narzuciły nowe
kierunki modernizacji samolotów: wzmoc-
nienie siły ognia, zwiększenie wariantowości
96
uzbrojenia, polepszenie właściwości aerody-
namicznych i wartości taktyczno-technicz-
nych. Skonstruowano całkowicie zmoderni-
zowane samoloty MiG-21M. 36 samolotów
tego typu zakupiono w latach 1969-1970, a
w latach 1971-1975 zakupiono 120 samolo-
tów MiG-21MF. Wraz z zakupem samolotów
bojowych zapewniono dostawy samolotów
szkolnych, dwumiejscowych MiG-21 (11 sa-
molotów UMiG-21 wersji „66”, 12 samolotów
UMiG-21 wersji „68” i 34 samolotów UMiG-
21 wersji „69” z silnikiem R-13). W latach
osiemdziesiątych lotnictwo zostało dodatko-
wo wyposażone w 72 samoloty MiG-21bis,
które były przeznaczone głównie do prze-
chwytywania i niszczenia środków napadu
powietrznego nieprzyjaciela do wysokości
17500 m oraz do prowadzenia swobodnej
walki powietrznej na wysokości do 4000 m.
Zamontowano w nich nowy silnik o zwięk-
szonej sile ciągu, który w warunkach dyna-
micznych znacznie zwiększał możliwości
samolotu na małych i średnich wysokościach.
Najważniejszym zespołem wyposażenia, róż-
niącym MiG-21bis od wcześniejszych wersji,
była stacja radiolokacyjna „Sepfir-21”.
W latach 1961-1980 zakupiono ponad
600 samolotów MiG-21 różnych wersji.
Introduction of supersonic aircraft: MiG-19, MiG-21 and MiG-23
During 1957-1959 the Polish Air Force
underwent a technological revolution
when 43 second generation aircra were
acquired from the USSR: 31 MiG-19Ps and
12 MiG-19PMs (the first aircra reached the
Air Training Centre on 3 December 1957).
ese fighters with highly swept wings
were powered by twin axial flow compres-
sor jet engines, heralding new technology.
roughout their period of operation the
Samolot myśliwski MiG-21MF w niskim przelocie. / MiG-21MF fighter at low altitude.
Demontaż złomowanych samolotów MiG-21PFM. Na pierwszm planie samolot należący do 1 Pułku Lotnictea
Myśliwskiego „Warszawa” z charakterystycznym emblematen na dziobie / Scrapping MiG-21PFMs. e air-
cra in the foreground displays the emblem of the 1st Fighter Aviation Regiment ‘Warsaw’.
aircra were used solely in Country Air
Defence units.
In September 1961 Poland took delivery
of the first MiG-21F13 aircra purchased in
the USSR. ese featured latest automatic
solutions ventilated pressure cockpit, sin-
gle brake parachute container, and tricycle
hydraulically operated undercarriage. In
subsequent years 216 aircra in the newer
version, the MiG-21PF were purchased (84
of the ‘76’ version aircra and 132 of the ‘94’
aircra) and 36 MiG-21Rs for the reconnais-
sance force.
Using combat experience from conflicts
in various parts of the world, the makers
have upgraded the type considerably by
providing it with more powerful armament,
more weaponry variants, improved aerody-
namics and operational specifications. An
entirely new variant, called the MiG-21M
was developed. 36 aircra of the type were
procured during 1969-1970, followed by 120
MiG-21MFs in 1971-1975. In parallel with
the combat variants, two-seater trainer air-
cra were obtained (11 UMiG-21s of the ‘66’
variant, 12 of the ‘68’ and 34 of the ‘69’ with
the R-13 engine). During 1980s the Polish
AF received an additional 72 MiG-21bis
aircra, intended mostly as interceptors
against enemy air attacks up to an altitude of
17,500 m and for air combat at altitudes of
up to 4,000 m. ese were powered by more
powerful engines to increase the aircra’s
capabilities at low and medium altitudes in
dynamic flying conditions. e most impor-
tant piece of equipment that distinguished
the MiG-21bis from earlier variants was its
‘Sapfir-21’ radar.
A total of over 600 MiG-21s were pur-
chased during 1961-1980.
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdzie-
siątych do uzbrojenia 28 Pułku Lotnictwa Myśliw-
skiego OPK w Słupsku wprowadzono 42 samoloty
MiG-23 (36 samolotów MiG-23MF i 6 samolotów
MiG-23UB). Były to naddźwiękowe samoloty my-
śliwskie przystosowane do działań bojowych we
wszystkich warunkach atmosferycznych w dzień i w
nocy. Wyposażone były w celownik radiolokacyjny
RP-23 przeznaczony do wykrywania z odległości
40-60 km i automatycznego śledzenia celów po-
wietrznych oraz do półaktywnego naprowadzania
na cel pocisków rakietowych z głowicami radioloka-
cyjnymi R-23R o zasięgu 35 km. W 1999 r. z przy-
czyn ekonomicznych samoloty te zakonserwowano i
przeznaczono do kasacji. / During late 1970s/early
1980s the 28th Fighter Aviation Regiment at Słupsk
re-equipped with 42 MiG-23s (36 MiG-23MF sin-
gle-seat fighters and 6 MiG-23UB two-seat trainers).
ese were supersonic all-weather day and night fi-
ghters. ey were fitted with the RP-23 radar able
to detect and track
air targets at 40-
60 km distance and
for semi-active homing of R-23R
radar missiles with a range of 35 km. In
1999 the aircra were withdrawn and struck off
charge for economic reasons.
97
 Przejście lotnictwa bombowego na samoloty Su

W latach 1952-1957 zakupiono 74 samo-

loty odrzutowe Ił-28, w tym 8 samolotów
w wersji rozpoznawczej Ił-28R oraz 16 sa-
molotów w wersji szkolnej UIł-28. Samoloty
te znajdowały się w wyposażeniu 15 Dywizji
Lotnictwa Bombowego, 21 Samodzielnego
Pułku Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i
33 Pułku Lotnictwa Rozpoznania Operacyj-
nego oraz 7 Brygady Lotnictwa Bombowo
– Rozpoznawczego. Służył jako tzw. średni
bombowiec oraz do zadań rozpoznawczych,
zadań szkoleniowych i doświadczalnych,
a także do holowania celów powietrznych.
W czerwcu 1964 r. kupiono w ZSRR 6
samolotów Su-7BM, które skierowano do 5
Pułku Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego
Lotnictwa Operacyjnego. W lipcu 1966 r.
Iły-28 kończą swoją karierę. / Il-28s ending their career.
zakupiono 12 zmodyfikowanych samolotów
Su-7BKŁ, które przystosowane były do prze- Naddźwiękowy samolot myśliwsko-bombowy Suchoj Su-7BM. / Sukhoi Su-7BM supersonic fighter-bomber.

noszenia broni jądrowej. Łącznie w latach Naddźwiękowy samolot szkolno-bojowy Suchoj Su-7U. / Sukhoi Su-7U supersonic combat trainer.
1964-1977 zakupiono 44 samoloty Su-7 oraz
7 dwumiejscowych samolotów szkolno-bojo-
wych Su-7U.
Samoloty Su-7 były wielozadaniowymi,
naddźwiękowymi samolotami myśliw-
sko-bombowymi przeznaczonymi do
bezpośredniego wsparcia wojsk oraz do
przechwytywania samolotów przeciwnika.
Zapoczątkowały one w Wojskach Lotniczych
erę lotnictwa drugiej generacji. Ze względu
na doskonałą prezencję i efekty użytkowe
wykorzystywano je w większości ćwiczeń,
pokazów i defilad. Su-7 zademonstrowano zakupiona partia 6 samolotów Su-20MK geometrii. Zaletą skrzydeł o ruchomych
po raz pierwszy podczas defilady powietrz- była wyposażona w kompleksowy kontener końcówkach jest możliwość lądowania przy
nej z okazji XX- lecia PRL w lipcu 1964 r. rozpoznawczy. każdym skosie skrzydła oraz prostota kon-
W 1974 r. zakupiono samoloty myśliw- Samolot Su-20 w porównaniu z Su-7 miał strukcyjno-technologiczna podwieszeń pod-
sko-bombowe Su-20, będące wersją rozwo- więcej istotnych zalet użytkowych, np.: więcej skrzydłowych. Ze względu na walory Su-20
jową Su-7. Te samoloty zaliczano do trzeciej wariantów uzbrojenia, znacznie zwiększony w 1976 r. zakupiono kolejnych 20 samolotów
generacji lub „supertechniki”. Ich pozykanie promień działania, większą siłę ognia i ma- oraz 8 kompletów rozpoznawczych KKR. Sa-
było konieczne m. in. ze względu na po- newrowość. Najważniejszą zmianą konstruk- moloty zostały wycofane z linii po dwudzie-
trzebę wycofania samolotów Ił-28. Pierwsza cyjną było zastosowanie skrzydła o zmiennej stoletniej eksploatacji.
98
Conversion of bomber aviation onto Sukhoi aircraft
During 1952-1957 74 Il-28 jet bombers
were purchased, including eight aircra in
the Il-28R reconnaissance and sixteen UIl-
28 trainers. e aircra equipped the 15th
Bomber Aviation Division, 21st Independent
Tactical Reconnaissance Aviation Regiment,
33rd Operational Reconnaissance Aviation
Regiment and 7th Bomber-Reconnaissance
Aviation Brigade. It was used as a medium
bomber, but also for reconnaissance, training,
target towing and experimental duties.
In June 1964 six Su-7BM aircra were
purchased in the USSR and allocated to the
5th Fighter Aviation Regiment-Attack of the
Operational Aviation. In July 1966
twelve modified Su-7BKŁ aircra
were acquired, these having the
nuclear weapon carrying capabil-
ity. During 1964-1977 a total of 44
Samoloty Su-7BKŁ były przystosowane do przenoszenia broni jądrowej. / Su-7BKL aircra were able to carry nuclear weapons.
Sześć samolotów
Su-20 wykonywało
zadania rozpoznania
operacyjnego na głę-
bokość do 250 km. /
e six Su-20 aircra
performed operational
reconnaissance mis-
sions up to 250 km
behind enemy lines.
Su-7 single-seaters and seven Su-7U two-seat
trainers were purchased.
e Su-7 was a multi-role supersonic
fighter-bomber intended for direct support of
ground forces as well as for intercepting en-
emy aircra. ey started the age of second-
generation jets in the Polish Air Force. Due
to their excellent looks and effectiveness they
were used in most exercises, displays and fly-
pasts. e Su-7 was first demonstrated for in
public by the Polish Air Force in July 1964, to
celebrate the 20th anniversary of communist
government in Poland.
In 1974 Su-20 fighter-bombers were ac-
quired. is was a devel-
Odznaki 7 Brygady Lotnictwa
Bombowego. / Badges of the
7th Bomber Aviation Brigade.
opment of the Su-7 into a third generation
jet. eir acquisition was necessitated, among
others, by the need to withdraw the Il-28s.
e first batch of six Su-20MKs featured
complex reconnaissance pods.
e Su-20 was superior to the Su-7 in
having more weapon options, much longer
radius of action, higher fire power and
manoeuvrability. e most important in-
novation was the variable geometry wing.
e swing-wing design with only the outer
panels moving allows the aircra to land at
any sweep angle and simple design of wing
hardpoints. In 1976 twenty more Su-20s and
eight KKR reconnaissance sys-
tems were purchased. e aircra
were withdrawn from service
aer twenty years of use.
99
 Polak w kosmosie
W latach siedemdziesiątych doszło
do zacieśnienia stosunków PRL z ZSRR.
Znalazło to m.in. wyraz w przeprowa-
dzeniu lotu kosmicznego, w którym
wziął udział Polak mjr dypl. pil. Miro-
sław Hermaszewski.
27 czerwca 1978 r. Mirosław Herma-
szewski wspólnie z Piotrem Klimukiem
wystartowali do lotu kosmicznego
w statku Sojuz 30 z kosmodromu Bajko-
nur. Po dwóch dniach załoga połączyła
się ze stacją orbitalną Salut-6. Wykona-
no tam zaplanowane programy nauko-
we. Lądowanie nastąpiło 5 lipca 1978 r.
w stepach Kazachstanu. Lot trwał 8 dni,
dokonano 126 okrążeń Ziemi, a przy
okazji ustanowiono kilka nowych re-
kordów, zatwierdzonych przez Między-
narodową Federację Lotniczą (FAI).
Gen. bryg. w st. spocz. pil. Mirosław
Hermaszewski jest jak dotąd jedynym
obywatelem polskim, który oglądał Zie-
mię z kosmosu.
100
Oficjalne zdjęcie załogi statku
kosmicznego Sojuz 30 – płk Piotr
Klimuk i ppłk pil. Mirosław Her-
maszewski. / An official photo of the
crew of the Soyuz 30 spaceship: Col.
Petr Klimuk and Lt. Col. Mirosław
Hermaszewski.
Na okładce czasopisma „Skrzydlata
Polska” z lipca 1978 r. wizja artystycz-
na stacji orbitalnej Salut 6 z zacumo-
wanym statkiem Sojuz 30. / e cover
of ‘Skrzydlata Polska’ magazine from
July 1978 with an artist’s impression
of the Salut 6 orbital station with the
Soyuz 30 spaceship.
Okolicznościowy metalo-
wy znaczek poświęcony
pierwszemu polskie-
mu kosmonaucie. /
A memorial pin to
commemorate the
first Polish cosmo-
naut.
 A Pole in Space

Na pokładzie stacji orbi-
talnej Salut 6, od lewej:
polski lotnik-kosmonauta
Mirosław Hermaszewski,
kosmonauci radzieccy Piotr
Klimuk i Aleksandr Iwan-
czenkow. / In the Salut 6
orbital station, le to right:
Polish cosmonaut Mirosław
Hermaszewski (upside
down), Soviet cosmonauts
Petr Klimuk and Aleksandr
Ivanchenkov.
Dla upamiętnienia wyczynu płk. pil. Mirosława Herma-
szewskiego wydano okolicznościowe znaczki pocztowe, a
prasa donosiła o szczegółach
tego niezwykłego wydarzenia.
Powstało też kilka książek o
locie Polaka w kosmos. / To
commemorate the space flight
of Lt. Col. Mirosław Herma-
szewski postal stamps were
issued, the press covered the
event widely, and a number
of books were published sub-
sequently.

During 1970s the contacts

between communist authorities
of Poland and the USSR became
even closer than before. is re-
sulted, among others, in the first
space flight of a Polish airman, Maj.
Mirosław Hermaszewski.
On 27 June 1978 Mirosław Her-
maszewski and a Soviet cosmonaut,
Petr Klimuk took off in the Soyuz
30 spaceship from the Baikonur space
launch centre. Aer two days the crew
reached the Salut-6 orbital station. ey
completed a number of planned scientific
programmes. eir capsule landed on 5 Jule
1978 in the steppes of Kazakhstan. e flight
continued for 8 days during they flew around
the globe 126 times and established a number
of new FAI-approved records.
So far Brig. Gen. Mirosław Hermaszewski
(retd.) has been the only Polish citizen to see
the Earth from space.

Po powrocie na Ziemię ppłk pil. Mirosław Herma-

szewski i jego radziecki dowódca płk Piotr Klimuk
zostali m.in. z honorami przyjęci przez ówczesnego
dowódcę WOPK. / Upon their return to Earth Lt.
Col. Mirosław Hermaszewski and his Soviet com-
mander Col. Petr Klimuk were met by the then
commander of the Polish AF, among others.
101
 SU-22 I MIIG--29

Su-22M4 z H-29T przed lotem na poligon Drawsko. / An Su-22M4 with an H-29T missile, prior to a mission to Drawsko firing range.

Potrzeby polskiego lotnictwa wojskowego
spowodowały, że w roku 1983 zapadły de-
cyzję o przezbrojeniu lotnictwa frontowego
w samoloty Su-22M4. Zdecydowano się na
zakup, w latach 1984 -1988, 110 samolotów
(90 samolotów Su-22M4K i 20 samolotów
Su-22UM3K). W latach 90. sześć z nich
przystosowano do przenoszenia zasobników
rozpoznawczych KKR-1.
W chwili obecnej, zmodernizowane sa-
moloty Su-22M4 stanowią podstawową siłę
uderzeniową polskiego lotnictwa wojskowe-
go w zakresie zwalczania celów naziemnych
i nawodnych, prowadzenia rozpoznania oraz
zwalczania celów powietrznych. Samoloty
Su-22M4K i Su-22UM3K znajdują się na
wyposażeniu 7, 8 i 40 eskadry lotnictwa tak-
tycznego (po 16 samolotów w eskadrze).
W roku 1987 zdecydowano o zakupie
dwunastu samolotów MiG-29 i dwóch
dwusterów z dostawą w latach 1989-1990.
Z przyczyn ekonomicznych kupiliśmy tylko
dziewięć samolotów MiG-29 i trzy samoloty
MiG-29UB. W okresie późniejszym pozyska-
liśmy kolejnych dziesięć samolotów Mig-29 z
Czech oraz 22 samoloty z Niemiec.
Obecnie na wyposażeniu 1 i 41 eskadry
lotnictwa taktycznego znajduję się 32 sa-
molotów Mig-29 (po 16 w każdej eskadrze).
Samoloty te, po modernizacji, zapewniają
bezpieczne wykonanie zadań, z pewnymi
ograniczeniami, w międzynarodowych ugru-
powaniach lotniczych wg. standardu NATO.

MiG-29 z 1 elt z Mińska Mazowieckiego z namalowanym historycznym godłem Eskadry Kościuszkowskiej. / A MiG-29 from the 1st Tactical Squadron at Mińsk Ma-
zowiecki with the traditional ‘Kościuszko’ Squadron badge under the cockpit.

102
 Su-22 and MiG-29

Su-22UM3K

Wystawa wariantów uzbrojenia samolotu MiG-29. /

MiG-29 weapon options.
Due to new requirements of the Polish Air
Force it was decided in 1983 to reequip the
tactical units with Su-22M4 aircra. During
1984 -1988 110 aircra were purchased (90
Su-22M4K single-seaters and 20 Su-22UM3K
two-seaters). During 1990s six of these were
modified to carry KKR-1 reconnaissance
pods.
Currently, upgraded Su-22M4 aircra
constitute the principal strike element of the
Polish Air Force against ground and naval
surface targets, also able to fly reconnaissance
missions and counter aerial targets. e Su-
22M4K and Su-22UM3K aircra equip the
7th, 8th and 40th Tactical Aviation Squadrons
(16 aircra each).
During 1987 it was decided to purchase
twelve MiG-29 single-seat fighter and two
MiG-29UB two-seat trainers, to be delivered
during 1989-1990. Eventually, for economic
reasons, only nine MiG-29s and three MiG-
29UBs were procured. Later on ten more
MiG-29/29UBs were acquired from the
Czech Republica, and 22 such aircra from
Germany.
Currently the 1st and 41th Tactical Avia-
tion Squadrons use a total of 32 MiG-29s (16
each). e upgraded aircra, provide the ca-
pability to perform duties to NATO standards
within certain limits.

Piloci na tle samolotu MiG-29 z

1 pułku lotnictwa myśliwskiego
w Mińsku Mazowieckim podczas
ćwiczeń „Orli Szpon” ’97. / Pilots
of the Mińsk Mazowiecki-based
1st Fighter Aviation Regiment with
one of their MiG-29s during the
‘Eagle Talon’ exercise in 1997.
103
 Lotnictwo rozpoznawcze

Lotnictwo rozpoznawcze, wchodzące

w skład Wojsk Lotniczych i OPL OK, Lot-
nictwa Operacyjnego , a następnie Wojsk
Lotniczych Frontu było przeznaczone do wy-
konywania zadań rozpoznania powietrznego
obiektów naziemnych i nawodnych na rzecz
wojsk lądowych i lotnictwa. Rozpoznanie po-
wietrzne prowadziły również tzw. nieetatowe
załogi i pododdziały rozpoznawcze innych
rodzajów lotnictwa.
Tworzenie lotnictwa rozpoznawczego
zapoczątkowała – sformowana 1 grudnia
1950 r. na bazie 7 pułku lotnictwa bom-
bowego – eskadra lotnictwa zwiadowczego,
przekształcona w roku następnym w 21 pułk
lotnictwa zwiadowczego (od 29 listopada
1955 r. – 21 samodzielny pułk lotnictwa
rozpoznawczego). W 1963 r. dwie
eskadry dalekiego rozpoznania
tego pułku zostały przekazane do Samoloty Ił-28 zapewniały Lotnictwo rozpoznawcze Wojsk Lotni-
rozpoznanie operacyjne. Często
nowo formowanego 33 pułku lot- czych Frontu, zgodnie ze swoim przeznacze-
wykonywały loty nad Bałtykiem.
nictwa rozpoznania operacyjnego. / Il-28s provided operational re- niem, dzieliło się na lotnictwo rozpoznania
W tym samym roku, na bazie roz- connaissance and oen flew over taktycznego (działające na głębokość pozycji
formowanej 20 eskadry lotnictwa the Baltic sea. przeciwnika od 50 do 150 km) i lotnictwo
artyleryjskiego oraz eskadry 47 rozpoznania operacyjnego (na głębokość do
Odznaka 32 plrt. / e badge of the
plmsz, powstał 32 pułk lotnictwa 32nd Tactical and Artillery Reconna- 250 km). Zadania rozpoznania taktycznego
rozpoznania taktycznego. issance Aviation Regiment. miały realizować 21 pułk lotnictwa rozpo-
znania taktycznego i artyleryjskiego (prze-
formowany w 1982 r. w 21 pułk lotnictwa
myśliwsko-bombowego) i 32 pułk lotnictwa
rozpoznania taktycznego. Natomiast zadania
rozpoznania operacyjnego miał realizować
7 pułk lotnictwa bombowo-rozpoznawczego
powstały w wyniku przeformowania – w ma-
ju 1982 r. – 7 Brygady Lotnictwa Bombowo-
Rozpoznawczego.

MiG-21R z 32 pułku lotnictwa rozpoznania taktycznego w Sochaczewie z zasobnikiem rozpoznawczym Sa-

turn. / A MiG-21R of the Sochaczew-based 32nd Tactical and Artillery Reconnaissance Aviation Regiment
Odznaka 21 plrt.
with a Saturn reconnaissance pod.
/ e badge of the
21st Tactical and
Su-20 z 7 pułku lotnictwa bombowo-rozpoznawczego w Powidzu z KKR. / Su-20s of the Powidz-based 7th
Artillery Reconna-
Bomber-Reconnaissance Aviation Regiment with KKR pods.
issance Aviation
Regiment.

104

Groźna sylwetka samolotu Su-22 z podwieszonym zasobnikiem rozpoznawczym KKR. / Formidable silhouette of the Su-22 with the KKR reconnaissance pod.
Reconnaissance aviation, a part of the
Air Force and Country Area Anti-Aircraft
Defence, then of the Operational Aviation,
and eventually of the Front Air Force had as
its role reconnaissance duties of ground and
Sentymentalny napis an wycofywanym ze służby samolocie Su-20. / A sentimental inscription on an Su-20
withdrawn from service.
naval surface objects for the ground forces and
the air force. Aerial reconnaissance was also
carried out by reconnaissance crews and units
of other air force types.
Establishment of the reconnaissance avia-
Reconnaissance aviation
tion commenced when on 1 December 1950 a
Scout Aviation Flight was formed from the 7th
Bomber Aviation Regiment, and the next year
it was reformed into the 21st Scout Aviation
Regiment (since 29 November 1955 – 21st
Independent Reconnaissance Aviation Regi-
ment). In 1963 two long-range reconnaissance
flights of the regiment were transferred to the
newly formed 33rd Operational Reconnais-
sance Aviation Regiment. The same year the
32nd Tactical Reconnaissance Aviation Regi-
ment was reformed from the disbanded 20th
Artillery Aviation Flight and a flight of the
47th Fighter-Attack Aviation Regiment.
The Front Air Force reconnaissance avia-
tion was composed of the tactical reconnais-
sance aviation (reaching to within 50 to 150
km behind enemy lines) and operational
reconnaissance aviation (up to 250 km behind
the lines). Tactical reconnaissance duties were
performed by the 21st Tactical and Artillery
Reconnaissance Aviation Regiment (reformed
in 1982 into the 21st Fighter-Bomber Avia-
tion Regiment) and the 32nd Tactical Recon-
naissance Aviation Regiment. Operational
reconnaissance was going to be performed
by the 7th Bomber-Reconnaissance Aviation
Regiment reformed in May 1982 from the 7th
Bomber-Reconnaissance Aviation Brigade.
105
 Lotnictwo Wojsk Lądowych

Początków Lotnictwa Wojsk Lądowych

należy doszukiwać się w 1963 r., kiedy to
zorganizowano 56 pułk śmigłowców oraz 55
pułk lotnictwa transportowego (przeformo-
wany w 1967 r. na 13 pułk lotnictwa trans-
portowego). Zadania 56 pułku śmigłowców
sprowadzały się wówczas do zabezpieczania
lotów łącznikowych i rozpoznawczych oraz
poprawianie ognia artylerii. Pułk transporto-
wy wykonywał zwykle zadania transportowe.
Doświadczenia z wojny wietnamskiej spo-
wodowały intensywny rozwój jednostek lot-
nictwa wojsk lądowych. W 1968 r. utworzono
49 pułk śmigłowców a w 1971 r. – 37 pułk
śmigłowców transportowych. Uzbrojenie
w 1977 r. śmigłowców Mi-2 w przeciwpan-
cerne pociski rakietowe „Malutka” zwięk-
szyło zakres realizowanych przez nie zadań
wsparcia wojsk na polu walki, ze specjalnym
uwzględnieniem zwalczania broni pancernej
przeciwnika.
Kolejnym etapem rozwoju było wyposa- Śmigłowiec Mi-2 URM uzbrojony w UB-16. / Mi-2 URM helicopter armed with UB-16 launchers.
żenie pułków LWL w uzbrojone śmigłowce
Mi-24. Na przełomie lat siedemdziesiątych poenerdowskich Mi-24). Nie zrealizowano wet zwiększeniem, autonomiczności pod-
i osiemdziesiątych zakupiono dla 49 pułku natomiast ambitnych i – jak się okazało oddziałów lotniczych, co umożliwi szerokie
śmigłowców bojowych 16 śmigłowców Mi- – nierealnych, ze względów ekonomicznych, tworzenie struktur zadaniowych.
24D, uzbrojonych m.in. w cztery przeciw- planów pełnego rozwinięcia jednostek lot- Wśród podstawowych zadań Lotnictwa
pancerne pociski kierowane „Falanga”. W niczych 25 Dywizji Kawalerii Powietrznej, Wojsk Lądowych związanych z przygotowa-
połowie lat osiemdziesiątych dla 56 pułku które wymagałoby zakupienia więcej niż 100 niem sił do działań bojowych w trakcie ope-
śmigłowców bojowych 16 śmigłowców Mi- nowych śmigłowców. racji reagowania kryzysowego, w operacjach
24W uzbrojonych w nowe przeciwpancerne Kształt przyszłych struktur organizacyj- wspierania pokoju oraz podczas wojny, coraz
pociski kierowane „Szturm”. nych Lotnictwa Wojsk Lądowych będzie większe znaczenie mają zadania realizowa-
W latach osiemdziesiątych siły LWL uzależniony od rodzaju i kształtu Sił Zbroj- ne w czasie pokoju, takie jak likwidowanie
wchodziły w skład Wojsk Lotniczych i dopie- nych RP, a także od ilości sprzętu lotniczego. skutków klęsk żywiołowych, pomoc huma-
ro na czas prowadzenia operacji były podpo- Można przypuszczać, że postępować będzie nitarna czy pełnienie dyżurów w systemie
rządkowane dowódcom armii ogólnowoj- centralizacja struktur z zachowaniem, a na- ratownictwa.
skowych, tworząc Wojska Lotnicze
Armii. W latach 1994 – 1995 Odznaka 56 plwl. / e badge of
pułki śmigłowców stopniowo the 56th Ground Forces Aviation Mi-24 na lotnisku polowym w Iraku. / Mi-24 at an
przekazywano z Wojsk Lotni- Regiment. airfield in Iraq.
czych i Obrony Powietrznej
do wojsk lądowych. Utwo-
rzono też pierwszą w wojsku
polskim formację aeromobilną
wyposażoną w organiczne siły
lotnictwa – 25 Dywizję Kawalerii Po-
wietrznej.
W 1995 r. Lotnictwa Wojsk Lądowych
stało się nowym rodzajem wojsk lądowych
co stworzyło możliwość jego dalszego
rozwoju, ale początkowo przysporzyło też
wiele problemów, które nie pozostały bez
wpływu na jego kształt oraz na koncepcję
bojowego wykorzystania i szkolenia jedno-
stek śmigłowców. Stworzono zręby podsys-
temu dowodzenia, dostosowano struktury
organizacyjnej do wymagań operacyjno-
taktycznych, a także udoskonalono system
zabezpieczenia logistycznego. W tym okresie
Lotnictwo Wojsk Lądowych zachowało swój
stan posiadania sprzętu lotniczego (w 1996 r.
Polska otrzymała dodatkowo z Niemiec 18
106
Ground Forces Aviation

e beginnings of the Ground Forces Avi-

ation (LWL) go back to 1963, when the 56th
Helicopter Regiment and the 55th Transport
Aviation Regiment (reformed in 1967 into
the 13th Transport Aviation Regiment)
were formed. Tasks of the 56th Helicopter
Regiment were limited at the time to perform
liaison and reconnaissance missions and ar-
tillery fire spotting. e transport regiment
performed standard transport duties.
Experience from the Vietnam war led to
extensive expansion of the Ground Forces
Aviation. In 1968 the 49th Helicopter Regi-
ment was formed, and in 1972 the 37th Trans-
port Helicopter Regiment. In 1977 the Mi-2
helicopters were first armed with ‘Malutka’
rocket missiles to increase the scope of their
tasks with direct fire support on the battle-
field, and particularly against enemy armour. Śmigłowce Mi-8 i W-3 Sokół z Brygady Kawalerii Powietrznej. / Mi-8 and W-3 Sokół helicopters of the Air
e next stage was to equip the LWL Cavalry Brigade.
with Mi-24 combat helicopters. During late
1970s/early 1980s sixteen Mi-24Ds were In 1995 the Ground Forces Aviation be- 25th Air Cavalry Division that would require
purchased for the 49th Combat Helicopter came a branch of the ground forces, allowing procurement of over 100 new helicopters.
Regiment, these being armed, among others, its further expansion, but initially also caus- e shape of new structure of the Ground
with four ‘Falanga’ guided anti-tank missiles. ing a lot of problems that affected the shape Forces Aviation will depend on the kind and
In mid-1980s the 56th Combat Helicopter and concept of its combat use as well as train- shape of the Polish Armed Forces, and also
Regiment was equipped with sixteen Mi-24V ing of helicopter units. Command structure on the number of aircra. It can be guessed
helicopters armed with new ‘Shturm’ anti- started to be established, adapted to tactical that the structures will be more and more
tank missiles. requirements, and the logistics system was centralised, but with similar or even in-
During 1980s the LWL was part of the improved. At the time the Ground Forces creased autonomous reporting of inidividual
Polish Air Force and they were attached to Aviation retained its equipment (in 1996 Po- units, allowing broad establishment of task
ground armies for particular operations. land received another eighteen Mi-24s structures.
During 1994-1995 the helicopter regi- from Germany). What failed to be Principal tasks of the Ground Forces Avia-
ments were gradually transferred from accomplished was the – appar- tion connected with preparation of forces for
the Air Force and Air Defence to the ently not feasible – plan to fully combat duties during crisis reaction, peace-
ground forces’ control. e first develop the air elements of the keeping and wartime operations, include
Polish air-mobile formation was more and more important peace-time tasks,
established at the time: the 25th Odznaka 49 pśb. / e badge of the such as natural disaster rescue operations,
Air Cavalry Division. 49th Combat Helicopter Regiment. humanitarian aid or SAR readiness.

Para Mi-24 w niskim przelocie nad kompleksem leśnym w locie na poligon w Nadarzycach. / Two Mi-24s flying to Nadarzyce firing range.
107
 Lotnictwo Marynarki Wojennej

Zasadnicze przemiany strukturalno-orga-

nizacyjne w lotnictwie Marynarki Wojennej
nastąpiły w roku 1994. Z dotychczasowych
pułków (7 pułku lotnictwa specjalnego
i 34 pułku lotnictwa myśliwskiego) oraz
eskadr (40 eskadry lotnictwa ratowniczego
i ZOP i 18 eskadry lotnictwa ratowniczo-
łącznikowego) utworzono dywizjony lotnicze
i jednostki zabezpieczenia logistycznego.
Dzięki tak przeprowadzonej reorganizacji
uzyskano nowoczesną strukturę lotnictwa,
w której oddzielono część bojową (lotniczą)
od elementów zabezpieczenia.
W ramach Gdyńskiej Brygady Lotnic-
twa Marynarki Wojennej im. kmdr. por. pil.
K. Trzaski-Durskiego powstały wówczas:
1 Pucki Dywizjon Lotniczy Marynarki Wo-
jennej na lotnisku w Gdyni-Oksywiu, 2 Dar-
łowski Dywizjon Lotniczy MW na lotnisku
w Darłówku, 3 Kaszubski Dywizjon Lotniczy
MW na lotnisku w Siemirowicach oraz od-
powiednio 3, 4 i 5 batalion zabezpieczenia,
a także 42 dywizjon techniczny na lotnisku
Gdynia-Oksywie.

Śmigłowce lotnictwa Marynarki Wojennej PZL W-3

„Anakonda” oraz Mi-14PŁ. / PZL W-3 Anakonda
and Mi-14PŁ Naval Aviation helicopters.

Aktualna odznaka Brygady Lotnictwa Marynarki

Wojennej. / Naval Aviation Brigade badge.

W 2002 r., na bazie rozformowanych uzbrojenia lotnictwa MW śmigłowce pokła-

jednostek brygady utworzono: 28 eskadrę
lotniczą na lotnisku w Gdyni-Oksywiu (trzy
klucze śmigłowców i klucz samolotów), 29
eskadrę lotniczą na lotnisku w Darłówku
(dwa klucze śmigłowców ZOP i dwa klu-
cze śmigłowców ratowniczych), 30 eskadrę
lotniczą na lotnisku w Siemirowicach (dwa
klucze samolotów patrolowo-rozpoznaw-
czych i klucz samolotów wielozadaniowych)
oraz 43 (Gdynia-Oksywie) i 44 (Siemirowice)
Bazę Lotniczą. W tym samym roku weszły do
108
dowe Kaman SH-2G.
Lotnictwa Marynarki Wojennej wyko-
nuje zadania: ratownictwa lotniczego, zwal-
czania okrętów podwodnych, patrolowo-
rozpoznawcze, monitoringu ekologicznego
Polskiej Strefy Ekonomicznej oraz zadania
pomocnicze.
W uzbrojeniu lotnictwa Marynarki Wo-
jennej są samoloty turbośmigłowe M-28
różnych wersji oraz śmigłowce W-3, Mi-14,
Mi-17, Mi-2 i SH-2G.

Essential reorganisation of the Naval
Aviation took place in 1994. e previous
regiments (the 7th Special Aviation Regiment
and the 34th Fighter Aviation Regiment) and
flights (the 40 Rescue and Anti-Submarine
Aviation Flight and the 18th Rescue-Liai-
son Aviation Flight) were reformed into air
squadrons and logistics units. is reorgani-
sation resulted in a modern structure, with
combat (aircra) element separate from
logistics components.
e Gdynia-based ‘K. Trzaska-Durski’
Naval Aviation Brigade has included: the 1st
‘Puck’ Naval Air Squadron at Gdynia-Oksy-
wie, 2nd ‘Darłowo’ Naval Air Squadron at
Darłówko, 3rd ‘Kaszuby’ Naval Air Squadron
at Siemirowice, and the respective 3rd, 4th
and 5th Supporting Battalions, and the 42nd
Technical Squadron at Gdynia-Oksywie.
Samolot patrolowy Bryza bis. / Bryza bis patrol aircra.
Odznaki niektórych pododdziałów wchodzących w skład Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej. / Badges of some units of the Naval Aviation Brigade.
Naval Aviation
In 2002 the disbanded units of the brigade
were reformed into the 28th Air Flight at
Gdynia-Oksywie (three helicopter sections
and a fixed-wing aircra section), 29th Air
Flight at Darłówko (two anti-submarine
helicopter sections and two rescue helicopter
sections), 30th Air Flight at Siemirowice (two
patrol-reconnaissance aircra sections and
a multi-role aircra section) and the 43rd
(Gdynia-Oksywie) and 44th (Siemirowice)
Air Bases. at same year Kaman SH-2G
helicopters entered service with the Naval
Aviation.
e Naval Aviation performs the follow-
ing duties: air rescue, anti-submarine, patrol-
reconnaissance, ecological monitoring of the
Polish Economic Zone, and auxiliary tasks.
e Naval Aviation is equipped with M-28
turboprop aircra in various variants, and
W-3, Mi-14, Mi-17, Mi-2 and SH-2G heli-
copters.
109
 W Sojuszu Północnoatlantyckim
Dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej – gen. dyw. pil. Kazimierz Dziok przezntuje proporzec
NATO, któy otrzymał w marcu 19999 r. z rąk gen. M. Jumpera. / Gen. Kazimierz Dziok, commanding the Air
Force and Air Defence, displays the NATO flag that he received in March 1999 from Gen. M. Jumper.
Polska została przyjęta do NATO 19 kwiet-
nia 1999 r. dokładnie w pięćdziesiątą rocznicę
powstania Organizacji Traktatu Północno-
atlantyckiego. Akt przystąpienia podpisano
na specjalnym szczycie państw NATO w Wa-
szyngtonie. Prócz Polski do NATO przyjęto
Republikę Czeską i Węgry. Trudno przecenić
znaczenie tego faktu. Z chwilą rozszerzenia
NATO radykalnie podniósł się poziom bez-
pieczeństwa międzynarodowego w Europie
Środkowej. Jednocześnie wstąpienie Polski do
NATO nie wpłynęło w widoczny sposób na
pogorszenie się stosunków z sąsiednimi pań-
stwami nie będącymi członkami tego Sojuszu.
MiG-29 z 1 elt a Mińska Mazowieckiego na tle F-18 z VMFA-134 (Rezerwy Sił Powietrznych Korpusu Piechoty Morskiej) podczas ćwiczeń „Clean Hunter”. Krzesiny,
2005 r. / A 1st Tactical Squadron MiG-29 and and F-18s of the VMFA-134 (USMC Reserve) during ‘Clean Hunter’ exercise. Krzesiny, 2005.
110
Dla lotnictwa polskiego fakt przystąpienia
do NATO oznaczał intensyfikację realizacji
celów interoperacyjności, bowiem głównym
celem Sił Zbrojnych RP, w tym i lotnictwa
wojskowego, jest osiągnięcie pełnej zdol-
ności do współdziałania z siłami zbrojnymi
naszych sojuszników z NATO – zarówno
w czasie działań na terytorium naszego kraju,
jak i innego państwa sojuszniczego, a także
w rejonie prowadzenia misji pokojowej pod
kierownictwem Sojuszu.
Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej
w pierwszej kolejności wydzieliły do Sił
Natychmiastowego Reagowania (Immediate
Reaction Forces) NATO – sześć samolotów
MiG-29 z 1 eskadry lotnictwa taktycznego
z Mińska Mazowieckiego oraz do Sił Szyb-
kiego Reagowania (Rapie Reaction Forces)
NATO – 12 samolotów Su-22M4 z 7 eskadry
lotnictwa taktycznego w Powidza.
W 2002 r. wprowadzono nową strukturę
organizacyjną Dowództwa WLOP, podobną
do struktur organizacyjnych państw NATO.
Kolejnym krokiem do uzyskania interopera-
cyjności było utworzenie etatowego organu
dowodzenia siłami powietrznymi przez prze-
kształcenie CSD WLOP w Centrum Operacji
Powietrznych, które na szczeblu narodowym
odpowiada Połączonemu Centrum Opera-
cji Powietrznych CAOC w zintegrowanym
systemie OP NATO – NATINADS (NATO
Integrated Air Demence System). Utworzono
cztery ośrodki dowodzenia i naprowadzania
(ODN), spełniające podobną rolę jak Centrum
Kierowania i Powiadamiania CRS (Control
Reporting Center) w systemie NATO.
W 2004 r. z lotnictwa polskiego – z po-
wodu całkowitego wyczerpania się resursów
technicznych – zostały wycofane samoloty
MiG-21. Od roku 2006 użytkowane są trzy
typy samolotów bojowych: Su-22, MiG-29
i F-16. struktura organizacyjna lotnictwa
bojowego jest następująca: 1 Brygada Lot-
nictwa Taktycznego w Świdwinie – 8, 7
i 40 eskadra lotnictwa taktycznego (Miro-
sławiec i Świdwin, samoloty Su-22M4 oraz
1 i 41 eskadra lotnictwa taktycznego (Mińsk
Mazowiecki i Malbork, samoloty MiG-29);
2 Brygada Lotnictwa Taktycznego w Pozna-
niu – 3, 6 i 10 eskadra lotnictwa taktycznego
(Poznań, Poznań i Łask, samoloty F-16).
Lotnictwo transportowe i transportowo-
łącznikowego od 2007 r. wchodzi w skład
3 Brygady Lotnictwa Transportowego – 2 i 3
eskadra lotnictwa transportowo – łączniko-
wego (Bydgoszcz, Wrocław, samoloty An-2,
An-28 i śmigłowce Mi-2, W-3 i Mi-8) oraz
13 i 14 eskadra lotnictwa transportowego
(Kraków, Powidz, samoloty An-2, An-26,
An-28, M28, C 295M oraz docelowo w 14 elt
– C-130 „HERCULES”).
In NATO

Poland has joined NATO on 19 April 1999 MiG-29 z 41 eskadry lotnictwa taktycznego na lotnisku Szawle na Litwie.
exactly on the 50th anniversary of the Treaty. / A MiG-29 of the 41st Tactical Aviation Squadron at Siauliai air base in Lithuania.
e act of joining was signed during a special
summit of NATO countries in Washington, Pamiątkowe emblematy misji Polskiego Kontyngentu Wojskowego „Orlik” zapewniających obronę lotniczą
DC. Poland joined NATO together with the Litwy/Łotwy/Estonii w 2006 r., a następnie w 2008 r. noszone na mundurach i malowane na MiGach-29. /
Czech Republic and Hungary. It is hard to Souvenir emblems of the Polish Air Force air policing missions in Lithuania/Latvia/Estonia in 2006 and 2008
as worn on crew uniforms and on MiG-29s involved.
overestimate the fact. e moment of NATO
expansion has radically increased the level of
international security in Central Europe. At
the same time Polands entry into NATO has
not led, as feared by some, to deterioration of
relations with neighbouring countries that
have not been members of the Treaty.
For the Polish Air Force the entry into
NATO meant intensification of interoper-
ability goals, as the main aim of the Polish
Armed Forces, including the air force, was to
reach full ability to cooperate with the armed
forces of our NATO allies – both in our own
territory and in allied countries, as well as in
peace-keeping missions led by the Treaty.
e Air Force and Air Defence (WLOP)
have first detached six MiG-29s from the
Mińsk Mazowiecki-based 1st Tactical Avia-
tion Squadron for the Immediate Reaction
Forces, and twelve Su-22M4 aircra from the
Powidz-based 7th Tactical Aviation Squadron
for the Rapid Reaction Forces.
In 2002 a new command organisation
structure of the WLOP was introduced, have been in operation Łask, F-16), and the
similar to those of other NATO countries. In since 2006: the Su-22, 7th Tactical Aviation
another move towards interoperability, the MiG-29 and F-16. Or- Squadron (Powidz,
WLOP Central Command Post was trans- ganisation structure of Su-22M4). Since 2007
formed into the Air Operations Centre, the the combat aviation is transport and liaison
national level equivalent of the Combined as follows: the 1st Tactical units have been part of
Air Operations Centre (CAOC) in the NATO Aviation Brigade at Świdwin the 3th Transport Avia-
Integrated Air Defence System (NATINADS). with 8th and 40th Tactical tion Brigade with the 2nd and
Four Command and Guidance Centres Aviation Squadrons (Mirosławiec 3rd Transport-Liaison Aviation
(ODN) were formed, to perform a similar and Świdwin, respectively, both Su-22M4- Squadrons (Bydgoszcz, Wrocław; An-2
role to NATO Control Reporting Center equipped), and 1st and 41st Tactical Aviation and An-28 aircra, Mi-2, W-3 and Mi-8 heli-
(CRS). Squadrons (Mińsk Mazowiecki and Malbork, copters) and 13th and 14th Transport Avia-
MiG-21 aircra were withdrawn from MiG-29); the 2nd Tactical Aviation Brigade tion Squadron (Cracow, Powidz; An-2, An-26,
Polish service in 2004 due to expiry of their in Poznań with 3rd, 6th and 10th Tactical An-28, M28 and C 295M aircra, eventually
useful lives. ree types of combat aircra Aviation Squadrons (Poznań, Poznań and C-130 Hercules in the 14th Sqn).
111
 Ćwiczenia lotnicze

Specyficzną formą pozwalającą sprawdzić

poziom wyszkolenia indywidualnego i zespo-
łowego w lotnictwie są ćwiczenia. Stanowią
one najwyższą formę przygotowania do
prowadzenia działań bojowych w różnych
warunkach – pozwalają sprawdzić stan go-
towości bojowej oraz doskonalić działania
dowództw i sztabów.
Ćwiczenia w ramach „Partnerstwa dla
pokoju” umożliwiły polskiemu lotnictwu
poznanie zasad działania i procedur opera-
cyjnych Sojuszu.
Po przystąpieniu Polski do NATO wpro-
wadzono zmiany w organizacji i systemie
szkolenia Sił Powietrznych. Ćwiczenia i tre-
ningi są prowadzone w systemie narodowym
i koalicyjnym – w ramach NATO i programu
„Partnerstwa dla pokoju”.

Efektowmy przelot mieszanej formacji lotniczej. /

An impressive flypast of a mixed formation.

Samoloty MiG-23 i MiG-29 podczas ćwiczeń pol-

sko-amerykańskich „Orli Szpon” miały namalowane
charakterystyczne białe pasy. Powidz, wrzesień
1997 r. / During the ‘Eagle Talon’ exercise Polish
MiG-23 and MiG-29 fighters were marked with
white bands around the fuselage. Powidz, September
1997.

Samolot Su-22 na drogowym odcinku lotniskowym

w Kliniskach koło Goleniowa. / Su-22 at the high-
way landing strip at Kliniska near Goleniów.
112
 Air force exercises

Exercises provide a special method of veri- Samoloty E-3A AWACS i CASA-295 na powidzkim lotnisku.
fying individual and team skills in the air force. / A NATO E-3A AWACS and Polish CASA-295s at Powidz air base.
They are the ultimate form of preparation for
combat operations in various conditions – al-
lowing to check readiness for fighting and to
improve command and staff performance.
‘Partnership for peace’ exercises allowed
the Polish Air Force to learn the methods and
operational procedures of NATO.
Following Poland’s entry into NATO
changes were introduced in the Polish Air
Force organisation and training system. Ex-
ercises and trainings are conducted both at
national and coalition levels, within NATO
and ‘Partnership for peace’ programme.

Su-22M4 i para Jaguarów. / An Su-22M4 and a pair

of RAF Jaguars.

TS-11 Iskra i F-18 Piechoty Morskiej USA na lotni-

sku w Krzesinach. / A TS-11 Iskra and USMC F-18s
at Poznań-Krzesiny.

113
 Wojska Lotnicze

Wojska Lotnicze są głównym rodzajem

wojsk Sił Powietrznych, najlepiej przygo-
towanym do skutecznego przeciwdziałania
zagrożeniom bezpieczeństwa państwa oraz
do uczestniczenia w operacjach reagowania
kryzysowego i w operacjach wojennych za-
równo narodowych, jak i sojuszniczych.
Uzbrojenie i wyposażenie Wojsk Lotni-
czych wyznacza im główną rolę w zapewnie-
niu bezpieczeństwa przestrzeni powietrznej
Rzeczypospolitej Polskiej i Sojuszu Północ-
noatlantyckiego oraz w zwalczaniu obiektów
powietrznych, naziemnych i nawodnych,
a także w prowadzeniu rozpoznania po-
wietrznego w ramach zadań wykonywanych
przez Siły Zbrojne RP. Wojska Lotnicze wy-
konują również zadania w systemie ratownic-
twa lotniczego.
Najważniejszym celem codziennych dzia-
łań Wojsk Lotniczych jest: zapewnienie wy-
sokiej jakości dyżurów bojowych pełnionych
w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony W 1994 r. mechanicy na jednym z demontowanych samolotów należącego do 41 PLM wypisali sentencję
– „Dwudziestepierwsze już żegnamy, na F-16 czekamy”. / In 1994 ground crews adorned one of the scrapped
Powietrznej NATO, przygotowanie do wyko-
nywania zadań w misjach Air Policing, utrzy-
manie sił i środków w gotowości do podjęcia nistanie –jest również przygotowanie perso- przez jednostki bojowe i zabezpieczają-
działań typu Renegade oraz kontynuowanie nelu latającego i technicznego do eksploatacji ce. Poza strukturą brygadową pozostaje
procesu szkolenia pilotów i personelu tech- samolotu transportowego C-130. 1 i 2 Ośrodek Szkolenia Lotniczego (Dęblin,
nicznego samolotu wielozadaniowego F-16. Od 2007 roku Wojska Lotnicze funkcjonu- Radom) oraz 36 Specjalny Pułk Lotnictwa
Wśród zadań priorytetowych – ze względu ją w nowej strukturze organizacyjnej brygad, Transportowego w Warszawie.
na zaangażowanie Polski w Iraku i w Afga- co ułatwia koordynację wykonywania zadań

F-16 Block 52+ z Krzesin w konfiguracji do lądowania. / A Krzesiny-based F-16 Block 52+ in landing configuration.

114
Air Forces
e Air Forces are the principal branch of
the Polish Air Force, best prepared to coun-
teract any threat to the state security and to
participate in crisis reaction operations, both
national and allied.
e armament and equipment of the Air
Forces defines their principal role in ensuring
security of the airspace of the Republic of Po-
land and NATO, and in combating airborne
and surface objects, as well as in performing
aerial reconnaissance within
the scope of tasks of the Polish
Armed Forces. e Air Forces
also perform duties within the
air rescue system.
e most important goal of
everyday activities of the Air
Forces is to ensure efficient quick reaction
alert (QRA) capability within the integrated
NATO air defence system, to prepare for Air
Policing mission tasks, to maintain forces and
assets at readiness to undertake ‘Renegade’
type actions, and to continue training pi-
lots and engineering personnel for the F-16
multi-role aircra. Among its priority tasks
– due to Poland’s commitments in Iraq and
Afghanistan – are also preparation of air and
ground crews for the C-130
transport aircra.
Odznaka pamiątkowa Wojsk
Lotniczych. / Memorial badge of
the Air Forces
Polski Su-22M4, a w tle niemieckie Tornado IDS. /
A Polish Su-22M4 with German Tornado IDSs in
the background.
Since 2007 the Air Forces have functioned
in the new brigade-based structure, which
facilitates co-ordination of tasks performed
by combat and supporting units. e 1st and
2nd Air Training Centres (Dęblin, Radom)
and the 36th Special Transport Aviation
Regiment in Warsaw remain outside brigade
structure.
Startuje para samolotów MiG-29. / Two MiG-29s
taking off.
115
 Wojska Obrony Przeciwlotniczej

Wojska Obrony Przeciwlotniczej stanowią Podstawowym zestawem rakietowym małego zasięgu w Wojskach OPL SP jest Newa SC. Na zdjęciu start
rakiety w trakcie strzelania do celu nisko lecącego. / Neva SC is the principal short range missile system in the
trzon bojowy Sił Powietrznych. Przeznaczone
Anti-Aircra Defence Forces. Here, a missile launch against a low flying target.
są do zwalczania środków napadu powietrz-
nego nieprzyjaciela w całym przedziale wy-
sokości i prędkości ich lotu, niezależnie od Szefem Wojsk Obrony Przeciwlotniczej
warunków atmosferycznych i pory doby. Ich jest, od ..................., płk dypl. Jan Gabryś.
celem jest udział w zapewnieniu, we współ-
pracy z NATO, bezpieczeństwa wszystkim
mieszkańcom kraju.
Postęp techniczny w dziedzinie możliwo-
ści i skuteczności środków napadu powietrz-
nego powoduje intensyfikację zagrożeń, co
stawia przed wojskami nowe wyzwania i wy-
maga ich większej skuteczności w obronie
terytorium kraju. Wymaga też zmiany para-
metrów środków przeciwlotniczych. Wobec
wielu ograniczeń w tej sferze, w Wojskach
Obrony Przeciwlotniczej za priorytetowe cele
uważa się wyszkolenie kadry i pełne zinte-
growanie własnych jednostek z tego ro-
dzaju jednostkami innych państw
NATO. Niezbędne jest wyposa-
żenie Wojsk Obrony Przeciw-
Mimo swojego zasadniczego przeznaczenia jakim jest zwalczanie celów na małych i
lotniczej, w najbliższych
bardzo małych wysokościach Newa SC może niszczyć obiekty powietrzne na średnich i
latach, w sprzęt nowej dużych pułąpach, lecących z prędkościami naddźwiękowymi. / Despite its principal role,
generacji, mogący zwalczać destroying low and very low flying targets, the Neva SC can also hit supersonic targets at
rakiety balistyczne, pociski medium and high altitudes.
samosterujące i bezpiloto-
we statki powietrzne.
W strukturze Wojsk Obro-
ny Przeciwlotniczej znajdują
się 1 i 3 Brygada Rakietowa Obrony
Powietrznej (Bytom, Warszawa), 61 Brygada
Rakietowa (Skwierzyna) i 78 pułk rakietowy
Obrony Powietrznej (Mrzeżyno) , które po-
siadają 25 dywizjonów bojowych. Dywizjony
są wyposażone w zmodernizowane w kraju
przeciwlotnicze zestawy rakietowe Krug (trzy
dywizjony) i S-125Newa – S.C. (dwadzieścia
dywizjonów), a dwa dywizjony wyposażone
są w zestawy S- 200 WE Wega.

116
Country Anti-Aircraft Defence

Pierwsza start! Rakieta zestawu Newa SC po opuszczeniu wyrzutni przed odrzuceniem silnika startowego. Country Anti-Aircra Defence are the
Przy zwalczaniu celów manewrujących o małych wymiarach i w skomplikowanej sytuacji powietrznej prowa- core of the Polish Air Force. eir role is to
dzi się ogień serią dwóch rakiet lub tzw. ogień ześrodkowany kilku zestawów jedną lub dwoma rakietami. / e combat enemy air attack at all altitudes and
first one off! A Neva SC missile out of its launcher but prior to dropping its launch rocket. When used against
small cruise targets in complex air situations missiles are launched in series of two, or in concentrated fire by speeds, in all weather, at all times. eir aim
individual missiles or pairs from a number of systems. is to ensure, in cooperation with NATO, the
security of all the inhabitants of Poland.
Duża żywotność bojowa i wysoka skuteczność to cechy charakterystyczne przeciwlotniczego zestawu rakieto- Technological progress in capabilities
wego średniego zasięgu Krug. Obsługi bojowe wielokrotnie podczas ćwiczeń prezentowały mistrzowski kunszt and effectiveness of air attack means leads
przeciwlotniczego rzemiosła. / e Krug medium range anti-aircra system boasts high survivability and
to intensified threats, giving new challaneges
effectiveness. Its crews have repeatedly displayed top skills during exercises.
to the forces requiring higher effectiveness
in defence of the country territory. It also
requires different characteristics of the air
defence systems. Faced with many limitations
in this sphere, the priority for the Country
Anti-Aircra Defence is to train the staff and
fully integrate own units with similar units
of other NATO countries. In the forthcom-
ing years it will be necessary to equip the
Country Anti-Aircra Defence with new
generation systems able to counter ballistic
and cruise missiles, and UAVs.
e Country Anti-Aircra Defence in-
cludes the 1st and 3rd Air Defence Missile
Brigades (Bytom, Warsaw), 61st Missile Bri-
gade (Skwierzyna) and 78th Air Defence Mis-
sile Regiment (Mrzeżyno), with a total of 25
combat squadrons. e squadrons are armed
with Polish-modified Krug (three squadrons)
and S-125Newa – S.C. (twenty squadrons)
missile systems, while two squadrons are
equipped with S- 200 VE Vega systems.

Jednostki WOPL SP posiadają w swoim wyposa-

żeniu również przeciwlotnicze zestawy rakietowe
o zasięgu nawet kilkuset kilometrów. Na zdjęciu
rakieta zestawu Wega w trakcie przygotowania do
startu. / Units of the Anti-Aircra Defence Forces
also feature anti-aircra missile systems with a
range of several hundred kilometres. Here, a Vega
missile being prepared for launching.
117
 Wojska Radiotechniczne

Odległościomierz radiolokacyjny – JAWOR-M2. / JAWOR-M2 radio range-finder.

Wojska Radiotechniczne są przeznaczo-

ne do wykrywania i śledzenia wszelkich
obiektów w przestrzeni powietrznej RP
i na podejściach do granic państwa oraz do
przekazywania informacji niezbędnych do
radiolokacyjnego zabezpieczenia dowodze-
nia i działania Wojsk Lotniczych i Wojsk
Obrony Przeciwlotniczej. Realizując te zada-
nia, utrzymują jednocześnie parametry strefy
rozpoznania radiolokacyjnego, zabezpieczają
pod względem radiolokacyjnym misje Air
Policing i szkolenie lotnicze oraz akcje
poszukiwawczo-ratownicze. Zapewnienie
odpowiednich możliwości tym wojskom
warunkuje wykonanie zadań przez pozostałe
rodzaje wojsk Sił Powietrznych.
W ostatnim czasie Wojska Radiotechnicz-
ne gruntownie reorganizowano. Reorganiza-
cja przebiegała równolegle ze zmianami w ich
technicznym wyposażeniu oraz włączeniu
w ich struktury posterunków radiolokacyj-
nych dalekiego zasięgu systemu BACKBONE. Odległościomierz radiolokacyjny – P-14. / P-14 radio range-finder.
Informacja o sytuacji powietrznej przekazy-
wana jest ze wszystkich środków rozpoznania
Wojsk Radiotechnicznych do Ośrodków
Dowodzenia i Naprowadzania, gdzie tworzo-
ny jest uogólniony i zidentyfikowany obraz
sytuacji powietrznej RAP (Recognized Air
Picture). Informacja ta jest przetwarzana
i wykorzystywana w procesie dowodzenia
i kierowania.
Od 1 stycznia 2009 roku strukturę Wojsk
Radiotechnicznych Sił Powietrznych tworzyć
będzie jedna brygada radiotechniczna (3 BRt.
We Wrocławiu) w składzie czterech batalio-
nów radiotechnicznych. Liczbę posterunków
radiotechnicznych można było zmniejszyć
dzięki wysokim parametrom nowoczesnego,
trójwspółrzędnego sprzętu radiolokacyjnego,
sukcesywnie wprowadzanego na uzbrojenie Trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna – TRS-15 /
Wojsk Radiotechnicznych. TRS-15 3D radar station.
Szefem Wojsk Radiotechnicznych jest,
od 1 sierpnia 2007 roku, gen. bryg. dr Józef Trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna – NUR-12 /
Nasiadka. NUR-12 3D radar station.
118
Radar Forces

The role of the Radar Forces is to detect Trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna

and track all objects in the Polish airspace – NUR-12 / NUR-12 3D radar station.
and on approaches to the state borders, and
to transmit necessary information for radar
support of commanding and operation of the
Air Forces and the Anti-Aircraft Defence
Forces. They also provide radar components
for Air Policing missions, flying training, and
search and rescue operations. Providing proper
capability to these forces is a precondition of
successful performance of all other branches
of the Polish Air Force.
The Radar Forces have recently under-
gone extensive reorganisation. This ran in
parallel with re-equipment and incorporation
of BACKBONE system long-range radar Trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna
dalekiego zasięgu – NUR-12M / NUR-
posts into their structure. Information about 12M long range 3D radar station.
the airspace situation is transferred from all
reconnaissance assets of the Radar Forces to
the Command and Guidance Centres, where a
general Recognized Air Picture (RAP) is cre-
ated. The information is processed and used in
the command and control process.
Since 1 January 2009 the Radar Forces of
the Polish Air Force will be composed of a sin-
gle brigade (3rd Radar Brigade in Wrocław)
with four radar battalions. The number of radar
posts could be reduced thanks to high perform-
ance of the up-to-date, tri-coordinate radar
systems introduced in the Radar Forces.
From 1 August 2007, Brig. Gen. Dr Józef
Nasiadka has been the head of the Radar
Forces.

Posterunek Radiolokacyjny Dalekiego Zasięgu Posterunek Radiolokacyjny Dalekiego Zasięgu

(PRDZ) z zainstalowaną trójwspółrzędną stacją (PRDZ) z zainstalowaną trójwspółrzędną stacją
radiolokacyjną systemu BACKBONE – NUR-12M. radiolokacyjną systemu BACKBONE – RAT-31DL. Trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna NUR-11 /
/ Long range radar post with a NUR-12M 3D radar / Long range radar post with a RAT-31DL 3D radar NUR-11 3D radar station.
station of the BACKBONE system. station of the BACKBONE system.

119
 F-16 Jastrząb

Konieczność osiągnięcia kompatybilno-

ści i interoperacyjności lotnictwa państw
wchodzących w skład Sojuszu spowodowała,
że polskie lotnictwo trzeba było wyposażyć
w samoloty wielozadaniowe spełniające na-
towskie standardy. Przetarg rozstrzygnięto 27
grudnia 2002 r., a zwycięzcą przetargu została
Demence Security Corporation Agency. Ta
działająca w imieniu Stanów Zjednoczonych
Ameryki Północnej agencja zaproponowała
nowe samoloty F-16 w wersji C i D Block
52+.
Polskie Siły Powietrzne otrzymają 48
samolotów F-16 (36 samolotów F-16 C i 12
samolotów F-16 D) z niezbędnym wyposaże-
niem i uzbrojeniem. Pierwsze cztery samolo-
ty przyleciały do 31 Bazy Lotniczej Poznań-
Krzesiny 9 listopada 2006 r., a następne cztery
- w grudniu 2006 r. W 2007 r. dostarczono
kolejnych 24 samoloty, natomiast ostatnich
16 maszyn przyleci w bieżącym roku. W
nowe samoloty zostaną przezbrojone dwie
eskadry 31 Bazy Lotnictwa Taktycznego
Poznań- Krzesiny i 10 eskadra lotnictwa tak-
tycznego w Łasku. Pierwsze samoloty wstęp-
ną gotowość operacyjną osiągną w 2009 r.
wszystkie zakupione zaś w 2012 r.
Samolot F-16 C/D Block 52+ łączy funk-
cje wykonywane do tej pory przez dwa typy
wyspecjalizowanych samolotów: MiG-29
(funkcję myśliwskie) i Su-22M4 (funkcje
uderzeniowe). Przewyższa te samoloty pod
względem taktycznego promienia działania,
udźwigu, liczby punktów podwieszeń ze-
wnętrznych i asortymentu przenoszonych
Powyżej jedno z pierwszych zdjęć wielozadaniowego samolotu myśliwskiego Lockheed Martin F-16C Block
lotniczych środków bojowych, a także pod
52+ z namalowaną biało-czerwoną szachownicą. Samolot uwieczniono podczas oblotu technicznego nad
względem systemów awionicznych i obser- przyfabrycznym lotniskiem. / One of the first photographs of the Lockheed Martin F-16C Block 52+ nulti-role
wacyjno-celowniczych. fighter in the Polish Air Force markings was taken over the factory airfield.

Samolot F-16C podczas uroczystej ceremonii nadania mu polskiej nazwy - Jastrząb. / Samolot F-16C podczas uroczystej ceremonii nadania mu polskiej nazwy „Ja-
strząb”. / e F-16C during the ceremony of giving it its Polish name ‘Jastrząb’ (‘Hawk’).
120
 F-16 Jastrząb

Startuje para dwumiejscowych samolotów F-16 z eskadry lotnictwa taktycznego w Po-

The need to achieve compatibility
znaniu-Krzesinach. / A pair of F-16 two-seaters of the Poznań-Krzesiny-based tactical
squadron during take-off. and interoperability with NATO air
forces decided that the Polish
Air Force had to reequip with
multi-role aircraft that meet
NATO standards. The bid was
completed on 27 December
2002, with the Defence Security
Corporation Agency as the winner.
The agency, which acted on behalf of
the US government, offered new F-16 C
and D Block 52+ aircraft.
The Polish Air Force will take delivery of
48 F-16 aircraft (36 F-16 C and 12 F-16 D ma-
chines) with the necessary equipment and ar-
mament. The first four aircraft have arrived at
the 31st Air Base at Poznań-Krzesiny on 9 No-
vember 2006, with the next four in December
2006. 24 more aircraft were delivered during
2007, while the last 16 aircraft should arrive
this year. Two squadrons at the 31st Tactical
Air Base at Poznań-Krzesiny will re-equip
with the new aircraft, as will the 10th Tactical
Aviation Squadron at Łask. First of these air-
craft will achieve initial operational capability
in 2009, and all those purchased – in 2012.
F-16 C/D Block 52+ combines the roles
performed so far by two specialised types:
the MiG-29 (fighter role) and the Su-22M4
(strike role). It is superior to those aircraft in
terms of tactical radius of action, useful load,
number of external hardpoints and the range of
airborne weapon systems, as well as in avionic
Polskie F-16 na postoju w swojej bazie. / Polish F-16s lined up at their base. and sighting systems.

121
 Lotnictwo transportowe

Od dziesięcioleci trzon lotnictwa trans-

portowego w polskim lotnictwie wojskowym
stanowił 13 pułk lotnictwa transportowe-
go z Krakowa, przeformowany w 2001 r.
w 13 eskadrę lotnictwa transportowego. Naj-
efektywniejsza działalność pułku przypada
na lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte, kiedy
dysponował on trzema eskadrami lotniczymi
wyposażonymi w samoloty transportowe:
An-12, An-26, Ił-14 i An-2.
W latach dziewięćdziesiątych w lotnictwie
transportowym wystąpił kryzys, który gwał-
townie narastał. Wycofano An-12, a następnie
ostatnie samoloty Ił-14. Nie były ich w stanie
zastąpić zakupione w tym czasie dwa samo-
loty An-28.
Następstwem przyjęcia nowej doktry-
ny obronnej była konieczność posiadania Samoloty An-12 krakowskiego pułku latały w barwach PLL LOT. / An-12s of the Cracow-based regiments flew
odpowiedniego lotnictwa transportowego, in the colours of LOT Polish Air Lines.
zdolnego do wykonania specyficznych za-
dań. Rozpisano więc konkurs na średni
samolot transportowy i we wrześniu 2001 r.
dokonano wyboru hiszpańskiego samolotu
C-295. Dziesięć samolotów tego typu trafiło
(w latach 2003-2007) do 13 eskadry lotnictwa
transportowego.
Od 2007 r. lotnictwo transportowe
i transportowo-łącznikowe wchodzi w skład
3 Brygady Lotnictwa Transportowego: 2 i 3
eskadra lotnictwa transportowo-łącznikowe-
go oraz 13 i 14 eskadra lotnictwa transpor-
towego (14 elt począwszy od października
2008 r. wyposażana będzie w pięć samolotów
C-130 Hercules). W uzbrojeniu eskadr znaj-
dują się ponadto samoloty: An-26, An-28,
M-28 i An-2 oraz śmigłowce: Mi-8, W-3 Poczciwy Ił-14. / Old faithful Il-14.

An-2 nad przepięknym i tajemniczym zespołem klasztornym zakonu Kamedułów w Bielanach koło Krakowa.. / An-2 above the picturesque and mysterious monastery
at Bielany near Cracow.
122
 Transport aviation

For decades the Cracow-based 13th Trans-

port Aviation Regiment, reformed into the
13th Transport Aviation Squadron in 2001,
was the pivotal transport element of the Polish
Air Force. The unit’s most effective activity
took place in 1970s and 1980s, when it had
three flights of An-12, An-26, Il-14 and An-2
transport aircraft.
During 1990s the transport branch of the
air force underwent a rapidly growing crisis.
The An-12s were withdrawn, followed by the
last Il-14s. There was no way those could be
replaced by two An-28s purchased at the time.
In result of the new defence doctrine it
was necessary to have proper transport air
arm, able to perform specific tasks. Follow-
ing a medium transport aircraft selection bid
the Spanish C-295 was chosen in September
2001. Ten aircraft of the type were delivered to
the 13th Transport Aviation Squadron (during
2003-2007).
Since 2007 the transport and transport-liai-
son elements of the Polish Air Force are part
of the 3rd Transport Aviation Brigade: 2nd
and 3rd Transport-Liaison Aviation Squad-
rons, and 13th and 14th Transport Aviation
Squadrons (as of October 2008 the 14th Sqn
will begin to take delivery of C-130 Hercules
aircraft). Apart from the above men-
tioned types, the units are equipped
with An-26, An-28, M-28 and An-2
fixed-wing aircraft and Mi-8, W-3
Sokół and Mi-2 helicopters.
Niski przelot samolotów An-26 i C-295. / Low flight of An-26 and C-295 transport aircra.
Godło 13 eskadry lotnictwa trans-
Samoloty C-295 utrzymują most powietrzny z kontyngentem żołnierzy polskich w Afgani- portowego. / e badge of the 13th
stanie. / e C-295s are used for airliing Polish soldiers to Afghanistan. Transport Aviation Squadron

123
 36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego „Obrońców Warszawy”

25 lutego 1945 r., na mocy rozkazu Na-

czelnego Dowództwa Wojska Polskiego,
przystąpiono do formowania 6 Samodzielnej
Eskadry Transportowej. Bazą dla formowanej
jednostki była Specjalna Eskadra Lotnicza
„OsNaz”, którą w lipcu 1944 r. rząd radziecki
przekazał PKWN.
Lotnicy utworzonej eskadry wykonywali
zadania wspierające walki oddziałów pol-
skich, forsujących Odrę oraz walczących
o zdobycie Berlina. Przerzucali załogi pułków
bojowych na linie frontu, zabierali stamtąd
rannych żołnierzy.
Po zakończeniu działań wojennych eska-
dra specjalizowała się w obsłudze rządu oraz
resortu obrony narodowej. Rozszerzenie za-
dań spowodowało konieczność zwiększenia
personelu i sprzętu. 8 marca 1947 r. eskadra
została przemianowana na Specjalny Pułk
Lotnictwa, składający się z dwóch eskadr:
transportowej i łącznikowej. Kolejna reor-
ganizacja miała miejsce w roku 1951, kiedy
to pułk został powiększony o Samodzielną
Śmigłowiec Mi-8 w wersji pasażerskiej. / Passenger version of the Mi-8 helicopter.
Eskadrę Aerofotogrametryczną i przyjął
nową nazwę: 36 Samodzielny Specjalny Pułk
Lotniczy.
1 kwietnia 1974 r. pułk przeszedł na nowy
etat, z jednoczesną zmianą nazwy na: 36 Spe-
cjalny Pułk Lotnictwa Transportowego. Od
roku 2006 pułk dziedziczy tradycje 1586
Polskiej Eskadry Specjalnego Przeznaczenia
oraz 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi
Pomorskiej – Obrońców Warszawy”.
Przez cały czas swego istnienia pułk
zabezpieczał loty krajowe i zagraniczne pre-
zydenta, rządu i członków władz naczelnych
kraju. Samolot tego pułku Tu-154M wykonał
18 marca 2007 r. najdłuższy lot do Nowej Ze-
landii – 18.400 km
Na wyposażeniu pułku znajdują się samo-
loty: Tu-154M, Jak-40, M-28 oraz śmigłowce: Jeden z powoli wycofywanych z użycia małych samolotów pasażerskich Jak-40 podchodzi do lądowania. / One
Mi-8, W-3 „Sokół” i Bell-412. of the Yak-40 small passenger jets, now gradually withdrawn from service, coming in to land.

M-28 na płaszczyźnie warszawskiego lotniska. / An M-28 at Warsaw airport.

124
 36th Special Transport Aviation Regiment ‘Defenders of Warsaw’
Zgrabna i lekka sylwetka śmigłowca Bell-412. / Shapely silhouette of the Bell-412 helicopter.
According to the orders of the Supreme
Headquarters of the Polish Forces of 25 Feb-
ruary 1945, the 6th Independent Transport
Flight was formed from the Special Air Flight
of the Soviet Special Duty Forces, transferred
by the Soviet government in July 1944 for the
communist authorities in Poland.
e flight’s duties included supporting
operations for the Polish troops in the Battle
of Berlin, transporting combat air regiment
crews to front line area and
evacuation of the wounded.
Upon cessation of hos-
tilities the flight provided
transport duties for the
government and the defence
administration. Growing
requirements led to expan-
sion both in personnel and aircra numbers, From 2006 the regiment inherits tradi-
and on 8 March 1947 the flight was reformed tions of the Polish No. 1586 (Special Duties)
into the Special Aviation Regiment with Flights and No. 301 Squadron ‘Pomeranian
two flights: transport and liaison. Another – Defenders of Warsaw’.
reorganisation took place in 1951, when the roughout its existence the regiment
regiment was expanded to three flights by served domestic and foreign trips of the
incorporating the Independent Aero-Survey president, government and other highest
Flight, and renamed the 36th Independent authorities. On 18 March 2007 a Tu-154M
Special Air Regiment. aircra of the regiment flew the unit’s longest
On 1 April 1974 the regiment was reor- trip to New Zealand – 18,400 km
ganised again and renamed the e regiment is equipped with Tu-154M,
36 Special Transport Aviation Yak-40 and M-28 aircra, and with Mi-8, W-3
Regiment. Sokół and Bell-412 helicopters.
Godło 36 splt. / e badge of the 36th Special Transport Aviation Regiment.
Samoloty Tu-154M zabezpieczają dalekodystansowe loty prezydenta RP i członków rządu. /
Tu-154M aircra serve long range trips of the Polish President and government members.
125
 Bazy Lotnicze
Nowoczesny budynek wojskowego portu lotniczego w Poznaniu-Krzesinach w zimowej scenerii. /
e modern air base building at Poznań-Krzesiny during winter.
W 1997 r. podjęto decyzję, co do nowego
modelu organizacyjnego lotnictwa. Zgodnie z
nowo opracowanym planem rozwiązano puł-
ki lotnicze, a na ich miejsce powstały eskadry
lotnicze grupujące elementy operacyjno-bo-
jowe i bazy lotnicze grupujące elementy logi-
styczno-tyłowe. Koncepcja ta została oparta
na modelu zabezpieczenia działań NATO.
W założeniu bazy lotnicze miały być zdolne
do odtworzenia gotowości bojowej i podsta-
wowego zabezpieczenia działań jednostek
lotniczych wyposażonych w różne typy
sprzętu lotniczego. W zależności od możli-
Samolot bombowy Su22M4 na tle wieży wojskowego portu lotniczego w Świdwinie. / An Su-22M4 by the
Świdwin military base tower.
126
Godła baz lotniczych w Bydgoszczy i we
Wrocławiu. / Badges of the air bases in
Bydgoszcz and Wrocław.
wości zabezpieczenia, stanu
zapasów i różnorodności sił
środków logistycznych bazy nywanie manewru lotnisko-
podzielono na bazy typu wego, co podnosi żywotność
„A” (o wyższych możliwo- lotnictwa i jego zdolność do
ściach) i bazy typu „B” (któ- przetrwania na polu walki.
rych możliwości ograniczono do W chwili obecnej bowiem ma-
podstawowego odtworzenia goto- newru mogą dokonywać jedynie
wości bojowej dowolnego typu komponenty lotnicze jednostek,
samolotu czy śmigłowca). a rzut naziemny ogranicza się
Dzięki stworzeniu sieci do części personelu technicz-
baz lotniczych w radykalny nego, z niezbędnym sprzętem
sposób ułatwiono częste wyko- i wyposażeniem.
Pierwszymi utworzonymi
bazami była 2 Baza Lotnicza
w Bydgoszczy i 4 Baza Lotnicza
w Warszawie (w 1998 r.). W kolej-
nych latach powstały pozostałe bazy,
które posiadały dużą samodzielność i nie
wchodziły w skład powstałych brygad lotni-
czych. W roku 2006 niektóre bazy lotnicze zo-
stały włączone w struktury brygad lotniczych.
Aktualnie w Siłach Powietrznych znajdują się
następujące bazy lotnicze: 1 Baza Lotnicza
w Warszawie, 2 Baza Lotnicza w Bydgoszczy,
3 Baza Lotnicza we Wrocławiu, 6 Baza Lotni-
cza w Dęblinie, 8 Baza Lotnicza w Krakowie,
12 Baza Lotnicza w Mirosławcu, 21 Baza
Lotnicza w Świdwinie, 22 Baza Lotnicza
w Malborku, 23 Baza Lotnicza w Mińsku
Mazowieckim, 31 Baza Lotnicza w Poznaniu-
Krzesinach, 32 Baza Lotnicza w Łasku i 33
Baza Lotnicza w Powidzu. 31 Baza Lotnicza
realizuje aktualnie program pilotażowy,
którego wyniki mogą być podstawą wprowa-
dzenia nowej struktury baz lotniczych, posia-
dających w swoim składzie eskadry lotnictwa
taktycznego.
 Air Bases

In 1997 the decision was taken bases were created, with much 2nd Air Base w Bydgoszcz, 3rd Air Base in
as to the new organisation of the independence, and not as part Wrocław, 6th Air Base in Dęblin, 8th Air Base
Polish Air Force. According to of the existing air brigades. in Cracow, 12th Air Base at Mirosławiec, 21st
the newly developed plan the In 2006 some air bases were Air Base at Świdwin, 22nd Air Base at Mal-
air regiments were disbanded, incorporated into the air bork, 23rd Air Base at Mińsk Mazowiecki,
and replaced with air squad- brigades. Currently the Polish 31st Air Base at Poznań-Krzesiny, 32nd Air
rons that incorporated the Air Force has the following air Base at Łask, and 33rd Air Base at Powidz.
operational-combat elements, bases: 1st Air Base in Warsaw, e 31 Air Base is currently running a lead-
and air bases that comprised the in programme, and its results might lead to
Godła Baz Lotniczych w Malborku,
logistics and supporting elements. Mińsku Mazowieckim i Łasku. /
introducing a new structure of air bases that
e concept was based on Badges of the air bases in Malbork, include tactical squadrons as their compo-
NATO operations support Mińsk Mazowiecki and Łask. nents.
concept. In principle the air
bases would be able to restore
combat readiness of and to
provide principal support for
air units equipped with various
types of equipment. Depending
on their maintenance capabilities,
stocks and variety of logistics means
and facilities the bases were categorised as
‘A’ type (higher capabilities) or ‘B’
type (their capabilities limited
to restoring basic combat readi-
ness of any type of aircra).
anks to establishment of the
air base network frequent transfers
between bases were facilitated, re-
sulting in improved air force surviv-
ability. At the moment only the flying
party needs to move, while the ground
party is limited to only a part of the ground Nowoczesne wozy strażackie są gwarancją bezpieczeństwa na lotnisku / Modern fire-fighting vehicles
personnel with the necessary equipment. ensure safe airfield operation.
e 2nd Air Base in Bydgoszcz and 4th
Air Base in Warsaw were the first to be es- Dla samolotów F-16 na poznańskich Krzesinach wybudowano nowoczesne hangary. / Modern hangars were
tablished (in 1998). In subsequent years more built at Poznań-Krzesiny for the F-16s.

127
 Fundacja SLP

Fundacja kontynuuje piękne tradycje Sto-

warzyszenia Lotników Polskich, powstałego
we wrześniu 1946 r. pod nazwą Samopomocy
Lotniczej. Pozostali w Anglii Lotnicy szybko
zrozumieli, że nie ma dla nich miejsca w po-
wojennej Polsce. Postanowili więc zorgani-
zować stowarzyszenie które zajmowałyby
się problemami ponad 15 tys. lotników i ich
rodzin – sprawami emigracyjnymi, zatrud-
nieniem i szkolnictwem.
Z czasem
Stowarzysze-
nie liczyło 10
kół na terenie
Wielkiej Bryta-
nii, 9 skrzydeł w
Ameryce Pół-
nocnej i 9 kół
na całym świe-
cie. Wydawało
czasopismo lot-
W lipcu 1946 r. rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na budowę Pomnika Lotników Polskich
nicze „Skrzydła”.
w Northolt, wg projektu Mieczysława Lubelskiego, o czym donosiło oczywiście lotnicze
SLP w swoich pismo „Skrzydła”. / Funds for the Polish Air
działaniach szcze- Force Memorial at Northolt, designed by
gólne znaczenie Mieczysław Lubelski, started to be raised
in July 1946, as announced by the 15 July
przy w iązy w ało
issue of the “Wing” magazine.
do upamiętniania
wysiłku Lotnictwa
Pomnik został odsłonięty uroczyście
Polskiego w okre- 2 listopada 1948 r. / e Memorial was
unveiled on 2 November 1948.

Legitymacja członkowska Samopomocy Lotniczej

wydana w 1946 r. przez koło przy 131 Skrzydle
w okupowanych Niemczech. / Membership
card issued in 1946 by the PAFA branch at No.
131 Wing in occupied Germany.

sie II wojny światowej.

Z inicjatywy Stowarzyszenia i z jego udzia-
łem wykonano m.in. pomnik w Northolt,
płytę pamiątkową Polskich Sił Powietrznych
umieszczoną w kościele RAF im. św. Kle-
mensa w Londynie oraz pomnik Lotników
Polskich Poległych w II wojnie światowej na
Polu Mokotowskim w Warszawie.
Fundacja czerpie z chlubnych tradycji
Stowarzyszenia. Wykonało ono wszystkie
swoje zadania. Członkowie Stowarzyszenia Stowarzyszenie Lotników Polskich prowadziło także działalność stricte lotniczą. Tu: Józef Przewłocki, pierwszy
doczekali się ziszczenia hasła, które przez lata zdobywca Diamentowej Odznaki Szybowcowej w Klubie Szybowcowym SLP przy szybowcu Slingsby Dart, na-
przyświecało ich działalności: „Powrót do zwanym „Millennium Poloniae - 966” dla uczczenia tysiąclecia chrztu Polski obchodzonego w 1966 r. / Polish
Air Force Association continued aeronautical activities as well. Here: Józef Przewłocki, the first winner of the
wolnej Polski”. Diamond C in the PAFA Gliding Club, by the Slingsby Dart sailplane named ‘Millennium Poloniae - 966’ in
honour of Poland’s millennium of christianity celebrated in 1966.
128
PAFA Trust
e Polish Air Force Association Charita-
ble Trust follows the traditions of the PAFA,
established in September 1946. Most airmen
of the Polish Air Force in Britain aer WWII
realised there was no place for them in the
comunist-controlled Poland. ey organised
the association to take care of the 15,000
airmen and their families: emigration, jobs,
training.
Eventually the association had ten bran-
ches in Britain, nine in North America and
nine in other parts of the world. It continued
to publish the ‘Wing’ periodical that had been
established in 1940 for the Polish Air Force.
PAFA was active in preserving the me-
mory of the Polish Air Force achievments
Poczty sztandarowe różnych oddziałów SLP podczas uroczystości pod Pomnikiem Lotników Polskich w
Northolt 10 września 1994 r. / Colour parties of PAFA branches during ceremonies at the Polish Air Force
Memorial, Northolt, 10 September 1994.
Ukoronowaniem działań SLP w
celu upamiętnienia działań lotnic-
twa w II wojnie światowej było
opublikowanie oficjalnej historii
PSP autorstwa Jerzego B. Cynka,
najpierw po angielsku (przez
amerykańskie wydawnictwo
Schiffer w 1998 r.), a następnie
po polsku (przez oficynę AJ-
Press w 2001-2002 r.). / PAFA
efforts to commemorate the
Polish AF operations in WWII
were crowned when the offi-
cial history of the Polish AF,
authored by Jerzy B. Cynk,
was published, first in English
(by Schiffer Publishing in the
USA, 1998), and then in
Polish (AJ-Press publishing,
2001-2002).
of WWII. It was at the association’s incentive
and with its participation that the Polish AF
Memorial was erected at Northolt, the Polish
AF Memorial plate was placed in the RAF
Church of St Clement Danes in London, and
the Polish Airmen Memorial was erected in
Warsaw at the site of the former Mokotów
airfield.
e PAFA Trust took over the PAFA heri-
tage. e association has fulfilled the mission
that had continued to be its ultimate goal for
years: “To return to free Poland”.
Pomnik Ku Czci Lotników Polskich Poległych w II
Wojnie Światowej, odsłonięty na Polu Mokotowskim
w Warszawie 27 sierpnia 2003 r. / e Memorial of
Polish Airmen Killed in WWII, unveiled in Warsaw
on 27 August 2003.
129
 Stowarzyszenie Seniorów Lotnictwa Wojskowego RP

W 1989 roku, w Poznaniu – kolebce pol-

skiego lotnictwa – zrodziła się myśl utwo-
rzenia stowarzyszenia zrzeszającego ludzi,
którzy prawie całe dorosłe życie poświęcili
lotnictwu. Inicjatorem powołania stowarzy-
szenia oficerów w stanie spoczynku, ofice-
rów rezerwy i kombatantów, których łączy
idea służenia ojczyźnie, był płk w st. spocz.
Tadeusz Myśko. Z jego też inicjatywy został
opracowany statut Stowarzyszenia Seniorów
Lotnictwa Operacyjnego i Wojsk Lotniczych,
który został zarejestrowany w 1990 r. W roku
1992 zmieniono nazwę stowarzyszenia na:
Stowarzyszenie Seniorów Lotnictwa Wojsko-
wego, zrezygnowano z elitarnego charakteru
organizacji oraz zaczęto tworzyć struktury
terenowe.

Jedna z tablic pamiątkowych ufundowanych przez

stowarzyszenie. / One of memorial plaques sponso-
red by the association.

W roku 1988, w 60. rocznicę pierwszej promocji

oficerskiej w Dęblinie odbyłsię zjazd seniorów
lotnictwa. Na zdjęciu podekoracji medalami „Za
udziałw wojnie obronnej 1939 roku” – od lewej: kpt.
pil. Józef Pęckowski, kpt. pil. Władysław Potocki, kpt.
pil. Wacław Rekszczyc, kpt. pil. Jerzy Solak, mjr pil.
Henryk Szczęsny, kpt. pil. Czesław Tarkowski i kpt.
pil. Franciszek Turek. / In 1988, the 60th anniver-
sary of the commissioning of the first class of the
Polish Air Force, veterans gathered at Dęblin. Here,
le to right: Capt. Józef Pęckowski, Capt. Władysław
Potocki, Capt. Wacław Rekszczyc, Capt. Jerzy Solak,
Maj. Henryk Szczęsny, Capt. Czesław Tarkowski
and Capt. Franciszek Turek following a decoration
ceremony.

Obecnie stowarzyszenie jest ogólnopolską Stowarzyszenie podpisało porozumienie

organizacją liczącą ponad 1300 członków
działających w 13 oddziałach. Zarząd
Główny znajduje się w Po-
znaniu, a jego prezesem,
od roku 1995, jest płk w
st. spocz. pil. dr Bolesław
Halerz.
Stowarzyszenie nie tylko
integruje środowisko ludzi
związanych z lotnictwem i obro-
ną powietrzną i kultywuje tradycje
lotnicze, ale realizuje wiele różno-
rodnych zamierzeń o charakterze
patriotyczno-obronnym, skierowa-
nych przede wszystkim do młodzieży
szkolnej. Realizując swe idee, sprawuje
patronat nad 48 szkołami noszącymi imię
lotnictwa lub lotnika.
130
o współpracy z Ministerstwem Obrony Na-
rodowej oraz uczestniczy w pracach Mię-
dzynarodowej Federacji Oficerów Rezerwy
państw NATO. Zbudowało na cmentarzu
Poznań-Miłostowo kwaterę lotników oraz
pomnik poświęcony Polskim Lotnikom.
Aktywnie uczestniczy w obchodach rocznic
lotnictwa i w dorocznych promocjach ofi-
cerskich, fundując nagrody dla prymusów
uczelni wojskowych. Każdego roku orga-
nizuje spotkania lotniczych pokoleń oraz
utrzymuje koleżeńskie kontakty ze środowi-
skami lotniczymi wielu krajów. Od 1999 r.
posiada swój sztandar. Ideą stowarzyszenia
jest poszanowanie ponadczasowych warto-
ści charakteryzujących lotnictwo, takich jak:
wiedza, perfekcjonizm, koleżeństwo, pasja i
duma z dokonań poprzedników.
 Polish Air Force Seniors Association

Prezes ZG SSLWRP – płk w st. spocz. pil. dr Bolesław

Halerz wręcza statuetkę Ikara płk. w st. spocz. pil.
Ryszardowi Grundmanowi m.in. byłemu dowódcy 1
plm. „Warszawa”. / e chairman of the Polish Air
Force Seniors Association, Col. Dr Bolesław Halerz
(retd.) hands the Icarus trophy to Col. Ryszard
Grundman (retd.), a former commander of the 1st
Fighter Aviation Regiment.

Uczestnicy corocznego zjazdu w Ośrodku Szkole-

niowym Sił Powietrznych w Kiekrzu. / Members at
an annual reunion at the Polish Air Force Training
Centre at Kiekrz.

In 1989 in Poznań, the thought was put Air Defence, preserving traditions of Polish
forward to organise an association of people aviation, and organises various events and
who devoted their lives to the air force. Col. programmes aimed at patriotic and defen-
Tadeusz Myśko (retd.) was the originator ce-conscious education of youth.
of the idea to establish an organisation of It has assumed patronage
a common organisation for wartime com- of 48 schools named
batants and post war retired officers. At his aer airmen or the air
incentive the statute of the association was force.
prepared and registered in 1990. In 1992 the
association assumed it present title, becoming
a non-exclusive organisation, and local bran-
ches started to be set up.
Currently the association is an nationwide
organisation with over 1,300 members in 13
branches, headquartered in Poznań. Since
1995 Col. Dr Bolesław Halerz has been its
chairman. Sztandar Stowarzyszenia Seniorów Lotnictwa
e association aims at integrating all the Wojskowego RP. / e colours of the Polish Air
Force Seniors Association.
ex-servicemen of the Polish Air Force and
131
 Wydawca: Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”

Album wydano przy współpracy z Departamentem Wychowania i Promocji

Obronności MON

Teksty: Józef Zieliński

Redakcja: Józef Zieliński

Tłumaczenie: Wojtek Matusiak

Projekt graficzny: Robert Gretzyngier

Sylwetki barwne: Robert Gretzyngier. Wojciech Sankowski

Zdjęcia udostępnili:
Piotr Abraszek, Peter R. Arnold, Stanisław Bochniak, Paweł Bondaryk, śp. Krzysztof Choło-
niewski, śp. Michał Cwynar, Jerzy B. Cynk, Tomasz Drecki, Czesław Gagajek, Robert Gretzyngier,
Grzegorz Hołdanowicz, Wacław Hołyś, Marek Idzior, Jacek Adam Kępka, rodzina Kołaczkow-
skich, Jan P. Koniarek, Tomasz Kopański, Franciszek Kornicki, Wojtek Matusiak, Marian Miko-
łajczuk, śp. Leszek Owsiany, rodzina Różańskich, Miłosz Rusiecki, śp. Mieczysław Sawicki, śp.
Ludwik Steinke, Antoni Tomiczek, Józef Zieliński,
Rzecznik Prasowy Sił Powietrznych RP, Rzecznik Prasowy Brygady Lotnictwa Marynarki
Wojennej
Agencja TASS, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Lockheed Martin

Recenzenci: dr Zbigniew Moszumański, dr Tomasz Kopański

Wydanie I

© Robert Gretzyngier
© Wojtek Matusiak
© Józef Zieliński

ISBN 83-926481-1-6