Choroba

Parkinsona
najczstsze pytania
i najtrudniejsze zagadnienia

egzemplarz bezpatny Anna Potulska-Chromik, Izabela Stefaniak

Wydawnictwo w caoci powstao dziki wsparciu firmy Lundbeck Poland Sp. z o.o.

Autorzy:
Anna Potulska-Chromik
Izabela Stefaniak

Wydawca:
Fundacja y z chorob Parkinsona
ul. Czerska 18 lok. 243
00-732 Warszawa
tel. (22) 409 77 56

Projekt, amanie, skad:

Color Press Art sp. z o.o.
ul. Mielczarskiego 153
25-611 Kielce

Dystrybucja:
Fundacja y z chorob Parkinsona
Lundbeck Poland Sp. z o.o.

ISBN 978-83-925855-5-8

Warszawa, 2011r.
Od Pani Lucyny Osmolak i Jerzego ukasiewicza

Z radoci przyjlimy (i gratulujemy) aktualnego wydania publikacji pt.

Choroba Parkinsona - najczstsze pytania i najtrudniejsze zagadnienia
autorstwa dr Anny Potulskiej-Chromik i dr Izabeli Stefaniak.

Opracowanie to zredagowano w praktycznej, nowoczesnej formie zwracajcej uwag na istotne

informacje. Podjte tematy, podane informacje i wskazwki nale do tych, ktre s najbardziej
oczekiwane przez chorego. Autorskie ujcie tematyki i wiedza lekarzy specjalistw o chorobie na dzi
przyblia nam utracon nadziej na moliwo prawidowego diagnozowania i leczenia choroby,
ktra niestety jest w dalszym cigu nieuleczalna. Caociowy przekaz publikacji daje nadziej na
skuteczne leczenie, radzenie sobie z jej dolegliwociami i popraw komfortu ycia.

Niniejsze wydanie zawiera wszystkie informacje o Chorobie Parkinsona w bardzo przestpnej formie
ujmujc wszystko, co chory powinien wiedzie o swojej chorobie. Publikacja ta podaje wiele cennych
wskazwek i uwag dotyczcych ycia codziennego chorego i opiekunw, jak rwnie sposobw
uzyskanie pomocy w ronych sytuacjach yciowych.

Chorzy na chorob Parkinsona

Od Fundacji.
Potwierdzajc powysze spostrzeenia chcielibymy serdecznie podzikowa i pogratulowa
Autorkom za podjcie i zrealizowanie tak cennego wydawnictwa. Jestemy przekonani, e to swoiste
Kompendium wiedzy dla chorego na chorob Parkinsona bdzie znakomitym wzbogaceniem
naszych wczeniejszych wydawnictw.
Serdecznie dzikujemy firmie Lundbeck Poland za sfinansowanie tego wydania.

Zesp Fundacji
Spis treci
dr Anna Potulska-Chromik
I. Cz kliniczna 5
1. Na czym opiera si rozpoznanie? 5
2. Czy kade drenie to choroba Parkinsona? 8
3. Czy istnieje skuteczne leczenie choroby Parkinsona? 8
4. Objawy nie poddajce si leczeniu dopaminergicznemu
jak je zmniejszy? 15
5. Czy chorobie Parkinsona mona zapobiec? 18
6. Czy choroba Parkinsona jest dziedziczna? 18
. Bl w chorobie Parkinsona jak pomc? 19
. Zmczenie jakie s jego przyczyny? 23
. Jak postpowa w przypadku zaburze funkcji seksualnych? 24
. Co to jest parkinsonizm atypowy? 25
. Jak leczy zaburzenia psychiczne? 28
. Jak leczy zaburzenia pamici? 29
. Jak przygotowa si do zabiegw chirurgicznych? 30
. Jak wyglda przebieg choroby? 32

dr Izabela Stefaniak
II. Kiedy pacjent z chorob Parkinsona i jego rodzi-
na mog otrzyma pomoc w trudnych sytuacjach -
kilka sw o uregulowaniach prawnych. 34
. Jak pomc pacjentowi w zaatwianiu spraw urzdowych? 34
. Jak leczy pacjenta w sytuacjach nietypowych np. kiedy pojawiaj si
objawy zespou otpiennego lub zaburzenia psychotyczne? 36
. Jak stara si o pomoc w opiece nad osob chor? 43

1
2
 Moim Pacjentom
Anna Potulska - Chromik

3
4
I. Cz kliniczna

1. Na czym opiera si rozpoznanie?

Choroba Parkinsona naley do chorb neurozwyrodnieniowych,

oznacza to, e z powodu bliej niepoznanej przyczyny dochodzi
do uszkodzenia komrek nerwowych (przede wszystkim struktury
mzgu okrelanej istot czarn) produkujcych dopamin. Rozpoz-
nanie choroby Parkinsona powinno by postawione przez neurologa,
w przypadku wtpliwoci przez specjalist w zakresie chorb poza-
piramidowych. Postawienie diagnozy opiera si na badaniu klinicznym
i stwierdzeniu objaww choroby, do ktrych nale m.in.: najczciej
drenie rki lub nogi wystpujce gwnie w spoczynku (nie podczas
ruchu lub obcienia rki), sztywno miniowa, niekiedy prezentujca
si, jako zmniejszenie sprawnoci koczyny, spowolnienie ruchowe
oraz zaburzenia postawy najczciej przedstawiajce si, jako pochyle-
nie sylwetki do przodu - zgarbienie, brak balansowania koczynami
(najpierw po stronie rozpoczcia objaww).

Podsumowujc:

Do kryteriw potwierdzajcych rozpoznanie

choroby Parkinsona nale:

spowolnienie ruchowe oraz przynajmniej

jedno z poniszych
- sztywno miniowa
- drenie spoczynkowe o czstoci 4 6 Hz
- zaburzenia stabilnoci postawy

5
W celu potwierdzenia rozpoznania choroby Parkinsona, a zarazem
wykluczenia innych chorb mogcych przypomina chorob Parkin-
sona (guzy mzgu, wodogowie) wykonuje si badania dodatkowe
neuroobrazowe tj. tomografi komputerow lub rezonans magnety-
czny.
Jednak ani w tomografii ani w rezonansie magnetycz-
nym mzgu nie stwierdza si zmian potwierdzajcych
rozpoznanie choroby Parkinsona.

Badania obrazowe, ktre mog potwierdzi rozpoznanie choroby

w Polsce nie s wykonywane standardowo, ponadto nie s one wyma-
gane do postawienia rozpoznania choroby wg midzynarodowych
kryteriw. Do bada potwierdzajcych rozpoznanie nale badanie
PET (pozytronowa tomografia emisyjna), badanie SPECT (tomogra-
fia emisyjna pojedynczego fotonu z radioizotopowym znacznikiem
- Datscan). Badania te pozwalaj na ocen metabolizmu w zakresie
ukadu pozapiramidowego, ktrego uszkodzenie jest odpowiedzialne
za powstawanie choroby Parkinsona.
W praktyce klinicznej lekarze ponadto posuguj si kryteriami
wykluczajcymi rozpoznanie choroby Parkinsona.

Objawami przemawiajcymi przeciw

rozpoznaniu choroby Parkinsona s m.in.:
- udary mzgu ze skokow progresj objaww
parkinsonowskich
- kilkakrotne urazy gowy w wywiadzie
- przebyte zapalenie mzgu
stosowanie neuroleptykw w momencie pojawienia si
objaww parkinsonowskich
- wystpowanie podobnych objaww u wicej ni jednego
czonka rodziny
- dugo utrzymujce si wycofanie objaww
- wycznie jednostronno objaww przy duszym ni 3 lata
trwaniu choroby

6
- poraenie ruchu gaek ocznych w pionie
- wczesne pojawienie si znacznego stopnia otpienia
z zaburzeniami pamici, mowy i praksji
- obecno guza mzgu lub wodogowia normotensyjnego
w neuroobrazowaniu
brak reakcji na due dawki lewodopy po wykluczeniu
zaburze wchaniania
- kontakt z substancjami toksycznymi
- drenie gowy

Inne charakterystyczne objawy kliniczne

choroby Parkinsona to:

Mikrografia, czyli pisanie maymi (coraz mniejszymi)

literami
Hipomimia, czyli mniej wyrazista/uboga mimika twarzy
linotok
ojotok
Zaparcia

Naley doda, e rozpoznania choroby nie mona postawi

na pierwszej wizycie, konieczna jest dusza obserwacja pacjenta w tym
reakcja na proponowane leczenie.
Oczywicie pierwsza rozmowa z lekarzem jest niekiedy bardzo
trudna, poniewa na temat choroby Parkinsona funkcjonuje wiele mitw.
To, z czym zapewne wikszoci chorych najtrudniej si pogodzi
to fakt, e choroba Parkinsona jest chorob przewlek, ktrej wyleczenie
jest niemoliwe. Poniewa nie znamy jej przyczyny nie ma take lecze-
nia przyczynowego warunkujcego pene wyleczenie. Jednak typowa
posta choroby Parkinsona postpuje najczciej powoli, ponadto ak-
tualnie dysponujemy szeregiem lekw, ktre mog znacznie zagodzi
objawy choroby. U wikszoci chorych w pocztkowym stadium
leczenie powinno powodowa, e objawy bd cakowicie nieuciliwe
dla pacjenta oraz niewidoczne dla otoczenia przez wiele lat. Take
w pniejszych stadiach choroby istnieje wiele metod pozwalajcych
agodzi skutki niedoboru dopaminy.

7
2. Czy kade drenie to choroba Parkinsona?

Drenie jest przez wikszo pacjentw i lekarzy nie - neurologw

traktowane, jako najczstszy i najbardziej charakterystyczny objaw
choroby Parkinsona (wszak pierwsza nazwa choroby Parkinsona to
drczka porana - ang. shaking palsy).

Jednak stwierdzenie jedynie drenia rk lub rki absolu-

tnie nie pozwala na rozpoznanie tej choroby. Co wicej nie
u wszystkich chorych na chorob Parkinsona wystpuje
drenie.

Niezwykle istotne jest take okrelenie charakteru drenia. W chorobie

Parkinsona wystpuje ono w spoczynku tj. wtedy, kiedy rka ley na
kolanie, pocztkowo prawie zawsze po jednej stronie. W najczstszej
chorobie przebiegajcej rwnie z dreniem tj. w dreniu samoistnym
objawy wystpuj przy okrelonej pozycji rki lub rk i nasilaj si pod-
czas obcienia i wykonywania czynnoci (np. przy prbie niesienia tacy
z herbat). Drenie samoistne postpuje bardzo powoli, nie prowadzi
do niesprawnoci pacjenta. Ponadto ustpuje lub zmniejsza si nawet
po niewielkiej iloci alkoholu. U duej czci chorych ma ono podoe
genetyczne. Leczenie opiera si na stosowaniu propranololu oraz
lekw przeciwpadaczkowych starej lub nowej generacji. Wyjtkowo
u modych pacjentw z bardzo duym nasileniem drenia do rozwaenia
pozostaje leczenie operacyjne przy pomocy gbokiej stymulacji
mzgu (DBS).

3. Czy istnieje skuteczne leczenie choroby

Parkinsona?

Krtka odpowied na to pytanie brzmi: TAK.

8
Aktualnie w leczeniu choroby Parkinsona dysponujemy szeregiem pre-
paratw, ktre pozwalaj znacznie zmniejszy objawy typowej choroby
Parkinsona. To, wobec czego jestemy czciowo bezradni to posta-
cie parkinsonizmu atypowego, jednak take u tych pacjentw naley
podejmowa prby leczenia objaww oraz zaleca rehabilitacj.

Na pocztku choroby stosuje si najczciej monoterapi,

czyli leczenie jednym lekiem tj. lewodop lub coraz czciej agonist re-
ceptora dopaminergicznego o przeduonym uwalnianiu, ktry mona
przyjmowa raz na dob (szczegy omwiono poniej).

U pacjentw z zaawansowan postaci choroby, tj. wtedy,
gdy mzg produkuje coraz mniejsze iloci dopaminy pojawiaj si
fluktuacje ruchowe (czyli na przemian stan zadowalajcego funkcjono-
wania ruchowego - ON oraz stan znacznie utrudnionego poruszania
si OFF) oraz dyskinezy czyli, zaburzenia ruchowe najczciej o cha-
rakterze taczcych ruchw koczyn i gowy lub silnych ciskajcych
ruchw polegajcych na zmianie uoenia koczyn lub palcw. Wtedy
najczciej oprcz lewodopy i agonisty dopaminergicznego stosuje
si take inne leki takie jak blokery enzymu rozkadajcego dopamin
-COMT, amantadyn. Szczegy stosowanych preparatw omwiono
poniej.

Wikszo lekw stosowanych w chorobie Parkinsona

nie wolno samowolnie i nagle odstawia. Grozi to powsta-
waniem gronych dla zdrowia i ycia dziaa niepodanych.
(Bliej zostay one omwione w rozdziale 13)

9
LEWODOPA (L-dopa)

Lewodopa jest najsilniej dziaajcym oraz najskuteczniejszym lekiem

w chorobie Parkinsona, w ktrej dochodzi do zniszczenia komrek
nerwowych istoty czarnej produkujcych dopamin. Brak tej sub-
stancji powoduje wystpienie gwnych objaww choroby. Lewo-
dopa jest substancj, z ktrej w mzgu powstaje dopamina. Leczenie
lewodop, zatem opiera si na podaniu prekursora substancji natural-
nie wystpujcej w mzgu, a co za tym idzie uzupenienia powstaego
w przebiegu choroby Parkinsona niedoboru. Niestety lewodopa po-
dana do przewodu pokarmowego jest wchaniana w zalenoci
od przyjmowanych posikw, ponadto ma krtki okres ptrwania.
U zdrowych osb jest ona produkowana w sposb cigy. Podczas tera-
pii stenie leku jest rne w zalenoci od m.in. jego wchaniania. Ma to
szczeglne znaczenie w zaawansowanym stadium choroby tj.
wtedy, gdy wasna dopamina jest wytwarzana przez mzg w coraz
mniejszej iloci. By moe wczesne wprowadzenie lewodopy wie
si z wystpowaniem dyskinez i fluktuacji (zaburze ruchowych)
w pniejszych stadiach choroby. Aktualnie zaleca si by u modych
chorych rozway leczenie agonistami receptora dopaminergicznego
(omwionymi niej), czyli substancjami przypominajcymi dopamin
i reagujcymi z receptorem dopaminergicznym.

Wszystkie preparaty zawierajce lewodop naley

przyjmowa na pusty odek to znaczy, co najmniej
1 godzin przed jedzeniem lub 2 godziny po jedzeniu.
Zaleca si dawkowanie leku od minimum 3 razy do 8 razy
na dob. Dawka maksymalna tego leku to 2000 mg lewo-
dopy na dob.

10
Obecne na rynku preparaty lewodopy to:

Madopar 62,5mg; 125mg; 250mg - dostpny w tabletkach i kapsukach;

Madopar 125mg HBS (posta o przeduonym uwalnianiu zalecana
u pacjentw z tendencj do spadku cinienia ttniczego oraz na noc);
Madopar tabl. rozpuszczalne 62,5mg, 125mg (zalecane rano przy duej
sztywnoci miniowej oraz niekiedy doranie ratunkowo w fazie off).

Ponadto:
Sinemet CR 250mg tabletki o przeduonym uwalnianiu, Nakom 250mg,
Nakom mite 125mg.

Madopar od Sinemetu i Nakomu, rni si zawartoci substancji

blokujcej rozkad lewodopy poza mzgiem, karbidopa jest obecna
w preparatach Sinemet, Nakom a benserazyd w preparacie Madopar.
Zapobiegaj one gwnie powstawaniu dziaa niepodanych
(pod postaci nudnoci i wymiotw, wzrostu lub spadku cinienia
ttniczego, wzrostu ttna). W leczeniu choroby Parkinsona wybr tego
drugiego skadnika nie ma kluczowego znaczenia, bowiem substancj
lecznicz w tyche lekach jest lewodopa.

DUODOPA

Lek w trakcie rejestracji w Polsce, jest alternatyw dla operacji neuro-

chirurgicznej, jednak wymaga zaoenia drenu do dwunastnicy, zabieg
wykonywany jest metod przezskrnej endoskopowej gastrostomii
(PEG). DUODOPA to mieszanina lewodopy z karbidop - podawana
jest w formie elu do dwunastnicy, co zapewnia jej bardziej stabilne
dozowanie, jest wskazana u pacjentw z zaawansowan postaci
choroby Parkinsona, szczeglnie u chorych majcych problemy
z wchanianiem leku. Duodopa jest bezporednio podawana dodwu-
nastniczo (duodenal lewodopa - tzw. Duodopa).

11
Inhibitory enzymw metabolizujcych lewodop

Lewodopa w mzgu jest rozkadana przez enzymy MAO-B i COMT. Za-

blokowanie MAO-B i COMT prowadzi do wzrostu poziomu dopaminy
w mzgu. Blokerem MAO-B jest selegilina i rasagilina, (zastosowanie
rasagiliny omwiono w rozdziale Czy mona zapobiec chorobie Par-
kinsona?). Blokerem enzymu COMT s entakapon i tolkapon.

Entakapon (Comtess tabl. po 200mg) powoduje mniej dziaa

niepodanych w porwnaniu do tolkaponu, nie uszkadza wtroby.
Leki te z natury swojego dziaania powinny by stosowane wsplnie
z lewodop.

Agonici receptora dopaminergicznego

Leki dziaajce agonistycznie na receptor dopaminergiczny wykazuj

sabsze dziaanie przeciwparkinsonowskie w porwnaniu do lewodopy,
maj one jednak rosnce znaczenie w terapii choroby Parkinsona
w zwizku z pojawieniem si preparatw o przeduonym uwalnianiu.

Zaleca si stosowanie tej grupy lekw w monoterapii
u osb na pocztku choroby w celu opnienia terapii
lewodop i uniknicia dziaa niepodanych wystpujcych
w pniejszym etapie choroby. Leki te s take z powodzeniem
stosowane w pniejszych etapach leczenia tj. w terapii dodanej
do lewodopy u pacjentw z zaawansowan postaci choroby Par-
kinsona, pozwalaj one na zmniejszenie powika ruchowych, a take
obnienie dawki lewodopy. Z uwagi na moliwo wystpienia halu-
cynacji po agonistach dopaminy nie zaleca si wczenia tej grupy
lekw do terapii chorych, u ktrych obserwowano wczeniej ob-
jawy psychotyczne lub istotne zaburzenia pamici.
Leki nalece do agonistw dopaminy mona przyjmowa
z posikiem.

12
Tabl.1. Najczciej stosowane/zalecane preparaty
agonistw receptora dopaminergicznego

Dawkowanie
Agonista Receptory Refundacja
i zalecenia
Ropinirol D2,D3,D4 Posta Modutab lub Tak
Na rynku obecne s SR moe by przyj-
2 postacie leku - mowana 1 raz na
na szczeglna uwag dob, dawk mona
zwiksza po 7 dniach
zasuguje
stosowania,
ta o przeduonym zalecane na
uwalnianiu -Requip pocztku choroby
Modutab oraz w terapii
dodanej do lewo-
dopy w leczeniu
powika ru-
chowych dyskinez
i fluktuacji
Postacie tradycyjne
ropinirolu - 3 razy
dziennie, opakowanie
startowe od 3x0.25
mg

Rotygotyna (Neupro) D2,D3,D4 Plastry nakleja si raz Nie

na dob, dostpne
dawki to 2, 4, 8 mg
Kabergolina D2 Bardzo dugi okres Nie
ptrwania, dawko-
wanie 1x0.5mg
Lizuryd D1,D2 0.140 mg Lizuryd Nie
(Dopergin 0.2 mg)
Piribedil D2,D3 3 x na dob Tak
(Pronoran) Lek po 0.15mg
o sabym dziaaniu
dopaminergicznym,
zalecany przy rozpo-
znaniu parkinsonizmu
naczyniowego
Apomorfina D1,D2 Podawana w formie Nie
zastrzykw lub we
wlewie podskrnym
Stosowana w leczeniu
nagych nieprzewi-
dywalnych fluktuacji
ruchowych

13
Dziaania niepodane po stosowaniu agonistw dopami-
nergicznych obejmuj gwnie spadki cinienia ttniczego
(mona ich czciowo unikn proszc pacjenta o spoycie
wikszej iloci pynw na dob), obrzki koczyn dolnych
oraz halucynacje.

Niekiedy wystpuj napady sennoci, zaburzenia osobowoci w tym

wystpienie skonnoci do hazardu - bliej omwione w podrozdziale
dotyczcym zaburze seksualnych i psychicznych.

Amantadyna

Lek ten ma dziaanie dopaminergiczne, antycholinergiczne oraz an-

tyglutaminergiczne, nazwy te pochodz od przekanikw informacji
w mzgu. Lek ten stosuje si w leczeniu fluktuacji ruchowych i dyski-
nez (patrz pocztek tego rozdziau). Amantadyna jest skuteczna
w leczeniu dyskinez po lewodopie, stwierdzono ponadto znacznie wiksz
skuteczno wlewu doylnego amantadyny u chorych cierpicych
z powodu nasilonych dyskinez i fluktuacji. Wykorzystywana jest ona
take przy koniecznoci zmniejszenia preparatw doustnych np.
z powodu operacji brzusznej.
Najczciej wystpujcym dziaaniem niepodanym po leczeniu
amantadyn jest sinica marmurkowata wok kolan, rzadziej obrzk
ng wok kostek oraz halucynacje wzrokowe. Wystpuj one jednak
do rzadko.

Leki antycholinergiczne

Leki z tej grupy nie s standardowo zalecane. S one mao skute-

czne. Stosowane niekiedy w leczeniu uporczywego drenia w terapii
dodanej do agonisty lub lewodopy. W Polsce dostpn substancj jest
triheksyfenidyl (Akineton) - 3x1/2 tabletki. Niestety leki te do czsto
powoduj powstawanie dziaa niepodanych. Nie zaleca si

14
stosowania po 65 roku ycia, bowiem mog one powodowa zaburze-
nia pamici, halucynacje, a take zaburzenia widzenia.

4. Objawy niepoddajce si leczeniu

dopaminergicznemu jak je zmniejszy?

Bardzo czsto trudnym do zaakceptowania objawem choroby Par-

kinsona jest drenie spoczynkowe. Zwykle zmniejsza si ono
u pacjentw, ktrzy otrzymuj odpowiednio dobrane leczenie dopami-
nergiczne, jest jednak grupa chorych, u ktrych drenie mimo le-
czenia wystpuje w znacznym nasileniu. Wtedy pomocne moe by
zastosowanie lekw zwykle stosowanych w leczeniu drenia sa-
moistnego takich jak: propranolol, gabapentyna. U pacjentw, ktrych
drenie bardzo istotnie nasila si pod wpywem emocji niekiedy naley
rozway dorane doczenie lekw przeciwlkowych z grupy benzo-
dwuazepin pamitajc, e maj one potencja uzaleniajcy.

W przypadku pacjentw przed 65 rokiem ycia, u ktrych nie wystpuj

zaburzenia pamici pomocne moe by podanie leku z grupy anty-
cholinergikw (Akineton). U pacjentw z nasilonym dreniem niekiedy
pomocne moe by take zastosowanie w maych dawkach neurolep-
tykw atypowych tj. klozapolu lub kwetiapiny.

Kolejnym objawem trudno poddajcym si leczeniu jest objaw

przymroenia ang. freezing. Objaw ten jest widoczny przy roz-
poczynaniu ruchu lub zmianie kierunku i przejawia si, jako trudnoci
w wykonaniu pierwszego kroku. Pomocne moe by wysokie unoszenie
ng podczas chodzenia, przejcie nad lini na chodniku lub dywanie.

Niestety leczenie dopaminergiczne nie wpywa take na zaburzenia

postawy, tu pomocna moe by jedynie rehabilitacja. Po konsultacji
z rehabilitantem niekiedy uzasadnione jest zastosowanie laski, balkoni-

15
ka lub kijw do nordic walking. Wane jest take zwracanie uwagi na
utrzymanie prawidowej postawy (w chorobie Parkinsona pacjenci
pochylaj si do przodu i nie balansuj koczynami), poza tym nie
naley si spieszy.
Kolejnym objawem choroby, na ktre nie ma istotnego wpywu leczenie
dopaminergiczne s zaburzenia ze strony ukadu autonomi-
cznego. Nale tu zaburzenia poykania, zaparcia, napady pocenia,
niskie cinienie ttnicze.

Zaburzenia poykania

Najczciej pojawiaj si w zaawansowanej postaci choroby Par-

kinsona, s one spowodowane sztywnoci mini i spowolnieniem
dziaania w zakresie mini twarzy i garda. W takiej sytuacji pomocne
moe by spoywanie pokarmw maymi porcjami tj. yeczk, przy isto-
tnych zaburzeniach poykania w postaci musu. Trudne do poknicia
s zarwno pokarmy stae jak i cieke np. woda. Pomocne moe by
take pochylanie gowy do dou w celu uatwienia przejcia z jamy
ustnej do przeyku ksa pokarmowego. W celu zmniejszenia objaww
refluksu odkowo-przeykowego przejawiajcego si, jako uczucie
penoci w odku po posiku, kwane odbijanie, zgaga
mona zastosowa domperidon lub leki blokujce pomp wodorowo
- potasow np. omeprazol i jego pochodne. Nie wolno stosowa me-
toklopramidu ze wzgldu na jego dziaanie na ukad nerwowy.

linotok

Najprawdopodobniej jest to konsekwencja zaburze poykania. W le-

czeniu ma zastosowanie ssanie landrynek wymuszajce poykanie liny,
podanie lekw antycholinergicznych, w tym plastrw ze skopolamin
(scopolamine patch), aviomarinu lub iniekcji toksyny botulinowej do
linianek.

16
W przypadku wystpowania zapar naley stosowa diet
bogatobonnikow (tj. zawierajc duo warzyw i owocw, pieczywo
w ograniczonej iloci, jeli ju to ciemne wieloziarniste, otrby pszenne)
zwikszy ilo przyjmowanych pynw oraz aktywno fizyczn.
W przypadku nadal utrzymujcych si dolegliwoci wskazane jest za-
stosowanie laktulozy ok. 20 ml dziennie, ale nie u chorych na cukrzyc,
w tym przypadku korzystne jest zastosowanie sorbitolu.

Z kolei u chorych z zaburzeniami ze strony ukadu krenia

wskazane jest wykonanie diagnostyki sercowo -naczyniowej,
a nastpnie w zalenoci od rodzaju zaburzenia odpowiednie
postpowanie. Przy najczciej stwierdzanym niskim cinieniu
ttniczym - wskazane jest postpowanie polegajce na zwikszeniu
cinienia ttniczego krwi tj. uzupenienie pynw, dosalanie posikw,
wiczenia fizyczne, wysze uoenie gowy w ku, poczochy
uciskajce (przeciwylakowe). Przy braku poprawy zastosowanie
ma leczenie farmakologiczne preparaty midodrinu, fludrocortisonu,
droxidopy. Naley doda, e leki stosowane w chorobie Parkinso-
na mog prowadzi do obnienia cinienia ttniczego, dlatego te
w przypadku przyjmowania innych lekw obniajcych cinienie naley
zmodyfikowa ich dawk, lub nawet odstawi.

W przypadku problemw w oddawaniu moczu zarwno

u mczyzn jak i u kobiet wskazana jest konsultacja urologiczna
lub ginekologiczna. Po wykluczeniu innych ni choroba Parkinsona
zaburze w oddawaniu moczu popraw moe przynie zmniejszenie
iloci przyjmowanych pynw wieczorem oraz w zalenoci od wyniku
badania urodynamicznego zastosowanie lekw takich jak oksybutyni-
na (Oxybutynin tabl. 2,5mg, dostpna take w plastrach) i tolterodyna
(Detrusitol tabl. 1mg).

17
5. Czy chorobie Parkinsona mona zapobiec?

Poniewa nieznane s czynniki wywoujce chorob Par-

kinsona (pod uwag brane s czynniki genetyczne oraz
rnorodne nie do koca poznane czynniki rodowiskowe),
nie mona na obecnym etapie zapobiec tej chorobie.

U pacjentw z rozpoznaniem choroby Parkinsona, mimo braku ostate-

cznych dowodw na tak zwan neuroprotekcj - (czyli postpowanie
majce spowolni przebieg choroby dziki ochronie komrek ner-
wowych), wielu ekspertw zaleca stosowanie selegiliny lub rasagiliny,
niekiedy take witaminy E lub D.

U pacjentw z rozpoznaniem choroby Parkinsona pewne dziaanie

spowalniajce przebieg choroby wykazano w przypadku stosowania
substancji o nazwie rasagilina (bdcej inhibitorem MAO-B) w dawce
1mg (preparat Azilect). Lek ten niestety nie jest refundowany.

6. Czy choroba Parkinsona jest dziedziczna?

Moe by, ale dotyczy to 5-10% pacjentw.

Czynnik genetyczny naley przede wszystkim bra pod uwag

w przypadku stwierdzenia choroby Parkinsona o wczesnym pocztku
tj. midzy 20 a 40 rokiem ycia.

Geny odpowiedzialne za rozwj choroby to m.in.: parkina (PARK2), DJ-1

(PARK7), PINK1 (PARK6), alfa-synukleina (PARK1 i 4), UCHL1(PARK5)
oraz LRRK2 (PARK8). Badania wikszoci genw s moliwe do wyko-
nania w Polsce w ramach grantw naukowych, na takie badanie kie-
rowani s pacjenci o pocztku choroby przed 45 rokiem ycia lub gdy
choroba Parkinsona wystpuje rodzinnie. Wynik pozytywny badania

18
genetycznego nie zmienia postpowania lekarskiego, poniewa chorzy
ci najczciej choruj podobnie do osb z typow postaci choroby.

W grupie tej zaleca si jednak rozpoczynanie leczenia od agonistw

receptora dopaminergicznego o przeduonym uwalnianiu (ropinirol,
rotygotyna, pramipeksol), a nie lewodopy.

Przy zmniejszajcej si poprawie wraz z czasem trwania choroby

w grupie tej naley rozway leczenie neurochirurgiczne polegajce
na stymulacji struktur gbokich mzgu (refundowane w Polsce).

7. Bl w chorobie Parkinsona jak pomc?

Bl oraz zaburzenia czucia pod postaci drtwienia, pieczenia koczyn

najczciej wystpuj w zaawansowanej postaci choroby Parkinsona.
Mimo tego, e bl nie jest podstawowym objawem choroby, niestety
bardzo czsto prowadzi do niesprawnoci i pogorszenia komfortu ycia.
W chorobie Parkinsona bl moe by spowodowany zarwno przez
sam chorob, ale te moe si nasila z powodu innych dolegliwoci.

Bl najprawdopodobniej zwizany
z chorob Parkinsona

Najczciej dotyczy staww i mini, wystpuje w rnym nasileniu

w rnych porach dnia i nocy, czsto towarzysz mu skurcze mini,
uczucie napinania. Bl spowodowany sztywnoci mini bardzo
czsto wystpuje w nocy lub kiedy pacjent przyjmuje wymuszon
pozycj.

Niekiedy dolegliwoci te mog by pierwszym objawem choroby, doty-

czy to, np. blu barku oraz ramienia po jednej stronie, jeli nie wystpuje
on z dreniem czsto jest mylnie rozpoznawany, jako rwa barkowa.

19
Bl dyskinetyczny

Mwimy o nim w przypadku wystpujcych niezalenie od woli ruchw

koczyn, najczciej w stanie off, czyli przy maym poziomie le-
kw dopaminergicznych np. przed przyjciem kolejnej dawki leku lub
w fazie on tj. w trakcie najsilniejszego dziaania leku. W celu zmniej-
szenia dolegliwoci naley zmniejszy poprzedzajc objawy dawk
leku, o co najmniej lub o .

W fazie on dyskinezy maj charakter ostrych skrcajcych (tane-

cznych) ruchw mimowolnych. W fazie off bl pojawia si np. rano
czsto prowadzc do nieprawidowego ustawienia palcw stp. W tych
wypadkach pomocne moe by zwikszenie poprzedniej dawki leku
lub podanie lewodopy w postaci tabletek rozpuszczanych w wodzie
o szybszym uwalnianiu. U pacjentw bez przeciwwskaza do agonisty
receptora dopaminergicznego pomocne jest wczenie/zwikszenie
dawki leku o przeduonym dziaaniu.

Bl typu wieszaka na paszcze

Bl ten towarzyszy najczciej dolegliwociom ze strony ukadu auto-

nomicznego, wystpuje u osb z obnionym cinieniem ttniczym, do-
datkowo obniajcym si po wstaniu z pozycji lecej lub po jedzeniu.
Zaczyna si on z tyu karku i promieniuje do potylicy i barkw. Leczenie
polega jak w przypadku niedocinienia na unikaniu gwatowanego
wstawania, uzupenianiu pynw, soleniu pokarmw, a w przypadku
znacznego stopnia zaburze podawaniu lekw podnoszcych cinienie
ttnicze np. midodrin, droxidopa. (Patrz rozdzia o leczeniu objaww
nie poddajcych si leczeniu dopaminergicznemu).

20
Zesp niespokojnych ng

Powyszy zesp wystpuje u ok.15% osb chorych na chorob Par-

kinsona powodujc uczucie dyskomfortu, pieczenia mrowienia a nie-
kiedy bl koczyn dolnych. Objawy tego zespou nasilaj si w godzi-
nach wieczornych i nocnych lub w pozycji wymuszonej np. podczas
dugiego seansu w kinie. Poruszenie nogami przynosi ulg niestety
krtkotrwa. Popraw przynosi najczciej zwikszenie dawki lekw
przeciwparkinsonowskich poprzedzajcej dolegliwoci.

Bl zwizany ze zmianami zwyrodnieniowymi staww

Ten rodzaj blu pierwotnie nie zwizany z chorob Parkinsona moe

nasila si w zwizku ze sztywnoci mini charakterystyczn dla
choroby Parkinsona. Najczciej dolegliwoci te pojawiaj si pod
wpywem gwatownego ruchu, dwignicia cikiego przedmiotu
(bl krgosupa), nasilaj si podczas ruchu, mog ustpowa przy
przyjciu odpowiedniej pozycji odciajcej bolcy staw. Leczenie
przeciwparkinsonowskie ma niewielki wpyw na powysze dolegliwoci.
W tych wypadkach wskazane jest wykonanie badania rentgenowskiego
lub niekiedy rezonansu magnetycznego objtego blem obszaru.
Leczenie najczciej polega na pocztkowym odcieniu bolesnego
stawu, wczeniu lekw przeciwblowych i przeciwzapalnych (Ibupro-
fen, Ketoprofen, Diclofenac) oraz lekach rozluniajcych minie (My-
olastan, Mydocalm). W przypadku utrzymywania si dolegliwoci nie-
kiedy wskazana jest hospitalizacja, a nawet operacja (np. dyskopatii
ldwiowej krgosupa lub zmian zwyrodnieniowych staww koczyn
dolnych).

21
Osteoporoza

Pacjenci chorzy na chorob Parkinsona mog take niekiedy odczuwa

dolegliwoci blowe zwizane z odwapnieniem koci, szczeglnie do-
tyczy to, chorych u ktrych wspistniej zmiany zwyrodnieniowe. Bl
zwizany z osteoporoz najczciej dotyczy krgosupa. Czynnikiem
ryzyka osteoporozy jest wiek, obnienie aktywnoci pacjenta zwizane
z pogorszeniem sprawnoci oraz niedobr witaminy D, uznawany za
jeden czynnikw mogcych zwiksza ryzyko samej choroby Parkin-
sona. Osteoporoza ponadto zwiksza ryzyko zamania podczas upadku,
niekiedy przy nasilonej chorobie moe dochodzi take do zama
patologicznych niezwizanych z upadkiem. Badaniem pozwalajcym
oceni gsto koci jest densytometria. Na podstawie wynikw tego
badania lekarz moe podj decyzje dotyczc leczenia odwapnienia
koci.

Bl brzucha w chorobie Parkinsona

Bl zwizany z najprawdopodobniej dyskinetycznymi skurczami jelit

wystpuje rzadko, ale jest on bardzo silny i dotkliwy. W przypadku
wystpienia takich dolegliwoci naley przede wszystkim uda si
na konsultacje do gastroenterologa i wykluczy przyczyny ze strony
przewodu pokarmowego (kolk ciow, chorob wrzodow odka
i dwunastnicy). Wskazana jest obserwacja w jakim czasie od przyjcia
ostatniej dawki leku dolegliwoci te wystpuj, czy maj one zwizek
z przyjmowanymi pokarmami. W zalenoci od charakteru dolegliwoci
wskazana jest niekiedy modyfikacja lekw przeciwparkinsonowskich
oraz podanie lekw oddziaujcych na bl trzewny (skurcze jelit) takich
jak No - spa.

22
8. Zmczenie jakie s jego przyczyny?

Zmczenie wystpuje u ponad poowy chorych na chorob Parkin-

sona, zwizane jest ono najczciej z zaburzon regulacj neuro-
transmiterw, czyli substancji przekazujcych pobudzenie w ukadzie
nerwowym. Mona rwnie w skrcie napisa, e sama choroba Par-
kinsona jest wynikiem braku rwnowagi pomidzy neurotransmiterami
w mzgu. Dlatego zmczenie moe by odczuwane przez wikszo
chorych. W pocztkowej fazie choroby, wystpienie zmczenia moe
by sygnaem zmniejszonego poziomu leku w mzgu. W tym sta-
dium choroby pacjenci nie zauwaaj ewidentnych waha samopo-
czucia pod postaci fazy on i off, odpowiednikiem fazy off w tej
fazie choroby jest najczciej zmczenie bdce wyrazem obnionej
stymulacji dopaminergicznej. Leczenie powinno opiera si, na
zwikszeniu dawki lewodopy lub doczeniu agonisty receptora
dopaminergicznego o przeduonym dziaaniu.

U pacjentw z zawansowan chorob Parkinsona zmczenie moe

by czsto zwizane take z brakiem snu w cigu nocy lub czstym
budzeniem si.
Ponadto u czci chorych po przyjciu substancji aktywujcych recep-
tor dopaminergiczny moe wystpi senno czsto interpretowana
jako zmczenie. W tej sytuacji pomocne moe by uzupenienie pynw
z dodatkiem kofeiny lub guarany.

Niekiedy w zespole przewlekego zmczenia pomocna moe by take

amantadyna, szerzej omwiona w rozdziale na temat leczenia choroby
Parkinsona.
Ustalenie przyczyny zmczenia dodatkowo komplikuje fakt, e moe
by ono spowodowane dziaaniem stosowanych lekw tj. lewodopy
lub agonistw receptora dopaminergicznego.
Substancje te u chorych z tendencj do niskiego cinienia ttniczego
krwi mog dodatkowo je obnia powodujc uczucie wyczerpania.

23
W przypadku odczuwania zmczenia konieczne jest zatem ustalenie,
w jakich porach dnia ono wystpuje, w jakim odstpie od ostatniej dawki
leku, jak przebiega noc pacjenta oraz czy towarzyszy mu senno oraz
spadek cinienia ttniczego, czy pacjent nie cierpi z powodu innych
chorb mogcych prowadzi do osabienia i zmczenia. W zalenoci
od ustalonej przyczyny naley wdroy odpowiednie postpowanie.

9. Jak postpowa w przypadku zaburze

funkcji seksualnych?

U chorych na chorob Parkinsona czsto pojawiaj si trudnoci

w relacjach z partnerem zwizane z depresj, wspistnieniem innych
chorb oraz zaburzeniami w zakresie poycia seksualnego. Zaga-
dnienie to rzadko omawiane jest przez pacjenta z lekarzem, co nie-
kiedy zwizane jest ze skrpowaniem pacjenta do podjcia tematu
ycia intymnego. U mczyzn dominujcym objawem s zaburze-
nia erekcji, u kobiet obnienie popdu pciowego. Zaburzenia fun-
kcji seksualnych w chorobie Parkinsona zwizane s z uszkodzeniem
orodkw ukadu autonomicznego, ale take ze wspistniejc
depresj lub objawami ubocznymi przyjmowanych lekw kardiolo-
gicznych, moczopdnych, przeciwlkowych. Po wykluczeniu chorb
mogcych prowadzi do wystpienia tyche zaburze np. przerostu
prostaty, cukrzycy oraz analizie wsplnie z lekarzem czynnikw i lekw
prowadzcych do powyszych trudnoci mona rozway wczenie
sildenafilu. Niewtpliwie pomocna moe by take psychoterapia
i wizyta u seksuologa.

U czci pacjentw pod wpywem leczenia przeciwparkinsonowskiego

moe doj take do wzmoenia popdu seksualnego bdcego
elementem zespou dysregulacji dopaminergicznej. Zesp ten prze-
jawia si przyjmowaniem w niekontrolowany sposb wikszych ni
zalecane dawek lekw dopaminergicznych (lewodopy, agonistw re-
ceptora dopaminergicznego). Objawy te czciej wystpuj u modych
mczyzn ze skonnociami do uzalenie i obnieniem nastroju

24
stwierdzanymi w przeszoci.

Pacjenci naduywajcy lekw z grupy agonistw receptora dopaminer-

gicznego najczciej prezentuj obok hyperseksualnoci inne zacho-
wania patologiczne jak: hazard, patologiczne zakupy lub objadanie si.
Leczenie to przede wszystkim kontrola dawek przyjmowanych le-
kw - nadzr rodziny, ewentualne doczenie kwetiapiny lub lekw
przeciwdepresyjnych ( jeli u chorego wystpuje depresja) a take
psychoterapia.

10. Co to jest parkinsonizm atypowy?

Parkinsonizmem atypowym okrela si grup chorb, w ktrych po-

dobnie jak w chorobie Parkinsona dochodzi do zwyrodnienia komrek
nerwowych, jednak w nieco innej lokalizacji. Dominujcym objawem
s cechy zespou parkinsonowskiego tj. sztywno i spowolnienie oraz
zaburzenia postawy, niestety reakcja na skuteczn w chorobie Parkin-
sona lewodop jest saba lub w ogle nie zauwaalna.

Do grupy tzw. parkinsonizmu atypowego zalicza si

nastpujce schorzenia:

Zanik wieloukadowy (MSA- ang. multiple system atrophy)

Postpujce poraenia nadjdrowe (PSP- ang. progressive
supranuclear palsy)
Zwyrodnienie korowo-podstawne (CBD- ang. corticobasal
degeneration)
Otpienie z ciaami Lewyego (DLB- ang. diffuse Lewy body)

25
Poniej zamieszczono krtk charakterystyk kliniczn wyej
wymienionych zespow

Zanik wieloukadowy

Wystpuje znacznie rzadziej ni choroba Parkinsona, od samego

pocztku choroby obserwuje si zaburzenia ukadu autonomicznego
najczciej pod postaci niskich wartoci cinienia ttniczego, do-
datkowo obniajcych si po wstaniu oraz jedzeniu. Zjawisko to okrela
si mianem niedocinienia ortostatycznego/poposikowego.
Do innych objaww autonomicznych nale take: kopoty z utrzy-
maniem moczu, zaparcia, zaburzenia erekcji bdce czsto jednym
z pierwszych objaww choroby. Ponadto w zaniku wieloukadowym
niezwykle dokuczliwe dla chorych s take zaburzenia rwnowagi
zwizane z zanikiem mdku.
Niestety jak ju napisano reakcja na typowe leczenie przeciwparkin-
sonowskie jest niewielka lub w ogle nieobserwowana. U czci cho-
rych po wczeniu lewodopy moe wystpi dystonia polegajca na
nieprawidowym skurczu/napiciu mini. Stwierdzenie tyche objaww
jest bardzo charakterystyczne dla zaniku ukadowego. Niestety nie ma
lekw wpywajcych na popraw sprawnoci ruchowej pacjentw.
W tych wypadkach wskazana jest rehabilitacja ruchowa oraz leczenie
objaww innych ni ruchowe ( ze strony ukadu autonomicznego) jak
przedstawiono to w rozdz. 3.
Rozpoznanie MSA jest niekiedy moliwe przy pomocy rezonansu mag-
netycznego (MRI) mzgu, ktre ujawnia charakterystyczny zanik struk-
tur pnia i mdku - objaw krzyyka (cross bun).

Postpujce poraenie nadjdrowe

W chorobie tej od samego pocztku dominujcym objawem s upa-

dki i zaburzenia postawy. Innym charakterystycznym symptomem

26
s trudnoci w poruszaniu gakami ocznymi w d i ku grze. Po-
nadto najczciej ju w pierwszych 2 latach trwania choroby wystpuj
zaburzenia pamici i zachowania. Poniewa sztywno miniowa do-
tyczy gwnie mini szyi, karku i krgosupa pacjent przybiera dosy
charakterystyczn postaw oraz mao zgrabny sposb poruszania si
caym ciaem jak blok.
Rozpoznanie PSP jest niekiedy moliwe przy pomocy rezonansu
magnetycznego(MRI) mzgu, ktre ujawnia charakterystyczny zanik
rdmzgowia - objaw kolibra.
Z czasem u pacjentw rozwijaj si take zaburzenia mowy, co po-
dobnie jak zaburzenia gakoruchowe zwizane jest z postpujcym
zanikiem komrek nerwowych.

Zwyrodnienie korowo-podstawne

Podobnie jak sama choroba Parkinsona ma jednostronny pocztek.

Najczciej pierwszym objawem jest zgicie reki w stawie okciowym
oraz zrywania miokloniczne niekiedy interpretowane jako drenie.
Rka, od ktrej zaczynaj si objawy nie sucha si chorego - std
nazwa zesp obcej rki. Ponadto w chorobie tej z czasem pojawiaj
si zaburzenia chodu oraz pamici. W badaniach obrazowych (to-
mografii komputerowej, rezonansie magnetycznym lub SPECT)
stwierdza si zanik kory mzgu w zakresie pata czoowego i skronio-
wego po jednej stronie, ktry odpowiada take za zaniedbywanie je-
dnej strony ciaa. Lewodopa nie przynosi poprawy, niekiedy w leczeniu
dystonii rki stosuje si zastrzyki z toksyny botulinowej A. Jest to je-
dnak leczenie objaww, a nie przyczyny choroby.

Otpienie z ciaami Lewyego

W otpieniu z ciaami Lewyego (DLB, z ang. dementia with Lewy

bodies) oprcz zaburze ruchowych (podobnych do obserwowanych

27
w chorobie Parkinsona) obserwowane s zaburzenia pamici (podo-
bne do tych, w chorobie Alzheimera). Wspwystpowanie obu grup
zaburze najczciej ujawnia si ju po roku od pocztku choroby.
Ponadto w chorobie tej wystpuj halucynacje wzrokowe, niekiedy
nasilajce si po zastosowaniu lewodopy.
Leczenie zaburze ruchowych opiera si na stosowaniu niewielkich
dawek lewodopy, a zaburze pamici na stosowaniu lekw z grupy
inhibitorw rozkadu acetylocholiny rywastygminy -patrz rozdzia na
temat zaburze pamici (preparat Exelon).

11. Jak leczy zaburzenia psychiczne?

Zaburzenia psychiczne pod postaci halucynacji (omamw)

nale do do czstych dziaa niepodanych po stoso-
wanym leczeniu przeciwparkinsowskim.

Najczciej s spowodowane zbyt du dawk lekw. Pierwsze ob-

jawy przedawkowania leku to koszmary senne lub bardzo ywe sny.
Nastpnie pojawiaj si przywidzenia to znaczy chory ma wiadomo,
e to, co widzi w rzeczywistoci nie istnieje. Najgroniejsze i najbardziej
przykre s halucynacje wzrokowe, ktre mog rozwin si w zesp
urojeniowy.
Postpowanie w takich przypadkach polega na odstawieniu przede
wszystkim inhibitorw COMT (Tasmar, Comtess), inhibitorw MAO-B
(Selegilina, Rasagilina), lekw antycholinergicznych (Akineton), aman-
tadyny, agonistw receptora dopaminergicznego. W przypadku
utrzymywania si objaww lub w przypadku leczenia jedynie lekami
zawierajcymi lewodop naley zmniejszy dawk wieczorn i nocn.

Ponadto wskazane jest zastosowanie neuroleptykw atypowych nawet

w maych dawkach takich jak Klozapina (Klozapol), Kwetiapina (Ketrel,
Poetra), Olanzapina (Zyprexa). Omamy i urojenia najczciej wystpuj

28
u chorych, u ktrych dodatkowo rozwijaj si zaburzenia pamici -
zesp otpienny, dlatego te w tej sytuacji wskazane jest stosowanie
lekw bdcych inhibitorami cholinoesterazy np. rywastygminy.

Zaburzenia nastroju

Depresja najczciej przejawia si jako uczucie smutku, niech, lk

przed przyszoci, brak odczuwania radoci. W chorobie Parkinsona
pojawia si na rnych jej etapach. Moe by ona zwizana z reakcj na
wiadomo o przewlekej chorobie, ale take moe by spowodowana
obnieniem poziomu neuroprzekanikw w mzgu wpywajcych na
nastrj. Dotyczy ona ponad 40% chorych. W leczeniu najczciej zale-
ca si postpowanie farmakologiczne oraz psychoterapi. Najczciej
stosowanymi lekami przeciwdepresyjnymi s selektywne inhibitory
zwrotnego wychwytu serotoniny (tzw. SSRI) np. citalopram, escitalo-
pram, sertralina.
Ponadto niekiedy wykorzystuje si leki trjpiercieniowe np. amitriptyli-
na. Ograniczeniem stosowania s moliwe dziaania niepodane pod
postaci spadkw cinienia ttniczego,
zapar i zaburze pamici, a take zaburze psychotycznych. Niezwykle
wane w leczeniu depresji jest oprcz leczenia farmakologicznego ro-
zmowa z najbliszymi lub psychoterapeut oraz prba odnalezienia
sensu ycia dziki wyznaczaniu sobie maych celw oraz poczuciu
wsplnoty np. z innymi chorujcymi.

12. Jak leczy zaburzenia pamici?

Zaburzenia pamici i zesp otpienny w chorobie Parkinsona s spo-

wodowane brakiem dopaminy w ukadzie dopaminergicznym, ale take
zaburzeniem przekanikw w obrbie innych szlakw informacyjnych
w mzgu tj. ukadu adrenergicznego i cholinergicznego. W agodnej
postaci zaburze mylenia wystpujcych u do duej liczby chorych
pod postaci spowolnienia mylenia objawy te nie wymagaj leczenia

29
farmakologicznego. Pomocne w tych wypadkach moe by podtrzymy-
wanie aktywnoci intelektualnej (czytanie ksiek, ogldanie telewizji,
udzia w yciu towarzyskim, rozmowy z najbliszymi i przyjacimi).
W przypadku istotnych zaburze pamici lub niejasnej sytuacji psy-
chicznej, (co jest dominujce depresja czy zaburzenia pamici) pacjent
powinien zosta zbadany przez psychologa, ktry przy pomocy odpo-
wiednich testw odpowie na pytanie czy u pacjenta rozpoczyna si
zesp otpienny. W grupie chorych z zaburzeniami pamici zaleca si
stosowanie substancji blokujcych acetylocholinesteraz rozkadajc
acetylocholin neuroprzekanik odpowiedzialny za pami. Do tej
grupy nale: (szczeglnie zalecana, bo nienasilajca objaww par-
kinsonowskich) rywastygmina (tabletki, syrop, plastry) lub donepezil.

13. Jak przygotowa si do zabiegw chirurgicznych?

Operacja w chorobie Parkinsona

Przygotowanie do operacji u pacjentw z chorob Parkinsona moe

pojawi si w dwch sytuacjach tj. w przypadku zabiegw zwizanych
z chorob Parkinsona lub gdy zabieg operacyjny jest wykonywany
z powodu innych przyczyn ni choroba Parkinsona.

W sytuacji pierwszej, kiedy pacjent zostaje zakwalifikowany do zabiegu

operacyjnego polegajcego na leczeniu choroby Parkinsona, naley
zwrci przede wszystkim uwag na wskazania i przeciwwskazania
do leczenia. Pacjent przed operacj powinien znale si na oddziale
neurologicznym, gdzie naley wykona odpowiednie badania.

Gwnym wskazaniem jest stwierdzenie choroby Parkinsona: czas

trwania choroby powyej 5 lat, wczeniejsza dobra reakcja na lewodop,
ktrej towarzyszy z czasem coraz sabsza i niewystarczajca reakcja
na leczenie.

30
Podstawowym przeciwwskazaniem do operacji jest zesp otpienny
i zaburzenia emocjonalne, brak wsppracy. U tych chorych wykonanie
zabiegu moe nasili oba procesy.

Aktualnie standardem w zakresie leczenia choroby Parkinsona jest

gboka stymulacja mzgu polegajca na wszczepieniu stymula-
tora oraz stymulacji odpowiedniej struktury najczciej jdra nisko-
wzgrzowego mzgu, ktre odpowiada za zmniejszenie objaww
choroby Parkinsona. Zatem po operacji leczenie doustne najczciej
jest zredukowane. Niestety operacja nie hamuje postpu choroby
jedynie zmniejsza jej objawy.

Inn moliwoci leczenia zaawansowanej postaci choroby jest zas-

tosowanie DUODOPY - postaci lewodopy podawanej przez dren do
dwunastnicy, zaburzenia pamici nie s przeciwwskazaniem do tej
metody leczenia. Aktualnie w Polsce metoda ta nie jest refundowana.

Operacja ze wskaza innych ni zwizane z chorob Parkinsona

take niekiedy wymaga modyfikacji leczenia. W przypadku operacji
planowych wskazane jest by pacjent chorujcy na chorob Parkin-
sona by operowany w pierwszej kolejnoci, w przypadku operacji
brzusznych pominicie tylko jednej porannej dawki leku nie powin-
no wywoa zespou podobnego do zoliwego zespou neurolep-
tycznego. W przypadku duszych operacji (w tym take operacji
brzusznych) naley rozway po konsultacji z anestezjologiem
wczenie lekw przeciwparkinsonowskich w postaci wleww doyl-
nych (amantadyna) lub przez skrne podanie agonisty receptora
dopaminergicznego (rotygotyna, preparat Neupro).

Lekw dopaminergicznych nie wolno nagle odstawia, poniewa

grozi to wystpieniem zespou podobnego do zoliwego zespou
neuroleptycznego przejawiajcego si sztywnoci mini, wzrostem
temperatury ciaa, nasileniem drenia. W badaniach laboratoryjnych

31
stwierdza si wzrost enzymu uwalniajcego si z mini bdcego
efektem ich uszkodzenia kinazy kreatyny - CPK oraz enzymw
wtrobowych AST i ALT. Stwierdzenie objaww powyszego zespou
wymaga natychmiastowej hospitalizacji i wczenia leczenia.

14. Jak wyglda przebieg choroby?

Jak ju wczeniej napisano choroba Parkinsona jest chorob przewlek

i najczciej do wolno postpujc. Jednak naley doda, e prze-
bieg i reakcja na leczenie jest bardzo rna u wikszoci chorych,
dlatego trudno jest jednoznacznie okreli rokowanie dotyczce czasu
penej sprawnoci pacjenta, ktra najczciej waha si od kilku do kil-
kunastu lat. Naley te doda, e pacjenci ju w momencie postawienia
pierwszej diagnozy take rni si stopniem zaawansowania choroby,
jedni z nich maj bardzo dyskretne objawy i decyzja o leczeniu moe
by nawet odoona w czasie, inni trafiaj do neurologa ze znacznie
bardziej nasilonymi objawami i niekiedy wymagaj podania, co naj-
mniej rednich dawek lewodopy.
Uznaje si, e choroba Parkinsona przebiega kilkustopniowo, poniej
przedstawiono stadia jej trwania na podstawie skali opracowanej
przez badaczy zajmujcych si chorob Parkinsona tj. Hoehn i Yahra.
Czas trwania kadej z faz zaley indywidualnie od kadego pacjenta,
najczciej kada z faz (poza faz 0) trwa od 1-4 lat.

32
Stadia choroby wedug Hoehn i Yahra

(skala zamieszczona w ksice H. Petit, H. Allain H, P Vermersch

Choroba Parkinsona - klinika i leczenie, Sanmedia 1997)

Stadium 0 - brak objaww chorobowych

Stadium 1- jednostronne objawy choroby

Stadium 1,5 - jednostronne objawy choroby plus objawy

osiowe

Stadium 2 - obustronne objawy choroby bez zaburze

rwnowagi

Stadium 2,5 - obustronne objawy choroby o niewielkim

nasileniu,
z zaznaczon niepewnoci przy badaniu stabilnoci
postawy

Stadium 3 - obustronne objawy choroby o niewielkim lub

rednim nasileniu, z wyranymi zaburzeniami stabilnoci
postawy; chory nie wymaga pomocy ze strony otoczenia

Stadium 4 - znacznego stopnia upoledzenie sprawnoci

ruchowej; chory nadal jest w stanie sta i chodzi
bez pomocy

Stadium 5 - chory korzysta z wzka inwalidzkiego lub

wikszo czasu spdza w ku

33
II. Kiedy pacjent z chorob Parkinsona
i jego rodzina mog otrzyma pomoc
w trudnych sytuacjach - kilka sw o uregu-
lowaniach prawnych.

W Polsce cierpicy na choroby przewleke maj okrelone prawa

i przywileje, co zapewniaj im konkretne zapisy prawne: ustawy
i rozporzdzenia. Aby je w peni realizowa wymaga to wspdziaania
kilku instytucji m.in. szpitala, orodka pomocy spoecznej, ZUS-u,
Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. W niniejszej czci pora-
dnika postaramy si odpowiedzie na kilka wanych pyta:

a) Jak pomc pacjentowi w zaatwianiu spraw urzdowych?

b) Jak leczy pacjenta w sytuacjach nietypowych np. kiedy pojawiaj

si objawy zespou otpiennego lub zaburzenia psychotyczne?

c) Jak stara si o pomoc w opiece nad osob chor?

1. Jak pomc pacjentowi w zaatwianiu spraw

urzdowych?

W pocztkowym stadium choroby wtedy, kiedy u pacjenta wystpuj

gwnie objawy w postaci: pogorszenia sprawnoci ruchowej, drenie
ograniczone do jednej strony ciaa, spowolnienie ruchowe i zaburzenia
postawy ciaa, zwykle pacjenci funkcjonuj samodzielnie, z niewielk
pomoc osb bliskich.

Wane jest, aby w tym okresie pacjent regularnie uczszcza do le-

karza, co umoliwi kontrol leczenia i przebiegu choroby. Objawy

34
choroby Parkinsona zmieniaj si na przestrzeni wielu lat jej trwania,
wic wymaga to staego dostosowywania nie tylko leczenia, ale take
postawy najbliszych wzgldem chorego. Wane jest, aby chory jak
najduej, by aktywny yciowo.

W kolejnych etapach postpujcej choroby opiekunowie powinni

zastanowi si nad ocen moliwoci samodzielnego funkcjonowania
chorego. Na tym etapie naley obserwowa zachowanie chorego,
a wszelkimi wtpliwociami podzieli si z lekarzem prowadzcym.
Jeli w wyniku tej obserwacji z powodu utrudnie mentalnych lub fizy-
cznych pacjent nie bdzie w stanie samodzielnie zaatwi swoich spraw
urzdowych, finansowych, mieszkaniowych warto rozway moliwo,
aby chory udzieli najbliszemu i najbardziej zaufanemu czonkowi ro-
dziny penomocnictwa notarialnego. Tak, aby ta najblisza osoba moga
go reprezentowa w niektrych sprawach formalno prawnych. Kodeks
cywilny wymienia dwa rodzaje penomocnictw: penomocnictwo oglne
oraz penomocnictwo do dokonania poszczeglnych czynnoci.
Penomocnictwo oglne powinno by udzielone na pimie. Oznacza to,
e penomocnictwo udzielone ustnie jest niewane. Jeeli penomocnik
ma dokona czynnoci prawnej w szczeglnej formie (np. umowa
w formie aktu notarialnego) wtedy penomocnictwo musi mie te
szczegln form.

Ubezwasnowolnienie

Ostatecznym rozwizaniem w sytuacjach, w ktrych pacjent nie jest

w stanie w adnym wymiarze rozwizywa codziennych problemw
jest ubezwasnowolnienie.

Ubezwasnowolnienie jest to cakowite lub czciowe pozbawienie

osoby zdolnoci do czynnoci formalno-prawnych.
Celem ubezwasnowolnienia jest ochrona osoby, niesienie jej pomocy
w zaatwianiu jej spraw osobistych i majtkowych, zadbanie o leczenie

35
poniewa osoba chora nie moe o siebie zadba.
Sprawy o ubezwasnowolnienie nale do waciwoci sdw
okrgowych.
Wniosek o ubezwasnowolnienie moe zgosi: maonek osoby,
krewni w linii prostej, rodzestwo, przedstawiciel ustawowy. Jeeli
wniosek o ubezwasnowolnienie dotyczy osoby penoletniej, sd moe
na wniosek uczestnika postpowania ustanowi dla niej doradc
tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub
mienia.
2. Jak leczy pacjenta w sytuacjach nietypowych np.
kiedy pojawiaj si objawy zespou otpiennego lub
zaburzenia psychotyczne?

Zgodnie z prawem pacjent musi wyrazi zgod na hospitalizacje i le-

czenie. W odniesieniu do osb, ktre maj zdolno prawn, ale
z powodu swojego stanu (niemono wyraenia woli lub zrozu-
mienia sytuacji) nie s zdolne do wyraenia zgody naley stara si
o uzyskanie zgody sdu opiekuczego. Jednak w sytuacjach, ktre
wymagaj niezwocznej pomocy (pacjent w stanie zagroenia ycia tra-
fia do szpitala) lekarz sam moe zadecydowa o badaniu medycznym.
Jeli pacjent ze wzgldu na stan zdrowia lub wiek nie moe wyrazi
zgody, a lekarz nie ma moliwoci porozumienia si z opiekunem fakty-
cznym lub przedstawicielem ustawowym, lekarz podejmuje take
decyzje o dziaaniach leczniczych.
Osoba z zaburzeniami psychicznymi moe by przyjta do szpitala psy-
chiatrycznego po uprzednim wyraeniu wiadomej zgody. wiadoma
zgoda to swobodny wybr lub decyzja dotyczca przyjcia do szpitala
i leczenia osoby z zaburzeniami psychicznymi, ktra jest zdolna do
zrozumienia przekazywanej informacji. Gdy pacjent nie wyraa zgody
na przyjcie do szpitala psychiatrycznego mona go przyj bez jego
zgody, ale tylko wtedy, gdy zagraa bezporednio swojemu yciu
lub yciu i zdrowiu innych osb.

36
Konieczno takiej hospitalizacji po zbadaniu osobistym pacjenta
zgasza lekarz psychiatra. Najczciej konieczno taka zachodzi, gdy
pacjent :
a) zagraa bezporednio wasnemu yciu - ma realne plany samobj-
cze,
b) gdy zagraa yciu innych ludzi - jest agresywny, bije dotkliwie
czonkw rodziny, biega z noem, wyrzuca cikie przedmioty przez
okno,
c) nie jest zdolny do wyraenia zgody z powodu nasilonych zaburze
wiadomoci i nie potrafi waciwie rozezna okolicznoci, w ktrych
si znajduje.
Naley pamita, e stwierdzenie nawet nasilonych zaburze psychi-
cznych u danej osoby nie jest rwnoznaczne z uznaniem tej osoby
za bezporednio zagraajc.

3. Jak stara si o pomoc w opiece nad osob chor?

Pomoc finansowa ze strony pastwa

Ubezpieczenie zdrowotne zaspokaja rnego typu potrzeby wywoane

przez zdarzenia losowe:

- czasowa niezdolno do pracy z powodu choroby lub wypadku -

niezdolno ta ma charakter krtkotrway i przejciowy, a wiadczeniem
przysugujcym z tego tytuu jest zasiek chorobowy wypacany na pod-
stawie zwolnienia lekarskiego.

- dugotrwaa niezdolno do pracy z powodu nastpstw choroby

lub wypadku - wiadczeniem przysugujcym z tego tytuu jest renta.

- niezdolno do samodzielnej egzystencji - jest to stan wymagajcy

staej lub dugotrwaej opieki innych osb w zaspokajaniu codziennych
potrzeb yciowych - wiadczeniem przysugujcym z tego tytuu jest

37
dodatek pielgnacyjny.
Za niezdolne do samodzielnej egzystencji uznaje si osoby:
- chore obonie, ktrych stan obonoci przewiduje si na okres
duszy ni 6 miesicy,
- z zaburzeniami psychicznymi, ktrych stan zagraa otoczeniu lub
samemu choremu,
- z zaawansowanymi zmianami starczymi o charakterze otpiennym,
ktrych nasilenie moe stanowi niebezpieczestwo dla otoczenia
lub samego chorego.

Dodatek pielgnacyjny

Jest to kwota pienina wypacana przez ZUS lub KRUS dodatkowo

do wiadczenia emerytalno - rentowego. Dodatek pielgnacyjny naley
si osobie:
- ktra ukoczya75 lat,
- ma orzeczon cakowit niezdolno do pracy i samodzielnej egzys-
tencji bez wzgldu na wiek.

Zasiek pielgnacyjny

Pomoc w ramach zasiku pielgnacyjnego jest przyznawana w celu

czciowego pokrycia wydatkw wynikajcych z koniecznoci za-
pewnienia opieki i pomocy innej osoby w zwizku z niezdolnoci do
samodzielnej egzystencji. Zasiek pielgnacyjny wypaca urzd gminy.

Osobami uprawnionymi do otrzymywania zasiku pielgnacyjnego s:

- niepenoletnie dzieci;
- osoby niepenosprawne w stopniu znacznym w wieku powyej
16. roku ycia;
- osoby, ktre ukoczyy 75 lat.

38
Zasiek pielgnacyjny przysuguje take osobie niepenosprawnej
w wieku powyej 16. roku ycia, legitymujcej si orzeczeniem
o umiarkowanym stopniu niepenosprawnoci, jeeli niepeno-
sprawno powstaa w wieku do ukoczenia 21 roku ycia.

Zasiek pielgnacyjny przyznawany jest na czas nieokrelony, chy-

ba, e orzeczenie o niepenosprawnoci lub orzeczenie o stopniu
niepenosprawnoci zostao wydane na czas okrelony.

Zasiek nie zostanie przyznany jeeli:

- osoba uprawniona przebywa w instytucji zapewniajcej caodobowe

utrzymanie;
- czonkowi rodziny przysuguje za granic wiadczenie na pokrycie
wydatkw zwizanych z pielgnacj tej osoby (chyba, e co innego
wynika z umw z innymi pastwami);
- osobie uprawnionej przysuguje prawo do dodatku pielgnacyjnego.

Wniosek o zasiek pielgnacyjny

Osoba ubiegajca si o wiadczenie powinna w urzdzie gminy lub

miasta albo w orodku pomocy spoecznej zoy wniosek. Tam
te mona pobra formularz wniosku. Do wniosku docza si
zawiadczenie o niepenosprawnoci.

Prawo do zasiku moe by ustalone poczwszy od miesica,

w ktrym zoono wniosek. Konieczne jest jednak zoenie
wniosku w okresie trzech miesicy liczc od dnia wydania orzeczenia
o niepenosprawnoci.

39
Domy Pomocy Spoecznej, Zakady Opiekuczo -
Lecznicze, Domy Dziennego Pobytu

W Polsce istnieje kilka miejsc, w ktrych moe przebywa osoba prze-

wlekle chora lub starsza.
Nale do nich:
- domy pomocy spoecznej (DPS),
- zakady opiekuczo-lecznicze (ZOL),
- placwki zapewniajce caodobow opiek osobom w podeszym
wieku, niepenosprawnym - domy seniora.

Kluczami wyboru odpowiedniego miejsca s tu stan zdrowia pod-

opiecznego i zasobno naszego portfela.

Zapewnienie opieki w DPS jest wiadczeniem z pomocy spoecznej,

a to znaczy, e przysuguje osobie wymagajcej caodobowej opieki
z powodu wieku, choroby lub niepenosprawnoci.
Do DPS trafiaj wycznie osoby, ktre wymagaj, by stale nad nimi
czuwano.

Aby si dosta do DPS, trzeba skontaktowa si z pracownikiem

socjalnym Orodka Pomocy Spoecznej. Zgoszenia moe dokona
osoba zainteresowana, rodzina lub osoby niespokrewnione. Pra-
cownik opieki ma za zadanie przeprowadzi wywiad rodowiskowy:
ustala sytuacj spoeczn, zdrowotn i bytow osoby wymagajcej
opieki.

Przydzia miejsca zaley od rodzaju schorzenia.

S domy dla:
- Osb w podeszym wieku,
- Przewlekle somatycznie chorych (w tym obonie chorych, lecych),

40
- Przewlekle psychicznie chorych,
- Dorosych niepenosprawnych intelektualnie,
- Niepenosprawnych fizycznie.

Na miejsce w DPS czeka si od trzech miesicy do nawet 23 lat.

Orodek Pomocy Spoecznej zawsze kieruje do domu pomo-

cy spoecznej zlokalizowanego jak najbliej miejsca zamieszka-
nia zainteresowanej osoby. Jednak nie ma rejonizacji. Na wniosek
zainteresowanego mona wyda skierowanie do dowolnej placwki,
nawet prowadzonej przez inny powiat, pod warunkiem e jej typ
odpowiada stanowi zdrowia osoby potrzebujcej pomocy.

Pobyt w DPS jest odpatny. Do zapaty zobowizani s:

Mieszkaniec domu opieki paci nie wicej ni 70 proc. swojego
dochodu,
Maonek, zstpni (dziecko, wnuk itd.).
Osoba chora psychicznie lub upoledzona umysowo moe take
zosta przyjta do domu pomocy spoecznej wtedy gdy brak opieki
zagraa yciu tej osoby, a ona sama nie jest zdolna do zaspokojenia
swoich potrzeb.

Zakady opiekuczo-lecznicze

Zakady opiekuczo-lecznicze waciwie s szpitalami. Finansuje je

Narodowy Fundusz Zdrowia, a pacjent paci 70 proc. swojej emerytury
lub renty miesicznie. Na kadym oddziale s pielgniarki i lekarze,
ktrzy peni dyury przez ca dob.

Aby si tu dosta, trzeba mie skierowanie od lekarza. Do ZOL

kierowane s tylko starsze osoby z okrelonym schorzeniem. Jeli kto

41
otrzyma miejsce w ZOL, ma obowizek przyj je w cigu najbliszych
szeciu miesicy.

Decyzja o umieszczeniu starszej osoby w ZOL wana jest przez sze

miesicy, ale regu jest przeduenie pobytu.
Wan cech ZOL-u jest to, e pacjent ma zapewnione nowo-
czesne leczenie, pen diagnostyk, odpowiedni opiek i moliwo
specjalistycznych konsultacji w szpitalu.

Warto wiedzie, e w zakadach opiekuczo-leczniczych s te

tzw. ka komercyjne.

Domy seniora

Domy seniora to placwki zapewniajce caodobow opiek osobom

niepenosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszym wieku.
Domy te prowadzone s na podstawie przepisw o dziaalnoci gos-
podarczej lub statutowej. S to wic zazwyczaj prywatne firmy, ktre
zarabiaj pienidze, prowadzc placwki opiekucze. Trafiaj tu te
osoby zdrowe, ktre mog samodzielnie funkcjonowa, ale np. s
samotne.
Standardy w tych placwkach s mniej rygorystyczne ni w DPS.

Rejestry tych placwek prowadz wojewodowie. Mona wic

zweryfikowa, czy wybrany dom seniora spenia wymagane prawnie
standardy.

42
Dokumenty, ktre naley przygotowa

Dom pomocy spoecznej:

Pisemny wniosek o umieszczenie osoby starszej w DPS

Dowd osobisty lub inny dokument potwierdzajcy tosamo

wnioskodawcy (do wgldu)

Kserokopia dowodu otrzymania renty lub emerytury (orygina do

wgldu)

Oryginay zawiadcze potwierdzajcych dochody rodziny

z miesica poprzedzajcego zoenie wniosku o pomoc

Oryginay zawiadcze lekarskich o stanie zdrowia kandydata

do DPS

W toku postpowania potrzebne bd take:

Rodzinny wywiad rodowiskowy

Pisemna zgoda osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela

ustawowego na umieszczenie w DPS, a jeli nie jest w stanie
wyda takiej zgody postanowienie sdu

Owiadczenie o stanie majtkowym

Owiadczenie o uzyskaniu (lub braku) jednorazowego dochodu

w cigu ostatnich 12 miesicy

Rodzinny wywiad rodowiskowy przeprowadzony u osb zobowi-

zanych do opaty za pobyt w domu pomocy spoecznej, czyli

43
maonka, zstpnych i wstpnych

Zawiadczenie lekarskie o stanie zdrowia

Opinia dotyczca sprawnoci psychofizycznej osoby ubiegajcej

si o skierowanie do DPS

Przewidywany termin rozpatrzenia wniosku: nie duej ni miesic

od daty zoenia wniosku

Zakad opiekuczo-leczniczy

Podanie do wydziau wiadcze socjalnych urzdu miasta lub

gminy

Zawiadczenie lekarskie wypenione przez lekarza pierwszego

kontaktu lub przez szpital, w ktrym przebywa osoba starsza

Wywiad pielgniarski stwierdzajcy sytuacj zdrowotn i rodzinn

Decyzja ZUS i odcinek renty lub emerytury

Kwalifikacja pielgniarska do objcia opiek w zakadzie

opiekuczo - leczniczym

Przewidywany termin rozpatrzenia podania: nie duej ni miesic

od daty jego zoenia

44
Dom seniora

Dokument stwierdzajcy tosamo osoby potrzebujcej pomocy

(dowd osobisty)

Legitymacja ubezpieczeniowa osoby zainteresowanej

Informacja o stanie zdrowia od lekarza rodzinnego

Dom dziennego pobytu

S to domy powstae przy pomocy Orodkw Pomocy Spoecznej,

przeznaczone dla osb starszych. Przyjcie do domw dziennego po-
bytu odbywa si na podstawie skierowania lekarskiego oraz decyzji
Orodkw Pomocy Spoecznej. Pacjenci mog przebywa w domach
w godzinach od 8.00 do 15.00. Najczciej w ramach pobytu pacjenci
maj podawany obiad , ponadto prowadzone s rnego typu terapie
zajciowe. Jest to dobra alternatywa dla opiekunw majcych prace
zawodow lub dodatkowe obowizki.

Sprzt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne

i rodki pomocnicze

Pacjenci ubezpieczeni chorujcy na choroby przewleke otrzymuj

leki refundowane, czyli cz odpatnoci za leki pokrywa Narodowy
Fundusz Zdrowia. Kadej osobie niepenosprawnej, a ubezpieczonej
w NFZ przysuguje bezpatne lub z dopat zaopatrzenie w sprzt
rehabilitacyjny ortopedyczny.

Pieluchomajtki mona wykupi za czciow odpatnoci (30%)

w iloci 60 sztuk na miesic. Zlecenie takie wystawia lekarz
podstawowej opieki zdrowotnej.

45
Wzki inwalidzkie przysuguj bezpatnie osobie, ktra ma znaczne
trudnoci w poruszaniu si.

Laski i kule do trwaego uytku przysuguj przy trwaym upoledzeniu

sprawnoci chodu raz na trzy lata.
Odbiorca paci za nie 30 % wartoci.

Materac przeciwodleynowy przysuguje choremu raz na trzy lata za

30% odpatnoci, gdy chory wymaga staego przebywania w ku.

Balkoniki i podprki do staego uytku przysuguj osobie

niepenosprawnej raz na pi lat za odpatnoci 30 % ceny.

46
Lundbeck Poland Sp.z o.o.
ul. Krzywickiego 34, 02-078 Warszawa, tel. 22 626 93 00, fax 22 626 93 01
www.lundbeck.pl